İNKILAPLAR 8 - Çok Partili siyasi hayata geçiş denmeleri
Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasından sonra İzmir’in
A) SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
1- TBMM ‘nin açılması 23 Nisan 920
2 - Saltanatın Kaldırılması 1 Kasım 1922
Lozan Konferansına iki hükümet davet edildiği için bu
sorunu ortadan kaldırmak için saltanat kaldırılmıştır.
3 - Cumhuriyetin İlanı (29 EKİM 1923)
Cuhhuriyet İlanını Gerektiren Nedenler:
a- Rejimin adı konmamıştı.
b-Demokratikleşmeyi ve laikleşmeyi esas alan yeni Türk Devleti’nin
yapacağı inkılaplara en uygun rejimin cumhuriyet olması.
Cumhuriyet’in İlanı İle Yeni Türk Devletinin Şu Önemli
Sorunları Çözümlenmiştir;
a-Rejimin ve devletin adı belli oldu.
b-Devlet başkanlığı sorunu çözümlendi.
c-Meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçildi.
d-Gazi Mustafa Kemal Paşa Cumhurbaşkanı seçildi.
4 – Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924)
Halifeliğin Kaldırılmasının nedenleri
1-Halifeliğin Ulusal Egemenlikle(Cumhuriyet yönetimiyle)
bağdaşmaması.
2-Halifeliğin laik düzene geçişte en önemli engeli teşkil etmesi.
Halifeliğin Kaldırılmasının Önemi
* Laik düzene geçişte önemli bir adım atılmış oldu.
* Diğer inkılapların önündeki büyük bir engel ortadan kalktı ve bu
inkılapların gerçekleşmesine zemin hazırladı.
5- Erkan-ı Harbiye Vekaletinin kaldırılması
(3 Mart 1924) Bunun yerine; Genel Kurmay Başkanlığı ile Milli
Savunma bakanlığı kurulmuştur.
6- Şeriye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı. (3 Mart 1924) .
Bunun yerine Diyanet işleri başkanlığı ile Vakıflar Genel
Müdürlüğü Kurulmuştur.
7- Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi (1930-1934)
Dünyada ilk olarak Türk kadınına seçme ve seçilme hakkı verilmiştir
Menemen Olayı ( 1930)
Menemen ilçesinde rejim karşıtlarının çıkarmış olduğu olaydır. Bu
1- Cumhuriyet Halk Fırkası 1923
olay sırasında Derviş Mehmet ve yandaşları tarafından Menemen’de
Cumhuriyet Halk Fırkası Atatük’ün 6 teme ilkesini parti felsefesi olarak
askerlik görevini yapan öğretmen Asteğmen Kubilay şehit edilmiştir.
kabul etmiştir. Ekonomide Devletçilik ilkesini benimsemiştir.
Ayaklanma kısa sürede bastırılmış, Derviş Mehmet ve yandaşları
NOT: 1946 yılına kadar Meclisteki tek parti, 1950 yılına kadar da
yakalanarak İstiklal Mahkemeleri’nde yargılanarak cezalandırılmıştır.
iktidar partisidir.
Uyarı: Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın feshedilmesi ve Menemen
2- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 1924 - 1925
Olayı o dönem için demokratik ve laik yönetim anlayışının henüz
. Partinin kurucuları Kazım Karabekir, Refet Bele, Rauf Orbay, Ali
tam olarak yerleşemediğini göstermektedir.
Fuat Cebesoy, Adnan Adıvar’dır.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Parti programında;
Dini inançlara saygılı davranacaklarını
B) HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR
Terakkiperver Fırka ülke genelinde örgütlenmeye başlamıştır. Nitekim
bu parti doğuda Şeyh Sait Ayaklanması’yla ilgisi olduğu gerekçesiyle
05 Haziran 1925’te kapatılmıştır. Böylece çok partili hayata geçişin ilk
1. Teşkilatı Esasinin kabulü (1921 Anayasası
denemesi de başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
2. 1924 Anayasasının kabulü
ŞEYH SAİT AYAKLANMASI 1925)
3. Medeni Kanunu Kabulü (1926)
Halifeliğin kaldırılmasından sonra, laikliğe ve cumhuriyet
Evlenme, boşanma, aile bireylerinin birbirleri üzerindeki hakları ve
yönetimine karşı olanlar tarafından çıkarılmıştır.
miras hukukunu Düzenleyen kanunlarıdır.
Ayaklanma’nın bastırılması için;
Osmanlı Devleti’nde bu alanda hazırlanan ilk kanun “Mecelle”dir.
* Takrir-i Sükun(Huzuru sağlama) yasası çıkartıldı.
Mecelle İslam dinine göre hazırlanmış.
* İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
İsviçre Medeni Kanunu , Türk Medeni Kanunu olarak kabul edilmiştir.
* Bölgede seferberlik ilan edildi.
Türk Medeni Kanunuyla sağlanan gelişmeler;
* Tek eşli evlilik
Uyarı: Türkiye, Şeyh Sait Ayaklanmasından dolayı dış politikada da
* Resmi nikah zorunluluğu getirildi.
zayıf düşmüş ve Musul sorunu Misak-ı Milli’ye aykırı bir şekilde
* Kadına da boşanma hakkı tanındı.
çözülmüştür.
* Kadınlara mirasta eşitlik ve mahkemede şahitlik hakları tanındı.
* Kadınlara istediği işte çalışma hakları sağlandı.
3- Serbest Cumhuriyet Fırkası ( 1930)
Mustafa Kemal’in isteğiyle Fethi Okyar tarafından kurulmuştur. Bu
Hukuk alanında ayrıca;
partinin kurulma nedenleri :
* Ceza hukuku İtalya’dan,
* Demokrasiyi tüm kurum ve kurallarıyla işletme isteği.
* Ticaret hukuku Almanya’dan,
* Halkın istek ve görüşlerinin Meclise tam olarak yansımasını sağlama
* İcra, iflas hukuku İsviçre’den,
düşüncesidir.
* İdari hukuk da Fransa’dan alınarak yenilikler yapılmıştır.
* 1929 dünyadaki “Büyük Buhran” ekonomik krizinin Türkiyeyide
etkilemesi
Fethi Bey tarafından kurulan Serbest Cumhuriyet Halk Fırkası’nın
devletçi ekonomik modeline karşı liberizmi benimsediğini
açıklamıştır.
Serbest Cumhuriyet Fırkası ülke genelinde teşkilatlanmaya
başlayınca, bu partiye’de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasında
olduğu gibi rejim karşıtı olanlar girmeye başlamıştır. Fethi Okyar bu
gelişme üzerine partisini feshetmek zorunda kalmıştır

C) EĞİTİM ÖĞRETİM VE KÜLTÜREL ALANDA YAPILAN
İNKILAPLAR
1- Tevhid-i Tedrisat Kanunu ( 3 Mart 1924)
Bu yasayla eğitim ve öğretim faaliyetleri birleştirilmiştir. Medreseler
kapatılmış, yabancı okullarda Türk Milli Eğitim Bakanlığı’na
bağlanmıştır. Böylece toplum içerisinde eğitim ve öğretim
faaliyetlerinden kaynaklanan kültür çatışmaları önlenmiştir.
2- Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun ( 1926)
Laik ve çağdaş eğitim sistemine uygun bir anlayışla ilk ve orta
öğretimin esasları tesbit edilmiştir. Eğitim hizmetlerinin
modernleştirilmesi amaçlanmıştır.
3- Harf İnkılabı ( 1928)
Harf inkılabıyla ulaşılmak istenen temel amaç, okuma yazmayı
kolaylaştırarak okur yazar oranını arttırmaktır. Bu inkılap hareketiyle
Arap Alfabesi kaldırılıp Latin Alfabesi kabul edilmiştir.
4.- Millet Mekteplerinin açılması 1928
Yediden yetmişe herkese toplumda latin alfabesini öğretmek amaçlı
5- Türk Tarih Kurumu’nun Açılması ( 1931)
* Türk milletinin menşeini belirleyip İslamiyet öncesi Türk tarihini de
aydınlatmak
* Türklerin Dünya ve İslam tarihinde yaptıkları hizmetleri ve katkıları
ortaya koymak
6-Türk Dil Kurumunun Açılması (1932)
* Türk dilini yabancı dillerin etkisinden kurtarmak.
* Türk diline yeni kelimeler kazandırmak ve sadeleştirmek.
* Türk dilini bir bilim dili haline getirerek dünya dilleri arasındaki yerine
kavuşturmak.
7- Üniversite Reformunun yapılması 1933
8- Köy Enstitüsünün (Eğitim Enstitüsü) açılması 1940
3- Soyadı Kanunu’nun Kabulü (1934) sektörün elinde yeterince sermaye olmamasıdır.
Toplumsal alanda ve resmi işlerdeki kargaşayı sona erdirmek
istenmiştir. Ayrıca Ağa, Hacı Hafız, Hoca , Efendi, Paşa vb. ayrıcalık
ifade den ünvanlar ve hitaplarda kaldırılmıştır.
6- Tarım Kredi Koparatifinin kurulması 1928:çiftçiye kredi,
Uyarı : Böylece toplumsal ayrıcalığa yol açan ünvanlar yasaklanarak
herkesin kanun önünde eşit olduğu, ayrıcalıklı ünvanlar ucuz alet ve makine imkanı durdurulmaya çalışıldı.
taşıyamayacağı ilkesi gerçekleştirildi.Bu inkılap Atatürk’ün halkçılık
ilkesiyle doğrudan ilgilidir. 7- Toprak reformu1929 : topraksız köylüyü toprak sahibi
yapmak amaçlanmış, fakat devletin elinde yeterince tesbit
edilmiş hazine arazisi olmadığından başarılı olmamıştır.
4- Ölçü – Saat – Takvimde Yapılan Değişiklikler
1 Ocak 1926’dan itibaren Miladi Takvim kullanılmaya başlandı.
8- I. Beş Yıllık Kalkınma planı (1933-1938 ):
1928’de uluslararası rakamlara geçildi.
1931’de çağdaş ölçü birimlerine (m, kg) geçildi. Bu dönemde devlet temel tüketim ve ara malları sağlamak
amacıyla üç beyaz (un, şeker, pamuk) üç siyah (kömür demir
akaryakıt) projesine ağırlık vermiştir. Bu maddelerin
5- Hafta Sonu Tatilinin Cumadan Pazara Alınması (1935) üretilmesiyle döviz tasarrufu
Böylece devletlerarası ilişkilerde çalışma ve ticari hayatımızdaki batı sağlandığı gibi bu maddeler ile dışa bağımlılık da ortadan
dünyası ile olan tatil günü farklılığının yarattığı karışıklıklar giderilmiş kalktı. Hazırlanmış olan bu plana göre özel sektörün
oldu.
gerçekleştiremeyeceği yatırımlar devlet eliyle yapılmaya
Uyarı : Ölçü birimlerinde, takvim, saat düzenlemelerindeki temel
amaç batıyla olan ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesidir. başlandıBu doğrultuda 1937'ye kadar 16fabrika
kuruldu.fabrikaların işletmeye açılmasıyla dışarıdan alınan
mallar %50 oranında azaldı.
E) EKONOMİK ALANDAKİ YENİLİKLER 9. _İkinci beş yıllık plan ikinci dünya savaşından dolayı
uygulanamadı. fakat 1945 yılına kadar süren savaş esnasında
Türkiye dışarıya muhtaç olmadan kendi ihtiyaçlarını karşılaya
1- İzmir İktisat Kongresi 1923: Lozan daki barışgörüşmelernin bilmiştir.
Sümerbank'ın açılmasıyla elde edilen başarı, kuruluşların
Kesildiği bir sırada iz mirde toplanan Türkiye iktisatkongresinde
açılmasını teşvik etmiş ve maden işleri ile uğraşacak
“misak-i iktisat “ kabul edildi.buna göre ekonomi dışa bağımlı
Etibank kurulmuştur.Böylece sanayide. Devletçilik ilkesi
olmayacak, milli kaynaklar en iyi şekilde değerlendirilecektir.
yerleştirilmeye çalışılmıştır.
kapitülasyonların kaldırılması: ekonomik alanda yapılan
gelişmelerden en önemlilerinden biridir. Böylece Anadolu
yabancı devletlerin hammadde ve açık Pazar olmaktan
çıkarılmıştır.
2- İş Bankasının kurulması 1924: özel sektöre destek
sağlamak
amacıyla ilk özel Türk bankası olan iş bankası kuruldu.

3- Aşar Vergisinin kaldırılması 1925: köylünün rahatlatılması

D) TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR
1- Kılık Kıyafette Yenilik , Şapka kanunu (1925)
Çağdaşlaşmak.
2- Tekke – Zaviye ve Türbelerin Kapatılması
Uyarı : Bu inkılaplar toplumda laiklik ilkesinin yerleştirilmesiyle ilgilidir.
ve üretimin artırılması amacıyla aynı zamanda bir şer-i
vergiolan “aşar “ kaldırıldı
4- Kabotaj Kanunu çıkarılması 1926 : bu kanun ile Türk
Karasularında gemi işletme hakkı yalnızca Türklere verilmiştir.
Denizcilik geliştirilmeye çalışılmıştır.
(1925)
5- Teşvik-i Sanayi Kanunu 1926:özel sektörü sanayi alanına
çekmek ve ona kredi sağlamak amacıyla bu kanun çıkarıldı.
Fakat istenilen sonuç alınamadı. Bunun temel sebebi özel