Ese

Tema: Fillimet e fesë Budiste dhe jeta e Budës.

Punoi: Floranda BOGDANI

1
 Pasqyrimi i eses

Parathënie …………………………………………………………………………………-2

Hyrj…………………………………………………………………………………………..3

Kreu I

1.1 Fillesat e Budizmit………..……………………………………………………………..5

1.2 Mësimet e Budës………………………………………………………….…………….6

PERFUNDIMET……………………………………………………………………………8

BIBLIOGRAFI…………………………………….………………………………………..9

2
 Parathënie
Tema që unë ka trajtuar në këtë ese, ka të bëjë me besimet politeiste dhe në vençanti
Budizmin. Si fillim kam trajtuar çështjen së ku lindi Budizmi dhe kush ishte themeluesi i fesë
budiste. Budizmi lindi në Indi në kastën Kshatrije (kastë e luftëtarëve). Themelimi i budizmit
lidhet me emrin e princit Gautama nga familja Sindarta, më vonë i quajturi Buda që do të
thoshte , i zgjuari, intelektual. Është injohur edhe me emrin Sakja Muni (murg, i urti nga fisi
Sakja ). Emri i tij personal Gautama si zakonisht përmendet vetëm në burimet jo budistike,
ndërsa burimet budistike përmendin vetëm emrin Buda. Sipas të dhënave në të cilat nuk
mund të dëshmohen, ai është i lindur në vitin 557 para Isaut a.s. U rrit dhe u edukua në
pallatin prindëror, ngase babi i tij ishte sundimtar indan. Ishte i martuar dhe pati gruan dhe
një djalë. Qysh në këtë kohë tregoi mosinteresim për jetë. Në moshën 23 vjeçare ra në një
krizë morale dhe duke u gjetur në një depresion të fortë në një shëtitje hasi në një plakë të
mbetur, njeri të sëmurë, pas këtij në një njeri të vdekur dhe më në fund në një asket (murg-
dervish, njeri i larguar nga kjo botë).Nga tri rastet e para përfundoi se “asgjë nuk vlenë,
rinia për arsye se e shkatron pleqëria” as “shëndeti për arsye se e shkatron sëmundja”, as
“jeta për arsye se e shkatron ate vdekja “, por mbetet i vetmi dinjitet të cilin e hasi në fytyrën
e murgut-të urtit.

Më pas kam trajtuar Katër pamjet e Budës para krijimit të fesë Budiste ku ai do të mësojë
shum gjëra që nuk i kishte hasur më parë. Dhe çështja e fundit flet për mësimet kryesore të
budizmit.

Mësimet kryesore të budizmit janë katër të vërtetat më fisnike, siç janë:

- çdo jetë është e rëndë dhe me vuajtje;

- vuajtjet e jetës burojnë nga epshet;

- shpëtimi nga vuajtjet është në zhdukjen e epsheve; duke ecur rrugës fisnike; këtë rrugë të
drejtë Buda e quan rruga tetë drejtime fisnike” e cila përbëhet prej: fesë së vërtetë, fjalës së
drejtë, dëshirës së drejtë, veprës së drejtë, jetës së drejtë, qëllimit të drejtë mendimit të drejtë
dhe kuptimit të drejtë.

3
 Hyrje
Eseja e trajtuar bën fjalë për fenë Budiste. Në këtë ese kam folur për fillesat e saj dhe se nga e
mori emrin kjo fe. Fillimet e veta kjo fe i ka në Indi në kastën Kshatrije (kastë e luftëtarëve).
Themelimi i budizmit lidhet me emrin e princit Gautama nga familja Sindarta, më vonë i
quajturi Buda që do të thoshte , i zgjuari, intelektual. Është injohur edhe me emrin Sakja
Muni (murg, i urti nga fisi Sakja ). Emri i tij personal Gautama si zakonisht përmendet vetëm
në burimet jo budistike, ndërsa burimet budistike përmendin vetëm emrin Buda. Sipas të
dhënave në të cilat nuk mund të dëshmohen, ai është i lindur në vitin 557 para Isaut a.s. U rrit
dhe u edukua në pallatin prindëror, ngase babi i tij ishte sundimtar indan. Ishte i martuar dhe
pati gruan dhe një djalë. Qysh në këtë kohë tregoi mosinteresim për jetë. Në moshën 23
vjeçare ra në një krizë morale dhe duke u gjetur në një depresion të fortë në një shëtitje hasi
në një plakë të mbetur, njeri të sëmurë, pas këtij në një njeri të vdekur dhe më në fund në një
asket (murg-dervish, njeri i larguar nga kjo botë).Nga tri rastet e para përfundoi se “asgjë nuk
vlenë, rinia për arsye se e shkatron pleqëria” as “shëndeti për arsye se e shkatron sëmundja”,
as “jeta për arsye se e shkatron ate vdekja “, por mbetet i vetmi dinjitet të cilin e hasi në
fytyrën e murgut-të urtit.

Më pas kam trajtuar Katër pamjet e Budës para krijimit të fesë Budiste ku ai do të mësojë
shum gjëra që nuk i kishte hasur më parë. Dhe çështja e fundit flet për mësimet kryesore të
budizmit.

Mësimet kryesore të budizmit janë katër të vërtetat më fisnike, siç janë:

- çdo jetë është e rëndë dhe me vuajtje;

- vuajtjet e jetës burojnë nga epshet;

4
 1.1 Fillesat e Budizmit
Emrin budizmi e ka marrë nga themeluesi i tij Buda.

Budizmi lindi në Indi në kastën Kshatrije (kastë e luftëtarëve). Themelimi i budizmit lidhet
me emrin e princit Gautama nga familja Sindarta, më vonë i quajturi Buda që do të thoshte , i
zgjuari, intelektual. Është injohur edhe me emrin Sakja Muni (murg, i urti nga fisi Sakja ).
Emri i tij personal Gautama si zakonisht përmendet vetëm në burimet jo budistike, ndërsa
burimet budistike përmendin vetëm emrin Buda.

Sipas të dhënave në të cilat nuk mund të dëshmohen, ai është i lindur në vitin 557 para Isaut
a.s. U rritë dhe u edukua në pallatin prindëror, ngase babi i tij ishte sundimtar indan. Ishte i
martuar dhe pati gruan dhe një djalë. Qysh në këtë kohë tregoi mosinteresim për jetë. Në
moshën 23 vjeçare ra në një krizë morale dhe duke u gjetur në një depresion të fortë në një
shëtitje hasi në një plakë të mbetur, njeri të sëmurë, pas këtij në një njeri të vdekur dhe më në
fund në një asket (murg-dervish, njeri i larguar nga kjo botë).Nga tri rastet e para përfundoi se
“asgjë nuk vlenë, rinia për arsye se e shkatron pleqëria” as “shëndeti për arsye se e shkatron
sëmundja”, as “jeta për arsye se e shkatron ate vdekja “, por mbetet i vetmi dinjitet të cilin e
hasi në fytyrën e murgut-të urtit.

Pas kësaj Gautama e pa se jeta është e vështyrë dhe e mundishme dhe kështu vendosi ta
lëshojë pallatin. Me vjedhuri hyri në dhomë ku flenin gruaja dhe djali në mënyrë që t’i shihte
për herë të fundit. Këtë ndarje nga bota dhe familja, budistët e quajnë “mohim madhështor”.

Pas kësaj ai ia mësyti shkretëtirës “Gaja” me shpresë se atje do ta gjejë të vërtetën mbi jetën
dhe gjithçka që ekziston. Pas gjashtë apo shtatë viteve vuajtjeve dhe mundimeve arriti t’i fusë
nën sundimin e vet (djallëzit ) dhe një natë në lindje të indisë në vendin Bud’ha Gaja
papritmas depërton në të “Vërtetën sekrete “. Pasi u bë Budë filloi predikimet e mësimeve të
veta 1

Në kohët shumë të vjetra shumë grekë e dinin për ekzistencën e brahmanëve në indi, për
ekzistencën e klerikëve budistë me emrin Shramana. Është shënuar se klerikët budistë kishin
1
Jeremy Hayward:” Die Erforschung der Innenwelt”. Insel, Frankfurt 1996, ISBN 3-458-33523-4.
Budizmi
Shkruan: Mr. Musli Bajrami

5
ardhur deri në baktrinja dhe Iran. Gjithashtu etrit e kishës tregojnë për budën dhe mësimet e
tij. Edhe pse në mënyrë direkte në kur’an nuk diskutohet për Budën përsëri disa studiues
myslimanë e kanë fjalën DHU’L-KIFL, e krahasojnë me emrin Kapilarasti, vendlindja e
Budës, dhe nga kuptimi ushqim apo ushqyes i fjalës DHU’L-KIFL,mundohen të krijojnë
lidhje me emrin e babait të Budës, Suddhodana (ushqim i pastër i kulluar).2

Mësimet kryesore të budizmit

Mësimet e budizmit janë të shumta, por këtu do të ceken ato më kryesore.

Mësimet kryesore të budizmit janë katër të vërtetat më fisnike, siç janë:

- çdo jetë është e rëndë dhe me vuajtje;

- vuajtjet e jetës burojnë nga epshet;

- shpëtimi nga vuajtjet është në zhdukjen e epsheve; duke ecur rrugës fisnike; këtë rrugë të
drejtë Buda e quan rruga tetë drejtime fisnike” e cila përbëhet prej: fesë së vërtetë, fjalës së
drejtë, dëshirës së drejtë, veprës së drejtë, jetës së drejtë, qëllimit të drejtë mendimit të drejtë
dhe kuptimit të drejtë.

Mësimi më i lartë i budizmit është mësimi i quajtur ”Nirvana”, që do të thotë: ”çlirim i njeriut
nga ekzistenca dhe kalim në joekzistencë” shymje e asaj mekatares që buron nga gjendja e
lakmimit të mendjes dhe zemrës, e cila është shkaktarë i përtrirjes së asaj ekzistenciale”.
Sipas shpjegimit të disave ”Nirvana” është gjendje në të cilën njeriu tretet në një botë të
panjohur dhe fantastike. Nga kjo kuptohet se ”nirvana” është shkalla më e lartë në të cilën
mund të arrijë shpirti i njeriut, duke hekur dorë nga të gjitha kënaqësitë e kësaj bote. Kjo
gjendje arrihet nëpër mes mudit të madhë. Këtë mësim buda e përhapi plot 40 vjetë duke
shkuar prej një vendi në vendin tjetër.3

Poashtu janë shumë të njohura dhjetë porositë e Budës, e ato janë:

- Të mos vrasësh asgjë të gjallë;

- Të mos vjedhish;

- Të mos bësh kurvëri;

- Të mos rrejsh;
2
Ekerem Sarikçioglu, “Historia e feve prej fillimit deri sot” Logosa 2007, Shkup, Prishtin, Tiranë, fq. 309.
3
https://budizmishqip.com

6
- Të mos dehesh;

- Të mos bësh shpifje;

- Të mos i bësh dëm të afërmit;

- Të mos flasish në shprazti;

- Të mos betohesh rrejshëm; dhe

- T’i ikësh përçarjes.

Sipas mësimit budist ekziston mësimi i mikrokosmosit i cili përbëhet nga botëra të panumërta
nga të cilat secili ka Diellin e vet, Hënën e vet, qiellin e vet, dhe ferin e vet. Sistemi botëror
ndahet në atë të lartin, të mësmin dhe të poshtmin, në mes gjendet toka, mbi të është bota
qiellore e cila ka plot një rend të kateve. Jashtë gjithë botërave gjindet nirvana, qëllimi i pa
përshkruar i budistëve.

Derisa budizmi mohonte zotin numrohej vetëm si mësim etik, mirëpo më vonë u formua
bindja mbi zotin kur ithtarët e budës reformatorin e vet të madhë e shpallën zot, të cilin
fillojnë sinqerisht ta adhurojnë.4 Vetëm budat shkrihen në Nirvana. 5

4
Jeremy Hayward:” Die Erforschung der Innenwelt”. Insel, Frankfurt 1996, ISBN 3-458-33523-4.
Budizmi
Shkruan: Mr. Musli Bajrami
5
Fernard,Braudel, “Granatikë e qytetrimeve” fq. 243.

7
Përfundimet
Ne përfundim të esesë ne arrijmë të kuptojmë shumë mirë se nga e ka prejardhjen Budizmi si
fe, dhe se kush ishte themeluesi i saj. Do të shohim sakrificat dhe peripecitë që do kalojë
themeluesi i fesë budiste. Atëhere mund të themi se Budizmi lindi si fe në indi në kastën
Kshatrije (kastë e luftëtarëve). Themelimi i budizmit lidhet me emrin e princit Gautama nga
familja Sindarta, më vonë i quajturi Buda që do të thoshte , i zgjuari, intelektual. Është
injohur edhe me emrin Sakja Muni (murg, i urti nga fisi Sakja ). Emri i tij personal Gautama
si zakonisht përmendet vetëm në burimet jo budistike, ndërsa burimet budistike përmendin
vetëm emrin Buda. Sipas të dhënave në të cilat nuk mund të dëshmohen, ai është i lindur në
vitin 557 para Isaut a.s. U rritë dhe u edukua në pallatin prindëror, ngase babi i tij ishte
sundimtar indan. Ishte i martuar dhe pati gruan dhe një djalë. Qysh në këtë kohë tregoi
mosinteresim për jetë. Në moshën 23 vjeçare ra në një krizë morale dhe duke u gjetur në një
depresion të fortë në një shëtitje hasi në një plakë të mbetur, njeri të sëmurë, pas këtij në një
njeri të vdekur dhe më në fund në një asket (murg-dervish, njeri i larguar nga kjo botë).Nga
tri rastet e para përfundoi se “asgjë nuk vlenë, rinia për arsye se e shkatron pleqëria” as
“shëndeti për arsye se e shkatron sëmundja”, as “jeta për arsye se e shkatron ate vdekja “, por
mbetet i vetmi dinjitet të cilin e hasi në fytyrën e murgut-të urtit.

Trajtohen dhe katër pamjet para se Buda të bëhet profet.

Dhe në fund trajtohen mësimet e Budës pas bërjes së tij profet.

8
 BIBLIOGRAFI
1. Braudel Fernand,”Gramamtikë e qytetrimeve” Shtëpia e librit dhe komunikimit,
2. Hayëard Jeremy :” Die Erforschung der Innenëelt”. Insel, Frankfurt 1996, ISBN 3-
458-33523-4.
3. Sarikçioglu Ekerem , “Historia e feve prej fillimit deri sot” Logosa 2007, Shkup,
Prishtin, Tiranë.
4. https://budizmishqip.com (internet)

9
10