M. Tevfik Oytan - Bektaşiliğin İçyüzü 1

Yirminci asır insanlığına armağan
BEKTAŞİLiGiN İÇYÜZÜ
Dibi, Köşesi, Yüzü ve Astarı
Nedir?
Yazan: M. T evfik Oytan
Bu eser, Bektaşi tarikatı hakkında şimdiye kadar

yazılanların en doğru ve en orijinalidir.
Cilt: 1
4 üncü tabı
^Sahip ve Naşiri
İSTANBUL ^MARİF KİTAPHANESİ
Ankara caddesi No. 46 — 83
MCMLVI
İstanbul Kitaphanesi MattJaası;
— ®
- -<Y •
U.1® iS l'j ^ ic phls\^ $

Türkçesi:
Ya Muhammedi Sen ümmetine söyle ki: Size
tebliğ ettiğim ahkam-ı şeriata mukabil, senin ehl-i
beytine muhabbetten başka bir şey istemem.
Türkçesi:
E y ehl-i beyt! Cenab-ı Hak, sizden «rics»i (y a
ni: maddi ve manevi günahı) gidermek ve sizi tama-
m iyle tem iz bir hale getirmek ister.
m--------------------------------------------------
Ö N SÖ Z
Bugün İslam camiası altında yaşayan din kardeşlerimi

zi, taşıdıkları akidelere göre, tasnif etmemiz lazım gelse, üç
kısma ayırmak mümkün olabilir:
1 — Mutasavvıflar,
2 — Sünnîler,
3 — Bektaşi ve Alevîler.
M utasavvıfenin akidesi, insanlığı, ahlâkın tasfiyesine
sevk etmeği, daimî ibadetler, şiddetli riyazetlerle nefsi islah
edinceye kadar uğraşmayı, bunun tabiî neticesi olarak da,
Hakka vuslat etmeği emreder ki, biz, bunlara dair eserimizde
bir bahis açacak değiliz. Yalnız bu zümrenin hangi nokta
larda Bektaşilere yaklaştıklarını İcab ettikçe ve sırası, gel
dikçe anlatacağız.
Sünnîler ise, yalnız beş vaktini kılan, Ramazan ayında
oruç tutan, hacce giden; kısacası islâmlığın beş şartını yeri
ne getirmek suretile, âhirette Hakka vâsıl olacağını sanan
kimselerdir. Bunlar dünyada iken Hakka ermenin aslı olma
dığını zanneden, aşk denilen mefhumdan habersiz olan, ağ
zına bir damla içki koyarsa derhal kâfir olacağını sanan
m ütteki kimselerdir.
Bunlar ,yol sahiplerinin giderine muarız oldukları için,
her devirde onlara m uhalefet etmişler ve yol sahiplerinden
de aynı muhalefeti görmüşlerdir.
Giderleri hiç bir m illete uymayan Bektaşî ve Alevî züm
resine gelince:
İslâm âleminin başka yerlerinde bunların nasıl karşılan
dıklarını bilmiyoruz. Bizim muhitimizde olan Alevilerle, Bek-
taşîlere dışarıdan bakılınca, ayrı ayrı yol sahibi oldukları, a
ralarında itikat hususunda görüş farkı bulunduğu zannedil
mekte ise de, hakikat halde böyle değildi.
6 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ
Karşıdan göze çarpan bu ayrılık, Çelebilerle Bektaşi ba

baları arasında tevliyet meselesinden çıkan dâvalardan ha
sıl olmuş şahsi bir münaferetti.
Tabiidir ki, para dalgasının, yolun ruhile, özile hiç bir
münasebeti olamazdı. Binaenaleyh bunların arasındaki so
ğukluğu, şahsi iğbirarı hesaba katmıyacak olursak, bunları p e
kâlâ aynı bahçenin gülleri diye saymak mümkün olabilirdi.
Çünkü, bunların gerek erkânları olsun, gerek özel inançları
olsun, hepsi yekdiğerine eşit ve uygundu. Onun için, biz ese
rimizde bunları birbirinden ayırıp seçecek değiliz. Bunu şim
diye kadar ayırıp seçenler olmuşsa da yanılmışlardır.
Hadd-i zatinda bunların tuttuğu yolun aslı, tem eli bir
di. Kezâ, hedef tuttukları dini gaye de birdi. Bütün itikatla
rı bir noktada birleşirdi. Aralarında ayrılık gayrilik yaratacak
hiç bir sebep de yoktu.
Şu kadar var ki, Aleviler kendilerini (belden gelm e)
ocakzade dedelere teslim etmektelerdi. Her ocakzade dede
nin, tâlibi sırf kendine münhasırdı. Bir dedenin tâlibine diğer
dede karışamazdı.
Bektaşilikte öyle değildi. Bektaşi babaları gerek evli, ge
rekse mücerred olsun, kendilerini (yoldan gelm e) hak ve icâ-
zet sahibi sayarlardı, herhangi tâlibe olursa olsun (Muham-
med Ali yolu) nu gösterebilirlerdi.
Binaenaleyh, yol salikini doğrudan doğruya (M u h a m
med Ali’nin tâlibi) diye telâkki ederler, yekdiğerinden tâlip
kıskanmazlardı.
Bunların hepsi tarihe karıştığından, bu mesele üzerinde
daha fazla duracak değiliz. Biz bu eserimizle, yalnız Bektaşî
liğin ve Alevîliğin içyüzünün neden ibaret olduğunu ortaya
koymak istiyoruz. Bunu yaparken de, pek az farkla erkân hu
susları bir olan Bektaşilik ve Aleviliği aynı zaviyeden görü
yor, yekdiğerinden ayırıp seçmiyoruz.
Şurasını tasrih edelim ki, A levi ve Bektaşî dediğimiz za
man, biz yalnız Pir Hacı Bektaş tekkesinin çevresinde olan
Alevî ve Bektaşiliği murad ediyoruz ve yine Pir Hacı B ek
taş dergâhına bağlı olan Sultan Seyid Battal Gazi ve Sultan
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYüZÜ 1
Şüraaddin V eli tekkelerine mensup A levîlerden, Bektaşiler-

<lF n bahsetm ek istiyoruz.
Yoksa, (A levilik ve B ektaşîlik) adı çok geniş v e derin
j.natlalar ifade ettiğinden ve bugün islam alem inin birçok yer
lerinde bu nam altında din kardeşlerimiz yaşadığından, ese
rimizde bunlardan veya bunların ahval ve âdetlerinden bah
sedecek değiliz.
B U E S E R İN K IY M E T VE E H E M M İY E T İ
Şim diye kadar, B ektaşîlik v e A levîlik hakkında epeyce

yazı yazanlar olmuş, fakat kendileri Bektaşîliğin. içyüzünü
bilm edikleri için, yazdıkları eserler, dar bir çerçeve içinde kal
m ış ve bunlar, meraklılarını tatm in etmemiştir.
Bektaşîliğin içyüzünü anlatm ak v e yayınlıyabilm ek işi .
.çekirdekten yetişm e B ektaşîlere ait bir haktı. B u hakkı isti
mal etm ek ödevini kendisinde gören, soyu sopu hakikî Bek -
taşî olan birisi bugün karşımıza çıktı.
Beni, e n küçük yaşta (K oldan kopan) meclislerine gö
türdüler, dilim söyler söylem ez (A llah, M uhammed, Ali, Fa-
tuna, Hasan, H üseyin) isimlerini bellettiler, m inim ini iken
Türkçe nefesler ezberlettiler, büyüyünce de onlarla düşüp
kalktım. Otuz üç sene içlerinde öğretm enlik ettim . Hacı Bek-
taş tekkesine gittim. İkrar verip nasip aldım... Bektaşîliğin de,
A levîliğin de erkânını gördüm. Her zaman (A yine-i cem ) 1er-
de hazır bulundum. B en de onlarla beraber nefesler okudûm,
buyruklar çağırdun. B en de onlarla birlikte sema’lar, devran
lar, yaptım . H attâ pek çok canların, rehberlik vazifesini de
bilfiil ifa ettim . B inaenaleyh A levîlik v e Bektaşîliğin — az
bir farkla — aynı yol olduğuna kanaat getirdim.
Bektaşi erkannarnelerinin, tercümanlarının, gülbankleri-
nin, evrad v e ezkarının m uhteviyatını ezberledikten, başka.
^hakikî mânalarının üzerinde de durarak, kelim e kelim e, harf
be harf inceledim . B u yolun ne kadar gizli eserleri varsa h e p
sini de dikkatle gözden geçirdim. A deta bu eserleri didik d i
dik didikledim. Tarikatın bütün ruhunu kavradım ve bunla
rın hepsinden çıkan m ânanın nerede (birlendiğini) iyiden iy i
ye öğrendim. Bütün bu öğrendiklerimin hemen hepsini ;"?te

bu eserle sîzlerin gözleriniz önüne sermiş bulunuyorum:
SÜ N N İ V E BEK TA Şİ TA RTIŞM A LA R IN IN
• SEBEBLERİ
Asıdardanberi ortalığı velveleye veren bir sünnîlik ve

Bektaşîlik hengâmesi vardı ki, bunlar daima aralarında man
zum, mensur, pek çok yazılarla birbirlerine ta’n edegelmişler
ve tartışıp durmuşlardı... Sünnî hocalar, Bektaşîlere (Zındık,
Kızılbaş) gibi acı tenkidlerle, Bektaşîler de onlara (Ham er
vah, M uaviye yardakçısı) gibi tâbirlerle taş atagelmişlerdi.
Acaba bu neden ileri geliyordu? Bir müminin, diğer bir m ü
min kardeşini gaybet etmesi veya yüzüne karşı söz atması a
yıp ve günah değil mi, yoksa bunların arasındaki tartışmalar
kendilerince günah sayılmıyormuydu. Eğer sayılmıyorsa bu
neden ileri geliyordu? Bektaşîlerin pek çok önem verdikleri
bir (Tevella, Teberra) nazariyesi vardı, bu ne demekti? B u
nun menşe ve menbaı neydi?
Bektaşilerin hepsinin değilse bile, bir kısmının namaz
kılmadığı, oruç tutmadığı görüle gelmekteydi. Fakat Muhar
rem ayı girince oruçlanıyorlar, bu ayda on gün su içmiyorlar,
İmam Hüseyin için ağlayıp matem ediyorlardı ve bu arada
Âl-i Süfyan’a (1 ) Âl-i M ervan’a (2 ) bol bol lanet ve nefret
yağdırıyorlardı. Bunun sır ve hikmeti ne idi? Acaba bunu ne
den yapıyorlardı?
Bazı Hocalar vaızlarında (Hazret-i M uaviye Radiyalla-
hü taâlâ anlı efendim iz) diye medih yollu vaız ettikleri halde,
Bektaşîler, alenen M uaviyeye ve etbaına neden böyle en ağır
tenkid kelimesi kullanıyorlardı? Bunların yaptıkları iş dini
bir mahiyeti mi haizdi? Eğer böyle ise, bu emri kendilerine
kim vermişti ve ne zaman vermişti?
Daha sonra, Bektaşîlerin, hulefa-i selase denilen (Ebû-
( 1) Al-i Süfyan: Ebusüfyan’m evlâtları ve aileleri.

(2) Al-i Mervan: Mervan’ın evlâtları ve aileleri.
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 9
Bekir, Ömer, Osman) a ve hatta Hazret-i Peygamberin karısı

(A yşe) ye karşı da bir güceniklikleri sezilmekte idi. Bunun
sebebi ne idi?
Vaktile kibâr-ı sahâbeden olan ve ilk İslâm cumhuriyeti
ni kuran, camilerde göz alıcı şekilde yaldızlı levhalarla isim
leri göze çarpan bu büyük simaların ne kabahatleri vardı ki,
bunlardan Bektaşîler tiksiniyorlardı? Bu isimlerde olan kim
seleri neden tarikatlerine almıyorlardı? Şayet bu isimli biri
sinin yola girmesi mukadderse bile, isminin değiştirildikten
sonra alınmasını icap ettiren sebep ne idi?
işte Bektaşilerin gizli tuttukları bu kabil akidelerini sa
rahaten anlatan ve işin içyüzünü açığa döken bir eser meydan
da yoktu. Yukarıda da söylediğimiz gibi, bazı muharrirlerin
yazdığı eserler vardı amma, kimseyi lâyıkile tatmin etmiyor
du. Bunlar (Bektaşi sırrını çözdük, çözüyoruz ...) diye yayga
ra koparırken, bilerek veya bilmiyerek Bektaş’lerin sırrını da
ha muğlak bir şekilde karmakarışık bir hale sokuyorlardı. Çöz
düğünü sandıkları düğüm, hiç çözülemiyen çapraşık bir kör
düğüm haline geliyordu. ,
B U ESERİ YAZM AKTAKİ M AKSAT?
Bu acıklı halleri gördükçe benim içim sızlıyor, B ektaşîli-

ğ!n içyüzünü, olduğu gibi ortaya atmak fikri zihnimi kemirip
duruyordu. Fakat beş sınıflı bir mektebin yegâne öğretmen
liği üzerimde olduğundan bir türlü buna vakit bulamıyordum.
Binaenaleyh, okurlarıma yararlı bir hizm ette bulunabilmek
için em ekliye ayrıldım, bu eseri kaleme aldım.
SULTAN SE Y İD BATTAL GAZİ VE

SULTAN ŞÜ C A A D D İN VELİ DERG ÂH LARI
Bizim muhitimiz, Bektaşîler ve A levîler diyârıydı. B u

ralarda bu yolun salahiyettar makamı tanılan ve Hacı Bektaş;
tekkesine bağlı olan iki büyük dergâh vardı:
10 BEKTAŞÎLiĞiN İÇYÜZÜ
1 — Sultan Seyid Battal Gazi,

2 — Sultan Şücaaddin Veli (1 ).
Bu iki tekkenin postunda oturanlardan veya tekke işle
rinde çalışıp feyiz alan hadimlerinden yaman şairler yetişiyor
du. Amma bunları kimsecikler bilmiyordu. Bunların söyledik
leri şiirler dışarıya sızmıyordu. Çünkü Bektaşiler nefes, buy
ruk gibi yol hakkında söylenmiş nazımları, başkalarından sak
larlardı. Bu kabil şiirleri gizli tutmak, onlarca özel bir akide
mahiyetinde idi. Yetişen şairlerin sözlerini yalnız kendileri o
kur, kendileri dinlerlerdi. Yazdıkları eserlerini hiçbir yabancı
ya göstermezler, kilit altında saklı bulundururlardı.
GİZLİ KALAN ESERLER
On dokuzuncu asırda bu iki tekkede dört mühim erkek

şair yetişmişti. Birkaç ta kadın şair vardı. Fakat bunların söz
leri, şimdiye kadar, bu sır saklama yüzünden gizli kalmış, ede
biyatçılarımız bunlardan malûmattar olamamışlardır.
Şimdi biz, bu eserimizde on dokuzuncu asırda bu tekke-
1erde yetişen şairlerin kimler olduğunu kısaca anlattıktan son
ra, şiirlerine geçeceğiz. Bizzat bu şairlerin kendi ellerile yaz
dıkları nazımlarını eserimizde göstereceğiz ( 2). Ve bu şiirleri
şerh ve izah edeceğiz.
İşte bizim bu şerh ve izahlarımızdır ki, Bektaşiliğin, Ale-
i l i ğ i n mahiyetini ve taşıdığı esrar perdesini tamamile yır
tarak, bu yolun içyüzünün ne olduğunu, dibini, köşesini, y ü
zünü ve astarını meydana koyacaktır.
LÂNET YEZİDE N E D EM EK TİR ?
Aynı zamanda, Bektaşilerin (Lânet Yezid’in canına) de

dikleri zaman, bu ağır sözlerden, bu asrın insanlarını kasdet-
(1) Bu iki muhteşem tekkenin, bugün harab olmaya yüz tuttuğu görül
mektedir. Vaktile milyonlar sarfile meydana gelmiş olan bu şaheser bina
ların, bu müstesna âbidelerin (asar-i atika) nokta-i nazarından olsun, mu
hafazaları ieab ederse de, bakıldığı yoktur. Kubbelerin kurşunları bile, hır-
.sızlar tarafından soyulmaktadır.
(2) Bu zevatın kendi el yazılarının klişesi eserimize konmuştur.
mediklerini. bu lanetlerin zaktiyle Ehl-i B ey t’e buğz eden

Süfyanî’lere, M ervanî’lere ve o zaman onlara tabi olanlara ra-
ci olduğunu bugün herkes bilmiş ve anlamış olacaktır.
BU E SE R İN M U H TEV İYA TI
Biz eserimizi beş kısma ayırdık.

Birinci kısım, (yalnız birinci cildi teşkil eder). Abdül-
mecid zamanında sarayda divan katibi iken vazifesini terket-
mek suretile İstanbul’dan Anadolu’ya gelen Sultan Seyid B at
tal ve Sultan Şücaaddin Veli tekkelerinde hizmet edip feyz
alan (Genç Abdal) a mahsustur.
Eserimizin asıl alaka merkezini teşkil eden, Bektaşîliğin
içyüzünü tamamile çözecek olan bu birinci kısımdır.
Genç Abdalın sözlerini okurken görüp anlıyacaksınız ki,
bu zat, şiirlerinin bir kısmını halkın ruhuna, seviyesine uygun
bir şekilde basit dille söylemiş, diğer kısmını da daha edebî
bir lisanla ibda ve inşa etmiştir.
Bu zatın sözleri, Bektaşî yolunun bütün esrar ve gava-
mızını kendinde toplamış olduğundan biz, işte bu sözlere da
yanarak, bu nazımları şerh ve izah etmek suretiyle, Bektaşîli
ğin içyüzünü meydana koymuş bulunuyoruz.
İkinci cildimizi teşkil edecek olan diğer kısımlara ge
lince: '
İkinci kısmı Abdülmecid ve Abdülâziz zamanlarında
Sultan Seyid Battal tekkesinde ^ ^ tneşinlik eden şair Pir
M ehm ed dede ile, şair Ali İlhâminin ve bunların muasırı olan
Sultan Şücaaddin postneşini şair Ali Riza Hadi'nin şiirlerile,
Ali İlhâmi’nin torunu ^ ir Şükrü M etin Babanın nazımlarına
hasrettik. Bunların içinde ' mustalah ve ağır görülen şiirleri
şerh ve izah edeceğiz.
Üçüncü kısım :
Destanlar kısmıdır. Bu kısım, Ali Riza ^ â d i’nin kızı o
lup yüz yaşını idrâk eden ve yakında ölen (Sakine) hatunun
destanlarile, Zeliha Bacı namında başka bir kadının Balkan

harbini tasvir eden destanını ve Şükrü Babanın işgal hâdise
sini ve esaret hâtıralarını havi destanlarını muhtevidir. Bun
lar hep zevkle okunmağa değer destanlar olup, bu muhitin ik
limini, konuşma dilini, yaşama tarzını, geçinme şartlarını ta
mamen canlandırır ve belirtir.
Destan kısmına, bu sülâleden olmıyan başka şairlerin de
çok güzel destanları konmuştur. Bu destanlar okuyucularımı
zı çok güldürecektir... Devr-i sâbıkta köylü olanlara (Türk),
kasabalı olanlara da (Osmanlı) denildiğini, halk arasında böy
le farklar gözetildiğini anlamış olacaksınız.
Dördüncü kısım:
Bektaşîlerin âyin-i cemlerinde okudukları gazelleri, açık
Türkçe nefes ve buyrukları muhtevidir.
Beşinci kısım:
Bektaşîlerin, Muharrem ayında mâtem merasimi yapar
larken okudukları mersiyeleri bildirecektir.
Bu kısımda, yukarıda isimleri geçen şairlerin mersiyele
rinden başka diğer pek çok Bektaşi şairlerinin de seçme mer
siyeleri bulunacaktır. Birinci ciltte olduğu gibi, ikinci cildi
mizi de (H üseyin) in mersiyeleriyle nihayetlendireceğiz.
Maksadımız, tarihimize, edebiyatımıza, dolayısiyle yur
dumuza ve milletim ize naciz bir hizm ette bulunmaktır ( 1).
Bir şair ne güzel demiş:
Bu dünya bir misafir haııe-i ruh
Gelir gider, kalır asar-i memduh
16 - Nisan - 1945 Eskişehir
M. Tevfik Oytan
( 1) Eserin ikinci cildi basılmıştır. Fiatı 300 kuruştur. — Tabi.

B İR İN C İ K IS M A BA ŞLA RK EN
İSTA N BU LLU B İR SAZ ŞAİRİ
On dokuzuncu asırda Eskişehir muhitindeki maruf tek

kelerimizden (Sultan Seyid Battal Gazi) ve (Sultan Şücaad-
din V eli) dergâhtan, dünyanın her tarafından gelen çeşit çeşit
ziyaretçilerle dolup boşalmakta iken, bu iki tekkenin hususi
hizmetlerinde çalışmış İstanbul’lu bir saz şairimiz yetişmişti
ki, açık bir Türkçe ile söylediği nefesler ve buyruklar, bura
larda yaşayan Alevî Türklerin hâfızasına nakşolmuş, hususi
bir makam ve âhenk ile seve seve terennüm edilegelmişti.
Bu zat kimdi? İstanbul’d.an nasıl gelmişti? Kimlerden
feyz almış ve nasıl şair olmuştu? Şimdi bunu anlatacağız ve
bunu aydınlatabilmek için de, Abdülmecid ve Abdülâziz de
virlerinde, bu dergâhlarda postneşinlik etmiş olan zevatın kim
ler olduğunu kısaca gözden geçirmemiz icabedecektir.
A BDÜ LM EC İD VE ABDÜLAZİZ D E V İR L E R İN D E
SU LTA N SE Y İD BATTAL VE SU LTA N ŞüC A A D D İN
D ERG ÂH LARINDA PO ST N E ŞİN L E R
O devirde, Sultan Seyid Battal tekkesinde Pîr M ehmed

Dede, onun ölümünden sonra, oğlu Ali İlhâmi Dede; Sultan
Şücaaddin Veli tekkesinde M ehmed Şücaaddin D ede ve onun
ölümünü müteakip, oğlu Ali Rıza Hâd-i D ede postoeşin idi
ler.
Bunların içinde M ehm ed Şücaaddin D ede’nin şiirle ül
feti yoktu. Diğer üç zatın yaman şair oldukları, bugün elimize
geçen, kendi yazdıkları şiir mecmualarından anlaşılmaktadır.

Pîr M ehmed D ede ile M ehmed Şücaaddin D ede müsa-
hip ( 1) idiler, Ali İlhami ile Ali Riza Hadi de muasır (2 )
bulunuyorlardı (3 ).
B U ŞA İR LER İN N EFES VE BU Y R U K L A R IN IN
GİZLİ K A LM A SIN IN SEBEBİ
*
Bektaşilerin, nefes, buyruk gibi şiirleri, ilden saklamala

rı, bu şairleri kimseye tanıtamamış ve söylemiş oldukları şiir
ler yalnız bu muhite münhasır kalmış, yalnız buralarda ya
şayan Alevîleri alâkalandırmış, daha uzaklara yayılıp taşama-
mıştır.
Şimdiye kadar, bazı zevatın şuradan buradan toplayıp
bastıkları ve yayınladıkları eserlerde, yukarıda ismi geçen şa
irlerin hiçbirisinin şiirlerine tesadüf edilememektedir.
Yalnız, üstad Ziya Şakir’in (Bektaşî N efesleri) isimli e
serinde (4 ) (Genç Abdal) ın tek bir nefesi yer bulmuştur.
Sadettin Nüzhet'in (Bektaşî Şairleri ve N efesleri) ismini ta
şıyan eserinde (5 ) (Pîr M ehm ed) in bir nefesini gördüm.
B u cildimizde, sayın okuyucularımıza Genç Abdal’ın bu
tem iz şiirlerini sunarken kendisinin sarih bir tercümei halini
bilmediğimizi de itiraf etm ek mecburiyetindeyiz.
(1) Müsahip: Birbirlerile konuşan.

(2) Muasır: ikisi bir asırda yaşayan, demektir.
(3) Pir Mehmed Dede ile Ali İlhamilnmve şair Ali Rıza Hadi'nin şiir
lerini, resimlerini ikinci cildimizde gösterenimiz. Bunlardan, yalnız Ali Rıza
Hadi’nin 1285, Ali İlhami’nin 1308 1'rumî yıllarında vefat ettiklerini öğrene
bildi. Ali İlhami, hayatının sonlarına doğru nûr-u basardan mahrum ol
muştu.
(4) Basılan bu küçük hacımdaki kitabın nüshası kalmamıştır.
(5) Bu büfryük kitab iki cilt olarak yine İstanbul Maarif Kitaphanesi
tarafından basılmıştır.
BEKTAŞÎLİĞİN iÇYÜZÜ l&
GENÇ ABDAL
NASIL N A SİP ALDI?
Henüz, ana ismini bile öğrenemediğimiz bu zatın aslen

İstanbullu olduğunu ve divan kâtipliğinde bulunduğunu,
genç yaşında vazifesinden ayrılarak,, dervişliği memuriyete
tercih edip Anadoluya geçtiğini öğrenebildik.
Bu zatın İstanbul’dan Anadolu’ya gelişi şöyle olmuş
tur:
Sadrâzam Yusuf Kâmil paşanın zevcesi Zeynep hanım.
ikrarbend olmak için yukarıda isimleri geçen Pîr M ehmed
D ede ile Şücaaddin D edeyi İstanbul’a çağırmış... Dedeleri, mi
safir olarak konağında aylarca alıkoymuş.
Anadolunun en maruf iki postneşini olan bu mümtaz
şahsiyetleri görmek emelile, İstanbul’un hemen bütün Bekta-
sîleri güruh güruh ziyaretlerine gelmişler, bu vesile ile Zeynep
hanımın konağında müteaddit Bektaşi âyinleri açmışlar.
Bu arada, konağın belli başlı müdavimlerinden bir B ek
taşi, ahbabı olduğu bir divan kâtibini de, Zeynep hanımın ko
nağına getirir, dedelerle görüştürür.
Bu aziz misafirlerin sohbet ve muhabbetinden pek ziya
de mahzuz ve mütelezziz olan divan kâtibi, ziyaretlerini sık
laştırır, hergün yanlarına gelip gitmeğe başlar.
B u genç kalem efendisi, bir aralık dedelere ikrarbend
olmak arzusunu açarsa da:
— Evlât, dur bakalım... Biraz yan yakıl... Öyle ca’li
bir isteyiş, kuru bir arzu ile, adamı hemen Bektaşi yoluna alı-
verm ezler...
diye mukabelede bulunurlar.
Bu tarize hedef olan divan kâtibi sarsılır. Gün geçtikçe
bu zatlara olan meftunluğu artar, muhabbetlerine olan me__yl ü
rağbeti daha ziyade çoğalır. Git gide tehammülfersa bir hal
alır.
O sırada, artık memleketlerine dönmek üzere hazırlan-

makta olan Dedelerin eteklerine sarılarak göz yaşları akıtma
ğa ve:
— E l’eman, medet, m ürüvvet erenler! Beni mahrum bı
rakmayın, gerçekler yoluna alın.
diye yalvarmağa başlar ...
Bu gençteki yüksek kabiliyet ve istidadı, sarsılmaz azm-
ü itikadı gören Dedeler, artık dayanamazlar; İstanbullu Bek
taşîlerin de şefaat ve kefaletleri üzerine, bu sadık Türk çocu
ğuna, Zeynep Hanımın konağında meydan açarak nasip v e
rirler.
Tarikate intisabını mütaakıp, bütün varlığından soyu
nan, tamamile dervişliğe aktarılan bu genç adam, memuriye
tini de terkederek derhal mürşit ve rehberile birlikte Anado-
luya gelir.
Beş sene Sultan Seyid Battal tekkesinde hizmet ettik
ten sonra, Pir M ehmed Dedenin vefatı üzerine, Sultan Şü-
caaddin Veli tekkesine gelerek postunu serer. Bu sıralarda
M ehmed Şücaaddin vefat etmiş, yerini oğlu şair Ali Rıza Hâ-
di almış olduğundan, Genç Abdal bu zata bağlanır, dergâhın
hizmetlerine can-ü gönülden koşar ve Hadi’nin her emrine
itaat eder.
ZEY N EP KÂM İL ^HANIM
Şair Ali Riza Hâdi’yi, Zeynep hanım bir aralık İstanbul’a

davet etmiş, mumaileyh bu davete icabet ederek İstanbul’a
giderken yanında Genç Abdalı da götürmüştür.
Zeynep hanım, misafirlerini, uzun müddet konağında (1 )
alıkoymuştur. Bu hanımefendinin de şiirle ülfeti olduğu,
söylediği bir şiirden anlaşılmaktadır. Bu şiiri, Genç Abdal
misafireti esnasında kendi cönk defterine kaydetmiştir.
(1) Bu Zeynep Hanım Konağı, Darülfünun, sonra da üniversite Edebi

yat Fakültesi olmuştur.
(Hazreti imam-ı Ali)
Esselâm ey Mazhar-ı levlâke sırr-ı men aref
Esselâm ey dürr-i bahr-i H el’etâ Şah-ı Necef
No: 1 — Nesimi —
Biz de klişesini kitabımıza koyuyoruz.
1
^ u..;*
• • . *-
r '1
/.'•»• - • ‘ 1P n J
c . #
• *'
i ; *• • 11
ı.:,.., —
•
> ^
•
d ,)f ’ . J . r
Yukarıya klişesini koyduğumuz Zeynep Hanımın şiiri

şudur:
Keşfet nikahını yeri göğÜ münevver et

BU âlem-i anasın firdevs-i enver et
Debret lebini çiişa getir havz-ı Kevseri

Anber saçım çöz bu cihânı muattar et
iH^mün berât yazdı sabâya dedi ki tez

Var nıilket-i Hatayile Çini müsahhar et
Ab-ı hayât olmıyacak kısmet ey gönül

Bin yıl ger^öe zulmete seyr-i Skender et
Fornıa : 2
(Zeyneb) ko meyl-i ziynet-i dünyayâ zen gibi

Merdâne vâr, süde-dil ol, terk-i zîver et (1)
Zeynep hanım, bu misafirlik devresinde, bir Alman res
samına Ali Riza Hadinin minyatür bir resmini yaptırarak
kendisine hediye etmiştir. B u kıym ettar resim, bir mahfaza
içinde olup elyevm tomnlarının elinde bulunmaktadır.
GENÇ ABDAL VE ŞİİRLERİ
Genç Abdal’ın cönk defterinden kendi el yazısile bir

şiiri:
Li
I Jİ \İ_- / . . J!r
.
\ .S - ^ ,
j / l-d; l-d; , Ö J.r. 0 ^ —
1
--{j
->(..i
(Bu şiir 28 numaralı şiirdir. Eserden takib ediniz.)
Genç Abdal, Şücaaddin Veli dergâhında, zamanla ve
keman çalmasını öğrenir, şiir söylem eğe başlar.
(1) Kudemâ-yı üdebâ’dan Veysi Paşa zade Zeynel’abidin Reşit Bey

merhum, bu muhterem kadını (Zübdetün-nisa) naıpile yad etmektedir.
Mehmed Ali Paşa, evladı arasında akl-ü fitnat ve kerem-Ü müzavvet
ile kendine benziyen üçüncü kızı Zeynep hanımı, evlât ve akaribinin mu
halefetine rağmen, Kâmil Paşaya tenkili eyledi. 1261 de Yusuf Kâmil Paşa
Zeynep Hanımla evlenince Drama’lı şair Hüseyin Kâzım Efendi şu tarihi
söylemiş:
Eder tahsin (Kazım) ümm-i dünya böyle tarihi
Aziz-i Mısr’a Yusuf oldu izzetle güzel damad
1261
O sırada Mısır’da tahsilde bulunan Münif Paşa da:
Zehi oldu aziz-i Mısr’a bir Yusuf-şiyem damad
1261
mısraile tarih koymuştur.»
(Osmanlı devrinde son sadrâzamlar)
— ibnil Emin Mahmud Kemal İnal. Cüz 2 —
Genç yaşında dervişliğe soyunan bu zat, mürşidi tara

fından (Genç Abdal) diye hitap edile ■ geldiği için, asıl ismi
unutulur, herkes tarafından da böyle çağrılmaya başlar. Genç
Abdal bu ismi benimseyerek bütün şiirlerinde (Genç Abdal.
Genci, G enciya) diye mahlâslar getirmiştir.
*
Genç Abdal, şiirlerini irticalen söyler, dinleyenler tara

fından hem en yazılır ve bellenirmiş.
Genç Abdalın, halkın ruhuna uygun olan şiirleri, bilhas
sa Al-i Resule olan muhabbet dolu medhiyeleri, esasen Ehl-i
Beyt-i, Muhammedi çok seven A levî halk tarafından pek be
ğenilmiş, şiirleri süratle etraf köylere de yayılıp kök salmış,
kadın ve erkek birçok halk bu sözleri özel makamlarile teren
nüm ve teganni edegelmişlerdir.
E lyevm Genç Abdalın sözleri halk tarafından seve seve
okunmaktadır. Nefeslerin verdiği ruhani zevka, sazların husu
si ahengi de inzimam edince dinleyen herhangi bir kimsenin
gaşyolmamasına, ilahi bir zevk duymamasına imkan yoktur.
Genç Abdal, bir aralık Ali Riza Hadi’nin müsaadesile,
Bağdad ve Kerbelâya kadar yaya olarak seyahate çıkmış, üç
sene deyince gene yerine dönmüştür.
Bu Kerbelâ dönüşünden sonra, Gencî bir daha buradan
ayrılmamış, ölünceye kadar Bektaşi ayinlerinde (Güvendelik
ve zakirlik vazifesini) ifa etmiştir. ( 1 ).
N E FE S, .DÜVAZ, Â Y iN
Güvende ve zâkir demek, (C em ) âyinlerinde saz, ke

man, tanbur, çöğür gibi çalgılar çalan, nefesler okuyan m e’-
zun insanlar demektir.
Muhabbet ve dem sofrası kurulduğu, kalbler şerab-ı tâ-
(1) Genci 1290 tarihinde (85) yaşında vefat etmiş, tekkenin Garibler
mezarlığına defnedilmiştir.
yezal ile cilalandığı bir sırada, zâkirler, Mürşidin emrile saz

larmın tellerine dokunurlar; özel makamlarla üçer nefes söy
lerler. . . Nefeslerin arkasından bir de (D üvaz) okumak teâ-
müldendir.
Düvaz kelimesi (Düvazdeh-i im am ) terkibinin muhaffe-
fidir. Yani, On iki İmamın isimlerini havi söylenmiş şiirler
ve medhiyeler demektir.
Bu (D üvaz) kelimesi, Bektaşîler ve 'Alevîler arasında bir
(Sem bol) dür. Yedisinden yetm işine kadar, her B ektaşî ve
A levî rüvaz bilir ve okur. D üvaz okunurken kadın erkek her
kes iki dizi üstüne gelip ellerini kalbleri üzerine basarak ke-
mât-i huşu ile dinlerler ve (A llah A llah... Allah A llah) diye
hazin hazin fısıldarlar. D üvaz okunup bitince, mürşidin bir
gülbangile fasla nihayet verilir. Bundan sonra herkes mürşi
din: (R ahat olsunlar) sözü üzerine gene bağdaş kurarlar,
demlerini aheste aheste çekmeğe başlarlar. *
Bir aralık mürşidin işaretile çalgıların nağmesi değişir,
zakirlerin okuduğu nefeslerin makamları sem a’ havasına inkı-
İâb eder. Kadın, erkek posta posta dörder, altışar veya sekizer
olmak üzere sema’ devranına .başlarlar.
Sema’ devranı, bir nevi rakstır. Fakat bu raks, düğünler
de, bayramlarda, tiyatrolarda, barlarda her zaman seyredile-
gelmekte olan dans, hora, zeybek, çiftetelli gibi sırf eğlence
den sayılan oyunların hiçbirisiyle kabil-i kıyas değildir. Bu,
(n ev’i şahsına münhasır) ilahî bir vecd ve aşk yaratan manevî
bir halettir ki, temaşa edenler bunun zevk v e lezzetine doya-
mazlar.
Bu, öyle bir hengamedir ki, ve o kadar temiz ve ilahi bir
şevkle oynanır ki, bu cem iyette bulunanların hiçbirisinin fik
rinden fena bir niyet geçmez ve geçemez. Orada süflî ihtirasa
yer yoktur. Oradaki canlar, (Fenafillah) makamına dalmış,
zahir aleminden sıyrılmış, batın alemine girmişlerdir. Orada
ancak ve ancak (Aşkullah, şevkullah, illallah) vardır. Orada
kelime-i tevhit bile (nefy) hil’atini sıyırmış, (isbat) şekline
bürünmüştür. Fazilet ve hakikat-i insaniyenin timsali olan
(Zat-i M utlak) da, sanki orada elinde kudret kılıcile teces-
süm etmiş gibi, meydana hakim bir celadette arz-ı cemal e t
mektedir.
Zühd-ü takva sahiplerinin akılları bu merhalede hay

ran ve zahir, duyguları bu vadide sergerdandır. Eğer kazara
yolları oraya bir düşseydi, derhal imanlarını küfre (!) değişir
ler, mum gibi eriyerek yokolup giderlerdi.
Dünyanın en hantal bir adamı oraya girmek şöyle dur
sun, penceresinden tek gözle bakabilmek bahtiyarlığına nail
olsaydı, derhal vücud-i kesifi nazenin bir şekil alır, sanki Cib-
ril-i emin’i karşısında bulurdu.
O meydan, Musa ile Firavunun barışıklık yaptığı m eclis
tir. Bu m ecliste oturanlar, gönülleri birleşmişler, kütle-i vahi
de haline gelmişlerdir.. (R iya) denilen maskara şeyi kapıdan
dışarıya sürüp atmışlardır... Orada herkesin içi dışına çevril-
m!ş, (Nur'ün ala nûr) olmuştur.
Orada her şey birdir:
Saki bir, vücut bir, gönül bir, görüş bir, ad bir, ses bir
hülasa .vahdet sırrının bütün birliği bu m ecliste kendini gös
termiştir.
İşte Bektaşîliğin çözülemiyen bir sırrı varsa buradadır.
Bu meydanda ateşle barutun, bir noktada nasıl te’lif edile
bildiğinin anlaşılamamasıdır, bu sır.
Bir şa!r!n:
Her ne câdüsun .ki yaktın âtî sularla sen
dediği gibi, hadd-i zatinde, suyun, ateşi söndürebilmek kud
ret ve kabiliyeti varken, bilakis bu makama erince, felce uğ
rayarak kendisinin cayır cayır yanm asını intaç etmiştir.
Eğer beşeriyetin bu m anevi cümbüşü olmasaydı, fazilet-i
insaniye nasıl payidar olabilirdi?
İbrahim Edhemi tahtından indiren, Nesim i’yi diri diri
yüzdüren, Mansur’u canlı canlı dar’a çeken, Cenab-ı Hüseyni
Kerbela'da susuz selsiz kurban eden, hep insanlığın bu (Sırr-ı
lahûti) si, (Velekad Kerremna) sı değil midir?
H ele bak! Bu vadiye düşen naçiz kalemime ne oldu?
Oradan bir kıvılcım sıçradı, yandı, kül oldu.. Artık elde kalem
yok ki, bundan ötesini yazabilsin!..
Bu hususta Ali Riza Hâdi’nin el yazısının klişeleriyle

türkçeleri aşağıda konulmuştur.
M uhabbet esnasında, âyinin diğer rükünlerine geçilir.

Mürşid mahkeme kürsüsüne oturmuş adil bir hakim sıfatını
takınır. İki dizi üstüne gelmiş olan canların hepsini birbirin
den sorar, şayet dünya işlerinde, günlük alaverelerinde yek
diğerine küsmüş, darılmış, gücenmiş kimseler varsa meydana
gelir, niyaz ederler, haklarını taleb ederler.
Mürşit iki tarafı da dinler, dâvalarını hal ve fasleder.
Mürşidin hükmü, bu dakikada keskin bir kılıç gibi nâfizdir.
Bütün küslüleri, bir (an) içinde barıştırır.
Gönülleri hoş olan canlar, yekdiğerleriyle kucaklaşırlar.
Bundan sonra iyi geçineceklerine, fena yollara sapmıyacakla-
rına, kin, kibir tutmıyacaklarına, yalan söylemiyeceklerine
mürşit huzurunda kesin söz verirler. V e bunu tevsik için de
(M uham m ed A li) m eydanına niyaz ederler, yani, eğilip yer
öperler.
D Ü ŞK Ü N L ER
Şurasını da arzedelim ki, Bektaşiler arasında ağır suç iş

lemiş olanlar, esas itibariyle, bu meydana giremezler. Meselâ:
Cinayet işleyenler, zina ve livâta yollarına sapanlar, hır
sızlık edenler, karısını boşayanlar.
Böylelerine (yol) dilince, (düşkün) tabir olunur. Abdes-
tini bozmuş, ikrarından, imanından dönmüş demektir.
Bu kabîl günahkarlar, cezasının derecesine göre uzun
müddet ayin ve erkanlara giremezler. Eşinin dostunun yanı
na sokulamazlar, hiç bir kimseden iltifat yüzü göremezler.
Her fert, kendisine soğuk muamele yapar. B u manevî ceza on
lar için ağır bir darbedir, herkes nazarında bunlar, Allahın lâ-
netlem e kullarıdır.
M ânevî cezasını çekip de (M edet, mürvet) babına dü-
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ
şenler, tekrar yola girmeğe hak kazansalar bile, yem baştan

ikrarbend olmağa mecburdurlar. 1
İŞİN İÇYÜZÜNÜ BİLM EYENLER
M aziye karışmış olan bu tarikatın, üssülesası ve rûhirrû-

hu ahlâk-i hasene üzerine dayanırken ve islamiyetin ana hat
larına göre kurulmuş saf bir yol iken, bunun içyüzünü görüp
bilmeyenler, vaktile tarikatın aleyhinde bulunurlar, sâlikleri-
nin âyin-i cem’lerde mum söndürdüklerine, gayr-i meşru ha
reketlerde bulunduklarına dair, avam ağzında sözler dolaşır,
dururdu. Tabiîdir ki, Bektaşîlere böyle iftira edenler seciyesiz
ve bedmaye takımından cahil kimselerdi. Aklı başında mü
nevver insanların böyle boş ve vâhi sözlere inanmadıkları gö
rülüyordu.
Zühd-ü takva sahibi olanların da, Bektaşilerin demkeş-
liklerine, namaz ve oruca biganeliklerine bakarak, için için
kızmakla beraber, bunların dünya işlerinde hiç bir kimseye
zararları dokunmadığını da bildikleri için:
— En iyisi, bu adamları hareketlerinde serbest bıraka
lım; bunları zekkumlarile beraber baş başa komak daha doğru
olur, çünkü, ağzı rakı kokan bir adamın camiye namaz kılma
ğa gelmesine, hangi müslümanın gönlü razı olur yahu!
D iye, kuru kuru m üteselli oluyorlar. Bektaşilerin bu ka
bil hallerini hoş görmekten başka çıkar yol bulamıyorlardı.
Artık ortada bu kabil tartışacak ve atışacak insanlar kal
madı, her şey tarihin öz malı oldu.
Şimdi biz, bunları buracıkta bırakarak, eserimizin birin
ci cildinin ilk kısmını teşkil edecek olan Genç Abdal’ın şiirle
rini okuyucularımıza birer birer sunabiliriz.
Bu işe başlarken de, bu değerli adamın sözlerinin (yap
macık, düzmecik) soğuk yâveler olmadığına, tam mânasile bir
Bektaşi ruhundan doğmuş, m ânevi bir ilham ile sinesinden
fışkırmış, riyasız ve samimî sözler diye sayılabileceğine kanaat
getirdiğimiz için, bu noktayı bilhassa sayın okuyucularımızın
takdirine arzederken, yine o ruh, yine o duyuş ve sezişle de.
sözleri tefsir ve izaha yeltendiğimizi, ayrıca kendilerine — açık
yürekle — bildirebiliriz.
Yukarda bahsettiğimiz Ali Riza Hadi’nin el yazısı ve

ımzası:
Bu yazının yeni harflerle okunuşu:

Hadiyi dost benim tende câmmdır
içeli tende câmmdır.
Daima ben kulum dost sultanimdir.
Dostun cemalini gördüm eyvallah
Sene bin iki yüz yetmiş yedi zilhiccesinin yirmi altıncı yevm-i cuma saat
dört, Tulu-i Huk’a, Tahvil-i merih Biese^hi Seyyit Cafer dünyaya gel
miştir. Allahü Taalfı hazretleri tul ömürler ile muammer evleye âmin yâ
nuûn
DER MÜFREDİ HADİ
Ve hüve Melih-üt melâhatü küllü tehayyürnâ
Elbabü rizânke tevekkelna yülidü mfı yeşil
Fi 13 N seme 1270
iımzaa:
Ali Rıza Hadi
Arapça beytin Türkçesi:
O, Melahatin melfilıatidir. Hepimiz onun melahatindc hayretteyiz. Ka-
pı, seıin rızanda-, istediğini yapana tevekkül ederiz, yani teslim-i ümûr
ederiz.
Şair Ali tlhami'nia el yazısı:
1 ' 4'.'.'.' ^ ^ ı.:.:,

pj j M
I y?) ı. ,
ıA '.J / l.t_ . 1 c(.#

^ yi ^ j
f?,7 '.Y
tt,;. 1 .Y., ^ ; ,/ / ^ L ırf
^ l \ \ ^ ' v . .? 2 ı :.
J. ) f ) ) ; i ^ ^-v;- ^ ,}>
ı/ } ) ) t; ^ ^
t-
:26 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ
Bu yazının yeni harflerle okunuşu:

Destur
Bugün rfilı-i huda içre giderdim bilmiş ol ey cân
Yolum bir şehre uğradı göründü bir acib umman
'Kanadım yok uçam andan yok idi bende bu imkân
Halette gartdüğüm yoktur, selefte gördüğüm bir lân
Eğer kendi vücudundan haberdar olmak istersen

(Arefna) sırrına mazhar düşüp var olmak istersen
Bilüp nefsin tanı Rabbiıı eğer yâr olmak istersen
O dem şeksiz sen ademsin bulursun derdine derman
Oku ilm-i şeriatten, yorulma dâr-i dünyada

Olup saim kılıp secde dolâşma başka sevdada
Havâya verme Önıl'ünü sonunda düşme feryada
Cehalet remzin arzetme seni eğlemesin şeytan
Varup şah-i şeriatte giyip elbiseyi tekmil

Ulumun şehr-i sultanı kim olduğunu anla bil
Bu bir bâb-ı velâyettir Ali destindedir ey dil
Dü-âlem fahr-i Ahmed’dir edüp mirace hem seyran
Bugün İlhâmi Abdal’ın dü-çeşmi yâşına insaf

Eder pir-i tarikat hem, olan varım edersem sarf
Gönül tahtında iman askerin cem’ eyledim saf saf
Biri faknm. biri şükrüm, delilim rehberim kur’an
G enç A b d al söylüyor:
Dostum M uhammed’dir hak Habibullah

Söylersen Muhammed Ali’den söyle
Cihana geldiler sırr-ı sırrullah
Hasan M uhammed’dir, Hüseyin Ali

Şah îm am Zeynele demişiz beli
M uhammed Bakır’ı sevdik ezeli
Söylersen Muhammed A li’den söyle
Evliya, Enbiya anlara âşık

Verdiler ikrarı oldular tanık
Hak mezhebi İmam Cafer-i Sadık
Söylersen Muhammed A li’den söyle
Musa-i Kâzım’dan kuruldu erkân

Şah îm am Riza'dır Pir-i Horasan
Taki ile Naki rnü’rnine iman
Söylersen M uhammed Ali’den söyle
Hasan-ül askeri server-i âlem

Muhammed M ehdi’dir sahib-ül kerem
Genç Abdal zikret dilinde her dem
— 2 — .
Kaş’ın mihrabına sürdüm yüzümü

Dinim M uhammed’dir imanım Ali
Hak söyletir, hak söylerim sözümü
İmam Hasan dilde senâgâhımdır

Şah İmam Hüseyin kıblegahımdır
Namazım, niyazım, secdegahımdır
Uyardım özümü, yoktur gûmânım

Batın aleminde çoktur seyranım
İmam Zeynel-aba Şah-i sultanım
Dinim M uham m ed’dir imanım Ali
M uhammed Bakır'a olmışam aşık

İmamlar yolunda bir bağrı yanık
M ezhebim haktır, Cafer-i Sadık
Dinim Muhammed'dir imanım Ali
(1 )
Şah Takile Naki mihr-i münirim

Hasan’ül’askeri, M ehdi emirim
Genci Âbda/ derviş, bende-i Pirim
Dinim Muhammed’dir imanım Ali
izah:
Yukarıdaki nazımlar (Düvazdeh-i İmam) dır. Evvelce
de anlattığımız gibi, Bektaşiler, On İki İmamın isimlerini ha
vi şiirlere, kısaca (D üvaz) derler ve bu D üvazlan dinlerken
de ellerini kalblerine basarak. (Allah, Allah) diye hafif yollu
tempo tutarlar.
( 1) Dört mısra nüshada eksiktir.

— 3 —
Evliyalar Piri, Hünkarı sensin

Tanrının arslanı Ali’m gel yetiş
Dört kitabın sırr-ı esrarı sensin
Sensin cümle gayipleri bilici

Sensin mü’minlere yardım kılıcı
Kamu düşmüşlerin elin alıcı
Hem Ali’sin, hem Veli’sin Hızırsın

Hak ernrile alemlere nazırsın
îsm in söylendiği yerde hazırsın
Bakma isyanıma çoktur günahım

Erişti göklere feryad-ü ahım
E y benim devletli, mürvetli şahım
Genci Abdal okur ilm-i hikmetten

Aşkın cûş eyledi bahr-i kudretten
T ut elimden kurtar beni zulmetten
— 4 —
Cemalini gördüm salavat verdim

Ayağına düştüm, tebarekallah
Çok hacet diledim yüzümü sürdüm
Kapandım secdeye dedim Hüvallah
(E lestü bezm) inde ikrare geldim

M en imanım kalb-evinde gizledim
Hakkel’yakin sana (güzel şah) dedim
Kahrına, lütfüne Allah-eyvallah
Baş kesip (1 ) meydanda (T evellâ) ettim

Bir niyaz eyledim (tem enna) ettim
Efendim, katında çok hata ettim
Tevbe günahıma Estağfürullah
Keremkânı ol Hûda’nın aşkına

Evliyanın, Enbiyanın aşkına
Şah Hüseyn-i Kerbelâ’nın aşkına
Can, baş feda olsun F i Sebilillah
Genç Abdal’ım aşkın çırağı yandı

D ost elinden dolu içenler kandı
Gönül gaflet uykusundan uyandı
Şah nazar eyledi Elhamd-ü lillâh
izah:
Genç Abdal, bu nefeslerile (A li) den istimdât ediyor.
Birinci nazım açıktır, tavzih istemez. İkinci nazmında (A li) ye
hitaben: «Senin cemalini gördüm salâvat getirdim, ayaklarına
kapandım, işte (Allahın mazharı budur) dedim. Ben zaten ta
Elestü meclisinde ikrara gelm iş ve imanımı kalbimin köşesin
de gizlemişim.
E y güzel şah! Ben senin kahır ve lûtfunu bir bildim, sen
den gelecek her kazaya bel bağlayarak (Allah, eyvallah) de
dim, ben meydanda - yani, ayini cemde - tevellâ, temenna âdâ-
bını yerine getirdim, başımı eğdim, niyaz ettim.
E y efendim! Ben senin huzurunda çok hatalar ettim, bu
nu mfıterifim, binaenaleyh senden affı kusur diliyor ve günah
larıma tevbe ediyorum. Bütün kerem sahiplerinin huzurunda
kesin söz veriyorum ki: Ben Kerbelâ’da yatan İmam Hüse
yin için canımı, başımı fisebilillâh fedaya hazırlandım, benim
içimdeki aşk çırağı uyandı, dostumun sunduğu doluyu içince
kandım ve elhamd-ü lillâh şahımın hüsn-ü nazarile gaflet uy
kusundan uyana geldim» diyor.
(1) Baş eğmek, demektir.

Yukarıda geçen (Tevellâ, Temenna, Hazreti Hüseyine

can feda) gibi tâbirleri aşağıda uzun uzadıya izah edeceğimiz
den şimdilik bırakıyoruz. Yalnız, sayın okuyucularımızın dik
kat nazarlarına şimdiden bir isim arzetmek mecburiyetinde
yiz. O da, Ali’nin oğlu diye dünyaca tanınan ve Kerbelâ’da
Emevîlerin ikinci halifesi Y ezid’in emrile şehit edilen Peygam
berimizin torunu imam-ı (H üseyin) dir. Bektaşilik akaidinin
bütün özü ve mihveri bu isimle düğümlendiği ve yine ancak
bu isim le çözülebileceği için, ileride gelecek (D ost, Şah.ı Faz-
lullah, Cemalullah, Ali Ferzendi, Dilber, Dildar, Güzel, Peri,
Canân) gibi tâbirleri okur okumaz hem en hemen H üseyni ha
tırlamalıyız.. Bektaşîlerin yüreklerinde ( 12 imam, 14 mâsum,
17 kemerbest, Hatice, Fâtım a) diye taşıdıkları ve sevdikleri
45 zatın hepsinin, Hüseyin’de toplanıp birlendiğini, Vahdet
sırrının (H üseyin) le nemalandırılıp canlandırıldığını. şimdi
den okuyucularımıza bildirmek isteriz. Çünkü eseri okurken
kolaylıkla mânaları kavramak bu suretle mümkün olabilecek
tir. Binaenaleyh, (H üseyin) kelimesini Bektaşîlik kilidinin
anahtarı gibi saymak, onların sırrını çözmeğe yardım edebile
cektir.
— 5 —
Okurum can-ü gönülden ism-i azam aşikar

Sırr-ı tevhidi ayan eyler bana perverdigar
Aşık isen sadıkane oku gil leyl-ü nehar
Llı feta illa Ali lâ seyfe illa Zülfikar
Hemdem-i ruh-i M uhammed’dir Ali şâh-i kerem-

Serveri kevn-ü mekânın olduğiyçün la cerem
Kalbinin naz-ü niyazi vird’in olsun dem bedem
La feta İllâ Ali la seyfe illa Zülfikar
Vakıf ol ilm-i hakikat sırrına, manâyı bul

Dergeh-i bâb-ı A li’de hacetin olsun kabul
Ereyim maksûde dersen oku, durma pür usûl
La feta İlla Ali ia seyfe illa Zülfikar
Açılır ayn-i basiret, şad olursun bîgüman

Erişir Haktan, hidâyet kalbine feyz-i nihan
Oku bu esma-i zâti, âkil isen her zaman
Lâ feta İllâ Ali lâ seyfe İllâ Zülfikar
Aşk ile hemdem olaldan dil’de ( 1) âsârım budur

D il’de (2 ) ikrar-ü pazarım Genci her kârım budur
Okurum (Ruz-i E lest) den vird ü ezkârım budur
Lâ feta İllâ Ali lâ seyfe İllâ Zülfikar
İzah:
Bektaşîlerde bu kabîl şiirlere (Zülfikam am e) derler.
Bektaşî şairlerinin hemen hepsi de buna benzer Zülfikama-
meler yazmışlardır. Bilhassa yakın tarihin şairlerinden İstan
bullu M ehmed Ali Hilm i D ede Baba ile Beypazarlı Dertli’nin
ve 16 ncı asır şairlerinden Sürûri Dedenin Zülfikamameleri
şayanı dikkattir.
Tarihlerin yazdığına göre (U hut) gazvesinde, islâm or
dusunun mağlûbiyeti ve Hazreti Peygamberin iki dişi şehid
olduktan sonra bir çukura düşmesi üzerine:
— M uhammed öldü.
D iye ibn-i K um eyye’nin çıkardığı yaygarayı işiten boz
gun İslam askerlerinin, büsbütün kuvve-i mâneviyeleri sarsıl
mış ve perişan bir halde etrafa dağılmışlardı. Bu sırada M u
hammed:
— Edrikni ya Ali! (yani, yetiş ya Ali)
D iye bağırmış, Ali de Hızır gibi imdadına yetişmiş, . ve
İslâm Peygamberini çukurdan çıkarmıştı. Pek bitkin bir hal
de bulunan Hazreti M uham medi bir kayaya yaslandıran Ali,
İslâm Peygamberinin önüne geçmiş ve her taraftan hücum
eden düşmana karşı onu müdafaaya koyulmuştu. B u sırada
Alinin kılıcı kırılmasiyle İslâm Peygamberi kendi belinde bu
lunan Zülfikar adlı kılıcını Aliye vermiş ve Ali de bu kılıçla
her taraftan hücum eden düşmanı yıldırm aya başlamıştı.
İşte bu sırada Hazreti Muhammed, Hazreti Ali’nin kuv
vetini izhar eden (L â feta illâ Ali La seyfe illâ Zülfikar) veci-
zesini söylemişti.
(1) Ağızdaki dil, (2) gönül mânasına.

(Hazreti tmam-ı Hasan)
iy i bak! ism i Hasan resmi Hasan
Cümle eşkâli Hasan, Hulki Hasan
No: 2 — Salâhi Abdullah —
B u sözün hâteften Cibril ağzından söylendiği de rivayet

edilmektedir. Türkçesi: (Aliden başka fütuvvet v e şücaat sa
hibi insan yoktur. Zülfikardan üstün de başka bir kılıç yoktur.)
B u m eseleyi tetkik eden ve inceleyen Bektaşîlere göre:
— M uhammed, ölüm behanesile her ne kadar aramız
dan ayrılmış, M edine’deki ravzasına çekilmişse de, hakikat
halde M uhammed ölmemiştir. M ekân değiştirmiştir, yani
onun ma’nevî Ruhaniyeti her za^man İslâm iyet üzerinde hB.-
kimdir, her zaman aramızdadır. Onun için zaman mekân mef
humu, ölüm dirim hâdiseleri hep birer itibarî ve zahiridir. Mu-
hammedin vücudü nuranîsi her vakit karşımızdadır. Şeytanın
güftügûsuna kapılarak M uhammed’i terketmiyelim, Hazreti
M uhammed, Ali’yi nasıl (Y etiş Ya Ali) diye imdadına çağır
mışsa, biz de Peygamberimize imtisalen, her zaman A li’ye:
(Y etiş H ey Allahın Arslanı) diye çağıralım, elbette şah^ırnız
bize muin ve zahîr olur, itikadındadırlar...
Bektaşî evradında (N a ’d-ı Ali) okumak âdettir. Gerçi
(Tarikat-i M uham mediye) kitabının müellifi, Bektaşîlerin
(N a ’d-ı A li) ye verdikleri önemi tenkid etmişse de, Bektaşîle-
ri bu huylarından vaz geçirememiştir.
— 6 —
Bir Pîri azizin pek tu t eteğin

Belki sana haktan bir haber verir
Him m et talep eyle sarf et emeğin
Sana bir (Bergüzar) bir eser verir
Irk-ı tahir isen eriş murada

Terkeyle benliği düşme inada
Kurtar öz canını kalma belâda
D ü âlemde sana çok keder verir
(M en aref) sırrını farkeyle hemin

Aşkın feyz-i sana ola hemnişin
Hakkın hidayeti erince yakin
M enzil-i batâ-i muteber verir
Föıı!na : .2
Genci vasl-i yâre layık olursan

Şâhe bin can ile âşık olursan
Eşiğin bekleyip sadık olursan
Cümle maksudunu Pir Hayder verir
İzah:
Burada şerhe muhtaç (M en aref sırrını farkeyle hem în)
mısraı vardır. Bu söz, Hazret-i Peygamberin
hadisini imâdır. B u hadis’in manâsı: (Her kim nefsini bildi,

muhakkak Allahını bildi) demektir.
Bu hadis’i, şeriat uleması tefsir ederken: (Bir kimse, ken
disinin âciz ve nâkıs olduğunu bilse, Rabbini bilmiş olur) der
ler.
Fakat erbab-ı tasavvuf, hocaların verdiği bu mânayı ka
bul etmezler. M ütesavvife der ki:
— Dünyada bir ferd yoktur ki nefsinin âciz olduğunu
bilmeye. Vahi bir (zan) ile, hiç bir kimse nefsini bilmiş, Hakkı
anlamış olmaz. Her ferd kendisinin âciz ve nâkıs bir kul ol
duğunu bilir. Hakkı bilmek ancak, nefsin yaramaz huyları
olan (gazab, hased, buğz, kin, kibir, riyâ, şehvet) gibi kötü
huylardan tamamen geçip pâk olmak Allahın huyu ile huy
lanmakla olur, zira Allah (Â dem ) i, kendi sıfât-ı kâmilesi üze
re halk etmiş, fakat süfli olan dört unsur’un zinciri ile de bağ
lamıştır. İşte bu süfli unsurun, bize emredip yaptırageldiği fe
na huylan tevbe suyu ile yıkar, tam amen nefsimizi tezkiye
edebilirsek ve her mahlûk bizim elimizden, dilimizden, fi’li-
mizden sâlim ve emin olursa, o zaman (A llah) kendini bize
bildirmiş olur. Ve yine derler ki, ten canımıza ne kadar yakın
sa, Allah da bizim canımıza öylece yakındır. B u kadar yakın
olan Allahı bilmemekliğimiz, hep kötü huylardan kurtulama-
yışımızın neticesidir.
T en canla, ( 1) can da Hak’la kaimdir. Her saniyede alıp
verdiğimiz soluk ve ağzımızdan çıkan kelâm Hakkın kudret
nurudur. Cümle mevcudâta bu nur sâridir. Yerler, gökler, bu
nur’la dolu, onunla kaimdir. Biz bu nur’un içinde yüzm ekte
yiz, bu (N ur) un ifrat derecede bize yakın olması, içimizi, dı-
(1) Ten: ■Vücu<l. Can: Ruh, demektir.

şımızı sarması, bizi görmek kabiliyetinden mahrum etmiştir.

Tıpkı balıkların suda yüzdükleri halde suyu görememesi gibi.
Binaenaleyh, vücut yapısındaki gözlerimiz, ifrat derecede y a
kınlık yüzünden Allahı göremez. B unu ancak, can gözü mü
şahede eder, itikadındadırlar.
Bektaşîlerin akidesi de, ehli tasavvufun bu sözlerine uy
gun olmakla beraber, onlar; aşksız, şevksiz, zevksiz, delilsiz bu
işin yürüyem iyeceğini iddia ederler. M eselâ soğuk bir demir,
çekiçle vurulduğu zaman nasıl yumuşamazsa, içi aşk ateşile
cayır cayır yanm ayan bir kimsenin de, fena huyları terkede-
miyeceği, ancak bu kötü huylan tem elinden yıkıp, yakıp, yok
edebilmenin çaresi hakiki, şiddetli, ilâhi bir aşka vabeste oldu
ğunu ileri sürerler ve buna da Hazreti M uhammed’in Mirac
kaziyyesini delil getirirler.
Cibrilin (Sidretül-m ünteha) ye varınca, M uhammed’e:
(— Benim yerim burasıdır. Buradan ilerisini bilmem ve gide
mem. Eğer zerre denlû ileri gidersem, derhal baştan ayağa ya
narım.) demesi üzerine, Cenab-ı M uhammed: (— Öyleyse,
sen yerinde kal. Ben ezelden bu aşk yoluna canımı, kurban
koymuşum, yanarsam tek ben yanayım. Canını, canânından
sakınan, canânını nice görebilir? Canânı u^ ^ nd a can feda et
mek bile, âşık nazarında pek kısır ve sönük ve kıym etsiz bir
şey sayılır) diye ileri atıldığını, Cibril’i oracıkta bırakarak,
Refref-i aşka süvar olduğunu ve yalnızca Allaha gittiğini söy
lerler. V e yine derler ki:
Cibril’den, Bürak’dan, Canân’dan murad: hep M uham
m ed’in kendi vücudu, O (Dürrü yetim ) in kendi temiz^ duy
gularıdır.
Hâtifden: (Y a M uhammed!) sadasını duyan, mevhum
bir Bürak değil, M uham med’in kendi bâtın kulağıdır. M u
hammed, bu nidâyı işittikten, sırrı İlâhiyi sezdikten sonra, y e
meden içmeden kesilerek tamamen aşka dökülmüştür. Diğer
yoldaşları olan o devrin insanları, M uham med’in sırrından ha
berdar olamamışlardır. Onlar keyiflerine göre yemelerine, iç
melerine devam ederlerken, bu yetim çocuk da aşk hazinesi-
nin bütün tılsımlarını çözüyor, açıyor, eflâki seyr ü temaşa
ederek (Cenab-ı H ak) la bin bir kelâm konuşuyordu.
Bektaşiler, bu vuslet ânında M uhammed’in karşılaştığı
Allahın kendisine (A li) lehçesile hitap ettiğini söylerler. İn
san-ı kamil olanların bahsettikleri (M en aı:ef) remzinin hakikî

manasının, bu Mirac keyfiyetinden başka bir şey olmadığına
kail olurlar. M uham med’in izinden gidenlerin de bu sırra agah
olacaklarını, yani Hakkı kendi öz vücutlarında bulmak müm
kün olacağını, fakat bu işin yürürlüğü için, behemehal Mu-
hammed ve Ali’nin delaletine ihtiyaç olduğunu, M uhammed’i
mürşid, Ali’yi rehber tanıyarak
ayetleri hükmünce, kendilerinden el etek tutmak icabettiğini,

bunlardan biat tutmadıkça hiç bir sırrın inkişaf edemiyeceği-
ni, çünkü insanlığın bu ezelî programını, Hakkın kudret eli-
le kendileri vazettiğini, (On iki imam) diye şöhret alan kendi
torunlarının da bu erkanı teselsülen idame ettirdiklerini, en
nihayet Hoca Ahmed Yesevi, Pir Hacı Bektaş Veli ve Balım
Sultan kanalile zamanımıza, tarikatların ilgasına kadar süre
geldiğini söylerler.
Bu sebepten Bektaşiler, İslâm iyetin ana hatlarından ay
rılmadıklarını, kendilerinin (Gürûhu N aci) olduklarına zerre
kadar şek ve şüpheleri olmadığını iddia eder dururlar.
(Virani) Biatname’sinden bir kaç beyit gösterelim:
Talibi gel, Zat-ı Pik ol, Mustafa’dan biat et
Bâd-ü âteş, âb-ü hâk ol, Mürteza’dan biat et
Şeş cihetten bir nazar kıl gör ne suret eylemiş
Hüsniçinde Şah Hasan Hulkirriza’dan biat et
Fakr-i fahrol, kıl teberra düşmen-i evlâde sen
Geç havariçten, Hüseyn-i Kerbelâ'ya biat et.
ilâ ahirihi ...
(Misali) den de bir kaç beyit gösterelim:
Ey gönül, aç aynini gel Mustaf'a’ya biat et
Saki-i kevser Aliyyel Mürteza’ya biat et
Mahrem-i Ahmed Hatice hur-i cennat-ünnaim
Zevc-i Hayder Fâtıma Hayrünnisa’ya biat et
Gel Hasan şehvare-i saffi şikenden bağla abd
Afitab-ı din Hüseyni Kerbe^’ya biat et
tıa. a^^M...
(Basri Baba) dan da bir kaç beyit gösterelim:

Zümre-i Naci’den olmak istersen
Muhammed Ali’nin damenini tut
Beyt-i Hakka dahil olmak istersen
Rah-i müstakimden dışarı çıkma

Tehi görüp bir can kalbini yıkma
Lânet halkasını boynuna takma
ilâ ahirilıi ...
N efsini bilmek suretile, Hakk’ı bulmuş olan bir kaç şai

rin sözlerinden parçalar:
(İstanbul’lu Hilmi Dede) nin;

ikrar verdim, dönmem (Hilmi) ebedî
Kalbimde uyandı şem’i Ah^medî
Oztenimde gördüm Hayyü Samedi
Gördüğüm didâra Ali dediler
(Hilmîya) Envar-i aşkile dolduk

Anladık nefsimiz Mevlâyı bulduk
C^nle mezıihirle yekvücut olduk
Biz Muhammed Ali bendeleriyiz
(İbrahim Ethem) de:

■Arif olan canlar nefsini bilir
Varlığııı terkeyler hem hakkı bulur
Nur-i Muh^nmed’den didar görünür
Aman yâ Muhammed, medetl yâ Ali
Hülasa, bütün Bektaşi şairleri, buna benzer nazımlarla

(M en Aref) sırrından dem uragelmişlerdir. Bu kadar yeter..
(Görmeyince hüsnünü nilrulna gelmez aşı.kın)
(l'ÜZ peyeınber cem’olup gösterse yüzbin nracizât).
Yoğiken yer ile gökler ezelden

Kudret kandilinde pünhan Ali’dir
(K ün) deyince Bezm-i elest’ten evvel
Alemi var eden sultan Ali’dir
Cebraile sordu M uhammed bunu
N ice bin yıl evvel kurdu oyunu
Mağripden meşrika kudret topunu
Atan Muhammed'dir tutan Ali’dir
M uhammed Ali geldi dünya yüzüne
Zülfikarı çekti kavga yüzüne
Kafirler içinde hava yüzüne
M ancınıkla kendin atan Ali’dir
Binince D üldüle Hayber’e gitti
Yel gibi o anda menzile yetti
Kafirlere hüner heybet gösterdi
Kendiyi kul diye satan Ali’dir
Mü'minler sırrını ilden sakınır
Kendin bilmezlere sözüm dokunur
Genci Abdal dört kitabda okunur
Evveli, ahiri destan Ali’dir
— 8 —
Özümde gönlümde fikrimde daim
Bürc-ü dinde mukim mahir olan şah
Aklımda, fikrimde, zikrimde daim
Zat-i nurdur aslı gevher olan şah
M ü’min olan senden gayrisin neyler
Özünden sıtkile canından söyler
Batınından türlü cilveler eyler
Görünen gözlere zahir olan şah
iki cihan şemsi şah-i V elayet
Keramet tahtında nûr-ü sehavet
Herhangi hacete eyler inayet
(Elhayyülkayyum ) kadir olan şah
Hakim-i mutlaktır ezel ezeli
İmdada yetişen, Hızır’dır Ali
Sıtkile çağırsan: (Y etiş ya V eli)
Turfetül’ayn içre hazır olan şah
Genci Abdal eder anci sensin

Yerde, gökte şahım, görücü sensin
Cümlenin muradın verici sensin
Kamu âlemlere nâzır olan şah
İzah:
İslâm tarihlerinin ittifakla söylediklerine göre, İsiâm
Peygamberi, M edine ile Suriye arasında bulunan ve müslü
manların Suriye yolunu kesmeye çalışan Hayber kaleleri üze
rine yürüdüğü zaman Hazreti Ali’nin orduda hazır bulunma
dığını yazar ve şöyle anlatırlar:
« İslâm Peygamberi 1700 kişi ile Hayber üzerine yürü
dükten sonra kale sakini bulunan yahudiler, kalelerine çekil
miş ve her gün kaleden çıkarak müslümanlarla muharebe et
meğe başlamışlardı.
Hazreti Muhammed, her gün kumandayı ordudaki sa
habelerden birine veriyor ve bunları kale üzerine sevk ediyor
du. Muhasara işi en son Ömere, ertesi gün Ebubekire, daha
ertesi gün yine Ömer’e tevdi edilmiş. bunlar da muvaffak ola
mamışlardı.
O gün de Ömer’in savaştan eli boş döndüğünü gören
Peygamber, büyük bir teessür duydu ve Sahabelere hitaben,
tarihte Ra’yet Hadisi diye şöhret alan meşhur Hadisi söyledi,
dedi ki: (— Yarın bayrağı bir insana vereceğim ki o, harpte
mükerrer hücumlar yapar ve katiyyen harpten kaçmaz. O, Al
lahı ve Allahın Peygamberlerini sever, Allah da, Allahın P ey
gamberleri de onu severler).
Sahabeler, Peygamberin bu sözlerinden onun Ali’yi kas-
dettiklerini anlamışlardı. Fakat Ali, orduda değildi.
Selman, Ammar-ı Yâser, Ebâzer, gibi Ali’yi seven sa
habeler, Peygamberin bu sözlerinden Ali’nin o gece geleceğini
anlamış onu karşılamak için yol üzerine çıkmışlardı. Erken
den Ali’nin D üldül’e binerek geldiğini görmeleri üzerine he
men Peygambere onun gelmekte olduğu m üjdesi verildi
Hazreti Muhammed de Ali’yi çadırının kapısında karşı
layarak ona sarıldı. V e ona hâdiseyi anlattı. Hazreti Ali:
— Ya.. Resulallah.. Hayber halkı İslâm oluncaya kadar

çalışacağım ve geri dönmeyeceğim.
Sözlerini söyledi. Peygamber, kendi zırhını Hazreti A li’
y e giydirip ve başındaki miğferi onun başına koydu.
Ali, ordunun başına geçerek Hayber kalesine hücum etti
ve o gün Islâm tarihinde büyük ehem m iyet v e şöhret alan
Hayber kalelerini fethetti.»
İşte Genç Abdal bu nazımlarile Ali’nin akıllara durgun
luk veren beşer kudretinin dışında görünen bu kabil şehâmet
ve hamâset ( 1) eserlerini belirtmek istemiştir.
— 9 —
Remz-i Hakkı fehmedenler dide-i bîna imiş

Ehl-i diller rnânevâti mahzar-i M evlâ imiş
M ü'minin kalbinde mir’ât K âbe-i ulyâ*imiş
Rehber-i Irfan-ı aşk-ı mürşidi M evlâ imiş
Padişah-i âlem olmak bir kuru kavga imiş
Bir V elîye bende olmak cümleden evlâ imiş
Suretin mahiyeti aynel hayatı gösterir ,
Zat-i Hakkın mâyesinden Hak sıfatı gösterir
Sırr-ı (sübhanellezi) hüsnün beratı gösterir
Hak cemalindir muayyen kâinatı gösterir
Bir Velî'ye bende olmak cüm leden evlâ imiş
Görmedim âlem de billâh, tal'atın yektâsını
Okuyan gelsün, açıldı veçhinin esmâsını
Veçh-i meşrûh üzre yazdı ilminin mânasını
Peykerin (Y â-sin) mübeşşer vasfedem imlâsını
Bir V elî’ye bende olmak cümleden evlâ imiş
Kenz-i Hakkın mahzenidir nur-ü vechin ey hümâm
Vasfi-i kâmil M uhammed feyz-i âsâr-i benâm
Genci esrar-i hakikat bâ ulûm-ü zül’kirâm
Dad-i hak îlham -i rabbâni süzülmüş vesselâm
Bir V elî'ye bende olmak cümleden evlâ imiş
(1) Hamâset: Adet üstündeki kahramanlık.

— 10 —
Sıtkile mürşidin pek tut eteğin

Yanında bir makbul kul eyler seni
H izm et eyle candan, sarfet emegin
Mürşidin buyruğu yol eyler seni
Seni senden alır mürşidi-dana
Varlığın benliğin atar bir yana
Hakikat ilmini bildirir sana
Kuş dilinden söyler dil eyler seni
Gönül gözün açar nazar kılınca
T evellâyi Teberrâyi bilince
Kazanda kaynatır kâmil olunca
Acı iken tatlı bal eyler seni
Ahdinde sadık ol candan özünden
Siler karasını gönül yüzünden
Rahm et deryasından hikmet yüzünden
Katre iken ulu göl eyler seni
Genci Abda/ sözün yeter, elverir
Muradını sana haktan ol verir
D ört kapıdan kırk makama yol verir
Hakikatte özge hâl eyler seni
tzalı:
Biz, bu nazımların içinden yalnız (T evellâ) (Teberra)
meselesini ele alıp inceliyeceğiz:
Tevellâ, Teberrâ’nın mânası, m ütesavvifeye göre: Kişinin
kendi nefsi ile mücadelesidir. Yani, nefsini düşman bilerek,
onun arzularını yerine getirmemek, tezkiye-i nefs hâsıl olun
caya kadar uğraşmak, bir an mücahede ve muhasebeden hâli
olmamak, ibadetten başka bir şey düşünmemektir.
Mısri-i Niya?J:
Adıivet kılma kimseyle, sana nefsin yeter
Ki zira senden ayrılmaz, ömür ahir olunca tâ
(H iç kim seyle düşmanlık yapma. Kendi nefsin sana öyle
bir düşmandır ki, ömrünün sonuna kadar senden hiç ayrıl
maz) demektir ki, pek doğrudur.
42 BEKTAŞÎLİÖtN İÇYÜZÜ
Buna benzer, tstanbul’lu Dede baba da şöyle söyler:

Nefsin çerisin eylemişiz aşk'lle mağlup
Miilk-i dile evlâd-ı Ali h^ükmedeKden
Manası: (Gönül evine Ali’nin evladı hükmedelidenberi,

nefsin askerlerini mağlûp ettik, yere serdik.) demek olur.
Bektaşîlerde bunun kısa vecizeleri de vardır.
Eline, beline, diline, aşma, işine, eşine.
*
**
Bektaşî şiirlerinde Tevellâ teberrâ kelimeleri çok gelir

geçer. Onlarca bunun mânası kısaca şöyledir: (Muhammed
ve Ehl-i Beytinin dostuna dost, düşmanına düşman olmak.)
Biz bu mânayı biraz genişletelim:
T evellâ demek: (M uhammed’i, A li’yi ve bunların neslin
den gelen on iki imamı, ( 1) on dört mâsûmu riyasız can-ü gö
nülden sevmek, hattâ onları sevenleri de sevm ek) tir.
Teberrâ demek: (M uhammed’e, Ali’ye ve bunların nes
linden gelen imamlara, mâsûmlara, hattâ bunları sevenlere bi
le adâvet gösteren münkirlerden uzak ve berî olmak) tır. H at
tâ daha ileri giderek İmam H üseyni şehit eden ve ettirenlere
lânet taşı yağdırmakta beis görmemektir.
Bektaşîler, bu nefret ve lânet okunu atarken, kendileri
nin pek mühim dinî bir vazife ifa ettiklerini sanırlar, gayret-i
ilâhiyenin Yezid’e ve ona tâbi olanlara merhamet etmemesini,
bu hainlerin suçlarını hiçbir veçhile bağışlamamasını temenni
etmiş olduklarına kail olurlar. B öyle yapmakla da kendileri
nin M uh^^m ed’e, Ali’ye ve dolayısiyle Allah’a sağlam bir iba
det yaptıklarına inanırlar ve güruh-u N aci denilen zümrenin
yegâne kendileri olduğunu iddia eder dururlar.
Perde-i (Li) dan geçip de bilmiyen (îl) sını
Tadi-î isyanda kalmış an ^ ^ ış mevlâsını
■ *
(1) Hazrezrei Ali, on iki imamın birisidir.

BEKTAŞÎLİĞiN İÇYÜZÜ 43
Bektaşîlikten önce, Anadolu'da bulunan tarikatlerin (1 )

hiç birinde (Tevellâ, teberrâ) kaydı yoktu. T e v e llâ y ı bu ikli
me getiren bizzat H acı Bektaş Veli'dir. Rum erenleri kendisi
ne bağlandığı ve (B eli bes) dediği zaman (T evellâ) yi onlara
aşılamış ve bunsuz hiç bir tarikatın kıym et ve meziyeti olamı-
yacağm^ Tevellâsız olan ibadetin Allahın yanında makbule
geçmiyeceğini açıklamıştır. H ilm i D ede’nin ‘ bunu m üeyyed
nefesleri varsa da, bunu bırakarak yalnız Pirine karşı yazdığı
uzun bir medhiyesinden şu iki beyti alalım :
I,ûtfedip geldin diyar-i Ruma ta bastın ayak

Büre-i Rume asüman-i feyzden doğdu şafak
Hubb-i ehl-i beyt ile sen&n eden izhar-i hak
Her sözün bir rehber-i rah-i hidayettir ehak
ilâ a^^M
Sözlerile, pirinin (E hli beyt-i M uhammede muhabbet

beslemek suretile hak ve hakikati meydana koyduğunu) an
latmış ve bildirmiş oluyor.
İşte bu sebepten Bektaşîler, Zühd-ü ibadete lâkayd kal
mış gibi görünürlerse de, bilâkis ehli beyte tevellâ düşmanla
rına teberrâ etmek yüzünden selâm et yolw ıu bulduklarını id
dia ederler.
Nesimi’nin şu nazmına bakınız:

Sorma be birader mezheb^^n
Biz mezheb bilmeyiz yolumuz vardır
Ça^raıa mecHs-i riya’ya bizi
Biz şerbet içmeyiz dolumuz vardır
Biz müftü bilmeyiz, fetva bilmeyiz
Kil-ü kal bilmeyiz ifta bilmeyiz
. Hakikat bahsinde hata bilmeyiz
Şâh-i merdan gibi ulumuz vardır
(1) Osmanlı Devletinin teşekkülünden evvel, Anadolu'da (12) tarikat

vârdı. Osmanlılar zamanında ise birinci açılan târik (Nakş-i bendi) en son
(Cemali) ler. 1164 - 1750 tesisi, (Hammer) Cilt: 1. Sahife 197.
Bizlerden. bekime ziihd-ü ibâdet

Tutmuşuz evvelden r-.i'h-i selâmet
TevellP, olmaktır bize alâmet
Sanmaki sağımız solumuz vardır
Ey zahid surete tapma ha,kkı bul
Şah-i Velayete olmuşuz hep kul
Hakikat şehrinden geçer bize yol
Başka şey bilmeyiz, Ali’ıniz vardır
(Nesimi) esrarı faş etme
Ne bilsin ham ervah likasın hakkın
Hakkı bilmeyene, hak olmaz yakın
Bizim hak katında elimiz vardır
Bir de, Hazreti M evlânâ’nın tevella, teberrâ nazariyesini

canlandıran şu Türkçe nazmına bakınız:
Okun! Linet hımar-u hûk-ü hirs’e

Olar ki, d^üşınen-i Al-i abâ’dır
Teberrâ kıl^yana yok Tevella
Teberr:i'sız Tevellâ’lar hatadır
Teberrâ kıl eyâ (Mollay-i Rumi)
Teberrâ kılmayanlara belâdır
Pek eski bir cönk defterinde yazılı olan bu nazmın ma

nası şudur:
(A l-i aba’ya (1 ) düşman olanlara lanet okuyun; çünkü
böyleleri, eşek, domuz, ayı’dır. Her kim ki Teberrâ bilmez ve
yapmaz, öylelerine T evella yoktur. B öyle bir Tevella olsa
bile hatadır. E y Rum’un Mollası! Hemen Teberrâ kıl; Zira
Teberrâ kılmayanlara beladır.)
Bunu cönk defterine yazan zat de, bu nazmın altına şöy
le bir kayıd eklemiş: Ez taraf-i katibihi (Leanellahü ala a’dâ-i
Al-i aba)
(1) Al-i abfı: Hazreti Muhammed’in sevgilileri, Ali, Fâtjma, Hasan ve

Hüseyin’dirler ki, Peygamber bir gün bu dört sevgiliyi kendisiyle birlikte
örtündüğü abasının altına almış: «Yarabbi işte bunlar benim âlimdir, Bun
ları sevenleri sev, sevmiyen!eri sevme» niyazında bulunmuştur.
BEKTAŞÎLİĞİN İÇY'ÜZÜ 45
- Allahümme vfil-i men valahüm ve ad-i m en adfilıüm

(am in) -
Bunun da manası:
(Her kim ki: Âli abanın düşmanıdır. Ona Allah lânet et
ti. «Ey benim Allahım!.. Âli abayı sevenleri sev, düş^man olan
lara düşman ol. ( 1) » ^m in.)
(Tevelliisın, Teberrasın bilen uşşaka aşkolsun!)

— Agehi —
*
**
Bektaşiler, Tevella, Teberra’dan haberi olmayan kimse-

lere,(zahid) veya (ham ervah) tabirini kullanırlar. Onlar da
Bektaşîlere (K ızılbaş) damgasını yapıştınrlar. Kerbela facia
sını ihdas edenlere (lanet) edilmesini küfür sayarlar ve taşlar
lar. Fakat Bektaşiler bundan müteessir olmazlar. Ehl-i beyt’-
in (2 ) hatırı için, bu ta ’n taşlarını seve seve sineye çekerler,
bu ithamlardan iftihar hissi bile duyarak sevinç yaşları akı
tırlar.
Bakınız (Dertli) ne deı-:
Bildiniz mi siz Yez:id’in bağrının taş olduğun

Zahiri İslâmlığın, bâtında kallaş olduğun
Ta’n kılman dostlar, gözlerim yaş olduğun
Ayb görmen (Dertli) nin sizler Kızılbaş olduğun
İlâ ^rf^rihi... '
Hilmi Dede de:
Zahid dese bize ne gam, Kızılbaş

Nakşini almakta olmuşuz nakkaş
^Pirimiz H^^taşdır hem Hacı Bektaş
Erenler bâbının kurbanıyız biz
(1) Bu söz de Peygamberin sözüdür.

(2) Ehl-i beyt: Peygamberin ev halkı demektir. Sahih hadislere göre
bunlar: Ali, Fâtıma, Hasan ve Hüseyin’dir.
I
Diğer bir şiirinde de:
(Hilmi) yem kemter komin ancak Ali ferraşiyem
. Bende-i Al-i abâ’yim, zümre-i Bektaşiyenı ”
Eylerim medhin, çün ol şâhın Kızılbaşiyem
Lii feta illâ Ali Lâ seyfe illâ zülfikar
Görülüyor ki, bu acı tenkidi Bektaşîler şimdiye kadar be
nimsemişler ve birçok Kızılbaşlık (Fahriye) leri yazmışlardır.
R ivayete göre, (Saffeyn) harbinde her iki taraf ordusu
da müslüman kıyafetinde olduklarından, Ali’nin ordusundaki
askerler, bilmezlikle birbirini kırmağa başlamışlar. Bu mahzu
r a önü alınmak için Ali’nin askerleri kızıl giymişler. Hattâ
' Ali, kendisi de kızıl giymiş.
Bunu bazı şairler şöyle anlatır:
ibn-i Süfyan vak’asmda giydi Hayder hep kızıl

— Lâtifi —
ibn-i Süfyan ile şol dem kati cenk eylediler

Birbirin kırdı o şah askeri hod bilmediler
Çünkü iidâm idi surette o müşri,k gidiler
Fark için asker-i ıjah kırmızı giymiş idiler
Çün Ali şah-i Kızılbaş, ben anın bendesiyim
— Hüsnü Baba —
— 11 —
Yâr ile yâr olmayan, yâri bilmez neydüğün
Yârini farketmeyen, ağyari bilmez neydüğün
Girmeyen râh-i tarika, çekmeyen sevday-i aşk
Aşıka maşûk olan dildâri bilmez neydüğün
İçm eyen (Pîr-i muğan) dan câm-ü aşkı ey dilîr
M est-i lâyâkil olup hüşyari bilmez neydüğün
İlm -i aşkı mekteb-i irfanda talim etm eyen
Yek-nigehde ârif-i ebsâri bilmez neydüğün
Sırr-ı aşkı Genciya nâdâna açma kıl hazer
Aşk-ı manây-ı dil-i esrar bilmez neydüğün
İzah:
(Y âr ile oturup kalkmayan, yârin kim olduğunu ne bil
sin? Yârini farketmiyen, düşmanını nasıl ayırd edebilsin?.
Bu yola girmeyen ve aşk sevdası çekmiyen kimse, âşıkın
maşûku olan dildarın kim olduğunu ne bilsin?
E y gönlümün yoldaşı. Mürşidin elinden aşk şarabın içip
mest olmayan bir adam, ayıklığın halini bilir mi?
Aşk ilmini, irfan mektebinde okumayan bir kimse, bir
bakışta gözü açık arifleri karşıdan nasıl tanıyabilir?
E y Genci! Aşk sırrını nâdâna açmaktan vaz geç, çünkü
böyleleri gönülde dolaşan aşk mânasının sırlarını anlamaktan
çok uzaktırlar.)
— 12 —
Sevdiğim dilberin zat-i envari
Bilinm ez bir zaman, böyle gider bu
Hakikat mahzeni sırr-ı esrarı
Bulunmaz bir zaman, böyle gider bu
Niır-i veçhin nedir nakş-i bünyadı
H att-ı hâlin nedir kimdir üstadı
Gayet müşkül olur gönül muradı
Alınmaz bir zaman, böyle gider bu
Türlü cefa ile uşşâka bakup
Aşkın ateşine sinesin yakup
Şive-i naz ile O dilber çıkup
Salınmaz bir zaman, böyle gider bu
Genci bu devranın fenn-i nakkaşı
Canıma kâr etti derd-i gam taşı
Ağlayu ağlayu gözlerim yaşı
Silinmez bir zaman, böyle gider bu
— 13 —
Y ine katarlanmış aşkın kervanı
Çekip gidiyorum dost ellerine
Erenler cem’ olmuş Pir-ü civanı
Kemerbest bağlamış hep bellerine
Doğru yola giden m enzile yeter
Birlik devranında m uhabbet ister
Cümlesi birlikte bir dilden öter

Aşık oldum güzel hoş hallerine
Şah-ı Merdan çerağları uyandı
D ost elinden dolu içenler kandı
Cem’iyyet bahçesi açtı donandı
Gel bir nazar eyle Hak güllerine
Hak M uhammed Ali bir bina kurmuş
M uhabbet nurunu kalbe doldurmuş
Erenler sırrını bize bildirmiş
Yol içinde gizli sır yollarına
Genci Abdal Şaha dergaha vardım
Bir niyaz eyledim, dârine durdum
H idâyet kapısı açılmış gördüm
Neler ihsan eder şah kullarına
izah:
Genç Abdal bu sözlerile (âyin-i cem ) hakkındaki müşa
hedelerini bildiriyor: Ayini cemdekilerin, hepsinin öz gönül
birliğile muhabbet ettiklerini, hepsinin bir dilden öttüklerini,
bunların (hoşhal) lerine âşık olduğunu, bu binayı kuranın
(H ak M uhammed Ali) olup muhabbet nuriyle muhiblerinin
kalblerini doldurduğunu; erenler, bu sırrını ancak bu (yol)
ile bildirdiğini, hidâyet kapısının orada açıldığını ve bunu gö-
ziyle gördüğünü söylüyor. Aşk kemerini beline bağlayanın, bu
yola doğru gidenin menzile yetişebileceğini zımnen anlatmış
oluyor.
— 14 —
Cemalini gördüm ezel ezelden
Çağırdığım Şah-ı Merdan A li’dir
Tuttum eteğini (K alû B eli) den
Çağırdığım Şah-ı Merdan Ali’dir
Bulunmaz akranın meng-i âdemde
Bir edna kulunum ben de âlemde
D ilim de her- saat, her gün, her demde
Uyandır çerağım (Nur iman) deyu
Bu gizli derdime bir derman deyu
Y etiş imdadıma el’eman deyu
Esselam ey nûr-i çeşm-i Mustafa vü Mürteza
Esselâm ey Hazreti Şâh-ı şehid-i Kerbela
No: 3 — Kanberf —
BEKTAŞÎLİĞİN tÇYÜZtT 49
Ucdan uca bu dünyayı dolaşan

V ilâyet sırrından gösterdi nişan
Her hacet vaktinde gelip ulaşan
(G enç ÂbdaT) mı bildim (Bezm -i E lest) den
Söylettiren Şah’dır her sır nefesden '
Can kuşu uçunca işbu kafesden
— 15 —
Ziyaret eylesem ulu dergâhı

Bayram, kurban, seyran ol^m ıan olur
Sen benimsin derse erenler şahı
Bayram, kurban, seyran olzaman olur
Kadir mevlâm kula ihsan edince
Aşk milkine seni ferman edince
Özünü gönlüne sultan edince
B öyle buyurmuştur câna sadıklar
Aşkın ateşinden bağrı yanıklar
Hak ile hak olup Hakka âşıklar
Sâf olur gönüller, pâk olur dil’ler
Murad alır murad isteyen kullar
Açılır kapılar doğrulur yollar
Bayram, kurban, seyran o l z ^ e n olur
(G enci A bdal) hakkel’yakin sözünde
H idayet ettiler bâtın yüzünde
Görüp zat-i hakkı kendi özünde
Bayram, kurban, seyran o l z ^ e n olur
Genç Abdal, bu sözlerile (Vahdet) nazariyesinden bahse

diyor.
(U lu dergâh’dan murad: gönül mülküdür, çünkü Hakkın
mekânı orasıdır. Gönlü ziyaret etmek, kâbeyi tavaf etm ek gi-
To^rma : 4
bidir. Bağrı ateş-i aşkla yanık olan canların verdiği haber b ey

ledir. Kadir-i mutlak kula ihsan edince aşk mülküne sultan
yapar. Yani, Hak, kulunun gönlüne girer, hükmünü y^mtür.
Kulluk aradan kalkar, mahv-ü muzmahil olup yerine Hakkın
varlığı kaim olur, vahdet sırrı tecelli eder), diyor.
Bunu, Bahreddin isminde bir şair şöyle tasvir eder:
Bilmem ne hal oldu bana. ben sen miyim sen ben misin
Can mahvoldu, canân beka, sen ben miyim ben sen emisin
Diğer bir şair:

Hep ikilik birlik İl(in, bak iki göz bir görüyor
• airlik ise cBrtik için, bak iki göz bir görüyor
Der.
Niyazi ise şöyle söyler:

Alan lêzti birlikten, Ûâs olur imlikten
(Niyazi) kande baksa ol hemen didar olur peyda
İşte, Genç A^bdal da, Hakkın kendisine hidayet ettiğini,
zat-i hakkı kendi özünde gördüğünü söylüyor ve sözünün y a
lan olmayıp gerçek olduğunu da ayrıca ilâve ediyor.
(N azilli) li Kerimi Asım Baba’mn vahdet nazariyesini
de yazarsak faydalı olur.
Bakılsa ak'la karaya

İkilik girer araya
Kulak versen ^maceraya
ikilik ^rer araya
Allah, (vahid, ahed, samed)
Hem (Lmn yelid veiem yftled)
Olsaydı (Küfüfen ahed) '
ikilik girer araya
Rabbim, seni nenle bulsam
Daim ben seninle
Şayed, sen hak, ben kul olsam
İkilik ^rer araya
Varlığımız senin olsa

Cihan senin ile dolsa
Halik, mahlûk başka olsa
ikilik girer araya
Sen vücudsun, biz gölgeyiz
Biz senin ile zindeyiz
Olursa bir (siz) bir de <.biz)
ikilik girer araya
Sen bana, ben sana cüda
Sen ganisin, ben fukara
iç lise bay ile geda
ikilik girer araya *
Vahdet deminden içmezse
Aki, ûayı seçmezse
(Kerimi) serden geçmezse
ikilik girer araya
(Noktai vahdette H^r ol gayri e(kâr olamasın)
Vahdet sırrına irenler M uhammed Ali’nin sadık bendele

ridir. Noktai vahdetten rnurad, Cenab-ı Hüseyin’dir.
Münkir ve mülhid olanlar, bu sır’dan haberdar değiller
dir.
etme sen, mülkid-i bi âhıebe)
(Sabit olmaz münkirin imam da, ikran da.)
I
— 16 —
Nur-i vechindir şehâ âşıklara bir kıblegâh

Cân-ü dil şehrinde sensin çün hem işe secdegâh
Okuyup ol hal-i hattın nakşini bir bir beyan
Sırr-ı zâtin neydüğün tefhim edüp oldu güvâh
(K abe K avseyne) yazılmış Zülfikar-i kaşların
Ham e-i kudretle mezbiır eylem iş satr-i ilâh
*
Gözlerin (nasrun M inellah) kirpiğindir kahr-i tığ

Eyledi â’dâyi (M ağdub) canını kıldı tebah
(K af-ı vel’kur’an) okunur gül-i ruhsarında kim
Lâceremdir andelibler oldu şfuide m iyâh
Dişlerin bab-i hakikat, leblerin (Fethan karîb) '
Bigüman oldu küşûde ehl-i aşka doğru râh
On sekiz bin âlemi (G enci) seyahat eyledim
Görmedim hüsnün gibi mülk-ü beşerde padişah
izah:
Genci’nin bu sözü sade değildir. Tefsiri güçtür, ç^ ^ ın
Kur'andan bazı kelim eler araya giriyor. Binaenaleyh gücümüz
yettiği kadar anlatalım.
Genci demek istiyor ki:
(— E y şâh! Senin yüzünün nuru, âşıklara kıblegâh ol
muştur. Yani, âşıkların gözleri senin cemaline takılıp kalmış
tır, senden hiçbir veçhile gözlerini ayıramıyorlar. B u sebepten
can v e gönül şehrinin, daima secdegahı sen oldun.
Senin cemalindeki siyah benlerinin nakşini birbir oku
yanlar, senin sırr-ı zâtini fehm ettiler, meseleden bizi de haber
dar ettiler ( 1).
Senin Zülfikar gibi göze çarpan kaşların, iki yaya benzi
yor, yahut iki yayın arasındaki mesafe kadar birbirine yakın
dır. Senin bu güzel kaşlarını Allah, kudret kalemiyle, cemali
ne ne güzel yazmış, satırlandırmıştır.
Gözlerini görenlerin Allah yardımcısı olsun!
H ele kirpiklerin olursa, sanki (G ayril’mağdubi aleyhim
veleddâllîn) olan â’dânı kahretmek için birer temrenli ok’tur.
(1) N ebilerin velilerin haber verm esi gibi. Yahut Y usu f’un cem aline
âşık olan Züleyha'ya, Mısır kadınları serzeniş etm ekteyken, ansızın Yu
suf'un cem alini görm eleri, bunun üzerine n eye uğradıklarını bilm iyerek k e-
m âl-i hayretlerinden elm a d iy e parm aklarım doğrayarak hiçbir acı duym a
dıkları ve:
— Hâşâ!. Bu, b eşer d eğil, tıpkı A llahın nurdan yaratnuş b ir m eleğidir
M eğerse Züleyha, R abbin burhanını Y usuf'un cem alinde görm üş te biz an
layamam ışız!
D iye kendi kendilerini levm ve' tevb ih ettikleri v e Züleyha'yı ^ k ın d a
haklı buldukları gibi. ..
Senin gül gibi yanağında (Kaf-ı vel-kur’an) okunuyor, O

cemali gören bülbüller, nasıl şûrîde hal olmasınlar? N asıl ıs
tıraba düşmesinler,* nasıl kendilerinden geçip feryad-ü figan
etmesinler?..
Senin dudakların yakında kımıldanırsa, hakikat bab’ının
s^ n açılmış olur, yani otuz iki dişin inci gibi parıldar. Hiç şüp
he yok ki, bu parıltıdan ehli aşk, doğru yolu görür ve otuz iki
harfle söylenen kelam-ı rabbani, o zaman harfsiz, savtsiz işitil
miş olur.
E y Genci! On sekiz bin âlemi baştanbaşa dolaştım. Şa-
hım’ın hüsn-ü cemali gibi mülk-i beşerde bir güzel daha gör
medim.)
Yani, Genci: (B enim şahımın güzelliği, beşer güzelliği ile
kabil-i kıyas değildir. O. etten, kemikten, deriden ibaret olan
bir güzellik değil, tıpkı mücessem bir nur, yekta bir cevherdir,
onu ancak kendi dostları görür) demek istiyor.
Buna benzer, (Zafi) nin bir şiirini, (M ukim i) tahmis et

miştir, bunu da bildirelim:
Dilberâ! Bildim senin veçhin kitabullahdır.
:Nak. kudret, ilm-ü hikmet, sırr-ı faznllah'dır
Şahidim hakdır dilimde, (Kul’kefa billâh) dır
Her ne söz kim söylenür ayni kelâmullah’dır
Vâkıf olmâyan bu sırra lâ cerem günırâh’dır
Bir şecer’dir kametin ol hüsnü bihemta ile
Gösterübsün mucizatın ol yed’i-beyza ile
Bemdem olduk, aşk (Tur) unda yine (l\lusa) ile
Anladım, bildim rümfız-ü (allemel'esma) ile
Menzil-i insan-ı kâmil bir ulu dergıih’dır
Ey peri-peyker görünmez, vasfa gelmez işlerin
Aşka canlar bağışlar ey peri cünbüşlerin
Bok.ka-i Ia’l-ü sadef dürr-ü aden’dir dişlerin
Boş müfer^dı lıatt-ı reyhan’dır yazılmış kaşların
rûsen kılmasun kim defter-i (Allah) dır
Vaizi hakkın kelâmın halka evsaf etmeğe

Kendini irfan içinde ehl-i arif etmeğe
Hak kelamın işidüp söze insaf etmeğe
Mâye-i taklid’den ayıneni saf etmeğe
Fazl-t haktan feyz-olan envar-i rnhullak'dır
Hakkı gör lııik-i siyeh’den cism-ü suret lâhm'eder
Münkir-ü efsürde dil bakup o yüzden vehm'eder
Ey (Mukimi)! Hak cemalin ‘görene hak rahm’eder
(Zâfiya) şakkel'kamer sırrını her kim fehm'eder
Asüman-i âlem üzre ol münevver mûh'dır
Buna benzer, birçok şairler Allahın cemalini, K urandan

alınmış âyetlerin kelimelerile tasvir edip dururlar. Bahsimizi
kısa kesmek için birkaçının şiirlerinden ikişer, üçer beyit oku
yalım:
Ey saçın zıll-i ilaki vey ruhun (Allah-i nür):
Revzanın servi boynundur (indeha cennıit-i hur)
Ey kemalin (Kul hüvellah) vey cemalin (fatiha)
işte Furkan, işte İncil. işte Tevrat Ü Zebur
— Nesımi —
Ey yuzun anımda münzel âyet-i (Allah-i nur)
Leblerin hakkında vardır nükte-i (Mâen tahûr)
Evvel-Ü âhir çü sensin, zahir-ü bâtın çü sen
Maksad-ı aksa cemalindir gözümden etme dûr
— Halili —
Ey sevad-i sünbülün sübhat-i sübhanide niır
Selsebil-i lal-ü nâbın kevser-i (Mâen tahûr)
Fatiha âsar-i hüsnün (Nürllel’furkan) hat’ın
Muhkemât, ümmül’kitab ol levh-i can üzre sutiır
(Va'büdü lillâh-i v^'üd) vech-i vechullah için
Vechine rûşen vücûh-ü âyet-i (Allah-i nûr) '
— Enverî —
17 ---
Aşk beni söyletir divane gibi
Güzel şahın medhin söyler dilimiz
Baş eğip darine niyaz eyledim

Pirlerin bendine bağlı belimiz
Hak M uhammed Ali kırklar durağı
M uhabbette yanar aşkın çırağı
Donanır cennetin bahçesi bağı
Cem’iyette açar gonca gülümüz
M uhabbetle M uhammed’e erelim
M ürteza’nın didarını görelim
Varup dergâhına yüzler sürelim
Hakka doğru gider bizim yolumuz
On iki imama niyaz ederiz
Aşkın katarını çeküp gideriz
Haktan geldik yine hakka döneriz
Haktır bizim vatanımız elimiz
(Genç Âbdal) ım haktır bilmişem sözün
Gönül Kabesine süre gör yüzün
Gafil olma haktan ayırma ö^zün
M ürüvvet kânıdır el. el, elimiz
İzah:
Genç Abdal’ın bu şiiri açık Türkçedir, anlaşılmayacak bir
yeri yoktur. Yalnız, ^ünci beyitte (Kırklar) tâbiri vardır ki,
diğer nazımlarında da gelir geçer... Bunun hakkında biraz
malûmat verelim.
Bektaşilerin itikadınca, Kırklardan murad: (Ricalül-
gayb = gaib erenleri) dir. B u n l a r gerisi de olduğuna inanır
lar ve sırasile şöyle anar ve gülbanklerinde her zaman okur ve
bunlardan istimdad ederler: (Üçler, beşler, yediler, kırklar, üç
yüz altmışlar, bin birler.)
Bunların itikadına göre, üçler en ileri gelenleridir. Bun
lardan birisi (K utbül’aktab) diğer ikisi de bunun sağında ve
solunda vezir-i ümûrlandır. Öbürleri de sırasile mafevklerinin
emirlerine merbuttur.
Gûya, bunlar m a’nen nizam-ı âlemi yerinde tutarlar ve
halk arasında dolaştıkları halde, hiç bir ferd bunları giyimin- ,
den, kuşamından, yüzünden, yürüyüşünden, tâat veya ibade
tinden tanıyamaz, bunlar için uzaklık, yakınlık yoktur, tayy-i.
zaman, tayy-i mekân erbabıdır, diye itikad ederler.
En son mısrada görülen sıralanmış üç elden murad ise:

Birisi müridin, birisi mürşidin, birisi Allahın eli demektir. (E l
ele, el hakka) mânasına gelir. Bu, ikrar zamanında görülen bir
halettir.
— 18 —
H ak taalânın rümuzu nokta-i ba’dır vücûd

N ef’ha-i ilm-i ledünnî sırr-ı kübtâdır vücûd
Var vücûdun dersini mürşid-i kâmilden oku
A yni ibretle nazar kıl, gör ne mânadır vücud
Âkil isen bu vücudu sen tehi etm e kıyas
M ahzen-i nûr-i hudadır (beyt-i ihfâ) dır vücûd
Andadır bürc-i hidayet kâinatı gizlemiş
On sekiz bin âlemin mevcudû eşyadır vücûd
M âden-i kân-i hakikat tekkegâh-i zât-i Hak
Haddü pâyanı bulunmaz bahr-i kimyâdır vücûd
Pes bu remzi fehmedersen bir nutukdur âdeme
Hasılı sırr-ı mükemmel (Genci) mevlâdır vücûd
tzalı:
Genci, bu şiirle, insan vücudunun haslet ve meziyetini
döküp sayıyor:
. Birinci mısra’da, Ali’nin vücudunu (1 ), ikinci mısra’da,
^ izır peygambere bahşedilen (^Ledün ilm i) ni (2 ) işaret ettik
ten sonra diyor ki:
( — Biz bu vücud kafesini beş bir şey ^^m ayalım , bu
vücud bir sırra mazhardır. Allahın bütün gizli hazineleri
ademdedir. On sekiz bin âlem, bütün eşya ve mahlûkat, hep
insanın vücudunda saklıdır. Âdem, zat-i pâkin yaslandığı ha
kikat hazinesinin mâdenidir. Adem, ucu bucağı olmayan bir
kim ya denizidir.
(1) Hazreti Ali: (Ben besmele’deki ba’nın altındaki noktayım) buyurmuş

(2) Cenabı hak, Hızır peygambere (Ledün ilmi) denilen gizli bir ilim
Adem, Ali gibi, Hızır gibi böyle mükemmel bir sırra mâ
lik ve idrâkine müstaid iken, bundan âgâh olmazsa, âdemliği-
ni bilmezse, kendindeki mükemmel hazineyi keşfetmezsek,
pek yazık olur.)
insan vücudunun, kuru bir kafes olmayıp, ne büyük bir
istida’da mâlik olduğunu şu şiirleri okuyup anlayalım:
Talib ol, cismin aşk ile yansın
iç cam-i tevhid, kalbin uyansın
Sahilde gezme, gevherler çıkar
Niih’un gemisi um^na dalsın
(Enfis) de mevcut, (afak) da meşhud
Kur’anı natık kiimil
(Vemâ Erselni.ke) s^n sendedir
Fehmeyle ey can, ccin-u canansın
C^ümle eşyanının sensın matlubu
Mazhar-ı eâmi’, sahib fe^rıninsın
^âki-i yâri zevkle görenler
Her renge (^^ri) gibi boydansın
^Diğer:
iki cîhan âslı sensin.
Muha^med, Ali’sin
Şah-i Merdan dili esensin
Allah, Mu^^zmed, Ali'Sin
^rnsin zübde-i mevcüdat
Sensin mevhiim-ü ^^ûdat
hafiyyât
Allah, Muh^^^^ Ali'sin
Sll'l'-ı Kur’an, hatetemsin
Secde olan âdemsin sen
On sekiz bin âle^msin sen
Allah, Muh^^rned, Ali'sin
Şeririat, tahrikat seksin
Hakikat, ^marifet ^^sin
llidi, mudil, kudret ^^sin
Allah, Muh^êd, Ali’sin
Afak senin aksindir bi!

Gubarı, gel kalbinden
Zerren se^n Fırat ü N"ıl
Allah, Muhammed, Ali’sin
Mü’min Allahın f
Sensin arun müse^^s.ı
Adem, eşya muamması
Allah, Muhammed. Ali’sin
Esfel ü ıila’da kalma
Esma,müsemmadakalma
Sırr-ı (Ev edni) da kalma
Allah, Muhammed, Ali’an
(Basri Baba) nın eş'ârı
^Şek.sizdir, riyadan âri
Ayan hep
Allah, Muhammed, AU’rnn
Yukarıda geçen nazımlardan anlarız ki, insan, on sekiz

hin âlemin âyinesi ve zübdesidir. Fakat, kendimizde gizlenmiş
olan bu sırrı çözemezsek neye yarar?
Mısn-i Niyazi’nin:
Ademliğini her kim bulduysa, odur adeni
Yoksa, görinen suret bir gölge imiş a^^^
Dediği gibi, eğer âdemliğimizi fark ve idrâk edemezsek

cidden bir gölgeden ibaret kalmış oluruz.
(Gafil olma, gözün aç alem-i kübri’sın sen>

<Sidre vü levh-ü kalem, arş-ı muallit’stn sen>
19 —
M eydanına gelmişem, Allah eyvallah pirim

Ben yolum yanılmışem, Allah eyvallah pirim
M ailim yapısına, erenler tapusuna
Geldim hak kapısına. Allah eyvallah pirim
Günahım çok dildeyim, Teslim oldum eldeyim

B en yolum ca yoldayım, Allah eyvallah pîrim
Çünkü Hakka varacam, Hak cemalin gör^^m
Sorgu, sual verecem, Allah eyvallah pîrim
Gelsin, küsmüş var ise, kem söz geçmiş var ise
Bir incinmiş var ise, Allah eyvallah pîrim
Ey efendim, penahırn, sen mürvet eyle şahım
Taşra koydum günahım, Allah eyvallah pîrim
(G enci A bdal) biçare, baş eğmiştir bu dâre
Meded kıl günahkâre, Allah eyvaUah pîrim
izah:
Genç Abdal, bu nazmile, Ayini-cem rükünlerinden bir
safhayı anlatıyor; biz de bunu tavzih edeceğiz. Fakat daha e v
vel şurasını arzedelim ki, Bektaşi ve Alevilerde başlıca dört
nevi erkan vardır: *
1 — (ikrar ve müsahib tutm a) erkânı,
2 — ( Sorulma, baş okutma) erkânı,
3 —- (Koldan kopan) erkânı,
4 — Ölen bir zâtın ruhuna yapılan (D âr’dan indirme)
erkânı.
Genç Abdal’ın yukarıdaki nazmında tasvir ettiği erkân,
bu dört nevi erkândan, 2 numaralısına aittir.
Diğer erkanları anlatmayı biraz ileriye bırakarak. şim
di biz Bektaşilerin her sene veya en çok dört senede bir kere
hizmetlerini gördürmek için açılan (Sorulma, baş okutm a) er
kânının cereyan tarzını anlatalım:
SORULMA, BAŞ OKUTM A ERKANI
Bir erkânın açılması için gereken hizmetleri, h^ m et sa

hiplerini, âyinlerin açılış tarzlarını aşağıda (ikrar verme, mü
sahib tutm a) kısmında tafsilen anlatacağımız için ve her er
kânın açılma merasimi yeknesak bir tarzda cereyan ettiği için,
şimdilik baş okutmanın şeklini göstermekle iktifa gediyoruz.
Kapılar sürmelenip hizm ete şöyle başlanır:

Kıdem itibarile, yani eskiden ikrar-bend olmuş can kim
ise evvelâ bu meydana gelir, (Dar-i mansur) a baş açık ya
lın ayak dikilir. Sağ ayağının baş parmağını, sol ayağının baş
parmağına basar. Buna mühürlemek adı verilir. Sağ kolunu
da kalbine basar, şu tercümanı okur:
Bismişah Allah Allah:
Cân-ü dilden bağlayup bel evliya erkânına
Bamd-ü lillâh yine durduk Pirimiz divanına
Çok kusurum var a.man el'aman zikrederek ^
Sığınıp geldim erenler lütfuna ihsanına
kurban, tenim kıldım bu yolda tercüman
Aliah eyvallah candan, Pirimiz ferman\la
^^tta, burada bir ayet okuyup şöylece devam eder:

(Allah* Allah.. Yüzüm yerde, özüm (dar) da, Kak Mu-
hammed Ali divanında, erenlerin dâr-i mansurunda canım
kurban, tenim tercüman, bu fakirden ağnnmış, incinmiş, gü
cenmiş can karındaş var ise dile gelsin, bile gelsin hakkını
talep eylesin, Allah eyvallah.)
Mürşid; m evcut canlardan, (dâr) daki adamın hal ve
hareketini, dünya işlerinde din kardeşlerine zararlı olup o l
madığını, erenler yoluna doğru gidip gitmediğini, kendisinden
^razı olup olmadıklarını sorar.
Eğer bu adamdan ağrınmış, incinmiş, gücenmiş kimse
varsa, davacı sıfatile yere niyaz edip ayağa kalkar ve (dâr) e
dikilir. Davasını anlatıp hakkını talebeder.
Mürşid her iki tarafı dinleyerek hakim sıfatiyle kesin
kararını verir, haklaştırır ve barıştırır.
Eğer bu adamdan dâvacı çıkan olmazsa, ayini cemdeki
bütün canlar hep bir ağızdan: (B iz hoşnuduz, Hak erenler de
hoşnud olsun) diyerek razılıklarını bildirmiş olurlar. V e bu
nu isbat için de M uhammed Ali meydanına eğilip niyaz eder
ler. Bunun üzerine mürşid bu canın başını tekbirler v e (Allah.
Muhammed, Ali, Fatıma, Hasan, H üseyin) isimlerini söyliye-
rek sırtını sıvazlar.
BEKTAŞîLtĞiN İÇYüZÜ 61
Ayini cemde mevcut diğer canlar da ayni şekilde hiz

metlerini gördürürler, Mürşidin bir gülbangiyle merasime son
verilir.
Az sonra dem sofrası kurulur, zâkirler çalup çağırmağa
başlarlar, sem alar devranlar yapılır. Biz bunları daha aşağıda
tafsil edeceğiz. Şimdilik üç nefes ve bir düvazla bu bahsi ka
patalım:
Biz şerab-i aşkın ile kan’e ^^miêrdeniz
Baş-Ü can terkin unıp meydana gelmişlerdeniz
^teş-i sûzan-i şevke yane gelmişlerdeniz
^ c ^ i hâk-i deN canana gelmişlerdeniz
Derdimendiz, âşıkız, dermane gelmişlerdeniz
Hemdem-i yar ü musahib olmazız nadan ile
Munisiz insana, yoktur yönümüz şeytan ile
Girmişiz fakr-ü fenaya, terk-i baş-Ü can ile
Çün müyesser oldu vuslet ol ^ ü -ü handdan ile t
Bülbül-Ü güya gibi efgane gelmişlerdeniz
Hubb-ü dünyadan geçüp fakr ile kıldık ihtiyar
Milk-i fakrin şahiyiz, yani eşlr-i aşk-ı yar
Olmuşuz merd-i kalender kıl^mışız terk-i diyar
Bahr-i dilde gevher-i maksudu kıldık derkenar
Gitti firkat, vuslet-i canana ge^ltniş!erdenia
Silik-i rah-i hhakikat olanın yoldaşıyız
Arifiz, ariflerin yoldaşı hem ^^^^yız
Laubali rind-ü ayyar-ü cihan îl^şlyiz
Sanma arif kim maarü ^^mi içre nişiyiz (1)
Marifet camın içüp mestane gebeşlerdeniz
(Vahdeti) riız-i ezelden aşk olubdur pirimiz
01 sebepten tekke-i fakr-ü fenadır yerimiz
Addolur nev'-i beşerden gerçe kim ^tasvirimiz
Ab-ü gilden ey zahid bizim ^hmMmiz
Nûr-i haktan suret-i insane gelmişlerdeniz
(1) Naşi: Acemi, demektir.

Ayet-i hüsnün görüp ira.ne gelmişlerdeniz

Aç cemalin mus’hafm, kur’ane gelmişlerdeniz
Dilberi! Men’etme gil bizden zekit'i hüsnünü
Asittan-i devlete ihsare gelmişlerdeniz
Şimdi mi yandı begim? hicrin odu’na can-ü dil
Nar-i abından ezelden gelmişlerdeniz
Al ele çevgân-i zülfün kıl nazar biz kullara
Başımız top eyleyip -meydane gelmişlerdeniz
'l'aib-i hüsnün yasağın işidüben dostum
İçmeğe lâ’Un meyin rindâne gelmişlerdeniz
(Sifi)-i biçareye ey şih-i âdil dâd-i diid
Halimiz arzetmeğe divane gelmişlerdeniz
Amavutluk'da (Ergiri) de medfun Horasanlı Arşı Baba:

ibadet anlar erbtib-ı sühanverlerdeniz
Biz fesahet milkinin tahtına serverlerdeniz
Olmuşuz gavvas-ı deryay-ı kelam-ı fazl-ı hak
Diirr-i mâ’nî cüst-ü cu eyler, alnaverlerdeniz
El çekip dünyay-i dûn perverden ettik içtinab
Safi meşreb, rind-i bi perva kalenderlerdeniz
Aslımız nfır-i Muhammed, sırr-ı. Ali
Pıik-i tiynet zümre-i :il-i peyemberlerdeniz
Her geda tab’ anlamaz lü’ lü-i ^^m-i pikimi
Şeb.lerin başında biz tâc-i mücevherlerdeniz
döndürmeğe ta.kat getirmez şir-:i ner
Biz şecaat ^sahibi merd-i dilâverlerdeniz
Feyli-i bahş olmağa haktan rüy-i arze (Arşl.ya)
Kevkelı-i dürrileriz, çerh üzre ahterlerdeniz
(Düvaz):
Bende-i al-i resul-i Mostafayilerdeniz
Hayder-i şir-i il:ibi Mürtezayilerdeniz
biz dûş olal^dan can-ü baştan geçmişiz

T«ne dil, şih-i şehid-i Kerbelıiyilerdeniz
Dahil-i ^^m-i gü^ri-i Naciyiz ey ^za.hida!
Sa^ a kim bîgane^^ Zeynel’abayilerdeniz
iktida ettik Muhammed Bikır’e ikrar verip
Hem imam-i Cafer-ü Muusa Rizayilerdeniz
Şeh Takiyy-ü ^ Naki’dir dilde zizikr-u vi^^rdim.iz
Askeri ı"Ü Mehdi-i sahih Livayilerdeniz
Ey <Türabi) riız-ü şeb himmetleri matlubumuz
Anlann babında sfıil biz gedayilerdeniz
- 2 0 —
C e lâ lin nakşini dilber, yazarken hâme-i kudret

Yaratmış îütfiyle perver, rumuzu gösterir hikmet
Cemalin reng-ü elvfıni, okunur sırrı rahmani
Güzeller mir-i sultani, zehî şevket, zehî devlet
Cemalin sûre-i (T aha), oluptur aşıka inşa
(Tealallah, kerem bahşâ) ki vermiş hüsnüne ziynet
Cemalin heft-i âyettir, şehâ ayni inayettir
Berât-ı hak hidayettir ki vasfın eyledi hazret
Cemalin nisbet envâre, yakar âşıkları nâra
Varınca rah-i didâre, murâd-ı (G encî) nin vuslet
bah:
Genci, bu şiirile:
(— E y dilber! Senin cemalinin nakşini kudret kalem i
yazarken, hikmet-i ilâhiyyeyi gösterecek ne güzel rumuzlar
kaydetmiş? O güzel renklerden Allahın sırları okunuyor.
E y güzeller sultanı! Şevket, haşmet dediğin böyle olur
işte.
Allah, ne büyük bir kerem sahibidir ki: biz aşıkları (oku*.
sunlar) diye senin hüsnüne (T âhâ) sfıresini inşa etmiş.
64 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYüZÜ
Cemâlinin yedi âyet olması, ayni inayet olmuştur. Yani,

tam yerinde vaki olmuştur.
Nitekim, Allah, senin vasfını söylerken:
«H idayet beratıdır; bu!»
D iye öğmüştür. Senin cemâlinin nurları, âşıkları ateş gi
bi yakıyor. N e olur? Beni de ateşine yak; vuslatına kavuştur,
Gencinin yegâne isteği, senden budur, ey güzel!!!)
D iye çırpınıyor.
Genci’nin bu sözlerinde, teşrihe muhtaç kapaklı mânalar
var, meselâ:
Ha^kkın ^cem^mde yedi var
dediği, Fatiha sûresinin yedi âyetinden kinâye v e M uham-
m ed’in Miraç gecesinde, Cenab-ı Allahı (şah - emred) suretin
de gördüğüne işarettir.
Hazreti M uhammed diyor ki:
«— Ben, Rabbimi, Miraç gecesinde tüysüz olarak - yani
sakalsız, bıyıksız bir mahbub delikanlı - suretinde gördüm.»
Sakalsız, bıyıksız bir delikanlının cemâlinde ise (iki kaş,
dört kirpik, bir de zülüf veya saç) vardı ki, mecmûu yedi hat
eder. Yani, mahbub bir genci, olağan üstü cem îl ve m elîh gös
terecek hatlar...
Bu güzellik, ona bakanın aklını yerinden oynatacak ka
dar tehlikeli bir güzelliktir.
B u (Güzel cem âl) e bakacak olanların, her hangi nefsani
bir meyil, şehvani bir arzuya bağlı olmamaları lâzımdır. Bu
görüş, munsif ve ilâhî bir zevk ve hazza tâbi olmalıdır. Ya-
kûb’un Yusuf’a; İbrahim’in, oğlu İsmail’e meftunluğu gibi.
Hakkın, bu güzel çehreye kendi cemâl sıfatını nakş ve
remzetmesi, (Suret) den (M ânâ) ya yol bulabilmek için ken
di dostlarına bir geçiş vesilesi ve hediyesidir dersek, bir hata
olmaz. Yoksa her hangi bir şahsın, bir güzel gördüğü zaman,
mücerred, sevk-i tabiî ve m eyl-i şehvet ve şeytane^ârane ile:
— İşte, ben Allahın c e h l i n i gördüm!
diye, o güzele sulanması, mecazî bir yolda yürümesinden
ve husrana düşmesinden başka kendisine bir zevk vermez.
(Pîr Hacı Bektaş-ı Velî)
Esselâm ey Hâdi-i râh-ı Huda nesl-i Ali
Esselâm ey Kutb-i âlem Hacı Bektaş-ı Veli
No: 4 — Kanberi —
Şu halde, bu bakışın, H ak nazarla olması, tıpkı M uham-

m ed’in görüşü ve bakışı gibi olması şarttır. Esasen, tevhid nok-
tai nazarından bunu incelersek anlarız ki:
Gören de, görünen de Hakkın kendisidir. Cenabı Hak,
kendi levn ve rengini güzellerin cemâline işlemiş, yine kendisi
dönüp onu tem aşa etmiştir.
Bir şair, bunu tek bir beyitle, ne güzel vecizelendirmiş:
Kendi hüsnün (Hûb) lar şeklinde peyda eyledin
Çeşm-i âşıktan dönüp anı temaşa eyledin.
Bazı kıymetli şairlerimizin nazımlarından aldığımız şu

parçalara bakalım:
Mushaf-i hüsnünde yazmış (Kul hüvallah) ayeti
Ger inanmazsan geri var, mekteb-i irfana ^bak.
— Niyazi —
Yüzün Mushafdır ey ruh-u musavver

Teala şanühû Allahü ekber
Nes^û —
Mushaf demek hatadır, ol saâ-i cemale

Bu bir kitab-i sözdür, fehıneden ehl-i hfile
— Fuzuli —
N e temiz, ne yüksek, ne ilâhî bir duygu mahsulüdür bu

sözler?!..
Bir de son olarak şu şiiri okuyalım:
'Yüzün harfinden ey dilber açıldı cümle bâbûl
Okur anı müderrisler beyan-ı künt-ü kenzullah
iâ^nla kirpiğin, beyanın eyleyen arif
1ıilübdür ebced’in anının adıdır ehlul^h
Yüzün E^^rndü-lillâh’dır, anınçündür yedi ayet
Yazılmış nakşile gör kim aceb satr-i kelâmullah
Teınam-ı Mushafı gördüm okudum ^harf beharf harfi
gözüme billih, ga.yr-i ez semme vechullah
Forma : 5
Bu bal:iy-i diliirâyı tema.^. eyle gel ey dil

Aceb suret aceb hey’et budur (Tûr-ü Kelimullah)
(Acayib ınazhar) i haktır, Hüvellah-ül-ebed dâim
Eğer hhakdır desem vacib budur Celle Cehilullah
Hüvel’evvel, Hüvel’âhir, Hüvel'hidi veya Mehdi
Ali ferzendisin ^hâ, ki sensin ba-i bismillah
Ali sensin, Veli se^nsin, vasiyy-ü ha.k nebi sensin
Veli gerçeklerin ki sensin sırr-ü fazlullah
Meliik âdem-ü havva anın nutkile güyiidır
(Nesimi) hastaya haktan demidir nefh-i ruhullalı
*
(Hak yüzü, insan yüzünden görünür)
(Zat-i Rahman, şeklin insi.n eylêmiş)
— Niyazi —
21 ----
Dünyada üç nesne büktü belimi
Biri yohsuz, bir ayrılık, bir ölüm
Yaktı bağrım, dâl eyledi belimi
Felek bir ok attı büktü belimi
Akar gözlerimin kan ile nemi
Bal yerine bana içirdi semi
Felek ağu kattı benim aşıma
Toprak saçtı kirpiğime kaşıma
Gör neler getirdi garip başıma
Şu fani dünyada murad alınmaz
H ep gelenler gider bunda kalınmaz
Bildim, bu dertlere hiç çare olmaz
(G enci Abdal) dertli dertli söyledi
^ ö ^ in dostlar felek bana neyleği
Y ^ta gönül şehrin viran eyledi
Genç Abdal, bu sözlerile ihtiyarlığından şikayet ediyor

ve dostlarına dert yanıyor. 85 yaşında öldüğüne göre böyle ol
ması Jtabiî bir haldir. (Kabri cennet olsun.)
- 2 2 —
Çok hata eyledim, günahkar oldum
M ürvet hey erenler, el’aman mürvet
Yetiş imdadıma, çaresiz kaldım
Bana her ne sitem eylesen hak’dır
Ben yüzü karayım, günahım çoktur
Bana hiç kimseden bir m eded yoktur
Ağlar gözüm, döker kan ile yaşlar
Günahımı çekm ez dağ ile taşlar
Kul günah işlerse sultan bağışlar
Senin dergâhından rahmet umarım
Sen bilirsin, halim sana söylerim
Kalm a günahıma, hâcat dilerim
(G enci Abdal) dâre divane geldim
Günahım boynumda meydana geldim
M edet mürvet, şah-ı sultana geldim
— 23 —
Bana bu dert baki kaldı ezelden
Hiç derman olur mu, yâr yâresine
B u derdi kazandım, ben bir güzelden
Nazar eyle sinem içre yâreme
Tabib gelmiş neşter ursun yâreme
Zahmin içre şerha şerha yâreme
Yârelidir dertli gönül yâreli
Göz göz oldu, tabib yârem yâreli
İlâç kabul etmez, sinem yâreli
Benim, böyle mecruh, dertli yâreden

Yandı kebab oldu yürek yâreden
İflâh olmaz sinem işbu yâreden
(Genç 'Abdal) ım derde derman yâredir
Onulmaz sinemde eski yâredir
Bir tükenmez, ne dermansız yâredir
— 24 —
Dergâhına geldim niyaz eyledim
M edet Allah, yâ M uhammed, yâ Ali
Aşkın kitabından ağaz eyledim
M edet Allah, yâ Muhammed, yâ Ali
N ideyim sefayı, zevki dünyada
Budur muradımız, ind-i Huda’da
Yarın mahşer günü, koyma cezada
M ürvet kânısın, şefaat eyle
Dünya, âhirette selâm et eyle
Kesme himmetini, inayet eyle
Niyâzım var üstadıma pirime
Salavat eylerim destigirime
Katarından, didarından ayırma
(Genç Abdal) ım özüm hakka bağlarım
Coşkun sular gibi akar çağlarım
Eşiğine yüzüm sürer ağlarım
— 25 —
Kandilde nûr iken sevmişem seni
Güzel Pirim, Sultan Pirim, Şah Pirim
Her güzelden güzel görmüşem seni
M uhabbetle kalbimizi silelim
M uhammed Ali’ye doğru gidelim
Pirim him m et eyle, sema’ edelim
Gaziler, erenler, Pirler geldiler

Bir taraftan üçler, beşler geldiler
Bir niyaz eyledim Kırklar geldiler
Güzel Pirim, Sultan Pirim, Sah Pirim
Allah, Allah deyen Pirler erenler
Erkân ile hak yolunu sürenler
Hakkın cemalini âyan görenler
(Genç Abdal) sözün cümlesi haktır
Haktan gayri kalbde bir nesne yoktur
Pirin nazarında özümüz paktır
l^zah:
Bu geçen nefesler, izaha muhtaç olmıyacak kadar açık
tır. Yalnız, burada (Kandildeki nur) diye bir tâbir var, bun
dan maksat nedir?.
Hakkın kelamı olan Kur’an, bize, bir (kudret) kandili ol
duğunu haber veriyor. Hazret-i M uhammed de:
«— Adem zuhur etmeden on dört bin yıl evvel, ben ve
Ali bir nur idik,» diyor. Şu hale nazaran kudret kandilindeki
nur’dan maksat, M uhammed Ali’nin nu ru imiş ve bu alem ya
ratılmadan çok, pek çok asırlar evvel bu nûr-u mücessem,
mevcudmuş.
Bektaşi şairlerinden pek çoğu, buna işaret etmişlerdir.
(Himmeti) ninn nefesinden bir beyit alalım:

Evvel kudret nûru, kandilde iken
Şefaati Mustafa’ya verdiler
Ruhlar, ta karmca şeklinde iken
Şeriati Ulemaya verdiler
(Viranı) abdal dar

Kudret kandilinde parlayup duran
Muhammed Ali'nin nurudur vallah
Zuhur edip küffar askerin kıran
Elinde Zülfikar Ali’dir billâilı
diye, and içe içe bir düvaz söyler.
70 BEKTAŞİLİÖİN İÇYüZU
Bir de (ilh ^ n ) nin şu sözünü okuyalım:

Alem-i ervahta (Bezm-i elest) de
Hitab-ı izzetde ikrar da birdir
(Kandil-i kudret) de, nur-i hikmetd^
Muhammed Mustafa Haydar da birdir
üçler dü alemde birliğe yetti

Beşler de anların denenin tuttu ,
Birlik lokmasını yediler yuttu
Diimeni pak olan pirler de birdir
On dört masum pak, on iki imam

On yedi kemerbest cümlesi tamam
Anların veçhine çalındı kalem
Hatt-ı üstüvada kırklar da birdir
Sultan Şecaaddin, Seyyid-i Battal

Şeîr-i şehiimet, kâfire kattfil
Anlann bendesi (İlhami) Abdal
Pirim Hacı Bektaş Hünkâr da birdir.
Görülüyor ki, Genç Abdal’ın, kandildeki nûr dediği ve

ezelden beri sevdiğini iddia ettiği, (Güzel Pirim, Şah Pirim)
diye vasıflandırdığı, hep M uhammed’le Ali’den ibaretmiş.
Biz, bu (nûr) meselesini biraz daha incelersek iyi olur:
İslam tarihlerinin yazdığına göre, hakkın nûru, Adem
Babamızdan Havva anamıza, ondan oğlu Şit’e, ondan sonra
da birçok temiz sulplerden ana rahimlerine naklede ede (Ab-
dül’m uttalib) e kadar gelmiş, bu zatın sulbünde nûr ikiye bö
lünerek, bir bölüğü küçük oğlu (Abdullah) a, diğer bölüğü bü
yük oğlu (Ebû Talib) sulbüne intikal etmiştir.
İşte, Abdullah ve Ebû Talib yüzünden tecelli eden hak,
beşer libasına bürünerek, M uhammed Ali diye bir isim ta
kınmış ve bu dünyaya kendini göstermiştir.
Bektaşilerce (H ak) dan başka isim v e mana verilmeyen
bu (Durr-ü yetim ), binler ve binlerce yıllardanberi hükmünü
süre gelen müteaddit şerayi, ve Enbiya-i salifenin, şeriatlannı
iptal etmiş, nübüvvet kapısına sağlam bir kilit takarak üze

rini mühürlemiştir.
Peki, M uhammed’le, Ali,bu dünya evini terk edip te ahi-
rete çekildikten sonra bu (nûr) ne oldu? ü fü l edip gözden
kayboldu mu? Hayır!
Bektaşîlerce bunun cevabı basittir:
— Bu (nûr) Hazreti Fatsma’da birleşti, bundan da (Sil-
seletüzzeheb = Altunsoy) adı verilen on iki imam zuhur etti
ve bunların vücudu âlem e revnak ve şeref verdi, küfür ve
iman imtiyaz buldu.
Onların kanaatlarına göre, beşeriyet, o zamandanberi
doğru yolu bu nûr’un ışığı yüzünden kaybetmemiştir. Hak ve
hakikat. zamanımıza kadar payidar olup gelebilmiştir.
İşte Bektaşilerin inancı?!.
Yine bunların telâkkilerine göre, (on iki imamın vücu
du, âleme (R ahm et) tir, mağarada kaybolan son imam ölme-
miştir, gözlerden gizlenmiştir, zamanın elyevm sahih ve ima
mı odur) diye inanırlar ve gece gündüz yana yakıla on iki
imam diye ölüp ölüp bayılırlar.
Üsküdarlı Seyid Haşim, divanında yazın- ki:
Fatıma, Haydar, Hasan'la hem Hüseyin ;şanına

(Hâülâ-i ehli beyti) dedi şah-i enbiya
Bunları taht-ı kesa’ya aldı dedi ^^ûl
Bunların neslinden olmaz ilm-i hak Kur'an cüda
Haşre dek ta âb-ü kevser nUş olunca bunların
Nes-li sulbünden gelir her bir im^n-ı mukteda
Manası:
Hazreti Muhammed, bir gün Ali, Fâtıma, Hasan ve Hü
seyni abasının altına alarak şöyle demiş: (Bunlar benim ehl-i
beytim ’dir. bunların neslinden ilm-i hak Kur’an hiç bir vakit
ayrı düşmez. Mahşere varup kevser şarabı içinceye kadar,
bunların temiz neslinden uyulacak imamlar zuhur eder).
Hilmi D ede de, Ali’yi m edhettiği bir şiirinin içersinde:

Ya Ali (Rûhike ruhi) dedi, Sultan-i Resül
(Lâhmeke lâhmi) ezel, (Cisınüke cismi, demm-ü dem)
Zümre-i Al-i Muhammed sulbüne mahsusdur
Ey vücud-i ıstıfa, ey nûr-i bahş-i muhterem
Bu beyitlerde (kavis) içine aldığımız Arabça kelimeler

bir kül teşkil ederek Hazreti Peygamberin bir hâdisini açık
lar. Mânası: (Y a Ali, senin ruhun ruhumdan, etin etimden,
cismin cismimden, kanın kanımdandır) demek olur.
(Lâûeke liralı), Muhammed'Je Ali Nur-ü ehad

Nur-i hazret halkoluûştur, bunlarar Hayyül’ebed
— Hilmi —
i.sm-i pâk-i zat-i âl-i abâyi
Dest-i kudret y^ ^ ^ aarş-ı rahmanda
Ol nû^ründen verdi ziyayı
Cümle mevcudata iki cihanda
— Hilmi —
Dediği gibi, bu temiz sûlbden gelmiş olan kamil adam

lar, kâinatın nûrlan ve gülleri olmuşlardır. B u bahse bir dü-
vaz ile son verelim:
Kudret kandilinden parlayup

AU’nin nûllnıdur
Zuhur edip küffar askerin kıvran
, Elinde Zülfikar Ali'dir b ^ il
Elinde Zülfikar, altında Düldül ,

önünde Kanberi dilleri bülbül
Hazreti F atı^ cennette bir gül
Ona sımm dedi ^hak Habibullah
Zuhur etti Hâsan, Hüseyin

O ^^^ ll'i^mden ziyalaıdı
^zrk pare bölündü Zeynel’âbidin
Tutanz yj.sıil Hasbeten-lillıih
Mohammed Bâkır’la Cıiler-i Sadık

Şahım Musa Kâzım hem Rıza dedik
Tarikat abiyle cismimiz yuduk
Hak dedi: Mü’miuin kalbi Beytullah
Taki, Naki imamların civanı
Hasanül-askerî cismim sultanı
Elinde hücceti, Mehdi devranı
Vakit tamam oldu gönderir Allah
(Virani) yem niyazım var üstaza
Elinde Zülfikar hem ehl-i ga7.;i
Bin bir dondan baş gösterdi Mürtaza
Biz bir bildik, dedik, Allah, eyvallah
-2 6 ----
Yol içinde yol soran, yol M uham med A li’nindir

Her dillerde söylenen, dil M uham med A li’nindir
Varlığın yoğa satan benliği yabana atan
Mürşidinden el tutan, el M uhammed Ali'nindir
Sıtkın hakka bağlayan,» öz gönülden ağlayan
Derya gibi çağlayan, sel M uham med Ali'nindir
Süleym an’ın hatemi, evliyanın hak (cem ) i
Kerbelânın matemi, ol M uh^^m ed Ali'nindir
(Genç Abdal) ım kul gerek, kulluğu makbûl gerek
Hal içinde hal gerek, hal M uham med A li’nindir
— 2 7 -
Eğer mümin isen inad eylem e
Kamile teslim ol, eyle itaat
Nafile, ömrünü berbad eylem e
Fena amellerden eyle feragat
D ilinde zikreyle (H ayrül beşer-i)
H ayır kelam söyle, eylem e şerri
Bir gün gelir aziz ömrün mahşeri
Koparır başına, türlü kıyam et
sakla imanını, uym a şeytana
Aklını başına devşir, divane
Y^üzü kara çıkma ulu divana
B elki sana haktan olmaz şefaat
'74 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ
Görmediğin şeyi, ben gördüm deme

Gördüğünü sakla, yalan söylem e
Hak rizayı gözet, haramı yem e
Sakın em anete etm e hiyanet
(Genç Abdal) ım söyler sözünü esrar
Günahım affeyler H azreti Gaffar
Erenlerden him m et iste, çok yalvar
Cümle yollar sana olsun selâm et
izah:
Genç Abdalın bu sözleri sarihtir:
Birinci nefesinde, yegâne doğru yolun (Muhammed' Ali
y o lu ) olduğunu açıklıyor. İkinci nefesinde de, Mürşidin yol
sâlikine verdiği pend-ü nasihatin bir kaç noktalarına işaret e
diyor, diyor ki: ,
(— Eğer mü’min isen inad edeyim deme, Muhammed
Ali’yi tanı ve onlara teslim ol. ^mrün, nafile yere harcanıp
berbad olup gitmesin. Daim a fena amellerden çekin Şerre a
let olma. Hayır kelâm sarfet. M uhammed’in zikrini dilinden
koma. İmanını içinde iyi gizle. Sakın şeytanî amellere
sapma: Haram yem e, yalan söylem e, em anete hiyanet etme,
gördüğünü ört, görmediğini söyleme. Bir gün olup hakkm ulu
divanına varacaksın, oraya yüz karasile varana şefaat etm ez
ler. îşte Genci, gizlice sana anlatıyor, bu dediklerimi yapar ve
erenlere bağlanırsan, onlara çok yalvarıp him met istersen, bü
tün yollar sana selâm et olur.)
— 28 —
M uhabbettir eya dader, ü sırr-ı veçhullah
M uhabbetle küşad oldu, kitab-ı küntü kenzullah
Muradı ehl-i uşşakın muhabbetten murad alma

M uhabbetle tavaf eyler, hakikat beytini, Allah
M uhabbetle silindi perde-i zulm et eyâ sadık

M uhabbetle bulur tahkiyk, gönül râh-i visâlullah
M uhabbetle derunun varını âşık mutahhar kıl

M uhabbetle erer menziline abd-i atıullah
M uhabbetle m üzeyyen kıl vücûd-i kişverin ancak

M uhabbetle olur lâbüd sana esrar-ı keşfullah
M uhabbetle kamu maksuduna naildürür (Genci)
Muhabbettir demâdem dildeki virdim bihamdillfilı
izah:
Genci diyor ki:
(— E y birader! Allahın yüzunun sırrı, muhabbetle re-
mizlendi, onun, yani Allahın, (Küntü - kenzen m a h fiw en ) ki
tabı muhabbetle açıldı. Ehl-i aşkın murad ve maksudu, bu
muhabbetten faydalanmaktır. Onlar daima Allahın kâbesini
muhabbetle tavaf ederler.
E y sadık! Karanlığın perdesini yırtıp atan muhabbettir.
Gönül Allaha varmanın yolunu, ancak muhabbetle bulabildi.
E y âşık! İçindeki varlık çirk’ini, muhabbetle tem izleyip
cilâlandır. Allaha muti’ olanlar, menzile böyle böyle erdiler.
Vücudunun hisarını, muhabbetle süsleyebilirsen, behemehal
Allahın sırları sana münkeşif olur.
İşte, Genci öyle yaptı, bütün maksuduna muhabbetle
nail olduto Şimdi onun dilinin virdi mütemadiyen (elhamdü-
lillâh) diye şükretmekten ibarettir.)
Hemen, küreleme üzerine uğrayıp geçiverdiğimiz Gen-

cî’nin bu şiirinin içinde bir sürü mânalar gizlidir, biz biraz bu
nun üstünde duralım:
Birinci mısra’da (V echullah) dan bahsediyor ki, bu e v
velce tavzih edildiğinden tekrar etmiyeceğiz.
İkinci mısra’da (Küntü-kenzullah) kitabı, muhabbetle a
çıldı diyor, bu kitaptan maksat nedir?
D âvud peygamberin, Cenabı Hakka:
— Ya Rab! Bu eşyayı halk ve icâd etmene sebep nedir?
D iye sorması üzerine, Cenabı hak:
cevabını vermiş. Mânası:

(Ben bir gizli hazine idim, diledim ki bilinem, kendi ken
dime muhabbet ettim , bu halkı yarattım, gizli hazînemi fâş
ettim .) demek olur.
Gerek Gencî’nin, gerekse diğer pek çok şairlerin işaret

edegeldikleri (Küntü-kenz) tâbiri, Cenabı Hakkın D avud’a
verdiği bu cevaptan neş’et etmedir.
Mısrı-i Niyazi:
(Niyazi, Küntü-kenz’in sırrını kendinde buldunsa)
(Süleyman tahtını, yâ hikmet-i lOıkman’ı neylerler)
Diyor. Diğer bir şair: .
(Küntü-kenz’in sırrı sensin, anladmsa nefsini)
(Gel, vücudün mushafın rabbinden al, her an sebak)
Harabi de:
(Küntü-kenz sırrının olduk agâhı)
(Aynel’yakin gördük, cemalullahı)
diye bir îr söyler.
Hulâsa: Şairlerin bu kabîl sözlerinden anlaşılan mâna
(insanda, bir kudretullah hazinesi) nin, gizli ve var olduğu
dur. Fakat keşfolunmağa muhtaçtır. Oturduğumuz evin bir
bucağında hhcizine saklamışlar amma, yerini bulup çıkarama
dıktan, bu hazineden faydalanmadıktan sonra neye yarar?
H a olmuş, ha olmamış!.
Acaba, kendimizdeki bu gizli defineyi açabilmek kudreti
bizde var mıdır ve neye vâbestedir?
G enci buna cevap veriyor:
— Muhabbetle. Ehl’i aşkın, diyor, murşd ve maksudu,
m uhabbetle hâsıl olur.
İşte bir konu ki, ne kadar üstünde dursak yeridir. Bir
şair tevekkeli dememiş:
(Muhabbet bir bela şeydir, giriftâr olmayan^bilmez)
Şu halde, (M uhabbet) kelim esini dil v e kalem ile nasıl
tarif edebiliriz? Ona giriftar olmak lâzımmış. Y akayı onun e
line vermedikçe, bunun tam mânasını anlayamaz v e anlata
mayız. Binaenaleyh, bu dü^ğümü (kelime, kelâm) oyunlarile
çözmeğe uğraşmak, bocalayıp durmaktan başka bir netice
vermezse de, ne de olsa buna dair*bir kaç söz söylem ek isti
yoruz:
Cenabı Allah, Kur’anında ve kezalik
buyuruyor. Bektaşîlerce Cenabı

Hakkın bu muhabbet-i zatiyesinden (M uhammed A li) zuhu
ra gelmiştir* sırrı buna bir delildir, derler.
Cenabı Hakkın M uham med A li’ye bu hitabının türkçesi:
(Y a Muhammed, ya Ali! Eğer siz olmasaydınız, ben bu mü-
kevvenatı yaratamazdım) demek olur.
Hocalar buna mana verirken, her iki (Levlâk) i, yalnız
M uham med’e hasrederler, A li’yi yan çizerler. Halbuki, bunun
birisi Muhammed, diğeri Ali için söylenmiştir. (Lahmeke 18.h-
(Yekvücud âlem-i vahdette Muhammed’le Ali)
m i) müktezasınca, A li’yi hiçbir zaman ve hiçbir veçhile Mu-
ham med’den ayırmak doğru olmaz.
(Biri mevlâyi ahaddir biri, manay-i samed)
Bir şaîrin:
Muhabbetten Muhammed oldu hâsıl
Muhanımed’siz muhabbetten ne hasıl
diye söylediği beyit, ne hoş bir vecizedir: Evet, Allahın hubb-i

zatisinden M uhammed hasıl oldu. Her nerede ki M uhamined
yoktur, oradaki muhabbetten hiç bir şey hasıl olmaz.
Faraza, altın bardaklar, gümüş sürahilerle donanmış mü
kellef bir masaya oturmuş, içiyorsunuz diyelim. Eğer arkadaş
larınız" size uygun ve cana yakırt olmazlarsa, içlerinde uygun
suz, m übtezel adamlar bulunursa, bu muhabbetten hiçbir zevk
alamaz, somurtur durursunuz. Çünki:
Arif ile sohbet etmek Iil’ ü mercan inci’dir
Cahil ile ülfet etmek, âkibet can incidir.
Dedikleri gibi, o muhabbetin sonunda, mutlaka bir ça
pan oyunu çıkar, belki maazallah, cinayetler, facialarla kapa
nır. Cenabı hak böyle sûri mecazi muhabbetlerden cümlemizi
korusun. (âm in)
' (Muhabbet çerağm ya^m Ali'dir)
(Aşıkım diîre pervane gibi.)
— Sefil A^bdal —
M uhammed’le A li’nin bir tek nefis olduğunun delili Kur’-
an-ı Kerimin (îb teh â suresi) dir.
— 29 —
M uhammed Ali’ye ikrar verdinse

Gördüğün ört, görmediğin söylem e
Sıtkile imanda karar kıldınsa
Delilim iz oldu Hazreti Kur’an
B öyle buyurmuştur, ol Şah-i Merdan
Var ise göğsünde zerrece iman
Sakın yalancıyla eylem e sohbet
Yalancıya yuf var, Yezid’e lânet
Dilersen desünler canına rahmet
B u yol H ak Muhammed Ali> yoludur
Kırkların binası, ulu yoludur
Pirim Hacı Bektaş Veli yoludur
(Genci Abdal) Hakka ermek istersen
D ost yoluna can baş vermek istersen
Hakkın cemalini görmek istersen
Genci’nin bu sözü de, yukarıda geçenler gibi, gene âyini

cem meclisinde mürşidin verdiği öğütleri döküp sayıyor. Son
beyitte ise, (D ost yoluna can baş vermek istersen) diyor ki,
mânasından (kurban) keyfiyeti anlaşılıyor.
Şimdi, bunu tetkik edeceğiz:
Bektaşiler ikrar verirken, hak yoluna bir koyun kurban
ettiklerini ve bu tığlanan kurbanın etini (âyini cem) deki can
ların âfiyetle yediklerini biliriz. Fakat, Genç Abdal’ın kastet
tiği kurban, bu değildir.
Bektaşilerin telâkkilerine göre, asıl kurban kesilen koyun
değil, cânanı tarafından öz canı sızdırılan (talib) in (ikrar ve
renin) ta kendisidir. O ikrar verirken dost yoluna kendi canı
nı kurban komuş, bütün varlığını, benliğini onun yolunda har-
cıyacağına söz vermiştir. Dostundan gelecek her cefaya kat
lanmayı ^m -ü gönülden kabul etmiş, bu şartla ahid bağlamıştır.
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 79:
Esasen, kendisine erenlerin parolası peşin verilmiştir:

(Gelme, gelme; Dönme, dönme!.. Gelenin canı, dönenin
malı!.) . *
Görülüyor ki, şart ağırdır, ikrar vermek, her insanın kari
değildir. Bu sebepten demişler: *
Kıymazsan baş ü cana

U^zak dur, girme meydana
Bu meydanda nice başlar,
Kesilir, hiç soran almaz.
Bektaşılerce, bu meydan (taklid-i iman) sahiplerinin y e

ri değildir. Burası; canını cananına (cem iyete) feda edenlerin
yeridir. Canını seven, nefsinin havası boşluğuna ibadet eden
(m ütteki) lerin yeri değildir.
(E vvelâ can, sonra canan) diye canını, canana tercih e
denler, tabir-i diğerle, canını, cânanı için değil, kendi öz nefsi
için sevenler, oraya gelemezler. Çünkü böyle mukallidler, ca
nanın peresteşkarı değil, kendi öz canlarının k l u , kendi ne
fislerinin esir ve zebunudurlar.
Bakınız, Fuzuli ne diyor: .
Canı, kim. için sevse, öz c-^nn sever

^Cılnı için, kim ki cananın sever, ^cim sever
**#
Bektaşiler nazarında, bu meydan öyle bir âlî meydandır

ki, oraya girecek olanlar, gerek dünya, gerek âhiret için hiç
bir maksat ve gaye gütmemelidir.
M esela: '
— Ben bu yola girersem nzkım açılır. Allah para kazan
dırmanın yolunu gösterir, taliim bana yâr ve yaver olur ve sa
ire gibi, yüreğine vahi fikirler gelmemelidir.
Yahut:
— B en bu yola girersem, cehennem ateşinden kurtulu-
^rum, Cennete girip yaslanırım ... Ondan sonra (gel keyfim*
gel!) gibi niyetlere sahib olmamalıdır. Gerek (h avf), gerek
(rica), bu yolun şiârı değildir. D aha doğrusu, bu yol, bütün

arzuları kökünden kazıyan, her isteği bil’^ ^ liy e gönülden sü
rüp atmış olan nâmuradlar yoludur..
Yalnız, onlara iki pay bırakılmış.. Bunun birisi (B âde),
diğeri (Cem âl) dir... İşte, bîri m est edecek... Diğeri aşka dü
şürecek iki düzen..
M est olmanın, aşka düşmenin ise netice-i tabiiyesi, elbet
te ki her cefaya katlana katlana, nefsini çürütmeğe, cânan
uğrunda canını (Kurban) verip işin içinden sıyrılıp çıkmaya
kadar dayanır.
İşte Bektaşilik yolunda güdülen gaye, ancak bir kelime
ile ifade edilebilir: Kurban?!.
Görülüyor ki, pek aklı başındaki müslümanların girebi
leceği bir yol değil burası. Çünkü burada müthiş bir korku
var: Can pazarı::
(Muhabbet ehline va’d-i Kerbela)
(Elest-ü bezıninde olmuş' müheyya)
*
**
Buraya yolu düsen M uhammed ümmetinin işi dum aıdır.

Gece gündüz onun dirliği feryad-ü figan’dır.. Kendi dileğile,
bile bile dostunun cefa bohçasınt sırtına yüklemiş, sanki sun-
turlu belâyı kendi eliyle satın almıştır..
Kendi irade ayağıyla, dostunun (R ıza bâbı) na varmış,
başının dizginini seve seve, onun eline teslim etm iştir...
Bundan sonra hüküm sevgilinindir.. O nâzenin dilber,
her ne emrederse, o olur, Derbeder (kul) unun yularını çekip
istediği yere bağlar... Yahud istediği hendekten hoplatır.
Her muameleyi yapm akta serbesttir.
Ondan gelecek her cefaya, zavallı âşık boynunu büker,
kemal-i safa ile karşılar.. Onun kahrı, ona ayni lütuf gelir.
Dostunun her azabından zevk alır...
Ya rab! Beliy-i aşka kıl işlna beni

Bir dem, belay-i aşktan etme cüda beni
D iye temenni etmiş olacak...

*
(Pir-i sani Balım Sultan)
Leyl-ü nehar yandım ta bulanı derman
Bu derdime derman Pir Balım Sultan
— M u h a r r e m M a h zu n i —
Okuyucularıma, ahdine vefa gösteren böyle miskin bir

âşık halini tasvir edeyim de, dünyada ne tuhaf insanlar var
mış, görsünler...
Bakınız:
B öyle bir sevdâzedeyi karşıdan görenler, gidişinden, ha
linden bir şey anlamazlar. H er gün beraber oturup kalkarlar,
yiyip içerler amma, içinin gizli sırrını sezemezler. Onu da, tıp
kı kendileri gibi düşünür, ondaki yüreğin de, kendi yürekleri
gibi çarptığını zannederler. '
Sabahleyin, hep beraber evlerinden çıkarlar, işlerinin ba
şına varırlar, onun daha ciddi, daha gayretli işâ sarıldığını gö
renler, hayret içinde kalırlar.
Onun h^ ^ m alı bir gayretle çift sürüşünü görenler, tam
m ânasiyle tamahkâr bir dünya adamı sanırlar.. Halbuki o;
yalnız sevgilisi için çalışan bir ırgattır. Onun, tarlasını kemâl-i
hâhişle eşeleyen sadık bir hizmetkârdan farkı yoktur.. Bu işi,
sırf onun için yapar.
**❖
Onu, baltası elinde, odun keserken görürsünüz. Fakat, e

m in olunuz ki, baltanın her inişi (Y ezid’in, M ervan’ın) kafa- ,
sında patlamıştır. O yürekle, o hınçla baltasını sallamaktadır.
Bunu, o, bir hatâ saym az... A yni ibadet telâkki eder.
*
V îjî
Bazen dağ başında davar güttüğü de olur... Onun şekl-i

hâricisini görenler, pejmürde kılığına gülerler..
Fakat, o kalender çoban, dağlarda dolaşırken de, kavalı
n ı üflerken de, cânaniyle karşı karşıyadır. Önündeki güttüğü
sürü, dilrübasınındır.. Onun koyunlarına bağırdığı (hey hey)
sadası, derhal karşıdan yankısını gösterir... Sevgilisinden gel
diğine inandığı ayni nidâya sevinir, kalbi ferahlar..
Dağların çm çın ötüşü, ona, bir erguvanın güzel âhen-
ginden veya bir tanburun gönül çekici nağmesinden daha şi
rin gelir... •
O, dostundan ayrı değildir.. Kendi nerede ise, dostu da
yanındadır.. Elinde tutan, gözünde gören, dilinde söyliyen hep
Fomıa : 6
odur.. Her ne işe yapışsa, dostu kontrol ediyormuş gibi karşı

sına dikilir..O, her işini sevgilisine beğendirmek için, hilesiz
hurdasız yapar.. Kılı kırk yararcasına inceliyerek başarır..
Bilir ki, dostu müşkülpesend bir mümeyyizdir, hileyi,
desiseyi sevmez. D alevereyi affetmez, tem bellikten hoşlan
maz, kendini her an siğaya çekip durmaktadır. • Gâh (C em âl),
gâh (Celâl) suretinde tecelliler arzetmektedir... Heran, buka
lemun gibi renkten renge girmektedir. Bin bir (don) dan baş
gösterip, türlü türlü işvebazlıklar satmaktadır.
Âşık, bu naz ve istiğnaların hepsini tek gözle görür, bilir..
Tek yürekle anlar, inanır.. Ve tek bir kelime ile (eyvallah)
der, kabul eder.
İşte, Bektaşîlikte sağa sola sapmadan, râh-i müstakime

doğruca gidebilecek ciddî mir kulun şiârı.. Şevkle dünya işle
rine sarılmak.. Aşkla erenlere bağlanmak..
Kendilerince, din ve dünyasını sağlamağa lâyık, iki mü
m eyyiz haslet!.. Hakikî Âşık işte budur.
Son Posta gazetesinin, günlük tabiri buraya yaraştı:
(İster inan ... İster inanma ...)
(Merd-i meydan-ı rizanın kâri Eyvallah’dır).
— 30 —
Dört kapı içinde bir şehir gördüm

Mimarımız şahı merdan Ali’dir
Açılmış kapısı, içeri girdim
Pazarımız şah-ı merdan Ali’dir.
D ört kapudan men şad içeri girdim
İmam Hasan şahım Hüseyni gördüm
Şah imam Zeynel’e yüzümü sürdüm.
Esrarımız şah-ı merdan Ali’dir
Muhammed Bâkır’dır Câfer-i Sadık
Kâzım, Ali Riza Kur’an-ı nâtık
Zâhirim âşıktır, bâtınım mâşuk
Dindarımız şah-ı merdan Ali’dir.
Tâki, Naki, Asker, bir oldu beli

M uhammed M ehdi’yi sevdim ezeli
Kuşandı Zülfikar, sürdü Düldülü
Sırdaşımız şah-ı merdan Ali’dir
(Genç Abdal) ım sırrı sakla canında
Hacet kabul olsun Hak divanında
Haydar-ı kerrar dedi Ali şanında
İkrarımız şah-ı merdan Ali’dir
İzah:
Genci, bu şiirinde, dört kapı içinde bir şehir gördüğünü
ve o şehire sevinerek girdiğini, On iki imamı birer birer gördü
ğünü söylüyor. (M en aref) sırrının bir başka şekilde tarifini
yapmış bulunuyor. Bu m es’ele evvelce geçmişti, ileride de tek
rar gelecektir. Biz, burada şimdilik, dört kapı mes’elesinin dış
mânası üzerinde birkaç söz söyliyelim, çünkü tarikat dilinde
(dört kapı, kırk makam) tâbiri çok gelir geçer.
DÖRT KAPI
Dört kapı demek: (Şeriat; Tarikat, Marifet, H akikat)'

kapıları demektir. Bunların tefsiri üzerinde, çok uğraşanlar ve
yorulanlar olmuştur.
Ehl-i tasavvuf, (Şeriat: Âlem-i nâsût; Tarikat: âlem-i ce-
berût; Marifet: â!em-i melekût; Hakikat: âlem-i lâhût) dur
demişler.
Âza’ya benzetenler olmuş, (Şeriat: göz; Tarikat: kulak;
Marifet: ağız; Hakikat: burun) gibidir demişler.
D ört unsura da benzetenler olmuş, (Şeriat: yel; Tarikat:
ateş; Marifet: su; Hakikat: toprak) gibidir demişler.
Bektaşiler ise: (Şeriat; anadan doğmak; T arikat:ikrar
vermek; Marifet: nefsini bilmek; Hakikat: hakkı kendi öz vü
cudunda bulmak) dır diye inanmışlardır.
Buna, bir de asri mâna verirsek iyi olur:

Âdem babamızdan Hazreti M uham med’e kadar, Nebi'
ve Mürsel namile birçok şeriat sahibi Peygamberler geldi geç
ti. Bu, (Şeriat devri) idi. Muhammed Ali dünyaya gelince, şe-
o
riat yine devam etm ekle beraber, (Tarikat kapısı) da açıldı.

Birçok keramet gösteren veli’ler zuhur etti. Bu da, kemal dev
resini, zamanımıza kadar yaşadıktan sonra kapandı bitti.
İçinde bulunduğumuz asra da (M arifet devri) diyebili
riz: Denize dalıyor, havada uçuyor, dünyanın öbür ucundaki
insanlarla evimizde imişiz gibi, konuşup duruyoruz.
Binaenaleyh, dâimi bir sulh-u selâmetle, beşeriyetin re
fah ve saadete kavuşacağı bir günün geleceği de sezilmekte
dir, bu devreye de (H akikat) adı verirsek hiçbir hata olmaz
sanırım. ..
K IR K MÂKAM
Kırk makam tabirine gelince: '

Dört kapının, onar tane makamı vardır. Bu makamları
burada sayıp dökmek, hem faydasız, hem de uzun sürer, bunu
sadece, bir kapıdan diğer bir kapuya geçebilm ek için, arada
• atılan düzgünce adımlar, yerine getirilen uygunca şartlardır,
dersek, işin esası biraz anlaşılmış olur. Buna, yol dilince ( Seyr-i
sülük), (K at’i merahil) derler. Türkçesi: bir yolcunun men
zil alabilmesi, demektir.
(Salik erince kemale şöyle kim)

(Bağrını yaş, yüreğin kan eylemmiş)
(Anlayınca zat-i hakkı, zevk ile)
(Bu «Niyazi» nice seyran eylemiş)
Edip Harabî’nin dört kapıya dair şöyle bir nazmı var:

Şer'i-şerif in.lrı\r olunmaz amma
Şeriat var şeriatten içeri
Tarikatsiz Allah bulunmaz amma
Tarikat var tarikatten içeri
Gördüğün şeriat, şeriat değil
Gittiğin tarikat, tarikat değil
Hakikat sandığın, hakikat değil
Hakikat var hakikatten içeri
Veçh-i (Harabi) ye gel eyle dikkat

Hakkın cemalini eylersin rü’yet ,
Sade (Hak var) demek, değil marifet
. Marifet var merifetten içeri
*
Ü s*
istanbul’lu Hilmi Dede de, bir beytile, dört kapı hakkındaki görüşünü
şöyle anlatır:
(Hamd-ii Jillâh devrim itm ^ eyleyüp devraneden)
(Pirim ihsan etti. doğdum, Hilmi dört kez âne’den)
— 31 ---
Tekke gah-i aşk içinde can olan Bektaşîdir
Cümleten ilm-i rumûza kan olan Bektaşîdir
Sırr-ı hakka evvelâ onlar olubdur aşina
Nazenin-i hazret-i hannan olan Bektaşîdir
Girmeden aşk-ı tarika kimse agah olmadı
Bezm -i sırrın vakıfı Merdan olan Bektaşîdir
D ü cihandan geçtiler, fani vücuda gelmeden
Zümre-i ariflere ferman olan Bektaşîdir
Mustafa'nın, M ürteza’nın, alinin, evladının .
Hakipay-i tozuna kurban olan Bektaşîdir
Nutkunu kılma mutavvel; muhtasar kıl (Genciva)
Hasılı ol canlara canan olan Bektaşîdir
izah:
Genci, bu nazmında diyor ki:
( — Bektaşîler, aşk tekkegâhmm canı, gizli sırların hazî
nesi olmuşlardır.
Hakkın sırrına, herkesten evel, bunlar erdiler. Bu sebep
ten Allahın (nazenin) kavmi onlar oldular. •
Aşk yoluna girmeden, kimse bunların sırrına agah ola
madı. Sır meclisini anlayan yegane kavim, onlardır.
Ta, ahd-i ezeldeyken, bunlar iki cihanı terkettiler, arif
ler zümresinden tanıldılar.
Bunlar, Muhammed'in, A li’nin ve al-i Muhammed’in
ayaklarının tozuna canlarını kurban verdiler.
E y Genci! Sözünü uzatma da kısa kes. Sözün hülasası:
Bektaşîler, Ehl-i Beytin canına canlarını kattılar, birleşik ol
dular.)
Bektaşiler, kendilerini (Nazenin kavim ) diye vasıflan

dırırlar, dururlar. Başka bir sairin sözünde de bu tâbiri göre
biliriz:
Kayıddan olduk azade

Biz nazenin Beytaşiyiz
Hamdolsun, erdik murada
Biz nazenin Bektaşiyiz
Erkanımız, erkan-ı hak

Esrarımız anlamaz halk
Biziz işte: abd-i mutlak
Gördük biz Hak cemâlini

Cemalinde kemalini
Talibiz hem visalini
Biz nâzeıûn Bektaşiyiz
Geçtik dünya ve ukbadan

1\liizi, müstakbel, ferdadan
Beyhude kuru kavgadan
Yoktur bizde: havf ü rica

Gayri bir (^b) a iltica
Okuduk mürşidden heca
Aybı gördük nefsimizde

Nefsimizi kıldık mürde
Sultan-i rûh oldu zinde
Nasibin alanlar erden

Geçerler can ile serden
Dem urduk (Kalu beli) den
içtik ol caın-ı vahdetten

Ders aldık na.kş-i suretten
Kurtulduk (Basri) usretten
— 32 —
Neydüğün zâtim sıfatım sırra agâh olmuşem

N ev tulü’ etmiş hakikat şehrine malı olmuşem
M en ziyaretgâh-i aşkım, gel meni eyle tavaf
Şöyle bir nur-u muazzam hass-ı dergâh olmuşem
Lezzetin, âşıklar, aşkın menden aldı tâ ezel
Bad-i aşk menden eser, men aşka hemrâh olmuşem
Alem-i devran içinde kendimi kıldım nihan
Terk-i tecridin muhakkak fahr-i fillâh olmuşem
Hep benim hükmümdedir bu (Genci) dilde ne ki var
01 sebepten bu vücudürn milkine şâh olmuşem
lalı:
Genci diyor ki:
(— Ben, kendi zat-ü sıfatım sırrımın ne olduğunu bil
dim, anladım.. Hakikat şehrinin, yeni doğmuş bir hilâl’i gibi
yim.
Ben, bir (Aşık-ı fillâh) oldum. Aşıklar gelsinler de, beni
tavaf etsinler. Görsünler ki, ne temiz, ne muazzam bir nurum.
Aşıklar, tâ ahd-i ezelde, aşkın lezzetini benden tattılar.
Aşk yeli benden eser. Ben, aşk ile yol arkadaşıyım. N asıl (yel)
göze görünmüyorsa, ben de bu kâinat içinde öylece gizliyim.
Ben, her şeyden soyunmuş, Allah yolunda fakir olmu
şum ve bu fakrimle öğünürüm.
Gönül hazinesinde her ne ki görüyorsun, ben, onun şahı
yım. Hepsi benim hükmüm altındadır.)
***
Genci, burada Hazreti Peygamberin bir hâdisini işaret

ediyor.
Hazreti Muhammed, buyurmuş ki:
— (Fakr, benim, fahrimdir, onunla öğünürüm.)
Peygamberin, iftihar ettiği bu (fakr) kelimesinin üzerin
de haylice dedikodular olmu§-\ Dış yüzüne mâna verenler:
M uhammed’in mal, mülk, para, pul gibi şeylere hiç ehem

m iyet vermediğini, pek çok zamanını arpa ekmeği yem ek su
retiyle geçirdiğini, hattâ günlerce aç, kalarak, kam ına yumru
taş bağladığını (!) söylerler, bununla' iftihar ettiğine zahib
olurlar.
Biraz mutedil düşünenler de:
~ Muhammed, hiç de öyle değildi, onun, devesi, ko-
yunları vardı. Haticenin kendine verdiği sermayeyi işletti v e
iyi neticeler aldı. B u yüzden Hatice ona izdivaç elini u zattı/
Binaenaleyh, M uhammed zengin değilse de, fakir de değildi,
derler. Zamanımız tâbirince: (orta halli) bir yaşayışı vardı,
demek olur.
Hakikati görenler ise:
— M uhammed’in, (fakr) le fahretmesi (M ânevî) bir
keyfiyettir. Herkese karşı hayır-hahlığını, gönül alıcılığını,
herkesi doğru yola teşvik eden müşfik bir baba olduğunu mü-
tevaziane anlatmak istemiştir, diye rivayet ederler.
En akla uygun olan mâna da bu olsa gerek. Zira bu
(fakr) ı züğürtlük mânasına alacak olursak, dünya yüzünde
m eteliksiz kalmış bir insanın:, „
— Allaha şükürler olsun, on param kalmadL
Yahud, açlıktan kıvranan birisinin:
— E l’hamd-ü lillâh açım. Açlıktan nefesim kokuyor.
D iye öğündüğü, şimdiye kadar görülmüş, işitilmiş şey
değildir.
Koca bir İslâm peygamberine züğürtlük damgası yapış-
tıramayız. Bu, ayıp olur.
Fakirlik denen şey, ateşten bir gömleğe benzer, kim se
sırtına geçirmek istemez.
Zaten, dünyalığın - iyi kullanmak şartiyle - kim seye za
rarı dokunmaz ki. Buna mukabil, dünyalığın sayılamıyacak
kadar faydaları da vardır.
Dünyalık denen nesne, o kadar göz alıcı bir şeydir ki,
m eselâ zengin bir adamın (Said) olan adını, derhal (S eyid )
kelim esine çevirir ve hemen peygamberin soyuna bağlayıve-
rir. Bilâkis, fakirlik de o kadar spğuk yüzlü bir şeydir ki, - Ho-
ca merhumun dediği gibi - anadan adı (E yüb) konmuş bir

fakiri derhal (ip ) e çeviriverir.
iy i görüştüğü bir zat, ne güzel söylemiş:
— Aç olup küfretmektense tok olup şükretmek daha
iyidir. •
*
**
B u (fakr) kelimesini bir de Bektaşi bilginlerinin söyle

yişine göre anlatalım:
Hazreti M uhammed olgunlaştığı çağa gelince, (Kırklar
m eclisi) ne varmış. Kendisine kapıyı açmamışlar, kimsin? di
y e sormuşlar.
«— B en âhir zaman peygamberiyim.»
D iye cevap vermiş. İçeriden gelen bir (sesi):
— Bir âhir zaman peygamberi vardır, o da bizim içi-
mizdedir.. Sen kimsin? Adını bağışla.
Demişler.. Bunun üzerine cenab’ı peygamber:
«— Benim adım (M uham m ed) dir,» demiş.. Tekrar ku
lağına içeriden bir (ses!) daha gelmiş:
— Bir (M uham m ed) vardır, o da bizim içimızdedir, kim
oluyorsun? demişler..
Hazret-i Muhammed:
«— İşte ben, sizin içinizde bulunan hakir arkadaşınız
M uhammed’im. »
D iye m ahviyet ve tevazu eseri göstermiş.. Bundan son
ra içeriye almışlar. .
işte M uhammed’in öğündüğü (fakr) in hakiki manâsı,
Bektaşilerin akidesince böyledir.
*
Muhammed, Kırklar cemine neden gitti?

Bektaşilerce bunun tefsiri de şöyledir:
Cenab-ı peygamber, âlem-i zahirde (Şeriat evi) ni işgal
ettiğinden, şüphesiz (N übüvvet) makamının bütün salâhiyet
lerini istimâl ediyordu. Bütün mü’minlerin penahgahı v e bü
tün beşeriyetin ilticagâhı yegâne kendisi idi.. Alem-i bâtın de
nilen (V elâyet makamı) da bu nokta-i nazardan kendisine
tâbi idi. Binaenaleyh M uhammed herkesin metbuu bulunu
yordu.
Fakat M uhammed (M akam-ı V elayet) denilen bir gizli

alem olduğunu sezinliyordu.. Kendisine Cibril-i Em in’in va
hiy getirdiği yeri bilmek istiyordu.. Bu arzu, kendisinde yenil
m ez bir aşk uyandırdı.. ve bu aşk yüzünden Kırklar cemine
girdi.. İşin tuhafı şu ki, kendisinin mübarek vücudu da daha
evvel orada m evcut ve hazır idi, amma gizli kapı kendisine
henüz açılmamıştı.. Bundan sonra (Peygamberlik, benlik, var
lık) daiyelerini tamamen kendisinden nez’etti.. Öyle bir yok
luk alemine daldı, öyle bir tevazua kapıldı ki, kendisini her
kesten ziyade hakir ve fakir ve edna hissetti. Koskoca M u
hammed ortada yoktu.. Onun ruhu, göze görünmiyen diyar
lara gitmişti. Bu hâliyledir ki, (M ûtû kable en tem ûtû) sır
rını çözdü ve anladı ki (Evvel, âhir, zâhir, bâtın ...) denilen
tâbirlerin bütün mefhumları, tek bir cânan’dan ibaretmiş ve
o da kendi öz vücudunda, tâbir-i diğerle kendi beyt-i şerifin
de saklı bir sır imiş..
(Mûtû kable en temûtû) sırrına vâkıf olan

(Ha!!r ü neşri bunda gördü nefha-i sûr olmadan)
— Şemsi —
M esneviyi okuyanlar, orada Hazreti Musa’nın da başına

tıpkı böyle bir hal geldiğini öğrenmişlerdir.
Hazreti Musa (Tûr-i sinâ) ya giderken yolda bir ç o ^ n
kulübesi görmüş.. Kapısına yaklaşmış. İçeriden kulağına bazı
sesler aksetmiş. Musa kulağını kulübe kapısına yapıştırmış,
çobanın şu şekilde Allah’a yalvardığını duymuş:
— Ey U lu Tanrım! Sen neredesin? Kendini bana gös
ter.. Ben sana hizmet edeyim.. Senin ayaklarının çarığını di
keyim. Sırtının kirlerini yıkayayım , bitlerini kırayım.. Sana
koyunlarımın südünden, yoğurdundan, kaymağından ikrâm
edeyim.
Musa bu kabil ibadete tahammül edemiyerek, kapıyı
hızla açmış ve içeriye girmiş.. Çobanı bir hayli paylamış...
Bu sözlerin mânasını da, birlik noktasından incelersek,
Allaha yalvaran çobanın yine Musa’nın kendi vücudundan
başka birisi olmadığını anlatmış oluruz.
, BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 91
Mukaddes kitaplar, insan-ı kâmil olanların başına gelen

bu hallerin adını (Kabe kavseyni ev edna makamı) diye va
sıflandırırlar.
*
**
Dikkatle teemmül edecek olursak, bu kamil adamların

hareketleri, kendilerine (Abdal) dedirtecek kadar garip ve tu
haf bir şekil alır. B u tasvirimi kötü manaya, almayın.. Yol
dilinde (Abdal) kelimesi çok yüksek mana ifade eder. (T eb
dil olmak) yani, bir halden diğer bir hale geçmek, bir merha
leden diğer bir merhaleye atlamak gibi, manaları ihtiva ettiği
için, onlara bu şıfatı yakıştırmak hiç de kendilerinin şan ve
şerefine bir (şin) vermez. Şu şiirleri okuyalım da bu iddiamız
teeyyüt etsin:
Abdaliığın binasını sorarsan
Evvelâ Muhammed Ali Abdaldır
Hakikat ilminin aslın ararsan
Cümle ululardan ulu Abdaldır
Muhammed kırklarda bir hayal gördü
Bu ne hayal? deyip künhüne erdi
F ir d e v s-i âlâd a n içe ri g i rdi
öter bülbülleri, gülü Abdaldır.
Muhammed kırklara (Beli bes) dedi
Ali’yi görünce: (Allah dost) dedi.
Muhammed de abdal olmak istedi '
üçler, beşler, kırklar yolu Abdaldır
Ben bu abdalüktan geriye kalman
Tuttum abdallığı elimden salman
Hem Hatice, hem Fatıma, hem Selman
Kemer bestelerin beli Abdaldır... (ilâahiri... >
- Keınteri -
Garib ezgi adı verilen sema havasında da kırklar ve Abdal isim

leri sık sık geçer:
imamlara temannamı yitirdim

Tavafın kabuldür Abdal dediler
Kırklar ile bir meydanda oturdum
Tavafın kabuldür Abdal dediler
Hızır elim aldı arş’a götürdü

Bir saatte Kerbelâ’ya yetirdi
Ol demde melekler şerbet getirdi
Tavafın kabuldür Abdal dediler (İlâahiri...)
- Sersem Abdal -
Görülüyor ki, abdallık tâbirinin (kılık, kıyafetle... Oto

rite ve vakarla) hiç bir alakası yoktur. Giyim, kuşam, zengin
lik, fakirlik, gibi izafî kayıtlardan ari bir gönül işidir bu.. Onun
için bazı ârifler demişler ki:
— Eğer Belh hükümdarı İbrahim Edhem bizim zama
nımızda olsaydı, tahtına hiçbir zarar getirmeden, onu İrşad
ederdik.. •
Bundan anlaşılıyor ki, (Arif-i nefs olmak veya ölmeden
evvel ölüp dirilmek veya Abdal olup hakka vuslat etm ek) gi
bi tâbirlerin medlûlü, özge- bir âlem, ilâhi bir aşk v e şevke da
yanan mânevi bir halet olsa gerek..
Bazı şairlerin bunu rnüeyyed sözleriyle bu bahse son ve
relim.
Levh-i dil’den sil hicabı ey gönül câııâna bak
Kim vücudün şehri içre aç gözün canana bak
- Nakşi Akkirmani -
llaşr ü neşri bunda gör diivay-i ferdiyi bırak
Çar anasır, şeş cihetten hükmeden (}J şah’a bak
Mir’âti -
(Men aref) den oku dersi mekteb-i irfâna gel
Bilmeyen kendi vücudün, hakkı bilmez kandedir
Bilmeğe sây eyle vahdet sırrım gel zâhidâ!.
Bulmayan kesrette vahdet cem’i bilmez kandedir
- Üsküdarlı Hafjim -
Lâyemût olmak için ölmelisin kablel’mevt .
Yoksa bil nıisiye-i haline ketb-oldu yemüt
- Üsküb’lü Sırn -
Hak kendini halka bildirmek için
insanı kendine timsâl eyledi
Kur'an-ı nitıkm tefsiri için
Kur’an-ı samiti irsâl eyledi
»
Kur’anda buyurmuş ol rabbülfelak

Aç gözünü kendi ^^ne bir bak
Hak sıfatı sende ikmal eyledi
insan kainatta olmuş bi-bedel
(Vettin)i suresi şerh, etmiş güzel
Halkı ikaz için hallak-ı ezel
Bunca peygamberler irsal eyledi
Vâız bu esrara değildir agah
(Leyle-i mirâc) da hazreti Allah
Bir suret-i (şab-i emred) de nagıih
Peygambere arz-ı cemal eyledi.
— Harabi —
33 ---
Fırsat elde iken bir amel kazan
Gül cemâlin bir gün soisa gerektir
Zevkine aldanma, tapma dünyaya
Dünya malı bunda kalsa gerektir
Cahil bildiğinden hiç geri kalmaz
Bin nasihat etsen bir pula almaz
Kişinin ettiği yanına kalmaz
Herkes ettiğini bulsa gerektir
Yarın hakkın divanına varılır
‘ Rûz-ü mahşer günü sual sorulur
Günahın tartarlar, mizan kurulur
Anda, haklı hakkın alsa gerektir.
Bana böyle geldi mevlâdan hitap
• D il tutulur oldem verilmez cevap
Kimine lûtfolur kimine azab
Cennet, tam u hakdır, dolsa gerektir
(G ene Abdal) ım hakka yanık olana
itikadı bütün sâdık olana *
Hakikatta hakka âşık olana
D ivan’da şefâat olsa gerektir
t:ıah:
Gene Abdal’ın bu sözü, açık olmakla beraber (dünya ma
lına tapma) tâbirini yanlış anlayanlar olmasın, diye, bir iki
söz söylem ek lazım geldi. Genci demek istiyor ki:

«— Para hırsına, mal tamahına düşüp de, şunu bunu al
datma.. Dünyanın fahiş zevkleri için, para toplayacağım diye,
doğru yoldan sapayım deme. (H elâl-i m in’allah) dan kazan.
iy i bil ki, bir gün - gül gibi olan bu cemâlin solacak, hak
kın ulu divanına varacaksın. Orada yaptığın işlerden sorula
caksın. Aklını başına iyi topla. Fırsat elde iken iyi amel ka
zanmağa çalış.
Ciddi bir kulluk yapabilirsen, divan’da sana şefaat eder
ler. »
— 34 —
Ey benim sevdiğim nûr-u penahım
Pirim cemâlini göresim geldi
Kaldır nikabını, llıtfeyle şahım
Bir ismin Ali’dir, Haydar-i kerrar
Hasan H ulk-i.R ıza, bir zât-i envâr
Hüseyin şahımdır, mü’mine didâr
' Pirim cemâlini göresim geldi
Şah imam Zeynel’dir, M uhammed Bâkır
Keremler kânıdır, Sadık-u Câfer
Kerem eyle, hüsnün kabesin göster
'Pirim cemâlini göresim geldi
Kâzım, Rıza, Taki, Naki, Askeri
Cümlenin, M uhammed Mehdi serveri
Muradım isterim, bilinem gayri
Pirim cem âlini göresim geldi
(Genci Abdal) güzel söyledi halin
Erenlerden almış feyz ü kemalin
E y imamlar şahı, göster cemâlin
— 35 —
Gece gündüz zikrim, virdim okurum
On iki imamlar, şah deyi deyi
D ost bağında bülbül gibi şakırım
Coşkun sular gibi akar çağlarım
Ciğerciğim şerha şerha dağlarım
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 05<
Şefaat isterim, yanar ağlarım

Hak M uhammed Ali Padişahımdır
Namazım, niyazım, secdegahımdır
M ünacat eylerim, adil şahımdır
Sen bir gani şahsın, şenindir şefkat
Keremler kanisin, ey nur-u kudret
İsterim didar’ın, el’aman mürvet
(Gene Abdal) ım dil’de saklarım razım
Kıblegahım sensiıı, kıldım niyazım
Kabul eyle, meded, naz ü niyazım
1zah:
Genç Abdal’ın, bu iki nefesinde anlaşılmıyacak bir cihet
yoktur. Bütün Bektaşiler gibi; Pirinden, on iki imamdan is-
timdad ediyor. Yalvarıyor, yakarıyor, ağlıyor, sızlıyor ve:
(— Gece, gündüz, benim, nazım, niyazını, virdim, zik
rim, fikrim hep sizsiniz, el’aman, meded, mürvet!.)
diye çırpınıp duruyor.
(Her mekan bir Tür olur, gerçek münacat ehline)
— 36 —
Muhabbet kapısı açıldı bize

Bu gün pirler ile ülfetimiz var
Gelmesin gallaşlar, meclisimize
Bizim erenlerle sohbetimiz var
Ayn-i cem’de herkes muradın buldu
Donandı meclisler, nur ile doldu
Hep erenler, evliyalar cem ’ oldu
Bu dem bayramımız, seyranımız var
Pirler ocağında bizim yerimiz
Riza’dayız, taşra çıkmaz birimiz
Dolu kadeh sunar, gani Pirimiz
K evser şarabından işretimiz var
Pîrler huzurunda, demler içildi

Kudret hâzinesi anda açıldı
O meydanda lal ü gevher saçıldı
Erenler halidir hikmetimiz var
(G enci Abdal) tekbir getirdim, Allah

Güruh gülbenk ile, Alllah eyvallah
Pir elinden giydik elhamd-ü lillâh
Başımızda tâc'.ı devletim iz var
izah:
Gencinin bu nefesi, bir (ayin-i cem ) meclisi tasvir e t
mektedir:
(Canlar toplanıyor, dem sofrası kuruluyor, peymaneler
sunuluyor, kudret hazinesi açılıyor, tâl ü gevher saçılıyor, tür
lü hikmetler oluyor, Ayin-i cemde herkes murad ve maksûdu
nu buluyor.)
Bütün Bektaşî şairlerinin nefeslerinde buyruklarında
mütemadiyen bâde’den şaraptan bahsetmeleri, onların ne ra- •
kının faziletini âleme anlatmak, ne de şarabın reklâmcılığını
yapmak için değildir.
B u zümrenin, bunu dile dolayıp durmalarının bir sebebi
vardır:
R ivayete göre, Selman-ı Pak, kırklar meclisinde, (üzüm )
ezmiş. Bu üzümün suyunu, birisi içmiş, fakat hepsi birden
m est olmuş. Gönülleri birleşdiklerini anlamışlar, bunu tecrübe
etm ek için, birisinin kolundan (neşter) le kan almışlar.. D i
ğerlerinin de kollarından fışkırmış.
Bu sırada, arkadaşlarındn birisi dışarıda (pervane) imiş,
yani, gözcülük, bekçilik ediyormuş, v e ayini-cemin oturduğu
evin damında bulunuyormuş. Onun da kolundan bir damla
kan damlamış, damın tavanını delerek meydanın orta yerine
a^m ş.
Bazı Bektaşî şairleri bu ezm e) hadisesini söyle
dikleri şiirlerde anlatırlar:
M^ünkirin as,keri Şam'a çekildi *

Mümin olanlara name yazıldı
(S eyyid Ali Sultan, nam-ı diğer K ızıl D eli)
Âl-i Tâhâ, nesl-i Yasin Hazreti Seyyid Ali
Server-i kavm-i mevâlî sırr-ı Şah Kızıl Deli
Kırkların ceminde (engür) (î) ezildi

Ezen de, ezdiren Ali’dir Ali
— Bosnevi —
(Engür ezme) şu şiirde de geçer:

Güzel şah’dan bize bir (Dolu) geldi
Bir sen iç sevdiğim, bir de bana ver
Hünkar Hacı Bektaş Veli’den geldi
Herkes sevdiğini tanır sesinden
Şah’ın muhabbeti beni has eden
Selman’ın keşkülün doldur bu (su) dan
Payım gelir erenlerin payından
Muhammed neslinden, Ali soyundan
Kırkların ezdiği (engür suyu) ndan
Beline kuşannuş nurdan ,bir kemer
içmişem doluyu yüreğim yanar
Herkes sevdiğinden bir dolu umar
Senin aşıkların kaynadı coştu
C^ûnı uğrunda (ser) inden geçti
(Sefil Hüseyin) im bir dolu içti
*
**
H er işleri, her hizmetleri Türkçe bir tercümana bağlan

mış olan Bektaşilik, kırmızı ve beyaz renklerdeki bâdelere de
tercüman vaz’etm iştir... Örnek olarak, bazı kısımlarını alalım:
(Bismi şah, Allah Allah, sır ola, nur ola ... İçtiğimiz şera-
ben tahur ola. Kırkların ezdiği engür ola ... Dertlere derman,
gönüllere imân ola. Ak yazılı sultan, kızıl deli sultan efendile-
keremi var ola.. Him met-i ruhaniyeleri üzerimizde ha
zır ve nazır ola.. Allah erenler, birlikten, dirlikten ayırmaya.
(1) Engür: Üzüm demektir.

Forma : 7
M uhabbet aşkına içile ... Yuf münkire, (1 ) lanet Y ezid’e ...)

ilâahiri...
Bektaşîlere göre, kuru softalara, ham mutaassıplara bu

(m ey) den nasip yoktur. Çünkü, onlar gurur şerbeti içmişler,
kıyamete kadar ayılacak halleri yoktur.
Eğer, meydanda elden ele dolaşan ilahi aşk şarabını gör
müş olsalardı, içmeden ödleri patlar, yahut akıllan yerinden,
oynardı.
Şayet şaka olsun diye, aşkın şerabından (2 ) bir kadeh
sunsan (Estağfurullahıl’azîm ) derler.
Ham softalar bu şerabı ahirette içeçeklerini sanırlar...
Yarın Cennet’e girecekler, bu şerabın zevkini orada çıkara
caklardır.. İçip içip mest olacaklar, gılmanlar’la baş başa verip,
billfır gibi Huri kızlarını sineye çekeceklerdir!..
İşte ham softaların ibadetlerinden gaye, âhirette bu .ne
ticeyi elde etm eyi sağlamaktır. Halbuki ibadetten gaye; Alla
hın rızasını tahsil etmektir. Yoksa huri kızlarla sarmaş dolaş
olmayı temin etmek değildir.
(Karpûzu büyük Hacı Hasan Dede) rnin bade dilenme bakınız:

Sakî! Gel seninle bade sunalım
Gülüm saki, sun aheste aheste
Sub’ha değin kalk muhabbet edelim
Cenım ^&î, suıı aheste aheste
Cümle evliyalar bâde sundular
Ol (Masiva deryası) ndan geçtiler
Kırklar da âb u hayatı içtiler
Gülüm sakî, sun aheste aheste
Muhammed Ali’den destur alalım
Varıp eşiğine yüzler sürelim
On iki bahçenin gülün derelim
Canım saki, sun aheste aheste
(1) Münkir: Allahı inkar eden dini kendi menfaatine âlet eden kimse,.
(2) Şarab: Arapçada şerbet demektir.
(Hasan Dede) aşk katarın yederken

ikilikten geçip bire giderken
Bugün pirimizden destur var iken
Gülüm saki, sun aheste aheste
Bir- de Mevlâna Celâleddin-i Ruınî’yi dinliyelim:

Müslümanem! Menem rind ü harabat
Yerim meyhanedir, işim nıelıimet
Se zahidem, ne zühdüm var, ne ilmim
Ne taat bilürem, ne hud ibadiit
Ne dinim var, ne mezhebim, ne kıblem
Ne mescid bilürem, ne bâng-i kamiit
Menem ol kibri makamım deyr içinde
Veli aşka getirmişem iradat
Çıkıp meyhaneden gülbank ururen
Harabatım harabatım harabat
Palas arkamda vo devtimde nakus
Kehzünnar kuşanurem keh alâmât
1 Kes elini, ayağını, dilini
ikende nefsine verme iradat
Eyi (Monla Celilleddin) ne sırdır?
Adın zahid, özün rind ü harabat
Mensuresi:
«E y müslümanlar! B en kalender ve harabati bir insa
nım. Benim yerim m eyhane, işim de melamettir.
Ben, ne zühdü olan zahid, ne de ilmi olan bir alimim.
Ben taat ve ibadet denilen şeylerin hiç birini bilmem.
B ende ne din var, ne m ezheb var! K ıble ve mescid de
nilen şeyleri de bilmem. Ezan ve kam et seslerini de b u kula
ğım işitmez, duymaz. Benim tek bir m eziyetim var. O da an
cak aşka iradet getirişimdir. Bazan, meyhaneden çıkar, gül-
benk urmağa başlarım. Öyle bir harabatım, ki harabatın ha
rabatıyım. Beni kâh arkamda palan, elimde (çen) olarak gö

rürsünüz, kâh belimde nasârâlar gibi zünnar bağlar, kâh baş
kalarının âlametlerile nişanlanırım. B eni böyle görünce, sa
kın zemmetmeyin! Benden elinizi, ayağınızı, dilinizi kesin.
Durub dururken nefsinize sakın bir irâde vermeyin!
E y Molla Celâleddin! B u ne sırdır? Seni karşıdan gören
ler bir zahid sanırlar, halbuki senin özün kalender ve harabat
insanların hallerine benzer. ( 1) »
Yukarıda geçen sözlerin, hiç birinin makam-ı şeriatta y e

ri yoktur. Erbab-ı şeriat, her şeyin dış manâsını aldıkları için,
hükümlerini zâhir duygularına göre verirler. Onların bâtın
âleminden, iç mânadan haberleri yoktur.
M eselâ onlar D ertli’nin:
Getir saki mey engürü, ki el tutmaz ayak tutmaz
Ani zahid yasak ettiyse, aşk ehli yasak tutmaz
Beytini işitseler şöyle mâna verirler:
— Bu adam, şeriatın yasak ettiği zakkumu kullana kul
lana vücudu (Alkolik) olmuş, eli ayağı tutm ayan kötürüm bir
zavallı vaziyetine düşmüş, pek yazık olmuş.. Vah, vah!.
D iye izhar-ı teessüf ederler. Veyahud (H ilm i) nin:
Getir ey saki-i gülçehre mey-i gülgûni
Vire teskin-i hararet, dil-i sazanımıza
B eytini duysalar:
— Bu adam ya, zendost veya m!lhbub perestir. Çünki,
gül yanaklı bir dilberin elinden kırmızı renkli bâde bekliyor.
yanmış yüreğini bununla söndürecek. derler (B âde) ile (C e
m âl) kelimelerinin iç mânâlarını bir türlü kavrayamazlar.
Bektaşilerin içki bâbında söyledikleri bu müdhiş sözle
rin, hakikat manâsını kavrayabilecek olanlar, yine kendileri
dir.
(1) Mevlana, bu sözleriyle; A llah ı arayan her insanın, n e dilde, n e d in

de n e m ezhepte olursa olsun A llah’ı bulacağını söylüyor. V e «Allah, her
yerde m evcuttur. Elverir ki halis niyetle ona doğru gidilsin.» d<>rnek is
tiyor.
Onlar peymânelerini iki cihana değişmezler.. Hiç bir va

kit bunsuz olamazlar.. Her şeyden evvel bu berrak bade ge
lir, kendini gösterir.. Bâdesiz hemen başları döner. Badelerini
her güzel şeye tercih ederler.. Tâbir-i diğerle her güzel olan
şeye bâde gözüyle bakarlar.. Hatta pek sevdikleri şah -1 velâ-
yeti bile (Kadehe, şişeye) benzetmişlerdir.
Bakınız Virani’ye bunu nasıl ballandırır:

Ali’dir kadehim, Ali’dir şişem
Ali’m sahralarda morlu menekşem
Ali dolu yedi iklim dört köşem
Tadına doyulmaz balımdır Ali’m.
Bir kadeh rcdifli şu şiire bakınız: *

'Ten, harabat oldu amma, dil surahi, can kadeh
'.Vlen bu aı)k ile ölürsem, din şırap iman kadeh
Tevbe et vaiz dedi kürside, mey nûş etmeyin
Hey maazallah elimden dar ola bir an kadeh
Halk-ı âlem mahşer olmuş, titreşirken zahidi!
Saye-i arş-i azimde devreder irfan kadeh
l’ekke-i rindânedir meyhaneler (bezm-i elest)
!\1ey, muhabbet bakidir, ralımet-i merdan kadeh
Aşk-i deryasında (Şeyhi) eylemiş yelken kıişad
(AVem-i evvel) bilir kİ <Men aleyha fan) kadeh.
**
iki ayyaş şairimizin bade hakkında söyledikleri şu şiirleri hep

birlikte okuyalım: .
Esbâb-ı meyi eyle müheyya ne durursun?

Amade ise saki getür. yâ ne durursun?
Mir’at-ı dili tuttu elem jeng-i hümari
Ayinemizi eyle musaffa, ne durursun?
• 102 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ
Göz yası ile ağız açarak gözler isem d ^

Saki meded et, hâsıl-ı mana ne durursun?
Nûş eyliyelim saki getür cami, uzatma!
Et bezme biram .kamet-i ba'IA ne durursun'!
Saki öpelim bir dem ayağın bize lütfet
Lfıtf eyle bize cam-ü cem ara ne durursun?
Ayağına düştük, elimiz tut meded eyle
üftadelerin hali hüveyda ne durursun?
Hem âsık-1 didarınızız hem teşne-i câmın
Ey saki yetişir bize sahbâ ne durursun?
Saki, mezesiz mey içilir mi? Ne demektir,
Her camde bir buse kıl ita ne durursun?
t Gülçehre-i saki ile mey, maye-i aşktır
Nûş et meyi e:r (Zikri.i) seyda ne durursun?
Yaslanmadığını köşe-i meyhane mi kaldı?

Nûş etmediğim bade vü peymane mi kaldı?
Bülbül gibi her şim ü seher sahn-i çemende
Zâr etmediğim arsa vü kaşane mi kaldı?
Mecnun gibi bir kakül-i reyhıine düşelden
Bend olsa aceb mi, dil-i divane mi kaldı?
»
Hak kadı olup nıiibi peygamber olunca
Dâvamız o dildir ile divane mi kaldı?
Cevretmek aceb, ben gibi biçare (Lezizi)
Ol sımbeden, kâkül-i reyhane mi kaldı?
Bu fettan kadehin dünyalara ne fitneler saldığını, din ü

imanını buna fedâ eden insanların acıklı hallerini okuyunuz
da ibret alınız!
Görünüz ki, nice izz ü vekar sahibi olanların yakasına
sarılmış, sakalından kavramış, benliğini, varlığını unutturmuş,
haysiyet ve şerefini ayaklar altında payimaI etmiştir!.
Bir damla ağzıma koymamışken, bunun bahsi üzerinde

yürüyüşümüz bile, benim de başıma vurdu. N e yazdığımı, ne
söylediğimi kendim de idrâk edemez hâle geldim. Allah, buna
m übtelâ olanların yardımcısı olsun.
(Çekme tesbih-i riyâ, (humhâne) den peymane çek>
Şimdi biz, Bektaşîlerin, bâde üzerinde bu kadar duruş

larının ve bunun üstüne şiddetle düşkünlüklerinin hikmet-i
vücudunu araştıralım.
İstanbullu Hilmi D ede’nin bir nefesinden aldığım şu b
e
yitler, kadehin mahiyetini, içkinin hakikî mânâsını, Bektaşi-
lerin bunu dile dolayıp durmalarındaki sebeb ve hikmeti açı
ğa kor;
Rind-olur sahbay-i aşkı nfiş eden mestanemiz
Mest olur kudret kelâmın gûs eden rindanemiz
Mübtelay-i müskiratız sanâ ey ziıhid bizi
Râde-i aşk-ı ilihile dolu peymanemiz
Saki-i bezm-i ezeldir pirimiz hünkâr-i aşk
Yek-vÜpâduz âlem-i vahdette yok bigânemiz
Hıice-i ilm-i ledünden ders-i hikmet ahzi.ne
Bir debistân-i maarifdir bizim demhanemiz
ilıiahiri...
Yani:
(Bizim aşk dolumuzu içen mestânelerimiz, rind meşreb
olurlar. Kudret kelâmını işiten rindlerimiz derhal m est olur
lar.
E y zahid! Sen bizi içkiye mübtelâ olan derbederlerden
zannetme. Bizim peymanem iz, yani kadehimiz aşkullah, şev-
kullah ile doludur.
Bizim sakimiz (E lest) meclisinin sakisi ve pirimiz de aş
kın padişahıdır. Bizler, âlem-i vahdette yek-vücûdüz, aramız
da yabancı yoktur. İlm-i ledün öğreten hocamızdan h^rnet
dersleri almak için. bizim (dem hane) miz bir irfan mektebi
dir.)
Bektaşîlerin .özel kanaatına göre: Bâdeyi sunan da içen

de mest olan da, zevkini süren de tek bir kişidir: Cânan!
Bu, şu demektir ki, şerab-ı lâ-yezâl ile mest-i lâ-yâkıl o-'
lanlar, cânân ile iş birliği yapmışlar, hiç tereddüd etmeden,
kendi öz canlarını, cânanın canına gönüllü olarak katmışlar,
ikilikten kurtulmuşlardır. Yâni, (vücûd-i hakiki) yi kendi öz
sahibine terk ederek, aradan sıyrılıp çıkmışlardır.
Tevekkeli, Fuzuli şöyle dem emiş :
(Ey Fuzuli, Can veren cânâna noksan etmedi.)
(Mey ve bâde) bahsimize son verirken, (Rûhî-i Bağdadi) nin

tercii bendinden aidı^rnız şu parçaları, sayın okuyucularımıza sun
maktan ^^^mıizi alamadık:
sanman bizi kini şire-i engür ile mestüz

Biz ehli harabâttanuz, mest-i elestüz
Ter dâmen olanlar bizi âlûde sanur, lik
Riz Mâil-i biıs ü leb ü câm-i kef-i destüz
Sadrin gözedüp neyleyelim bezm-i cihanın
Pay-i hum-i meydir yerimiz bâde-pereçinz
Mâil değilüz kimsenin aziınna amma
Batır şiken-i zabid ü peymane şikestüz
Bu alem-i fanide ne mir-ü ne gedayüz
Âlâlara âlfilanuruz, pest ile pe^-üz
Hem’kise-i (erbab-ı dil) iz, arbedemiz yok
Meyhanedeyiz gerçi veli, aşk ile mestüz
Vardım seheri tıiat için ^mescide, nagih

Gördüm oturur halka olup bir nice ^gümrah
Girmiş kemer-i vahdete almış ele tesbih
Herbirimiz vird*i zabaru çel ii pençâlı
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ lO'.i
Dedim; ne alırsız, ne satarsız, ne verirsiz

Ki asla dilinizde ne nebi var ne hud Allah
Dedi biri kim: şehrimizin hakinı-i vaktı
Hayr etmek çin halka, gelir mescide her gah
ihsanı ya pençalı ve çel'dir fukaraya
Sabret ki demidir gele ol mihr ü felek cah
t
Geldiklerini mescide bildim ne içündür
Yüz dönderüb andan, dedim: ey kavın olun ag:ih
Iiim sizden irağ oldu ise hakka yakindir
Zira ki dalâlet yoludur gittiğiniz riih
Tahkiyk bu kim, ettiğiniz zerk u riyadır:
Taklid ile siz, taatiniz cümle hebadır
Sofi ki riya ile eder kendüyü mensûf

Evkat-i şerifi ola taklid ile matuf
Minberde hatib ola ve mahfilde muarrif
Ar eylemiye cehi-ile olduğuna mariif
A y in e -i .kalbini ked ilret e d e tir e
Revzenleri feyz-i hak ile olmaya mekşiif
Cem'-i kütüp etmekle ne mümkün ola vakıf
Esrar-i huda-ya ki ola mürşide mevkuf
Zatindeki isıir-i kemal olmaya, her’dır
Şâl-i siyeli eğnine giyinmiş, ya yeşil saf
Alemde ki kâmil çeke gam, zevk ede cahil
Yerden göğe dek dimez isem, yer, bana der
Çün hak diyeni eylediler zulm’ile berdar
Batıl söze ağaz edelim biz dahi naçar
Yuf! irarıne dehrin gül-ü giilzanna hem yâf!

Ağyarına yûf, yar-i cefakiinna hem yûf
Bir ayş ki mevkuf ola keyfiyet-i hamre
Ayyaşına yûf, hamrine, hummarına hem yûf.
Zi-kıymet olunca nideliın cah ü celali

Yûf, anı satan diın-u heridarına hem yûf.
Alemde ki (bengi) ler ola vakıI-ı esrar
Ciranına yuf, anların esrarına hem yuf.
Arif ki ola müdbir ü nadan ola ınukbil
ikbaline yuf, âlemin idbârına hem yuf.
Çerh-i feleğin sa’dine vü nahsine lanet *
ikbaline yûf, alemin idbârına hem yûf.
Çün elıH haka oldu sitem dünye vü ukba

Cehd eyle ne dünya ola hatırda ne ukba
Mensuresi:
«Sakın bizi üzüm şırasile mest olmuş sanmayın! Biz
tâ elest bezminde mest olmuş ehl-i harabattanız,. Rakı ile
eteğini ıslatanlar, bizi de kendileri gibi sanırlar.. Halbuki biz,
yalnız avuç içindeki kadehe dudak dokundurup öpmeğe ma
il insanlarız,
Biz, bu cihan meclisinin yüksek payesine göz dikip ney-
liyelim? Bizim gibi bâde perestlerin yeri, m ey küpünün yanı
başıdır..
Biz, hiç kim seyi gücendirmek istemeyiz, yalnız zahidle-
rin hatırını yıkmakla iktifa ederiz..
B u fâni dünyada biz ne bey, ne de dilenci olm ak iste
riz.. Yükseklerle yüksek, küçüklerle küçüğüz.
Biz gönül sahipleriyle birlikte (Kâse = çanak) tutarız,
onlarla hiçbir kavga ve gürültümüz olmaz.. Gerçi, biz m ey
hanedeyiz, lâkin - müskiratla değil - aşk ile mest olmuşuz...»
«Bir seher vakti, ibadet etm ek için Cami’ye vardım, bir

de ne göreyim: Bir nice gümrah ( 1) halka olup oturmuşlar. .
Allahın mâbedinde, ele riya tesbihini almışlar, dillerile (K ırk
(1) Yollarını kaybetmişler.

e lli... Kırk, elli) diye evrad okuyup durmaktalar. Sordum:

— Siz ne alup satıyorsunuz? Ağzınızdan N ebi ve Allah
isimleri işitilmiyor, o saydığınız sayılar nedir öyle?
İçlerinden birisi çevap verdi:
— Bu şehrin şimdiki hakimi, her sabah halka sadaka da
ğıtmak için bu camiye gelir... Bugüne kadar fukaraya ver
diği ihsan, (Kırktan, elliden) aşağı düşmemiştir. - İşte biz onu
sayıklayıp duruyoruz - Sabret ki, o yüksek rütbeli zatın gel
m esi yaklaşmıştır, sana da hisse ayırırlar...
Bunların, mescide ne yürekle geldiklerini, ibadetten
maksatları ne olduğunu anladım. Derhal:
— E y kavm. Agah olun ki, sizden her kim uzak durursa,
muhakkak Allaha yakınlık peyda etmiştir. Zira sizin tuttu
ğunuz yol dalalet yoludur.. Sizin bu yaptığınız işler, düpe düz
müdâhene ve riyadır.. Sizin bütün işleriniz taklid, tâat v e iba
detleriniz heba ender hebadır...
D iye bağırdım.»
«Halk, zahid’in riyakârlığını esasen anlamıştır. Çünkü

o bütün kıymetli zamanlarını taklit ile geçirmiştir... Halk
içinde cahilliği belli iken, kendisini kâh minberde hatib, kâh
mahfilde muarrif diye tanıtmağa uğraşır, bu hareketiyle de
gülünç bir vaziyete düşer... Eğer ona hakkın fey zi erişemezse
kalbinin aynası, kederinden kapkara olur.. Zahidin v e gö
nül evi, daima garanlıktır. Yüreği hiç bir zaman ışıkla dolu
durm az... Şayed, ay ona ışık gönderse güneş kararır, güneş
nurunu gönderecek olsa, bu sefer ay tutulur.
Zahid, kitapları önüne yığmakla, esrar-ı huda’ya vakıf
olurum mu sanıyor? Heyhat.. Hakkı bildiren ancak mürşid-i
kâmildir.
Bir kimsenin zatinde âsar-i kemal olmazsa, bil ki o a
dam (Eşek) dir... Tıpkı sırtına siyah şal örtülmüş veya y e
şil cübbe giydirilmiş bir eşek gibi!.
B u dünyada, eğer kâmiller gam çekip cahiller zevk eder
lerse, yerden göğedek ben yuf demesem, herkes bana yuf bo
rusu çeker. mademki (E nel’hak) diyeni türlü işkence ile ipe
'»■O»’-
çekdiler, bu haksızlığa karşı biz de kainata (yuf borusu) çe

kelim.. »
«Bu dehrin dikenine yuf, gülüne yuf, gülizarına yuf!

Düşmanına da yuf, cefa çektiren yarine de yuf,
Bir içki sofrası ki, dünya şerabını içm ekle m eydana ge
lecektir, böyle bir ayş-i nûşun ayyaşına da yuf, şerabına da
yuf, mestliğine de yuf!
Para ile satılan yüksek rütbeyi nideyim? Böyle bir rüt
beyi satana da yuf, alana da yuf!
B u alem de ki (bengi) (1 ) ler esrara vakıf ola!!. Onların
esrarına da yuf, kendilerine de yuf, komşularına da yuf!!.
Arif olan insanlar koğulur, nadan olanlar ikbale konar
larsa, böyle bir çerh’in bahşedeceği iyi talihe de yuf, kötü ta
lihe de yuf!... Yıldızlarının sabit olanlarına da yuf, seyyar
olanlarına da yuf!.»
«— Belli ki, doğrulara dünya ve ahiret işkence olmuştur,

gayret et ki, gönlünde ne dünya sevgisi kala.. N e de ahiret!...»
— 37 —
Sırrın ifşa eylemez pünhan olur Bektaşîler

Terkeder gördüklerin insan olur Bektaşîler
Can ü başın terkederler cümle varından geçüp
Soyunup abdal-i veş uryan olur Bektaşîler
Fehm eder gizli derununda olan hicranını
Ehl-i derdin derdine derman olur Bektaşîler
Zahir ü batın hakikat halini ahzeyleyip
Dil rümuzu sahib-i divan olur Bektaşîler
Sure-i sırr-ı ledünnün mektebi kalbindedir
Rah-i hakkı keşfeden irfan olur Bektaşîler
Bürc-i zatın menzilinden dem ururlar (G enciya) !
Var kıyas eyle nice sultan olur Bektaşîler
(1) Beng:îçenler.
İzah:
Bektaşîlerin ayıb-bîn ( 1) olmadıklarını, sır sakladıkları
n ı , hak yolunda cümle varından geçip can ve baş terk ettik
lerini, abdal gibi soyunup uryan olduklarını, insanın içindeki
gizli derdini bilip o derde derman bulduklarını, insanın iç
yüzünü de, dış yüzünü de bildiklerini, ilm-i ledün sırrının
mektebi, kendi kalblerinde olduğunu, Allahın doğru yolunu
keşfeden arifler zümresinden olduklarını anlattıktan sonra di
yor ki:
(— E y Genci! Allahın sırr-ı zatinden dem uran Bekta
şîlerin nasıl bir sultan olduklarını var kıyas et.)
*
**
Yirminci asır şairlerinden bir zatın sözü de buna benzer:
Bahr-i ilmin m evcinin ihsanıdır Bektaşîler
(N okta-i bâ) sırrının burhanıdır B ektaşîler
Pâk eder her m ücrim i, m eydanıdır darül-em an

M ürşid-i rah-i huda ihsanıdır Bektaşîler
(K üntü K enzen) kasrının miftahı, bil anlardadır

Cümle erbab-ı tarik dîvanıdır Bektaşîler
V âkıf-ı sırr-ı velâyet, m üciz-i peygam beri

Sırr-ı Mirac-ı Habib erkânıdır Bektaşîler
M enba-i feyz-i A li’dir çeşm e-i âb u hayat

S ırr-ı te v lid -i huda irfanıdır Bektaşîler
(E n tem utû) sırrının agâhıdır bil (B asriya) •

Şah Hüseyn-i Kerbelâ kurbanıdır Bektaşîler
***
(H akikatin kâfiri, şer’in evliyasıdır)
— Y unus Emre —
— 38 —
E y cümle bu âlemler ulusu koca Tanrı
E y Baki-i kayyum-ü kadir, ey, yüce Tanrı
Ya evvel ü ahir ü ya şah-i dü âlem —
Hükmünde senin küllisi uctan uca Tanrı
(1) A yıb - bin: Başkalarının kusurunu gören.
İsyanlara gark oldum efendim tut elimden

A ffet günahım, bakma sakın sen suça Tanrı
Didar-i cem alinle beni eyle müşerref
Mahfîce bu dil istedi bir tez, koca Tanrı
Lütfünle okur (G en ci) hakikatten efendim
Hakka! kamu âlemlere sensin hoca Tanrı
İzah:
Genci’nin bu nazmı, bir (m ünacat) tır:
(— E y bütün âlemlerin ulusu koca Tanrı!. Sen ne yuca-
sın.. Sen fena bulmayan daima ayakta dimdik duran ve her
şeye gücü yeten bir şâh’sın.
Ucdan uca, iki cihan senin hükmün altındadır. E v v el ve
âhır herkesin hocası sensin. Bu Genci de senden hikm et dersi
alan bir talebe kulundur. Ben isyanlara boğuldum, kaldım.
Benim günahlarımı affet de, lûtfunla elimden tut kaldır. Giz
lice bana cemâlini göster. Benim senden yegâne dileğim bu-
dur,) diye hakka yalvarıyor.
(Olur iksir ile bakır altun)
— 39 —
Bu âlem-i sırr-ı nihandan çıkup

Hikmet-i hudaya uğradım geçtim
Haktan hidayettir gözlerim açup
Tevhid-i hudaya uğradım geçtim
Budur mü’minlerin kavli, muteber
Erenlerden oldu bize hoş nazar
Dediler bundadır sâkıi kevser
Ali M ürtezaya uğradım geçtim
Şah Hasan, Şah H üseyn şahların şahı
İmam Zeynel, Bâkır sırr-ı ilâhi .
^Cfiler’den bulunur cem iyet rahi
Bir deryaya geldim uğradım geçtim
Musi Kâzım, Rıza, Taki, Şah Naki
Anlardır hudanın sırr-ı mutlakı
Hasanül’asker’den ilm-i hakiki
Okuyup mânaya uğradım geçtim
• BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ I ll
(Genci Abdal) eder açtım gözümü

M uhammed M ehdi’ye verdim özümü
On iki imama sürdüm yüzümü
Şahım hakipaye uğradım geçtim
t:aıh:
Genci, burada on iki imamı ayrı, ayrı ziyaret ettiğini
söylüyor ve diyor ki:
(— G izli bir âlemden çıktım. Hudanın hikmet hazinele-
rine yolum uğradı, orada bana hidayet ettiler, Allahı birleme
ği bildim, M üminlerden alınan muteber habere göre, Erenle
rin (Safa nazar) ı lâzımmış.. Sakı-i kevser buradadır dediler,
derhal ona vardım. Ali’den sonra Hasan, Hüseyin, Zeynel, Ba-
kır’ın de Allahın sırları olduğunu bildim, hepsine de a y n ayrı
yol uğrattım. Ondan sonra, cem iyet yolunun üstadı olan
İmam Cafer’e ulaştım, bir derya olduğunu anladım. Oradan
<la geçip Hudanın mutlak sırları olan Kâzım Rıza, Taki, N aki’e
yetiştim.. Hasan’ülkeri’ye vardım. Hakikat ilmini okudum,
manayı kavradım. Gözümü açınca Muhammed M ehdi’yi gör
düm ve ona özümü teslim ettim .)
— 40 —
H ak nasib eyledi pir cemalini

gözüyle gördüm el’hamdü-lillah
İnandım aşkile iman getirdim
Katarına girdim el’hamdü-lillâh
Sıdk-ile bend oldum sözün sağına
Eriştim ol zaman üçler çağına
Aşk ile şevk ile pîr ayağına
Yüzüm gözüm sürdüm el’hamdü-lillâh
Erler pirler ile doldu meydanım
Kalmadı gönlümde şekk ü gümanım
Pir eteğin tuttum buldum imanım
İkrarımı verdim el’hamdü-lillâh
Hu gerçeğe deyüp beni aldılar
Mürşid huzuruna çeküb geldiler
Onulmaz yareme merhem sardılar
Derman buldu derdim el’hamdü-lillfilı .
(Genci Abdal) cümle varından geçüp

D ost cemalin gördü öz gözün açup
Pîr elinden dolu bir kadeh içüp
Maksûduma erdim el’hamdü-lillah
İzah;
Genci’nin bu sözüne bakacak olursak, tarikate girdiği, ik

rar verdiği zamanı tasvir ediyor, sanırız. Halbuki hiç de öyle
değildir. Genci bu sözünü, o vak’adan üç sene sonra, tarikatın
iç âlemini teşkil eden (M arifet v e hakikat) bâbından söyledi
ği sezinleniyor. Çünkü yol icabı bu böyledir, esasen öyle ol
ması da lâzımdır. Bu itibarla, izahımızı şöyle yürüteceğiz:
Her hangi bir kişinin hüsnü niyeti, ciddiyet hâli elbette-
ki kendisini daima ileriye, daima tekâmüle sevkeder. Bizim
Genci de, ilk önce aşka düşmüş, iki cihanı bir ham lede par-
maklarile çırpıştırarak gerçekler yoluna girmişti.
Fakat o meydanda, kendisine gösterilen işler bir naza
riyat) dan ibaretti.. Ancak hayatında görüp geçireceği (ders)
in, sakınacağı tuzakların programını baş gözüyle göçmüş, eren
lerin (sağ sözü) nü kulaklarile duymuş, buna inanarak, (E y
vallah) demiş, bel bağlamıştı.. Kendisine sunulan iman cevhe
rini iliğinden, kemiğinden, kanından daha içeri, gizli ve muh
kem bir yere saklamıştı.. B u cevheri oradan hiç kimse bulup
çıkaramazdı.. N e zenginlerin para pul şakırtısı, ne de zahidle-
rin hûr ü gılman lâkırdısı, onu yolundan döndüremezdi.
İşte Genci, hiç bir dalgaya kapılmadan, zerre kadar sa
ğa, sola sapmadan doğruca menzile yol aldı. Şiirinde de işaret
ettiği veçhile, üç sene deyince gayesine ulaştı.. Esrarına vâkıf
oldu.. Kendisine aşkın dolusu sunuldu.. Can gözünü açtı, diye
bileceğiz.
Bunu, bir de başka cihetten inceliyelim. Genci’nin aşka
düşüp esrara vâkıf olma m es’elesini tekrar araştıralım, ve be
raberce, Bektaşilerin şu (İkrar tercüman) ını okuyup, üzerin
,de azıcık duralım.
(Necef’te tmam-ı Ali’nin kabri)
Ya Rab! Beni evlad-ı Resûlün köpeği kıl
Ya Rab! Beni dergâh-ı Ali’nin eşeği kıl
No: 7 — Aşki Dede
(Bağdadda İmam-ı Musa-i Kâzım’ın metfun bulunduğu cami)

Ta ezelden Hubb-i Hayder urdular bünyadimı
Sevmişem can-ü gönülden men İmam-ı Kazim-ı
No: 8 — Virani
1KRAR TERCÜMANI:
Hamdü-Iillâh kim, oldum, bende-i has-ı Huda
Can-ü dil'den aşkile hem gaker-i A l-i Aba
Rah’i zulmetten çıkıp doğru yola bastım kadem
Jlib-i gafletten uyandım, can gözüm kıldım küşi
On-iki imam bendesiyeın, ben güriıh-i Naci'de
Yetmiş iki fırkadan oldum beri, dahi cüd;i
Mezhebim Hak Caferi'dir, iştibahım yok benim
Pir-i üstadım Hacı Bektâş Kutb-ü evliya
Hak deyüp (Bel bağladım) ikrar verüb erenlere
Mürşidim oldu Muhammed, Rehberimdir Mürteza
T am metnini verdiğimiz bu ikrar tercümanında gözü

müzü çeken:
(Hâb-i gafletten uyandım, can gözüm kıldım küşâ)
Tabiri var.. Acaba, Genci ikrar verdiği gece, hem en gaf
let uykusundan uyanmış ve can gözünü açmış mıydı?
Tabii bu, bizce meçhul olmakla beraber, Bektaşîlerin,
yeni ikrar verenler için kullandığı: (Anadan yeni doğdu) ta
birine bakılacak olursa, her halde bu, zaman meselesi olsa ge
rektir.
Mâsum bir çocuğun vücudunun tombullaşması, gelişme
si lâzım değil midir? Genci ise, o gece henüz (cenin) halinde
idi. Tabir caizse, yum urta içinde harekete gelmişti amma, he
nüz gagasile kabuğunu delip, dışarıya baş vuramamıştı.
Şiirde de işaret ettiği üzere (üçler çağı) na kadar bekle
di. U sûl ve icaba göre hareket etti. D ert hasıl etti. Verilen
(telkin) e göre dürüst, düzgün adımlar attı, merhaleler kat’-
etti, kulluğunu isbat etti, ondan sonra can gözü açıldı, (mari-
fet-i nefs) hasıl etti. İkrarının m eyvasını dermiş oldu; diye
hüküm vermek mümkün olabilir ... »
*
Pek çok Bektaşi şairleri, şiirlerinde (Can gözü, can ku

lağı) tabirini sık sık kullanırlar... Bu tabirler üzerinde biraz
duralım:
Forma ; 8
" T* r.
1 14 BEKTAŞÎLİĞİN İÇ Y Ü W
Bektaşiler, can kulağı tabirini (İntibah duygusu) veya

(kulak oyunu) diye isimlendirirler ve bu remzin can gözü a
çılmadan evvel vakî olduğunu söylerler ve bunu da şu delille
re istinad ettirirler: -
1 — (Ahd-i ezel) de (Elestü birabbiküm) hitabını, ku

lak, gözden evvel duymuş değil midir? (1).
2 — Hazreti Musa, Sina dağında, Allaha münacat eder
ken:
— E y Rabbim! Bana cemâlini göster.
D iye bağırdığı zaman, kendisine Allahdan:
— Şimdi,göremez sin! cevabı gelm edi mi?
3 — D avud peygamber, (bu kâinatın' yaratılmasındaki
hikmet ve sebebi) Allahtan sual ettiği zaman, cenab-ı Hak’-
dan kendine cevap gelmedi mi? V e bu cevabı, Davud kula
ğıyla duymadı mı?
4 — Daha sonra, Hazreti M uhammed’in B atın kulağı:
— Ya Muhammed!
Sadasını işiterek, bu yakıcı sese âşık olmadı mı? V e bu
aşkı yüzünden, Allahı görmedi mi?
Bektaşîlerin itikadınca, işte bu ateşli ve dehhâş ses, bu
temiz yürekli kâm il adamları, gözlerinden daha evvel, kulak
yolu ile harekete getirdi. Kulak uzvu, göz uzvuna sebkat etmiş
oldu. •
Görmediğimiz bir dilberi arkadan arkaya bize medh et
seler hiç şüphesiz kulağımız, gözümüzden daha evvel, o dil
bere âşık olur.
(Kum biiznillâh) nidasını duymıyan bir (ölü) hiç ayağa
kalkabilir mi?
B u bahsi alâkalandıran şu beyitlere bakınız:
Ehl-i tevhid’in kamâ azası olmuştur kulağ

El, ayak, göz hep lisandır, ardı öndür, solu sağ
— Haşim —
( 1) Bektaşîler, bu hitabın gelip gîci bir şey olmadığını, hiç arkası ke
silmeden, harfsız, savtsız el’an devam ettiğini her ne zaman kulak uzvu
muz, işitme kudretini bulursa, bu sesi duyabileceğini söylerler.
Her ne görürse gözün bil, sırr-ı subhan andadır

Her ne işitse kulağın, mağz-i Kur'an andadır.
Niyazi —
Semi’ ismine mazhar ol, İşit tesbih-i eşyayı
Basîr ismine mazhar ol, görürsün sen ,müsemmayı
— Basri —
Tecelliyle yanan kûh-i bedenden bir haber alsan
Neler söyler gönül tur’ündeki Musa'yı söyletsen
Nice ihya olur mevta, ne kim gözler anı görse
Münadî! Kaddin üstünde duran isâ'yı 'söyletsen
— Kadi —
41 ---
Hakkın ulu beyti, haremi vârı gönüldür
Fazl u şerefi, defter-i esrarı gönüldür 9
Aç can gözünü rah-i azime nazar eyle
Çün ilm-i hafi tekke-i envarı gönüldür.
Bir mürşid-i kâmilden oku ders-i hakiki
Agah olasın sırr-ı ilim şarı gönüldür
Ta (Bezm -i elest) ten beri her bir dem-i vuslat
. Ariflere hak menzili didarı gönüldür.
Sen hane-i kalbinde gözet nur-i ilahi
Aşk ehline feyzi verenin yâri gönüldür.
Anda taleb et bulmağa (Gencine-i aşkı)
Ol dâr-i şifa bâbı anahtar gönüldür.
— 42 —
M uhammed Ali’ye salavat eyle
K evser şerabından içmek istersen
Ali evladına muhabbet eyle
Gevheri sırçadan seçmek istersen
Ulaş bir mürşide vâden yetm eden
Müşkülün hallolsun fırsat gitmeden
Sorusuz hesapsız azab görmeden
Sırat köprüsünü geçmek istersen
Mürşidin rehberin nefesin hakla
Erenler sırrını kalbinde sakla
K albini mamur et özünü pakla
Aşkın deryasına dalmak istersen
Arayub da aslı zâtin bulmalı

• Derûnunda nûr-i iman dolmalı
Hakik-:ıtta kâmil sarraf olmalı
Cevherin kanını bulmak istersen
(Genç Abdal) ırn hikmet yüzünden söyle
Yolda doğru yürü, eriş menzile
On iki imama bir niyaz eyle '
Erenlere sırdaş olmak istersen
İzah:
Genci, bu iki nazmında gönülden, aşktan, Haktan ve
hakkın nurundan bahs açıyor. Biz de bunun üzerinde yürü
yelim;
Birinci nazımda: '
Sen hiine-i kalbinde gözet nûr-i ilahi
Aşk ehline feyzi verenin Yıiri gönüldür
Diğerinde de:
Kalbini mamur et özünü pakla
Askın deryasına dalmak istersen
diyor. Aşkın deryası mı olur? Aşk ehli kime derler? Aşl{ deni
len şeyin mefhumu nedir?
Şimdiye kadar, bu aşk kelimesinin medlûlünü öğrenmek
için,, birçok kimselere sordum. Buna herkes türlü türlü mâna
verdiler.. Verilen cevabların hiçbirisi beni tatmin etmedi, ci-
va gibi zihnimden kaydı kaydı kaçtı...
K im i diyor: Aşk denilen şey, insanların iradesidir, gönlü
ne dilerse onu yapar, yerine getirir.
Kimi diyor: Aşk insanların niyetidir. İyi veya kötü, ne
gibi bir niyet edersek kuvveden fiile getirir....
K im i diyor: Ruhumuzu okşayan, zevkimizi gıcıklayan
her hareket aşktır.
Kim i diyor: Aşk, insanın evvelce bağlandığı yalancı A l
lahıdır. Meselâ: Bir kıza sevda bağlamak; yahut bir küheylân
ata merak edip beslemek; v e yahud çil çil altınları görünce
gözünü, gönlünü ona kaptırmak, yalancı bir Allaha tapmak
demektir.
T ut kelin perçeminden.... Şu halde, herkesin kendi gönlü
rizasile sevdiği ve onun üstüne demirbaş gibi oturup mıhlan-
dığı şey ne ise, kendisinin düpe düz mâbudu, o olmuş oluyor.

Hani, yabana atılacak mana da değil...
Hazreti Peygamberin: (M aksudunuz ne ise, mabudunuz
odur) sözüne de uygun düşüyor, bu fikirdir. .. (1 )
Şükrü Baba’ya: (Aşk nedir?) diye sordum; o da şöyle
heyecanlı bir vecize savurdu: •
— Aşk, dumansız ateş; Aşk, konaksız yolculuk; Aşk, a-
nahtarsız kilit; Aşk, kadehsiz şarap içmekten ibarettir.
Şairlerin sözlerine bakıyorsunuz, her birisi bir telden ö
tüyor. Bazı aşıkların bu husustaki sözlerinden örnekler vere
lim: .
Gel gel yanalım ateş-i aşka
Şüle verelim ateş-i aşka
Evvel aldandım, pek kolay sandım,
Durmayıp yandım ateş-i aşka.
Aşk ehli ölmez yerde çürümez
Yanmayan bilmez ateş-i aşka
— Nesimi —
Aânay’i aşk olanlar vakıf-ı irfan olur
Vâsıl-ı didâr olan dembeste vii hayran olur.
—Resmî —
Liile-i aşkı takın Mecnun gibi sahrayı bul
Gel beri Leylâ yüzünden Hazreti Mevlâyı bul
. — Safderî —
Ey gönül âşık değilsen sûz-ü tabin aslı ne?
Nâr-i aşka düşmedinse, iztirabın aslı ne?
" — Nerkisı —
(1) Peygamberin bu hadisi, Bektaşî kitaplarında (Küllü maksudün

mâbûd Küllü mabüdün maksûd) şeklinde yer almıştır. Doğru hadis mi.
uydurma hadis mi. bilmiyoruz. (Müellif).
(Hazreti Peygamberin vefatından sonra, Emeviler pek çok yalan hadîs
uydurdular, Abbasiler zamanında ise, hadis adedi tam 600 bini bulmuştu.
Peygamberin on senelik hicret hayatına bu rakamı taksim edersek, yev
miye 200 hadis tutar ki Muhammed hiç durmadan çene çalmış olur. (Bu
harı) de sahih hadîs diye (7275) adedi, yukarıdaki yüz binlerden süzülüp
alınmıştır. Ebu-Hüreyre bile tam (5300) hadîs uydurmuş. Halbuki Ya-
hudiden dönme bu müslüman, Hazreti Peygamberin üç senelik hayatını gö
rebilmişti ...
- Avrupa edebiyatı ve biz. İsmail Habib -
Zehi can kim münevverdir bugün nfu'-i tecellâdan

Zehi dil kim muattar’dır hevay-i aşk-ı Mevtadan
— Ak Semseddin —
Tarik-i aşkda ol kaim
Şühüdun olsun hak, daim
Rudur salât, budur si.im
Saıâdır ha! Saiadır ha!
— Basri —
Hu aşk bir bah.r-i unıman'dır, buııa hadd-ü kenar ulm.ı.z!
— Seyfi —
Ti.ilib-i râh-i hakikat, aşka eyler iktida
— Fuzuli —
Ey gönül gel gayriden geç, aşka eyle iktida
— Niyazi —-
Ba-i (BismilJah-i rahınanirrahim) den ibtidii.
Ders alub pirimden. ettim râh-i aşka iktidii
— Hilmi —
Bir şair de ımfs-i, emnıâreyi paylayarak:
Neyliyem ey ııefs-i gafil, hakdan agah olmadın!
Velıme düştün, akla uydun. aşka hemriih olmadın.
Diğer bir .^lr de: ,
Ben aşk kitabın hatnı ettim sanırdım
Kadd-i mevzunun görünce elifba’dan başladım
Mevlûd .kitabım yazan Süleyman Çelebi- uıcdıum da: •
Kimde kim aşkın nişanı vardürür
Akıbet ınişûka anı ir görür
Diyor. Hasılı çeşitli nazariyeler, bitip tükenmez sözler:
' (Cümlenin maksudu bir amma rivayet muhtelifi
Görülüyor ki, şairler, (Aşk) denilen bir şeyin m evcudi

yetini bize daha iyi haber veriyorlar, ama hep şirin ve cana
yakın tarafından bahsediyorlar. Onlar hiç kötümsenmiyorlar...
B en de, kendi görüş ve anlayışıma göre bu heyulâya şöy
le bir parmak bastım ... Zikzaklı bir mâna verdim:
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 11 9
Aşk denilen şey, tıpkı ruh gibi hilkat-i alem le başlar. Ke
za yine ruh gibi gözle görülemiyen, el ile tutulamıyan, dil ile
tarif edilemiyen, gizli bir çehre arzeder...
Ruh ile aşkı, ikiz kardeşler desek de caizdir. Çünkü, bü-
tün m evcudat bwılarsız, bir an hâli olamaz... M ü kew enat-ı a
lem, bu (ikizlerin) vücudiyle kaim ve payidar olagelmiştir.
Yalnız şu kadar var ki, aşk oynaktır: İki yüzlü, iki dilli ve
biraz da şaşı gözlü bir mahlûktur?!..
Yüzünün birini mecaza, diğerini hakikate çevirmiştir:
Bazan, yüzünün tebessümü câ’li, bazan da ciddidir...
Kah ağzı açıldığı zaman, riyakârlıklar yapar, insanı iğ
rendirir, çileden çıkarır... Kâh görürsünüz ki, doğru sözlülüğü
tutar, munis diller döker, tatlı tatlı, insanı kandırmağa çalı
şır.. •
Bazan, cami’lerden (Allah-Ü ekber) nidasiyle şan verir,
bazan meyhanelerden (Y a Hak) sadasile ün verir.
Gözünün şaşılığı da öyledir; birisini mecâz’a çevirmiş,
diğerini hakikate dikmiştir: Gözünün birisi havâ ve heves gö
rür aldanır, diğeri hak ve hakikat görür bağlanır.
Bir çocuğun çember çevirmesi, nasıl aşk kamçısınuı hı

zıyla oluyorsa, bir büyüğün tavla başında düşeş, dübeş diye
zar sallaması da kezalik onun kartlaşmış aşkından başka bir
şey değildir.
Bir annenin, çocuğwıu gürbüz yetiştirm eye çalışması,
gece gündüz onw ı üzerine titremesi, bir aşk ve şefkat mahsulü
olduğu gibi, diğer bir günahkâr annenin de kırığından kazan
dığı piçini kendi eliyle boğm ası veya sokak ortasına fırlatıp
atması, kezalik kötü kullanılan bir irade ve aşk hızından başka
bir şey değildir.
Bir talebenin, okuluna bağlanarak derslerine iyi çalışm a
sı, diğer bir tenbei çocuğun da m ektepten kaçarak sokaklarda
serseriyane dolaşması, aşktan başka ne ile ifade edilebilir?
Aşk, bazan, İsâ gibi, ölüye can verip diriltir, bazan diriyi
öldürüp şakı ve katil olur.
Bu misâlleri istediğin&: kadar çoğaltabilirsiniz...

Alınan terbiyeye göre, iyi veya fena kullanılan her ira
de, her an, bir çeşit aşk küpüne dalup dalup çıkmaktan başka
bir şey değildir. Birbirine zıd, bu iki irade kuvvetinin kabul et
tiği renklerden hangisi daha göz alıcı olursa insanlık o tarafa
meyleder, o tarafın çoğunluğuna sebeb olur. E lbette ki, çoğun
luğu kazanan taraf da, beşeriyetin ifa veya imhasına savaşıp
durur.
Yukarıdaki yazılarımızla; aşkın iyimserlenen, kötüm

serlenen iki tarafı olduğunu belirtmiş bulunuyoruz... Bunun
birine (hakikî aşk), diğerine (m ecazi aşk) diyorlar.
M ecazî aşka (aşk-ı himari) diyenler de var.... Yani, eşek
aşkı.
Eşeğin şehveti, dünyadaki bütün mahlûkattan daha ha
şin, daha şiddetli olmasından kinaye — bütün aklına fikrini
şehvete kaptıranlara — bu adı takmışlardır.'
B u böyle olmakla beraber; (Allahı bilmenin yolu) insa
nın, nefsini bilmesine vâbeste olduğundan, meleklerden daha
yüksek bir meziyete maliktir. Çünkü, meleklerde (nefis) yok
tur.
Şairin biri: .
insan melek olsaydı, cihan cennet. olurdu!
D em iş amma, bu sözü yanlıştır. Çünkü, insan yaratılış
itibarile, meleklerden çok daha ali bir haslete malikdir.
însan, öz vücudunda Hakkı bulur: Enel’hak der. Her
yerde H akkı görür. Entelhak der. Fakat melekleır bu sözü di
yemez. M elekler insanların hâdimidir. M elekler de, bütün m ü-
kevvenât-ı âlem gibi (âdem ) olmak telaşına düşmüşlerdir.
Bir şair:
Alemde me.şhud olan bu devran
Tekamül içindir kemale doğru
Her nokta cevval her zerre raksan
Uçup giderler visale doğru
Demiş ki, pek doğrudur... Bu kemâlden, tekâmülden kas-

dedilen mânâ (in san ) olmağa özenmektir. Fakat, hakiki in
san ... Tem iz ve noksansız insan!
(Adem) Jiği her kim bulduysa odur Adem

Yoksa göriinen suret bir gölge imiş ancak
— Niyazi —
Şurasını işaret etmeliyiz:

Dünyada hiç bir fert yoktur ki (aşk-ı mecazi) silindiri
altından geçmiş olmasın. Yalnız, bundan (E hl-i B ey t-i M u
ham m edi) müstesnadırlar... Kur’an bunların tâhir ve masûm
olduklarına şehadet etmektedir.
Bizim sözümüz, kendimiz gibi beni âdem olanlar içindir-
Dem ek isteriz ki, insanlık, behemehal bu belâya sataşmış, her
ferd bundan ağzının tadını almış, ihtiyarlayınca çöküp gitmiş
tir. Kimisi de, daha erkence aklını başına toplamış, yakasını
bu kötü hâletten sıyırarak sıvışıp kaçmış, ciddi insanlığı kabul
etmiştir. B öyle olmanın haberleri ve haber vericileri vardır.
(İlh a n ı) nin nefesinden aldığımız şu bir kaç beyit, buna mi
sâldir:
Hevâ vü heveste m^»zî aşkda

Bu dünya gözüme Leyli göründü
Tarikat pirine ikrar vereli
Erenler cümleden âlâ göründü
Oynadım dünyayı zarar eyledim

Bab-ı marifette karar eyledim
Yaptım civarımı hisar eyledim
Bürc-ü bedenleri bili göründü
Rakibler elinden zehirler yuttum

içtim aşk şarabın sırrı sır ettim
Muhammed Ali’nin damenin tuttum
Himmeti var olsun Mevlâ göründü
Ervahlar nur iken (Bezm-i elest) te

Hitib-ı ezelde kula^m sescle
Can cesede geldi girdi kafesde
<La) yi terkeyleyip (illa) göründü
ilâahiri. ..
Şairin bu sözü gerçi bir (nass-i kaatı’) değildir amma.
yalan söz de değildir... Bu gerçek söz, bize açıklar ki, mecazi
aşktan hakiki aşka dönmek fırsatı her zaman elimizdedir...
B u , bizim hhsn-ü niyetim ize bağlıdır.
(N iyet) hakkında Peygamberin iki had isi vardır. Türk
çelerini gösterelim:
1 — İnsanların amelleri, kendi niyetlerine bağlıdır.
2 — M ü’minin niyeti, amelinden hayırlıdır.
(Kur’an) da bunu teyid eder:
Türkçesi:
(Allah, ihsanla amel edenlerle beraberdir) demek olur.
Aşk bahsine son verirken, (M ir’atül’mekasid) de buna
dair gördüklerimizi, hulâsaten şuraya iliştirelim:
Aşk, insanda (cezbe) yaratır. Cezbe demek âşıkm iç y ü
zü ihtiyarsız olarak hakka meyletmesidir. «Cezbei hak» dan
murad aşktır. Bunun haslığı, harareti olduğu için, ateş gibi in
sanın içerisini yakar Aşk’la bir lâhzada hasıl olan m ana (mü-
cahede) ile nice yıllarda hasıl olmaz, zira mücahedede inci-
zab denilen çekicilik yoktur.
Cezbe, bir (iksir) dir, itibarsız bir bakır, bununla hâlis
altun olur. D ünya dolusu altunu olan, elbette bakır olandan
daha zengin, daha itibarlıdır. Bu sebepten (m üntehi) lerin e t
tiği biricik zikir, (m üptedi) lerin, (m utavassıt) ların nice yüz
bin kere zikrinden daha faziletli ve daha sevaptır. Onların
uykuları, nefes almaları bile zikir v e ibadettir, zira hakikat ik
siri, gizli âlemden cana gelir, oradan da cism e nüfuz edip vü-
cudün cüm le azasına ve kuvvasına tesir eder. Halis altun yer
de çürümediği gibi, onların temiz cesedleri de yerde çürümez,
bu rütbenin sahipleri başkalarile kıyas kabul etmez, diyor ve:
Aşk’tlır şol cezbe kim, ta âlenı-i lihute dek.
Şehber-i mana olup kuvvet verir murg-i dile
BEKTAŞÎLİĞİN iÇ Y üZ ü 123
Beytini okuyor ve uzun uzadıya aşktan, cezbeden bah

settikten sonra (âşık, atlıdır’ zahid piyadedir) diye bir h ü ^ n e
bağlıyor.
Zavallı zahidlerin nedir bu çektikleri?.. Tabbağın sevdi
ği deriyi, y e rden yere çarptığı gibi veya (vur abalıya!) fehva
sınca. muharrirlerden hücum, âşıklardan hücum, ayyaşlardan
hücum, şairlerden hücum, Bektaşi ve Alevilerden hücum ...
Acıdım zahidlere doğrusu!.. Şu mâruf mısra ile buııca-
ğazları ben bâri, bir kerecik olsun müdafaa edeyim:
Atarlar senk'i elbette. clireht-i meyvedar üzre!..
Genç Abdal’ın nazmında dem vurduğu (hak) nazariye-

sine gelince:
Bütün din kitaplarının yazıları, gelip geçen bir çok p ey
gamberlerin uğraşmaları. hep insanları (m udil) isminden
kurtarıp (hâdi) ismine bağlamak içindir. Bütün gayretler,
çabalamalar insanları dalâletten hidayete sevketmek içindir...
Kısacası: Kötü huylardan, iyi huylara geçmemiz içindir....
Eğer bizim huyumuz güzel olursa, her zaman hakkı, hak
olarak kabul ederiz. H ak da bizi kul olarak kabul eder,.. Hak
J Ijj (demiyor mu? BununTürkçesi: (Tahkik.
Allah çok güzeldir;gü zel olanları sever) demek olur. Biz de
güzel olan Allaha, ahlâk güzelliğimizle kendimizi sevdirmez-
sek, güzel Allah. bizden i’raz etmez mi? Tâbir-i aharla, biz
kendimiz güzel ahlâklı olmazsak, herkese nasıl güzel gözle ba
kabiliriz?..
Birlik nokta-i nazarından düşünürsek güzel de, güzel e
lan da Hakdır.. Oda bizdedir... Cenab-ı Hak, bize şah dam an-
mızdan daha yakın oldugunu « jj ayetıle
bildirmiyor mu? Bu itibarla, Hak bizim önümüzdeymiş... Biz
Hakda iken, Hak bizde iken insanın kendisini hak bilmemesi,
kendisindeki Hak cevherine vâkıf olmaması kadar dünyada
hazin bir şey tasavvur edilebilir mi?
Hakkani hâl sahibleri (E nel’hak remziyle bundan bize

haber vermediler mi?
D alalet erbabının da diye nefsani
sözlerile yine buna işaret etmediler mi?
B u sözlerin mânalarından sezinlenen keyfiyet (adem ) in
Hak olabilmek kabiliyet ve istidam belirtmesidir.
Dünyada hiç bir ferd tasavvlır edilem ez ki (ben Allahı
sevm em ) diyebilsin? Herkes Allahı sevdiğini iddia eder... Eğer
bu kanaat H akkel’yakın m ertebesinde olursa bu sözü diyebi
lene ne mutlu!... îlm el’yakin mertebesinde kalırsa, bu iddia ku
ru bir sözden ibaret kalır... Çünkü lâf torbaya girmez... Bal,
bal demekle ağız tatlanmış olmaz... Fiilen hakkı sevmeli, her
zaman haksızlıklardan uzak kalmalıyız.. Herkesin hakkım
teslim etmezsek, vazifelerimizi hakkile yapmazsak, ebnai cin
simizi kafese sokmak istersek, şunu bunu aldatmak için hile
ler, hud’alar yaratırsak Hakkı kabul ettiğim ize inanabilir mi-
yi z?..
Mücerred (B en Hakkı severim) iddiamız, fasafisodan i
baret kalmış olmaz mı? Yalnız nefsinin esir ve m eclûbu olan,
hak ve hakikat gözetmeyen bir kimsenin (Ben Allahı seviyo
rum) diye kubuz atması, sahte kabadayının öğünüşüne benze
mez mi? Boş tulumdan ağzına gelen yalanları far far savuran
bir insanın hakda işi ne?
Sayın okuyucularım,
V ahdet âleminde ne âbid var, ne zahid var, ne mü’min,
ne kafir var. Ortada, yalnız Hakkın bir (birlik)'cüm büşü var
dır.
Şairin: t
Surette ırazar eyler isen, sen ile ben var

Amma ki hakikatte ne sen var, ne de ben var
Sözü çok yerindedir.
Yukarıdan beri anlatmağa çalıştığımız nazariyye mudil

isminden, hâdi ismine geçebilmek için, ruh ile nefsin mücade-
. BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 125
lelerini belirtmekti. Buna (M akam -ı niyaz) derler.

Şimdi de tasavvuf dilinde (M akam -ı naz) diye anılan
diğer bir nazariyeye geldik. B u hal, bir çocuğun ana ve baba
sına karşı nazlanmasına benziyen tuhaf bir şeydir. Bu nazari-
yeyi de aşağıda göstereceğimiz hikaye v e sözlerle canlandır
mağa çalışacağız:
1 — Hazreti Musa Tur dağına giderken önüne birisi çı
kar der ki:
— Ya Musa! Allaha söyle, ben onu Tanrı olarak kabul
etmiyorum, rızkını da istemiyorum. Eğer elinde ise benim
rızkımı hem en kessin.
Musa, Tur’da vazife-i dîniyesini ifa ettikten sonra bu sö
zü söylem eğe dili varmamış; tam avdet edeceği sırada Allah,
Musa’ya demiş ki:
— Ya Musa! Sana emanet edilen bir sözü bana niçin
söylemedin?
Musa:
— Ya Rab, bu sözü sana söylem eğe haya ettim. Cena-
bıhak:
— Ya Musa! O kuluma benim tarafımdan söyle. O beni
gönülden çıkarmışsa bile, ben onu kulluktan reddetmedim.
Ben onun rızkını her zaman veririm.
2 — Yunus Emre de Allaha hitaben:
— E y ulu Tanrım! Kıldan bir köprü yaratmışsın amma,
bundan kim geçebilir? Üzerinden geçerken derhal üzülüp
kopmaz mı? Senin kulların hayrat olarak öyle köprüler yap
tırıyorlar ki, üzerinden yalnız insanlar değil, arabalar bile gül
dür güldür geçiyor. V e onu görenler: (İşte köprü dediğin böy
le olm alı) diyorlar.
Kulların günahlarını tartmak için bir terazin varmış, hal
buki, terazi bakkal ve aktarlara lazım olan bir düzendir. Sen
bakkal değilsin, attar değilsin. Günah denilen murdar şeyi
tartmak, artığını eksiğini hesaplamak sana hiç yakışır mı, senin
şanına düşen, ancak kullarının cürümlerini bağışlamak, gü
nahlarından geçivermektir... ilâahirî..
Der..
126 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ . '
3 — Bir de Bâyezid-i Bestam î’nin cezbe alemindeyken

Allahla"olan mükâlemesine bakın:
— Ya Rab! Yarın mahşerde elim e nurdan bir hançer a
lacağım, cehennemin kapısının önünde durup oraya gelenleri
hançerimle korkutarak hepsini cennete aşıracağım.
Allahtan gelen ses:
— Ya Bâyezid! Eğer sen böyle yaparsan, ben senin öm
rün içinde yaptığın hatalardan tek bir suçunu bu halka göste-
ri^m, halk, (bizim, evliya zannettiğimiz Bâyezid’in böyle y e
diği nane varmış ha!) derler ve -Seni taşa tutarlar.
Bayezid:
ij
— Ya Rab, onun kolayı var, eğer sen öyle yapacak o
lursan, ben de ne yaparım bilir misin? Senin rahmet-i ilâhi-
yenden bir iğne deliği kadarını bu halka gösteririm, halk: (A l
lahın rahmet deryası bu kadar gani iken, ibâdet etm eğe ne lü
zum var?) derler, halkı sana ibadet etm ekten vaz geçirtirim.
Allah:
— Ya Bâyezid! N e sen öyle iş tut, ne de ben böyle ya
payım der, aralarında musâlâha vaki olur.
4 — Mısır Hidivi M ehm ed Ali Paşanın haşmet v e deb
debesini, onun adamlarının sırmalı elbiseler içinde geçtiğini
gören bir Bektaşi dervişi, bunların kimler olduğunu birisin
den sormuş. M ehmed Ali Paşanın kulları olduğunu söylem iş
ler. Bunun üzerine Bektaşi fukarası, ellerini gök yüzüne doğru
açarak:
— H ey Ulu Tanrım! Bir, şu M ehm ed Ali Paşanın kul
larına bak, bir de senin şu fakir kuluna bak da utan! Demiş.
İşte (M akam-ı naz) diye kullandığımız tesavvüf tabiri
bu hikâyelerden anlaşılır.
Bektaşi şâirlerinden Pîr Mehmed dede ( 1) ile D erya-
( 1) P ır M ehm ed dedenin resm ile beraber, açık türkçe nefeslerini ikin

c i cildim izde göreceksiniz.
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 127.
binin de ( 1) makam-ı nazdan söylenmiş birer nefesini şurada

göstermeği uygun bulduk:
Gün yüzlü gündeşim nemden incindin?
Araya söz katar, ildir efendim
Ben kulunum, hak-i payine geldim
Aradan noktayı kaldır efendim
Dost dostu bir pula satar mı böyle?
Sâilere meyil katar mı böyle? ,
Kusurlusun diye atar mı böyle?
Kul kusurdan bâli değil efendim.
Kulun işi daim günah işle^k
Adettir fidanı kesip aşlamak
Bir mürvete yüz bin kan bağışlamak
Tıi ezelden kadim yoldur efendim
Hayal meyal gelir dostun cefası
Budur âşqıiarm mekân-i bası
Asıkın ^^^ka cevr ü cefası
Böyle çevretmekten, öldür efendim
Gam ile geçirdim şunda beş günü
Senin şanın kaldırtmaktır. düşkünü
Ben bir divaneyim ölüm şaşkını
Göster didanm, güldür efendim
(Pir Mehmed) im ilm-i zatin bilenler
Mecnun olur dost cemilin görenler
Kusur mu gözetir? Sultan olanlar
Bazı kusur işler kuldur efendim
*
Basında saçın, devletli tacm

Kılsın duacın, gel sen bizimsin
Kaşın yay ettin, ödüm hay ettin
Aklım. zay ettin, gel sen bizimsin
(1) bu zat, erm eni iken m üslüm an olm uş v e Bektaşî tarikatına gire
rek güzel nefesler söylem iştir. İkinci cildim izde görülecektir. M um aileyhin
E skişehir civarında K ırka köyünde torunları vardı.
Gözler de gözler, mestane gözler

Gönlüm pek özler, gel sen bizimsin
Göğsünde (ben) var, bir başka nen var?
Benden kimin var, gel sen bizimsin
Gerdan da (sim) den kalmıştır. kimden

Bir nokta (cim) den, gel sen bizimsin
Gülsün gülümsün, dil bülbülümsün
Hal müşkülümsü», gel sen bizimsin
Sevdim seni ben, yaktın beni sen
Sensin cana ten, gel sen bizimsin
Bir pula tapma, yabana atâ
(Deryabi) uzatma, gel sen bizimsin
Elyevm sağ olaıı Eskişehirli bir Bektaşî şairinin şu nefesile üç-

leyeliın ve bahsimize son verelim:
Pirim Hünkar Hacı Bektaş Velisin
Cümlenin muradın verici sensin
Gümanım yok sek getirmem, Ali'sin
Mü’miniıı namazı niyazı sensin
Kızı oğlan eden yüce Velisin
ismin âlemlerde gezer dolusun
Abdal Musa Sultan, Kızıl Delisin
Münkiri kahredip kırıcı sensin
Muhammedin ırfıru yüzünde ayan
Alimin sırların eyledin beyan
Ser çeşme olduğun giin.gibi ayan
Alimlere sual sorucu sensin
Sadeddin Mollanın kibrini kırdın
Nureddin Hocayı zindana verdin
Velâyet elinle taşları deldin
Çobanı Frengistana atıcı sensin
Velâyetin şerhi gelmez kaleme
Şöhretin yayılmış bütün aleme
Zahidi düşürdün hüzne eleme
Kâğıdı kara taş kedici sensinn
(Kerbelâ’da İmam-ı Hüseyn’in merkadi)
Çeşm-i ibret-bînine ey dil gerekse tûtya
îşte kâf-i Ravze-i Şâh-i şehid-i Kerbelâ
No: 9 — Gmayi —
(Ali Yılmaz) durmaz med^hini eder

Münkir ne söylese etmez hiç keder
• ^Doğru yol Hakka pirimden gider
Mü’mine inayet edici senân
— 43 —
Kov, gaybet için kalkar yerinden

Allahım sen sakla kadın şerrinden
Ayırırlar dostu biri-birinden
İlin kuyusunu kazup niderler?

Allahtan korkmadan bühtan ederler
Görmediği şeyi ben gördüm derler
Haktan korkmaz, peygamberden utanmaz

Er Pir olsan senin sözünden kanmaz
T evbe etsen, kitap öpsen inanmaz
Doğru yolu koyup eğri giderler

İli kötü görüp kendin öğerler
Kara çalar sana, kara yüzlüler
A llahım sen sakla kadın şerrinden
M üslimanım dese vallahi yalan

Kendi düşer ilin kuyusun kazan
(Gene Abdal) ım eder mürvet el’aman
tzah:
Gene Abdal, bu nazmile kadınları tenkid ediyor. Tabia-
tile o, bütün kadınları değil, dedikoducu, aravurucu kadınlan
tenkid etmektedir. N itekim «K ov gaybet için kalkar yerinden»
diyerek söze başlıyor. Malûmdur ki, Bektaşîler daima kadın
lara şefkat hissi taşıya gelmişler ve her zaman kendilerine
hürmet eseri göstermişlerdir.
Forma :
-w *
Bakınız, asrımız şairlerinden Basri Babanın kadınlarımız hak-

kındû duy^ûna:
Bacıları hor görmeyin, Kalbi rakikdir anların
Cümlesini bir bilmeyin Bir mi hepsi insanların
Fâtımadır asılları Havva ana nesilleri
Çok içinde. bilginleri özünde ha.k görenlerin
Adem tarlası vücudü Şüphesiz eder sücudu
llakdır onların şühudü Kmmerasin ezenlerin
^Limdır onlara hürmet Çünkü er’e eder hizmet
Hizmettir ı^dıbuH h a^ t Yol ve eridin bilenlerin
<Basri Bab^n Hiı.vvası Bacılann bir edna.sı
Yoktur onların fenası (önlüne aşk dolanların
Bil’münasebe., bazı Bektaşî kadmlarumzm söyledikleri şiideri

şuracığa yazıyo^ruz, evvelâ erkeklere sitem eden tstanbuHu Naciye
Bacı'dan başlıyakm:
*
Ey erenler, Erler nasıl ersiniz?
Söyleyin sizinle dâvamız vardır
Bacılan niçin (nakıs) dersiniz
Bizim de Hazreti Havvamız vardır.
Bizi de halk eden Sübhan değil mi?

Arslanın dişisi, arslan değil mi?
Söyleyin, makbıil-i Rahman d ^ l mi?
ümmü-gülsüm. Zeyneb, Leylamız vardır.
(Naciye) fakire, kemter bacı’dır

Ali’ye kuldur, Nai'dir
Cümle erenlerin başı tacıdır,
işte: Fatımatüzzehramız vardır.
İstanbullu Êmine Bacı:

Bu gün ben pirime vardım
Hayırlı himmetim aldım
Aşkın deryasına daldım
Kerem senden, meded senden
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ î3 i
;1,luha^ıed'e bağlı hasım

A li’de biter iıjim
On ik i im a » yoldaşım
Ha.zreti Hatice, Fatma

Katardan kemteri atma
Cürnı ü isyanıma bakma
Kerem senden, metleri senden '
Pir elinden dolu içtim

Can ile hem, serden geçtim
Erenler ^rihına düştüm
Erenlerin yolu birdir

!'Hür;iddim Abdullah <l) nurdur
Musamn çıktığı (Tur) dur
Şahım ululardan ulu

(Emine) dir geda kulu
Himmet Kevserden bir dolu
Kerem senden, medeti senden
Istanbuflu Münire Bacı:

Ericin ile zindeyim
Zahidlere handeyim
Boynu bağlı bendeyim
Hayderiyem Hayderi
Erkân ile yürürüm ‘

Yol ehlinin kuluyum
Ren bir erin oğluyum
Hayderiyem Hayderi
Doğdum iki anadan

Mürşidim ımdad eden
Kimdir? beni dahleden
Hayderiyem Hayderi
(1) Evvelce İstanbul Topkapı dergfilu postunda oturan Bektaşî babii.:oı.

Mürşidim nefes eden

Rehberim hiınmet eden
Korkum yoktur kimseden
Haydeıiyeın Hayderi
Od’a düştüm yanmazum

Çerağ oldum sönmezem
Ben bu yoldan dönmezem
Hayderiyem Hayderi
(Münire) şahın kulu

Bende-i Kızıl Deli
Gönlüm aşk ile dolu
Hayderiyeım Hayderi
Şecaaddin’li Oöksüz Zeyneb Bacı:

Mah-i Muharremde derd-i hicranda
Şalı imanı Hüseyin, Ali'yi gördüm
Ağlar idim ah ü zâr ile gamda
Şah imam Hüseyin, Ali’yi gördüm
Erenlerin nazar^tuı önünde

Arzum kaldı cemalinin nurunda
Meded mürvet dedim, durdum der'inde (1)
Yeşil âmânıesin sarmış başına

Ay gibi parladı alnım döşüne
Kimse akıl erdiremez işine
Sah imam Hüseyin, Ali’yi gördüm
(Aman mürvet!) dedim, tuttum destini

Sıkdile isteyen bulur dostunu
Ağlarken, şad etti'(Zeyneb) miskini
<1) Der: kapı, Derinde: kapısında.

Şeca^^rn’li. Sakine Bacı: (1)

Ezeli kurdular erkanı yolu
Bu yolun sahibi Muhammed Ali
Primi sorarsan Bektaşi Velî
Ali, Veli gibi Er bulunur mu?.
Oturmuş mürşidler dolu içerler
Dillerinden dürr ü gevher saçarlar
Günahlının günahından geçerler
Kusursuz, günahsız kul bulunur mu ?
Mürşidler otul'Ilıuş yerli yerine
Kimse eremedi Ali sırnna
Hep dikildik Erenlerin darına
Mansurun çektiği dar bulunur mu?
Biz de içelim Kırklar içtiği demden
Gönülde kalmasın kaygıdan, gamdan
Hatice, Fatıma girdiği cem’den
Arasalar böyle ceın bulunur mu?
Cem, cemiyet cümle şeyden uludur
(Ayin cem) kardeşler Ali kuludur
üstümüzde duran kudret elidir
Röyle bir mübarek el bulunur mu?
Erenlerin yolu bir gizli sırdır
Her ne ararsan orada vardır
Cümle (ceın clıli) nde gönüller birdir
Arasan birinde gam bulunur mu?
üçler, beşler o. kapıyı açtılar
Muhabbete misk ü anber saçtılar
Haklıyı haksızı orda seçtiler
Suçlu olanlara yer bulunur mu1?
Unulur mu? Düşkünlerin yaresi
Bulunur mu? Kalb evinde çırası
Bin Lokman’a varsa yoktur çaresi
(Mcdedj mürvet) diyen can bulunur mu?
(1) Bu. ^kadm, Şair Ali Rıza Hadi'nin kızıdır. Yüz ya§.lnı etmış
yakında ölmüştür. Ağzından işitip yazdığım bir çok destan ve nefesleri
ikinci cildimizde yer alacaktır.
Beni ınest eyledin.- ıney'i içirdin

F^satın var iken elden kaçırdın
.Doksan beş yaş ile günüm geçirdin
Geçe» günler gibi gün bulunur ınu?
(Sakine Hatun) der varabilirsen

Can güzün açub da görebilirsen
Bu sezün fehınine erebilirsen
Bundan büyük sana ün bulunur mu?
— 44 —
Gaflet uykusunda yatur uyanmaz

Can gözü kapanık gafilan çoktur
Hak sözü dinlemez, asla inanmaz
Kalbi çürük sofu câhilân çoktur
MürŞid-i kamile vermez özünü

Gaflet uykusundan açmaz gözünü
Taştan katı. beter söyler sözünü
Bed amelli fasid sofiyan çoktur
N efs atına binmiş gezer boşuna

Haksız olanların, hakta işi ne?
İblis gibi düşmüş halkın peşine
Seytan dolabına aIdanan çoktur
Bildiğinden şaşmaz nasihat almaz

Aslı münkir olan imlaya gelmez
Hakkını yitirmiş, kendini bilmez
Nefsile oynaşan pehlivan çoktur
(Gene Abdal) ıın herkes mest olur sanma

Her kurban derisi post olur sanma
Her yüze güleni dost olur sanma
İçi kâfir, dışı müsliman çoktur
İzah;
Genci, bu nazmile çürük cevizleri kırıp içinin kofluğunu
meydana çıkarıyor. Sureta yoîa girmiş olup da, ö^ inü hakka

bağlamayan ameli fasidlerin ayarını meydana koyuyor.
( — B öyle münkirlerin, diyor, içi kafir, dışı tam lanandır.
Bunlar, yine yüze gülücü münafıklardır. H iç bir veçhile im
laya gelmezler, hak sözü dinlemezler, nefs atına binmişlerdir.
Bin nasihat versen kabul etmezler, bildiğinden zerre kadar
a şm azlar).
Bektaşîlerin söyleyişlerine göre, Hacı Bektaşi Veli şöyle

demiş:
— Başka tarikatlardan ^boşananlar, benim tarikatımda
karar tutsun. Benim tarikatımdan boşananın derdine dem ıan
bulunmasın.
Bu her zaman beyledir. Meselâ:
Zaman-ı Peygamberide kılıç korkusile yalandan m üs
lüman olan münafıklar çoktu: Süfyanîler, Mervanîler, gibi..
Ali’ye bende olanlardan da sonradan kendisini inkar
edenler oldu, hariciler de bunlardandı.
Bunlar önce A levi idiler. Saffeyn harbinde dinden hu-
ruc ettiler.
Malûmdur ki: üçün cü Halife Osman’ın ^^sanında, onun
veziri M ervan, bir çok fitneler uyand^mıştı. H alk her taraf
tan toplanarak M edineye g eld i Bunlar Osman’ın hilâfetten
çekilmesini istiyorlardı. Hazreti Ali banlan teskin etti, vilayet
lerden gelen ahali dönüp yerlerine gittiler. Fûrt Mervanm
yeni bir fitnesi ile yeniden halk ayaklandı ve Osman şehit
edildi.
Hazreti Ali. bu fitneyi önlem ek için oğulları Hasan ile
Hüseyine ve kendi adamlarına Osmanı müdafaa etmelerini
emr etmişti. Bunlar da Osmanı saray kapısı önünde bekliyot
ve halkın içeri girmesine mani oluyorlardı.
Bu sırada âkreti Hasan ile Kamber hücum edenler ta
rafından yaralandı. Ayaklananlar Hazreti A li’nin oğlu ve Haz
reti M uhammed’in torunu Hazreti Hasan’ın yaralandığını gö
rünce korkarak saray kapısından hücum etm ekten vaz geçti
ler. Fakat gece olunca sarayın arka dıvarlarına merdiven ko
yarak içeriye girdiler ve Osman’ı öldürdüler.
Tarihe göre: Ebu Süfyan’ın oğlu M uaviye işin böyle ol

masına memnun olanlardandı. Maksadı bulanık suda balık
avlamaktı.
Osmanın katlinden sonra M uaviye, «Osman’ı öldüren
Ali’dir» diyerek halk arasında propaganda yapm ağa ve H az
reti Ali’ye iftira etm eğe başladı. Ali’nin ona yazdığı mektuplar
ve verdiği nasihatler fayda vermedi, nihayet Saffeyn harbi
başladı.
M uharebe başlamadan evvel H azreti Ali Peygamberin
yaşlı sahabelerinden bir çoğunu M uaviyeye göndererek:
«Müslümanlar arasına fitne düşürmemesi, müslüman kanının
akıtılmasına sebeb olmaması, Allahtan korkması, Peygamber
den utanması» gibi nasihatlerde bulundu ise de harbi kat’i
surette kazanacağına emin bulunan M uaviye bu sözlere aldırış
bile etmedi ve müslümanlar arasında harbin başlamasına se
bebiyet verdi.
N ihayet her taraftan ilerliyen iman ehli, M uaviyenin âsi
kuvvetlerini mağlûp etti. Yenileceğini anlayan M uaviye ken
disinden daha kurnaz olan Amr-ı As’a akıl danıştı ve neticede
Kur’anı mızraklarının ucuna takarak muharipler ortasında
gezdirmeğe ve (E y müslümanlar biz birbirimizin kanını neye
döküyoruz. İşte Allahın kitabı, Allahın kitabına uyalım, A lla
hın kitabını dinleyelim, Kur’an bize hakem olsun) sözleri ile
avamı aldatmağa ve cahil halkın gözünü boyamağa başladı.
M uaviyenin hiylesi derhal tesirini göstermişti. Hazreti
Ali ordusunda bulunan bir çok ham ervahlar M uaviyenin sa
mimi olduğuna inandı ve doğru yolu bırakarak işi Kur’ana ha
vale edelim sözleri ile Şahı velâyete karşı koymağa başladı ve
işin hakeme havale edilmesi istendi.
İş hakem e havale edilmişti. M uaviye, kurnazlıkta eşi ve
emsali olm ayan Amr-ı Ası kendi tarafından hakem tayin etti.
Hârici adını alan Ham ervahlar ise Hazreti Ali’nin tayin ettiği
hakemleri kabul etmiyerek, M ûsel-aş’arinin hakem tâyin edil
mesinde israr ettiler.
Hakemler- karşılaşınca Amr-ı âs, gösterdiği hürmet ve
tâzimlerle M ûsel-aş’ariyi avladı ve işin sonunda oynadığı da
laverelerle M uaviyenin kazanmasına sebebiyet verdi ve böy-
lece harp sona erdi.
B u sefey de M uaviyenin Kur’an oyununa aldanan M iı-

sel-aş’ariniıl hakem .İm asında ısrar eden ve harbin kötü bir
şekilde b lm esin e sebebiyet veren Hariciler (Harbe devam
edelim, l.jzi aldatan M ta v iy e ile taraflarının cezasını verm e
den vaz ı;eçmiyelim) ıfa rın d a bulunmağa başladılar.
H a z r ^ Ali ise, <biz verdiğimiz sözden dönm eyiz) dedi
ise de, H a r ic i* b^Wl kabul ermediler v e Şahı velayete kılıç
çekmek cesaretini gösterdiler ve Harici adını aldılar.
Ali taraftarı iken sonradan Harici adını alan bu ham er
vahlarla Hazreti Ali muharebeye mecbur oldu v e Nehrevan’-
da bunları muhasara etti, fakat maksadı bunları idam etm ek
veya kırıp geçirmek olmadığından kendi ordu kumandanla
rından Eba Eyyûbil-ensariye bayrağını meydanın ortasına dik
mesini emretti. Haric’ler arasında (her kim Eba Eyyûbün
bayrağı altına sığınırsa, her kim silâhını bırakırsa, her kim çe
kilip işine giderse emandadır, kendisine ilişilmiyecektir) diye
nida ettirdi.
İşte Genç Abdal, nazmında bu kabil iki yüzlü, iki dinli
müslümanları işaret ediyor.
Melek, tevekkeli şeytan olmadı

Azazil (La L'\) ye ilişti kaldı
— Seyranı —
— 45 —
Bu bizim illerden seyyah ederek

Ziyaret eylesem illerinizi
Ben beğendim, hak erenler beğensin
Baldan tatlı, şeker dillerinizi
Münkirin bağrını oklasam dursam

Kamilin içini yoklasam dursam
Tazece açılmış, koklasam dursam
Muhabbet bağında güllerinizi
438 BEKTAŞiLİÖİN İÇYÜZÜ
Erişir mü’mine hidayet gördüm

Erenleri şâh-ı sehavet gördüm
Yokladım kitapta selâm et gördüm
* Hakkın defterinde fallarınızı
Hızır yoldaşınız atalar ile
Muhabbet gösterir vefalar ile
Her nerde olursa safalar ile
M evlâm açık etsin yollarınızı
(Gene Abdal) ım eder size aşkolsun
Himmet erenlerden bize aşk olsun
Cümlenize, cümlemize aşk olsun
Can ü dilden sevdim hallerinizi
Izalv.
Genci, bu sözünde iyi canlarla yapılan muhabbetin zev
kini canlandırıyor:
(— Hallerinizi sevdim, Hızır N ebi yardımcınız olsun si
ze, bize, cümlemize' aşkolsun) diye, gönül birliğini anlatmış
oluyor.
(Aşk olsun) tabirini bilmiyen yoktur. Fakat Bektaşiler-
de bu daha şümullüdür. Faraza m eclise gelen bir kimse, baş
eğip oturunca, herkes ona (aşk olsun) der.
M ecliste oturanlardan birisi, her hangi bir zaruret dola-
yisiyle dışarıya çıkıp tekrar gelib yerine oturunca (seyranlar
aşk olsun) derler.
D em içene, su içene kezalik (aşk olsun) derler ve bu zat
da bilmukabele (aşkınız c e ^ l olsun} diye cevab verir.
— 46 —
Nokta-i vfilıidden ademe geldim

N e ihsanım bu ih sa n ım içeri
Anda nihan oldum, remzini bildim
N e irfânım bu irfandan içeri
Kim bilir meni, men kimim ey can
N e ruhum men? ne can, canlara canan
N e sırr-ı rumılzem? Arife nisan?
N e sultanım, bu sultandan içeri
Küfür nedir bilmem, Hakkı hak bildim

Yetmiş üç m illette Naci’y i buldum
(Nur-i akdem )! M üsilman men geldim
M üsilmanem müsilmandan içeri
N e dervişem, ne sufiyem, ne canan
N e kafirem, ne mü’minem, ne iman
N e zâhidem ne münkirem, ne nadan
Geçmişem küfr ü imandan içeri
Şeriatte, tarikatte, pirdeyim
Marifette hakikatte nur deyim
Esrarile (Genci) gizli sırdayım
N e mihmanem , bu mihmandarı içeri
izah:
Genci’nin bu nazmına benzer (Kaygusuz Abdal) m bir
sözünü şuraya yazalım, bu nazmın manasını anlatmış olur:
Adem oldum geldim adem içine
Uğradım bir hana, handan içeri
Zcmbur gibi kandan kana konarken
Bir kana uğradım kandan içeri
At oynatma zahid, bu ıneydan değil
Bu meydan der isen. bu erkan değil
Süleyman der isen Süleyman değil
Süleyman var Süleymandan içeri
Aşk bedestauıııdan mercan alnuşem
irfan meclisinden erkân ahhnışem
Hu cam verip de. bir can almışem
Saklarını bu cânı candan içeri
Şeriati Muhaınmed’e verdiler
Tarikat üstüne bir yol kurduJar
:llirifet babında sual sordular
Hakikat var hakikatten içeri
Kaygusuzum eydür bir nutkum h^la
Bir mürşide el ver kalbini lınkla
Mürşidin verdiğin tut kavi sakla
ilikten. kemikten, kandan içeri
140 BEKTAŞÎLİĞİN tÇYÜZÜ
— 47 —
Suret-i ademden göründüm amma

N e insanım bu insandan içeri
Benim esrarımdan her (N utk-i illa)
Tercümanım, tercümandan içeri
Bülbülün goncası, gülşeniyim men
Sadıkların aşk-ı fermaniyim men
Ehl-i diller sırrı, sultaniyim men
N e pünhanım bu pünhandan içeri
Gerçi, suret ismim benî ademdir
M a’ni-i siyrette bahr-i azamdır
Hükmü kaf’dan kaf’a tekî hatemdir
Süleym anim Süleym an’dan içeri
Ahsen-i takvim de nikah büründüm
Bir noktadan hasıl oldum arındım
Can gözüyle görenlere göründüm
N e seyrânim bu seyrandan içeri
Hakikat (G encî) nin şâhi nurdeyim
N e derya’da, gökte, ne de yerdeyim
Mekan tutmaz isbat olmaz sırdayım
La mekanım, lâ mekandan içeri
tzalı:
Genci, bu nazmında, kuyfıd-i izafiyeden kurtulduğunu,
kendi sırrına kimsenin eremiyeceğini, ancak can gözü ile ba
kanların, kendisini görebileceğini anlatıyor ve:
(— Ben, ne yerdeyim, ne gökteyim, ne deryadayım, me
kan tutmayan, isbat olunamayan bir sırdayım, Allahtan içeri.
Allahdayım.)
Diyor, hani Eşref oğlu’nun:
Sanurlar Eşref oğluyum, ne Rûmiyem, ne izniki
Benim ol daimülbaki, göründüm sûretâ insan
Dediği gibi.
Zahiri görenler, bu müthiş sözlere akıl erdiremezler. Çün
kü, onlar (l\!Iakam-ı tevhid) in (La ilâh) lâfzını bilirler. (İl

lallah) kelimesinin hakiki mânasına şaşırıp kalırlar.
Nesimi'nb:
Sofi’nin ger var ise dilinde zikr-i la ilah
Asık-ı sâdıkların kalbinde illallah var
sözünün sırrına erselerdi, duvara secde etm ekten vazgeçer
ler, yönlerini âdem-i hakiki’ye dönerlerdi. İyi düşünülürse, fa
raza, insan elinin yaptığı (Kâbe) binasının •duvarları ortadan
kalksa, insanlar birbirine secde etmiş olmazlar mı? İnsanların
kalıplan da aradan kalksa, zat-i hak’dan başka ortada ne kalır?
Esfelü âlâda bir nfırün ziyası cilveger
Şems-i zatin şulesidir görünen bu kün-fekân
— Hilmi Dede —
Bir de (Mısrid Niyazi) şu sözlerine ba^duım. H ^ ^ w ne ka

dar (ayail) olduğunu belirtir:
Savm ü salat ü hac ile sanma biter zahid işin

i^nsaı\-ı kamil olmağa lazım olan irfan imiş
işit (Niyazi) nin sözün bir nesne örtmez hak yüzün

Hakdan ayan bir nesne yok, gözsüzlere pünhan imiş
Şâirin; (gözsüzler) diye cinas attığı kimseler, hak ile nâ-
hakkı ayırd etmek' kabiliyetinden mahrum olan bizleriz. Baş
gözümüz her ne kadar zâhiri görür olsa da, kalb gözümüz gör
mediğinden, ayak patırtısına, el şakırdısına u^nağa çalışırız.
Etrafı iskandil eder, şöyle bir kulak verip dinleriz: Her kafa
dan bir ses geldiğini, her kesin hakkı türlü türlü tariflerle an
lattığını duyarız. Bize bu çeşitli tariflerden ürkeklik gelmeğe
başlar.
Şairin: :
Tarif için cemâl-i dildin, nas içinde
Kavgalar oldu peyda, başlandı kıyl-ü kale
Ya Rab nedir bu halet! Aşıkların ki düşmüş
Sevdây-i aşkın ile her biri bir hayale
— Hilmi —
142 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ '
Dediği gibi, hakikaten hakkı tarif etmek hususunda bir

çok kıl ü kaller baş göstermiş.
Cami’lerde hocalar, M ekke’de Hacılar, Kilisede papasiar.
Havra’da Hahamlar, her kes, her millet, her din v e mezheb
sahibi, her yol ve akide sâliki Hakkı anlatmak istemişler, türlü
tarif ve tasvirlerle Hakkı açıklandırmağa uğraşmışlar, türlü
türlü patırdı la r gürültüler çıkarmışlar, yine öyleyken buna
muvaffak olamamışlardır. Bilâkis, Hakkı daha ziyade ört bas
yapmışlardır. Niyazi, bu hali bir beyitle ne güzel vasıflandırır.
Her ne denhi aşikar etsem hatâsın arttırır

Ol ayan iken anı örter delâil, beyyinat
Hakikat noktai nazarından, biz hakkı kendi gönlümüzde

m evcut bilirsek, her işimizi (Hak görüyor) diye ölçe ölçe, tar
ta tarta yaparsak hiç bir zaman aldanmış olmayız. Bu suretle
kalb evimizi temizlemiş ve Hakkı kendimize mihman etmiş
oluruz. Yani canımıza can katmışa döneriz. Yahud, - tabir ca
izse - canımızı, canânımızın canına katmış oluruz. O vakit an
larız ki, H ak bizdedir,biz H ak’dayız. Hak bizimle hiledir, biz
Hak’la bileyiz. Elimizde tutan, gözümüzde gören, dilimizde
söyliyen hep Hak olur, benliğimiz aradan kalkar, yerine Hak
varlığı kaim olur.
Elimiz iyi tutarsa, gözümüz iyi görürse, dilimiz iyi söy
lerse, bilelim ki imanımız sağlanmıştır, biz Hak’la birliğiz.
Eğer Allahın iyi huyile huylanmazsak, aykırı hareket
edersek, Hâkı kendimizden uzak bilirsek, Hakkı ademden
başka yerde ararsak hüsrana düşmüş oluruz.
Hakkın adem’de olduğunu, adem’in hakla birlik olduğu
nu şu parça beyitler açıklandırır
Seni bildin mi, kimsin cân-ı alem

Yarattı Hak seni gayet mükerrem
Vücudun Kabesidir bu kainat

Hakikat ilmi oldu sende zemzem
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 143-
Sncûd e tm e d iy ç ü . san iblis

Takıldı tavk-ı lanet ana hemclenı
Bilm ez niçin müraî, etm ez sücûd-i Adenı (1)

Terk e tti em r-i hakkı, şeytana uydu h er dem
Adem ’dedir keram et, A dem ’den is te hakkı

Ren A dem ’i yarattım dedi. Huda m ükerrem
Esm asını f îl'c ^ ^ e insana. talim etti

insan im iş m ukarrer ben bildim ism -i âzem
Ey bu cüm le kâinatın aslını bir can eden

A dem i kudretle *1 eane sevip canan eden
AHemel-esmâ ile hem tac-i kerre^mna ile

Ars-ı âlâ'da m elekler cem'ine sultan eden
S ecd e ey le A dem ’e ta kim hakka kul olasın

EElen A dem ’den eba, Haktan dahi oldu cüda
— N iyazi —
*
*
'fi
Secde eyle âdem e ib lis gibi âr eylem e

Emr ü nehy'in bil Hakkın, m ekanın in kar eylem e
— Mir’atî —
(1) K u r’anı k erim ’de Tanrı: «Biz A dem i yarattıktan sonra, m eleklere
A dem ’e se cd e ediniz em rini verdik.. bütün m elekler secde ettiler ya ln ız ib
lis kibirlendi v e secd e etm edi, bu sebeple A llahın dergâhından kovuldu.»
dem ektedir.
in san lığı tem sil ed en Adem ; insan-ı kâmil olan Hazreti M uhammed v e
M uham m ed’in nunm dan yaratılm ış olan H azreti A li’dir. Yine K ur’an «Ya
M uham m ed... D e ki, biz nefislerim izi getirelim » H itabı İlahisi ile Muham
m ed’in nefsi olarak A li’y i beyan buyurm uştur.
— 48 —
Yaz bahar aylan geldi erişdi

Gamda gördüm bu gün garip bülbülü
Ahı direk direk göklere çıktı
Gül dalına konmuş çehresi solmuş
Ağlayıp gözleri kan-iîe dolmuş
Hali gayet zaif perişan olmuş
Bâd-i saba eser anın tahtında
Cefa çeker gonca gülün katında
Feryade başlamış seher vaktinde
Bir seher vaktinde dinledim fakir
Dilleri M uhammed Ali’den okur
Firaklı firaklı ağlayıp şakır
(Gene Abdal) ım dertli. yârin elinden
Yanar aşka düşmüş nârin elinden
Ağlar hudâsına hârin elinden
tzah:
Buradaki çırpınan gamlı bülbül, Genci'nin kendi ru h u
dur. Başka türlü izaha lüzum görmeden, biz de ona, N esim i’-
nin demet demet gülünü sunalım, üstünde, ruhu yanık yanık
Ötsün dursun, yetişir:
Bugün ben pirime vardım

Pirin cemali güldür gül
Oturmuş taht makamına
Taht-ı revanı güldür gül
Gülden terazi tutarlar
Gülü gül ile tartarlar
Gül alırlar, gül satarlar
Çarşı pazan güldür gül
(K ûfe'de M üslim A kil m erkadi)
Top eden başın Hüseynin yoluna «Müslim» dir ol
Oğlu İbrahim, M ehemmed tuttular hem doğru yol
No: 10
Pîr evinde: (Kırklar M eydanı) nın cepheden görünüşü

BEKTAŞİLİÖİN İÇYÜZÜ 145
Toprağı gül taşı gül

Kurusu gül yaşı gül
Has bahçenin içinde
Serv-i revanı güldür gül
Gülden değirmeni döner

Anın ile gül öğünür
Akar arkı, döner çarkı
Bendi, pınarı güldür gül
Ak gül ile kırmızı gül

Çift yetişmiş bir bahçede
Bakışırlar hâre karşı
Hâri gül, ezhari güldür gül
Gel ha gel (Seyyid N e^m i)

Hak nefesi güldür gül
Şu öten garib bülbülün
Derd Ü figanı güldür gül
4 9 ----
B iz muhabbet nûruyüz bir bölük dervişleriz

Erenlerin sırrıyız, bir bölük dervişleriz
M uhammed’dir neslimiz, ırk-ı tâhir aslımız
Sır içinde faslımız, bir bölük dervişleriz
B iz gürûh-i naci-yiz, ârifin ser tacıyız
D em çeker (illa) cıyız, bir bölük dervişleriz
H ak ile yoldaş olan, kırklara hâldaş olan
Pirimiz Bektaş olan, bir bölük dervişleriz
Biz kuluz Şahe geldik, nfır-i hakkı bir bildik
Katarına dizildik, bir bölük dervişleriz
B iz kalender variyiz, derd ehlinin yâriyiz
Ali’nin esrarıyız, bir bölük dervişleriz
Genc/ gevher olmuşuz, Hakka vuslet bulmuşuz
Nur-i Hakla dolmuşuz, bir bölük dervişleriz
Forma : 10
146 BEKTAŞiLİĞİN İÇYÜZÜ
— 50 —
Derviş olduk Tekke’de

Ol Hudanın yolunda
H acıyız biz M ekke’de
Hanedanın yolunda
M üslimanın şanıyız
B iz kulu kurbanıyız
Kâfirin düşmanıyız
M ustafa’nın yolunda
B iz fenayı nideriz
Hakka doğru gideriz
Gördüğümüz örteriz
M üteza’nın yolunda
Biz yalanı koğmuşuz

Fena şeklin soymuşuz
Gerçeklere uymuşuz
Evliyânın yolunda
Bizde kanaat gani

Nideriz can ü teni
İm anım Şah Hüseyn-i
Kerbelâ’nın yolunda
Hakka benzer hâlimiz

Perhiz tutar dilimiz
Gayre varmaz elimiz
H ak rizanın yolunda
(G enci Abdal) biçare

B iz aşıkız didare
Söylem e gil ağyare
(İliya) nın yolunda
İzah:
Genci’nin bu iki nazmı azçok birbirine benzer. Birincide
şöyle fahrediyor:
(B iz erenlerin nuru ve sırrı olan gürûh-i Naci’lerdeniz.

Bizim ırkımız, M uhammed’in soyuna kadar çıkar.
Biz, H ak ile yoldaş, kırklar ile hâldaş olan Pir Hacı Bek-
taş’ın bendeleriyiz.
Biz, Şah’ın kuluyuz, onun katarına saf saf olup dizildik.
Kendimiz, kalender meşreb insanlar olduğumuz için, daima
ehl-i dert olan fukaraların imdadına Ali gibi yetişiriz.
Biz, Hakka ermiş. Hakkın nurile dolmuş, gizli bir hazi
ne olmuşuz.)
D iğer nazmında da:
(B iz tekkede Allah yolunda derviş, M ekke’de hane-
dan-ı M uhammed yolunda hacıyız.
Biz, M ustafa gibi kafirin düşmanı, müslümanın şanı ve
kurbanıyız.
Biz, Mürteza gibi, gördüğümüzü örteriz, yani ifşa et
meyiz.
Biz, Hakka doğru gideriz.
Biz, Evliyanın yolundayız, yalanı koğmuş, izafetten so
yunmuşuz.
Biz, H üseyn-i Kerbela yolunda, canımızı kurban koy
muşuz.
Biz, Rıza babından başka, hiç bir kapının halkasına yapış
mayız. Yani ancak teslim kapısına bağlıyız. Bizim dilimiz per
hiz tutar, yani boşboğaz değiliz. Her halimiz Hakkın rızasına
uygundur.
E y zavallı Genci! Sen de bu dar-i Mansurun aşıkı değil
misin? Sakın (İliya) nın, yani Hazreti Ali’nin sırrını ağyare
faş edeyim deme,) diyor.
*
Kelamın kadrini bilene söyle

Şalgam pazarında cevher satılmaz
— Basri —
— 51 —
Cennet bahçesinin gonca gülleri

Pîrim Sultan Şuca’ (1 ) Pır M ehmed D ede
Muhammed Ali’ye benzer halleri
Pirim Sultan Şuca’ Pir M ehm ed D ede
M uhammed A li’nin hâlince gider

M ü’min olan dinler er hakdan haber
Hakikat şehrinde bir kân-i gevher
Pirim Sultan Şuca’ Pir M ehmed D ede
Ana nazar kılmış ol şâh-ı merdan

Odur dertlilerin dermanın veren
Açlar doyurucu, susuz kandıran
Pirim Sultan Şuca’ Pir M ehmed Dede
Seyid Battal Gazi merdan ilinde

Güzel Pirim Sultan Şuca’ ilinde
Aşıklar dilinde irfan ilinde
Pirim Sultan Şuca’ Pir M ehm ed Dede
(Genci Abdal) kuldur; Pirim, erenler

Kalb evinde Nûr-i hakkı görenler
Muhammed A li’den nişan verenler
Pirim Sultan Şuca’ Pir M ehmed D ede
Genci, bu nazmında mürşid v e Rehberini medhediyor:

(M uhammed Ali’yi anlayan onlardır.
K alb evinde nûr-i hakkı görenler onlardır.
Açları doyuran, susuzları kandıran, dertlilerin dermanını
veren, M uhammed Ali’nin hâlince giden onlardır.
Bunlar, âdeta Cennet bahçesinin konca güllerine benzer
ler, Genci de:- Onların Kem ter bir kuludur) diyor.
(Sen, seni bilm ektir ancak, P ire ülfetten garaz)
(1) Bu kehme Seyit Gazi ve Şücaaddin çevresinde halk ağzında (Şü-

cah) diye söylenir. (Şüca’) kelimesinin galatıdır.
— 52 —
Pir dedem dergâh dedem

Dergâhı Allah dedem
Kıbledir veçhin bize
D erviş dedem şah dedem
Kandildeki nur musun?

Nur içinde nur musun?
Taze civan Pir misin?
Derviş dedem gel beri

D ört kapıdan içeri
Sırr-ı zatin eseri
Derviş dedem şah dedem
Derviş dedem Hak dedem

Cümle şeyden pak dedem
Huda’sın mutlak dedem
Derviş dedem dem çeker

Bezmine adem çeker
Ademi mahrem çeker
Derviş dedem nihandır

Ariflere beyandır
Can içinde cânandır
Derviş dedem hoş dedem

Ezelden sarhoş dedem
M ey ile hamuş dedem
Derviş dedem bulmuşun

Nûr-i Hakdan dolmuşun
(G enci) gevher olmuşun
Bektaşîlerde, darb-i mesel hükmüne girmiş bir tâbir var

dır. O da:
(Derviş, M uhammed A li’dir; Hünkar Hacı Bektaş Veli
dir.) sözü.
Bu s ö z , yeni icad edilmiş bir şey olmayıp, Al-i Abanın
daima fakrle fahr etmeleri, daima m ütevazi ve halim olmala
rından kinaye, eski bir sözdür.
Ali’nin bir adına da (Ebû-türâb) denildiği malûmdur.
R ivayete göre, Hazreti M uhammed Şah-ı velâyet’le bir Gaz
veye gitmiş. Bir ara dinlenmek için toprak üstüne uzanan
Hazreti Ali yatıp uyumuş. Başı ucuna gelen Peygam ber de
«kum ya Eba Türab - kalk ey toprağın babası» buyurmuş ve
bundan sonra Hazreti Ali’nin bir adı da «Ebâ Türab» kalmış,
Hazreti Ali’nin en ziyade hoşlandığı isim «Ebâ-Türâb» ismidir.
Genci de, bu şâh-eserinde, mürşidini onlara benzeterek d i
yor ki;
(Dergah da sensin, H ak dergahı da sensin! Senin nûrün
bize kıblegah olmuştur!
Sen kandildeki nur’sun, hatta nur içinde nur’sun.
Y a n i ( N u r u n A la n û r ) su n .
Sen, gözsüzlere gizlenmiş, ariflere aşikar olmuşsun!
Sen, öyle bir hoş can’sın k i, (m ey) den (1 ) sarhoş ve hû-
muş ve canlar içinde canan olmuşsun!
E y Gencî! B öyle olduğu ne iyi oldu. Sen de buldun, sen
de nur-i Hak’la doldun, sen de hazine oldun!)
(Huda kadirdir eyler senk-i haradan güher peyda)
— 53 —
Hakikat milkinin sultanı sensin

Sırrullah sultanı ya Hacım Sultan
M ü’minlerin din ü imanı sensin
Aşıklar penahı ya Hacım sultan
______________ » I
(1) Ru (m ey) den mürad. müskirat değildir. (Sekalıüm... şerâben ta-
hura) sırrıdır.
BEKTAŞİLİĞİN İÇYÜZÜ 151
Horasan ilinden azm-i Rûm kıldım

Keram et defterin Hudâdan aldım
Güvercin donunda birlikte geldim
Padişahlar şahı ya Hacım Sultan
Aşkm ile bağrı yanık olanın

Dostun cemaline aşık olanın
Sensin ezel ebed sadık olanın
Aşk-ı secdegahı ya Hacım Sultan
Gürûh-i Naci’ye erenler mescûd

Sendedir cüm leye murad ü maksûd
Hakkın cümle sırrı sendedir mevcûd
Küntü kenzullahı ya Hacım Sultan
Celalinde gizli oldu cemalin

Sen bilirsin mücrimlerin her halin
M edet, m ürvet eyle (G enci Abdal) in
Çokdur’ur günahı ya Hacım Sultan
tzah:
Gencî, Hacım Sultan’a hitaben diyor ki:
( — E y hakikat ikliminin sultanı v e Allahın ulu sırn ken
dinde mevcud olan zat! Sen, mü’minlerin din ü imanı, aşıkla
rın sığınacağı bir zatsın!
Sen, keramet defterini A llahtan aldın, Pirim le beraber
Horasan milkinden Rum diyarına geldin!
Sen, ezelden beri, dostun cem aline aşık ve sadık olan
bağrı, yanıkların ebedi bir secdegah-ı aşkısın.
Hakkın cümle sırrı sendedir.
Sen, Allahın (Küntü-Kenzullah) hazinesisin!
Sen, cümle mücrimlerin, günahkarların halini görür, bi
lirsin.
Sen, gerçi celal sahibisin, fakat (C em al) sıfatını, celalinin
içerisinde gizlemiş bir m ürüvv^ kanısın!
(G enci) günahkar bir kuldur. Sen onun kusurlarına kal
ma, mürüvvet ve keremini ondan esirgeme!)
Genci'nin medhiyesini yazdığı zât, Uşak kazasının Susuz

mevkiinde medfun, (Kolu açık Hacım Sultan) dır. B u zâtın
Pır Hacı Bektaş’la birlikte Horasandan geldiği ve onunla ak
raba olduğu rivayet edilmektedir. Hacım Sultanın el yazması
bir vilâyetnam esi vardır.
Hacı Bektaş Velinin: bu zâte (Bâtın kılıcı) nı sunduğu
söylenir. B u kılıç tahtadan masnu birşey olup Hacım Sultana
verilmiş ve dergâh kapısına bekçi konulmuş.
Hacım Sultan, bu tahta kılıca bakarak gülmüş:
— Acaba bununla ne iş görülebilir?
Demiş. Orada bulunan semerli bir katıra tecrübe için
sallamış, katır iki bölük olmuş.
B u m es’eleyi Pîr’e arzetmişler. Hacı Bektaş V eli de:
— Kolları tutulsun, demiş. V e hemen müşarünileyhin
kolları tutulmuş.
Arkadaşlarının Pîr’e iltimas ve şefaatleri üzerine, tek
rar:
— Açılsın!
Demiş, kolları açılmış. Bundan sonra ismi (Kolu açık
Hacım Sultan) kalmış.
Bektaşîler, bu zattan çok korkarlar. H ak yoluna gitm e

yeni terbiye edici, bu zat olduğuna inanırlar. Erenlerin (B â
tın cellâdı) budur, derler. Herhangi bir işe el vuracak olsalar,
bu zatın korkusundan, çok hesablı ve ölçülü hareket etmeğe
çalışırlar.
(Tığ-ı Bitın, tığ-ı Zâhir’den beter hunriz olur)

(Zâhir ü Bâtın’da şimşir-i vilâyet tiz olur)
— Fuzuli —
— 54 —
Ezel-i ezelden öteden beri

Sevdikçe sevesim geldi pirimi
Çekerim cevrini andan ötürü
BEKTAŞİLiÖiN İÇYÜZÜ 15 3
Sevdikçe severim ben anı çoktan

Sevdiğini Allah var eder yoktan
Geçerim varımdan ayrılmam Haktan
El ele el Hakka buyurdu Allah

İnandım Pirim e Allah eyvallah
Pirim Allah dostum Allah, hüvallah
(G enci Abdal) Sultan Şuca’ kuludur

Cennet bahçesinin gonca gülüdür
Pirim nazar kıldı, sanma delidir
İzah:
Burada izahı, icabeden (E l ele el Hakka) tâbiri varsa
da bunu biraz daha ileride diğer bahislerimizle birleştirerek
anlatacağız.
— 55 —
Gönlümde benim Şah-i muinân görünürsün

Özümde meğer cânıma cânan görünürsün
Gördü seni can didelerim, şüphesi yoktur

D il’hanesinin tahtına sultan görünürsün
Çâr unsuru, mimar oluben eyledin âbâd

Giydin bu donun şeklini insan görünürsün
Ermez buna hiç akl ü fikir yüce oyundur

Hakka-ki müdam Hayder-i Merdan görünürsün
H eybetle görüp hâtemini ağzına verdi

Mirac gicesi Ahmed’e arslan görünürsün
Lütfü keremin eyle meded (G enci) ye şahım

Alemde şeha Rahm et-i Rahman görünürsün
154 BEKTAŞİLİÖİN İÇYÜZÜ
Itzalı:
(E y şah;
Sen meğer gönlümün yardımcısı ve canımın cananı
imişsin.
Can gözlerim seni görünce, gönlüm evinin tahtına otur
muş bir sultan olduğunu anladım.
(Ateş, su, toprak, yel) denilen dört unsura hem mimar
lık ettin ve hem de bunlardan bir insan donu giyip karşımıza
çıktın. Senin bu oyununa kimsecikler akıl erdiremiyorlar.
Hakikat halde sen daima erkek bir arslana benziyorsun,
Mirac gecesinde heybetle M uham med’in önüne çıktın, M u
hammed seni görünce ağzına hatemini verdi.
E y Şah! B u- alemde rahmet-i rahman ancak sensin, bu
G enci kuluna da meded et ve ondan lütf ü keremini esirgeme.)
Birçok şairlerimiz de (Allahın her şeye zahir olduğunu

ve anâsırdan bir don giyip beşer suretinde tecelli ettiğini) te
rennüm edegeimişlerdir.
Akkirmanh Nakşi'nin bir gazelinin ilk beyitlerini örnek
gösterelim ve bu gazeli tahmis eden şairlerin de yine ilk be
yitlerini alalım:
Ey-.i! Sen sanma kim senden bu güftar-i diban söyler

Veya terkib olan unsur veya lahm-i zeban söyler
— Nakşi —
Ceenıjlliıı vasfın ey dilber eğerçe tende can söyler

Leb’in esrârını aşkın ve lâkin rayegân söyler
Ki nutkun emr-i haktır (Men aref) sırnn ayan söyler
Eyii, sen sanma kim senden bu giftan dehan söyler

Yeya terkip olan u^nsur veya lâhıni zeban söyler
Yüzünden istifâ sırrın bilenler ey kaddi bâlâ

Onlardır mekteb-i irfân içinde âlim ü âlâ
Ne bilsün ders-i hüsnünden senin kadı veya monla
Seni ol sana bildirmek muradın kasd edüp Mevta
Anasırdan giyip bir don yüzünden tercüman söyler
— Halili —
Hakikat cümle eşyadan Huda herdem ayan söyler
Kulağın tut kamu savte işit, sanma nihan söyler
Ana âlet olan diller (Eneı hak) kı heman söyler
Eyâ, sen sanma kim senden bu güftar-ı dehan söyler
Veya terkip olan unsur veya lâhm-i zeban söyler
Seni ol zâtine mir’ât edüp tarfundurur eşya
Senin nûrunla nıeclâ’dır meraya esfel-ü âlâ
Zuhurun mazhar-ı tam'dır vücudün nüsha-i kübri
Seni ol sana bildirmek muradın kasd edüp Mevlâ
Anasırdan giyip bir don yüzünden tercüman söyler
— Üsküdarlı Haşim —
Hakikat zat-i mevlâdan kamu eşya âyan söyler
işit sem’-i basiretle, sakın sanma nihan söyler
Kısmet anlayup hakla (Enel-hak) kı he^&n söyler
Eyâ, sen sanına kim senden bu güftar-ı dehan söyler
Veya terkip olan unsur veya lâhm-i zeban söyler
Sana ermek için dünya dün ü gün devr eder eşya
Seni ınir'ât edin^ştir mezahir esfel-ü âla
Vücudün mazhar-ı tam’dır, cemâlin âyet-i kübri
Seni ı>l sana bildirmek muradın kasd edüp Mevlâ
Anasırdan giyip bir don yüzünden terc^üman söyler
— Üsküdarlı Haşi:nı —
Serseri gezme ey dil yabanda

Her ne ararsan sendedir sende
Surette gerçi, bir kuru tensin
Mâni’de cansın kasr-ı bedende
— Fenayi —
— 56 —
Ezel-i ezelden edebi billâh

Kudret kandilinin nurudur Ali
Genc-i mahfidir ol gani padişah
Hudanın mazharı sırrıdır Ali
Arş yüzünde arslan gördü M uhammed
H âtem in ağzına verdi M uhammed
Bu sırrın aslına erdi M uhammed
Erenler serveri eri’dir Ali
Anda türlü türlü cilveler oldu
Üçler, beşler, kırklar, yediler geldi
, Ol (cem) de nasibin alanlar aldı
Hakkın ulu sırrı, varıdır Ali
(Gene Abdal) ım kalbi (şevk-i sirac) ı
Sıdkelyakin olur gürûh-i naci
M ü’minlerin şahı, devleti taci
Pir Hacı Bektaş’ın piridir Ali
İzah:
Genci, bu nazmında, (ol cem’de nasibin alanlar aldı) di
y e kullandığı tabirle, ikrar verm e ayinini işaret etmektedir.
Biz yukarıda Bektaşilerin (Baş okutma) ayinini anlatır
ken diğer erkânlardan da bahsedeceğimize söz vermiştik. Şim
di, o sözümüzü yerine getirmenin sırası geldi.
AYİNLER, ERKANLAR
Yalnız, sayın okuyucularımıza, her şeyden evvel bir mu
kaddeme yapm ak zaruretindeyiz.
Bektaşîler, tıpkı, memesine kirpi derisi bağlamış bir ine
ğe benzerler.. K im seye kendilerini emzirtmek istemezler. Ya
ni, Bektaşi olm ayan kimselere, tarikatın iç yüzü hakkında tek
kelim e sarfetmezler.
N e kadar yanlarına sokulursanız, bir sır sezemezsiniz. N e
kadar sakallarına göre tarak verm ek isteseniz, beyhude zah
m ete katlanmış olursunuz.
Kırmızıdan sorsanız, yeşilden; beyazdan sual etseniz,
siyahtan haber verirler!.
BEKTAŞİLİĞ iN İÇYÜZÜ 157
Şimdiye kadar, bunların aralarına sokulanlar olmamış

değil.. Fakat topladıkları (m eyva) onlardan kaptıkları birkaç
(ham, hum) ibarelerden, biraz da dipsiz, manasız (katakulli)
sözlerden ibaret kalmıştır.
Hani, bir darb-ı mesel vardır:
(D ipsiz kile, boş anbar. Doldur doldur, boşalt). Tıpkı
onun gibi..
YALAN UY D U R M A LA R
Bugüne kadar, Bektaşiler hakkında o kadar yalanlar uy

durulmuş, o kadar çok dedikodular yapılmıştır ki, kimi onların
küfürlerine hükmetmiş, kimi de arş-ı âlâda, Allahla konuştur
muşlardır.
Bektaşîlere isnad edilen birçok fıkralar, nükteler toplan
mış ve kaleme alınmıştır ki, Nasreddin H oca merhumun letâ-
if külliyâtı, bunların yanında solda sıfır kalmıştır.
Bazı yalancılar ortaya çıkmış:
Ben, onların erkânlarına girdim, gözlerimle gördüm,
herifler mum söndürüyorlar yahu! Köşede oturan Baba’nın
yanı başına bir mum yakıyorlar, bir tane de ayakları bağlı ho
roz hazırlıyorlar, tam kafalar kirişlendiği bir sırada, horozun
bağını çözüveriyorlar, horoz kanatlarını çırpınca mum sönü
yor... ( Bundan ötesi m al^ u .)
Bir münevver zat çıkıyor:
— Ben, bu adamların erkânını gördüm, mum söndürme
yoktur. Bu, bir iftiradır. Ayini cemde, ne şamata, ne de bir ne
şesizlik vardır. Her şey usûl, âdâb, erkân dâiresinde, dînî bir
m ahiyette devam ve cereyan eder.
D iye yazıyor ki, bu cihetler esas itibarile doğrudur.
. Biz de, kitabımızın baş tarafında bazı bedmayeler ve ga-
rezkârlar tarafından, Bektaşîler hakkında uydurulan îpe sapa
gelm ez bir takım erâcife, münevverlerimizin asla inanmadığı
nı zaten işaret etmiştik.
Bir muharrir ortaya çıkıyor:
— Ben, o adamların erkânına birkaç kere girdim. D ede
ile diz dize oturdum, yanı başıma da bir kadın oturttular.
Başka bir bacı, da binlikten rakı doldurup, bana eliyle sundu,
içtim. Bir aralık, D ede kulağıma iğilerek: (E.. Artık müsaade

edersen pervaz etsinler,) dedi. Pervazın ne olduğunu sorup öğ
rendikten sonra, muvafakatırnı (?!) bildirdim. Dedenin işareti-
le bir kadın, bir erkek ayağa kalktılar. D edeyi, beni, sağımda
ki bacıyı, sonra sağ ve sol yanındakilerini ve dönüp eşiği, kim
bilir belki de (b ü fe)yi selâmladılar. B u iş bitince de sazların
nağmelerine ayak uydurarak âdeta dans etm eğe koyuldular__
Bir müddet sonra sağımdaki (bacının işaretile) üç taze
kadın m eydana geldiler, kendilerinden evvelkiler gibi dört ta
rafı selâmladılar, kollarile (birbirlerinin bellerini) kavraya
rak (? ) pervaza başladılar............ ....
....................bu sırada kapı açıldı. İçeriye, boynuzları, sırt
ları (elvan kâğıtlarla süslenmiş) (? ) iki tiftik tekesi sürdü
ler, bunlar ne olacak, diye sordum. Dede: (B u gece kurban
edilecekler) dedi. -
.................. (üç tazenin pervazları) da sona erdikten v e sâ-
kiler birer devir daha yaptıktan sonra, yirm i beş otuz kişi or
taya çıktılar, bir kadın, bir erkek olmak üzere sıraya dizildi
ler, (birbirlerinin kollarına girdiler) (? ) sazlar:
Evvel bahar üç a y la n doğunca

Hep âşıklar esireyip coşarlar
Arif olan mana alır sözümden
Hayvan olan kam doyar mışılar (?)
N efesini (?) çalarken, zevk ve neş’e içinde türlü hareket

lerle ileri geri gidip gelmeğe, dönmeğe başladılar...
..................her erkek, sağındaki bacıya miraçta cem al gör
düm (?) aşk olsun imanım, diye teşekkür (? ) ettikten sonra
ayrıldılar, çekilip y e r l e r e g ittile r ............ D ede de (lokm a)
emrini v e r d i..................
*
**
B u Aleviler, ne kadar kurnaz adamlardır bilseniz?!.

Bir (koldan kopan) meclisini, yabancı bir adama (ikrar
BEKTAŞiLİGiN İÇYÜZÜ 159
erkânı) diye göstermişler.... Düğünlerde bayramlarda oynaya

geldikleri (halay sekme) oyununu da (Sem a = Pervaz) diye
kandırmışlar... (A leviler öyle yapıyorlarmış) desinler diye de,
misafirlerinin yanma bir kadın oturtmuşlar v e semaa kalkan
tazelere selam latm ışlar... Bir bacıya da binlikten rakı doldur
tup aziz misafire ikram ettirmişler.. Bu zata (Erkân-ı M uham
med Ali) nin bundan ibaret olduğu hissini vererek ne de gü
zel aldatmışlar.
Halbuki:
1 — B u zatın, gördüğünü söylediği balo bir âyin değil
dir (!) ciddi bir (erkân-ı M uhammed Ali cemi) olsaydı, ken
disini kat’iyen oraya sokmazlar ve sokamazlardı. N itekim . m u
harrir, orada yalnız dem içildiğinden, pervaz yapıldığından,
mumlar yakıldığından bahsediyor da, bunlardan başka bir
hakikat meydana koyamıyor.
2 — Erkân esnasında, Mürşidin, yani Dedenin oturdu
ğu minderde veya döşekte, kendisinden başka kimse yer ala
maz, onunla lâübâli konuşamaz. O makam (M uhammed m a
kam ı) diye görüle geldiği için, böyle şeyler an’aneye muhalif
tir. Yalnız, (koldan kopan meclisi) âyinden sayılmadığı için,
bu m ecliste D ede ile her kim olursa olsun diz dize oturup soh
bet edebilir. ‘
3 — Erkânlarda, kadınlarla erkekler yan yana oturmaz
lar, kadınların saf halinde oturdukları yer - ayni oda içinde
olmakla beraber - ayndır.
4 — Sakilik, müstakil bir vazifedir v e yalnız erkeklere
mahsustur, kadınlar âyin esnasında kim seye dem sunmazlar,
5 — Pervaz başlayacağı zaman, D ede hiç bir kimseden
müsaade taleb etm ez v e muvafakat cevabı beklemez.
6 — Sema yaparken, el ele tutmak veya bel bele kav
ramak yoktur. (B u hâl, erkândan hariç, halay sekme, oyun
larında caridir.) Sema yapan canlar, el v e bel tutuşmadan,
münferiden, halka halinde birbirlerini karşılamak suretile bu
işi görürler.
7 — Kadınların, Fuzuli veya Nesim i’den gazel okuma
ları, zâkirlerin çalıp çağırmaları, yalnız erkânlara mahsus bin
keyfiyet olm ayup her zaman (koldan kopan) meclislerinde

dahi, bu kabil gazel ve nefesler okunagelmiştir.... (koldan ko
pan) ın ne olduğunu az sonra izah edeceğiz.
8 — Alevi ve Bektaşi nefeslerinde (hayvan gibi mışılar)
tabiri hiç yoktur. Bu kaba tabir, halay oyununun bir koşma
sıdır.
*
Yukarda geçen sözlerimizi, âyini cem de okunan ve er

kân hizmetlerini belirten şu nefeslerle isbat edeceğiz:
Akşamlar oldu gülbenk çekildi

Çerağlar uyandı, niyaza geldim
Erenler erkânı, meydan açıldı
Ayini cem kuruldu ihsana geldim
Hakikat abdestin birden aldılar ,

Mürşidin emrine beli dediler
Dar-i mansur olup şunda durdular
Talib-i hak olup meydana geldim
Ol demde halinden sordular canın

Var mıdır kusuru? dediler anın
Ayni cem gösterdi yere nişanın (1)
Üryan püryan olup didara geldim
Sofralar kuruldu hizmet görüldü

Hakikat nurundan cemaller güldü
Mü’min olanlar, ölmeden öldü
Geçip kıyı ü kaiden divana geldim
Seyredip cümlede bu güzel hali

Şii.kür gördük anda nur-i cemali
Zaklrler okuyup bülbül
Terk edip riyayi merdane geldim
(1) H erkesin eğilip yere niyaz etmesidir.

Koç kuzu kurbanlar meydana geldi (1)

Nefesler, düvazlar ayana geldi
Ağlarken bu çeşmim şad olup güldü
Can, baş feda edüp seyrine geldim
(Sekahüm) şerbetin ezip içtiler

Mest olup cümlesi serden geçtiler
(Şah) Hüseyin) deyüp hep ağlaştılar
İçip ol şerbeti mestane geldim
Güruh güruh geldi anda bacılar

Saf besaf geldi durdu hacılar
Allah Allah der de öter Naci’ler
Meydan-i aşk içre irfana geldim
Tığlandı kurbanlar, samah (2) lar olda

Kalb evimiz nûr-i imanla doldu
Anda nasibini alanlar, aldı
İnanıp sıtkile imana geldim
Edep, erkan tam am oldu sürüldü

Pervaneler geldi nasip verildi (3)
Hatmoldu hizmetler derfur verildi
(Şükrüya) ! Men de sultana geldim
*
**
Derllüben hak cemine gelenler

Edep ile erkan ile gelmeli
Ayni cemde s i f oturun, saf durun
Muhabbette hazin hazin gülmeli
Ayni cem kardeşler yiriniz bilin

Taşra çıkarsanız, gönülde kalın
Bu yol sahibinin himmetin alın
Mü'minin başında devlet olmalı
(1) Tığlanacak kurbanların, canlı iken meydana getirilmesini söylüyor.

Bunlara ince tuz ve su gösterilir. üç nefes ve bir düvaz okununcaya kadar
meydan ortasında serbest bırakılırlar. Sonra tekbirlenir ve kesilmek üze
r e dışarıya götürülürler.
(2) Sema’ kelimesinin ağızdan söyleniş şeklidir.
(3) Ayini cem dağılıp pervaneler içeriye girince, mürşid kendi eliyle
bunlara üçer kadeh dem sunar. «Nasip verildi» dediği budur.
Forma: 11
162 BEKTAŞİLİĞİN İÇYÜZÜ
Mü’m in niçin kir getirmez yüzüne

Niyâz eder, dedesinin dizine
Kıyamette mil sokarlar gözüne
Mürşidin niyazın dizden almalı
Baylığile varlık benlik getiren

Bulunur mu kendi kendin yetiren
Mürşid ile bir döşeğe oturan (1)
Kıyamette yüz üstüne kalmalı
Kudret meyinden bizler de içtik

Aşkın (gore) sinden kaynadık coştuk
Anlar baştır bizler ayağa düştük
Aman kardeş, haddimizi bilmeli
Mü’min olan mü’min nice olmalı

Dışarıya pazvandım (2) salmalı
Süpürgeci süpürgesin çalmalı (3)
H er hizmetler yerli yerin bulmalı
Şakacılar saka suyun (4) doldurdu

Mürşid parmağını suya daldırdı
Bir damlası bin şeytam öldürdü
Nûş edüp münkire lânet kılmalı
Okunur nefesler, çağrılır düvaz

Hayır ruısihatı pirlerden duy yaz
Anda kabul olur bin türlü niyaz
Fark edüp de törelerin bilmeli
Dede olan mürşidliğin bildirdi

Ayni cemi gülbengile doldurdu
Cem halkını ayak üstü kaldırdı
Sakin olup yerli yerin (5) bulmalı
(1) Mürşidin döşeğine, başkasının oturamıyacağını ima’dır.

(2) Pazvand = Bekçi.
(3) Meydana car çekmek.
(4) Sekahüm şerbeti.
(5) İlk sema başlayınca, üç kısa sema yapılır. Bu semalar yapılırken
de mürşid ve bütün âyini cemdekiler ayakta dururlar. Semalar bitince,
mürşide (Herkes yerli yerine sâkin olsun) gülbengini okı;r, otururlar.
Uyanır ;$lkirler, çalınır sazlar

Anda kabul olur niyazlar nazlar
Gele saınah ede gelinler kızlar
Mü’min olan bunda murad almalı
Bunu böyle kurmuş asıldan kuran
Emrolunca gelir sofrayı kuran
Dedemiz deyince (oturan, duran) (1)
ü ç gaybetsiz evinize varmalı
Boştur sanma (Kul Cevri) nin emeği
Sakın kardeş baki sanma dünye’yi
Gayet paktır erenlerin yunağı
Kurban kesüp yılda bir kez yunmalı
Kısa bir nefes daha yazalım da üçlensin:
Biz bir bölük dervişleriz
Piranımız gerçek bizim
Biz mâsivâdan geçmişiz
Devranımız gerçek bizim
Biz münkiri hiç sevmeyiz
Yalan, gaybet söylemeyiz
Ağlaşanlara gülmeyiz
Seyranımız gerçek bizim
El vermişiz bir gerçeğe
Diş vermeyiz biz hiç çiy’e
Yuf çekeriz yalancıya
Sübhanımız gerçek bizim
Biz. bülbülleriz öteriz
Gonca gülleriz kokarız
Münkirlere ok atarız
Oklarımız gerçek bizim
Rüzgâr olur biz eseriz
Türab olup yer öperiz
Cem’de gül suyu serperiz
Erkanımız gerçek bizim
(1) Bu duayı mürşid, ayini cemdekilere evlerine dağılmak üzere mü

saade için, erkanın en sonunda söyler.
(Şükrüya) sen beni dinle

Sakın, sırrın verme ile
Hu! Diyelim biz gerçeğe .
ikrarımız gerçek bizim
*
**
Yukarıda geçen bir bahiste, Bektaşî v e Alevîlerin her

sene ve en çok dört senede bir, baş okutma erkânını işaret et
miş ve bu erkânın ne şekilde cereyan ettiğini anlatmıştık. D i
ğer erkânların tarifini de, ileride yapacağız demiştik. Şimdi
bu vadimizi yerine getiriyoruz, bunu yaparken de, önceden
(Koldan kopan) dan başlamayı uygun gördük:
K O LDAN K O PA N
(Koldan kopan) diye anılan bu erkâna, haddi zâtinde

bir (Ayin) gözüyle bakılamaz. Bu, ancak gençleri toplantıya
alıştırma, onlara âdâb ve erkân hususunda duygu vermek, ta
rikat mefkûresini aşılamak için ihdas edilmiş bir muhebbet
meclisidir.
Diğer erkânlara bekârların girmesi yasak olduğu için,
genç delikanlılar, bâkire kızlar ana ve babalarile birlikte, an
cak bu meclise girebilirler...
Toplantıya gelen canlar eli boş gelmeyip, erkekler dem
lerde, kadınlar, meze ve yiyeceklerle gelirler... Bu m ecliste
âyin, erkân) nâmına hiçbir şey cereyan etm ez... Yalnız, çe-
rağlar yakılır, demler içilir, zâkirler çalarlar, nefesler v e buy
ruklar okunur, sem a’lar yapılır, o kadar....
Gençler bu mecliste sema’ usulünü, nefes v e buyruk ça
ğırmasını öğrenirler.. D ede Gülbenk çektikçe, gençler de elle
rini birbiri üstüne koyar, baba v e anneleri gibi hareket ede
rek (Allah, Allah) nidasile âyin-i cemin ruhî duygusuna işti
rak ederler.
İleride sema’ların şekillerinden v e çeşitlerinden bahsedi
leceği için şimdilik (Koldan kopan) muhabbetinin ruhuna uy
gun, üç şiir ve bir düvaz’la bu bahsi bitirelim:
Aceb hunriz olup şehlâ gözün mestâne mestâne

Nişan oldu benim gönlüm çıkup meydâne meydâne
Ko olsun kâkülün daim perişan bak sen uşşâki

Harab etti benim gönlüm olup virâne virâne
*
Safây-i hâtıran daim anar ol meclis-i âlâ
Leb-i lâ’Iîn hayalinden olur divâne divâne
(Nişan oldu serir üzre bugün ol yfisuf-i sin i

Bi-hamdillah kamu âlem dedi merdâne merdâne
(Zebûni) ye kerem kıl abd edip dâim seni sevmek

Nice müddet şeha olmuş tab-mı gamhâne gamhâne
Gözünden fitneler koptu bakup sihrâne sihrine

Tenimden canımı aldı, kodu virâne virâne
Ne hikmettir aceb cânâ ki herdem leyli-i zülfün

Dil-i mecnunumu herdem asup urgane urgane
Perişan eyledi benden firâki m eclisi ansız

Leb-in kim şerbet-i cânım gelüp handâne haıidâne
Diyar-i h ık -i Mısırdan yetişti yusüf-i sani

Serir-i saltanat hükmün kurap şâhane şahane
Kapında bir (Bedii) yim ki şol derd ü firakından

Cihanı yaşla doldurdu gözüm giryâne giryâne
Ne tiz cellâd ola cadû gözün devrine devrine

Derûnum oluben teslim gelür meydâne meydâne
Güneş gibi cemâlinden perişan ola çün zülfün

Ziyasından g&daz olup dilim sh1$\ne sûzâne
Leb-i lii’l-i şeker bârın içe dârusunu her kim

Gider zâ’fi bulur zevki olup ferzâne ferzâne
Serir-i miilk-ii hüsn üzre çü sah oldun, kamu âlem

Sürüp yüzleri hâk üzre sunup şükrane şü.krine
Ata eyle bo (Vefki) ye, ki senden gayriye bende

Ola, ta ranı bil olmaz, edüp peymâne peynıne
Düvaz:
Gönül yine bir hayale uğradı
Senin aşkın beni mecnun eyledi
Aşk eseri ciğerciğim dağladı
Muhammed Mustafa, Hayder Ali'sin

Seyid Battal Gazi, Sultan Veli'sin
Sun, elinden içem, kudret dolusun
imam Hasan şefaatin kanıdır

Mü’minlerin can evinde canıdır
Şah Hüseyin mürüvvetin kanıdır
Zeynel’abii, Bakir zuhur eyledi

Cafer Sadık aşk deryasın boyladı
Kâzım Musa, Rıza niyaz eyledi
Ta.ki ile Naki derdler dermanı

Asker’i sevmiyenin yoktur imanı
(Pir Mehmed), Mebdi-i sahib zemânı
D A R ’D A N İN D İR M E ER K Â NI
Bu erkân bir (âyin-i ruhani) dir. Ölen bir can’ın, eş ve

dostlarile, alış veriş yaptığı insanlarla helâllaşmadan ölmüş
gibicesine hareket edilerek, sağlığında nasıl bu erkânı ifa ede-
gelmiş ise, vefatından sonra da onun istirahat-ı ruhu için, vâ
risleri tarafından (dar’dan indirme) erkânı açtırılır.
Bu erkân açılış tarzı da tıpkı baş okutma, ikrar verm e

meydanlarında olduğu gibidir. M eydan açılınca ölen canın
yerine, onun velî veya vasileri dâr-i mansur-e dikilirler... M ü
teveffa namına (ağrınmış, incinmiş, gücenmiş kimseler varsa,
dile gelsin, bile gelsin, hakkını talep eylesin, Allah eyvallah)
diye tercüman okurlar,
Şayet merhumun şuna buna ödenmemiş borcu kalmışsa
ve alacaklı çıkan olursa, vârisler ödemeği kabul ederler.. Ala
caklı zuhur etmezse, bütün âyini cem:
— Öz gönül birliğiyle, biz suçlarından vaz geçtik, Allah
da affetsin, Ruhu şâd olsun, Hak erenler yardımcısı olsun.
Derler ve bunu tevsik için de hep birden eğilip yer öper
ler.
Bu erkânın masraflarını, tabiidir ki, ölen adamın veya
kadının terekesine konanlar temin ederler.
Zâkirler, ölünün ruhunu taziz yollu nefes ve düvazlar
okurlar. Tertibe riayet etmek için biz de öyle yapalım ve bah
simizi kapatalım:
işte geldim işte* gittim
Yağ çiçeği. gibi bittim
Şu dünyade ne iş ettim "
ömürcüğüm geçti gitti
Çağırdılar İmam geldi

Her biri bir işe yeldi
Azrail pençesin saldı
Can kafesten uçtu gitti
İşte geldi yuyucular

Tenime sn koyucular
Kefenim elinde, Hoca,
Kefenciğim biçti gitti
Ayırdılar ilimizden
ip attılar belimizden
Pek tuttular kolumuzdan
Can cesedden uçtu gitti
■, üettiler m ezanma
Sığındım gani kerime
Toprak attılar serime
Gözüm yaşı taştı gitti
im am telkine başladı
Bir sevapçık iş işledi
Komşular bizi boşladı
Geri dönüp kaçtı gitti
Kabrime bir melek geldi

Bana bir sualcik sordu
Hışm edip bir topuz vurdu
Tebdilciğim şaştı gitti
(Teslim Abdal) oldu tamam

işte geldi zaman
Yardımcımız on iki imam
t .
Ten türa be karıştı gitti
Vardım ki yurduna ayak göçürmüş

Yavru gitmiş, ıssız kalnftş otağı
Camlar şikest olmuş meyler dökülmüş
Sakiler Meclisten kesmiş ayağı
Lileyi, sünbülü, gülü har almış
SÜiey^n tahtım sanki mir almış
Zevk ü şevk ehlini ilı ü zir almış
Game tebdil olmuş ülfetin çağı
(Zihni) dehr-elinden her zaman ağlar
Vardım ki bağ ağlar, bağıban ağlar
Gonceler perişan, güller kan ağlar
Şeyda bülbül terkeylemiş o bağı
Yâr yanına giden ey bâd-i saba

Şimdi yârim beni ansun ağlasun
O da benim gibi hasret mi eyi
Mahşeredek bana yansun ağlasun
BEKTAŞİLİĞİN İÇYÜZÜ 169 •
Bu gönül aşkile yak tı cism ini

V ahdette görürse yârin resm ini
G ece gündüz vird eylem iş ism in i
H âb-i g afletten uyansun ağlasun
Elem de kederde kaldım , n âçan m

V aslına erm eğe yok ik tid an m
D iy a n gurbette o nazlı yârim ~
(Hüsnü) gedâ öldü sansun ağlasun
D üvaz:
M uhamm ed M ustafa ey Şah-i Merdan
A liyyel’m ürteza sana sığındım
H atice, F atım a, H asan, M üctebâ
H ü seyn -i Kerbelâ sana sığındım
Z eynel ile M uhamm ed Bâkir

C ennet bahçesinde bülbüller şakır
C âfer-i Sadık’a erdik çok şükür
K in m Musa, Rıza sana sığındım
Muhammed T aki’ye verdim salevat

A liyyü n ’naki’den isterim im dat
Hasan-ül’askeri e l’^ r ö n m ürvet
M ehdi sahib livâ sana sığındım
On dört m asüm -i pâk, gürfıh-i N âci

On yed i kem er-best, derdin ilâcı
Pirim Hacı B ek taş serim in tâcı
H ünkâr-i evliya sana sığındım
(V irdi D erviş) senin kulun kurbanın '

Y arın arasatta ulu divanın
S en in m ücrim lere çoktur ihsânın
Pirim Şucah Baba sana sığındım
İK^RAR VERM E VE M U SA H İB T U T M A E ^ ^ ^ I
Bektaşî erkânlarının açılış tarzı hep birdir. B u erkânla-

nn ne şekilde açılıp, ne şekilde kapandığını, nasıl ikra-besd'
olduğunu tafsilâtile anlatmağa başlıyoruz.
9
170 BEKTAŞİLİGİN İÇYÜZÜ
Vazifedarlar şunlardır:
1 — Mürşid
2 — Rehber
3 — Çerağçı
4 — Zakir
5 — M eydancı
6 — Saki
7 — Gözcü
8 — Pervane
9 — Ferraş
10 — fbrikdar
11 — Ayakcı
B u vazifeler, müstakilen birer erkeğin uhdesinde bulun
ması lazımsa da, bazan iki, üç hizmeti bir erkek de ifa eder.
Mesela:
Ayakcı olan zat, meydancı’nın, ferraş’ın, ibrikdar’ın vazi
fesini de yerine getirir. V eya meydancı olan zat, diğer vazife
lerden bazılarını uhdesine alabilir. Bu. mürşidin tertip v e iha
lesine bağlı bir keyfiyettir.
Gözcünün vazifesi, meydandaki canlara bakmak, dürüst
durumlarını temin etmektir.
Zakirlerin vazifesi çalgı çalmak ve nefes okumaktır.
Mürşid ile rehberlik vazifesi müstakil birer hizmettir. Bu
hizmetlerin içinde en zor olanı, mürşid’den sonra rehberinki-
dir.
*
**
Erkan açılmadan bir gün evvel, her vazifedar, hizmetleri

•için gereken hazırlıkları yaparlar.
Mesela:
Ayakcı ile meydancı, meydan evini sildirip temizletirler,
halılar, kilimler, seccadelerle döşerler.
Saki olan, dem şişelerini, kadehleri, sürahileri silip par
latır.
Çırakçı olan zat, şamdanları parlatır Üzerlerine mumla
•n dikip hazırlar. Buhurdanlığı silip temizler.
Akşam olunca, meydan evine 12 adet post serilir ki,

isimleri şunlardır:
1 — Baba postu Horasan postu
2 — Aşçı postu Seyid Ali sultan
3 — Ekmekçi postu Balım sultan.
4 — Nakib postu Gaygusuz sultan
5 — Atacı postu Kamber Ali sultan
6 Meydancı postu Sarı İsmail sultan
7 — Türbedar postu ' Kara donlu Can baba
8 — Kilârcı postu Şah kulu Hacım sultan
9 —- Kahveci postu Şah-i Şazilî
10 -— Kurbancı postu Hazreti İbrahim Aleyhisselâm
11 — Ayakcı postu Abdal Musa sultan
12 —- Mihmandar postu Hızır Aleyhisselâm
İKRAR VERECEK
Rehber ikrar verecek canı, gün battıktan sonra hazırla

maya başlar. Ve hazırlık esnasında, rehber, Talib’in namına
bir takım tercümanlar okur.
Rehberin, İkrar verecek olan tâlib’i hazırlaması şöyle o
lur:
1 — Gusül yaptırır, tercümanı şudur:
• v )j . J'
2 — Tem iz elbisesini giydirir, tercümanı şudur:
3 — Abdest aldırır, Abdesti şöyle aldırırlar: Ü ç defa

eller, üç defa yüz, üç defa da yukarıdan aşağı kollar yıkattırıl
dıktan sonra, başa ve çıplak ayaklara mesh-ettirilir, biter
Tercümanı şudur:
Rehberin, şimdilik, tâlib’e hizmeti bu kadardır.
Â Y İN -İ CEM
Âyin-i cem toplanmışt:ir. Mürşidin emrile ayakçı gül su

yunu serpmiş ve buhurdanlığa da buhur koyarak ortalığı gü

zel ve ılık bir kokuya boğmuştur.
ÇERAĞ Â Y İN Î
Şimdi vazife çerağçıya geçmiştir. B u zat da elindeki (d e
lil) denilen bir fitil v ey a mum parçasını, daha evvel uyandı
rılmış olan kanmln çerağından yakar. Îşte bu yaktığı delil ile
de, şamdanlarda hazırlanmış olan mumları birer birer yakar
ken: (Çerağ-ı rûşân, fahr-i dervişân, him met-i pîran, pîr-i H o
rasan, Küşâd-i m eydan) tercümanını okur. Bundan sonra
Taht-ı M uhammedînin sol tarafına geçerek şu tercümanı o
kumağa başlar:
Çerağ-ı evliyâ nûr-i se^ âvât
Ki bu menzildir, ol Tûr-i münâcât
Kaçan U m ruşen ola, kıl niyazı
Muhammed Ali’ye candan salevât
ilâahır..
Çerağçı oradan geri dönerek (dâr) a gelir ve şu âyeti o

kur:
c arkasından da şunu okur
Bism i- Allah Allah...

Çün çerağ-ı fahr uyandırdık Hudâ’nın aşkına
Seyyid’ül-kevneyn Muhammed Mustafanın aşkına
Sâki-i kevser Aliyyel-Mürteza’mn aşkına
Hem Hadice, Fatıma Hayrünnisâ’nın aşkına
Şah Hasan Hulki Rıza, hem Şah Hüseyn-i Kerbelâ
Ol lm am -i Etkıyâ Zeynel’aba’nın aşkına
Hem Muhammed Bâkir ol kim Nesl-i pâk-i Mürtezâ
Cafer-ü&sadık lmam-i Relınüma’nın aşkına
Musa-i Kâzim lm am -i ser firaz-i ehl-i Hak
Hem A li Musa Rıza’yi Esfiya’nın aşkına
Şah Taki ve bâ Naki hem Hasan-ül’askeri
Ol Muhammed Mehdi-i Sahib-Liva’nın aşkına
Pirimiz Hünkârımız Bektaş Veli'nin aşkına
Haşre-dek yanan yakılan işıkan'ın aşkına
(Ber-Cemal-i Muhammed, Kemal-i İmam Hasan ve 1-

mam Hüseyin Ali Ra Bülende salevât....
Hizmetlerimiz kabul et ey şâh.. Bilhakk-ı M ustafa v e âlî
dergâh., Erenlerden haklı, hayırlı himmet, şey’en lillâh, Allah
eyvallah.)
Mürşid, gülbenk okur.
Bundan sonra, çerağçı niyaz yapar ve: *
(Allah dost, hazır, gaib, zahir, bâtın, Âyin-i cem erenle
rinin gül cemâllerine aşk olsun.)
Der. Mürşid, aşağıdaki gülbenki okuyarak çerağ merasi
mine nihayet verir.
d
G Ü LBEN K
Gülbenk şudur:
(Bism -i şah... Allah Allah.. Akşamlar hayr ola.. Hayırlar
feth ola... Şerler def’ o la ... Münkirler m ât ola... Münafıklar
berbad ola.. Müminler şâd ola.. M eydanlar abâd ola.. Sırlar
mestûr ola.. Gönüller mesrûr ola... Hanedan-i fukara mamûr
ola. . Er Hak, M uhammed Ali yardımcımız, gözcümüz, bekçi
miz, ola.. On iki îmam on dört mâsûm pâk, on yedi kemer-best
efendilerimiz, katarlarından dîdarlarından ayırmaya.. Pirimiz
üstadımız Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Balım sultan efendileri
miz muîn ve dest-i-girimiz o la ... Üçlerin, Beşlerin, Yedilerin,
Kırkların ve Ricalülgayb erenlerinin ve Kutbül-aktab efendi
lerimizin hayır him m et-i âlîleri ve safa nazarları üzerimizde
hazır ve nâzır ola.. Allah Erenler, münkir, münafık şerrinden
ve sâlûs mekrinden emîn ve hıfz-ı him aye eyleye... İki cihan
da korktuğumuzdan emîn, umduğumuza nâil eyleye..
Dertlerimize derman, gönüllerimize iman, hastalarımıza
şifa, borçlarımıza edâlar ihsan eyleye... Zümre-i N âci’den ve
gürûh-i sâlihîn’den eyleye.. Allah erenler, D ev let ve M illeti
mizin kılıcını keskin, sözünü üstün eyleye.. Gökten hayırlı
rahmetler, yerden hayırlı bereketler ihsan eyleye... Nâmerde
muhtaç etmeye... Dualarımızı dergâh-i izzetinde Içabul eyleye..
Vaktimizin hayri gele... Dil bizden, nefes Hazreti Hünkâr efen
dimizden ola.. Y uf münkire, lânet Yezid’e, rahmet mü’mine;
174 BEKTAŞİLİĞİN İÇYÜZÜ
Nûr-i Nebi, Kerem-i İmam Ali, gülbeng-i M uhammed-i H ün

kâr Hacı Bektaş Veli D em -i Pir, Kerem-i Evliya, gerçek eren
ler demine hû diyelim hû ...)
Mürşid, ikrar verecek canın ahval-i ruhiyesini, giderini

karakterini, âyin-i cemMekilerden sorar, oradakilerin, bu can
hakkındaki iyimserlik cevabı üzerine. ikrar verecek cana dö
ner, der ki:
-— E y tâlib! Bu yol zordur.. Bu yol melâmet yoludur. Bu
yol demirden leblebi’dir.. Bu yol, ateşten gömlektir.
Erenler buyurmuş k i:(G e lm e , gelme... Dönme, dönme..
Gelenin canı, dönenin malı..) İlâahiri.
Yeni talih, (daha evvel kendisine öğretildiği için) ellerini
göğsüne basarak:
(Erenler yolunda bütün varlığından geçtiğini, can v e ba
şını Cenab-ı H üseyn-i Kerbelâ yolunda fedaya hâzır olduğu
nu) mürşide arzeder. Bunun üzerine, mürşid, kendisinden ke
fil ister. E vvelce tem in edilip hazırlanmış olan kefil, yere ni
yaz ederek derhal meydana gelir, Mürşid ve âyin-i cem huzu
runda talib ile birlikte and içerler.
Bu and içme merasimi hitam bulunca, iki veya üç kişi
pervane = pazvand olarak ayrılır ve âyini-cemde duaları y a
pılarak dışarıya sevkedilirler.
*
Şimdi artık zâkirler çalgılarını ellerine alırlar, üç yerin

den öperek akorda başlarlar. Tam bu sırada, tâlibin kurbanı
olan koç veya teke ( 1) meydana getirilir, tuz ve su gösteri
lir. Zâkirler üç nefes ve bir düvaz okurlar. Biz de, tertibe ria
yet için şurada 3 nefes ve 1 düvaz örnek gösteriyoruz:
Bektaşilik kolay zannetme âşık

Tarik-i nazenin sırrı (Lâ fetâ)
Eline, beline, diline sadık
Olmayan Bektaşi, taklid’dir cana!
(1) İkrar kurbanı, bayram lardaki kurbanlar gibi süslendirilmez.

BEKTAŞİLİGİN İÇYÜZÜ 175
Şeriat babından girmeyen âşık

Tarikat sırnna ermeyen âşık
Mârifet âbında yunmıyan âşık
Hakikatte kâmil sayılmaz asla
Dört kapıyı, kırk makamı görmeyen
(Mirac-i hakikat) nedir bilmeyen
Muhammed Ali’ye secde kılmayan
İblisin tâati hebadır hebâ
(Cemal-i Baba) herdem seçer gallâşi

Cevherle karışmış olsa çay taşı
Taklid kabul etmez asla Bektaşi
Kem âyarı tanır, çeşm-i urefâ
2 ---
r Yüz bin matah gelir satılmak için
Dükkânlar kurulmuş şara vardın mı?
Müşteri var anda artırmak için
Mürşid huzuruna dâr-a vardın mı?
Mürşidin emrine olursan teslim

Hak senden ayrılmaz sendedir kadim
Nefsin Nemrud senin, rühun İbrahim
Halil ile bile nâr’e vardın mı?
Erenler yoluna doğru gelirsen

Hayır himmet olur, alabilirsen
Gerçekler dârına durabilirsen
Meded, mürvet deyip pire vardın mı?
Pirin söylediği Hakkın sözüdür

Yine sende bakan, kendi gözüdür
Kimini sâf eder, kimin azıtır
Sofi! bin cân ile yâr’e vardın mı?
(Virdi Derviş) kurban edegör seri

Ayrılma yolundan olma serseri
Ali’nin evlâdı, Resûlün yâri
Hacı Bektaş gibi ere vardın mı?
— 3 —
El ele tutuşup gidelim kardeş

Muhammed Ali’nin yoludur, bu yol
Cümlemiz bir vücud olalım kardeş
Dertliler derdinin pazarıdır bu

Merdane merdlerin asarıdır bu
Gerçek erenlerin esrarıdır bu
Mürşid-i kamilden gûş eyle pendi

Hıfzeyle gönlünde her ne kim dedi
Cem’ olup erenler meydane geldi
Yakub gibi ağla, Ken’an olasın

Sabret Yusuf gibi, zindan olasın
Kul edip nefsini sultan olasın
Erenler yoluna gitmek böyledir

Babında (Mihrabı) kuldur, köledir
Derdiğinden cem’et erenlere ver
Düvaz:
Akıl ermez yaratanın sırrına
Muhammed Ali’ye indi bu kurban
Kurban olam, kudretinin nuruna
Hasan, Hüseyine indi bu kurban
Ol İmam Zeynel’in destinde idim

Muhammed Bakir'in dostunda idim
Cıifer-i Sadık’ın postunda idim
Musâ Kazım, Rıza’ya indi bu kurban
Muhammed Taki’nin nurunda idim

Aliyyün-Naki’nin sırrında idim
Hasan-ül’askeri’n darinde idim
Muhammed Mehdi’ye indi bu kurban
P îr evinde: (Kırklar M eydanı) n ın arkadan görünüşü
(K ubbe Pirin merkadidir.)
No: 12
Pîr evinde: (Balım Sultan m erkadi)

No: 13
A slı Şâlı-i Merdan, gürûh-i N aci

H akikate bağlı bu yolu n ucu
Senede bir kurban, talibin borcu
M uhamm ed M ustafa’ya indi bu kurban
Tarikatten hakikate ereler

C ennet-i âlâya hülle sereler
M uham m ed A li’nin yüzün göreler
Erenler aşkına indi bu kurban
(Ş ah Hatayi) m eder b ilir m i h er ^ m ?

K urbanın ü ^ ü n e yürüdü erkan
Tırnağı tesbibdir, kanı da m ercan
On ik i im am a indi bu kurban
*
B u n d a n so n r a , k u r b a n t e k b ir le n ir v e k e s ilm e k iç in d ış a
r ı y a ç ı k a r ılır . K u r b a n ı n a r d ı s ır a , r e h b e r d e t â l i b i n e l i n d e n t u
t u p k a p ı n ı n d ı ş ı n a ç ı k a r ır v e b o y n u n a ( T ı ğ - ı b e n d ) d e n ile n
u z u n b ir ip t a k a r v e ş u te r c ü m a n ı o k u r :
H izm et-i M erdan ile tülbendini
Gıişevare, k ılm ışım pir pendini
R ehber ile pire ettik ittib a
Taktı Selm an boynuma tığ-bendini
B e r -C e m â l-i M u h a m m e d K e m â l-i İm a m H asan , v e

İ m a m H ü s e y n , A li R a B ü l e n d e s a l e v â t
B u t e r c ü m a n b i t i n c e , r e h b e r t e k b i r a lır . ( B u t e k b i r , k u r
b a n b a y r a m la r ın d a , k u r b a n k e s ilir k e n o k u n a n v e h e r k e s ç e b i
lin e n t e k b ir in a y n i o ld u ğ u iç in b u r a d a y a z m a d ık .) R e h b e r i l e
t â l i b , b i r l i k t e m e y d a n e ş i ğ i n e n i y a z e d e r le r . R e h b e r ö n c e
, â y e tin i o k u r v e so n ra (y a m ü fe tti-
h ü l ’e b v a b e ) d i y e r e k k a p ı y ı a ç a r , k e m â l - i e d e b l e m e y d a n e v i n e
g ir e r le r . ( 1 )
R e h b e r , tâ lib in b o ğ a z ın d a k i t ığ - ı b e n d d e n t u t a r v e onu
y e d e y e d e , k ıs a a d ım la r a t a a t a , h e r a d ım d a a y a k la r m ü h ü r le n e
m ü h ü r l e n e d ö r t k a p ı s e l â m v e r ir .
(1) Tâlib, m eydana başı açık, yalın ayak çekilirse de, bazılarının zan
nettiği gib i gözleri bağlanmaz.
Forma: 12
' 78 B E K T A ŞiL löiN İÇYÜZÜ
1 — E êlüm -ü aleyküm ey nûr-i şeriat erenleri.

2 — E sseliın -ü aleyküm e y P ir-i tarikat erenleri.
3 — Es.se^m-Ü aleyküm e y nûr-i m arifet erenleri.
4 — E ^ elâm -ü aleyküm ey n ûr-i hakikat erenleri.
( R e h b e r in b u d ö r t s e la m ın a , m ü r ş id h e r d e f a s ın d a ayrı
a y r ı m u k a b e le d e b u lu n u r .)
R e h b e r v a z ife s in e d e v a m la a y e tin i
o k u r v e m ü te a k ib e n :
(— B i s m - i ş a h .. A l l a h A l l a h , e l i e r d e , y ü zü yerde, özü
d â r - ı m a n s u r ’d a , H a k M u h a m m e d A l i y o l u n d a , E r e n l e r m e y
d a n ın d a , P ir d iv a n ın d a , m ü r ş id h u z u r u n d a , c a n ı k u r b a n , t e n i
t e r c ü m a n , O n i k i im a m , o n d ö r t m a s u m p a k e fe n d ile r im iz in
d o s tla r ın a d o s t, d ü ş m a n la r ın a d ü ş m a n o lm a k k a v lile v e H a k
e r e n le r in p e n d -ü n a s ih a tın ı k a b u l e d ip m u k te z a s ile a m e l v e
h a r e k e t e t m e k ü z e r e , b a ş ı a ç ık , y a lın a y a k , b o y n u b a ğ lı, c iğ e r i
d a ğ lı, y ü z ü ü z r e s ü r ü n e r e k g e lm iş o la n ( f ilâ n o ğ lu f ilâ n ) b u
k e r r e â y in i c e m e r e n le r in in iz n -ü ic a z e tile s a h ib - i p ir -i ta r ik a t
s e y id M u h a m m e d H ü n k â r H a c ı B e k ta ş -i V e li -e fe n d im iz in ta -
r i k - i n â z e n i n i n e m ü t e e h h i l ik r a r ı v e r m e k t a l e b i n d e b u l u n d u
ğ u n d a n , k o ç k u z u k u r b a n ı m ı z v a r d ır . E m r - i m ü r ş i d n e b u y u
r u r , ş a h ım ? A l l a h e y v a l l a h . )
M ü r ş i d , â y i n i - c e m e r e n l e r i n i n r ı z a la r ı o l u p o lm a d ığ ın ı
so r a r , h e r k e s y e r ö p m e k s u r e t ile r a z ılık la r ın ı b ild ir ir le r . M ü r
ş i d d e : ( D e r v i ş - i d e r v i ş a n .. K a b û l - i m a k b u l â n ) d i y e r e k tâ lib i
k a b u l e d e r , t â lib i m ü r ş id e t e s lim e d e r k e n ş u â y e t i okur:
ı.) A . . i
M ü r ş id , t â lib in s a ğ e l i n d e n t u t a r , b a ş p a r m a ğ ın ı , b a ş p a r
l a ğ ı n a r a p t e d e r , ö n ü n e o t u r t u r . T a l i b , ö b ü r e l i y l e d e m ü r ş id in .
t : lâ m e n in d e n t u t a r ( 1 ) R e h b e r t â l i b i n b i r a z g e r i s i n e ç e k i l e r e k
o t u r u r v e h a f i f ç e o n u n e t e ğ i n i t u t a r , b u s u r e t l e z i n c i r l e m e b ir
( b i r l i k ) m e y d a n a g e t ir ilir .
M ü r ş id , v a z i f e s i n i ş ö y l e y a p a r : ( E s t a ğ f i r u l l a h .. E s ta ğ fi-
r u lla h .. E s t a ğ f i r u l l a h E l ’a z î m E l ’k e r i m .. ilâ a h ir i..)
(1) B ektaşîlikte (Dest v e dam en) tutm ak tâbiri buradan gelir.

ı*-
Erenler meydanında, Pir huzurunda, mürşidine teslim-i

rizada oldun mu? Yalan söylem e ... Haram yeme.. Zinâ v e Ji-
vâta etme.. Elinle koymadığın şeyi alma.. Gözünle her gör
düğünü söyleme.. Bildiğini bilme.. İşittiğini söylem e.. Gelme
gelme. Dönme, dönme. Gelenin başı, dönenin malı.. Böylece
(Allah, Muhammed, Ali) on iki imam, hanedân-i ehl-i beyte
imân-ü ikrar ettin mi?
'j S ( \
Kazaya razi olup kadere bağlandın mı? K aza ve kaderi

bir bilip, gece gündüz gönlünde Allah, Muhammed, Ali'yi
mürşidin vasıtasile bir bildin mi?
Hak dediğimizi hak bilip, bâtıl dediğimizi bâtıl bildin

mi? Suret-i haktan görünen münafıkların sözüne aldanıp
erenler yolundan uzaklaşırsan mahşer gününde yüzün kara
olsun mu? Nâcilerin pişüvâsı olan
İmam Cafer-i Sâdık’ın içtihadı üzre, hak dediğimizi hak bilip,
bâtıl dediğimize bâtıl dedin mi? M uhammedi mürşid, Aliyi
rehber tanıdın mı?
'A
Hazreti Peygamberin sevdiğini sevip tevallâ. sevmediği

ni sevm eyip teberrâ ettin mi? .
^Vı/Âı\j ^\?iSZSj\
Allah Muhammed, Ali, Hünkâr Hacı Bektaş-ı V eli ik

rarında sabit- kadem eyleye, gerçeğe hû.)
Bundan sonra, mürşid, tâlibin sağ kulağına telkin-i emâ
net eyler.
180 BEKTA.ŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ
Talip, kendisine söylenen bu sözlerin hepsini birden (A l

lah, eyvallah) diyerek kabul eder.
Bunu müteakip, mürşid, talibin boğazındaki tığ-ı bendi
çıkarıp üç yerinden düğümler v e düğümlerken:
ayetini okur, talibin beline kuşatır. Talibi, rehberine teslim

eder.
Rehber, talibin elinden tutarak dar’e getirir, talih namına
ikrar tercümanını okur. ( 1)
Bundan sonra 14 makamı da (2 ) rehber, talibe birer bi
rer tanıttıktan sonra götürüp yerine oturtur v e kendisine der
( — E y talih, Allah erenlerin avn-ü inayetile v e ayini

cem kardeşlerin izn-ü icazetile tarik-i müstakimi görüp ikrar
- bend oldun. Allah erenler ikrarında sabit-kadem eyleye.. Bu
oturan canlar hep senin m anevi kardeşlerindir; biz seni sen
den alup sana verdik. Seni sana teslim ettik.. Sen sana sahib
ol! (3 ) ve (4 )
(1) ikrar tercüm anı, yukarıda bir bahiste g eçtiği için, burada tekrar-
lam ıyoruz.
(2) Burada m eskût geçtiğim iz 14 m akam bahsini açıklam akta vicdanen
m azuruz. Y alnız, bir m akam a ait bahisten, örn ek olarak bazı parçalar v e
relim:
— Ey tâlib-i didâr-i ilfilıi! Bu makama, erenler m eydanında ( ...) m aka
m ı derler. E linde kudret k ılıc ı ile duran ( ...) dır. Bu m akam da erenler y o
luna doğru gitm eyen i terb iye ederle'!'. K orkulacak v e hazer ed ilecek m a
kamdır. Hakka erişilen m enzildir.
(3) R ehberin bir vazifesi de, bu y en i tâlibe (um de) v e (evrad-ü eakâr)
yazıp verm ektir. U m de d ed iğim iz şudur: (Allah-Ü azim üşşan’ın k u lu y u m .
A d em Safiyyullah neslindenim ... İbrahim H alilullah m illetindenim .. Dinim,
d în -i İslâm.. K itabım Kur’an.. K ıblem Kâbetullah.. M uhammed A leyhisse-
Ifun'ın üm m etindenim .. Şah-ı Merdan A liyyel'M ürteza'nın bendesiyim .. Gü-
rüh-i Nâcidenim .. İmam C âfer Sadık m ezhebindenim .)
Evrad-ü ezkâr dediğim iz bazı dualar v e salâvatnam eler (N a’di A1i) dıi.r.
Bunları yazm ağa lüzum görm edik. Çünkü kem. uzun sürer, hem okuyucula
rım ızı yorar.
(4) Rehber, başka bir evde beklem ekte olan, nasib alacak d iğer canı
da, aynı şekilde hareket ederek m ürşide teslim eder. Birincide olduğu gibi,
arzettiğim iz teferruat aynen bu cana da tatbik edilir. B ir gece içinde ikrar
verip nasip alan bu ik i can, yekdiğerinin m usahibi olur.
Mürşidin bir gülbengile bu ikrar verm e merasimi son

bulur, m eydan kapısı açılır, teneffüse çıkılır.
Bu arada, m evcut canlar, yeni ikrar verenlerin ellerini
sıkmak suretile tebrikâtta bulunurlar.
***
Teneffüs bittikten sonra, herkes m eydan ortasında baş
eğerler ve yerlerine oturup ciddiyetlerini takınırlar.
Şimdi, erkânın başka bir safhasına geçilir.. M uhabbet
faslı başlar. Sâkiler faaliyete geçer, içki kullananlara birbir ar
dınca üçer kadeh dem sunarlar. Sıra zâkirlere gelir, onlar da
üç nefes okurlar. Biz de öyle yaparak tertibe devam edelim:
(1 )
Bâb-ı tevekkülde sermayemiz aşk
Evrad-ü el.kân>m (saburen-şekâr)
Bezm-i Elest günü hem mayemiz aşk
ümidi katetmem (Afiivven gafûr)
0 (Levh) a işaret eyledi kalem
Yazıldı Uşşiik’a derd ile elem
Bizlere mahremdir Allah-Ü alem
Siıre-i (adiyat) içre (fissûdur)
Ne gam! (ben) de olmuş dağlarca günah
Marifet kânıdır bize çün ilâh
Dedi (I.Q taknetû minralımet-illiih)
Kur’an-i azimde bu âyet mestur
Ne kadar cürm etsek bakmaz o billak
Dedi, mahbubumdur Habib-i mutlak
Şefaat kânıdır ol şah-i levliik
Hakkında zikr oldu (şerâben tahâr)
Mahlasına seza değilsin (Sâfi)
Sözlerin muğlaktır ef’aliıı safi
Olur elbet cüzümüzün muafi
01 vakt-oluruz ciimlemiz mesrûr
(2 )
Bâb-ı tevekkülde mutad-i kadim
Olmuşuz, bekleriz daim pür kusûr
Geçen serencam ın vasfın a m ukim

O lm uşuz k ayiin d e şü le-i suür
Çar an asır içre bulduk o zâtı

Pertev:i k e şi etti bu m üşkülatı
K aplam ıştır nuru, bu kâinatı
Şahittir ol ba’se in cil-i Zebûr
Dört kitabın oldu, efdali kur’ân

P ertevi nurile zeyn oldu cihaıı
N ice ehl-i kâmil bu yolda, ser can
Feda kılıp dar-e çekildi Mansfır
Dört m elek h alk oldu arş-ı rahmâna

Tayin oldu Cibril vah y-i Kur’âna
Emroldu ^Mikâil âb-u barana
A zrâile ervah, isrâfile sur
(Fikriya!) m aşuka erm ezse elin

A düy-i nâbekar bükerse belin
Son nefeste ya, (H û!) dem ezse dilin
Olsun mu? bu d ilin ( H e ^ e n m ansiir)
(3 )
Yaban yerde ne g e z e r in ?
G el adem e, gel adem e
H ayvan gib i ne yelersin?
G e l adem e, g e l adem e
N ^& a-i vahdet âdem dir

N e ^ a -i kudret bu demdir
A dem den g a y n âdem dir
Gel adem e, gel âdem e
A yin e-i Hak âdem dir

Görünen, gören âdem dir
N efesi ism -i â’zam dır
G el âdem e, gel âdem e
A dem dir R a ^ n e t-i Rahman

A dem dir her g ev h ere kân
A lem cisim dir, âd em cân
Gel adem e, g el âdem e
A dem dir hakka giden yol

H akkı istersen id e m ol
A dem e cüm le eşya kul
Gel âdem e, gel âdem e
(İbrahim ) sen âdem e gel

Kam u m üşkülün olsun hal
A dem iyetten gel, el al
Gel âdeme, gel âdem e
D tiv a z:
G elin ey gâziler yola gid elim
U lulardan ulu yol A llah A llah ,
Muhammed A li’ye niyaz ed elim
Gerçekler d em in e hu A llah A llah
Dedim Hasan H üseyin îmamlar

Z eynel’âbidin de im am lar m ih ı
Muhammed B âkir de ce m ilin şahı
B alk ıya b alkıya nur, A llah A llah ,
M ezhebim iııa m - i C âfer-üs-Sidık

K âzım Musâ, R ıza yârem e tabib
Ona nazar kıldı M uhamm ed Habib
D erdim in derm anı'dır A llah A llah
Şah Tahi, N ak i’dir bu yolu açan

B asan-ül’askeri m üşküller seçen
Muhammed M ehdi’den bir dolu içen
Pirlerin kalbinde şah A llah A llah
(P ır M ehm ed) im kendi halinde gezer <

Sultan Şuca’ dedem eylem iş nazar
A şıklar ^ınedbini okuyup yazar
Pîri^min cem ali m ir AUah A llah
S E M Â ’
N e f e s le r b itin c e m ü r ş id , z a k i r l e r e , s e m a ’ iş a r e ti v e r ir .
D e r h a l s a z l a r ı n n a ğ m e s i d e ğ iş i r , s e m a ’ h a v a s ı b a ş la r .
İ lk ö n c e d ö r t c a n s e m a ’a k a lk a r . B u ilk s e m a ’, a ç ı lış s e -
m â ’ı o l d u ğ u iç i n m ü r ş i d v e â y i n - c e m , h e p s i a y a ğ a k a lk a r la r .
K ı s a s ü r e n b u a ç ı lış s e m â ’ı b i t i n c e m ü r ş i d y e r i n e o t u r u p b i r
184 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYYUZÜ
gülbenk okur. H alk da yerine oturup sakin olur. Bundan son

ra yapılacak sem a’larda mürşid ve âyini cem artık ayağa kalk
mazlar.
Semâ’ların birkaç çeşidi vardır. En meşhur sem â’lar,
(Turnalar) sema’ı ile (D em geldi) v e (Garipler) sema’ıdır.
Turnalar semâ’ı diye isimlendirilen bu semâ’ın özel bir
c a k a m ı vardır..
Biz şuraya, Turnalar semâ’ nefesini yazalım:
Devredip gezersin dâr-i feniyi
Bağdad diyarına vardın mı turnam?
Medine şehrinde Fadime anayı
Makamı andadır gördün mü tu^^m?
Bizde beli dedik bizden (ulu) ya
İman aldık ikrar verdik Velı’ye
Necef deryasında İ^^m Ali’ye
Bu deryaya yüzler sürdün mü turnam?
Medâyin şehrinde Selman’a vanp
Bağdad’da Kâ^m’m kabrini görüp
Baş eğip hem eşiğine yüz sürüp
İkrâre bend olup durdun mu turnam?
Hür senid de Kerbeli’da çürümez
Haktan izin yoktur kalkıp yürümez
imam Hüseyin’in kanı kurumaz
Şehidler serdann gördün mü turnam?
Hazreti Eyyüb’ün nikabın kaldır
Tende iki kurt var neye maildir
Biri (ipek) sarar, birisi (bal) dır
Bunların sırrına erdin mi tu^cim?
evilik yapar idi zeminde
Makamım gördü uçmak evinde
^Tılsımı da erenlerin ceminde
Kırkların dar’ine durdun mu turnam?
Veyselkaran gwer idi Yênde
Ser’ln verdi on iki yolunda
imam Mehdi, hangi va.Id-ü zamanda
Nasıl zuhur eder, sordun mu turnam?
BEKTAŞÎLİĞiN İÇYÜZÜ 185
(K al H üseyin) der k i hakka varalım

Varnp dergâhına yüzler sürelim
Can baş feda edip ş ih i görelim
Sen de o Sultanı gördün m ü turnam?
DEM GELDİ SEM A’I
Şimdi de (D em geldi) sem a’ından bahsedelim..

Bu sema’ın devran şekli, üç safha arzeder:
1 — Sakin bir hareketle başlayış
2 — Canlanma, karşılama hareketlerine geçiş.
3 — Yürüyüş ve sür’at. (Yani, yağ gibi kayış ve akış.)
Sema’a kalkan canlar, daire şeklinde halka olurlar. İlk
önce çalgının yavaş ahengine uyarak, kol v e ayak hareketleri
ni ona göre tanzime başlarlar. Hareketler tanzim edilince, saz
ların havası yani yavaş ahengi değişir, canlılık peyda eder.
Devrandakiler de aynı canlılığı gösterirler. Her şahıs anlacın-
daki arkadaşının harekatına dikkatle ve aynen uym ak şar-
tiyle, karşılama hareketleri başlar. B u karşılama hareketleri
kısa bir müddet devam ettikten sonra, sazın ahengi birden bi
re kıvraklaşır, sema’dakileri coşturur ve sür’atli bir yürüyüşe
sevk eder. Bu yürüyüş esnasında kol ve ayak hareketleri kat’-
iyyen bozulmaz. Bunlar, şimdi esen bir rüzgar veya akan bir
su gibi sür’atle akmaktadırlar.
Bu üç safhalı sema’ diğer sema’ların hepsinden cazibdir.
B u devranı yapanların adedi - m eydan evinin genişliğine gö
re - dörtten sekize, on ikiye, hattâ on altıya ve daha yukarıya
kadar çıkabilir.
B u devran halkasının tam ortasında bir tek şahıs da, ken
di başına devran yapar. Bunun kendisiyle karşılaşacak müs
takil bir eşi yoktur. Ancak, sema’ yapan canlardan hangisi tam
karşısına isabet ederse onu kendisine eş telakki eder. B öyle bir
duruma düşmekle beraber, sem a’ devranına asıl çeşniyi veren
de odur. Çünkü etrafındakilerin hepsi de, onun eşi vaziyetin
dedirler. Bu ortadaki tek erkek veya kadının yerinde sayarak
döndüğü müddetçe diğer canlarla karşılaşması, hiç bir falso
yapmadan ayni ahenge, ayni pozlara uyması vahdet nazariye-
sini göstermiş ve canlandırmış gibi olur.
Bu sem â’ı temaşa eden ayini-cem halkı, nezih tezahürat

gösterirler. Mesela: Mürşidin, ara sıra, kesik fasılalarla ayin-i
cem e hitaben: (aşkile A llah... şevkile A llah... Şah aşkına A l
lah. Öz, gönül birliğiyle Allah..) diye mütemadiyen kısa söz
lerle dua etmesi, oradakileri heyecana düşürür.. H ep bir ağız
dan ve düzgün seslerle (Allah, Allah.. Allah, Allah) diye nida
ederler. Bu esnadaki hali kalem ile anlatmağa imkan yoktur..
Sanki her kes zâhir aleminden çıkmış, batın bir aleme geçmiş
gibidirler..
Bu (dem geldi) sema’ının ağırlama, karşılama ve hız
lanma şekillerini, nazım örnekleriyle şuraya kaydedelim:
1 — Ağırlama:
Muhabbet çerağın yakaıı Ali'dir
Aşıkım didâre pervane gibi
Cümle vicud içre bakan Ali’dir
Aşıkım did;ire pervane gibi
Bağ ve bostan olmuş gülleri Ali

öter bülbül olmuş dilleri Ali
Dest-i kudret olmuş elleri Ali
AI-i aba ile dost beyan olur

Kırklar dâre durur bak ayan olur
Kemer olur çün uryin olur
(Sefil Abdal) eder meydan Ali’dir

S e ^ ’ ile cevlan kılan Ali'dir
Erenler Sultam Merdan Ali’dir
2 — Kar^^ma:
Dem geldi, dem geldi

Al-i âba şah geldi
Yezid'e cerv-ü cefa
Mü’mine iman geldi
Şah geldi sarım ıza

Bugün bayramdır bize
Şalım elâ gözleri
A rm ağan y eter bize
Eğdim gülün dalım

Har tutm uş yaprağını
Va'dem gelir ölürsem
Şar örtsün toprağım ı
ilaahiri..
3 — Y ü r ü y ü ş v e h ız la n m a :
Yürü.. Yürü..
T a ezel bezm inde ben se n i sevdim
M uhabbet eyledim candan a sunam
M uhamm ed A li'yi candan seversen
A yırm a gönlünü benden a sunam
K irpikleri oktur kem andır kaşı

A çıldı sin em d e bağnm ın başı
D idelerim döktü kan ile yaşı
Varayım gideyim bundan a sunam
Ben sana canım ı eyled im feda

S en i bana verdi o l gan i Huda.
F atım a nesli^min? N edir bu eda
B ir tel m i kopardım senden a s u n ^
B en sen i sevm işim gönülden candan

Hiç senin haberin olm adı benden
Ferm an m ı okunur tozdan dum andan
Dudağın lâ’linden dem den a sunam
Ey sunam gönülden ç ık a r c a beni

F eleğe m i verir (ilham i) se n i
B ir dolu kerem e t m est eyle beni
Elinde tuttuğun cam dan a sunam
Bu üç havanın çağrılması bitince sema’ devranı son b u

lur. Sema’ edenler dar’de sırlanırlar. Mürşid bir g ü l b e n k o^ kur
Gülbenk bitince, dâr’dakiler yere kapanarak niyaz ederler v e
yerlerine gidip otururlar.
* *
B u esnada meydan kapısı açılır, herkes teneffüse çıkar,

bir m üddet sonra tekrar herkes içeri girip yerlerini alırlar.
Vakit hayli ilerlemiştir, (cem birleme) zamanı yaklaş
mıştır. B u n ^ m evvel zakirler üçer nefes, birer düvaz söyle
m ekte devam ederlerken, bu sefer tek bir nefes v e tek bir dü-
vazla saz çalınmasına son verirler, biz de öyle yapalım:
Hey şahin bakışlım, bülbül avazlım

Bir eli kadehlim, bir eli sazlım
İşte ben gidiyom, kal ahu gözlüm
Ne sen beni unut ne de ben seni
Yolda harami çok, engel arada

Unutma sevdiğim demde sırada
Kalıp gider amma, gönül burada
Tâ ezeli ezel seven sevende

Şu iki cihanda, kevn-ü mekânda
Mizan başlarında ulu divanda
Çekilsin giilben.kler sürülssün devran

Görülsün kayıdlar açılsın meydan
Yolumuzu açsın ulu yaratan
(Hüseyin) im eder gül benzim soluk

Serimize yazılmıştır ayrılık
Vallahi sevdiğim gönüller birlik
îm anım Ali, Cânanım Ali, dinde îmanım Ali, canda câna-

nım Ali, iki cihan serveri ya M uhammed, Ya Ali.
Hû, Hû, Hû, Hû. ( 1)
(1 ) B u şiir (B ozlak) n am iyle okunur v e beyitler arasına bu nakarat

gelir. Biz, yalnız sona bir tane koyduk.
D üvaz:
iki turnam gelir, başı çığalı

Eğlen turnam eğlen, Ali’ınisin sen
Birisi Muhammed, birisi Ali
Eğlen turnam eğlen, Ali’misin sen
Yoksa Hacı Bektaş Veli'misin sen
iki turnam gelir rengi yemyeşil
Biri imam Hasan ol pâk-i nesil
Biri imam Hüseyin, cennette bir gül
Eğlen tu^mm eğlen, Ali'Dlisin sen
Yoksa Hacı Bektaş Veli’misin sen
iki turnam gelir rengi kırmızı
Biri imam Zeynel, sürelim yüzü
Biri imam Bakir, edem niyazı
Eğlen turnanı eğlen, Ali’misin sen
Yoksa Bacı Bektaş Veli’misin sen
iki tu^rnam gelir rengi Câferi
Biri imam Kazım, ol yol rehberi
Biri imam Riza Horasan piri
Eğlen turnam eğlen, Ali’mi&n sen
iki turnam gelir rengi beyazdır
Biri Taki, Naki zikri niyazdır
Biri de Askeri merd-i Hicaz’dır
Tu^&lar Bicaz’dan sökün eyledi
Muhammed Mehdi’yi yakin eyledi
Hakikat ehlini memnun eyledi
Eğlen turnam eğlen, Ali’ınisin sen
Turnalar geldiler verdiler selâm
Aldım selâmını eyledim kelâm
(İlhami) şüphesiz gördüm veffîelâm
Yoksa Hacı Bektaş Veli^'Dlisin sen
Bundan sonra saz çalınmaz. Artık (Cem birleme) hazır

lığı şu suretle başlar: Bütün ayini-cem hep bir ağızdan zikirli
bir nefes söylerler.. Bunların da çeşitleri vardır. Biz örnek ola
rak birisini gösterelim:
Ol benim şâhıını, görmeğe kim gider?

Zevkile safasın, sürmeğe kim gider?
Lâ-ilâhe illallah, la-ilahe illallah, Iâ-ilâhe illallah
Allah hû ya Allah, Allah hû ya Allah
Asası elinde, kemeri belimle
Hocası önünde, ölmeğe kim gider?
Nakarat... (1)
Şehidin kanını, yumazlar tenini
Hak için canını, veêğe kim gider?
Nakarat... .
inci’dir dişleri, kalemdir kaşları
Hak için başları, vermeğe kim gi<ler?
Nakarat...
Şahımın özünü, severim sözünü,
Gün gibi yüzünü görmeye kim gider.
Nakarat...
(Pir Sultan) illeri, uzaktır yollan
Bahçede gülleri, dermeğe kim gider?
Lâ-ilâhe illallah, ı.i-ilahe illallah, lâ-ilâhe illallah
Allah hû yâ Allah, Allah hii yâ Allah
CEM BİR LEM E
Cem birleme şöyledir:

Kerbela şehidleri için ayini cemdekilere şerbet verilecek
tir. Bunun için, maydancı, çerağçı veya sakiden birisi yerinden
(1) Nakarat, şu iki satırdır:

Lâ-ilâhe illallah, lâ-ilâhe illallah, lâ-ilahe illallah.
^âh hû yâ Allah, Allah hû ya Allah..
kalkar. Evvelce hazırlanmış olan şerbet tasını eline alır.. ö n

ceden mürşide sunar, mürşid sağ elinin sırça parmağını şerbet
tasına daldırarak bir dua okur ve kendisi ilk defa bir yudum
içer, Sâki: (Sekahüm ya Hüseyn) diye diye bütün âyini-cem’-
dekilere şerbet tasını gezdirir.. Herkes bundan birer yudum
içer ve içerken hep bir ağızdan: (H üseyine Rahmet.. Yezid’e
lânet..) okurlar.
B u iş bitince, şerbeti gezdiren zât, dar’e dikilir ve (Ve
sekahüm Rabbihüm Şeraben Tahüren..) ayetini ve bazı dua
ları okuduktan sonra şu tercümanla bu işe son verir:
(Bism-i şah.. Allah, Allah... '
Can-ü baştan geçmişiz biz (Şah Hüseyin) aşkına

Kerbelây-i deşt-i gamde can verenler aşkına
Dem bedem, hem can gözüyle, Hak görenler aşkına

Ol yezıdiler elinde (teşne-leb) 1er aşkına
Kerbelâ’da su su diye ser verenler aşkına

Gözüm ya^n sebil ettim oni.ki imam aşkına
Sekaküm ya Hüseyn.. Ber cemal-i Muhammed Kemal-i

İmam Hasan ve im am Hüseyn Ali Ra bülende salevat.. Hiz
metlerimiz kabul et ey şah.. Bihakk-i âl-i abâ ve âlî dergah..
Erenlerden haklı hayırlı himmet.. Şey’en lillâh.. Allah eyval
lah hû dost..)
Mürşid, bir gülbenk okur. Şerbetçi, tası yerine bırakarak
oturur.
*
**
Sıra, lokmaya gelmiştir. Sofralar kurulup yemekler y e

nilir, bu esnada da söylenen bazı tercümanlar varsa da, biraz
ileride (Tercüman) bahsimizde görüleceğinden, burada yaz
mıyoruz.
Yem ek hitamında, mürşid: (Oturan, duran, koğsuz gay-
betsiz evine varan...) tercümanile, halkın dağılmasına müsaa
de eder.
Âyini-cem dağılırken, dışarda, akşamdanberi kendileri

ne bekçilik etmiş olan pervanelere (haklarını helâl etmeleri)
temennisinde bulunurlar.
M eydan evinde mürşit ile hizm et gören vazifedarlardan
başka kimse kalmayınca, pervaneler içeriye girer, mürşid elin
den üçer kadeh dem içerler.. Yemeklerini yiyerek, onlar da
evlerine giderler..
*
**
Sayın okuyucularım, Bektaşi tarikatının içyüzü hakkın

da sizlere bildirdiğim bu hakikatler, geçmiş zamana ait bir
keyfiyettir. B u anlatılan şeyler; artık, tamamen tarihin öz ma
lı olmuş ve hükmünü kaybetmiştir.
Zaten böyle olmasaydı, biz, bu işin bam teline dokuna
maz, açık açık yazamazdık. B u tarikat, eskiden nasıl (sır) idiy
se, yine öyle (sır) kalmakta devam ederdi.. B iz bu kitabı yaz
mak suretile, halkımızın v e bütün dünya insanlarının zihinle
rinde bir (düğüm ) halinde yer almış olan (Bektaşi sırrı) m ef
humunu tam mânasiyle çözmüş ve herkesin gözü önüne ser
miş bulunuyoruz. Bunu yaparken de, hiç yalana dolana sap
madık, her şey’i, olduğu gibi, gördüğümüz ve bildiğimiz şe
kilde açığa koyduk.
B u hizmetimizle yurdumuza, m illetimize v e tarihimize
yararlı olabilmiş isek, ne m utlu bize..
Sırası gelmişken, sünni kardeşlerimize arzetmek isteriz

ki, Bektaşilerin gerek kendilerine, gerekse her hangi bir din ve
mezheb sâliklerine karşı, bir gfına husumetleri yoktur. Burada
geçen (Y ezid’e lâııet) tabiri, çok eski zamanlarda Peygam be
rin ehl-i beyt’ine buğzedenlere ait, onların dillerinde yer tu
tan alışkanlık sözleridir. Bektaşi ve Alevilerin bu nevi sözleri
sarfetmelerine sebep M uhammed Ali’ye kulluk yaptıklarına
inanmalarından ileri gelmektedir.
Görülüyor ki, Sünni kardeşlerimizin Bektaşîlere (Kızıl
baş) dedikleri yersiz olduğu kadar, onların da bu söze kızarak
(Y ezid) tâbirile mukabele etmeleri, kezalik yersiz hareketler
.dendir.
BEKTAŞ!LİĞiN İÇYÜZÜ 193
Kanaatimce, bundan böyle el ele vermek zamanı gelmiş

tir, her iki tarafın dillerinden ve gönüllerinden bu kabil hak
sız tabirleri ve gıll-ü gışleri çıkarıp atmaları, çok doğru bir ha
reket olacaktır.
Biz, bu gün, tarihin asırları boyunca taşıya geldiği (es

rar perdesi) ni açığa koyarak diyoruz ki:
(1 3 0 0 seneden beri, alevilerin gönüllerinde saklaya gel
diği sır (H üseyin) in aşkından başka bir şey değildir.)
Kezalik, (Bektaşîlerin de, şimdiye kadar, gizli âyinler
tertib ederek uğrunda yanıp yakıldıkları v e göz yaşı döktük
leri (Şah), yine(H üseyin) den başkası değildir.
Kimbilir? belki de, bütün mükevvenâtın ve bilhassa is-
lâmiyetin dayandığı hakikat bunun üzerinde câridir.
Bu meseleyi, Bektaşîlerin görüş dairesinde biraz ileride
teşrih edeceğiz. Bahsimiz çok uzadığı için, şimdilik bu kadar
yeter.
Bâb-ı Haydar’dan diğer bir bâb'a etmem iltica
Ey (Harabi) çün Kızılbaş olduğum alem bilir,
Fo^rma : 13
— 57 —
N A ’T -I R ESU L
Ya Muhammed, çünkü sensin Rahmeten-lil’âlemin

Kabe kavseyn mahremisin Y â Nebiyy-elimürselin
Nam ına (Tâhâ) vü (Yasin) nâzil oldu ey kerim

Yoğiken bu halk-ı âlem ey (H üden-lil’m üttekin)
Asumane sen kadem bastın müşerref eyledin

Hâkipayın tozuna geldi melâik, Hûr-i-in
Dedi: (Levlâk yâ M uham m ed), nist iken bu kâinat

Aşkına var etti hâlik kâinatı nâzenin
D in-i kavm-i kâfiri hep semigi'ın ettin bu dem

R ûy-i nfuin rûşen etti zulm et içre şem’-i din
Hüsnünün envarı gör kim, nûr ediptür âlemi

(Nûr-ün alâ nfır-i sallû) sensin alel-müttekin
L eyletül’esra-i kalb-i mansıb-ı tacül’bürak

Refref-Ü hızr-ı delili ol seferde bâ yakin
Arştadır nâleyn-i rahmanın melâik tuttu kim

Hazrete vasi oldun anda secdeye koydun cebin
Ol makamda H ak buyurdu: (Y a M uhammed esselâm )

M aksadın iste nedir, kıldım kabul (lilm ü’minin)
D il mi vardır? söyleye ervah-i cism-i cem de kim

Terledi ol dem şehinşah secdeye urdu cebin
H ak nidâ etti: (E y Ahmed! M aksadın iste bu dem)

Başını kaldırdı, dedi: (Ümm etim, Yâ Rab emin!)
Çün münâcâtı, Resûlün oldu oldemde kabûl

Oldu, Haktan şâdüman, bu kâinatta mü’minin
Ver salevat Ahmed’e hem tut sözünü sıdkile

Rahm ete-n-lil’âlemindir hem şefîu-1-müznibin
(G enci Abdal) ım eyâ şâh, isterem senden kerem

Ümmetinden bir günahkar asi’yem hem kemterîn
— 58 —
M â tekaddem vâkıf-ı sırr-ı hudâ derler bize .

Bende-i hâs-ı habib-i kibriyâ derler bize
ilm -i esrâr-ı hakikat mânevî ekmel biziz
Mazhar-ı (N ad-i aliyyen, la fetâ) derler bize
D ide-i binâ isen evlâd-i şâha kıl nazar
Sûre-i ecsam-ı âlem (H el-eta) derler bize
N âm -ı vâlâm ız bizim (E l fakr-ü fahrî) dir bizim

Lâ-cerem Nâci gürûh-i evliyâ derler bize
Mahrem-i (G ene) i hidayet bizdedir Hakk’el-yakin
Mahzen-i feyz-i vefâ şah-i atâ derler bize
Gene Abdal’ın cönk defterinde, kendisile muasır olan

Beypazar’lı (D ertli) ve Hüsnü Baba'ların da, yukarıdaki şiire
nazireleri yazılıdır. Bil’münasebe onları da buraya kaydediyo
ruz. >
Aşık-u sadık mubibb-i Mustafa derler bize

Derd-Ue gayretkeş-i Al-i âbâ derler bize
Biz gü^rfilıa sorsalar, ey kavın siz kimlersiniz?
Tâbii şfth-i velâyet Mürteza derler bize
Aşk-ile tığlar çekip adâya karşı durmuşuz
Ol sebepten kavm-i Süfyan: (eşkiya) derler bize
^^-Ü can terkeyleriz bizler (tmâmeyn) aşkına
Bende-i şah-i şehidi Kerbeld derler bize
Gerçi (Dertli) yem, benim derdim ye^timler derdidir
Çek elin benden tabibi! Bidevi derler bize
Hüsnü Babanın naziresi:

B iz o kavm iz, pa.k-i ırk-ı e v liy i derler bize
Bir ulu genc-i em in -i kibriya derler bize
A y et-i burhân-ı k atı’ sır em an et bizdedir

V asiyy-i m utlak vek il-i M ustafa derler bize
H er zam an ol zât-i hakkın niırü bizden görünür

Sırr-ı m ir'ât-i hudâ, ibret nüm a derler bize
G ice gündüz cüm le eşya zikrederler aslım ız

N üsha-i sırr-ı h afi ilm -i vefa derler bize
Ey B ak ı fehm -etm eyen m ünkir, gözün aç hoşça bak

Bende-i evlâd-ı B ayd er (H üsniyâ) derler bize
âh: '
Genç Abdal’ın 58 sayılı şiirinin izahına geçiyoruz;
Genci, diyor ki:
«Bize, (en evvel Allahın sırlarına vâkıf olm uş insanlar)
derler.
Bize, (Allahın sevdiği Habibinin bendesi) derler.
Hakikat ilminin sırrı bizdedir. M âna noktasından çok
kâmil insanlarız.
Bize, (Acayip sırlar gösteren Ali’nin kulları) derler.
Eğer gözü açıklardan isen, Ali’nin oğluna nazar et.
Bize (H el eta sırrına vâkıf insanlar) derler.
Bizim en yüksek namımız, (el’fakr-ü fahri) dir, onun için
bize, lâ-cerem (evliya güruhu) derler.»
Bilm eliyiz ki:
Gerek Gene Abdal’ın, gerekse bütün Bektaşi şairlerinin
ve müntesiplerinin bukadar yüksekten söz söylem elerine se
bep nedir? Tarikatlarını niçin (M uhammed Ali yolu) diye
isimlendirmişler ve ne sebepten kendilerini (gürtıh-i Nâci) sa
ya gelmişlerdir? Şimdi buralarını araştıracağız.. T evellâ T e-
berra meselelerinin de ne zaman v e ne suretle hadis olduğunu
bertafsil anlatacağız.
Yalnız, bu bahse girmeden evvel, sayın okuyucularımda
açık yürekliliğimizi peşin izhar etm ek isteriz v e deriz ki:
Biz bu yazılarımızla herhangi din ve mezhep sahipleri

nin kanaatlannı körletmek veya şimdiye kadar icra edilegel-
miş olan herhangi bir tarikatın leh veya aleyhinde dil uzat
mak kasd ve niyetinde değiliz.
Yine, şurasına da herkesin emin olması lâzım gelir ki,
esasen Bektaşîlik töresine şimdiye kadar kim seyi kandırmak
veya yalvarmak suretile yola sokmak nazariyesi yoktu. H attâ
bu yola girmek niyet ve arzusunu gösterenler olsa bile yüz
vermezler, ona derhal fikrinden vazgeçmesini, söylerlerdi. A y
rıca, bu yolun bütün zorluklarını kendisine bir bir döküp sa
yarlardı.
Bektaşiler, hiçbir zaman kimsenin itikadına ve giderine
karışmamışlar, her mezhep ve din sahibine, her tarikat ve yol
salikine hürmet eseri ve iyimserlik gösteregelmişlerdir.
Onların, sadece âl-i Süfyan’a, âli-M ervan’a ve onlara tâbi
olanlara kalben ve lisanen husumetleri vardı ki, bu da ancak
kendilerinin bu yüzden (ibadet) ettiklerine kail olmalarından
ileri geliyordu. '
Bu, sonradan uydurulmuş bir (nokta.:ı nazar) değildi, bu
husumet hali, tâ (Saffeyn) harbindenberi sürüp gelmekte idi.
O zaman, m illet-i îslâm iyenin sağlamı çürüğü belli olmuş, bir
s a f (hakkın bayrağı altına) diğer saf da, (haksız tarafın bay
rağı altına) geçmişti.
Bunların içinde birtakım iki yüzlüler de vardı ki, lo^ na
zamanında M uaviyenin m ükellef sofrasında kam ını doyuru
yorlar, namaz zamanında Ali’nin arkasında namaz kılıyorlar,
harp kızışınca da, yüksek bir yere kaçıp karşıdan seyirci olu
yorlardı.
Osmanın şahadetinden sonra fırsatı ganimet bilen Mua-
viye birkaç münafıkın yardımiyle H azreti Ali aleyhine iftira
lara ve yalan propagandalara koyulmuş, cahil ve işten haberi
olmıyan kimselerden topladığı sürülerle Hazreti A li üzerine
yürüm eye başlamıştı.
îşin içyüzünü bilen Peygamberin sahabeleri ve iman eh
li, Hazreti Ali’nin etrafında bulunuyorlardı. Hazreti A li’nin
bayraktarlarından birisi İslâm Peygamberinin en sevdiği sa
habelerinden Ammar-i Yâser, ikincisi de yine peygamberin
halis sahabelerinden Ebâ-eyyûbil-ensari idi. Muharebe esna-
19'8 BEKTAŞÎLİĞiN İÇYÜZÜ
sında Ammâr-ı Yâser gibi Veysel Karani gibi Peygamberin

sevdiği kimselerin M uaviye askerlerinin kılıçlan ile şehit edil
mesi, sonra da M uaviyenin Kur’anı mızrak ucuna takarak
Kur’anın hakemliğine müracaat etmesi ve seçilen hakemi hile
ile aldatması iman ehli arasında büyük bir infial uyandırmıştı.
M uaviyenin büyük dedesi Ü m eyye’nin Peygamberin bü
yük dedesi Haşim’e düşmanlığı dünyaca malûm kaziyelerden
d i Haşim’in şeref, ahlâk, faziletini ve halk arasında gördüğü
hürmet ve muhabbeti çekem iyen Ü m eyye’nin bu kötü huyları
bütün ailesine miras kalmıştı. Ü m eyye’nin oğlu, Haşim’in oğ
lu Abdülmuttalib’i, Ü m eyye’nin torunu Ebu Süfyan da Ha
şim’in torunu Ebu Talib’i kıskanmaktan Ü m eyye’den geri kal
mıyorlardı.
Haşim oğullarının daima Kureyş kabilesinin ululuğuna
ve M ekke reisliğine seçilmeleri Ü m eyye oğullarınca affedilmez
bir m esele idi. Büyük dedesi ü m ey y e ’denberi ailesine miras
kalan kinin intikamını almak fırsatı Ebu Süfyan için zuhur
etmişti. B u fırsat M uhammed’in:
«— E y nas!.. doğru yola geliniz, kan içmekten, kölele-.
tinizi kırbaçlarla öldürmekten, halkı ağır faizler altında ez
mekten, kızlarınızı diri diri gömmekten, taştan, ta h ta cın v e
sair hasis şeylerden yaptığınız putlara tapmaktan sakınınız.»
diyerek halkı doğru y ola sevketm esi idi. Bu doğru sözler hal
kı kendi menfaatları uğrunda çalıştıran kabile reislerinin ta
bii işlerine gelmiyordu.
Açıktan açığa Ebu Talib’e hücum cesaretini gösteremi-
yen Ebu Süfyan bütün hücumunu islam peygamberine yapı
yor ve islam peygamberini him aye ettiği için Ebu Talip aley
hinde de dedikodularda bulunuyordu.
Ebu Talib’in vefatından sonra M ekke’de hamisiz kalan
M uhammed’i öldürmek istiyenlerin başında Ü m eyye oğulları
geliyordu.
N ihayet Muhammed Ebu Talib’in oğlu Ali’ııin fedakar-
lığiyle M ekke’den ayrılmağa muvaffak oldu. Ebu Süfyan aile
si, M edine’de de isl^ n peygamberini ve taraftarlarını rahat
bırakmadı. İlk açılan muharebede peygamberin düşmanları
arasında Ebu Süfyan’ın oğlu Y ezid’le M uaviye de bulunuyor-
lardı. Bunu takip eden Bedir ve H andek harplerinde de Ebu

Süfyan’ın topladığı ordularla islâm Peygamberini öldürmeğe
muvaffak olamayışına sebep Alinin kahramanlığı idi. Bedir
harbinde islâm peygamberinin amcası Hazreti Hamza’yı öl-
dürterek ciğerini yiyen, bum unu ve kulaklarını ziynet diye
boynuna asan M uaviye'nin anası ve Ebu Süfyan’ın karısı Hin
de idi. N ihayet M ekke müslümanlar tarafından fethedildiği
gün ölümden kurtulmak kaygusu ile islâm iyeti kabul eden
Ebu Eüfyanla oğlu M uaviye (M üellefet-ül-K ulûb) adını al
mışlardı (1 ). Peygamberin vefatından sonra da fesadı bırak-
mıyan ve Ebu Bekirle Ali’nin arasını açmaya çalışan bu aile
istediklerini elde edememiş, yalnız mükâfatlarına nail olm uş
lardı (2 ).
N ihayet Osman’ın şahadetini hazırlayanlardan birisi ol
duğu halde, bir takım iftiralarla onu Ali’y e mal etm ek istiyen
ve Saffeyn harbini açan M uaviyenin islâm halifesi unvanını
almağa kalkışması dinin esaslarını tağyir, peygamberin hadis
lerini tahrif, peygamber namına bir takım hadisler uydurmağa
çalışması iman ehlini galeyana getirmiş, her tarafta M uaviye-
ye lanet edilm eğe başlanmıştı.
M uaviyenin de buna karşı yaptığı şey şu oldu: Babası
Ebu Süfyan’ın açtığı muharebeleri önleyen, peygamberi bu
muharebelerde ölümden koruyan, Kur’anda tebcil v e islâm
peygamberi tarafından takdis edilen Ali’nin cuma günleri ha
tipler tarafından tahkir edilm esi i ç i ı valilere emir vermesi
oldu.
( 1) H uneyn harbinde alm an ganim etlerden m i l i m m iktard a Ebu S ü f-

y a n la ik i o ğ lu Yezid’le M uaviye’y e ayrılm ıştı. S eb eb i sorulunca isî8 ın P e y
gam beri «kalblerini alalım» cevabını verdi. Bu seb eb îe bunlara (M üeîlefet-
ül-kulûb) • «Kalpleri satın alınan» denildi.
(2) İslam 'Peygam berinin vefat- ettiğ i gece Ebu B ek ir H alife olm uştu.
Peygam berin cenazesi ortada iken, sahabelerin ek seriyeti azim esinin reyi
hilâfına bu işi acele yapm akta n e fayıda vardı, deniliyor ve itiraz ediliyor
du. B u sırada Ebu Süfyan:
«Ya Ali .. E bu B ekiri kaldırm ak için em redersen M edineyi M ekke atlısı
ile doldurayım.» dem iş, H azreti A li d e «Sen bizim işim ize karışma.» diyerek
Ebu Süfyanı terslem işti. Bunun ü zerin e Ebu Süfyan, Ebu B ekire yanaşm ış,
büyük oğlu Y ezide S u riye valiliğini koparm ışta ö m erin hilafeti zam anında
Y ezid ölm üş olduğundan M uaviye kardeşi yerin e Şam v a lisi oldu.
T u h a f ı ş u r a s ı k i M u a v iy e z a m a n ın d a n b in s e n e d e n f a z la
g e ç t iğ i h a ld e y in e h a k ik a tı d e ğ iş t ir m e ğ e ç a lış a n la r v a rd L Bu
n u n c a n lı b ir m is a li:
H ic r î 7 n c i a s ır d a v e f a t e d e n M e v lâ n a C e lâ le d d in - i R u
m î ’n i n b ü t ü n d ü n y a c a t a n ı n m ı ş b i r e s e r i v a r d ır . B u k i t a b ı n i l k
t e m i z n ü s h a s ı M e v l â n a ’n ı n v e f a t ı n d a n b e ş y ı l s o n r a H ü s a m e d -
d in Ç e le b i ta r a fın d a n y a z ılm ış tır . B u n ü s h a K o n y a m ü z e s in d e
m e v c u t tu r . B u k it a b ın ik in c i c ild in d e M u a v iy e ile Ş e y t a n a r a
s ı n d a g e ç e n b i r h i k â y e v a r d ır . H i k â y e ş ö y l e b a ş l a m a k t a d ı r :
« D e r h a b e r â m e d k i o n M u a v iy e ,
H o f t e b o d d e r k a s r d e r y e k z a v i y e . .»
T ü r k ç e s i:
« T a r i h t e g e l d i k i o , M u a v i y e s a r a y d a b ir o d a d a y a t m a k
t a id i.»
B u k it a p m e y d a n d a d u r u r k e n v e h a k ik a t b ö y le ik e n ş im
d iy e k a d a ı h e r k e s b u y a z ıy ı b a şk a tü r lü g ö r ü y o r , v e b a şk a tü r
lü o k u y o r d u , ç ü n k ü m a tb a a c ılık b iz e g e ld ik te n so n r a M u a v i
y e n i n d o s t l a r ı , M e v l â n a ’n ı n b u s ö z ü n ü d e ğ i ş t i r m i ş v e b a s ıla n
k ita p la r a ş u ş e k ild e g e ç ir m iş le r d i:
« D e r h a b e r â m e d k i h â l - i m ü ’m i n a n .
H o fte d e r k a sr-ı d e r ^ « t e r s it a n »
T ü r k ç e s i:
« T a r i h t e g e l d i k i m ü ’m i n l e r i n d a y ı s ı s a r a y d a y a s t ı k l ı k t a y a
t ıy o r d u ...»
G ö r ü lü y o r k i M u a v iy e d e n b in b ilm e m k a ç s e n e so n ra
o n u n d o s t l a r ı , C e l â l e d d i n ’i n y a z d ı ğ ı k i t a b ı b a s a r k e n « M u a v i
y e » a d ı n ı « M ü ’m i n l e r i n d a y ı s ı » n a v e « b i r o d a » k e lim e s in i
« y a s t ı k l ı k » k e l i m e s i n e ç e v i r m e k s a n ’a t ı n ı g ö s t e r m i ş l e r d i
M u a v i y e m ü ’m i n l e r i n d a y ı s ı o l u n c a t a b i i M u a v i y e n i n a n
n e s i m ü ’m i n l e r i n b ü y ü k a n n e s i o lu r . M u a v i y e n i n a n a s ı i s e z a
m a n ın d a e l e a v u c a s ığ m a y a n B e d ir h a r b in d e t e f ç a la r a k şa r k i
s ö y l e y e n b i r k a d ın d L Ü s te lik o h a r p te p e y g a m b e r in a m ca sı
H a z r e t i H a m z a ’n ı n c i ğ e r i n i y e m i ş , b u n u d a k a f i g ö r m i y e r e k
H a m z a n ın b u r u n k u la k la r ın ı k e s e r e k b o y n u n a a s m ış v e M e k -
k e y e o s ü s le r le g itm iş ti. T a r ih t e ( A k ile t ü l- e k b a d = c iğ e r le r y i
y e n k a d ı n ) a d ı n ı a l a n b u y a m a n k a d ı n a h a n g i m ü ’m i n b ü y ü k
annem d iy e if t ih a r e d e b ilir a c a b a ?
B E K T A Ş Î L İ c i İÇYÜZÜ 20!
Bektaşîler, M uaviye’nin haksız olduğunu pek iy i bildik

leri için, elyevm her hangi şahsın ağzından (Hazreti M uaviye)
tâbirini işitseler, derhal bunu söyleyene, hata ettiğini ihtar
ederler ve derhal:
— Lânet olsun.
D iye çıkışırlar. (H azret) sıfatını M uaviye’ye bir türlü
yakıştıramazlar. ( 1)
BEK TA ŞÎLER E GÖRE
Biz, Bektaşileri bu inançlarında muhayyer bırakarak,

tarikatlarının ne zaman ve ne suretle kurulduğunu ve hangi
esasa istinad ettiğini şurada anlatalım:
Hazreti Peygamberin (H üdeybiyye) de, (Şecer-i Rıd
van) denilen bir ağacın altında altıyüz kadar eshab’a el sun
duğu, bu eshab’ın, A llah ve Resfılu uğrunda can v e başlarını
feda etmek şartile eline yapışıp ahd bağlandıkları, hiç bir
harbden, hiç bir belâ ve kazadan yüz döndüremeyeceklerine
dair, ciddî söz verdikleri malûmdur.
Müslümanların Hazreti M uhammed’den bağlandıkları
âyet-i celilesile tevsik ve mü’minlerin sadâkat yemininin riya’-

dan ârî olduğu tasdik olunmuştur.
Bektaşilerin itikadınca: (işte ilk anayasa diyebileceğimiz
el ele el hakka - keyfiyeti, Biat-ürridvan diye isimlendirilen bu
hâdise-i diniyye ile vâki olmuş v e tarikatın esası da buradan
alınmıştır. V e M uhammed’le Ali’den oğulları ve torunları olan
on iki imam vasıtasile hoca Ahmed Y esevi ve P ir Hacı Bektaş-ı
V eli ve Balım Sultan kanalile, tarikatların ilgasına kadar, salâ-
hiyettar ellerden intikal edegelm iş) dir.
(1) Matbaacılık Türkiyede yeni kurulduğu zaman, Mesneviyi ilk bastı

ran zat, Mevlânâ’nın bir crüba’isini tahrif etmiş ve ondan sonra basılan bü
tün farisi Mesneviler hep bu hâtâ ile illetlenmiştir. Bunu yapan adam, ya
kendisi Muaviye yardakçısıymış veya başkasının iğfaline kapılarak Muavi-
ye’yi mü’minlerin dayısı yapmıştır. (Konyada Mevlânanın türbesindeki mü
zede bulunan el yazısına ve Milli Eğitim Bakanlığının bastırdığı Türkçe
Mesnevinin 2 nci cildine bakınız).
:202 BEKTAŞÎLÎĞiN İÇYÜZÜ
Bunun için, Bektaşîler kendilerini bu (E l ele el Hakka

hükümlerine bağlı) addederek, İslâmiyetin ana hatlarından
zerre kadar ayrılmamış bir zümre olduklarını iddia ederler.
Kendilerini (Gürûh-i N aci) ve yollannı da (Tarik-i Nazenin)
diye isimlendirirler.
G A D İR H U M
Bahsimizle ilgisi dolayısile, Hazreti peygamberin son hac
dönüşünde hadis olan vekayii kısaca gözden geçirelim:
Hicretin onuncu yılı, Zilhicce ayının 18 inci Pazar günü
Hazreti Muhammed, bütün eshabile birlikte (Gadirhum) de
nilen yere indi. Cebrail kendisine,
lini getirdi. Bu âyetin hükmüne göre, son vazifesini ifa etmek
v e son tebliğini yapmak istedi. Derhal, deve semerlerinden,
üst üste konarak bir minber yapılmasını emretti, sonra bu
minbere çıkarak, Ali’yi yanına çağırdı. Cenabı Şah, kemâl-i
edeble huzuruna çıktı. Bunun üzerine Hazreti peygamber hut
besini okumağa başladı.. Tanrıyı öğdükten sonra orada hazır
bulunan on binlerce eshaba ve müslümanlara hitaben dedi ki:
— iv, ,j i yani, ey halk, ben size, sizin
nefislerinizden daha evlâ değil miyim? Sizin iyiliklerinizi siz
den daha iyi bilmez miyim?»
Oradaki müslümanlar hep bir ağızdan:
— E vet Ya Resûlallah! Sen b iz in nefsimizden bize da
ha evlâsın, dünya ve âhirette bizim faydalarımızı bizden daha
iyi bilirsin.
D iye cevap verdiler. Hazreti M uham med bunun üzerine,
sağ elile Hazreti Ali’nin sağ elini tuttu, onu medh, ederek de
di ki:
«— E y nas! B iliniz ki, ben her kim in m evlâsı isem , Ali
de onun mevlâsıdır. Ali’nin nefsi: benim nefsim, Ali’nin eti:
benim etim, Ali’nin kanı: benim kanım, Ali’nin ruhu: benim
ruhumdur. Her kim beni severse Allahı seveı;-, her ^ in Allahı
severse Ali’yi sever; Her kim beni sevm ezse Allahı sevmez,
her kim Allahı sevm ezse Ali’yi sevmez. H ak ve adâlet daima
Ali ile beraberdir. Ya Rab! Sen şahid ol.>>
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYYüZÜ 203
D edikten sonra ellerini kaldırarak:

«— E y ulu Tanrım! Ali’yi seveni sev.. Ali’ye düşmanlık
edene düşman ol.. Ali’ye yardım edene yardım et.. Ali’ye fe
nalık etm ek isteyeni hakîr et.»
Dedi.
Hazreti Muhammed bu duasını okuduktan sonra, orada
bulunan on binlerce halk da hep bir ağızdan (âm în!) dediler.
V e ileri gelenler birer birer Hazreti Ali’ye biat ettiler. ( 1)
Ömer, Ali’nin elinden tutarak:
— Kutlu olsun, kutlu olsun ya Ali, sen hem benim ve
hem kadın, erkek bütün müslümanların velisi oldun.
Diyerek biat eyledi.
Düzgün ve kuvvetli bir binaıın inşasını sağlıyacak olan

bu (ahd) in bozulmaması icabederdi. Allahın emri veçhile,
Muharnmed’in Ali’ye ihale ettiği bu hakkın ayaklar altına
alınmaması lazımdı. Fakat böyle olmadı. M edine’y e döner
dönmez bu atılan (tem el) yıkılmak istendi. İşin içine süfli ih
tiraslar karıştırıldı. Ezelden beri Al-i Resûle düşman olan
E m evi ricali, telâşa düştüler. D in kaygısını bir tarafa bıraktı
lar. Karanlıktaki yarasalar gibi çalıştılar. Köstebekler gibi alt
tan alta entrikalar çevirmeğe başladılar.
Eğer bu (ahd) devam eder de, M uhammed’in yerini Ali
alırsa hakimiyetin bir daha kendi ellerine geçmiyeceğini, bü
tün arap kabileleri yanında şerefleri kırılacağını, zelilane bir
hayat geçirmeğe mahkûm olacaklarını sandılar.. Türlü hile
yollarına saptılar. Gizli gizli konuşmalar, planlar tertip ettiler
ve emellerine de kavuştular.
(1) Tarih kitapları, bu hac'ta m evcut olanların hepsinin A li’y e biat e t

tiklerini, h atta Hazreti Peygam ber, zevcelerini b ile bundan istisn a etmiye--
rek, bir çadır içinde, onların da A li’ye b iat etm elerini em retm işti. Mes’e le
çok nazik v e ciddî bir manzara arzediyordu. Bu esnada Ebû-Bekir’in t ^ ^
süründen ağladığı görülüyordu. Sebebini soranlara:
— Bu yap ılan işlerden, P eygam berin ecelinin y a k ın olduğunu seziyo
rum, onun için ağlıyorum
D iye cevap verm işti.
204 BEKTAŞILiĞiN ÎÇYÜZÜ
(Gadirhum) menzilinde, Peygamberin eliyle çelikten

döğülmüş olan bu (H ak Beratı) nı, az zaman içinde ihtiras
körüğiyle erittiler, yokettiler. Binaenaleyh, Islâm Peygamberi
nin ilâhi emrini gümbürtüye getirdiler.
Emeviler, buna nasıl muvaffak oldular?
Bektaşilerin inancına göre, bu işi, Em eviler yalnız başına
kuvveden fiile getiremiyeceklerini bildikleri için, sahabeden
bazılarını da kandırdılar. Bilhassa (Ömer) de bunların ihtiras
larına kurban gitti.
N e dereceye kadar doğru olduğu bizce pek bilinmemek
le beraber, Bektaşilerin, Ebû-Bekir, Ömer, Osman gibi saha
beyi, hem de zamanının en mühim simaları tanılan v e ilk is
lâm cumhuriyetini kuran, elyevm camilerde isimleri göz alıcı
şekilde yaldızlı levhalarla arz-i endam eden bu zevata muğ
ber olmaları gönül kırgınlığı göstermeleri, herhalde bu (ahd)
in muhafaza ve devamı hususunda bunların gösterdikleri gev
şekliği beğenmemelerinden ileri gelse gerektir. Bizim kanaatı-
mıza göre de, bunu zaten herkes az çok sezinlemekte idi.
İĞ BİR A R IN SEBEBLER t
Bektaşilerin, Hulefai-Selâse d iye şöhret bulan bu üç bü

yük zate küskünlükleri, muarızlarını kızdırmakta v e kendileri
ni (Zındık) lıkla ittihamlarına sebep olmakta idi. Tarikatların
lâğvı münasebetile, ortada Bektaşilik diye birşey kalmadığın
dan tarihe intikal eden bu çekişmenin, bugün için artık mâna
sı olmayacağı bedihidir.
Binaenaleyh, bu çekişmenin evvelce neden neş’et etmiş
olduğunu ve ne zaman başladığını izaha geçebiliriz.
Bektaşilerin (Ebû-Bekir, Ömer, Osman) ve hattâ A yşe
isimlerini işittikleri zaman tiksinmelerinin sebebi ne idi?
B u isimleri taşıyanlardan herhangi bir şahsın, tarikata
alınmamasının hikmeti ne idi?
Şayed bu isimlilerden birisinin tarikata girmesi mukad
derse bile, derhal isminin değiştirilerek yeni konan adile m ey
dana çekilmesinin mânası ne idi?
B iz bunları anlatacağız ve anlatırken de, tarihi hakikat-
ları birer birer döküp sayacağız.
BEKTAŞÎLİĞİN tÇYÜZÜ 205
İşte bu suretledir ki, Bektaşîlerin Süfyanîlerle Mervanî-

lere olan adavetleri, H ulefâ-i Selâse ile Peygamberin karısı
Ayşeye olan iğbirarlan tebellür etmiş v e kendisini göstermiş
olacaktır.
1 — Mervan, anasından doğduğu zaman Hazreti P e y
gambere getirip göstermişler. Muhammed, bunun suratını gö
rünce derhal:
«— Yüzünden m el’anet akıyor» demiş. Bunun- büyüdü
ğü zaman, âlem-i islâma ne kadar büyük fenalıkları dokuna
cağını yüzünün hatlarından okuyarak, daha o zaman herkese
tanıtmıştır.
2 — M ervan’ın veya ecdadından herhangi birisinin,
(V ahy kâtibi) iken, (Ali imran) suresini (Al-i M ervan) diye
kaydetm esi ve bundan dolayı nefyedilmesi.
Diğer bir rivayete göre:
Hazreti Muhammed, vahyolan Kur’anı yazdıra gelmekte
iken birgün (cenin halindeki çocuklara, cenabı Hakkın ana
rahminde ne güzel çehre ve şekil) verdiği hakkındaki vahyi
kaleme alan kâtip, kemal-i hayretinden: (Fetebarekâllah-ü
ahsen-ül’halikîn) demiş. Cenabı Peygamber de:
«— Evet. A lt tarafına bu cüm leyi kaydet.»
Deyince, kâtibin kendisine de ilhâm-i Rabbani geldiğine
zahip olarak, herkese karşı, kemal-i fahr v e gururla:
— Cebrail, bana da vahy ketirmeğe başladı.
D iye öğünmesi, kendisinin kâtiplikten tardını ve hatta
nefyolunmasını intaç etmişti.
3 — Ebû Süfyan’ın karısı H inde’nin (U hud) çenginde
Hazreti Hamzayı şehid ettirmesi ve şühedanın kulaklarını ke
sip ipe dizmesi ve boynuna süs diye asması bundan başka,
Hamza’nın bağrını yarıp ciğerini çıkararak çiy çiy yemesi, bu
yüzden (Akilet-ül-ekbad = ciğerler yiyici) diye islâmlar ara
sında menfur bir isim kazanması.
4 — Ebû-Süfyan’ın Hazreti Peygambere büyük düşman
olması, U hud cenginde attığı taşla peygamberin iki dişini şc-
hid etmesi ve cenabı Peygamberi çukura düşürmesi.
5 — Ebû-Süfyan’ın oğlu M uaviye’nin, Aliyyil-mürteza’-

ya (aduy-i ekber) olmasL Kendisini, Peygamberin izinden gi
den ve onun sünnetini ihya eden sünni müslüman diye iddia
etm esi ve bu kurnazlığı ile yepyeni bir (sünni) adı icad ederek.
müslümanlar ortasına atması. Alinin ve Alinin izinden giden
lerin de yoldan çıkmış kafirler olduklarını söyliyerek, hâkimi
yeti altındaki halkı iğfal ve idlâl etmesi.
6 — M uaviye’nin oğlu Yezid’in de, Kerbelâ fâciasını ya
ratması, gönderdiği ordularla, hasta yatan İmam Zeynel’âbi-
din’den başka, Al-i Resûlin küçük, büyük bütün erkeklerini
kestirerek sülâle-i peygamberi’yi dünya yüzünden kaldırmağa
yeltenm esi.
7 — M ekke fethinde Em evi hânedanının kılıç zorile ya
landan müslüman oldukları malûmdu. Bunu peygamber de ve
herkes de pek âlâ biliyordu. Peygam ber bunların kalblerinde-
ki nüâkı çıkartmak, diğer hakiki müminlerle gönüllerini bir
lemek hususunda çok çalışmışsa da, bunlar ezeli adavet ve
kinlerini kat’iyyen atamıyorlar, her zaman islâm peygamberi
ne Abdullah’ın yetim i gözüyle bakıyorlar:
— M uhammed de bizim gibi yeyip içiyor, yatıp uyuyor.
Bizden fazla ne m eziyeti var?
Diye, peygamberin beşeriyetine bakmaktan, iç yüzünde
ki (Hak cevheri) ni sezemiyorlar, faydalanamıyorlardı. Bina
enaleyh, bu gizli düşmanlıklarını en son meydana koydular.
Al-i Resûlün başına çorap ördüler.
8 — Peygam ber hasta iken, kendinin vefatından sonra
müslümanlarm dalâlete düşmemeleri için, Ali’nin vesayetini
tevsik etm ek maksadile kalem kâğıt istediği bir sırada, Em evî
reislerinin tahrikine kapılan Ömer’in, Peygamberin bu isteği
ni reddederek:
— Muhammed, maraz-ı m evt halindedir, yazacağı vesi
kanın hükmü yoktur, Allahın kitabı olan Kur’an bize kâfidir.
D iye m uhalefet göstermesi, Peygamberin, bundan m üte
essir olarak hepsini huzurundan koğmasL
9 — Muhammed, son zamanlarda teşkil ettiği bir ordu
nun kumandanlığını, kölesi Zeyd’in oğlu (Usâm e) y e vermiş,
BEK TA ŞîLiötN İÇYÜZÜ 207
emri altında Aliden başka herkesin bu orduda bulunmasını

irade etmişti.
Buna:
— Bir kölenin oğlu, kumandan olamaz.
D iye itiraz edenler oldu ve bu itiraz edenler Usam e’nin
emri altına girmekten istinkâf ettiler. Muhaliflerin içinde Ebû-
Bekir, Ömer, Osman da vardı. Bunlar da orduya iltihak etm e
diler. Pek sevdikleri islâm peygamberinin emrini tutmadılar.
10 — Ebû-Bekir H alife olunca, Fatıma-tüzzehra’nın
hakkı olan (Fedek) hurmalığını elinden aldı, beytül’male dev
retti. Zaten babasının m atem iyle dilhûn olan bu kadını Ebû -
Bekir çok ağlatmıştı.
Ömer halife olunca, Ali’yi memnun etm ek maksadile
Ebu-Bekir’in zaptettiği bağı Fâtım a evladına verm ek istemiş
se de Ali:
«— Fatım a’nın ölümünden sonra neye yarar» D iyerek
öm erin bu teklifini reddetmişti.
11 — Osman’ın (Sıle-i ra^ın) behanesile, bütün akraba
larını yani Em evî hanedanını ehliyeti olsun olmasın, memuri
y et verip iş başına geçirmesi, hilekâr M ervanı menfasından
getirterek kendisine vezir-i umûr tayin etmesi, bütün ehl-i İs-
lamın mukadderatını bu alçak ve menfur adamın eline teslim
etm esi ve bu halin ihtilale kadar dayanarak kendi ölüm üyle
neticelenmesi, bu ölüm yüzünden de' pek büyük nifaklar v e şi-
kaklar zuhur edip alem-i islamın her tarafını kabus halinde
kara bulutlar kaplaması.
12 — Osman’ın kanlı gömleğile, karısı N aile’nin kesik
parmaklarını ele geçiren M uaviye’nin bunlardan istifade ede
rek pek rezilâne entrikalar çevirmesi v e pek çok islâm kanı
nın dökülmesine sebebiyet vermesi, en nihayet Cümhuriyet-i
İslâm iyeyi saltanata kalbetmesi.
13 — Yine, M uaviye’nin Saffeyn harbinde, (Amr As)
ın teşvikile, Kur’an-ı kerimleri mızraklara taktırarak mağlû
biyetten kurtulmağa çalışması, Kelâm-ullahı kendi nefsâni ■
hareketine alet ittihaz etmesi.
208 BEKTAŞÎLtĞiN İÇYÜZÜ |
i;
14 — H ila f e t i e le g e ç ir m e k v e s a lta n a tın ı k u r m a k m a k
s a d ı ile h a r e k e t e d e n v e m a k s a d ın a n a il o lm a k iç in m ü s lü m a n -
la r a r a s ın d a u ç u r u m l a r ı n a ç ılm a s ın a v e y ü z b in le r c e M ü s lü
m a n k a n ın ın a k ıtılm a s ın a s e b e b iy e t v e r e n , M u a v i y e ’n i n bu
h a r e k e tle r in i a f f e d e m e y e n h a k ik i m ü s lü m a n la r ın v e im a n e h
li A l i d o s t l a r ı n ı n h e r t a r a f t a M u a v i y e ’n i n h a r e k e t l e r i n i t a k b i h
e t m e le r in i f ır s a t it t ih a z e d e r e k , g û y a m u k a b e le b ilm is il y a p ı
y o r m u ş g i b i M u a v i y e ’n i n Ş a m l ı l a r a v e r d i ğ i b ir e m i r l e m i n b e r
l e r d e A l i ’y e l a n e t e t t i r m e s i ,
15 — M u a v i y e ’n i n , s a ğ l ı ğ ı n d a o ğ l u Y e z i d ’i h a l e f g ö s t e r
m e s i, M i l l e t - i i s l a m i y y e y i c e b r e n v e k a h r e n o ğ l u n a b i a t e t t i r - •
m e s i.
16 — Y i n e M u a v i y e ’n i n i m a m H a s a n ’ı ( k e n d i s i n d e n
s o n r a h a lif e o lm a s ı ş a r t ile ) m u s a le h a y a ic b a r la h ila f e t i k e n d i
n e t e r k e t t ir m e s i v e b ila h a r e o n u z e h ir le te r e k o r ta d a n k a ld ır
m a s ı, İ m a m H a s a n ’ı n v e f a t ı n ı d u y u n c a d a , Ş a m h a l k ı n a m a
t e m e m r i v e r m e s i, ş e h r i s iy a h b a y r a k la r ile d o n a t a r a k r iy a -
k â r a n e g ö s te r ile r y a p m a sL
17 — E b ı l - B e k i r ’in , P e y g a m b e r i n v e f a t ı n ı i ş i t i n c e aslı
o lu p o lm a d ığ ın ı g ö z ü y le g ö r m e k iç in , m a te m m a h a llin e g e lm e
s i, ( N a ’ş ) i n ü z e r i n d e ö r t ü l ü o l a n m a ş l a h ı k a ld ı r a r a k :
«— Ö lü m ü n d e , d ir iliğ in g ib i n e g ü z e l? »
D i y e P e y g a m b e r i n s ö ğ u m u ş a l n ı n a b ir b u s e k o n d u r d u k
t a n s o n r a h e m e n s a v u ş u p g it m e s i, a r k a d a ş la r ile b ir lik t e ( B e
n i s â id e s o fa s ı) n d a H ila f e t iş in e ç e k i d ü z e n v e r m e ğ e u ğ ra ş
m a s ı. ,
18 — Ö m e r ’i n P e y g a m b e r i n v e f a t ı n ı i ş i t i n c e s o k a k l a r d a
e lin d e k ılıc ı ile d o la ş a r a k h a lk ı t e h d it e t m e s i v e E b û - B e k ir le i
b i r l e ş e r e k o n u n h a l i f e l i ğ i n i t e m i n e m u v a f f a k o lm a s L
19 — E b u - B e k i r Ö m e r v e O s m a n d a n h i ç b i r i n i n m a t e m
y e r in e g e lm e m e le r i v e P e y g a m b e r in c e n a z e s i ile m e ş g u l o lm a k
g ib i m u k a d d e s v a z ife le r in i if a e t m e m e le r i.
20 — E b û - B e k i r , Ö m e r v e O s m a n ’ın h i l a f e t v e b i a t iş i n i
k e y if le r in e g ö r e h a lle tm e le r i.
Pır evinde: Şadırvan v e (m eydan evi) nin kem erleri
No: 14
Pir evinde: (Mihman evleri) nin arkadan görünüşü

No: 15
B EK TA ŞîLid^ ~ ':uZ Ü 20i)
Peygamberin, gasil, techiz, tekfin v e defni ile meşgul olan

Ali vazifesini bitirdikten sonra evine çek".-' ^ ş , ertesi gün ken
di sahabeleri ile birlikte mescide gelmişti. Kapıdan girerken:
— Siz, kendi kendinize H alife m i nasbettiniz? ( 1)
D iye sorması üzerine, Ömer:
«— N e zannettin ya! Sen bizi aradan çıkarmış m ı idin?»
D iye kinayeli bir cevap vermişti. Bu yüzden aralarında
münakaşa çıkmıştL Orada hazır bulunan Selman’ın da:
— Bu işin böyle olacağını, ben, vaktile Peygamberin ağ
zından kulaklarımla işitmiş idim.
D em esi üzerine, Ömer buna kızarak Selman’ın üzerine
yürümüştü. Ali, derhal Ömerin elinden kılıcını almış ve Sel-
man’ı muhakkak bir ölümden kurtarmıştL
21 — Em evîler ve Mervanîler, etrafa saldırdıkları ça
pulcu ordularına, İran ve Türkistan’ı baştan başa yıkıp harap
ettirmişler, milyonlarca masum insan kanı döktürmüşlerdi (2 ).
(1) O gün, ilk defa A li ile Ömer'in arasında geçen bu kinayeli sözler,
gönül kırgınlıklarına sebep olm uş ve bu kırgınlık, gitgide fılem-i islfun ara
sında müthiş uçurum lar tevlid etm iştir.
(2) D oktor (D ozy), tarih -i islâm iyyet eserinde: (E m evîler d evri, êski
putperestliğin ^ ^ ü l^ e lin d e n başka bir şey değildir.) diyerek bu devletin
tam teşhisini koydu. D insizlik, vah şi dinsizlik. D insizliği böyle olanın arap
lığ ı nasıl olur? Kendileri için ikoyu, b aşkalan için zalim bir araplık..
Her şeyden bir hadis uydurdular: (H er kim Araplara buğz ederse

A llah da ona buğuz eder.) D in’e kalblerile sarılan sa f m üslüm anlar düşünü
yorlar, P eygam ber Arap, Kur’an arapça, lau hadis d e elbette doğru olacak,
diyorlar.
E m evîler A rap olm ayanlara karşı A raplığı üstün tutabilm ek için te^meli
b öyle kurdular, yani, dinsizin, dindârı avlayan tem eli. V ay A rap olm ayanla
ra! Arap olm ayanlara (M evalî) adı verildi. Bu k elim e (köleler) m ânasına
gelir. ^ ^ a r ı küfürden im ana çıkaran Arap'lardı. ö y le ise ebediyyen A rab’a
m inn ettar kalm ak gerekti. Bütün A rap olm ayanlar, A rab’ın önünde köle
yığınlarıydı. Onun için A raplar A rap olm ayanların arkasında nam az kıl-
rnazlarclı.
— A vrupa Edebiyatı v e Biz, İsm ail Habib —
^^roa : 14
210 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYt.TZÜ
K anlan dökülen zavallı halkın bütün servet ve samanını da

deve katarlarile Şam’daki tünekleri olan saraylarına naklettir
mişler, dünyada misli görülmiyen bir haşmet, debdebe v e se-
fâhet alemi yaratmışlardı.
Öyle bir debdebe ve haşm et ki, Mısır Valisi Amr As,
Şam’a gönderdiği bir hey’ete, M uaviye’nin huzuruna girince:
— Esselâm-ü aleyke yâ Halifei Resulullah.
H itabile selâm vermelerini sıkı sıkı tenbih etmişken Şam
saraylarının ziynet ve ihtişamına gözleri kamaşan bu gafil
lerin:
— Esselâm-ü aleyke yâ Resulûllah.
D iye hitabetmeleri, beşeriyet dünyasında misli görül
memiş fecâatlerdendir.
22 — M uaviye’nin oğlu Yezid, 63 hicri tarihinde M edi-
nede katl-i âm yapmış, bütün (ensâr) denilen Peygamberin
Medineli sahabelerini kılıçtan geçirerek ortadan kaldırmıştı.
23 — Yezid’in oğlu küçük M uaviye, iyi kalbli bir insan
dı, babasına çekmemişti. 6 4 hicri senesinde H alüe olunca ca
mide bir hutbe okuyarak:
«— E y ahali, benim babam v e dedem kendilerine (Ehl-i
sünnet) adı vererek, Halifeliklerini iddia ettiler. Ali gibi ilmi
ve fazileti herkesçe bilinen birinin hakkını elinden aldılar. ts-
lâm iyete en büyük hizm et eden Ali’dir. Ali, bütün iman taşı
yanların başıdır. D in reisliği bizim hakkımız değil, Ali evlâdı
nın hakkıdır. Ben, hilâfeti sahibine bırakıyorum.
Demiş ve hilâfetten çekilmişti. Fakat o gece, onun anne-
sile birleşen M ervan tarafından zehirlenerek öldürülmüş, Mer-
van halife olmuştu.
Hain Mervan da, M uaviyenin ve Yezid’in giderlerine
uyarak, zerre kadar şeytan’ın yolundan sapmamış, cami’lerde,
minberlerde Ali’ye ve evlâdına lânet okutmakta devam e t
m işti
24 — B u m el’unlar, zaman-ı saltanatlarında, Kâbetulla-
hı yıktırmışlar, (Haccacı zalim) denilen ordu serdarlarına ge
niş salâhiyetler vererek yüzbinlerce islâm kanının yere dökül

mesine sebeb olmuşlardı (1 ).
25 — Bektaşilerin, Peygamberin, zevcelerinden Ayşe’yi
sevmemeleri sebebine gelince:
A — Hazreti Muhammed, daha hayatta iken, Ali ile A y
şe arasında bir iki hadise vâki olmuştu:
1 — Bir gün harlı ganimetleri taksim edilirken, Hazreti
Muhammed zevcelerine de hisse a y ır ıy o r u ş . Ayşe: (iki hisse
isterim) demiş. Muhammed, Ayşeye: (hakkına razı olmasını)
ihtar etmiş. Fakat o, iki hisse almak hususunda israr etmiş,
Ali’nin de buna canı sıkılarak A yşe’ye:
— Ciddiyetini takın, itiraz edip durma, hakkına razı ol.
Demiş. Ayşe, Ali’nin bu müdahalesine kızmış, aralarında
münakaşa olmuş. Hazreti Muhammed, A yşe’nin bu hareketini
beğenmiyerek Ali’ye demişti ki:
«— Ya Ali, dünya kurulalı beri, hiç görülmemiş bir iş
sana havale ediyorum. A yşe’nin ernr-i talakını senin salâhiye
tine bırakıyorum. Senin onu boşamaklığın, benim boşamaklı-
ğım olsun.»
2 — Ayşe’nin Ali’ye diğer bir iğbiran da (İfik) hâdise
sidir. Bu hâdise zuhur ettiği zaman, Hazreti Peygamber uzun
ca bir müddet Ayşe’ye küsmüştü. Ayşe, Muhammedin kendine
küsmesini Ali’den bilmişti. Yani, Hazreti Peygamberi, Ali’nin
teşvik ettiğini sanmıştı.
Halbuki Ali, daima âli fikirler taşıyan, m ülevves şeyler
le meşgul olmayan bir insandı.
M ^ l e şudur:
(B eni M üstalik üzerine yapılan bir gazvede A yşe de be
rabermiş. Gazâ’dan dönülürken M edine’y e yakın bir yerde
mola verilmiş.
(1) Haccac, m ancınıkla M ekke’y i yık.tığı A bdullah-ibn-i Zübeyr’in

k afasın ı kendi eliy le koparm ış v e üç gün Kâbe’nin içinde m ütem adiyen
adam kesm işti. Haccac, oradan M edine’y e gitm iş, M edine halkını da kâm i-
len kılıçtan geçirm işti. K apısı kapalı görülen bütün evler, içlerindeki eşya
ile v e içerisindeki insanlarla yakılm ıştı. K apısı açık olanlara k ılıç... kapalı
olanlara ateş.. Kur'anlar parçalanm ış, ayıaklar altına atılm ış, kadınların y a ş
m akları yüzlerinden, h alh al’la.rı ayaklarından koparılm ışta
— A vrupa Edebiyatı v e Biz, İsm ail Habib —
Ordunun hareketine yakın bir sırada, A yşe abdest yeni

lemek için Hevdeçden ( 1) çıkmış. Askerlerin gözleri önünden
biraz uzaklaşmak istemiş. Abdest bozduğu yerde kıym etli ger
danlığını düşürmüş. Geri döndüğü zaman farkına varmış. Ger
danlığını aramak maksadile, tekrar abdest mahalline gelmiş.
O sırada da orduya hareket emri verilmiş. Ayşenin devesini
yeden hadim, Ayşeyi (H evdec) in içinde oturuyor sanmış, de
veyi yederek ordu ile hareket etmiş.
Ayşe, gerdanlığını bulup geri dönmüşse de, ordunun git
tiğini, devesinin yerinde yeller estiğini görmüş. Kırın başında
yapa yalnız kala kalmış.
Her zaman ordunun arkasından giden ve geride kalmış
olan neferleri yola sevketm ek vazifesini gören, (Safvan) is
minde biri varmış. Bu sırada Safvan gelmiş. A yşe’yi kendi
devesi üzerine bindirerek ordunun arkasından yetiştirmiş. Bu
hali kötülüğe çekenler olmuş. Derhal Peygambere gammazla
mışlar. Gammazlar arasında o vaktin meşhur şairlerinden
(Hassan-ibni Sabit) de varmış.
Peygamberin, Ayşe’nin bu hareketine çok canı sıkılmış.
Kalbinde A yşe’ye karşı şüpheler uyanmış. Yüzünde endişe ve
teessür alâmetleri belirmiş (2 ).
(1) Hevdeç: D eve üzerine yüklenen oturm aya m ahsus sandık.

(2) ifik hâdisesi d ed iğim iz şudur:
A yşe, M uhamm edin tavrındaki bu iğbirarı sezince, M edine’ye vardıkla
rı zaman doğruca babasının ev in e inm eğe m ecbur olmuş.
Babasının evinde uzun zam an göz yaşları dökm üş. A nasile babası da
onunla birlikte h aylice ağlam ışlar.
Hazreti Peygam ber, uzun bir m üddet A y şey e küstükten sonra, bir gün
Ebû-Bekirin evine kadar gitm iş. A yşeye:
— Eğer ism etinden şüphen yoksa, Allaha yalvar da, bana (vahy) ile
se n in doğruluğunu bildirsin.
Dem iş. Bu sözler, gerek A yşe’y e gerekse anasına babasına çok dokun
m uş. Epeyce kederlenm işler. Teessürlerinden pek çok ağlam ışlar, sızlam ış
lar, adetâ Ebû-Bekir’in evi, bir (M âtem hane) olmuş.
A y şe, A llaha çok d u alar etm iş. N ih ayet A yşe'nin duası kabul olmuş.
Muhammed’e A y şe’nin beraeti hakkında Cebrâil vahy getirm iş.
Muhammed, bizzat bu vah yi bildirm ek üzere A y şe’nin yanına varm ış.
K onuşm a esnasında A y şe’ye (ham d v e şükür) tavsiyesinde bulunmuş.
BEKTAŞÎLİĞE İÇYÜZÜ 213
3 — A yşe’nin Ali’ye karşı iğbirarının başlıca sebebleri-

nin birisi de Hazreti Fâtım a’dır.
Fâtıma, küçük yaştanberi babası Hazreti M uhammed’e
bağlı idi. Onu fevkalâde severdi. Peygamber de: «Fâtım a be
nim parçamdır.» Diyerek onu bütün evlâdlarından üstün tu
tardı.
Peygamberin Fâtıma ve kocası Ali ile böyle alâkalı ol
ması müteaddit yerlerde m üteaddit defalar «Benim ehli bey
tim Ali, Fâtıma, Hasan, Hüseyin» dir. Diyerek yalnız Ali, Fâ
tıma, Hasan ve Hüseyin’i kendi ehlibeyti sayması hele «Sed-
dül-ebvab» hâdisesinden sonra M escidi Resulullaha açılan bü
tün odaların kapılarını kapattırması ve yalnız Ali’nin kapısını
olduğu gibi bırakması Ayşe’nin Ali’ye karşı kıskançlığını tah
rik etmekteydi..
Hicretin ikinci yılında «Seddül-ebvab» hâdisesi olmuş
tu. Hâdise şu idi:
Bir gün Peygamber sahabelerine şu emri verdi:
«Seddül-ebvaba illâ bab-ı Ali» Türkçesi «Ali’nin kapı
sından başka M escide açılan bütün kapıları kapayınız» M a
lûmdur ki M edineye hicretten sonra M escidi Resulullah ya
pılırken Peygamber kendisi için mescide bitişik bir oda yapıl
masını emretti, sonra da yakın akraba ve sehabelerinin otur
maları için de birer oda yapılm asını istedi. Bu odalar yapıldL
Bu odaların hepsinin kapısı M escide açılırdı. Peygamberle
birlikte bu sehabeler istedikleri zaman bu kapılardan mescide
girerlerdi. Odaları bulunan sehabeler arasında şunlar da vardı:
Ali, Peygamberin amcası Hamza, Ebu-Bekir, Ömer, Os
man.
Fakat Ali’nin kapısından başka bütün kapıları kapayınız
emri verilince sehabeler aralarında kırgınlık oldu.
A yşe, derhal gürleyerek:

— Lâ vaUah! Ben Cenabı H aktan başka k im seye ham d-ü şükretm em .
D iy e m ukabelede bulunm uş.
Yukarda ism i geçen şâir Hassan’ın, Peygam bere kötüm ser lıaber verdi
ğini! b ilen (^Sa!van) da, onun üzerine yürüm üş v e şâiri kılıcı ile yaralam ış
. m — A ta iy y e —
214 BEK TAŞÎLİĞE İÇYüZtt
Bunlar Hazret-i Hamzaya şikâyet ettiler. ^ ^ r e t-i

za da Peygambere gelerek:
«— Y a Resulullah. B en senin amcanım. A li ise am^canın
oğludur. Ali’nin kapısını açık bıraktığın halde benim kapımın
kapanmasını emredişinin hikmeti nedir?» Demişti.
Peygamber, Hazret-i Hamzayı çok severdi:
«— Amcacığım bilirsin ki ben kendi kendime hiç bir
emir vermem. Bu emir Allahın emridir. Allah böyle istiyor..))
Cevabını verdi. Bunun üzerine Hamza, Ebû-Bekir, Ömer, Os
man’ın mescide açılan odalarının kapıları kerpiçle örüldü. Yal
nız mescide Hazret-i M uham med’le Hazret-i Ali’nin odaları
nın kapıları açık bırakıldı. Bunlar mescide bu kapıdan diledik
leri zaman girer, çıkarlardı. Bazı tarihler:
«Peygamberin son günlerinde Ebu Bekirin mescide açı
lan odasının penceresinden Peygamberin onunla konuştuğunu
yazarlar.» Bu tamamen asılsızdır. Çünkü o sırada yâni (K apı
ların kapanması) tarihinden sonra Ebu Bekir evini gayet
uzak bir m ahalleye taşımıştı. H attâ Peygamberin vefatı ha
berini Peygamberin kapısında beklettiği kendi kölesinden al
mış, bunun üzerine atına binerek Peygamberin evine gelmişti.
4 — Peygamberin neslinin Fâtıma’dan üremesi ve Fâtı-
ma’nın iki oğlu Hasan ve H üseyn’i, Peygamberin fevkalâde
sevm esi de Ayşe’yi kızdırmakta idi. Çünkü, Fâ^m a’mn Hasan
ve H üseyin’den başka Zeynep ve Gülsüm adlı iki de kızlan
vardı. Ayşe’nin ise çocuğu olmamıştı..
Hattâ bir gün A ^ ^ Peygamber’e şikâyet ederek bütün
kadınların birer künyeleri olduğu halde kendinin künyeden
mahrum olduğundan üzülerek anlatmış. Peygam ber de:
«— K ız kardeşin Esm â’nın oğlu Abdullah’ı kendine ev-
lâd edin ve Ümmü Abdullahın künyesini al.» B uyırm uştu.
A yşe de böyle yapmış o tarihten sonra « üm m ü Abdullah -
Abdullahın anası» künyesini almıştı. Künye; lâkap demektir.
B — Bektaşîlerin A yşe’yi sevmediklerinin bir sebebi de,
onan Peygamberin emri hilâfına hareket ebnesi ve evinde
oturmıyarak siyasi işlere karışmasıdır.
BEKTAŞîLîĞiN İÇYüZtt 215
1 — Ali’nin hilâfetinden sonra ona karşı beslediği se-

bebile (Talha) ve (Zübayr) le işbirliği yaparak, Ali’nin üzeri
ne ordu çekmesi, (Cemel harbi) ni yaratması bu yüzden pek
çok islâm kanının dökülmesine sebebiyet vermesidir.
2 — Ordunun mağlûbiyetinden sonra da Basradan aynl-
mıyarak Ali aleyhinde siyasi hâdiseler vücuda getirmeye ça
lışması ve nihayet muztar kaldıktan sonra ( 1) Alinin emrine
itaat etm esi ve Ali’nin emrile kendisine terfik edilen kardeşi
Muhammedibni Ebu Bekirle M edineye gittikten sonra yaptığı
hareketlerden pişman olduğuna dair Peygamberin zevcelerin
den Sefiye’ye teessürler beyan ettiği halde sonradan gene Ali
aleyhinde düşmanlıkda devam etmesi,
C — A yşe’nin Bektaşiler tarafından sevilmemesinin di
ğer bir sebebi de şudur:
Ayşe, îm am Hasan vefat ettiği zaman, cenazesinin, D e
desi Hazreti M uhammed’in merkadi yanına defnedilmesine
mümanaat etti. O gün bir katıra binerek hempâlarını başına
topladı ve cenâzeyi getirenlere ok attırdı. H atta oklardan bazı
ları îm am Hasan’ın tabutuna saplandı ve müessir bir harbin
çıkmasına ramak kaldı.
•*
(1) A yşe, Cem el harbinden sonra M edine’y e gitm eyip B ^ a ’d a k ^ m ış-

tı. A yşe’nin B asra’da otûrmasını m u vafık gö^ n ey en A li, A bd ul^ h -ibn i
A bbas'ı ona göndererek ^ ^ im e ’y e gitm esi ^ r i n i teb liğ ettirdi. F ^ rat A y şe
bu em ri dinlem ediği gibi, ibni-A bbası da h u ^ u u n d a n koğdu.
ik in ci d efa H azreti A li bizzat A ^ ^ ’n in ayağın a giderek b ir çok
nasiıhatler etti. A yşe A liy e d e kafa tutarak M edine’y e gitm em ekte inad etti.
ü çü n cü de:lia, H azreti A li, oğlu im am Hasan’ı A y şe’y e göndererek der

hal M edine’y e hareket e tm e y ^ * k olursa, vak tile H azreti P eygam berin k en
d isin e verdiği salâhiyyeti istimfil ed eceğini, y a n i P eygam ber onu
boşam ak m ecburiyetinde kalacağını teb liğ ettirdi. B unun üzerine, bu son
v e k at’i haberi alan A yşe, ö r d ü ^ e k t e olduğu saçlarını bitirm eğe b ile vak it
bulamadan, acele ile, d evesin e atlayıp Medine’y e gitm eğe m ecbur oldu.
— Revzatül’alıbab —
216 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYttzÜ
Bu hadisede Ali’nin dostları itidali muhafaza etmiş ve

Ayşenin bu hareketinin kötü neticeler doğurmasına mani ol
muşlardı.
Ayşe’nin bu hareketinin sebebi şu idi:
Peygamberin defnedildiği yer A yşe’nin iddiasına göre
kendi malı idi. Bu sebeple kendi rizası -olmadan kimse oraya
defnedilemezdi. Ayşenin bu hareketi hakikate katiyen m uva
fık değildi. Çünkü:
1 — İslâm kanunlarına göre ölünün mirasının 8 de 7 si
evlâdına ve 8 de biri zevcelerine kalır.
Bu kanuna göre Peygamberin evinin sekizde yedisi y e
gane evlâdı olan Fâtimetüzzehra’ya kalmıştı ki, Fâtim eden
sonra bu miras Fâtimenin kocasile çocuklarına intikal eder.
Görülüyor ki, bu kanuna göre mirasın ancak sekizde biri A y
şe’y e ve A yşe ile birlikte Peygamberin diğer zevcelerine isabet
ediyor. Hal böyle iken A yşe’nin bütün mülke tesahüp etmesi
ve onu zorla zabt etm eye kalkışması ibretle tetkik edilir hâdi
selerdendir.
2 — Sekizde yedisi Fâtim enin kocası ve oğullarına inti
kal eden bu mülkte Ebû-Bekir’in defnedilmesine, ne Ali itiraz
etmiştir, ne de oğullarL Ömerin buraya defnine de yine itiraz
eden olmamıştı. Hususile Ebû-Bekir, A yşe’nin babasıdır.
3 — Bu mülk A yşe’nin bile olsa oraya Peygamberin to
rununun defnedilmesinde Ayşe için ne gibi maddî veya mâ
nevi zarar vaki olabilirdi? Hususile islâm iyet ölülere ihtirâm
etm eyi emretmiştir. V e imamı Hasan da Peygamberin sevdiği
ve ölürken de ümmetine tavsiye ettiği torunudur.
M uhammed Hanefi, A yşe’nin bu hareketini şu suretle
takbih etmiştir:
Türkçesi:
«D eveye bindin, katıra bindin, eğer yaşarsan file d e bi-
BEKTAŞ1LİĞ1N İÇYÜZÜ 217
ı ı e c e k s i n . S e n i n h a k k ı n . s e k i z h i s s e d e n b ir h i s s e n i n d o k u z d a b i
ri id i. S e n is e h e p s in e t e m e llü k e t t in .»
M u h am m ed H a n e f i , A y ş e ’n i n C e m e l h a r b i n d e d eveye
b in d iğ in i, i m a m H a s a n ’ın c e n a z e s in i o k la tır k e n k a tır a b in d i
ğ in i z ik r e t t ik t e n so n r a , b u g id iş le y a ş a y a c a k o lu r s a n f ile d e b i
n e c e k s in . S e n b u m ü lk ü n y e t m i ş ik id e b ir in e s a h ip ik e n b ü t ü n
m ü lk ü z a p t e t m e y e k a lk ış tın d e m e k te d ir .
H u s u s i l e k i A y ş e ’n i n b a b a s ı E b u b e k ir ; (P e y g a m b e r le r in
m ir a s ç ıs ı o la m a z . O n la r ı n m a l ı b ü t ü n m i l l e t i n d i r ) d e m i ş ve
F â t i m e y i F e d e k b a ğ ı n d a n m a h r u m e t m i ş t i r k i, b u i ş t e d e y a n i
E b û b e k ir in F e d e k b a ğ ın ı z a b t e t m e s i v e P e y g a m b e r in k ız ın ı
ü z g ü n b ir h a l d e b ı r a k m a s ı d a A y ş e ’n i n t a h r i k i l e o l s a g e r e k t ir ...
E b û b e k i r ’d e n s o n r a h a l i f e o l a n Ö m e r ’i n F e d e k b a ğ ı n ı H .
A l i ’y e t e r k e t m e k i s t e d i ğ i n i v e A l i ’n i n « F â t i m e d e n s o n r a n e y e
y a r a r » d iy e r e k b u b a ğ ı k a b u l e t m e d iğ in i y u k a r d a y a z m ış tık .
H e m e n a n a h a t la r ın ı y u k a r ıy a s ır a la y ıv e r d iğ im iz , ş u t a
r i h î v e m ü e s s i f v a k ’a la r d ır k i, A l e v î v e B e k t a ş î l e r i n E m e v î l e r ’-
l e M e r v a n île r e v e b u n la r a t a b i o la n la r a h u s û m e t b a ğ la m a la r ı
n a s e b e b o lm u ş t u r .
B u a r a d a , E m e v île r in ih tir a s ın a k u r b a n g id e n , o n la r ın
â m â lin e h iz m e t e d e r e k , E h l-i B e y t i u n u ta n h u le fa -i s e lâ s e ile
A y ş e y e d e g ö n ü l k ı r g ı n l ı ğ ı g ö s t e r m i ş l e r d i r . İ ş t e b u g ö n ü l k ır
g ı n l ı ğ ı d ı r k i, b u d ö r t i s i m d e n h e r h a n g i b i r i s i n i t a ş ı y a n ı , ta r i
k a tla r ın a a la m a y a c a k k a d a r, o n la r ı ile r i g ö tü r m ü ş tü r .
*
**
B e k t a ş î l e r i n i n a n c ı n a g ö r e , M u h a m m e d ’i n d ö r t y â r i ( A l i ,
F â t ı m a , H a s a n v e H ü s e y i n ) d e n ib a r e t t ir .
B u n u , y a k ı n t a r i h i n B e k t a ş î ş a i r l e r i n d e n I s t a n b u l ’l u H i l
m i D e d e B a b a , C e n a b ı p e y g a m b e r e h ita b e n y a z d ığ ı u zu nca
218 BEKTAŞiLIĞiN İÇYÜZÜ
bir (N a’ti şerif) in içinde getirdiği tek bir beyitle, p'ek güzel
açığa kor:
Çâr-i yirin’dir senin, kim eyledin ehi-i kesi

Mürtem vü Fatıma, Şebbir ile hem Şübberi
Bu beytin mânası:
(Y a M uhammed, senin dört yârin, ancak hırkanın altına
aldığın, (A li, Fâtıma, Hasan ve H üseyin) dir. demek olur.
Gene Abdal’ın iki şiiri kalmıştır. Bunların her ikisi de

İmam Hüseyin hakkındadır. Bu iki şiiri sona getireceğiz ve bu
suretle birinci cildi bitireceğiz.
TERCÜMÂNLAR
Bektaşi tarikatını ilgilendiren bazı tercümanlar kalmıştı

ki, biz bunları daha sonra yazacağız demiştik. Şimdi sırası gel-
i y iy o r u z .
1 — S o f r a y a otûrur^ken
^ ^ m -i şah.. E vvel d iy elim . K a ^ m A llah diyêlim..

G eldi A li sofrası.. Y â Ş ih diyelim .. Şah v ersin b iz y iy e
lim ... A llah e y v ^ a l hû d ost...
2 — S o f r a c ı n kalkaarken:
B ^ m -i şah.. ^ A l . . Bu g itti g a n i» gele.. H ak Mu-

^ ^ ^ n ed A li b erekâtin ı vere.. Y iyip, yed iren lere, p işirip
kotarânlara, nûr-i v e aşk-u şev k ^ ^ . gittiği yerler
gam v e görm eye.. H izm et sahibleri, hizm etlerinden
şefaat bula.. Lo^kma hakkına, E vliya kerem ine, cöm erdler
cem ine, gerçek erenler dem ine A llah eyvallah hû dost.
3 — Su iç er k e n :
B esm ele söylenir, içtikten sonra:

H üseyne selam ve rahm et. Ona şehid edene sadhezar la
n et... denir...
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYtrZÜ 219
4 — Işık yakarken:
Bism-i şahh.. Allah Allah.. Çırağ-ı rûşân, Falır-i De^^^^
Zulrfır-i iman, küşid-i mey^n... ^Kanunu evliya, kn^vvet-i
Abdalan.. Gerçek erenler demine Hû Allah dozi...
5 — Işığı sır ederken:

Bism-i şah.. Alah Allah..
Bâtın oldu, çerağ-ı nûr-u .Âhmed
Zahir oldu, Şems-i Mah-i Muhammed
Allah eyvallah hû dost.
6 — Kapıddan girerken:
Allah dost.. Hak dosta Erenler, aşıklar, sadıklar ve
sa^san-i iiyin-i cem aşkına Hû Allah eyvallah
7 — Mürşid huzurunda:
Şem-i tevfik-i hidayettir yüzün
Ehl-i Naciye beşarettir yüzzün
Suret-i Haktan işarettir yüzün
^rcc-ü ih^ram-û ziyarettir yüzün
AUalı eyvallah Bû dost ...
8 — Tığ-ı bend bağ^^ırken:

B^m-i ışah Allah Allah...
îsmet-i ınerdan ile dil bendini
G^fışüvare kılmışem pir pendini
Rehber ile Pire ettik iktida .
tl'aktı Sel^n boynuma tığ'-bendini
Allah eyvallah Biı dost...
9 — Kamberiye takınırken:
Nişan verdim sâna Kamber Ali’den
Erenler hâ^rni, Şıih-i Veliden
Kamberim Düldül’e, gayret kuşağı
Kuşandım ben anı Pirin elinden
Allah eyvallah Hû dost...
10 — Teslim taşı takınırken:

Erenler erkânı oldu imanını
Kalmadı gönlümde şekk-ü gümanım
Takup teslim, olup hakka hemişe
Erenler yolunda fedadır canım
Allah eyvallah Hû do^...
11 — Hırka giyerken:
Binedân-ı Ahmed’e kıl iktida
Baş-Ü canı terk’edüp eyle feda
Cehd-edersen giydire ta ereenler
Hırka-i fahr-i Muhammed Mustafa
12 — El, yüz yıkarken:
Bism-i şah.. Allah Allah
Dest-i Kudret-ullah.. Cemfili-i Resûl-ullah..
Kemal-i Resûl-ullah.. Kerem-i Şah-i Velayet Ali
Keramet-i Hünkâr Hacı Bektaş Veli,
Bihürmet-i Batım Sultan,
Alah eyvallah Hû dost...
13 — Misafir oldûğu yerden ayrılırken:
Bism-i şah.. Allah Allah.•
Kadr-i -^visalin Nûr-i saâdet
Vech-i cemâlin Ruz-i kıyamet
Dem mail oldu, ^ım ^ 1 oldu
Gelmek iridet, gitmek icıizet
14 — Yola düşünce:
Bismillâh ve billâh, Tevekkelt-ü alellah
Li havle velâ kuvvele illa b^îr
15 — Traşa başlarken:
Bism-i şah.. Allah Allah...
Traş olmak bugün minnet Budaya
Tevellâmız Muhanıımed Mustafa’ya
Teberra kılınışız biz harici'ye
Esir olduk Ali Zeynel’aba’ya
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 22!
16 — T r a ş b itin c e :
Bism-i şah. Allah A l lah.

Kim traş olduk bugün bulduk safâ
Ehl-i Beyte bendeyiz kıldık vefâ
Nazil oldu Ayet-i (Muhalleku)
Hem traş oldu anınçün Mustafa
17 — A y in - i c e m d e n d a ğ ılır k e n :
Bism-i şah.. Allah Allah..

Oturan, duran. Koğsuz, gaybetsiz evine varan,
Yastığına baş koyup niyaz eden canların Hak erenler
muradını vere, gerçeğe Hû, Allah eyvallah.
18 — U y k u y a y a ta r k e n :
Bism-i şah. Allah. A llah..

Yattım Allah kaldır beni.. Rahmetine daldır ^beni-
Eğer vâdem yetti ise, iman ile gönder beni...
Yattım sağıma, döndüm soluma, sığındım süphamma...
Mürşidime, rehberime, Pirime, dinime, imanıma.. Kalkaream
A llah, kalkamazsam âmentü billflh... Destur, A^llah e^^âh.
19 — U y k u d a n k a lk ın c a :
üç defa: (Selâmullah ve salevatullah yâ imam H^%yin!)
20 — T e k k e le r k a p a n m a z d a n e v v e lk i z a m a n la r d a , H a c ı B e k t a ş
d e r g a h ın ı z iy a r e te g id e n le r şu ş e k ild e h a r e k e t e d e r le r d i:
A — T ü r b e y e g ir m e z d e n e v v e l d ış e ş iğ e n iy a z ve
ş u te r c ü m a n o k u n u r d u :
Blsm-i şah.. Allah Allah-
Eêlâm ey mihrüban-i barigâhi evliya
Esselim ey cansiperân-i tarik-i evliya
Ês^m ey sahibân-i ahd-i ikrir-i mezid
Esselam ey tâbian-i şer’-i pâk-i Mustafa
Berce^nl-i Muhammed, kemil-i imam Hasan ve
iınaaım Hüseyin, Ali Râ Bülende salevât.
B — A şa ğ ıd a g ö s te r ile n ş e k ild e z iy a r e t e d ilir , m ü t e a k i
b en şu ter cü m a n okunurdu:
Bism-i şah.. A llah Allah.
Cemâlindir senin nür-i ilflhi
222
Yüzündür alem.in mihrile mâbi

Ayağın bastığı ey mazhar-i hak
Erenler başının tac-ü k^^ta
Niyaz olsun ^sana dünya ve ukbii
Ki sensin ^ta-ü dünya padişahı
Bercemâl-i Muhammed, kemal-i tmam Hasan ve
imam Hüseyin, AU Ri Bülende salevât.
- Z iyaretin ş e k li -
T a r i f i : O k la r g i d i ş , r a k a m l a r n i y â z iş a r e t i d i r . O n d ö r t n i -
y â z d a n s o n r a , o n b e ş i n c i I o .sm a g e l i n c e n i y a z e d i l m e d e n a y a k t a
d u r u lu r , z i y a r e t t e r c ü m a n ı o k u n u r d u .
223
Ş e r ia t A k id e le r i
Bektaşîlerin tarikatle ilgili hallerini bir bir anlattık. Şim

di biraz da şeriat hususundaki akidelerinden bahsedelim.
(Şeriat) tâbirim, belki, herkesin tuhafına gidebilir, (B ek
taşîlerin şeriatle ne alâkaları varmış?) diyecekler de ■buluna
b ilir .
1 — Namaz:
Halbuki hiç te öyle değildir. Bektâşîler için: (Namaz kıl
mazlar) diye sağdan soldan tarîz vuku buldukça, onların: (N a
maz da bizim, niyâz da bizim, ibâdet de gizli, kabahat de gizli)
dediklerini bilmiyen yoktur. A levî ve Bektaşîlerin bir kısm ı
namaz kılarlardı F akat bu namazları dergâhlardaki mescid-
lerde veya kendi evlerinde gizli olarak kılarlardı. Şehir ve ka
saba yerlerinde oturan Bektaşîlerden bir kısmının da namaz
kıldıkları bilinm eyen şeylerden değildi.
Bir bilginimizin Bektaşîliğe dair neşrettiği eserde (kasa
ba Bektaşîlerinin her zaman namaz kılm akta oldukları) tas
rih edilmiştir.
A levî ve Bektaşîlerin, namazlarını gizli kılmalarının ik i
s e b e b i vardır: :
Bunlardan birisi yukarıda yazdığımız gibi M uaviyenin

minberlerde «Al-i M uhammed» e fena söz söylem eyi emret
m esi idi.
Alevîler, yani «Al-i M uhammed» i sevenler, bu zalim
halifelerin hükümrân olduğu yerlerde camilere gitmekten sa-
kınırlardı M alûm olduğu üzere iman ehlinin sevdiği ve salâ-
vat getirdiği «Al-i M uhammed» Ali, Fâtıma, Hasan, Hüseyin-
le onların evlâdı idi.
İkinci sebep de Alevîlerin halıya, keçeye secde etm eyi
caiz görmemeleri idi. A levî ve Bektaşîlere göre secde edilir
ken alın konacak yer ya toprak gibi ana madde olmalı, veya
topraktan çıkan ağaç ve ot üzerinde namaz kılınmalıdır. H ele
kirli ayaklarla basılan yünlerden yapılmış halı v e keçe üze
rinde nam az kılmak caiz olmaz.
224
Bu sebeple Alevilerle Bektaşîler daima secde ederken alın

larını toprak üzerine koyarlar, secde edilirken her pâk v e te
miz toprak üzerine alın koymak caizdir. Fakat toprakların en
mukaddesi Kerbelâ toprağı olduğu için secde edilirken alnı
Kerbelâ toprağına koymak tercih edilir.
Çünkü peygamberimizin sevgili torunu Hazret-i İmam
Hüseyin İslâm iyeti yer yüzünden kaldırmağa çalışan Em evî
halifelerinin zulmünü herkese bildirmek için nefsini feda et
miş, Kerbelâda iki oğlu, on dokuz akrabası, elli sahabesiyle
birlikte şehit olmağa rıza göstermişti.
İşte bu sebepledir ki Kerbelâ toprağı toprakların en mu
kaddesidir.
Alevîlerce mukaddes tanılan bu topraklar Kerbelâda ha
zırlanır tazyik edilir. Yuvarlak veya dört köşe olarak yapılır.
Şimdiki liralar büyüklüğünde veya daha büyük olur, etrafı
tırtıllıdır. 12 köşe vardır. Üzerine: «Allah, Muhammed, Ali,
Fâtıma, Hasan ve Hüseyin» isimleri yazılır v e buna namaz
mühürü denir. Namaz mühürü temiz bir kese içine konur ve
namaz kılınırken keseden çıkarılarak alın üzerine konacak şe
kilde secde edilen yere konur. Kerbelâ’da yapılan bu namaz
mühürlerini eskiden seyyahlar her tarafa götürürlerdi.
Şimdi biz, Bektaşîlerin, islâm dininin şartı üzerinde

ki görüşlerini ve bu şartları bazı farklarla ne suretle yerine
getirdiklerini kısaca bildirelim:
Nam az kılma hususlarını anlattık. Yalnız bazı Bektaşi
şairlerinin namaz hakkındaki söyledikleri nefeslerden l;>ir ik i
,örnek gösterelim.
şa^rtını sual edersen
ic^ınalnde şartı beştir efendi
Muradın ger iman öğrenmek ise
Anın da adedi beştir efendi

S avın ile salât, zekât ile hac

M alın var ise hak yolu n a saç
B iri şe h id ettir l i f t t i m aç
Bu ^sana acayip iştir efend i
P eygam berleri sev anlara i^ m

inanm ayanlardır ol nâre yanan
M elek, kitab, ahret olm az m ı ahsen
V ar ise im anın hoştur efendi
D in Muhammed dini, cüm leden

G ayri d inleri bilm ezem n ^ al
Ziyade değildir üç farzdır gusül
M azmaza, istinşak, beden yaştır efendi
B iz dört biliriz abdestin farzın

Gel öğrenm eğe var ise kasdin
D irseklerin m âil, yum alı destin
<Veak) ile (ricleyn) yaştır efendi (1)
On ik i şartı vardır sakit’ın

K ılıp anı m enziline iletin
A yııel’yak in var ise bir illetin
A nın da adedi şeştir efen d i
Hademen, necâsetten ey le taharet

ö r t avret yerini etm e kerahet
İstik b â H kıble, vakitle n iyyet
Bu a ltı saydığım d ıştır efend i
Tekbir al ellerin başına götür

K ıyam , kırâet, rükû, sücud’dur
K a’de-i ahirede bir m iktar otur
K ılarsan ne gÜzel iştir efendi
(K aygısız A bdal) ın bildiği böyle

N oksanı var ise doğrusun söyle
Su bulunm az ise, teyem m üm eyle
tk i darb bir n iyyet üçtür efendi.
*
*#
i J) Yüzünle dirsekten yum alı destin

Başınla ricleynin yaştır efend i
l.i'orma ; Ilı
Türlü günahlarım yere döküldü

Bak için abdestim aldığım zaman
Sağ yanıma iki melek dikildi
Sabah namazını kıldığım za^ın
Gökten yere indirdiler Burağı

Hû deyince yakın eder ırağı
Dünyada, ahrette yanar çırağı
öğlen namazını kıldığım zaman
Yerden göğe saf saf olmuş melekler

El kaldırın kabul olsun dilekler
Bize nazar eyler çerh-i felekler
ikindi namazın kıldığım zaman
Kalbi pâk olan hak sırrını sezer

(Kirâmen kâtibeyn) hayrını yazar
Firdevs-i âlâda salınıp gezer
Akşam namazını kıldığım zaman
Mü’min olan canlar beş vaktin kılar

Onun içi dışı nur’ilen dolar
Muhammed Mustafa şefaat kılar
Yatsı namazını kıldığım zaman
(Hatayi) yim hakkı dilinden komaz

• Daima ederiz biz hakka niyaz
Yedi (Yâân) ile üç kere (ihlas)
Hak nasib eyleye öldüğüm zaman
*
**
Sabah namazına uyan
Terk eyleme kıl namazı
Türlü kokulara boyan
öğleni kılmazsan, kalır

imanını şeytan alır
Mekânın cehennem olur
ikindiye hazır olun

Erenleri nâzır bilin
Akşam namazını kılın '
Terk* eyleme kıl namazı .
Yatsı namazını gözet
Kılıp menziline ilet
Olursun tamudan azad
Hakkın nuruna batarsın •
Canın cennete atarsın
(Sakine) der ne yatarsın?
*
**
Görülüyor ki, Bektaşî şairleri abdest ve namâz adâbını

herkes kolayca bellesin ve aklında tutsun diye nazmetmişler-
dir ve halkı namaz kılmaya teşvik için namazı nazma çek
mişler ve sena etmişlerdir.
Buna rağmen «Bektaşîler namazı inkar ederler, onlar
zındıktırlar» gibi sözler söylemek, din kardeşine iftira ve
bühtan etmektir sanırız.
ORUÇ
2 — Bektaşîlerin Ramazanda oruç tutanları vardır. B il

hassa kasaba Bektaşîlerinin oruç tuttuklarını biliyoruz. R a
mazan orucundan başka ayrıca muharrem ayı girince de on
gün oruç tuttukları vakiydi. Bu on gün içinde gece ve gündüz
kat’iyyen bir damla su içmezler, on birinci günü, Kerbelâ top-
rağile oruçlarını açarlardı.
Oruç. namaz, gusül, hac hicabdır âşıklara
Aşık bundan münezzeh (Naz-Ü niyaz içinde)
— Yunus Emre —
HAC J
3 — Bektaşiler hacce gitmiyor, diyenler vardı, halbuki,

bu doğru değildi. Onların zenginlerinden de hacce gidenler
228 BEKTAŞÎLİĞiN iÇ Y üZü
bulunuyordu. Bu, böyle olmakla beraber onlarm itikatların

ca tavaf edilecek yer (Gönül evi) dir.
Bakınız, bir Bektaşi şairi tek bir beyitle bunu nasıl açık
lıyor:
Yılda bir kez hacc-olursa Kâbede ey hâcı bil
Kıl gönül beytin tavâf, her demde Baccullah var
-Neshimi -
Hazreti M evlânâ’nın da buna benzer şu Farisî rubaisine

bakınız:
Dil bedest âver, ki hacc-i ekberest
Kabe bünyâd-i Halil-i Azarest
Dil nazargiih-i Celil-i ekberest
Kez hezarân Kibe, yek dil bihterest
Buna tercüme gibi olan şu Türkçe rubaiye de bakınız:
Girme zahid bezmine, görme mürâi yüzlerin

Dergeh-i Abdal’e gir de bezm-i hâsullahı gör
Dön, ziyaret eyleme ibralıim’in bünyâdını
(Dertli) nin gönlün ziyaret eyle Beytnllahı gör
- Dertli Baba -
H atâyi’nin de şu parçasını okuyalım:

Hatiyi hâl çağında
Hak, gönül alçağında
Yüz bin Kâbe yapmaktır
Bir gönül al, çağında
M evlânâ’nın, H atâyi’nin veya aklı başında diğer Alevî

ve Bektaşi şairlerinin bütün bu sözleri ne K abeye gitmeyi
menetmekdir, ne de Kâbeyi inkâr eylemek.
Alevi ve Bektaşilere göre, islâmın gayesi, birlik ve ce
m iyetin saadetidir. Cemaatin saadetini düşünmeyen, halkın
hakkını yiyen, yoksulları perişan bir halde bırakarak onların
sefil halde yaşamasına göz yuman, önüne gelen müslümanla
rın kalbini kıran, islâm cem aatini birbirine düşüren, işi gücü
kötülük, iftira, yalan, dalavere olan bir adamın hacce gitm ^
sinden ne fayda umulur? Böyle bir adamın «yüz bin defa

hacce gitmesindense vaktinde bir gönül alması daha iyidir.»
demektir.
*
M ekke’ye giden Hacılarımıza deliller sorarlarmış:

— Ya Hacı! Boncuk almıyacak mısın? (yâni tesbih)
Hacı gürleye gürleye cevap verirmiş:
— Hacı, boncuk almayacak ta, M ekkeye neye geldi?!
Buna benzer garip bir hikâyenin, kendim de şahidi ol
dum. Bir mecliste mezhepler hakkında konuşuluyordu, bir
zata sordum:
— Hangi mezhepdensin?
Hemen papağan gibi cevabı şaklattı:
— İmam-ı âzam Ebû-Nanife Kûfi Num an ibn-i Sabit
mezhebindenim.
— Pekâlâ im am -ı âzam kim?
— Bilmem.
— Ebû Hanife dediğin kimdir?
— Bilmem.
— Hanife dediğin kadın ismi mi, erkek ismi mi?
Kadın ismine benziyor.
— Pekâlâ burada ne arayor?
— Bilmem.
— Kûfi Numan dediğin ne?
— Vallahi bilmem.
— îbn-i Sabit kim oluyor?
— Billâhi bilmem.
Kimsenin kimseden yoktur haberi

. Böyle bir acayib seyran bulunmaz
- Turabî -
GUSÜL
4 — ((B ektaşîler yıkanmazmış) diye cinas çıltılmakta-
dır. Fakat bu, çirkin bir iftiradır. Gusül işinin açıkta yapıl
madığı herkesçe bilinen bir keyfiyettir. Binaenaleyh, onların
gusül hakkında şöyl e bir. sözleri vardır:
Asıllarda asıl nedir?

Usullerde usul nedir?
Şeriatte su pâk eder ,
H akikatte gusül nedir?
c ABDEST
5 — Bektaşîler, abdest almazlar mı?
A b d e s t alırlar: Nitekim, ikrar bahsinde bunun şeklini
anlattık. Burada tekrara lüzum görmüyoruz.
E Z A N
6 — Bektaşîler, ezan da okurlar, yalnız iki cümle daha

ilâve ederler ki şu şekli alır:
Allahü ekber 4 D efa
Eşhedü en lâ ilâhe illallah 2 »
Eşhedü enne M uhammeden resulûllah 2 »
Eşhedü enne Aliyyen veliyyullah 2 »
H ayye alessalâh 2 »
H ayye alelfelâh 2 »
H ayye ala hayril amel 2 »
Allahü ekber 2 »
Lâ ilâhe illallah 1 »
KELİM Eİ ŞEH A D ET
7 — Bektaşîler de, her zaman (kelim e-i şehadet) geti
rirler, yalnız kelime-i şehadete bir cümle daha eklerler. Onu
da benden Minleyin:
(Lâ ilâhe illallah, Muhammed-ün Resulullah, Aliyyün
veliyyullah.) \
F İT R E VE ZEKAT
8 — Bektaşîler, (Fitre ve zekât vermezlermiş) diye
sözler işitilirdi. Halbuki bu da doğru değildi. Onlar, istenince
yalnız mallarını değil, canlarını ve bütün varlıklarını verm e
ğe hazır insanlardı. Hal-i hazırda ise, fitre ve zekâtlarını Türk
Hava Kurumuna vermekte, dinî ve millî ödevlerini yerine
getirmektedirler.
T E SE T T Ü R VE N A M U S
9 — Bektaşi kadınlarının (tesettür) e riayet etm edik
leri, yani (kaç göç) bilmedikleri ve erkeklerinin ise, dişilerini
kıskanmadıkları sözleri döner dolaşır dururdu.
Vâkıâ en müteassıb devirlerimizde ( 1) bile bir Bektaşi
evine doğrulup gelen herhangi bir yolcuyu, erkekleri evde ol
mazsa, kadınlar yüzü açık ve samimi karşılarlar, ellerinden
geldiği kadar ağırlarlardı. Onlarda kökleşmiş bir misafirper
verlik akidesi vardı. Fakat hiç bir kötü niyet beslemezlerdi
ve kimsenin kalbinden fena birşey geçmezdi. Çünkü misafire
Tanrı misafiri gözüyle bakılır ve «mihman Alidir» (2 ) deni
lirdi.
BIY IK K ESM EM EK
10 — Bektaşiler, niçin bıyık kesmezlerdi?
Şimdiye kadar bıyık kestirmeyen yalnız Bektaşiler de
ğildi. Aleviler, Halvetiler, M elâm îler gibi diğer tarikat adam
ları da kestirmezlerdi.
Bıyık kestirmemek, tarikat sahipleri için bir (alâm et-i
fârika) sayılırdı. Şimdi ise bu alâm et m aziye karışmış ve hük
münü kaybetmiştir.
Şimdi, tarikat vesaire diye bir şey kalmadığı için her
kes modaya tabi olmuş, bıyık kestirmemek şöyle dursun, büs
bütün kazıtarak kadınlar gibi bıyıksız olmuşlardır.
Eskiden bir vecize vardı:
(Çiçekler, nebatın kadınlaşması, kadınlar hayatın çiçek-
lenmesidir) derlerdi. Biz bunu şimdi -lâtife yollu- asrımıza
uygun bir şekle sokabiliriz:
(K adınlar hayatın erkekleşmesi, erkekler hayatın ka
dınlaşmasıdır.)
(1) İstanbul gibi dünyanın m edeniyet beşiği sayılan yerinde, bir za
m anlar (tesettür) ü n n e kadar sıkı tutulduğu, şu yazılarda görülecektir:
(Tabirler s a d e le ş tir ilm iş i)
( ............................ yaşm aklar son zamanlarda incelm eğe başladığından
kadın yüzleri farkedilir b ir h a le gelm iştir. A yaklara (çedik) giyilm em ekte
v e in ce çoraplarla gezilm ekte olduğundan kadın bacakları da görünm eğe
yüz tutm uştur. Bu hal erkekleri zina yollarına sevk ettiğinden hüküm etçe
sık ı tedbirler alınması (Padişah) tarafından irade buyurulm uştur.)
- Takvim -i vek ayi' kolleksiyonu: 1273 H icri -
(2) Mihman: M isafir dem ektir. Ali: Hazreti Ali.
TAVŞAN E Tİ YEM EM EK
11 — Bektaşîler, niçin tavşan eti yemezler?

Tavşan denen mahlûk, türlü hayvanlara benzer:
Kafasile kedi’ye, kulaklarile eşeğe, ayaklarile köpeğe,,,
bum u ile fareye, kuyruğile domuza ve hatta hayız getirme-
sile insana benzer yerleri vardır.
Bu benzetilen hayvanların hiç birisinin eti de yenm ez...
A yni zamanda bu hayvanın, birleşme, doğurma tarzlarında
da garabetler vardır.
Bu hayvanda safi et olarak bir gram şey bulamazsınız...
Pıhtılaşmış kan külçesinden başka bir şey değildir bu...
Bunu merak edip tecrübe edenler olmuş, akar suya koy
muş, üzerine taş bastırmışlar, bir zaman sonra görmüşler ki,
bütün vücudu eriyip akmış ve ortada iskeletten başka bir şey
kalmamış..
Bunu yemenin bir mahzuru daha olduğunu söylüyorlar,
çok yenm esi gûya frengi illetini tevlid edermiş. Bu ciheti dok
torlar şüphesiz daha iyi bilirler.
Bu hayvanı pişirmek için de, m alzemeye haylice para
dökmek lazım.. Bu iş, sepetler dolusu soğan, sarımsak, insan
kellesi büyüklüğünde de sade yağı harcanmasını ister, bunlar
girmezse bu murdar şey yenm ez ki zaten..
B u kadar bol malzemeyi, çarık eskisine de koyup kay-
natsak, pek âlâ zevkle yenebilir.
B u kadar masrafı ihtiyar ettikten sonra bir kuzu veya
bir baba hindi satın alıp, kemal-i afiyetle yemek, daha
olağan üstü bir hareket olmaz mı?
Bektaşîliğe dair yapılan lüzumsuz dedikodular arasında,
gûya (tavşan Hazreti Ali’nin kedisi imiş de, Bektaşîler, onu
mukaddes bir hayvan tanırlarmış ve onun için etini _yemezler-
m iş) gibi söylentiler olmuştur. Bunlar, hep asılsız ve vahi söz
lerden ibarettir. Tavşanın sıhhate ziyanlı olduğunu bildikleri
için yemezler.
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 23J
T a v ş a n e t i y e m e k le v e y a y e m e m e k le , b ıy ık k e s tir m e k
veya k e s t i r m e m e k l e in s a n , i y i a h l â k s a h ib i o lm a z . H a lb u k i
m ü s l ü m a n l ı k t a g a y e ; i y i a h l â k s a h ib i o l m a k t ı r . B u k a b i l h u
r a fe le r i u y d u r u p s ö y l e y e n l e r e v e y a d o ğ r u s a n ıp in a n a n la r a
te e s s ü f e t m e m e k e ld e n g e lm e z .
Y u k a r ı d a d a i ş a r e t e t t i ğ i m i z g ib i, b ö y l e v â h i s ö z l e r i m ü
n e v v e r a d a m la r ım ız a ğ ız la r ın a a lm a ğ a t e n e z z ü l e tm e d ik le r i
g ib i, i ş i t t i k l e r i z a m a n d a a s l a in a n m a z l a r .
B e k t a ş î l e r d a h i, o r t a d a d ö n e n , d o l a ş a n b u k a b i l b o ş l â f
la r a , e s a s e n p e k a l d ı r ı ş e t m e z l e r v e :
— B iz , b o y n u m u z a ik i g ö z l ü b ir h e y b e g e ç i r m i ş i z , b ir
g ö z ü n ü g ö ğ s ü m ü z e , d iğ e r g ö z ü n ü a r k a m ız a a s m ış ız , k u la ğ ım ı
z a k a d a r g e l e n iy im s e r s ö z le r i ö n d e k i g ö z e , k ö t ü m s e r s ö z le r i
a r k a g ö z e a t a r ı z . . . d e r le r .
Y a ln ız , p ir le r in in a le y h in d e d u y d u k la r ı s ö z le r e ta h a m
m ül e d e m e z le r .
B ilm iyen m uharrir elinde kitab,

Cahil elinde çizm e tekidir^.
S o n z a m a n l a r d a , b ir T ü r k m u h a r r i r i ( H a c ı B e k t a ş i V e
li V e l â y e t n a m e s i ) k i t a b ı n ı e l e g e ç ir iy o r . B una m al b u lm u ş
m a ğ r ib i g i b i s a r ılıy o r , e v i r i y o r , ç e v i r i y o r , i n c e d e n i n c e y e t a h l i l
e d iy o r ; b u n u n b ir e f s a n e o l d u ğ u n d a k a r a r k ı l ı y o r , b u k ita b ı
( B e k t a ş i s ır r ın ın b ir k u m k u m a s ı ) d i y e v a s ıfla n d ır ıy o r . ( i ş t e
b e n ( B e k t a ş i s ır r ın ı ç ö z d ü m ) d i y e y a z d ı ğ ı b ir e s e r d e o r t a lı ğ a
y a y g a r a y ı b a s ıy o r :
— ( H a c ı B e k t a ş i V e l i , d i y o r , n e e v l i y a d ı r , n e d e K u r ’a n
o k u m u ş t u r , n e H a c c e g it m i ş t i r . O s a d e c e L o k m a n P e r e n d e d e
n i l e n b ir k o m i t e c i n i n y e t i ş t i r d i ğ i , A r a b v e A c e m m illiy e tin e
d ü şm a n , m ü fr it b ir m illiy e t ç id ir . C e s u r b ir m u h a r ib , iy i b ir
s ü v a r i, v u r u c u b ir k a h r a m a n , iz i n i b e l l i e t m i y e n b i r t e ş k i l â t ç ı ,
â t e ş i n b ir m i l l i y e t ç i v e n i h a y e t m i l l i b ir b a h a d ı r ’d ır .)
G örü yor m u su n u z? Bu m u h a r r ir i n f i k r i n e g ö r e , H acı

B e k t a ş i V e li: ( A t i l l â , C e n g iz , T im u r le n k g i b i b ir b a h a d ır ,
Köprülü Mehmed Paşa gibi de cahil bir adam ). İşte o kadar.

Fakat, bunlar gibi kudretli bir adam ha!..
Hani, köylünün birisi yolda giderken bir tek çizme bul
muş, ne olduğunu bilmemiş, köyüne varınca halk başına top
lanmış, hepsi de birer birer çizm eyi gözden geçirmişler, dü
şünmüşler, taşınmışlar, bu ucubenin ne olduğunu bir türlü an-
lıyamamışlar, nihayet içlerinden birisi dem iş ki:
— Arkadaşlar, bu her halde bir (kazma kılıfı) olacak.
Çünkü başka hiç bir şeye benzemiyor.
İşte bizim sayın muharrir de, ele geçirdiği --bu kitabın
münderecatını, tıpkı köylünün buluşu gibi, yorumluyor. B u
nun bir efsane olduğuna, bu suretle Bektaşî sırrını çözdü
ğüne inanıyor.. Kendisinin bir arkadaşı da var, o da, muhar
ririn sözlerini peşinen tasdik ediyor ve:
— Şimdiye kadar, Bektaşî sırrını çözmeğe uğraşanlar
çok oldu, amma, hepsi yalancı çıktılar, maksatları bu !s!m-
den istifade ederek para kazanmaktı. Şimdi ise, benim ar
kadaşım hakikaten bu sırrı çözm eğe muvaffak oldu.
Diyor. E.. N e denir?.. Alemdir bu. Herkesin ağzı torba
değil ki, çekip büzesin. Herkes nasıl arzu ederse öyle yazar ve
gönlünün dilediğini yapar ( 1).
(Bir gerçeğin yüzünden kırk yalancı geçinir) sözü m e
ğer ne doğru imiş!
Hacı Bektaşi V eli, bu yazarımızın dediği gibi de olsa y i
ne (Türklük) kendisile öğünebilir.
Bununla beraber, Pir Hacı Bektaşın, bu muharririmizin
(1) B ir doktor, m uayene e ttiğ i hastasına: (gönlün n e dilerse onu yap)

dem.iş. Hasta adam da, doktorun bu sözünü, kendi aklınca şöyle tefsir e t
miş: (Ne istersem yapabileceğim .)
Bir gün, çeşm e başında abdest alan iri göbekli b ir softa görm üş, K at
m erli en sesi p ek hoşuna gitm iş.. İçi gıcıklanm ış.. (Y a H ay!) d ey ip zavallı
m ollanın ense köküne, habersizce b ir tokat aşk etm iş.. Bundan ö tesi m a
lû m ... İtiraz yok.. Elbette gönlünün dilediğini yerine getirecek adam cağız.
(A ğlar m ısın, güler m isin bu hale?)

anladığı gibi bir adam olmadığını, bu büyük insanın (Şirî)

mahlasile ( 1) söylediği bir şiirinden parçalar halinde aldığı
mız şu beyitler de bize anlatır:
A şk-ile döne döne sin e kudiım in çalarak

San, fena beğleridir züm re-i ehl-i tecrid
Sinede şerha ile ten d e olan (dağ) lerin

Gül-ü sünbülleridir bağ-i iradette bedid
Zahirin saklamağa. elde dayağı m uhkem

Nola (zirdeste) ile kendisin etse ta’did
Bergüzar oldu tekapuy-i tarikatta (niyâz)

Oldu m eydan-ı hakikatta niyaz-ı tevhîd
Pirler sikkesini su re t edenler m ahza

Sikke-i saf olamaz kalbi durur sim -i sefid
Nazar-i pir-i tarikatta kim uryan olmaz

Çal ana yûf borusun, mürşididir d iv-i anid
Hanedan düşm amnı sevm e sakın ey (Şirî)

Lcanellahü Y eziden v e a lâ k a v ın -i yezîd
Hacı Bektaşi Veli’nin vefatından kırk sene sonra, Kas

tamonu’da (Gamkin M eddah) nam -ı müstearile yazılmış, eli
mizde mevcud kıym etli bir yazm a eserin sonlarından birkaç
beyit alıyoruz. Bu man z um eserden aldığımız parçalar, (H acı
Bektaşi Veli'nin o devirde kendis ini nasıl sevdirmiş v e tanıt
mış olduğunu) belirtir:
(1) Pek eski bir cönk defterinde (Güfte-i Hazret-i Pir Hünkâr Hacı
Bektaşi Veli) başlıklı şiirden alındı.
E vliyalar ulusu kutb-i zam an

Geldi Hünkâr hazreti ol bı güm an
Padişah-i âlem ol sultan-i d ın

G enc-i esrar-ı m eiinidir yak in
Ol sülâlIi ^ h - i Merdân-i A li
ism i ânın H acı Bektaş-i V eli
A l-i Osmana nazar him m et safa

Eyledi ol kevkeb-i şem s’idduha
Bağladı nusret kılıcın b eline

D edi: çalış ıkıl gaza din yoluna
Urdu d evlet tacın anın başına

Kesti verdi yenlerin yoldaşına
Dedi; olsunlar sana Y eniçeri

Yâni Sultan’ın güzide askeri
Erişip ol Evliya’nm Ms^nmeti

Arttı günden güne anın şevk eti
Etseler ger bir avuç hâke nazar

K im yây-i cevher olur m uteber
A nın içün kılıcı keskin olur

Kande olsa fırsat-u nusret bulur (1)
ilâahiri ...
Şu hale nazaran, bir Türk yazarının, Hacı Bektaş hak

kında eser yazarken ve Bektaşi sırrını çözdüm iddiasında, bu-
(1) Kerbel.a vak’asını, o zamanın açık ve selis diliyle tasvir eden bu

eserin, muharriri olan zat:
(Kitabı yazmağa yedi yüz altmış üç senesi Şevval ayının yekşembe gü
nü başladığını, Zilhicce aymın sonunda bitirdiğini, eserin 5300 beyit oldu
ğunu, Sultan Yıldırım Bâ-Yezid’e götürdüğünü - kendi tabirince - Padişa
hın kibir yoluna gitmiyerek eseri öpüp başına koyduğunu) uzun uzadıya
anlatmaktadır.
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYüZti 237
lunurken, daha iyimser bir dil kullanması icab ederdi.

Meşhur müverrih Hammer bile eserinin birinci cildinin
140 ıncı sahifesinde: (Osmanlı müverrihleri, Yeniçerilik mü-
essisinin - yâni, Hacı Bektaşın - hikm et v e diyanetini m ethet
mekte ittifak ederler.) diyor.
Vatan ve m illetine böyle yararlığı görülmüş büyük bir
şahsiyet için, hürmetkâr bir lisan kullanmak, elbette daha ye
rinde bir hareket olurdu.
Hor bak nıa bizi gördünse (fena) şeklinde
Şah’ler var güzelim bunda (geda) şeklinde
Yarden vuslatını kılmış idim çünkü taleb
Hoş tebessümle sükût etti (riza) şeklinde
Yüzü gülmez o rakibin sanasın berd-i acûz
Gösterir çehresini halka (bükâ) şeklinde
Bize keşf eyleyemez sırr-ı rumuz-u aşkı
Nice ârif geçinir var (ulema) şeklinde
Men aref sırrını fehmetmez iken ey (Veysi)
Z ih id -i huşki görürsün (suleha) şeklinde
Bakınız, nezih kalem sahibi diğer bir bilginimiz, B ek-

taşiliğe ait eserinin bir yerinde ne der:
(Zengin bir edebiyatı bulunan Şialık, nasıl ki islâm ol-
mıyan Hindûlar arasında bile yayılmış, onları matem âyinle
rine kadar sürüklemiş ise, ayni zenginlikte bir edebiyata maz-
har ve mâlik bulunan Bektaşilik de Anadoluda birçok - Türk
leşmiş - hıristiyanları Bektaşiliğe âşık yapmış, mersiyeler, ne
fesler, koşmalar yazdırmış, âyini-cemlere değin, alıp götür
müştür.
Bektaşi edebiyatı, Türkün öz edebiyatıdır. Bektaşilik,
Türk halkının ruhuna, duygusuna, yaşayışına uygun bir yol
dur; felsefeleri, âyinleri, ıstılahları, edebiyatı, vem i, dili her-
şeyi Türkündür ve Türklükten doğmuştur. Türk, bu edebiyat
karşısında derin bir vecd duyar, bedii bir haz alır, adeta gaş
yolur.)
Evet..
Arab ve Acem kültürünün, yurdumuzda fermanfermâ
olduğu en müteassıb devirlerden beri güzel dilimizi zaptürapt
altına alarak asrımıza kadar sürükleyip getiren bu Türk oğlu
Türkler olduğunu, muhterem bilginimiz pek güzel açıklandır
mış oluyor.
Üstadımız eserinin bir yerinde de:

— B azı müteassıb köy hocaları, (günah) diye bir Alevi
cenazesini yıkamaz, aldığı beş on parasile (cenazesi yunmuş,
telkini verilmiş) diye bir kağıt yazarlar, onlarda bu kâğıdı
ölünün kefenine koyup gömerler.
Diyor..
İşte burası yanlıştır. Her halde Alevîlerın, Sünni hoca
nın, ölülerine el değdirmemesi için, ona verdikleri para rüş
vet olsa gerektir. Çünkü, onların birbirlerine: (Varma mün
kirin yanına, kokusu siner tenine) diyegeldiklerini duymakta
yız. Bu itibarla hocanın ölülerini yıkamasını, telkin vermesini
istememiş olacaklardır. Onlar nazarında ölüye bu gibilerin
verdiği telkinin hiç bir kıym eti yoktur. Her telkin, ölüden zi
yade diriyedir; çünkü telkin, ancak insanın sağlığında alınıp
verilmesi gereken mânevi bir halettir.
Her gece yatağına yatan, bütün alâyiş-i dünyeviyeden
el etek çekerek kendisini (A llah) a terkedçn kimsenin muha-
sebe-i diniye ve vicdaniyesinden başka bir şey değildir bu..
Onun için uykunun bir adına da (vahdet) deriz; Can,
canân ile birlikte istirahate kavuştuğu için..
Dünye’den mürdeleri sanma ubâr eylediler

Yattılar arkaları üzre (huziır) eylediler
— Fevzi —
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ 239'
Gene bu sayın bilginimiz, eserinin bir yerinde, tam sa

zın bamteline basıyor ve halkın ruhuna tercüman oluyor. Es
ki devirlerdeki ulemayı anlatırken:
(U lem ay-i din, eliyor, köylü halk tabakasına ( El’avam
K elhavam ) derlerdi. Bu adamlar, halka hiç ehem m iyet ver
mezlerdi. Bunlar hep yukarı baktılar, aşağı eğilmediler.
Halkın giderile giden, ruhile yaşayan cahil Bektaşi ba
baları kadar muvaffak olamadılar.. Onların saçtığı tohum, ho
calardan fazla neşv ü nema verdi.) diyor. ‘
Üstadımız cidden doğru söylüyor. Çünkü, ulemay-i din
diye vasıflandırdığı hocaların çoğu saltanat adamlarının ru
hunu okşayan yobazlar değil miydi? Onların halk ile bir alış
verişi yoktu ki.. Padişahlara hoş görünmek, çil çil altınlarını
keselerine indirmek için, yardakçılıktan, dalkavukluktan baş
ka bir şey düşünmüyorlardı ki, onlar..
Padişahlar kendi müstebid idarelerini devam ettirmek
veya keyiflerine uygun gelen her hangi bir işi kuvveden fiile
çıkarabilmek için şeriat namına onlardan bir (göz tutağı) isti
yor, onlar da hemen karaladıkları fetvayı, ellerine sunuyor
lardı, bunu yapmakla da gûya (şeriat-i M uham m ediyye) yi
temsil etmiş oluyorlardı.
Ahlâk-i fâzıla sahibi hocalarımızın da, temiz nâsiyesini
lekeleyen, din namına bir çok fâcialar yaratan bu kabîl yo
bazlardan size iki örnek göstereyim de ibret alınız:
1 — Âlüftenin biri, doğurduğu gayri meşru çocuğunu
herkesten saklamak için evindeki sirke küpünün içine atıyor.
U ^ m müddet küp içinde kalan yavru tamamen eriyor. Y ıl
fena geçiyor, ortalığı kıtlık, kesatlık sarıyor, zarurette kalan
kadın, bu m ahlül sirkeyi halka satıyor.
Yaptığı işin fenalığını anlayan kadın, camide vâzeden
hocaya gidip m eseleyi anlatıyor, bu günahının affolunup ola-
mıyacağını din namına kendisinden soruyor.
D in ulusu hocanın ne cevap .verdiğini tahmin edersiniz?
— B e kadın, diyor, ben de zannettim ki, sen, yatsı na

mazının son sünnetini kazaya bıraktın!..
Bu gün hâlâ sağ olan bir nalbant dostum anlattı:

Bir hoca ona demiş ki:
— Azizim; Recep, Şaban, Ramazan aylarında orucuna
devam et, beş vaktini de kıl. Ondan sonra istersen ananla,
kız kardeşinle zina et, hiç bir şey 1 ^ ^ gelmez. Yalnız, dik
kat et ha!. Üç aylara çok dikkat et!.. ( 1)
Kalbi bir türlü buna yatmayan nalbant dostum, ben
den bir cevap bekliyordu:
— Haltetmiş, herze yemiş o hoca!
Deyivermişim.
Hele bakınız herife.. Bakınız koyu müslümana.. Üç ay
oruç tutacak, namaz kılacak, ondan sonra da anasil,e, kız kar-
deşile zina etse bile hiç bir şey lâzım gelmiyecek!. Hem de
elini kolunu sallaya sallaya Cennet-i âlânın mükellef köşkle
rine çıkacak, mahallebi gibi tiril tiril titreyen huri kızlarile,
dünyada yapageldiği şenaatini, yegâne süfli ihtirasını orada
da aynen yerine getirecek.
Sanki Cenabı Allah, bu soytarıya cennette bir kâr^
(1) Kerbelâ faciasında medhaldar olanlardan birkaç kişi Kabe’yi tavaf

esnasında iken içlerinden birisi bir pire öldürmüş. Bu yaptığı işin hatâ
olduğunu arkadaşları kendisine ihtar etmişler: (Kâbede can incitmek gü
nahtır) demişler. Aralarında münakaşa çı^mş, Bu halin günah sayılıp
sayılmıyacağını (Hasan Basri) den sormuşlar. Müşarünileyh:
— A hainler! Kerbelada İmam Hüseyni şehit eden sizler değil
misiniz? Şimdi, karşımda müslümanlık mı taslıyorsunuz? Çekilin yanım
dan.
Diye, bu mukallidleri huzurundan koğmuş.
Yukarıdaki mukallid hocanın hali de tıpkı onlara benzemiyor mu?
JV?;: v-t i:;'-.' :■ J:',- ^ - :'v 'İ r â
' ' ;l.-:.^=.kv-":"--.' . :": •*.'* h '.r* :.' :* : , ;V :- : \ v y . ' . . \ :''. ."*-v:.-:: --T ■.' ^ : \v '
Pîr evinde: Câmi ve (Mazret avlusu) nun kapısı

No: 16 .
Pîr evinde: üç musluklu çeşme

Nö! l'7
BEKTAŞÎLİĞİN ÎÇYÜZÜ 241
hane kuruvermiş te: (Buyurun benim sevgili kulum, maka

mınız hazırdır) deyiverecekıniş gibi.. (1 )
Tabiidir ki, her hoca böyle değildi. Fakat, musalli görü
nüp de dalâlet yoluna sapan bu kabil yobazların marifetleri
ne ne demeli?
Böylelerinin şeriati kendilerine maske yaparak halkı iğ
fal ve izlâl etmesine vicdan-i beşer razı olabilir mi?
Bu hezeyanları duyan, kadın olsun, erkek olsun ahlâk
telâkkisi nereye kadar dayanır? •
Yakın zamanlara kadar ibadethane kürsülerinde, hoca
lardan bazıları, bahsedecek (ahlâki, içtimai) mevzular bula-
mıyorlarmış gibi sakallarını sıvazlayarak: (Hazreti Muaviye
Radiyallahü anlı efendimiz) diye medih yollu sözlerile cami
yi kirletiyorlar ve halkı iğfal ediyorlardı. Bu gibi vaızlarile
sahte bir Emevi gayretkeşliği yapıyorlardı. Bu hallerile de Al
lahın mâbedinde halka riyakârlık, iki yüzlülük dersi vermek
ten başka bir şey yapmıyorlardı.
Hamdolsun şimdi böyleleri kalmadı. N e eskisi gibi riya
tohumlan saçan hocalar, ne de, Dede, Derviş gibi şunu bunu
kandırmağa uğraşan kimseler kaldı.
Bir varmış gibi oldu vesselam.. Dere tepe dümdüz oldu
bugün.. Halkın vicdan gözü açıldı.. Herkes, gittiği yeri, gözü
ile iyi görüyor, hiç kimse mantar yutmuyor.
ÇOCUK BABALARINA
Hazreti Ali, çocuk babalarına hitaben:

— Çocuklarınızı kendi zamanınıza göre değil onların
yaşadıkları zamana göre terbiye edin ve hazırlayın!
Buyurmuş. Ne yüksek bir sözdür bu!
(1) Al-i Süfyan ile Al-i Mervan da çok oruç tuttular, çok namaz kıldı
lar.. Onlar da birçok hocalar yetiştirdiler.. Hattâ o kadar kıymettar hoca
lar yetiştirdiler ki, bunların içinde en güzide cariyeleri, sevdikleri may
munları bile vardı!.
Bunlara dibâdan soflar giydirdiler, ibrişimden yeşil sarıklar sardır
dılar.. Hem namazda onlara iktida ettiler, hem de caminin mihrâbında alâ-
meleinnâs onlarla zina ettiler. Fakat zinanın ne ehemmiyeti var efen
dim? namaz kılıyorlardı ya. Bu kâfi değil mi? T ^ mânasiyle müslüman-
dı bunlar ve&elam!!
Forma : 16
Sanırız ki, cenab-ı şah-ı velâyet bu sözüyle yirminci asır

insanlarını kastederek, bize ilm-i hikm et dersi vermiştir.
Bu gün görüyoruz ki:
D ev adımlarile terakki ve tekam üle koşan m edeniyet
dünyası, çelik bir mengenenin altında insanlık alemini sıkış
tırıyor, eziyor. Bu tazyika mukavemet gösterebilmek için bi
zim de dört elle işe sarılmamız lazım geliyordu.
Nitekim, bunu dikkate alan büyüklerimiz harekete geç
tiler. Y eni yetişen neslimizi asrın icaplarına göre hazırladılar
ve hazırlamaktadırlar.. Halkın çoğunluğunu teşkil eden ka
ra cahil köylülerimizi, ilim yolunda seferber ettiler.. Bugün
hem en hemen hiç bir köy göremezsiniz ki, öğretmen ve okulu
olmasın.
(Bir musibet bin nasihatten yeğdir) diyen atalarımız

sanki bu zaman için bu tabiri kullanmışlar.. Dünyanın geçir
diği harb musibetinden, bin nasihat almış olduk.
Görüyoruz ki, baş döndürücü bir hızla koşup gitm ekte
olan dünya, birdenbire tökezidi, aksadı, paldır küldür yıkıldı.
Sanki Halik, veya tabiat m edeniyet yolunda geri kalan
lara acıdı da, onların seviyesine indirmek için, böyle yaptı..
Şimdi bütün dünyadaki m illetlerle at başı beraber olduk de
mektir.. H ep bir hizaya geldik.. Yarışa hazırlanan atletler gi
bi marş kumandasını bekliyoruz.
Şimdi biz tekrar Genç Abdal’a dönerek geri kalan iki

nazmını da yazalım. Ve bu nazımları izah ederken, eserimizin
ruhunu ve özünü teşkil edecek olan imamı H üseyin hakkın-
daki ruhi duygularımızı olduğu gibi meydana koyalım. T â ki
bu ilim ve m edeniyet asrında gizli kapaklı bir şey kalmasın.
— 59 —
(Sekahüm ) sırrını söylem e sakın

Sakla kulum beni saklayem seni
Gevher-i zatimi açmağıl sakın
Elde, ayağında, dilde, gözünde
Hakkını tanıyıp her bir sözünde
Canından içeri kendi özünde .
Bilen demez, diyen bilmez bu hali
Bildiğini dem e sözün misali
Aşıklar sakladı buldu kemali
Dizilmiş katara erenler, pirler
Hakkın emri ile hakka giderler
Hakikat sırrını (söylem e) derler
(Genç Abdal) ım Hakkı sen sakla, sende
Hak seni saklasın can ile tende
Hak buyurdu ben sendeyim, sen bende
— 60 —
Yerin, göğün, arşın, kürsün çırağı

Gel dinim imanım İmam Hüseyin
Seninle zeyn oldu nübüvvet bağı
G el dinim imanım İmam Hüseyin
Bunca evliyalar, bunca erenler
Hüsnün kabesine yüzün sürenler
Kapında kul oldu sahib kıranlar
D eden M uhammed’dir atan Hayderi
Parmağile yıktı bab-ı Hayber’i
Şehidler serveri gaziler piri
Ağladı felekler, inledi cihan

M atemin tutuyor cümle mü’minan
Kerbelâ’da al kanlara boyanan
(G enci A bdal) şefaatin muhtacı
Seni zikreyledi gürûh-i Nâci
Enbiyanın Evliyanın ser tâcı
Gel dinim ilan ım İmam Hüseyin
AH HÜSEYİN, VAH H Ü SE Y İN , ŞAH H Ü SE Y İN
Her gören aybetti âb-i dide-i giryânımı

Eyledim tahkik, görmüş kimse yok cananımı!
- Fuzuli -
İzah:
Genç Abdal, son iki nazmında Ali’nin oğlu İmam Hüse
yin hakındaki rûhî duygularını belirtiyor. Bunlardan birisi
nin, mersiye olduğu bellidir (1 ).
SEKAHÜM SIRRI
59 uncu nazmında (Sekâhüm sırrını fâş etm e sakın)

diyor.
(Sekahüm sırrı) dediği, eğer İmamı Hüseyin aşkına su
nulan ve içilen şerbet veya (m a-i tahir) ise, bunun sır olacak
(1) On üç asırdan beri, dünyanın hemen bütün islâm şairleri, her li
sanda Hüseyin için mersiyeler söylemişler veya birçok kitaplar yazıp ya
digâr bırakmışlardır. Türkçe eserlerin en mühimmi, Fuzulî’nin (Hadika-
tüssaada) sı ile Kumru’nun (Kenzülmesaib) i dir. Fuzulî’nin Hatlikası mus-
talih olduğundan herkes okuyup anlayamıyordu. Fazlullah-i Rahimi ismin
de Mevlevi bir can bunu sadeleştirmiş ( Gülzar-i Haşeneyn) namiyle neş-
retmişti. Hâlen mevcudu kalmamıştır. .
Yıldınm Bayezid zamanında, açık Türkçe yazılmış 5300 beyiti havi
el yabası bir eser, Kerbelâ vak’asını pek güzel tasvir etmektedir. Mu-
vaffakıyet elverirse bastırmak emelindeyiz. — Muharrir.
(Fuzulî’nin Hadikatüssüada’sı 1955 yılında İstanbul Maarif Kitapha-
nesi tarafından tabedilmiştir. Çok güzel bir kapak içinde, ciltlidir. 656 say-
fedir. Fiatı 10 liradır — Tabi)
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ _ 245
nesi var? Bunu zaten bilmeyen yok.. Herhangi bir islâm bel
desindeki çeşmelerin mihrabelerinde bile: (Şehidler aşkına
su. İmamlar aşkına su) gibi yazılar görülmektedir. Eski za
manlarda meşin elbiseli sakalar ve canlı sebiller görürd^^
kasaba ortalarında: (Sakiya sun Şah İmamın aşkına atşâna
su) diye mersiye okuyup gezerler ve her rast geldiklerine kır-
balarmdan (su) verirlerdi. B öyle olunca, ortada saklanacak
hiçbir sır yok.. Bu böyleyken (Sekahüm sırrı) nasıl bir sırdır
ki, faş edilmemesi için sıkı sıkı tenbih edilip durulmaktadır.
Yoksa ortada saklanması lazım gelen başka bir hakikat mı
var? Eğer cidden böyle bir hakikat varsa, bu kelimenin, yani
(hakikat) ismini taşıyan kelimeni n m ahiyet ve mefhumu,
esasen (kabil-i talim ve teallüm olm ayan) bir şeydir.
Biz, böyle bir (hakikat) ın medlûlünü idrakten çok uza
ğız ve yazı ile de tarif etm ekten aciz bultınuyoruz. Binaena
leyh, kanaatımızca ortada saklayacak, gizleyecek hiç bir nok
ta yoktur.
Eğer, kasd edilen ve saklanması tenbih olunan (Seka
hüm sırrı), İmamı Hüseyin namına bir iş görmekse, bu hu
sustaki duygularımızı, bir sır telakki etmeyerek, Bektaşilerin
özel inancına göre, açıkça ortaya koymakta bir mahzur gör
müyoruz.
H Ü SE Y N Î VEYA HÜSEYNÎLER:
Kitabımızın başlangıcından buraya kadar, hep (Alevi,

Bektaşî, Kızılbaş) diye isimlendirdiğimiz bu halkın saklama
ğa çalıştıkları asıl gizli bir isimleri daha vardı: H üseynî veya
Hüseynîler.
Bazı Bektaşi şairlerinin ağzından veya kaleminden bu
isim sızagelmekte idi. Bir kaç beyit örnek gösterelim:
Abidiin-i (1) Müstafiiyız, biz Hüseynilerdeniz
Aşıkan-ı Mürtezayız, biz Hüseynilerdeniz
Başımız top eyledik, Şiih-i şehidin aşkına
Can feday-i Kerbelâyiz, biz Hüseynilerdeniz
- Hilmi Dede Baba •
(1) Abidan: Abidler.

Aleviyem. H ^ »yn iyem . Hayderî

Oisa idim Kanberinin Kanberi
Şah Taki, Bâ-Naki, Mehdi, Askeri
(Dertli) yollarında kemter dediler .
— Dertli Baba —
Asr^ımız Bektaşîlerinden Basrî Baba da bunu daha açık

bir şekilde ifade etmiştir:
Tevellâ ehliyiz sofi, biz tabi-i Hüseyniyiz
8.evdik onu olduk safi, biz tabi-i Büseyniyiz
Sev Hüseyni ez can-ü dil, Hakka Hüseyindir delil

Hüseyindir zat-i celil, biz tabi-i Hüseyniyiz
Hüseyniyim diyen kişi, çıkarır kalbden teşvişi

İncinmez apdan bir kişi, biz tabi-i Hüseyniyiz
Hüseyniler derde derman, anlardadır ikrar iman -

Amirdir bu nutku kur’an, biz tabi-i Hüseyniyiz
Hüseynin riihinde (Basrî) terk etti can ile seri,

Salâ! ey ârifân, cehri, biz tâbi-i Hüseyniyiz
Esasen Bektaşîlerin M uhammed Ali’ye ikrar vermeleri

demek, Hüseyin yoluna can ve baş feda etmek şartile bu yola
aht bağlamaları demektir. Netekim yukarıda da bahsi geçti.
*
**
Bektaşîlerin ara sıra (bizim urganımız yağlanmıştır. B i

zim için vak’ayı Kerbelâ her zaman hazırdır) gibi kullandık
ları tabirlerden de anlarız ki, onların yegâne düşünceleri (H ü
seyin) dir. Onların din ve imanları, emn-ü amanları hep H ü
seyin’dir ve Hüseyin’de temerküz eder.
Hüseynîler, Muharrem ayı girince on gün gece ve gün
düz ağlarlar, sızlarlar m atem ederler. Bu müddet içinde hiç
su içmezler, et yemezler, aynaya bakmazlar. Üzerlerinde yü
zük. küpe vesair ziynet eşyası bulundurmazlar. Sazların bile
burgularını salıverip akordunu bozarlar. .
*
**
Şehadetinin üzerinden bu kadar yüz yıllar geçtiği hal

de, elyevm Hüseyin için yapılan bu matemin sır v e hikmeti
nedir? Bu bir hurâfe midir, yoksa dinî bir mahiyeti mi vardır?
Şimdi biz, bunları inceleyip eşeleyeceğiz.
KERBELÂ FACİASI
Hüseyinin Kerbelâ macerasını kâinatta işitmiyen, bil-

m iyen yoktur. D ünya yüzündeki bütün milletler, bu vak’ayı
hatırladıkları zaman içleri sızlar. Fakat bu facianın sebep ve
âmillerini tam m ânasile kavrayamazlar.
Hüseynîler nazarında, bu müthiş facia alelâde siyasî bir
hâile olmaktan çok uzaktır. D ünya kurulalı beri, vakıa in
sanlar arasında birçok kanlı harpler olmuş v e olmaktadır,
amma Kerbelâ faciası bunların hiç birisile kabil-i kıyas de
ğildir. Bu, onlardan büsbütün başka türlü bir çehre arzeder..
Bambaşka bir âlemdir bu..
Hem de bütün mükevvenatın esrarını taşıyan başlıca
âlemdir bu..
YEZİD
D ünya yüzünde hiçbir m illet yoktur ki, Y ezid’i bu yap.

tığı soysuzluktan dolayı haklı görmüş olsun.. Yalnız müslü
manlar değil, başka dine mensup kavimler bile, Y ezid’in işle
diği bu kötü hareketi ayıplamışlar, âl-i Süfyan’ın ne kadar
hain ve gaddar bir (Zâlimler şebekesi) olduğunu takdir et
mişlerdir.
Bu, böyle olmakla beraber, m aalesef bazı gayretkeşler,
yakın zamana kadar, Süfyanîlerin palasını çalmakta ve:
— Hüseyin inatçı bir adamdı, Yezid’e biat ediverseydi
ne olurdu sanki!?
D iye, zamirlerindeki eski düşmanlığı tazeleyip açığa vu
ra gelmektelerdi.
Hiç şüphesiz ki, bunlar Em evî neslinden. yani Yezid’in
soyundan' gelmişlerdi. Fakat, bütün islâm âleminin lânetledi-
ği bu ailenin torunları olduklarını açığa vurmağa cesaret ede
medikleri için, tariki haktan görünerek gûya tarafsız bir insan
imişler gibi söz söylem ekte ve kendi akıllarınca böylelikle
i m a m ı H ü s e y n ’e k a r ş ı m u a h a z a h a k k ın ı k a z a n m a k t a la r d ı.
İ m a m ı H ü s e y i n ’in m u a h ız la r ı e ğ e r M u a v i y e soy u n d a n
d e ğ ils e b it a r a f b ir in sr-n sa m u a h a z a la r ı h iç ş ü p h e s iz k i iş in i ç
y ü z ü n ü b ilm e m e le r in d e n ile r i g e lm e k t e d ir .
A k lı s e lim s a h ib i b ir in s a n b ilm e d iğ i b ir m e s e l e ü z e r in
d e h ü k ü m y ü r ü t e m e z . B ir işi t e t k i k v e t a h k ik e t t i k t e n s o n r a
h ü k m ü n ü v e r ir .
E v v e l a id e a l m e f k û r e s a h ib i b ir in s a n id e a lin i h iç b ir z a
m a n f e d a e t m e z , y a ln ız is lâ m a le m in d e d e ğ il, b ü t ü n d ü n y a d a
i d e a l i u ğ r u n d a k e n d ile r in i f e d a e t m i ş b ir ç o k in s a n la r v a r d ır
k i, b u n la r ın h e p s i Q.e a k l ı s e li m s a h ib i in s a n la r t a r a f ın d a n t a k
d ir e d ilir le r .
H u s u s i l e İ m a m ı H ü s e y i n h e r h a n g i b ir ş a h s a d a benze
m e z . Ç ü n k ü İ m a m ı H ü s e y i n o n u m u a h a z a e d e n le r g ib i b it a
r a f b ir in s a n d a d e ğ ild ir . O , İ s lâ m iy e t i k u r a n la r d a n M u h a m
m e d ’in t o r u n u A l i ’n in o ğ lu d u r . İ m a m ı H ü s e y in ; is lâ m pey
g a m b e r in in t o r u n u d u r . İ m a m ı H ü s e y in ; is lâ m p e y g a m b e r in e
b ü t ü n v a r lığ ın ı f e d a e d e n , i s lâ m p e y g a m b e r in in r u h u , k a lb i
m e s a b e s in d e s a y ı l a n v e b u s e b e p l e is lâ m p e y g a m b e r i t a r a f ın
d a n « b e n im r u h u m , b e n i m e t im , b e n im k a n ım , b e n im n e f s im
d ü n y a d a v e a h i r e t t e b e n i m k a r d e ş im , y a l n ı z A l i ’d ir » s ö z le r iy
l e t e b c il v e t a k d is e d ile n K u r ’a n ı K e r im d e M u h a m m e d ’in n e f
si, B u h a r i M ü s l i m g ib i h a d î s k it a p la r ın d a y a z ı l d ı ğ ı ü z e r e p e y
g a m b e r t a r a f ın d a n b ü t ü n i s l â m â le m in in v e lis i s a y ıla n v e l i l e r
ş a h ı A l i y e l M ü r t e z a ’n ın o ğ lu d u r . O n u n d e d e s i M u h a m m e d v e
b a b a s ı A li: « B u d in - i s lâ m d in i- k ıy a m e t e k a d a r d e v a m e d e
c e k t ir v e e t m e lid ir » d e m iş le r d ir . M u a v i y e n i n o ğ lu Y e z i d ’in
i s l â m d in in i o r t a d a n k a ld ır m a k is t e m e s in i h o ş g ö r e n le r o la b i
lir , f a k a t b u n a H ü s e y i n t a h a m m ü l e d e m e z , o b u n a m â n i o l
m a k iç in h iç b ir f e d a k â r lık t a n ç e k in m e z . İ s lâ m p e y g a m b e r in in
v e is lâ m v e l is i n i n b u k ı y m e t l i t o r u n u v e o ğ l u d e d e s in in v e
b a b a s ın ın e s e r i o l a n d in in k a y b o lm a m a s ı iç in h e r ş e y i n i f e d a
e d e r , h a t t â b ir b u ç u k y a ş ın d a k i o ğ lu n u e l i n e a la r a k Y e z i d ’in
c a h i l a s k e r le r in e :
«— E y m ü s lü m a n la r . B a n a v e b e n im s a h a b e le r im e k â
f ir d i y e r e k s a h a b e le r im i s u s u z ş e h i t e t t in iz . B ilir s in iz k i is lâ m
a k id e s in c e « b ü t ü n ç o c u k la r , m ü s lü m a n o la r a k d o ğ a r la r . B ü -
yüdükten sonra babaları ve anaları onları doğru yoldan çıka

rır. Şu gördüğünüz bir buçuk yaşındaki çocuk masumdur,
müslümandır hattâ sizin ezanda peygamberliğine şahadet ge
tirdiğiniz M uhammed-il M ustafanın kızı Fâtümet-üzzehranın
torunudur. Bu masum susuzluktan ölüyor. Buna olsun Alla
hın herkese ihsan ettiği sudan bir içim su veriniz» demiş ve
«im am ı hüccet etmiştir,» yani delillerini tamamlamıştır.
O büyük İmam bu bir buçuk yaşındaki çocuğa da kıyı
lacağını bildiği halde ona su istemesi bu bir buçuk yaşındaki
çocuğa su verirler ümidinden ileri gelmiyordu. O biliyordu
ki M uaviye’nin oğlu Yezid nasıl bir taş yürekli ise onun ordu
sunun kumandam bulunan Sâdi İbni Vekkasın oğlu Ömer de
taş yüreklilikte ve şekavette kendi hükümdarı Yezid’den geri
kalmıyacak ve islâm peygamberinin o bir buçuk yaşındaki ço
cuğuna bir içim suyu vermiyecek ve hattâ onu susuz şehit
edecektir. İmam Hüseyin’in gayesi görünürde müslümanız
diyen ve hakikatte ise İslâmiyetten tam amile uzak kalan o
güruhun ahlâklarındaki m ahiyeti bütün insanların gözü önü
ne yaymaktı.
Nitekim hâdise Hazreti İmamın düşündüğü gibi tecelli
etti: Sadi Vakkas’ın oğlu Ömer, yanında duran en iyi nişan
cılarından Hermeleye:
— Hüseyin’in cevabını ver demesile H erm ele İmam
Hüseyin’in herkesin görmesi için elinde yükselttiği masumun
boğazına nişan aldı.
Peygamberin torunu, dede.si M uhammed’in v e babası

Ali’nin vücuda getirdikleri mirasın -islâm dininin- ortadan
kalkmaması için uzun uzadıya düşündükten sonra her feda
kârlığı yapmağa karar vermişti. Bütün bu fedakârlıklarım
E m evî ailesinin hiç bir mazereti kalmaması için ifa ediyordu.
N itekim o büyük imam gayesine vardı. V e bütün düşündük
leri tecelli etti.
Kerbelâ hâdisesinden sonra M uaviye’nin oğlu Yezid’e
hak veren vicdan sahibi bir tek insan kalmadı, hattâ iki sene
' 250 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ
sonra Yezid’in oğlu ( 1) binlerce kişinin huzurunda Yezid’in

yaptığı cinayeti te l’in etti ve Y ezid’e lânetler yağdırdL.
îm am ı Hüseyinin o büyük aklı selimi o büyük feraseti
o büyük dehası sayesindedir ki islâm iyet mahvolmaktan kur
tuldu ve minarelerde «Allahu Ekber» sesleri devam eder
oldu.
İmamı Hüseyin’in bu büyük feragatı sayesindedir ki bü
tün aklı selim sahibi insanlar, hattâ hıristiyan âlimleri, E m evî
ailesinin zihniyetini anladı. «Emeviler samimi olarak müslü
man olmamıştı, onlar Haşimilerden ve Haşimileri temsil eden
Muhammed ve Ali’den nefret ediyorlardı. Onların gayesi is-
lamiyeti kaldırmak ve eski putperestlik âyinlerini ihya et
mekti» hakikati dünya ansiklopedilerine geçti.
Bu yanlış mülâhaza ile hüküm verenler, Hüseyni de
kendileri gibi, alelâde bir insan telâkki ediyorlar, bu işin ru
hunu kavrıyamıyorlar, hattâ Hüseyinin, kimin nesi olduğunu
hesaba bile katmıyorlardı.
Böyle düşünenler, din kaygısı şöyle dursun, vicdan de
nilen (hassas ibre) yi bile harekete getirmiyorlardı. D üpe düz
verdikleri hükümlerle Hazreti peygamberi incitmiş oluyorlar,
gayya kuyusunun içine kadar batıyorlardı.
Bakınız, Kâzım Paşa merhum (M akalid-i Aşk) m d a
yazdığı bir mersiyede Cenabı Hüseyin’in dost ve düşmanlarını
nasıl ayırd eder:
(1) Kerbelâ vak’asından iki sene sonra Yezid öldü. Yerine oğlu ikinci
Muaviye halife ilân edildi.' ikinci Muaviye hilafetinin 40 ıncı günü ümey-
ye Camiinde minbere çıkarak Allaha hamd-ü sena ettikten, peygambere
salevat getirdikten sonra Aliye!- Mürteza’nın faziletlerini ve üstünlüğünü
ve Kerbelâ şehitlerine yapılan zulümleri birer birer saydı ve zalimlere
lanet okuyarak «Ey nas! biliniz ki ben, bu zulmün devamına tahammül
edemem. Hilafet makamı Ali’ye ve evladına ait bir makamdır. Ben, bu
hakkı gasbetmekten Allaha sığınırım ve kendimi bu makamdan hal’ et
tim.» Diyerek ıinberden indi ve anasiyle "birleşen Mervan tarafından o
gece zehirlenerek şehit edildi.
Bendegiinın her ne olsa ravza-i ndvan bulur

Düşmanın elbet meyfın-i cfıh-i gayyada solur
Sana (gül) le dokunan bilmez mi kim âya nolur?
Sen o vech-i âlem-i (Sırr-ı hüviyyet) sin, olur:
N ûr-i zât-i kibriya vechinde rahşân ya Hüseyn!
***
Bektaşîler, bu kabil Yezid yardakçılarına (münkir) na-

zarile bakarlar. Böylelerini her zaman, kalben lânet taşına he
def tutarlar. E hl-i beyti, bir zerrecik olsun incitenleri kat’iy-
yen sevmezler.
Gayret-i ilâhiyyenin. bu kabil münkirlere m ağfiret et
memesi için, her zaman Allahtan dilek dilerler.
E hl-i beyt severlerden bir iki zâtın şiirlerini şuraya koya
lım da, münkirlere ne nazarla baktıklarını ve nasıl cân ü gö
nülden lânet yağdırdıklarını siz de görünüz:
Ş ük rü M etin B aba:
Ehl-i beyte buğ"ı edene

Yağsın lanet yağmuru
Biat edip dönene
N efs atına binenlere

Bağlanıp da dönenlere
Hor bakarsa erenlere
Yağsın lânet yağmuru
Mürşidini horlayana
Değme, gitsin yana yana
Yuf çekerler öyle câna
Yağsın lânet yağmuru
(Şükrü Metin) er kanı

Hüseyindir cananı
Kim severse Mervanı
M an isa’lı M uhtar B alcıoğlu :
Münkire sorma bilmtl1', Biri, üç ile beşi

Fark edemez yıldızı, Ayı, nurlu güneşi
Saymaz asla on dördü, Sevmez asla düşeşi
O bilir başka türlü, tl'çü, dördü ve beşi
Misk gibi kokar anın, Burnuna leşler leşi
Her an yanında duran, Şeytandır dostu, eşi
Onun için küfürdür. Daima, gücü, işi
Münkir olan, beyazı Kara, nâdiren ak der

Hakkı görür de inad eyler, Mutlak (nâ hak) der
Na hakkı bilir, teşvik eder, işte bu (hak) der
Kur'anı yanlış tefsir edüp, oku, gör bak der
Meyveyi yer de, lezzet veren, dişle damak der
Yahud üstteki kapak, ve yahud da tabak der
Hulâsa: Pisi, temiz, pik hakka nâpâk der ^
Münkirin gözü, sözü Nâsud, imanı (şek) dir

insan şeklinde mahlûk seyren lâşek eşektir ,
Sudan geçmez cinsinden Eşek ibn-i eşektir
Görmez, renkten anlamaz, görse kalbi (nâeşk) dir.
Bunlara kıymet veren kimse, bence eşektir
Eşek yine munistir, münkir: eşed, laşek’dir
(Muhtar) ım münkirlere, sözüm, seınJA fişektir. (1)
•
**
(1) Bir dediği Allah

Üç Allah, Muhammed, Ali.
Beş > Muhammed, Ali, Fatıma, Hasan, Hüseyin.
Güneş Muhammed.
Ay A li.
Yıldız Fatıme-tüzzehra.
On dört > On dört masum pak.
Düşeş > On iki imam.
Kapak Gökyüzü.
Tabak Yeryüzü.
Nasud > Faydasız.
Naeşk > Gözüne yaş gelmeyen.
Sırtında yetmiş bin kanadı olsa

Her taraf şevkinden nur ile dolsa
(Melektir) yazılı mührü bulunsa
Zeminden semaya, ti arşa uçsa
Girdaba düşerken kolumdan tutsa
(Bende-i ...... ) sa haza şeytandır

Hınzırdır, mel'undur, şerli düşmandır
Allahı Allah bildim, Muhammed'i Hak

Lem’a: Nur Muhammed, Ali: Nur-i Hak
Ehl-i beyt muhabbeti içimde bir şevk
Bunlann nurundan yaratıldı halk
Parlıyor, yanıyor, derunumda aşk
Bunları sevmiyen haza şeytandır

Hınzırdır, mel’undur, şer’li düşmandır
islamım: kıblem Kabe, kitabım Kur’an

Üçle; dörtle rabıtam yok istemem burhan (1)
Eimme-i isna aşer, derdime derman
On dört masûm meveddeti canıma canan
Dü cihanda Al-i Süfyan olmasun şadan
Tabi’i kavm-i Yezidan haza şeytandır

Hınzırdır, mel’undur, şet"’li düşmandır
tsmimize ta ezelden (Muhtar) denildi

Şerbetimiz içildi, (yem) im yenildi
Cismi^ti şehrine came biçildi
Giysem de, giymesem de gülbenk çekildi
Tevella defterine i^ım geçildi
Teberra bilmeyen haza şeytandır

Hınzırdır, mel’undur, şer’li düşmandır
(1) Rabıtası, olmayan üç: Hulefa-i selâse.

Rabıtası olmayan dört: Dört mezhep.
Z54 BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ
Sâd hezârân lânet olsun ol Yezid’in cfımna

Aline ,evlâdına, ezvacına, cânâmna
Tâbiin, etbaına, esbabına, a’vanma

Yâri ne, akvaline, ef’aline, etvarma
Namına, ahfadına, ervahına, ensaline

Mazisine, hâline, huzzar-ü istikbaline
Sağlığında bastığı hem yattığı toprağına

Mâline, emvaline, hem isminin zükkânna
Akraba, akvamına, bir zerre muhibbamna

Pek baid merbutiyet peyda eden huddamına
Çerçive{ısa eğer merbut isen imanına

(Muhtara!) et haşredek lanet Yezidân cânına (1)
( (1) Yezid’e lânet okunması hususunda, Ulema, ihtilafa düşmüşlerdir:

Kimisi, (duraklamaya m eyl) etmiş. Kimisi, (Yezid’in tevbe etmesi ihtima
lini veya inadında israr edip etmediğini bilemediklerinden) şüpheye . düş
müşler. Kimisi de (Kur’anla bildirilmeyen fâsik’a, Hakkın rahmetinden
uzaklaştırma mânâsına gelen lânet okumanın caiz olmayacağına) zahip ol
muşlar. Bazıları ise, (İştihar-i küfrüne, tevatür-ü fezahat ve şerrine bi
naen lânet mesleğine) sâlik olmuşlardır.
Bunlar gibi cihanda lânete seza yoğiken ehl-i gayret lisanından bun
lara nice lânet kılınmaz? - Mir’atül-makasıd.
(Musul) da, Hafız Osman namında bir âma, her seher vaktinde mina
reye çıkar, Ehl-i beyti medih yollu na’t-i şerifler okurmuş. Bir gece rüya
sında Dicle, nehri kıyısında bir kadının çamaşır yıkadığını görmüş. Yıka
dığı esvabın !kime ait olduğunu kadından sormuş:
(Benim oğlumun meddahımndır) cevabını alınış. (Sizin oğlunuz kim
dir?) diye sorunca da:
(Kerbelâ’da şehid olan H üseyin) imdir, cevabını almış.
Hafız Orman, onun Fatıma^t^rmhra olduğunu anlamış. Şefaat talebile
yanm a yaklaşmak isterken, uyanagelmiş. Bir de ne görsün, anadan
olan bizim Hafızın gözleri açılıvermiş.
Bunun üzerine, hiç durmadan minareye çıkarak imam-i Şafi’nin şu bey
tini okumağa başlamış:
in kıinerrefzu hubbi A l-i M u h ^ m ed in
Fel yeşhedüş-Selfalân inni Râfızi
Türkçesi «eğer Ali Muhammed’i sevm ek rafizilikse, dünya ve ahiret-
^ k i bütün mahlûkat şahid olsun ki, ben rafiziyim ——Mir’atül-makasıd —
BEKTAŞÎLİĞİN iÇYüZü 255
B e k t a ş île r in , o n ik i im a m , o n d ö r t m a s û m u p â k h a k k ın -
d a k i r u h i d u y g u la r ın ı y u k a r ıd a n b e r i iş a r e t e d e g e ld ik . O n ik i
im a m d e n i l e n z e v a t ı n is im le r i, k it a b ım ız d a k i ( d ü v a z la r ) d a
s ık s ık g e ç t i. E s a s e n b u n la r ı d in k a r d e ş le r im iz in h e p s i d e b i
lir . B ö y l e o l m a k l a b e r a b e r , d a h a f a y d a l ı o lu r ü m id ile , o n ik i
im a m ın d o ğ u m v e v e f a t t a r ih le r ile , d ü n y a d a y a ş a d ık la r ı m ü d
d e t le r in i b ild ir e n b ir c e t v e l i n b u r a y a d e r c in i m u v a f ık g ö r d ü k
ON İKİ İMA.M CETVELİ
(Tarihler Hicri'dir)
On iki imamın isimleri ve babaları ! Doğduğu Vefat i Yaşama.

tarih tarihi ! müddeti
Hicretten 23
İmam Ali (İbn-i Ebû-Talib) sene evvel Sene: 4-0 ' 63
İmam Hasan (İbn-i İmam Ali) Sene 3 Sene: 50 47
İmam Hüseyin (İbn-i İmam Ali) Sene 4 Sene: 61 57
İmam Zeynel’ Abidin (İbn-i İmam Hüseyin) 38 » : 96 58
İmam Muhammed Bâkir (İbn-i İbıam Zeynel’ Abidin) 57 • : 117 ıiO
İmam Câfer-i Sadık (İbn-i Muhammed Bâkir) » 80 » : 148 68
İmam Musa-i Kâzim (İbn-i Câferi Sadık) 127 • : 185 59
İmam Ali-yytir* Riza (İbn-i Musa-i Kazim) 153 218 65
İmam Muhammed Takî (İbn-i Ali-yyür’ Hiza) 195 • 220 55
İmam Ali-yyün’Nakî (İbn-i Muhammed Takî) • 214 & 254
İmam Hasan-ül’Askerl (İbn-i AH-yyün’Nakî) • 231 • : 260 29
İmam Muhammed Mehdi (İbn-i Hasan-ül’Âskerî) 255 266 da Gaybubet
O n d ö r t m a s û m ’a g e lin c e : B u n la r ın k im le r o ld u ğ u n u b i
l e n d in k a r d e ş le r im iz p e k a z d ır . B iz , B e k t a ş i ş iir le r in d e o n
d ö r t m a s û m u p â k ’in is im le r in i b ir e r b ir e r s a y ı p d ö k e n a n c a k
ik i ş a ir im iz in n u t k u n a r a s t la d ık . B u n la r d a n b ir is i Ü s k ü d a r lı
S e y i d H a ş im , d iğ e r i d e ( K a n b e r i) n a m ın d a b ir B e k t a ş i s e y
y a h ıd ı r ( 1 ) .
B iz , b u r a d a Ü s k ü d a r lı H a ş im b a b a n ın o n d ö r t m a s û m -
la r ı t a n ı t a n m e d h i y e s i n i y a z m a ğ ı m ü n a s ip g ö r d ü k . O k u y u c u
(1) Bu zatın seyyah olduğu, şiirlerinden anlaşılmaktadır. Kerbelâ’da

imam Hüseyinin merkadini ziyaret ettiği esnada Hazreti imamı, medih
yollu söylediği (selâmname) ile, Pir Hacı Bektaş dergahını ziyaret ettiği.
vakit söylediği (selfunname) şayan-ı dikkattir.
larımız bu şiirden, masûmu pâklerin kimler olduğunu öğren

miş olacaklardır. Binaenaleyh, bu şiirin arkasından masum
ların kimler elinden ve nasıl şehid düştüklerini de ayrıca tas
rih etmeyi uygun gördük. Bu arada (17 Kemerbest) le (72
Kerbelâ şehidi) nin isimlerini de kısaca yazıp bildirdik. ( ê-
nabı Allah, cümlemizi şefaatlerinden mahrum etmesin.)
Şehid-i tığ-ı â-dâdır bu ervah-i mukaddes hep
Beyan edem sana bir bir nedir esm alan ey yâr
(Muhammed Ekber) olmuştur birinin nam-i pâki bil (1)
imameynin karındaşı pederdir Haydar-ı Kerriir
Birine derler (Abdullah) Hasan mazlumun oğludur
Şehid-i Kerbeliidandır, şehid etti am eşriir
ik i şehzadesi şah-i şehidiinın biri (Kasım)
Birisi (Ekber Abdullah) bulardır mahzen-i esrar
İmamül’hak huzurunda buları ıtir-i baranla
Şehid etti münafıklar, olardır katil-i ahyir
Ali Zeynel'abıi’nın nûr-i aynidir (Hüseyn) ü (Kasım)
Şehid etti babasile m ünafık hiı;ici murdar
(Aliyyül-afdal) ı anla iınam-ı Bakır'm oğlu

Zahirle eyledi ikram münafık padişah gaddâr
Biri (Yahya-i Hâdi) dir o biri (Asgar Abdullah)

İmam-ı Cafer’in geldi deminden bu iki ebrir
Cenab-ı Musa-i Kâzım’dan olmuştur iki gevher

B iri (Salih) biri (Tayyib) bulardır kıble-i şettar
Taki’den zahir olmuştur bu gevher bil kemal üzre

Ki oldur (Cafer-i Tahir) vilâyet cündüne serdâr
Ali nam-ı Naki’den (Câfer) ü (Kasım) zuhur etti

Aceb ki cümle marâman gelür sahip zaman tekrar
Şehadet bezmine zevk-ü semaile gelenler hep

içerler caım-i kesverden ederler Hak ile reftiir
Senin bu nutkunu (Hii.şim) edenler hak ile iz’an

Girerler kalb-i insane olurlar Hak ile güftiir
{ l ) Adı Muhammed Muhsindir. Ekber de denir.

İ '^ h :
Birinci masûm: Muhammed Ekber (îb n i İmam Ali)

Kırk günlük bir yavru idi. Fatım a’nın kucağında iken
(T ahir) namında bir hain, şiddetle kapıyı kakmış, kapı ma-
sûmun üzerine devrilmiş ve şehid düşmüş. (Kabri M e d i ne ’de).
İkinci masum: Abdullah (lb n-i İmam Hasan)
Yedi yaşında iken, (T alha ibn-i Âmir) şehid etmiş.
(Kabri Bakî’da).
üçüncü masûm: Abdullah (ibn-i im am H üseyin)
İki yaşında iken, Kerbelâ’da (U tbe ibn-i Ezrak) şehid
etmiş. (Kabri babasının yanında).
Dördüncü masûm: Kasım (ibn-i İmam H üseyin)
Üç yaşında iken, Kerbelâ’da (H uzeym e-i K âhilî) şehid
etmiş. (Kabri babasının yanında).
Beşinci masûm: Hüseyin (İbn-i İmam Zeynel’Abidin)
Altı yaşında iken (M uaviye İbn-i N evfel) ve (Ahm ed
İbn-i Mansur) işbirliği yapıp şehid etmişler. (Kabri Irak’da).
Altıncı mas^rn: Kasım (İbn-i İmam Zeynel’Abidin)
Ü ç yaşında iken, (Y ezid Sen’an İbn-i A’deb) şehid e t
miş. (Kabri Basra’da).
Yedinci masûm: Aliyyül’Aftar (İbn-i Muhammed Bakir)
Dört yaşında iken, (Ham id-i Dım ışkî) şehid etmiş.
(Kabri Safa’da).
Sekizinci masÛın Abdullah-i Asgar (İbn-i İmam Cafer-i
Sadık)
Ü ç yaşında iken, B estam ile D ebgam arasında Bayezid
yanında Urban elinde şehid düşmüş. (Kabri oradadır).
Dokuzuncu maskın: Yahya-i Hadi (İbn-i İmam Cafer-i
Sadık).
Üç yaşında iken, Halifenin huzurunda (Abdullah İbn-i
M ahmud K ûfî) şehid etmiş. (Kabri Bağdad’da).
Fo^na : 17
258 BEKTAŞÎLİĞİN ÎÇYÜZÜ
Onuncu masûm: Salih (İbn-i İmam Musa-i Kâzım ).

Ü ç yaşında iken, (Osman İbn-i Abdullah) şehit etmiş.
(Kabri Şiraz’da).
On birinci masûm: T ayyib (İbn-i Musa-i Kâzım ).
Yedi yaşında iken, (Y usuf İbn-i İbrahim D ım ışkî) şehid
etmiş. (Kabri R ey’ kasabasında).
On ikinci masûm: Cafer-i Tahir (İbn-i im am M uham
med T akî).
Dört yaşında iken, yukarıda adı geçen (Y usuf ibn -i İb
rahim D ım ışkî) şehid etmiş. (Kabri İran’da).
On üçüncü masûm: Cafer (İbn-i İmam Aliyyün- N akî)
Bir yaşında iken, (M ehm ed Nâsır İbn-i İbrahim D ım ış
kî) şehid etmiş. (Kabri R ey’d e).
On dördüncü masûm: Kasım (İbn-i Aliyyün - N akî)
Üç yaşında iken, (M ansur İbn-i İbrahim D ım ışkî) şehid
etmiş. (Kabri: ? ...)
(O N Y E D İ K E M ER -B E ST )
1 — Selman-i Fârisî ( 150 yaşında iken, M edâyinde
ecelile vefat etti).
2 — M uhammed İbn-i Ebû-Bekir (M ısır valisi iken, is
yan neticesinde, M uaviye ibn-i M edih tarafından şehid
edildi).
3 — M alik-i Ejder (M uaviyenin gönderdiği zehirli bal
ile misafir olduğu evin sahibi tarafından şehid edildi).
4 — Ammâr İbn-i Yâser (Saffeyn harbinde M uaviye
tarafından şehid edildi (1 ).
5 — V eysel Karanî (Saffeyn harbinde M uaviyenin em-
rile şehid edildi (2 ).
(1) Hazreti Peygamber, A ^ n ıâr hakkında şu hadisi söylemiştir:
y u t y !' .Ju l Ammar’ın katili hak.kında da
demişti. Manası: (Ammâr’ın katilini cehennem ile müjdeleyin) demek olur.
Bu hadislerden, Muaviye’nin Saffeyndeki harekâtının haksız olduğu te
zahür eder.
(2) Veysel Karanî, Saffeyn’de (Zikar) mevziinde A li’nin ordusuna en
sonra gelen yardımcıdır, gelir gelmez A li’ye biat etmiştir. A li kendisine
ne maksatla biat ettiğini sorunca: (Sana niisret ve iânet edem, yâr’lık kı
lanı, ve başımı top gibi yolunda feda edem) demiş, filhakika Saffeyn har
binde şehid düşmüştür. — Menakıb-i Mürtezeviyye
11
6 — Ebû-Zer-i Gaffari (Osman’ın halifeliği zamanında

nefyedilmiş ve menfasında vefat etm iştir).
7 — Huzeyme İbn-i Hâris (Saffeyn harbinde M uaviye-
nin emrile şehid edildi) ( 1).
8 — Abdullah İbn-i Bedi-i Hazâî (Saffeyn harbinde
şehid oldu).
9 — Abdullah İbn-i Adil Haris (Eaffeyn harbinde
şehid oldu).
10 — Ebül-Heyşemüt-tihani (Saffeyn harbinde şehid
oldu).
11 — Hâris-i Şeybani (Saffeyn harbinde şehid oldu).
12 — Haşim ibn-i U tbe İbn-i Ebi- Vekkas (Saffeyn
harbinde şehid oldu).
13 — Muhammed İbn-i Ebi-H uzeyfe (Hazreti Ali tara
fından Mısır’a memur edilmişti. Şam’dan yapılan ihbar üze
rine, (Abdullah-i Nahii) elinden şehid düştü.)
14 — Kanber Ali Sultan (Haccac-ı Zalim şehid etti
kabri Bağdad’da) (2 ).
(1) Hazreti Peygamber, Huzeyme’nin şehitliğini iki kişi yerine kabul

etmiş olduğundan, ona (Züşşehadeteyn) derler.
— Mir’atül’ Makasıd —
(2) Haccac, bir gün maiyetine: (Biliyor musunuz, halen Ali’yi seven
lerden kim sağ kaldı? Bulup kanını dökmek istiyorum) demiş. Adamları,
derhal: (Şimdi:ki zamanda yalnız Kanber kaldı) diye hatırlatmışlar. Hac
cac, Kanberi çağırtmış. Kanber yanına girerken ayakkabılarını çıkarmamış.
Haccac ona: (Fâhlâ’nâ'leyk) yani, ayakkabılarını çıkar diye ihtarda bu
lunmuş. Kanber şu cevabı vermiş: (Hazel-Vadil Mukaddes) yani, (Burası
Tûr-i Sinâ mıdır?) Haccac kızmış. Kanber, çok uzun boylu olduğundan is
tihza yollu: (Göklerden ne haber?) diye sormuş. Kanber de: (Azrail peşin
de dolaşıyor) cevabını vermiş. Daha fazla kızan Haccac, Kanber’e: (ölüm
lerden ölüm beğen) demiş. Kanber de: (Bana, vaktile efendim - yani, Şâhi
velâyet - bunu haber vermişti, seni Haccac-ı Zalim şehid edecek demişti.
Bu gün, gönlün nice dilerse öyle öldür, yarın âhirette bunun mislini ben
den göreceksin.) diye cevap vermiş. Bunun üzerine, merhametsiz ■ve gad
dar Haccac, Kanber’i hemen şehid etti.
— Menakıb-i Mürtezeviyye
26ü BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ
15 — M ürtefi’ îbn-i Vezzâ’ (Saffeyn harbinde şehid

oldu).
16 — Sâ’d îbn-i Kays-i Hem edanî (Saffeyn harbinde
şehid oldu).
17 — Abdullah îbn-i Abbas (Alim ve fâzıl b ir zattı.
Müfessirlerin piridir. Vefatının, nerede ve ne surette vuku-
bulduğu meçhuldür).
**
sfc
KERBELA Ş E H îD L E R îN îN îS îM L E R î
1 — Hur (îb n -i R iyah). 2 — Ali (îb n-i Hur). 3 — U r -

ve (Gulâm Hur). 4 — M ıs’ab îbn-i Riyalı (Hur’un kardeşi).
5 — Abdullah (îb n -i A m r K elbî). 6 — Berir (îb n-i Hasin-i
Hem edanî). 7 — Veheb (K elb î). 8 — Ömer (îb n -i H alid).
9 — Halid (îb n-i Ömer). 10 — Said (îb n -i Hanzala), 11 —
Ömer (îb n-i Abdullah-i M uhyi). 1 2 — Vekkas (îb n -i M a
lik). 13 — Şerih (îbn-i U beyd). 1 4 — Müslim (îbn-i Av-
sece-i Azerbaycanî). 1 5 — M ahdum (M üslim-i Azerbayca-
n î). 16 — Hilâl (îb n-i R a fi). 17 — Abdurrahman (îb n-i Ab-
dullah-i Y eznî). 1 8 — Yahya (İbn-i Müslim M azenî). 19 —
Abdurrahman (îbn-i U rve). 20 — M âlik (îb n -i E nes). 21 —
Ömer (îb n-i M uta’). 22 — Haşim (îb n-i U tbe-î V ekkas). 23
— Fazıl (îb n -i A liyyel - M ürteza). 2 4 — Habib (îb n-i Me..
zahir). 25 — Hamza (îb n-i Harir). 2 6 — Zeyd (îb n -i Muha-
cir-i Câfi). 27 —1 Enes (îb n -i M a’kel). 28 — Zehir (îbn-i
H assân). 2 9 — Câfer (îslâm ordusunun m üezzini). 30 —
Yusuf (îbn-i Hâris). 31 — Mâlik (îb n-i U tbe). 3 2 — Fâris
(îm am Zeynel’ Abidinin kölesi). 33 — Hanzala (îb n -i Sa’d ).
3 4 — Zeyd (îb n-i Ziyad Şaabi). 3 5 — Sa’d (îbn-i Abdul
lah). 36 — Cebâve (îb n -i Hâris). 3 7 — Ömer (îb n-i Cebâ-
ve). 38 — M uhammed (îb n -i M ikdâd). 39 — Abdullah
(îb n-i D eccâne). 4 0 — Saad (Gulâm M evlây-i Ebî-Talib).
41 — K ays(îb n -i R ebîa). 42 — Şit (îb n-i Seviyd). 4 3 —
Ömer (îb n-i Farrat). 44 — Müslim (H am m ad). 45 — Ab
dullah (îbn-i M üslim A kîl). 46 — Câfer (îbn-i A kîl). 4 7 —
Abdurrahman (M eczub îlâhi Şârib). 48 — Muhammed
(îbn-i Abdullah, îbn-i Câfer). 4 9 — M uhammed (îb n-i Avf,
İbn-i Abdullah). 50 — Avn (İbn-i A vf). 51 — Abdullah

(İbn-i İmam H asan). 52 — M uhammed (İbn-i E nes). 53 —
Sa’d (İbn-i D eccâne). 54 — Firûzan (İm am Hüseyin kölesi).
55 — Kasım (İbn-i İmam H asan). 56 — Ebû-Bekir (İbn-i
A liyyel M ürteza). 57 — Osman (İbn-i A liyyel - M ürteza).
5 8 — Avn (İbn-i A liyyel M ürteza). 5 9 — Abdullah (İbn-i
Aliyyel-M ürteza). 60 — Abbas (İbn-i A liyyel - M ürteza).
61 — Ali Ekber (İbn-i İmam H üseyin). 62 — Ali Asgar
nâm-i diğer Abdullah Ekber - masûm - (İbn-i im am H üseyin).
6 3 — İmam Hüseyn Aleyhisselâm (İbn-i Aliyyel-M ürteza) ..
Kerbelâ şehidlerinin 72 kişiden ibaret olduğu tevatü-
ren sabit olmuş ise de, biz tarihçe zaptolunan 63 ünün mü
barek isimlerini yukarıya yazdık. İmam-i H üseyn’in K ûfe’ye
gönderdiği Hazreti Müslim İbn-i Akîl ile birlikte şehit olan 9
zâtın isimlerini de aşağıya yazıyoruz ki, mecmuu yetm iş iki
eder:
1 — M üslim (İbn-i A kîl). 2 — M uham med (İbn-i
Müslim. İbn-i A kîl). 3 — İbrahim (İbn-i Müslim, İbn-i A kîl).
4 — Meşkûr (Hazreti M üslim’in zindancısı). 5 — Hâni
(İbn-i Urve, Hazreti Ali’nin hemşiresi Ümmehâni’nin oğlu).
6 — Muhammed-i Kesiyr. 7 — Mahdum Muhammed Ke-
siy,. 8 — Kays A’râbi. 9 — Gulam Selman (Basra’da şehit
olmuştur.)
*
Bütün maiyetini ve evlâd-ü ayâlini, etrafını saran zalim

düşmana, o kahir çoğunluğa karşı çarpışa çarpışa müdafaa
ederek en son şehid düşen İmam H üseyin’dir. Onun için, is
mi, diğer şüheda isimlerinin sonunda yer almıştır.
Gerek din yolunda, gerekse herhangi siyasî haksızlıklar
karşısında silâha sarılmak suretile canlarını kurban veren bü
tün şehidlerimizin serdârı, bu sultan’dır. Onun içindir ki, is
lâm tarihlerini yazanlar, bu yüksek varlığın ismini kaydeder
ken (Sultanüşşühedâ, Seyyidüşşuhedâ, Serdarüşşühedâ) diye
vasıflandıragelmişlerdir. Yani: (Bütün şehidlerin sultanı, bü-
ttın şehidlerin efendisi, bütün şehidlerin başı H üseyin’dir,) de
mek olur.
Bu itibarla, ezeldenberi bütün haksızlıklar karşısında
göğsünü siper edip can veren ve kezalik şimdiye kadar din ve.
v a t a n u ğ r u n d a a z iz k a n la r ın ı a k ıt a n b ü t ü n s e h id le r im iz i ş u r a
c ık t a iç t e n g e le n b ir d u y g u , r u h t a n k o p a n b ir s a y g ı i l e a n m a k ,
m u k a d d e s v e m u a z z e z r u h la r ın ı ş â d e t m e k , b o y n u m u z u n b ir i
c ik b o r c u d u r . B i n a e n a l e y h , K e m â l- i t e b c il v e t e k r im ile h e p
s in in ö n ü n d e e ğ ile lim !
- L İ L L Â H İ L ’F Â T İ H A -
H Â B ÎL İL E K A B İL
Y i n e B e k t a ş île r in , H ü s e y i n h a k k ın d a k i ö z e l a k id e le r in e
g e le lim . O n la r ın b u h u s u s t a k i k a n a a t in i ş im d iy e k a d a r y a b a n
c ıla r l â y ı k i y l e f a r k e d e m e m iş t ir . D ış a r d a n b a k m a k la h iç b ir
f e r d b u n la r ın e s r a r ın a t a m a m ile v â k ıf o la m a m ış v e b ir ş e y s e -
z e m e m iş t ir . B iz , b u n u m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r a n la t m a ğ a ç a
lış a c a ğ ız :
H e r ş e y d e n e v v e l ş u r a s ı i y i b ilin m e lid ir k i, B e k t a ş ile r

â d e t â ( h a y ır v e ş e r ) m e f h u m u n u n h ik m e t - i v ü c u d u n u , a n c a k
H ü s e y n i s e v m e k l e v e y a o n a d ü ş m a n o lm a k la ö lç e r le r .
O n la r n a z a r ın d a , A l l a h ı n g iz li sır la r ı v e d in b â b ın ın b ü
t ü n iç in c e lik le r i, v a h d e t s ır r ın ın b ü t ü n r e m iz le r i H ü s e y i n ’d e
t e c e ll i e t m iş t ir . Ö y l e s ır la r k i, b u sır la r t a d ev r-i A d e m d e n ,
( K a b i l ) ile ( H â b i l ) a r a s ın d a ç ık a n , ilk ( h a k , n â h a k ) ç a r p ış
m a s ın d a n b a ş la r .
Â d e m b a b a m ız , ik i o ğ l u n u m u h a k e m e e d iy o r , H â b i l ’e
h a k lı o ld u ğ u n u , K a b i l ’e ( ş e r ia t a m u h a l i f h a r e k e t e t t iğ in i k e n
d i k a r ın k a r d e ş i ’ o la n k ız la e v l e n e m i y e c e ğ i n i ) ih t a r e d iy o r .
F a k a t , h a k k ın a r a z ı o lm a y a n K a b il, b a b a s ı A d e m ’in b u
h ü k m ü n ü k a b u l e tm iy o r : •
— H a y ır , d iy o r , ş e r ia t d e d iğ in d e s a n k i n e o lu y o r . Sen,
b u m a r t a v a lla r la h e m b e n i, h e m b a ş k a la r ın ı k a n d ıp n a k is t i
y o r s u n . B u n l a r h e p y a la n s ö z le r , v â h î itik a d la r d ır . S e n , H â-
b il’i b e n d e n fa z la s e v d iğ in iç in ilt im a s e d iy o r , k ız ın ı o n a ver
m e k is t iy o r s u n .
BEKTAŞİLİĞİN İÇYÜZÜ 26:5
Kabil’in bu sözlerinden, hazreti Adem’in kalbi inciniyor,

ellerini uğuşturarak tekrar oğullarına diyor ki:
— Bana inanmazsanız, hükmü bizzat Allahtan ahzedin.
Hakka kendi ürünlerinizden, birer kurban nezir koyunuz.
Hanginizin koyduğu kurban kabul edilirse haklı olduğunu
bilmiş olsun.
Kabil, ekinci olduğu için biraz zahire, Hâbil, koyuncu ol
duğu için bir tane (koç) kurban arzediyorlar. Derhal gök yü
zünden, zincir huzmeleri gibi bir nur inerek Hâbil’in kurbanı
n ı kaldırıyor, Kabil’inki muattal ve metrûk kalıyor.
Kabil, haksızlığını anlıyor, amma, yine yola, insafa gel
miyor. N ihayet kardeşi Hâbil’in canına kıyıyor.
İşte beşeriyette ilk kan ve insanlıkta ilk kurban!
İSM AİL V E İBRAH İM
İbrahim Peygamber, oğlunu çok sevdiği için, Allah onu

kendjîne kurban istiyor. İbrahim, Allahın emrine boyun eği
yor. Oğlu İsmail’in de m uvafakat ve itaatile bu işe teşebbüs
ediyor, fakat Hakkın emrile bıçak boğazını kesmiyor. o sıra
da gökten âlâ bir koç inerek İsmail’in yerine tığlanıyor.
Bazı müslümanlar, bu (koç) un Hâbil’in göğe çekilen
kurbanı idi diye itikad ederler.
*
• **
Bu şu demekti ki:
Ruhlar, henüz bu cesed denilen kalıbı giymeden evvel,
(ahd-i ezel) denilen bir m ecliste hazır bulunmuşlardır. Orada
kendilerine vukubulan hitab-ı ilâhi üzerine ahd bağlamış
lar... Kimi (lâ) diye, kimi (illâ) diye söz vermiş. Bu m ecliste
(H üseyin) öz gönül birliğiyle (kurban kararlaştırılmış) yani
Allahın dilediği kurban olarak seçilmiş, H ak kurbanlığını Hü
seyin kabul etmiş.. tabir-i diğerle haksızlıklara karşı kurban
gidecek olan Ervah-i M ukaddesenin serdarlığını Hüseyin ka
bul etmiş.
K U R B A N K E SM E N İN REM Zİ
İsmail’in bir koyunla canını kurtarması bir remz idi.
H âlâ kurban bayramları geldikçe kesilen koçlar, hakiki kur
ban sırrını bize hatırlatırlar.. Kestiğimiz kurbanlar bizim öz
canımızın vekaletini yaparlar.. Biz de Hazreti İsmail gibi
bunu savuşturmuş oluruz.
Kurban kesmek, kan akıtmak bir nevi (işhad) olur. Ya
ni: E y U lu Tanrım, ben canımı senin yoluna kurban verme
ğe hazırım, işte isbatı budur, diye kurban kanı akıtmak sure-
tile, bu dini vazifeyi yerine getirmiş oluruz.
*
**
Allah, İbrahim Peygambere:
— Ben, seni halka imam nasbettim.
Dediği zaman, baba ve oğul, ikisi birden, Haktan rica
etmişler: .
— Ya Rab! Bu imamı, bizim zürriyetimizden de halket..
D iye yalvarmışlardı, Allah, onların dileklerini kabul et
mişti. İşte bu dileğin kabuliledir ki, bu H anif milletin, tem iz
sulbünden imam olarak gelen Hüseyin, beşeriyet libası. giye
rek, yer yüzünde kendisini göstermiş oldu.
H Ü SE Y İN ’E M ATEM
Allah, o kadar yüksek, o kadar temiz bir (koç) un kur
ban olmasını istiyormuş ki: D edesi M uhammed, babası Ali,
ninesi Hatice, anası Fatıma, kardeşi Hasan gibi olsun.. Lüb-
bil’lüb, sırrus-sır Ç>ir zübde-i âlül’âl olsun. Ve bu kurbanın has
retine ağlıyanların gözlerinden dökülen yaşlar, dirilik çeşme
sini vücuda getirsin.. Tâ ki, o çeşmeden içip kananlara, bu su
(H ayât-i Câvidâni) bahşetsin..
(Âb-u hayat gölü) nün, karanlıklarda olduğu söylenir..
Acaba bu karanlık, hangi karanlıktır? Ve bu karanlık nere
dedir?
Hüseyin mazlumun ayrılık mâtemi de, karanlıklara gö
m ülm ekten başka, ne ile tefsir edilebilir?
Hüseyin’e vuslat için ağlayan insanların, göz gibi canlı
bir inbikten çektikleri (M â-i tâhir) in dirilik suyundan ne
farkı vardır?
*
îy i düşünürsek, İbrahim ve İsmail’in bünyadı olan (Kâ-

be) nin bile, bu sırrı remzettiğini anlarız. Bizim için dünyada
bundan daha faydalı bir (anlam ) da olamaz.. Acaba, niçin ka
ralar giymiş te (Kara donlu B eytüllah) deniliyor ona? d a
ralar giymek matem alâmeti değil midir? Kâbe bu durumile,
bize canını Hak yoluna feda eden bütün şehidlerin matem sır
rını isbat etmiş olmuyor mu?
M âtem edenlerin kalbine kara taş basması, K âbe’nin
göğsünde taşıdığı (Hacerü’l esved = Kara taş) tan kinaye de
ğil midir? Tabir-i diğerle, Kâbetullah bunu, bizim gibi gafil
insanları İrşad için bağrına kara taş basmamış mı? Yahut,
mukaddes tanılan o kara taşı, bunun için oraya koymamışlar
mı? .
Kabe’yi tavaf ederken kara taşın hizasına geldikçe ona
karşı vaziyet alarak (Allahü Ekber) diye tekbir getirmenin,
selâm vermenin remz-ü hikmeti nedir? Bu hal bize, gönüle
girmeyi bildirmiş olmuyor mu? Aranılan yegâne selam et yo
lunun orada, yani (Beyt-el-m âm ur) olan âdem gönlünde ol
duğunu anlatmış olmuyor mu?
Hacıların, (Safa) ile (M erve) arasında sa’y etmeleri
şüphesiz umûr-i diniyye iktizasındandır.. Fakat bunun iç mâ
nası: Bize, doğduğumuz zamandan ölünceye kadar yapmağa
mecbur olduğumuz bütün (m esai) mizde vicdan makinemizi
iyi işletmek ve iyi yürütmek suretiyle, insanlığa yararlı bir
(kul) olmamızı ifhâm etmiyor mu?
K âbe’ye yakın bir yerde (M üzdelife) var (M ina) var.
Şeytan taşlanır.. Kurban kesilir.. Bunlar yapılırken de, İsma
il’le annesi Hacer’in sünnetleri yerine getirildiğine inanılır..
Onlar şeytana aldanmamışlar, hattâ onu taşlamışlar, İsmail,
şeytanın bir gözünü bile çıkarmış da kör etmiş.. N itekim , işle
rimiz aksine gittiği zaman: (H ay kör şeytan hay) deriz...
B u kabil din rükünlerimizin, her halde bize duyurmak
istediği birer iç mânaları da vardır.. Bilhassa (Arafat) ta
hutbe, Hacıların (Lebbeyk! E y benim Allahım lebbeyk!) di
ye bağrışıp çağrışmaları, dikkate değer hareketlerdendir..
Ya Zem zem suyuna ne m âna verelim?
Hacıların, güğümlerle, lehimli kutularla bütün dünyaya
taşıdıkları ve yaydıkları bu suyun sır ve hikmeti nedir? Şüp

hesiz ki, bu, alelâde bir su değildir.. Bunun mukaddes bir su
olduğunu takdir ederiz.. Fakat bu kadarcık bir hükümle ik
tifa etmek doğru olmaz.. Her halde, bu mukaddes suyun ifade
ettiği bir (iç mâna) olsa gerektir.. Binaenaleyh, böyle bir
iç mânayı ele alacak olursak (Zem zem ) suyunun, göz yaşın
dan ne farkı olur? Bu suyun, adının söyleniş tarzı bile, bize
göz yaşını hatırlatmış olmuyor mu?
V e görüyoruz ki, (H acı) olmuşların evlerinde, yıllarca
saklanan Zemzem sularından ölürken ağızlarına ve kefenleri
ne bir kaç damla akıtılmaktadır. Eğer öldüğü zaman kefeni
ne zemzem suyu akıtılan bu ölü, sağ iken bu damlaları, Hü
seyin aşkına kendi ciğer kanından akıtmamışsa, dışarıdan
dökülen su damlalarının ne gibi mânevi kıym eti olabilir?
Bakınız. Fuzuli Hazretleri (Hadika) sında ne der:
Gel ey resm -i vefadan dem uran eşk-i revan göster
Mücerred kavle kani’ olma isbat et nişan göster
Dil-i pürhûn-i sûzanın misâl-i gonca-i lâle
Melâmet hançerile çâk kıl. dağ-i nnihan göster
Mensuresi:
Ey (vefalıyım diye lâf atan adam! Kuru söze kanaat
edip kendini oyalama.. Bunun nişanını gözlerinden yaş akıt
m ak suretile isbat et! Eğer, cidden vefa sahibi isen, hakikaten
gönül çanağına kan doldu ise hiç durma, bu yanan
gönlüne m elâm et hançerini sapla! İçerine toplanan kızıl kan
dışarı fışkırsın... Tazece açmış gonca gül misali kendini gös
tersin!:)
Kısaca: (H üseyin aşkına gözlerinden kanlı yaşlar akıt)
demek istiyor.
(Ehl-i gaflet sanmasın tarrâka-i ra’di tehi)

(Asüman sine-zenandır ya Hüseyn ibn-i Ali)
***
Hüseyin’in Hak yoluna kurban gideceği bütün peygam-

berlerce malûmdu. M uhammed ve A li de bundan haberdar
idiler. Bunu Fatım a’ya da duyurmuşlardı. Bu işaret olunan
ların hepsi de, Hüseyin’in gizlice matemini tutm uşlardı H at

tâ Bektaşîler, Muharrem’in ilk günü oruca niyet ederken:
(Fatımatüzzehra’nın savm-i atşanı niyyetine) diyerek oruca
başlarlar.
*
**
Kerbelâ’da, düşman ordusu harbi bitirince, kendi ölü

lerini topladılar, Üzerlerine namaz kıldılar, defnettiler. (A l-i
Tahâ) nın başsız cesedlerini de atlarına çiğneterek, en son
hınçlarını yatıştırdıktan sonra Kûfe’ye hareket ettiler.
B u Hak kurbanlarının cesedlerine, namaz edecek tek bir
müslüman kalmıyacağını, Hazreti M uhammed daha evvelden
bildiği içindir ki, Uhud cenginde Hazreti Hamza’yı kurban
verdiği zaman, üzerine tam yetm iş defa namaz kılmış:
«— Bunun birisi Hamza için, diğerleri Kerbelâ şehid-
leri içindir.»
Demişti.
***
İşin esasını aramadan yalnız bir kaç damla Zemzem su

yu ile maksat hasıl olur mu?
m ülahaza
Hayatının başlangıcında putları kıran ve Nemrud’a sec

de etmediği için ateşe atılan İbrahim ve oğlu İsmail’in Kâbe-
yi inşa etmekten gayeleri nedir? Hakkı tanımak, yani Allahı
bir bilmek bu kâinatı Nemrutların, Firavunların yaratmadı
ğını küçükten büyüğe kadar bütün mahlûkatı o bir tek olan
eşi ve benzeri olmayan Allahın yarattığını bildirmek ve ondan
başka hiç bir kimseye tapmamak değil midir?..
O Zemzem suyu masûm İsmail’in susuzluktan ağlayışı
üzerine vücud bulmuş bir su değil midir?
İbrahim ve İsmail’in soyundan gelen Haşim’in torunu
M u h a m m e d ’in v e A li’n in k â f ir le r d e n v e m ü n a f ık la r d a n çek

t ik le r i e z a v e c e f a y a t a h a m m ü lle r in in m a n a s ı n e d ir ?
B u n c a fe la k e tle r e g ö ğ ü s g e r e n M u h a m m e d , n e tic e d e
M e k k e ’y i f e t h e t t i ğ i g ü n K â b e ’d e k i p u t la r ı n iç in k ır d ı?
K a b e d a m ın d a k i p u t l a r ı n k ır ılm a s ı iç in A l i ’y i K â b e d a
m ı n a ç ık a r t t ı. V e A l i ’y e :
« — Y a A li b e n im o m u z u m a b a s a r a k d a m a ç ık » e m r in i
v e r d i. V e p u t la r k ır ıld ık t a n s o n r a d a n iç in y i n e A li, M u h a m -
m e d i n o m u z u n a b a s a r a k a ş a ğ ıy a in d i? B u n u n sır r ı v e h i k m e
t i n e d ir ?
İ s l â m P e y g a m b e r i M u h a m m e d ’in h iç b ir z a m a n b o ş s ö z
s ö y le m e d i ğ i n i v e t a b i i b o ş v e m â n a s ız b ir iş y a p m a d ığ ın ı b ü
t ü n is lâ m â le m i n in in a n d ığ ı K u r ’a n ; « V e m â y e n t ı k u a n il h e -
v a » ( M u h a m m e d , h iç b ir z a m a n b o ş s ö z s ö y le m e z , s ö y l e d i k l e
ri m ü s lü m a n la r iç in h i k m e t v e m e n f a a t t ır ) d iy e r e k b iz e a n
la t m a k t a d ır . A c a b a K u r ’a n ın b u s ö z le r i b o ş m u d u r ?
A c a b a M u h a m m e d h ic r e t in s e k iz in c i y ı l ı o c a k a y ın ın b i
r in c i g ü n ü K â b e ’y i p u t la r d a n t e m i z l e t t i k t e n so n r a :
« — Y a A li o m u z u m a b a s a r a k K â b e ’n in ü s t ü n e ç ık K u -
r e y ş ’in u lu p u t la r ın ı k ır v e g e n e o m u z u m a b a s a r a k a ş a ğ ı in »
d e m e s i v e A li’n in a y a ğ ın ı, o m u z u n a p e y g a m b e r lik m ü h ü r ü n ü n
ü z e r in e b a s t ır m a s ın ın m â n a s ı v e h ik m e t i n e d ir ?
B ü t ü n h a k i k a t l a n b ir t a r a f a b ır a k a r a k y a ln ız K â b e y e
g i t m e k l e v e b ir k a ç d a m la Z e m z e m s u y u n u k e f e n in e k o y u p
d a m la t m a k la m a k s a t h â s ıl o lu r m u a c a b a ?
A l la h ı b i z e t a n ı t a n M u h a m m e d ’d ir , K â b e t u lla h ı b iz e
ta n ıta n d a odur.
« M u h a m m e d b o ş s ö z s ö y l e m e z , h e r y a p t ı ğ ı iş in b ir h ik
m e t i , v a r d ır » d i y e n d e K u r ’a n d ır , A l i ’n in a y a ğ ın ı o n b in le r c e
k iş in in g ö z ü ö n ü n d e M e h r i N ü b ü v v e t i n ü z e r in e b a s t ır m a k t a n
M u h a m m e d ’in g a y e s i b ü t ü n is lâ m â le m in e A l i ’n in m e v k iin i
ilâ n e t m e k v e A lin in A l l a h v e M u h a m m e d ’d e n s o n r a h e r ş e y
d e n v e h e r k e s t e n ü s t ü n o ld u ğ u n u b iz e b ild ir m e k t i. M u h a m
m e d ’in H a s a n la H ü s e y i n i d a im a o m u z u n d a t a ş ıd ığ ın ın sır v e
hikmeti onların mevkiini müslümanım diyenlere fiilen anlat

maktı.
İmam Hüseyini 1,5 yaşındaki çocuğuna varıncaya ka
dar bütün genç ve ihtiyar sahabelerile birlikte susuz şehid
eden islâm aleminin mukaddes tanıdığı peygamberin aile ka
dınlarını çıplak develere bindirerek Şam’a esir götürenler is
lâm âlemi namına bu lekeyi sürdükten sonra «Biz sonunda
Kabe’yi ziyaret eder, kefenimize de bir kaç damla Zemzem
suyu damlatırız, Allah kerimdir, bizi affeder» diyecekler ve
bunların sözleri de makbul ve muteber olacak mıdır?
Öyle ise bütün İslâmiyet akideleri, sual melekleri, kabir
azapları, ölümden sonra dirilme, âhirette mizan, cennet ve
cehnnem' hepsi boş lâf mı acaba?
M uaviye, Yezid, M ervan ve bunları takip eden zalim
halifeler, halife oldukları için bunlardan m uaf mı tutulacak
lardır?
Peygamberin omuzunda taşıdığı ve islâm âleminin m u
kaddes bildiği M uhammed’in torunu Hüseyin’in, bir buçuk
yaşındaki çocuğuna kadar bütün akraba v e sahabelerini su
suz öldürten, sonra Kerbelâ’nın kızgın kumları üstünde ya
tan cesedlerin üzerinde at koşturan ve M uham m ed’in kız to
runlarının Zeyneb-ül kübrâ ve Gülsüm-ül Ü lya gibi, kutsi ha
tunları Şam sokaklarında kâfir esirleri diye teşhir ettiren M u-
aviye oğlu Y ezid affedilecek de Yezid’in tayin ettiği ima
mın kıldırdığı namaza hazır olmayan hakiki mü’min mi ce
hennem de yanacak?
Her Muharrem ayı geldikçe, Bektaşilerin Hüseyine ağ
layıp sızlamaları, bazı insanlarca hoş görülmezdi. Onların bu
hallerine kızanlar, dil uzatanlar bulunurdu:
— Yahu, bu Kızılbaşlar da çok oluyorlar ha! Tem cid
pilâvı gibi her sene bunu ısıtıp ısıtıp öne sürüyorlar.
Derlerdi.
Halbuki, böyle diyenler yanılıyor, bir noktada da alda-
nıyorlardL.
Bektaşilerin ağlaması, sızlaması yalnız Muharrem ayına
münhasır değildi, her zaman Hüseyin için gizlice ağlıyorlardı
Onların yüreğinde bu (hüzün) daimi idi. Fakat, kimsecikler

bunu sezemiyordu.
Bunlar ( !) , o kadar kurnaz hareket ediyorlardı ki, ya
taklarına girip, tâ gözlerini yumuncaya kadar, her an Hüseyi-
ni (Selam) la anıyor, onun katillerine de lânet ve nefret söz
leri ulaştırıyorlardı. Bu hâlet-i ruhiyyeyi kim sezebilirdi?
*
Yakın tarihin şairlerinden ve dil encümeni âzasından

merhum Sâmih Rifat’ın şu sözleri, bu sırrı oldukça ifşa eder:
Ezelden işıkım men Mustafa’ye
Feda olsun hayatım bütün &-i âbâ’ye
Acır bi şübhe anlar, bu ruh-i bi nevâ’ye
Kabul etsin erenler, kul oldum Mürtezâ’ye
Ne sabrım kaldı artık ne arâm-ü kararım

Hüseynin âteşile yanar kalb-i nizârım
Tutar eflâki her şeb figanım, ah-ü zârim
Revândır (sil-i eşk) im fezây-i Kerbelâ’ye
Kehi nisyan edersem ne var? Savm-ü salâtı

Unuttum ehl-i beytin gaminden kâinatı
Olur elbet müsadif, nigfilıh-i iltifatı
Ali’nin, ruz-i mahşer, hazin bir ^^ıiş:inıiye
O mü’ıninlerle zâhid! sen ol cennette hurrem

Ki nesl-i Mustafa’yi kılar pâmâl, mâtem
Kolunda harz-i (Yâsin), dilinde âzem
Salar tiğ-i adâvet, sudûr-i (Bel etâ) ye
Budur (Sâmih) niyazım erenler serverinden

Bana bir (cür’a) sunsun şerâb-i kevserinden
Görüp resmi süliı.ki Horasan erlerinden
Karin oldum hakikat yolunda evliyâye
Görüyorsunuz, Sâmih Rifat, Hüseyin için her dem, her

gece ağladığını, Hüseynin gaminden kâinatı unuttuğunu söy-
• lüyor ve:
(— Varsın, diyor, o mü’minlerle zâhidler birlik olsunlar,

cennette hürrem yaşasınlar.. Öyle mü’minler ki: Dillerile ism-i
azam okudular, kollarına da (Y âsin) sûresini muska gibi tak
tılar. Fakat Ali’nin evlâdına kıydılar.. Hânedân-ı ehl-i beyti
mâtemlere boğdular... Onların bütün şereflerini ayaklar altın
da çiğnediler.. îlâahiri.)
Sâmih R ifat merhum gibi, bütün Bektaşîler de Hüseyini
severler amma, bunu pek açığa koymak istemezler. Gerçi, ara
sıra ağızlarından:
— Döğünüp taşlar ile sinemiz olsun alkan.
Gibi feryadlar dökülürse de, bunu ancak Muharrem ayı
girince açıklarlar.
Onların, Muharrem girince mâtem işini açığa döküşleri-
nin sebebi din gayreti güttükleri içindir. Böyle yapmalarına
iki şık vardır:
1 — Muharrem girince, mâtemlerile herkese Hüseyini
hatırlatmak;
2 — Hüseyini yalnız bu ayda sevip anıyorlarmış, hissini
vermek,
Halbuki, hiç te öyle değildir:
Onlar, Hüseyinsiz bir an yaşayamazlar.. Hiç bir vaçhile
onu kalblerinden çıkaramazlar.
Eğer, cüz’i bir ihmâl yüzünden unutacak olsalar, derhal
hatâlarını idrâk eder, gizlice tezarrû niyâzı yapmağa başlar
lar.
Tezarrfı tercümanlarının şekli de şöyledir:
Bism-i Şah.. Allah AUah.

Hata ettim suçum affeyle ey Şah
Bihakk-i Mustafa ve Ali dergah
Şehid-i Kerbelâ hakkiçün:
' Zalemni, Rabbena, estağfurullah!
272 BEKTAŞÎLİĞİN iÇ Y üZü
Ber-Cemâl-i M uhammed Kemâl-i İmam H asan ve îm am

Hüseyin Ali Râ Bülende Salevât.
*
**
Bektaşîler, Hüseyini, hem en hem en (M uham m ed’le Ali)

yi sevdikleri kadar, severler. Bunun sebebi de, M uham med’le
A li’nin kurduğu islâmlık dinini, H üseyin’in canile kanile yük
selttiğini bildikleri için.
*
**
Şurasını da bilhassa kaydedelim ki, hakiki Bektaşiler,

Muharremlerde yapılan mâtem merasimi esnasında kendi ar
kadaşlarından kimin ciddi, kimin câ’li hareket ettiğini, m ese
lâ içlerinden birinin:
(Feda olsun o şahın râhine bu cismile canım)
Dediği zaman, onun durumundan, riyakârane b ir hâî-ü

hareket takınıp takınmadığını anlarlar, mukallid olanları asla
sevmezler.
*
* *
Hazreti M evlânâ’nın M esnevisinde bir hikâye vardır.

Hüseyini riyasız seven birisiyle, mukallidlik yoluna sapanla-
rın halini belirten güzel bir hikâyedir, birlikte okuyalım:
«İçi, Hüseyinin aşkile her an yanan bir şâir, tam Muhar
remin onuncu günü Haleb şehrine varmış. O gün karalar giy
miş olan H aleb’liler, kasabanın dışına çıkmışlar, Antakya ka
pısı denilen yerde aşure kazanlarını kaynatıyorlarmış. B u ara
da Hüseyin aşkına matem yapıyorlar, mersiyeler okuyorlar-
mış. Bizim şair, matem yapanların yüzlerine dikkat etmiş,
hareketlerinin câ’li olduğunu görmüş, kuru gürültülerine, ri
yakârane âh-ü vahlanna bakarak tiksinmiş.. Yaptıkları bu
hareketleri bilmezlikten gelerek onlara demiş ki:
— Yahu! Siz kim için ağlayıp sızlıyorsunuz böyle?.. Bu
kasabanın zenginlerinden veya büyüklerinden bir zat öldü
ATo: 18
(Eseri yazan: Emekli öğretmen merhum Mehmed Tevfik Oytan)
Baş açık, Şâh-i Hüseyn-i Kerbelâ abdalıyem
BEKTAŞÎLİöİN İÇYÜZ'U' 273
d e, onun matemini mi tutuyorsunuz? Öyle bir şey varsa, ben

şairim, bu zengin adamın hüviyetini bana da bildiriniz de, onu
m edh yollu kasidelerimle senâ edeyim. B elki bu fakire de
biraz lokma mangırı verirler.
Halk, hiddetlenmiş:
— Vah vah, demişler, sen de insanım diye bu dünya
da geziyor musun? Şu yaşa gelmişsin de, hâlâ bir şeyden
haberin yok ha?... Yazık.. Sen, bugün, ne gündür bilmiyor
musun?
Şair:
— Acayip! Bilm ez olur m uyum hiç.. Bugün Muharrem
ayının onuncu günüdür.
Halepliler:
— M adem ki öyledir, sen bugün Peygamberin torunu
îmam Hüseyin’in Kerbelâ’da susuz şehid olduğunu hiç duy
madın mı?
Şair:
— N asıl duymaz olurum yahu! Bu mâcerayı duymayan
kaldı mı hiç.. Dünyada her insan bunu bilir. Bu acıklı hali
M ısır’daki sağır sultan bile duydu. Siz, beni bir şey bilmez
mi sanıyorsunuz?
Halk:
— Ö yle ise sen bize neden soruyorsun? Sen E hl-i beyt
düşmanı mısın? Yoksa bizim m atem ['yaptığımızı ayıplJ!yor
musun?
Şair:
— Hayır yahu! Aradan bu kadar asırlar geçtiği halde,
îm am Hüseynin şehadet haberi, bu m em lekete daha yeni mi
geldi? B u haberi siz şimdi mi duydunuz? Hani devr-i Yezid?
Hani içinde bulunduğumuz asır? Aradan bu kadar yıllar geç
tiği halde, siz bu habere yeni mi vâkıf oldunuz? Vah vah, acı
dım doğrusu s!ze„ ilâahir.. »
*
Forma : 18
274 BEKTAŞîLicüN İÇYÜZÜ
•
Yukarıdaki hikayeden anlaşılır ki, (H üseyin) mabedi

nin biricik bekçileri, onu ciddi sevenlermiş. Onu gece gündüz
unutmayanlar, gönül evinden sevgisini hiç çıkarmayanlarmış.
Bunu, kuru bir merasimle, Muharrem ayına hasredenlerin bu
hareketleri, bir kadirşinaslık eseri göstermekten ileri gitmiyor-
muş.
*
**
Dünyada her şeyin miktarı, (m ikyas) denilen bir ölçü

ile tayin edilmiştir. Paraya: kuruş, ^ ^ n lu ğa: metre, ağırlığa
kilo, m ayiat için: Litre adı verilen ölçüler konulmuş. Göze gö
rünmeyen havây-i nesim iyi bile tartmağa m uvaffak olmuşlar.
Fakat, (sevgi) denilen m anevi haletin ölçüsü, asla buluna
mamıştır. ( 1)
B u ölçüyü tayin edebilen ve bu ölçüden zerre kadar sap
mayan yegane kavın hakiki Bektaşiler ve Aleviler olmuştur.
Yoksa mukallid olanlar değil. Çünkü bu husustaki sevgi öl
çüsü (Canan) uğruna can, baş feda etm eğe kadar dayanır.
bu da her insanın elinden gelmez.
Eserimizin sonuna yaklaşırken, sayın okuyucularımıza
bir noktayı aydınlatmak isteriz:
Biz, Bektaşi tarikatının iç yüzünü herkese tanıtmak eme
liyle bu eserimizi yazmağa başlarken, daha önce bu hususta
yazılar yazmış olanların hakikatten ne kadar uzaklaştıklarını
(1) Müslümanlardan birisinin, nasılsa aklına esmiş.. Hazreti Peygam

beri rüyasında görmek hevesine düşmüş.. Büyük bir zattan, bunun müm
kün olup olamıyacağını sormuş.. O zat demiş ki:
— Onun kolayı var, akşam olunca biraz peynir v e tuzlu balık yer ya^
tarsın, Peygamberi rüyada görürsün.
Bu adam öyle yapmış. Amma Muhammed’i rüyasında görememiş.. Sa
bahleyin, akıl öğreten zata koşmuş, Muhammed’i göremediğini anlatmış.
O zat demiş ki:
— Rüyanda hiç bir şey görmedin mi sen?
— Göl'düm, demiş, sabahlara kadar, akar su boylarında, soğuk çeşme
balarında döndüm, dolaştım, durdum.
— işte iyi ya, demiş, su hasreti duyunca, rüyanda n e güzel suyu bul
muşsun .. Eğer Muhammed için de, ciğerin yanar tutuşursa, bir gün olur,
onu da görürsün.
BEKTAŞÎLİĞİN tÇYüZÜ 275
g ö r m ü ş v e e f k â ı - ı u m u m iy e n in z ih n in d e y e r a lm a s ı m u h t e
m e l o la n ş ü p h e v e t e r e d d ü t le r i iz a l e m a k s a d iy le b u iş e s a r ıl
m ış t ık . F a k a t b u h iz m e t im iz i y e r in e g e t ir e b ilm e k iç in , B e k t a ş i
y o l u n u n ş ia r ın ı, n a s ı l t e m e lle r ü z e r in e k u r u ld u ğ u n u , b u y o lu n
iç y ü z ü n d e ( e s r a r ) d e n e b i le c e k m ü h im b ir g iz lilik o lm a d ığ ın ı,
ş a y e d v a r s a b i le b u s ır r ın a n c a k H ü s e y i n ü z e r in d e t o p la n d ı
ğ ın ı, B e k t a ş il e r i n ö z e l in a n ç la r ın ı t e ş k il e d e n n o k t a n ın a n c a k
b u o ld u ğ u n u y a n i H ü s e y i n ’d e k a r a r k ıld ığ ın ı b e lir t m e k is t e d ik .
( H ü s e y n i ) liğ e ö z e n m e k i s t e y e n B e k t a ş ile r in d e b ö y l e
h a r e k e t e d e b ilm e le r i ic a b e t t iğ m i, e s a s e n H ü s e y i n ’i b ü t ü n d ü n
y a m ü s lü m a n la r ı s e v e r s e d e , b u h a l y a ln ız M u h a r r e m a y la r ın a
in h is a r e t t i ğ in d e n , b u n u n k â f i o la m ıy a c a ğ ın ı, b ö y le le r in in ( H ü
s e y n i s e v d ik , s e v i y o r u z ) d e m e l e r i n i n b ir lâ z im e - i z a r a f e t v e
n e z a k e t i c a b ı o la r a k k a la c a ğ ın ı, b u n d a n ile r iy e g e ç e m iy e c e ğ i-
n i, b u g ü n is e b ö y l e b ir c a n m e v c u d o lm a s ın a p e k ih t im a l v e r
m e m e k l e b e r a b e r , b u b iz im e s a s e n s a d e d im iz d e n h a r iç b ir k e y
f i y e t o lu p b u n u n t a r ik a t r u h iy le b ir a lâ k a s ı o la m ıy a c a ğ ın ı z a n
n e d e r im k i k â f i d e r e c e d e v e k â f i d e l i ll e r le a n la t m ış o ld u k .
V e b u n u y a p a r k e n d e b ilm e c b u r iy e c e z r i f ik ir le r s e r d in e
m u z t a r k a ld ık . B i n a e n a l e y h , b ö y l e y a p a m a s a y d ık o k u r la r ım ı
z a B e k t a ş i li ğ in iç y ü z ü n ü t a m a m e n a n la t a m a z v e k im s e y i t a t
m in e d e m e z d ik . B u h u s u s t a b iz im ile r i b ir d il k u lla n d ığ ım ız ı
m â z u r g ö r s ü n le r .. B u d il k e n d im iz in ih t ir â e t t iğ im iz b ir lis a n
o lm a y ıp , y o l s a h ip le r in in e z e ld e n b e r i k u lla n a g e ld iğ i ö z e l b ir
d ild ir .. Y a n i h a k ik i B e k t a ş i le r i n ö z e l d ilid ir .
B ir ik i m is â l i l e b u n u t e y i d e d e lim . B a k ın ız b ö y l e b ir is i
n e der:
Zincir kar eylemez bizlere sofi
Bin can ile bir cânâna bağlıyız
Y a n i: ( E y z â h id ! S e n , b iz le r i z in c ir le r e v u r s a n , y i n e b iz
y o lu m u z d a n d ö n m e y iz . B iz im b i n c a n lım ız v a r d ır , h e p s in i d e
H ü s e y i n y o l u n a k o y m u ş u z v e o n a ö y l e b a ğ la n m ış ız .) — B u r a
d a k i c â n â n lâ f z ı, H ü s e y i n m â n a s ın a g e lir —
Diğer birisi de:

Yitirtmiş şahid-i mabudunu lebteşne gurbette
Bugün mecnun gibi sahra neverd-i Kerbelâyız biz
- Hilmi Dede Baba •
276 BEKTAŞÎLİĞİN iÇ Y üZu
Der. Bu beyitten de anlaşılan mana şudur:

(Sususzluktan dudakları yanan sevgilimizi gurbet diya
rında biz kaybettik. Bu gün mecnun gibi Kerbela sahrasına
düştük, yana yana onu arıyoruz).
îşte Bektaşîliğin bütün ruhunu açığa döken kısacık söz
ler!
*
D ertli Babanın da bir şiirini şuracığa yazmaktan kendi

mizi alamadık. Dertli’nin her zaman Hüseyin için yanıp yakıl
dığını görenler, onun cidden vefakar bir H üseyin dostu olup
olmadığını anlamak istemişler. Eline bir ustura tutuşturarak:
«Hüseyin aşkına bunu boğazına çal!» demişler (1 ). Usturayı
eline alan Dertli, hiç tereddüt etmeden boğazına çalmış. Bu
işi hakikaten yapacağını sezenler, eline sarılarak usturayı geri
almak istemişler ve almışlar, fakat daha süratli hareket etmiş
o!an D ertli’nin boğazını ustura bir miktar kesmiş ve kanları
akmış. Bu şiiri irticalen o zaman söylemiş.
Şiir şudur:
Kays veş sahralara düştüm çok efgan eyledim

Leyli veş beytül”hazende hıln-i giryan eyledim
Dâmen-i sabrım tutup çâk-i giribân eyledim
Soyunup abdal misali cismim uryân eyledim
Kendimi aşkm yolunda dosta kurban eyledim

Gerdenim mecruh edüp kestim kızıl kan eyledim
Tâ ezel M canıma sılz-i Hüseyn’den düştü nâr

Ateş-i hicranına sabretmeğe tâkat mi var
il ne derse koy desün sevdim Hüseyn’i kâr zarar
Gitti elden dâmen-i esb-i inan-ı ihtiyar
Kendimi aşkın yolunda dosta kurban eyledim

(1) U sturayı D ertliye sunan K ü rt B eylerinden A lişan B ey olduğunu

r iv a y et ederler.
Tir-i aşkın merhem ettim derd-i bi dermanıma

Etmedi dağlar tahammül, kıldığını efganırna
Bir nişan ettim efendim şâh şehid sultanıma
Rûz-i mahşerde gelüıı baksın benim gerdanıma

Gerdenim mecrûh edüp kestim kızıl kan eyledim
Ben beni, adem sanırdım hayvaıı-ı natık menem

Gerçekim vadinde kizbi olmayan sadık menem
Her ne denlû cevrederse mihnete layık menem
Hayre dair bir amel yok fâeir-ii fâsik menem

Rahın kıl ya rabbena (Dertli)-i pürisyanına

Ralımeten lil-âlenıîn ismi düşüptür şanına
Enbiya vü evliya muhtaç senin ihsanına
Baş acık yalm ayak durduk nice, divanına

Gerdenim mecrûh edüp kestim kızıl kan eyledim
B ir de, A sk î D c d e ’n in su b e y tin e bakınız:

Yalnız mah-i Muharrem’de değil, her suph-u şiim
Ağlarım şah-i Hüseyn-i Kerbela için müdâm
N e v r e s d e b ir m ersiy esin d e:
Nize üzre ser-i piirhu n-i Hüseyn'i göricek
Hayretinden baş açık dağlara çıktı hurşid (!)
(1) B u beyit. «Muhteşem-i Kâşanî» den mülhemdir:

«Horşid ser bu rehne benm zed zekûhsâr»
. — Muhteşem —
278
Der. Açık Türkçesi:

(Güneş, İmam H üseyn’in ^ m lı başını bir süngünün üs
tünde görünce, hayretinden dağlara çıktı.) demektir.
Bir çok urefanın, şuaranın, üdebanın Hüseyin için söy
ledikleri bu müthiş sözler, şayanı dikkat ve hayrettir.
Son hükmü, asrımız şairlerinden Basri Baba ne güzel ve-
ri,yor:
Arif ol, rehrev ol, muhibb-i Hüseyni ol
Rah-i hakka ancak budur doğru yol!
✓
SON SÖZ...
ÖZ SÖZ..
Sayın okuyucular:
Bektaşîlik edebiyatını dikkatle suzup mütalâa edenler,
titizlikle üzerinde durup, eserlerini kelime bekelime iyice
inceleyenler, bir hakikat görüp sezinlemiş ve kavrayabilmiş-
lerdir ki, o da, bu sözlerin ifade ettiği ruh ve mânanın bütün
ledünniyatı bir noktada birleşerek, tam bir insan-ı kâmil şek
linde, Ali kullarının muhayyilelerinde, nurdan bir heykel gi
bi kendini göstererek (Hüseyin) çehresiyle tecessüm ve arz-ı ı
endam etmesidir.
Zaten mutasavvifenin ve vahdet-i vücud erbabının özel
kanaatlan da bu merkezdedir. Onlarca, insan-ı kâmil denilen
hak, sanki, bütün mükevvenatın bir havada döğülerek terkib
edilmiş halitasından, mâcunundan başka bir cevher değildir..
Yani, âdem-i kâmil — mükevvenat-ı âlem — âdem-i kâmil
dir.
Onun için, bazı tasavvuf kitaplarının, ta başında (bes
mele) yerine (bismil’kevnül-câmî) diye başladığını görürüz.
Tıpkı, Bektaşilerin (Bism-i şah) diye başladıkları gibi,
Mutasavvıflara göre, ezel ve ebed tâbiri, ancak müpte-
dilere tefhim için kullanılmış birer kuru isimden ibaret olup,
hadd-i zatinde ezelde var olan her şey, yine vardır. (Elyevm
kemakân), (el’ân hüve hüve) dir.
*
**
Şimdi biz, mutasavvıfların nazariyelerini burada bıraka

rak, Bektaşîlerin bu husustaki özel kanaatlarına dönelim:
M utasavvıfenin (K evn-i câm î) diye kabul ettiği (İn-
san-ı kamil) nazariyesine, Bektaşiler de iştirak ederler. F a
kat, onlarca bu mefhumdan murad, doğrudan doğruya cenab-ı
Hüseyin’dir. Ayrıca hayallerinde mevhum bir insan-ı kâmil
taşımazlar. Ayan beyan olm ayan hiç bir şeye inanmazlar. On
larca, ezel, ebed sırrı, hep H üseyin’le başlar. H üseyin’le de
vam eder. Hüseyin’le nihayet bulur.
Onların kalbinde kökleşmiş olan akideye göre, her yer
de, her mekânda, her zaman var olan M evlâ, ve mükevvenât-i
âlemde fermanfermâ olan tek hakikat, Hüseyin sırrından,
onun müşahhas timsâlinde tezahür etmiştir.
Bu itibarla p -3'-ry W i âyet-i

celâlesinin mâsadakı, sanki Hüseyin’in şahsında tebellür etmiş
ve onun hüsn-ü cemali, bütün kâinatı sarmış ve her yerde gö
rünmüş ve her eşyada tecelli etmiştir.
Bektaşiler, taşıdıkları bu itikadları yüzündendir ki, haki
kati bilmeyenlerin menfuru, dört mezhebin de merdûdu ol
muşlardır.
Bektaşiler ( !) hiç bir kâr veya zarar düşünmeden bilâ-
pervâ H üseyin’i sevmişler, yalnız onu bilmişler ve yalnız onun
kulluğuna bel bağlayıp boyun eğmişlerdir.
*
îji sfc
Yine Bektaşilere göre, Hüseyin’in şehâdete mazhar oluşu

(D in-i Mübin-i Ahm edi) y i ihyâ etmiş, yani Hak yoluna kur
ban gidişi, beşeriyyete hidâyet yolunu gösteren bir m eş’ale
olmuştur. Dinimizin incelenm eye değer bir sırrı varsa cidden
işte buradadır.
Üzerinde bu kadar durulan, bu kadar önem verilen bu
sır, bir safsata değildir. K ıym eti bilinmeğe lâyık bir cevher.
mâhiyeti incelenmeğe değer bir anlamdır.
Eğer bunu biraz eşelersek (anlam ) diye kullandığımız,

tâbirin neden ileri geldiğini anlamış olur, şüphesiz bize hak
verirsiniz:
M uhammed’le Ali, dünya evinden âhirete çekildikleri
zaman, parlayan din güneşini kara bulutlar sarmış, gözlerden
saklamıştı.. D ünyaya başka peygamber gelmeyecekti.. Bu m üj
deyi şeytanlar çok daha evvelden haber almışlar, kalblerinin
karanlık bir köşesine intikam hınçlarını yazmışlardı.
Binaenaleyh, bu fırsat zuhur etmiş, kendilerine at koştu
racak geniş bir meydan açılmıştı. Gözleriyle bunu gördüler,
sevindiler, derhal faaliyete geçtiler. Ellerine sihir çubuklarını
aldılar, gafil insanların ayaklarını sezdirmeden çelm eğe başla
dılar.
Her taraf kâbus içindeydi.. Ali’nin yerini alan İmam-ı
Hasan’ın halifelik güneşi gurub zamanına rastlamış, az zaman
sonra ortalığı karanlıklar basmıştı. D ünya karanlıklar içinde
çalkalanıyordu. Kurulan din binası, inhidâma yüz tutm uş ça
tır çatır çatırdıyor, ortalığı öyle bir karanlık kaplamıştı ki, göz
gözü görmez olmuştu.
Zifiri bir karanlıktı, bu..
Tıpkı M uaviye ve oğlu Y ezid’in kalbleri gibi kapkara ol

m uştu bu âlem..
Bu zifirî karanlık sanki, (H ak) ile (B âtıl) ı, herkesin
gözlerinden gizlemişti.. Kimse bunu seçemez olmuştu. Herkes,
karanlıklar içinde yuvarlanıyor, acı bir imtihan devresi geçi
riyordu.
BEKTAŞll.îĞÎN İÇYÜZÜ
Bu karanlığın yer yüzünden çekilmesi, hak ve hakikat

güneşinin doğması lazımdı..
Fakat bu, kurban istiyordu ..
Doğacak hak güneşinin ateşin kızıllıkları, kan istiyordu,
kan!..
Kızıl kanla doğmaJıydı bu güneş. .. '
Öyle kızıl kanla doğm alıydı ki, bu kızıllık bir daha göz
lerden ufü.1 etmesin.. her sabah ciddi mü’minler yerlerinden
kalkınca, o kızıllığı güneşle beraber görsünler.. O kızıllığı her
gün gözlerinin önünde müşahede ede dursunlar.. Bu kızıllığı
görüp duran gözler, Hüseyin’i hiç hatırdan çıkarmamış olsun
lar.. Hiç bir an, Hüseyin’i unutmasınlar ve ona teabbüd edip
dursunlar.. _
Şairin:
Leb kızıl, ruhlar kızıl. desünde eam-ı mey kızıl

Kim kızıl olamaz o anda görse ruhsinn senin?
dediği gibi, Hüseyin’i böyle kızıl kana bulanmış görenler, ken

d ile r i d e o n u n kızıl rengine boyansınlar.. icabında, başlarını H ü
seyin aşkına top gibi oynamakta zerre kadar tereddüd etme
sinler..
*
**
Cenab-ı Hüseyin, Kerbelâ’da bütün eshabını, yaranını,

bütün kardeşlerini ve körpe kuzularını kurban verdikten son
ra, sıra kendisine gelmiş, mukannî delillerle karşısındaki taş^
yüreklileri m at etmiş ve harbe tutuşmuştu. Etraftan yağmur
gibi oklar yağmağa başlamış, mübarek teni kalbur gibi delik
deşik olmuştu.. Vücudunun her tarafından kan çeşmeleri akı
yor, yüreği de susuzluktan cayır cayır yanıyordu..
B öyle bitkin bir haldeyken, Yezidileri kıra kıra Fırat su
yuna kadar ulaşabilmişti.. Fakat suyu, bir türlü içemiyordu.
Fıratın suyu bile, sanki. Hüseyin’den utanarak kıpkızıl kesil
BEKTAŞÎLÎĞtN İÇYÜZÜ 283
mişti.. Yahut, su bile, canını, kanıııı H üseyin uğruna dökmüşe

benziyordu.
îşte şair, yukarıdaki tek beyitle, Hüseyin’in bu acıklı ha
lini tasvir etmiştir..
*
**
Başka bir şairimiz de, şu sözleriyle Hüseyin'e nasıl derd
ortağı oluyor? *
Rakınız:
Çıkıp dört köşeyi seyrân eyleyen
Yârelerin mende imam Hüseyin (1)
Hak için canını kurban eyleyen
Yârelerin mende imam Hüseyin
Mü’ıııinlerin bâde sunar elinde (2)

ölsem gerek, arzum kaldı yolunda
Şehid düştün KerbeU’nın çölünde
Yârelerin mende İmam Hüseyin
Mü’minlerin gülbengini çekiyor

Aşk ateşi bu sinemi yakıyor
Daha kanın ılgıt ılgıt akıyor
Kalbimin aynası, gönlüm ya^sı

El’aman dergâhtan yâd etme bizi
Her (dem) de baş verir gerçekler sözü
CHel Etâ) şanında okunur âyet

(Lânazir) sin (Kul hüvaUabü ehad)
Cümlemizi mahrum etme ta ebed
(1) Bektaşîler, bu mersıyede geçen (yara) kelimesini (yare) diye

okudukları için, onların telaffu:runa göre yazdım.
(2) işaret ettiği «bâde» müskirat dolu bâdelerden değildir, bbuna «Sa-
kahüm şerbeti» derler. Bu, cem birleme zamanında sebil ^sahihlerine su
nulan selsebil suyudur. Nitekim erkan ^bahsinde geçti.
Hakikat evinde gizli sır olan

Daim mii’minlere destigir olan
Sensiz bu dünyayı neylesin (Burhan)
Yârelerin mende im am Hüseyin
***
- •
B u r iy â s ız m ü s lü m a n ın , C e n â b - ı H ü s e y n i n a s ıl b ir g ö z le
g ö r d ü ğ ü n ü , n a s ıl f e r y a d e t t iğ in i, (s e m m e v e c h u lla h ) sır r ın ı
n a s ıl k a v r a d ığ ın ı, o n u n y o lu n a c a n ın ı f e d a e t m e k a r z u s u n u
n a s ıl a ç ık la d ığ ın ı a n la d ık .. B ir d e K a z ım P a ş a m e r h u m u n ş u
b e y it l e , n a s ıl c a n f e d a d ile ğ i n d e b u lu n d u ğ u n a b a k a lım :
Râh-i aşkında şehâdettir muradım, .hasıl et

Kıble-i erbab-ı hâcıit ü rirâsın yâ Hüseyn
S ö z ü n k ıs a s ı:
N i c e n ic e y ü z y ılla r ın ü s t ü n d e n a t l a y a a t la y a z a m a n ı
m ız a k a d a r s ü r ü k le n ip g e le n , C e n a b - ı H ü s e y i n ’in b u h â ile v ı
h a t ır a s ın ı, y a l n ız b u im a n ı s a r s ılm a z B e k t a ş île r in , h e r ( a n )
v e c d iç in d e , iç le r i a l e v a l e v y a n a r a k , k a h g iz li, k a h a ç ık t a
z e l e y i p d u r m a k t a o ld u k la r ın ı g ö r ü y o r u z ..
( A n ) d iy o r u m , b u k e l i m e h a y â lin iz d e n k a ç m a s ın ..
Ç ü n k ü , b u t â b ir g ö z a ç ıp y u m u n c a y a k a d a r g e ç e n , e n
k ıs a b ir v a k t i n m ik t a r ö lç ü s ü o ld u ğ u iç in , ç a b u k g ö z d e n k a
y a r ..
B u k ıs a v a k i t iç in e H ü s e y i n i s ığ d ır a b ile n le r o n u n k u lu
k u r b a n ı o lm a ğ a lâ y ık t ır la r . ( A l e v î , B e k t a ş î, H ü s e y n î ) d i y e
b ö y l e l e r i n e d e n ir .. B u s ö z ü m e k im s e c ik le r y ü k s ü n m e s in .. B u
ç a r e s iz b ö y l e d i r iş te ..
G e lm e g e lm e ... D ö n m e d ö n m e
S a y ı n o k u y u c u la r ım a :
H a k ik î A le v île r in , c id d î B e k t a ş île r in , h a k ik i H ü s e y n î l e
r in ö z e l h a lle r in i, y u k a r ıd a n b e r i, tü r lü tü r lü ş e k ille r d e , d e f e -
BEKTAŞÎLİĞİN İÇYÜZÜ - 285
atla anlatmağa çalıştım, durdum.. Bunların kalblerinde saklı

olan iman cevherinin, islâm yolunda bütün varlığını feda eden
ve böylelikle müslümanlığı kurtaran H üseyin’in acı aşkından
tecelli ettiğini iyiden iyiye açıklandırdım, sanırım.
îşte, bu büyük izdirabı, bu aşkı benimseyen, yegâne ka
vim, bu zümre olmuştur.
Ö yle bir zümre ki:
Bunların bütün ibâdeti, namâzı, niyâzı, kıblesi, her şeyi
yalnız (H üseyin) kelimesinde hulasa ve ifade edilebilir.
Oş:ıların bütün varlıklarını, benliklerini, şehidler serdârı
garib Hüseyin’in hüzn-ü elemi,
Mazlum Hüseyin’in âh-ü enini kaplamıştır.
Bu sebepten, onların dilleri, gizli gizli, daima
Ah Hüseyin, vah Hüseyin, Şah Hüseyin,
D iye yana yana (Esm ail’hüsna) çekmekten, gece gün
düz Hüseyin’in hasretiyle feryâd edip çırpınmaktan, hıçkırıp
ağlamaktan ibaret kalmıştır.
Artık yazamayacağım. Kalemim ağlıyor..
Bir şairimizin öz dileğiyle birinci kısma son vereceğim:
BİR HAKİKAT KALMASIN ALEMDE ALLA^llIM NİHAN!!.
Sakiyıi! Mey sun, ki aşk-ı yâr ile bi-takatım

Evveli asan göründü, ihiri amma ne göç.
L Ü G A T Ç E
Ab — Su Alaka — İlgi
Abâd — Mamurluk Alül-il — Yükseklerin yükseği
Abd — Kul Amir — Emredici
A’da — Düşmanlar An — En kısa uzaman
Adâb — Edebler, terbiyeler An’ane — Töre
Afâk — Gözün görebildiği yerler, — Gök .yüzü
Gök yüzünün kenarları. Asitân — Dergâh
Ateşin — Ateş gibi yakıcı
Agâh — Anlayabilmek Avam — Halk
Ahlakı basene — Güzel huylar Avalim — Alemler, dünyalar
Ahfâd — Torunlar A’vân — Yardımcılar
Ahter — Yıldız Ayn — Göz
Ahz — Almak Ayş-ü ırilş — Yiyip içme
Abd — Yemin Ayb-bin — Kusur görücü
Ahsen — Çok güzel Aynel’yakin — Gözle görülen
Akide — inanç Ayin-1 cem — Tarikat adamları
Alenen — Açıktan açığa nın toplantısı
B
Bab — Kapı Bünyad .— Temel
Bâd — Yel Bende — Kul
Bâde — İçki kadehi Bürhan — Nişan, delil
Bildire — Sıkıntılı iş Basit — Kolay iş
Bed^ye — Südü bozuk Bâtm — Gizli
Bihemta — Benzeri olmıyan Bay — Zengin
Biriya — Riyasız, samimi BeytaUah — Kâbe
Baid — Uzak — Meclis
C- Ç
Câli — Yalancıktan gösteriş Çiih — Kuyu
Cam — Kadeh Çar — Dört
Câmia — Topluluk Cebin — Altın
Forma : 19
290 BEKTAŞÎLiĞ:tN İÇYÜZÜ
Cüda — Ayrı düşmek Cenin — Ana karnındaki yavru

Ciddi — Hakiki Cür’a — Kadehte kalan son damla
Celâdet — Heybetli Cüst-ci — Araştırma
Celiil — Korku veren çehre Ç^m — Göz
Cemâl — Sevinç veren çehre
D
Dâd — Adalet Dil — Gönül
Dâdı-hak — Allah vergisi Dilaver — Pehlivan
Dıihi — Çok bilgi sahibi Dil’hâne — Gönül evi
Dâiye — İnsanın içinde bir hususa Dem çekme — Rakı içmek ve ne
teşvik edici bâlet fes alıp vermek
Dânâ — Bilici
Debistan — Mektep Dür — İnci
Didar — Cemâl görme Dür — Uzaklaşma
Dide-i ^bina — Açık göz Derun — iç
Dehhaş — Dehşetli Dest — El
Dilir — Cesaretli Desti-gir — Elden tutma
Dildir — Gönül çekici dilber Deyr — Kilise
E
Ebed — En son Ensıil — Soylar, soplar
Ecsam — Cisimler, cesedler Enin — inlemek
Efgan — Şikayet Eracif — Uydurma sözler
Ef’al — işler Eshab — Sohbet edenler
Efsürde — Donuk, gayretsiz Eşk-i çeşm — Gözyaşı
Elhak — Pek lâyık Etvar — Tavırlar, hareketler
Envar — Nurlar Evrâd — Dilde söylenip duran
Enfüs — Nefisler dualar
Engür — ü^züm Ezkir — Zikirler
Enel’ha.k — Ben Hak oldum Ezel — En evvel
F-G
Fenafillâh — Allah yolunda feda- Garabet — Tuhaflık
karane çalışıp cinsini yok Gaşy — Kendinden geçme
etmek. Gavvâs — Yüzücü
Ferda — Yarın Gavamız — Anlaşılması güç olan
Fer' — Bir şeyin içinden ayrılan mâna
Ferman-ferma — Hüküm ve fer Gayretkeş — Gayret güdücü
manını yürütme Gaye — Son istek
Fesahat — İyi söz söyleyiş Gedâ — Fakir
Feza — Boşluk Gulgule — Gürültü koparmak
Gaddar — Zulmedici Gülbenk — Türkçe dua
BEKTAŞÎLlĞÎN İÇYÜZÜ 291
Gilman — Şek ve şüphe Gûş — Kulak

Gonca — Tomurcuk güI Güvah — Şahid
Gurub — Güneşin .batışı
H
Hah — Uyku Hernıeşin — Beraber oturmak
Habl — ip Hemişe — Daima, her zaman
Hablül’metin — Sağlam ip Hemrah — Yol arkadaşı
Hâk — Toprak Hempa — Ayağına uydurulan
Hame — Kalem Hemdem — Beraberlik
Hamaset — Kahramanlık Hezeyan — Perişan sözler
Handan — Gülücü Hevam — Böcekleı;
Haslet — Huy, sıfat Heyûlâ — ism i var cismi yok
Hatem — Yüzük llirs — Ayı
Hâki-pay — Ayaktozu Hilâl — Yeni doğan ay
Hâl — Şimdiki zaman Hicr — Ayrılık
Halite — Karışık şeyler Hilkat — Yaradılış
Ha^t — Dilekler Himaye — Korumak
Hakiki — Gerçek, haklı olan Hicab — Perde
Hayır-hah —- Hayır isteyici Hub — Güzel
Ham-ervah — Ruhu pişmemiş Huddam — Hizmetçiler
Hâl-i hat — Yazılmış ben Hurafe — Uydurma laf
Hassas — Fazla duygulu Hûk — Domuz
Haseneyn — Hasan ile Hüseyin, Hurrem — Sevinmek
iki güzel ,mânasına da gelir Hasran — Hasrette kalmak
Han: — Muska Hüsn-ü Mutlak — Allahın güzel
Haile — Tüyler ürpertici hal cemali
Hazer — Çekinmek Huzme — Halka, zincir halkası
Hazin — Elemli, kederli Hüzün — içten ağlayış
Heft — Yedi manasına Hımar — Êşek
1
İbda’ — Hüner yaratmak ihtar — Hatırlatmak
İçtihad — Kudreti yettiği kadar iktida — Uymak
çalışmak İkrarbend — Söz vermek, söze
icazet — Müsaade bağlanmak
iyd — Bayram iltimas — Korumak, arkaya almak
ifrat — Çoğa giden im;imeyn — iki lm^n (Hasan’la
ifti — Fetva vermek, müşkül hal Hüseyin)
letmek intibah — Uyanıklık
ifşa — Açığa çıkarmak inhidam — Yıkılmak
İğbirar — Gücenme irticalen — Düşünüp taşınmadan
iğfal — Aldatmak söylenen söz
ihfa — Gizlemek iradet — Dilemek
tsstihdif — Hedef ve gaye tutmak lttibâ — Tâbi olmak, uymak

btıfa — Bir şeyin halis ve pakini izhar — Açığa koymak
seçip almak iztirab — Çalkanış, heyecan duy
tstlnad — Dayanmak
tstinşak — Burna su çekmek mak
iştibah — Şüphelenmek izâfât — Sonradan eklenen
itham — Suçlandırmak izlâl — Kötü yol göstermek
K
Kân — Hazine Kübrâ — Çok büyük
Kabus — Dalgın uykuda basan a Kenz — Hazine
ğırlık Kün — Ol
Kadd-i mevzun — Düzgün boy Kesif — Kesafet peyda eden top
Kadir-şinas — Kıymet bilen lu bulunan .
Ka’de — Oturmak Kürih — Hoşlanmamak
Karin — Yakınlık bulmak Küşa — Açmak
Kail — Söz söyleyici Küşade — Açık
Kal — Söz Kevkeb — Yıldız
Kaim — Ayakta dikilen
L
Lâcerem — Şüphesiz Lebteşne — Dudağı susuzluktan
Uhm — Et yanan
Lâmekân — Mekânsız, yersiz Lübbül'lüb — Bir şeyin özünün
Lâya'kıl — Aklı başından giden özü .
baygın Ledün — Gizli ilim
Lâyezâl — Zeval bulmayan, sonu Ledünniyat — Gizli ilimlerin içi
gelmeyen L e ^ — Kınamak
Leb — Dudak Leyi — Gece
Lanazir — Benzeri olmıyan Leyl-Ü nebar — Gece gündüz
M
Mat — Susturmak Masnû — San’atle yapılmış
Matlup — istenen Maske — Yüze geçirilen tutak
Mahfi — Gizli Mâzi — Geçmiş zaman
Mâhiyet — Bir şeyin iç yüzü Mazmaza — Ağızda su çalkalamak
Mahlûl — Bir şeyin mayiat içinde Mübeşşer — Müjdelenen
eridiği hali Mübin — Açıklayıcı
Mahzur — ^Çekinilecek şey
Mahrem — Görülmesi gizli tutu.- Mücrim — Günahkâr
lan Mücahede — Uğraşmak
Mağz — Bir şeyin özü Mübalâğa — Haddinden fazla yü
Mâil — Eğri celtmek
Mâ^ür — Yenilemek Mücerred — Evli olmayan
Müdavim — Devam M erhale — Yol menzilleri

Meftun — Meyil göstermek, âşık Merdut — Kabul edilmeyip red
olmak olunan
Mefhum — Kastedilen mana Mestur — Gizli tutulan
Müfrit — ifrat derecede ileri git Mesrur — Sevinç duymak
mek Müşahid — Gözle gören, şahi:d
Muhit — Çevre, kaplayıcı olan, olunan
M ahviyyet — Yokluk göstermek Müîlmde — Gözle görmek
Muhtasar — Kısa kesmek Muhasebe — Hesaplama, hesaplag-
Muhayyile — Hayal kuvveti ma
Mir’ât — Ayna Müttaki — Fenalıktan çekinen
Miyah — Sular Müteselli — Teselli bulan
Muktedâ — Uyulan adam Müteehhil — Evli
M^saleme — Konuşma Metbû — Kendisine uyulan
Mekalid — Anahtarlar Merbutiyet — Bağlılık
Mukanna — Kanaat verici Mündemiç — Dürülüp sarılan
Mekir — Hile M utavvel — Uzun söz etmek
Mükevvenat — Dünya Mutasavvife — Şiddetli riyazatlar-
Memûl — Ummak la Allahı arayanlar
Mümanaat — Men’etmek, esirge Muannid — inad edici
mek Muattal — Boş bırakılmış
Mümtaz — İmtiyaz kazanmış Metrûk — Terk edilmiş
Memduh — öğülm üş Mâbed — İbadethane
Men — Ben Muarız — itiraz eden, karşı koyan
Münferid — Tek başına Müşkülpesent — Olur olmaz şeyi
Munafık — Yalancılıktan müslü beğenmeyen
man olan Muasır — Bir asırda yaşayanlar
M inend — Menendi, benzeri olan Muin — Yardımcı
Münafered — Karşılıklı nefret Mûterif — itiraf eden, ikrar eden
duyma Mevhum — Mevcut olmayan şeyi
Menşe’ — Bir şeyin ilk çıktığı şey var gibi görmek
Menba — Kaynak Meveddet — Muhabbet izhar etmek
Münzel — Nâzil olan, inen Meyan — Ara
Menfur — Tiksinilen Meziyet — Fazilet, kemâl
Mürde — ö lü Müzmahil — Perişan olup dağıl
Merdane — Erkekçesine mış
Mersiye — ö lü için ağıt Mezabir — Kâinat âlemi
N
Nâr — Ateş N âzik — Kibar
Nâdan — Bir şey bilmeyen N âleyn — Ayak kabları
Naçiz — Değersiz Namerd — Kimseye iyiliği dokun
Nafiz — Nüfuz edici, işleyici mayan
Nazariyat — Gözle görülebilen Nazariyye — Görüş
N a^-i kati — Hükmü câri Kur’an Nebze — Azıcık
âyeti N efh — Üfürmek
294 BEEKTAŞILtĞtN İÇYUZti
Nihan — Gizli Nigah — ^Bakış

Nist — Yok Nümayiş — Gösteriş
Nisyan — Unutmak Neverd — Yürüyücü
p
Payidar — D^m ve beraber Penak.nahgih —Sığınılacak yer
Pâyimal — Ayaklar altında kal'^mak. Peyker — Çehre
Pür — Dolu Pir-i müğân — Meyhanecilerin ba
Perver — Besleyici şı, Mürşid manasına da ge
Penah — Sığınmak lir
R
^Rah — Yol Rehnüma — Yol gösterici
Rahşan — Parıldayan Ruh-urruh — Ruhların ruhu
Raks — Oyun IUnd — Kalender
Ravza — Bahçe
Ricâl — Erkekler Rind-meşreb — Kalender yapılı
Rücâlülgayb — Gaib erenleri Remz — İşaret
Ru — Yanak Reyhan — Fesleğen çiçeği
Ruhsar — Alyanak Rfız — Gün
s
Sâde-dil — Gönlü temiz Seciye — Terbiye
Sad-hezar — Yüzbin Ser — Baş
Sâim — Oruç tutan Sergerdan — Başı dönen
Silik — iyi veya kötü yola, işe Server — Başbuğ
giden Seviyye — Aynı ayarda
San — Dilenci Sevâd — Siyahlık
Sâlif — Geçmişteki Seng-i hâri — Kara taş
Sahbi — Şarab Selsebil — Yağ gibi kayıcı lezzetli
Sâri — Bulaşık. su
Sâlus — Hile ile kandırmağa çalı
Sernügıin — Baş aşağı
şan Se^me-vcchullah — Alla^rn par
Safsata — Manasız söz
Sebak — Ders layan cemali
Sebkat — öne geçmek Süfli ihtiras — Alçak. arzular
Sebil — Yol Sühanver — Güzel söz söyleyici
Sübuhat — Çekilen !;ey (tesbih Sine — Göğüs
gibi) Sil-i eşk — Göz yaşı
Sudur — sâdır olmak, çıkmak Sırdaş — Sır ortağı
Sıdkalyakin — Doğrulukla yakın Silseletüzzeheb — Altun silâle,
olmak (Muhammed Ali soyu)
r
ş
Şeam et — Uğursuzluk Şinaver — Yüzücü
Şebeke — Ağ, parmaklık Şîr — Arslan
Şehaınet — Kahramanlık Şeşcihet — A ltı taraf
Şehinşah — Şahlar şahı Şûride — Hali perişan
Ta’n — Dil uzatmak, zemmetmek Tehi — Boş

Tasnif — Ayırmak Teşne — Susuz
Tahmir — Yoğurmak T ^ ^ ^ — Tenbellik etmek
Tarfetül’ayn — Göz açıp yumun- Tekim ül — Kemâlât sahibi olmak
caya kadar Telkin — Kulağa duyurulan söz
Tavaf — Ziyaret Tevazu — A l^ k gönüllülük gös
Tahriş — Tırmalamak terme k
Tavr — İnsanın gideri
Tavzih — Açıklama Tekrim — ikramlandırma
Tebcil — Büyüklendirme Temerküz — Bir noktaya derleyip
Tafsil — Etraflıca anlatma toplama
Tefsir — Mâna verm ek Teşebbüs — tık işe başlamak
Teabbüd — Tapınmak Tereddüt — Karar verememek
Teemmül — Düşünmek Terennüm — ötm ek
Teammüden — Kasden Tevliyet — Mütevellilik.
Teeyyüd — K uvvet bulmak
T evâk — Vetıka ile sağlama bağ-
Te’lif — Birleştirme
l^ a k
Tecelli — Ayan görünmek
Tecessüm — Cisimlenmiş görün Tezhib — Altun s ü ^ e k
mek Tezkiye — Salah-i bal
Teğanni — Nağmelemek, sıralamak Tezarrü — Yalvârmak
Tehammülfersa — Sabır ve teham- Ti^nısal — Suretlendirilmiş
m ül edilenliyen hâl Tıynet — Maya, hamur
U-0
Ulyâ Yüksek ü'ssül’esas — Temellerin temeli
Usret — Güçlük ü'fUI — Galib olan
Vecd — Zevk, şevk Visâl — Kavuşmak

Vech — Yüz Vuslet — Ermek, erişmek
Vehm — Korku Velvele — Gürültülü ses
296 BEK TA ŞÎLiöîN İÇYüZÜ
Y
Yave — Boş yere Yed-i bey7.i — Nurlu el
Yek — Bir Yekvücut — Bir vücut
Y e ^rne — Biricik Yekta — Benzeri olmayan
Ye ^ k ıe k — Bir bakış Yeknesak — Birbirine benzeyen
z
ZıUıib — Sanmak, sanıcı Zımnen — Sözün iç yüzünden işa
zaU — Yok olucu ret
^ t-i mutlak — Tanrı Zünnar — Papazların beline bağ-
Zaviye — Köşe, bucak ladıklan kemer
Zübde — Bir şeyin hülâsası Zinde — Diri
Zeheb — Altın Ziver — SSüs
Zıl — Gölge Zındık — Ebû-Bekir, ömer, Os-
Zulmet — Karanlık manı sevmiyenlere ehli-
Zümre — inancı bir insanlar top sünnet adamlarının taktığı
luluğu isim. .

M. Tevfik Oytan - Bektaşiliğin İçyüzü 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

M. Tevfik Oytan - Bektaşiliğin İçyüzü 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Yirminci asır insanlığına armağan

Yazan: M. T evfik Oytan

Bu eser, Bektaşi tarikatı hakkında şimdiye kadar

U.1® iS l'j ^ ic phls\^ $

Bugün İslam camiası altında yaşayan din kardeşlerimi­

Karşıdan göze çarpan bu ayrılık, Çelebilerle Bektaşi ba­

Şüraaddin V eli tekkelerine mensup A levîlerden, Bektaşiler-

Şim diye kadar, B ektaşîlik v e A levîlik hakkında epeyce

ye öğrendim. Bütün bu öğrendiklerimin hemen hepsini ;"?te

Asıdardanberi ortalığı velveleye veren bir sünnîlik ve

( 1) Al-i Süfyan: Ebusüfyan’m evlâtları ve aileleri.

Bekir, Ömer, Osman) a ve hatta Hazret-i Peygamberin karısı

B U ESERİ YAZM AKTAKİ M AKSAT?

Bu acıklı halleri gördükçe benim içim sızlıyor, B ektaşîli-

SULTAN SE Y İD BATTAL GAZİ VE

Bizim muhitimiz, Bektaşîler ve A levîler diyârıydı. B u­

1 — Sultan Seyid Battal Gazi,

GİZLİ KALAN ESERLER

On dokuzuncu asırda bu iki tekkede dört mühim erkek

LÂNET YEZİDE N E D EM EK TİR ?

Aynı zamanda, Bektaşilerin (Lânet Yezid’in canına) de­

mediklerini. bu lanetlerin zaktiyle Ehl-i B ey t’e buğz eden

Biz eserimizi beş kısma ayırdık.

destanlarile, Zeliha Bacı namında başka bir kadının Balkan

( 1) Eserin ikinci cildi basılmıştır. Fiatı 300 kuruştur. — Tabi.

İSTA N BU LLU B İR SAZ ŞAİRİ

On dokuzuncu asırda Eskişehir muhitindeki maruf tek­

O devirde, Sultan Seyid Battal tekkesinde Pîr M ehmed

geçen, kendi yazdıkları şiir mecmualarından anlaşılmaktadır.

Bektaşilerin, nefes, buyruk gibi şiirleri, ilden saklamala­

(1) Müsahip: Birbirlerile konuşan.

Henüz, ana ismini bile öğrenemediğimiz bu zatın aslen

O sırada, artık memleketlerine dönmek üzere hazırlan-

ZEY N EP KÂM İL ^HANIM

Şair Ali Riza Hâdi’yi, Zeynep hanım bir aralık İstanbul’a

(1) Bu Zeynep Hanım Konağı, Darülfünun, sonra da üniversite Edebi­

Biz de klişesini kitabımıza koyuyoruz.

Yukarıya klişesini koyduğumuz Zeynep Hanımın şiiri

Keşfet nikahını yeri göğÜ münevver et

Debret lebini çiişa getir havz-ı Kevseri

iH^mün berât yazdı sabâya dedi ki tez

Ab-ı hayât olmıyacak kısmet ey gönül

(Zeyneb) ko meyl-i ziynet-i dünyayâ zen gibi

GENÇ ABDAL VE ŞİİRLERİ

Genç Abdal’ın cönk defterinden kendi el yazısile bir

(1) Kudemâ-yı üdebâ’dan Veysi Paşa zade Zeynel’abidin Reşit Bey

Genç yaşında dervişliğe soyunan bu zat, mürşidi tara­

Genç Abdal, şiirlerini irticalen söyler, dinleyenler tara­

Güvende ve zâkir demek, (C em ) âyinlerinde saz, ke­

yezal ile cilalandığı bir sırada, zâkirler, Mürşidin emrile saz

Zühd-ü takva sahiplerinin akılları bu merhalede hay­

Bu hususta Ali Riza Hâdi’nin el yazısının klişeleriyle

M uhabbet esnasında, âyinin diğer rükünlerine geçilir.

Şurasını da arzedelim ki, Bektaşiler arasında ağır suç iş­

şenler, tekrar yola girmeğe hak kazansalar bile, yem baştan

İŞİN İÇYÜZÜNÜ BİLM EYENLER

M aziye karışmış olan bu tarikatın, üssülesası ve rûhirrû-

Yukarda bahsettiğimiz Ali Riza Hadi’nin el yazısı ve

Bu yazının yeni harflerle okunuşu:

1 ' 4'.'.'.' ^ ^ ı.:.:,

ıA '.J / l.t_ . 1 c(.#

Bu yazının yeni harflerle okunuşu:

Eğer kendi vücudundan haberdar olmak istersen

Oku ilm-i şeriatten, yorulma dâr-i dünyada

Bugün İslam camiası altında yaşayan din kardeşlerimi

Karşıdan göze çarpan bu ayrılık, Çelebilerle Bektaşi ba

Bizim muhitimiz, Bektaşîler ve A levîler diyârıydı. B u

Aynı zamanda, Bektaşilerin (Lânet Yezid’in canına) de

On dokuzuncu asırda Eskişehir muhitindeki maruf tek

Bektaşilerin, nefes, buyruk gibi şiirleri, ilden saklamala

(1) Bu Zeynep Hanım Konağı, Darülfünun, sonra da üniversite Edebi

Genç yaşında dervişliğe soyunan bu zat, mürşidi tara

Genç Abdal, şiirlerini irticalen söyler, dinleyenler tara

Güvende ve zâkir demek, (C em ) âyinlerinde saz, ke

Zühd-ü takva sahiplerinin akılları bu merhalede hay

Şurasını da arzedelim ki, Bektaşiler arasında ağır suç iş

N efsini bilmek suretile, Hakk’ı bulmuş olan bir kaç şai

Pek eski bir cönk defterinde yazılı olan bu nazmın ma