Dr. Öğrt.

Üyesi İffet Çavdar

2020-2021

UYARI: Tek Başına Ders Notu Yerine Geçmez. Görsel Amaçlıdır.

Teori Kısmı anlatılmaktadır.
 RADYOLOJİ FİZİĞİ
• x-Işınları,
• Magnetik Rezonans,
• Ses Dalgaları insan vücudunu
görüntülemede kullanılılır.
• X-ışını sağlık fiziği için ilk uygulamadır ve
Wilhelm Conrad Röntgen tarafından 1895 yılında
X-ışınlarının keşfi ile başlar. Bu buluştan dolayı
1901 yılında Nobel Ödülü almıştır.

2
W.C. Röntgen
tarafından eşine
çekilen ilk
X-ışını filmi

3
 X-Işınlarının Üretilmesi

Standart bir X-ışının tüpü; 23-30 cm uzunluğunda, 15 cm

genişliğindedir. X- ışınları Röntgen Tüp’ünde üretilir.
Röntgen tüpü; vakumlu, içerisinde anod ve katot bulunan,
ısıya dayanıklı cam bir kılıftan oluşur.

4
Röntgen Cihazları
• Röntgen cihazının ana
elemanı röntgen tüpleri
ve x-ışını filmleridir.
• Röntgen tüpleri 10-200
kV enerji aralığında X-
ışınları üretebilirler.
• X-ışınları tüpünden elde
edilen ışınlar hasta
üzerine gönderilir.

5
Röntgen Cihazları
• Farklı yoğunluktaki dokular
tarafından farklı miktarlarda
absorbsiyona uğratılan ışınlar
(Fotoelektrik olaydan dolayı)
üzerine düştükleri film de de farklı
miktarda kararmaya sebep olur.
• Bu sayede kemik gibi çok yoğun
dokular film üzerende beyaz
görülürken akciğer gibi daha az
yoğun dokularda siyah görülür.

6
 Röntgen Filminde Görüntü
• Oluşumu
Röntgen filmleri, üzeri Gümüş Bromür (AgBr) ile kaplanış
ince saydam jelatin tabakalardır.
• Röntgen filmi üzerine x-ışınları farklı oranlarda düşer. X-
ışınları burada AgBr molekülleri ile etkileşime girerek
bağlarını gevşetir.
• Röntgen çekimi sonrasında filmler kasetten çıkartılarak, banyo
işlemde tabi tutulurlar. Banyo işleminde röntgen filmi
kimyasal bir sıvının içine konularak bromun, gümüşten
ayrılması sağlanır. Gümüş film üzerinde kalır. Brom ise sıvıya
geçer. Bu geçici görüntünün (latent) kalıcı hale gelmesini
sağlamaktır.

7
 Röntgen Filminde Görüntü
• Oluşumu
Işınlandıktan sonra film üzerinde meydana gelen gizli imajın
gözle görülebilir, sabit bir görüntü olması ve filmin kuru bir
hale getirilmesi için film bir akım kimyasal işlemler ile banyo
edilir.
• Banyo işleminin sonunda, ışınlanmış tüm gümüş iyonlarını
metalik gümüşe çevirerek film üzerinde verilen ışın dozuyla
doğru orantılı olarak bir kararma meydana getirmesi sağlanır
ve böylece gizli (latent) görüntü görünür hale gelir.

8
 Dijital Röntgen Filmi

9
Klasik Röntgen Filmi Dijital Röntgen Filmi
Röntgen Filmi Çekilen Durumlar

• Metal cisimlerin tespitinde kullanılabilirler.

10
Röntgen Filmi Çekilen
Durumlar

11
 Röntgen Filmi Çekilen Durumlar

• Akciğer gibi az yoğun ortamlarda oluşabilecek kitleler

kolayca tespit edilebilir.
• Kemik kırıkları kolayca tespit edilebilir.

12
Röntgen Filmi Çekilen Durumlar

13
 BİLGİSAYARLI
TOMOGRAFİ
• (BT
Tomografi = “Tomos” VEYA
(kesit) CT)
v+ “Grafia” (görüntü)

• Bilgisayarlı Tomografi cihazı Amerikalı fizikçi Allan M.

Cormak tarafından geliştirildi ancak ilk olarak Godfrey
Hounsfield tarafından tanı için kullanıldı.

• Bu yöntem iki bilim adamına da 1979 da Nobel ödülü

kazandırmıştır.

14
 Bilgisayarlı Tomografi
• Bilgisayarlı Tomografi x-ışını kullanılarak vücudun incelenen
bölgesinin kesitsel görüntüsünü (her üç düzlemde de)
oluşturmaya yönelik bir görüntüleme yöntemidir.
• Röntgen tüpü hasta etrafında 360 derece dönerek hareket eder.
• Bilgisayarlı Tomografi cihazının ana elemanları hasta etrafında
360 derece dönebilen bir röntgen tüpü ve karşısında sıralanmış
bir dizi detektör dür.
• Detektörler vasıtasıyla vücuttan geçen x-ışınlarının bilgisayar
hafızasına toplanır.

15
Bilgisayarlı Tomografi
• Bilgisayarlı tomografi
görüntü ile normal
röntgen filmlerinde
görülmeyen yumuşak
doku detayları
görülebilmektedir.

• İnceleme sırasında hasta

bilgisayarlı tomografi
cihazının masasında 16
hareket etmeksizin yatar
Bilgisayarlı Tomografi

17
Bilgisayarlı Tomografi

18
Bilgisayarlı Tomografi

19
 BT Görüntü Oluşumu
• Röntgen filminde görüntü elde etmek için AgBr iyonları
kullanılabilir.
• BT de bu mümkün olmadığı için, dijital bir teknik kullanılır.
• Bilgisayar hafızasında depolanan verilerin görüntüye (siyah, gri,
beyaz renk skalasına) dönüştürülmesi için BT numaraları
(Hounsfield Unite ;HU) kullanılır.
• Bunun için voksellerde depolanan veriler (µ değerleri) kullanılır.

20
 BT Görüntü Oluşumu

BT Numarası (HU) =

21
 Hounsfield Ölçeği (HU)

• BT’de her bir vokselde hesaplanan X-ışını zayıflatma

değerini standart bir değer ile belirtmek amacıyla Hounsfield
skalası olarak adlandırılan bir referans sistemi
kullanılmaktadır. Hounsfield skalasında X-ışını zayıflatma
değerleri -1000 ve +1000 arasında 2000 birim içerisinde
sınıflandırılmıştır. Bu skalaya göre suyun zayıflatma değeri
sıfır, kemik gibi çok yoğun oluşumlar için bu değer +1000,
hava için -1000 olarak kabul edilmiştir.
22
Hounsfield Ölçeği (HU)

23
 BT Uygulamaları

Akciğer ve tümör arasındaki yoğunluk farkı ile

tespit edilir.
24
 BT Uygulamaları

Kontrastsız BT Kontrastlı BT

• Kontrast madde X- ışınlarını tutacak özellikte (Baryum

yada İyot) sıvılar olup, damar yada ağız yolu ile alınır. Bir
süre sonra hastalıklı bölgede toplanır. Görüntüleme
sırasında bu bölgeler daha belirgin olarak
25
görüntülenebilir.
 BT Uygulamaları

Pankreas Başı Tümörünün BT ile tespiti.

26
 BT Uygulamaları

• BT görüntüleri 3 boyutlu olduğundan, vücudu kesitsel

olarak (Burada aksiyel kesit) inceleme imkanı mevcuttur.
27
 MANYETİK REZONANS (MR)
FİZİĞİ

Manyetik Rezonans görüntüleme, manyetik bir alanda

vücuda radyofrekans (RF) gönderip; geri dönene
sinyallerin algılanması prensibine dayanan bir görüntüleme
yöntemidir.
28
 MANYETİK REZONANS (MR)
Manyetik Rezonans görüntüleme, 1946 yılında Bloch ve
Purcell tarafından birbirinden bağımsız olarak tanıtılmıştır.

Bu buluşları onlara 1952 yılı Nobel ödülünü getirmiştir.

3 boyutlu görüntülemelerden;
BT→Dokuların X-ışınları tutuma oranları
MR→Hücre içindeki hidrojen’in protonu

29
 Manyetik Alanda Proton Hareketi
Hidrojen çekirdeklerinden
sinyal
elde edebilmek için önce
güçlü bir
manyetik alan içine
yerleştirilir.
Daha sonra aynı frekansta
radyofrekans dalgaları
gönderilir.
RF verici kapatıldıktan sonra
30
protonlar yüklenmiş oldukları
 Manyetik Alanda Proton Hareketi
• Bir pozitif yük kendi etrafında spin attığı sürece
çevresinde doğal bir manyetik alan oluşturur.
Çekirdekteki yükler genellikle çift sayıda
bulunduklarından birbirlerinin spin hareketlerini
sıfırlarlar.

• Çekirdekteki partiküllerin oluşturduğu manyetizma

çok zayıf olduğundan dolayı, görüntü elde etmek
için milyarlarca atoma ihtiyacımız vardır.

31
 Manyetik Alanda Proton Hareketi
N Z Izotop Element % Bollluk Sadece bir protonu olan,
1 0 H-1 Hidrojen 99,98 nötronu bulunmayan
1 1 H-2 Hidrojen 0,02 hidrojen izotopu,
6 7 C-13 Karbon 1,10 insan vücudunda
7 7 N-14 Nitrojen 99,62 (özellikle su ve yağ
7 8 N-15 Nitrojen 0,38 dokusunda) çok
8 9 O-17 Oksijen 0,039 miktarlarda
9 10 F-19 Florin 100,0 bulunduğundan dolayı
11 12 Na-23 Sodyum 100,0 (tüm atomların % 80’i)
12 13 Mg-25 Magnezym 11,50 MR görüntülemede
15 16 P-31 Fosfor 100,0 kullanılan atomdur.
17 18 Cl-35 Klor 75,40

32
Manyetik Alanda Proton Hareketi
Protonlar manyetik alan içinde,
alan vektörüne paralel ve ya
anti-paralel dizilim gösterir.
Manyetik alanın gücü artarsa
alan ile aynı yönde dizilim
gösteren proton sayısı artar.

1 Tesla = 10.000 Gauss

Dünyanın manyetik alanı ~ 0.5
Gauss

33
 Manyetik Alanda Proton
1 Tesla = 10.000 Gauss
Hareketi
Dünyanın manyetik alanı ~ 0.5 Gauss

0,15 Tesla → 1,0000010 (Paralel/Anti-paralel)

0,50 Tesla → 1,0000033 (Paralel/Anti-paralel)
1 Tesla → 1,0000066 (Paralel/Anti-paralel)
4 Tesla → 1,0000264 (Paralel/Anti-paralel)

34
 Manyetik Alanda Proton
Hareketi
Protonlar manyetik alanda paralel ve anti-
paralel Manyetik
dizilim gösterirkenRezonans
kendi
eksenleri etrafında dönmeye devam
ederler. Manyetik alan etkisinde dizilim
gösterdikten sonra manyetik momentlerin
etkisi ile prasesyon (salınım) hareketi
yaparlar.

Bir topaçın salınma hareketine benzer

şekilde hareket yaparlar. Ana eksen
etrafında birim zamanda ki salınım
35
hareketi; manyetik alanın gücü ile
 Manyetik Alanda Proton
Hareketi
Manyetik
W0 = ϒ Rezonans
x B0

W : Salınım (precession) frekansı

B : Magnet gücü
γ : Gyromanyetik sabit (Hidrojen için 42,57 MHz/T)

Salınım frekansı gyromanyetik sabite bağlı olduğu gibi,

magnetimizin gücü ile de doğrudan ilişkilidir.

36
 MR Sinyal Oluşumu
Protonların, manyetik alan etkisinde dizilim göstererek
salınım hareketi yapmaları sinyal göndermelerini
sağlamaz. Protonlardan sinyal alabilmek için RF etkisine
maruz bırakılmaları gerekir.

37
Longitudinal (Boyuna) Manyetization
Şekilde görüldügü gibi,
karşılıklı gelen paralel ve
anti-paralel dizilimli
protonlar birbirlerinin
etkilerini nötralize
etmektedirler. Dokunun
net manyetik vektörünün
Bo ile paralel olmasına
neden olmaktadır
(Longitudinal
manyetization)

38
 Görüntü Oluşumu
• Güçlü manyetik alan (magnet) içine konan
dokuda oluşan net manyetik vektör, daha önce
açıklandığı gibi Bo vektörüne paraleldir.

• Bu durumda, dokunun net manyetik

vektöründen faydalanarak dokudan sinyal
elde etmemiz için RADYO DALGASI
kullanmamız gerekmektedir.

39
 Görüntü Oluşumu
İşte, radyo dalgası kullandığımızda, salınım hareketi
yapmakta olan bazı protonların radyo dalgasından enerjiyi
absorbe edip konum değiştirmeleri ve bir süre sonra yine
aynı protonların absorbe ettikleri enerjiyi ortama geri
vererek eski konumlarına geri dönmelerine REZONANS
denmektedir. MR bu prensiple çalışmaktadır.
Bu sinyaller daha sonra alternatif akıma dönüştürülür. Ve
çeşitli üniteler tarafından işlenerek görüntüye çevrilir.

40
 MR Alıcı Sargıları (Receiver Coil

• Dokudan yayınlana sinyalleri tespit etmek için alıcı

sargılar kullanılır (Bir nevi detektör). Alıcı sargılar
tarafından toplanan veriler görüntülere dönüştürülür.

41
 MR Uygulamaları

• BT kemik dokuya yönelik iyi sonuçlar verirken

(yoğunluk farkından dolayı) MR yumuşak dokuya
yönelik iyi sonuçlar verir (yumuşak dokuda ki bol
hidrojen atomundan dolayı).
42
 MR Uygulamalar

• Patella (Diz) MR’da menisküs arka boynuzundaki yırtık

görülmektedir

43