CUMHURĠYET DÖNEMĠ HUKUK, EĞĠTĠM, TOPLUMSAL  Medeni kanun hazırlayabilecek uzman kişilerin

VE EKONOMĠK ALANDA YAPILAN ĠNKILÂPLAR olmaması,

 Demokratik olması, kadın-erkek eşitliğini esas
A. CUMHURĠYET DÖNEMĠ ATATÜRK ĠNKILÂPLARININ TEMEL
almasıdır.
AMAÇLARI
 Toplum için yeni değerler ve kurumlar oluşturmak
ve bunu bir yaşam biçimi olarak ortaya koymak  İsviçre Medeni Kanunu, Türkçeye
demek olan çağdaşlaşma, Atatürk için uygarlık çevrilerek Türk toplumunun sosyal
düzeyine çıkmanın en önemli adımını teşkil eder. UYARI yapısına, örf, adet ve geleneklerine
 Çağdaşlaşma sürekli değişimi ve gelişmeyi temel ters düşmeyecek şekilde yeniden
alan bir anlayıştır. Mustafa Kemal Atatürk bu düzenlenmiştir.
konuyla ilgili Onuncu Yıl Nutku’nda şöyle demiştir:
“Yurdumuzu dünyanın en bayındır ve en uygar
ülkeleri düzeyine çıkaracağız, milletimizi en geniş b. Medeni Kanun ile Gelen Yenilikler
refah araç ve kaynaklarına sahip kılacağız, milli  Kadın ve erkek arasında sosyal hayatta, ekonomik
kültürümüzü çağdaş uygarlık düzeyi üstüne ve diğer alanlarda eşitlik sağlanmıştır.
çıkaracağız.”
 Aile kurma alanında, erkeğin bütün ayrıcalıkları
 Ulusal egemenliği geliştirerek demokrasinin
kaldırılmıştır.
yaygınlaşmasını sağlamak,
 Tek eşle evlilik esası getirilmiştir.
 Toplumun ihtiyaçlarını karşılamayan kurumları
kaldırarak ihtiyaçları karşılayan yeni kurumlar  Boşanma hakkı kadına da verilmiştir.
oluşturmak,  Aile toplumun temeli sayılmış ve titizlikle
 Laikliği devlet ve toplum anlayışı olarak korunmuştur.
benimsetmek,  Çocukların iyi yetiştirilmesi için gerekli her türlü
 Medeni bir Türk toplumunun oluşmasını sağlamak, tedbir alınmıştır. Anneye, çocuğun vesayetini alma
 Toplumda her alanda eşitliği sağlayarak milli birlik hakkı verilmiştir.
ve beraberliği sağlamaktır.  Aile birliği devlet güvencesi altına alınmış ve resmi
nikâh usulü getirilmiştir.
B. HUKUK ALANINDA YAPILAN ĠNKILÂPLAR  Miras konusunda kız ve erkek çocukları arasındaki
Türk Medeni Kanunu (17 ġubat 1926) eşitsizlikler kaldırılarak kadının mirastan eşit hak
 Yeni kurulan Türkiye Devleti’nde toplumun alması sağlanmıştır.
gereksinimlerini karşılayacak bir hukuk sistemine  Kadına şahitlikte de eşitlik tanınmıştır.
ihtiyaç vardır. Atatürk, bu konuda “Tümüyle yeni
 Kadına dilediği işte (meslekte) çalışma hakkı
yasalar yaparak eski hukuk ilkelerini temelinden
verilmiştir.
sökmek girişimindeyiz.” diyordu.
 Hukuk sisteminin temel yapısı Medeni Hukuk’tur.
Kişinin hak ve özgürlükleri, borçlar hukuku, ailenin  Azınlıklarda din ve mezhep farkı
kuruluşu, miras ilişkilerinin düzenlenmesi, kişilerin gözetilmeden Medeni Kanun’dan
birbirleriyle yaptığı tüm işlemler Medeni Hukuk’un yararlanabileceklerini belirtti. Böylece
konularıdır.
Yeni Türk Devleti’nde Hukuk Birliği
 Mustafa Kemal Atatürk’ün verdiği direktiflerle yeni sağlandı.
bir medeni kanun hazırlamak için Batılı milletlerin
 Azınlıkların hukuk işlerini düzenleyen
medeni kanunları incelendi. Sonuçta İsviçre Medeni
patrikhanenin elinden bu hak alındı ve
Kanunu’nun alınması kararlaştırıldı.
bağımsızlığa aykırı durum ortadan
NOT
kalktı.
a. Medeni Kanunu’nun Ġsviçre’den Alınmasının Sebepleri  Hukuk alanında yapılan bu köklü
 Avrupa’da hazırlanan medeni kanunların en yenisi değişiklikle tüm aksaklıklar kaldırılmış.
olması, Kadın özgürlüğü güven altına alınmış
 Daha önceden hazırlanan medeni kanunlardaki ve aile sağlamlaştırılmıştır. Türk
eksikliklerin giderilmiş olması, hukukçuları ve halkı bu yasayı
 Sorunlara son derece pratik ve akılcı çözümler şaşılacak bir süratle içtenlikle
getirmesi, benimseyerek uygulamıştır.
 Çağdaş ve laik ilkelere uygun olması,
 İfade ve kavramlarının açık olması,
d. Diğer Kanunlar Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)
Türk Ceza Kanunu  Mustafa Kemal, Türk milletinin geleceğinin ancak
1 Mart 1926’da TBMM’de kabul edilen ve 1 Temmuz eğitim sorununun çözümlenmesiyle sağlanacağını
1926’da yürürlüğe giren Türk Ceza Kanunu İtalya’dan biliyordu. Eğitimin tamamen devlet denetimi ve
alınmıştır. gözetimi altına alınmasını istiyordu. Bu şekilde
eğitim sistemi en modern biçimde yeniden
Türk Ticaret Kanunu
kurulacaktı.
29 Mayıs 1926’da kabul edilen bu kanun Alman Ticaret  Mektepli-medreseli ikiliğine son vermek istiyordu.
Kanunundan etkilenerek hazırlanmıştır. Bu amaçlarla 3 Mart 1924’te halifeliğin kaldırıldığı
Hukuk Mahkemeleri Usulü Kanunu gün Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğrenim Birliği
4 Nisan 1926’da kabul edilen bu kanun Almanya’dan Yasası) çıkarıldı.
alınmıştır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile
Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu  Bütün okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı.
(Sadece askeri okullar Milli Savunma Bakanlığı’nın
4 Nisan 1929’da kabul edilen bu kanun Almanya’dan
yönetiminde ve denetimindeydi.)
alınmıştır.
 Azınlık okulları ve yabancı okullarda Milli Eğitim
Ġcra ve Ġflas Kanunu
Bakanlığı’nın denetimine alındı.
1929’da çıkarılan bu kanun Adliye Vekili Mahmut Esat
 Öğrenim birleştirilerek ikilikler ortadan kaldırıldı.
Bey başkanlığındaki bir komisyon tarafından
 Çağdaş ve milli eğitim esasları benimsendi.
hazırlanmıştır. (Örnekler 1932’de İsviçre’den alındı.)
 Medreseler kapatıldı. İmam Hatip Okulları açıldı.
Deniz Ticareti Kanunu
 İlköğretim, kız ve erkek çocuklara zorunlu tutuldu.
Alman kanunları örnek alınarak hazırlandı. 13 Mayıs
 2 Mart 1926’da Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun
1929’da kabul edildi.
çıkartıldı. Bu kanunla ilk ve orta öğretim esasları
tespit edilerek, eğitim hizmetleri modernleştirildi.
Türk kadınına 1930’da belediye  Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’la devletin izni
üyeliklerini seçme, 1933’te muhtar olmadan hiçbir okulun açılamayacağı belirtildi.
NOT
seçme, 1934’de milletvekili seçme ve Öğretmen okullarının sayıları artırıldı. Böylece
seçilme hakkı verilmiştir. günümüzdeki mevcut eğitim ve öğretim
sistemimizin temeli bu kanunla atılmış oldu.

C. EĞĠTĠM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN ĠNKILÂPLAR

Medreselerin kaldırılmasından sonra
Atatürk Dönemi Milli Eğitim Politikası
tekrar bu okulların açılmasını
 Atatürk TBMM’de ve gerekse çeşitli öğretmen isteyenler vardı. Mustafa Kemal
topluluklarına hitaben yaptığı konuşmalarında en
bunlara memleketin kötü duruma
fazla eğitimin milliği üzerinde durmuştur. Milli
düşmesinin nedenleri arasında
Mücadele’nin kazanılmasında etkili olan milli birlik
medreselerin oynadığı rolü
ve milli şuur anlayışı yeni devletin eğitim
açıklayarak, “Mektep istemiyorsunuz,
politikasının da esasını oluşturdu. Zira Osmanlı
Devleti’nden farklı olarak Üniter bir devlet olarak hâlbuki millet onu istiyor. Bırakınız
kurulan Türkiye’nin Eğitim politikası da milli NOT artık bu zavallı millet, bu memleket
olmalıydı. evladı yetişsin! Medreseler
 1921’de Ankara’da milli bir eğitim programının açılmayacaktır. Millete mektep
oluşturulması amacıyla Maarif Kongresi toplandı. lazımdır.” demiştir.
Burada yeni eğitim sisteminde, çocuklarımıza ve Medreselerin kapatılması Tevhid-i
gençlerimize kendi varlığı ile ters düşen yabancı Tedrisat Kanunu’nun doğal bir sonucu
unsurlarla mücadele gereğinin öğretilmesini ve tamamlayıcısıdır.
vurgulamıştır.
Medreselerin kapatılmasıyla öğretim
 1924 yılında Samsun’da öğretmenlere hitaben
alanındaki ikilik ortadan kaldırılmıştır.
yaptığı konuşmasında; “Terbiyedir ki bir milleti ya
hür, müstakil, şanlı, âli bir heyet-i içtimaiye halinde
yaşatır ya bir milleti esaret ve sefalete terk eder.” Türk Harflerinin Kabulü (1 Kasım 1928)
sözleri ile Atatürk, eğitimin temel amacını da  Türkler, İslamiyet’ten önceki dönemlerinde, Göktürk
Türkiye’nin milli varlığının ve geleceğinin korunması ve Uygur Alfabelerini kullandılar. İslâmiyet’in kabul
olarak değerlendirmiştir. edilmesinden itibaren de Arap Alfabesi kullanıldı.
 Türkiye’de Arap harflerine dayalı yazının  Devlet dairelerinde yazışmaların tamamen yeni
değiştirilmesi veya ıslah edilmesi şeklindeki teklifler harflerle yapılması, her türlü basılı malzemenin yeni
ve tartışmalar XlX. yüzyılın ortalarından beri harflerle basılması sağlandı.
sürmekte idi. ll. Meşrutiyet döneminde bu
 Tanzimat döneminde yapılan hatalara düşülmedi,
tartışmalar iyice hızlanmıştı.
ikiliğe müsaade edilmedi, bütün ülkede kesin olarak
 1922 yılında Azerbaycan, birkaç yıl sonra
yeni Türk Harfleri kullanılmaya başlanmıştır.
Özbekistan’da Latin harflerine dayalı bir yazının
kabul edilmesi Cumhuriyet Türkiyesinde de bu  Türkçeye uygun alfabenin kabul edilmesiyle
tartışmalar başladı. Türkçenin gelişmesi sağlandı.
 1925’te Miladi Takvimin kabul edilmesi ardından  Batı dünyası ile yakınlaşma sağlandı, bilimsel
milletlerarası rakamların kabul edilmesi, Latin gelişmeler yakından takip edildi.
Alfabesi’nin kabul edileceğine dair kanaatleri  Okuma-yazma bu alfabeyle kolaylaştı ve okuma-
arttırmıştı. yazma oranı arttı. Kültürel gelişme hızlandı.
 1926’da çıkartılan bir kanunla ticaret alanında Çağdaşlaşmada önemli bir adım atıldı.
Türkçe kullanılması öngörülmüştür.
 Millet Mektepleri’nde okuma-yazma, hesap, sağlık
 1927 yılında reçeteler Latin harfleriyle yazılmaya
ve yurt bilgisi derslerine ağırlık verdi.
başlandı, sokak adları Türkçeleştirildi.
 Halka Okuma Odaları’nın açılması ile okuma
 1926’dan itibaren harfler üzerinde araştırma yapan
alışkanlığı kazandırılmaya çalışıldı.
Dil Encümeni, Latin harflerini kullanan birçok
alfabeyi inceleyerek bir “Elifba Raporu” hazırladı.
 Mustafa Kemal, 8 Ağustos 1928 Akşamı Gülhane 1932’de kurulan Halkevleri ile eğitim,
Parkı’nda Harf İnkılâbı’nı millete duyurdu. kültür ve sanat faaliyetlerine ağırlık
 1 Kasım 1928’de TBMM’nin kabul ettiği Türk verildi. Halkçılık anlayışını ve 6 temel
Harfleri Hakkındaki Kanun ile Harf İnkılâbı başladı. ilkeyi hayata geçirmek amacıyla
UYARI
 Kanunun çıkarılmasının ardından açılan Millet kurulan Halkevleri Ankara, Samsun,
Mektepleri ile Türk Tarihi’nde ilk defa bir okuma- Diyarbakır, Eskişehir, İzmir, Konya,
yazma seferberliği başlatıldı. Denizli, Van, Aydın, Çanakkale, Bursa
 24 Kasım 1928’de Mustafa Kemal, Başöğretmen ve İstanbul’da açıldı.
unvanını aldı.
Latin Alfabesi’nin kabulü inkılâpçılık ve milliyetçilik
 1937’de sayıları 167’ye ulaşan Halkevlerinin 9 ayrı
ilkeleriyle alakalıdır.
çalışma kolu vardı. Bunlar;
 Arap Alfabesi, Türk dil bilgisi  Dil, Tarih ve Edebiyat,
kurallarına uymuyor ve öğrenimi de  Güzel Sanatlar,
kolay olmuyordu.  Temsil Sanatları,
 1924’te Şükrü Saraçoğlu tarafından  Sosyal Yardım,
TBMM’de gündeme getirilmiş ancak  Spor,
sonuçsuz kalmıştır.  Halk Dershaneleri ve Kursları,
 Yeni harfle ilk gazete 20 Ağustos  Kütüphane ve Yayın,
1928’de Mardin adıyla Mardin’de  Köycülük,
basıldı.  Müze ve Sergilerdi.
NOT  24 Kasım, 1981’den itibaren  Halkevleri ayrıca bilim adamı, öğretmen,
Öğretmenler Günü olarak politikacıların katıldığı konferanslar, tiyatro
kullanmaktadır. gösterileri ve çok sesli müzik konserleri de
düzenledi. Ayrıca Halkevleri yayın, toplantı ve
 Millet Mektepleri Türk halkına yeni
kurslar düzenleyerek halkın bilinçlenmesi sağlandı.
harflerle okuma ve yazmayı öğretmek
için açılmış, okuma-yazma oranı
artmıştır. Türk Tarih Kurumu’nun Kurulması (12 Nisan 1931)

 Harf İnkılâbı ile çağdaşlaşma ve
Batılılaşma yolunda önemli bir adım
atılmıştır.
Yeni Türk Alfabesi’nin Kabulü ile
 Siyasi, sosyal, eğitim ve hukuk alanlarında yapılan
inkılâplardan sonra Mustafa Kemal kültür
konularıyla ilgilenmeye başladı.
 1930’lardan itibaren kültür alanında yeni devletin
ideolojisine uygun olarak milli dil ve milli tarih
 araştırmalarına ağırlık vererek milli şuuru
oluşturmaya çalıştılar.
 Türkiye Devleti’nde ümmet anlayışı yerine millet
fikri benimsendi. Böylece din tarihi ya da hanedan
tarihi yerine milli tarih görüşü ön plana çıktı.
 Avrupalıların “Türkler sarı ırktan gelmektedirler,
sadece askerlikten anlarlar, medeniyet yetenekleri
yoktur. Buna bağlı olarak da hiçbir medeniyet
oluşturamamışlardır.” şeklinde politikalar üreterek
dünya kamuoyunu Türkler aleyhine
yönlendiriyorlardı. Başlangıç noktasını Türkleri hor
gören ve yanlış tanıtan Batılı tarihçilerin görüşleri,
tarih çalışmalarını bütün tarih kitaplarını inceleyerek
Türk Tarih Heyeti adlı bir komisyon kurarak yoğun
çalışmalardan sonra Türk Tarihi’nin Ana Hatları adlı
eser ve okullarda ders kitabı olarak okutulacak lV
ciltlik bir tarih kitabı çıkartılmıştır. (1930)
 12 Nisan 1931’de Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti
kurulmuştur. (Bu kuruluş 1935 yılında Türk Tarih
Kurumu adını almıştır.)
Türk Tarih Kurumu’nun Amacı;
 Türk milletinin tarihteki kökenlerini araştırmak ve
yeniden yazmak
 Türklerin dünya uygarlığına katkılarını araştırmak
 Türklerin İslam Tarihi’ndeki rolleri ve katkılarını
araştırmak
 Milli tarih anlayışını benimsetmek olmuştur.
 1930 Nisanında toplanan Türk Ocakları’nın Vl.
Kurultayı’nda Atatürk’ün isteği ile başkanlığına
Tevfik Bıyıklıoğlu’nun seçildiği Türk Tarih Heyeti
oluşturdu.
 İlk Türk Tarih Kongresi 1932 Nisanında Ankara
Halkevi binasında toplandı. Amacı Türk Tarih
Tezi’ni tanıtmak ve yeni tarih ders kitaplarını bu
teze uygun hale getirmekti.
 Bilimsel temele dayalı olarak geliştirilmesi
düşünülen Türk Tarih Tezi ile yeni devletin
ideolojisine uygun Türk milliyetçiliğini oluşturmaktır.
Atatürk, “Tarih yazmak, tarih yapmak
kadar mühimdir. Yazan yapana sadık
kalmazsa değişmeyen hakikat
NOT insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır.”
sözleriyle tarihin bilimsel metotlarla
ortaya konulmasının önemini
vurgulamıştır.
Türk Dil Kurumu’nun Kurulması (12 Temmuz 1932)
 Osmanlı Devleti’nde Türkçeyi savunan aydınlar
ortaya çıktı Türkoloji Enstitüleri ve okulları kurularak
Türk dili incelenmeye başlandı. lll. Selim ve ll.
Mahmut dönemlerinde Türkçe sadeleştirilmeye
çalışıldı.
 Tanzimat aydınlarına göre de Türkçeyi
sadeleştirmek şarttı. Medreselerin yanında açılan
okullarda Arapça ve Türkçe arasında mücadele
başladı.
 Abdülmecit zamanında (Tanzimat dönemi) Türkçe
gazeteler yayımlandı. Ahmet Cevdet Paşa, sade
Türkçe ile en güç bilim konularının bile
açıklanacağını belirtti.
 Mustafa Reşit Paşa’nın sadrazamlığı sırasında
(Abdülaziz zamanı) Encümen-i Daniş kurularak
herkesin anlayacağı bir dille yazı yazılması prensibi
kabul edildi. Ancak aydınlar Arapça ve Farsça
kelimelere bağlı kaldılar. Dil sorunu bütün yönleriyle
ancak Cumhuriyet döneminde ele alındı.
 23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılışında toplanan
milletvekilleri, halk dilinden toplanacak kelimelerle bir
sözlük oluşturulması yönünde karar aldılar, vatanın
kurtuluşu ön plana geçtiği için bu işle uğraşılamadı.
 3 Mart 1924’te Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul
edilince dildeki sadeleşme hareketi hızlandı.
 1928’de Türk Harf İnkılâbı dilde millileştirmeyi
kolaylaştıran bir basamak oldu. Dil İnkılâbı’na doğru
gidişi başlattı ve kolaylaştırdı.
 12 Temmuz 1932’de Türk Dili Tetkik Cemiyeti (Türk
Dil Kurumu) kuruldu.
Türk Dil Kurumu’nun Yaptığı ÇalıĢmalar
 Türk dilinin kaynakları, başka dillerle ilişkileri
incelendi.
 Tanzimat’tan itibaren Türk dilinin geçirdiği aşamalar
incelendi. Program oluşturuldu.
 Halk dilinde yaşayan kelimeleri toplayarak
derlemeler yaptı.
 Eski Türk metinleri yayınlandı.
 Türkçe sözlük hazırlandı.
 Türkçe bilim terimlerinin hazırlanması çalışmaları
yapıldı.
 Arapça köklerden ziyade dünya milletlerin
kullandığı Latince köklere bağlı kalındı.
 Türk diline uymayan, yerinde kullanılmayan bazı
yabancı kelime ve terimler Türkçeden çıkarıldı.
 Yazı, konuşma ve bilim dilimizde bulunan ve
Türkçeye uyan diğer yabancı kelime ve terimler
kullanılarak dil hazinemiz zenginleştirilmeye
çalışıldı.
 Türkçeyi geliştirmek, yabancı
kelimelerden arındırmak, kültür dili
haline getirmek ve yeni icatlara Türkçe
isimler bulmak amacıyla kurulan Türk
UYARI
Dili Kurumu, Türk Tarih Kurumu gibi
doğrudan milliyetçilik ilkesiyle ilgilidir.
 Türk Dil Kurumu yaptığı çeşitli milli ve
milletlerarası kongrelerde Türk dili ile
 ilgili zenginliği, başka dillerden kelime
alan Türkçenin, başka dillere de nasıl
kelime verdiğini ortaya çıkartmaya
çalışmaktadır.
 Mustafa Kemal, 1936 yılında
geliştirilen Güneş Dil Teorisi ile Türk
dilinin eskiliğini ortaya koymaya
çalışmıştır.
Cumhuriyet Dönemi Eğitim Alanında Yapılan ÇalıĢmalar
 İlköğretim yaygınlaştırılarak parasız ve zorunlu hale
getirildi.
 1926’da ilköğretim karma (kız-erkek karışık) oldu.
 Ortaöğretim üçer yıllık ortaokul ve lise olarak iki
devreye ayrıldı. Ortaöğretim, mesleki bilgilerin de
verilmesi gereken yerler oldu.
 Türkçe ve edebiyat gibi derslere ağırlık verilerek,
liselerde ilk kez sosyoloji dersi konuldu.
 Yabancı uzmanlar getirildi. Bu uzmanlar
incelemeler yaparak mesleki ve teknik eğitime
ağırlık verilmesi yolunda tavsiyelerde bulundular.
 1934-1935’ten itibaren denenmeye başlayan köy
eğitmeni yetiştirme çalışmaları başladı. İlköğretimin
kırsal kesime yayılması için önemli çalışmalar
yapıldı.
 Öğretmen yetiştiren okullar 1932’den itibaren 6 yıla
çıkartıldı.
 Musiki Muallim Mektebi ve diğer uzman
öğretmenleri yetiştirmek üzere Orta Öğretmen
Okulu (Gazi Eğitim Enstitüsü) kuruldu.
 1927’de meslek ve sanat okullarını açmak idare
etmek Maarif Vekâleti’ne bırakıldı.
 Mesleki ve teknik eğitim alanında, Avrupa’ya
öğrenci gönderildi. Uzmanlar getirildi. 1938 yılına
kadar 65 yabancı uzman ve öğretmen getirildi.
 Yüksek öğretim alanında çalışmalar yapmak için
İsviçre’nin Cenevre Üniversitesi’nden Prof. Albert
Malch görevlendirildi. 1933 yılında Dar’ül Fünun,
İstanbul Üniversitesi’ne dönüştürüldü. Nazi
Almanyası’ndan kaçan öğretim üyeleri bu
üniversiteye getirildi. İstanbul Üniversitesi Avrupa
modeline uygun olarak teşkilatlandırılmıştır.
Böylece Türkiye Devleti’nin ilk üniversitesi
kurulmuştur.
 1925’de açılan Ankara Hukuk Mektebi, 1934’te
Hukuk Fakültesi oldu.
 Ankara Yüksek Ziraat Mektebi 1933’te Yüksek
Ziraat Enstitüsü olarak düzenlendi.
 1936’da Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
kuruldu.
 Mülkiye Mektebi, Siyasal Bilgiler Okulu olarak
düzenlendi. (1936)
 1946’da Ankara Üniversitesi kuruldu.
 1924’te Ankara Musiki Muallim Mektebi kuruldu.
 1930’dan sonra İstanbul Belediye Konservatuarı
ıslah edildi.
 1935’te Ankara’da Milli Musiki ve Temsil Akademisi
(Konservatuar) kuruldu.
 Sanayi Nefise Mektebi Güzel Sanatlar Akademisine
dönüştürüldü.
 1937’de Atatürk’ün emriyle Resim Heykel Müzesi
açılmıştır.
D. TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN ĠNKILÂPLAR
Atatürk; hukuk, siyasal eğitim ve toplumsal (sosyal)
alanda çağdaşlaşmayı esas almıştır. Toplumsal
yaşayışı da buna göre düzenlemeye çalışmıştır. Bu
alandaki inkılâplar eşitliği, çağdaşlığı ve laikliği esas
almıştır.
ġapka Kanunu ve Kılık Kıyafette DeğiĢiklikler (25 Kasım 1925)
 Kılık kıyafet, toplum ve kültürün en karakteristik
özelliklerinden biridir.
 Kurtuluş Savaşı’nda Mustafa Kemal ve pek çok kişi
fesi atarak kalpak giymeye başlamışlardır. Böylece
kalpak Kurtuluş Savaşı’nın simgesi olmuştur.
 1925 yılında Mustafa Kemal Kastamonu’ya bir
geziye çıktı. Atatürk’ü ilk kez görecek olan halk,
heyecanla onu bekliyordu. Atatürk başındaki şapka
ile halkı selamladı.
 25 Kasım 1925’te Şapka Giyilmesi Hakkında Kanun
çıkarılarak fes ve benzeri başlıklar yasaklandı.
Şapka ve kasket milli başlığımız oldu.
 1934’te çıkarılan bu kanunla hangi dinden olursa
olsun din adamlarının dini kıyafetleriyle ibadet
yerlerinin dışında dolaşması yasaklandı. Her dinin
başkanı bu kanundan muaf tutuldu.
Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)
 Allah’a ulaşmak için tutulan yola tarikat denir.
Tarikat liderlerinin barındığı yere tekke daha
küçüğüne zaviye denirdi.
 Selçuklular ve Osmanlılar zamanında tarikatlar
büyük hizmetler vermiştir. Osmanlı Devleti’nin
Duraklama döneminden itibaren tarikatlar olumsuz
çalışmalara başlamıştır.
 Türkiye Cumhuriyeti’ne ve laik düzene karşı
isyanlarda etkili oldular, tarikat liderleri siyasete
karıştılar. Şeyh Sait İsyanı tarikat lideri tarafından
çıkartılmış bir isyandır.
 Şeyh Sait İsyanı bastırıldıktan hemen sonra 1925
yılında Mustafa Kemal Atatürk, Kastamonu gezisi
sırasında yaptığı konuşmada, “Türkiye Cumhuriyeti,
şeyhler, müritler, memleketi olamaz. En doğru, en
hakiki yol medeniyet yoludur. Tekkeler mutlaka
kapanacaktır. Türkiye Cumhuriyeti, her alanda
doğru yolu gösterecek, uyaracak güce sahiptir.”
demiştir.
 30 Kasım 1925’te çıkardığı bir kanunla tekke,
zaviye ve türbeler kapatıldı. Bu yerlerin sahiplerinin
mülkiyet haklarına dokunulmadı. Cami ya da mescit
olarak kullanılan ibadet yerleri olduğu gibi bırakıldı.
 Aynı kanunla şeyhlik, dervişlik, dedelik, seyitlik,
müritlik, çelebilik, babalık, emirlik ve türbedarlık gibi
tarikat ünvanları da kaldırıldı.
 Türbelerde düzenleme yapılırken Osman Gazi,
Fatih Sultan Mehmet, Mevlana, Hacı Bektaş Veli
gibi din büyüklerinin ve devlet kurucularının
türbelerine dokunulmadı.
 Tekke zaviye ve türbelerin kapatılması laiklik
aşamalarındandır.
Takvim Saat ve Ölçümlerde DeğiĢiklik
 26 Aralık 1925’te Hicri ve Rumi takvim yerine Miladi
Takvim, alaturka saat yerine uluslar arası saat
sistemi kabul edildi. 1 Ocak 1926’dan itibaren
Miladi Takvim kullanılmaya başlandı.
 20 Mayıs 1928’de Milletlerarası Rakamlar yürürlüğe
girdi.
 1 Nisan 1931’de Milletlerarası Ölçüler kabul edildi.
 Hafta sonu tatili Cuma gününden Pazar gününe
alındı. (1935)
 Uluslararası siyasi, ticari ilişkileri
düzenlemek amacıyla takvim saat ve
ölçülerde değişiklikler yapılmıştır. Yani
NOT çağdaş devletlerle ilişkilerde uyum
sağlamak amacıyla yapılmıştır.
 Bu alanda yapılan çalışmalar
inkılâpçılık ilkesiyle doğrudan ilgilidir.
Soyadı Kanunu (21 Haziran 1934)
 İnsanlar yalnız ilk adları ile anıldıklarından
toplumsal ilişkilerde karışıklıklar yaşanmaktaydı.
Nüfus kayıtları düzgün değildi, askere alma
işlerinde ekonomik ve hukuksal ilişkilerde büyük
sıkıntılar yaşanıyordu.
 Devlet ve toplum hayatındaki karışıklıkları önlemek
amacıyla, 21 Haziran 1934’te Soyadı Kanunu
çıkarıldı.
 Herkesin soyadı taşıması zorunlu tutuldu. Seçilen
soyadları Türkçe olacak, rütbe, memurluk, yabancı
ırk ve millet adlarıyla, ahlaka aykırı ve gülünç olan
kelimeler soyadı olarak kullanılmayacaktı.
 Aynı yıl Osmanlı toplum yapısını devam ettiren,
canlandıran eski ünvanlar (ağa, hacı, hafız, hoca,
molla, efendi, bey, beyefendi, hanımefendi, paşa,
hanzade, hazretleri gibi) kaldırıldı.
 Resmi işlemlerdeki kargaşayı
gidermek için kabul edilen Soyadı
Kanunu halkçılık ilkesiyle doğrudan
bağlantılıdır.
 TBMM Mustafa Kemal’e 24 Kasım
1934’te çıkarılan bir kanunla Atatürk
NOT
soyadını verdi. Atatürk soyadının
başkaları tarafından kullanılması
yasaklandı.
 Atatürk, İsmet Paşa’ya İnönü
Savaşları’ndaki başarısından dolayı
İnönü soyadını verdi.
Kadın Haklarının Kabulü ve Kadının Toplumdaki Yeri
Atatürk Türk kadınına olan inancını şu sözlerle ifade
etmiştir; “Kadınlarımız için asıl mücadele alanı, asıl
zafer kazanılması gereken alan, biçim ve kılıkta
başarıdan çok, ışıkla, bilgi ve kültürle, gerçek faziletle
süslenip donanmaktır. Ben muhterem hanımlarımızın
Avrupa kadınlarının aşağısında kalmayacak, aksine
pek çok yönden onların üstüne çıkacak şekilde ışıkla,
bilgi ve kültürle donanacaklarından asla şüphe
etmeyen ve buna kesinlikle emin olanlardanım.”
Sosyal Haklar
 Medeni Kanunun kabulü ile kadının erkek
karşısındaki eşitsizliği ortadan kaldırıldı. Türk kadını
resmi nikâh, boşanma, çocukların vesayeti, mirasta
eşitlik, meslekte çalışma haklarına kavuştu.
Böylece Türk kadını, Cumhuriyet’le birlikte
toplumsal, kültürel ve ekonomik hayatta erkekle eşit
düzeye getirildi.
 Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile kız-erkek ayrımı
yapılmaksızın ilköğretim herkese zorunlu hale
getirildi.
Siyasi Haklar
 Kurtuluş Savaşı’nda vatanı kurtarmak için cepheye
koşan Türk kadını, toplum içindeki hak ettiği yer
almalıydı.
 3 Nisan 1930’da kabul edilen bir kanunla kadınlar,
belediye seçimlerine katılma hakkını elde ettiler.
 Türk kadını 1933’te muhtar seçilme hakkına
kavuşmuştur.
 5 Aralık 1934’te Türk kadını milletvekili seçme ve
seçilme haklarını elde etmiştir.
 1934 yılından sonra yapılan ilk seçimlerde 17 kadın
milletvekili TBMM’de Türk halkını temsil etme
hakkını kazanmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti’nde,
İlk kadın muhtar – Gül Esin (1933)
İlk kadın belediye başkanı – Müfide
İlhan (1950)
NOT İlk kadın bakan – Türkan Akyol (1971)
İlk kadın vali – Lale Aytaman (1991)
İlk kadın başbakan – Tansu Çiller
(1993)
İlk kadın kaymakam – Elif Aslan (1995)
E. EKONOMĠ ALANINDA YAPILAN ĠNKILÂPLAR
 Bir toplumun ekonomik bünyesi ve faaliyetleri,
başlıca üç ana bölüme ayrılır. Bunlar tarım, ticaret
ve sanayidir.
 Osmanlı Devleti’nin ekonomik hayatı genellikle
tarıma dayalıydı. Tarımla uğraşan köylü aşar
vergisiyle eziliyordu. Uzun süren savaşlar tarımı
bitme noktasına getirmişti. Cumhuriyet’in ilk
yıllarında tarım alanında büyük bir çöküntü vardı.
Savaşlarda köylü nüfusunun azalması, ilkel
tekniklerle tarım yapılması, köylünün ağır vergiler
ödemek zorunda kalması, ülkenin bazı bölgelerinde
üretilen tarım ürünlerinin ulaşım zorluklarıyla diğer
bölgelere naklediliyor olması, büyük sıkıntılar
doğuruyordu. Ekilebilir toprakların büyük bir kısmı
işlenemiyor, suni gübre ve sulama gibi imkânlardan
yoksun bir tarım yapılıyordu.
 Coğrafi Keşiflerle Osmanlı Devleti’nin elinde bulunan
ticaret yolları önemini yitirdi. Bilim ve teknoloji
alanlarında ilerleyen Avrupalılar yeni bulunan
kıtalardaki zenginliği Avrupa’ya taşıdı. Teknolojik
gelişmelerin ekonomide kullanılması sonucunda
sanayileşme ortaya çıktı. Batılı ülkeler
sömürgelerinden elde ettikleri hammaddeleri işleyip
satarak dünya ekonomisine egemen oldular.
Osmanlı Devleti verdiği kapitülasyonlar sayesinde
Avrupa’nın açık pazarı durumuna geldi.
 Lozan Antlaşması’nda kapitülasyonlar kaldırıldı
ancak sıkıntılar hemen sona ermedi. Ticaret
yabancıların ve azınlıkların elindeydi. Osmanlı
Devleti’nde kurulan birçok ticari kuruluş da
yabancıların elindeydi. Bütün bu yabancı kuruluşlar
satın alınacak ve milli ekonomi politikası
uygulanacaktır.
 Teknolojik gelişimi, bilgi birikimi ve parası olmayan
Osmanlı Devleti, Avrupa devletlerinin açık pazarı
olurken siyasi açıdan da Avrupa devletlerinin
nüfuzu altına girmişti. Ekonomik sıkıntı içinde olan
Osmanlı Devleti 1854’te Kırım Savaşı sırasında
İngiltere’den ilk dış borcu aldı. Yıllar içerisinde
İngiltere dışında diğer Avrupa devletlerinden de
borçlar alındı. ll. Abdülhamit Muharrem
Kararnamesi’yle Avrupa devletlerine borcu
ödeyemeyeceğini duyurdu. Bunun üzerine Avrupa
devletleri 1881’de Duyun-u Umumiye Kurumu’nu
(Genel Borçlar İdaresi) kurarak Osmanlı Devleti’nin
önemli gelirlerine (maden, tuzla, orman gelirlerine)
el koydu. Lozan Antlaşması’nda Osmanlı
Devleti’nden kalan borçlarla ilgili karar alındı.
Türkiye Devleti aylık taksitler halinde bu borcun
Anadolu’ya düşen bölümünü ödemeyi kabul etti.
 Türkiye Devleti tarım, ticaret ve sanayi alanında
önemli çalışmalar yapmak zorundaydı. Tarım,
ticaret ve sanayi alanında para finansı için bankalar
açılacak, uzman yetiştirilmesine önem verilecek ve
milli ekonomi politikası uygulanacaktır.
Milli Ekonomi Ġlkesi ve Uygulanması
 Milli Mücadele’den sonra siyasi bağımsızlık
kazanıldı, ancak ekonomik bağımsızlık henüz
kazanılmamıştı. Mustafa Kemal her fırsatta
ekonomik bağımsızlığın önemli olduğunu ve Milli
Ekonomi ilkesinin önemini vurguluyordu.
 Cumhuriyetin ilk yıllarında ekonomik
gelişme için gerekli alt yapı, teknoloji
ve insan kaynaklarında büyük bir
sıkıntı vardı. Tarım, ticaret ve sanayi
alanında yapılacak çalışmaları tespit
etmek için Ziya Gökalp başkanlığında
Ankara’da bir ekonomik heyet
oluşturuldu.
 17 Şubat 1923’te yeni Türkiye Devleti’nin ekonomik
politikasını belirlemek için İzmir’de l. İzmir İktisat
Kongresi toplandı.
l. Ġzmir Ġktisat Kongresi (17 ġubat 1923)
 Bu kongre ekonomiye düzeltmenin yollarını aramak
için Lozan Konferansı’nın ilk görüşmelerinin
kesintiye uğraması sırasında değişik iş
çevrelerinden temsilcilerin katılmasıyla toplanmıştır.
 Bu kongrede Misak-ı İktisadi andı içilmiştir. (Milli
Ekonomi)
 Siyasi bağımsızlık gibi ekonomik bağımsızlık
anlayışı benimsenmiştir.
 Kongreye işçi, çiftçi, tüccar ve sanayi kesiminden
temsilciler olmak üzere 1135 kişi katılmıştır.
 Bu kongrede alınan kararlar, Yeni Türk Devleti’ne
ışık tutmuştur.
 Kongrede kendi imkânlarıyla öz kaynakları
değerlendirmek büyük devletlerden yardım
almadan kalkınmayı öngörüyordu. Bu görüş
doğrultusunda Milli Ekonomi ilkesi kabul edildi.
 Milli Ekonomi ilkesi ile devlet ekonomik alanda
üzerine düşen görevleri yerine getirmeye başladı.
Bu kongrede kalkınma biçimi belirlenemediği için
devlet ekonomik hayata karışmak zorunda kaldı.
 Devletin ekonomik hayata karışması 1933 yılına
kadar devam etti. Özel girişimin üstesinden
gelemeyeceği önemli ekonomik alanlarda devlet,
önemli tedbirler aldı, bir takım kuruluşlar kurdu.
 Kamu hizmetlerinin devlet eliyle düzenlenmesi ve
yönetilmesiyle devletçilik ilkesi doğdu.
 1929-1930 yıllarında başlayan dünyadaki ekonomik
bunalım üzerine, devlet ekonomiye yeni bir yön
verdi. Devletçilik ilkesinin uygulanması, planlı
ekonomiyi beraberinde getirdi. Birinci Beş Yıllık
Kalkınma Planı hazırlandı. 1933 yılında hazırlanan
bu plan 1934’te yürürlüğe girdi.
Tarım Alanında Yapılan ÇalıĢmalar
 Osmanlı Devleti’nde milli gelirin önemli bir kısmı
tarımdan elde ediliyordu. İlkel yöntemlerle tarım
yapan köylü topraktan gerekli verimi alamıyordu.
 Mustafa Kemal “Köylü milletin efendisidir.”
diyerek ezilen köylünün gerçek değerini ifade
etmiştir.
 Ekonominin temeli olan tarımı düzenlemek için her
şeyden önce köylünün durumunu iyileştirmek
gerekiyordu. Köylü için çalışmak, devletin
dayandığı temelleri güçlendirmek anlamına
geliyordu. Hükümet bu düşünceye dayanarak
Köycülük Siyaseti’nin esaslarını şöyle belirledi;
 Köylüden alınan ağır vergilerin kaldırılması, böylece
köylünün maddi yönden güçlendirilmesi
 Köylünün üretim imkânlarının arttırılması
 Köylünün bilgi ve görüşünü yükseltecek tedbirlerin
alınması
 Toprağı olmayan köylülere toprak verilmesi
 17 Şubat 1925’te Aşar Vergisi kaldırıldı.
 Aşar vergisinin kaldırılmasıyla köylü
rahatladı ve üretim dört kat arttı.
NOT
Aşar vergisinin kaldırılması halkçılık
ilkesiyle ilgilidir.
 Köylüye ucuz kredi sağlamak için Osmanlı
döneminde kurulmuş olan Ziraat Bankası’nın
imkânları arttırıldı. Sermayesi ve şube sayısı
arttırıldı.
 Traktör kullanımını yaygınlaştırmak için hükümet
mali ve yasal düzenlemeler yaptı. Makineli tarım
özendirildi.
 Ziraat Bankası aracılığı ile dışarıdan alınan tarım
araçları köylüye dağıtıldı, pulluk kullanımı
yaygınlaştırıldı.
 Tarım alanında uzman yetiştirmek için çeşitli
yerlerde okullar açıldı. Ankara’da Yüksek Ziraat
Enstitüsü kuruldu. (1933)
 Köylüye ucuz fidan, tohum ve gübre dağıtıldı.
 Yabancı ülkelerden damızlık hayvanlar ithal edildi
ve üretme çiftlikleri kuruldu.
 Köylünün ucuz kredi, makine, tohum ve benzeri
ihtiyaçlarının giderilmesi için Tarım Kredi
Kooperatifleri kuruldu. Kooperatifleşme yolu
açılarak köylünün aracısız ürünlerini satması
sağlandı.
 2 Haziran 1929’da topraksız çiftçiye toprak
dağıtılması hakkında bir kanun kabul edildi. Ancak
bu kanun tam anlamıyla uygulanamamış ve Toprak
Reformu Sorunu günümüze kadar çözülememiştir.
 Hayvancılık ve ormancılığın geliştirilmesi için
önemli tedbirler alındı.
 Atatürk Orman Çiftliği’nin kurulmasında Atatürk
bizzat işin başında yer almıştır. Ayrıca Silifke,
Tarsus ve Dörtyol’da çiftlikler kuruldu. Bu çiftliklerin
modern tarımının yerleşmesinde büyük katkıları
olmuştur.
Ticaret Alanında Yapılan Çalışmalar
 Mustafa Kemal, milli ticaretin desteklenmesi ve
gelişmesini sağlamak için 26 Ağustos 1924’te
Türkiye İş Bankası’nı kurdurdu.
 Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk özel
bankası İş Bankası’dır.
 İş Bankası’nın sağladığı kredi
UYARI kaynakları sonucu Türk tüccarlar,
ticaret hayatına hâkim oldular.
 1927’de İtibar-ı Milli Bankası, Türkiye
İş Bankası ile birleştirildi.
 1929’da Gümrük Tarife Kanunu çıkartıldı. Bu kanun
ile Korumacı Dış Ticaret Politikası uygulandı. 1929
yılına kadar etkili bir koruyucu dış ticaret politikası
izlenememiştir. Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı
gümrük tarifelerinden Lozan Antlaşması’nın
imzalanmasından beş yıl sonra kurtulabilmiştir.
 1923-1932 yıllarında Milli Ekonomi ilkesi uygulandı.
İlk millileşme 1924’de bazı demiryolları,
Haydarpaşa Limanı ve Rıhtımı’nın satın alınmasına
ilişkin kanunla gerçekleşmiştir. 1925 yılında
yabancı sermaye elindeki Reji İdaresi (tütün tekeli)
devletçe satın alındı. 1926’da ispirto ve her çeşit
alkollü içkilerin imali ve ithali ile şeker ithali ile
devlet tekeline alındı.
1928’de Haydarpaşa Limanı ile Adana-Mersin
Demiryolu milletleştirildi.
 1 Temmuz 1926’da Kabotaj Kanunu çıkarıldı. Bu
kanun ile Türk denizlerinde yük ve yolcu taşıma
hakkı sadece Türklere verildi. Böylece
denizlerimizde de bağımsızlık sağlandı. 1937’de
Denizbank kuruldu.

 İzmir İktisat Kongresi’nde Kabotaj
hakkının Türk gemilerine tanınması ve
deniz taşımacılığının devlet tarafından
teşviki karara bağlandı.
UYARI
Antlaşması’nda Türk gemilerinin
kabotaj hakkı kabul edildi.
Kabotaj Kanunu ile tam
gerçekleşti.
 1930’da Merkez Bankası kuruldu. Amacı para
arzını kontrol etmek ve para politikasını
yönetmektir. Daha önce Türkiye’nin para politikası,
imtiyaz sözleşmesi uyarınca yabancı bir banka olan
Osmanlı Bankası tarafından yönlendiriliyordu.
Böylece Türkiye Cumhuriyeti, ekonomik ve mali
bağımsızlığını sınırlandıran engellerden kurtulmuş
oldu.
 Ticaret alanında uzman yetiştirmek amacıyla
İktisadi İdari İlimler Akademisi açıldı.
 1929’da gümrük vergilerinin yükseltileceği
kamuoyunca önceden bilindiğinden, ithalatta
öngörülmeyen bir artış meydana gelmişti. Dış
ticaret dengesi dünya ekonomik bunalımında
etkisiyle önemli ölçüde bozulmuştur. Türk lirasında
görülen ani düşme, üzerine hükümet bazı tedbirler
almıştır. Bu tedbirler;
 1929 yılında Menkul Kıymetler ve Borsalar Kanunu
çıkartılarak yeni Türk devletinde ilk kambiyo
denetimi başlatıldı.
 1930’da Türk Parasının Kıymetini Koruma
Hakkında Kanun çıkarıldı. Kanunun amacı 1929
Dünya Ekonomik Bunalımı’na karşı Türk parasının
değerini korumaktı. Kanunda etkili ceza hükümleri
ile yargılama usulleri yer almıştı. Bu kanuna
dayanılarak çıkarılan Bakanlar Kurulu
kararnameleriyle hükümet döviz taleplerini kontrol
edebiliyordu.
Müdahaleci ve korumacı dış ticaret
politikasını izlendiği bunalım
döneminde kanunun uygulanması
başarılı oldu. Türk Parasının Kıymetini
UYARI Koruma Kanunu üç yıl uygulanması
için çıkarılmıştı. Ancak on üç kez
uzatıldı. 1970 yılına kadar yürürlükte
kaldı. 1970’ten itibaren sürekli hale
geldi.
Sanayi ve Madencilik Alanında Yapılan ÇalıĢmalar
 Sanayileşme, ekonomik kalkınmanın bel kemiğidir.
Sanayileşmeyen bir ülke siyasal bağımsızlığını
koruyamaz güçlü devletlerin tutsağı olur.
 Kurtuluş Savaşı sonunda Türk sanayi kuruluşu
sayılabilecek hiçbir kurum yoktu. İhtiyaç
maddelerini üretebilecek sanayinin kurulması
gerekiyordu. Ancak Türkiye Devleti’nin sanayi
kurabilecek parası ve uzman elemanı yoktu.
Lozan
 1925’te ülke madenlerini işletmek, özel sektöre
sermaye sağlamak ve kredi temin edebilmek için
1926 Sanayi ve Maadin Bankası açıldı.
olarak  Milli sanayinin gelişmesini sağlamak özel sektörü
sanayiye özendirmek için 1927’de Teşvik-i Sanayi
Kanunu (Sanayiyi Özendirme Yasası) çıkarıldı. Bu
kanun on beş yıl yürürlükte kaldı.
Teşvik-i Sanayi Kanunu ile
 Çeşitli sanayi kuruluşlarına ucuz devlet arazisi
ve binaların tahsis edilmesi,
 Taşıma indirimlerinin yapılması,
 Vergi muafiyetinin uygulanması,
 Bazı işletmelere ulaştırma ve depolama
imkânlarının tanınması,
 Devlet dairelerinde yerli ürünlerin kullanılması
gibi uygulamalar yasalaştırılmıştır.
 Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun getirdiği imkânlara
rağmen, sermaye, teknoloji ve bilgi yetersizliğinden
kaynaklanan sorunlar nedeniyle sanayinin
gelişmesi sağlanamadı. Sadece Uşak’ta Şeker
Fabrikası ve ufak çapta bir dokuma sanayi kuruldu.
 1924’te açılan Türkiye İş Bankası
ticaretin gelişimini sağlamak amacı
yanında sanayi işletmecilerine kredi
temin etmeyi de amaçlamıştır.
 1926’da inşaat sektörünü
desteklemek konut kredisini sağlamak
amacıyla Emlâk Eytam Bankası
kuruldu. (Emlak ve Yetimler Bankası)
 Sanayi ve Maadin Bankası 1932’de
UYARI
Türkiye Sanayi Kredi Bankası oldu.
1933 yılında bankanın malvarlığı
Sümerbank’a devredilmiştir.
 Teşvik-i Sanayi Kanunu 1942 yılına
kadar yürürlükte kaldı.
 1926’da Devlet İstatistik Enstitüsü
kuruldu. 1927 yılında Cumhuriyetin ilk
genel nüfus tarım ve sanayi
sayımlarını başarı ile gerçekleşmiştir.
Devletçilik ilkesinin Uygulaması
 1930 yılında Türkiye ekonomi politikasında önemli
değişiklikler oldu. Cumhuriyetin ilk yıllarında
uygulanan ekonomi politikası özellikle 1929 Dünya
Ekonomik Krizi karşısında beklenen sonuçları
sağlamamıştır. Türkiye devletçilik ilkesini
 benimserken amacı devlet eliyle sanayileşmeyi Birinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı
sağlamaktı. Türkiye’de özel sektörde değişiklik  1933’te hazırlanmış, 1934’te uygulama
öngörmeyen bir devletçilik modeli uygulamaya başlanmıştır.
konulmuştur. Mali tekeller dışındaki üretim
 Devlet eliyle hammaddesi yurt içinde üretilen
faaliyetlerin tümü özel sektöre açık kalmıştır.
sanayi dalları kurma, temel tüketim mallarının
 Ekonomik devletçilik başlıca sanayi, tarım ve para- üretimine öncelik verme amacına yöneliktir.
bütçe alanlarında uygulandı. Özellikle sanayi
 Bu plan ile modern sanayileşme başladı.
alanındaki uygulamalar ile kendini gösterdi. Çünkü
ülkenin ilk planda sanayi mallarına gereksinimi
Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planıyla Yapılan Çalışmalar;
vardı.
 1933’te Sümerbank kuruldu.
 Devletçilik 1931’de Cumhuriyet Halk Partisi’nin
programına alındı.  Malatya, Kayseri ve Bursa’da Merinos (dokuma)
fabrikaları açıldı. (Yatırımların önemli bir bölümü
 Devletçilik ilkesi 1937 yılında anayasaya girmiştir.
Sümerbank ve İş Bankası tarafından yapıldı.)
 Devletçilik ilkesinin uygulandığı 1930-1938
 Gemlik – yapay ipek, Nazilli – basma, Beykoz –
yıllarında devletin iç piyasalar üzerindeki kontrolü
deri, Paşabahçe – cam ve İzmit – kâğıt fabrikaları
artmıştır.
açıldı.
Devletçilik ilkesiyle ilgili yapılan çalışmalar;
 1935 Maden Tetkik Araştırma Enstitüsü (MTA)
 Köylüye bol ve ucuz kredi verilmesi,
kuruldu.
 Aşar vergisinin kaldırılması,
 1935’te MTA’ya para finansı için Etibank açıldı.
 Devletin köylüye tarım alanında teknolojik
yardım yapması,
 Devletin kooperatifleşmeyi özendirmesi,
 Toprak Reformu Kanununun çıkarılması,  Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1937

 1930 yılında Türk ekonomisinin para işlerini yılının sonuna kadar 3 yıl sürdü. 16
düzenlemek üzere Merkez Bankası’nın büyük fabrika kuruldu. Bu kuruluşlar
kurulması, Türkiye’nin ilk kamu iktisadi
 1932’de Devlet Sanayi Ofisi kurularak devlet UYARI teşebbüsleridir. (KİT)
işletmeciliğinin yönlendirilmesi,  1939 yılında Karabük Demir-Çelik
 1932 Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın Fabrikası kuruldu. Bu Türkiye
hazırlanması ve 1934’de uygulanması, Cumhuriyeti’nin ilk ağır sanayi
 1933 Sümerbank ve 1935’te Etibank’ın tesisidir.
kurulması,
 1937’de Denizbank açılması, Ġkinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı
 1938’de esnafa kredi verecek Halk Bankası’nın
 Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nın başarıyla
açılması
uygulanmasından sonra 1936’da İkinci Beş Yıllık
Devletçilik rejimine geçişin iki nedeni vardır;
Kalkınma Planı hazırlanmaya başlandı ve 1937’de
 Birincisi, bütün özendirmelere rağmen sanayi
hazırlandı. Uygulamaya 1938’de geçildi.
işletmeleri kuracak özel girişimin başarılı
 İkinci plan, ara malları ve yatırım malları üretimine
olamaması, toplumun gereksinimlerinin günden
güne artması, öncelik veriyordu ve daha geniş kapsamlıydı.

 İkincisi 1929 yılında Amerika Birleşik  Bu planda elektrikasyon, madencilik, limanlar gibi
Devletleri’nde çıkan ve bütün dünyaya sıçrayan altyapı tesisleri, makine, gıda, kimya ve yakıt
büyük bir ekonomik bunalımın yaşanmasıdır. sanayileri ve deniz ulaşımı idi. Bu plan ile ihracata
Bu zorluklar 1930 yılından sonra devletçi-karma da yönelmek hedefleniyordu.
ekonomi sistemine geçmeyi gerekli kılmıştır.  1939 yılında İkinci Dünya Savaşı’nın çıkması
 Devlet 1930 yılından önce kurduğu üzerine bu plan uygulanamadı. 1945 yılına kadar

Sanayi ve Maadin ve Emlâk Eytam süren bu savaş sırasında Türkiye, Atatürk

Bankaları ile para piyasası içine girme döneminde kurulan sanayi işletmeleri sayesinde
hazırlığını yapmaya başlamıştır. kendi gereksinimlerini karşılamış ve dışarıya
UYARI muhtaç olmamıştır.
1927’de kurulan Âli İktisat Meclisi
(Yüksek Ekonomi Kurulu) devletçilik
Bayındırlık ve UlaĢtırma Alanında Yapılan ÇalıĢmalar
ilkesinin başlangıç evresinde atılan bir
 1924 yılında kabul edilen kanunlarla demiryolu
adımdır.
yapımına başlandı. Yabancı şirketlerin elinde
 bulunan demiryolları satın alındı. Osmanlı Devleti
zamanında yapılan demiryolları iki katına çıkarıldı.
 1925 yılında kabul edilen Yol Mükellefiyeti Kanunu
ile köy ve kasaba yollarının yapımı için bütçe
olanakları elvermediğinden yurttaşa yol yapma
yükümlülüğü getirildi. (Mükellefiyet-i Bedeniye
Kanunu)
 1929’da çıkarılan Şose ve Köprüler Kanunu ile
devlet yolları ağı tespit edilmiştir.
 1928 yılında Haydarpaşa Limanı ve Rıhtımı
millileştirildi.
 Kabotaj Kanunu ile Türk liman ve iskeleleri
arasında yük ve yolcu taşıma hakkı, Türk
gemilerine verildi. Deniz yollarını ve ticaret filosunu
güçlendirmek için 1937 yılında Denizbank kuruldu.
 Sanayileşmenin başlaması ile birlikte bayındırlık
işine girişildi. Yeni Türkiye Devleti’nin başkenti olan
Ankara, geniş ve düzenli asfalt yolları ile modern bir
kent görünümü kazandı.
 Ülkenin pek çok yerinde okullar, hastaneler, devlet
daireleri gibi binalar yapıldı.

Sağlık ve Tıp Alanında Yapılan ÇalıĢmalar

 Osmanlı Devleti’nde Sağlık Hizmetleri, Dâhiliye
Nezareti’ne bağlı Sıhhiye Umum Müdürlüğü
tarafından yürütülüyordu.
 l. TBMM’nin açılınca 2 Mayıs 1920’de Sağlık
Sosyal Yardım Bakanlığı kuruldu. (Sağlık işleri ilk
kez bakanlık düzeyinde örgütlendi.)
 1923 yılında, sağlık hizmetleri ülke genelinde
yaygınlaştırıldı. 1924 yılında Ankara, İstanbul,
Sivas, Trabzon, Erzurum ve Diyarbakır’da örnek
hastaneler (Numune Hastaneleri) yaptırıldı.
 1930 yılında çıkarılan Umumi Hıfzıssıhha
Kanunu’nda koruyucu sağlık hizmetleri yönünde
önemli çalışmalar yapıldı.
 Kolera, veba, tifo, çiçek, menenjit, kızamık, sıtma
gibi bulaşıcı hastalıkların sağlık kuruluşlarına
bildirilmesi zorunluluğu getirildi.
 Bulaşıcı hastalıkların tedavisinin parasız yapılması
için kararlar ve tedbirler alındı. Böylece devlet
sağlık hizmetlerini üstlendi.