You are on page 1of 67

ULlSlElllE[!]1Ele I(aJtJ- \ELn(e !\U(eV , Llrt-llUU(?

Clases sociales y subdesarrollo


capitalista en Chile
Alexis Guardia
-1-

".r.ÀsFs sô..rÀrrr v srrBpESARnOr,l,O EN Clllr,Eù


CA?ITÂr,rS1A

Àleti3 eùldla

la lrêocupaeidn cêntrsl atel lleseF


te tlalsjo 1o constituyê ê1 esiudio.tê tas c1êEeE Eoc1a1ê3en
unâ to!æci6n soclal do !ésgoé dônlndtêmente capitsl,ista, pe-
!o en ta quê no ha habldo un dèEpliegue lntêgral dê 1a rerèc16n
capital-t!âlaJo êEalallâdo ên su eEtluctlrla econ6nlca. se t!a-
ta lor cônslsulêntê atè] aré1isis ite uà est.uctula dâ c1a6ég
surglda en el contêxto def calltatismo subdèseflo11ado con !e-
fêrenciè a la fomacidn sociBl clrilena ite finêE .te 1è décâdâ

Netulaliente cuâlquie! estudlo Eo-


!!e lès c1æês aoclale6 noE lenite a ua teoriâ esnêlal quô
1ês conceltuelicê, teorla què no s6Iô basta exllicitq, sino
àdeôés lequiele ua clara prèsèntaci6r itê sus ventàjas e lnÉu-
ficiencias. !n ef6cto' êl na.co t€6lico genelat Eobrê ctasés
soclales que Ùtiliza!ènos èe aquel eontenido en 1os tlabâlos

Eh lâs itefinictonês o conêêptos de_


sa.rotlados !o! t{a!x !êslecto a tas ô1asè3 societêÉ, apa.ecen
dos insuficiencias lûport4teÉ. plibo, no etiste u ctro siè-
tus te6riêo !æ làE calas deitiEÊ asalariâdas. Séconito, !o hay
ùa convincêntê conceptualj.zêcidn ilet !â!ê1 quê juesan itivê.-
sé6 ûediactones existêhtes ont!ê ùnê eEtluctr!è ite clasês y
las inÊtahcias pollticas ê ldeoldsicas .re urâ fo!ûaci6n social

S i n e m b a r g o r a lesar ile la8 iBuft-


c i ê n c i à a r ê c i e n t ê D e n l e E e â a l a d à s , Ê t E s l c u te6lico disefiado
!o!
Man tle.e êno!ùéÉ ventèjâs, dentlo dè ]as cuales podeûôE
asfiâ-
1a! las Éieulentes:

conce!-to dê clasès /.
6oclè1ê6 iûllica ûa !e1èci6n de eFulos soclales' v ho 1a c1a-
sificacidn de ta !ouac16h en grupos detiniitos !o! sus atfibu-
ios, o por sus lelâcionês à cosas(irg"èsot latrlnonior prestl-
g i o , ! o i l e r , è t c , ) , c o û o s u c e d ee n e l c a s o d e l a t è o l t à d e 1 a e s -
tlatificâci6n sociel.

!) I,ês rèlaôlones de clases 3u!6en


s6to lajo detêminailas .ondiciônes êstluctùèles, y la dinéni_
câ que eIlâs eene.ân deùIdo a 1a Éituâci6n conflictiva o con_
trâittctolia en la que se encuentlan puestas, explican âD ua
ùuêna meatidael Drolio cdtlo e8tnctEàl
c) SI bi6n es cielto que tas clasès
soclalês en Màs 5e con5titlye. en ra iecononlâ',
ldlortàntê ê1 hecho de què êl1as tanb!ér desâllollan 5ùB !!dc-
ticâE en 1â politicE y en 1à lloduccidn ideoldgicâ' fomando
agi u sisteoa hesed6nico cuya tlansfonâcidn eeté sujeia a1
desenvorvirientô de1 côljùto de dichès pr{cticÈE. De éstâ lo!-
nâ' tâ1 vez ê1 llincil)ar apode dê Ma.x a 1a cooplensi6n de 1€s
clèse8 socj.ales' es que en su conceltuelizacl6nr las .tases Do
s61o queilan inseltâÉ en la dindnlca sociâl, sino tanlién,.llas
quedd incolporadas en ùe visi6n hacio intesrado!â def !!oce-

s1n pelder 1àE ventajâE fecièntêflen-


te seâatàdas, ni las lelspêctivas que âù!.ê ê1 ûàrco tedlico co-
nentado, !ê!o tènierdô si e! cuenta su. thsuftciências y tiDitÈ
clones, inteltâæoos abordâ! tès especificidadê6 dê tu e6t!uc-
turâ ile clase6 Eursida deI suldesalro1lo y por consieuientê tas
nèdlaciones hi6t6lices que es necesâlio thtroitucir â la teolta
e è n F 1 6 ld e 1 3 3 c l à s e s .
1.- Derinitacidn der narco iè6rico !è
ferentê a 1as clasès sociales:-

Coûo to hêros seûarado èn ta iDtlo-


duccl6h, la teolla de r{a!x se!6 e1 punto de !êiefe.cia ite tê
conceptualizêcI6n geleral 6ob!è 1as c1a6es sôciâlesr !d6 wa /.
lrèsehtaci6n réfléxivê de dicna tèo!{a .emitinos à1 tecto! a
log tlabâlôs itèr "cla66 ând rlaés cohflict lndustlia1 society"
de Rà1f Dah!èndoff, "c1a6s structu!ê ir the soclet coDEiousnèsd!
de s.ossôuski y "ltudês sùr les classes socià1es' de c.ou4ith.

Ia estnctua de clasês que quê!è_


nos aùordar es âquella que se plesenta oùjètieànent€ er la es_
tnctula ecol6nicâ, sin considèûr sus hediaciones ideot6eicas
y loliticas, en e1 biên entendido que eI concelto rtê ctases que
vànos a en!1êar no estd dêfinidô e*clustvaùentê !o! ta p!o!ie_
ttâd o no p&liedad de 1o6 nedios de lroduccidh, sino aitêûés por
el luga! que ocupân diversos g!u!oê sociales è. e1 pioceso de
extlacciôn a!!o!iâci6n y utitizaci6n de] excedente êcon6nico.
Desilê éstâ lelslectivs eÉ ûti1 .eco!da! que no todos los gn!o6
6oci.1e6 Eon clæes sociltEE, luês existen s4pos oue estaue_
cen le1acior1ês con otros erulos, distintag a ras lelaciones de
ctrses, y !o! tô tanto 6t concelto de esrlucîEa sociàl es nu_
cho bâs arptio que e1 de ta eÊtrùctu!â de clasês, Con toito tô
fudanèntal qùe ès el anétisis de clases pâla la ôobplensi6n
del ileêarlouo hist6lico de ùâ fohaci6, sociar, ésre es insu-
ficientê pala u colocihiento intèe!èt de dichô dèsârîoIto.auh_
que Èin duda ês ef lurtô de lartldâ irêrità!1e.

po! orrâ
!â!te, de 1as ilsuficièn-
ciâs !êcientênento seÂâiâdas, t!èta!ênos soladênte, y
bajo ta
foma de uDa !!o!ôsici6n, êl pmblêrâ del status tê6rico rre las
capas ûefliâs asalâliâdâÊ. En efeôio, en ]a e€tluctula
dè ctâses
ôo4espondièhte a una fomàcidn sociat câlitalista
existi!, di-
versaÉ calas rntem6dias, sin en!â!go, éstas puêden
se! agrupa_
alas ên dos etu!'os! los pëqueâos productoreÉ y
1as câlas Eediàs
àsclariaaès. PErâ éste û1timo glupo, pôdenos posrurar
la si_
auiènte hip6tês1s: existe en èi grù!,o dê los âÉatâltarros
aquê-
1106 @e trabajan en ta êsfera irlroauctiva,
es deci! en 1ès ê6
tividâdês que no producen èxceilente econ6nico, y
otroE qu6 t!a_
rrajrntlo en 1â èsfe!â productiva se difelehciâ,
esrructu!âtnente
dê la clase o!!ê!at po! su peltelencia â ta èstructùs
dè àuto_ ,/.
-riilad que supotrê è1 p.oc63o de explotêcidn ttë ta fuella de
t!èùajo ên u d8inèn de lr.cucct6n cBpitalista, Tànto 1ô3 pri-
ûeros cono 1oE sêerDdos cÔnstituirian 1as calas ûèdiæ asala-
liatlas, ilistintos à 1os pequeÂos producto&s' o lequêia !u!Auê-
sia stliciu sèEu, lues eUâs 6e iEeltàh â ]a estnctùà eco-
,6nicê, cono 6sa1a.1ados y ho cono plolistartos.

En ningùa tomEci6n social capiià-


lisiè e*iste una eÊtlucturê dè clasês bipôla.(lursuêsia-proIe-
tàriado)r Do 361o polque con el desaûo11ô calitàlistâ hay un
flaccionamiento de caita uo de 1os térûinos de la rèIâct6n câ-
pital-trâ!â jo asaladàdo, sino tanbiér porque hist6llceente
dicho desa!!o11o sé ha nostlado cônpâtible cor râ subsistè.ciâ
dê capâÊ intemeitias, es dêc1r, côn 1ê pèquâia bu.guesIa y tss
célag Dedtas â6alaltadâs. tstô rirtiro no ês contradictôlio con
1a hip6tês1s de què todâ êstluctula ilê claseÊ tieie cono èle
cerl!âl ùe rê1aci6n antae6nlca fùdaûental, que atraviesa nô
s61o la êstoctsa ecoh6nica de un, sociêda<l 6irô tÀrbién ât
resto dê ùs !èlâcion€s sociales, sin enlarso, tas têntrenciês
a 1. polaliuacl6n de 1as relâcioaes atê clâse en tomo a la rê_
1Êci6n .ntag6nica, no pùeite se! foftutadê coûo ua tèy inevita-
b1e' pues si !1ên los pequetos produeto!ês disni,uyen Éu peso
elativo ên las .ebcionès dè clêse! a mêitida qu6 6e desalrot1a
e1 câpitâlisno, cierto que dicha itisrinucidn se ve
nas qùe conpènsâda lor ê1 creciniento dê las ca!âs nealiâs âser+
iiades, !e.o aiteDâs dlcha tendênciâ encuehtra en su desarrotto
êspeôlfico, luerzas cônt.êleEtdte6, de oldèn hisrdrico que in_
lidên jctanênte su lesrizacidn:

Iinalnerte, et narcô têdlico que èm_


ptealenos luede ser .epresêntado esquendtica@enie de ta nène!è

ctase no p.opieta:

Pequèiôs ploduc- Calas Dedias ob!èros


aBala!iattas
lrecciones Frâcciones
2.- Delimitaci6n ilel Ôoncêptoitè

siênito nuestro lnte.és e1 estuillo de


po!
les clasês 6ociafes en uha situaci6n hist6rice câractelizèila
'j]xino tér-
ê1 sùbitesarlollo' no6 vêmos obtisados a Preclsa! é5tê
ninô, tés Edh cu6ndo en 1â abundantelite!âturâ sulgida en to!-
no E éste concelto, ê*isiê ùa eran valiêdad ile inier!!étacio-
nes contfadictorias.

En 1à tradici6n ûa!*ist€, coôo tan_


ùién 1a trailici6n libêlal, se ha suluesto durante mucho tiênlo
oue ên una lotuôi6n sociat suldesarlollada pelo con lelâciones
cepitaligtês iloninant€s, "Eoit.tas" dilian 1à tradlcl6n liùê!a1'
las clasês sociales se estfrctuiarld et! loma àné1Ôgaa aque-
1 1 a Eq u e d t c e n ! e 1 6 c i 6 n c o n l s é f o m a c l o n e s B Ô c i â e s h o v d J E
considEladas dèsèllolladas. Esto ûltito no es otta cosa quê su_
loner in!1lcitèDentë que e1 .tèsafol1o calitatista iûènisible-
nênte !enèt!e!6n el sector ltecalitatisis' De ésta ftÙe.a' los
paises quê act@hênte 5e cqsidéren suldesslfollàdos, lo serlan
eE tanto quê èllos no han têmitado dê !êco!re! e1 dêsalrollo
côlltalista indicaito por 1ô6 lglseE calitalistas actuàlnentê
desâllo11Êdosr en cleltâ fômâ 6ê suloDe quê 1a lDlosiblliitait
de êntlar "po! êt luen cdino" se itêbella â t cônjuto de "o!*
tdculos estluctùares" o "factores èxtemos" que 10 estâ.iân
impidiêndo inèluctaù1èûentè, ciôdndosè aEi ua defomacidn con-
tla natuta dèl lfopio desalrollo câlltâltsta.

9n ésta !iopo31ci6D hay que ilistin-


sùt! doÊ cuestiones furdùentales. Unâ, r€fèrèDte a ta6 tlgs
de âcceso al dèsè!!o11o calitalista, y ot!a, al plob1êma tlê
ta calacidad alê difusi6n dê 1as rêlaciones capitèlistas. !a
sit@ci6n âctùa1 de los estuitios sobre 1a histolia econ6bicà
ilel aisteoa câlitalista, pêrniten yà hâcér atgrhes reflexio-
nes 6ob!è e1 !.iDer âÉ!êcto lecién s€âalâdo. En efecto, 1â his-
tolià econdricà dê 1os llincipales câsos de desarlouo capita- I
tista en Eufopa, as{ cotro 1o3 ocullido6 en Estados unidos v
Jâ!6r, lr€sentan todos etlos ûê lica variedad de fomês dê
tldnsito al capitalisno- H1si6lic4ente el dèsêfo1to del cB-
pitâ1ismo ingléE, siemFe considèrado como e1 ejenllo cl&iôo
ilê dêsarollo capltalista' fué nuy distinto a1 ttesa!!o11o del
calitalisdo fidc6s o alenén, y d!f,ef,ent€ tanbiét â1 desaFo-
11o del capitalisnô nolteanêlicano, y nucho nâs aûn del desâ-
Èo1ro d61 capitâ1isno japonés,..,Distintos en quê?. sldlfe-
nênte en tas fomas histdlicas en qùe rê riùguesla lesu€lve
las contràdicclones que c!êa su llopio desa!f,otlo. ùna prêûe-
iurâ cênt.ati2âci6n del capital aconpaâéda de Ia forûaci6n ite
u sistèna bancario destlnado at finâncianiento dê 1ê i,nre!-
si6n è 1à!go plazo, lodllân ca$ctelizar el desanotlo capita-
liEia flancés o àlendnr @é fueltè intetuenci6n del EEtédo en
1a ecwulêci6n de !as€, !ôd!ia lelfectanenre caraôrêflzâ. el
dèsêfo11o càlitàlistâ ên Rusia a fines det sislo XII, o ùiên
e1 desanollo jaloné6r el dêsarolto capltalista en nort6dé-
ltcat câlecterizèito jusiamêrtê po! le ausênciâ ite inteû6ncidh
esietal, sê !èâliza sin ten* que su!e!a! rêtâ.ionês lfecêpita-
listàsr pe.o cono conirapa4e le siehificd ra oferta dè m6no
de obra bâstante inelâstica, todo 1ô cual lepêlcuti6 en ùê ho-
nogèneirtad @yo! de las relaciohês câlitâIistas y une êlevada
lloductivldâd de1 tfabajo.

sin enbaryo,en todos tos ejenplos


s€na1ados, existe ù denoninâdo! coûin, a sabêr: et dega!.o-
11o trequivoco ite 1a relâc16h ealitat-rrâbajo asatariado, rô
cu?t sulone nô s61o la lloducci6n eeneralizêda de nercanc{ês,
sino adèmds 1a t.ânstohaci6n ile ra fuelrê dê traùajo eD ne!_
cèncla, y tê trânstomâci6n del cepitâl_dine.o en capital pro_
ductivo. Por èUo, ârnque 1as nodaridedes y etalas hiBt6ricàs
itë cobo sê in!'làntà dichâ !êtaci6h pueden sêr v,ri6das, 1a ca_
pacidad de dltuÈi6D de les letaciones cElitatistas no ês tâ
nisoa ènt!ê log !€isès que iniclalon su atesaùotlo cêlitÉlis_
tE en el sieto Xvrrl y XIX qùe lespecto a equêltos que hèn in_
tentê.to hêcello dùrâhte e1 lfesente sigtô. rn éste 6êntido
la
âceltecidn quê le dàrenos at concepto ite subdesaûouo,
es êl /
de ù mayo! o nenof desllieele de 1a !e1aci6n ca!it61-trabt-
jo ssstariaitô ên la estruêtu?a ecohdnica de ûè fonacl6n so-
cial detèfoiÈaite, Po! ft] t6nto' it€sde et !ùto d€ vi6tâ hts_
t6rico, el concêpto de subdesaûol1o es I concêpto relativor
cobcelnientê al srado de lenètraci6n v d1lusi6h de 1€3 nuevâs
rêlacionês sociatês, !èslecio a 1as que Ie preceilen hist6rica-
nente y s61o ihdilectanente tieDe que ver con el insuflclènte
desârrolto de las fi1êf,23s ploitùclivas'

D e E c u e r d oa l â d e f i n i c i 6 n d e l s u b -
itesàrolto que hetros dâdo, e1 "ilesar.olto del suùdesaflouo"
no tiene sentido hist6lico, I)ues Eulondria que è1 degalrol1o
soctat es !êeresivor es dectr, et desarrollo .apitaltstâ cÔD-
ductlIâ a1 desâ!!!olIo de .elacionês plecalltâ1istas. con nayo!
raz6n, dentlo de la concertuâlizeci6h que nos heiôs dado, no
pueile exlsti! wa 31np1ô equivalencia entrê atraso y cBlita-
lisDo, 04s ain, e1 airaso sê debê nuchas vecès a la fà113 alê
difusidn de lês rêlaciones capltallsias 6o!!e el conjmto tte
1as retacionêE soôiales que hist6licareDte la preceden. Estô
tltinô es indelendiêhte ale qùê et desalroUo capitaliste pro-
duzcà desequilibrios leeionâ1es, desisuâtdait €n 1a dlstfibu-
c16n ilel ing!e6o, o d€soeupàci6nt cuesti6n que estd en la ne-
tula1eza dêl mecanlsbo .te nerêèdo, y que è1 desalro11o câpi-
tâllsta $e encalga de clear sus propiàs fue.zas contrarestan-

Po! otra !â.tè' la investigaci6n


hi6t6rica, s'in cuùAo nds !êctentê y frdsil,dèl nùdo Euldêse-
irotlaitor ûueEtlan imltén diÉlintos srados de deselfollo ca-
pitalist! y divelsas ùodalidades De hecho el
itenoûinadô "têrce! ùuilo" es bastântê hêtèloeéneor !a!ticu-
temente lordue la extêns16h de tas refàciônes câpltalistas
llcanzân difelenies liùites, ihsertandosè duchês veces con
têlaciohes lrecàlitalistæ o con reraciones de t!6nsito, no
obEt4iê 1â thpoftância quê èn algùos casos e1 desarol.to
câlitatista y ta industriâ]izâci6n ha logfêdo. Asi !o! ejen-
!ro, en Anédcê Latina es sâbido que Ârgenrina, s!êsit y Mé-
xico, conôentlan et 75./.èe ta produccidr indusr.lar de 1a /.
!ègi6n, 1ô qùê ya es ua di"erenciaci6n iopôrtânte !ê8pècto
a1 lesto d€ 1as econonlâs, n êùbarso ê1 grado de industlia-
lizDci6n ,lcdzâdo poi iliôh! i paises no hâ cdbiailo el câ!éc-
te! sutde6rÛo1lBdo itet ca!italisoo generado èn sù seno,luës
no tog!, desplegâr en lomà sosteniila èn toata 1a esttrciùr8
êconÔdice de las r€1êcion€s calitâ1-t!abajo asalallaalo, no
obstFnt€ que en algunâs ûmas dè lâ €struotula productiva
logra Eèr doninante y hoùogénea. Naturalnentè, en ua vi6i6n
nonocordê dêl dèsarfo]1o calitâ1ista, seeùn ]a cEl e! capi-
trtllno es igu'r1 a 1r prôducci6n paE un nerôado, y e1 suùde-
sâFolto es el insuficiente s.âilo de Gxlansi6n dê Iaé fuê*as
productivâs lespecto a fos laIses calitalistas desâlro1ladôs,
ên tal câso' desde la colonia, Anéricâ Iêtine habita sido ica-
pitâlistâ" y 'tsu!desâ!!o11ada" . h tat cohtexto, 1as modêtlrra-
des hiEt6licas de1 desâno1lo capitalista ho rieien nineua
imlortância, y nùcho renos 1as lelaciones Éociâtes êspecificas
què se establecen en la lroducci6n de melcanc;es eh diferenies

Te6ricE0entê, ua vez que la rela_


ci6n câpit.r:trâhajo asalâliado estâ constituida, esta rela-
ci6n tienite a !êproductlsê en forna anptisda, sujeta a nôdati_
dailês ciclicès ite !ep.oducci6., lâ producci6n dê ne.càncfas
efectuada por ihtê@êdio de dicba relêcidn tiêndê ènronces ê
plodrclr un d€sa!tu1Io capitaliste, gero no tray earahrià his_
t6rica que etlo oôùDâ en foma rnifolmê y lersisrente; tês
relaciones capitalisias luëden alticularse pe.fectaûeht€ con
relacionês plecalit€risiâs, o nabtênerse ilurate 1â!eos perio_
dôs ùajo foloas trarsitolias que va, del art€sânado a ta eEn
industria: todo 10 cuêt da la inpresi6h de una economia duàl.
sin que en 1a reatidad 1o sea. h otloe ca6o6 el ilesafollo
cEpiterista a1 ilestni. foh56 lrocâpitâlistas o fol%s t!6n_
sitorias, crea lmr fuelza de t!âbajo_nércancle sin ofteina!
ê1 càpitêl lloductivo quê pehit. ia rccreacidn de tè relacidn
calitF1-trabalô asèteliâdô. Iôdos 6sros elenenros definên el
cêiàcte! sutdesafrô1ladô dê1 capitalisno, y coûtoaêlenos mds /.
adêtante, ésto riêhê una enonê iûpoltancla en ta
estecru!à
-9-

de è1rse6 que se o.iginâré en tal contexto, ya sêa !o! ê1 !e-


so rèlatlvo de los pequêÂoslfoducio.es o del seniploletaliê-
do, o sinllemente por la inp.sililidad en la que se encuentr.
la buleuèsIa inrlugtliât !a!â impul6â! un desallotlo capitalis-

Iuêgo, rtêsde que è1 capitalisno


apêfecè, se inplanta y dèsêrlolla en Inglaterla a fineE del
slslo XWII, 1as relàciones caritalistas no han penêtrado eh
ioma homogéneâ,ni con ]a nisna intensidâd, ni en ta misna
èpocar al iêsto itê Eù!ô!ë, conô al reÈto d€l mûdo, Entle lâs
vâriadas èxllicaciones dê éstè ten6neno, le nrs efiôaz lar€ce
sêf âquel1a què ve èn Ia evôruci6n y tranÊfomaci6n de las 6s-
tructuras irt6hâs,ent!è ellàE ]a eEtrùciuÊ de ctas6s. de ca-
do fônsô16n sociEl, ta fuentê p.inci!ât ilè cu.lquie! hi!6tè-
sts intêllletâtiva o p!édicitiva rlel desâllouo capitali5tÈ y
itê su situactdn ite suldesarlollo.

I€ erolucidn atel ûércatto nùttlal.


Ia divisi6n thteRacioet de1 trêbâjot o èr conpoltâqiento dê
1ês êûlresas oultlnâciorares son êstruetuâs exdgeDasque !ue_
iten acêlèrâr o letarita! ê1 d€sèlroltô calitartsta sin !o! êt1o
ploduci. autodtlcanehtê ùa sule€ci6n atè ra sftuâcidn dê su!-
desarôllo, pero tanloco sê la luede considê!Êr cooo olieen ite
tna suerte de fatalismo hist6!1co de dicha situaci6n. Coho eÉ
sabido, Anéricâ ktina sin hâ!e! cânbiado fundahenialmente su
ingersidn êa 1â divtsi6n ihternâcional dêi trèbajô, y obliga_
da !o! las c.isis rEriodicàs de tos lai.es capitêtistas desê_
lroUâdos, ib!û1s6 ù desarfol]o capitaristâ con noatatldadêê
espêcificès corespondieDxe a ',erosso noilo,. a ù capûatisnô
de tst8ito. En é6ta situacidn taE ehpresas 4ulrinacionales
se
desplàzaron iacià nonaretâ tndustliâ1izàci6n habia ceailo Dâ_
yorês ecônomias êxtèmas, sin
!ô! el1ô caûùia! Eu teDileDcia
sêcula! de tu p!êfefelcia ,!e!cada po. iEplùtalse
en 1os pâJ_
ses capitâlistas desàllotlaitos. sin êmbâlgo, tâ hdùst.ializa-
ci6n y êt iteEarlo11o capitâIisra tos.ado no câmbiân
arin êt ca-
!âcter suldesèrouâdo del calitaliso èn ta æei6., ,en6itehô
que s61o puède sè. co4!.eDdldo a trâvés
de la inteEetècién
egpècificâ de câda fonaci6n soci€1, entle 1âs
êstnctuies /.
€xdeenas y enddsenas, en ê1 bien êntendido aue la
ex6genâ se intemaliza a través de 1â estructura
entre ôtras, a través de l a e s t l u c t u r â d e c l a s e s

l.- suùdesarrollo y estructula de

E1 concetto de1 suùdesatollo del


dèsarxolto càpitâlista que nos henosdÊdo, es decir, âouél
o u e d è i i n e e 1 s u b d e s È r . o l 1 oc ô n o 1 . a u s e n c i s d e u n d e s p l i è g ù e
irtegftl de 1âs rel8ciones câpitâlistrs en 1â estructùra eco-
.6nicâ dè una rornâci6n social deternlnada, têndrâ natu!a1-
n e h t a e n m e f e c t o e s p e c i t i c o e n t a s i e l a c i o n e s d e c 1 â s e sd u e

Antes de êeeuir avanzêndo en 1âs


!àr'iicularidâdes de dlchas retaciones de c1âses due epârecen
risl6ric"lenrê co-
"l s!ldesâ-rot o, debèros p-e.isa, q,e
10 nenos en Mar no hry equivoco posible cuando sê trata del
sigrificedo dê 1ês ".etaciohes capitalistâs,'r éstas ûlrinas
e s t i n d e f i r i d a s e s e n c i à r m e n r ec ô n o t à s . e l a c i o n e s e s t a b t e c i -
itEs êntre et c.pital y et trêbajo âs.1ariado. Si bien tâ pro_
ituccl6n de nelcrnci.s es uh lssso defihftorio riel desâ.rotto
c.pti21ist., !âra oue éste ltevê el sêliô de ta1 ês fuhdanen-
tal ouê 1Ê fuerzê de rrâbzjo se, tanbién un. dercanciâ, y e11o

los lroduôtorê. directos son despojados absorutamente de todo


nèdio dê proilucci6n. E, éste na.co iledâ en clârô que 1e pro
ducôiôn pare ù ûercaco es s61o une condiciôh necesâriâ pelo
no sulicientê lara 1â inplant,cidh ne un réginen de
!!ôducci6n

H e c h a1 a â c 1 â ! â c i d n p . ê c e d e n t ê , n o s e h c ô n t ! à _

del subdê3àrro110, se presèhtan en fornâ int êryerac i onadâ di_


,
ferentes le1âciones de p&dlccidh, e. decir, unâ simbi6sis
!,ar_
t i c u l è r ê n t r e æ 1 e c i ô h ë s l r e c a p i t e t t s t e s i r e 1 ê e r o n e sd e
t.ânsi_
ci6n y relaciones câlitâ1istâs propianerte t.res.
re ésre noilo,
e i n d è p e n d i e n t e n e n t ed e c u â l d e à ô u ê l ] a s r e t â c i o n e s
ejè.ce 1a /,
-11 -

influehci. desicive ên e1 Ftr6n de tunciônaniento y desàr.o-


11ô de 1. forn5ci6n social, e1 sùbdesàfollo pôr construcciôn
se tràduce tanto en uhe heterogehetdâ.] en su estluctuft econ6-
nicâ, es d€ci! en la. relaciones socia'les que se anuda"en 1a
producci6n, cono tanbién en una heteiogeneidÈd en su estluctu-
'- !rôdurtj'2, .!à^r-.i..ôà po là fàl.ta oe inrôe.:-r6. re.-
hô16gica entle diiêrehtes sectô.es productivos o ilentro de los
p l o p i o s s e c t o r e s , c r e d n i l o s ee n ô r n e s d i f e r e n c i a 5 d e l m d u c t i a i -
.lades. gih èn!âreo, a pesar de dicha het erogèneidaii , ânbos fe-
n6nêhos no niegan 1e câlaciilêd de relioitùcci6n det sistenâ co-

Po! 10 tânto er côhôciniento de una


estiucturà de cleses detêmihrdâ, no s6tô esri e.t.echÉnente
v i n c u l e d a a 1 â s e s t r u c t u r a s s o c i a l e s q u € I e p r € c e d e nh i s t 6 . i
c 2 n e n t e o â s u d e s a g f e g â c i 6 ny s r a d o d e d e s a r l o l 1 o c â l i t â t l s _
ta .1c.nz.dô, sino t.mbiéD âr desalrolto especiliôo que tonâ
e1 c.pitu lisno ên u. situacidn de sùbdesarro1lo,en tEl si-
tu,ciôn el lroceso de ac@utaci6n câpitafist. no to€ra d!îuh_
di. -globaLnentea , u n q u es i p u e d e h a c e r l ô e n . â m a s ê s p e c i r i c à s ,
ra re1.ci6n c.litâ1-tràbejo â€âfari:dc. ro se tr?te lor tahtô
dê unz !'detôhaci6r' de1 desa.lor1o c:litâlista, siho dê ùnâ
n,nera suieene.is de dicho ilêserlolto, en tâ que ura nés ô ne_
nos lentâ desalalicidh dè re1âciones lleôapitàtistes no es âb_
sonida en foma rélidà y continua por tas retaciones capit:__
tistas, bajo lâs fornês de ù, creciente divisidn de1 trabàjo,
cono fué e1 càsô de 1ôs pajses ..pit:jlistas desarrôtlados.

:i. entrrr . te.ci.:r ên et dèùate


' 1 e 1p ô r ô u é d e é s t , s i t u a c i 6 n , p o d e o o sc ô h s r à r e r q u e p a . a e 1
lrop6sito de conoce. 1as lelaciones de clases ou€ se olagrnen
en ua situâcién de sùbitesârôtto, eïisten tres lasgos consus,
tênciêles a dicha situâcidn, a s:!er:
-]a inmrtância det peso relativô
de los peguêiosprodùctolesr
_Iâ c.eaci6h nasivà de un seni-lroi
1etâfiaiio u.ùeo y luratl
_âpârici6n
!.en..tura de cê!âs ne-
diâs âsa1âriadâs adeheridâs ât secior
rnlroductivô de tà eco-
- r2-

1,1,-l,e iopoltâlcià de los peque-


nôs proituctoles r!

lin lrincilio, ta Presen4ia de Pa-


qùeôos lloductoies rur.les y ut!:nos asi cono 1o. trrbajÈdo-
les 9ôr cù6nts !!opiê, lueden ser cohsidelados cono simples
resrbios de lelaciones precepitâlistzs o bien como explesién
d e u n c F p i t . l i s n o m e r c r n t i l , s o ù . e t o d o c u â n d oe 1 1 a s s e e . -
cuentr€n inse.t8s en fornas !uè obe.lece, nÉs lien âr ca!it,-
lisro initustri,l, ':s sabido que r, acunulâci6n intensivâ pro-
d u c ê m d sb i e n Ê 1 c . t i t a l i s m o i n d u s t r i . l .

Es salidô que la âcùu1aci6h ihten-


siv. pioduc€ ûa tendêhcia a 1â dèsalaricidn de 10Ê pequêôos
lroductores !ô! 1â via de la conletência y la concentlaôi6h
del progleso técnico en elandes unidaites ploductivas. Por és-
tâ !Ez6n se ha estinado a 1os pequeâos lroductôres o !èqueiâ
bûguêsIa ên sentido estdcto coûo râ clase de tlarsictdn,
puês sù destiho sêlia la pau!êlizaci6n y su tlansfomaci6n en
aselrriedo, y en ê1 ûelo! de tos casos, pare uô ûinoriâ de
e11os, su trànsfomzci6. en capitâlistas lropianente ta1es.

Ahola bien, rodos tos pâtseE ca!i-


telistas âctualnèntô itesâryollado, rceistlan una Cisoinuci6r
de 1Ê !âlticipeôi6n relativa de Ir r,equeûâ bureuèsià en ta !o-
! 1 a c i 6 n à c t i v e r s s i u p â i s c o n o ! ! a n c i a , q u e n u c n a sv e c e s h a
siilo considèladô cono ù 'càlitstisûo ile pêqueÂos propieteliosil
e1 itesarollo càlitalista oculliito en ros ûltinos veinre aâos
hE plovocàalo ûa disninuci6n de1 peso de ra pêqueûa bursuesia
eh su poblaci6n activa de uh 32,y'"en i954 a û 14,3/0 en 1974.
Sin anbareo, en ningùo dê los laises capitalistas desaEoUa-
itos los lequeôôs lroductoles han desa!âreciilo det torlo, lor e1
contlalio esto6 gtupos socialès rlegân a coexisrir coh fornas
avanzâdàs itel calitalisno, ên esleclâl donrre tâ âceùraci6n
intêhsiva no ès posible. En wa situecidn dé subdesêrof1o er
peso de éstè sector es muy gianile, auque no por etto iûlfine
el lasgo dominanie rtel dêsèf,louo câlltalistar ent!ê las !azo-
nès quê explicalian eI rendneno de ta !êmanerciê de tos
leque_
fios prortucto!ês, se encuentra et qué ta acmulâc16n en tat Êi_
tuÊci6n no tiere 1â ehvelaredùrâ suficiente cono pàra acele.a!
/.
el t!6nsito de éste 6ecto! a fÔrûas néE dèsàxro11àdâs dêLce-

I;i r4atx utiliz6 ile Pfefeiencl' è1


lnrerne-
témino dê pèqueâû ùur€uesiâ !a!a desisnar â ]ès cèlas
.tlas que foltd !ê!tê de1 ilêsêro1to calitalista de finès del
siglo XIx, el1o 10 hace para cmceltuêlize! a todos loE !equê_
Âos !.o!ietâ!ios u.itnos v ru.â1es (ùê no co4!!tn fualza dê
tnùsjo !àra reproducirset o si 1o hacen, es en lornê tlûttadê
y en que eûn !!êvalecen ta sunisidn for'nâ1 ilel tlabaio a1 cà-
pital(11.
Àhô.4 bien, tes caracte'isttcas
principàles de 1s !!o<lucc!6n electuada !o! 6â êcononla de pe-
quêûos productores !e!o insêlta en rÆ ecÔnÔnla industrial,lo-
dlien sê! 1es sieuiddres:
a)1ôs pèquenos p.olietarioÉ !u!è1ès
y ulldos destinan ê1 nercaito ùa parte signilicatita de su
ploducci6n. Mds àrin, con er itêsa!.o]to calitalista la produc-
ci6n !6!a el intercaûùlo se aclecièltat
b)euos 40 venilen 6u fùelzâ de 1.a-
ùèjo sino e1 p.oducto de su Labajo. El !'€quêno lforlucto! en-
p1êa su !!ôpia fuelza ite t.alajo y la dê Éu tâniliê sobre sus
nè.tios dè lroducci6r. lln è1 caso de le pêqueÂa proplèdad ag!t-
col., dôndè èxtsiè ûâ desprolorôi6n entrè 1â cgntidad ite tie-
r.a y le cântidad de t!â!ajo, 6e !.oduce uh alllêndo ieuporal
de le fuêlza dê tlabajo cono,ra manela de con!1eta! e1 ingleso
de subsistenciâ derivrdo de la pequeôa er!1ôtaci6n'
c)la oleaizâci6n dè1 tratâjô ês es-
tablecida lor et jêfe ite fâûitiÊ o jêfê de ialle!, asienando

I 1es divels8s ta!êas 9loductivas en bÉse a su exleliencia âcu-


ûùlàdê y dèt conocùiento que le !#ctica dè un oficio ô €spe-
ci6lizeci6n èD u4 p.oducto te han otorgadot
d)el lequeno llotlucio! buscà en prl-
rè! luea!, suùsistir y !êmùècer como tal' espe!4do 1a opo!-
tuidail dê tlanÉfomalse en ù celitaliÉta. Es deci.. la venta
del plodùcto de su tlabajo èu!!e sus eas-tos dê subslstencla y
rênovâcidr de sE medios alè pfoduccidn, nùchas veces éstà 'j1-
tinâ con gÎddes ilificultades. A dife.encia dèI cElitêlisté, e1
pequeAolloducto! no wloliza et cêpital y êstd circûsclito e
râ-reproducci6n sinplê, con el èeÎèvrni,equ6 no tiehe 1è rovi_
a1dâo oer pfrDero,
14

nëunidâs é5tâs caiacielfsticéE se_


ûêràles, y ua vez oue se dê6ârrolla e1 intèlcàntio v 1É acu-
nulaci6n capitâ1ist., 1os peqùêios lroductores il6ben hacè!
f!èhtê . l.â conpetencie de ta er?t industris v en tal caso
eltoÊ 11ev.n 1P êxplotâci6n de 3u lrolia fuerzâ de tla!èio v
ê1 de su famii.ia o de ù srupo limitâdÔ dé as.lalia.tÔs' ë Ù
linite nt"ino, !êstlinsido soleûente pôr 1a ioruda de t!ab6-
lo edoptsdâ. :ji F !es.! ile ellô no è1c.nz5n
itios de produccidn ettlan entonces en û franco peltodo d€
lsupelizrci6n, trensfomddose asi en lunpen-bulgu€sia. Pe!ô
taùùién hey que t-êner en cuènia que en dètèminedas ôolutulrs
es]]ecialmênl,e rouerlâs vinculadàs .1 .;ûênto de1 nelcàdô inter-
nô ô extemor se fa.ilita a tos aequeios ploductores la valo-
!iz.ci6n ile su capitâl, obteniendo ù ineiêso quê lês lemite
èmltidse, ê in.luso, cont.âtar ten!ôrêlnette ha cen-bidad de
nâno dê ob!â àsèlériade,

Ast, ta lequèia burguesla lo8le co-


existir, aùquê er fornâ lfecarià e inestable, con las fomes
calitâlistès de !!oducci6n. lanto lazones hist6ricas cono eco-
n6Dices ex!1icên eb ouchos cesos lâ peegnencia de 1oÉ pequê-
noÊ productoree no obstantè ua iêndencia eviitêntè a su .tisni-
nuèi6n. !n 10É lelÊes capitâlistâs desarôUâdos, toÉ teueles
8!têsâne]ês y b irldustria d@éstica subsisten ên todaE aquelle
r.ne6 ilondê 1. êspeciolizaci6n de la ùdô de olre altêsûa1 es
.ûn ireustitu{Ue !o! 1r nano de oùra asalafiânÈ(vesrualio,
ûùêbres' const!ucc16n). En 1ôs pâises calitafistâs 6utdesâ!!o-
tlados por he!e! ù rezago Aêneral e! el de.iclloUo de 1e relÊ-
ci6n câlita1-tlabâjo â.atàliado y unr dé!i] ecunulaci6n, e1
sècto! de los pequeâos plopietalios o lloductores es D6s esta-
bte creéndose u}!â sinbi6eis muy particular con et secto! capi-
taliste, Iluchas veèes en ta1 ecohonla 1È enpresâ de cè!écte!
olieop6lico ab!è ùn melcado pâle el ebastecini.rto dê !iè24.
y pertes a tlavés de 6ubcon+.atos otuecidos e los pêquéîos !ro-
ductofe6, ên otlos casos no nenos inloltantes, et plecio dè
ûelcedo quedâ fijEilo lor e1 costo nedio .lê ta edpresa ùE.einâl
y no po! ê1 costo nereihÀl de 1e Bnpresâ dts eficiente, exlli_
céndæe aÊl lrrtê de 1a estabilidad de éste sècto! y coexig- /.
-tência lrolon€titÈ con 1zs forn€6 industriales del câpita-
llsno. Po! 10 t4to, ho es arieseadô àfimèr que en Da si-
tuacl6n de suùdesarotlo f. imlortanciâ de to6 pequenos p!o-
dùctof,es ro .610 ês nàyo! que la dê 1oÉ paIses crpltÂlietes
desarollados, sino tânbién elras jueeEn u lapel difêlente
ên 1a aèmutectdn y êEtatilidad dè tê plopia situeci6n de
subdesa!.ot1o, nvidentenentè, éste ÉEeo de 1e estructsa eco-
h6nic. .pàrecerd 1ân1Ji6non ta esttucture de clrsès con tas
p8!'ticùtaridâdes dêl cas., donde 1â lrese.ciâ de los !êquê-
flos productore. y su peso le1Êtivo es tan imlortahte cono tL.
rèlrctonès que éste gluto social 4stablece .o. el resto de
106 eapôs sociates quê son ctâ6es.

J,2,- !' c!êeci6n nL:ivs de u ée_


dillolêtrriado ufb.bo y !u!ô1!,

cono ês bien Êàbido, bêjo tas cor_


dictonès hist6licas en quê e1 desàrrollo calitalista dêriêne
suldes.lrorlendo, ]a acwulaci6n ro se calactelize justahente
po! su envereadùa, y è11o nadê tiene què ver con 1à teyen<ta
ite tÈ escasêz de àholro o trel.ctfculo de poùreza'. Ia tu€â
de elc€derte æon6!i c o quê.ea1lzan rnâ pâltê ile las c1a5ês p!o-
pletalià6, y que Do wê1re4 Eob!ê e1 lroceso dè êcùu1âci6n.
ha 61.to 1o suflcieltènentè lnportânte eh et mudo sundesa!rc_
llado cÔno para constituir ùa lisia sielificativâ èn le èx-
llicactdn de 1â conducte anénica y espasm6dica dê la tasa ite
.cwul.ci6n det sectô! priva<to. r,Ê delitidad der"quânt@" dè
.cuûul?ciôn no s61o tâ.da êi esteblecinionto de ,,a !ê1àci6n
c.!ii.1-tre!âjo rsEtlri,(lo sino tanùién cejâ E fuerzÊ de tra_
b.jo en vtes ite serlo, .1 nÊreen.je I creâcién de excedente

t (y 1' llusv.tiâ en un 6.ii1.!o estficto). 9n efecto, fa ]ehte


ites.grêgrci6n de 1às rêlâciones lrec.!fta1istas, en especiel
ên e1 .ero, y li elevada expansi6h denoe!âftcâ, no ejenê râor
bién . f.ct!æe ê!d6gênos, c.eân il€ hêcho por ûa parre ûa
fuerz. rte tlabEjo libre dê toit, treb., ten tib.e
ilëh encon:rs! Ios cap.ir:tistrs .ue te den ,à ,"r*. .*t"rt"a",
y !o! otla pa.te, mntlenen l.à siiurci6n dê pelueûos p.oducto_
res oculedos lr!ôtrljnen:e coDo ,s.larirdos. lrrs àrin, cùânCo
el proceEo de ecuûurrci6n toDa .ierto i,!utso, en ]a Myolia
dè tos câsor deùido ,i r: intervenci6n del Est,do, entonces
/.
e] deserlouo indGtri'.l lejo 1âs nodtfic?des cortcinâs det
nro.eso 4e sulstituci6h de inportrciones, lloduce ùâ ien-
d e h c i . n é s b i e n . l . h o t o C Ê n a n Ô4 e o b r n , n o o à ' t a n i e 1 â
r b u r d 2 n c i r d e é s t . i l t i m e r e I c . r É c t . r e x d 0 e n Ô' l e 1 ' t e c n o -
loglâ incolpoledt e1 lloceso .ultitutivo e7p1icâ en buen' ne-
didâ la tendencio leci6n soiâltita. CieltÈnentet la lroduÔti_
v i d . d o e d i . r u f , 4 n t . y l . c ' l . i c i c . d . l ê 4 e n e r ? r e a c e d e n t e st z n _
!ién, 1o.rue hâ.. !ùe el rorlercitl de âhorlos .ea navo! que
los peliodos precêdenies, y ?or t.nto no hav un faielisno.lr-
solùto ên l2 leththenôi: dc diclif l,endencii. Ùo ob.tante' en
1os ciclos cortos {re cxp@si6n industrial, ûe va rinitada la
capaciil.d de aùsolcidn de nâno de obra y a1 nivèl de lamâs
especilicâs puode haber ùa neiâ extulsiôt dc nanô itè ob!r,

l,a cre6ci6h nâsivt de lDèrzes atè


trabëjo que no es Ehsoryide{o si t. es soteoente 10 hâce en
fom. !.rciàt)por t. releci6n capit.l-trab" jo :satariaito,ys
ser por è1 bâjo nivel dè .cmulaci6n o e1 litùo discontlnuo
del nisho, o por ûltino en ausencie de ésias râzones, 6imp1e-
ne.tê lot €1 Ftr6n tecnol6eico con que se realtzâ é6tâ âcu-
nu1aci6n, no s61o crea un desêm!1eo,bie.to siro tenlién un
subenpleo de cr.:ctex cl6nicô. lste pouaci6n suleapleadâ,de
pretetencin en ictiviitades ligeitas a 1â circulaci6n de n6r-
cpncizs J lroducci6h ile servicio.r bajo rorn2-s no âsalaria-
d.s constituye 1È !2rte p.incipal de 10 que podriamos 1lanar
senip.oletzrirdo. nn elector se t!at. de rrn !.ô1êtâriadô ,
mediô hacêr, y qùe si bien s6ro rro.ee su calacidail fisiôa e
intelecluâl pala subsistir, no loaÉ articularÉe a1 lroceso
de leproducci6n dplizda de la reracidn câpita1-trabEjo asa-
tzriado, o si 10 loen es .610 p.rci.1nente, lasàhdo asi a
tê fil, de 1os desocuprdoi y posteliormehte a inseltâæe eh
e1 nelcrdo ite los bienes salâlios â tlevés de ocu!âcionès de
nula prortuctieidart en ê1 sentido neocf6sico, ô eh aciividades
què no lfoilucèn llusvslia eû el Èentido narxistê.

En una sesùda vertienre dê io que


heûos lt.n.do " sèmi!.o letariedo " , êstâ conpuesro !o! ios !e- /.
aueios lroductores en vias dê patr?erizacidn,tos que sin pe!-
Aêf e1 carrcte! dè peqleios propietâlios, se ven ôtligàdos e
veniter parcialmente su fùe.:râ de trâbajo por un salario ^ ob-
jet. de reforzar sù inaæso ite sub.istenci2 tuertenente dete-
riorado. rs e1 caso del ninifundilt. f.àgnentado, cuyâ timita-
dâ cantidad de 1ierr. què âûn posee lâ destina a1 âùtoconsuno
y no . lâ ploducci6h ?ârâ e1 intercânhio, obligando a vênder
ptrcialnente su rùerza de t.ar.jo pôr un salârio. Junto F és-
t. .gricultur. .1. jrul)si.ten.i6, eri!1ie el peaùaioari,..aha .r.
: 1 2 1 t . d e u n . d e n 2 n d Êc s t z b l e ! e r e c o n v i e r t e e n u n t a 1 1 e r d .
repÊr.ci6n o vende parcialmente su tuèrza d. trebzijo buscan'lo
"l nis'nôti€npô un. rrricaci6n productivr a surj instruûenro.
de tr.b2jo y dôûiniô particuler de un oficio, cuèsti6h cadà
vez nÉs diflcil un! vez que 1.. rê1.cionês calitrlistàs pene-
t!ân èn un secto! detefrinado. /.1 isual nue en el ceso antê_
!io! se puedeconst.târ que éste peqreio !.olietariô en Cec,-
dencia es ub lloletàfio a nedio canino lues ta desae!èeaci6n
rue 10 afecta no tlega â1 puto de i!ùsfomarto en ùa !uc
y sinlle fleda de tra!âjo-ûercencia,

fl o".e.1/ - . -r'!:olète, iLdo


1ue henosdeliûitadôt no ruede sêr cônfundido con er ejélcftc
de .esefrâ pues ésrê ûttido conrrendêbisicêmente a los obre_
ros egricol.s e industriates desocupêdosÀ . d e m â se l e j é r c i t o
de .eserv. ôuûrle 1a fùci6! lesulado!. de los noviniehtôs Cel
s ? l . ! i o r e . 1 , s o b r e t o d ô c u a n d o] a s r e l a c i o n e s c . l i t a l i s t à s e
h . n d e s n l e E : d oe n t o d . , l : e s t r u c t u r â e c o h 6 d i c . , 1 1 r e n i l J r o i e -
xâri.do bô ôunple éctr fùci6n y nô cunrlc nin6ha ot!2, es
sôlo efecto y .esuttrdo de 1a irrncionê1id.d del necâni.no de
nefcâdô lor nedio del curf se inpl.nra le .e1:cidn
cêlital_
tr.rr.jo .s.l.riado i:5 tn. côndiciôn.s hist6ricâs en ,-ue
di
. .i^.1",.,e, ô...(,,ip-o.ê. r. rô
no cri.t.liza ôljetiv.nente un! cl:je socrâ1, lues hô hr to_
er.do insêrt.rse .;n Ên 1â estnôturz ôrl,itâtiste energelte,
De.o ho fe ès tot.tnente:jen lues ertâ rxser_!. ên su pro.ê_
.ô dc tr.f,siorrr.jdt.r)e ro.610 .J r:ê orden teciot66ico .:ro
tist6ri.o, -r é.te.êûrido e1 seni..oletariâco forna
!.rte ce
1. nistôri. de1 .rotÈtjriado.Lue .i ôr,jetiv.n,ôite ei
une ct.:e
_18_

!n ta histoliâ ilet cêpltâlisoo de


1os pÊise6 âciuêlûentè desÊiloltados tanbién se ploiluce, so-
lretodo en sus inicioç. el nisno lendneno de creacidh dê un
seùiproletali8do, efecto lrinciIEl de la desestactlEci6n
del sêcto! precElitatisia, tanto ]a litelatura ile la éloca
cono tlaùêjos histôriôgrâficos recientes dm pruêla dê etlo.
Sln enbéreo, !a!a dicnos !âises éste fué u fendEeno traDsl-
torio, .ruè ên térninos hist6ricos lueden !e!!esent6! déc6das,
pêro 1È t6nilêndir a ùa net âbsorci6n lor 1a !êtact6! câ!i-
tèI-trubajo âsataliado se !!6s€niè co! nitlitez tènpr.nùente.
t1 dèsaûollo câpitalista en ué situaci6n dè suùdesaEouo
c!êe ù semiploletarlado en 1a que conftqE! nô 3610 1à deses_
tluctulaci6n del sèctôr !!ècalitali6tâ Élho trânbidh tês noita-
lidâdes de àlsorctdn teênordgica que no siendo creadâs ênitdgê_
emèniè È faltâ de uhe indusiriâ de ùiênes de ca!ita1, ploton_
ga 1. !êrnânencia de los EeEi!.oietados en tâ esiructu!é so-
ciel, tendiêndo incluso à aùnenta! sù leso lotativo !êslecto
e la cl.se obrela asriôola è inaluEtriê1. Stn enbaleo, ni nu_
cho nenos que éstâ câteeo.la seà consustahciât at suldêsarro_
1]o ilè1 calitalismo; to consustahcial es que ta ê!â!ict6n de
los seûiplolètâlios se !.esenta ù,jo conrlicionês hist6licaÊ
t31ês oue 1as notlalidades de su absolcidn en tâ estftctura ca_
pitali6te es nuy diferen-te e tas cônocldss por e1 calitatisho

3,3. Àparici6nprenêtrs de râ6 ca-


Pas nedias ê6alEriades:,

Dh re âctualidâd rôs pâJses calita_


ttstàs dôsàrloltâdoe leeistla ù volinen dê enlleo € ineæsog,
en re .earizacl6a y cilcu1âci6n de nelcanciês cesi tan iû!o!-
tânte cono e1 volÉnên de eDpteo hô.esario para ploducfu tâÊ
heF
cenci.B, fen&eno que hE sido pà.cia1mê.te explicado po! ta
di_
vêl6ific6ci6n ite tâ denan<ta.E. todo caso! en éstos
lEises se
h : _ d e d où F p e m s n e n r e t e n d e n c i € . 1 d e s p t a 2 . o l e n r o
oe re porJ]o_
clon ocullda dèsde os sectoles pltmarios rsci.
et Êecror se_
crùdârio y nds ta!.de terciàrio, todo to cul ha rêlelcutido en
1â estactuE de clzsès dêt capitalisno itesâtolre<lo. r,o
hota_ 1
rbte sih ên!â!go, es que en 106 paisès capitalistaé sundesa_
rfol]€dos, en 1o3 que ro er'-s e una bâEetéÉjca v nêtelial
senejùiê a 1a ite los palsès dêsârfollaatos' ianbién posêên
un voluminoso êû!]eo(dèjândo de lado e1 subemplèo)en 1as ac-
tiaiiladeE dê circulâcidn de mètcanciâs v !!oduc.i6n de sont_
cios. Esta asinetlia entre !æe in.tustriê1 o insuflciènte dês-
!1têeue de 1ês re1âclones calitêlistas de p.o.tuccidn êh 1! ês_
tructur. econ6nicn' e hiperdes.ltoUo d€iL secto! tnploducti-
vo, no puedeser expliclito por 1à h1!6tesi5 4e l. divê.siticâ-
ci6n de IF dedànd.. Pêro nuêstlo inte!és no eE entrar en ésta
tutêli€, Eino oés biên vê! la influencia .!ue éstê tendhêno tie-
ne solre 1â estluctur. de cta6ês. I€ nés inpoltdtê dicê !e1à-
c16n con la fonaci6n ,ie un @lrinen sierificativo itè asalarià-
dôs ên 1as activiiladeE dê comêlclo y s6ricios lersonales,asi
cono d6 los aselali.dos vinculado! a 1ê adninistlaci6n del !s'
tèdo, todos tos cueles folnd pâltè de la roci6n llecedente-
oenie definid, cono càpâs nediâs asalaliadâs.

!a e!êrici6n prenstula ilè éstas cè-


tÀs sociales no esién inse*as dilectmente en la vâlorizecién
de1 cepitâl, obedêcên .slosso nodo", e atos tipo6 dê taciores.
En 1o .!ue se refierê . los êsal,riados vihculâdos â tâ adntnis-
tr.ci6n de1 Est.do(excluyendo àquetlos asaleriadoE dê la ènprê-
srs estFt.les .ue I)rôduêen nercercias)edsten tactores extra_
econ6nicos detemiû,nte ên su confomaci6n y que en !a!te hen
sidô .hÊllzados en 1a lite!âtrla sobre taê iclases medias,';po!
1ô que dlc€ relEci6h â 1@ asâ1aliado6 dê tes àctiridadês dê
ôonelcio, finÊnzEs y se.aicios, 6n buena 4edida è1]os eÊtdn
âsôciados a tos @canisoos de gasto inploiluctivo def excedên_
tè econ6nicô que t?s elaéês lropieielias o tuecciores ite erra
pônen en p!Éctica, ;ir enbâlgo! coh todo to inportantê qùe han
ttegèito a 6e! éstos eepos sociaieÉ nô hay re clara detinitâ_
ci6n de su dihÉqica y reploducci6n. lro obstân1ê, éste feh6nè_
no constlltuye unz irpoitata pâlticùtariitâd dê la eÊtnctùrà
de clgses en unâ situacl6n de Êubdesar&tto, y âùque èt eon_
cêltô plodùctivo o inlroductivo pemitè conceltùatizù la na-
tuelezè de éstas celas sôcial.sr etlo no 1iùe!6 ta exieèAcia
/,
_o reDtodrcci'n de +alês
q u e s u p o n ec o n o c e r

4.- If esiructula ite clases en

an ùà economla calitalista y surr-


desarrottada ôoûo la cnilena, el desasouo de 1â releci6n
capitll-tra!âjo esâlôiiado ha tèrdido a desêercgâr, en èlgu-
nes aôtiddëdes, 1âs le1âciones .le ltoducci64 que histdrice-
nente Ir p!èceden, sln po! e1lo nega! un fùcionanientô sin-
bidtlco con ê1Ias eh ot!âs actividailes, todo 10 cual sè !ro-
iluce, cono velenos més adelante, e! ùa ltsencia sighiiica-
tivÊ ite 1ôs !èquèfios lroducto!ês y 1os seriploletêlios. Sln
enbrfgo, 10 lùdènental ê6 que a fihès de la dé.êdè del se-
senté, ta reproducci6n de 1âs refrôiônes capitâtistas idlrl-
mèn ya su l6eica al conjùto dè ros lrocesos que conponen re
è.tncturE econdtlcâ chilena.

Nos llolonemos aùorâ, cuântificet


el leso eslecifico de lâs lelaciohês de ctasès en le seiala-
dê êstructÉa, sin antes deja! dê ihdica! que 1os esnrêrzos
.t6 cûntificàci6n estÉn linitâdos po" la inforûaci6n estadls-
tica y no estâ consttuida en !âse â lâs catêsô.iâs de clasês
Eôcirles que henos deserlo]lado lfevianênte en éste trabajo,
y lor 1ô tânto los iesultados fihale6 que e]âbo!ènos se!ân
aF ne". âpro!:nacj6. . djchas -arèeo-i,s.

conenzalenos pôr los lrincipales


datos de l97.(Cuadio I).eerih Iôs cuales la pobtaciôn a6ala-
riâitâ de chile ôonpues$a po! enplêados y o!re!os, æpresenta_
ùe, . e6e fêcha, u 7!,14 de ta pobteci6n ocupâda. pôr ot!â
perte, sè I)odlia I)enssr quê del cuâdro I, los
"trabâjado!6s
por cuenta !!ôpia"(22,rt)y lôs.enpleados.(A4,t4)co.fe6poh-
derlèn è las cateeoriâs te6licâs ile ocalas nêdias asâtalia_
itasi'! sih eû!a!gô estô no e3 asj, luês dentro de los ir.â!ê-
jâdoles lor cuêlte propiâ' eatsten a to nenos
3oo.OOOque
tlabajd en et secior sefticios, ite tos ôuales no menosdel
2r-

'?5,a"
es neno de obra subempleadaque reâlizan sètricios ûa!ei-
nales y que nadâ tiene qte ver con 1â conceliuarizaci6n que
henoshecho de los ,equeûosproductores. Po! otla !ari€' teô-
riôânante hetos definido Lzs capÈ. nedias det sector ploducti-
vô côno eque1l. !a!te de lÔc asâ]aliadÔ. ligados a la ilifec_
cidn y contrô1 de1 prôceso de exprôtâci6n de ta mano de obla
y extftcci6n ite êxcedentes econdmicos tôdo 1Ô cuat no cabe
est.ictrnehtê en 1a ôatesolia cenril de "empleadô".

À pe.âr de las linitaciones de los


dnto. lecientede,te .eôûlâdos' e1los yÉ constituyen ù lriner
paso, lJes a'-,vé d" " los " o.êo- toehai"jcj'_t orooor-
c i 6 h C e r e n a s a d e ? s . 1 . r i a d o s d e n i r o d e 1 â p ô l r 1 e c i 6 no c ù ! : -
dP. setriênco ôuè ésta nâ5a no e. hônôséneè lero que cohtienê
btena !.rte de las rêtacionès de clasês què noc interêsan, co-
ûen?.rêso. por aâlizar aleuas Ce 5uÈ palticulâridades.

Del punto de vista de 1as clases


so":,1e., I? o:s.in :é.. d" às':'-...o-{no p,ôp:e :r:o. r 'o
.salêripdoê(lropietârios)es insuficiente pâre dalsê ôuente de1
conjùto de lâs relaciônes de clases, Eh efêcto, en e1 e4!ô
d ê 1 o s â s a 1 € r i â d ô sh ê y q u e d i s t i n g u i r à q u e l l o s q u e c x e e n e 1
e Ï c e d e . t e 6 c o n ô n i c ô ,d e f l r i e . d o l o r e 1 l o ê f s e c t o ! p r o d u c t i v o
d e 1 â . c i l v i d à e c ô n 6 m i c e ,d e e q u e l l o s o t l o s . 1 u es i e n d o t r ù -
lién ...1.!iedos son grstrdoæs o distlibuldoxe. det excêden-
te. .st. distincid, pelnitê encontr.r 1à re1!ci6n ae clâse que
es 1. co1ùmh: verteb!,-l de 1â êstdctù.â de cleses a sabè!!
lurguesia-proletâri2do. ge d€slrende de és1a distincidn de que
si ùiên todo otrrero es un asataliado, no tôdo.sâlariado ès un
ob.êro, y por tanto, no todos los ssalaliâiios foman partê de
t a r e l a c i é n c a l i t a i t r . b a j o a o a l ur i a d o , p u e s a t 1 ô s 6 1 o c o r l e s -
p o n d ea a q u e l l ô s q ù e v â 1 o l i z ê n e r c a p i t a l .

Por otrz târte, dentro del eruI)o


secto! troductivô, âlarte de 1â clasè où.ela,
nue csFle u! funcidn aiticionâl , la dê sim-
excedêhtê âl ôcu!.r los cafeos de contlol y /.
ttè1 lroôeso de creacl6n de dicho e*cedêntêr fo!-
âsi dilectenente ô auxiliànente' de fE èstnctula
intelIo! dêt !!oce60 lfodùciivo'

CUNDIOI

l.- Pobl,ci6n êctiva 3.1\9'2


t.-Poblaci6n ocltadâ 2.99a,6 lrL
a )lln!1eedÔ!es. r,6
t)cùentc Prollà 665,7 22,2
c)Enrleados 24,r
r.)84,3 46,3
ô)tanitiâles Y ot!Ôs !73,9 5,8
2. -?otrl aci6n desocu!âda r9a,6
II- Poblaci6n inactiva en edad
2.+63,4 100
5 ) 6' 2 ?1,8
t)laboles itè hoge. r,569,r 63,7
358,r 14,5

- L : o d e p l ê nB
.t 'U _- r I T . e l P n c ed e i. e . u . s o s h'uoFr nÙeoj so. E ' " E l b â l a r ' e
; ; - i 4r;N" ;; ; , ; -;c ; ; !. -' i"" j . 1 9 ? p o ! r u
d v otros Fevis-
i; s;p.ierb..-Drciêrb,e 1a7r. coi-
tôri, U n i v e rs L . t i - , àn.iaAo-"hire,

Nattalmêntê 10s dôtos censales no


tienen en cuentê éstâ distinci6n ie6rica v ê1 rublo "eûpleè'tÔs"
constituye s61o uh indicado! ûuv âproxinado del pe6o ile éstas
"ce!ês nedias asâlâriadas" de1 secto! productivo, v soble 1as
cu.tes hablia que invèstiea! que lalte ile eltas collespondeflâ
vêrdadê!àûente a éstê concelto.

4.1 -1,ô rètaci6n ct!itâ1-tlabajÔ


êsâ1êlirdo en e1 secto! prodùctivo:-

cono heno. visto' 1z nasa de los


â s a 1 e . i : d o s e s t È r h e t e r o e é n e ac ô û o 1 à n a s à d e l o s h o - . s a l a -
riâdos, sin ênb.fgo t? distincidn ent"è 5ùbos lue finâl@nfe
dicen releci6n a 1. prôliêdad o no lfoliedad dê las condicio-
nes n.terirles de !.oducci6h, yE constituye û lflner pàso /,
lues ello lemite identificar è1 leso letativo de lq fuelza

1,hoÉ !ien' si 1a ctese obrêra es


1â fuelza de tlalajo ,s.lâ!iadâ que produce ptusvâ]iâ, por ite-
finicidh é11â â!è!ece y se désalrolia en 1os sectoles !.oducti-
vos de 1â econonia. Sin eb!a!eo, euo no significa que tê ûni-
cê !êùci6n sèa aquelle êstablecida oht!ê e1 câpitâ1 y êl tra-
bajo asElali€do' por el contlalio, èb ê1 sector lfoductivo
stlbsisten lelâciones precapitalistas erlfesadas !o! cateeolIas
especlficas a la èsttuctura ecoh6mlca clilena, cuestidn què !e-
sFrenô5 é analizâr de innèdiâto en cada ùà de la6 ranas ite di-

t.- La Àglicuttura,.

El proùleG dd erado de dèsa.rol]o


de le !è1âci6n càpita1-tfatajo asala.iado en la âericultu!à
chilena ês u asùto de po! si conllejo, luês è1la hâce !ête-
rencia et dèsarotlo det calitalisro eh ê1 cmpo en ùa fome-
c16n soclal quê no conocid ùa levolucidh aeÉria ôono cohdi-
ci6h I)revle al dêsaûo11o de la g!ân inilustlia, po! et contre-
rio, en chilet ra ihdustrlaliracldn se realiz6 a pe6a! dêt su!_
dèsaûollo capltaliEta ên eI c4!o.

Por otla larter en ta hisiorioe.è-


fIe chilena no exlste sûn, ù6 ctara demsrcàcidn de1 coniênzo
dê te lenetlaci6h creciê.te de las leiacioneE calitatistas èn
1a agriculturar â1eùos 10 lijd a nediados der sielo XIT,!o.
noJrëtl8! de los i@enitentes dê siemlré que loEiutan ù capi_
talisno desde el leriodo coloniat, y otfos, con nds jùstâs rÉ_
zones, . paltiÎ de 1a cfisis de 1os aÂos tleinte, Naturaben-
te, dùlrnte el lelloito que nos interese Ênalizâ!, yâ pleAoni_
En en la ag.icultba chiteha lâs lelacione6 cepitalistas de
prodùcci6nr dâs aûn la aplioaci6n de ta lefoma êeraria
a !è!_
tir ile ta seguJda nitêd de ta déceda de] sesefia, tienare a
acètela! 1a trânsfornaci6n ôapitatista èn èt câmpo. Sin ônùa!_
go' a finês de la década, ta estluctura ite
ctasês en è1 câupo /.
toilavia contiene !esiduor :!ôrt.ntes de lel€cionès p!ècapi-
trlistas, 10 que en clelte .itidâ da el ce!écte! dè t!ânêi-
ci6n del periôdo. ritemâs, érta estoctura contienê loE efec-
tôs ite 1as lropias nod8lidâdes del desefollo capitaligta ocu-
lliilo t.nto ên 1a aelicultu!, cono en e1 resto de las activi-
dFdeÊ productivas, asl côdo tân!ié. ros €fectos dê 1ê rèfor-

Pàra penetrar la conlteji.dad de ta


estectu@ de clasè6 en et canlo, el anâlisis t!àdicionat de1
binomio 1Âtifunilio-ninifuû1iô es insuficiente. Cono es sabi_
ito éstè anElisiÊ hê lemitido destacar la subrtitizêcldn de
la tiella en el latifundio y su sobleutitizacidn en e1 ninifû_
dio, demost.ando con ello una pèlhiclosa alistolsi6n en la aslg_
nâci6n de lscrfsôs. Pero éstê tipo dè aaé1isis no pemite de-
sent!Êner.onptetanênte e1 lloblena dê la oreanizaèi6n 6ocial
dè la pNduccidh y las leraciones sociales que se teJen a su
alrededô!, I)ues palz ésros êfecios tâ relact6n tieEa_ûao de
oble puedê insèrtalse indisiintanènte en ua ëstrrucru!ê p!ê_
capitzlista, câlitalista o sociâtiEtÊ. por è11o et andtisis
de clFsès en 1â aeriôuttÈâ exigê c.uzâ! sinultdneanênte tos
itEtos sô!!e tênaio, ocupa.idn y ors,hizaci6n de 1ê
lrodlcct6h
.1 int6rio! de 1e èxpioiaci6n, cuestidn que
Ir infornÈci6n dispobible.

tn ta aericuttun chilèna han êxis-


tido, !,!a et pêriodo quê nos inrelesa, exptotâcionès dê
e.ên
tanEio què puêdeh se! conjideradas cono ènlfesas agricorâs
ca_
litalistas en tânto oôù!â!an mayoriiÊrianenie ndo dê ôb!â qu6
nê è!ê estxictânente ,salaliada, nêta apâlente anbiguêdâd,nues_
tra a tô menos una situacidn de tûnsici6n vieente êh ra as!i-
cultu.â, to qu6. nâturalnent e se reflejarÉ eh
les relacioDes
.1*": en ta comllejidad !a!è defini! re honoeênêidad
1" de
los alistihtos
" enlos sociâtes vincur.dos a dichas lelaciohes. .,
-nl,-e los distin"o-
erulos sôôj€.es vincutaaos disri"e!ibjes
en la a8ricultula y !ôrtaato.es de u.â eEt.uctu!â
de c.lases ês_/,
-leclftca, podetos dlstineuir: ihquili4os, oùlefos âgrlcolaÈ,
proletaliado, calas nedias, lutgueeia âgmliê y latifùdistas.

rr
cuÀDno
Iierr. v ocuooci6t en là tPricu Lrla chltena 106<.

ulg MITT ! :I E9r4!

explôtâctonés 3.r!a 19,3ùa 44.154 ra6.?rtr 253.45.

r ,7 : 3.9.' l.5o\j ?5n r6.85N

(Hd) + 1..0c, 100/1000 2A/rAA 2r

taôioneÉ calita-
listts. 5,r!4O 35.600

?2.544 26A.90A 332.5OO

10.000 11.600 1.000 2,!OA 26.?0A


25.AOA 35.0O4 8.200 3,300 ?r.5aa

5t.?o0 9a.5DA 42.ô00 55,604 23 9 . 8 0 0


(lr.?oo) (38.000) (12.000) ( 1 2 . 6 0 0 ) { 9 4 . 3 0 0)
(20.000) (52.500) (30.00o) ( 4 3 . 0 0 0 () 145.sOC )

9?-.IAA t?2,?ao r25,?ac J 2 l . O C O ? 1 l . J o O

f 1à ploduc.i6n 2r,5 )9,5 22,4 100


(*)

ntrmi:r.!i11az "Stnctues âelailes chilemes en 1965".-


Do..IRAM 1974. Pari6. Cifres ledondêadas v coNttuIdas
ê p e r i i ! d e 1 c e r s o e e r ' c o l i 1 0 6 1 1 6 5u t l t i r ? n d ô c r . i r € l i o s
d : s e f , é d o 6ê n ê l : n J o r e d " _ I J A , c u 6 d : s r i n a e e x l l o È a -
c i o n ê s : I u _L i t ' E i l i a r s r à d e ( y F G : y Ë u b f d i t j â i ( s F ) . ! 1 h e -
cho dè qùè en l's êxlloLeciors subfM: :sres se ocupê
n.no de ob.E .s.lariadê se ileùe duë €11as êsiâ êxp*sê-
d's en hectile-s,defihen +.teÊ etptot..iones v Neàen en
crsos lini L.dos fom.r Der!e Je pèqu.i's explôc;c:ones .5-
Dlt.1ist.s.
91 inquilinÔ es le nânÔ dè obtâ
que vire en forna hâbitual ( iùfahtè e1 ââo aAricola en tâ ea-
plôtaci6h, conp.otetiéndose , in e1 lropietàrio a piopolcionâr-
1e su fuêrza de traùajo o el de un taniliar u otro, llanedo
''oùligadô", a canliô de: leea1jas"(!aso eh productos), del
d e r e c h o a o c u ! â r ù n n e d â z ôd e t i e r r : ( l l a n a d Ô " r a c i 6 . ' l ' y dè
un lago en dinero, con todas ésta. cr!,ctèrirticas el inoui-
lino no cohstituye un onlero âsricolâ, pues al têne! delecho
â oculer y ex!1otar un led?zo dÔ tierrâ, aei eono tànbién en
ciertôs câsos, e1 dorecho. tenêr aninales que se alinentan
d e 1 o s F s t ô s d e 1 a e x p l o t â c i d n ( 1 1 a n â d o" t z 1 . j e ' ) , é s t a n a n o
ite olrF se constituye por unâ larte en un pequeno lloalucto!
ôue lloduce ho s61o p2!â su subsistencia sino tanbién pala ê1
i n t e r c a m b i ô , y p o . o t æ , e n u t . a b â j a d o r a e r i c o t a c u a n d o! ! e s -
ta su fueûa de trabàjô en las 1âbô.es de 1a s.ân ea!1otaci6n,
r è c o û ! ê n s a d os 6 1 o l a r c i a l n e n t e b â j ô l a r o m a d e s a l a r i ô . I n -
cluso, cono es sabiilo el inouilino en ciertos cesos tonâ tie-
!râ en nedieria enpl€ando trabajo asâlariado, 1o oùê introdu-
ô è u n e l e n e n t o a d i c i o n â f a 1 â c o n c e i i t u â l i z a c i 6 nd e 1 i l q u i l i n o ,
c o m oc a t è s o r i a s o c i a r ( 2 ) .

11 inluilino es ùnê fuerz! de tra-


l a j o q u e e n s u o r i s e n e s a p r o v e c h a d ôl o r t a s l o r n â s t r a d i c i o -
n â l e s d e e x l l ô t a c i d n , p r e d o n i n a n d ol o s l a s g o s d e ù n l e o ù e ô o
p r o d r c t o r d e s u b s i s t e n c ! â s i n ù n : c o n l e n s a c i 6 ns â r a r i â l y v i n -
c u l a d o 2 1 t r ô l i e t a r i o l o r v a l i a d o s l â z o s d e d € p è n d e b c i ap e 4 o -
nel. rsta tôrûa p!èdônin.-nte de ex!1ot.cidn de Ie na,o de olre
. g r i c o l : d u r e n t ê t o d o e 1 s i e l o x I l , r i e n d e â d e s a p a r e c e r ,a
tr.vés dê une contliceci6n cr€cieht€ en 1as lrest1ôiones y re,
nunereciones,ên ]âs ;tlinaj déced.!.te sisuen . la crisis de
los.ios tleinta, cono es bien set;1ado en ê1 .ur.l.o rr, Ios
inquilinos relresentrba, eù 1965 s6ro ù 104 de 1. pouâci6n
o c u p a d Ee n 1 a â s r i c u l t u i 3 , p e r o t o d a v f â u n z r , 1 t , d e I â f u e r z ,
d e t t a b â j o d e 1 o s n o - l r o D i e t a r i o s d e l c . a , D o .p o r o t l a p . r t e
1ôs nisnos antecederies duestren quê 1ôs inqùilinôs .eprêsentâ-
b ? n t 2 7 , 1 1 . , 1 e1 . ! o b 1 ; - c i 6 n o c u ! â d . ê n l e e l a h e x p l o t a c t d n y
ù 2 0 , 2 a jëJ k e l c a s o d e r r e x p l o t a c i é ! n e d i a n a ; e s d e c i r ! u
8 4 t d ê l o s i n a u i l i h ô s s ê ô c u p â nd ê t . s e x p l ô t a c i o n e s d e d â s
27

il. loo h.cta!èâE fftlcà6. sln €n!ârgo, cBb. hâoè! notâ! quo 6n
!1 érrr d€I pats itonilê 1às .rçiotéc1oDês capliè1lstaô 6on cr!
L4,o!i4to3' ê1 lnqututrc d8q.4.Ènêrh 6641âr1ado pènaJ!€nt. côtr
!o0!6 r6aa1Ia6 y lltlltâds cùtld.it dê tl.rt.' cr.3t16n .xplloa-
!1e plr66 ê1 cEpltaustà €ste ht€!.sado sn îàlorlzar 6u cêp1tÂt
o*llotado é1 ûÉ*ho d€ tlêrfa.

1ôs o!æ!oB êsrtcolas' .6 dêot!'


1æ que vondén su fue.ra ile ilalajo a c@!1o dê w aê1ado, 3è
ulto6n en Bu ûâyorlâ 6n 1a6 rxplotâc1on€6 alandôB y dodlanas.
E^ êîêalot 59F ô.1 total d€ lo3 o!!€!oB as?tcolas êsi6n ocuDa-
ilôê sn .1 tlpo do axllotacloæs E6ôêladoE' aûqus têù!16r apa-
.rplotactonês 1a ocùpac16nd€ lnqul,!1no6, no obs-
tet€ toa ob!.!os aglIcoLês !êp!ès€ntâbân aLrI û 56* V vt 541.
dê 1a poblacl6niocularta, .€s!êct1ee6nt€. D€sdê€Et€ lrmio d.
3. trXrôit€allea! què.! las €rplotscionsE sr!êrt orâE o
"laia
1gu.16â a 100 h.otd!êas. donit. adé!& s€ sên rabê u 6tt .r.l
vâlor ds la lfoduoclén aerlcola dê 1a 6!0êÉ, ta r€lac16r c.pi-
ta1-t!a!âjo asalaiiêdo sE !!êdouinst6, no obÉiantê tâ !e!st3-
t€ncla €n ella dêl lnquiunaje. Et ploùlôla es quê èn las sr-
lloteclonôB A!ând6s y r€dienas Ee Éncuêntrar€t Brl.so il. la ùuF
gu6â{à agrdls luto ar Èiifriuo tladlcloEl, y ra dlt r€nc1È
ô16n no èst6 ilaitÊ tànto lor le supelflci€ o tdàâo, coùo !o! 01
tlpo it. .x!1otac16n d6 1s ûro dê où!a, inqutlinsJs ên é€te cs_
Éo' y po. la hnècesarla Bu!uttu.!sc16n dé 1â r16!!a.

Po! oirâ lart.r dêntio dê tos ob!è-


ro8 a€{colBs qué .ellosontaùan yê ên 1965 s 344 d€ ts !où18-
c16n ocupâds, y u ?rt dè 1à ruê!!e d6 t!àlaJo ir61 secto!, hay
qu! dhtlnaut! l.æ obrêlos a6a1àriados pè'trândrês trê aquêUos
oblrlos quê traldjÀn .n forra isEporâr. En êfêcto, to! obreros
.sal.rj.ados tèalole1es consrlrulan el 6rt d€ los obhF6 asê1a_
!1ado8, 6lto8 llovdtên ên tB ûèyorlê d€ tôs casos dô 1â fad_
1lÊ d6 1oB bqùtuDos o dè tà f.!1lla d€ tos Dhtfùdlèras. @-
tâ qu16n.s un salerlo teolorsr t6E petultè coDpl.tar su irsr;_
60 f,aD1]iaf, la ûayorle de ]as vêc6s delalo dêl nlvel .r€ sub_
E16iènê1a.EEtê tÈltlcule.iitèd dE 1oB obrêros agrlcolss
ttùlta /.
28

ôn cl6lis foma 1è vlsl6n d6 ù E611do calltèllsùo egrallo.

-os pèquèâos llopletellos êt ê1


ouadlo II êstdn aanlados pljùclpa!ûênt€ lajo 1a dêno[1Dâcl.6n
ttê Exltotaclones Fàrluale6, o6 d6clr aquê11æ erplotaclone!
eôn Eâ Eu!6!f,1c1è dê 20 a lOO hectôêaê' y 6n !ênor PloPor-
cL6n €n 1as sxllotàclonos Eu!-fùlllæos, .€ dsch aqu.11ê6
1nf6.1o!ês à ?0 Hâ.. I,a p.Incllat !êétrlccl6n d€ éêiê ilDo dé
6*p1otac16tr feluâ! no os tûto 1a cantlitart d€ t1éra codo
1É oÊcâser d€ oapltatr y el Eayor o n6no! àcceEo a1 c!6dlto
qu6 1€B pô!r116 contlata! E& o oênos fuêlzg d€ tlebàlo, y le
quê lûto ar trab8Jo fà6111è! lè pôh.!tê valoflza. 6u cépltaL
Est. a:.qD doclll quê â to nênor alcanza ê ?2.000 p.qsÂo6 !!o-
duoio!68, lloducla cè.c6 dê rrh 17,( d€r vâ1or Alobat .lo 1a lre
duccldn eslIcolâ dê1 Bâo 1965. Este sdpo cuble en !u6F '!.dl-
ila ]a câtègo.Iâ ttê paquêtos ploituctoreE que h6nos ànatlsailo
!!6côd.nto!ênts , y su !ô!!oducci6n êst6 ltgada à la t6g1ca at6
là éBiluctù!â capitellsta tle 1a econodà ên conjùto.

E1 ôlni!@dlo sB ur g4po h.tée-


eénêo y dlflcll do clàslflcê!, 6u !6sso rdE conoclao €s su 1F
Euflciencia dê tl€râ r€s!ècto s 16 csntldad d6 @no ôé o!!a
quê dla!'onê. De aêuêrd. a 1oE da-tos il.1 csdlo Ir ê1 ù1nifû-
itlo sê ullca €! ra catêgolIâ itô e*!lotac16n su!-fdiltê!, ô€
at.clr oôn unê supe.ftcle Lf€r1or ê 20 86. y seglin CIDÂi.côn
ilêfrE lEuflclântes pa.a satlsf,acê. las nêc6sldadès !lnl@â
dê uie fâ!111a y !a!a pêhlrlr tà utluzaoi6n dê su tr.balo
ploiluotivamntê ilùânte totto €l aion. EÊia êxptotàc16d 6utF
fei1ld, èn oI alto 7965, oculela c€rcè dél j, de 1É r1e!!E,
rê!!èEentâbâ aL 24 de 1à ploducci6n âgdco1â y absorla cê!-
ca d.l ,7t de 1a lobtacL6h ocu!êdé èn er asro,

Segl:n mestlas dèftniêionss ésta


câi6go.la cub.€ èn buêna ûêd1alê â ]os poqu6fios ,loatuctor.E 6n
vIa. itô paulelizactdnr èn cÈntro ê se! protêtaliôg, y s1 no
10 son ilot tôdo és !o! ta cêlldêd de llopletartos qué artn ros
Eùri1ên6 elnculaitos a 1â t13|!a, efecto à Êu vEz it6 1â faltâ
dê ur ir$Ilôo Dèsiro dêt calitâllsùo én ê1 aA@, Sln €lbBrgo,
êrlatsn @ 6aa oatêgorfa, ateunæ oÎllotèciônês qué
!o, La cê_
tlilait dê Ia ilesà(ttsrre èn unè alts Foporci6, r.6êita) y po! /.
29

1e !ærltrldàd g6ogré1lc de los e!ùdês ô6ntlog d6 ooE@o,ob-


tlênên rrn ê1€vad61nA!63oy :eb16!ù 8er consldèrèdoécolonpê-
quèâosp.oitucto!ès". !n todo caso' €sta os u p!o!o.c16n !t-
nlla ilê ta €x!1otàc16n subfaDluêr' 13 Dayolls .€té ooût1-
t Idâ por, }! dèâ un [Inlflm.tlo ds Bulsldt.ncla con glan !rc.-
dêntê dê nano dê oùÊ y con m déb11 !ôlc6ntaje do 1â Foduc-
ci6n ilèdicado al lniô?cduo, . blen oila èspeclalirada ù !!o-
ôuotor dê f4ô11 .spèoulacldn EuJeto à1 tln.nc1aûlénto d6 1r-
i.!oêd1èr1oB' y po. illtlEo,û ûinlfuldlo !.61dônc1à.1.Iô lisr-
itâûêntal êB qus ato 6staê éxplotèc1onês lrovlênè unê bù.na patr
ts ô. los sên1!!o1.ta!1os ru!a16s y ss .n elta dond€ .â .nouân-
tlr êl neyo. 6u!ôdpt.o. E1 itntfrdlo â!àst€cô tâs loclsldadê!
it€ tÈlalo oca6loæ1 o asel.àtl.êdo6stBèlona1, y €r oasôs !C!
clltIco3 .rluka ô€flnltlvaD.nt. d. 6u 66no lD dano d! oùrr
qrs dê"1èn. t!an3humnt6(11êùadBBru.rlnos), qu€ lor dttho d€-
v16nê 8oDl-llolstallado sbano.

tlneluèntê ê1 !t do tas .!p†Do-


it1a5 æâ1è!1ada3d6 1a a€dcuftsa èeté foEadâ !6! e1 tt!5o_
nè1 âdDlntstfetlvo dê lâs 6*dotac1otr6s(ùayodoros, tlav6&s,
trtcnlco6, contairorèE, €tc. )los èErèâ èn Eu @yo.Iâ se lbl.oan
.! 1aê tûrolonês de contlor y vlAilanclè ilot prooôso itê oxt.Bc-
o16n .rê oxo.dentâ. Esta catôgorIâ cèEél, cotnolte basiârt.
con la conoéptE11rac16trtêélica quâ hici6!ùos trè 1as capâË
ù..llas a3aldlaitas déi Eêcto. ploituctieo.

pod.tâuoE concrrlr 6srâ cêllru1o


haolsnilo:u êsfuèlzo d€ cuantiflcâoi6n de tsE !êrâcioæs it€
cLar$ a tFrti! d. 1a3 .et66oflas cêaÉêlês !èo16rrèù.nt. co_
dèntàdaBr !o! cl€lto è11o s6!d s61o 6s alrox1ûècl6n d€ùtalo
àt olls€n ûlsûo À6 la lnfolEâci6n utlrtzêda, y polqu6 1ê égr1_
curtula chll.nâ âr a;o 1965 dv. Eûn ule sliùaci6n trè r!anB1_

!n 1a €truact6n ô€ t!ans1c16n sê_


nBlada, làs .ê1ac1on6scêpltatlsrss iuprlD€D su selro àt oôr_
junto dê 1às !è1àctonês dè pDduccl6n,
sin po! 6uo r6ea! le
8upêfvj.v€nc1aal€ 1âs !êlacloEg de c1a€€ quo cô.lsspo.ilên ê
Ia dèEag!€gscldnitê lag !€laoion€s !!ê-cspltalistàs ênudàdes/.
-30-

sn .1 latlÂhit1o tladlcional, pllnclpBbôrtê bajo ta tona itô


'bqûrtiêlè-, coûo tdbié. . :Istén aquô1I$ ota6. cor.6lDD
ôlontos el oâldct€r 8utde8êllol1adô del lfotlo il€saEollo ûa-
pltliil1Éta 6n ôl oâù!o, .rp!66ando 1a pr.lenolâ 61gn1lLûet1Ye
d€ lôs !ôquàios ptoiluctorêE(loquonæ propl€i8llo8 o afrndltè
t1o. que dèv16D6n!€quèios cèp1ta1lstàs 6n ê1 E.rtldo t.6r1c!
qu. hôlo8 âritêltoloôn+e lnillcado), y dêf no !ènoE lDport.nt€
s€nl-plolêtlrlailo ruat sncu!16rto 6n ê1 dnltuitlo,

Para cuantlfloar €r p63o r€LÀil-


vo illl làtlfiùitLo tlBdlcional, è lndhoatê6ènt6 d.I olnlrun-
d1o, és n€cêsallo ténê. ên cu€nta ail€EdE,1a dlsir1luc16n d.
p!êntos 5.8r:n teaios, En éfècto, Bôa1jnla trèy dê Rêfotr. Àgr!-
lia d. 1967, son €p!op1â!16s toitês èq{é11as €rlloiÊolonê€ que
iotaên ûrê Éupe.flcle su!e!1or à 80 [é. ilê d.êso bÉB1cô,slêtF
ilo €6tê ÉLt1!B una lnldâd ds Eulerflci€ qu€ t€mltê hac.! aoD
tEànlos li6!_ra d6 dlstlDta os1lttsd. Sè srrpon€ quê los Dr.iu,os
po! olclla dêl lIûlto dê 80 Hé., !êiiùên la6 câ.Èctertsttcss il.
ut|| €rplotaoi6n con subutlll.réct6n d€ ]a ti6!!ê y donôê ot !È
qutllEjê conBtttuyè 1ê foma doûinèntê dâ àxltotacidn dê 1è

CUAOFOIII

!13tr1!uc16n d€ los p!êdtos 6osln tadÈûo 6nt!€


Coquloùo y Llârquihu€ (1965):

Tot.1 llnr
3a. tuâno (IRB)
r89.539 t99.196 87.4 9,?
5a20 26,4'71 263.397 ù,5 L 2r ?
6.959 \95,Or5 3,O
2.949 rt!6.o63 7,7
60ê80 I.715 0,8 t?
ltéE dê 80 r+,8?6 \.Lr4,994 2ta
t0rÀ! ?32,955 2.06?,A!A 100,0

n ElfIB rs.laFâolou€h y.,F6!nén<toz,"dir€ndsrico


rgrertu chttènà",slglo XxI. ùé*t;o, .19?4.de tè R.!ot!.
i.-Entr tas 19 pldincteÉ coopr6n.l1das 6hur€ Coquhlo r trtlc
quanu€ 36 gèn€la cêlcâ d€l 90F dê Ia producc.Es!o!.où!.1â.
séaln 6r cuâde III €xlât1rIs Pê-
.â 1a f€cha lndtcadr, 4.876 :ilfiedioE, ê*ploiaitos t!.itlolo-
mlùênt€ y quo rupon€ioê 6q,)iaa16 a un ntÀèæ stu[at itê !!o_
pLlta.Io6 lltlfiDdl8tâs. los ûlnlfunill8tts dôflntdos lor ]ls
ê:.plotaclon€! de Eàno6d6 5 flRB, con !i 81tr it. 1o3 gf.dlos y
ur 9,7É dê la su!êfflcls .16 llôao bé51co' rê!!ê3êntâ sl caso
lrwo!Éo dê 1a cdêentraci6n r lsos del letl&nd1o' 2' de ro8
9rè6foa V 55* d! 1a supâ!flcl€. slsutàndo c1 cÎltât.lo d€1 ti-
û lo, ontrê los ito! âxt!€roE ,.naLados s€ .lrou.ntFr 1oa !6-
qu.âos lroductor.s(p.€itl.os ds 5 a 44)y 1â rx!1otâcl6r celtta-
1l8tr ploFla!.ntê tàl(prêdlos de 40 a 80).

lo! oir8 lËt6,6n 6t cEdrc II


(qu€ no ê3 cor!Éabl€ ê1 ouêdrolI lor €5ta! è:prolado €n hèo-
tC!.aa flstoâr, y cu!!l! la totau.dèit d€l !à1s), 1a grân y !ô-
dlana orplotâcldn ncosen 10ê rasgo8 .sénclàlêB, €n toldâ 6n-
lfemzclàilà, iI. 1â €xllotact6n oêpliefisté y dol letlfrndto
tlatllolùDlr alll 6e ocup.n ê1 844 itè l.os inquulnos y .1 7t
de los o!!€los aertcolaB IEûâr.Dt€s, !ô. conslgÙlênt. Ie fu1-
oâ itifèt€nctacl6n loslble .n unâ s1i,râc16n it. t!ûslc16n, ss
àque11erlad6 por 1ê sulutlu.zaol6n de 1ê t1ê8. En ê1 latl-
fûrillo, aEqrs sot ôvleên s1enlf1catl.ve6nié è1 thqulri!ÊJô y
Iad fonâs dê ô€!êndencla pèlsoml no-asè1ê.1âitas,1a Bubutl-
11!ac16[ itè 1â tl6rE sot!êdêté!ûtnâ e1 crdctèr no caprùù1F
ta, Btl1ctu Eonaurde Ia .rp1otâc16n. E1 crttélio itaôo po, ta
lofo![a a€Îàrla èB 61 dnloo quê p€ln1rè clerlf1cê! 61 pâso
de1 raitfunôlo, êstlDado èn 1965 .n Sooo!!6dloE, coEldôran-
do algùos !!êdlos ab3ndomatos o lBt è*ltotados quo êsitrrié_
3.n lor it€tàlo itBt 1111.È6d. las 8o HRB.

AiIeD66h€noE con€ldorsito quê 1os


olr€æs ldDo.al€8, 31 ltèn p€ltenêcen €n su layoltê e ls ta-
Dilia dè 1oB lrqlllinos(voluntsrloE)o â ta fErj.tla dè tos cl-
nltledlstâE ( êf,uêrlno6 ) , êt conjuro de êllos aGrds et !6seo
côùlt! a toila fùèrrê de t.6balo t!ânsfomana €n Dê.cânolê, .ô
dècl! IÀ 1ûp4Mudêii iI€ produch suE proltos @d1os ô€ êub_
rl8t€nc1., y to! âIlo pu.d€n Bôr consl.tô.ailos côdo tÈ!.t€ itôl
Drolêtarlêdo Bs{coLâ. po. èt cont.sllo, 1â fuôrza dê trabalo /.
-32-

ocut'stts o suboculadà oD 61 nttltladlo, êE 1ùr prolotallo a ûè-


allo oârdno, pu€g ss lpBltlridèôês d€ produch eE ltoPlos !È
dlos dê sutsL6tênc1è po! ûui bajos q8 Eèên son i5voF8' v !o!
o11o 10 horos conlldè?âdo coDo un 6eû1-!!ôr6tartado ru!êl.EE-
tê seùt-prolêiarllalo êsté uucailo sn tls êxllotaolon.s subÈ-
duafts, dldttdtilo ên In lot qu6 coE.!!onil. âst1!Àtit|!ur-
t€ à1 SFupo soôial at. los P.qu6ilod !!oducto!.6' !o! L.s !atô-
nos t'! sxpu.Étâs. Flnêb€ni.r 64 1a 6stloaô16n dB fâ! c1rô63
qu6 !!êêsntdos à. ê1 cuâitlo Iv' tro 6ê conBlô€rÊ llE fllcolo-
nês ô6 o1ès€6' puê6 3610 s. hàc. rêfe!6ncla â laB rê1éo1orèâ
d6 clsêês qu. ollEtausan la 6st.uotule g1obal itè 1à d:16!Àa'
y su lnclitsncla .n la ôstllrctu!è dê lè !!o!Ièdêd.

cùltRo rv
R61éclon€E il6 ClaE6s 5oclalês
chll.E. (1965)

(IfiB)

5.OOO o,?
J5.500 5,0 t2,8
98.500 14,0 22,r
214.ooo 9,7
7i.5OO 10,0
z39,AOO
-p.@.ni63 9i300
-iôûpolal.s 14<.40o -@J!_
Cales ùôitl,a8 æata
2 6 ,? O O
TOÎAI, ?tr.90 100r0 100,0

FÛENltE|Cuâdro II y cuêdro IIL

Natualûênie lar r€Lacionês d6 clâ-


36 qu6 urEmc6n ol cuadro lvr sufrên unê ldlortanto â1têrac16n
con ta àlucaci.6n dà 1a iêfo!ûa Aarêlla 6n .t pêrtoôo r96t19?o I
du!6tè €1 cual sè €xlloplÈon 1408 1ètltlsd1os quê .èp!.3ênta-
tw ê1 14t dêl .tôtêl de 1as tte!.às æaadas. ÈË-tèbpoltùto
!roc63o dô .xlloplâciones ûodlflc6 à 10 dênos dôs cu.sttoh.s
êÉ6n01a1e3 itê la ê8tluc-iuré itê c1a3è5ên 61 oaipor âlrmnt6 6t
p.so .s!.clltoo dé la luell€sla ègÈrra' v âc6ntué la t.nd.nalr
a k ForètatLzscl6n d€ 1ê r.!za dô trab.lo, por 1! vtu d.l
auoênlo dêl t?ê!.Jo têûloE u ooaslonal.

Coûo êB sâbliio' 61 pr:ocêlo !o8t€rl1_


do il. êrp!op1ac16n sê lnJ.tld €n 1965, âpoyldo prtu0!!o, p.3. â
6E lldltaclones, ên la rsy d. RsloMa Agitèlle hê!€ùitÀ rt. ]â
ed!1!d!t!èo16n conEoryÊdô!è d6I D€rlodo antsllo., y !ôrté!lot!
nêrtê .n !.é6 . la I6y â!'obadê a n.itLador d. 1967. La. oâurè
ls! dB €r9!o!1act6n côntsr.ida €n la plldô.a 16y luoron 1âa d.
!!oâ13 .rp1otacl6n y .behd.nor, y 1è c.u3.1 d€ ôrprop1..lô ôon-
t.nl.ta en 1a sêg@rtta 1ey, Âd@ÉE d6 la8 ant.rlo.ss € tnds!'€n-
illùiêé d6 o11è, ûré 1a dirôn.16nr es dèc1!, îué 6xpro!1abr.
to.lè .!D1otro1étr oon !m sup€rflolê su!êrlor a 8o HRB. stn .È-
blrgo. Be 63tab1!c16 .n dBia l.y unâ c1éwu1â qu. daba Lr !ôs1-
bllldâd a aqu.Llos proplêtallos, que no hatlsn Êb6idônâdo .t
prêdio, â 4u. !m yêz â4,Fp1âdo3 podlan ldtên6r
qu. podla alcers! hâ6tâ 8o trRB. Âde!és èstà lêy êEtabl.cIa què
to.la 1â inflaôEtructqê(squlpos, sarado, bodôaas, €io.)dof fu-
do è!a 1norX,.op:ab1ô, o d6 Eerlo ite!ê.tâ E6r paeado ê1 cortaito,
aBI colo i.elooo êrê ôxplopta!1ê su cBpltàl dè €xplotaci6n.

Po! conrtgul.n-ùê, €. 1B I€y dê RÈ


fo&ê ÀaÉlla dê 1967 y su ploplê a!,tlcaci6n, .staba rÉ Aa.e-
i1rêdè 1â tlanslodacldn do ûra !àrte dô lE êxFrotsciô leti-
f'mall8tê .n lE êxplotacidn oapl.tatlgta, d€g.r. 6t roo€nto qu6
1o3 pntrlètè.1o. afoctêdos lodlen ôrsslr 1ê ùèjor r16.ra coùo
.6a6tG, tetrtonl.ndo !Â.tè iDpo.tÊntê d€ su iltlaost!ûctrrla y
rt! Bu cBpital dê €x!1oiac16n. El relolzdiènto d. 1a sx!,lota_
c16n oapltausta !êsur{âdo ils uIÊ !.coûêrsl6n fo.rosa d.r l&
tifilldlo, êB tânto o ods llnDortànte cuùro quê 1âs €qutvatôn-
cla6 ên hêctérôas ftslcas dê las gO IiRB ên 61 su! ilèt pàls,
ê!û 10 sufialênt.!€nt6 aspltès coùo !è!a cubrl, 1ès !xp1otà_
otonès cE!,itd,l8tâs dê dlchas .ogionês,sis1énitots à6I è.A,tù
/.
c.so it6 ôr!!o!1ac16n,
34

Pè.o adoofu dô 16É lazonè3 6tpu6É


tas' habtlé quê corôldê.â! .r : êfêctos cono!€tos que lrûvoc6
1a nu6va 51-tuacl6n poutlca -.:êàda €ù 1964r ili,oho, êf.ctos fuè-
lon d6 dæ t1!ô6, plloslo una Àoê16!aci6n d€ 1a !nt!êg! volnrr
tàrla dô pr6dios, y 6r!!opisc16n de p.Edlos alanitonado6 o dê
ùê èviilete !a1a êxplotaci6n, 1or c@16s constttùyê.on û t€!-
alo d. los !!ôdio8 êxplolla.toB dr,rlente 61 pê.todo 196r-19?0r
€eg6ilo' s6 ploducô u ploo6so de subitlvlEl6n dê loE Arânit.B
prêdloê stéquê sê a!ru6!ê 1a r6y iiê 196?. So!ù.6st6 ilttho
aÊr'6cto va1ô 1à pènà 8€fia1a! 10 qus dêcte el 1nfon!6 (r€l pNur)'
3Aor"Sln eû!â!Ao, dartas laE faclu.tad€s qùô hâ dadô tà t6y,€F
t!ê 1965 y 1966 sê hen ploducido €sriDattvâlertê LJoo suldtvr_
Elonês de !!ê(tlog co!!éElondlént€s â tundos Eu!6.io!ea . æHR!
Blgnlfic.ndo talês suldtvlsloros ùn +otal de 4.500
lfsilj,oE qu6
no son èxpropi,allês lor extêns16n y èÉtdn ên su ûayorlà ên ô1
ê8trâto dê 40 a 8o !RBi(3).

po. otla
!êrle, 1âs lesêrvâE cêd!
da8' altù€ntè cBlttaflzàdas €n càltdÉd . ttrÈa6stnctirF |.F
!6cto al losto dê 1â tioûâ ôxproltèara, con€!1tuyê
plotBclones de tl!é capltàtiEtâ, y cuya êst1@c16n Éèg{in .1
1nlodê cltairo, sêltâ de ù 35* de! nnùe$ de pr€dlos
sr!!o-
p1âdô5, €B dêcl! d€ l,9Z nùevas èxpto!êcloneE,
Lu€go, rà !ur-
guosrâ rgfèlla 3e hablIà lncloEêhtado, groEôo
!odo, ôn cercè
dé 5000 ruêvas €tplotèctones dulante è1
!6!lodo €n cuêstt6n,
la8 cuêl.s r€!!6Esntarlâr rrtê6 SOO.OOO ttR! sulFnt6ndo Ea tU-
D.Ei6n llonodio !o, êrplotacldn itê 60 liÂr,-

Itn s€gudo aBpacto lùportanto itel


!!océ6o ile .êfollB êg!a!1â y qu6 dice !€lacldn ê Iè è6tructuà,
d€ claeês €n €t ce!o, 6s êr !€f€lonte â los ùêneftclartos
di_
r6cto3 dê 1a êrlfoplecl6n. coEo ê3 sabiilo, loE cEûpégtros !uè
ron agrulDdos ên @a o.SArtzaci6n trùsitorla
1laDè.ts a!6Dia_
otènto, êslsclê itê â5octèc16n ônire 106 ce!ês:ros
Bsêniâalos
y ê1 &tÉdot !o! r.ù prazo de
I â 5 âios, à1 térdino rrê 6êr.
plazo los cùpæinos dêtêdù elsei. e1 tipo it€ftnltl,vo d€ oFl.
)5

-sânlzèc16n y itê Fro!16iad, ùlran-!. ê1 Frto.lo )965-r.)10 â.


constlùryèron 826 à6.ntd1o\:os con ù ntu ro de !ên.tlcla_
llos.U!èctôs dê ?9.56? rêrscnÊe co.re8londl.niæ a 20,976
fàDlllês a66ntail$(véa8ê cuitlo v).

V
CUADRO

!6nrfiot!r1o6 dè iofoma ag!arlê(1965-3-xr- I9lO)

1,408 426 29,567 20.9?6 9,8 r2Ot3 5,506

FUEMET'D1aen6Etlêodô la Aèto@a AgrallB Ch!Iena'(I{or1.[br€


Ig?o-J '.l'17o19?2l ?II,D,!Ao, "rl€nsêjê h€sldên.1à1 1972'

Dlf €rêniês ei€cêd.ntês cortlf[Àn


qu6 1oE b6nèlioLû1os dl..cto8 lncolpolaôoE ên los a8êntârl.rF
ios y n& tânté trânsfoûado! ên aslsnstèr1os dê iiê!s, firè-
fon €n Eu @yolIa lo3 -tlBbalado$s dêl r\milo .r-
!êEà.ntê6
proll.do' €n lartic[Lar 1os tnqt|.l1lnos, tos ènF!€ados y on!â-
.oE especièuladæ (4) , Dê h€.lto 1os !ôn6f1c1a!1os dl!éotos nô
fu6lon &CB il€ un 8,71 dê los tralaJêdo!ês sln t!6Fa, y ù ,,1,
sI s. corul.ilora a 1oB sêdi-!!o1ètê!10É. s1n so!a!go, 6r as.n-
tdl.nto va trensforidndoEô poco ê pôco èn ùâ sûprêse qu.
contrâtâ nano ds ob.ê arà1èr1êdâ vêDlala d.1 ertôliolr y quô
ftnctula Entrê vt 39 a vt 5ot dor +oiar dâ tas lomait!6-hoD

Ad6ûtu tè cantlitad d6 tieFa !.9!-


itâ !o! !6nêflc1ello8 l6uar 9,8 HRB| cùplè oon èl oljotlvo ôc
aalgnè! ua etFrflcl. sùflci,êntê !a!a sâranilzàr û lrg&so
Bit.cuito, ur|â vêz ô€€coniadâê fas nôcêslitedôs atê 1irâr516ùr
s1n ituila itlcha æntlilsd ublca a las êrptotsclonèô Etot@rles
d.ntlo il. 1o qu€ sô ha ltMailo €xptoiaci6n fuitlEt, eunlu. .t
8!u.3o dô 1o. a.olrtados flDàltl€ntô toûaron 1s foraê it6 ooopêrê-
!1îa3 a31gæta.ia5, exqêpio 1a casê y E1 buorto qué fult ..Lg_
nâdo ên todE !dtvld!É:, èt tuaio IÉ! bênêflolùlo o fâd_ ,/.
)6

-1lB .letÊrinê !E êsc61a ils pftducc16h sIûI1â! a IEB 6xplotê-


clonês câ!ttê1,13iæ û6d1à!ds

!l prollè@ dê s1 1a olgârlzact6n
d. 1à ploituccl6n €n é1 s6oto! !.fomârto, ya Ë6 6n su to!!a tran-
6tio.1a it. a8.niàû1€nto o d6 coo!ê.êtiva eêl8nàtalte, ..!uêrrâ
1B ætnctula câpltêllste glola1 al€ 1ê êgr1cù1tua o 1à dêb111-
ta, ôa a trollôrè cuJa !e6!u68ta haùlta qù€ busca!1a.n 6l oà-
!éot6! qù€ t1ên6 1è !êd conlr6ja dê !€laclon€E socrârês d. !!o-
ducc!én qu€ télè ê1 sèctô! lofomado êt lnt.!io! d. su lxplotâ-
y
c16n al ert6!1o! dê êUà, cuestld. que noÊ ar6ja ilsl obJ6ti-
vo aIê1 I'!66Ent€ t.Ê!ajo.

Flnatûent€ tâ lEguèBIê agra.tè no


8610 ô. !6firêrzà porqu€ aùr!ônta ê1 nrtuèlo d€ è:ptotacton.s cs_
pitalktas, 61no q\rê taûb1r;n polquê su plop1o dôsâtrcllo aèetâ_
!a la irân3fornacl6n capltaliEtâ, doEaro11o qlrè
ootlvèdù po! 1â !êfona s€!ùie y oi.oE fàcio.oÊ aiËclonslôs
ooDor ra tuè1ac16! dôr sa-ta!1o ùInloo industliat y 11 aue-
to ile ]a .1nit1ceurac16n catûp€31nâ,En êfeoto, todos êstos
fsc_
torss y st tèEor a 1ê oxlloplactdnr aco1€laron lè tônia ,vIa
pnslânan 6n quê ss énêont.âla:j âbio6 6t
cèpltatisro asrslo
y 6r !.rttcula! €n 1os p!êitlos lrfsri€.ès â 80 HRBr 1os facte
rêé lndlcBdôs htcl..on qIê 1è .tprotÀci6! capttè1tsta racloF
1lraE ê1 uso y contlatÈc16n d€,êno rr. olra a 10
6stltcteêrF
â@ènta.do la dénsj.da.t de cè!!ta1, dlsdruyê
!or.
otra !artê, 1â sùbutulzaci6n d6 ta ttêEa !êsada, y
EInto@s
no o.nos hloftdrto d6 €Ëtê Focsso, Es que aùlenian tos cut_
itvo6 trtênslvos, y làs plùtèclonês d€ ,nÎa1€s y
v1nàs qu!
ocupalan êr 1964 €1 9* dê ta tiârra !ésada, to hgcIa
ên 1969
conu rJt. (6)

. r êstlùacrén do 1as rêtâcloa.6


de clasê pars 1970 ds!èlla !6coe€r ê1 conj!.io ar. 6sios
€fêc_
to8 quê lnci.tên 6n dlêhâs !ôlêctonèô. Nosoilos
,€tèhd!e!o,
3ô1o aqu.lto qoei es pos'!1ê û6d1!, a salelt è)it!o!1ac1onês /.
y Buùdlvl3lonêa dê fùdos(muohas de dsras siibillvlBlon€s fuê_
37-

-.on al€ctadas deÊlués de 1970), é@.nto r€lailvo d. 1os t.â-


tàJêdo!è5 t€qEralêE, pof li .aûo.és ta or!ùèétê., y !o4ue
1è À.sagrâgao16n que liocucê ra e:!!ô!taa16n âf6ota a ôIôrtê
ûêno itê o!!! adhêllda a 1a €rplotacltn t!.iuclona1(vol.urtlrtoÊ,
û€d1è!o8,etc.) y quê d6rlonêntâfuèll'osi tlar€huùsnt.sr tos ù.-
nôtlcta.iod d1!ôcto6 dê 1à !.fo!ûè âsrê!1a{t!âb.laito!.€ !.n*
n.nt.€, lnqulunos! èlpleèCo8 y olreloÉ .spêclellzaito!)rtec-
ta tàrblén a 1s cotrposicrd! dê clÊs€s èn 61 cepo. !o! ttrlao,
los loquêno8 pro!16tê!ios y â1 s.i1-!ro16têrlado n!e1 ro son
ât.otad€ ên tallto o1Àsid po. 1a rsfoloâ sgrarlê y !ùtl.n.n
3u 9160 !.lat1vo d.hrfo dô 16 êet.uctua g1o!al.

cuÀDRo
vr
Eltinao16n dê 1è èstnctura d6 clasês ên te âgdcuttùB
(1970)

!êltlc1è(LRB)

2,O92 0,3 26,8


4!.500 2?,5
ra3,324 14,O 22tt
29.567
24).544 )3,0
t6,900
obrêros âgÎJcolas 2 6 5 , 6 t ) 36,0
-p.rDènortés 95.94o rl,o
-teEloralês t6q.?40
_22J9
Câ!às û6auas âsâl. 16.4!0 2,2
!OTAI/ES ?38.000 too r0 100,0
FUEIIIET Cuêdlo Iv.
(j)!1 nliEêro d€ lBtlfudiEtèg es_ôqutElènùe èt nddèro d6 Fr+
glo9-6xproptebl€3 àbândonado€(5000)ûênoelès ênroltêc1ie6
(f4oè)y Edoa læ Bubdlvtsionôs ( I J00 \ . Mucnas d6 Laa crutos
Buldivi8tonês ltêAalês.

En è1 tréro dê cêpttaltâiâ5, sê
5ù!64'onrii 1ê6 clfràE c€nssl.! nêt êùadlo Iv con ê1 dfoèfo d6
p.6alioB quê s6 subdlrtdtârcn y qu€ o!1g1naron 45OO !!èdtoa
(6st1raot6n lnîoûè !NUD-È!O) lnfêlio, è 80 HRB, dds 1às !._
s€f'as ostlnadâs ên j00 p.êilios, Sê Êulonè quê
è1 nih€ro it. ,/.
38

D!.atos ùDlooilos 6n 1a osoê1a dô ,roduool6n cêp1tlllÊtt, é.


squtvBl.ntè ê1 irih.ro it. ôêp1têllstæ, 10 cuêI tDêit. toùrê-
ralo!ù ra .stlnaô16n puês tê su!iuv13i6r it. lr.ittos .! d.
oln€n flllllr !n 6! !ayo! Pa!tâ, ia Éupon qu. 106 ûuâvoÊ
p.il1o6 orlg1rliloê po! La âulittvlsldn o Ia rts.rrs, son d.
uri sup.rfict. !fo!.iuo it. 60 HÂ8.

L. oo!!a!âc16n con âI ou.rbo IY'


p.rdt. s!ù.r 1a hlpdiêsts quê .ê h3n hêcho !ob!€ 61 or.ô1-
d.nto, d15!1nuô16no âstabl]l(lê(t il€t !€sto d. lss clàr.s.
_ 39_

ê nineria en ahile l'. sido una ac-


tividzd *.n anti$â cono 1r aericultura, !er. a difèrencia de
éstà littinâ, e11. co!ôci6 nés rrpidanêrte 1as rêlaciones câ!i-
telistàs de producci6!. L. tenpran. lehetlaci6n del calita1 ex-
trânjero, Ilridero en el salitle êû 1â ùitâc del .iglo xII y nâÊ
t 6 ! d e e h e 1 c o b ! ê d u l a n t e 1 6 p ! i n e ! a . d é c a d a sd e l p l e s e n t e Ê i -
g1ô, sienific6 no s6lo una idediata ôlsanizaci6n calitalista
de la producci6n .iro tanlién una clara iaserôidh ile la econo-
nia chileûâ eh e1 nercâdô nundial eono exloltailor de lfoductos

iiin enb..go, 1â pfesencia doninént€


ou. q . _ tên--do el ^!oii,. -' 1 n:ner:r, .ô na aeg4-
"/l-ân ero
do 1a sôbrevivencle de calitalistas 1océles, agru?.dos en ge-
nerâ1 !âjo 1à nohtnâcidn de "nediâb.- minêriÊ', hi t.n!ôco la
de 1os pèoueios productores, c inô1u3o en lôs ittinos anos tâ
d e 1 . s e n - D r e s ? se s t . t â 1 e s .

D e s d eq u e e l c a p i t a l e d r a n j e r o s e
hÊce ô5rgô A€ 1e explotacidn de 1os recursos nineros, 1os cepi
t.listes locâ]es han jùsâ.]ô u !a!e1 secundariô, orsânizando
la lroducci6h en té&inos calitàlistzs pero â uà escàta nelor
.ue aquellas realizedâs por 1as ên!ftsâÊ extr:njefas. por otre
larte, 1a subsistencia dê .esiduos lre-ca!,it,iistæ conocida
te6ricæentè cono econonia de pe.tùeios
estâdisticanente bajo 11 nonina4i6n de "lequeâa njneria', s6ro
repfèsent3bn â fines de t, déc.da de1 60 ùn 4t de la
lrôduc_
ci6h de coblo y poco ùds de 15i de tâ produccién de hierro. Es_
ie pê.ueâa nineria cuùle dos til]os riê ex!1ot..ci6a: uhâ, tlâne_
dâ de "!i!quineros.'donde ê1 tlznaj.idox que enpreEsu fuerzâ de
tteb.jo y un ciertô calitâI de explotàci6, en uhâ nina
aue no
è Pô-tônô^ei peéà ... pJoôie.. . o
h.st^ e\ 501 del vatoi de râ prôduccidn e*t!àida, 1â
segudgr
cùnle e 1os pequeâos lrolie.Uâfios que elpaoran 3u
lropledad ên
forma individual o ianilie., y cuya lroduccidh compran làs
d e s ê n p r è s . s ( c ô n oe t c â . o d e 1 ! e x l l o t e c i o n o e n l n e r â f ê s
de
-ûo) o bien ron adquir'idâspor una emlres. esttial de retii6_
ci6n coûo cn el caso dê1 co: _e.
'.lemi., existe en 1e minelis una

r r â i t i c i ! , c ! 6 n c r e c i ô n i ! ' r ; . h r e i . o d oc n : l o r j \ i l t i n o s â À o s ' i e I t
i l é c â d ad e l s e ê e n i a y l o s t e r i o m c n i e h a s t a 1 9 7 1 , d e 1 E s t à d o e n
1à propièdzd de los recursos nineros, yâ sea !o! la fornaciôn
de enlresa. nixt.s o !ôr la dilecljâ constituci6n de emprcsas
est.t.1es. In elecio, h:sta tiner de 1966 existiln en chile
tres enlresas d€ r. Cr.n lline.ie dêl aobre lue eFn en su to-
-: id-d p,opiêr 'ô in/e ,joni., nor,ê..e,i- .ô i 3 !;v. r
ile es. lecha se constituyeron sôciedade. nixtas ertle e1 lste-
do chilenô y e1 capitâ1 êxlrânjero. lunque 'ést! hacionaliza-
ci6n !.ctêdâ' stg,1îic6 ùnà rinitada larttcipaci6n del Estadô
en 1. gestl6h del ploôes. prôdùctivo y ninefh cortro] sobæ
tâ conercializacidn del cobre, eUa fué !n ihdi.ado. de lE fêl-
t â d e e n v è r e a C u r ad e l ô s c a l i t a l i s t è s l o c a l ê s ! â ! a h a . e l s e c a . -
go de la Granl,linefia, el interés soctal fué asmido !o! ê1 Es-
t a i t ô ' i h d e l e n d i e n t e n e n t e. i é s t e 1 0 n : c i a n ê I o i i e n ,

IgaâInente en Ia ûihe.iâ dê1 sâ1i_


tre; que nasta 1968 eI ??i de la producci6n se efeciuabe po!
e n ! ! e 3 . s e x t r a n j e i e s y u n 1 8 i i ! o ! e n p r e s a s€ s t z t z l e s j l o s t e -
riomente a êsâ fechâ se constituye unâ sôciedad nixta entre
eI tst.dô y el capii:l extrenjem. :6to 1â pfoducci6hde1 câ!-
ùôn !4sentâ unr diferencia inlortaite resp€cto del resto de
1É nineriâ, pues êh éstâ actividad lredoninâ e1 calital ]ocal
en rusencia del calital ertranjero y con xna !:rticipaci6n li_
n t t a d z d e l ! , ^ t â d o . c 5 ! e h a c e i n o t 5 r , s i n e m ù e r g o ,q ù e é s t à a c -
tividad estâ volcadà totalnent. nrciâ e1 nercado inteÛo.

aonô henosvisto, en 1a ninerie,


sectôr I n ô d e r n o i en râ visida du.lista, el êje cenr,ral eh ror-
no â1 cual se oleâniza 1e !!ôducc!én, 10 cohstituye la rë1aci6n
câpital-tEbaio 2::-leri."do, las reraciônes !.e capitalistes
ttènen ù carécier residuâl y las relaciones de rransicidn no
exlsten po! cuânto 1e intlodùcci6h cel càlital extlanjerô que_
b!ô ten!!âhânente eh cie.ta medida iâ evoluci6n de1 ca!:talis_
mô ûnero. apaleceh en éste sector Edenés 1!s rof,4as cê f!ac_
ciohÊmiento mÉs impôrt.ntes de 1. eslructura econonlca chile_
capit.r extr.ùjero, c.!ii.1 tocâl,capirs1 estatDl./.
-41 -

Ias clase6 soclâ1ês que 6e foean


en re sctlvidàd niDèrê, en espêclal en 1â Clan i4inefla, tlênen
r8r id!'ortancia desde el pEto dê dstÈ de sæ relacionês con
el ièsto de 1aé claseG sociâles y de 16s 6liqzâÉ que Ee sus-
tehiàion con ê1 êistemd politico. nn el cuêiho Iv sè nu€ôtla
éslE €sttuctra bâsicè, conÊiilêlando sdlo ls ninellà del cobre,
q!ê erque lnstgnlflcante dôsdè el !ùto ite vistê d€ 1è ocu!è-
ci6n totâ1(1,5t) y ilêl conjûto de 1â3 clases 3ocla1es, jresa
ùn pâlel estlatésico en ]a leploduccidn econ6ûica y soclal dEl

CUADRO
VII

Cla$ed sôcialeê ên la actividâd cuprlf€ra, 1970.-


(nioero

CFANIIINERIA lEEElA
cepit.l ertlqjero

CP!lialistas locales 400


r.495
8.2A2 1.680
14.OOO 2,520
Pèqueiog!.oduêtores r7.503
Toj;Ât de ocupacl6n 23,é9? r?,543
Proiluccién(* 1969) 6

mEIlTEsr Cran iner&r qODEIÆo.çèlerc1a de Rêlaclonês Ind6-


t l i à l e s . _ B o 1 è L I n c a t e d i s L l c o . t , / ? 3 . r 4 ê d t a n .y ! ê q u e -
es moiones I Dèri,if ale "Antêcedentes
s o ù r e e l i l ê s a r o u o c h . i l e n o 1 9 6 u .t 9 Z c ' . . C D E P L I N .
C.-la Ihilustlle Manuiactulerêr-
'
lesar de 1â lnportancla âlcanzada
pôr 1a industliâ â fin4. d. 1â déc.dâ de1 sesentâ, yâ sea 6h 1ê
eene!ôci6n del ploducto inteno, de1 orden de1 251t, o eb 7a ee-
nêlsci6n de eq,leo, côn câsi tn 191 de 1a o.upeci6h e1o!â1(1970)
e1 desaqouo del cÈ!itÈLisno en 1a indu6t!1. chilena presenta-
be :leùn.s paiticùlariit.ilès imrôrtihtês derivâdaÉ de 1a hetelo-
g e n e i d ! , i d e l . - s . e t : c i o n e : j o c i , l e ! q u e s e 4 n u d â ! â ne n . u ! ! o -
itucci6û. No se tr.ta tor ciedo de pônê. en iiuila eI incuestlonâ-
b1e tredoninio de 1as relacione. câlitalistè. €n et sêcto! in-
itustliê1, lues es s€bido cùe el1.s son 1a fô.ma nés inlorrare
bêlo 1a cual sê rige la lrodùcci6n de dicho sectorr nés a'i!, ya
êh 1961 se êstidah€ que la 'gfan inilustfia"(los establôqihien-
tos con nâs de zlc tr.bajôdoÈsJ err nâyoritàrio en la cleacidn
d è l v e l o ! â g l e g a d o ( 5 r t ) y d e t e x c e d e n r eb l u r o ( 5 2 1 ) d e r s ê c t o ! ( 7 ) ,

:ih ênbâ.eô, con.iderada 1a i4dus-


triâ de6de el dnsulo de lâs relaciones de clese quê se den en
tuedè const.t.r qùe no eriste una honogeneided en
l.a rer.ciones capit.listas, ya sea 9oi que et pêso esleciflcô
Cê los pe.uenos lrôductores y de los âsâlariâdoÊ bâjo folmas de
sùnisi6n fômF1 ë1 c,pitâ1, es 10 slficientenente inlortahte pa-
Û inilut! ên 4ich.6 releôioneÊ, o tien lor que éstôs sectores,
.ih ser doninântes, influyen tanbién €n la relroducci6n del sis_

I{asta .oli nenos conceltu.tiz.do i.


econonia de ]os lequeÂos productores cono âquell. ccnrlejte lor
pe.ueiôs pro!:eteriôê tue enpleân su rroliâ fuèlza de t!âù:jo,
1. de su f+fli]i. y ubà cantidad linitadE de nano de ob.â àsar._
rl.d., sob!ê s!Ê nedio. de p.oducci6n; et pequeâo
lloducto! ùe_
s.tlo en el conociniênto de ù ofieio estalteôe de
llefèrenci.
!êf,Ê.ionès de rte!èhdencia !êrson.t eon la nâno de obla assfzlia_
de, y su pelel dentro dêl ,roceÊo de rfabajo no cifiere neyo._
renre der fànili.r o del o!!êio. c!,ndo éÊta folna de p!ôdu._
ci6n esti insertâ en un contexto er oue pledoninân
tâs ret6cio_/.
rt3

.nes crplt.Iistâs y en êrl)eciâ1 1âs de capitel-trebajo asâ1é!ia-


do, eltohces éstos requeâos lroductores encuentæn eF€ndes di-
ficùtiâdês ên r,loriz.r su ca!ita1, 10 que los 1]evâ 6 1a 1a!-
C. i rn. rêproducci6n .inpl€, ô . un. .imple dc.npalicidn cono

En gehexll, ésta êcononta ile peque-


Âos lrôdu.tores .1 nirel indstrial re le conocê dehtlo de 1o
que se l]rne iial1eres artesanales., y que !e!â el caso de la
inalustri. chitena, ôrosso nodo, sè ubican eÊt.dtsticamente en
1os est.bleclniehtôs h.sta nueve trabrjadoresr pues en elloê
t r s b . j e n è 1 ? 9 ' d é l a o c u p â c i 6 nf . n i l i â ! y s6lo û 10,6É de
'
1 . i r r ô a e o b ! . _ . s . r é r : d. ( v é às e ^ u ) d r o \ '

.U4DROVI II

CensoIndustrial 1967

lltnexo dè êstÊÈleciriehtos y persohal oculedo.

lFm:io ùinero ccùpâci6h Proliet.


de èsta!. totel

'76-\14 27-r3A L460 ).33? 3',7.r8?


pers. 5.355 \46.29? 6.3?? 2.42\ 44.563
5a a 199
1.103 184 t8.338

14i.686 ta) 2 T 3a.8a9f . i 9 , 4 a 1

IOîAI, DEL
P A lr . 36-22., 425.19?, 34,?93 ra.6a6 66,c8.3r3.?3J

rvnl{I!: cênso_Ibilu3ilial 196?. Direcci6n de Estâdisti.rs y Cen_


sos.:entirgo, chi1e.

.c,1v:1o: dê 1Ê-proiùccidn eâliaia de


éltèsânales durante 1962 :e esrintbz è tu ?,6ft
1 e l r o d u c c i 6 n i n d ù . t r i i 1 ( 8 ) t cifra dês!!ôpo!cionê-/.
-da reÉpecto .1 voldnon dè êst.btêcinientoLi que relré.enta(?4r,)
cono tËmlién respêctô â1 enlleo que prolorc ionabe ( 18i ) . ÎÔdo
etlo es côûlxensible si se t;ene èù cu€htt sus bÂjos nivêlès
de ploduôtlvidad. in ctrr.rto' 10 inl)ort,nùê è sêRrlB! es què
1e ocupscidn cièsdF !ôr Io. lequeâôs lrodùcToles no ês d€sple-
cleblë lox si ûlsne, sobrêtoito, .uddo se seie qùe etla no es-
té sujetÊ . 1à rètèc!6d .â!itâ1-t.ebajo asela.iado, .uque in-
sert. on ut medio en.ue dich.. .e1.ci6n es !!êdoninantêr èh
un sêhtido est.icto, le iDunode ôb.. :sâlariâdr ôcupâdâ en és-
te sector no tod!i. con.iAe!ârie côno !tuletariodo industlial,
esi conô tânpoco 1os ?eoùeôô! tloductoles rueilen ser corprên-
itiitos cono ôa!it8listâs.

Àhorâ bien, êntre 1â ploduceidn de


los trlfeles altèsanales y 1É de tâ grarr indrsrrie, eriste ùna
fom, tlasitoriâ de ploduccidn que !a!x ca!âctèlir6 coro ta
etapa de êutsi6n fomâ1 dê1 trebaro â1 ôapitat, y 4ue ét de-
ftn6 en 1os slsuientes télninosr "1ô ir6mo suûisi6n folMt ilel
t..bejo al c.pitàt re foha que dêrc.n66 sob.e la plusvaria ab-
solutr, po! auê ôltr ro sê distingue sino folnalnente de los
iôdôs de !tuducc16h.nteriô.es Eobre ta ba3ê de tos cuales etla
s u l e e e s l o n t â h e . n e n t ê ( ôe s i n t l o d u c i d È 1 , y n s 6 . q u e e t p r ô d u c _
tor innêdi.to continû. siendô su i)xopio eû!leEdô!, y6 sea que
é1 deb. lrogorcionFr ù e*cedentede tG!âjo â ot.o. Todo 1o
^ue c.nbir, es 1Ê .e.t!icci6n ejercid. o nétôdo ênlteàdo
!a4
e x t r â e f ê t e x ô e d e n t ed e t . a n a j o ( 9 , " .

En 16 !it!aci6! desc.itâ, le rele_


ci6n calltâ1-trânajo Êsalariado y: e$tâ constltuid.,
!e!o so_
ù!e IEE ùeses techotdeicas y lloducrivâs que nô .tifiêrên nâ_
yomente i!e] tarler rltes.@l, lesde 1ue8o, eh ésta fâse la
relaci6n êntle ei què .e âFolia del eaôedenre y e1 que to p!o_
Pôfciona, eÊ una lelaci6n estrictâoente noher?r1a y er câpita,
liste se dedicû â 1: vieirrnciâ y Airecci6n det p.oceso de t!a_
b . j ô , ? o b j ê t o d e e : r € n t i z a r l a c o . t i n u i A a d a l ed i c h o
!.oceso
cono t.nliéh su intensidad. !a suùi3i6n,eal slarece coh I
cenhio ploe!êsivo de lE êsce1a de
r.ocucôi6n Aê ,âquihâria,y
eh È1 caso 1â co4tinnidàd e intênsidad ên et proc.so
dê tr6_
bFjo estén eerâhtizrdos por râ fuer2. del câplral
q!è sobfe_ /.
-!àsa rf câpitalist. nistÔ
'-"sde el luntÔ de viÈtâ enpiiico
éstâ catesolia transito!ia dc 1as relaciones calitalistas pue-
iten 6e! elrehendidis aproximûdanente lor la nominaclén conoci-
dâ estadistlcânente coûo 'lenueôâ industri.r"' es decir, los
e s t , b t e c i n i ê n t o B q ù e o c u p a nc n t r e 1 ! v 4 , l e r s o n a s . E n t â t c a _
so, la pequeia industriâ relresert.ba ên Clilê el 15fi ite los
e6tqblêcldtentos, y c"sl er 2-6;d 4e" lt nano de olra asalariada
o ô u p â d âe n 1 t i h d ù t r i â ( v é a . e c u 2 d r o V ) . N o n e n o i i n p o l t â n t e
iesllt. .u âpoftê . 1â lroduccién industrial, det orden dê1
t 1 . , 1 . ' 1 1 9 6 7, àho!. ;ib"s to..i s de trôdu -
ôi6r, t,11e! artes.nrl y pequdà ihdustria, verenos que ù 16,4S
de 1. n.no de ôbr aszlrriada pesâ lor 1as fomas pre caPitâ_
1ist.s de tr.nsici6i, e n e l s ê n t i d o a u e l ê h e m o sd e d o ê h é s t e
t!.!,jor y si tonânos ên ôuentà 1a ocupacidr, e112 englolaria
c â s i e I 4 3 j 1A e I a o c u p â c i d n l n d ù s t r i a 1 . 9 . t € h e c h o , v i ê n e ! o !
'ons:saierl6 ê !eLzLivi.:. e- !-eoo1!r'o de . s.' ird,s .ià
donde rêâlmente se encuentra e1 nudo de la re1àci6n burguesle
:noLs"rir.-o.olrl ..r"do indLs..i-1, j q,r pb à ô- êfè.to: dF
a p r o v e c h . l r1 â i n f o r n . c i 6 n e s t a d ; s t i c a s e u b i c â l i a e n l o s e s t a -
lleeiûieltos de nâs de 5' trabajâdor€s.

Por ot.a larie, la pleÉencla de los


t.llercs artesanales y 1a pequeûâ indurtlia se concentrâ s61o
en elgu.s .asâs ihdustliales, d€ p.efexenciâ aqueuês denomin.-
das iladiciohales. !n etecto, ei inforne lrecitado afima que:
"ltendiendo e1 nrlnêro dè em!!esàs, 1â oculaci6n y el alorte de
]a produccién, tos sectores nés inlortantes de 1â pequeia in-
d u s t r i â ( y t e r l e l e s a r t e s a n a r e s ) . o h: ! . n â d e r i a s , i h d u s t r i a t e x -
!il, re!àr.. di oe c- .-do, rzbr!,..!ié. oe p!ènors de vè. rrJ
( e x c e p t u a n d oc a l z a d o ) , n â r l a c a s , n u € b 1 e sy a c c ê s o r i o s , f a b r i -
caci6n de productos netilicos(exceptuândo nâquineri, y equipo
de tra$lofte)r ear.ges e industliâs ùamfâctqrerâs divers?s.
lodos eltos rellesentan ê1 691 de los estâblecioienrôs indùs-
tri.les, ôcupan e7 61y1de Ia fuelzâ ce r!âlajo y alortan êl
564 del v.tor de te lroduccidn de la !êquena incu.triê ( Ùr ) ', .
cnno es raturel-ri ra Alab iû1$tria
se ubica en aquel1,lr rana5 CoÀte 1! caiiiehciâ tecnofielca v ile
ôa!itè1 es Eayo!, folnandô rÉiridânente estmctulas oligo!61i-
câs de nêf,câdo, estô po! cj.erto' ,o nièga Ia ple.encla de la
elan industlia y 5u concêntrâci6n en 1as reas tradicionales,
dândose'si lelaciones de subordl.:c16n y dêP.ndêhci- ertré és-
tos nudos cobcêntladoé y ta pèquêÂa indust.la. No eE eztraûo
entonce.j, encortra! en .r.lgun.1s..na5 ihdusttiâ1e6, 1a llesencia
sinurtâea de ênplesa! de e: cter olieo!611co y ua aran can-
iidâd de !ê'!ùeÂas enllesas, lâs que sin sufli! el lieof de wa
cônletên.ia efeetivà de 1as primera!, lulsiste. en la râDa, de-
sarolledo ôomplejas !elacionès de dependencia que nantie.èn
una estruciurâ de costos heierogénea.

Fihalmehtè, en las !êlacione6 de ctd


ses qùê se fomar ên 1a industria, existen dos nediâciônes lnpoF
tantes ê consldera!, distlntês â1 f.eccionaniento r concentlaci6h
de1 câlital, ellas son: 1â mediaci6h de1 calital extlajelo y la
dét caliial estatal. Po! cierto, cadâ ùê de éstâs neiliaciores
co.responrte a 1a la.ticilaci6n o-ue les hà caùi.lo, tanto a1 ca!i-
iâ]. e*tlanjèlo coflo â1 cepital êstatal ên è1 desarotlo det ca-
lttâlisno en 1â indust.ie, sobre et !!imq! as!êcto, co.ocido co-
do lroceso de "extfanjerizaci6h de ta industria chiteha" â!a!e-
ce eh 1a década de1 se.enta y colra ù vieolozo i@utso a fines
de êsa îecha; afoltùadaente, êristên vados tlabajos dê i.ve6-
ti8aci6n que dan cuenta de éste fendneho y lor tanto no inslsti-
.enos soble éstô Âindaoentât !!oceso, s6lo indica.êûos que ite
âcueldo â ùo de e11os, se sefia1ebâ!"Lâ ldticipaci6n extrênje-
!a en 1è plopiêdad de1 celital inve.tido ea 1as sociêdades aa6_
nioâê del secto! industrial, rediata sob.e tos ôalitales paeados,
ha c!ècido desde et I6,6n a 2t),3tt, ertre 196? J 1969. ré padi-
ci!ac16n rtei sector lrivâdo hâcional decreci6 dë ?6,\* ù 196?
e 7a,2jo ë^ t96Bd 6y, e\ 7969, nienrÉs la de1 lstado en los
disnos afio6 a@êntaba de ?,)dt a rj,\tr y 16,8t. Aûn cuando 1a
infomacidn dislonible no lemit6 en rlgo!, dêiini, rÆ têhden-
cia ileteminadar cowienê sêâê]ar qæ niehtlas ta !ârticilaci6n
del 6ector privado declina paulatinanenie, Iâ del
Frticipaôi6n
!Êtàdo y extlanjèla aumenta aAo a aôo. Resulta inteæsante des_/.
-taôa! que nientrar .n c) ,A. v)('l rr lar'{icilacidn 'el 't'to!
1,4 vcces sul)elior â la de1
l r i v a d o n â c i o n a l ê r a a 1 r € d c ! :. d è
c.litar ertrlrhjero, en el an. 196, nichâ palticilaci6n decrina
j. l,r vecer la del c,rilal ext!:njero"(r1r.

'ôlre 1 z :l a l t i c i g a c i 6 n d e 1 c a p i t ê I
estâtat e, 1: in.lustli. Îlnufâciuf€r1, adené3 ile Io reciênteùeb_
tê senaladoen 1; citi -nterior, e. .!bin.ùa lara 197', qtê 1as
c r ! ! e s . s e s t a t à 1 e s y n i x t . . J û n c r a b , . nr n 6 ' 5 n d . e \ e m P l e ôt o t â 1

El conjunto de értos antecedentès


lruelan ùr eez dâs que e1 srbde.arrôllo del câpitalièno tocal
dejâ uh eslacio imlortânie par! rLùe cn e1 prcceso dê acmlla-
ciôh y eh la. relaci.r!. (1. .lare .1ue ie elta .u.6ent la media-
c i ô n d e l n s t a d o y . . 1 .. . - r i t : l e x t i a n j e . ô j u e s a n ù n ! a p e 1 s i g n i f i -
catilô; iâs ârin, en la êconoaia chilenâ â!â!êce con mûhâ niti-
dez aue los Linicos âgentês de envereadurà lara ù desarlolto câ-
litâiista en 1â iritu6triè 10 ela e1 5stâdo y ê1 capitat extran-
jero. Con todo ésto ûltinô, nô e. argùiento sufictehtê cono !a-
!a hese! 1â in!ôrianc!: de1 crlrit2-1isnô tocal, lriûelo soble el
n i t e l l e e a t l e ô , y 3 e g ! i d o , s o t r x ee l ! ! o ! i ô l l o c e s o d e d e s a l r o -
11o capitalista; aun.tle si, 1a dêùilidâd c.ngénitâ de1 câpita-
lisno lôcr1, puedeser êl as_Deôte ospeôitieô.rre confie?e à di-
cho de.:rloUo un càricte. dai/rrilcnNÊ,

lor ctra: pârte, en gcneral et càpi-


tal extP-njero al ]]i.ticilar en .ao.r intensivss en calltal, sê
-'t:. ô'ô un p J c i :-dd. o"
"! crase ô--e-. i.dJs,r, ,
y en quchos casos sueêde 10 oisno cuuco el rst.rdo êsme 1" rea-
tizacibn de proyecto. e.iritéeieo.. rin enbægo, la importancia
de .rbai neitiaciohes .r 1rr .ê14cione3 de clases, nô reside ûni-
c.-nêhtê en 1: re1âci6n di.ecta que el1ôs eslâblecen con 1a na4o
4e obrê ns:.1ariada, jino ùés bien, su rêlevanci: deviene de su
alticulaciô! àl resto de !.. clises que sùleea de La :cûruta-
ciôn glôba1 y dê 1a iûoda1ii.d que in!.inen.t dêrâlro]lo cali
tâ1ista côndiciorrÆ.t! et cnnrrorr,nien,jo ecoh6nico 4èt conjù_
to de 1.s c1,ses. -r érre s€ntijo, 1a experiênciâ chilene es
àa.t.rtê .ie.i, !ue. ; :iDes .je L)?a, y cor tr;yo, xazôn durân_
-q8
49

r.- l :or_trùcci6n:'

r,a i:nPoddncia de lâ aciiriitâd de


1 ! c o n s t e c c i 6 n e n l i e c o n o n i a c h i t c É s e h , d e l r i d Ôe s e n c i e l _
dcitê a 5u elevadâ incldencia cn l" inver3i6h geo6!élic?-, cef-
c. de 6ni, r a 1os efecto:i diiecto: que tieûê su comlorianien_

I:r:rctividad de 1;. ôotutacci6n ab-


solvia en 197!, èr 5,f,3 a-^ 7- ocurrrcidn g1obal; glan !Ért. de
élta nano ile oùla jc vincufilr. I la enple.a llivadi / le emlre:
sa estatal, pero 3in dud:, 11 nedi.:ci6h de1 lstado ha sido ru-
dànehtal er et de!âro1]o s1onal 4e ésto .cctor. I itif€rencia
de la nineria y 1e itutust.iâ,en Ia actividait de la constacci6n
no ê!irle c nedruci6n 'el ..pitaL e7i"1,-e-o.

ls ûuy dlficil, con Iâr estadisti.l


ces dislonit1es, sepalar la ôcupacién de6ttnâda a tas obias que
sigiificân aqlliaci6h o .le le capâctdad ploductiva,
"e4ovÊci6b
es decl!, elti ilonde sè cfeR y reâliza el è*cêdente econ6aico,
dèl enpleo destinado a la corstrucci6n dê obFs inploiluctivas,
tenierdo en cuenta ésta linitâôi6n, .e luede constatar, 6in ên-
ùergo, que Ia êctiridad de tâ cônstrDcci6n e! edificacidn no
habitacioral, 1â aôtividad eÉ conlartida entle ê1 sector p!i_
vâdo y el secto! estatâl en plopolciones que fluctûan en to!-
ûô al 55 a 6!;l(det total de n.r.os cuadledosllara ê1 lrine! sec_
to! y entre ù 35 a 407: I)ara el seeu.dô, en la década det sesen_
ta(13i.

:lih anbar6o, desde el puto de visr


le 4. 7a ateûLza.tôn 4e la Foduccidh, la incidencia de1 Dstai
'1o era nrs liritâda. làs enllesas esÈtales que ejecutaban Iâs=
ob.âs(sôciedait coûstructolz de estaltecimientos êducâcional€s,
hoÊliie1es, direccidn de pavinehtaci6h y ot.os)oculaban s6io m
4t de la nahô de oble as.lariadà cel sector cohsttucci6n. pelo
1a incidèrcie det nstedo ea tê âctividâd de ta con3t4cci6n sê
acrecre.ia cuodo sê conôidela que buena lafte de tas o!.as son
lroyectedas y sulefiigitldas lor el tstado lero t.asla6âda âl
secto! !.ivaito a t!aÎé. ae !ro!uc.jta3 ù otras nodatidades,
50

Iueso, Ia oreâaizacidn dê 1a actil


vidad de la constocci6n esta basada îrmrtmêntèhente en la !e-
1aci6n capital plivado-t!âbajo a.a1âriâdor eh generat son 6rân-
de. ê,trlfests de socierlades an6nina!, côn ù n,ihelo reducido de
olrero6 ellectalizedos contratado! en lolna pêmanentE, y eh
las que 1a6 frcioneo 'le financiarlento Jr adninistlaciéh de stoclr
de nateriâles de con.truccidn juesan ù !a!e1 decisivo. Îaùién
re dah 14. lcqueb. cùIrrcli! rajo Ir! 1ortus ,le .ocicdàdes li-
nitâdast dêêtinÂda! ! ob!a! lequeôalt y con ù tinitâdo capitÊt
de exltotactén. linainehte, hey u contineetrte inpoltènte de ira
bajri.to!ês indê!êndiêatês deilicâdos a la epâlaci6n de o!!âE en
eênêrâf, ouy èspecializâdos, y quê !ùeden se! ôonsidè.ados coho
1os lequèios lloductoles det sectôri e]los fohabah ta nayolia
de 1ôs t!âbaJâdorès po! cuenta llopie que segrn Ê1 cêso de f96a
âlcahzèùa a ù 10t .!c 1. ocupaci6!.

D e a c u e l d o â é s t ô s è a t e c e d e n t e s ,e 6
losille hêcer lÆ êEtiracidn de ta disrribuci6. de te pobtacidn
oculeAa en la cohrtr1lccidb, tenlehdo .i cuêhtâ, Ia ûediâci6h
ce1 lstàdô y ]a lelre.entatividad de lôs lequeios lloilùctofes.

CUADRO
IX

Dist.ilucién de la po!1aci6n oculada en ta constlucciôn.


19?a

?,..?
r5r,592
câ_ritelistè localèc 1.
Pequcio. llodùctlre! 1 7 . 754

:IENI:: !4ano de obra ôn et êecto! lrillicô 19?0.o'SPLAù,


O b . c i t . " l r ! â l e r c e C e E â n ô 're ob.â". astinacidh dê pe_
ouênos peductores ên bâse a 1âs p!ô!)olclones êotâtle_
c:cas eh el. cenro de 196_.
-.- :efricios Pxoductivoe:r

rn loi :arviciôs ploductivos dts-


tinSuireno. tres ac .'dèi fuhdamehtâle.: relvicios ùé5icos
(el ectij.cidad; gàs, y,,.niciôrj .arnitarios), translo|teo
de nelcanci6r o de , y comercio el pôr nayo!,

:n 1a ldmera cè 143 rctiddades


seûè1adas se enpleana en 197- sé1ô un C,rP:jde la pob1acl6n ocu-
teda, y ên c.si ùn t I e]lo corre.londia a nano dê onla oôu!a-
dâ an enp.esâÊ esttt'ales. tn ]a ,ctiÎid:-d del tlahslorte de car-
cà, las retâciones .ron un poco rné. con!1e,jas,poês a1]i, se pre-
sentan folnas de proliedad estat.l con îorn.s rrivadas, y ilen-
trô de éstâs fltisas una inloltahte larticilacidn de 1os !êque-
ios lrôductores, én irelticùlêr ên eI tlanslolta câninero. Conô
es sabidot el ilanslolte de caea se leatizâ en Chile pdnci-
pgtûente f, través det tlan.rof,tê fêuoviâlio, trâhspolte ôêni-
nero y tlensporte n:litino, en 1as lro!ôlctones de u Àl:r,41t
y 15t lesrectivanente(1969r I el tr'.nr_Dofte fêrlovi.do es rea
l i z a d o e n : I ! è d e d o ! d e w r l , , t t o r ù . e n g r e r i âe : t a t â l , y e n e 1
trânspoltê nditiùo ee una enlr€êâ esrztal fa que realiza Ia
totalldr-d dê1 c6bota:e de c.rsâ serelat, aunoue uia !!o!o.ci6h
ouy pequei. alel senicio exielior; zdend!, 1os sertcios !o!_
iualiôs eh su nàyolte soh administ.aCos !o! una enplesâ êstatal

ta orgahizaci6n dê la ploalucci6n
de seryicios de t!ânsrorte ceire!ô es nés dificil de evaluâr,
luês la ploliedad ihdividual de clniônes estâ nâs difûdide.
'lé sâbe sin
enlareo i quê ù 3Cl .tôt lajlue de caniônôe exisre.-
t.s en r9?.. ë!e de p!ôpied.d estatal. tùeeo et lErque plivadô
è e.e épacl, e$ de 43.45t, caniônes, !a€ ara.lss eûpleses p!i_
vadas oatienen;u propia ftota 4e câniônês, ên eene!âl canio_
nes dè glrn tobë.râje o esleciarizâdo.r otrâ larte es lropiedaC
de enr.esâs lrivadas, y êstirano! quê u 9,I Ce ]os catioreg
de 2 a 8 tonetedes r-erten€cen a lequeôôs indivi-
!!ôlietarios
dualê.{véase cuadro x:.
s!I$s--r
DirtritJùci6n d€ lt pobltciin Ôcul:'l;: en l: 'ctivtdàd del
t!.n.Por1e ùe carJ.(1r? |

!erLuefiosFnnl.eadorés

4.5.734 ).

,r.coo ) 91c(.)

1r.100 5.9?4 6.3 2 b


TCTAT 9t.saa 5r'37', ra. 9ro

n n j m X s | " l r l ê n c e d e n . n o C e o b l a 1 9 ? - " . o 9 a ! L r ' r l ,c ! . c i t . r " l i l t n o


i l e o b ! . d e l r ê c t o r p i b l i c o " , c D l r l r N . c b . c i t ' c è n s Ôd e
loblaci6n 195c.
(l\ Cifres estinadaE èn hese . 1..r fuentes citadâs y larque ce
c.niorês apalecid. en "Antecedenies sobre e1 dêsarol1o chi-
:lêno". Cb. cit. ,r,Êcif|a de entle.Coæ. se estin6 en base a
1. p!o!o!ci6n .-u€ ê11a teni:r e; ir ocu!Èci6n de1 sector
tr.nslo.te en el censo de 19ô:.

lintlnente lâ activld.d de1 coner-


cio r1 !o! nzyo!, se !^hcohtr.b. orgânlz:d: ên téminos dê êm!rê-
sFs c.!it.1ist.s, con u. insienific.nte redi.ci6n det lsiâdo y
to! el cont!?rio, con un. inpolt.nte nediacldh ilèI capital et-
tlanjelo. ldenâs en éstr actividad précticaûente no existe el
lequefio produ.tor, ên e1 sentido definido en éste trabajo, 10
.ue nô inqide que existz estedtsticdnente un tuâ.clonânientô
del câlitâl conelci:1 destir..do '.f conelcio nryolist. entle pe-
duetos mêdianos y gf.nites.

' æg). oirirl..'i exiiti.n 42).aCA p--r-


.ona. ocuirdrs e4 r. rctividfd de conercio n.-yo!is1. y nino.is-
t., 4ur.nte eI .î,ô I2?O. rr1 censo ae 1967, incicâb.. qqê m
1\,25', à. 1t porlrci6n ocu9.d: eh ê1 conêrôio 10 h.cl. eh è1
corercio râyoliste, cifr. que podenor rtlllzâf !.rà el .io 197c
por sè. poco v:rirn1..rn e1 ccr'in.r: /ô. .ldenlr e;.iste ua en-
cuost. nuestr.l .n 1-7 it.r. laa. èÛre3rs del conercio el po!
û.yor.ue d' 1"ç ! oi,or.:i.n.. cr i.: iiùe se dirtlibuyê ls ocu-
!.ci6n, l.s ôuc utiliri.eios !.r. e::tinrr la dist.ibuci6n de
53

1" ôcup.cidn slob.l del corercio .

listribuci6n de 1r ocup.ôi6n en et cônercio mâyolista t??o

x7,6?.
""00

1 ' U I N T n i: 4 o m Ê r ' c aior t c r i o r r t e r v i c r o ,


trtuô Nacio'.,1.te .strni,:ri. .l 79?2,
(:) aifr.. eEtiûda en lase â 1a tuclte

4.?._ir. cap.s ûedi.ras âsa1â!iè


dFs dêt sêctor !!oduct!vo:,

aréeûnet @rco tè6ricô ôue nos he_


ûôs drdo pzrâ itefinir a 1.s c1.sès soci.res, distihsui.nos de._
tlo de 1. ceteeoriâ de los âsâiâli.dos dei secrôr
lroductivo:
c12se oùrer. y c!r.s nêali..J ej.lari.a.., ÀMqùe Énlas lloducen
e x c e d e n t êe c ô n 6 n i c o , i b d e l e n d i ê . t e d e , i s ê t m t . d e t l e b â j o
n.nuâl ô intelectu.lr 1j.s c.!.s rcdi.s ,:.rirradas êlan
iteri_
nlcrs co4o ;!ue11c5 grulos Êociates que se ulican en les
Îw_
ciones de conilol y vitil.Lhcia del lroceso dê .re.ci6n
iie exc"_
dente, fun.ionê,j 1ue n:d: tienen
1ue ver co! r: div!!i6n t,jc-
nic. ,la1 r!:rlrjô .t. intêrior del
!ro.€rô rrooucilvo, riho mis
bien con :tz divisi;r so.ir_t que srl)obe e1 !ésinen de lroducci6n
c.!itâ1ist.. ratu.alûer1,e, lzs cetegori:. cen.ates n.
- è d i! éstê concepto estén he_
chts lrr. de clrs., y to que existe, ni,
ve1 itê la infônâcidn disrohible es un:4iierenci.cidn;urldi-
d en:æ oùleo y enple.do,enoyadô 1: nayori.
de 1:n vecê6,ên
u-' disLir-i6n.nr-e et t+. o ,,url J ._ ,:o-.o irtê1"^lu.t.
iir.-.,:...,.- s6iô I. n.o..:m.cr.6. nlerr!
"" ."ll'-,'--'';.. - u ? c ..rorij i . 1 ? .èrdo1 -ù,!e èn,1Lch,s
-:;.- ,"" -,ool"ro
.^i.-:: : 1 diinis.r.
^ m L{e I dê - o d u c L i v ô
-. ,
t i n . e c 1 ; : q u e $ s. . r :,o; eL ., c " r c , , e 1 0 q u ,
ljenoj deiintdo cono c._
p.s nedl.s.s.1.ri.C:s dc1 sectoi p.oducriwo, pu.! en rà adni_/.
5q

-ni$trâci6h dc l.s enpfesar 1os aêâ]aliados que


ejerce! 1a .utolld.d ên s,r iniêlior, o son auiliares de e1:..
^ fâ1ta de us infom.ciin directanente lieada r1 concelto de
c.pâr mèdi.s r5.1âri.d; ! dclini{.I!. .,n é5te tlabajo, utltizale
nos ùa nedida indilect. de 1â bisnê a t!avé. de lâs c.teeoliês
cênsales {ue e!€lo!ân t tos 'enpteêdôsi', enn cuendo é6tas ci-
ff,,s sob!ên.lôren e1 concepto tedri.o !o! 15s ezones ya ddu-

4.1. I's rel.ciones de ctâse en


e1 sector imlroduciiv.:.

La hipe*.ofiâ del rectoi ielclÈ


riô respecio e los ùe.to"€s produciivos' es en lôr laIses sub-
dessfotLados ùr fen6rncno.u,si n: turj,l, arin curndo ù cônoci-
ûi€hto ?réciso rlel secto! te.ciari. dista nucho de .ex satis-
fàcto.io. Iâ econonir chilcnâ no hr sico un:: êxcejrci64 h éstà
regl. gehevrtr àst, .! z^a 1?7 é:tz econod: h'!I,r desà!!ol1â-
do un sector inproductivo quê atio.v;r un 41i de1 tot.l ce ra
pob1.ci6n oculada en el !ai6. De.cuerdo.l cuadro se luedè ob-
.eea! ôue 1È oculaci6n en 1âÊ.ciividlAes dèl conelcio a1 !o!
nenor y ên 10Ê servi.ios lersonâ1És representân èr a2fr de rz
ocup.ciôh tô1al del sector ingroductivo, hacienito ile éstEs dcs
.ctivid.des el ndcleo rlsoFeitor de 1r nrn. de oùr. !ùe e1 sec-
tô! inaustri.l y ninero no luede ênp1err.

ristriùùci6n dê la -:d- en ef iecto: imlfoducttvo.


- - _r2?'.

conercio de1ê11i.tâ 3?é',722 N,4#


lrespoltê de pasâjeloii t6 . 1 0 c 4,51
_eryicios
lersonâlê.(il ,000 52,Clt
'lefricio.
eunefh.-.men'!.les 7)) ra,g,t
1êryicio3 fin.nciero. 2 ?, æ 0 2,3tt
?0T1r ocûpaci6n sêcto! iû?rod. 7.2,37
ruE\iIE! 9.1.4ce de rr:hô de ObE. Crilrr,^u. Cb.cit,
ij\ ^Ànicios person-tô- Ll.luye: -,v cjo:.ni!rrio, enseâ+
nt, ro.irL,, 1,v .c:i..., s".v,cios dofuislicos
i,dl93l,u,
-55

lin enbrrso, el rspecto nés iû!c!-


t:nte de 1â ocù!âclôn en el recto! irrrro4tr.tivo destle e] tngÈ
lo alelâs relaciorés 3e cl1se, es 'lre.rn dicho iecto! se e4cÈ
ùre e1 grueso Ce1 senilrotet.ri?dô ùri.:no, y !âite inlo.tênte
dê t.s c.pas nedies . sallii,d. j.
).ci,,:x.: èn tas prinêles pÉeinaÊ
que ù! !.rte de 1. fuc:i. d. ti.nijo je ve inpulsadr lor nece_
. i d . d . o c u ! . : ! : r ee n l . r j r c t i v i d ; . d . ! d c c i ! c r l a c i 6 n d ê n e r c i n -
c i . . y p . o d u c ô i 6 . C c J . . v i c i o i ! e r s o h . - 1 e sb a j o f o r n a s n ô e s r -
1 ! r 1 ^ d . s , . . l i c n . .n ê c e l i d . d d c v i e D ô a ô 1 : - i n s u f i c i ê n c i : ! e 1 a . c u -
ruù.cidn èn los sectoreÊ lroductivos, y porque esâ fuerzs 4e
trab.jo no luede pêmqhece! en fô;f,, crdnica bâjo la sttuaci6r
de deseûllêo .blerto. Desde el pùto dê vist: de tti econonla
eh su conjuhto, ésrc fuelze de rr..i,jo que nerôs .leronrnado
"se41-p!o1êtâ!iaiioi sê encuehtla ed ûa situeci6n de suùem!1eo,
pero e1lo solo no le contieie et cElicrêr de seni-lroletâliedô,
!ùes exrsre nânô do ob!. ...1â!iadâ que tehbiéb e6tâ suùetr!1èa_
c. .in c.er en dich: c.reeôri. soci.l. !i lasso rùdâDeniel
de
éste seni !&letÊliëdo urbâno, ê. que elta es ù, fue.zâ dê
t.aùFjo duè no âsunê l.s folni. .sâraliadaj dehtro alèt secto.
inlroductivo, y es ,roi,iet.rio lrincipatmente de su rènte de

rl1 !ro!l.n,:.hora er co,o cuanti_


fic6r éste enlo soci.l que stlictu
ciâll luês esté îrer. de Iz rê1.ci6n calitat_traùajo:srtêri._
qo, y no peite4eceh a los pequeâos producrores
que explôt.h sus
lrôpio. nedios de lrodrcci6n. n v i d a n t e n e n t e , 1 ; _r e c t u . . d i r e c -
t, de la. c.tê6ori.s cehs.lês oo drn cuehtè de é3tê fendeero
y pôr e11o É610 hzreDos ùr1, o.tli.cidn der seni-)lot erâri.d o
i !',rtir dë .1gùoB p.t.r.irct.o. b;sicos, y de tâ caieAolIa
ocÈ
.ncton.l quê ti3 se..ercâ;t iendûeno, ej decii, t. cÉ ,,t4b._
j.dorès ror cuent. p!o!i.,.(:lj
).

cono e: jrlidot 1o. tlabêjadores


,or cueht. lrolir tncluyê t t o d r s . t u e u È s l e h o r a s q u é o i æ ,
cên sus servicios eh forhn hdepenitiente y que
no tiênen per-
sonâs contPtâd.s b.jô :u ielehdenci;:
in.tuyê t:nio ë to. ?ro_
_56

-fosionEles cono â to6 no-prôfortônâles"(1J). Nêturatdênte' el


seri-I)xolétdiealo u!ùano' cu..e s61o unâ lalte de 106 tlabei*
doleg !o! cuentê propia' en !ârticul5r aquellos oculado6 en el
sècto! iûlloductivo y con nayo!ês dificultadês !ar. Eulststir.
rsto ûltimo se luede estlnâr' sê81n te infomeci6n dislohiblê,
de .cuelrtô a dos atriùutoc de la catesôria eh cuestl6nr los
cuales êdenâs estdn nuy coxre lacionsdo3 , ês decir, los t!aùa-
jâdole. lor cuênta prolii gue ro tièhen êducaci6n o tienen sô
lo educêci6n prirnÙir, y adênés todos aquêltos cuyo lréreso es
infêrioi 3 1à ùediê del secto!.

CUÀDROXIII
E3tlnacida alel Sèûi-p!o1eta!iâdo urbêho.

Encuentâ C?den
1967 tl 1 9 7 Ô( : )
Pobt:cidn .n secto!
seryicio. l.Ort. !0c

seaiciôs, 269.AAC)

ci6n !ria'rj.. (^eni-


!ro1et.:irdol 67.0c0 62,1i

fiEl|Il: Fncuestâ alDll'l,Cb.cit, L. èncuesta _â lu tiene unE cobeltura


n.-:orr ] , .1 , è . . r ' n . j 6 . c . .tr, !irÊ t967, coa-
Irehde M. polrj ciôi per.e, o, de rn're'a d. 2,439,6ac
(;l r. esiin.ci6n !Ê!. 19? , se hzce .n b.se . tos porcent.ies
itic_Co. er el cu Cro, ?pl:-: o. -ob.e 1r o-ùp:ci61 Cei

Li êncuê-t. que no. silve de !ete-


r.nci. !rr4 e1 cilcurJ 4ê lÊs lroror.iônês iniic:Cae, utl1iz:
1. Ectividèd de :êfrjciôs coopuest. !ôr: cômercio, trânsloltè
y setriciôÊ plopiFmente tales. /1 no h.ce! tf dife.encie ehtrè
secto! ploductivo o inlro.tuctivor 1r estin.ci6b rre t9?o pueilê
6e! de poco vrlor, rir en!.!go, .c s.ù. que t€s âctlviitedes dè /.
-57

conercio deyôlista ! tr.lspo.te dè, c.ted ^Ô adnlte lP !.Itict_


!Êci6n de u seûi-lro]et.!iF.ri! de t.l rodo, que el u6o de los
!,liûetros en funci'in ie r: ocoi,âci6h inprôdùctivà ho se::ga !â-
Yormente li cstinrci.ô..

Firaherie e1 sedl-lroletzriado,
es posibfe ûedirlo t.jo è1 supuestôcue é1 c.ihclde con los t.a-
rr.jâitores lor cùentr !.ori. :ii. !"/lr.rci6n ô con s61o êduc5ci6h
lrinâdr, ô c u p r d ô se n . 1 r ê c l o r i n t r o c u c t i v ô ; d e E c u e l d o a l
c u t r d r oX I I I é s t e g n l o E o c i r l r e r 4 ; e n t a r i a e û ) 9 ? A ' e r 1 5 , y '
d . 1 2 l ] o b 1 n c i 6 no c u F d . c h d i c h o . e c t o ! . E 6 t ! n . . 6 d ê r ' p l o l e t &
rio3 r nedio caninor e:rtanulicado. lrinci!.lnehte en 1a6 acti-
vid_re. de1 loncr!:o 1-o i + y, ._ê le o- sery'-io perso
ncle:, .lue son just?iente l.s aci:viCzder dondea1 .u!eùp1eo

4.1.2.-iôbre lâs c.p.s nêdias âsa-


1e!i.d.s del sectôr imlrodùctivo:,

ra ôcuP6ei6n del .ectof inlroduc.


t i v ô n o . 1 6 1 0e h c u b r ê e 1 : e n i - l r o l e t â r i . - d o , . ! 4 o t a n b i é n a 1 a 6
câp.s nedi6s â..le!tad.s y a ios !!ôr:i.târios que 1â êohtlet.n,
Dertro ile t.! itefiniciones que nos hênôêd.do, deciadôsque to-
do otrero êre ù as.lrriaCo, I,erô nô todo.s.l..iado erâ û G
blero. ln efecto, en el sectôr i!trlfoductivô, no tienê sôntido
hece! 1ê .tirefenciê, aentro de 1os âÊâlâriados, entle oùrero
y enlleedoi es e1 conjûiô de 10. as.ierlâdos 1ue in3&en êxce-
ne.te econônieo lero no 1o lroilucen, en co4sêcuen.iâ !o hay
c1?se obrer. de1 sector i)lro.iuctiao, pôr t._htô . 1ô$.rE5ta!ir_

lin dud6, 1a nediact6n dèr :stâao


:ue:1. un ril,e:l ruhCâûent.l en e1 ôliJen y !!onoci6n de éstas
c.p.ê:s.1r.i.d.sr sôbretoco si se ticne en cuentr,.uê b 14,
de 1. ocuprciôh glob.1 estrt: enlle;:.l, en ê1 sector
lihtico,
y a ê é s i e ù 8 o ; l o e ù p â d o se n e l . e c t ô r i n p l o d u c t i v o t e s d e c i ! ,
er 1. 'd4iristr.ct6n cent!àt{poder ajecutivo, jrôde! tesislati_
vo, :oaer Jùdici.t, rrùici!.rid.des, côntr,1ori,', en Desar!È
1 1 . ôs o c i . l l e d u c : c i 6 n , : ' 1 u d , p l e v i s i 6 h , : , r i s t e r c i â : o c i a l y G
trcs)y eh âctivj.d:dês dè conercio, tDnslo.r€ ce
lasâjelos y
Ér\;c:o .piori ,é1 é -.. ,r.,. - L
rr poor: ô. " . . ..(À\ ét .o-. c L L , i . v o e . c m pr e! ésst aâ n: .!.e ê- -s
-io
1â poblacién ocr&êdâ ên et s6dlo. I4oduc I'ivo en enp.e6êÉ es-
t6tà1ês, o rrlén en institucio.ês de seflicios pe.o Ugedos a
1â Âctlrlded lroductiv., cono eÊ el ceso dê 1ê Corlolacidn
de 1â Îefom., ler.!l., hrtitùt,o de D.sallollo lelopecuario,
colporecidn de Foû€nto y ot!o::.

e!4-!:.4_!r
Dlstrlluci6n de 1É o.upacidn èn eI sector 9l!1ico(19?0)

fr
lotâ] !o!1acl6n ocuEda
ên 61 Secto! pllblicô. 423,75r
En ê1 8êcio! tnploCuc-
æt"
a)Adtr.central l33.?ao
t)Des.aouôsociâl tW.!3?
crotros setriclos 25.0?6
En el sector lrodùctivo r P)r.838 2V

?lbrFrD: ol-?InN. 01. cit..Dj_*rce de rkho dê .b^."


-9

-o

e Ë;
.i e

R
ëi

E
@

CUÂDNO
YVI

ISTIIIACION D]I I.AS BEI,A-CICIESI]E CIN;9 ]]II EI, IECTC]I IIIRI{DUCTIVO:


lg?oj(Nrinêro de per..- j '

C.,lltaustas Ct!ÊÊnediss lenl-ûoleta l0lll


.sârâriedas

4).254 278,272 \\4,OOO n6,!22

1O,00o tre.IôC 56.70A

562.a?C ?5,930 644.00O

r)3.7Ac r33,?oo

2?.?oo 27.?OO
TOI.4IE: 59.250 944,4\2 LA9.93A 1.237.622
(:)EsthÊci.6n hèêha en ldgê e 'laldcê de @no de obE 1970'
oDEPI+N. 0!. ctt .

cÛrrDno!::ïl€i,t!
Iiinelo de !ê!sônâs
\\?.304
2.- CeI)8e irtêlrdedies 1.4r7.821
2,1.Calas lniêmedias
1.204.301
 . aJêclor
salorirdaB:
!!oduc_
2L5.P59
bl tecto! inEfo--
ductivo 988.442

de1 rlstâdo i3n.r13


2.z.Pêqueaos prc-
273.52O
96r.tt5o 32,\
ir. - çeûlploletallâdo
+33,414 74,3
5.- Iétlfu.diÉte., iruul-
1lnoE,sect.refomidô 68,559
T0tltEs 2.9?t,6A0 100,0
J.- conclusiohes:'
-,i estinacidn .tè 1â. refaciones
de c1âse tânto e, e1 sector lloduchivo codo en el sèÔto! rûp!o-
ductivo de la fôrûaci6n ôci.l ct'ir.ênr , y el cuedlo lesunen quê
.e presenta 1 contlnu.ci6n, to. pelniien .âcar las siguientes

l,- ro lrinero qle .urge con tô_


d. nitidez de 1os cuadlo.i recién nenciôh.doi' e3 el sienific*
tivo volûoen de tes ca!às intexnedias de 1a sÔcied.d chilèna'
1.i cu.le. t1êgan. rêpresênt.f en 1970, ù 4?l' 'te \a Ô.lpeciôn
totèl, sobrep.:,hdo .l peso relêtivo dê fê cla.e ôbrele equive-
tente solo 6 ù 3Zi. 'i\ enbrleô, si cohsidèranos solanente los
gnlos socl?les corstiiùido3 en el ;^êctor lroductlvo, les capÉs
intêmêdieE ven di€Iihuid6 sa inloltancia a uh 24i de ta ocula_
ci6h de dicho sectôr, y 1',' clese ob!e!â ve aùn€ntàdo su 9eso !e-

Cono yâ 10 hehos dicltô en su tÉ


Aer, \4s cèpt.. ihtelneCiÈ. .e sitian ê:teliormente a la !el,eci64
calitat-traùzjo asâleliado; es decir, cuandô sê trèta de tos pê-
.uêRos productôles, tos quê lor detinici6n 40 contrÂten ua can-
tidad sisniric.ttvâ de ûèno ile obra asal.riaala, a !esa! de su
cêlidad de plolietâlios no 1lee@ a personificar el capitât' o
.iûllènente a devenif c!!it.-listas; lof otla larte cu.iatô se trâ-
t. ite mânô dê otla asâtari.dâ, êt1â es'i.bleôê û. ré1aci6n ta1
coh èf c.!it.l, que su insèrcidh z ]a p.oducci6n se leatlza al6n-
tlo de 136 neciohès dè control y âdninistleci6n dèf coljùnto de
1r nano de oble asâlâriada, o siûltnentê nô loere inse.tarse en
t. !$êilucci6n ile excodente econ6nico . gesar de .u cê!âcter asa-

Pero 10 que es tânto o nâs im!o!-


t.nte, es el hecho Ce que é$t.,r c.?as ihternôdias, corluestâs
po! pequêRosp.oductorê: y cêlari rnediæ âsalaliadâs, tiêlen ùe
irloltância ilesllo9ofcion.da rêslecto .:1 glado de desE !o11o ce-
litu lista r1câ!z.do !o! 1. econonie ch,r.lers.
?.- qn se€wdo 1u6.r, las c39.:
nediFs ,selâliÈdÊs reprc:)eùt.n e\ att, de t.s ctrts intêmedias,
ên tento aue 1oE !èauefio. Fôjuctores 10 h.cen ên û 15/,, an\
cuendo si se con.ide!. 1610 l.s c.pas intemedt.s dê1 sèctof
r?oductivô, é!tô! riltinoc lep!ùrientrn ê1 5cl, En todo cà.o a1
nivel g1ob.l, 1.s person.. enpr.eriÈi €, tâ !êqueôr )loducoi6r
.610 relreeent.h !n ?i, itel tot"-]l d,: 1.. ocùleci6r, y lox 10 t.n-
to r i'r!o!t?nctÈ rrdic. mt. trier e..u lfesenci. en el sèctor

, . . l r o r .] ) 1 . h , r i 1 . . c i ! â r j r e d l 6 r
â..lr!i.C.. relrescntii ur- 401 .te1 Loi:1 de t. ocupàci6., h.y
nn r2f. da e!7. que sêhet. eh èt secto! l$ploductivot dondê de
..uerdo z nùeitles definiciônes 1. Ci.tincidn ebt!ê orrleros t
eûplè.do. ho €1i6tê, pues e1 con;ùto de los âsÊlrlIados que
.1 no est8r 1igâdos . 1t lrodu.ôid. de eacêdente coh6ûico se
c o n s t i t u y e e h c e ! . ê l n e o ' i r sê s r l . r r i l d â s . r ô ! o t ! . p s l t e , i l e 6 G
trs c.!.. nedias...lô!l.d:s g ê n e r ê d È se r e 1 s è c t o r i n l r o d u c _
tivo' ub rql de e1lp tiehê su o!ïeen en 1â !èfticipaci6n del
l r 3 t . d o è n a t i c h os e c t o r , e s d e c i ! , c . s i u n t e l c i o d e l t o t € l i l e
1.E cptes nëdi.s .s.l.ri.d!s se exltica !o. ta ihtewênci6n
inprôCuctiv' de1 Bstrdô.

c.- Er inÊuficiente deêpuesue


dê 1à6 reI.,cio.es capitaliEtas, resultÂdo dê la deùiltdad en
1à ,-cwù1.ci6n itel sector lrivado, gêherâ u semi_proleteliaito
de iûloltrnci,, l1eg.ndo. !è!re..nt.! cercê,1e un U, dër re
tâl ite 1. ocupâci6n. ';r érbn c,ricJorf. tr.noe rglupâdo
al grù*
:rô de 1oÈ ninifû.ristâs de rub3istênciâ y a los quê !&ducôn
se4icios de huy bâj6 calificacidnr eh uho y orro ceso sè tr+
t. de une !,!tê de 1 fuê!z. dê t!,ù.jo suoenpreâde què devie
ô cuà.i_ner.:hci.
le ymhcrÊ , sin lor el1o esrabtecer ue .e-
lenrrertc cor '1 c:it,.l, n si4preaenle ..n looer côn.._
l.4:.
de otrj , . r!i_,j Ê- et.ectol in"roduc!rvo.
bl 1. lre.encir :ignificrriva de éste .en1-!roretiliêdo ôonfir_
D. el c8lfctêr subde3rrloll.rto del c.litalisùo
chilèno.
63

!.- Iôs cl.ses y câpâs sociales di-


rect'nente coiplo,elir. .: q1 r'ln î':' ci6n de ].rj relaciônes
s e n l - f e û t i l e . i t c . 1 . , i t . i c r - L L r ,r ( l ; r i r t r d i ! t â s , in..ùilitos' ocu-
plci6n en el recto! icrorû.do),rêtrejrent,!5n pocô nâs dê rn 2l
4e1 totil de 1r ocù!tci6., J cc!c. ie1 l01i de la ocu!àci6n ag!i-
co1û. N.,tu!.1nente, esto no ûc4.scaùâ 1os efectos sienificativos
que tuvo 1.r refofta es4!iê en el totrl de I.s relaciônês de
clâ.er Isr.l cosâ, el nrlrero linltado de calitalicta. no inve-
lida su peso especilico dentro d. 1à 4structuli- de c1.:sês'!ue6
trrt.ndosè dê rêl..cionès de clarê J no de su caniidail absolut€,
es Èoùrel^s retacioncr que estr blacen esôs capit.li.ta3, dorde
descansa el cônjùto Ce 1r. est.uciu!,: de c1z.6e!,

l.- fi.el,nente, 1a radiôgratta que


heno! intentado h.cer de 1e estluctu:a de cle.es en Chite !a!â
el .fio 1970, tiene la ventaja, sobrê 1os andliÊis que diviaen
. 1. sociedâd èn êlupos sôct.rIès seeûr La pelce?cidn de ingre-
sos, Ae quê lâs clases quealandllectanente vinculâd6s â ta orga-
niz.ci6a de 12 lloducci6n Cê êxcedente ecohéûico o a su distri-
buci6n, de te1 4odo 1ue l.s tenCen.i..r que â1inèntan el d€s.r!o-
11o econdnico nô son independienter ce lcs divercos glulos so-
ciÈIes !.!ticilateÈ ce dicho itesâllcI1o. ]lridentêbentô est. no
inr.lide eI anglisis que centrâ 1â etenci6n solre cifêlentêE
g.ù!os sociâles ubi.?dos en un. esôa1! de inefesôs, cuesti6n he-
cêserir !.r. fija! tos oùjetlvos y neilios dê unâ lotiticâ de.e-
distlibuci6n de ineresos.

jih e'trb::rjo, e1 analisis de clase


leducido a cu sinplê êstiuctufs econdnica no pùede da! cuent€
de1 deÊalrollo histd.ico dè ùa fomrci6h soclat., lues et con
po.teûiento lolitico ê ideô16gico dè 1as clases que estâh ên e1
t!.rsfonrto ite dicho dê3enô11o !:se lor nediacionês cônltejas
tue imliden tods lectule line..l enbrê est.ucturâ êcondnice y
êstluctulz politicz. :i'ôien la !.re dei conflicto de tes c]e-
Êês puêde est.! en tâs retaôiônes roci.lês êst.blectdas lor e1lz6
en è1 proceso ite ploduccidn, 1È dinimica dê dicho conftictô,
.r.nc. de los irterese3 divelgenre. en to!ûo el pode! de1 Es_
teilo y sù orgânizeciôn, rsi cono reslecto . t.s dif,elentês rê_ /,
-64 -

:p!êsênlacioleg iiteol6g_ic!s qi:ê lâs clesêE


conducta y su eccidn ê! êI conjnntô de 1as réteciones soctales.

Por et1o, Ia ladtosràfia qué hemo,


presëntrdo dè la estluctu..r dê c1a6es en chile, Dos itêla apeEs
ên et mb!âl del plotleû cêntlal que se deliva ilê] conociDi€n-
to de todâ estmctura, es dèci!, sù conociûiento hlstdfico.:in
e l b a l g o , 1 - n e d l c i 6 n r e c i c - ! 6 . r c : p e c : f i c i d u d ê s i t u c . L s êr e t . c i o _
hes de ctric ton-1, t h-vet Jdro ie su êst.rcrurè econddic,,de_
;
blilo 6 1. sltuâcidh de subde."t.loUo ô.litatistà en 1à que se
encuent!.n, co4o po! ejenllo, èI renilro]êteriâdo y 1as capàs
medt.s ?selrriàdss, ler.rtten desde yê corlesir todo intehto de
bipot.ridad o de fécit leplesertaci6n lo1itiôa <ie las ctssêê.
çllAslr

l,- Par. La it1Ét1nc16ù d€ suilsl6n roM.1 y sslst6n r..l d3l


trabàlo al c6!1te1 véssèt'lÂs doB fâlas hlstdrLo!! il.i. il.-
ElrÈo]lo olp1tali8târ ên 'Un ce?Itulo badito d.1 c.D1ta1..
C.t{èB. lni.otr Gônèràl€ d'.dltlons 1otl.

2,- !ârâ û êBtudto d.l 1nquilln.j€, v6aEâ ê1 !lo11lo trrbâJo


"Er lnquirlno dê] ch!1ê cênt!êl'. Puù1icaô16n
18r*i"îB;T:!n

3.-'3*ffi$i31." d6 1a Rèfo$aAalarrâchileE,(rov.7o-rlr|.72)

4,- v6æê J.c.!iârt!. "As8ldlaôos rEa16s .n chu.i. R.ytsr!


Istlmù€llcêna d€ socLologta. BucnoEÀ1!és, 1969,

5.- Ob.clt.

6.- v6âsê ù.Rin€1sn,.Ec@d1c €ffêcts of Ch1l.a|1Nàttonêl 6x-


proptâtton policy on t[6 plivBtâ corêrclal falE s.oto!
1264-1999.. rs!l! docroldr nnlv.of raryrand, r9?t..
véeg., c.rta In!.r!âtlôrllt d,.rudês dêa srNctùi.s àÈâ1-
res.'h !ôfotû .grâln chltl€mo p6ndùt l'ûrlta poDùrÀl
rer, nontpêttt.! 1975.

?.- Véâg.!.!a Ihdustrh y 1a Àeltouitrê .n.l D6saFollo Ece


nôrtco ch1I.non. S.r8to Àlarda y À1!€rto ttàrtlnoz, Insti.
ruro do Boonontâds Ie ûnlvêlsûad d. chlr€. 1970:cuÀdra
III. PÉaine 58,

8.- E6tt@c16n 6f.ctuâd. !o! lE oflctnÀ d6 Dteltloaal6n v ê*


rËs:i":iàii:'F:3"$""?ixi:i:igl.',:Tii:i"Tl'i3$13*!l
B4co d61 E6tedo, c.ht]ô, Àgosto do r9?1.

9.- lEitucctdn !6rsonal dot


tàl'. téa.202. Colt.êtiô
*tiltlY"rilii** hê.it 'rqc'Pl-
10.-'hncuêBta dê r! p.quôia 1tritwt.la y !!t6sànèdo " . Ob.clt.
66

11-- l,tuchèco."k tne.!.ld - it!ûiela v lag corlona1om6 tF


r6nao1-omfè6 .n sr d.eir.tlo dé 1à 1nù|lt!i.., Pubuc.
vlrls unrv.ns.raradc6tor tca d. ch11.,

12,- Véa!6_S.!1t.!. "Ef.cto. it€ ras C!6.sd. llopl.rllit loolrl v


ïiil::.$.i:,ii:T$i. chlrên.".Tlt'ætio Ë";;6û1;;_i;rË3

soble6r d.s!!rôno chuêno..où.


"'-:ii3};i*"Ei:"ni6s
*'- **" é1dêsaûo11o
ch1l€noi
If::ir:"i*fl::T3i:i3!l'"

" *+g**ii';f'+t,*ll;;ll
:
16.- I.Holktà. 'ÂiÉl1sls EÊtaatistlcô. , , . . pég,Zo.

You might also like