సంగీతం రీతులు,లోతులు కొడవటిగంటి రోహిణి ప్రసాద్

dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ø=&Ée{Ï>∑+{Ï s√Væ≤D° Á|ükÕ<é
ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥düTº

<Ûäs¡ : s¡÷. 150/`
yÓTT<ä{Ï eTTÁ<äD : Ä>∑düTº 2014
Á|ü‘·T\≈£î, $esê\≈£î : ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº,
bÕ¢{Ÿ HÓ+. 85, u≤˝≤J q>∑sY,
>∑T&çeT˝≤ÿ|üPsY, ôV’≤<äsêu≤<é ` 500 006.
bò˛Hé : 23521849
www.hyderabadbooktrust.blogspot.com
eTTÁ<äD : nqT|üeT Á|æ+≥sY‡, Á^Hé eP´, 126 XÊ+‹q>∑sY,

ôV’≤<äsêu≤<é ` 28 bò˛Hé : 23391364, 23304194
Email: anupamaprinters@yahoo.co.in
iii
|Á øü ±X¯≈î£ \ eTq$
ˇø£y˚fi¯ H˚qT >∑qTø£ uÛÖ‹ø£ XÊgy˚‘·ÔqT ø±ø£b˛j·TT+fÒ ãVüQXÊ...
dü+^‘·y‘˚ qÔ· T nj·TT´+&˚yê&çì. ‘·s#¡ T· >± Hê Ä˝À#·q\˙ï dü+^‘·+˝ÀH˚
kÕ>∑T‘·T+{≤sTT. Hê |ü>∑{Ï ø£\\˙ï dü+^‘·+˝ÀH˚. Hê J$‘êìï H˚qT
dü+^‘·|sü +¡ >±H˚ ìs¡«∫+#·T≈£îH˚, ns¡+ú #˚dTü ≈£îH˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚dTü +Ô {≤qT.
`n\“sYº ◊HéôdºÌHé
2011 Hê{Ï e÷≥. dü+^‘·+ô|’ ‘êqT $$<Ûä dü+<äsê“¤˝À¢ sêdæq yê´kÕ\
dü+ø£\Hêìï Á|ü#·T]+#ê*‡+~>± ø√s¡T‘·÷ s√Væ≤D° Á|ükÕ<é ˇø£ s√Eq ãTø˘Á≥dtºqT
dü+Á|ü~+#ês¡T. ø±˙ dü+^‘· dü+ã+<Ûä |ü⁄düÔø±\qT Á|ü#·T]+#˚ dü+Á|ü<ëj·T+>±˙,
nqTuÛeÑ +>±˙ ˝Òq+<äTq <ëìøÏ y˚T+ |üP]Ô Hê´j·T+ #ÓjT· ´>∑\eTqï qeTàø£+ ø£\>∑˝<Ò Tä .
n<˚ $wüj·÷ìï yê]øÏ ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô MT e+{Ï #·ø£ÿ>± sêj·T>∑\ XÊgy˚‘·Ô, $eTs¡Ù
#Ój·T´>∑\ $X‚¢wü≈£î\T ôd’qT‡qT kÕe÷õø£ ø√D+ qT+∫ $X‚¢wæ+∫ |ü⁄düÔø±\T sêùdÔ
u≤>∑T+≥T+<äì Á|ü‘´˚ ø£+>± nuÛ´Ñ ]ú+#ê+. n+<äT≈£î Äj·Tq dü+‘√wü+‘√ n+^ø£]+#ês¡T.
@&Ü~ ‹s¡≈£îÿ+&ÜH˚... Äj·Tq‘√ ø£*dæ |üì#˚dæq Ä ø=~›ø±\+˝ÀH˚ y˚TeTT Äj·Tq$
eT÷&ÉT |ü⁄düÔø±\T rdüT≈£îe#êÃ+.
2012 ôdô|º+ãs¡T˝À s√Væ≤D° Á|ükÕ<é nø±\ eTs¡D+ n+<ä]˙ ø£\∫y˚dæ+~.
Ä ‘·sê«‘· Äj·Tq dü+^‘·+ |ü⁄düÔø±ìï m˝≤¬>’Hê y˚Ty˚T Á|ü#·T]<ë›eTì dü+ø£*Œ+#ê+.
m+<äTø£+fÒ <ëìï Äj·Tq Ç+¬ø|üŒ{Ïø° rdüT≈£îsê˝Òs¡T ø±ã{Ïº. ˇø£ s¡ø£+>± Ç~ y˚T+
Äj·Tq≈£î düeT]ŒdüTqÔ ï ìyê[. e÷ á Á|üjT· ‘êïìøÏ dü+^‘· Á|æjT· T\T, s√Væ≤D° Á|ükÕ<é
n_Ûe÷qT\+‘ê n+&É>± ì\TkÕÔs¡ì Ä•düTÔHêï+.
dü+^‘·+ dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\ô|’ #·s¡Ã ø=‘·Ô<˚+ ø±<äT. eTqeT+<äs¡+ ˇ+≥]>±
ˇø£ÿfi¯fly˚T ≈£Ls¡TÃì $q≥+ qT+N uÛ≤Ø m‘·TÔq »]π> ø£#˚Ø\≈£î Vü‰»s¡e≥+ es¡≈£L...
dü+^‘êìï _Ûqïs¡ø±\ kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T˝À¢ ÄkÕ«~düTÔ+{≤+. dü+^‘· Á|ü<äs¡Ùq\qï$
dü+düÿ è‹ì ã{Ïº, kÕe÷õø£ Ä]úø£ yê‘êes¡D≤ìï ã{Ïº _Ûqï s¡÷bÕ\qT rdüT≈£î+≥÷
ñ+{≤sTT. n+‘·{≤ ñqïfÒ¢ eTq uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ≈£L&Ü dü+^‘·+ $wüj·T+˝À ªñqï‘·
dü+düÿ è‹μ, ª‘·≈£îÿe s¡ø£+ dü+düÿ è‹μ nqï yÓ’s¡T<Ûä´ <Û√s¡DÏ düŒwüº+>± ñ+~. ªñqï‘·μ
kÕ+düÿ è‹ø£ s¡÷|ü+>± #Ó˝≤eTDÏ nj˚T´ <ëì˝À kÕ<Ûës¡D+>± XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·y˚T
(ø£sêí≥ø£, Væ≤+<ä÷kÕú˙ ¬s+&É÷ ø±y=#·TÃ) $qã&ÉT‘·T+≥T+~. á ø£#˚Ø\T ª#ê˝≤
dü+Á|ü<ëj·T+>±μ mø£ÿ&√ ø£fi≤ y˚~ø£\ MT<ë, ø£#˚Ø Vü‰fi¯fl˝Àq÷ »s¡T>∑T‘·T+{≤sTT.
ÁXÀ‘·\T ≈£L&Ü eTÚq+>± ≈£Ls¡TÃì $+≥÷ dü+^‘êìï ÄkÕ«~düTÔ+{≤s¡T.
iv
BìøÏ |üP]Ô _Ûqï+>± ` $T>∑‘ê dü+^‘· s¡ø±\˙ï ≈£L&Ü (C≤q|ü<ë\‘√ düVü‰)

#ê˝≤ es¡≈£L M<ÛäT˝À¢, ≈£L&Éfi¯fl˝À, ãVæ≤s¡+>∑ düuÛÑ˝À¢ Á|ü<ä]Ù‘·eTe⁄‘·T+{≤sTT. ÁXÀ‘·\T
≈£L&Ü M{Ï˝À uÛ≤>∑yÓTÆ, >=+‘·T ø£*|æ ˝Ò<ë n&ÉT>∑T ø£~|æ ñ‘ê‡Vü≤|üs¡Tdü÷Ô... ‘·eTqT
‘êeTT e´ø°Ôø£]+#·T≈£î+≥T+{≤s¡T. M{Ï˝À ˇø£{Ï m≈£îÿyê, eTs√{Ï ‘·≈£îÿeH˚+ ˝Ò<äT.
ìC≤ìøÏ á uÛ<Ò eä Tqï~ M{Ï≈î£ qï dü+^‘· >∑TD+˝À>±˙, ÁbÕX¯d´Ôü +˝À>±˙, Á|üe÷D≤˝À¢
>±˙, ÁbÕ<Ûëq´+˝À>±˙ mø£ÿ&Ü ˝Ò<äì H=øÏÿ #ÓbÕŒ*‡ ñ+~. á uÛÒ<ë\≈£î eT÷˝≤\T
#ê˝≤ es¡≈£L dü+^‘·ø±s¡T\ ˝Ò<ë ÁXÀ‘·\ kÕe÷õø£, Ä]úø£ kÕúj·TT\ MT<ë, kÕe÷õø£
es¡Z H˚|ü<∏ë´\ MT<˚ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥THêïsTT. eTq+ á ¬s+{Ï eT<Ûä´qTqï <ä÷sêìï
|üP&çÃ, n+‘·sê\qT ‘·–+Z #·>*∑ –‘˚ uÛ≤s¡rj·T dü+^‘·+ ì»+>±H˚ kÕs¡«»˙qeTe⁄‘·T+~.
s√Væ≤D° Á|ükÕ<é sêdæq á yê´dü |üs¡+|üs¡ eTq*ï Ä ~X¯>± q&ç|ædüTÔ+<äì Ä•<ë›+.
á dü+ø£\Hêìï rdüT≈£îsêe≥+˝À düV≤ü ø£]+∫q ø=&Ée{Ï>+∑ {Ï \*‘·, $»j·T>√bÕ\+,
<˚e⁄\|ü*¢ ø£èwüíeT÷]Ô, ¬sVü≤e÷qTB›Hé ùwø˘, #·+Á~ø£\≈£î e÷ <Ûäqýê<ë\T.
`ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº

Ä>∑düTº 2014
e÷≥\T n+‘·yÓTÆq #√≥ dü+^‘·+ Äs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~!

v
s√Væ≤D° |Á kü Õ<ä+
dü+^‘·+ düeTTÁ<ä+ e+{Ï~. <ëì yÓ’XÊ\´+ ˇø£ÿkÕ]>± n+<ä<äT. mHÓïH√ï
s¡ø±\ dü+^‘ê\THêïsTT. bÕ≥\THêïsTT. Á|ü‹ bÕ≥ yÓqTø± >=|üŒ ˝À‘·T\THêïsTT.
bÕ≥ $H˚yê]øÏ Ä ˝À‘·T\T ‘Ó*j·Tø£ b˛e#·TÃ. ‘Ó*ùdÔ e÷Á‘·+, bÕ≥˝Àì s¡T∫, <ëì
MT<ä >ös¡e+ eT]+‘· ô|s¡T>∑T‘êsTT. bÕ≥ $ì Äq+~+#·˝Òì yês¡T eTqTwüß˝Ò ø±s¡T,
nHêïs=ø£ y˚T<Ûë$. n+<äs¡÷ @<√ ˇø£ s¡ø£+ bÕ≥ $ì Äq+~+#˚ yêπs. >=+‘·T ø£*|æ
bÕ&˚ yêπs. ø±˙, ø=ìï Á|ü‘˚´ø£eTsTTq bÕ≥\ dü+>∑‹øÏ e#˚Ãdü]øÏ, n<˚<√ e÷≈£î
‘Ó*j·T<ä+&û, n+{≤s¡T. XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+ >∑T]+∫ |ü{+ºÏ #·T≈£îH˚ yêπs ‘·≈î£ ÿe. n+<äT˝À
˝À‘·T\Tqï e÷≥ e÷≥ ì»y˚T, ø±˙ dü+^‘·+ $q&ÜìøÏ n$ n&É+¶ sêe⁄. düeTTÁ<ä+˝ÀøÏ
~>±\+fÒ ø£wüºy˚TyÓ÷ >±ì, #·÷&É&ÜìøÏ @$T{Ï düeTdü´!
dü+^‘·+ >±˙, kÕVæ≤‘·´+>±˙ eTπs<äsTTHê >±˙ |ü]#·j·T+ ô|]–qø=B› u≤>±
ns¡úeTe⁄‘·T+~. eTq+ e+≥ ‘Ó\TdüT >∑qTø£ ‹+&ç ‹q&É+ ˝Ò<äT. ‹qï e+≥ø£+
$esê\T ‘Ó*ùdÔ ø£*π> ˝≤uÛÑeT÷ ˝Ò<äT. n{≤¢π> dü+^‘·+ $+≥÷ ñ+&Ü*. dæìe÷
bÕ≥\sTTHê düπs, yê{Ï˝Àì ˝À‘·T\T sêqT sêqT ‘Ó\TkÕÔsTT. Çø£ s√Væ≤D° Á|ükÕ<é
˝≤+{Ï yês¡T Á|üø£ÿq ì\ã&ç ªÇ~>√! á $es¡+ #·÷&ÉTμ nì #ÓbÕŒs¡qTø√+&ç. s¡T∫
eT]+‘· düT\uÛ+Ñ >± ‘Ó\TdüT+Ô ~. XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+ >∑T]+∫, düT\uÛÑ |ü<‹Δä ˝À #Óù|Œyês¡T
˝Òø£H˚, n~ ∫{≤s¡T ø=eTàq $TsƒêsTT bı≥¢+˝≤ $T–*+~. s√Væ≤D° Á|ükÕ<é sêdæq á
yê´kÕ\T $TsƒêsTTì øÏ+<ä≈£î ~+∫ n+<ä]ø° |ü+#·T‘êsTT.
s√Væ≤D° Á|ükÕ<é XÊgE„&ÉT, kÕ+πø‹ø£ ì|ü⁄DT&ÉT. Çø£ dü+^‘· kÕVæ≤‘ê´\˝À
˝À‘·sTTq nqTuÛÑe+ >∑\ eTìwæ. Äj·Tq dü«j·T+>± dæ‘êsY $<ë«+düT&ÉT, s¡#·sTT‘·
≈£L&Üq÷. XÊÁd”j Ô T· <äèø£Œ<∏+ä ‘√ dü+^‘· $wüj÷· \qT $X‚w¢ +æ ∫, düT\uÛeÑ TsTTq e÷≥˝À¢
#Ó|üŒ&É+ Äj·Tq≈£î u≤>± ≈£î~]+~. ‘·+Á&ç>±s¡T ≈£î≥T+ãsêe⁄>±] ø±s¡D+>±, dü«+‘·
ÄdüøÏÔ e\qq÷ yÓTT<ä{Ï qT+∫, dü+^‘·+‘√, $<ë«+düT\‘√ >∑&ÉT|ü⁄‘·÷, yê] e÷≥\T
$+≥÷, #·s¡Ã˝À¢ bÕ˝§Z+≥÷ >∑&çù| neø±X¯+ Á|ükÕ<é≈£î n+~+~. n~ Äj·Tq
ne>±Vü≤qqT ô|+∫+~. dü«‘·V‰ü >± XÊÁd”j Ô T· <äèø£Œ<∏+ä ñ+&É&+É ‘√ ‘·q dü«+‘· $X‚w¢ D
ü
‘√&ÉsTT+~. dü+^‘·ø±s¡T\≈£î, bÕ&É&É+, yêsTT+#·&É+ ‘Ó*dæq+‘· dü+^‘·+ >∑T]+∫
#Ó|üŒ&É+ #˚‘·>±<äT. s¡#·sTT‘· >∑qTø£ Á|ükÕ<é $es¡D\T düT\uÛÑ+>± kÕ>±sTT. n+<ä]ø°
ns¡úeTj˚T´ Ø‹˝À q&ç∫, ÄVü‰! nì|æ+|üCÒXÊsTT.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+˝Àì y˚T{Ï ø£fi≤ø±s¡T\qT $qï s√Væ≤D° Á|ükÕ<é, yê]˝Àì
Á|ü‘˚´ø£‘·\qT u≤>± >∑T]Ô+#ês¡T. |òüT+{≤ |ü<äΔ‘·T\qT, >±Á‘·, yê<ä´ XË’© uÛÒ<ë\qT
vi
>∑eTì+∫ eTq≈£î #·øÿ£ ì $es¡D\T n+~+#·>*∑ >±s¡T. ø£fi≤ø±s¡T\T, sê>±\T, b˛*ø£\T

yÓTT<ä\sTTq n+XÊ\qT #·~$‘˚, e÷≈£î ‘Ó\TdüT nqT≈£îqï yê]øÏ ≈£L&Ü mH√ï ø=‘·Ô
ne>±Vü≤q\T ø£*–+#˚ rs¡T˝À Á|ükÕ<é yê´kÕ\T kÕ>±sTT.
s√Væ≤D° Á|ükÕ<é≈£î ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À ÄdüπøÔ>±˙, Á|üy˚Tj·T+ ≈£î<äs¡˝Ò<äT.
n+<äT≈£î ø±s¡D≤\THêïsTT. nsTT‘˚, Äj·Tq≈£î >∑\ ne>±Vü≤q e÷Á‘·+ ì»+>± >=|üŒ~.
Ä dü+>∑‹ á yê´kÕ˝À¢ n&ÉT>∑&ÉT>∑Tq ø£qã&ÉT‘·T+~.
dæìe÷ bÕ≥\ >∑T]+∫ s√Væ≤D° Á|ükÕ<é n+~+∫q $X‚¢wüD\T ÄX¯Ãs¡´ø£s¡+>±
ñHêïsTT. kÕVæ≤‘·´+, dü«sê\T, \j·T yÓTT<ä\sTTq yê{Ï $esê\T, yê{Ï eT<Ûä´qT+&˚
dü+ã+<Ûë\T eTq*ï bÕ≥\≈£î ø=‘·Ô nsêú\T yÓ<äT≈£îÿH˚ es¡≈£î ˝≤>∑T‘êsTT. dæìe÷
bÕ≥+fÒ @eTT+~˝Ò nqT≈£îqï yê]øÏ, bÕ≥˝Àì ø£qã&Éì ˝À‘·T\qT #·÷ùd+<äT≈£î
#·ø£ÿì e÷s¡Z+ #·÷|æ+#ês¡T á s¡#·sTT‘·.
s√Væ≤D° Á|ükÕ<é #ê˝≤ ‘Ó*$>∑\ eTìwæ nì Çyêfi¯ mes¡÷ Á|ü‘˚´ø£+>± #Ó|üŒ
qedüs¡+˝Ò<äT. Äj·Tq dæ‘êsY yê<ë´ìï >∑Ts¡Te⁄ <ä>∑Zs¡ H˚sêÃs¡T. dü+^‘·+˝Àì $T>∑‘ê
dü+>∑‘·T\qT, ø°uÀsY¶ yê<ë´ìï dü«+‘·>±H˚ H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T. n+<ä]ø°, á H˚s¡TŒ ‘·q˝≤π>
edüT+Ô <ä˙, sêyê\˙ q$Tàq Á|ükÕ<é dü+^‘·+˝Àì yÓTT<ä{Ï bÕsƒê\T nq<ä>Z∑ yê´kÕ\qT
ø=ìï+{Ïì n+~+#ês¡T. Äj·Tq #Ó|Œæ q+‘· düT\uÛ+Ñ >±, dü+^‘·eT÷, ø°uÀsY¶ yêsTT<äéT÷
n+<ä]ø° |ü≥Tºã&˚Hê nì nqTe÷q+. ø£èwæ nedüs+¡ nì Á|ükÕ<é ≈£L&Ü ôV≤#·Ã]+#ês¡T.
á yê´kÕ\˙ï ø£*|æ #·~$q yê]˝À ne>±Vü≤qqT ô|+#·T‘êsTT. <ë+‘√
eTqdüT˝À¢ eT]ìï Á|üXï¯ \T |ü⁄&É‘êsTT. yê{Ïø,Ï Ç+‘· düT\uÛeÑ TsTTq Ø‹˝À, ÄdüøøÔÏ s£ +¡ >±
düe÷<ÛëHê\T n+~+#˚ yê]ì yÓ<äTø√ÿyê*.
s√Væ≤D° Á|ükÕ<é eTq eT<Û´ä ˝Òì˝À≥T, Hê˝≤+{Ï yê]πø ø±<äT, n+<ä]˙ ø£\es¡
ô|&ÉT‘·T+~. Äj·Tq <ë]˝À q&ç∫, Á|ü|ü+#êìøÏ ne>±Vü≤q\T |ü+#˚yês¡T eTT+<äT≈£î
sêyê*!
˝≤+>¥ *yé dü+^‘·+! ˝≤+>¥ *yé s√Væ≤D° Á|ükÕ<é!!
`¬ø._. >√bÕ\+
vii
$wüjT· dü÷∫ø£
1e uÛ≤>∑+ : ø£sêï≥ø£ dü+^‘·+
1. z¨ j·÷Á‹≈£î&Ü.. 1
2. ø£èwüí+ e+<˚ »>∑<äTZs¡T+ 6
3. dü+^‘·s¡dü bÕqXÊ\ |òüT+≥kÕ\ 12
4. |òüT+≥kÕ\ Á|ü‹uÛÑ≈£î eT#·TÃ‘·Tqø£ ≈£î+r≈£îe÷] 17
5. |ü⁄wüŒ $˝≤|ü+ - sê>±\‘√ dü˝≤¢|ü+ 24
6. nkÕe÷q´ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT dæ.ÄsY.düTã“sêeTHé 27
7. kÕs¡úø£ HêeT<Û˚j·TT&ÉT dü+^‘·sêe⁄ 31
8. dü+^‘·sêe⁄>±] ∫qïHê{Ï dü+>∑‘·T\T 37
9. eTVü‰eT¨bÕ<Ûë´j·T áeTì X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ 41
10. 88 @fi¯fl j·TTe≈£î\T 46
11. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí 53
12. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí dü+^‘·+ 61
2e uÛ≤>∑+ : Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+
1. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+ 66
2. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±Á‘· dü+^‘·+˝À |òüTsêHê\T 72
3 dæ‘êsY, düTsYãVü‰sY\ düe´kÕ∫ ñkÕÔ<é ÇÁeT‘Y U≤Hé 82
4. >∑Ts¡Te⁄\ dü+düàs¡D ø=qkÕ–düTÔqï >±j·Tì Á|üuÛ≤ nÁ‘˚ 86
5. n‘·T´‘·ÔeT Væ≤+<äTkÕÔ˙ >±j·T≈£î&ÉT ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé 91
6. yê<ä´ dü+^‘êìøÏ n<äT“¤‘·B|ü+ yÓ*–+∫q n˝≤¢ñB›HéU≤Hé 96
7. ‘·ã˝≤ e÷+Á‹≈£î&ÉT nVü≤à<é C≤Hé ~∏s¡ø±« 100
8. HÍcÕ<é 104
9. z.|”. qj·T´sY 115
10. >±j·Tø£ >∑+;Ûs¡T&ÉT ñkÕÔ<é nMTsYU≤Hé 122
11. düs√«‘·ÔeT dæ‘êsY $<ë«+düT&ÉT ñkÕÔ<é $˝≤j·T‘YU≤Hé 128
viii
3e uÛ≤>∑+ : sê>∑düT<Ûä
1. eTq XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ 140
2. sê>±\÷ dü«sê\÷ 145
3. ÁX¯ó‹$T+∫q sê>∑+ 150
4. bÕ≥˝À¢ \j·T $Hê´kÕ\T 155
5. ÁX¯ó‹ \j·T\ q+<äqeq+ 159
6. dü+^‘êìøÏ düŒ+<äq 162
7. dü+^‘·+‘√ ≈£îd”Ô 166
8. E>∑˝Ÿ ã+B ø£#˚Ø\T 176
9. ø£fi≤´DÏsê>∑+ - nqTã+<Ûä+ 182
10. uÛ≤e ‘·s¡+>±\ dæ+<ÛäTe⁄ : uÛ…’s¡$ 184
11. Væ≤+<√fi¯ sê>∑+ 188
12. Ke÷CŸ/ Ke÷#Y/ ø£e÷dt sê>∑+ 191
13. dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ‘êfi¯+ q&Éø£\T, $s¡T|ü⁄\T 194
14. ø°uÀsY¶ MT<ä sê>±\T 198
15. Vü‰ (dü´+) dü+ (^‘·+) 205
1e uÛ≤>∑+
1. z¨ j·÷Á‹≈£î&Ü..
Áo kÕ\÷s¡T sêCÒX¯«s¡sêe⁄ nø√ºãsY 26, 1999q #ÓHÓ’ï˝À ø±\+ #˚kÕs¡T.
Äj·Tq‘√ ˇø£ j·TT>∑+ n+‘·]+∫+<äqï Áo mdt . |æ. u≤\düTÁãVü≤àD´+ >±] e÷≥
nø£åsê˝≤ ì»+. sêCÒX¯«s¡sêe⁄>±] eTè‹øÏ dü+‘ê|ü+ #Ó+<˚ Á|üyêkÕ+Á<ÛäT˝À¢ Hêe+{Ï
n_Ûe÷qT\T sêCÒX¯«s¡sêe⁄>±]øÏ Á|ü|ü+#·+ n+‘·{≤ m+<äs√ ñHêïs¡T. meT#·÷sY
Ä]ºwßü >º ± Hê≈£î Çs¡y’Ó @fi¯fl ÁøÏ‘+· sêCÒX«¯ s¡sêe⁄>±]ì ø£\TdüTø=H˚ neø±X¯+ \_Û+∫+~.
Ä $esê\qT á yê´dü+˝À sêdüTÔHêïqT. -s√Væ≤D° Á|ükÕ<é
1937 ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü~ùV≤H˚fi¯fl ej·TdüT‡˝ÀH˚ dæ˙ <äs¡Ù≈£î&ÉT>± |üì ÁbÕs¡+_Û+∫
250 ∫Á‘ê\≈£î dü«s¡ s¡#·q #˚dæq sêCÒX¯«s¡sêe⁄ #ÛÓ’˝Ÿ¶ ÁbÕ&çJ>± ù|s¡T bı+<ës¡T.
Áoø£èwüí ©\\T nH˚ dæìe÷˝À |ü<äeT÷&˚fi¯fl ej·TdüT‡˝À ø£èwüßí&ÉT>± q{Ï+∫ bÕ≥\T
bÕ&çq sêCÒX«¯ s¡sêe⁄qT ÄHê{Ï Á|üd<æ Δä >±j·Tø£ q≥T&ÉT C§qï$‘·T\Ô X‚w–ü ]sêe⁄ m+‘√
yÓT#·TÃø√>± $Hêïqì Á|üU≤´‘· dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ÉT ô|+&Ü´\ Hêπ>X¯«s¡sêe⁄ ˇø£ yê´dü+˝À
sêkÕs¡T. ∫qï‘·q+˝ÀH˚ sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±s¡T ‘·q nqï kÕ\÷s¡T Vü≤qTeT+‘·sêe⁄‘√
ø£*dæ s¡ø£s¡ø±\ yêsTT<ë´\qT yêsTTdü÷Ô Áb˛Á>±eTT\T Ç#˚Ãyês¡≥. dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT
#·\|ü‹sêe⁄≈£î Äj·Tq >∑Ts¡T‘·T\T´&ÉT. eTs=ø£ Á|üeTTK dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ÉT Ä~Hêsêj·TD
sêe⁄ sêCÒX¯«s¡sêe⁄qT ø£fi≤sê<Ûä≈£î&ÉT, ø£fi≤Ádüwüº>± n_Ûe]í+#ês¡T. Ç˝≤ düeTø±*≈£î\
eTqïq\qT bı+~q sêCÒX¯«s¡sêe⁄ ‘Ó\T>∑Tyês¡+<ä]ø° n_Ûe÷q bÕÁ‘·T&Ée≥+˝À
nX¯Ãs¡´+˝Ò<Tä . ‘·q ∫qï‘·q+˝À $»j·Tq>∑s+¡ ˝À sêCÒX«¯ s¡sêe⁄, <ë«s¡+ yÓ+ø£≥kÕ«$T
Hêj·TT&ÉT >±] e<ä› •wüß´&ÉT>± #˚sês¡˙, Äj·Tq nqTeT‹ bı+<ä≈£î+&Ü @&˚fi¯fl
ej·TdüT‡˝À ø£#˚Ø #˚dæq+<äTe\¢ Hêj·TT&ÉT>±]øÏ ø√|ü+e∫Ã dü+^‘·+ H˚s¡Œ&É+
e÷H˚kÕs¡˙, e÷ Hêqï>±s¡T #ÓbÕŒs¡T. n~ ˇø£$<Ûä+>± ‘Ó\T>∑T Á|ü»\≈£î y˚T\T
#˚dæ+<˚yÓ÷! ‘·s¡yê‘· sêCÒX¯«s¡sêe⁄>±s¡T ø°#·ø£ e<Ûä dæìe÷ø£ì ø£\ø£‘êÔ yÓ[fl, ¬≈.m˝Ÿ.
ôd’>∑˝Ÿ e<ä› ø=Hêïfi¯ófl, ÄÁ>± |òüTsêHê≈£î #Ó+~q ñkÕÔ<é |ü+ø£CŸ U≤Hé e<ä› ø=Hêïfi¯Sfl
•wü´]ø£+ #˚kÕs¡≥. yÓTT<ä{À¢ sêeTÁãVü≤à+ e+{Ï <äs¡Ù≈£î\T ‘·s¡yê‘· C…$T˙ e+{Ï
dü+düú\÷ sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±] dü+^‘· <äs¡Ùø£‘·«+˝À ∫Á‘ê\T ì]à+#·&É+, eT©¢X¯«]
e+{Ï dæìe÷\ bÕ≥\T $X‚wü Á|üC≤<äs¡D bı+<ä≥+ n+<ä]ø° ‘Ó*dæ+<˚ !
u§+u≤sTT˝À y˚TeTT 1979˝À ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‹ dü$T‹ Ä<Û«ä s¡´+˝À wüDTàU≤q+<ä
Vü‰\T˝À sêCÒX¯«s¡sêe⁄ HÓ’{Ÿ @sêŒ≥T #˚kÕ+. Ç+<äT≈£î Á|üeTTK y˚DT $<ë«+düT&ÉT
@\÷Ã] $»j·Tsê|òüTesêe⁄ e÷≈£î düVü‰j·T+ #˚kÕs¡T. Ä ø±s¡´Áø£eT+˝À ÁoeT‹
2 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
|æ. düTo\, sêeTø£èwüí ‘·~‘·s¡T\T bÕ˝§ZHêïs¡T. H˚qT dæ‘ês¡ yêsTTkÕÔqì ‘Ó*j·T>±H˚
sêeTø£èwüí ‘êqT eTqdüTq eTqôd’ bÕ≥ bÕ&É‘êqì düs¡<ë |ü&Ü¶s¡T. H˚qT H˚s¡TÃø=qï~
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+. nsTTHê eT+∫ yÓT˝§&û ñqï m≥Te+{Ï dæìe÷
bÕ≥ nHêï H˚qT Çwüº|ü&É‘êqT. kÕúìø£ ø£fi≤ø±s¡T\‘√ u§+u≤sTT˝À ‘·s¡#·T ‘Ó\T>∑T
dæìe÷ bÕ≥\ Ä¬sÿÅkÕº Áb˛Á>±eTT\T ìs¡«Væ≤+∫q Hê≈£î ]Vü‰s¡‡˝Ÿ‡ ≈£÷&Ü ˝Ò≈£î+&Ü
‹qï>± ùdºõMT<ä eTÁ<ëdüT qT+∫ e∫Ãq ø£fi≤ø±s¡T\‘√ ø£\dæ yêsTT+#·&É+ ø£wüº+
nì|æ+#·˝<Ò Tä . Ä $<Û+ä >± ˇø£{Ï s¬ +&ÉT s√E\T sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ >±]‘√ >∑&ùç | neø±X¯+
\_Û+∫+~. sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±s¡T, Hê≈£÷ Hê $TÁ‘·T\≈£÷ ‘·q bÕ≥\˙ï Ä¬sÿÅkÕº
Ç+≥s¡÷¢&é‡ ‘√ düVü‰ ø£+sƒ¡‘ê e#·TÃqì $ì #ê˝≤ dü+‘√wæ+#ês¡T. y˚TeTT Äj·TqqT
bı>∑T&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT, ‘·q düVü≤» <Û√s¡DÏ˝À Äj·Tq ‘·q X¯ø£+ nsTTb˛sTT+<ä˙, ÄsY.&ç.
ãs¡àHé u≤D° Á|üC≤<äs¡D bı+<äT‘√+<ä˙ n+fÒ y˚T+ mes¡+ ˇ|ü⁄Œø√˝Ò<äT. Ábıô|òwüq˝Ÿ
>± $»j·T+ kÕ~Û+#·&Éy˚T nìï{Ïø£Hêï eTTKéTH˚ dæìe÷ s¡+>∑|ü⁄ uÛ≤eq e÷Á‘·y˚T Ä
e÷≥˝À¢ e÷≈£î <Ûä«ì+∫+~. Ä Hê{Ï Áb˛Á>±eTT˝À Äj·Tq ìsê«Vü≤≈£î&ÉT>± e÷Á‘·y˚T
ø±ø£ >±j·T≈£î&ÉT>± ≈£÷&Ü bÕ˝§ZHêïs¡T. Ä ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ Hê n_Ûe÷q dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ÉT
HÍcÕ<é eTTK´ n‹~Û>± sêe≥+‘√ Hê dü+‘√cÕìøÏ ne<ÛäT\T ˝Ò≈£î+&Ü b˛j·÷sTT.
eT÷&ÉTy˚\ d”≥T¢qï wüDTàU≤q+<ä Vü‰\T˝À u§+u≤sTT ‘Ó\T>∑T Áb˛Á>±eTT Vü≤Ödt|òü⁄˝Ÿ
ne≥y˚T ø±≈£î+&Ü, {Ï¬≈ÿ≥T¢ u≤¢ø˘ ˝À neTTà&ÉT b˛j·÷sTT. Ç~ m+‘· >=|üŒ $wüj·TyÓ÷
u§+u≤sTT˝À ‘Ó\T>∑T ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#˚ yê]øÏ e÷Á‘·y˚T ns¡ΔeTe⁄‘·T+~.
u§+u≤sTT Áb˛Á>±eTT ‘·s¡yê‘· H˚qT ôd\eMT<ä eTÁ<ëdüT yÓ[flq|ü⁄&ÉT,
sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ >±] Ç+{ÏøÏ yÓ[fl Äj·TqqT ø£\TdüTø=HêïqT. Äj·Tq m+‘√ ÄbÕ´j·T+>±
|ü\ø£]+∫, H˚qT n&É>∑ø£ b˛sTTHê H˚qT nø£ÿ&É ñqïø=~› s√E\˝ÀH˚ ‘·q dæ˙
]ø±]¶+>∑T˝À dæ‘êsY yêsTT+#·eTì n&ç>±s¡T. n+‘·≈£î eTT+<äT eTÁ<ëdüT dæ˙s¡+>∑+˝À
ù|s¡T bı+~q dæ‘êsY ø£fi≤ø±s¡T&ÉT e÷ $TÁ‘·T&ÉT Áo »Hês¡ΔHé >±] yÓ+≥ #ê˝≤
]ø±]¶+>∑T\≈£î yÓfi≤flqT ø±ì yêsTT+#·&É+ n<˚ yÓTT<ä{Ï kÕ]. Ä $<Ûä+>± ø£q´ø±
|üs¡y˚TX¯«] dæìe÷˝À sêCÒX¯«s¡ sêe⁄ >±] dü+^‘· <äs¡Ùø£‘·«+˝À <˚e⁄\|ü*¢ ø£èwüí XÊÅdüÔÏ
>±] bÕ≥≈£î H˚qT dæ‘êsY yêsTT+#·&+É »]–+~. n|ü⁄Œ&ÉT sêCÒX«¯ s¡ sêe⁄ >±s¡T bÕ≥≈£î
Vü‰s√àìj·T+ MT<ä ≥÷´Hé ø£+b˛CŸ #˚düTÔ+&É>± #·÷ùd neø±X¯+ ≈£÷&Ü \_Û+∫+~.
ø=ìï >∑+≥\bÕ≥T |æj÷· H√ yêsTTdüT+Ô &É>± ‘êqT $ì Äq+~+∫q dü+<äs“¡ +¤ >∑T]+∫
Äs¡TÁ<ä >±s¡T mø£ÿ&√ sêkÕs¡T. Hê≈£î ø£*–q nqTuÛÑe+ n≥Te+{Ï<˚ !
π≈e\+ dü+^‘·+ ø±≈£î+&Ü, Á|ü‹ dü«sê˙ï, dü«sê\ düeTT<ëj·÷˙ï <äèX¯´
|üs¡+>± }Væ≤+#·>∑*π> <äèø£Œ<Ûä+ Äj·Tq~. dæ˙ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\≈£î Ç≥Te+{Ï yÓ’K]
ñ+&É≥+ düV≤ü »y˚TH˚y÷Ó ø±˙, dü+^‘·+˝À yÓT˝§&û˝À Äj·Tq˝≤>± $»j·T+ kÕ~Û+∫q
ø=&Ée{Ï>∑+{Ï s√Væ≤D° Á|ükÕ<é 3
yês¡T #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe. H˚qT eTÁ<ëdüT˝À ñ+&É>±H˚, Äj·Tq 1946˝À dü+^‘·+ düeT≈£÷]Ãq
#·+Á<ä˝ÒK dæìe÷ {°M˝À Á|ükÕs¡yÓTÆ+~. Ä eTsêï&ÉT ]Vü‰s¡‡˝Ÿ‡øÏ e∫Ãq ÁoeT‹
düTo\>±s¡÷ ‘·~‘·s¡T\÷ Ä s√E˝À¢H˚ ÄsY.&ç. ãs¡àHéqT ‘·\<äH˚ï˝≤ ]<äy¥T‡ m˝≤
ø£+b˛CŸ #˚XÊs¡+≥÷ yÓT#·TÃø=Hêïs¡T.n+<äT˝À düs¡ÿdt <äèXÊ´\≈£î bÕXÊÃ´‘·´ dü+^‘·+
yêsTT+#˚yês¡T mes¡÷ ˝Òø£b˛e&É+‘√, eTÁ<ëdt >∑es¡ïsY u≤´+&é qT |æ*|æ+#·
e\dæe∫Ã+<äì sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±s¡T >∑Ts¡TÔ≈£î ‘Ó#·TÃ≈£îHêïs¡T.
‘·sy¡ ê‘· ø±\+˝À s¡øs£ ø¡ ±\ yêfi¯ófl dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î˝…b’ ˛e&É+, ndæôd+º ≥T¢ sêø£b˛‘˚
bÕ≥ eT<Ûä´˝À Ä¬sÿÁkÕº _{Ÿ‡ ø£+b˛CŸ #Ój·T´˝Òø£ yê] ø√dü+ y˚∫ ñ+&É&É+ H˚qT
#·÷kÕqT. sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±s¡T n˝≤ ø±<äT. ªe÷cÕºs¡T eTeTà*ï @B eTT≥Tºø√ìe«s¡T.
yÓTT‘·+Ô n+‘ê Äj·Tq ø£+b˛CŸ #ÓjT· é\dæ+<˚!μ nì Äj·Tq ndæôd+º ≥T¢ Hê‘√ nHêïs¡T.
á s√E˝À¢ n+‘·sê®rj·T U≤´‹ bı+~q eT÷´õø˘ &Ó’¬sø£ºs¡T¢ ≈£÷&É dæ&ç sêy¥T\ qT+∫
X¯u≤›\qT &ÍHé ˝À&é #ÓjT· ´≈£î+&Ü ≥÷´Hé ø£≥˝º sÒ T¡ . sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ e+{Ï yê] $wüjT· +˝À
n~ }Væ≤+#·&É+ ≈£÷&Ü nkÕ<Ûä´+.
‘·s¡yê‘· 1980˝À eTÁ<ëdüT yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq >√≈£î˝≤wüº$TøÏ ø£fi≤kÕ>∑sY
Ä<Ûä«s¡´+˝À ÁoeT‹ düTo\ >±]#˚‘· ‘êqT dü«s¡|üs¡∫q bÕ≥\ ø±s¡´Áø£eT+ ìs¡«Væ≤+∫
q|ü⁄Œ&ÉT ≈£÷&Ü H˚qT ùdºCŸ MT<ä dæ‘êsY yêsTT+#êqT. n|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq dü«j·T+>±
bÕ≥ bÕ&ÉTe÷ ø£ècÕí .. bÕ&çq|ü⁄Œ&ÉT y˚TeT+<äs¡+ m+‘√ dü+‘√wæ+#ê+.
Væ≤+B˝À mdt.&ç. ãs¡àHé, ‘Ó\T>∑T˝À sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ M]<ä]› ≥÷´qT¢ mes¡T bÕ&çHê
Hê≈£î Ä dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ç >=+‘·T $ì|ædüTÔ+~. eTs=ø£ $wüj·T+ sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±]
bÕ≥\T mes¡T bÕ&çHê u≤>∑T+{≤sTT. ˇø£ÿ |òüT+≥kÕ\ >±πs ø±<äT. @ .m+. sêC≤
($Tdü‡eTà, $Á|üHêsêj·TD), |æ._. Áoìyêdt (;Ûwüà), ¬≈.$.¬≈. yÓ÷Vü≤Hé sêE (|üP\
s¡+>∑&TÉ ), mdt.|æ. u≤\düTÁãVü≤àD´+ M]˝À mes¡T bÕ&çHê Äj·Tq bÕ≥\T n<äT“¤‘+· >±
ñ+{≤sTT. ‘Ó\T>∑T dæìe÷ f…Æ{Ï˝Ÿ dü+^‘·+ $q>±H˚ n~ sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±]<Ó’‘˚ H˚qT
yÓ+≥H˚ #Óô|Œj·T´>∑\qT.
Äj·Tq m≥Te+{Ï bÕ≥HÓ’Hê s¡øÏÔ ø£{Ïº+#˚ yês¡T. uÛÑøÏÔ ^‘ê\T m˝≤ ñ+&Ü˝À
#Ó+#·T\øÏÎ (ø£q˝Òsê ø£eT˝≤ ø±+‘·Tì, bÕ\ø£&*É ô|)’ , uÛøÑ Ô£ Á|üV‰ü <¢ ä (Hêsêj·TDeT+Á‘·+)
e+{Ï ∫Á‘ê˝À¢ Äj·Tq bÕ≥\T $+fÒ ‘Ó\TdüTÔ+~. C≤q|ü<ä ^‘ê\T, ø±yÓT&û bÕ≥\T,
bÕXÊÃ‘·´ <Û√s¡DÏ ñqï bÕ≥\T n˙ï Á|üC≤<äsD¡ bı+~qy˚! mes√ #Ó|Œæ q≥T¢>±, eTqdüTq
eT˝…¢\ nH˚~ |ü\¢$ ˝Òì bÕ≥sTT‘˚, ãè+<ëeqeT~ #·s¡D+˝Òì bÕ≥. |æ\∫q
_>∑Te≥sê, sêsê HêkÕ$T sêsê, u≤\qTsê eT<äHê, yÓTT<ä˝…’q C≤e∞\T Äj·Tq˝≤
Ç+¬≈e«s¡÷ #Ój·T´˝Òs¡T. yê{Ï˝À Hê{≤´ìøÏ nqT>∑TD+>± yêsTT+∫q eTè<ä+>∑|ü⁄
<äs¡Te⁄\≈£î, n<äT“¤‘·yÓTÆq Ä¬sÿÁùdºwüHé ñ+~. Væ≤+<äTkÕÔ˙ sê>±˝…’q C…’C…’e+‹ (eTqdüTq
4 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
eTqôd’), |ü{Ÿ B|t (ø£qTï\ <ë–q nqTsê>∑+, ˙ n&ÉT>∑T˝Àq n&ÉT>∑Ty˚dæ), |üVü‰&û
(˙e⁄ ˝Òø£ MD≤, ìqï˝Òì n+<äy˚T<√), j·TeTHé ø£˝≤´DY (∫>∑Ts¡T\T y˚dæq) Äj·Tq
#˚‹˝À n+<ë\T dü+‘·]+#·T ø=HêïsTT. ø£˝≤´DÏ (»>∑yT˚ e÷]q~, eTqdüT˝Àì ø√]ø£),
yÓ÷Vü≤q (‘Ó\TdüTø=qyÓ j·TTe‹, bÕ&Éy˚\ sê~Ûø±) e+{Ï sê>±\T Äj·Tq≈£î ø={Ïºq
|æ+&ç. Ç‘·s¡ sê>±˝À¢ bÕ≥ #˚dHæ ê, @ s¬ +&√ #·sD¡ +˝ÀH√ ≈π <ësY sê>∑ #Ûêj·T #·÷|æ+#·&+É
Äj·Tq≈£î düs¡<ë! ˙e⁄ sêe⁄ ì<äTs¡ sê<äT (yÓ÷Vü≤q), bÕ&ÉeTì qqï&É>∑ ‘·>∑THê
(Ke÷dt), eT~˝À MD\T ÁyÓ÷¬> (yÓ÷Vü≤q) e+{Ï bÕ≥˝À¢ Ç~ ø£ì|ædüTÔ+~.
dü+^‘· |üs+¡ >± sêCÒX«¯ s¡sêe⁄>±s¡T ø=ìï n<äT“¤‘· Á|üj÷Ó >±\T #˚kÕs¡T. |ü>˝∑ ‘’… ˚
<=s¡y˚sê sê‹] Hê sêE$sê nH˚ bÕ≥˝À j·TeTHé ø£˝≤´DY, |”\÷, ;Û+|ü˝≤dt
sê>±\T eT÷&É÷ ñHêïsTT. nsTTHê @e÷Á‘·+ $+‘·>± nì|æ+#·<Tä . e÷≥˝À¢ì uÛ≤yêìøÏ
≥÷´Hé n+‘· #·øÿ£ >± dü]b˛sTT+~. n˝≤π> ∫*|æ qe⁄«\ ìqT #·÷&É>±H˚ nH˚bÕ≥˝À
Væ≤+<√fi¯+, |”\÷,‹\+>¥ nH˚ eT÷&ÉT sê>±\T ñHêïsTT. uÛÑø£Ô Á|üVü‰¢<ä˝À u≤\eTTs¡[
yÓTT<ä{Ï bÕ≥˝Àq÷, uÛÑø£Ô »j·T<˚e˝À <äXÊe‘êsê\ Á|üfi¯j·T |üjÓ÷~Û »˝Ò nH˚ nwüº|ü~
˝Àq÷ n<äT“¤‘y· TÓ qÆ sê>∑e÷*ø£\THêïsTT. M≥ìï{Ï˝Àq÷ m+‘√ X¯øeÔÏ +‘·yTÓ qÆ Ä¬sÿÅùdwº Hü é
≈£÷&Ü $ì|ædTü +Ô ~.Äj·Tq #˚dqæ #ê˝≤ bÕ≥\ u≤D°˝À¢ sê>∑+ eTT+<äT≈£î <ä÷düT≈£îb˛j˚T
nÁ¬>wüHé ø£ì|ædüTÔ+~.
bÕ&˚yês¡T ‘·eT ø£+sƒ¡+‘√ n+<äTø√˝Òì ‘ês¡kÕúsTTì, Ä¬sÿÅkÕº˝À $ì|ækÕÔs¡T
sêCÒX¯«s¡sêe⁄. Ç+<äT≈£î ∫>∑Ts¡T\T y˚dæq ø£\\ìï .. nH˚ bÕ≥ eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D.
Äj·Tq bÕ‘· dæìe÷\˝À dü+^‘·+ ø£Hêï, ‘·s¡yê‘· e∫Ãq dæìe÷˝À¢ eT+∫ Ä¬sÿÅkÕº
$ì|ædüTÔ+~. |òüT+≥kÕ\>±s¡T dü+^‘· <äs¡Ùø£‘·«+ eVæ≤+∫q dæìe÷˝À¢ yÓTT<ä≥qT+N
≈£÷&Ü eT+∫ Ä¬sÿÅkÕº $ì|ædüTÔ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, |òüT+≥kÕ\ dü+^‘·+ düeT≈£÷]Ãq
cÕe⁄ø±s¡T, ô|[fl #˚d#æ ÷· &ÉT yÓTT<ä˝q’… dæìe÷\ bÕ≥\ yê<ä´ãè+<ä+˝À Ä s√E˝À¢H˚
yÓ÷&ÉsYï Ç&çj·T+ $ì|ædüTÔ+~. Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝…’q á dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\+<äs¡÷, ˇø£]ï
#·÷dæ eTs=ø£s¡T eT+∫ $wüj·÷\T H˚s¡TÃø=Hêïs¡q&É+˝À dü+<˚Vü≤+˝Ò<äT !
nqïe÷#ês¡´ ø°s¡Ôq\≈£÷, Ç‘·s¡ s¡#·q\≈£÷ sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±s¡T n<äT“¤‘·yÓTÆq
dü«s¡ ø£\Œq #˚kÕs¡T. n~y√ n\¢~y√ Áo Vü≤]yêdüeTT nH˚ bÕ≥≈£î eT*¢ø˘ >±s¡T
eT<Ûäé÷e‹˝À #˚dæq ≥÷´Hé áHê&ÉT n+<äs¡÷ bÕ&ÉT‘·THêïs¡T. ø±ì, n<˚ bÕ≥≈£î
wüDTàKÁ|æj·T˝À sêCÒX¯«s¡sêe⁄>±] ≥÷´Hé Áo |æ._. Áoìyêdt #ê˝≤ u≤>± bÕ&Üs¡T.
n<˚ ]ø±sY¶ ¬s+&Ée yÓ’|ü⁄q ÁoeT‹ mdt. C≤qøÏ ‹\+>¥˝À bÕ&çq |ü\T≈£î ‘˚HÓ\ ‘·*¢ ..
m+‘√ #·ø£ÿì bÕ≥. ø£èwüí+ e+<˚ »>∑<äTZs¡T+ nH˚ ]ø±sY¶ ˝À ÁoeT‹ düTo\>±s¡T
X¯+ø£sêuÛsÑ D¡ + (∫ìï •X¯óe⁄), Äq+<ä uÛs’… $¡ (˝≤\qT#·T), eT<Û´ä e÷e‹ (ø=\ì <√|ü]øÏ)
sê>±˝À¢ bÕ&çq nqïe÷#ês¡´ s¡#·q\÷, nuÛÀ– (m+‘· #·ø£ÿìyê&˚) sê>∑+˝À bÕ&çq
øπ Áå ‘·jT· ´ |ü<eä T÷ MqT\ $+<äT #˚kÕÔsTT. C…$T˙˝À |üì#˚dTü qÔ ï|ü⁄&ÉT yÓD’ øÏ £ $<ë«+düT&ÉT
áeTì X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ >±s¡T sêCÒX¯«s¡ sêe⁄≈£î ndæôdº+≥T>± ñ+&˚yês¡T. n|ü⁄Œ&ÉT
sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±] <ë«sê dü+^‘·+ >∑T]+∫ eTTK´+>± yÓdüºsYï ø±sY¶ dædüº+ >∑T]+∫
mH√ï $wüj·÷\T ‘Ó*kÕj·Tì áeTì X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ>±s¡T nqï≥T¢ Äj·Tq •wüß´&ÉT
∫{Ïuº ≤ãT >±s¡T #ÓbÕŒs¡T. dæìe÷ bÕ≥˝À¢ yêsTT<ä´ø±s¡T\T>± >=|üŒ>=|üŒyê]ï |ü]#·jT· +
#ÓjT· ´&É+˝À sêCÒX«¯ s¡sêe⁄>±s¡T ~≥º. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, |üPC≤|ò\ü + ∫Á‘·+˝À sêCÒX«¯ s¡sêe⁄
<äs¡Ùø£‘·«+˝À Á|üeTTK dü+^‘· $<ë«+düT&ÉT my¥T.mdt. >√bÕ\ø£èwüíHé ejÓTT*Hé
yêsTT+#ês¡T. sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ >∑T]+∫ e÷{≤¢&TÉ ‘·Tqï|ü⁄&ÉT ªnuÀ“ n‘·qT e÷ n+<ä]˝Àø°
d”ìj·TsY #ê˝≤ >=|üŒyê&ÉTμ nì Á|üeTTK dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT ô|+&Ü´\ Hê‘√ nHêïs¡T.
n~ sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ >±] >=|üŒ‘·Hêìø°, ô|+&Ü´\ yê] düV≤ü è<äjT· ‘·≈÷£ ≈£÷&Ü ‘êsêÿD+.
sêCÒX¯«s¡sêe⁄ >±s¡T e÷{≤¢&˚ <Û√s¡DÏ ‘·e÷cÕ>±, n‹$qj·T+ nì|æ+#˚≥≥Tº
ñ+&˚<äì Äj·Tq‘√ |ü]#·j·T+ ñqïyês¡+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. n˝≤ e÷{≤¢&ÉT‘·÷H˚ Äj·Tq
me]ï m˝≤ ‹|üŒ\T ô|fÒºyês√ ø£<Ûä\T>± #Ó|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡T. &ÉãT“ Ä<ë #˚<ë›eTì ˇø£
ìsêà‘· Äj·TqqT ‘·q Ç+{ÏøÏ {≤ø°‡˝À ø±ø£, Ä{À ]øå±˝À s¡eTàHêï≥º. Ä{À <=s¡ø˝£ <Ò ìä
}s¡+‘ê {≤ø°‡˝À ‹]– Ä{À |ü≥Tºø=ì Äj·Tì+{ÏøÏ yÓfi≤fl&É≥ sêCÒX¯«s¡sêe⁄.
Äj·Tq≈£î ø√|ü+ sêe&É+ e\¢H√, Ç‘·s¡ ø±s¡D≤\ e\¢H√ eT<Ûä´˝À |üì e÷qTø=qï
dü+<äsê“¤\THêïsTT. e÷j·÷ãC≤sY dæìe÷˝Àì &É÷´jÓT≥T¢ Hê\T>∑÷ Äj·TH˚ #˚kÕs¡≥.
‘·sy¡ ê‘· yê{Ï˙ ‘·øÿÏ q bÕ≥\q÷ Ä¬sÿÅkÕº‘√ ]ø±sY¶ #˚d+æ ~ |òTü +≥kÕ\. $Á|üHêsêj·TD≈£î
bÕ≥\˙ï #˚kÕø£ Ø]ø±]¶+>∑T |üì sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ >±s¡T #ÓjT· ´˝Ò<Tä ≥. á dü+>∑‹ Äj·TH˚
Hê≈£î #ÓbÕŒs¡T.
dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ç>± sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ ]f…s¬Æ ’ #ê˝≤ dü+e‘·‡sê˝…+’ ~. Äj·Tq ‘·sT¡ yê‘·
m+<äs√ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\T e#êÃs¡T. nsTTHê, ÁXÀ‘·˝…es¡÷ Äj·TqqT eTs¡∫b˛˝Ò<äT.
ø=Hêïfi¯fl ÁøÏ+<ä≥ bÕ&ÉT‘ê ‹j·T´>± ø±s¡´Áø£eT+˝À M˝Ÿ #ÛÓ’sY MT<ä Äj·TqqT #·÷dæq
ø£fi≤ø±s¡T\≈£÷, {°M Áù|ø£å≈£î\≈£÷, n+<ä]ø° >∑T+&Ó #Ó~]b˛sTT+~. Äj·Tq≈£î ñqï
Á|üC≤<äs¡D n≥Te+{Ï~. eT+∫ kÕVæ≤‘·´+, eT+∫ dü+^‘·+ áHê{Ï dæìe÷˝À¢
ns¡T<Ó’b˛j·÷sTT. m+≥sYf…ÆHÓà+{Ÿ≈£î ìs¡«#·Hê\T e÷]b˛j·÷sTT. ø±ì, ‘·q
düeTø±*≈£î\≈£î ≈£÷&Ü Ä<äsÙ¡ +>± ì*∫q sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ >±] dü+^‘·+ e÷Á‘·+ m|üŒ{Ïø°
ì\ã&ÉT‘·T+~.
6 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
2. ø£èwüí+ e+<˚ »>∑<äTZs¡T+

1970\˝À kÕ\÷s¡T sêCÒX¯«s¡sêe⁄ dü+^‘· <äs¡Ùø£‘·«+˝À |æ.düTo\ bÕ&çq
ø£èwüí uÛÑøÏÔ ^‘ê\ ˝≤+>¥ ù|¢]ø±s=¶ø£{Ï ªø£èwüí+ e+<˚ »>∑<äTZs¡T+μ nH˚ ù|s¡T‘√ $&ÉT<ä\
nsTT+~. Ç≥Te+{Ï Åô|’y˚{Ÿ ^‘ê\≈£î dæìe÷ bÕ≥\+‘· ù|s¡T sêø£b˛e&É+ düVü≤»y˚T
ø±ì Ç|ü⁄Œ&ÉT eT∞fl $+fÒ ÁXÀ‘·\≈£î Vü‰sTT>± nì|ækÕÔsTT. Ç+‘·≈î£ eTTqT|ü⁄ $qìyês¡T
M{Ïì Ç+≥¬sï{Ÿ˝À $qe#·TÃ.
M{Ï˝À »j·T<˚e, nqïeTj·T´, Hêsêj·TDrs¡Tú\T, πøåÁ‘·j·T´ s¡#·q\THêïsTT
ø£qø£ kÕVæ≤‘·´|üs¡+>±, uÛÑøÏÔ uÛ≤e|üs¡+>± n˙ï ñ‘·ÔeT ÁX‚DÏ s¡#·q˝Ò. á bÕ≥\T $+fÒ
sêCÒX¯«s¡sêe⁄ X¯øÏÔ kÕeTsêú´\T n|üŒ{Ïø° ‘·>∑TZeTTK+ |ü≥º˝Ò<äì eTq≈£î ‘Ó\TdüTÔ+~.
Ç{°e\ 75 @fi¯ófl ì+&çq dü+<äs¡“¤+>± n_Ûe÷qT\ eTqïq\+<äT≈£îqï düTo\ Ç$
bÕ&çq|ü⁄Œ&ÉT nÁ>∑ÁX‚DÏ >±j·Tì>± ñ+&˚<äì ≈£÷&Ü ns¡úeTe⁄‘·T+~.
dæ˙ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ç>± $X‚wü Á|ü‹uÛÑqT ø£qã]∫, n+‘·T˝Òì Á|üC≤<äs¡D
bı+~q sêCÒX¯«s¡sêe⁄ Ç+<äT˝À <äèX¯´|üs¡yÓTÆq ˇ‹Ô&ÉT\T ˝Òq|ü⁄Œ&ÉT ≥÷´q¢q÷, H˚|ü<∏ä´
dü+^‘ê˙ï m˝≤ dü«s¡|üs¡TkÕÔ&√ eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃ. dü+<äs¡“¤+ @<Ó’Hê bÕ≥bÕfÒ
nì kÕe÷qT´\≈£î nì|ædüTÔ+<˚yÓ÷ >±ì dæìe÷\≈£î $»j·Te+‘·+>± dü+^‘· s¡#·q
#˚ùdyês¡T ø£qã&ÉT‘·Tqï düìïy˚X¯+ >∑T]+∫q |üP]Ô ne>±Vü≤q ø£*–e⁄+{≤s¡T. Åô|’y˚{Ÿ
bÕ≥\≈£î u≤D°\T ø£&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT yê]øÏ kÕVæ≤‘·ý˚T Á|ü<Ûëq+ ne⁄‘·T+~. n~ á
]ø±s¡T¶˝Àì 12 bÕ≥˝À¢q÷ eTq+ #·÷&Ée#·TÃ.
XÀ¢ø+£
edüT<˚e düT‘·+ <˚e+ ø£+dü #êD÷s¡ eTs¡›q+ <˚eø° |üs¡e÷q+<ä+ ø£èwüí+
e+<˚ »>∑<äTZs¡T+
n‘·d” |ü⁄wüŒ dü+ø±X¯+ Vü‰s¡q÷|ü⁄s¡ XÀ_Û‘·+ s¡‘·ï ø£+ø£D π≈j·T÷s¡+ ø£èwüí+
e+<˚ »>∑<äTZs¡T+
á dü+ø£\HêìøÏ Ç+<äT˝Àì<˚ ù|s¡T>± ô|{≤ºsT¡ . Äs¡_Û sê>∑+˝À #·øÿ£ ì Ä˝≤|üq
XË’*˝À bÕ&çq XÀ¢ø£$T~. ≈£÷∫|üP&ç Hê≥´+˝À ˝ÒK |òüT{≤ºìøÏ Ç<˚ sê>∑+
ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡ì MT≈£î >∑Ts¡TÔ≈£î sêe#·TÃ.
Hêsêj·TDrs¡ú s¡#·q\T
1. >√es¡Δq –]<Ûäs¡ >√$+<ä >√≈£î\ bÕ\ø£ |üs¡e÷q+<ä
Áoe‘ê‡+øÏ‘· Áo øödüTÔuÛÑ<Ûäs¡ uÛ≤eø£ uÛÑj·T Vü≤s¡ bÕVæ≤ eTT≈£î+<ä
Äq+<ëeTè‘· yê]~Ûπ≈\ n\|òüTT |üsêÁø£eT nqT|üeT ©\
Áoq+<ë‘·à»Á•‘· »qbÕ\ Áoø£s¡øÏ dü\j·T˝≤\q ˝À\
bÕ{Ï‘· düTs¡]|ü⁄bÕ<ä|ü ãè+<ä bÕeq #·]‘· |üsêeTè‘·ø£+<ä
Hê≥´ s¡k˛‘·ÿ≥ HêHêuÛÑs¡D Hêsêj·TD rsêú]Ã‘· #·s¡D
ø£˝≤´DÏ sê>∑+˝À düTo\ #·ø£ÿ>± bÕ&çq á bÕ≥˝À m|üŒ{Ï˝≤π> ÄyÓT≈£îqï
düŒwüºyÓTÆq ñ#êÃs¡D $ì|ædüTÔ+~. düTo\ ô|<ä› ª<äeTTàqïμ >±j·Tì ø±<äT. ÄyÓT≈£î |æ.©\
≈£îqï+‘· XÊÁd”jÔ T· kÕeTs¡´ú +>±ì, uÛ≤qTeT‹≈£îqï+‘· q≥Hê øöX¯\+>±ì, C≤qøÏ≈î£ qï+‘·
dü«sê\ |ü≥Tº>±ì, õø°ÿ≈£îqï+‘· |ü+#Y>±ì ñ+&˚$ø±e⁄. nsTT‘˚ Ms¡+<ä]ø° $T+∫q
&çø£åHé ø±¢]{° ÄyÓT≈£îqï Á|ü‘˚´ø£‘·. á eT<Ûä´ >±j·T≈£î&ÉT ªeTH√μ #Ó|æŒq≥Tº>± ñ#êÃs¡D
|ü≥¢ ÄyÓT m+‘√ ÁX¯<äΔô|{Ïºq+<äTe\¢H˚ m+‘· ∫qï {°cÕ|ü⁄˝Àì ãT*¢ Á{≤ì‡düºsY˝À
πs&çjÓ÷ Á|ükÕs¡+$Hêï ÄyÓT |ü*π≈ e÷≥\T düŒwüº+>± $ì|ækÕÔsTT. ‘Ó\T>∑T<äq+
|ü\T≈£î‘·T+~. ø£$ sêdæq e÷≥\≈£î |üP]Ô kÕ|òü\´+ ø£\T>∑T‘·T+~. XË’*|üs¡+>± #·÷ùdÔ
<äu≤sTT+∫q≥Tº>± bÕ&Éøb£ ˛e&ÉyT˚ ÄyÓT≈£î Á|üC≤<äsD¡ ‘Ó∫Ãô|{Ï+º ~. |òTü +≥kÕ\ ©\qT
&çdüÿesY #˚dæ m+‘·>±H√ Áb˛‘·‡Væ≤+∫q|üŒ{Ïø° >∑T+&ÉeTàø£<∏ä ‘·s¡yê‘· düTo\π≈ ô|<ä›|”≥
yÓj·T´ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT.
2. bÕVæ≤ bÕVæ≤ »>∑H√àVü≤q ø£èwüí |üs¡e÷q+<ä lø£èwüí
q+<ä j·TXÀ<ëq+<äq ø£èwüí Ç+<äTe<äq lø£èwüí
≈£î+<äs¡<äq ≈£î{Ï˝≤\ø£ ø£èwüí eT+<ädæà‘· lø£èwüí
#·+#·\ s¡afi¯s¡afi¯q÷|ü⁄s¡ ø£èwüí eT+E\ y˚wü lø£èwüí
‘·s¡[‘· ≈£î+&É\ eT+&ç‘· ø£èwüí ‘ê+&Ée©\ lø£èwüí
kÕ<ÛäT kÕ<ÛäTq≥ y˚wü ø£èwüí dü‘·´dü+<Ûä lø£èwüí
bÕ*‘· Hêsêj·TDrs¡ú ø£èwüí |üs¡eTbÕeq lø£èwüí
Ç~ yÓ÷Vü≤q sê>∑+˝Àì bÕ≥. á sê>∑+ sêCÒX«¯ s¡sêe⁄≈£î ¨+Á>ö+&é e+{Ï~.
Ç+<äT˝À n‘·qT #˚dæq n<äT“¤‘· s¡#·q˝…H√ï ñHêïsTT. Ç~ e÷eT÷\T uÛÑøÏÔ^‘·y˚T ø£qø£
Ç+<äT˝À ‘·q e÷eT÷\T |ü<äΔ‹˝À ø±ø£ <Ó’e‘·+ MT<ä m≈£îÿe Á|ükÕÔs¡+ #˚dæq≥Tº>±
nì|ædüTÔ+~.
»j·T<˚e nwüº|ü<äT\T
nwüº|ü<äT\≈£î ˇ&çd”‡ ø£fi≤ø±s¡T\÷, u…+>±©\÷, ø£sêï≥ø£ $<ë«+düT\÷ Ç˝≤
m+‘√ eT+~ mH√ïs¡ø±\ dü«s¡ s¡#·q #˚XÊs¡T. n‹ eT<ÛäTs¡yÓTÆq kÕVæ≤‘·´+‘√ n\]+#˚
á dü+düÿ è‘· s¡#q· \T ˇø£ s¡ø+£ >± |ü_ø¢ ˘ ÁbÕ|üØº nsTTb˛j·÷sTT. ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ e÷Á‘·+
u≤\eTTs¡[, |òTü +≥kÕ\, sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ yÓTT<ä˝q’… yê] dü+^‘·+e\¢ n$ ‘Ó\T>∑T s¡#q· ˝Ò
nì|ækÕÔsTT. á dü+ø£\q+˝À M{ÏøÏ Væ≤+<äTkÕÔ˙ sê>±\ ñ|üjÓ÷>∑+ »]–+~.
8 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
3. \*‘· \e+>∑ \‘ê |ü]o\q ø√eT\ eT\j·T düMTπs
eT<ÛäTø£s¡ ìø£s¡ ø£s¡+_‘· ø√øÏ\ ≈£÷õ‘· ≈£î+» ≈£î{°πs
düTŒ¤s¡<ä‹ eTTø£Ô \‘ê|ü]s¡+uÛÑD eTT≈£î[‘· |ü⁄\øÏ‘· #·÷‘˚
ãè+<ëeq $|æH˚ |ü]düs¡ |ü]>∑‘· j·TeTTHê »\|üP‘˚
Áo »j·T<˚e uÛÑDÏ‘·$T ‘·$T<ä+ ñ<äj·T‹Vü≤] #·s¡D düàè‹kÕs¡+
düs¡dü edü+‘· düeTj·T eqes¡íq+ nqT>∑‘· eT<äq $ø±s¡+
Ç~ \*‘Y sê>∑+˝À #˚dæqbÕ≥. Bìï b˛*q~ ø£sêï≥ø£+˝À ˝Ò<äT. ¬s+&ÉT
eT<Û´ä e÷\÷ es¡d>ü ± $ì|ækÕÔsTT. |ü+#·eT+ ñ+&É<Tä . Væ≤+B dæìe÷˝À¢ eT<äH√àVü≤Hé
#˚dæq Á|”‘·+ <äs¡dt ~U≤y√ nH˚ eT+∫ bÕ≥ \‘ê, eTHêï&˚ bÕ&çq~ ˇø£≥T+~.
Ä ‘·s¡yê‘· HÍcÕ<é ©&ÉsY dæìe÷øÏ eTs=ø£{Ï #˚XÊ&ÉT. |òüT+≥kÕ\ ≈£î+r
≈£îe÷]˝À bÕ&çq ∫e] |ü<ë´\T \*‘Y sê>∑+ ˝Àìy˚. ô|’ nwüº|ü~ M≥ìï{Ï‘√ b˛*ùdÔ
n+‘· >=|üŒ>± ñ+&É<äT ø±ì sê>∑+MT<ä sêCÒX¯«s¡sêe⁄≈£îqï |ü≥Tº eTq≈£î‘Ó\TdüTÔ+~.
4. Hê<∏ä Vü≤πs d”<ä‹ sê<Ûë yêdü->∑èùV≤
|üX¯´‹ ~•~• s¡Vü≤dæ uÛÑe+‘·+ ‘·<ä<Ûäs¡ eT<ÛäTs¡ eT<Ûä÷ì |æã+‘·+
‘·«]‘·eTTô|’‹ q ø£<∏ä+ n_ÛkÕs¡+ Vü≤]]‹ e<ä‹ düF+ nqTyês¡+
•¢wü´‹ #·T+ã‹ »\<Ûäs¡ø£\Œ+ Vü≤]s¡T|ü >∑‘· Ç‹ ‹$Ts¡+ nq\Œ+
l »j·T<˚eø£y˚]<ä+ ñ~‘·+ s¡dæø£»q+ ‘·qT‘ê+ n‹ eTT~‘·+
á nwü|º ~ü #·+Á<äøödt sê>∑+˝À $ì|ædTü +Ô ~. ‘Ó\T>∑T bÕ≥˝À¢ ns¡T<äT>± $qã&˚
á sê>∑+ Væ≤+<√fi¯+ e+{Ï<˚ ø±ì ìcÕ<ä+ e÷Á‘·+ e÷s¡T‘·T+~. dæìe÷ bÕ≥\≈£î
_Ûqï+>± Ç+<äT˝À m≈£îÿe sê>±˝≤|üq $qã&ÉT‘·T+~. Ç~ $qø£eTT+<äT H˚qT
u≤\eTTs¡[ Ç<˚ bÕ≥≈£î #ês¡Tπ≈• sê>∑+˝À #˚dæq ≥÷´Hé $HêïqT. n~ Hê≈£î m≈£îÿe
u≤e⁄+≥T+~. nsTTHê ÇB eT+∫ ø±+bıõwüH˚.
sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq\T
sêeTuÛÑ≈£îÔ&Ó’q yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT>± ù|s¡Tbı+~q sêeT<ëdüT ø£èwüßí&ç MT<ä ≈£÷&Ü
bÕ≥\T sêXÊ&Éì á ]ø±s¡T¶e\¢H˚ Hê≈£î ‘Ó*dæ+~. ô|’>± Ç$ ¬s+&É÷ dü+düÿè‘·+˝À
sêdæqy˚. sêeT<ëdüT≈£î dü«+‘·eTì|æ+#˚ ‘Ó\T>∑T qT&çø±s¡+ ˝Òø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° Ç$
#·ø£ÿì bÕ≥\T.
5. ø£eT\ qj·Tq yêdüT<˚e ø£]es¡<ä e÷+bÕVæ≤
neT\ eTè<äT\ q[qe<äq n#·T´‘· eTT<ä+<˚Væ≤
C≤s¡ #√s¡y˚Ts¡TBÛs¡ kÕ<ÛäT»q eT+<ës¡ bÕs¡s¡Væ≤‘· ô|ò÷s¡ ø£\Twü uÛÑe»\~Û $<ä÷s¡
Hês¡<ë~ >±q˝À\ q+<ä>√bÕ\ yê]C≤düHêqT≈£÷\ eT+&ç‘· >∑TDo\
ø±eT»qø£ XÊéTdüT+<äs¡ ø£qø±+ãs¡ <Ûäs¡D sêeT<ëdü e+~‘· lsêJyê<äT“¤‘·
#·sD¡
á bÕ≥≈£î dü«s¡ s¡#·q#˚dæq|ü⁄Œ&ÉT sêCÒX¯«s¡sêe⁄≈£î πse‹ sê>∑+ MT<ä yÓ÷E
ô|]–q≥Tº+~. ªme]øÏ mes¡Tμ nH˚ dæ˙^‘·+ ≈£÷&Ü Ç<˚ sê>∑+˝À #˚XÊs¡T. Væ≤+<äTkÕÔ˙
yêfi¯ófl u…’sêûÛ…’s¡yé nì|æ*#˚ á sê>∑+ $cÕ<ä+>± $ì|ædüTÔ+~. ‘Ó\T>∑T˝À ‘·≈£îÿe>±
$qã&˚ á sê>∑+ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ á bÕ≥ |üìø=düTÔ+~.
6. q+<ä u≤\+ uÛÑ»πs ãè+<ëeq yêdüT<˚e+ ãè+<ë˝À\+
»\» dü+uÛÑyê~ $qT‘· #·s¡D≤s¡ $+<ä+
\*‘· yÓ÷Vü≤q sê<Ûë e<äq q[q $T[+<ä+
ì≥\ ‘·≥ düTŒ¤≥ ≈£î{Ï\ ˙˝≤\ø£ ãè+<ä+
|òüT{Ï‘· XÀ_Û‘· >√|æø±<Ûäs¡ eTø£s¡+<ä+
>√<ëeØ rs¡yêdü >√|æø± ø±eT+
Ä~‘·´ e+XÊ_Δ k˛eT+ uÛÑÁ<ëÁ~ lsêeT+
sêCÒX¯«s¡sêe⁄ ãVüQXÊ dü>∑+ ìÁ<ä˝À ≈£÷&Ü n<äT“¤‘·+>± |ü*øÏ+#·>∑\ sê>±˝À¢
;Û+|ü˝≤dt (ÄuÛÒ]) ˇø£{Ï. á bÕ≥ q&Éø£ ∫ìï ø£èwüßí&ÉT ∫qïbÕ{Ï &ÜHé‡ #˚düTÔqï≥Tº>±
nì|ædüTÔ+~. ªø£èwüí+μ n+≥÷ Ä˝≤|üq #˚sTT+#·&É+ n‘·ì Jìj·Tdt≈£î ì<äs¡Ùq+.
eTTe«>√bÕ\ |ü<ä+
7. m+‘· #·ø£ÿìyê&˚ HêkÕ$T M&ÉT
Ç+‹ eTTe«>√bÕ\T&ÉT dü+‘·‘·eTT HêeT~øÏ dü+‘√wüy˚T #˚ôdH˚
yÓTT\ø£ qe⁄«\yê&˚ eTT<äT› e÷≥\yê&˚ ‘·fi¯ó≈£î #Ó≈£îÿ≥<ä›eTT\ yê&˚
‘·*sê≈£î õ–<Ó>∑&É<ä>∑T yÓ÷$>∑\yê&˚ ‘Ó*<ä$Tàπs≈£î ø£qTï\ qeTs¡Tyê&˚
bı<ä\T ≈¬ +<ëeTs¡\ yÓ+ bı<äe⁄ |ü<eä TT\yê&˚ ø=<äeT dæ+>∑|⁄ü q&ÉTeTT ø=eTs¡ eTs¡Tyê&˚
eT<äø£]ø£s¡eTT\ eTTs¡Te⁄ #˚‘·T\yê&˚ düT<ä‹ eTTe«>√bÕ\T&Ó+‘· kı>∑düT >∑\yê&˚
πøåÁ‘·j·T´ s¡#·q˝Òì ø£èwüßí&ç bÕ≥\ dü+ø£\q+ ndü+|üP]Ô>±H˚ nì|ædüTÔ+~.
s=e÷Hé‡ |ü⁄wüÿ\+>± ñ+&˚ á bÕ≥qT sêCÒX¯«s¡sêe⁄ ÄuÛÀ– sê>∑+˝À n<äT“¤‘·+>±
eT*#ê&ÉT. Bìï @ Hê≥´ Á|ü<äs¡Ùq¬ø’Hê ‹qï>± yê&ÉTø√e#·TÃ. #ê˝≤eT+~ yê&ÜπsyÓ÷
≈£÷&ÜqT. ÄuÛÀ– dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ‘·≈î£ ÿe>± $qã&ÉT‘·T+~. Ç+<äT˝Àì _{Ÿ‡˝À ª<ë>∑Ø
>∑<ë ]kÕ] dü<eä ÷ eT<ä düeT <ädü eT<ä ]dü <äeT >∑]düμ nH˚ es¡dü #ê˝≤ u≤e⁄+≥T+~.
|ü<ä ø£$‘ê |æ‘êeTVüQ&ÉT
yÓ+ø£fÒX¯«s¡T&ç MT<ä m≈£îÿe s¡#·q\T #˚dæq nqïeTj·T´ ø£èwüíuÛÑøÏÔ ^‘ê\T
Ç+<äT˝À eT÷&ÉTHêïsTT. ‘Ó\T>∑T |ü<äø£$‘·˝À kÕ{Ï˝Òì eTVü‰ø£$ sêdæq m+‘√ #·ø£ÿì
s¡#·q\≈£î sêCÒX¯«s¡sêe⁄ Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>± dü+^‘·+ n+~+#·>±, düTo\ n<äT“¤‘·+>±
bÕ&ç+~.
10 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
8. ∫ìï •X¯óe⁄ ∫ìï •X¯óe⁄ mqï&ÉT #·÷&ÉeTeTà Ç≥Te+{Ï •X¯óe⁄
‘√j·T+|ü⁄ ≈£îs¡T\‘√&É ‘·÷π>{Ï •s¡düT, ∫+‘·ø±j·T\ e+{Ï »&É\>∑eTT\ ‘√&É
ÁyÓ÷j·TT#·Tqï ø£qø£|⁄ü eTTe«\ bÕ<ë\‘√&É bÕj·Tø£ j·TXÀ<ä yÓ+≥ bÕsê&ÉT •X¯óe⁄
eTT<äT›\ Áy˚fi≤fl‘√&É yÓTTs¡e+ø£ j·TT+>∑sê\ ì<ä›|ü⁄ #˚‘·T\ ô|’&çu§<äT›\ ‘√&É
n<ä›|ü⁄ #Ó≈£îÿ\‘√&É n|üŒ\|üŒ\ìq+‘· >∑~›+∫ j·TXÀ<äy˚TqT øö–*+#·T •X¯óe⁄
ã\Tô|’q bı≥ºMT~ bÕ\#ês¡\‘√&É qT*y˚&ç yÓqï‹qï H√]‘√&É
#Ó\– H˚&ç<˚ e∫Ã l y˚+ø£{≤Á~ô|’ ì*∫ ˝Àø£eTT˝…\¢ ì*|æq •X¯óe⁄
‘·|üŒ≥&ÉT>∑T\T y˚ùd ‘Ó\T–+{Ï |æ\¢yê&ÉT á s¡#·q˝À eTq ø£fi¯fleTT+<äT m+‘√
eTT<äT›>± kÕøå±‘·ÿ]kÕÔ&ÉT. #·<äTe⁄ø√&Üìπ≈ m+‘√ n<äT“¤‘·+>±, ‘Ó\T>∑T<äq+ ñ{Ïº|ü&˚
á s¡#q· ≈£î X¯+ø£sêuÛsÑ D¡ +˝À dü«s¡ s¡#q· »]–+~. ªX¯+ø£sêuÛsÑ D¡ eT÷μ nì ‘ês¡kÕúsTT˝À
>±e⁄π≈ø£ ô|fÒº eTVü≤<˚eHé ≥÷´Hé á sê>∑uÛ≤yêìï @ e÷Á‘·eT÷ Á|ü‹|òü*+#·<äT. (Ä
dæìe÷ >∑T]+∫ n&ç–‘˚ u≤\eTTs¡[ >±s¡T ªn+<äT˝À X¯+ø£sêuÛÑs¡D+ @B?μ nì
e÷‘√ CÀø˘ #˚XÊ&ÉT). eT+Á<äkÕúsTT˝À VüQ+<ë>± |ü*π≈ á sê>∑uÛ≤e+ á bÕ≥˝À
#·øÿ£ >± $ì|ædTü +Ô ~. dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&çøÏ ñ+&Ée\dæq dü+kÕÿs¡+ Ç≥Te+{Ï $wüj÷· ˝À¢H˚
u…’≥|ü&ÉT‘·T+~. e÷≥\ nsêúìï düTo\ m+‘· u≤>± |ü*øÏ+∫+<√ >∑eTì+#·e#·TÃ.
9. ø=\ì <√|ü]øÏ >=_“fiÀfl j·T<äT≈£î\ kÕ«$TøÏì >=_“fiÀfl
ø=+&É >=&ÉT>∑T>± >√e⁄\>±∫q ø=+&=ø£ •X¯óe⁄q≈£î >=_“fiÀfl
<äT+&É>∑+|ü⁄ <Ó’‘·T´\¬≈\¢qT ‘·\>∑T+&ÉT >∑+&ÉìøÏ >=_“fiÀfl
bÕ|ü $<ÛäT\ •X¯óbÕ\Tì ‹≥Tº\ ø√|ü>±ìøÏì >=_“fiÀfl
j˚T|ü⁄q ø£+düTì sTT&ÉTeT\u…{Ïºq >√|üu≤\TìøÏ >=_“fiÀfl
<ä+&ç yÓ’s¡T\qT ‘·]$Tq <äqTE\ >∑T+&Ó ~>∑T\Tq≈£î >=_“fiÀfl
yÓ+&ç ô|’&çj·T>∑T y˚+ø£≥–]ô|’ ø=+&É\j·T´≈£îqT >=_“fiÀfl
n#·Ã‘Ó\T>∑T qT&çø±s¡+‘√, ø£&É|ü õ˝≤¢ |ü\T≈£îãfi¯fl‘√ eTqqT Äø£≥Tº≈£îH˚ á
s¡#·q≈£î eT<Ûäé÷e‹˝À dü«s¡s¡#·q »]–+~. ∫qï ø√s¡dt‘√ sê>∑+˝Àì nsTT<äT
dü«sê\q÷ m+‘√ #·øÿ£ >± $ì|æ+#˚ á ≥÷´Hé Hê≈£î #ê˝≤ Çwü+º . me¬sH’ ê ne÷àsTT\T
>=_“ Hê≥´+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT eTq+ #·÷&É>√πs &Óq’ $Tø˘‡ á bÕ≥˝À $ì|ækÕÔsTT. ∫es¡≈î£
øö+≥sY˝≤>± kÕπ> Ä˝≤|üq #ê˝≤ ÄVü‰¢<äø£s¡+>± nì|ædüTÔ+~.
10. ˝≤\qT#·Tq÷ù|s¡T \\q *s¡T>∑&É\ u≤\>∑+&Ées¡ >√bÕ\ ìqT #ê\
\*‘· ‘ê+ã÷\ s¡dü ø£*‘·+ãT˝…’q ‘·fi¯ó≈£î <ä+‘·eTT\T ¬≈+|ü⁄\ >∑T+|ü⁄©q
yÓTT\ø£ yÓHÓï\&Ü\T eTTdüTs¡Tø=ì ‘√q #Ó\– ôd\e⁄\ eTT<äT› ∫s¡Tqe⁄«˝≤q
\\Hê »HêbÕ+>∑ \*‘· düTeT#ê|ü »\»˝À#·q <˚e dü<äTZDø£˝≤|ü
‘·\|ü⁄ ˝À|ü\ yÓT\>∑T ‘·‘·«Á|üB|ü uÛÑ[s¡ >∑+&É|üπsX¯ |üs¡e÷‘·às¡÷|ü
Äq+<ä uÛ…’s¡$ sê>∑+˝À m+‘· ‘Ó\T>∑T<äq+ $ì|ædüTÔ+<ä+fÒ <ëìï Ä+Á<Ûä uÛ…’s¡$
n+{≤s¡≥. á ˝≤*bÕ≥ Ä e÷≥qT s¡TEe⁄ #˚düTÔqï≥ºì|ædüTÔ+~. ø£$‘·˝À ˝Òì
ª˝≤©˝≤©μ nH˚ ø√s¡dt m+‘√ #·ø£ÿ>± neT]+~. bÕ≥ $+≥Tqï+‘·ùd|üP eTq+
≈£÷&Ü ñj·÷´\˝À }>∑T‘ê+.
11. eT+>∑fi¯+: Ç~ düTs¡{Ï sê>∑+ ˝Àì~.
á bÕ≥\T $qï ø=ìï HÓ\\≈£î M{ÏøÏ H˚qT dæ‘êsY yêsTT+#˚ neø±X¯+
ø£*–+~. 1980˝À eTÁ<ëdüT˝À ø£fi≤kÕ>∑sY >√≈£î˝≤wüº$TøÏ @sêŒ≥T #˚dæq ùdºõ
Áb˛Á>±eTT˝À sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ düTo\ #˚‘· á bÕ≥˝À¢ #ê˝≤eT≥T≈£î bÕ&ç+#ês¡T. Ä¬sÿÅkÕº˝À
dæ‘êsY yêsTT+#·eTì qqTï |æ*#ês¡T. n|üŒ{Ïπ≈ á bÕ≥\T $ì ñ+&É&É+‘√ Hêø£~
ø£wüºeTì|æ+#·˝Ò<äT.
Ä Áb˛Á>±eTT˝À ÄHê{Ï dæ˙ >±j·T˙ >±j·T≈£î\+<äs¡÷ bÕ&Üs¡T. düTo\ bÕ&ç
eTT–+#êø£ Áù|ø£å≈£î\ ø√]ø£ MT<ä sêCÒX¯«s¡sêe⁄ ªbÕ≥ bÕ&ÉTe÷ ø£ècÕíμ bÕ&Üs¡T. n~
m+‘· u≤>± e∫Ã+<ä+fÒ mdt.C≤qøÏ ùdºõ <ä>∑Zs¡≈£î e∫Ã ªe÷kÕºs¡÷ MT]+‘· u≤>±
bÕ&˚ùdÔ m˝≤? Ç+ø£ e÷ bÕ≥˝…es¡T $+{≤s¡÷?μ nì >√eTT>± ø√|üŒ&ç+~.
Áb˛Á>±eTTø£Hêï ]Vü‰s¡‡˝Ÿ‡ ÄdüøøÔÏ s£ +¡ >± ñ+&˚$. á dü+ø£\q+ ‘·sy¡ ê‘· eTs=ø£{Ï
sêuÀ‘√+<äì düTo\ #Ó|ü⁄‘·÷ sêCÒX¯«s¡sêe⁄ #˚dæq ¬s+&ÉT bÕ≥\T e÷≈£î $ì|æ+∫+~.
ˇø£{Ï uÒ>∑&É sê>∑+˝À ªq+<äq+<äHê >√bÕ˝≤μ nH˚~. ¬s+&√~ ªe÷$Tj·T+μ nH˚
nwüº|ü~ |”\÷ sê>∑+˝À #˚XÊs¡T. n$ m+‘√ u≤e⁄HêïsTT. Ç|üŒ{Ïø° Hê≈£î >∑Ts¡TÔHêïsTT.
Ä ]ø±s¡T¶ ]©»sTT+<√ ˝Ò<√ Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT.
sêCÒX«¯ s¡sêe⁄qT <ä>sZ∑ ¡ qT+∫ #·÷düTqÔ ï+‘·ùd|üP ÄX¯Ãsê´q+<ë\T ø£\T>∑T‘·÷H˚
ñ+&˚$. düTo\≈£î ≈£÷&Ü Äj·Tq+fÒ #ê˝≤ >ös¡e+. yÓTT‘·+Ô MT<ä ªø£èwü+í e+<˚ »>∑<Tä sZ T¡ +μ
eT+∫ bÕ≥\ ø£˝…ø£åHé. ÄdüøÏÔ ñqïyês¡T HÓ{Ÿ qT+∫ ≈£L&Ü bı+<ä#·TÃ.
»qe] 2010
12 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
3. dü+^‘·s¡dü bÕqXÊ\
|òTü +≥kÕ\
n‘·&ÉT ø√≥¢ ‘Ó\T>∑T\ m<ä
n+#·T\ }–q ñj·÷\
rj·Tì >±+<Ûäs¡« ùV≤\
>±j·Tø£eTDÏ |òüT+≥kÕ\ `dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶
|òüT+≥kÕ\ yê] ø£eT˙j·T ø£+sƒêq
|ü\Tø£q{Ïº sê>∑ uÛ≤ey˚T~!
|òüT+≥kÕ\ yê] >±q<Ûës¡\ ˝Àq
‘·&çj·Tq{Ïº ‘Ó\T>∑Tf…&É<äj˚T~! `<ëX¯s¡~∏
n‘·&ÉT Á|üdüqï eT<ÛäTs¡ uÛ≤yêÁsÑ› eT÷]Ô
düs¡dü dü+^‘· kÕÁe÷»´ #·Áø£e]Ô
\*‘· >±+<Ûäs¡« <˚e‘· ø=\Te⁄Bs¡T
ø£*øÏ eTT‘ê´\XÊ\ e÷ |òüT+≥kÕ\ `ø£s¡TDÁo
Ä+Á<ÛTä \ Vü≤è<äj÷· \˝À >±j·T≈£î&ÉT>±, dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ÉT>± #Ós>¡ ì∑ eTTÁ<äyd˚ qæ
|òTü +≥kÕ\ yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡sêe⁄ »qq+ 1922˝À &çôd+ãsY 4q»]–+~. Äj·Tq es¡+Δ ‹ì
u§+u≤sTT Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑyês¡T |òæÁãe] 16, 2002q |òüTq+>± »]bÕs¡T. Ä
dü+<äs“¡ +¤ ˝À ÁXÀ‘·\+<äs÷¡ |òTü +≥kÕ\ Á|ü‹uÛqÑ T eTs√kÕ] >∑Ts¡T#Ô d˚ Tü ≈£îì Äq+~+#ês¡T.
|òTü +≥kÕ\ ‘=* J$‘· $X‚cÕ\ >∑T]+∫ Á|üeTTK $<ë«+düT&ÉT dü+^‘·sêe⁄>±s¡T
nH˚ø£ yê´kÕ˝À¢, Ç+≥s¡÷«´\˝À Á|ükÕÔ$+#ês¡T. Ç‘·s¡ $esê\T $.m.¬≈.s¡+>±sêe⁄>±s¡T
Á|ü#·T]+∫q uÛÑTeq$»j·TeTT nH˚ |ü⁄düÔø£+˝Àq÷, 1970˝À $&ÉT<ä˝…’q |òüT+≥kÕ\
s¡»‘√‘·‡e dü+∫ø£˝Àq÷ \_ÛkÕÔsTT. |òüT+≥kÕ\ yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ‘·+Á&ç dü÷s¡j·T´
>±]øÏ eTè<ä+>∑+˝Àq÷, ‘·s+¡ >±\T bÕ&É&+É ˝Àq÷ Á|üyX˚ +¯ ñ+&˚~. ø±ì |ü<øä =+&˚fifl¯ ≈π
‘·+Á&çì ø√˝ÀŒsTTq yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄≈£î ù|<ä]ø£|ü⁄ ø£cÕº\T ∫qï ej·TdüT˝ÀH˚
m<äTs¡j·÷sTT. #·<äTe⁄ dü]>±Z kÕ>∑ø£b˛sTTHê ‘·q ‘·+Á&ç ø√]q≥Tº>± dü+^‘·+
nuÛÑ´dæ+#ê\H˚ |ü≥Tº<ä\‘√ Ç+{À¢ me]ø° #Ó|üŒ≈£î+&Ü n‘·qT $»j·Tq>∑s¡+ yÓ[fl
dü+^‘· ø£fi≤XÊ\˝À #˚sê&ÉT. Äπsfi¯fl bÕ≥T >∑Ts¡Te⁄ |üÁ{≤j·Tì d”‘êsêeTXÊÁdæÔ>±] e<ä›
dü+^‘· •ø£åD kÕ–+~. XÊÁdæÔ>±s¡T dü+^‘·sêe⁄>±] ‘·+Á&ç. ‘·q ‘·+Á&çì >∑T]+∫q
$X‚cÕ\T dü+^‘·sêe⁄>±] yê´kÕ˝À¢ ø£qã&É‘êsTT. n$ #·~$‘˚ >±j·T≈£î&ÉT>±, dü+^‘·
<äs¡Ù≈£î&ÉT>± |òüT+≥kÕ\≈£î e÷s¡Z+ #·÷|æq~ XÊÁdæÔ>±πsqì|ædüTÔ+~. |òüT+≥kÕ\
yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ yÓTT<ä{À¢ CÀ˝… uÛÑTC≤q y˚düT≈£îì eT<Ûä÷ø£s¡+ <ë«sê bı≥º
b˛wæ+#·Tø√e\dæ ≈£÷&Ü e∫Ã+~. @˝≤¬>‘’ H˚ +˚ dü+^‘·+˝À |ü≥uº ÁÑÛ <äT&Éj÷· ´&ÉT. XÊÁdæ>Ô ±]
qT+∫ |òüT+≥kÕ\≈£î ÁX¯ó‹ X¯ó~Δ, Hê<äX¯ó~Δ, >∑eTø£ X¯ó~Δ, ‘êfi¯>∑‘·, dü«s¡>∑‘· \j·T
X¯ó~Δ n\e&Ü¶sTT. bÕ≥˝À¢ kÕVæ≤‘·´+ eTTKéTH˚ ne>±Vü≤q ø£*–+~.
Ä ‘·sy¡ ê‘· ø=Hêïfi¯ófl ø£#Ø˚ \÷, Vü≤]ø£<\ä∏ ÷, sπ &çj÷Ó ø±s¡´Áø£e÷\‘√ >∑&#ç êsTT.
ùdºõ Hê≥ø±˝À¢ q{Ï+#˚ neø±XÊ\T ≈£÷&Ü ø£*>±sTT. ô|<ä›\+‘ê yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T ø±ì
Ä<ëj·T+ e÷Á‘·+ ô|s¡>∑˝Ò<äT. Ç+‘·˝À 1942˝À øÏ«{Ÿ Ç+&çj·÷ ñ<äéT+e\¢
Á|üuÛ≤$‘·T&Ó’q |òüT+≥kÕ\ <˚X¯uÛÑøÏÔ π>j·÷\qT >±q+ #˚dü÷Ô ø=Hêïfi¯ófl C…’\T•ø£å ≈£÷&Ü
nqTuÛ$Ñ +#ê&ÉT. Ä bÕ≥\ ]ø±s¡T\¶ T $X‚wü »Hê<äsD¡ bı+<ësTT. Ä s√E˝À¢H˚ Äj·Tq≈£î
$yêVü≤+ »s¡>∑&É+, n‘·Ôyê] }]˝À dæ˙ s¡#·sTT‘· düeTTÁ<ë\ d”ìj·TsY‘√ |ü]#·j·T+
ø£*>±sTT. düeTTÁ<ë\ <ë«sê 1944˝À |òTü +≥kÕ\ dæ˙s¡+>∑+˝À Á|üy•˚ +#ê&ÉT. yÓTT<ä{À¢
nøÏÿH˚ì Hêπ>X¯«s¡sêe⁄ bÕ≥\‘√q÷, |òTü +≥kÕ\ q≥q‘√q÷ ˇπ≈kÕ] ≈£îd”|Ô &ü TÉ ‘·÷+&˚
yês¡T. ù|¢u≤ø˘ |ü<äΔ‹ sêe&É+‘√ me]bÕÁ‘· yê]øÏ \_Û+∫q≥ºsTT+~. dæ˙ H˚|ü<∏ä´
>±j·T≈£î&ç>± ‘·«s¡˝ÀH˚ Äj·Tq≈£î mq˝Òì >∑T]Ô+|ü⁄ e∫Ã+~.
bÕ≥˝À q{Ï+#·&+É Äj·Tq≈£î düV≤ü »+>± n_“q $<ä´. Äj·Tq >±Á‘·+˝À ñqï
˝≤*‘·´+, <ëì‘√ u≤≥T >±+;Ûs´¡ +— eT÷&ÉT kÕúsTT\˝Àq÷ ne©\>± |ü*≈π sê>∑u≤Û e+,
X¯uÀ›#êÃs¡D˝Àì düŒwüº‘·, sê>±\ >∑T]+∫q ìs¡T›wüºyÓTÆq ne>±Vü≤q Ç˝≤ mH√ï
ñ‘·ÔeT \ø£åD\T Äj·Tq bÕ≥\qT r]Ã~<ë›sTT. $$<Ûä düìïy˚XÊ\˝À bÕ&çq $cÕ<ä
^‘ê\T, Áù|eT^‘ê\T, j·TT>∑fi¯ ^‘ê˝Ò ø±ø£ Vü≤]ø£<∏ä\T, ãTÁsÑø£<∏ä\T, C≤q|ü<ä ^‘ê\T,
Vü‰dü´^‘ê\T, XÊÁd”Ôj·T ^‘ê\T Äj·Tq >±q+˝Àì $düÔè‘· |ü]~ÛøÏ n<ä›+|ü&É‘êsTT.
bÕ≥˝Ò ø±<äT, |ü<ë´\qT ≈£÷&Ü n‹>± sê>∑+ ‹j·T´≈£î+&Ü ns¡ú+, sê>∑ uÛ≤e+
düeTbÕfi¯fl˝À y˚Tfi¯$+∫ bÕ&˚ |ü<äΔ‹ Äj·Tqπ≈ #Ó*¢+~.
Äj·Tq bÕ&çq X¯ø£+˝À ñ<ä›+&ÉT˝…’q dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\T+&˚yês¡T. sêCÒX¯«s¡sêe⁄,
dæ.ÄsY.düTã“sêeTHé, ô|+&Ü´\, Ä~Hêsêj·TDsêe⁄, düTdüs¡¢ <äøÏåD≤eT÷]Ô e+{Ï yê]
>=|üŒ<äq+ |òüT+≥kÕ\ bÕ≥\≈£î m≈£îÿe <√Vü≤<ä+ #˚dæ+<√, Äj·Tqe\¢ yês¡+‘ê
sêDÏ+#ês√ #Ó|Œü &É+ ø£w+ºü . dü«s¡øs£ \Ô¡ ÷ >±j·T≈£î˝Òø±ø£ bÕ≥\ s¡#s· TT‘·\÷, _.mHé.s¬ &ç¶
e+{Ï dæ˙ <äs¡Ù≈£î\÷ bÕ≥\|ü≥¢ m+‘√ ÁX¯<äΔ #·÷ù|yês¡T ø£qTø£H˚ n≥Te+{Ï dü+^‘·+
‘·j÷· s¡sTT+~. áHê{Ï dü+^‘·+˝À ˝ÀbÕ\THêïj·T+fÒ n+<äT≈£î ø±s¡D+ sê>±˝À¢q÷,
u≤D°˝À¢q÷ yÓj·Té\dæqM, yÓj·T´≈£÷&ÉìM >∑eTø±\÷, düTìï‘·yÓTÆq nqTdü«sê\÷
14 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ñ+{≤sTT nH˚~ bÕ&˚yê]ø° bÕ≥\T ø£fyºÒ ê]ø° ≈£÷&Ü ‘Ó*j·Tø£b˛e&É+ nqT≈£î+{≤qT.
|òüT+≥kÕ\ bÕ&É&É+ yÓTT<ä˝…{Ïºq s√E˝À¢ n|üŒ{Ïπ≈ ù|s¡Tbı+~q m+.mdt. sêe÷sêe⁄,
mdt.sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ e+{Ï >±j·T≈£î\˝À $ì|æ+#·ì ì+&ÉT<äq+, ‘Ó\T>∑T<äq+ (H˚{$Ï {°)
yÓTT<ä{ÏkÕ]>± |òüT+≥kÕ\ bÕ≥\˝À $ì|æ+∫ ÁXÀ‘·\qT Äø£≥Tº≈£îHêïsTT. ˝…’˝≤
eTpï˝À düTdüs¢¡ <äøDåÏ ≤eT÷]Ô, e÷<Ûeä ô|~› dü‘´· +, |òTü +≥kÕ\ ø£*dæ bÕ&çq ªeTqT#·T>±
‘êKT<ë ‘√&Ó’μ nH˚ bÕ≥˝À V”≤s√ mes√ >∑Ts¡TÔ|ü≥º&É+ #ê˝≤ ‘˚*ø£. n~ 1949 Hê{Ï
dæìe÷. n|üŒ{ÏøÏ kÕºsY dædüº+ neT\T˝ÀøÏ sê˝Ò<äT. u≤>± bÕ&˚yê]H˚ V”≤s√≈£î
mqTï≈£îH˚yês¡T. |òüT+≥kÕ\ ‘·s¡yê‘· dæìe÷˝À¢ bÕ&É&ÜìøÏ e∫Ãq e÷<Ûäeô|~› dü‘·´+,
@.m+.sêC≤, |æ._.Áoìyêdt ‘·~‘·sT¡ \T áHê{Ï >±j·T≈£î\ø£qï m+‘√ Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝Ò.
nsTTq|ü Œ {Ï ø ° yês¡ T |ò ü T +≥kÕ\≈£ î dü e Tø±*≈£ î \T ø±e&É + ‘√ Äj· T q≈£ î
dü]‘·÷>∑˝øÒ b£ ˛j·÷s¡T. n+‘˚ ø±<äT. mH√ï <äXÊu≤›\bÕ≥T dæ˙ V”≤s√\T>± nÁ>∑kÕúq+˝À
ñqï sêe÷sêe⁄, Hêπ>X¯«s¡sêe⁄\T |òüT+≥kÕ\ bÕ&É+<˚ q{Ï+#˚yês¡T ø±<äT.
ˇø£|ü⁄Œ&ÉT $»j·÷ yês¡T ‘·eT ìsêàD dü+düú˝À Ç‘·s¡ ø£fi≤ø±s¡T\‘√ u≤≥T
|òTü +≥kÕ\qT HÓ\ J‘·+ MT<ä ìj·T$T+#ês¡T. n+<äT˝À Ç‘·s¡ dü+dü\ú ≈£î |üì#ÓjT· ´sê<äH˚
ìã+<Ûäq ñ+&É&É+e\¢ |òüT+≥kÕ\ e+{Ï ñ‘·ÔeT ø£fi≤ø±s¡T\≈£î n~ ≈£î<äs¡ì |ü]dæú‹
nsTT+~. $Tdü‡eTà dæìe÷≈£î dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT>± ø±ì, >±j·T≈£î&ÉT>± ø±ì Äj·Tq
|üì #Ój·T´ø£b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ Ç<˚q+{≤s¡T. ø±s¡D≤\T @yÓ’Hê |òüT+≥kÕ\ bÕ&çq+‘·
ø±\eT÷ Äj·Tq≈£î b˛{°˝Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~. @ bÕ≥≈£î m+‘· yÓ÷‘ê<äT˝À uÛ≤e+
|ü*øÏ+#ê˝À Äj·Tq≈£î mes¡÷ $e]+#·qedüs+¡ ˝Ò<ìä nì|æd÷ü +Ô &˚~. ‘·sy¡ ê‹ ‘·s+¡
>±j·T≈£î\˝≤>± ø£èÁ‹eT+>±, ø£w|ºü &ü ç uÛ≤e+ ø√dü+ Äj·Tq mqï&É÷ Á|üjT· ‹ï+#· ˝Ò<Tä .
|òüT+≥kÕ\ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT>± ø£qã]∫q Á|ü‹uÛÑ Äj·Tq >±j·T≈£î&ÉT>±
kÕ~Û+∫q $»j·T+ e\¢ ø=+‘· eTs¡T>∑Tq|ü&+ç ~. 1950 ÁbÕ+‘ê˝À¢ rdæq ô|[fl#˚d#æ ÷· &ÉT
˝ÀH˚ Äj·Tq #·Áø£yêø£+ (@&ÉTø=+&É\yê&É), #ês¡Tπ≈• (mes√mes√) e+{Ï ø£sêí≥ø£
sê>±\qT n‹ düeTs¡úe+‘·+>± dæ˙^‘ê\≈£î yê&ÉT≈£îHêï&ÉT. Væ≤+<√fi¯+ m|ü⁄Œ&ÉT
ñ|üj÷Ó –+∫Hê n+<äT˝À |ü+#·eT+ |ü*øÏ+#·&+É Äj·Tq≈£î düs<¡ ë nì|ædTü +Ô ~. sêπ>Áo
e+{Ï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\qT ≈£÷&Ü Äj·Tq Ç~Hê #Ó* (#·+Á<äVü‰s¡+), nHêïHê
uÛ≤$Tì (kÕs¡+>∑<säÛ )¡ e¬>s’ ê bÕ≥˝À¢ ñ|üj÷Ó –+#ê&ÉT. ≈£î+r≈£îe÷] |ü<ë´˝À¢ ø£sêí≥ø£
sê>±˝…q’ ùV≤eTe‹, _\Vü≤], e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯, neTè‘·e]¸D,Ï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±˝…q’
\*‘Y e+{Ï$ nH˚ø£+ $ì|ækÕÔsTT.\*‘· dü+^‘êìøÏ |üìøÏsêeì|æ+#˚ s¡+»ì, uÛ…’s¡$
e+{Ï ø£sêí≥ø£ sê>±\qT Äj·Tq ‘·q ø£sT¡ DÁo |ü<ë´˝À¢ n<äT“¤‘+· >± ñ|üj÷Ó –+#ê&ÉT.
Ç~ $<ë«+düT\T ôd‘’ +· >∑T]Ô+#·e\dæq $wüjT· +. @ sê>∑+ mø£ÿ&É yê&çHê sê>∑u≤Û yêìï
#Ó&ìÉ e«˝Ò<Tä . e÷≥˝À¢ì ns¡eú T÷ ø£qTeTs¡T>∑e ˝Ò<Tä . s¡V≤ü dü´+ dæìe÷˝À dü+<äsê“¤ìï
ã{Ïº düs¡dü«‹, \*‘· e+{Ï <˚e‘·\ ù|s¡T¢qï sê>±\˝À Äj·Tq dü«s¡s¡#·q #˚XÊ&ÉT.
sêCÒX¯«s¡sêe⁄, ô|+&Ü´\ e+{Ï dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\T n‹ Á|ü‹uÛ≤e+‘·T˝Ò nsTTHê sê>±\
MT<ä |òüT+≥kÕ\≈£î ñ+&çq n~Ûø±s¡+ yê]ø£Hêï m≈£îÿy˚yÓ÷.
bÕ‘êfi¯uÛ…’s¡$˝À Hê≈£î ‘Ó*dæq+‘· es¡≈£÷ Væ≤+B˝À HÍcÕ<é #˚dæq eT÷&ÉT
bÕ≥\≈£î |òüT+≥kÕ\ nqTdüs¡D #˚XÊ&ÉT. m+‘·|òü÷≥T Áù|eTjÓ÷≈£î ÄyêCŸ<√ ø£Vü‰ôV’≤
(nH√à˝Ÿ |òTü &û) Áù|s¡D ø±>±, ø£\es¡e÷jÓT bÕ≥≈£î ‘·÷y˚Tsê #ê+<é~\¢^) ÇHédŒæ sπ¤ wüH.é
n˝≤π> rj·Tì }Vü≤\T nH˚ bÕ≥ $+fÒ s¡THés¡aHéãπs‡ u≤<äsê« (s¡‘·Hé) >∑Ts¡TÔ≈£î
edüTÔ+~. Hê ˝…ø£ÿq HÍcÕ<éqT $T+∫q dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\T˝Òs¡T. ø±ì á eT÷&ÉT
bÕ≥˝À¢q÷ |òüT+≥kÕ\ ˇ]õq˝Ÿ ø£Hêï u≤>± #˚XÊ&Éì Hêø£ì|ædüTÔ+~.
|òüT+≥kÕ\ dü«j·T+>± ‘êqT dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT nsTTq|üŒ{Ïø° Ä¬sÿÁkÕº˝À ~≥º
nsTTq dæ.ÄsY.düTã“sêeTHé e<ä› ndæôdº+≥T>± |üì#˚dæ m+‘√ nqTuÛÑe+ >∑&ç+#ê&ÉT.
e÷j·÷ãC≤s√¢ì Hê\T>∑T j·TT>∑fi^¯ ‘ê\÷ yÓTT<ä≥ sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ dü«s¡|sü #¡ ês¡≥.
‘·øÏÿqe˙ï ìdü‡+<˚Vü≤+>± |òüT+≥kÕ\y˚. #ês¡Tπ≈•˝À dü‘·´+#˚‘· ªuÛÑ[uÛÑ[<˚yêμ bÕ&ç+∫
|òTü {À‘·ÿ#·T&çøÏ ª$yêVü≤ uÛÀ»q+ãTμ ≈£÷&Ü bÕ&ç+∫q |òTü q‘· Äj·Tq<˚. Ç~ Laughing
policeman nH˚ bÕ‘· Ç+^¢wßü bÕ≥≈£î nqTø£sD ¡ . ˇ]õq˝Ÿ bÕ≥ #·‘T· s¡ÁX¯+˝À kÕ–‘˚
‘Ó\T>∑TbÕ≥ dæ«+>¥ ]<Û+ä ˝À $qã&ÉT‘·T+~. b˛©düT qe⁄«ì sêø£då Tü &ç $ø£{≤≥º Vü‰dü+>±
e÷]Ãq |òüTq‘· |òüT+≥kÕ\B, |æ+>∑[B, ¬≈.$.¬s&çÏ¶B ø±e#·TÃ.
ø±\Áø£y˚TD≤ |òüT+≥kÕ\>±] Äs√>∑´+ ø°åDÏ+#·&É+ Äj·Tq bÕ≥˝À¢ ‘Ó*j·T
edüTÔ+~. Äj·÷dü+, s=|ü⁄Œ ô|]>±sTT. n+<äTe\¢H˚H˚yÓ÷ eTT<ä›ã+‹|üPe⁄˝À bÕ≥
]ø±]¶+>¥ #·÷&Ü¶ìøÏ H˚qT yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT eTVü‰<˚eHé ndü+‘·è|æÔ>± ø£qã&Ü¶s¡T.
yÓTT<ä{À¢ Á|ü‹ dæìe÷˝Àq÷ n+<äs¡T >±j·T≈£î\≈£÷ ‘·˝ÀbÕ{≤ bÕ&˚ neø±X¯+
e#˚Ã~. sêqT sêqT nìï bÕ≥\q÷ |òüT+≥kÕ\ #˚‘·H˚ bÕ&ç+#˚ <Û√s¡DÏ ã\|ü&ç+~.
(n+<äT≈£î ìsêà‘·\T ≈£÷&Ü u≤<ÛäT´˝ÒyÓ÷!) ø=+<äs¡T ø=‘·Ô V”≤s√\≈£î e÷Á‘·+ ¬≈.$.eTVü‰
<˚eHé, ø√<ä+&ÉbÕDÏ e+{Ïyês¡T mdt.|æ. u≤\düTÁãVü≤àD´+ #˚‘· bÕ&ç+#·kÕ>±s¡T.
e´øÏÔ>∑‘·+>± |òüT+≥kÕ\ m+‘√ eT+∫yê&É˙ $qj·Tdü+|üqTï&É˙ Äj·Tq
düeTø±*≈£î\≈£î ‘Ó*dæq<˚. dæìe÷ Á|ü|ü+#·+˝À ÄbÕ´j·T‘· nH˚~˝Ò<äT u≤ã÷ nì
Äj·Tq e÷Hêqï>±]e<ä› yêb˛‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. eTÁ<ëdüT≈£î ñkÕÔ<é ã&˚>T∑ ˝≤+ n©U≤Hé
>±s¡T e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT Äj·TqqT |òüT+≥kÕ\ ø√] ‘·eT Ç+{À¢ n‹~∏>± ñ+#·T≈£îHêï&ÉT.
ñkÕÔ<é >±s¡+fÒ Äj·Tq≈£î n+‘· n_Ûe÷q+.
eTÁ<ëdüT˝Àì ˇø£ ‘Ó\T>∑T düuÛÑ˝À Äj·Tq ñ+&É>±H˚ Äj·Tq≈£î |ü<äàÁo e∫Ãq
yês¡Ô$qï eTT~>=+&É *+>∑eT÷]Ô>±s¡T, #ê˝≤ Äsê“¤≥+>± ` Ä dü+>∑‹ Áù|ø£å≈£î\≈£î
Á|üø£{Ï+#ês¡T. |òüT+≥kÕ\>±s¡T ˝Ò∫ n‹ $qj·T+>± n+<ä]ø° qeTdüÿ]+#·&É+ Ä
düuÛÑ≈£î yÓ[flq Hê≈£î u≤>± >∑Ts¡TÔ+~. dü+^‘·sêe⁄, »Hês¡›Hé (dæ‘êsY) Á|üuÛÑè‘·T\‘√
16 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
Äj·Tq $<˚X¯ j·÷Á‘·≈£î yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT u§+u≤sTT Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ˝À Äj·Tq≈£î ‘·øÏÿq
‘Ó\T>∑Tyê]‘√ u≤≥T H˚q÷ M&√ÿ\T #ÓbÕŒqT. nø£ÿ&ç düuÛÑ˝À Äj·Tq ª˙ ø=+&É≈£î ˙y˚
s¡|æŒ+#·Tø√μ nì m+‘√ uÛ≤y√<˚«>∑+‘√ bÕ&Ü&ÉT.
Ä ‘·s¡yê‘· H˚qT eTÁ<ëdüT˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT ª|òüT+≥kÕ\ uÛÑ>∑eBZ‘· ]ø±]¶+>¥
ñ+~, C…$T˙ dü÷º&çjÓ÷≈£î ekÕÔsê?μ nì »Hês¡›Hé |æ*#ês¡T ø±ì ∫qï nyê+‘·s¡+
e\¢ H˚qT yÓfi¯fl˝Òø£b˛j·÷qT.Äj·Tq eT]ø=~› s√E˝À¢H˚ <˚Vü≤+#ê*kÕÔs¡ì }Væ≤+#·ì
H˚qT Äs√E yÓfi¯flq+<äT≈£î áHê{Ïø° u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷H˚ ñHêïqT. Ç{°e\ ø±\+ #˚dæq
Äj·Tq ô|<ä›u≤“sTT $»j·T≈£îe÷sY eTÁ<ëdüT˝À dü÷ÿ˝À¢ Hê≈£î eT÷&˚fi¯ófl pìj·TsY.
¬s+&√yê&Ó’q s¡‘·ï≈£îe÷sY ‘Ó\T>∑T, ‘·$Tfi¯+˝À &É_“+>¥ Ä]ºdtº>±, s¡#·sTT‘·>± ù|s¡Tq÷,
q+~ nyês¡T¶q÷ ≈£÷&Ü bı+<ë&ÉT.
|òüT+≥kÕ\ yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ eTqì e<ä* yÓ[fl <ë<ë|ü⁄ eT÷&ÉT <äXÊu≤›\T
ø±edüTÔHêï áHê{Ïø° Äj·Tq bÕ≥\qT mes¡÷ eT]∫b˛˝Ò<äT. Äj·Tq≈£î kÕ{Ïsê>∑\
>±j·T≈£î&É÷ sê˝Ò<Tä . ‘Ó\T>∑T dæ˙ dü+^‘·|⁄ü dü«s¡j
í T· T>±ìøÏ Á|ürø£>± Äj·Tq neTs¡T&˚.
e÷]Ã 2002
4. |òTü +≥kÕ\ |Á ‹ü uÛ≈Ñ î£ eT#·T‘Ã T· qø£ ≈£î+r≈£îe÷]

ø£s¡TDÁo »+<Ûë´\ bÕ|üj·T´XÊÁdæÔ>±s¡T 1952˝À Á|ü#·T]+∫q K+&Éø±e´
dü+|ü⁄{Ï˝À ≈£î+r≈£îe÷] ˇø£ mì$T~ ù|J\ K+&çø£. n<˚ |ü⁄düÔø£+˝À XÊÁdæÔ>±s¡T
}]àfi≤<˚$, nqdü÷j·÷<˚$ e+{Ï bÂsêDÏø£ bÕÁ‘·\ >∑T]+N, ø£sT¡ D≤eTsTT, ø£sT¡ D≤eT÷]Ô
yÓTT<ä˝…’q }Vü‰»ì‘· bÕÁ‘·\ >∑T]+N nH˚ø£ |ü<ë´\T sêXÊs¡T. kÕVæ≤‘·´ s¡#·q>± n~
Ä s√E˝À¢ m+‘· >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~+<√ ‘Ó*j·T<äT>±ì |òTü +≥kÕ\ <ë«sê ≈£î+r≈£îe÷]øÏ
m+‘√ù|s¡T e∫Ã+<äq&É+˝À dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ B˙ï, |ü⁄wüŒ$˝≤|ü+ |ü<ë´\˙
|òTü +≥kÕ\ dü«s¡|]ü ∫ bÕ&Üs¡T. eT÷&É÷ eT÷&ÉTqïs¡ ì$TcÕ\TkÕπ> s¬ +&ÉT 78 ÄsY.|æ.
m+. ]ø±s¡T\¶ T>± ≈£î+r≈£îe÷] 1953˝À $&ÉT<ä\ nsTT+~. Bìï >∑T]+∫ dü+^‘·sêe⁄
>±s¡T ø=ìï $wüj·÷\T ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T. XÊÅdüÔûj·T dü+^‘· ø£#˚Ø˝À¢ |ü<ë´\T bÕ&É&É+
Äj·Tq ‘·+Á&ç>±¬s’q |üÁ{≤j·Tì d”‘êsêeTXÊÁdæÔ>±πs yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡≥. ≈£î+r≈£îe÷]
|ü<ë´\qT yÓTT<ä≥ bÕ&çqyês¡T eTVü‰yê~ yÓ+ø£≥|üŒj·T´>±s¡≥. XÊÁdæÔ>±] •wüß´&Ó’q
|òüT+≥kÕ\ yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ Ä |ü<ë´\qT bÕ&Éã÷qTø√e&É+˝À ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<äT. yê{ÏøÏ
dü+^‘·+ düeT≈£÷]Ã ‘·q XË’*˝À n<äT“¤‘·+>± bÕ&Üsêj·Tq.
dæ˙ >±j·T≈£î&ç>± U≤´‹bı+~q |òüT+≥kÕ\ Ç+<äT˝À >±j·T≈£î&ÉT>±, dü+^‘·
<äsÙ¡ ≈£î&ÉT>±, Á|üj÷Ó ø£>Ô ±, q≥T&ç>±, ÁX¯e´ø±yê´ìï <äX´¯ s¡÷|üø+£ ˝≤ eTq≈£î $ì|æ+#·>\∑
y˚T<Ûë$>± nì|ækÕÔ&TÉ . dæìe÷\≈£î dü+ã+~Û+#·ì ]ø±sY\¶ neTàø£+ n|üŒ{ÏøÏ ‘·>T∑ eZ TTK+
|ü{Ïº+<˚yÓ÷ ‘Ó*j·T<äT ø±ì á bÕ≥\T e÷Á‘·+ m+‘√ »Hê<äs¡D bı+<ësTT. ø£$
sêdæq |ü<ë´\qT m&ç{Ÿ #˚dæ, ¬s+&ÉT ]ø±sY¶\˝À |üfÒº+‘· Á|üe÷D≤ìøÏ ≈£î~+#·&É+,
rùddæq |ü<ë´\ kÕúq+˝À uÛ≤e+ ñ{Ï|º &ü ≥˚ Tº yêÚ≤´q+ düeT≈£÷s¡Ã&É+ e¬>s’ ê n+XÊ\T
dü+^‘êìøÏ dü+ã+~Û+#·ì$. bÕsƒ¡≈£î\≈£î ‘Ó*j·÷\H˚ ñ<˚X¯›+‘√ bÕ&Éì |ü<ë´\qT
≈£÷&Ü á yê´dü+˝À ñ<äVü≤]+#êqT. á |ü<ë´˝À¢ì eT+∫ \ø£åD≤\˙ï ø£fi≤ø±s¡T&ÉT>±
|òTü +≥kÕ\ dü+|üPs¡yí TÓ qÆ dü+kÕÿsêìø°, Äj·Tq≈£î n+~e∫Ãq Ä<ÛTä ìø£ dü+Á|ü<ëj·÷ìø°
‘êsêÿD≤\T.
|ü<ë´\T bÕ&É&É+˝À |òüT+≥kÕ\ yÓTT<ä\Tô|{Ïºq $q÷‘·ï XË’*ì >∑T]+∫
#ê˝≤eT+~ sêXÊs¡T. ‘Ó\T>∑T ùdõº Hê≥ø±˝À¢ bÕØ‡, <Ûësê«&É Hê≥ø£ ø£+ô|˙\ Áù|s¡D‘√
yÓTT<ä{À¢ bÕ≥˝Ò ñ+&˚e≥. |ü<ë´\ Hê≥ø±\T ‘·s¡yê‘· e#êÃsTT. Ä Hê≥ø±˝À¢ bÕ‘·
|ü<äΔ‹˝À q≥Hêy˚X¯+ Á|ü<Ûëq+>± |ü<ë´\T bÕ&˚ dü+Á|ü<ëj·T+ ñ+&˚~. >=|üŒq≥T&çøÏ
n+‘√ Ç+‘√ bÕ&É&É+ e∫ÃHê, eT+∫ >±j·T≈£î&çøÏ ø±k˛Ô≈£÷k˛Ô q≥qe∫ÃHê
dü]b˛sTT<˚y÷Ó . ãfi≤fl] sê|òTü yê#ê]>±s¡T q≥H˚ eTTK´+>± ô|<ä>› ± sê>∑+ ‹j·T´≈£î+&Ü
18 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
|ü<ë´\T bÕ&˚yês¡≥. |òüT+≥kÕ\ π≈e\+ >±j·T≈£î&ÉT ø£qø£ dü+^‘·|üs¡+>± kÕVæ≤‘·´
uÛ≤e+ ñ{Ïº|ü&˚≥Tº>± bÕ&˚ |ü<äΔ‹ #˚|ü{≤ºs¡T. Ç~ d”‘êsêeTXÊÁdæÔ>±s¡T H˚]Œq |ü<äΔ‘˚.
BìøÏ ‘√&ÉT>± XÊÁd”Ôj·T sê>±\‘√ |òüT+≥kÕ\≈£î ñ+&çq >±&ÛÉyÓTÆq |ü]#·j·T+, yê{Ïì
kÕVæ≤‘ê´ìøÏ m˝≤ Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>± yê&ÉTø√yê˝À ‘Ó*j·T&É+, ø=‘·Ô sê>±\qT Á|üyX˚ ô¯ |{Ïº
nedüsy¡ TÓ qÆ |ü⁄Œ&ÉT yê{Ï#‘˚ · (ÁoÁo #Ó|Œæ q≥Tº) n+<ä+>± #êøÏØ #˚sTT+#·Tø√e&É+ Äj·Tq≈£î
u≤>± ‘Ó\TdüT.
á ]ø±s¡T¶˝À¢ m≈£îÿe>± $qã&˚~ Vü≤yêsTTj·THé –{≤sY. Ç~ yêsTT+∫q~ Áo
düTÁãVü≤àD´sêE. á dü+<äs“¡ +¤ ˝À áj·Tq >∑T]+∫ ø=+‘·#bÓ ÕŒ*. (á yê´dü s¡#s· TT‘·
#ê˝≤ @fi¯flÁøÏ‘·+ mdt. sêCÒX¯«s¡sêe⁄>±] <äs¡Ùø£‘·«+˝À ˇø£ dæìe÷ bÕ≥ ]ø±]¶+>∑TøÏ
dæ‘êsY yêsTT+∫q|ü⁄Œ&ÉT n+<äT˝À MD yêsTT+∫q~ sêE>±πs). áj·Tq >∑T]+∫
dü+^‘·sêe⁄>±s¡T ø=ìï ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq $wüj·÷\T ‘Ó*j·TCÒXÊs¡T. sêE ãVüQeTTK
Á|üC≤„XÊ*. n‘·ìøÏ MD, Vü≤yêsTTj·THé –{≤sY, dæ‘êsY, y˚T+&=*Hé, eTè<ä+>∑+ e¬>’sê
yêsTT<ë´\˙ï e#·TÃ. Ä\‘·÷sÔ Y k˛<äsT¡ \ e+{Ï ø£sêí≥ø£ $<ë«+düT\≈£î áj·Tq eTè<ä+>∑
düVü≤ø±s¡+ n+~+#ê&É≥. ≥+>∑T≥÷s¡T dü÷s¡´≈£îe÷] ‘·~‘·s¡T\ bÕ≥\≈£î MD
yêsTT+#ês¡T. $Á|üHêsêj·TD dæìe÷ |üP]Ôø±uÀj˚T ˝À|ü˝Ò ‘·q≈£÷ uÛ≤qTeT‹ø°
n_ÛÁbÕj·TuÛÒ<ë˝§#êÃj·T˙, ‘·qT e÷H˚dæ yÓ[flb˛j·÷ø£ düTÁãVü≤àD´sêCÒ Ø]ø±]¶+>¥
|üìì |üP]Ô#X˚ Ê&É˙ sêCÒX«¯ s¡sêe⁄>±s¡T Hê‘√ nHêïs¡T. (kÕ$s¡ùV≤ ‘·eBHê bÕ≥ yÓTT<ä{Ï
qT+N n‘·ì Vü≤yêsTTj·THé –{≤sY. eTqì n\]düTÔ+~). ≈£î+r ≈£îe÷] |ü<ë´\ìï{Ï
˝Àq÷ sêE yê<ä´ HÓ’|ü⁄D´+ $ì|ædü÷ÔH˚ ñ+≥T+~.
≈£î+r≈£îe÷]˝À yÓTT<ä{Ï |ü<´ä + Ke÷dt sê>∑+˝Àì~. ‘·øÿÏ q |ü<ë´\ìï{Ï˝À˝≤π>
sê>∑+, e÷≥\÷ #Ó{≤º|ü{≤º ˝ÒdüT≈£îì q&ÉTkÕÔsTT.
n~ s¡eTD°j·T |ü⁄wüŒeq - e÷eq eT+<=ø£ y˚T&É y˚T&Éô|’ q~jÓTTø£
e÷s¡T eT÷\>∑~ - Ä >∑~ ‘·\TŒ\T rdæyÓT\¢>±
|ü<äTqsTT<˚+&É¢ sT÷&ÉT>∑\ u≤*ø£ - b˛*ø£ sê#·|æ\¢ - »+
ø=<äyÓ&ç ø±fi¯fl‘√&É ~>∑T#·Tqï~ ÁøÏ+~øÏ yÓT≥¢ MT<äT>∑Hé.
á |ü<ë´ìï |òüT+≥kÕ\ n~jÓTTø£ s¡eTD°j·T nH˚m‘·TÔ>∑&É‘√ bÕ&Üs¡T. <ëì
e\¢ #·+|üøe£ ÷\≈£î #Û+· <√uÛ+Ñ >∑+ »]–+~ ø±ì uÛ≤ey˚T Á|ü<ëÛ q+ ø£qø£ <ëìøÏ ø£$>±s¡T
n+^ø£]+#ês¡≥. n˝≤π> ∫es¡≈î£ yÓT≥¢ MT<äT>± nì eTT–+#ês¡T. m+<äTø£+fÒ BsêÈøså£ +¡
MT<ä Ä˝≤|üq n+<ä+>± ñ+≥T+~. Bì ‘·s¡yê‘· ø£$ sêj·Tì e#·q+ #˚sêÃs¡T (Ä
ne÷àsTT Ç≥TyÓ’ù| edüTÔqï~ ÄyÓTø° q~ e<ä› @+|üH√?).
Bì ‘·s¡yê‹~ e÷+&é sê>∑+ #Ûêj·T\‘√ (n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ Á|ü‹ eT<ÛäéT+
‘·>∑T\T‘·÷) q&ÉTdüTÔ+~. sê>±\ $wüj·T+˝À |òüT+≥kÕ\ eTØ #ê<äkÕÔ\≈£î b˛˝Ò<äT.
ø£ìïj·T˝≤¬> yê\ø£eTT ø£qŒ&ÉT#·Tqï~ - ø±<äT ø±<äT- Ä
∫ìï >∑T˝≤_ ˝Ò‘· ns¡#˚‘·T\˝À |üdæ_&É¶&ÉTqïj·T
≥T¢qï~ . @$T ø±e\j·TTH√ >∑<ä ÄyÓT≈£î- n#·TÃ Á>∑T~›q
≥T¢qï$ s¡÷|ü⁄πsK˝…es√ j·Tqsê<ä‘·&ÜyÓT _&É¶j˚T.
ÁXÀ‘·\≈£î ‘√&ÉŒ&˚+<äT≈£÷, Hê≥ø°j·T‘·≈£÷ nedüs¡+ nì|æ+∫q|ü⁄Œ&É˝≤¢ bÕ&ÉuÀsTT
|ü<ë´ìøÏ ]|òsü Y #˚d÷ü Ô #˚sT¡ Œ\T #˚XÊs¡T (ÄyÓT dü+‘√wü|&ü TÉ ‘·Tqï<ë ˝Òø£ <äT'œdüTqÔ ï<ë?).
‘·s¡yê‹ |ü<ä´+ |òüT+≥kÕ\ e÷s¡Tÿ Væ≤+<√fi¯+˝À kÕ>∑T‘·T+~. á sê>∑+˝À m|ü⁄Œ&ÉT
ø£+b˛CŸ #˚dæHê Äj·Tq |ü+#·eT+ yê&É≈£î+&Ü $&ç∫ô|≥º˝Ò<äT (Væ≤+<√fi¯+ dü«sê\T
dü>∑eT<Ûäìdü, düì<ÛäeT>∑dü). sêeTø£<∏äqT $qs¡j·÷´, n+<äyÓT Äq+<ä+, ø£\HÓ’Hê -
Ç˝≤ @ bÕ≥˝À $Hêï |ü+#·eT+ $qã&ÉT‘·T+~.
<=s¡\T Hêq+<äu≤cÕŒ˝À - bıs¡\T <äT'Ku≤wüŒeTT˝§ >±ìj·T$ >∑Ts¡T|Ô ≥ü ˝º eÒ TT—
sê\T#·Tqï$ ÄyÓT H˚Á‘ê\ qT+&ç u≤\≈£îì eTT<äT› #Ó≈£îÿ≥<ë›\ MT<ä.
Bì ‘·s¡yê‹ á |ü<ä´+ bÕ&É˝Ò<äT.
bı‘·TÔ\˝Àì _&É¶ìøÏ |ü⁄{Ïºj·TT |ü⁄≥ºø£ eTT+<ÓjÓTe«s√
Áø=‘·Ô$ eÁ»|ü⁄+>∑e#· ≈£î+&É\eTT\ZsTT ùddæHês¡T! y˚T˝Ÿ
|ü⁄‘·Ô&ç ‘·$Tà yÓTT>∑Z õ– ãT>∑Z\ eTT<äT›\T eT÷≥>∑≥Tº˙
HÓ‘·TÔs¡T ø£+<äT HÓ‘·TÔø=ì HÓ#ÓÃ* j˚T#·Ã{Ï π≈>∑T#·Tqï<√.
n~ |ü⁄{Ïºqyê&ÉT ø£s¡Tí&Éì ‘Ó\T|ü⁄‘√+~. ø£<∏ä Á|üø±s¡+ n~ Á|ükÕÔ$+#·&É+
düãuÒø±ì |òüT+≥kÕ\ yÓs¡¸H√¢ eTTK´bÕÁ‘· ≈£î+r≈£îe÷]. |ü⁄{Ïºqyê&ÉT m≥Te+{Ï
yê&ÉeuÀ‘ê&√ ‘·*¢>± ÄyÓT≈£î n|üŒ{ÏøÏ ‘Ó*j·T<äT, nqedüs¡+ ≈£÷&Ü. yÓTT‘·Ô+ MT<ä
Ç~ eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àì ˇø£ |òüT≥º+>± ø±≈£î+&Ü _&É¶≈£î <ä÷s¡eTÚ‘·Tqï ˇø£ ‘·*¢ |ü&çq
Äy˚<äq>± eTq≈£î nì|ædüTÔ+~. Á|üdüTÔ‘·+ Ä u≤*ø£ mesê nì eTq+ #·÷düTÔHêï+.
|òüT+≥kÕ\ dü÷Á‘·<Ûë]>± #˚dæq ∫qï ø±yÓT+{Ÿ z¨ ‘Ó*dæ+~. _\Vü≤]˝À |ü<ä´+.
>±* ‘ê≈£îq »\‘ês¡T y˚T*eTTdüT>∑T C≤¬sH=øÏÿ+‘· - n~>√ ∫Hêï] yÓ÷eTT!
b˛\TÃ≈£îHêïeTT˝Ò! ≈£î+‹uÛÀ» |ü⁄Á‹ dæï>∑Δ düT≈£îe÷] ÄyÓT ≈£î+r≈£îe÷].
yÓTT<ä{Ï ]ø±s¡T¶ yÓTT<ä{Ï|üø£ÿ Çø£ÿ&ç‘√|üPs¡Ôe⁄‘·T+~. |òüT+≥kÕ\ bÕ&Éì eTs=ø£
|ü<ä´+ Bì ‘·s¡yê‘· ø£qã&ÉT‘·T+~.
ø£&ÉT y˚>∑eTTàq #Ó+>∑T #Ó+>∑Tq ‘·s¡+>±˝§Œ+>∑ Ä ‘√≥ yÓ+
ã&ç >∑+>±q~ bÕs¡T#·Tqï j·T~ ÁãVü‰à+&ÉeTTà>± n\¢<˚
ãT&ÉT‘·H˚Ã‘·T\˝Àq ã≥Tºø=ì j·÷|üPuÀ&çj·TT+ >∑÷&Éì
jÓT´&É. e#·TÃ#·TqT+&Ó >∑<äZ~ø£‘√H˚yÓTT yêb˛e⁄#·THé.
20 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
1948 ÁbÕ+‘ê\˝ÀñkÕÔ<é ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé eTÁ<ëdüT˝À #˚dqæ >±q ø£#]˚ \
<ë«sê |òTü +≥kÕ\≈£î nH˚ø£ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\‘√ Á|ü‘´· ø£å |ü]#·jT· + @s¡Œ&ç+<ä+{≤s¡T.
yê{Ï˝À ˇø£{Ï sêπ>Áo. ø£sêí≥ø£+˝Àì Hê≥≈£îs¡+õ˝À |ü+#·eT+ e~˝ÒùdÔ sêπ>Áo
ne⁄‘·T+~. n+<äyÓTÆq á sê>∑+˝À |òüT+≥kÕ\ m+‘·|òü÷≥T Áù|eTjÓ÷, Ç~ Hê #Ó*,
nHêïHê uÛ≤$Tì yÓTT<ä˝q’… bÕ≥\T #˚XÊs¡T. á øÏ+~ |ü<´ä +˝À sê>∑+ mø£ÿ&Ü #Ó&≈É î£ +&Ü
e÷≥\qTã{Ïº Ä>∑T‘·÷, eTT+<äT≈£î q&ÉTdü÷Ô ‘·q |üP]Ô dü«s¡÷bÕìï kÕøå±‘·ÿ]+|üCdÒ Tü +Ô ~.
Ç˝≤ dü«s¡s¡#·q #Ój·T´&É+ kÕe÷qT´\e\¢ nj˚T´|üìø±<äT. yÓTT<ä{Ï ]ø±s¡T¶ ¬s+&√
uÛ≤>∑+˝Àì yÓTT<ä{Ï |ü<ä´+ Ç~.
ªªeTTì eT+Á‘·eTTà H=dü+>∑H˚\? Ç&ÓuÀ eTTqTà+<äT e÷sêÔ+&ÉTs¡
eTàì H˚ø√s¡>∑H˚\? ø√]‹ìuÀ Ä‘·+&ÉT sêH˚\? e
#ÓÃqTuÀ ø£ìïj·T q+#·T HÓ+#·ø£∑ qqTHé CÒ|ü≥º>± H˚\? |ü
f…ºqTuÀ |ü{Ïº H=dü+>∑H˚\? n&ÉT>∑+f…Hé ≈£î+‹ kÂuÛ≤>∑éTT˝Ÿμμ.
á ‘·s¡yê‹ |ü<ë´ìï |òüT+≥kÕ\ bÕ&É˝Ò<äT.
ªª@ jÓT&É <ë#·Tø=+<äT ì|ü⁄&û |üdæ>∑+<äTqT? ø£qï ‘·+Á&ç N
N j·Tq≈£î+&ÉTH˚? |ü]Vü≤dæ+|ü¬s ã+<ÛäTe⁄. ˝≤‘·à >ös¡e
ÁosTTø£<ä≈£îÿH˚? »qT\T #˚‘·T\T #·÷|ü¬s. <Ó’e jÓ÷>∑eTTHé
Á<√j·T>∑sê<äT. á •X¯óe⁄‘√ H=&ç >∑{Ïº‹ ˝Àø£ì+<ä≈£îHé.
<ëìøÏ ã<äT\T>± ªnjÓ÷´ uÛÑ>∑yêqT&Ü!μ nqï ˇø£ÿ eTTø£ÿ $ì|ædüTÔ+~. Ä ‘·s¡yê‘·
e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯˝Àì á |ü<ä´+ $+{≤+.
ªªá $cÕ<ëÁX¯óe⁄\‘√&É ì+ø£ HÓ+‘·ø±\MT y˚TqT yÓ÷‘·T? >∑+>± uÛÑyêì
ø£\Twü Vü‰]DÏ - á ‘·*¢ ø£&ÉT|ü⁄˝Àq ø£*dæb˛jÓT<äHê ø£qï ø£&ÉT|ü⁄‘√&É
Ä ‘·s¡yê‹ nsTT<ës¡T |ü<ë´\T á $<Ûä+>± ñHêïsTT. düeTj·÷ uÛ≤e+ e\¢ n$
bÕ&É˝<Ò Tä .
nqT#·T |üdyæ êì s=eTTà˝À q<äTeTTø=qT#·T ≈£î+‹ ~–q~ q~˝Àq- n+‘·˝Àq
ô|f…º>±uÀ\T |üeq ø£+|æ‘· ‘·s¡+>∑ e÷*ø± &√*ø£\ ‘˚* ‘˚*e#·TÃ!
eT+<ädeü TT sêø£>H∑ HÓ y˚ TÓ T-eTT+<äTøÏ&qç j·T&ÉT>∑T yÓqTø£≈î£ u…{ºÏ <äT'U≤ÁX¯ó|üPs¡í
qj·TqeTT\˝Àq ÄXÊ ø£D≤\T yÓTs¡j·T Ä <Ódü¬≈ #·÷#·T HêyÓT ø£Hêïs¡Œ≈£î+&É.
<ä÷s¡ <ä÷sê\ ÁbÕD ã+<ÛäTe⁄ $<Ûëq n+‘·ø£+‘·≈£î ‘·q≈£î <ë|ü>∑T#·TqTqï
ô|f…º bı&Ée⁄qT ‘·q eTT<äT› |ü{ºÏ bı&Ée⁄ #·÷∫ ‘·\ j·T÷#·T eT~H˚$T ‘√∫q~jÓTT.
Ä‘·àVü≤‘·´j·TT •X¯óVü≤‘·´j·Tqø£ >∑+>∑bÕ\T>± qTqï sT÷ BqTsê* MT<ä
uÛÑTeq ã+<ÛäTe⁄qπ≈ C≤*|ü⁄f…ºH˚yÓTT ô|f…º q+|æ+∫ ‘Ós¡Te⁄ #·÷ô|{ÏºHê&ÉT.
Ç≥Tº\Tqï~ ø±uÀ\T ˙X¯«πs#·Ã¤ j·TqT#·T $ÁuÛ≤+‘·jÓÆT ~≈£îÿ\ s¡dæø=qT#·T
dü>∑eTT ‘·&çdæq ø√ø£‘√ eT>∑Te, ô|f…º <ä]øÏ »ì yÓT\¢ yÓT\¢>± <ä]øÏ ‘Ó∫Ã -
ˇ‘·TÔ>± |üP\>∑T‘·TÔ\ HÓ‘·TÔ ô|{Ïºô|’ #Ós¡>∑T ∫+|æ yÓT‘·Ô>± Á|üø£ÿ |üs¡∫ -
Áø=‘·Ô HÓ‘·Ô* sê≈£î\ >∑÷]Ã ù|]Ã - ˇ‘·TÔ ø=q≈£î+&É #˚‹‘√ H=‹Ô#·÷∫ -
m≥ºπ≈\≈£î <ä&É<ä&É ø=≥Tºø=HÓ&ç >∑T+&Ó _>∑ã≥Tºø=ì ø£fi¯flì+&É p∫ -
Çìï |ü<ë´\≈£î ã<äT\T>± |òüT+≥kÕ\ ≈£î¢|üÔ+>±, uÛ≤e k˛Œ¤s¡ø£+>± á øÏ+~
e#·q+ #·~yês¡T.
ªá $<Ûä+>± ìX¯ÃsTT+#·Tø=ì _&É¶qT s=eTTà˝À¢ n<äTeTTø=+≥÷ ≈£î+r≈£îe÷]
q~˝ÀøÏ ~–b˛‘·Tqï~ - Ç+‘·˝À - qB ‘·s¡+>±˝À¢ ‘˚\T‘·÷ ˇø£ ô|f…º nø£ÿ&çøÏ
ø=≥Tºø=ì e∫Ã+~. ≈£î+r≈£îe÷] ø£qTï˝À¢ ÄXÊø£D≤\T yÓT]XÊsTT. áX¯«πs#·Ã¤ Ç˝≤
ñqï<äì >∑T]Ô+∫+~. ÄyÓT Ä‘·àVü≤‘·´ qT+∫ $s¡$T+#·Tø=+~. ô|f…ºì+&Ü ˇ‘·TÔ>±
|üP\>∑T‘·TÔ\T, ∫>∑Ts¡T{≤≈£î\T ù|]Ã+~. yÓT‘·Ô>± |üø£ÿ~~›r]Ã+~. ˇ‘·TÔø√≈£î+&Ü #˚‘√Ô
ˇ‹Ô #·÷∫+~. m˝≤>√ >∑T+&Ó\T _>∑ã≥Tºø=ì, u≤wüŒeTT\ kÕeTT<ä&çdæq Á|üø£ÿMT<ä
∫{Ïºu≤ãTqT ãE®+&Éu…f…º ‘·*¢.μ
BìøÏ eTT+<äT |ü<ä´+ e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯˝À eT<ÛäéT+ MT<ä Ä>∑T‘·T+~. Ä
‘·s¡yê‘· \j·T yÓTT<ä˝…’ Vü≤yêsTTj·THé –{≤sY MT<ä dü+^‘·+ $ì|æ+∫ Ä>∑T‘·T+~. á
∫e] |ü+≈£îÔ\T ø£$ sêdæqy˚. m{§NÃ bÕ≥˝À ∫{Ïºu≤ãTqT nq≈£î+&Ü ∫{Ïº‘·+Á&çì
nHêïs¡T. Çø£ÿ&ç‘√ yÓTT<ä{Ï ]ø±s¡T¶ s¬ +&√yÓ|’ ⁄ü |üPs¡sÔ TT+~. ‘·sy¡ ê‹ á s¬ +&ÉT |ü<ë´\÷
bÕ≥˝À #√≥T #˚düTø√˝Ò<äT.
∫ìï ô|<äe⁄\ eTT‘ê´\T ∫+~ |ü&É>∑ø£\ø£\eT≥+#·T qe⁄«H˚ >±ì, ø£qï
j·TeTà ø£wüºeTT ‘·q j·T<äTwüºeTTà ≈£÷&É HÓs¡T>∑&ç+‘·j·TT Hê j·Te÷j·Tø£|ü⁄ _&É¶.
#Ó<sä T¡ Vü≤è<äjT· eTT sêsTT #˚døæ =ì ô|f…qº \\˝À Á‘√j·TuÀe⁄qT - e\|ü⁄ ì\T|ü
˝Òø£ #ÓsTTsêø£ - düT‘·T øö–*+∫ yÓøÏÿyÓøÏÿsTT&ÉTÃqT - ø£˙ïs¡T Á>∑T≈£îÿø=qT#·T`
¬s+&√ ]ø±s¡T¶ yÓTT<ä{Ï uÛ≤>∑+ á |ü<ä´+‘√ yÓTT<ä˝Ö‘·T+~. n+‘·≈£îeTT+<äT
dæ˙, \*‘· dü+^‘ê˝À¢ neTè‘·e]¸DÏ sê>±ìï m+‘·eT+~ yê&Üs√ ‘Ó*j·T<äT. Hêp≈£î>±
q&ç#˚ á |ü<ä´+ $Hêïø£ á eT<Ûä´ e∫Ãq ªÄq‹ ˙j·Tsêμ e+{Ï bÕ≥\T ø±düÔ
ø£s¡ÿX¯+>±, yÓTTs¡≥T>± nì|ækÕÔsTT.
ªªuÛÀ>∑uÛ≤>±´\‘√ ‘·T\<ä÷>∑T#·Tqï ≈£î+‹uÛÀEì >±sêãT ≈£÷‘·Ts¡TqsTT
ø£qï q\TdüT≈£î ˇø£ |üf…º&ÉqïyÓTÆq ô|≥Tºø√H√#·HÓ’‹ bÕ|æwæ˜<ëqμμ.
Bì ‘·s¡yê‹~ ]ø±s¡T¶˝À ˝Ò<äT.
qqï‹ ù|]àyÓTÆ>∑HÓ&ç Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ Áù|eTj·Ts¡úeTÚ
#·Tqï~ - H˚&ÉT - _&É¶ì≥ H=+≥]>± $&çb˛e ø±fi¯ófl sê
22 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
≈£îqï$ - j˚T$T ùd‘·T ø£ìj·TTqZq˝Òì j·TuÛ≤>∑T´sê\H˚
qìï$<Ûë\ - ø£qï ø£&ÉT|üqï~ ø±+‘·\ øÏ+‘· r|æj˚T!
BìøÏ ã<äT\T>± |òüT+≥kÕ\ Hê ∫{Ïºu≤ã÷ nì }s¡T≈£îHêïs¡T. Ä ‘·s¡yê‘·
X¯óuÛÑ |ü+‘·Tesê[ (Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ ‘√&ç) sê>∑+˝À m‘·TÔ≈£îHêïs¡T.
ô|{Ïºj·T˝À qH=‹Ô–\u…{Ïº ìqTqï&ç >∑+>∑˝ÀìøÏHé
HÓ≥Tº#·TqT+{Ï ‘·+Á&ç. sTTø£ ˙≈£îqT Hê≈£î ãTTD+ãTr¬s. MT
<Ó≥Tº\ qTqï<√ eTq j·T<äèwüºeTT. ô|ò÷s¡eTT #˚dæHêqT
Hê |ü⁄≥Tºø£ e÷dæb˛qT. ìqT uÀ*q s¡‘·ïeTT Hê≈£î <ä≈£îÿH˚!
Bì ‘·s¡yê‘· |òüT+≥kÕ\ njÓ÷´ ‘·+Á&û nì #˚sêÃs¡T. ‘·s¡yê‹ |ü<ä´+ 58e
y˚Tfi¯ø£s¡Ô ùV≤e÷e‹ sê>∑+˝Àì~. Bì n+<ä+ $ì ÄkÕ«~+#·&ÜìøÏ sê>∑+ù|s¡T
‘Ó*j·Tqedüs¡+ ˝Ò<äT>±ì |òüT+≥kÕ\ πs+CŸ m+‘·{Ï<√ eTq≈£î ‘Ó\TdüTÔ+~.
|ü⁄qïeT #·+<äe÷eT dü]b˛jÓT&ç ˙ es¡Vü‰\ yÓ÷eTTH˚
HÓqï{Ï¬ø’q #·÷‘·THÓ eTπs! <äTs¡<äwüºeTT >∑|æŒø=qïHê
ø£qTï\ ø£+‘· uÛ≤>∑éTTø£\T>∑THÓ? @ j·TeTjÓÆTq Ç+‘·˙
ø£qïeTT ô|{Ïº Äj·TT$&çq|üŒ{Ï e÷≥ >∑<√sTT Hêj·THê!
Çø£ÿ&É eTs√ ¬s+&ÉT |ü<ë´\T e~˝ÒXÊs¡T.
bÕ\ ãT>∑Z\ ∫ø£ÿ<äHê\ ‘·+Á&ç! yê\T>∑qTï\ #·ø£ÿ<äHê\ ‘·+Á&ç!
y˚T* ˙* eTT+>∑Ts¡T\ esê\ ‘·+Á&ç! ø±\T #ÓsTTsêì ‘·+Á&ç Hê ø£qï ‘·+Á&ç!
ø£qï ‘·+Á&ç qe⁄«\ |üP\T >∑+ô|&˚dæ - ∫ìïHêqï≈£î ø£qTï\T #˚¬s&˚dæ -
#·ø£ÿqj·T´≈£î HÓ]≈£îs¡T˝≤®HÓ&˚dæ - ∫{Ïºu≤ãTyÓTÆì>∑ì >∑˝…Œf…º&˚dæ -
M{ÏøÏ ã<äT\T |òüT+≥kÕ\ ‘·s¡yê‹ |ü<ë´ìøÏ dü+uÀ<Ûäq>± ‘·©¢ >∑+>±uÛÑyê˙! nHêïs¡T.
‘·s¡yê‘· |æ\÷ sê>∑+˝À >∑+;Ûs¡+>± yÓTT<ä˝…’ ªªd”+˝…dtμμ>± dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$˝ÀøÏ e÷]q
n<äT“¤‘·yÓTÆq |ü<ä´+ $+{≤+.
u≤\ uÛ≤qTì uÀ\T Hê u≤\T ˙<äT >∑s¡“¤eTTq qT+#·T#·T+{Ï >∑+>±uÛÑyêì!
MìH˚ ‘·*¢ #˚‹˝ÀHÓq’ u…{ºÏ e÷≥ eTìï+|ü⁄eTeTà! qeTdüT‡\e÷à! qeTdüT‡\e÷à.
Bì‘√ ¬s+&√ ]ø±s¡T¶ dü>∑+|üP]Ô nsTT ∫e]yÓ’|ü⁄ yÓTT<ä˝Ö‘·T+~. yÓTT<ä{Ï |ü<ë´ìøÏ
Áù|s¡D >∑TDÿ© nH˚ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>∑+. Ç~ ìdü‡+<˚Vü≤+>± >∑T˝≤+ n©>±] #·\y˚.
(Ç+<äT˝À |ü+#·eT+ e~˝ÒùdÔ á eT<Ûä´ Áo u≤\eTTs¡[ düèwæº+∫q \e+– sê>∑+
ne⁄‘·T+~).
eTs¡T\T πs¬≈‘·Ô _&É¶qT eTs¡\ eTs¡\HÓ‘·TÔø=qT#·T bÕ*+&É¢ô|’ H=‘·TÔø=qT#·T
ãT»®–+|ü⁄\ eTeTø±s¡ eTT»®–+∫ ô|f…˝º À|ü\ qT+∫ CÀø=f…º ‘·*.¢
Çø£ÿ&É |òTü +≥kÕ\ ø±yÓT+{Ÿ $+{≤+. ªªÄyÓT e÷‘·è Vü≤è<äjT· + ‘·≥‘·≥ ø=≥Tº≈î£ +≥Tqï~
bÕ|ü+. Çø£ÿ&ç qT+∫ ∫e] <ëø± |ü<ë´\˙ï \*‘Y sê>∑+˝À kÕ>∑T‘êsTT.
Ä‘·|üÁ‘·eTTà uÛÑ+– ø£+C≤‘·|üÁ‘·yÓTT+&ÉT ã+>±s¡T ‘·+Á&çô|’ HÓ+&É ‘·>∑T\
≈£î+&É dü+~Û+∫, Ä≈£î˝À qT+&ç eTT<äT›eT÷‹ô|’ ø£≥ºø£&É|ü{Ï eTT<äT›qT ì∫Ã -
qqTï $&çb˛e⁄#·T+&Ó e÷Hêqï j·TqT#·T ø£s¡TD >∑<äZ<ä ø£+]ƒjÓÆT ø£+|üe÷q
Vü≤düÔeTT\‘√&É ø±+ø£å\˝≤¢&ÉT ø£qT\T eT÷dæø=ì ˙{Ï˝ÀìøÏ Á<√ôdô|f…º.
ªªqB ‘·s+¡ >±˝À¢ ô|f…º ø=≥Tºø=ì b˛‘·Tqï~ n+≥÷ |òTü +≥kÕ\ eTq≈£î <äXÊ´ìï
e]íkÕÔsT¡ .
@{Ï ¬≈s¡{≤\˝À ô|f…º>∑Ts¡T#·T+&É >∑≥Tºô|’ì*Ã nf…º ìsêÈ+‘·b˛sTT
ìX¯Ã\ ìØVü≤ ˙s¡düì]ïy˚Twü ˝À#·qeTTà\‘√ ≈£î+‹ #·÷#·T#·T+&Ó.
Ç~ ÄKs¡T |ü<ä´+. Bì‘·s¡yê‘· Ä¬sÿÁkÕº yÓ÷>∑T‘·÷+&É>± |òüT+≥kÕ\ u≤ã÷,
u≤ã÷, e÷ HêHêï, HêHêï n+≥÷ yÓøÏÿ @&Ée&É+ $ì|ædüTÔ+~. Vü≤yêsTTj·THé –{≤sY,
‘·øÏÿq yêsTT<ë´\÷ n˙ï Áø£eT+>± ôV≤#·TÃ yÓ÷‘ê<äT˝À Á&Üe÷ düèwæºkÕÔsTT. \j·T
≈£÷&Ü q~ n\˝≤¢>π eTqqT }–düT+Ô ~. n<äT“¤‘y· TÓ qÆ á ≈¬ eÌ¢ ÷ø˘‡ $e]í+∫q |òTü {≤ºìøÏ
‘·–q eTT–+|ü⁄>± nì|ædüTÔ+~.
Ç≥Te+{Ï Ä&çj÷Ó Á|üj÷Ó >±\T Ä ‘·sy¡ ê‘· |òTü +≥kÕ˝Òø±<äT, eT¬ses¡÷ ≈£÷&Ü
#Ój·T´ø£b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ dæìe÷\ ø£eT]¸j·T˝Ÿ ˇ‹Ô&˚ nsTT ñ+&Ü*. Ç$ $+≥÷
>∑‘· ø±\eTT y˚T\Te#·TÃ ø±\eTT ø£+f…Hé nqï <Û√s¡DÏ˝À yêb˛≈£î+&Ü eTq≈£îqï
Ç˝≤+{Ï yês¡dü‘ê«ìï ø=qkÕ–+#˚ Á|üj·T‘êï\T #Ój·÷´*. |òüT+≥kÕ\ e+{Ï Á|ü‹uÛ≤
e+‘·T\T X¯‘êu≤›ìø=ø£s¡T |ü⁄{ÏºHê ÄX¯Ãs¡ý˚T. m{§NÃ Ä]úø£˝≤uÛ≤\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Òì
s¡÷|üø±\÷, ùdºõ Áb˛Á>±eTT\÷ ìs¡«Væ≤+#˚+<äT≈£î W‘ê‡Væ≤≈£î\≈£î neø±XÊ\THêïsTT.
dæìe÷ |æ∫Ã ø±düÔ e÷qT≈£îì yê{Ïì Áb˛‘·‡Væ≤+#˚+<äT≈£î Á|üj÷Ó ø£\Ô T eTT+<äT≈£î sêyê*.
y˚T 2005
24 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
5. |ü⁄wüŒ $˝≤|ü+ - sê>±\‘√ dü˝≤¢|ü+

nsTT<äT <äXÊu≤›\Hê{Ï bÕ≥\ >∑T]+∫ Ç|ü⁄Œ&ÉT sêj·T&É+, eT÷&ÉTqïs¡ <äXÊu≤›\
ÁøÏ‘·+ eTs¡DÏ+∫q >±j·T≈£îDÏí ‘·\T#·Tø√e&É+ Hê´j·T+>± bÕ‘· ∫+‘·ø±j·T|ü#·Ã&ç
nì|æ+#·Tø√yê*. ø±ì |òTü +≥kÕ\ $wüjT· +˝À n˝≤ »s¡><∑ Tä . Äj·Tq ≈£î≥T+ãdüuTÑÛ ´˝Ò
ÄX¯Ãs¡´+‘√ #Ó|ü⁄Œ≈£îqï≥Tº>± |òüT+≥kÕ\ ∫e] s√E\‘√ b˛*ùdÔ Ç|ü⁄Œ&ÉT m≈£îÿe
»Hê<äs¡D bı+<äT‘·THêï&ÉT. ô|<ä›\T ø£å$TùdÔ, Ç~ ‘·s¡yê‘· e∫Ãq dü+^‘·+ Á|üuÛ≤e+
nì H˚qqT≈£î+{≤qT.
uÛ$Ñ T&çbÕ{Ï ø±y˚TX¯«s¡sêe⁄>±s¡T ‘·q ∫e] s√E˝À¢ eT+#êq |ü&qç |ü⁄Œ&ÉT mes√
e∫Ã ªªMT nu≤“sTT (sê<Ûëø£èwüí) Hê≥ø±ìøÏ Åô|’E e∫Ã+<äμμì #ÓbÕŒs¡≥. ø=q }|æ]
<ëø± Vü‰dü´ÁãVü≤à>± J$+∫q Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT ªª$T>∑‘êe˙ï n˝≤ ñHêïsTT>±"e⁄qTμμ
nì #·eT‘·ÿ]+#ê&É≥. á CÀø˘ dü+<äs√“¤∫‘·+ nì|æ+∫q|üŒ{Ïø° ÄHê&É÷, áHê&É÷
Á|üø±•+∫q |òüT+≥kÕ\≈£î n+‘·>± e]Ô+#·<˚yÓ÷. m{§NÃ Äj·Tq $•wüº‘· >∑T]+∫
Ç|üŒ{Ï ‘·sêìøÏ eT]+‘· u≤>± ‘Ó*j·T&É+ $wüjT· +˝À e÷Á‘·+ Bìï >∑Ts¡T≈Ô î£ ‘Ó#T· Ãø√e#·TÃ.
ˇø£ 78 ÄsY.|”.m+. ]ø±s¡T¶ ¬s+&ÉTy˚|ü⁄˝≤ $ì|æ+#˚ á Äπs Äs¡T |ü<ë´\
^‘êe[ áHê{Ïø° n_Ûe÷qT\qT n\]düTÔ+~. ì»+ #ÓbÕŒ\+fÒ nuÛÑT´<äj·T ø£$‘·«+
‘Ó\T>∑Tyê]ì ñ‘˚Ô»|ü]∫q 1950\˝À ªø£s¡TDÁoμ »+<Ûë´\ bÕ|üj·T´XÊÁdæÔ>±] e+{Ï
ø£e⁄\ s¡#·q\≈£î Ç+‘·{Ï Á|üC≤<äs¡D ø£\>∑{≤ìøÏ @¬ø’ø£ ø±s¡D+ |òüT+≥kÕ\ dü«s¡|üs¡∫
bÕ&É&yÉ T˚ .
|ü⁄wüŒ$˝≤|ü+ yÓTT<ä{Ï uÛ≤>∑+, ¬s+&Ée uÛ≤>∑+
Ç+<äT˝Àì sê>±\˙ï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙y˚. uÛ≤e Á|ü<Ûëq+>± kÕπ> ø£$‘·«+ ø£qø£
Ç~ düVü≤»y˚TH˚yÓ÷. ‘·øÏÿq bÕ≥\÷, |ü<ë´\˝À ˝≤π> Ç+<äT˝À ≈£÷&Ü |òüT+≥kÕ\≈£î
sê>∑ \ø£Då ≤\ MT<ä ñqï |ü≥÷º, ø£$ sêdæq uÛ≤yêìï >∑T]>± |ü≥Tºø√e&É+, Hê≥ø°jT· yÓTqÆ
>±Á‘·XË’© n˙ï eTq+ #·÷&Ée#·TÃ. ≈£î+r≈£îe÷]˝≤π> á |ü<ë´\ eT<Ûä´˝À Äj·Tq
‘êqT sêdæq e#·q+ uÛ≤euÛ]Ñ ‘·+>± $ì|æ+#ês¡T. yÓ÷‘ê<äT $T+#·≈î£ +&Ü yÓ÷>π n¬sÿÅkÕº
Äj·Tq ñ<˚•› +∫q ãs¡Te⁄qT n+~+∫+~. eT<Û´ä eT<Û´ä ˝À Hê≥ø£+ |òøü ÿ° ˝À (dü+^‘·sêe⁄
>±]<ë?) eT+∫ Vü‰s√àìj·T+ $ì|ædüTÔ+~. @ >∑eTø£+ m˝≤ bÕ&Ü˝À, @ |ü<ä+ m˝≤
ñ#·Ã]+#ê˝À Ç‘·s¡T\T #Ó|üŒqedüs¡+˝Òì ñ‘·ÔeT >±j·Tø£ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT @~
$ì|æ+∫Hê Ç+‘· n<äT“¤‘·+>± ñ+≥T+~.
yÓTT<ä{Ï |ü<ä´+ e÷+&é sê>∑+˝À $+{≤+. ÄVü‰¢<äø£s¡yÓTÆq u…˝Ÿ yÓ÷>∑T‘·÷+&É>±
eTq+ |üP\ ‘√≥˝ÀøÏ Á|üy˚•kÕÔ+. |üP», <˚yê\j·T+, ÁbÕ‘·' ø±\+ n˙ï düŒwüº+>±
Ä&çjÓ÷˝À $ì|ækÕÔsTT. áHê{Ï M&çjÓ÷ n\“+\˝À nwüºø£cÕº\÷ |ü&ç Á|üj·T‹ï+∫Hê
kÕ<Ûä´+ø±ì Á|üuÛ≤e+ düT\Te⁄>± $ì|ædüTÔ+~. Jìj·Tdt n+fÒ n<˚. Ç+<äT˝À
u≤e⁄s¡TeTq&É+, Á≈£î+–b˛e&É+ e¬>’sê |ü<ë\Tqï|üŒ{Ïø° ô|<ä›>± $cÕ<ä sê>∑#êÃ¤j·T\T
$q|ü&Ée⁄. ∫e] sê>±˝≤|üq ≈£î¢|üÔ+>±, &ç–ïô|ò’&é>± ñ+≥T+~.
H˚H=ø£ |üP\ yÓTTø£ÿø£&É ì*Ã ∫yê\Tq ø=eTà e+∫ >√
sêHÓ&ÉT q+‘·˝Àq $s¡T\ìïj·TT C≤*>∑ H√fi¯ófl$|æŒ e÷
ÁbÕDeTTr‘·Tyê j·TqT#·T u≤e⁄s¡TeTqï$, Á≈£î+–b˛‹Hê
e÷qdüeT+<Ó<√ ‘·fi¯ó≈£îeTqï~ |ü⁄wüŒ$˝≤|ü ø±eýÓTÆ
‘·s¡yê‹ |ü<ä´+ e÷s¡T _Vü‰>¥ sê>∑+˝Àì~. (j·TeTTHê rs¡eTTq nH˚ bÕ≥
Ç<˚ sê>∑+). ‘·TyéTbÕ´sYVü≤À yÓTT<ä˝…’q Væ≤+B bÕ≥\ø£Hêï ‘˚*ø£>± sê>∑ uÛ≤yêìï
yê&ÉTø√e&É+ #·÷&Ée#·TÃ. X¯ó<äΔ eT<ÛäéT+ yê&˚ dü+Á|ü<ëj·÷ìï |ü{Ïº+#·Tø√˝Ò<äT.
n+<äTø£ì ø±düÔ ø£˝≤´DÏ˝≤ nì|ædüTÔ+~. nsTT‘˚ ìdü>∑eTbÕ nH˚ Á|üjÓ÷>∑+
dü+^‘·<äs¡Ù≈£î&ç ñ<˚›XÊìï düŒwüº+ #˚düTÔ+~. ø=‘·Ô sê>∑eTì ø±uÀ\T, ∫es¡˝À ø±düÔ
Bs¡ÈyÓTÆq sê>±˝≤|üq ñ+~.
Äj·TTe⁄ >∑\TZ Hê\TZ >∑&çj·T\ÿì ô|+∫q re ‘·*¢ C≤
rj·T‘· ~~› rs¡TÔeTT ‘·Bj·T ø£s¡eTTà\˝Àq ùd«#·Ã¤yÓTÆ
q÷j·T\\÷>∑T#·TqTà]j·TT#·T+<äTeTT Äj·TTe⁄ r]q+‘·H˚
Vü‰sTT>∑ ø£qTï eT÷ôd<äeTT Äj·TeT #·\¢ì ø±*Áy˚fi¯flô|’
Bì ‘·s¡yê‹~ ãdü+‘Y sê>∑+. ãVüQXÊ á sê>±ìï Ç+‘· K∫Ã‘·+>± @ Ç‘·s¡
‘Ó\T>∑T dæ˙ dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&É÷ yê&ÉTø√˝Ò<y˚ ÷Ó . C≤*ì Á|ü‹|ò*ü +#˚ dü«s¡deü TT<ëj·T+‘√
#˚dæq n<äT“¤‘· dü«s¡ s¡#·q. Á|ü‹uÛ≤e+‘·T&Ó’q $<ë«+düT&ÉT |ü<äΔ‹ Á|üø±s¡+ >∑Ts¡Te⁄
<ä>∑Zs¡ H˚s¡TÃø√ø£b˛sTTHê sê>±\qT ns¡ú+#˚düTø√>∑\&Éq&ÜìøÏ Ç<=ø£ ñ<ëVü≤s¡D.
>±*ì >ös¡$+‘·TeTT düT>∑+<ÛäeTT |üPdæ düe÷ÁX¯sTT+#·T uÛÑè+
>±\≈£î $+<äT #˚ôd<äeTT ø£eTàì ‘˚HÓ\T $TeTTàuÀ+≥¢ H˚
Á‘ê\≈£î Vü‰sTT>∑÷s¡TÔeTT dü«‘·+Á‘·T\ eTeTTà\ kÕ«s¡úãT~Δ‘√
‘êfi¯óeTT Á‘·T+#·uÀ≈£îeTT ‘·*¢øÏ _&É¶≈£î y˚s¡T #˚‘·Ty˚
á ^‘êe[ ¬s+&√ uÛ≤>∑+ yÓTT<ä{À¢ \j·T $ì|æ+#·&É+‘√ eT÷&é e÷]q≥ºì
|ædüTÔ+~. |òüT+≥kÕ\ ‘·q dæìe÷ bÕ≥˝À¢ |üVü‰&û sê>±ìï yê&ÉT≈£îqï dü+<äsê“¤\T
>∑Ts¡TÔ≈£îsêe⁄. ø±ì á |ü<ä´+ n+<äT˝À<˚. ø£$‘·«+˝Àì yÓ≥ø±sêìøÏ~ dü]>±Z
dü]b˛sTT+~.
}\T <ësê\‘√ >=+‘·T\≈£î] _–+∫
>∑T+&Ó˝À qT+&ç dü÷<äT\T >∑T∫Ã ≈£÷]Ã,
26 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
eTT&ÉT#·Tø=+<äTs¡T eTT#·Ã≥ eTT&ÉT\eTeTTà
nø£≥ <äj·T˝Òìyês¡T MT j·÷&Éyês¡T
ø£s¡TD s¡kÕìï Á|ü‹_+_+#˚ $TÁX¯ •es¡+»ì ‘·s¡yê‹ sê>∑+. |ü<ë´\ìï{Ï
‘·s¡yê‘ê ∫e]øÏ bÕ&çq ªÁ|üuÛÑ÷μ nH˚ ªø√&Üμ˝À ≈£÷&Ü á sê>∑#êÃ¤j·T˝Ò $ì|ækÕÔsTT.
e÷ yÓ\˝Òì eTT>∑Δ düT≈£îe÷s¡ düT>∑+<ÛäeTs¡+<ä e÷<ÛäTØ
J$‘·yÓT\¢ MTø£sTT‘·´õ+∫ ø£è•+∫ q•+∫b˛jÓT e÷
j·TÚeq yÓT\¢ ø=\¢>=ì Ä|üsTT N|ü⁄s¡T‘√&É ∫$Tà eT
e÷àe\ bÕs¡y√‘·Ts¡T >∑<ë qs¡C≤‹øÏ ˙‹ j·TTqï<ë?
∫e] |ü<ä´+ sêπ>Áo sê>∑+. Vü‰sTT>± kÕπ> á |ü<ä´+ ø£$>±s¡T ∫yê≥T¢
ô|&ÉT‘·Tqï|üŒ{Ïø° eTq≈£î düT‹yÓT‘·Ô>± {≤{≤ #Ó|ü⁄‘·Tqï≥Tº>±H˚ ñ+≥T+~.
ãT<äΔ<˚e⁄ì uÛÑ÷$T˝À |ü⁄{ÏºHêe⁄
düVü≤»eT>∑T Áù|eT ˙˝Àq #·#ÓÃH˚$T
n+<äeTTqT Vü≤‘·´#˚ôd&ç Vü≤+‘·≈£î+&É
yÓTÆ\|ü&çb˛jÓTH√sTT ˙ eTqT» »qà
ÇH˚ïfi¯fl˝À mH√ï Ä&çjÓ÷, M&çjÓ÷\T yÓ\Te&Ü¶sTT. Ç+‘· düT\uÛÑ+>± uÛ≤yêìï
me¬s’Hê |ü*øÏ+#·>∑*>±sê n+fÒ ˝Ò<äH˚ #ÓbÕŒ*. ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\ MT<ä ô|{Ïºq+‘·
ÁX¯<äΔ dü+kÕÿs¡+ bı+<ä&É+ MT<ä ô|&ç‘˚ á nedüú\T ‘·ù|Œy˚yÓ÷. n+<äTπ≈ eTq+
|òüT+≥kÕ\≈£î {À|”\T rdæ ôd\÷´{Ÿ #Ój·÷´*.
ôdô|º+ãsY 2009
6. nkÕe÷q´
dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ÉT
dæ. ÄsY. düTã“sêeTHé
dæìe÷ bÕ≥\T Á|ü|+ü #·+˝À eTq<˚XÊìøÏ Á|ü‘´˚ ø£+. yêdü$Ô ø£‘· <äècÕº´ dæìe÷˝À¢
ndü\T bÕ≥\T+&Ü˝≤ nqï #·s¡ÃqT |üø£ÿqô|&ç‘˚ dæìe÷\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü
bÕ≥\T XÊX¯«‘·+>± Á|ü»\ eTqdüT˝À¢ ì*∫b˛sTTq dü+<äsê“¤\T mH√ï ñHêïsTT.
C≤q|ü<ä, \*‘·, XÊÁd”Ôj·T dü+^‘ê\ ã\yÓTÆq Á|üuÛ≤e+ yÓTT<ä{Ï qT+N eTq Á|ü»\
Vü≤è<äj÷· ˝À¢ Á|ü‘´· ø£+å >±H√, |üs√ø£+å >±H√ ñ+&É&+É e\¢H˚ bÕ≥\≈£î dæìe÷\T yêVü≤ø£+>±
|üì#˚XÊj·Tì nqTø√yê*. Ç<ä+‘ê $H˚yê] <äèø£Œ<∏ä+. Çø£ ∫Á‘· ìsêàD+˝Àì Ä]úø£
düeTdü´\qT ã{Ïº#·÷ùdÔ dæìe÷ nH˚~ uÀ˝…&ÉT &ÉãT“b˛dæ rùd ø£~˝Òu§eTà ø£qTø£
ø£<∏äqT dü+<äs√“¤∫‘·+>± s¡øÏÔø£{Ïº+#·&Éy˚T dü+^‘·|ü⁄ |üs¡e÷s¡ú+>± ìsêà‘·\T uÛ≤$+#·
&É+˝À ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<äT. dæìe÷\T bÕ‘·ã&çb˛sTT, q{°q≥T\T out of fashion
nsTTb˛sTTq ‘·s¡yê‘· ≈£÷&Ü dæ˙ dü+^‘·+ »Hê<äs¡D bı+<äT‘√+<ä+fÒ n+<äT≈£î
ø=+‘·es¡≈£÷ nostalgia ø±s¡D+ nqT≈£îqï|üŒ{Ïø° eTTK´ ø±s¡D+ Ä dü+^‘·+˝À
ñ+&˚ XÊX¯«‘· $\Te˝Ò nì ˇ|ü⁄Œø√yê*.
1921˝À|ü⁄{Ïº 1952˝À eTs¡DÏ+∫q dæ.ÄsY.düTã“sêeTHé ‘=* dæ˙ dü+^‘·
<äs¡Ù≈£î\˝À #ê˝≤ >=|üŒyê&ÉT. ø=ìï <äXÊu≤›\ øÏ+<ä≥ dæ˙ dü+^‘·+ >∑T]+∫q ‘·q
yê´dü+˝À |òüT+≥kÕ\ Á|üeTTK dü+^‘·<äs¡Ù≈£î\qT Á|ükÕÔ$dü÷Ô yÓTT<ä≥>± ù|s=ÿqï~
düTã“sêeTHéH˚. ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ ∫s¡|ü]∫‘ê˝…’q <˚e<ëdüT, ˝…’˝≤ eTpï e¬>’sê ∫Á‘ê\
bÕ≥\T Äj·Tq Á|ü‹uÛÑ≈£î eT#·TÃ‘·Tqø£\T e÷Á‘·y˚T. Ç{°e\ á yê´dü s¡#·sTT‘·
düTã“sêeTHé‘√ |üì#˚dqæ ˇø£ y˚DT $<ë«+düTDÏí ø£\TdüT≈£îì ùdø£]+∫q ø=ìï $X‚cÕ\T
‘Ó\TdüTø√<ä–q$. M{Ï˝À ø=ìï e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆq$.
1940\˝À dæ˙s¡+>∑+˝À ù|s¡Tbı+~q <äøD åÏ ≤~ dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î\T $.Hê>∑jT· ´,
mdt.sêCÒX«¯ s¡sêe⁄, mdt.$.düTã“j·T´ Hêj·TT&ÉT, õ. sêeTHê<∏Hä ,é |òTü +≥kÕ\, ô|+&Ü´\
‘·~‘·sT¡ \T. ˇø=ÿø£ÿs¡÷ ˇø=ÿø£ÿ ìsêàD dü+dü˝ú À |üì#˚ùdyês¡T. dæìe÷\÷, q{°q≥T\÷
ô|ø’ sÏ êe&ÜìøÏ dü+^‘·+ #ê˝≤ <√Vü≤<ä+ #˚dTü +Ô <äH˚ >∑T]Ô+|ü⁄ Ä s√E˝À¢ yÓTT<ä\sTT+~.
Hê≥ø±˝À¢ |ü<ë´\÷, bÕ≥\ ø√dü+ m>∑ã&çqfÒº »q+ dæìe÷ bÕ≥\T $qkÕ>±s¡T. Ä
ø±\+˝À ‘êsêEe«˝≤ m>∑dæqyê&ÉT düTã“sêeTHé. dæìe÷ nH˚ ø=‘·Ôs¡ø£+
m+≥sYf…ÆHéyÓT+{Ÿ≈£î m˝≤+{Ï dü+^‘·+ nedüs¡yÓ÷ Äj·Tq n‹ ‘·«s¡˝ÀH˚ >∑T]Ô+∫q≥Tº
ø£qã&ÉT‘·T+~.
28 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
düTã“sêeTHé ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝À dæús¡|ü&É¶ ‘Ó\T>∑Tyê&ÉT. eT<ÛäT¬s’ düMT|ü+˝Àì
∫+‘êeTDÏ Äj·Tq dü«dü\ú +. Äj·Tq yÓTT<ä≥ me]e<ä› dü+^‘·+ H˚sT¡ Ã≈£îHêï&√ ‘Ó*j·T<äT
>±ì ˇø£ self-taught genius nì n+<äs¡÷ nqT≈£îH˚yês¡T. 1940\˝À eTÁ<ëdüT≈£î
e∫Ã Äj·Tq yÓTT<ä{À¢ His Masters Voice Ä¬sÿÁkÕº ìsê«Vü≤≈£î&ÉT>± |üì#˚XÊs¡T. Ä
s√E˝À¢ dæìe÷ bÕ≥\qT ]ø±s¡T\¶ T>± $&ÉT<ä\ #ÓjT· ´&ÜìøÏ dæ˙ >±j·T≈£î\T eTÁ<ëdüT˝À
C…$T˙ dü÷º&çjÓ÷ düMT|ü+˝À ñqï HMV dü+düú˝À dæ˙ Ä¬sÿÅkÕº‘√ ø±≈£î+&Ü nø£ÿ&ç
Ä¬sÿÅkÕº‘√H˚ eT∞fl bÕ&Ée\dæe#˚Ã~. Ä ‘·s¡yê‘· Äj·Tq dü«‘·+Á‘·+>± ‘·$Tfi¯+˝Àq÷,
‘Ó\T>∑T˝Àq÷ dü+^‘· <äsÙ¡ ø£‘«· u≤<Û´ä ‘·\T #˚|{ü ,ºÏ mq˝Òìø°]˙Ô , Á|üC≤<äsD¡ q÷ bı+<ës¡T.
Äj·Tq≈£î u≤>± ‘ê>∑T&ÉT n\yê≥T+&˚~. <˚e<ëdüT ∫Á‘· ìsêàD+˝À Äj·Tq
ˇø£ yê{≤<ës¡T. Äj·Tq‘√ $yêùV≤‘·s¡ dü+ã+<Û+ä ñqï ˇø±$&É <ë«sê düV≤ü ìsêà‘·\T
1952˝À Äj·Tq≈£î $wüÁ|üj÷Ó >∑+ #˚dæ #·+|æ+#ês¡qï e<ä+‹ Ä s√E˝À¢ $ì|æ+∫+~.
]ø±]¶+>¥ |üP]Ô#d˚ æ eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»HêìøÏ ‘·q ôwÁy=˝{Ÿ ø±s¡T˝À <äsê®>± yÓ[flq Äj·Tq
X¯yêìï Ä kÕj·T+Á‘·y˚T, n<˚ ø±s¡T˝À ‘˚e\dæ e∫Ã+<ä≥. Äj·Tq eTè‹#Ó+~q
ø=~›>+∑ ≥˝À¢H˚ X¯yêìï Vü≤&Ü$&ç>± eT<ÛTä s¬ ø’ Ï ‘·s*¡ +∫ n+‘·´ÁøÏjT· \T #˚XÊs¡ì $qï|ü⁄Œ&ÉT
nqTe÷q+ ã\|ü&ÉT‘·T+~ ø±ì Ä<Ûësê˝ÒM ˝Òe⁄. Ä ‘·s¡yê‘· ÄdæÔ $wüj·T+˝À
Äj·Tq uÛ≤s¡´≈£÷, Äj·Tq ‘·+Á&çø° eT<Û´ä >=&Ée\T ≈£÷&Ü ‘·˝‘… êÔjT· ≥. Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT
ø£DíHé H˚{Ïø° dæ˙|ü]ÁX¯eT˝À ñHêïs¡≥. X¯+ø£sY >∑DÒXŸ <ä«j·T+˝À Ç{°e\ eTs¡DÏ+∫q
X¯+ø£sY düTã“sêeTHé≈£î ‘·eTTà&ÉT. >∑{Ïº>± eTTô|’Œ¤ ¬s+&˚fi¯ófl ≈£÷&Ü ã‘·ø£ì düTã“sêeTHé
Ä ø=~› dü+e‘·‡sê˝À¢H˚ eTs¡|ü⁄sêì ø£èwæ#˚XÊs¡T.
düTã“sêeTHé >=|üŒ‘·q+ ‘Ó\TdüTø√e{≤ìøÏ ˇø£ÿ $wüj·T+ #ê\T. Äj·Tq≈£î
düVü‰j·T≈£î\T>± |üì#˚dæq yês¡+‘ê ‘·s¡yê‘· >=|üŒ dü+^‘·<äs¡Ù≈£î\j·÷´s¡T. yê]˝À
eTTKT´\T |òüT+≥kÕ\, $X¯«Hê<∏äHé, sêeTeT÷]Ô, düTdüs¡¢ <äøÏåD≤eT÷]Ô (ejÓTT*Hé
yêsTT+#˚yês¡T), ÄsY.mdt. >√es¡Δq+, düTÁãVü≤àD´+ (y˚T+&=*Hé) sêE, *+>∑|üŒ
‘·~‘·s¡T\T. M]˝À |òüT+≥kÕ\ ‘êqT n|üŒ{Ïπ≈ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&Ó’Hê düTã“sêeTHé‘√
düV≤ü ø£]+#·&+É $X‚w+ü . ‘êqT düTã“sêeTHé e<ä› dü+^‘·+ H˚sT¡ Ã≈£îHêïqì |æ.©\ nHêïs¡T.
‘Ó\T>∑T dæìe÷˝À bÕ&˚+<äT≈£î ‘=* neø±X¯+ ˝…’˝≤ eTpï˝À e÷<Ûäeô|~› dü‘·´+,
düTdüs¡¢ <äøÏåD≤eT÷]Ô\≈£î yê]<ä›s¡÷ ø£*dæbÕ&çq ªªeTqT#·T>± ‘êKT<ë‘√&Ó’μμ <ë«sê
\_Û+∫+~. dæ˙ H˚|<ü ´ä∏ dü+^‘·+ Ø]ø±]¶+>¥ »s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ‘ÓsM¡ T<ä ∫Á‘·+ #·÷dü÷Ô
düTã“sêeTHé ªªÄX¯óe⁄>±μμ |æj÷· H√ MT<ä yêsTT+#˚yês¡ì á eT<Û´ä ˇø£ {°M Ç+≥s¡÷«´˝À
$X¯«Hê<∏äHé #ÓbÕŒs¡T. n˝≤ Äj·Tq yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT yÓ+≥ yÓ+≥H˚ dü«sê\T H√{Ÿ
#˚düT≈£îH˚|üì ‘êq÷, sêeTeT÷]Ô, >√es¡Δq+, *+>∑|üŒ #˚ùdyês¡eTì Äj·Tq nHêïs¡T.
Ä s√E˝À¢ düTã“sêeTHé #ê˝≤ &ÉãT“ Ks¡TÃô|{Ïº eTÁ<ëdüT˝ÀH˚ n‘·T´‘·ÔeTyÓTÆq yê<ä´
ãè+<ä+ ìs¡«Væ≤+#˚yês¡≥.
<˚e<ëdüT düTã“sêeTHé $wüjT· +˝À ≈£÷&Ü $cÕ<ë+‘·yT˚ . Ä bÕ≥\ Á|üC≤<äsD¡ qT
Äj·Tq #·÷&É&É+ »s¡>∑H˚˝Ò<äT. ìsêà‘·\‘√ |òüTs¡¸D Äj·Tq≈£î ÁbÕD≤+‘·ø£y˚T nsTT+~.
düTã“sêeTHé ˇø£kÕ] ‘êqT @sêŒ≥T #˚dæq ]ø±]¶+>¥≈£î |òüT+≥kÕ\ sê˝Ò<äì n*–
ªªz <˚e<ëμμ e¬>’sê bÕ≥\ìï{Ï˙ yÓTT<ä{À¢ |æsƒê|ü⁄s¡+#˚‘· bÕ&ç+#ês¡≥. Ä ‘·s¡yê‘·
sêJ ≈£î~] ≈£î&çm&ÉyÓTÆ‘˚, »>∑y˚Te÷j·T e¬>’sê\T ]ø±s¡T¶ #˚XÊs¡≥. e´øÏÔ>∑‘· düŒs¡Δ\
e\¢ »]–qy˚ nsTTHê Çe˙ï düTã“sêeTHé e´øÏÔ‘ê«ìï dü÷∫+#˚ $wüj·÷\T. Bìïã{Ïº
düTã“sêeTHé ø£\ŒHêX¯øÏÔ m+‘·{Ï y˚>∑+‘√ |üs¡T>∑T\T rùd<√, Ç‘·s¡T\ |ü≥¢ Äj·Tq≈£î
zs¡TŒ m+‘· ‘·≈î£ ÿe>± ñ+&˚<√ ‘Ó\TdüT+Ô ~. ÁøÏjT˚ {Ïyé ø£fi≤ø±s¡T&ç s¬ dt˝º d… Ht dÓ t Äj·Tq˝À
m≈£îÿe>± ñ+&˚<y˚ ÷Ó . Äj·Tq n<äT“¤‘+· >± bÕ&ç, Vü‰s√àìj·T+ yêsTT+#˚yês¡≥. |ü#Ã· ì
#Ûêj·T‘√, m|ü⁄Œ&É÷ ‘ê+ã÷\+ qeTT\T‘·÷ n+<äØï qe⁄«‘·÷ |ü\ø£]+#˚yês¡ì e÷Hêqï
(≈£î≥T+ãsêe⁄)>±s¡T Hê‘√ nH˚yês¡T. nqï≥Tº ªªz <˚e<ëμμ j·TT>∑fi^¯ ‘·+ ‘êH˚ bÕ&Üq˙,
ìsêà‘·‘√ >=&Ée\ e\¢ ¬≈.sêDÏ ù|s¡T y˚XÊs¡˙ õø°ÿ ˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À #ÓbÕŒs¡T. Ä
bÕ≥˝À eTT+<äT ªªz¨¨μμ nqï~ e÷Á‘·+ sêDÏ. n~ ‘·sy¡ ê‘· ‘Ó∫Ã, n‹øÏ+∫q≥Tº>±
ø±düÔ y˚s¡T ÁX¯ó‹˝À $ì|ædüTÔ+~.
dü+^‘·+ $wüj·T+˝À düTã“sêeTHé Á|ü‹uÛÑ n|üPs¡«+, nkÕe÷q´+. nø±\
eTs¡D+ #Ó+<ä≈î£ +&Ü ñ+fÒ mdt. sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ e+{Ï >=|üŒ dü+^‘·<sä Ù¡ ≈£î\≈£î Äj·Tq
>∑{Ïº b˛{°>± ì*#˚yês¡q&É+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. ø£sêí≥ø£ sê>±\ô|’ Äj·Tq≈£î ñqï
n~Ûø±s¡+ |æ.©\, my¥T.m˝Ÿ. edü+‘· ≈£îe÷] ø£*dæ ªªeTqeT>∑fiŸμμ ∫Á‘êìøÏ bÕ&çq
ªªm˝≤¢+ Çq“eTj·T+μμ nqï ˇø£ÿbÕ≥ $+fÒ ‘Ó*dæb˛‘·T+~. n+<äT˝À dæ+ùV≤+Á<ä
eT<Û´ä eT+, yÓ÷Vü≤q, <äsê“sY, Væ≤+<√fi¯+ e+{Ï sê>±\e÷*ø£˝À dü«s¡ø\£ Œq n<äT“¤‘+· >±
nì|ædüTÔ+~. n<˚ dæìe÷˝Àì düTÁãVü≤àDúÛ≤s¡‹ bÕ≥ ªª∫qï+õs¡T øÏ[j˚Tμμ˝À ≈£÷&Ü
ø±|ò”, e÷+&é yÓTT<ä˝…’q sê>±\ yÓT˝§&û nqT|üe÷qyÓTÆq~. á bÕ≥ m+‘·
u≤e⁄+≥T+<ä+fÒ my¥T.m˝Ÿ. edü+‘·≈î£ e÷], MD $<ë«+düT&ÉT ∫{Ïuº ≤ãT ‘·eT ø£#Ø˚ ˝À¢
∫es¡ Bìï $ì|æ+#˚yês¡T. dæìe÷ bÕ≥\≈£î n≥Te+{Ï >ös¡e+ <äøÿ£ &É+ #ê˝≤ ns¡T<äT.
<˚e<ëdüT˝Àì eTTe«>√bÕ\ |ü<ä+ ªªÇ+‘· ‘Ó*dæj·TT+&çμμ Ks¡Vü≤s¡Á|æj·T‘√ yÓTT<ä˝…’q
n+<äyÓTÆq sê>∑e÷*ø£. düTã“sêeTHé ]Vü‰s¡‡˝Ÿ≈£î e∫Ãq |æ.©\, my¥T.m˝Ÿ. edü+‘·
≈£îe÷] ‘·~‘·s¡T\T Äj·Tq eTT+<äT≈£î e#˚Ã kÕVü≤dü+ ˝Òø£ s¡eTàì |æ*#˚<ëø± yÓqø±˝Ò
≈£÷s¡TÃH˚yês¡≥.
‘=* s√E˝À¢ dæìe÷ bÕ≥\≈£î catchiness düeT≈£÷]Ãq Á|ü‹uÛÑ ìdü‡+<˚V≤ü +>±
düTã“sêeTHé<˚. Äj·Tq <äs¡Te⁄˝À¢q÷, dü«s¡ Á|ükÕÔs¡+˝Àq÷ kÕVü≤dü+ ø£qã&ÉT‘·T+~.
ˇπ≈ bÕ≥˝ÀH˚ ø£\Œq n+‘·T˝Ò≈£î+&Ü kÕ–b˛‘·÷ ñ+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î 1949˝À
]©C…q’ ˝…˝’ ≤ eTpï˝À ªª$]‘êe⁄\ ©\μμ nH˚ |òTü +≥kÕ\, uÛ≤qTeT‹ bÕ&çq j·TT>∑fi^¯ ‘·+
30 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
Ç|ü⁄Œ&ÉT $+fÒ ø±düÔ ªªbÕ‘·>±μμ nì|ædüTÔ+<˚yÓ÷ ø±ì bÕ≥ y˚>∑+ ‘·>∑Z≈£î+&ÜH˚ yÓT˝§&û
$ì|ædüTÔ+~. &√\ø˘ Á|ü<Ûëq+>± $ì|æ+#˚ á bÕ≥˝À #·s¡D≤\ ≥÷´Hé >∑TÁsÑ+˝≤
|üs¡T>∑T\T rdüTÔ+~. n<˚ ∫Á‘·+˝Àì |òüT+≥kÕ\, uÛ≤qTeT‹ bÕ&çq ª#Ó\Tì>∑ìμ nH˚
bÕ≥ ‘·sy¡ ê‘· <˚e<ëdüT˝Àì #Ó*j·T ˝Ò<Tä bÕ≥≈£î |üPs¡«s¡÷|ü+˝≤ nì|ædTü +Ô ~. Waltz
<äs¡Te⁄ MT<ä kÕπ> á bÕ≥ |ü\¢$˝À ªªzuÀμμ yêsTT<ä´+ô|’ $qã&˚ counter melody
m+‘√ n+<äyTÓ qÆ ~. ˝…˝’ ≤ eTpï˝ÀH˚ ªªeTqT#·T>± ‘êKT<ë‘√&Óμ’ μ nH˚ bÕ≥˝À ªªeTTdæ+¢ μμ
dü+^‘·+ $qã&ÉT‘·T+~. n+<äT˝À |òTü +≥kÕ\ #·sD¡ + n+<äTø√>±H˚ n~ bÕ&ÉT‘·Tqï~
ªªV”≤s√μμ nì ‘Ó*dæb˛‘·T+<ä+fÒ n~ >±j·T≈£î&ç, dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ç Á|ü‹uÛÑ ≈£÷&Ü. á
bÕ≥˝À m+‘√ Á&Üe÷ ñ+~. uÛ≤qTeT‹ bÕ&çq ªªÁù|y˚T H˚s¡eTÚHêμμ˝À ‘êfi¯>∑‹ Ä–,
q&ç#˚ rs¡T n|üŒ{À¢ ø=‘˚Ô. n<äT“¤‘·yÓTÆq uÛ≤y√<˚«>±ìøÏ eTs=ø£ ñ<ëVü≤s¡D uÛ≤qTeT‹
bÕ&çq ìqT u≤dæb˛e⁄<ëq. á Á&ÉyTÓ {Ïø˘ \ø£Då + <˚e<ëdüT bÕ≥˝À¢ ≈£÷&Ü #ê˝≤eT≥T≈£î
$ì|ædüTÔ+~. |òüT+≥kÕ\, uÛ≤qTeT‹ bÕ&çq ~e´ Áù|eT nH˚ bÕ≥˝À uÛ≤qTeT‹ ø£\˝Ò
ì»e÷jÓT n+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT m+‘√ n+<äyÓTÆq Hêp≈£î >∑eTø£+ $ì|ædüTÔ+~.
düTã“sêeTHé~ n+‘·{Ï >=|üŒ }Vü≤.
<˚e<ëdüT˝À düTã“sêeTHé ˇø£ÿ |üV‰ü &û sê>±ìï $$<Ûä uÛ≤yê\≈£÷, düìïy˚XÊ\≈£÷
yê&ÉT≈£îqï rs¡T ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–düTÔ+~. ªªz <˚e<ë, |ü˝…¢≈£î b˛<ë+, n+<ë\ Äq+<ä+μμ
e+{Ï$ ñ‘ê‡Vü≤uÛÑ]‘ê\T. ªª#Ó*j·T˝Ò<äTμμ˝À $cÕ<ä+. ªª‘êH˚ e÷¬sHêμμ eTs√ s¡ø£+.
ªªø£\ Ç<ä˙μμ e≈£îfi≤uÛÑs¡D+, e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯ sê>±\‘√ s¡÷bı+~q~. á
bÕ≥\ìï{Ï˝Àq÷ eT<Ûä´˝À e#˚Ã _{Ÿ‡ bÕ≥qT m+‘·>±H√ ôV’≤˝…’{Ÿ #˚kÕÔsTT.
#·+&ûsêDÏ˝À $X¯«Hê<∏Hä ,é sêeTeT÷]Ô |üP]Ô#d˚ qæ z ‘ês¡ø± nH˚ bÕ≥˝À #·sD¡ +
q&Éø£ düTã“sêeTHé ÁfÒ&é e÷πsÿ. düTã“sêeTHé~ Á|ü<Ûëq+>± ≥÷´Hé ø£fÒº <Û√s¡DÏ. ‘·øÏÿq
yê{Ïì Äj·Tq \ø£å´ô|{Ïºq≥Tº ø£qã&É<äT. kÕVæ≤‘·´+ ≥÷´Hé≈£î ˝Àã&Ée\dæ+<˚.
n+<äTe\¢H˚ ‘=* s√E˝À¢ düeTTÁ<ë\(d”) sêdæq #ê˝≤ bÕ≥\ kÕVæ≤‘·´+ n+‘· >=|üŒ>±
nì|æ+#·<Tä . ‘Ó\T>∑T dü+^‘·<sä Ù¡ ≈£î˝…q’ |òTü +≥kÕ\, sêCÒX«¯ s¡sêe⁄, ô|+&Ü´\ ‘·~‘·sT¡ \T
kÕVæ≤‘·´+|ü≥¢ m≈£îÿe ÁX¯<äΔ rdüT≈£îH˚yês¡T.
1950, 60, 70\˝À dæìe÷ s¡+>∑+ e÷s¡TŒ\T #Ó+~ ã\+ dü+‘·]+#·T≈£îHêïø£
‘·øÏÿq XÊK\‘√ u≤≥T dü+^‘·+ ≈£÷&Ü e÷s¡T‘·÷ e∫Ã+~. Bì dü‘·Œ¤*‘ê\qT ‘·øÏÿq
yê]˝≤>± #·$#·÷&É≈î£ +&ÜH˚ düTã“sêeTHé ø±\+ #˚XÊs¡ì ‘·\T#·T≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT dü+^‘ê_Û
e÷qT\≈£î u≤<Ûä ø£\T>∑T‘·T+~. düT&ç>±*˝≤ e∫Ã dæ˙ Á|ü|+ü #êìï ñÁsÑ÷‘·\÷–+∫
nø£kÕà‘·TÔ>± ìÅwüÿ$T+∫q düTã“sêeTHé X¯ø£+ |üPs¡ÔsTT j·÷uÛ…’ dü+e‘·‡sê\T <ë{ÏHê
Äj·Tq dü<ë düàs¡D°j·TT&˚.
p˝…’ 2003
7. kÕs¡úø£ HêeT<Û˚j·TT&ÉT
dü+^‘·sêe⁄
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ô|{Ïºq ù|s¡TqT ã{Ïº eTqTwüß\T+&É&É+ ns¡T<äT. XÊ+‘êsê+

eTTø√ÿ|æ ø±e#·TÃ. $<ë´kÕ>∑sY≈£î #·<äTeã“ø£b˛e#·TÃ. düT+<äs¡+ nHêø±] ø±e#·TÃ.
n˝≤ »]–‘˚ yê]ì ‘·|ü⁄Œ|ü≥º˝Ò+ ≈£÷&Ü. ø±˙ dü+^‘·sêe⁄>±s¡T áø√eøÏ #Ó+<äs¡T.
1920˝À »ìà+∫q dü+^‘·sêe⁄>±s¡T eT÷ØÔuÛÑ$+∫q dü+^‘·y˚T. dü+^‘·sêe⁄ >±]
>∑T]+∫q $X‚cÕ\T ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ ø±s¡D≤\THêïsTT. yÓTT<ä{Ï~ eTq
n_Ûe÷q >±j·T≈£î&ÉT |òTü +≥kÕ\≈£î Äj·Tq #ê˝≤ düìïVæ≤‘·T&É÷, >∑Ts¡T|ü⁄Á‘·T&É÷ ≈£÷&Ü.
¬s+&√~ eTÁ<ëdüT˝À yÓ+|ü{Ï ∫qdü‘·´+>±] ≈£÷∫|üP&ç qè‘·´ Hê≥ø±\T #ê˝≤ yê{ÏøÏ
Äj·TH˚ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT. M≥ìï{Ïø£Hêï Hê ˝…ø£ÿq eTTKýÓTÆq $wüj·T+ Äj·Tq≈£î
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À ø£˙dü+ @&ÉTqïs¡ <äXÊu≤›\T>± |ü]#·j·T+, n_Ûs¡T∫, n_Ûìy˚X¯+,
nqTuÛÑe+ ñHêïsTT. Äj·Tq‘√ e÷{≤¢&É&É+ ì»+>± ˇø£ m&ÉT´π≈wüHé. eTTô|’Œ¤ @fi¯fl≈£î
ô|’>± Äj·Tq‘√ |ü]#·j·T+ ñqï Hê≈£î Ç|üŒ{Ïø° eTÁ<ëdüT yÓ[flq|ü⁄Œ&É˝≤¢ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT
s√E\T Äj·TqqT ø£\TdüTø√e&ÜìøÏ yÓfi¯fl&É+ Äq+<ä<ëj·Tø£y˚T.
dü+^‘·sêe⁄>±] ≈£î≥T+ã H˚|<ü ´ä∏ + ‘Ó*ùdÔ Äj·Tq >∑T]+∫ ø=+‘· ns¡eú TÚ‘·T+~.
dü+^‘·sêe⁄>±]~ ñ‘·Ôsê+Á<Ûä≈£î #Ó+~q dü+^‘· ≈£î≥T+ã+. Äj·Tq ‘·+Á&ç |üÁ{≤j·Tì
d”‘êsêeTXÊÁdæ>Ô ±s¡÷, ‘ê‘· |üÁ{≤j·Tì yÓ+ø£≥ qs¡d+æ Vü≤XÊÁdæ>Ô ±s¡÷ J$‘·eT+‘ê dü+^‘·
kÕ<Ûqä #˚dqæ yês¡T. d”‘êsêeTXÊÁdæ>Ô ±s¡T (1900`1957) eT+∫ dü+^‘·E&„ TÉ . Äj·TqqT
kÕ\÷s¡T ∫qï >∑Ts¡Te⁄>±s¡H˚yês¡≥. Äj·Tq ‘·+Á&ç |üÁ{≤j·Tì yÓ+ø£≥ qs¡dæ+Vü≤XÊÁdæÔ
(1872`1931) ô|<ä› >∑Ts¡Te⁄>± ù|s¡Tbı+~q $<ë«+düT&ÉT. ‘·+C≤ePs¡T >∑Ts¡Te⁄\
e<ä› dü+^‘·+ nuÛÑ´dæ+∫q e´øÏÔ. ‘ê´>∑sê» ø°s¡Ôq\T ø£#˚Ø˝À¢ bÕ|ü⁄´\sY ne&É+ Äj·Tq
ø±\+˝ÀH˚ yÓTT<ä˝+’… <ä≥. Çs¡ejÓ÷´ X¯‘êã›+ ‘=*s√E˝À¢ ‘Ó\T>∑THê≥ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+
y˚fiS¯ flq&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&çq yê]˝À ã+<äsT¡ ≈£î #Ó+~q düTdüs¢¡ <äøDåÏ ≤eT÷]ÔXÊÁdæÔ >±s=ø£sT¡ .
Äj·Tq •wüés¡+Z qs¡d+æ Vü≤XÊÁdæÔ >±]øÏ düeTø±*≈£î\T. ‘ê´>∑sêE •wüß´&Óq’ e÷Hê+ãT
#êe&ç (Ä≈£îeTfi¯fl) düTã“j·T´>±] e<ä›≈£î ‘·+C≤ePs¡T <ëø± ø±*q&Éø£q yÓ∞fl dü+^‘·+
H˚s¡TÃ≈£îqï eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT <äøÏåD≤eT÷]ÔXÊÁdæÔ. Äj·Tq u≤\eTTs¡∞ø£èwüí≈£î >∑Ts¡TyÓ’q
bÕs¡T|ü*¢ sêeTø£èwüíj·T´|ü+‘·T\T>±]øÏ >∑Ts¡Te⁄. á dü+kÕÿs¡eT+‘ê dü+^‘·sêe⁄>±]øÏ
∫qï‘·q+˝ÀH˚ ne>∑‘·eTsTT+~.
32 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
1937 ÁbÕ+‘ê˝À¢ rdæq ns¡T<Ó’q á bò˛{À˝À ñqïyês¡T eTT+<äT es¡dü˝À

m&ÉeT qT+∫ ÁobÕ<ä düHê´dæsêe⁄ (eTè<ä+>∑ $<ë«Hé), yêkÕ yÓ+ø£≥sêe⁄ (Á|üU≤´‘·
yÓD’ ≈Ï î£ &ÉT ø£èwüeí T÷]Ô>±] ‘·+Á&ç), <ë«s¡+ yÓ+ø£≥kÕ«$T Hêj·TT&ÉT, |üÁ{≤j·Tì d”‘êsêeTXÊÁdæ,Ô
eTTqTkÕ«$T (Hê<ädü«s¡ $<ë«Hé). ¬s+&√ es¡dü˝À m&ÉeT qT+∫ eTTqTkÕ«$T >±] ˇø£
•wüß´&ÉT, nj·T´>±] k˛y˚TX¯«s¡sêe⁄ (MD $<ë«Hé), #ê>∑+{Ï >∑+>∑u≤ãT (n+<ÛTä &Óq’ ejÓTT*Hé
$<ë«Hé), ne<ÛëqT\ dü÷s¡´Hêsêj·TD (|üÁ{≤j·Tì d”‘êsêeTXÊÁdæÔ >±] •wüß´&ÉT), ˝Àe<ëdüT
(eTTqTkÕ«$T >±] ≈£îe÷s¡T&ÉT). eT÷&√ es¡dü˝À yêkÕ yÓ+ø£≥sêe⁄>±] eTqeT&ÉT
(<ÍVæ≤Á‘·T&ÉT), |üP´Hé sêeTkÕ«$T.
‘·q ‘·+Á&ç >∑T]+N, ‘·q ∫qï ‘·q+˝À Á|ü‘·´ø£å+>± $qï Ç‘·s¡ $<ë«+düT\
>∑T]+N dü+^‘·sêe⁄>±s¡T mH√ï ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq $wüj·÷\T #Ó|ü⁄‘·÷ ñ+{≤s¡T.
dü+^‘·sêe⁄>±] ‘·+Á&ç d”‘êsêeTXÊÁdæÔ>±s¡T $»j·Tq>∑s¡+ dü+^‘· ø£fi≤XÊ\˝À 1936
qT+N >±Á‘·+ H˚sπ Œyês¡≥. m+<äsT¡ nuÛ´Ñ +‘·s+¡ ˝ÒeHÓ‹HÔ ê Äj·Tq ø£sêí≥ø£ dü+^‘êìøÏ
Vü‰s√àìj·T+ |üìø=düT+Ô <äì ÁX¯ó‹ã<ä+Δ >±, >∑eTø±\‘√ yêsTT+∫ eTØ ìs¡÷|æ+#ês¡≥.
n˝≤π> dü+^‘·+˝À kÕVæ≤‘·´+ ÇeT&É<Tä nH˚ Á|ü‹bÕ<äq ‘·|Œü ì Äj·Tq yê~+#˚yês¡≥.
‘·q >±Á‘· ø£#˚Ø\˝À dü+^‘·, kÕVæ≤‘ê´\ qT&çø±sê\T ¬s+{Ï˙ düeTq«j·T+#˚dæ
#·÷|æ+#˚yês¡≥. Ç˝≤ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ $s¡T<ä+Δ >± ñqï áj·Tq <Û√s¡DÏ dü+^‘· ø£fi≤XÊ\
Á|æì‡|ü˝Ÿ <ë«s¡+ yÓ+ø£≥kÕ«$T Hêj·TT&ÉT >±]øÏ q#˚Ã~ ø±<ä≥. ø£fi≤XÊ\˝À $<ë´s¡T\ú ≈£î
dæ\ãdt Á|üø±s¡y˚T H˚s¡TŒ‘·THêïqTø£<ë, Ä ‘·s¡yê‘· H˚HÓe]‘√ @eT+fÒ MT¬≈+<äT≈£î
nì XÊÁdæ>Ô ±s¡T nH˚yês¡≥. ãVüQXÊ n+<äTe\¢H˚ >±Á‘·+˝À sêDÏkÕÔsì¡ nì|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT
H˚<äTq÷] ø£èwüíeT÷]Ô e+{Ï $<ë´s¡Tú\qT Hêj·TT&ÉT>±s¡T &Ü. ÁobÕ<ä |æHêø£bÕDÏ>±]
e<ä›≈£î |ü+|æ ñ+&Ée#·TÃ. @~ @yÓTÆHê |üÁ{≤j·Tì d”‘êsêeTXÊÁdæÔ >±] Á|üuÛ≤e+
1938˝À $»j·Tq>∑s¡+ ø±˝ÒJ˝À #˚]q |òüT+≥kÕ\≈£î #ê˝≤ y˚T\T #˚dæ+~. ‘Ó\T>∑T
dæ˙ dü+^‘êìø°, \*‘·dü+^‘êìø° ‘Ó\T>∑T<äHê˙ï, H˚{Ï${°˙ ÄbÕ~+#·&É+˝À n|üPs¡«
$»j·÷ìï kÕ~Û+∫q |òüT+≥kÕ\>±] <ë«sê Ä+Á<Ûä<˚X¯eT+‘ê d”‘êsêeTXÊÁdæÔ>±]øÏ
ãTTD|ü&ç ñ+~. ‘·+Á&ç>±] Á|üuÛ≤e+ ‘·q MT<ä ø£Hêï |òüT+≥kÕ\>±] MT<ä m≈£îÿe>±
ñ+&˚<äì dü+^‘·sêe⁄ >±s¡+{≤s¡T.
dü+^‘·sêe⁄>±s¡T |òTü +≥kÕ\≈£î dæìe÷˝À¢ dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ÉT>± düV≤ü ø£]+#ês¡T.
∫qï‘·q+˝À dü«j·T+>± >±q ø£#Ø˚ \T #˚dqæ H˚<Tä q÷] e+{Ï Á|üd<æ Tä \Δ ø£Hêï dü+^‘·sêe⁄
>±s¡T d”ìj·TsY. 1930˝À Hê\T>√, nsTT<√ ø±¢düT #·~y˚ s√E˝À¢ dü+^‘·sêe⁄ u§_“*
ôV’≤dü÷ÿ˝À¢ Ä≈£î+&ç Hêsêj·TD XÊÁdæÔ>±] ˇø£ ø°s¡ÔqqT bÕ&Üs¡T. XÊÁdæÔ>±πs dü«j·T+>±
Vü‰s√àìj·T+‘√ düVü≤ø£]+#ês¡T. n~ ø£fi≤´DÏ, ø£<äq ≈£î‘·÷Vü≤\+, <˚yêeTè‘· e]¸DÏ,
yÓ÷Vü≤q, ø±q&É, <Ûäs¡àe‹\‘√ ≈£÷&çq sê>∑e÷*ø£. Ä $<Ûä+>± u≤\ >±j·T≈£î&ÉT>±
ô|<ä›\ yÓT|ü⁄ŒqT bı+<ës¡T. Ä ‘·s¡yê‘· Äj·Tq eTÁ<ëdüT≈£î eTø±+ e÷sêÃs¡T.
e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± dü+^‘·sêe⁄>±s¡T ìsê&É+ãs¡T&É˙, _&çjT· + ñqï≥Tº>± Á|üe]ÔkÕÔ&˙É
‘Ó*dæqyê]øÏ Äj·Tq≈£î sêe\dæq+‘· ù|s¡Tsê˝Ò<äì nì|æ+#·&É+ düVü≤»+. m≥Te+{Ï
kÕeTs¡úéT÷ ˝Òì n\TŒ\T dü«+‘· &Éu≤“ ø=≥Tº≈£î+≥÷ ñ+&É&É+ mH√ï @fi¯fl qT+N
»s¡T>∑T‘·Tqï<˚. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT <ä>∑Z]øÏ yÓ[fl |ü\ø£]+∫‘˚ ‘·|üŒ nbÕs¡yÓTÆq ‘·q dü+^‘·
C≤„Hê˙ï, nqTuÛÑyê˙ï $e]+#·ì dü+^‘·sêe⁄>±] e+{Ï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\ >∑T]+∫
n+<ä]ø° ‘Ó*j·T<ä+fÒ ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<äT. ‘Ó*dæqyês¡T e÷Á‘·+ Äj·Tq Á|ü‹uÛÑqT
ø=+‘·es¡≈£÷ yÓ*øÏrXÊs¡T. Äj·Tq e÷≥˝À¢H˚ #ÓbÕŒ\+fÒ J$‘ês√Vü≤D+˝À mìï
yÓT*ø£\T ‹]–Hê, mìï >∑‘·T≈£î\T <ë{ÏHê (Äj·TqqT) dü÷{Ï>± q&ç|æ+∫q~ dü|üÔ
dü«sês¡Ãqy˚T.
|òüT+≥kÕ\>±s¡T ø±\+ #˚dæq ‘·s¡yê‘· ∫q dü‘·´+>±s¡T dü+^‘·sêe⁄>±]ì
‘·eT ãè+<ëìøÏ dü+^‘·+ düeT≈£÷s¡ÃeTì ÄVü‰«ì+#ês¡T. <ëìøÏ dü+^‘·sêe⁄>±s¡T
ø=+‘· nsTTwü+º >±H˚ n+^ø£]+#·&+É Hê≈£î >∑Ts¡T+Ô ~. Ä ‘·sy¡ ê‘· ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝Àì
ø=ìï n|üPs¡«yÓTqÆ ø°sqÔ¡ \÷, ns¡T<Óq’ sê>±\÷, yê{Ï Á|üj÷Ó >±\qT >∑T]+∫ dü+^‘·sêe⁄
>±]øÏ ñqï |ü]#·j·÷ìï >∑T]Ô+∫q eTÁ<ëdüT eT÷´õø˘ nø±&ÉMT yês¡T ‘·eT yê]¸ø£
dü+^‘√‘·‡yê˝À¢ ñ<äj·÷q »]ù| |ü+&ç‘· dü<ädüT‡˝À¢ Äj·Tq #˚‘· &Óe÷HéÁùdºwüHé\T
Ç|æŒ+#ês¡T. M{Ï˝À ˇø£{Ï Vü≤]ø£<≈ä∏ î£ >±qT m+u≤sY $»j·Tsê|òTü yê#êsY >±]øÏ dü+^‘·
ø£fi≤ì~Û _s¡T<äTì∫Ãq dü+<äs¡“¤+˝À »]–+~. ¬s+&√~ &Ü. ÁobÕ<ä |æHêø£bÕDÏ>±]
n<Û´ä ø£‘å q· »]–+~. M{Ï˝À dü+^‘·sêe⁄>±s¡÷, Äj·Tq ≈£îe÷¬sÔ |ü<ëàer ø£*dæ Ä~uÛ≥Ñ ¢
Hêsêj·TD<ëdüT >±] ø°s¡Ôq\T bÕ&Üs¡T. n˝≤π> ø=+<äs¡T ‘Ó\T>∑T yêπ>Zj·Tø±s¡T\
eTs¡T>∑T|ü&çq s¡#·q\qT $ì|æ+#ês¡T. n+<äT˝À q+~>±q yÓ+ø£j·T´>±] ˝Àø±eq
nH˚ Vü≤] ø±+uÛÀõsê>∑ ø°sqÔ¡ ˇø£{.Ï yÓ+ø£jT· ´>±s¡T |æsêƒ |ü⁄s¡+ ÄkÕúq $<ë«+düT&ÉT>±q÷,
‘·÷eTsê&É dü+>∑yT˚ X¯«s¡XÊÁdæ>Ô ±] >∑Ts¡Te⁄>±q÷ Á|üd<æ Tä &Δ TÉ . dü+>∑yT˚ X¯«s¡ XÊÁdæ>Ô ±s¡T <ë«s¡+
yÓ+ø£≥kÕ«$THêj·TT&ÉT >±]ø°, Äj·Tq≈£î nqïj·÷´, >∑Ts¡TeP nsTTq <ë«s¡+ yÓ+ø£≥
34 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ø£èwüíj·T´>±]ø° dü+^‘·+ H˚]Œq >=|üŒ MD $<ë«+düT&ÉT. dü>∑≥T ‘Ó\T>∑Tyê&çøÏ áHê&ÉT
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ >∑T]+∫ m≥Te+{Ï uÛ≤yê\THêïjÓ÷ #Ó|üŒ˝Ò+>±ì Ç<ä+‘ê eTq+
>∑]«+#·<ä>∑Z |ü<äVü‰s¡D≤\ ‘Ó\T>∑T dü+Á|ü<ëj·Ty˚T. dü+^‘·sêe⁄>±s¡T bÕ&ç $ì|æ+∫q
Ç‘·s¡ s¡#·q˝À¢ ‘·q ‘·+Á&ç>±] s¡#·q\÷, Vü≤] Hê>∑uÛÑ÷wüD+ >±] nsƒêD≤ sê>∑ø°s¡ÔHê,
MD ø√düeTì yêkÕ n|üŒj·T´>±s¡T s¡∫+∫q dü«s¡ |ü\e¢ ⁄\÷ e¬>s’ ê\THêïsTT. M≥ìï{Ï
>∑T]+N áHê&ÉT mes¡÷ |ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü dü+^‘·eT+‘ê ‘·$Tfi¯Hê&ÉT˝ÀH˚ ñ+<äqT≈£îì
bıs¡ã&ç‘˚ n~ ‘Ó\T>∑T dü+düÿ è‹øÏ »]π> qwüºy˚T nì eTqeT+<äs¡+ >∑T]Ô+#ê*.
1970\˝À dü+^‘·sêe⁄>±s¡T ‘·sT¡ #·T>± eTÁ<ëdüT˝À e÷ Ç+{ÏøeÏ ∫Ã #ê˝≤ùd|ü⁄
dü+^‘·+ >∑T]+∫ ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq $wüj·÷\T#Ó|æŒ, bÕ≥\T ≈£÷&Ü bÕ&ÉT‘·÷ ñ+&˚yês¡T.
e÷ ¬s+&ÉT ≈£î≥T+u≤\≈£÷ >±* u≤\düT+<äs¡sêe⁄>±πs bòÕ$T© &Üø£ºsY ne&É+‘√
n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&É÷ Äj·Tq <ä>sZ∑ ¡ ≈£÷&Ü ø£\TdüT≈£î+≥÷ ñ+&˚yêfi¯fl+. e÷ Hêqï ≈£î≥T+ãsêe⁄
>±s¡T ∫qï‘·q+˝À $»j·Tq>∑s¡+˝À #·<äTe⁄ø√e&É+, XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+‘√ Äj·Tq≈£î
ñqï >±&ÛÉyÓTÆq |ü]#·j·T+, n_Ûs¡T#·T\ e\¢ eT]ìï ø±eTHé {≤|æø˘‡ ñ+&˚$. H˚qT
dæ‘êsY yêsTT+#˚ yê&çì ø£qø£ dü+^‘·sêe⁄>±s¡T Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\ >∑T]+∫ qqï&ç–
‘Ó\TdüT≈£î+≥÷ ñ+&˚yês¡T. dü«j·T+>± nbÕs¡yÓTÆq XÊÁd”Ôj·T C≤„q+ ñqï n+‘·{Ï
>=|üŒ e´øÏÔ m+‘√ $qj·T+>± ‘·q≈£î ‘Ó*j·Tì $esê\T Hê e+{Ï j·TTe≈£îDÏí n&É>&∑ +É
#·÷ùdÔ Hê≈£î #ê˝≤ ÄX¯Ãs¡´+ ø£*π>~.
áHê&ÉT ø£sêí≥ø£ ø£#Ø˚ \˝À eTè<ä+>±ìøÏ ªª‘·ì Äes¡qÔ +μμ nì k˛˝À neø±X¯+
Çe«&É+ |ü]bÕ{Ï. Bìï ÁbÕs¡+_Û+∫q~ Ä~uÛÑ≥¢ Hêsêj·TD<ëdüT>±πsq≥. Hêsêj·TD
<ëdüT>±s¡T M<ÛäT\ yÓ+≥ n≥ºVü‰dü+>± q&ÉTdü÷Ô, ‘·qyÓ+≥ q&ÉTdüTÔqï •wüß´&çøÏ |ü_¢ø˘>±
Vü≤]ø£<∏ä bÕsƒê\T H˚πsŒyês¡≥. <ëdüT>±s¡T ˇπ≈kÕ]>± H√{Ï‘√ ˇø£ ‘êfi¯+˝À bÕ&ÉT‘·÷,
#Ós=ø£ #˚‘√Ô #Ós=ø£ ‘êfi¯+ y˚dü÷Ô, ¬s+&ÉT ø±fi¯fl‘√ eT] ¬s+&ÉT ‘êfi≤\≈£î n&ÉT>∑T\T
y˚ùdyês¡ì $Hêï+. Ç˝≤ nsTT<äT ‘êfi≤\T @ø£ ø±\+˝À ìuÛ≤sTT+#·&ÜìøÏ #ê˝≤
|ü{eÏ T ñ+&Ü*. Bìï #·÷dæq dü+^‘·sêe⁄>±s¡T n~ |ü+#·eTTœ nH˚ ù|s¡T‘√ <ëdüT>±s¡T
#˚dæq ˇø£ dü+^‘· s¡#·q n˙, ˝…ø£ÿ˝À¢ m˝Ÿd”myéT |ü<äΔ‹˝À <ëdüT>±s¡T nedüsêìïã{Ïº
ˇø=ÿø£ÿ e÷Á‘·MT<ä #˚‘·T\‘√q÷, ø±fi¯fl‘√q÷ <Óã“y˚ùdyês¡˙ $e]+#ês¡T.
m+‘√ ù|s¡T bı+~q $<ë«+düT&ÉT MD yÓ+ø£≥s¡eTD<ëdüT>±s¡T dü+^‘·sêe⁄>±]
∫qï‘·q+˝ÀH˚ |ü+&ÉT eTTdü* n˙, Äj·Tq≈£î |ü⁄f…º&ÉT #ÓeTT&ÉT ñ+&˚<ä˙, ‘êqT
yêsTTdüTqÔ ï MD r>∑\T ÁX¯ó‹ ‘·|Œæ Hê ‘Ó\TdüTø√˝Òì Äj·Tq |ü]dæ‹ú C≤* ø£*–+#˚<˙ä ,
≈£îÁsÑyêfi¯ófl Äj·TqqT @&ç|æ+#˚yês¡˙ #ÓbÕŒs¡T. <ë«s¡+ yês¡T ejÓTT*Hé yêsTTdü÷Ô,
eTTK´+>± ej·TdüT eT[flq ‘·s¡TD+˝À, n‹ ‘·≈£îÿe dü«sê\‘√ n<äT“¤‘·yÓTÆq uÛ≤yêìï
|ü*øÏ+#˚yês¡˙, dü«sê\T Ks¡ÃsTT b˛‘êj˚TyÓ÷ nqï≥Tº>± dü«s¡\TãTΔ&ç˝≤>± Á|üe]Ô+#˚
yês¡˙ nHêïs¡T. áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæÔ >±] MD Ä˝≤|üq˝À ≈£÷&Ü á \ø£Då + ø£qã&˚~.
yêsTT+∫q dü«sê\ø£Hêï yê{Ï eT<Ûä´qTqï $sêe÷\T m˝À¬≈«+{Ÿ nì|æ+#˚$. ˇø£
}|æ]‹‹Ôì ø√˝ÀŒsTTq Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·T≈£î&ÉT ≈£îe÷sY >∑+<Ûäs¡« dü+^‘·+ ≈£÷&Ü
m≈£îÿeùd|ü⁄ >∑Tø£ÿ|ü≥º˝Òø£ b˛sTTq+<äTe\¢ Ç<˚ |ü<äΔ‹˝À kÕπ>~.
sê>∑ Á|ükÕÔs¡+ b˛ø£&É\ >∑T]+N, H√s¡T |üP]Ô>± ‘Ós¡e≈£î+&Ü e÷≥\qT
ñ#·Ã]+#˚ ‘·$Tfi¯ (‘·+C≤ePs¡T) |ü<äΔ‹ >∑T]+N dü+^‘·sêe⁄>±s¡T Äy˚<äq #Ó+<äT‘ês¡T.
kÕ+Á|ü<ëj·T+ ù|s¡T‘√ áHê&ÉT #·˝≤eTD° ne⁄‘·Tqï ø£sêí≥ø£ dü+^‘· |ü<äΔ‘·T\T ø=ìï
Äj·Tq≈£î q#·ÃH˚ q#·Ãe⁄. dü+^‘·eT+fÒ nsTTwüº‘·˝Òì dü>∑≥T ‘Ó\T>∑Tyê&çøÏ ø£sêí≥ø£
dü+^‘·+˝À q#·Ãì n+XÊ\˝À ÇM ñHêïsTT. nedüs¡eTTHêï ˝Òø£b˛sTTHê dü«sê\q÷,
|ü<ë\q÷ n‹>± s¡Tã“&É+ dü+^‘·sêe⁄>±]ø° q#·Ã<äT. n~ ‘·–ZùdÔ ø£sêí≥ø£ >∑eTø±\T
n+<ä]ø° $qkı+|ü⁄>±H˚ ñ+{≤sTT. ‘·q ∫qï‘·q+˝À ‘√&ç e+{Ï sê>±\ Á|ükÕÔs¡+
Ç|üŒ{Ïø£+fÒ _Ûqï+>± ñ+&˚<äì Äj·Tq n+{≤s¡T. n˝≤π> Væ≤+<√fi¯+, qes√E,
\*‘· yÓTT<ä˝…’q sê>±˝À¢ áHê{Ï˝≤>± X¯ó<äΔ<ÛÓ’e‘êìøÏ ã<äT\T #·‘·TÁX¯ó‹ <ÛÓ’e‘·+ yê&˚
dü+Á|ü<ëj·T+ ñ+&˚<ä≥. dü+^‘·sêe⁄>±s¡T #·ø£ÿì, >∑+;Ûs¡yÓTÆq ø£+sƒ¡+‘√ áHê{Ïø°
sê>±\÷, ø°s¡Ôq\÷ bÕ&ç$ì|æ+#·>∑\s¡T. H√s¡T ‘Ó]∫, düŒwüºyÓTÆq ñ#êÃs¡D‘√, sê>∑,
kÕVæ≤‘·´ uÛ≤yê\qT y˚Tfi¯$+∫, eTH√<Ûsä à¡ + ñ{Ï|º &ü ≥˚ ≥Tº, õ&ÉT¶ nì|æ+#·≈î£ +&Ü, Vü‰sTT>±
ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+ bÕ&É>∑\s¡T. s¡ø£s¡ø±\ XË’\T\qT Ç$TfÒ{Ÿ #Ój·T´>∑\s¡T. m|ü⁄Œ&ÉT
H˚s¡TÃ≈£îHêïs√>±ì, ≈£÷∫|üP&ç Hê≥ø±\ìï{Ïø° Ä¬sÿÅkÕº‘√ u≤≥T ≈£÷s¡TÃì MD
yêsTTkÕÔs¡T. Vü‰s√àìj·T+ MT<ä ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+ Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>± yêsTT+#·>∑\s¡T.
sê>∑Á|ü<ÛëqyÓTÆq ø£sêí≥ø£ dü+^‘·|ü⁄ ø°s¡Ôq\÷, ø£è‘·T\˝À e÷Á‘·+ kÕVæ≤‘ê´ì~
Á|ü<ëÛ q uÛ÷Ñ $Tø£ ø±<äì dü+^‘·sêe⁄>±] n_ÛÁbÕj·T+. Ç‘·sÁ¡ ‘ê n‹ $•wüyº TÓ qÆ dü+^‘êìï
n+~düTÔqï &Ü. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí kÕVæ≤‘ê´s¡ú+ #Ó&É≈£î+&Ü bÕ&˚ Á|üj·T‘·ï+ |üP]Ô>±
dü|òü\+ ø±C≤\<äì Äj·Tq n+{≤s¡T. ‘ê´>∑sêE e+{Ï yêπ>Zj·Tø±s¡T˝Ò ‘·eT s¡#·q\T
ø=ìï+{Ï˝À kÕVæ≤‘ê´ìøÏ ∫qï|”≥ y˚dæq|ü⁄Œ&ÉT >±j·T≈£î\T #Ój·T´>∑*–+~ @MT˝Ò<äì
Äj·Tq ñ<˚›X¯+. ñ<ëVü≤s¡D≈£î X¯s¡X¯s¡düeT¬s’ø£ X¯Ss¡ nH˚ ø°s¡Ôq˝À |ü\¢$ ‘·s¡yê‘·
ªªX¯s¡X¯s¡düeT¬s’μμ nHêïø£ Ä|ü&É+ ‘·|üŒìdü] ne⁄‘·T+~. >±j·T≈£î&ÉT me¬s’Hê düπs ø°s¡Ôq
bÕsƒ¡+ ˇø£kÕ] ns¡úe+‘·+>± bÕ&ç $ì|æ+#êø£ >∑eTø±\÷, \j·T $s¡T|ü⁄\÷, dü«sê\
–]ø°\ yÓ\T¢e˝À kÕVæ≤‘·´+ eTs¡T>∑T |ü&Éø£‘·|üŒ<äT. ‘Ó\T>∑Tsêì >±j·T≈£î\ ñ#êÃs¡D
<√cÕ\T Ç+<äT≈£î ‘√&Ó’‘˚ Çø£ #Ó|üŒH˚ nø£ÿπs¢<äT. Ç~ ÁXÀ‘·\≈£î, eTTK´+>± ‘Ó\T>∑T
yê]øÏ ø±düÔ Çã“+~>± nì|æ+∫Hê yês¡T kÕVæ≤‘ê´ìï n+‘·>± |ü{+ºÏ #·Tø√ø£ sê>∑|sü +¡ >±
ø£#˚Øì ÄkÕ«~+#ê*. @ MD MT<äH√ n<˚ s¡#·qqT $ì|ædüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT yê<ä´ø±s¡T&ÉT
36 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
‘·q MT≥TqT ã{°,º yêsTT<ä´|ü⁄ nedüsê\qT ã{°º |ü<ë\qT Çwü+º e∫Ãq≥Tº $s¡e&É+ø£<Tä .›
n~ $H˚yê]ì u≤~Û+#·<äT.
≈£÷∫|üP&ç qè‘·´ Hê{Ïø£\øÏ dü+^‘·+ düeT≈£÷]Ãq|ü⁄Œ&ÉT kÕVæ≤‘ê´˙ï, \j·T˙,
‘êfi≤\˙, sê>±\˙ uÛ≤ej·TTø£Ô+>± düeTq«j·T+#˚dæ, <äèX¯´s¡÷|üø£+>± eT\#·&ÜìøÏ
dü+^‘·sêe⁄>±]øÏ nH˚ø£ neø±XÊ\T ø£*>±sTT. M{Ï˝À j·Td”« uÛÑT»+>∑sêj·T X¯s¡à>±]
s¡#·q\ n+<ë\≈£î dü+^‘·sêe⁄>±] eT<ÛäTs¡yÓTÆq dü+^‘·+ yÓTs¡T>∑T\T ~~›+~.
∫qdü‘´· +>±] Hê≥ø±\≈£î ÁXÊeýÓTqÆ dü+^‘·+ Á|ü<ëÛ q Äø£s¸¡ D nsTT+~. dü+Á|ü<ëj·T
ã<äΔ+>± ø£sêí≥ø£ sê>±\H˚ø±ø£, nedüs¡eTì|æ+∫ q|ü⁄Œ&ÉT _˝≤dtU≤˙ ‘√&ç yÓTT<ä˝…’q
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\qT ñ|üj÷Ó –+#·&ÜìøÏ ≈£÷&Ü dü+^‘·sêe⁄>±s¡T yÓqø±&É˝<Ò Tä . n$
Hê≥ø°j·T‘·qT ô|+∫, Áù|ø£å≈£î\qT u≤>± n\]+#êsTT. ì»yÓTÆq kÕ+Á|ü<ëj·T+
‘Ó*dæqyês¡T #˚ùd ø=‘·Ô Á|üjÓ÷>±\T m|ü⁄Œ&É÷ ìs¡T›wüº+>±, dü+‘·è|æÔø£s¡+>± ñ+{≤sTT.
n_Ûqj·T+˝À ∫q dü‘´· + kÕ~Û+∫q $»j·÷\≈£î dü+^‘·sêe⁄>±] dü«s¡s#¡ q· m+‘·>±H√
‘√&ÉŒ&çq+<äTe\¢H˚ Ä Hê≥ø±\T H˚{øÏ ° Á|ü|+ü #·eT+‘·{≤ Á|üC≤<äsD ¡ bı+<äT‘·THêïsTT.
≈£÷∫|üP&ç |ü<‹Δä ˝ÀH˚ •ø£D å bı+~q Ç‘·sT¡ \T ø=+<äsT¡ dü«+‘·+>± #˚dqæ Á|üj÷Ó >±˝ÒM
n+‘· dü+‘·è|æÔø£s¡+>± ˝Ò<äqï~ n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. BìøÏ ø±s¡D+ ‘·–q+‘· Ä<∏Ó+{Ïdæ{°
˝Òø£b˛e&É+ ø±e#·TÃ.
dü+^‘·sêe⁄>±]øÏ |òTü +≥kÕ\ MT<ä düV≤ü »+>± #ê˝≤ >ös¡e+ ñ+~. ∫s¡+Je⁄\T
dæìe÷ ≥÷´qT¢ ø=ìï dæ.ÄsY. düTã“sêeTHé #˚dqæ ≥Tº>± nì|æ+#êj·Tì H˚q+fÒ, ø±<ä˙,
n$ |òüT+≥kÕ\ dü«j·T+>± ‘·q düeTø£å+˝ÀH˚ ø£+b˛CŸ #˚XÊs¡˙ dü+^‘·sêe⁄>±s¡T
Á<ÛäTe|ü]#ês¡T. sêCÒX¯«s¡sêe⁄, ô|+&Ü´\ e+{Ï ‘·øÏÿq Á|üeTTK dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\˝≤π>
|òüT+≥kÕ\>±] dü+kÕÿs¡eT÷, e⁄´‘·ŒrÔ dæìe÷ dü+^‘·+˝À Á|ü‹|òü*+#˚<äì Äj·Tq
nHêïs¡T. s¡Vü≤dü´+ dæìe÷˝À eT˝≤¢~yê] s¡#·q\≈£î |òüT+≥kÕ\ n+~+∫q XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘êìøÏ dü+^‘·sêe⁄>±s¡T #ê˝≤ düVü≤ø£]+#ês¡T. dæìe÷ Ä]úø£+>± $»j·T+
kÕ~Û+#·ø£b˛sTTHê \*‘· uÛ≤e ì\j·÷ nì düs¡dü«‹ sê>∑+‘√ yÓTT<ä\j˚T sê>∑e÷*ø£
|òTü +≥kÕ\, ©\ ‘·~‘·sT¡ \ >∑fi≤˝À¢ #ê˝≤ n+<ä+>± s¡÷|ü⁄~<äT≈› î£ +~. dü+^‘·sêe⁄>±]øÏ
‘·$Tfi¯Hê&ÉT Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£˝e’… ÷eTDÏ _s¡T<äTq÷, {Ï. $. ≈¬ . XÊÁdæ>Ô ±] dü+düú \ø£å s¡÷bÕj·T\
bÕ]‘√wæø±˙ï Çe«&É+ Äj·Tq n_Ûe÷qT\qT #ê˝≤ dü+‘√wüô|{Ïº+~. dü+^‘·sêe⁄
>±s¡T ‘·q C≤„|üø±\q÷, nqTuÛÑyê\q÷ Á>∑+<∏ädüú+ #˚düTÔHêïs¡T. neTTÁ~‘·yÓTÆq Ä
$esê\˝À ø=ìï+{ÏHÓ’Hê Äj·Tq nqTeT‹‘√ bÕsƒ¡≈£î\‘√ |ü+#·Tø√e\dæq nedüs¡+
ñ+~.
e÷]Ã 2005
8. dü+^‘·sêe⁄ >±] ∫qïHê{Ï dü+>∑‘·T\T

eTq <˚X|¯ ⁄ü XÊÁd”j
Ô T· dü+^‘· dü+Á|ü<ëj·T+ #ê˝≤ |ü⁄sê‘·qyÓTqÆ ~. m+‘· bÕ‘·<√
dü]>±Z #Ó|üŒ˝Ò+≈£÷&Ü. m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT Áf…+&éqT ã{Ïº e÷s¡ì<˚ ø±¢dæø£˝Ÿ ø£fi¯. bÕ‘·
ø±\|ü⁄ dü+^‘·+ m˝≤ ñ+≥T+<√ $Hê\ì eTq˝À ø=+<ä]øÏ ñ+≥T+~ ø±ì Çs¡ejÓ÷´
X¯‘êã›+ yÓTT<ä\sTTq ‘·s¡yê‘·>±ì Á>±yéTbò˛Hé ]ø±s¡T¶\T ‘·j·÷s¡T ø±˝Ò<äT. n+‘·≈£î
eTTqT|ü{Ï dü+^‘·+ >∑T]+∫ #·<äTe⁄ø√e\dæ+<˚. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìï n_Ûe÷ì+#·&É+
‘Ó\T>∑T bòÕ´wüHé ø±<äT. n+<äT#˚‘· ‘ê´>∑sêE ‘Ó\T>∑Tyê&˚qì #Ó|ü⁄Œø√e&É+ $TqVü‰
eTq ‘ê‘·\T ‘ê–q H˚‘·T\ yêdüq eTq≈£î ‘Ó*j·T<äT. 1906 ÁbÕ+‘ê˝À¢ eTÁ<ëdüT˝À
»]–q ˇø£ ø£#˚Ø >∑T]+∫ j·÷uÛ…’, ns¡yÓ’ @fi¯fl øÏ+<ä≥ ÁobÕ<ä düTÁãVü≤àD´ XÊÁdæÔ>±s=ø£
yê´dü+ sêXÊs¡T. <ëìe\¢ eTq≈£î n|üŒ{Ï dü+Á|ü<ëj·T+ >∑T]+∫ ø=+‘· ‘Ó\TdüTÔ+~.
ø=+<ä]øÏ bÕ‘· ∫+‘·ø±j·T |ü#·Ã&ç Çwüº+. nsTT‘˚ á s√E˝À¢ @&Ü~ øÏ+<ä{Ï dæìe÷
bÕ≥\T $ì bÕ‘·ã&çb˛j·÷sTT˝Ò nqT≈£îH˚ yêfi¯Sfl ñHêïs¡T. dü+^‘·sêe⁄>±] e+{Ï
nqTuÛÑeE„\‘√ e÷{≤¢&çHê, yê] C≤„|üø±\ >∑T]+∫ #·~$Hê ‘Ó\T>∑Tyê] dü+^‘·
kÕ+Á|ü<ëj·T+ >∑T]+∫ eTq≈£î ø=+‘· ‘Ó\TdüTÔ+~. ø=+<äs¡T Á|üeTTK s¡#·sTT‘·\T
Ç≥Te+{Ï bÕ‘·‘·s¡+ ø£fi≤ø±s¡T\ >∑T]+∫ yê´kÕ\T sêXÊs¡T ø±ì n+<äT˝À $esê\
ø£Hêï s¡#·HêXË’©, ø£$‘·« <Û√s¡D° Á|üeTTK+>± nì|æ+∫+~. eTq˝À ø=+<äs¡T dü+^‘·+
bÕ&˚yês¡÷, H˚sT¡ Ã≈£î+≥Tqï yês¡÷, Ädüø‘ÔÏ √ $H˚yês¡÷ eT]ø=ìï $X‚cÕ\T ‘Ó\TdüTø√>√πs
neø±X¯+ ñ+~. Ä uÛÀ>∑{≤º b˛>∑T#Ój·T´&Éy˚T á yê´dü+ jÓTTø£ÿ ñ<˚›X¯+.
1920˝À »ìà+∫q dü+^‘·sêe⁄>±] ‘·+Á&ç |üÁ{≤j·Tì d”‘êsêeTXÊÁdæÔ>±s¡÷,
‘ê‘·>±¬s’q |üÁ{≤j·Tì qs¡dæ+Vü≤XÊÁdæÔ>±s¡÷ >±Á‘· dü+^‘· $<ë«+düT˝Ò. ñ‘·Ôsê+Á<Ûä˝Àì
kÕ\÷s¡T yêdüeÔ ⁄´˝…q’ qs¡d+æ Vü≤XÊÁdæ>Ô ±] »qq+ 1872˝À »]–+~. Äj·Tq≈£î >∑Ts¡Te⁄
eT<ÛäTsê|ü+‘·T\ ù|s¡j·T´XÊÁdæÔ>±s¡T. ‘·+C≤ePs¡T˝À kÕ<Ûäq #˚dæq ù|s¡j·T´XÊÁdæÔ>±]
ø£+sƒ¡+ ‘˚CÀeTj·TyÓTÆq<ä˙, Äj·Tq sê>∑+, ‘êq+, |ü\¢$ bÕ&ç‘˚ BÛs√<ë‘·Ô Hêj·T≈£îì
Ms¡‘ê«ìï düTŒ¤]+|üCÒùd<ä˙ dü+^‘·sêe⁄>±] ∫qï‘·q+˝À ô|<ä›yêfi¯ófl #Ó|ü⁄Œ≈£îH˚yês¡T.
ù|s¡j·T´XÊÁdæÔ>±]øÏ #ê˝≤ Ä‘·à>ös¡e+ ñ+&˚<ä≥. ‘·q ø£#˚Ø˝À mes√ Á|üuÛÑT‘√«<√´–
eTT+<äT ≈£÷s¡TÃì u≤‘êU≤˙ y˚d÷ü +Ô fÒ düV≤æ +#·˝øÒ £ bÕ&É&+É Äù|XÊs¡≥. Ä s√E˝À¢q÷
ø=+<äs¡T ô|<ä›yêfi¯fl ãT<äTΔ\T Ç|üŒ{Ï˝≤π> ñ+&˚eì á dü+|òüT≥qe\¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~.
ù|s¡j·T´XÊÁdæÔ>±] •wüß´\T |ü>∑{Ï|üP≥ yêsê\T #˚düT≈£îì sêÁ‹fi¯ófl >∑Ts¡Te⁄ >±]+{À¢
uÛÀ»q+ #˚ùdyês¡≥. Çe˙ï |ü+‘=$Tà<√ X¯‘êã›+ ∫e] s√E\ dü+>∑‘·T\T.
‘·sy¡ ê‹ ø±\+˝À dü+^‘· ø£#Ø˚ \T >±j·T≈£î&É÷, ejÓTT*Hé, eTè<ä+>∑+, |òTü ≥+,
M\Tqï|ü⁄Œ&ÉT ø£+Jsê e¬>’sê\ eT<Ûä´ (dü+^‘·sêe⁄>±s¡T nqï≥Tº>±) ã\|üsêÁø£eT
38 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
Á|ü<äs¡Ùq\T>± ne‘êsê˝…‘êÔsTT. ø£\ÃsY ‘·≈£îÿyê m+≥sYf…sTTHéyÓT+{Ÿ m≈£îÿyê nqTø√
e#·TÃ. Á|ü‹ ø£#Ø˚ ˝Àq÷ |ü~, |ü~ùV≤qT ◊≥yéT\T bÕ&É&+É nH˚ |ü<‹Δä 1920 ÁbÕ+‘·+˝À
n]j·T≈£îÿ&ç sêe÷qT» nj·T´+>±sY yÓTT<ä\Tô|{≤º&ìÉ n+{≤s¡T. n|üŒ{ÏøÏ »MT+<ës¡÷,¢
sêC≤\÷ ªªø£˝≤b˛düqμμ #˚ùd j·TT>∑+ dæ{°˝À¢HÓ’Hê eTT–dæ+~. eTÁ<ëdüT˝À eT<Ûä´‘·s¡>∑‹
‘·$Tfi¯ Áu≤Vü≤àD ≈£î≥T+u≤\T m≈£îÿe>± ìedæ+#˚ yÓTÆ˝≤|üPs¡T, ‹s¡Te[flπ≈ÿDÏ (Á{Ï|æ¢π≈Hé)
yÓTT<ä˝q’… ÁbÕ+‘ê˝À¢ dü+^‘· düe÷C≤\T m≈£îÿe>± ñ+&˚$. ‘·sT¡ #·T>± ø£#Ø˚ \≈£î Vü‰»s¡jT˚
yê]øÏ |òü˝≤Hê >±j·T≈£î&ÉT bÕ&çq |òü˝≤Hê ø°s¡Ôq Çwüº+. n‘·ì ø£#˚Ø »]–q|ü⁄Œ&É˝≤¢
ny˚ bÕ&ÉeTì N{°\T |ü+ù|yês¡≥. >∑+≥ùd|ü⁄ ˇπ≈ sê>∑+ |”ø£&É+ q#·Ãì yê]ì
yÓT|æŒ+#·&ÜìøÏ n]j·T≈£îÿ&ç n≥Te+{Ï |òüsêàsTTwt\≈£î n+^ø£]+#˚ yês¡≥. Á|ü‹kÕØ
Ä bÕ≥˝Ò bÕ&É‘ê&Éqï qeTàø£+‘√ »q+ e#˚Ãyês¡≥. á $<Û+ä >± >±j·T≈£î&çøÏ e÷¬sÿ{Ÿ
ô|s¡>&∑ +É >∑eTì+∫q Ç‘·sT¡ \T ≈£÷&Ü Ç<˚ |ü<‹Δä ì nqTdü]+#ês¡T. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+
e÷Á‘·+ |òüP´&É˝Ÿ sê»<äsê“s¡T\ \ø£åD≤\ì ø√˝ÀŒ≈£î+&Ü eTH√<Ûäsêàìï nqTdü]+#˚
|ü<äΔ‹˝ÀH˚ eTT+<äT≈£îkÕ–+~.
bÕ‘· ø£sêí≥ø£ kÕ+Á|ü<ëj·T+˝À sê>∑+, ‘êq+, |ü\¢$ Á|ü<ÛëHê+XÊ\T>±
ñ+&˚eì dü+^‘·sêe⁄>±s¡+{≤s¡T. Ä˝≤|üq Hê\T>∑+#Ó\T>± kÕπ>~. b˛{°‘·‘·«+
ñ+&˚~ ø±<äT. |üøÿ£ yê<ë´\T>± MD, y˚DTe⁄ ñ|üj÷Ó –+#˚yês¡T. (&Ü. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí
∫qïHê{Ï ˇø£ bòı{À˝À ≈£îÁsÑej·TdüT˝À ñqï u≤\eTTs¡[ |üøÿ£ q ø£+uÛ+Ñ bÕ{Ï nø±ÿJsêe⁄
>±s¡T MDqT ì\Te⁄>± |ü≥Tº≈£îì ≈£÷s¡TÃì ñHêïs¡T). ø£#˚Ø\˝À dü+^‘· Á‹eT÷s¡TÔ\T>±
ù|s¡Tbı+~q ‘ê´>∑sêE, BøÏ‘å êsY, XÊéTXÊÁdæÔ s¡∫+∫q ø°sqÔ¡ \qT bÕ&É&+É ÄqyêsTTr
nsTT+~. n+‘·≈£îeTT+<äT s√E˝À¢ ù|s¡j·T´XÊÁdæÔ>±] •wüß´\T ÄHê{ÏøÏ Á|ü#ês¡+˝À
ñqï ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü+^‘· s¡#·q\ìï{Ï˙ ø£+sƒ¡düú+ #˚düT≈£îì, sê>±˝≤|üq, dü«s¡ø£\Œq\˝À
ÁbÕMD´+ dü+bÕ~+#˚yês¡˙, $$<Ûä Ø‘·T\˝À |ü\$¢ bÕ&É&+É H˚sπ Ãyês¡˙ dü+^‘·sêe⁄>±s¡T
n+{≤s¡T. ‘·s¡yê‹ ø±\+˝À ‘ê´>∑sê» ø°s¡Ôq\T Á|ü#ês¡+˝ÀøÏ e#êÃsTT.
‘·q |æ‘êeTVüQ&ç >∑Ts¡TyÓ’q ù|s¡j·T´XÊÁdæÔ>±]‘√ u≤≥T>± dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îqï
~«y˚<äT\ \ø£ÎDXÊÁdæÔ, ø£qï&É XÊÁdæÔ nH˚ k˛<äs¡T\ <ä«j·T+ ‘ê´>∑sê» ø°s¡Ôq\T
H˚s¡TÃø√e&Üìø£ì düTdüs¡¢ <äøÏåD≤eT÷]Ô XÊÁdæÔ>±]e<ä› ø=Hêïfi¯ófl •wü´]ø£+ #˚XÊs¡ì
dü+^‘·sêe⁄>±s¡Hêïs¡T. Ç~ ø£ècÕíõ˝≤¢ ô|<äøfi£ fl‚ |ü*˝¢ À »]–+<ä≥. <äøDåÏ ≤eT÷]Ô XÊÁdæ>Ô ±s¡T
‘·+C≤ePs¡T yÓ[fl, ‘ê´>∑sêE≈£î dü«j·÷Hê •wüß´&Óq’ e÷Hê+ãT #êe&ç yÓ+ø£≥ düTã“j·T´
e<ä› dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T. <äøÏåD≤eT÷]Ô XÊÁdæÔ >±]øÏ n+<ÛäT&Ó’q X¯s¡uÛÑXÊÁdæÔ nH˚
y˚DT $<ë«+düT&ÉT düV‰ü <Ûë´sTT. M]<äs› ÷¡ ø£*dæ kÕ<Ûqä #ÓjT· ´&Üìø£ì n|üŒ{Ï≈π eè<äT&Δ q’Ó
yÓ+ø£≥ düTã“j·T´>±s¡T ‘ê´>∑sê»ø°s¡Ôq\ Á>∑+<∏ëìï <äøÏåD≤eT÷]Ô XÊÁdæÔ>±]øÏ Ç#êÃs¡≥.
‘·s¡yê‘· n~ ~«y˚<äT\ k˛<äs¡T\≈£î n+~+~. Ä $<Ûä+>± <äøÏåD≤eT÷]Ô XÊÁdæÔ>±]
<ë«sê ‘=*kÕ]>± ‘Ó\T>∑Tyês¡T ‘ê´>∑sê» ø°s¡Ôq\T H˚s¡TÃø√>∑*>±s¡T. bÕs¡T|ü*¢
sêeTø£èwüíj·T´ >±]øÏ düVü‰<Ûë´j·TT˝…’q á ~«y˚<äT\ k˛<äs¡T˝À¢ \ø£ÎDXÊÁdæÔ >±s¡T
ø°ås¡kÕ>∑s¡X¯j·THê, #·ø£ÿì sê»e÷s¡ZeTT, q>∑TyÓ÷eTT yÓTT<ä˝…’q ‘ê´>∑sê» ø°s¡Ôq\T
yÓTT<ä≥>± ø£#˚Ø˝À¢ n<äT“¤‘·+>± bÕ&Üs¡≥. ø±ì, Äj·Tq m≈£îÿeø±\+ J$+#·˝Ò<ä˙,
Äj·Tq k˛<äsT¡ &ÉT ø£qï&ÉXÊÁdæ>Ô ±] ø£#Ø˚ e÷Á‘·+ ∫qï‘·q+˝À ‘êqT $Hêïq˙, ø±+uÛÀõ
sê>∑+˝À ˇø£ |ü<ä´+ #ê˝≤ #·ø£ÿ>± bÕ&çq≥Tº >∑Ts¡TÔ+<ä˙ dü+^‘·sêe⁄>±s¡Hêïs¡T.
Ä s√E˝À¢ @<Ó’Hê düπs >∑Ts¡TeTTK‘·' H˚s¡TÃø√yê\H˚ ÁX¯<äΔ dü+^‘· $<ë´s¡Tú\≈£î
ñ+&˚~. ‘ê‘·>±¬sq’ |üÁ{≤j·Tì qs¡d+æ Vü≤XÊÁdæ>Ô ±] >∑T]+∫ dü+^‘·sêe⁄ >±s=ø£ $wüjT· +
#Ó|⁄ü ‘ês¡T. ø°sqÔ¡ \ ø√düeTì XÊÁdæ>Ô ±s¡T eTÁ<ëdüT yÓfi≤fls¡≥. nø£ÿ&ç }πs–+|ü⁄˝À¢ düHêïsTT
yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT ø°s¡Ôq, &√\T ªª‘·ìμμ Äes¡Ôq+ |üPs¡ÔsTT‘˚ ø±ì }πs–+|ü⁄ eTT+<äT≈£î
ø£<ä\<äT. ˇø£ }πs–+|ü⁄˝À q+E+&Éj·T´ nH˚ Hê<ädü«s¡ $<ë«+düT&ÉT uÛ…’s¡$ sê>∑+˝À
yêsTT+∫q n<äT“¤‘·yÓTÆq |ü\¢$ $q>±H˚ XÊÁdæÔ>±s¡T }πs–+|ü⁄ |üPs¡Ôj˚T<ëø± Ä–, Ä
$<ë«+düT&çøÏ nø£ÿ&˚ kÕcÕº+>∑|&ü ç n‘·ì <ä>sZ∑ ¡ Ä |ü\$¢ H˚sT¡ Ã≈£îHêïs¡≥. ‘êqT ø£|⁄ü Œ≈£îì
ñqï |ü+&ç‘· XÊ\TyêqT >∑Ts¡T<äøÏåD>± Ç#˚ÃXÊs¡≥. ‘ê‘·>±] yÓ+≥ ∫qï‘·q+˝À
Vü‰»s¡sTTq uÛ»Ñ q\÷, dü+^‘· ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ ‘·T\d”<fiä e¯ TT\#˚ nH˚ e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯
ø°s¡Ôq ‘·s¡T#·T>± $qã&˚<ä˙, n|üŒ{Ïπ≈ düs¡∞ dü«sê\T H˚s¡TÃ≈£îqï ‘·q≈£î n+<äT˝À
dü«s¡ø£\Œq #Ój·T´ãT<äΔj˚T<ä˙ dü+^‘·sêe⁄>±]øÏ C≤„|üø£+. Ä s√E˝À¢ eT<Ûä´‘·s¡>∑‹
≈£î≥T+u≤˝À¢ Ä&É|\æ \¢ ≈£î dü+^‘·+ Hπ̊sŒyês¡Tø±<äT. dü+^‘·sêe⁄>±] ã+<ÛTä es¡+Z ˝Àq÷
n+‘˚.
yêπ>jZ T· ø±s¡T&Óq’ XÊéTXÊÁdæìÔ b˛{°˝À m~]+∫q ≈π X¯e<ëdüT nH˚ $<ë«+düT&ÉT
yêkÕ yê] e+X¯düTú&˚q˙, u§_“* dü+kÕúq+˝À ñ+&˚yê&É˙ dü+^‘·sêe⁄>±]
n_ÛÁbÕj·T+. yêkÕ yês¡T mH√ï ‘·sê\T>± dü+^‘·+˝À ù|s¡T bı+~qyês¡T. _\Vü≤],
ø£˝≤´DÏ, \*‘·, qes√E yÓTT<ä˝…’q sê>±˝À¢ yê] dü«s¡ |ü\¢e⁄\T Á|üdæ<äΔyÓTÆqe≥.
qes√E sê>∑+˝À ô|<ä›ø°s¡Ôq\T ‘·≈£îÿe >∑qø£ ˇø£ πs&çjÓ÷ Á|üdü+>∑+˝À Ábıô|òdüsY
ãT\TdüT kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T qes√E sê>∑|ü]#·j·T+ #Ój·T´>± <ë«s¡+ yÓ+ø£≥kÕ«$T
Hêj·TT&ÉT >±s¡T n+<äT˝À dü«s¡|\ü $¢ yêsTT+#ês¡≥. M{Ï s¡#s· TT‘· yêkÕ n|üŒj·T´>±s¡≥.
áj·TqøÏ kÕ+ãj·T´, ø£èwüíeT÷]Ô nì Ç<ä›s¡T ø=&ÉT≈£î\T MD $<ë«+düT\T.
kÕ+ãj·T´>±]øÏ dü+‘êq+˝Òø£ ‘·eTTà&ç ø=&ÉT≈£î yÓ+ø£≥sêe⁄qT <ä‘·Ô‘· rdüT≈£îHêï&ÉT.
Ä~uÛ≥Ñ ¢ Hêsêj·TD<ëdüT >±s¡T ø=+‘·ø±\+ á yêkÕ kÕ+ãj·T´>±]øÏ MD˝À •wüß´&ÉT.
yêkÕ yÓ+ø£≥sêe⁄ >±s¡T ‘·s¡yê‹ ø±\+˝À $»j·Tq>∑s¡+ dü+^‘·ø£fi≤XÊ\˝À MD
{°#·s¡T>± |üì#˚XÊ&ÉT. Äj·Tq ø=&ÉTπ≈ Á|üdæ<äΔ MD $<ë«+düT&Ó’q yêkÕ ø£èwüíeT÷]Ô.
Ç<=ø£ ‘Ó\T>∑T dü+^‘· ≈£î≥T+ã+. u§_“* MD\T >=\¢|*ü ˝¢ À ‘·j÷· s¡jT˚ e≥. düs«¡ dæ~Δ
n|üŒ\kÕ«$T MD\≈£î eT+∫ ù|s¡T+&˚~. <Ûäs¡ düTe÷s¡T 30 s¡÷bÕj·T\T.
40 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
Ä s√E˝À¢ u§_“*˝À n\¢+sêE\ u≤\+>±s¡ì ˇø£ eT+∫ Vü‰s√àìdüTº
ñ+&˚yês¡≥. |ü<˚fi¯fl ej·TdüT˝À dü+^‘·sêe⁄≈£î dü+^‘·+ H˚]Œq >∑Ts¡Te⁄ Äø=+&ç
Hêsêj·TDXÊÁdæÔ>±s¡T. áj·Tq MDqT ì\Te⁄>± ô|{Ïº yêsTT+#˚yê&É≥. áj·Tq
Vü‰s√àìj·T+ ≈£÷&Ü yêsTTdü÷Ô u≤\+>±]‘√ b˛{°|ü&ÉT‘·÷ ñ+&˚yê&É≥. Vü‰s√àìj·T+
MT<ä ‹˝≤¢Hê H√{Ï‘√ nø£så ê\T |ü*øÏq≥Tº>± yêsTT+#˚yê&É≥. u§_“* >∑s˝¡ Ÿ‡ dü÷ÿ\T˝À
dü+^‘·+ y˚Tdüsº T¡ >± |üì#˚dqæ Hêsêj·TDXÊÁdæ>Ô ±s¡T n<˚<√ dü+^‘· ø£fi≤XÊ\ nqïkÕúsTT˝À
|ü~ |ò&æ fi˚ S¯ fl, |ü~ MD\÷, Vü‰s√àìj·T+, düs+¡ C≤e÷‘√ ìs¡«Væ≤+#˚yê&É≥. u§_“*sêC≤,
sêD° ªª|üPC≤eTVü≤˝Ÿμμ˝À ns¡Ãq #˚dæq ‘·s¡yê‘· XÊÁdæÔ>±] MD ø£#˚Ø »]π><ä≥.
n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ Ç˝≤+{Ï düe÷y˚XÊ˝À¢ ≈£îÁsÑyê&Ó’q dü+^‘·sêe⁄ #˚‘· >±Á‘·+ bÕ&ç+∫
XÊÁdæÔ>±s¡T dü«j·T+>± MD |üø£ÿyê<ä´+yêsTT+#˚yê&É≥. Äj·Tq s¡∫+∫q ˇø£
qesê>∑e÷*ø£qT #ê˝≤ @fi¯fl ‘·sy¡ ê‘· eTÁ<ëdüT eT÷´õø˘ nø±&ÉMTyê] |ü+&ç‘· dü<dä Tü ‡
&çe÷HéÁùdwº Hü √¢ dü+^‘·sêe⁄ bÕ&ç $ì|æ+#ês¡T. ø±\>∑s“¡ +¤ ˝À ø£*dæb˛‘·Tqï ø=ìï dü+^‘·
s¡#·q\÷, |ü<äΔ‘·T\ >∑T]+∫ eTq≈£î HêeTe÷Á‘·+>±HÓ’Hê ‘Ó*j·÷\+fÒ Ç≥Te+{Ï
neø±XÊ\T dü+^‘·sêe⁄>±] e+{Ï yê]øÏ ‘·sT¡ #·T>± ø£*–+#ê*. Ç{°e\ düT»qs¡+»ì
yÓuŸ|üÁ‹ø£˝À&Ü. $+»eT÷] nqdü÷j·÷<˚$>±s¡T ‘·q ∫qï‘·q+˝À ‘·TeTsê&É
dü+>∑yT˚ X¯«s¡XÊÁdæ>Ô ±] MD ø£#Ø˚ ø°, Ä~uÛ≥Ñ ¢ Hêsêj·TD<ëdüT >±] Vü≤]ø£<≈ä∏ ÷£ Vü‰»s¡sTTq
dü+>∑‘·T\T sêXÊs¡T. Ç≥Te+{Ï nqTuÛÑyê\ >∑T]+∫ á‘·s¡+ yês¡T |üs√ø£å+>±HÓ’Hê
‘Ó\TdüTø√e&É+ #ê˝≤ nedüs¡+.
p˝…’ 2005
9. eTVü‰ eT¨bÕ<Ûë´j·T
áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdÔæ
ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À MD~ $•wüºyÓTÆqkÕúq+. bÕ‘·ø±\|ü⁄ >=|üŒ $<ë«+düT\˝À
ø£qï&ç>∑T˝…’q X‚wüDí, düTã“Dí, <=¬skÕ«$T nj·T´+>±sY, ‘·$Tfi¯ó˝…’q ø±¬s’≈£îÿ&ç kÕ+ã•e
nj·T´sY, <Ûäqe÷àfiŸ, ≈£î|üŒj·T´sY, ‘Ó\T>∑Tyê]˝À ‘·TeTsê&É dü+>∑y˚TX¯«s¡XÊÁdæÔ, yÓ+ø£≥
s¡eTD<ëdüT, áeTì n#·T´‘· sêeTXÊÁdæ,Ô nj·T´>±] k˛y˚TX¯«s¡sêe⁄ ‘·~‘·sT¡ \T+&˚yês¡T.
‘·sy¡ ê‹ ‘·s+¡ ˝À áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæ,Ô yêkÕ ø£èwüeí T÷]Ô, ∫{Ïuº ≤ãT, |ü|⁄ü Œ k˛y˚TX¯«s¡sêe⁄,
nj·T´>±] XÊéTdüT+<äs+¡ yÓTT<ä˝q’… yês¡T MD˝À $X‚wyü TÓ qÆ ø£èwæ#X˚ Ês¡T. Ç|üŒ{Ï ‘·s+¡
$q>∑*–q MD $<ë«+düT\˝À nÁ>∑kÕúq+ ìdü‡+<˚Vü≤+>± áeTì X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ>±]<˚.
<äTs¡<èä wüeº XÊ‘·÷Ô m≈£îÿeeT+~ ‘Ó\T>∑Tyêfi¯fløÏ dæìe÷˝À X¯+ø£sêuÛsÑ D¡ + X¯+ø£s¡
XÊÁdæÔ n+fÒ ‘Ó\TdüTÔ+~ ø±ì áeTì X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ n+fÒ ‘Ó*j·Tø£ b˛e#·TÃ. MD˝À
eTVü‰eT¨bÕ<Ûë´j·TT&Óq’ áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæ>Ô ±] ø£#Ø˚ \T $qïyê]øÏ Äj·Tq >=|üŒ<äq+
m≥Te+{Ï<√ ‘Ó*dæq<˚. |ü_¢dæ{° <äècÕº´ s¡$X¯+ø£sY e+{Ï yê]ì $T+∫q ø£fi≤ø±s¡T
˝…es¡÷ ˝Òs¡ì kÕe÷qT´\≈£î nì|æ+#·&É+ düVü≤»y˚TyÓ÷ ø±ì yê<ä´dü+^‘·+˝À
X¯+ø£sX¡ ÊÁdæÔ >±]‘√ b˛\Ã<ä–q e´≈£î\Ô T ÄHê&É÷, áHê&É÷ ≈£÷&Ü #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿeeT+<˚
ø£ì|ækÕÔsT¡ . >∑eTø£ $Hê´dü+˝Àq÷, sê>∑Á|ükÕÔs+¡ ˝Àq÷ Äj·Tq~ n~«rj·TyÓTqÆ Á|ü‹uÛ.Ñ
ø±s¡D≤˝ÒyÓ’q|üŒ{Ïø° Ç+‘· >=|üŒø£fi≤ø±s¡T&çøÏ sêe\dæq U≤´‹˝À yÓjÓ÷é+‘·T ≈£÷&Ü
\_Û+#·˝Ò<äq&É+ n‹X¯jÓ÷øÏÔ e÷Á‘·+ ø±<äT.
áeTì X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ 1922˝À ôdô|º+ãsY 23q Á<ëøå±sêeT+˝À »ìà+#ês¡T.
Äj·Tq ‘ê‘·>±¬s’q düTã“sêj·TXÊÁdæ >±s¡÷, ‘·+Á&ç n#·T´‘· sêeTXÊÁdæÔ>±s¡÷ ≈£÷&Ü
>=|üŒMD $<ë«+düT\T. n#·T´‘· sêeTXÊÁdæÔ>±s¡T bÕ‘· |ü<äΔ‹˝À MDqT dæ‘êsY ˝≤>±
ì\Te⁄>± |ü≥Tº≈£îì yêsTT+#˚yês¡T. X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ>±s¡T ‘·+Á&çe<ä›H˚ MD H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T.
‘·q eT÷&√ @≥H˚ dü+^‘·+˝À Á|ü‹uÛÑ ø£qã]∫q X¯+ø£s¡XÊÁdæÔøÏ dü+^‘·+ eè‹Ô>±
|üìøÏsê<äì Äj·Tq ‘·+Á&ç nqT≈£îqï|üŒ{Ïø° n<˚ »]–+~. ø±øÏHê&É |æsêƒ |ü⁄s¡+ ø±˝ÒJ˝À
&çÁ^ |ü⁄#·TÃ≈£îHêïø£ Äj·Tq yÓ’DÏ≈£î&ÉT>±H˚ J$‘·+ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. 1940˝À ‹s¡T∫Ã
πs&çjÓ÷ π≈+Á<ä+˝À yÓTT<ä≥>± MD ø£#˚Ø #˚XÊø£ Äj·Tq≈£î ù|s¡T \_Û+#·kÕ–+~.
Äj·Tq 1942-50 eT<Ûä´˝À eTÁ<ëdüT˝Àì C…$T˙ dü÷º&çjÓ÷˝À kÕ\÷s¡T
sêCÒX«¯ s¡sêe⁄≈£î dü+^‘·<sä Ù¡ ø£‘«· +˝À ndæôd+º ≥T>± |üì #˚XÊs¡T. Ä ø±\+˝ÀH˚ ∫{Ïuº ≤ãT
42 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
Äj·Tq≈£î •wüß´&Éj·÷&ÉT. 1951˝À |æ._. Áoìyêdtì dæ˙>±j·T≈£î&ÉT>± |ü]#·j·T+
#˚dæq~ XÊÁdæÔ>±πs. #·+Á<ä˝ÒK, u≤\Hê>∑eTà e¬>’sê dæìe÷\ ‘·s¡yê‘·· sêCÒX¯«s¡sêe⁄ Ä
dü+düú qT+∫ ‘·|⁄ü Œ≈£îHêïs¡T. 1953 ÁbÕ+‘ê˝À¢ X¯+ø£sX¡ ÊÁdæÔ C…$T˙˝À nH˚ø£ dæìe÷\≈£î
|üì#˚XÊs¡T. f…Æ{Ï˝Ÿ‡˝À dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT>± Äj·Tq ù|s¡T mø£ÿ&Ó’Hê y˚XÊs√ ˝Ò<√ ≈£÷&Ü
nqTe÷qy˚T. n|üŒ{ÏøÏ Ä+Á<Ûä sêh+ @s¡Œ&ç+~. ‘Ó\T>∑Tyês¡+fÒ –≥ºì ‘·$Tfi¯ Á>∑÷|ü⁄
ˇø£{Ï ‘·j·÷¬s’+~. C…$T˙ dü÷º&çjÓ÷dt n~ÛH˚‘· mdt.mdt.yêdüHé ‘·~‘·s¡T\T
Á|ü‹s¡+>∑+˝Àq÷ ‘Ó\T>∑Tyê]ì nD>∑<=ø£ÿ{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#˚yês¡≥. yêdüHé e÷j·T˝À
|ü&eÉ <äì› X¯+ø£sX¡ ÊÁdæ>Ô ±]øÏ $TÁ‘·T\T dü\Vü‰ Ç∫ÃHê Äj·Tq yÓTT<ä{À¢ |ü{+ºÏ #·Tø√˝Ò<Tä .
Äj·Tq~ dü+^‘·Á|ü|ü+#·y˚T ‘·|üŒ &=+ø£‹s¡T>∑T&ÉT eéVü‰s¡+ ñ+&˚~ø±<äT. n|üŒ{Ïπ≈
n<äT“¤‘·yÓTÆq bÕ+&ç‘·´+ Á|ü<ä]ÙdüTÔqï X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ>±s¡T ø£#˚Ø*e«≈£î+&Ü C…$T˙˝À
Á|ü‹s√p kÕj·T+Á‘ê\T ]ø±]¶+>¥ @sêŒ≥T #˚ùdyês¡≥. d”‘êsêeTø£˝≤´D+ (sêeDT&ÉT
MD yêsTT+#˚ |òüT≥º+), yÓ+ø£fÒX¯«s¡ eTVü≤‘·´+ (düs¡dü«‹ yê#·düŒ‹ sê>∑+ yêsTT+#˚
d”qT) yÓTT<ä˝…’q ø=ìï ‘Ó\T>∑T dæìe÷˝À¢ XÊÁdæÔ>±] MD $qã&ÉT‘·T+~. 1959˝À
XÊÁdæÔ>±s¡T dæìe÷˝À¢ e÷qT≈£îì eTÁ<ëdüT Ä*+&çj·÷ πs&çjÓ÷˝À #˚sês¡T. nø£ÿ&É
≈£÷&Ü Äj·Tq Á|ü‹uÛÑ ø=+<ä]øÏ Çã“+~ ø£*–+#·&+É e\¢Hy˚ ÷Ó ø±ì Äj·Tq≈£î 1961˝À
Á|üyÓ÷wüì∫Ã &Ûç©¢øÏ ã~© #˚ùdXÊs¡T. <ëì‘√ <äøÏåD≤~˝À ñqï Äj·Tq n_Ûe÷qT\≈£î
MD ø±düÔsTTHê $H˚ neø±X¯+ ‘·–Zb˛sTT+~.
áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæ>Ô ±] MD XË*’ n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ~. Äj·Tq ‘·q MD≈£î m\Åø±ºìø˘
|æø£|t yê&˚yês¡T. n+<äTe\¢ r>∑\qT m+‘· Hêp≈£î>± MT{ÏHê n‹ düTìï‘·yÓTÆq
dü+>∑‘·T\T ≈£÷&Ü düŒwüº+>± $qã&˚$. Ä ø±s¡D+>± Äj·Tq Á|ü‹ sê>±˙ï #·ø£ÿì
>∑eTø±\‘√ m+‘√ n+<ä+>± yêsTT+#˚yês¡T. ñkÕÔ<é $˝≤j·T‘YU≤Hé dæ‘êsY MT<ä
>±Á‘·+˝À |ü*øÏ+∫q≥Tº>± >∑eTø±\qT $ì|æ+#·&É+˝À ~≥º. Ä $<Ûä+>± $˝≤j·T‘Y
U≤Hé Á|üy˚X¯ô|{Ïºq dæ‘êsY >±j·Tø° XË’*øÏ m+‘√ Á|ü‘˚´ø£‘ê, ÁbÕeTTK´‘ê @s¡Œ&ç+~.
n+<äT≈£î @ e÷Á‘·eT÷ rdæb˛ì |ü<‹Δä ˝À áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæ>Ô ±s¡T MD yêsTT+#˚yês¡T.
XÊÁdæÔ>±]øÏ $˝≤j·T‘Y U≤Hé˝≤π> ‘·q ø£#˚Ø\˝À n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ bÕ≥ bÕ&ç $ì|ædü÷Ô
ny˚ dü+>∑‘·T\qT MD MT<ä |ü*øÏ+#˚ n\yê≥T+&˚~. eT+Á‘·|ü⁄wüŒ+ e+{Ï$
yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT Á|üC≤ e+{Ï |ü<ë\qT ñ#·Ã]dü÷Ô ≈£î&ç#˚‘√Ô n+<äT≈£î nqT>∑TD+>±
&ÉãT˝Ÿ MT≥T y˚ùdyês¡T. Çø£ ≈£î&ç#˚‘√Ô Äj·Tq r>∑\qT MTfÒ |ü<äΔ‹ ≈£÷&Ü #ê˝≤
>=|üŒ>± ñ+&˚~. dü+<äsê“¤˙ï, nedüsê˙ïã{Ïº Äj·Tq ‘·q ≈£î&ç#˚‹ bıõwüHéq÷,
r>∑qT MTfÒ kÕúHê˙ï Hê\T¬>’<äT s¡ø±\T>± e÷πsÃyês¡T. Äj·Tq |ü*øÏ+∫q ‘êq+
nì‘·s¡ kÕ<Ûä´+. eT÷&√ r>∑q÷, Hê\T>√ r>∑q÷ u§≥qy˚*‘√ MT≥T‘·÷ eT+Á<ä,
nqT eT+Á<äkÕúsTT˝À¢ dü«sê\qT n‘·´<äT“¤‘·+>± yêsTT+#˚yês¡T. e÷eT÷\T>± ñ+&˚
eT÷&ÉT ‘êfi¯+ r>∑˝Òø±ø£ eTs=ø£ ¬s+&ÉT @sêŒ≥T#˚dæ, yê{Ïì sê>∑+˝Àì dü«sê\≈£î
X¯è‹ #˚dæ yÓTT‘·Ô+MT<ä ˇø£ Ä¬sÿÅkÕº e+{Ï Á|üuÛ≤yêìï ø£*–+#˚yês¡T. π≈e\+ ˇø£ÿ
MD‘√H˚ >±qeT÷]Ô yÓTT<ä˝…’q sê>±\qT m+‘√ Á&ÉeT{Ïø˘>±, ô|<ä› dæ+bòı˙ kÕúsTT˝À
yêsTT+#˚yês¡T. á f…øÏïø˘\ e÷≥ m˝≤ ñHêï dü+^‘·ø±s¡T&ÉT>± Äj·Tq~ m+‘√
|ü]ø£«‘· #Ó+~q y˚T<ÛädüT‡. sê>∑ dü«uÛ≤yêìï >∑+;Ûs¡+>±, VüQ+<ë>±, m≥Te+{Ï
yÓøÏ*‘·qeT÷ ˝Ò≈£î+&Ü $ì|æ+#·&É+ Äj·Tq Á|ü‘˚´ø£‘·. n˝≤>∑ì Äj·Tq ø£#˚Ø˝À
Hê≥ø°j·T‘· ‘·≈£îÿej˚T~ ø±<äT. m+<äTø£+fÒ @e÷Á‘·eT÷ y˚>±˙ï, Äsê“¤{≤˙ï
Á|ü<]ä Ù+#·≈î£ +&Ü dü«s¡ø\£ Œq˝À m+‘√ ñ<˚«>±˙ï, Ä]Ô˙ düTHêj·÷dü+>± düèwæ+º #˚yês¡T.
‘êqT |üP]Ô>± sê>∑ uÛ≤e+˝À ©qyÓTÆ, Áù|ø£å≈£î\ ñìøÏì ≈£÷&Ü >∑eTì+#·≈£î+&ÜH˚
yê]ì dü+^‘·|ü⁄ n\\˝À z\˝≤&ç+#˚yês¡T. Äj·Tq ø£#˚ØøÏ mìïkÕs¡T¢ yÓ[flHê
n~«rj·TyÓTÆq Äj·Tq Á|ü‹uÛÑ n+<ä]˙ ÄX¯Ãs¡´#·øÏ‘·T\qT #˚dü÷Ô ñ+&˚~.
∫qï|üŒ{Ï qT+N ø£sêí≥ø£, Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ XË’\T\ Á|üuÛ≤e+ ñ+&É&É+‘√ Äj·Tq
dü+^‘·+ nìï n+<ë\q÷ |ü⁄DÏøÏ |ü⁄#·TÃ≈£îqï≥Tº>± ø=qkÕ–+~. n+<äT≈π H˚y÷Ó ‘·sy¡ ê‹
ø±\+˝À s¡$X¯+ø£sY, Vü≤©yéT C≤|òüsY U≤Hé e+{Ï dæ‘êsY $<ë«+düT\‘√q÷, >√bÕ˝Ÿ
ø£èwüí e+{Ï $∫Á‘· MD ø£fi≤ø±s¡T\‘√q÷ E>∑˝Ÿã+B ø£#˚Ø\T #Ój·T´&É+ Äj·Tq≈£î
düT\Te⁄>± kÕ<Û´ä yÓT+Æ ~. dü÷sY<ëdt uÛ»Ñ q\≈£÷, Ç‘·s¡ ^‘ê\≈£÷ Äj·Tq |üV‰ü &û yÓTT<ä˝q’…
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±˝À¢ eT+∫ dü«s¡s¡#·q #˚XÊs¡T. Äj·Tq πs&çjÓ÷˝À nH˚ø£ ^‘ê\≈£î
\*‘·dü+^‘·+ düeT≈£÷sêÃs¡T. n+<äT˝À ªªqC≤H˚ ø±´ ˝≤#êØôV’≤μμ nH˚ Væ≤+B bÕ≥qT
u≤\eTTs¡∞ø£èwüí >∑T»Ø ‘√&û sê>∑+˝À bÕ&Üs¡T. n˝≤π> <˚e⁄\|ü*¢ yê] s¡#·q ˇ~–q
eTqdüTq bı~–q uÛ≤eeTT nH˚ bÕ≥≈£î XÊÁdæ>Ô ±s¡T $TÁX¯ ø±|ò” sê>∑+˝À ≥÷´Hé #˚XÊs¡T.
&Ûç©¢˝À πs&çjÓ÷øÏ N|òt Ábı&É÷´düsY>±q÷, H˚wüq˝Ÿ Ä¬sÿÁkÕº ø£+b˛»sY ø£+&Éø£ºsY>±q÷
Äj·Tq mH√ï n<äT“¤‘·yÓTÆq dü+^‘· s¡#·q\T #˚dæ yê<ä´ ãè+<ëìï ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
yê{Ï˝À •Ksês√Vü≤D+, ÁuÛeÑ Ts¡ $Hê´dü+, kÂeT´ |ü⁄s¡Twü yÓTT<ä˝q’… $ ù|s¡T bı+<ësTT.
XÊÁdæÔ>±s¡T ‘·q ø£#˚Ø\˝À MD ãTÁsÑ MT<ä #˚‘√Ô <äs¡Te⁄y˚dü÷Ô ∫qï C≤CŸ |ü<äΔ‹
dü«s¡ s¡#·q\q÷ yêsTT+#˚yês¡T. eT+Á<äkÕúsTT˝À MD n#·TÃ –{≤sY˝≤π> $qã&˚~.
ø£<qä ≈£î‘·÷Vü≤\ sê>∑+˝À s¡|Tüò Te+X¯ ø£è‹ì <ë«s¡+yê] |ü<‹Δä ˝À yÓdsºü ïY ø±sY¶ $X‚cÕ\qT
Á|ü<ä]Ùdü÷Ô yêsTT+#˚yês¡T. MD MT<ë, yêsTTdüTÔqï dü+^‘·+ MT<ë Äj·Tq≈£îqï |üP]Ô
n~Ûø±s¡+ düŒwüº+>± ‘Ó\Tdü÷Ô ñ+&˚~. dü+Á|ü<ëj·T dü+^‘êìï dü+|üPs¡í+>± ne>∑‘·+
#˚düTø√e&Éy˚Tø±ø£ MD MT<ä <ëìï @ e÷Á‘·eT÷ ‘˚&Ü sê≈£î+&Ü $ì|æ+#·&É+˝À
$»j·T+ kÕ~Û+#ês¡T. n+‘˚ø±ø£ MD MT<ä mìï s¡ø±\ X¯u≤›\T |ü*øÏ+#·e#·TÃH√
]ôdsYÃ #˚dæ ìs¡÷|æ+∫q nkÕe÷q´ ø£fi≤ø±s¡T&Üj·Tq. Äj·Tq≈£î bÕ‘· |ü<äΔ‹˝À
ø=ìï uÛÒwüC≤\T+&˚$. ªª|òüTq+>± ñ+≥T+<äìμμ ø=ìï ø£#˚Ø\˝À ˝≤\TZ&ç »j·TsêeTHé,
44 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
m+.mdt.>√bÕ\ø£èwüíHé e+{Ï ejÓTT*Hé ø£fi≤ø±s¡T\#˚‘· |üø£ÿyê<ä´+ @sêŒ≥T
#˚düT≈£îHêïs¡T. Äj·Tq≈£î $ìøÏ&ç ‘·≈£îÿe>±ñ+&˚~. ∫qïbÕ{Ï düs¡®Ø nHêï Äj·Tq≈£î
uÛj
Ñ T· y˚Tqì |ü]#·jT· düT\ú T nH˚yês¡T. n+<äTø£ì #Ó$˝À Væ≤j·T]+>¥ msTT&é ô|≥Tºø√e&É+,
‘·q≈£î ø£qã&˚≥Tº>± ùdºõMT<ä me]#˚‘·HÓ’Hê ‘êfi¯+ y˚sTT+#·&É+ e+{Ï$ #˚ùdyês¡T.
Äj·Tq≈£î @s√ù|¢Hé mø£ÿ&ÉeT+fÒ uÛÑj·T+>± ñ+&˚<ä≥. n+<äTø£ì $<˚XÊ\ qT+∫ mìï
ÄVü‰«Hê\T e∫ÃHê #ê˝≤ @fi¯flbÕ≥T yÓfifl¯ ˝Ò<Tä . ∫e]øÏ 70\˝À ÁbòÕHé‡≈£î yÓ[fl ø£#Ø˚ \T
#˚XÊø£ nø£ÿ&çyês¡T ‘·_“ã“sTT b˛sTT ªªø±q‡sYº Ä|òt ~ ôd+#·TØμμ nì |üÁ‹ø£˝À¢
yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡≥. Ä ‘·s¡yê‘· Äj·Tq ◊ø£´sê»´dü$T‹ VüAéTHé¬s’{Ÿ‡ ø±qŒ¤¬sHé‡˝À
n<äT“¤‘·yÓTÆq ø£#˚Ø #˚XÊs¡T.
Äj·Tq bÕ‘· 3 ìeTTcÕ\ ]ø±sY¶ ˇø£<ëH√¢ ≈£îs¡+õ sê>∑+˝Àì C≤e∞ •e
Bøå±|üs¡Tsê\qTsê, Ke÷#Y˝À eTs¡Tu≤]‘êfi¯˝ÒqTsê nH˚ C≤e∞ yêsTT+#ês¡T. Ä
‘·sy¡ ê‘· $&ÉT<ä˝q’… á.|”.˝À ‘√&ç sê>∑+˝À #˚dqæ <Ó\¢ eTs¡∫‹y√ nH˚ ø°sqÔ¡ yêsTT+#ês¡T.
#ê˝≤ @fi¯fles¡≈£÷ Äj·Tq ˝≤+>¥ ù|¢]ø±s¡T¶ sê˝Ò<äT. n+<äT˝À >±qeT÷]Ô sê>∑+
n<äT“¤‘·+>± yêsTT+#ês¡T. ‘·s¡yê‘· πøôd≥¢˝À ‘·q ≈£îe÷¬sÔ ø£˝≤´DÏ‘√ ø£*dæ ø=ìï
ø°sqÔ¡ \÷, ÁbòÕHé‡‘√ ]©»sTTq d”.&û.˝À eT]ø=˙ï yêsTT+#ês¡T. Äj·Tq ‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä
^‘ê\qT yêsTT+#˚ |ü<äΔ‹ #ê˝≤ u≤e⁄+&˚~. yê{Ï˝À ø=ìï π≈ôd{À¢ $&ÉT<ä\ ≈£÷&Ü
nj·÷´sTT. Äj·Tq MD MT<ä |ü*øÏ+#·˝ìÒ X¯ã+› ñ+&É<y˚ ÷Ó nì|æ+#˚~. MD H˚sT¡ Ã≈£îH˚
Á|ü‹ $<ë´Øú Äj·Tq ]ø±]¶+>¥\T $ìrsê*.
e´øÏÔ>∑‘·+>± Äj·Tq≈£î sê»ø°j·÷\T ‘Ó*j·Te⁄. Äj·Tq •wüés¡Z+˝Àì yês¡÷,
Äj·Tq≈£î kÕ{Ïsêì Ç‘·s¡ ‘·≈£îÿe s¡ø£+ yÓ’DÏ≈£î\÷ ø£*dæ Äj·Tq ˝≤+>¥ ù|¢]ø±s¡T¶\T
‘·«s¡>± ]©CŸ ø±≈£î+&Ü #Ój·T´&É+ yÓTT<ä˝…’q |üqT\T #˚XÊs¡T. ∫es¡≈£î ]ø±sY¶ ø£es¡¢
MT<ä n+<äyÓTÆq u§eTà\T ≈£÷&Ü yÓj·T´ìe«≈£î+&Ü n&ÉT¶‘·>∑T\T≈£îHêïs¡≥. Äj·Tq~
eT+∫ Á|üuÛÑT‘√«<√´>∑+ ø£qø£ Äj·Tq &ÉãT“≈£÷, ù|s¡T Á|ü‹wü˜\≈£÷ bÕ≈£î˝≤&˚yês¡T
ø±<äT. á s¡#·sTT‘· Äj·TqqT eTÁ<ëdüT πs&çjÓ÷ π≈+Á<ä+˝À ø£\TdüT≈£îì u§+u≤sTTøÏ
ÄVü‰«ì+#·&ÜìøÏ m+‘· Á|üjT· ‹ï+∫Hê Äj·Tq &ÉãT“ $wüjT· +˝À sêJ|ü&˝É <Ò Tä . n+<äT≈£î
ndü\T ø±s¡D+ y˚s¡T. #ê˝≤ @fi¯fl ÁøÏ‘·+ u§+u≤sTT Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ˝À Äj·Tq ø£#˚ØøÏ
m≈£îÿeeT+~ Vü‰»s¡T ø±˝Ò<ä≥. n+‘·≈£îeTT+<äT s√CÒ wüDTàU≤q+<ä Vü‰\T˝À »q+
ì+&çb˛sTT {Ï¬≈≥T¢ <=s¡ø£ì ø=+<äs¡T ìsêX¯ |ü&Ü¶s¡≥ ≈£÷&Ü. n|üŒ{Ï qT+N Äj·Tq≈£î
Á|üyêkÕ+Á<Ûä dü+|òü÷\+fÒ qeTàø£+ b˛sTT+~. ñ<√´>∑ $s¡eTD #˚XÊø£ ≈£÷&Ü Äj·Tq
myÓT]≥dt ø£+b˛»sY>± ø=qkÕ>±s¡T. 1987 &çôd+ãsY 23q >∑T+≥÷s¡T ø£#˚Øø£ì
yÓfi¯ó‘·÷ ¬s’\T Á|üj·÷D+˝À ø£qTïeT÷XÊs¡T.
áeTì X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ>±] •wüß´˝À¢ eTTKT´&ÉT ∫{Ïºu≤ãT. ∫{Ïºu≤ãT >∑Ts¡Te⁄>±s¡T
yêsTT+#˚ XË’*ì #ê˝≤es¡≈£÷ n_Ûeè~Δ #˚XÊs¡T. ‘·$Tfi¯ó\÷, ø£qï&ç>∑T\‘√ b˛*ùdÔ á
XË’*˝À ≈£î&ç#˚‹ MT≥T #ê˝≤ y˚>∑+>±q÷, düŒwüº+>±q÷ $qã&ÉT‘·T+~. |ü⁄\TeTT&ÉT
dü+^‘·+ ñ+&É<Tä . ∫{Ïuº ≤ãT ‘·q ô|[fl ø£#Ø˚ øÏ eTÁ<ëdüT˝À >∑Ts¡Te⁄>±]H˚ ÄVü‰«ì+#ês¡T.
XÊÁdæÔ>±] eTs=ø£ •wüß´&ÉT Äj·Tq y˚Tq\T¢&Ó’q ø±eTXÊÁdæÔ. eTs=ø£ y˚Tq\T¢&ÉT sêeTXÊÁdæÔ
m+.mdt. Áosê+ nH˚ ù|s¡T‘√ dæìe÷\≈£î dü+^‘·+ n+~+#ê&ÉT. X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ >±]
#Ó˝…¢\T düs¡dü«‹ πs&çjÓ÷˝À eT+∫ MD Ä]ºdüTº. Äj·Tq ≈£îe÷s¡T &=ø£s¡T eTè<ä+>∑+
H˚sT¡ Ã≈£îHêïs¡T. ø£˙dü+ Ç<äs› T¡ ≈£îe÷¬s\Ô T MD #·øÿ£ >± H˚sT¡ Ã≈£îHêïs¡T. ∫e] ne÷àsTT<˚$
>∑»˝Ÿ dü+^‘·+ bÕ&ÉT‘·T+~. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìπ≈ Ä<äs¡D˝Òì á s√E˝À¢ X¯+ø£s¡
XÊÁdæ>Ô ±] XË*’ øÏ m≈£îÿe eT+~ yês¡dTü \T ˝Òsì¡ yêb˛e&É+ ns¡+ú ˝Òì~>± nì|æ+#·e#·TÃ.
eTq≈£î <äøÏÿq Äj·Tq ]ø±]¶+>¥\HÓ’Hê $ì, Äq+~ùdÔ #ê\T. eTq˝À dü+^‘·+
H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï yês¡T Äj·Tq HÓ\ø=*Œq ñqï‘· dü+Á|ü<ëj·÷ìï ø=qkÕ–+#·˝Òø£b˛‘˚
n~ kÕeT÷Væ≤ø£ yÓ’|òü\ý˚T ne⁄‘·T+~.
e÷]Ã 2006
46 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
10. 88 @fi¯fl j·TTe≈£î\T
Ç{°e\ ôV’≤<äsêu≤<é yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT H˚qT u≤˝≤+Á‘·|ü⁄ s¡»˙ø±+‘·sêe⁄ >±]˙,

|üÁ{≤j·Tì dü+^‘·sêe⁄ >±]˙ ø£\TdüTø√>∑*>±qT. düeTej·TdüTÿ˝…’q M]<ä›s¡÷ 88
@fi¯fl≈£î ≈£÷&Ü ñ‘ê‡Vü≤+>± dü+^‘· #·s¡Ã »s¡|ü&É+ m+‘√ ÄX¯Ãsê´˙ï, Äq+<ë˙ï
ø£*–+∫+~.
ªH˚qT y˚T|òüTs¡+»ì sê>∑+˝À ˇø£ ø±+bıõwüHé #˚dæ u≤\eTTs¡[#˚‘ê y√˝Ò{Ï
yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢ #˚‘ê bÕ&ç+#êqTμ 2008˝À á <Û√s¡DÏ˝À e÷{≤¢&É>∑*–q~ ˇø£ÿ &Ü.
u≤˝≤+Á‘·|⁄ü s¡»˙ø±+‘·sêe⁄>±πs. ne⁄qT— Äj·Tq 1943˝À |òTü +≥kÕ\qT >±j·T≈£î&ÉT>±
πs&çjÓ÷≈£î Ä&çwüHé #˚dæ m+|æø£ #˚dæq e´øÏÔ. Á|üdüTÔ‘·+ 88 @fi¯fl ej·TdüT˝À ≈£÷&Ü
mdt.&ç.ãs¡àHé ˝≤>± >=+‘Ó‹Ô bÕ&ÉT‘·÷, bÕ&ÉT≈£î+≥÷ Vü‰sTT>± J$düTÔqï á Jìj·Tdt
ˇø£ *$+>¥ ˝…C…+&é nq&É+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. Ç{°e\ Äj·TqqT ôV’≤<äsêu≤<é˝À
ø£\TdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT mHÓïH√ï $wüj·÷\T eTT#·Ã{Ï+#·&É+ M\sTT+~.
s¡»˙ø±+‘·sêe⁄ >±] Á|ü‘´˚ ø£‘˝· À¢ ˇø£{Ï Äj·Tq ‘·q ∫qï‘·q+˝ÀH˚ kÕ+düÿ è‹ø£
J$‘êìï yÓTT<ä\T ô|≥º&É+. n+<äT#˚‘· 1940 <äX¯ø£+ yÓTT<ä\eø£ eTT+<˚ Äj·Tq
ª|ü]eT[+#·μ kÕ>±&ÉT. ‘·q ø£Hêï ej·TdüT˝À ô|<äy› ês¡+<ä]‘√q÷ ø£*dæ |üì#ÓjT· ´&Üìø°,
yê] dü+kÕÿsêìï n+~|ü⁄#·TÃø√e&Üìø° Äj·Tq≈£î n|üPs¡«yÓTqÆ neø±XÊ\T \_Û+#êsTT.
yê≥ìï{Ï˙ Äø£[+#·T≈£îì dü«+‘·+ #˚düTø√>∑*–q Á|ü‹uÛÑ ≈£÷&Ü Äj·Tq≈£î ñ+&˚~.
kÕVæ≤‘·´+, XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü yê{Ï eT<Ûä´qT+&˚ dü]Vü≤<äT› e+{Ï
\*‘· dü+^‘êìøÏ ≈£÷&Ü Äj·Tq Ä<äT´\˝À ˇø£&ÉT ø±>∑*>±&ÉT. n|üŒ{À¢ ñ‘·ÔeT
dü+kÕÿs¡+ ñ+&É&É+ dæ˙s¡+>∑+˝À Ç|üŒ{Ï˝≤>± Á|ü‹ã+<Ûäø£+ ø±<äT >∑qø£ dæ˙ dü+^‘·+
MT<ä ≈£÷&Ü Äj·Tq Á|üuÛ≤e+ ñ+&ç+~. Äj·Tq dü+^‘·+ düeT≈£÷]Ãq bÕ‘· dæìe÷
bÕ≥˝…H√ï ñHêïsTT.
ôV≤#Y.m+.¬s&ç¶, _.mHé., m˝Ÿ.$. Á|ükÕ<é ‘·~‘·s¡T\‘√ Äj·Tq≈£î düìïVæ≤‘·
|ü]#·j·T+ ñ+&˚~. dü÷s¡´≈£îe÷], eø£ÿ\+ø£ düs¡fi¯ ‘·~‘·s¡T˝…+<äs√ Äj·Tq dü+^‘·
<äsÙ¡ ø£‘«· +˝À bÕ&Üs¡T. (eTÁ<ëdüT sπ &çj÷Ó ùdwº Hü é ‘=* s√E˝À¢ e÷ neTà (ø=&Ée{Ï>+∑ {Ï
es¡÷<ÛTä ì) ≈£÷&Ü bÕ&˚<≥ä . n+‘ê Á|ü‘´· ø£å Á|ükÕs¡yT˚ ø£qø£ bÕ≥\T nqT≈£îqï <ëìø£Hêï
‘=+<äs¡>± |üPs¡ÔsTT‘˚ s¡»˙>±s¡T nø£ÿ&çø£ø£ÿ&˚ n<äq|ü⁄ |ü+≈£îÔ\T sêdæ∫Ã n<˚ XË’*˝À
bÕ≥ ø=qkÕ–+#·eTì ôd’>∑ #˚ùdyês¡≥. eTq≈£î $+‘·>±, n<˚<√ dü‘·´ø±\+˝≤
nì|ædüTÔ+~.)
ÄHê{Ï |ü]dæú‘·T\qTã{Ïº Hê>∑j·T´ yÓTT<ä˝…’q Ç‘·s¡ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\˝≤π>
s¡»˙>±s¡T ≈£÷&Ü ø=+‘·es¡≈£÷ u…+>±© dü+^‘· <Û√s¡DT\e\¢ Á|üuÛ≤$‘·T&Éj·÷&ÉT.
nsTT‘˚ kÕ\÷s¡T sêCÒX¯«s¡sêe⁄>±] ø=ìï bÕ‘· bÕ≥˝≤¢>± Äj·Tq dü+^‘·+ |üP]Ô>±
ª‘Ó\Tπ>‘·s¡+μ nsTTb˛˝Ò<ä+fÒ n~ Äj·Tq≈£î dü+Áø£$T+∫q ã\yÓTÆq dü+kÕÿs¡+e\¢H˚
nì|ædüTÔ+~. 1950\ ‘·s¡yê‘· u§+u≤sTT dæ˙|ü]ÁX¯eT˝Àì ñ<ä›+&ÉT\T UÒyéT#·+<é
Á|üø±XŸ, nì˝Ÿ _XÊ«dt, HÍcÕ<é, X¯+ø£sY C…ø’ wÏ Hü é ‘·~‘·sT¡ \ dü+^‘·|⁄ü ã\yÓTqÆ Á|üu≤Û e+
<äøÏåD≤~˝À ≈£÷&Ü u≤>± ô|s¡>∑&É+‘√ ‘Ó\T>∑T dæ˙dü+^‘·|ü⁄ rs¡T‘ÓqTï\T e÷]b˛‘·÷
e#êÃj·TH˚~ y˚πs dü+>∑‹.
dæìe÷\ qT+∫ ‘·|ü⁄Œ≈£îqï ‘·s¡yê‘· s¡»˙>±s¡T ‘·q dü+^‘· kÕVæ≤‘·´
n_Ûs¡T#·T\‘√ Ä*+&çj·÷ πs&çjÓ÷ì yÓ*–+#ês¡T. 1993˝À u§+u≤sTT˝À »]–q
≈£÷∫|üP&ç eT¨‘·‡e+˝À Äj·Tq düeTø£å+˝À ñ|üq´dæ+∫q u≤\eTTs¡∞ø£èwüí ‘·q
$»j·Tyê&É πs&çjÓ÷ π≈+Á<ä|ü⁄ nqTuÛÑyê\qT >∑Ts¡TÔ#˚düT≈£î+≥÷ ªÇyêfi¯ Hê dü+^‘·+˝À
*]dæ»+ @<ÓH’ ê ñ+<ä+fÒ <ëìøÏ ø±s¡D+ s¡»˙ø±+‘·sêe⁄ >±πsμ nì düŒwü+º >± #ÓbÕŒs¡T.
uÛÑøÏÔ dü+^‘·+, uÛ≤e^‘ê\T, πs&çjÓ÷ dü+^‘· s¡÷|üø±\T, |æ\¢\ bÕ≥\T, C≤q|ü<ä
^‘ê\T, ≈£÷∫|üP&ç dü+^‘· s¡#·q\T Ç˝≤ mHÓïH√ï Á|üÁøÏj·T˝À¢ $»j·T+ kÕ~Û+#ês¡T
s¡»˙>±s¡T. sêeTÁ|æj·T sê>∑+˝Àì ø=\TyÓ’‹yê s¡+>∑XÊsT÷ nH˚ bÕ≥≈£î ‘·s¡T#·T>±
Hê≥´+#˚ùd #ê˝≤eT+~ø°, #·÷ùdyê]ø° n~ s¡»˙>±] s¡#·H˚qì ‘Ó*j·Tø£ b˛e#·TÃ.
n˝≤π> sêCÒX«¯ s¡sêe⁄, u≤\düsd¡ «ü ‹ bÕ&çq Á|üd<æ Δä j·TT>∑fi^¯ ‘·+ ªø√|üyT˚ \ sê<Ûëμ ‘·q<˚qì
s¡»˙>±s¡T #ÓbÕŒs¡T. ˝À>∑&É ‘·q s¡#·q\≈£î ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢ Ç‘·s¡T\ ù|s¡T¢ô|≥ºe\dæ
sêe&É+, ø=+<äsT¡ eT]ø=ìï{Ïì ‘·eT$>± ù|s=ÿq&É+ yÓTT<ä˝q’… ø±s¡D≤\ e\¢ n≥Te+{Ï
yê{Ïì ‘·q ª≈£î+r dü+‘êq+μ nì s¡»˙>±s¡T #Û·˝ÀøÏÔ>± n+≥÷ ñ+{≤s¡T. yê≥ìï{Ïì
>∑T]+∫q ˇø£ yê´dü+ ≈£÷&Ü sêXÊs¡≥.
e÷qdæø£yÓTÆq eè<ëΔ|ü´+ k˛ø£≈£î+&Ü ø±\+ >∑&çù| yê]˝À ˇø£ \ø£åD+
ø£qã&ÉT‘·T+~— yês¡T u≤Vü≤´ Áù|s¡D\≈£î bÕõ{Ïyé>± düŒ+~dü÷Ô ñ+{≤s¡T. m|ü⁄Œ&√
|ü+ø£CŸ eT*¢ø˘ ‘·~‘·s¡T\ Á|üuÛ≤e+‘√ yÓTT<ä˝…’q s¡»˙>±] dü+^‘· Á|ükÕúq+ Ç|üŒ{Ïø°
ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+~. Ábıô|òwüq˝Ÿ >±j·T≈£î&ÉT>± dæús¡|ü&Éø£ b˛e&É+ ≈£÷&Ü Äj·Tq≈£î
˝≤_Û+∫+~. ˇø£e+ø£ uÛ≤s¡rj·T dü+^‘·+˝Àì 22 ÁX¯ó‘·T\ $esê\ qT+∫ ≥Øÿ,
ÇsêHé ‘·~‘·s¡ eT<Ûä´ ÁbÕ#·´ <˚XÊ\ dü+^‘·+ <ëø± nìï{Ï˙ Äj·Tq n_Ûe÷q+‘√,
ÄdüøÏÔ‘√ n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊ&ÉT. Ç≥Te+{Ï yê{Ïì >∑T]+∫ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq
uÀ~ÛdüTÔqï≥Tº ø±≈£î+&Ü ‘·q ñ‘ê‡Vü‰ìï |ü+#·T≈£î+≥Tqï≥Tº>± e÷{≤¢&É‘ês¡T. Ç~
48 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
#ê˝≤ ÄVü‰¢<äø£s¡+>± nì|ædüTÔ+~. n+<äTπ≈ Äj·Tq‘√ ≈£÷#·Tì e÷{≤¢&É&Éy˚T HêuÀ{Ï
yê]øÏ m&ÉT´π≈wüHé. ˇø£ #·ø£ÿì nqTuÛÑe+ ≈£÷&Ü.
s¡»˙ø±+‘·sêe⁄ >±s¡T mH√ï nÁ|ü#·*‘·yÓTÆq ø£sêí≥ø£ sê>±˝À¢ d”«j·T s¡#·q\T
#˚XÊs¡T. Äj·TH=ø£ ø£$, yêπ>j Z T· ø±s¡T&ÉT ø£qø£ bÕ≥\T ø£≥≥º + Äj·Tq≈£î ø£s‘¡ ˝· ≤eT\ø£+.
‘·q ø£$‘ê uÛ≤eq≈£î dü]b˛‘·T+<äqT≈£îqï |ü<äΔ‹˝À dü«s¡s¡#·q kÕ>∑T‘·T+~. Äj·Tq
s¡#·q˝À¢ #ê˝≤eT≥T≈£î eTq≈£î ‘Ó*dæq eT÷dü˝À¢ @B dü]b˛<äT. n|ü]∫‘·+ nì|æ+#˚
sê>±ìï ø±ì, dü«s¡ Á|üjÓ÷>±ìï ø±ì nedüs¡eTqT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ
Äj·Tq yÓqø±&É ˝Ò<Tä . nqïe÷#ês¡´ ‘·~‘·sT¡ \ s¡#q· \qT ≈£÷&Ü Äj·Tq düeTs¡eú +‘·+>±
dü«s¡|ü]#ê&ÉT. |ü<ä ø£$‘ê |æ‘êeTVüQ&ÉT dü÷∫+∫q sê>±\q÷, ‘êfi≤\q÷ >∑T]+∫
nedüs¡yÓTÆ‘˚ ØôdsYÃ#˚dæ eTØ dü«s¡+ #˚≈£÷sêÃ&ÉT. Äj·Tq e÷≥˝À¢ #ÓbÕŒ\+fÒ
kÕVæ≤‘·´+˝Àì uÛ≤ey˚T Äj·Tq eTqdüT≈£î yÓ\¢y˚düTÔ+~μ. ªsêfi¯fl|ü*¢yê] qT+N nH˚≈£î\T
nqïeTj·T´ |ü<ë\≈£î dü+^‘·+ ø£{≤ºs¡T>∑<ë M{Ï˝À @~ ÁbÕe÷DÏø£+? m≥Te+{Ï
≥÷´Hé #Ój·÷´*?μ nì Hê $TÁ‘·T&=ø±j·Tq n&ç–‘˚ <ëìøÏ s¡»˙>±s¡T ≥÷´Hé m˝≤
ñ+&Ü˝À nqïeTj·T´ s¡#·qqT #·~$q|ü⁄Œ&˚ ‘Ó*dæb˛‘·T+~μ nHêïs¡T. n~ Äj·Tq
$wüj·T+˝À ì»y˚T ø±e#·TÃ>±ì n+<ä]e˝≤¢ nj˚T|üì ø±<äT.
s¡»˙ø±+‘·sêe⁄>±]øÏ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·eTHêï n_Ûe÷qy˚T. u…’pu≤Áyê
dæìe÷˝À nMTsYU≤Hé, |ü\÷düÿsY ø£*dæ bÕ&çq b˛{° bÕ≥$ì Äj·Tq eTT>∑TΔ&Ó’
ªÄXÊ Hê ÁbÕDdüFμ nH˚ s¡#·qqT #˚XÊs¡T. Ä sê>∑+ ù|s¡T <˚XŸ nì ≈£÷&Ü Äj·Tq≈£î
‘Ó*j·Tø£ b˛sTTq|üŒ{Ïø° <ëì b˛ø£&É\qT n<äT“¤‘·+>± ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêïs¡T. n˝≤π>
y˚T|òtTeT˝≤ΩsY˝À ˙* ì+– >±* ‘·s¡>∑\ ‘˚*b˛j˚T y˚T|òüTsêC≤μ nH˚ s¡#·q #˚XÊs¡T. n~
ñkÕÔ<é nMTsYU≤Hé ‘·~‘·s¡T\T bÕ&çq XË’*˝À ñ+~. sê>∑+ kÕVæ≤‘ê´ìøÏ dü]>±Z
dü]b˛sTT+<äì y˚sπ #Ó|Œü ø£ÿsπ <¢ Tä . Äj·Tq≈£î Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ s¡#q· ˝ÒM sêe⁄ ø£qø£ dü«j·T+>±
ˇø£ bÕ≥ sêùddæ, Ä sê>∑+˝À ≥÷´Hé #˚ùddüT≈£î+{≤s¡qïe÷≥. ø=+<äsT¡ Á|üd<æ Δä ø£sêí≥ø£
$<ë«+düT\T Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±˝À¢ #˚dæq s¡#·q˝À¢ <äøÏåD≤~ b˛ø£&É\T |üP]Ô>±b˛e⁄.
s¡»˙>±] s¡#·q˝À¢ n≥Te+{Ï~ mqï&É÷ ø±qsê<äT.
Ç+‘·>=|üŒ nø£ås¡•*Œ, dü«s¡•*Œ ‘·q ˝Àø£+˝À Äq+<ä+>± $Vü≤]dü÷Ô, ù|s¡T
Á|üU≤´‘·T\ ø√dü+ bÕ≈£î˝≤&É≈£î+&Ü J$+#·&É+ #·÷ùdÔ n<˚ Äj·Tq Äs√>∑´ s¡Vü≤dü´+
nì|ædüTÔ+~. b˛{° Á|ü|ü+#·+ m+‘· nHês√>∑´ø£s¡yÓ÷ ns¡úeTe⁄‘·T+~. Ç|üŒ{Ïø° Äj·Tq
>=+‘·T˝À n|üdü«s¡+ $qã&É<äT. bÕ≥\‘√u≤≥T Äj·Tq #Óù|Œ düs¡<ë ø£ãTs¡÷¢,
H˚sT¡ Ãø√<ä–q $X‚cÕ\÷ n˙ï ÁXÀ‘·\≈£î Äq+<ëìïkÕÔsTT. 1993˝À u§+u≤sTT˝Àq÷,
1996˝À$»j·Tyê&É˝Àq÷ Äj·Tq‘√ >∑&ç|æq düeTj·T+ m+‘·u≤e⁄+<√ 2008˝À
≈£÷&Ü n≥Te+{Ï nqTuÛÑey˚T ø£*–+~.
\*‘· dü+^‘êìø°, ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìø° m≥Te+{Ï dü+ã+<Ûä+ ñ+&Ü˝À
ìπs•› +∫q >=|üŒyê] C≤_‘ê˝À |òTü +≥kÕ\, sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ ‘·~‘·sT¡ \‘√ s¡»˙ø±+‘·sêe⁄
>±] ù|s¡T ì\ã&ÉT‘·T+~. m{§NÃ yê]˝≤>± yê´bÕs¡|üs¡yÓTÆq ˇ‹Ô&ÉT\≈£î ˝Àqeì
ø±s¡D+>± s¡»˙>±]øÏ m≈£îÿe ùd«#·Ã¤ \_Û+∫q≥ºsTT+~.
1963 ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñ<√´>∑ eT+&É˝Ÿ (π≈s¡fi¯)˝À Ä*+&çj·÷ s¡#·sTT‘·\
ø±qŒ¤¬sqT‡≈£î e÷ Hêqï ≈£î≥T+ãsêe⁄>±]‘√ u≤≥T s¡»˙ø±+‘·sêe⁄>±s¡T ≈£÷&Ü
bÕ˝§ZHêïs¡≥. Á|ü‹s√p Äj·Tq bÕ≥\T $ì Äq+~+#˚ neø±X¯+ <=]øÏ+<äì e÷
Hêqï e÷‘√ nHêïs¡T. s¡»˙>±] dü+^‘êìï $ì dü+‘√wæ+∫q yês¡T Ä s√E˝À¢
#ê˝≤ eT+~ ñ+&˚yês¡T.
‘Ó\T>∑Tyê] Ä<ÛäTìø£ dü+^‘·+˝À s¡»˙ø±+‘·sêe⁄>±] kÕVæ≤‘·´, dü+^‘·
dü+kÕÿsêìøÏ yês¡düT\T ‘·≈£îÿy˚. Äj·Tq ÄK] ≈£îe÷s¡T&ÉT yÓ+ø√ãsêe⁄ Äj·Tq
s¡#q· \qT Äj·Tq XË*’ ˝ÀH˚ bÕ&É&+É dü+‘√wüøs£ +¡ . Áo bÕ\>∑T$Tà $X¯«Hê<∏+ä ‘·~‘·sT¡ \qT
$TqVü‰sTTùdÔ ‘·øÿÏ q<ä+‘ê XÊÁd”j
Ô T· , dæìe÷ dü+^‘· $uÛ≤>±\π≈ |ü]$T‘·+ nsTTq≥Tº>±
ø£ì|ædüTÔ+~. uÛ≤e ø£$‘ê«ìø°, <˚X¯uÛÑøÏÔ, C≤q|ü<ä ^‘ê\≈£÷ πs&çjÓ÷˝À ‘·|üŒ kÕúq+
˝Òø£b˛e&É+‘√ M{ÏøÏ Ä<äs¡D ‘·–Z+<˚yÓ÷.
dü+^‘·sêe⁄>±s¡T #ÓHÓ’ï qT+∫ ôV’≤<äsêu≤<äTøÏ eTø±+ e÷s¡Ã&É+‘√ Äj·TqqT
≈£÷&Ü ø£\TdüTø√e&É+ M\sTT+~. |òüT+≥kÕ\≈£î >∑Ts¡T|ü⁄Á‘·T&ÉT>±, düìïVæ≤‘·T&ÉT>±,
yÓ+|ü{Ï ∫qdü‘·´+>±] nH˚ø£ qè‘·´ Hê≥ø±\≈£î dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT>±, $X‚wü nqTuÛÑe+
ø£*–q dü+^‘·y˚‘·Ô>± Äj·Tqø=ø£ Á|ü‘˚´ø£‘· ñ+~. nH˚ø£ <äXÊu≤›\T>± XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·+˝Àì e÷s¡TŒ\qT >∑eTìdü÷Ô, yê{ÏøÏ kÕ~Ûø±s¡+>± düŒ+~+#·>∑*–q $<ä«‘·TÔ
Äj·Tq~. Äj·Tq |æ‘êeTVüQ&É÷, ‘·+Á&û ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À $X‚wü ø£èwæ#˚dæqyês¡T.
‘·+Á&ç d”‘êsêeTXÊÁdæÔ>±s¡T |òüT+≥kÕ\>±] dü+^‘· e´øÏÔ‘ê«ìï r]Ã~~›q >∑Ts¡Te⁄.
dü+^‘·sêe⁄>±] Á|ü‹uÛÑ≈£î >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+#·&É+ dü+‘√wüø£s¡yÓTÆq $wüj·T+.
‘·q≈£îqï ∫s¡ø±\ |ü]#·j·T+ Ä<Ûës¡+>± dü+^‘·sêe⁄>±s¡T H˚HÓ]–q |òüT+≥kÕ\ nH˚
Ä&çj÷Ó yêÚ≤´q+ ˇø£{Ï ]ø±s¡T¶ #˚XÊs¡T. n~ Ç+≥¬sï{Ÿ˝À \uÛ´Ñ eTÚ‘√+~. n+<äT˝À
Äj·Tq #Ó|æŒq mH√ï ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq $wüj·÷\qT eTq+ $ì ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.
dü+^‘·sêe⁄>±]ì ø£\TdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT |òTü +≥kÕ\ >±q+ #˚dqæ uÛ>Ñ e∑ BZ‘· >∑T]+∫
Á|ükÕÔ$+#ês¡T. Ç{°e\ Äj·Tq Ä uÛÑ>∑eBZ‘· ø=ø£ dü+^‘·|üs¡yÓTÆq #·ø£ÿì yêÚ≤´q+
d”&û s¡÷|ü+˝À ]ø±s¡T¶ #˚XÊs¡T. ª|òüT+≥kÕ\ dü+^‘êeTè‘·+μ nH˚ ù|s¡T>∑\ Ä Ä&çjÓ÷
d”&ûì $H˚ neø±X¯+ Hê≈£î ø£*–+~. Á|üdüTÔ‘êìøÏ *$Tf…&é düs¡Tÿ´˝ÒwüHé˝À ñqï á
]ø±]¶+>¥ ‘·«s¡˝ÀH˚ ]©CŸ ø±e#·TÃ.
50 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
á d”&û˝À |òüT+≥kÕ\>±] XÀ¢ø±\ìï{Ïø° es¡dü>± sê>±\T ù|s=ÿqã&Ü¶sTT.
M{Ïì $T+∫ Äj·÷ sê>±\ >∑T]+N, yê{Ï \ø£åD≤\qT >∑T]+N dü+^‘·sêe⁄ >±]
ø±yÓT+≥T¢ ÄdüøÏÔø£s¡+>± ñ+{≤sTT. $C≤„q<ëj·Tø£+>±, uÀ<ÛäHê‘·àø£+>± nì|æ+#˚ á
$esê\T eTq≈£î XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·|⁄ü H˚|<ü ë∏ ´ìï ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT. dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ÉHy˚ ê&ÉT
XÊÁd”Ôj·T sê>±\qT \*‘· dü+^‘êìøÏ ñ|üjÓ÷–+#·T≈£î+≥Tqï|ü⁄Œ&É÷, kÕVæ≤‘·´|üs¡+>±
düeTs¡eú +‘·+>± eT\T#·T≈£îqï|ü⁄Œ&É÷ m<äTs¡jT˚ kÕ<Ûøä u£ ≤<Ûøä ±\˙ï eTq≈£î ‘˚*ø£ uÛ≤wü˝À
ns¡eú Te⁄‘êsTT. á #·sÃ¡ ˝À ˇø£ÿ dü+^‘·yT˚ ø±ø£ m+‘√ $•wüeº T÷, ñqï‘·eT÷ nì|æ+#˚
|òüT+≥kÕ\ e´øÏÔ‘·«+ ≈£÷&Ü eTq≈£î kÕøå±‘·ÿ]düTÔ+~. |òüT+≥kÕ\ π≈e\+ eT+∫
>±j·T≈£î&ÉT e÷Á‘·y˚Tq˙, nÁ>∑ V”≤s√\≈£î qù|Œ˝≤>± bÕ&˚yê&É˙ nqT≈£îH˚ yê] <Û√s¡DÏ
dü+≈£î∫‘·yÓTÆq~. Äj·Tq dü«s¡ø£s¡Ô— q≥T&ÉT— ø£fi≤Ádüwüº— düVü≤» >±+;Ûs¡´+ ø£*–q >=|üŒ
>±Á‘· |ü{ÏeT M{ÏøÏ ‘√&ÉsTT+~ ø£qø£H˚ <äXÊu≤›\T >∑&ÉTdüTÔqïø=B› Äj·Tq≈£î Ä<äs¡D
ô|s¡T>∑T‘√+~. á $wüj·÷\ìï{Ïø°>∑\ H˚|ü<∏ë´˙ï, ø±s¡D≤\q÷ dü+^‘·sêe⁄ >±s¡T
$e]+#ês¡T.
ì»+ #ÓbÕŒ\+fÒ |òüT+≥kÕ\ Á|ü‹uÛÑ≈£î mes¡÷ ~${° |ü{Ïº#·÷|üqø£ÿπs¢<äT. ô|<›ä
$X‚w¢ Dü nedüs+¡ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ ÇH˚ïfi¯ófl>± n+<äs÷¡ Äj·Tq >±Hêìï $ì Äq+~düTHÔ êïs¡T.
nsTTHê á d”&û dü+^‘ê_Ûe÷qT\≈£î ÄdüøÏÔø£s¡y˚T— Ç+<äT˝À ˇø£s¡ø£+>± #·÷ùdÔ
dü+^‘·sêe⁄>±] yêÚ≤´HêìøÏ |òTü +≥kÕ\>±] uÛ>Ñ e∑ BZ‘· ˇø Á£ bÕs¡+uÛÑ _+<äTe⁄ e+{Ï~.
|òüT+≥kÕ\ dü+>∑‹ n˝≤ ñ+∫ Bì <ë«sê eTq≈£î dü+^‘·+ >∑T]+∫q n<äq|ü⁄
$esê\T ‘Ó\TkÕÔsTT. XÊÁd”Ôj·T sê>±\≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T>± m+|æø£#˚dæq eT+∫ dæ˙
^‘ê\T $qã&É‘êsTT. ø=H˚ïfi¯fl ÁøÏ‘+· Á|ü‹ ñ<äjT· eT÷ $$<Ûé uÛ≤s¡‹ sπ &çj÷Ó Á|ükÕsê˝À¢
eTq+ $qï ªdü+^‘Y dü]‘êμ≈£î Ç~ $düÔè‘·yÓTÆq yÓs¡¸Hé˝≤>± nì|ædüTÔ+~. Ç≥Te+{Ï
d”&û ñ+<äì ‘Ó*j·T>±H˚ ø=ì $+<ëeTqT≈£îH˚yêfi¯ófl ‘Ó\T>∑Tyê]˝À y˚\eT+~
ø±ø£b˛sTTHê e+<ä˝À¢ ñ+{≤s¡qT≈£î+{≤qT.
<äøÏåD≤~ \*‘· dü+^‘·+˝À Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\ yê&Éø£+ m≈£îÿy˚. eTq dü+^‘·
<äs¡Ù≈£î\˝À Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îH˚+<äT≈£î Á|üj·T‹ï+∫q yê]˝À eTTKT´&ÉT
kÕ\÷s¡T sêCÒX¯«s¡sêe⁄. |ü~ùV≤H˚fi¯ófl ì+&É≈£î+&ÜH˚ ø£\ø£‘êÔ˝À ôd’>∑˝Ÿ e<ä›≈£÷, ÄÁ>±
|òüTsêHê $<ë«+düT&ÉT |òüj·÷ĆŸU≤Hé e<ä›≈£÷ yÓ[fl •wü´]ø£+ #˚XÊ&Üj·Tq. Ç≥Te+{Ï
C≤„q+ u≤>± dü+bÕ~+∫q eTs=ø£s¡T |æ. Ä~Hêsêj·TDsêe⁄.
|òüT+≥kÕ\>±s¡T e÷Á‘·+ ‘=* s√E˝À¢ ‘·q≈£îqï Ä]úø£ |ü]$T‘·T\ <äècÕº´
dæìe÷˝À¢ #˚], eTÁ<ëdüT˝ÀH˚ ñ+&çb˛j·÷s¡T. nø£ÿ&É Äj·Tq 1948˝À yÓTT<ä{ÏkÕ]>±
ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé ø£#˚Ø\T $ì rÁe+>± Á|üuÛ≤$‘·T&Éj·÷&ÉT. eT∞fl 1954˝Àq÷,
1958˝Àq÷ñkÕÔ<é >±s¡T eTÁ<ëdüT≈£î e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT |òTü +≥kÕ\>±s¡T |ü≥Tºã{Ïº Äj·Tq≈£î
‘·eT Ç+{À¢H˚ ãdü @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. á $esê\˙ï kÕ$Á‘·eTà>±s¡T ø=ìïdü+<äsê“¤˝À¢
#ÓbÕŒs¡T ≈£÷&Ü. Ä $<Ûä+>± sêπ>Áo e+{Ï sê>±\qT yÓTT<ä{ÏkÕ]>± $qï |òüT+≥kÕ\
<ëìï mH√ïkÕs¡T¢ ‘·q dæ˙^‘ê˝À¢ ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îHêïs¡T. M{Ï˝À m+‘·|÷üò ≥T Áù|eTjÓ÷,
Ç~ Hê #Ó*, nHêïHê uÛ≤$Tì, sê>±˝≤ düsê>±˝≤ yÓTT<ä˝q’… $ ñHêïsTT. á $X‚cÕ\˙ï
dü+^‘·sêe⁄>±s¡T d”&û˝À $e]+#ês¡T. á $<Ûä+>± uÛÑ>∑eBZ‘·˝À |òüT+≥kÕ\ ñ|üjÓ÷
–+∫q Væ≤+<ä÷kÕÔ˙, ø£sêí≥ø£ sê>±\ \ø£åD≤\ìï{Ï˙ dü+<äs√“¤∫‘·+>± $e]+#·&É+
ÁXÀ‘·\≈£î #ê˝≤ ÄdüøøÔÏ s£ +¡ >± ñ+≥T+~. Hê ˝…øÿ£ q Ç≥Te+{Ï d”&\û qT bÕsƒê´+XÊ\T>±,
<˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ì ˝…Á’ ãØ˝À¢q÷, Ä¬sÿ’ yé‡˝Àq÷ #˚sÃ¡ <ä–q$>± |ü]>∑D+Ï #ê*. Bìï >∑T]+∫q
dü\Vü‰*e«<ä\T#·T≈£îqï yês¡÷, d”&û ø±|”\qT ø√πsyês¡÷ n&=«π≈{Ÿ>± |üì#˚düTÔqï
dü+^‘·sêe⁄>±] ≈£îe÷s¡T&ÉT >√bÕ\ø£èwüí>±]ì áyÓTsTT˝Ÿ <ë«sê (pvgk010101 @
sify.com) dü+Á|ü~+#·e#·TÃ.
s¡»˙ø±+‘·sêe⁄>±] ˝≤>±H˚ dü+^‘·sêe⁄>±s¡T ≈£÷&Ü XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À
ìcÕí‘·T&Ó’q|üŒ{Ïø° Ábıô|òwüq˝Ÿ >±j·T≈£î&ÉT>± J$+#·˝Ò<äT. XÊÁd”Ôj·T >±j·T≈£î\T>±
dæús¡|ü&çqyê] <ë] y˚s¡T. n+<äT#˚‘· ˇø£ Á|üjÓ÷ø£Ô>±, yêÚ≤´‘·>± Äj·Tq‘√ nH˚ø£
$wüj·÷\qT #·]Ã+∫ ‘Ó\TdüTø√e&É+ M\e⁄‘·T+~. kÕVæ≤‘·´ ÁbÕ<Ûëq´+ ø£*–q \*‘·,
ñ|ü XÊÁd”Ôj·T dü+^‘ê˝À¢ H˚s¡TÃø√e\dæq n<äq|ü⁄ n+XÊ\T mH√ï ñ+{≤sTT. Äj·Tq
#ÓHÓ’ï˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT dæìe÷˝À¢ bÕ&˚ j·TTer j·TTe≈£î˝…+<äs√ Äj·Tq <ä>∑Zs¡≈£î e∫Ã
sê>±\÷, bÕ&˚ yÓTfi¯ó≈£îe\÷ H˚sT¡ Ã≈£î+≥÷ ñ+&É&+É #·÷XÊqT. Á|ü‹yê]ø° n˝≤ H˚sT¡ Ã≈£îH˚
neø±X¯+ ñ+&É<äT ø£qø£ Ç≥Te+{Ï d”&û\T ø=+‘·es¡≈£÷ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT.
dü+^‘·sêe⁄ >±]˝À Ç|üŒ{Ïø° ô|\T¢ãT≈£î‘·Tqï ñ‘ê‡Vü≤+ ÄX¯Ãs¡´ø£s+¡ nì|ædTü +Ô ~—
n~ ‘·s¡yê‹ ‘·s¡+ yê]øÏ Ä#·s¡D°j·T+ ≈£÷&Ü. ù|s¡T≈£î ‘·>∑ZfÒº Äj·Tq Ä˝À#·q\˙ï
dü+^‘·+ >∑T]+∫qy˚. @<Ó’Hê sê>∑+ Äj·TqqT Äø£≥Tº≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT n+<äT˝À dü«s¡s¡#·q
#Ój÷· ´\H˚ ø√]ø£ Äj·Tq˝À Ç|üŒ{Ïø° ‘·sT¡ #·T>± ø£\T>∑T‘·T+~. ≈£÷∫|üP&ç qè‘·´ Hê≥ø±\
qT+∫ ]f…ÆsY nsTTq ‘·s¡yê‘· Äj·Tq ÁøÏj˚T{Ï${°øÏ e÷sêZ\T yÓ‘·Tø√ÿe\dæ sêe&É+‘√
Äj·Tq ‘·q ≥÷´Hé\≈£î dü]b˛j˚T ^‘ê\qT ≈£÷&Ü dü«j·T+>± sêdüT≈£î+≥THêïs¡T.
Ç+‘·≈£î eTTqT|ü⁄ ø£$‘·«+ CÀ*øÏb˛ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° nedüsês¡ú+ Äj·Tq Ç~ yÓTT<ä\T
ô|{Ïºq≥Tº>± nì|ædüTÔ+~. n<˚ $<Ûä+>± dü+^‘· |üØø£å≈£î ≈£÷s¡TÃH˚ $<ë´]ú˝≤ Äj·Tq
‘·q≈£î n+‘·>± |ü]#·jT· +˝Òì Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\ b˛ø£&\É qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√yê\ì
Á|üj·T‹ï+#·&É+ #·÷ùdÔ Äj·Tq ÄdüøÏÔø°, õC≤„dü≈£÷ ej·TdüT‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò<˚yÓ÷qì
|ædTü +Ô ~. s¬ +&ÉT ø£#Ø˚ \T #ÓjT· ´>±H˚ ‘êeTT $<ë«+düT˝…b’ ˛sTTq≥Tº>± Á|üe]Ô+#˚ yê]‘√
b˛*ùdÔ Ç~ eTØ ÄX¯Ãs¡éTì|ædüTÔ~.
dü+^‘·sêe⁄>±]ì ø£~|æ‘˚ mHÓïH√ï $wüj÷· \T #Ó|⁄ü ‘ês¡T. Äj·Tq ∫qï‘·q+˝ÀH˚
MD yÓ+ø£≥s¡eTD <ëdüT>±s¡T |ü+&ÉT eTTdü*. <ëdüT>±s¡T ej·TdüT˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT nH˚ø£
52 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
sêC≤kÕúHê˝À¢ ø£#˚Ø\T #˚dæq >=|üŒ $<ë«+düT&ÉT. ªnø£ÿ&É MTπs+ yêsTT+#ês¡T
>∑Ts¡Te⁄>±s¡÷?μ nq&ç–‘˚ eTTdü˝≤j·Tq ªH˚qT |òü˝≤Hêsê>∑+˝À ^‘·+ yêsTT+#êÁHê
nu≤“jYTμ nH˚yê&É≥. Á|üdüTÔ‘· ø±\+˝À ^‘ê\H˚$ $<ë´s¡Tú\≈£î H˚s¡Œ&ÜìøÏ e÷Á‘·y˚T
|üìø=kÕÔj·Tì uÛ≤$+#·&É+‘√ esêí\÷, ø°s¡Ôq\÷ yÓTT<ä˝…’q$ e÷Á‘·y˚T ø£#˚Ø˝À¢
$ì|ædTü HÔ êïs¡˙, |üPs¡«+ n˝≤ ñ+&ç ñ+&˚~ø±<˚y÷Ó q˙ dü+^‘·sêe⁄>±s¡+{≤s¡T. n˝≤π>
MD MT<ä Ç|üŒ{Ï˝≤>± sê>∑+, ‘êq+ e÷Á‘·y˚T ø±ø£ |üPs¡« ø±\+˝À |òüTq+μ ≈£÷&Ü
yêsTT+#˚yês¡≥.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À˝≤π> ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À ≈£÷&Ü Á|ü‹ sê>±ìø° \ø£Då ^‘ê\T+{≤sTT.
M{Ï >∑T]+∫ H˚{Ï dü+^‘·|ü⁄ {°#·s¡¢≈£î ≈£÷&Ü dü]>±Z ‘Ó*j·T<äT. dü+^‘·sêe⁄ >±] e+{Ï
nqTuÛÑeE„\ qT+∫ H˚s¡TÃø√<ä–q $wüj·÷˝À¢ Ç$ ≈£÷&Ü ñHêïsTT. dü+^‘·sêe⁄>±]
¬s+&√ ≈£îe÷¬sÔ |ü<ëàe‹ eT+∫ >±j·Tì. ÄyÓT >±Á‘·+ $+fÒ Äj·Tq ‘ê‘·>±] ø±\+
qT+N yê] ≈£î≥T+ã+˝À ø=qkÕ>∑T‘·Tqï dü+^‘êìøÏ uÛÑ$wü´‘·TÔ ñ+<äì|ædüTÔ+~.
bÕ‘·‘s· +¡ bÕ&çq dü+^‘êìøÏ á s√E˝À¢ s¬ ˝yÓH‡é n+‘·+‘· e÷Á‘·yT˚ . nsTT‘˚
Ç<=ø£ s¡ø£yÓTÆq yês¡dü‘·«+. Bì eT÷˝≤\ì ‘Ó\TdüTø√<ä\T#·T≈£îqï yê]øÏ e÷Á‘·+
Ç≥Te+{Ï yê]ì eTTU≤eTTF ø£\TdüTø√e&É+ #ê˝≤ ˝≤_ÛdüTÔ+~. Á|üdüTÔ‘·|ü⁄ Ä<ÛäTìø£
dü+^‘êìï $+fÒ mø£ÿ&çøÏ yÓfió¯ ‘·THêïyÓ÷ ‘Ó*j·T<˚y÷Ó ø±ì s¡»˙ø±+‘·sêe⁄, dü+^‘·sêe⁄
‘·~‘·s¡T\ <ë«sê eTq dü+^‘·+, dü+kÕÿs¡+ mø£ÿDTí+∫ e#êÃjÓ÷ ‘Ó\TdüTÔ+~.
p˝…’ 2008
11. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí
1930˝À »ìà+∫q u≤\eTTs¡∞ø£èwüí Ç‘·s¡ dü+^‘·ø±s¡T\ø£Hêï m+‘√ d”ìj·TsY.

m+<äTø£+fÒ 1939 qT+N Äj·Tq Ábıô|òwüq˝Ÿ ø£#˚Ø\÷ #˚dü÷ÔH˚ ñHêï&ÉT. e÷ Hêqï
≈£î≥T+ãsêe⁄>±s¡T 1944˝ÀH˚ u§+u≤sTT˝À Äj·Tq ø£#˚Ø $Hêïs¡≥. nsTT‘˚ Hê≈£î
‘Ó*dæ e÷ ≈£î≥T+ã+˝À yÓTT<ä≥>± u≤\eTTs¡∞ø£èwüí ù|s¡TqT Á|ükÕÔ$+∫q~ e÷ neTàeTà
|ü<ëàe‹>±s¡T. Ä$&É ‘·s¡T#·T>± eTÁ<ëdüT πs&çjÓ÷ùdºwüqT≈£î yÓfi‚fl~. ªÄ ≈£îÁsê&Óes√
q>∑TyÓ÷eTT >∑q˝Òì ø°sqÔ¡ #ê˝≤ u≤>± bÕ&ÉT‘·THêïÁ&Üμ nì Ä$&É 1958-59 ÁbÕ+‘ê˝À¢
nqï≥Tº >∑Ts¡TÔ. πs&çjÓ÷, bÕ‘· Á>±eTbò˛q÷ ‘·|üŒ ‘·øÏÿq dü+^‘· kÕ<ÛäHê˝ÒM n|üŒ{À¢
ñ+&˚$ ø±e⁄ ø£qø£ πs&çjÓ÷˝À Äj·Tq bÕ&çq ªq>∑TyÓ÷eTT >∑q˝Òìμ (nuÛÒ]sê>∑+)
n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ $H˚yêfi¯fl+. ÄuÛÒ]ì õ&ÉT¶ |ü<äΔ‹˝À s¡Tã“≈£î+&Ü ª»>∑y˚T˝Ò |üs¡e÷‘·àμ
#·s¡D≤ìï s¡ø£s¡ø±\T>± Äj·Tq bÕ&É&É+ n|üŒ{À¢ n+<ä]ø° #ê˝≤ q#˚Ã~. nsTT‘˚ Ä
(|ü<fi˚ fl¯ ) ej·TdüT˝ÀH˚ Hê≈£î ø±düÔ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ n_Ûe÷q+, b˛E ñ+&É&+É ‘√ H˚q+‘·>±
|ü{+ºÏ #·Tø√˝Ò<Tä . 1963˝À eTÁ<ëdüT ∫Å\H¶ ‡é ~ÛjT˚ ≥s√¢ y˚TeTT yÓTT<ä≥>± u≤\eTTs¡∞ø£èwüí
ø£#˚Ø $Hêï+. ùdºwüHé &Ó’¬sø£ºsY mdt.mHé. eT÷]Ô>±s¡T ø£#˚Ø ‘·s¡yê‘· u≤\eTTs¡∞ø£èwüíqT
e÷ Hêqï≈£î |ü]#·j·T+ #˚XÊs¡T ≈£÷&Ü. eTs√ ¬s+&˚fi¯ófl >∑&ç#˚<ëø± ø±ì H˚qT ø£sêí≥ø£
dü+^‘êìøÏ #·*+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|≥º˝Ò<äT.
1960\˝À u≤\eTTs¡∞ ùdºõ MT~ Á|ües¡Ôq y˚s¡T>± ñ+&˚~. ≈£÷s¡TÃqï#√≥H˚
Äj·Tq q&ÉTeTTô|’ uÛ≤>±ìï ø£~*dü÷Ô, |üø£ÿ yêsTT<ë´\T yêsTT+#˚ yêfi¯fly˚|ü⁄≈£î
|ü\ø£]+|ü⁄>± e+>∑T‘·÷, Ä>∑≈£î+&Ü s¡TãT“&ÉT bıÁ‘·+˝≤>± ‹s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+&˚yê&ÉT.
Ä n\yê≥T Áø£eT+>± ‘·>∑Z&É+ #·÷XÊ+. n˝≤π> >∑eTø±\÷, _s¡ø±\÷ Á|ü<ä]Ù+#˚
Äsê≥+ ≈£÷&Ü ‘·–Z+~. nsTT‘˚ sê>∑+, dü«s¡+, ‘êfi¯+, \j·T nìï{Ï MT<ë Äj·Tq≈£î
m+‘√ n~Ûø±s¡eT÷, ìj·T+Á‘·D≤ yÓTT<ä{Ï qT+N ñ+&˚$. Äj·TqqT yÓTÆ\T <ä÷sêìøÏ
≈£÷&Ü düMT|æ+#·>∑\ ø£sêí≥ø£ >±j·T≈£î\T ˝Òs¡ì @Hê&√ ãTTEyÓ’b˛sTT+~. Äj·Tq≈£î
düeTø±*≈£î\+ nsTTq+<äT≈£î eTqeT+‘ê >∑s¡«|ü&Ée#·TÃ.
1960\˝À Äj·Tq≈£î ejÓTT*Hé yêsTT+∫q ˝≤\TZ&ç, m+. mdt. >√bÕ\ø£èwüíHé
Äj·Tq≈£î düVü≤ø£]+∫q n‘·T´‘·ÔeT ejÓTT*Hé $<ë«+düT\ì Hên_ÛÁbÕj·T+. ˇø£
dü+<äs¡“¤+˝À ˝≤\TZ&ç ‘·qqT m˝≤ ∫sê≈£îô|{ÏºqB u≤\eTTs¡[>±πs e÷‘√ #ÓbÕŒs¡T.
e÷eT÷\T ø°s¡Ôq ˇø£{Ï bÕ&ç u≤\eTTs¡[ dü«s¡ø£\Œq #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT »yêãT>± Á|ü‹kÕØ
˝≤\TZ&ç ˇø£ eTTø±ÔsTT+|ü⁄ yêsTT+#·kÕ>±&É≥. n‘·ì |üì |ü{≤º\ì Ä yÓ+≥H˚
54 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
u≤\eTTs¡[ π≈<ës¡+˝À ªsêe÷ ˙ô|’μ ø°s¡ÔqqT e÷eT÷\T |ü<äΔ‹˝À ø±≈£î+&Ü düeT+
MT<äH˚ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡≥. ∫es¡≈£î dü«s¡ø£\Œq˝À ≈£÷&Ü n<˚s¡ø£+>± bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT
˝≤\TZ&ç e÷Á‘·+ n\yê≥T #=|ü⁄Œq düeT+ e~* |ü\¢$ n+<äT≈£îHêï&É≥. <ëìï
dü]~<äT›ø√eTì u≤\eTTs¡[ yÓTÆ≈£î˝ÀH˚ #ÓbÕŒs¡≥. m+.mdt. >√bÕ\ø£èwüíHé Ç≥Te+{Ï
|ü]dæ‹ú ì m<äTs√ÿ˝Ò<Tä >±ì |üs√ø£+å >± u≤\eTTs¡[ >∑T]+∫ Äj·Tq #˚dqæ e´øÏ>Ô ‘∑ y· TÓ qÆ
ø±yÓT+≥T¢ u≤\eTTs¡[ >±]øÏ ø√|ü+ ‘Ó|æŒ+∫q≥Tº>± ‘Ó*dæ+~. Áø£eT+>± ˝≤\TZ&ç
k˛˝ÀsTTdüTº>±H˚ sêDÏ+#·kÕ>±&ÉT. yÓTT‘·Ô+ MT<ä M]<ä›s¡÷ u≤\eTTs¡[ >±]øÏ <ä÷s¡yÓTÆ
b˛j·÷s¡T.
e÷ ≈£î≥T+ã+ 1960\˝À eTÁ<ëdüT˝À u≤\eTTs¡[, áeTì, ∫{Ïºu≤ãT>±s¡¢
ø£#Ø˚ \T mø£ÿ&É »]–Hê ‘·|Œü ø£ y˚fifl‚ yêfi¯fl+. Ä $<Û+ä >± ø=ìï &É»q¢ ø£#Ø˚ \T $q&É+‘√
u≤\eTTs¡[ |ü<äΔ‘·T\˙ï e÷≈£î u≤>± ‘Ó\Tdü÷Ô ñ+&˚$. e÷ nø£ÿ &Ûç©¢ yÓ[flHê, H˚qT
$XÊK, u§+u≤sTT mø£ÿ&çøÏ yÓ[flHê ‘·q ø£#˚Ø\ $esê\˙ï ñ‘·Ôsê˝À¢ ≈£î≥T+ã+˝À
n+<ä]ø° sêdæ |ü+|ü⁄‘êeTì u≤\eTTs¡[>±]øÏ ≈£÷&Ü ‘Ó*dæ+~. 1968 ‘·s¡yê‘·
eTÁ<ëdüT˝À n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ yê]+{ÏøÏ yÓfi¯ó‘·÷ ñ+&˚yêfi¯fl+.
u≤\eTTs¡[ #Û·˝À≈£îÔ\T ≈£÷&Ü u≤e⁄+&˚$. Á|üeTTK eTè<ä+>∑ $<ë«+düT&ÉT {Ï.
$. >√bÕ\ø£èwüí ø=Hêïfi¯ófl >±Á‘· ø£#˚Ø\T ≈£÷&Ü #˚kÕ&ÉT. u≤\eTTs¡[ >±] yê´K´ -
n‘·qT eTè<ä+>∑+ yêsTTdüTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT yÓTsTTHé >±j·T≈£î&ç˝≤>±q÷, >±Á‘·+ bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT
|üø£ÿ yêsTT<ä´>±&ç˝≤>±q÷ Á|üe]ÔkÕÔ&ÉTμ. n˝≤π> X¯+ø£sêuÛÑs¡D+ dæìe÷ #·÷XÊsê?μ
nì n&ç–‘˚ ª#·÷XÊqT. nsTT‘˚ n+<äT˝À X¯+ø£sêuÛsÑ D¡ + @B?μ nì m<äTs¡T Á|üXï¯ y˚XÊs¡T.
u≤\eTTs¡[ì <äXÊu≤›\ ÁøÏ‘y· T˚ >∑T]Ô+∫, >ös¡$+∫q~ \‘êeT+π>X¯ÿsY. ªÄ$&É‘√ MT¬s˝≤
e÷{≤¢&Üs¡T?μ nì n&ç–‘˚ Äj·Tq ªH˚Hy˚ ÷Ó Ç+^¢wßü ˝À e÷{≤¢&‘É êqT, n~ Ä$&Éøs£ +ú¡
ne⁄‘·T+~. Ä$&É Væ≤+B˝À »yêãT #Ó|ü⁄‘·T+~, n~ Hêø£s¡ú+ ne⁄‘·T+~μ nHêïs¡T.
ªÄ$&É ‘·q eTqdüT˝Àì uÛ≤yêìï #Ó|Œü <äT— eTq uÛ≤yê*ï e÷Á‘·+ ÇfÒº ‘Ó\TdüT≈£î+≥T+~μ
nHêïs¡T.
bÕs¡T|ü*¢ sêeTø£èwüíj·T´>±] >∑T]+∫ ªÄj·TH=ø£ Ä<äs¡Ù >∑Ts¡Te⁄, @B
<ë#·Tø√≈£î+&Ü •wüß´\≈£î n˙ï H˚s¡Œã÷H˚ >=|üŒe´øÏÔμ nì u≤\eTTs¡[ #ÓbÕŒs¡T. ‘·q
>∑Ts¡Te⁄\+<äØï ø°]Ôdü÷Ô ø±|” sê>∑+˝À ªuÛ≤ey˚T eTVü‰uÛ≤>∑éTT>±μ nH˚ eT+∫ bÕ≥
sêXÊs¡T. ‘·q ∫qï|ü⁄Œ&ÉT >∑Ts¡Te⁄>±] yÓ+≥ ‘·$Tfi¯Hê&ÉT n+‘ê ‹]>±qì nHêïs¡T.
n|üŒ{À¢ Á|ü‹ }fiÀflq÷ s¡dæø£eTDÏ nì ù|s¡TyÓ÷dæq ˇø£ <Ûäqe+‘·T&Ó’q dü+^‘·
Á|æj·TT&ÉT+&˚yê&É≥. n‘·ì yÓT|ü⁄Œ bı+~, yê[fl+{À¢ ø£#˚Ø #˚ùdÔH˚ j·TTeø£fi≤ø±s¡T\øÏ
>ös¡e+<äπ≈ÿ<ä≥. ∫qï ej·TdüT˝À >∑Ts¡Te⁄>±] yÓ+≥ yÓ[flq u≤\eTTs¡[ yês¡+<ä]
eTT+<äsê >±Á‘·+ $ì|æ+∫ ãVüQeT‘·T\÷, Á|üX¯+dü\÷ bı+<ä&É+‘√ n‘·ìøÏ nH˚ø£
kÕúìø£ neø±XÊ\T \_Ûdü÷Ô ñ+&˚e≥. Áø£eT+>± á bÕ‘·ø±\|ü⁄ |ü<äΔ‘·T\˙ï
yÓqø£ã&É&É+‘√ dü+^‘· düuÛÑ\ ÁbÕã\´+ ô|]–+~. @&ÉT <äXÊu≤›\ dü+^‘· j·÷Á‘·˝À
u≤\eTTs¡[ m+<äs√ ô|<ä›yê]ì ø£\TdüTø√>∑*>±s¡T. #Ófi¯fl|æfi¯fl yÓ+ø£≥XÊÁdæÔ, yÓTÆdü÷sY
yêdüT<˚yê#ês¡´ yÓTT<ä˝q’… yês¡T Äj·TqqT yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T. eTÁ<ëdüT˝Àì ˇø£ u≤\eTTs¡[
düHêàq düuÛÑ≈£î 90 @fi¯fl ej·TdüTqï bÕ|üHêX¯+ •eHé, ãT\TdüT kÕ+ãeT÷]Ô sêe&É+
H˚qT #·÷XÊqT. e÷ Hêqï ‘·q ∫qï‘·q+˝À ‘ÓHê*˝À $qï m+<äs√ dü+^‘· $<ë«+düT\
ù|s¡¢qT Á|ükÕÔ$+∫q|ü⁄Œ&ÉT yês¡+<ä]‘√q÷ ‘êqT bÕ&ç, yêsTT+#êqì u≤\eTTs¡[
nHêïs¡T. Äj·Tq d”ìj·÷]{° n≥Te+{Ï~.
u≤\eTTs¡[ >±]øÏ yÓTT<ä{À¢ ø=+‘· dæìe÷ >±¢eTsY ñ+&˚<äì e÷ø£ì|æ+#˚~.
n~ Áø£eT+>± ‘·–Zb˛sTT+~. ‘êqT bÕ&çq dæìe÷ bÕ≥\qT >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$dü÷Ô
Äj·Tq ªeT÷´õø˘ &Ó’¬sø£ºs¡T¢ @<√ #Ó|ü⁄‘ês¡T. Hê≈£î ‘√∫q~ H˚qT bÕ&É‘êqT. n~
yêfi¯fl≈£î q#·TÃ‘·T+~μ nHêïs¡T. n<ä+‘· ‘˚*ø£ $wüjT· + ø±ø£b˛sTTHê düeTs¡T&ú q’Ó dæìe÷
dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ÉT Á|ü‹uÛ≤e+‘·T&Óq’ >±j·T≈£îDÏí u≤>± ñ|üj÷Ó –+#·Tø√>∑\&ÉH~˚ ‘Ó*dæq<˚.
uÛÑø£ÁÔ|üVü‰¢<äμ˝À Äj·TqqT bÕ&ÉeTì yÓTj·T´|üŒHé #Ó{Ïºj·÷sY ø√s¡>±, Hês¡<äbÕÁ‘· ≈£÷&Ü
‘êH˚ y˚kÕÔqì u≤\eTTs¡[ dü«j·T+>± n&ç>±&Éì n+{≤s¡T. n+<äT˝À Äj·Tq bÕ&çq
yÓTT<ä{Ï sê>∑e÷*ø£ n<äT“¤‘+· >± ñ+≥T+~. n+‘˚ø±<äT— mdt.$.s¡+>±sêe⁄ (mdt.$.ÄsY.)‘√
nìï d”q¢˝À <ÛÓ’s¡´+>± bÕ˝§Zì q{Ï+#·>∑\>∑&É+ >=|üŒ $X‚wü+. n|üŒ{À¢ mdt.$.ÄsY.
‘·eTì $T+π>kÕÔ&ìÉ •yêJ>∑DXÒ H¯ é n+‘·{Ï q≥T\T ≈£÷&Ü C≤Á>∑‘|Ô· &ü y˚ ês¡T. Ä s√E˝À¢
u≤\eTTs¡[ ª‘ê´>∑jT· ´μ nH˚ ‘·$Tfi¯ ùdõº Hê≥ø£+˝À ≈£÷&Ü q{Ï+∫, bÕ&Üs¡T. n+<äT˝À
Äj·Tq bÕÁ‘√∫‘·+>± ‘·≈£îÿeμ bÕ&É&É+ eTeTà*ï ÄX¯Ãs¡´|ü]∫+~. dü+^‘·+˝ÀH˚ ø±ø£,
e´øÏÔ>∑‘·+>± ≈£÷&Ü Äj·Tq≈£îqï dü+j·TeTq+, Ä‘·à $XÊ«dü+, eTH√ ìã“s¡+,
‘=Dø£≈î£ +&Ü ñ+&É&+É e¬>s’ ê\˙ï #ê˝≤ yÓT#·TÃø√<ä>Z∑ $wüj÷· \T. u≤|ü⁄ rdæq ª‘ê´>∑jT· ´μ
ø√düeTì eTT+<äT nøÏÿH˚ìHêπ>X¯«s¡sêe⁄ì nqT≈£îHêïs¡≥. u≤\eTTs¡[ >±s¡T ‘êqT
bÕ&É&Éy˚Tø±ø£ ‘ê´>∑j·T´>± q{ÏkÕÔqHêïs¡ì $ìøÏ&ç. ∫e]øÏ CÒ.M.k˛eTj·÷E\T
(X¯+ø£sêuÛsÑ D ¡ +) q{Ï+∫, u≤\düTÁãVü≤àD´+ bÕ&É&+É , dæìe÷ ô|sò TT\e&É+ »]>±sTT.
q≥q e÷≥ m˝≤ ñHêï u≤\eTTs¡[ bÕ&ç ñ+fÒ m˝≤ ñ+&˚<√ nì|ædüTÔ+~.
u≤\eTTs¡[ì MD $<ë«+düT&ÉT ∫{Ïºu≤ãT m+‘√ n_Ûe÷ì+#˚yês¡T. ‘·q
ô|<ä›≈£îe÷s¡T&ç ñ|üqj·THêìøÏ u≤\eTTs¡[ ø£#˚Ø @sêŒ≥T#˚dæ, &É_“e«uÀ‘˚ Äj·Tq
rdüTø√˝Ò<ä≥. n|ü⁄Œ&ÉT ∫{Ïºu≤ãT ã\e+‘êq ˇø£ {°M ôd{Ÿø=ì ãVüAø£]+#ê&É≥.
‘·q MD ø£#˚Ø ˇø£ <ëìøÏ u≤\eTTs¡[ Vü‰»¬s’q|ü⁄Œ&ÉT ∫{Ïºu≤ãT MD MT<ä u≤\eTTs¡[
sêdæq ãè+<ëeì sê>∑+˝À ‹˝≤¢Hê yêsTT+#ês¡T. Ä ‹˝≤¢Hê ∫{Ïºu≤ãT≈£î #ê˝≤
Çwü+º . ˇø£kÕ] eT÷´õø˘ nø±&ÉMT ø£#Ø˚ #ÓjT· úÀ‘·÷ u≤\eTTs¡[ ‘·q |üøÿ£ H˚ ≈£÷s¡TÃì
ø±sTT‘·+ MT<ä @<√ sêdüTÔHêïs¡≥. @$T≥ì n&ç–‘˚ ª@+˝Ò<äT, Çyê[º ø£#˚Øø£ì ˇø£
56 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
‹˝≤¢Hê sêdüTÔHêïqTμ nHêïs¡≥. ∫{Ïºu≤ãT ìsêÈ+‘·b˛sTT ªÇ+ø=ìï ì$TcÕ˝À¢
yÓTT<ä\euÀ‘·Tqï MT ø£#˚Ø ø√dü+ Ç|ü⁄Œ&ÉT ‹˝≤¢Hê sêdüTÔHêïsê?μ nì n&ç>±&É≥. á
$wüj·T+ e÷‘√ #Ó|ü⁄‘·÷ ∫{Ïºu≤ãT ªÄj·THÓø£ÿ&É+&û u≤ã÷, y˚TyÓTe«s¡+ n˝≤+{Ï
kÕVü≤dü+#Ój·T´+μ nHêïs¡T. n˝≤π> u≤\eTTs¡[ q≥uÛ…’s¡$ sê>∑+˝À bÕ&çq j·÷$TùV≤μ
nqï nwüº|ü~ ∫{Ïºu≤ãT≈£î #ê˝≤ Çwüº+. n~ ‘Ó\TdüT≈£îì y˚Te÷ ]ø±s¡T¶ ø=Hêï+. ˇø£
ø£qï&É dæìe÷˝À u≤\eTTs¡[ |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüT ø°s¡Ôq ª»>∑<√<ëΔs¡Dμ bÕ&Üs¡T. n<˚
dæìe÷˝ÀH˚ ø±uÀ\T ∫{Ïºu≤ãT $wüßíe⁄ MD yêsTT+#˚ y˚wü+ y˚XÊs¡≥.
1973˝À u≤\eTTs¡[ |ü⁄{Ïºqs√E dü+<äs¡“¤+>± eTÁ<ëdüT˝À Hê\T>∑T s√E\
ø£#˚Ø »]–+~. n+<äT˝À Äj·Tq |üø£ÿ yêsTT<ë´\T ˝Ò≈£î+&Ü bÕ&Üs¡T. Væ≤+<ä÷
~q|üÁ‹ø£˝À dü+^‘· düMTø£å\T sêùd ªmHé.m+.mHé.μ Äj·Tq≈£î ô|<ä› n_Ûe÷ì. ÁX¯ó‹
X¯ó<ä+Δ >±, n|üd«ü sê\T ˝Ò≈î£ +&Ü, n*dæ b˛≈£î+&Ü Ç˝≤ ˇ+≥]>± bÕ&É>\∑ >∑&+É Äj·Tqπ≈
kÕ<Ûä´+ nì n‘·qT düMTø£å sêXÊ&ÉT. Hê\T>√ s√E u≤\eTTs¡[ ø£è‘·T\qT Äj·Tq
•wüß´\+‘ê bÕ&Üs¡T. mqï&É÷ H˚s¡TÃø√ø£b˛sTTHê, yê]‘√ Á|üeTTK dæ˙>±j·Tì
|æ.©\ ≈£÷&Ü e∫Ã ø=ìï ø°s¡Ôq\T bÕ&É&É+ $X‚wü+. á ø£#˚Ø\ìï{Ï˙ u≤|ü⁄>±s¡T
Ä&çjÓ÷ dü÷Œ˝Ÿ MT<ä ]ø±s¡T ¶#˚XÊs¡T.
eTÁ<ëdüT˝À »]–q eTs=ø£ ø£#˚Ø˝À ‘ê´>∑sêE <äTs¡¢uÛÑyÓTÆq s¡#·q\T ø=ìï
<=]ø±j·T˙, yê{Ïì Á|üdæ<äΔ $<ë«+düT\T bÕ&É‘ês¡˙ Á|üø£{ÏùdÔ u≤\eTTs¡[ ù|s¡T#·÷dæ
y˚TeTT yÓfi≤fl+. m+.m˝Ÿ.edü+‘· ≈£îe÷], ‘·~‘·s¡ >±j·T˙>±j·T≈£î\T bÕ˝§Zqï Ä
ø£#˚Ø˝À u≤\eTTs¡[ #˚‘· ÄKs¡T≈£î bÕ&ç+#ês¡T. *düTº Á|üø±s¡+ Äj·Tqe+‘·T eTT+<˚
sêyê* ø£<ë nì H˚qT $düT>±Z Äs¡ZHÓ’»s¡¢ì n&ç>±qT. ªÇ+ø± qj·T+— Äj·Tq bÕ&˚dæ
yÓ[‘˚ ∫e]øÏ $H˚yêfiËfles¡÷ $T>∑\s¡T nì yêfi¯flHêïs¡T. eTÁ<ëdüT˝À Ç<=ø£ zô|Hé
d”Á¬≈{Ÿ. ˇø£ <äX¯˝À düuÛÑ\ ìsê«Vü≤≈£î\+<äs¡÷ u≤\eTTs¡[ì u≤jYTø±{Ÿ #˚dæ u≤¢ø£e⁄{Ÿ
#˚ùd+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. ns¡T<äT>± »]π> Äj·Tq ø£#Ø˚ \≈£î »q+ $s¡>ã∑ &ç sêe&É+,
{Ï¬≈≥T¢ u≤>± neTTà&ÉT b˛e&É+ #·÷XÊø£ ˇø=ÿø£ÿπs á sê»ø°j·÷\qT |üø£ÿq ô|{Ïº
Äj·Tq ø£#˚Ø\ <ë«sê kıeTTà #˚düTø√e&É+ yÓTT<ä˝…{≤ºs¡T. ‘·«s¡˝ÀH˚ Äj·Tq≈£î ‹s¡T>∑T
˝Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~.
u≤\eTTs¡[ ejÓ÷˝≤, eTè<ä+>∑+, ø£+Jsê ˝≤+{Ï yêsTT<ë´\˙ï u≤>±
yêsTT+#·>∑\s¡H˚~ ‘Ó*dæq<˚. Äj·Tq >±Á‘·+, ejÓ÷˝≤, eTè<ä+>∑+ eT÷&ÉT Á{≤ø˘‡˝À
$ì|æ+∫ ]©CŸ #˚dæq ˇø£ Ç.|æ. ]ø±s¡T¶+~. eTÁ<ëdüT˝À »]–q ˇø£ ø£#˚Ø˝À yÓTT<ä{Ï
dü>+∑ Äj·Tq ejÓ÷˝≤, s¬ +&√ dü>+∑ ˝À >±Á‘·+ $ì|æ+#ês¡T. s¬ +&É÷ ˇπ≈kÕ] #ÓjT· é#·TÃ
ø£<ë nì H˚q&ç–‘˚, ªnuÒ“ ≈£î<äs¡<äTμ nHêïs¡T. m+<äTø£+fÒ, ø=ìï >∑eTø±\T
yêsTT+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT H√s¡T _–+#ê\≥— ø=ìï >∑eTø±\T bÕ&˚≥|ü⁄Œ&ÉT #ÓsTT´ _–+#ê\≥!
Äj·Tq ejÓ÷˝≤ yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT ‘·s¡T#·T>± ø£e÷qT øÏ+<äô|fÒºdæ ≈£î&ç#˚‹ì ‘·T&ÉT#·T
ø√e&É+ #·÷ùdÔ Äj·Tq Á|ü<Ûëq+>± >±j·T≈£î&˚qì ‘Ó*dæ b˛‘·T+~. ªMTs¡T ejÓ÷˝≤
yêsTT+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|≥ºuÀ‘·Tqï|ü⁄Œ&É˝≤¢ >=+‘·T düe]+#·T≈£î+{≤s¡T ‘Ó\TkÕ? μ nì
e÷ Hêqï ˇø£kÕ] Äj·Tq‘√ nHêïs¡T. ªì»+>±Hê?μ nì u≤\eTTs¡[ ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷&ÉT.
∫qï‘·q+ qT+N >∑Ts¡Te⁄>±]ø°, Ç‘·s¡ ô|<ä› >±j·T≈£î\≈£÷ ejÓTT*Hé, ejÓ÷˝≤
düV≤ü ø±s¡+ n+~+#·&+É ‘√ Äj·Tq≈£î n+<ä] dü+>∑‘T· \÷ ‘Ó*dæb˛j·÷sTT. >±j·T≈£î&ÉT>±
Á|üdæ<äTΔ&Ó’q ‘·s¡yê‘· ≈£÷&Ü Äj·Tq #Ó+u…’, ôdeTà+>∑T&ç ‘·~‘·s¡T\≈£î |üø£ÿyê<ä´+
yêsTT+#ês¡T. #Ó+u…’ ‘·q ø£#˚Ø˝À yêsTTdüTÔqï u≤\eTTs¡[ì bı>∑T&ÉT‘·÷H˚ ñHêï&É≥.
á dü+<äs¡“¤+˝À ∫{Ïºu≤ãT ˇø£ $wüj·T+ #ÓbÕŒs¡T. Äj·Tq u≤\eTTs¡[ì õ.mHé._.
|ü¢dt yÓT˝§&û áJø£«\Tº u≤\eTTs¡[ n+{≤s¡T— MTπseT+{≤s¡T?μ nì n&ç>±s¡≥. <ëìøÏ
u≤\eTTs¡[ ªn‘·H˚ Hêe\¢ Á|üuÛ≤$‘·T&Éj·÷&ÉTμ nHêïs¡≥. Ç<Ó˝≤ »]–+<ä+fÒ, ø=ìï
s√E\bÕ≥T »]π> dü+^‘· ñ‘·‡yê˝À¢ ‘·q >±Á‘· ø£#˚ØøÏ õ.mHé._. #ê≥T>± e∫Ã,
HÓ‹qÔ >∑T&Éø¶ |£ ⁄ü Œ≈£îì, yÓqø±\ ì\ã&ç ÁX¯<>Δä ± $q&É+ u≤\eTTs¡[ #ê˝≤kÕs¡T¢ #·÷XÊs¡≥.
Ä eTsêï&ÉT õ.mHé._. >±Á‘·+, u≤\eTTs¡[ ejÓ÷˝≤ |üø£ÿyê<ä´+ ø£#˚Ø˝À õ.mHé._.
‘·q XË*’ ì nqTø£]+#·&+É Äj·Tq >∑eTì+#˚yês¡≥. ej·TdüT˝Àq÷, U≤´‹˝Àq÷ d”ìj·TsY
ne&É+‘√ J.mHé.;j˚T u≤\eTTs¡[ì nqTø£]düTÔHêïs¡ì mes¡÷ }Væ≤+#·˝Ò<ä≥. kÕ{Ï
$<ë«+düT\ Äj·TTe⁄|ü≥¢˙ï u≤\eTTs¡[øÏ ‘Ó*dæb˛j˚T$ ø£qø£ Ç~ ì»y˚T nsTT
ñ+&Ée#·TÃ nì ∫{Ïºu≤ãT e÷‘√ nHêïs¡T.
u≤\eTTs¡[øÏ Hê\T>∑T wü&É®e÷\T düT\Te⁄>± |ü\T≈£î‘êsTT. >±j·TqT˝À¢ ˇø£ÿ
|üØ«Hé düT˝≤ÔHê≈£î e÷Á‘·yT˚ Ç~ kÕ<Û´ä +. >±j·T≈£î˝À¢ ã&˚ >∑T˝≤+, nMTsYU≤Hé, »dtsêCŸ
‘·~‘·s¡T\T ≈£÷&Ü Ç˝≤ bÕ&É>∑\s¡T. u≤\eTTs¡[ ø£#˚Ø˝À¢ yÓTÆø˘ yê&ÉT≈£îH˚ |ü<äΔ‹ì
#·÷dæ Á|üdüTÔ‘·+ »dtsêCŸ ≈£L&Ü n˝≤π> #˚düTÔHêïs¡T. ø£sêï≥ø£ $<ë«+düT˝À¢ ˇø£ÿ
u≤\eTTs¡[H˚ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·T≈£î\T #ê˝≤ d”]j·Tdt>± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T. Ç~ ‘·øÏÿq
>±j·T≈£î\T Ä˝À∫+#ê*‡q $wüjT· +. n»jYT #·Áø£e]Ô ‘·q dü+^‘· bÕsƒX¡ Ê\ dæ\ãdt˝À
u≤\eTTs¡[ s¡#·q\qT ≈£÷&Ü H˚s¡TŒ‘ês¡T. eTT+ãsTT˝À düTπsXŸ yê&éø£sY u≤\eTTs¡[ì
ñ‘·ÔeT yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT>± düHêàì+#ê&ÉT. eTT+ãsTT Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘· ñ‘·‡yê˝À¢
ø£sêí≥ø£ $<ë«+düT\T bÕ˝§Zq&É+ ns¡T<äT. ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢ u≤\eTTs¡[ bÕ&É&É+,
kÕúì≈£î\T $ìyÓT#·TÃø√e&É+ #·÷XÊqT. ˇø£ ø£#˚ØøÏ Á|üdæ<äΔ $<ë«+düT\T >∑+>∑÷u≤sTT
Vü≤+>∑˝Ÿ, |òsæ √CŸ <äd÷ü sÔ Y ≈£L&Ü e#êÃs¡T. •yêJ >∑DXÒ H¯ é ‘·sy¡ ê‘· u≤\eTTs¡[øÏ Áô|+ò ∫yês¡T
ªôwyê*j˚TsYμ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ Ç#êÃs¡H~˚ ‘Ó*dæq<˚. dæ«≥®sê¢+&é˝À u≤\eTTs¡[ ˇø£ Áù|ø£≈å î£ &ÉT
ø√]q|ü⁄Œ&ÉT n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&˚ ˇø£ Áô|ò+∫ bÕ≥≈£î es¡düø£{Ïº bÕ&Üs¡ì Ç+&çj·÷≥T&˚˝À
sêXÊs¡T. Äj·Tq $X‚wü düeTj·Tdü÷Œ¤]Ôì nH˚ø£ dü+<äsê“¤˝À¢ >∑eTì+∫q yê]øÏ Ç~
ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–+#·<äT.
58 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
u≤\eTTs¡[øÏ 1960\˝À y˚T$T∫Ãq |ò”&éu≤ø˘ ø=+‘· |üì#˚dæ+<äì Hê ñ<˚›X¯+.
ªMTs¡T yê‘ê|æ >∑D|ü‹+ uÛÑCÒ bÕ&Éπs+?μ nì y˚TeT&ç>±ø£ ‘·q eT÷&√ m˝Ÿ.|æ.˝À
Äj·Tq <ëìï bÕ&Üs¡T. e÷ Hêqï ˇø£kÕ] ˝≤+>¥ ù|¢ ]ø±s¡T¶˝À¢ ≈£÷&Ü MT ø£sêí≥ø£+
yêfi¯ófl eT÷&˚dæ ì$TcÕ\ bÕ≥\T bÕ&É‘êπs+?μ nì n&ç>±ø£ u≤\eTTs¡[ ˇø£ m˝Ÿ.|æ.˝À
q≥uÛ…’s¡$ sê>∑+, ‘êq+, |ü\¢$ bÕ&Üs¡T. 1976˝À »]–q Hê $yêVü‰ìøÏ Äj·Tq
kÕøÏå dü+‘·ø£+ #Ój·T´&É+, ]ôd|ü¸H√¢ >±q ø£#˚Ø #Ój·T´&É+ Hê≈£î #ê˝≤ dü+‘√wü+
ø£*–+#êsTT. H˚qT ø√s¡>± Äj·Tq ‘·q bÕ‘· Ke÷dt es¡í+ (y˚kÕ]‹H˚) bÕ&Üs¡T.
ªndü\T n~ qTyÓ«|ü⁄Œ&ÉT $HêïeP?μ nì ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷s¡T ≈£÷&Ü. Äj·Tq #ê˝≤ @fi¯fl
øÏ+<ä≥ bÕ&çq 78 ÄsY.|æ.m+. ]ø±s¡T¶˝À¢ ˙<äT #·s¡DeTT˝Òμ (dæ+ùV≤+Á<ä eT<ÛäéT),
‘·‘«· yÓTs¡T>∑μ (>∑sT¡ &É<«äÛ ì) #ê˝≤ u≤e⁄+{≤sTT. eTÁ<ëdüT ø£fi≤πøÁå ‘·˝À »]–q ˇø£ ø£#Ø˚ ˝À
Äj·Tq ø±+uÛÀõ˝À ‘·q dü«+‘· s¡#q· (ª‘Ó\T>∑T yÓ\T>∑T øÏsD¡ ≤\Tμ) bÕ&ÉT‘·÷, |òTü qsê>±\T
nH˚ ø±HÓ‡|tº Hê≈£î q#·Ã<äì nHêïs¡T. @ sê>±HÓ’ïHê düπs |òüTq+>±H√, ‘˚*ø£>±H√
bÕ&Ée#·Ãì Äj·Tq ñ<˚›X¯+.
ˇø£s√E y˚TeTT yê]+{ÏøÏ yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT u≤\eTTs¡[ ‘êqT ejÓ÷˝≤ MT<ä
Væ≤+<äTkÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À yêsTT+∫q Væ≤+<äTkÕÔ˙ sê>±\ Ä˝≤|üqqT (]ø±s¡T¶ #˚dæq fÒ|t
yÓ÷–+∫) e÷≈£î $ì|æ+#ês¡T. n<Ó+‘√ n<äT“¤‘+· >± nì|æ+∫+~. ø£#Ø˚ ˝À¢ n≥Te+{Ï~
q\T>∑Ts¡÷ $H˚ neø±X¯+ ˝Òq+<äT≈£î HêøÏ|üŒ{Ïø° u≤<Ûä>± ñ+≥T+~. m+.mdt.
>√bÕ\ø£èwüíHé ˝≤>± |üP]Ô Væ≤+<äTkÕÔ˙ ø£#˚Ø #Ój·T´>∑\ kÕeTs¡ú´+ u≤\eTTs¡[>±]øÏ
˝Ò<ìä H˚qqTø√qT. uÛ≤s¡rj·T XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+˝À n‹ eTTKýÓTqÆ Væ≤+<äTkÕÔ˙ |ü<‹Δä øÏ
n+‘· ô|<ä› $<ë«+düT&ÉT düŒ+~+∫, n+<äT˝À #ÓsTT´ ô|≥º&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·&É+˝À
@MT ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<äì Hêø£ì|ædüTÔ+~.
‘·q≈£î dü+^‘êìï ªneTà&É+μ q#·Ã≥+ ˝Ò<ìä u≤\eTTs¡[ e÷ Hêqï‘√ n+≥÷
ñ+&˚yês¡T. e÷ Hêqï ‘·q <Û√s¡DÏ˝À es¡Z düe÷»+˝À ø£fi¯\ bÕÁ‘· >∑T]+∫ Äj·Tq≈£î
#Óù|Œyês¡T. ∫e]øÏ u≤\eTTs¡[ ø£eT]¸j·T˝Ÿ ø£#˚Ø\T e÷qT≈£îHêïs¡T. nsTT‘˚ Ç~
eTVü‰‘êà>±+BÛ eT÷&√ ø±¢düT ¬s’\T Á|üj·÷D+˝≤>± eT]+‘· KØ<Ó’q~>± ‘·j·÷¬s’+~.
ø£#˚Ø\T ô|<ä›m‘·TÔq @sêŒ≥T #˚ùdÔ ‘·|üŒ ˝≤uÛÑ+ ˝Ò<äT. u≤\eTTs¡[ ;Û+ùdHé CÀw”‘√
E>∑˝Ÿã+B bÕ&ç‘˚ u≤e⁄+≥T+<äì u§+u≤sTT˝À ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ dü$T‹ ‘·s¡|òü⁄q
yÓTT<ä≥>± Á|üb˛CŸ #˚dæq~ y˚Ty˚T. e÷ ø±s¡´ø£s¡Ô\T |üPHê yÓ[¢ CÀw”>±]ì ø£\TdüT≈£îì,
Äj·Tq ÄyÓ÷<ä+ rdüT≈£îì eTØ e#êÃs¡T. nsTT‘˚ Ç+<äT≈£î u≤\eTTs¡[>±πs nuÛ´Ñ +‘·sê\T
˝ÒeHÓ‘·Ô&É+ e÷≈£î ìsêX¯ ø£*–+∫+~. ∫e]øÏ Ç~ ø√q Á|üuÛ≤ø£s¡sêe⁄ eTVü‰sêh
>∑es¡ïsY>± CÀø£´+ ø£*–+#·T≈£îHêïø£H˚ kÕ<Ûä´|ü&ç+~. n+<äT˝À e÷ dü$T‹øÏ kÕúqy˚T
˝Ò<äT. Ç˝≤+{Ï $wüj·÷\≈£î ‘·>∑ì y˚TeTT #ê˝≤ ∫qïyêfi¯fl+ nì s¡TEesTT+~!
u≤\eTTs¡[ >±]~ dü+^‘·+˝À #ê˝≤ $XÊ\ <äèø£Œ<∏+ä . ∫{Ïuº ≤ãTq÷, Ä ‘·sy¡ ê‘·
j·TT.Áoìyêdtq÷ Äj·Tq eTqdü÷Œ¤]Ô>± yÓT#·TÃ≈£îH˚yês¡T. πs&çjÓ÷˝À s¡ø£s¡ø±\
ø±s¡´Áø£e÷˝Ò ø±ø£, {°M˝À ªdü«s¡ sê>∑düT<Ûäμ yÓTT<ä˝…’q yê{Ï˝À Äj·Tq dæìe÷ bÕ≥\
<ë«sê sê>±\ |ü]#·j·÷ìøÏ ≈£÷&Ü ‘√&ÉŒ&Ü¶s¡T. |òüP´»Hé ãè+<ë˝À¢ bÕ&É&ÜìøÏ ≈£÷&Ü
Äj·Tq yÓqø±&É˝Ò<äT. nsTT‘˚ Äj·Tq mìï <˚XÊ\T ‹]–Hê, s¡$X¯+ø£sY ‘·~‘·s¡T˝≤¢>±
Áù|ø£å≈£î\ |ü]~Ûì ô|+#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘êï\T #Ój·T´˝Ò<äT. Á|ü|ü+#· kÕúsTT˝À nÁ>∑
>±j·T≈£î&ÉT>± Äj·TqqT |ü]#·j·T+ #Ój·Té\dæq~ Äj·Tq n_Ûe÷qT˝Ò. Ä |üì
mes¡÷ #Ój·T´ø£b˛e&É+ XÀ#·˙j·T+. Äj·Tq ÇìïkÕs¡T¢ nyÓT]ø± ‘·~‘·s¡ <˚XÊ\≈£î
ø£#Ø˚ \ø£ì edü÷Ô ñ+{≤s¡T. j·T÷ìe]‡{°\ dü+^‘· $uÛ≤>±\‘√q÷, bÕXÊÃ‘·´ XÊÁd”j Ô T·
dü+^‘· ãè+<ë\‘√q÷ eTT+<äT>± dü+Á|ü~+∫, Äj·Tq >∑T]+∫ yêfi¯fl≈£î |üP]Ô>±
‘Ó*j·TCÒùdÔ Äj·Tq e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT yê] <ä>∑Zs¡≈£î rdüT¬≈fi¯fl&É+, Äj·Tq dü+^‘·+ >∑T]+∫
‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ yê]øÏ neø±XÊ *e«&É+ yÓTT<ä˝…’q |üqT\˙ï $<˚XÊ˝À¢ dæús¡|ü&É¶
‘Ó\T>∑T dü+^‘ê_Ûe÷qT\T #Ój·T´>∑*–q$. Äj·Tq ˇø£ *$+>¥ ˝…C…+&é>± ñqï|ü⁄Œ&˚
Ç<ä+‘ê »s¡>±*. eTq dü+^‘·+ >∑T]+∫ ‘Ó*j·Tì $<˚oj·TT\≈£î ≈£÷&Ü Äj·Tq
>±Á‘·+ πs+CŸ, XË’*, X¯≈£îÔ\ >∑T]+∫ ns¡úeTe⁄‘·T+~. eTH√ <Ûäs¡à |ü<äΔ‹˝À Äj·Tq#˚ùd
n|üPs¡«yÓTqÆ dü«s¡, >∑eTø£ ø£\Œq >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT+Ô ~. Äj·Tq MT<ä n‘ê´<ÛTä ìø£ |ü<‘Δä T· ˝À¢
&Ü≈£îýÓT+≥Ø\T ‘·j·÷s¡T #Ój·T´&É+, &Ü≈£îýÓT+fÒwüHé »s¡>∑&É+ n‘·édüs¡+ nì Hê
ñ<˚›X¯+. nH˚ø£ ø±s¡D≤\e\¢ ‘·qqT ‘êqT e÷¬sÿ{Ÿ #˚düT≈£îH˚ M\T u≤\eTTs¡[>±]øÏ
˝Òø£b˛e#·TÃ. Ç~ Ç‘·s¡T\ <ë«sêH˚ »s¡>±*. ô|<ä›ô|<ä› ‘Ó\T>∑T dü+|òü÷\T dæ˙>±¢eTsY‘√
n‹ #Ó‘·Ôdü+kÕÿsêìï Á|üyÓ÷{Ÿ #˚dæ ã<äT\T Ç≥Te+{Ï$ #˚|ü&ç‘˚ m+‘√ u≤e⁄+≥T+~.
˝Òø£b˛‘˚ ‘·$Tfi¯ó˝…es√ #Ój·Té\dæ edüTÔ+~.
Çìï X¯≈£îÔ\Tqï u≤\eTTs¡[ >±]˝À Ç+ø=ìï düT>∑TD≤\T+fÒ u≤e⁄+≥T+<äì
|ædüTÔ+~. Äj·Tq XË’* Ç+Áô|dæyé>± ø±≈£î+&Ü Ç+ø± mø˘‡Áô|dæyé>± ñ+&Ée#·TÃ.
dü+^‘·+˝À n‘·T´qï‘· •Ksê\ì n+<äT≈£îqï á eTVü‰>±j·T≈£î&çøÏ ‘·q X¯≈£îÔ\qT
Á|ü‹kÕØ s¡TEe⁄ #˚düTø√e\dæq nedüs¡+ ñ+&É<äT. Äj·Tq dü«sê\‘√ Ä&ÉTø√e&É+,
>±s¡&û\T #Ój·T´&É+ uÛ≤wü $wüj·T+˝À ÁoÁoì b˛*q≥Tº>± ñ+{≤sTT. ÁoÁo >=|üŒ<äq+
M{Ïì $T+∫q $wüj·÷˝À¢ s¡TEyÓ’qfÒº u≤\eTTs¡[ dü+^‘·+˝À ≈£÷&Ü eT]+‘·>±
»s¡>±*. @ ã&˚ >∑T˝≤eT©jÓ÷, nMTsYU≤H√ bÕ&ÉT‘·Tq|ü⁄Œ&ÉT yês¡T ÁXÀ‘·\qT
\ø£å´ô|&ÉT‘·Tqï≥Tº>± ñ+&É<äT. u≤\eTTs¡[>±s¡T yê]π≈ e÷Á‘·+ rdæb˛&ÉT >∑qø£ Äj·Tq
ø£#˚Ø\T Áù|ø£å≈£î\ düŒ+<äq≈£î nr‘·+>± ñ+&Ü\ì|ædüTÔ+~. n˝≤π> |üø£ÿ yê<ë´\qT
uÀ˝≤Ô ø={Ï+º #·&+É e+{Ï$ ô|<ä>› ± ñ|üj÷Ó >∑|&ü eÉ ⁄. dü+^‘·+ nH˚~ ã\Á|ü<sä Ù¡ q kÕúsTTì
$T+∫, ˇø£ ø£fi≤ø±s¡T&ç Ä‘·àqT Ä$wüÿ]+#˚~>± |ü]D$TùdÔ m+‘√ u≤e⁄+≥T+~.
u≤\eTTs¡[ ø£Hêï ej·TdüT˝À ∫qïyê¬s’q dæ˙ >±j·T˙ >±j·T≈£î\+<äs¡÷
|ü≥Tº‘·|æŒ, >±Á‘·+˝À yÓqø£ã&É&É+ #·÷dü÷ÔH˚ ñHêï+. Äj·Tq e÷Á‘·+ m|üŒ{Ï˝≤π>
60 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ÁãVü‰à+&É+>± bÕ&ÉT‘·THêï&ÉT. Äj·TqqT n+<äTø√e&É+ ø£wüº+ >∑qø£H˚ Äj·Tq≈£î
m≈£îÿeeT+~ •wüß´\T ‘·j÷· s¡e˝Ò<Tä . XÊÁd”j
Ô T· dü+^‘·+˝Àì n+XÊ\ìï{Ï˝Àq÷ Äj·Tq
‘·q Ä~Û|ü‘ê´ìï #·÷|ü>∑*>±&ÉT. Äj·Tq π≈e\+ ˇø£ uÛ≤ej·TTø£ÔyÓTÆq >±j·T≈£î&ÉT
nH√, n+<ä+>± bÕ&É>*∑ –qyê&ÉT nH√ nqTø√e&É+ düs¬ q’ |üìø±<äT. ø£sêí≥ø£ dü+^‘êìï
dü+≈£î∫‘·yÓTÆq #·Á≥+˝À _–+∫qyêπs n˝≤ nqT≈£î+{≤s¡T. ˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À áeTì
X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ>±s¡T nH˚ø£ s¡ø±˝…’q >∑eTø±\qT $ì|æ+#ês¡T. n+<äT˝À yÓTT<ä{Ï ôd{Ÿ
bÕXÊÃ‘·´, Væ≤+<äTkÕÔ˙, ø£sêï≥ø£ dü+^‘ê\ìï{Ï˝Àq÷ $qã&É‘êsTT. ¬s+&√ s¡ø£+
Væ≤+<äTkÕÔ˙, ø£sêí≥ø£ dü+^‘ê\˝À $qã&É‘êsTT. eT÷&√ s¡ø£+ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À
e÷Á‘·y˚T $qã&É‘êsTT. Bqs¡ú+ @$T≥+fÒ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À nìï >∑eTø±\q÷
yê&ÉTø√e#·TÃ. n˝≤ ø±≈£î+&Ü ≈π e\+ eT÷&√ôd{Ÿ e÷Á‘·yT˚ ñ|üj÷Ó –+#·T≈£î+fÒ ø£sêí≥ø£
dü+^‘·+ dü+≈£î∫‘·+>± ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. u≤\eTTs¡[ nìï >∑eTø±\q÷ bÕ&ç, ø£sêï≥ø£
dü+^‘·|ü⁄ |ü]~Ûì $düÔè‘·+ #˚düTÔHêïs¡ì Hê n_ÛÁbÕj·T+. n+<äT≈£î yÓT#·TÃø√e&É+
e÷ì, Äj·TqqT $eT]Ù+#·&É+ ‘·>∑ì|üì. X¯‘êu≤›ìø√, ¬s+&ÉT X¯‘êu≤›\ø√ ˇø£kÕ]
Ä$s¡“¤$+#˚ >=|üŒ $<ë«+düT˝À¢ u≤\eTTs¡∞ø£èwüí ˇø£s¡T.
u≤\eTTs¡∞ø£èwüí>±] kÕ~Ûø±]ø£ dü+øÏå|üÔ J$‘·#·]Á‘· nq<ä>∑Z |ü⁄düÔø£+ ã+<ë
yÓ+ø£jT· ´>±s¡T sêdæq eTTs¡∞ e÷<ÛTä ]. á |ü⁄düøÔ +£ ˝À u≤\eTTs¡[ ∫qïHê{Ï dü+>∑‘T· \T,
Äj·Tq n_Ûe÷qT\≈£î ÄdüøÏÔ ø£*–+#˚ mH√ï $wüj·÷\T ñHêïsTT. BìøÏ q÷ø£\ ∫q
dü‘´· Hêsêj·TD>±s¡T ñb˛<ëÈ‘+· sêkÕs¡T. nqïes¡|⁄ü sêeTkÕ«$T Äos¡«#·q+ sêXÊs¡T.
á |ü⁄düÔø£+ yÓ\ e+<äs¡÷bÕj·T\T. Á|ü‘·T\≈£î uÛ≤s¡r sê<Ûä |ü_¢π≈wüHé‡, 1-158, $<ë´
$ø±dt Á|üø£ÿq, düÁ‘·+bÕ&ÉT, @\÷s¡T 534007 ì dü+Á|ü~+#·e#·TÃ.
ôdô|º+ãsY 2008
12. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí dü+^‘·+

u≤\eTTs¡∞ø£èwüí bÕ≥$+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT ¬s+&ÉT $wüj·÷\T eTTK´+>± >∑T]Ô+|ü⁄
ø=kÕÔsTT. yÓTT<ä{~Ï >=|üŒ >±Á‘· kÂ+<äs´¡ + (Bìï ø=~› yÓøÿÏ ]+|ü⁄ <Û√s¡D˝Ï À s=e÷+{Ïø˘
nH˚yês¡÷ ñ+{≤s¡T), s¬ +&√~ nkÕ<Ûës¡D kÕeTs¡´ú +. á $wüj÷· \T n+<äs÷¡ >∑eTì+#˚
ñ+{≤s¡T. á dü+<äs¡“¤+˝À Hê≈£î ‘√∫q ø=ìï $wüj·÷\qT ñ<äVü≤]kÕÔqT.
u≤\eTTs¡∞ø£èwüí ø£#˚Ø yÓTT<ä\Tô|fÒº eTT+<äT ‘êqT ø£|ü⁄Œ≈£îqï ñ‘·ÔØj·÷ìï
rdæu…\Tº˝≤>± q&ÉTeTT≈£î _–+#·Tø√e&É+ #·÷kÕÔ+. Bìe\¢ Äj·Tq <äeTTà ô|s¡T>∑T
‘·T+<äqT≈£î+{≤qT. >±q ø£#˚Ø˝À¢ mø£ÿ&√ nø£ÿ&É ‘ês¡wü&É®eT+ e+{Ï dü«s¡+ MT<ä
Äj·Tq ‘·q >=+‘·TqT <ë<ë|ü⁄ ˇø£ ì$Twü+ bÕ≥T ì\|ü>\∑ >∑&ÜìøÏ Ç~ |üìø=düT+Ô ~.
kÕ<Ûës¡D+>± Äj·Tq bÕ&˚~ ˇø£{Ï ÁX¯ó‹. Ç+<äT˝À eT÷&ÉT Äπ≈ºyé\≈£îô|’>± Äj·Tq
|üP]Ô X¯ø‘ÔÏ √ dü«s¡$Hê´kÕ\T #ÓjT· ´>∑\s¡T. eT<Û´ä dü|øÔü +£ ˝À y˚dqæ ìï >∑eTø±\÷, »+≥,
<ë≥T dü«sê\÷ n˙ï @ dü|üÔø£+˝ÀHÓ’Hê yÓj·T´>∑\s¡T. mø£ÿ&Ü >=+‘·T ø£èÁ‹eT+>±
(false voice) $qã&É<äT.
n˝≤π>, Äj·Tq Hê\Tø£ #ê˝≤ #·Ts¡T¬ø’q~. eTè<ä+>∑+, ‘·ã˝≤ $<ë«+düT\T
H√{Ï‘√ |ü*π≈ y˚>∑+‘√q÷, düŒwüº‘·‘√q÷ Äj·Tq dü«sê\q÷, nø£åsê\q÷, Hê*ø£
yÓT*ô|fÒº (tongue twister) |ü<ë\q÷ |ü\ø£>\∑ s¡T. ø=ìï ‹˝≤¢Hê˝À¢ á Á|ü‹uÛÑ düŒwü+º >±
$ì|ædüTÔ+~. eTq ‘Ó\T>∑T ù|¢u≤ø˘ >±j·T˙ >±j·T≈£î˝≤¢π> Äj·Tq≈£î ‘·$Tfi¯+ e+{Ï
Ç‘·s¡ uÛ≤wü\‘√ Çã“+~ ñ+&É<äT. ô|’>± ‘·$Tfi¯+˝À dü«+‘· s¡#·q\T ≈£÷&Ü #˚XÊs¡T.
ªeTTs¡T>± eTTs¡T>±μ nH˚ ≈£î+‘·\ esê[ ‘·$Tfi¯ø£è‹ Äj·Tq<˚. Äj·Tq ã+>±¢<˚XŸ≈£î
yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT u…+>±©˝À s¡M+Á<ä dü+^‘·+ bÕ&Üs¡T. ã+>±¢<˚XŸ ø£#˚Ø ‘ê\÷≈£î Ç‘·s¡
M&çjÓ÷\T ≈£÷&Ü \uÛÑ´+ ne⁄‘·THêïsTT. eTs=ø£ dü+<äs¡“¤+˝À |òüP´»Hé dü+^‘·+ ≈£÷&Ü
bÕ&Üs¡T.
Äj·Tq≈£î nbÕs¡yÓTÆq yÓTÆø˘ ôdHé‡ ñ+≥T+~. H˚qT $qï ˇø£ ø£#˚ØøÏ eTT+<äT
>±Á‘êìøÏ ¬s+&ÉT yÓTÆø˘\T neTsêÃs¡T. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí e∫Ã ≈£÷s√Ãø£eTT+<äπs yÓTÆø˘
‘Ó∫Ãq eTìwæ yê{Ïì f…dtº #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT ˇø£{Ï eTs=ø£ <ëìø£Hêï X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq~>±
ñ+&É&É+ H˚qT >∑eTì+#êqT. Ä ‘·s¡yê‘· u≤\eTTs¡∞ø£èwüí e∫Ã ≈£÷s¡TÃì ø=~›>±
bÕ&ç, yÓTÆø˘\qT dü]#·÷düT≈£îHêïs¡T. yê{Ï ‘˚&ÜqT >∑T]Ô+∫ ˇø£<ëìï <ä÷s¡+>± ñ+∫
¬s+&√ <ëìï <ä>∑Zs¡≈£î ˝≤≈£îÿHêïs¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT ‘·\ m≥T ‹|æŒbÕ&çHê ˇπ≈ yê\÷´+
ek˛Ô+~. Ç≥Te+{Ï$ Äj·Tq¬≈es¡÷ #Ó|üŒqedüs¡+ ˝Ò<äT ø£<ë nì|æ+∫+~.
Ç‘·s¡ ø£sêí≥ø£ >±j·T≈£î\≈£î ˝Òì X¯≈£îÔ\T ø=ìï u≤\eTTs¡∞ø£èwüí˝À ø£ì|ækÕÔsTT.
ø£è‹ ∫es¡ dü«s¡ø\£ ŒqqT ªnμø±s¡+‘√ bÕ&É>\∑ >∑&+É n+<äT˝À ˇø£{.Ï ø°sqÔ¡ \÷, ø£è‘·T\÷
62 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ∫es¡≈î£ >±j·T≈£î\T eTH√<Ûsä à¡ |ü<‹Δä ˝À kÕe÷q´+>± |ü\$¢ ì Ä<Ûës¡+
#˚düT≈£îì dü«s¡ø£\Œq #˚kÕÔs¡T. ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À Ç~ nø£åsê˝≤ dü«sê\ MT<äH˚
q&ÉTdüTÔ+~. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·T≈£î\T m≈£îÿe>± ªnμ ø±s¡+MT<äH˚ dü«s¡ø£\Œq #˚kÕÔs¡T.
ìC≤ìøÏ Ç~ dü«sê\qT |ü\ø£&É+ø£Hêï ø£wüºeTì bÕ&˚yê¬se]¬ø’Hê ‘Ó\TdüTÔ+~. ñ
<ëVü≤s¡D≈£î @ Vü≤+dü<Ûä«ì˝ÀH√ >∑|üì>∑ì|ü>∑ nH˚ dü«sê\qT ‘·«s¡>± bÕ&É&É+ düT\Te⁄—
Çy˚ dü«sê\qT n+‘· y˚>∑+>±q÷ ªnμø±s¡+˝À |ü*øÏ+#·&É+ ø£wüº+. ì»+ #ÓbÕŒ\+fÒ
ªnμø±s¡+˝À m≈£îÿeùd|ü⁄ bÕ&É&+É ø£wyºü T˚ . Væ≤+<äTkÕÔ˙ >±Á‘·+˝À ø±ø£\T rs¡Tq jÓ÷<ÛTä \‘√,
á $wüj·T+˝À, düeTñJ®˝≤>± bÕ&˚ H˚s¡TŒ ˇø£ÿ u≤\eTTs¡[ >±]˝ÀH˚ H˚qT #·÷XÊqT.
Væ≤+<äTkÕÔ˙ >±j·T≈£î\‘√ ‘·\|ü&ç E>∑˝Ÿã+B\T bÕ&É&Éy˚T kÕeTsêú´ìøÏ ^≥TsêsTT
ø±ø£b˛e#·TÃ >±ì yê] düyê˝Ÿ≈£î »yêãT #Ó|üŒ>∑*–q dü‘êÔ u≤\eTTs¡[ >±]øÏ ñ+~.
dü«sê\qT ñ#·Ã]+#·≈£î+&Ü m+‘· y˚>∑+>±HÓ’Hê >∑eTø±\‘√ düVü‰ bÕ&É>∑\ ø£sêí≥ø£
$<ë«+düT&ÉT u≤\eTTs¡∞ø£èwüí.
ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À ñqï Á>∑Vü≤uÛÒ<ä+, sƒêj·T+ nH˚ Á|üÁøÏj·T\ì u≤\eTTs¡[
düeTs¡eú +‘·+>± ñ|üj÷Ó –+#·T≈£î+{≤s¡T. Á>∑V≤ü uÛ<Ò +ä n+fÒ bÕ&ÉT‘·Tqï sê>∑+˝À wü&e®É T+
ø±≈£î+&Ü eTs=ø£<ëìï ‘ê‘êÿ*ø£+>± Ä<Ûës¡ÁX¯ó‹>± #˚düT≈£îì eTπs<√ sê>∑|ü⁄ #Ûêj·TqT
‘Ó|æŒ+∫q ÁuÛÑeTø£*–+#·&É+. á Á|üÁøÏj·T˝ÀH˚ eT<Ûä´˝À ø=ìï dü«sê\qT e~˝ÒùdÔ
<ëìï sƒêj·T+ n+{≤s¡ì Äj·TH˚ #ÓbÕŒs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î X¯+ø£sêuÛÑs¡D+˝À <ÛÓ’e‘êìï
Ä<Ûës¡+ #˚düT≈£îì q≥uÛ…’s¡$ì $ì|æ+#·e#·TÃ. n+<äT˝À ], |ü\qT (X¯+ø£sêuÛÑs¡D+˝À
ì, >∑) e~˝ÒùdÔ Væ≤+<√fi¯+ $ì|ædTü +Ô ~. u≤\eTTs¡[ ø£˝≤´DÏ˝À bÕ&çq sê>∑ sƒêj·Te÷*ø£
Ç≥Te+{Ï<.˚ á ù|sπ M¢ T yê&É≈î£ +&Ü ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé 1950\˝ÀH˚ Ç˝≤ n\y√ø£>±
bÕ&Ü&ÉT. >±Á‘·+ MT<ä ìj·T+Á‘·D ñqïyês¡T Ç≥Te+{Ï yê{Ïe\¢ ø£#Ø˚ \qT »qs¡+»ø£+
#ÓjT· ´>∑\s¡T.
u≤\eTTs¡[ #˚ùd >∑eTà‘·TÔ˝À¢ ˇø£fÒ$T≥+fÒ ¬s+&ÉT eT÷&ÉTsê>±\qT ø£*|æ
sê>∑+, ‘êq+, |ü\¢$ bÕ&É&É+. düTHê<ä $H√~ì, uÛ…’s¡$\‘√q÷, yÓ÷Vü≤q, ø£˝≤´DÏ,
Äq+<ä uÛs’… $¡ \‘√q÷, Vü≤+dü<«äÛ ì, Hê>∑ dü«sêe[ (Ç$ Á>∑V≤ü uÛ<Ò +ä #ÓjT· ´>∑*–q »+≥
sê>±\T) - Ç$ eT]ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T. eT÷&ÉT sê>±\T es¡d>ü ± bÕ&ÉT‘·Tqï Áø£eT+˝À
sêqT sêqT dü«s¡ø£\Œq ‘·Tqø£\T bı{ÏºyÓ’q|üŒ{Ïø° ¬s+&ÉT dü«sê\‘√H˚ y˚s¡Ty˚s¡T sê>∑
\ø£åD≤\qT #·÷|ü⁄‘·÷ ñ+&É&É+ Äj·Tq #ê‘·Tsê´ìø°, kÕeTsêú´ìø° n<ä›+ |ü&É‘êsTT.
\j·T˝À ≈£÷&Ü yÓ’$<Ûä´+ #·÷ù| >∑‹uÛÒ<ä ‹˝≤¢Hê sêXÊs¡T. Äj·Tq ‹˝≤¢Hê˝À¢ bÕ‘·
|ü<äΔ‹˝À dü«sê\÷, q≥Tºyê+>∑+ |ü<ë\÷, eTè<ä+>∑+ <äs¡Te⁄\÷ n˙ï $qã&É‘êsTT.
$»j·Tyê&É sπ &çj÷Ó ≈π +Á<ä+˝À |üì#˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT uÛøÑ sÔÏ +¡ »ì ø√düeTì dü<ë•eÁãùV≤à+Á<ä
ø°s¡Ôq\T e¬>’sê\≈£î n+<äyÓTÆq ≥÷´qT¢ #˚XÊs¡T. u≤\eTTs¡[ dü«+‘· s¡#·q\ |ü{Ïºø£
Äj·Tq J$‘· #·]Á‘· |ü⁄düÔø£+˝À ñ+~. e+<ä≈£î ô|’>± ø£è‘·T\÷, |ü~ esêí\÷, |ü~
‹˝≤¢Hê\÷, @&ÉT sê>∑e÷*ø£\÷ Ä |ü{Ïºø£˝À Çe«ã&Ü¶sTT.
‘·q ø°sqÔ¡ \qT ø£#Ø˚ ˝À¢ m≈£îÿe>± bÕ&É‘ê&ÉH˚ n_Ûj÷Ó >±ìøÏ »yê_dü÷Ô Äj·Tq
Ç˝≤ #ÓbÕŒs¡T. me] ø°s¡Ôq\qT yêπs bÕ&ç $ì|ædü÷Ô ñ+&Ü*. ø£è‹ø£s¡Ô <ëìï m˝≤
ñ<˚›•+#ê&√ n‘·ì <ë«sêH˚ ÁXÀ‘·\≈£î ‘Ó*j·÷*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø=ìï <äXÊu≤›\
ÁøÏ‘·+ ø√{°X¯«s¡ nj·T´sY nH˚ $<ë«+düT&ÉT 72 y˚Tfi¯ ø£s¡Ô˝À¢q÷ ø£è‘·T\T s¡∫+#ês¡T.
yê{Ïì Äj·Tq bÕ&ç $ì|æ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #Ój·T´˝Ò<äT. eTs=ø£¬se¬s’Hê |ü⁄düÔø£+ #·÷dæ
yê{Ïì bÕ&ç‘˚ Äj·Tq ñ<˚›•+∫q≥Tº>± sêø£b˛e#·TÃ. me]~ yês¡T bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT
n≥Te+{Ï dü+<˚Vü≤+ ‘·˝…‘·Ô<äT. Çø£ ø°s¡Ôq\ e÷≥ø=ùdÔ n$ ÁXÀ‘·\øÏ u≤e⁄+fÒ
ì\TkÕÔsTT— ˝Òø£b˛‘˚ eTs¡T>∑Tq|ü&ç b˛‘êsTT. ã\e+‘êq $ì|æ+∫q+‘· e÷Á‘êq
n$ m\¢ø±\eT÷ ì\ee⁄. eTqøÏ ‘Ó*dæq+‘·˝À u≤\eTTs¡[ ‹˝≤¢Hê\qT qè‘·´
Á|ü<sä Ù¡ q˝À¢ ‘·sT¡ #·T>± yê&ÉT≈£î+≥THêïs¡T. u≤\eTTs¡[ ø=ìï sê>±\qT ≈£÷&Ü düèwæ+º #ês¡T.
sê>±\ $wüj·T+˝Àq÷ u≤\eTTs¡[>±]~ m<äTØ‘· |ü<äΔ‘˚. dü+^‘· XÊg+˝À #Ó|æŒq
Á|üø±s¡+ nsTT‘˚ sê>±ìøÏ ø£˙dü+ nsTT<äT dü«sê\T+&Ü*. u≤\eTTs¡[ n<˚MT
|ü{Ïº+#·Tø√≈£î+&Ü Hê\T>∑T, eT÷&ÉT dü«sê\‘√ ≈£÷&Ü sê>±\qT düèwæº+∫, bÕ≥\qT
sêdæ, n<äT“¤‘·+>± bÕ&ç $ì|ædü÷Ô ñ+{≤s¡T. düTeTTK+, \e+–, eTVü≤‹ yÓTT<ä˝…’q$
Hê\T>∑T dü«sê\‘√ ñ+fÒ düs¡«Áo˝À eT÷&˚ (düeT1 |ü). nsTTHê M{Ï Ä˝≤|üq˝À
>±ì, ø£è‘·T\ s¡#q· ˝À>±ì, dü«s¡ø\£ Œq˝À>±ì m≥Te+{Ï ˝À≥÷ ñ+&É<Tä . bÕ&˚ |ü{eÏ T
>∑\yê&ÉT sê>∑+˝À mìï ‘·≈£îÿe dü«sê\THêï $»j·T+ kÕ~Û+#·e#·Ãì Äj·Tq
ìs¡÷|ækÕÔsT¡ . m{§NÃ Á|üdTü ‘Ô +· ñqï sê>±\≈£î Äj·Tq ø=‘·Ô ù|s¡T¢ ô|{Ïº ‘·qy˚qq&É+˝À
ns¡ú+ ˝Ò<äì|ædüTÔ+~. Væ≤+<äTkÕÔ˙˝À m|üŒ{Ï qT+#√ ñqï #·+Á<äøö"dt≈£î #·+Á~ø£ n˙,
s¡$X¯+ø£sY düèwæº+∫q »q düyÓ÷àVæ≤ì sê>±ìøÏ ‘êqT eT∞fl qs¡ÔøÏ n˙ ù|s¡T¢ô|≥º&É+
nqedüs¡yÓTÆq |üì. á Hê\T¬>’<äT sê>±\≈£î Á¬≈&ç{Ÿ sêq+‘· e÷Á‘êq Äj·Tq >=|üŒ‘·q
y˚TMT ‘·>∑Z<äT.
ÁbÂ&ÛÉ <äX¯˝À ñqï $<ë«+düT\T nuÛ≤´dü+ #˚kÕÔsê? Hê≈£î ‘Ó*dæ Væ≤+<äTkÕÔ˙
yê<ä´ø±s¡T˝À¢ n‘·T´qï‘· kÕúsTTì #˚s¡T≈£îqïyês¡T ≈£÷&Ü ÁX¯<äΔ>± kÕ<Ûäq #˚dü÷ÔH˚
ñ+{≤s¡T. <ë«s¡+yês¡T ã‹≈£î+&É>± ªHêqï>±s¡T Ç|üŒ{Ïø° Nø£{Ï >∑~˝À ≈£÷s¡TÃì düs¡∞
dü«sê\ <ä>∑Zs¡Tï+N ÁbÕø°ºdüT #˚kÕÔs¡Tμ nì eT+>∑‘êj·÷s¡T #Ó|üŒ&É+ H˚qT $HêïqT.
u≤\eTTs¡[ @MT ÁbÕø°ºdüT #Ój·T´s¡T. m+<äTø√ Äj·TH˚ #ÓbÕŒs¡T: ªÇyêfi¯ kÕj·T+Á‘·+
ø£#˚Ø˝À ˇø£ sê>∑+ ˇø£ |ü<äΔ‹˝À bÕ&É<ëeTqT≈£îì bı<äT›qï ÁbÕø°ºdüT #˚XÊqqTø√+&ç—
Çø£ eT∞fl kÕj·T+Á‘·+ n˝≤ bÕ&ÉãT~Δ ø±<äT. Çø£ ÁbÕø°ºdüT#˚dæ ñ|üjÓ÷>∑y˚T$T{Ï?μ
ì‘·´ q÷‘·q e÷sêZ\T yÓ‹≈π >±j·T≈£î&çøÏ á s¡øy£ TÓ qÆ nuÛ≤´dü+ dü]b˛<äì nì|ædTü +Ô ~.
64 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
dü+Á|ü<ëj·T+ nH˚ ù|s¡T‘√ me]øÏ ‘√∫q~ yês¡T bÕ&ÉT‘·THêïs¡H˚ |òæsê´<äT
≈£÷&Ü dü+^‘·sêe⁄>±] qT+∫ $+≥THêï+. á $wüj·T+˝À u≤\eTTs¡[>±]
n_ÛÁbÕj·÷\T rÁeyÓTÆq$. Ç{°e* ˇø£ Ç+≥s¡÷«´˝À Äj·Tq dü+Á|ü<ëj·T+ nH˚~
H˚s¡TÃ≈£îH˚ <äX¯˝À |üìø=düTÔ+<ä˙, nsTT‘˚ <ëìï ˇø£ |ü⁄Hê~>±H√, ã÷¢Á|æ+{Ÿ>±H√
e÷Á‘·y˚T |ü]>∑DÏ+∫ uÛÑeq ìsêàD+ dü«+‘· |ü<äΔ‘·T˝À¢ #Ój·÷´\˙ nHêïs¡T. ªbÕ‘·$
m|ü⁄Œ&É÷ $+≥TH˚ ñ+{≤s¡T ø£<ë, ø±düÔ eTs=ø£ XË’*ì ≈£÷&Ü $q+&çμ n+≥÷ Äj·Tq
‘·qqT Á^Hés¡÷yéT˝À ø£\TdüT≈£îqï ÁXÀ‘·\øÏ #Ó|üŒ&É+ H˚qT $HêïqT. ˇø£ sê>∑+, ˝Ò<ë
ø£è‹ì m˝≤ ns¡+ú #˚dTü ≈£îì bÕ&Ü*, ˝Ò<ë yêsTT+#ê* nH˚ $wüjT· +˝À dü+^‘·ø±s¡T&çøÏ
ø±düÔ ùd«#·Ã¤ nedüs¡+. ‘·q |ü]$T‘·T\q÷, X¯øÏÔ kÕeTsêú´\q÷ ã{Ïº me¬s’Hê ‘·>∑T
e÷Á‘·+ y˚s¡Tb˛ø£&É\qT Á|ü<ä]Ù+∫q+‘· e÷Á‘êq ø=+|ü\+≥T≈£îb˛e⁄. ìC≤ìøÏ Ç~
»s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~ ≈£÷&ÜqT. n+<äs¡÷ |æHêø£bÕDÏ>±] •wüß´˝Ò nsTTq|üŒ{Ïø° y√˝Ò{Ï,
q÷ø£\, H˚<äTq÷], >√bÕ\s¡‘·ï+ dü«+‘· |ü<äΔ‘·T˝À¢H˚ bÕ&Üs¡T. $+‘· ˇø£ y˚&ÉTø£ nì
yÓÁ]‘·\\T y˚ùd+‘·<ëø± yÓ[‘˚ ÁXÀ‘·\T yÓT#·Ãs¡T ø£qø£ á |ü]$T‘·T\T me]øÏyêπs
ìs¡ísTT+#·Tø√yê*.
ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À ø£èwæ#˚düTÔqï ø=+<äs¡T $TÁ‘·T\‘√ #·]ÃdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT
dü+Á|ü<ëj·÷ìø°, XË’*ø° ñqï ‘˚&Ü yê]ø£s¡ú+ ø±˝Ò<äì|æ+∫+~. Væ≤+<äTkÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À
|òTü sêHê\T+{≤sTT ø£qø£ |ü{+ºÏ |ü⁄\≈£î b˛≈£î+&Ü nìï{Ï˙ ÄkÕ«~+∫, Äq+~kÕÔsπ ‘·|Œü
e÷eT÷\T ÁXÀ‘·˝e… s¡÷ Ç<˚ |ü<‹Δä ˝À bÕ&Ü\+≥÷ dü+Á|ü<ëj·÷ìï ìπs•› +#˚ Á|üjT· ‘êï\T
#ÓjT· ´s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ÄÁ>± |òTü sêHê≈£î eTDÏ|Pü dü e+{Ï |òj ü ÷· ĆŸU≤Hé <äsê“Ø e+{Ï
sê>±˝À¢ dü«sê\qT ôV≤#·TÃ‘·>∑TZ\‘√ bÕ&˚yê&ÉT. >±+<Ûës¡+ n‹ø√eT\+>±q÷,
Äs√Vü≤D˝À ìcÕ<ä+ ø±düÔ rÁe+>±q÷ bÕ&É&É+ Äj·Tq≈£î n\yê≥T. n<˚ sê>±ìï
ã&˚ >∑T˝≤+ e+{Ï >±j·T≈£î&ÉT bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT á ‘˚&Ü\T $qã&Ée⁄. Ç<ä›s¡÷ ‘·eT
‘·sê˝À¢ ñ<ä+› &ÉT˝…q’ >±j·T≈£î˝Ò— $|üØ‘·yTÓ qÆ n_Ûe÷Hê˙ï, ø°]˙Ô bı+~qyêπs. n+<äT#˚‘·
Ç+<äT˝À me]~ ÁbÕe÷DÏø£+ nH˚ Á|üX¯ï ‘·˝…‘·Ô<äT. ‘Ó\T>∑T j·÷dü õ˝≤¢\yêØ>±
e÷]q|üŒ{Ïø° <˚ì n+<ä+ <ëì<˚ nqï≥Tº>± dü+^‘·+˝Àì eT+∫ XË’\T\˙ï
u≤e⁄+{≤sTT. |òü˝≤Hê<˚ dü+Á|ü<ëj·T+ nì yê~+#·&É+ >∑T&ç¶qeTàø£y˚T ne⁄‘·T+~.
eTq n_Ûe÷q >±j·T≈£î&ÉT @<Ó’Hê sê>∑|ü⁄ dü«sê\qT bÕ&˚ |ü<äΔ‹ eTq≈£î q#·Ã&É+‘√ Ä
sê>∑\ø£åD+ n<˚ nqTø√e&É+ dü]ø±<äT.
yÓTT‘·Ô+MT<ä ‘·$Tfi¯ó\ dü+Á|ü<ëj·÷_Ûe÷q+ <Ûäs¡àe÷ nì ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À
ø=+‘· dü+≈£î∫‘·‘·«+ #√≥T#˚düT≈£î+<äq&É+˝À dü+<˚Vü≤+˝Ò<äT. yê] |æ&çyê<ä yÓ’K]ì
$eT]Ù+#˚ ‘Ó\T>∑T, ø£qï&É $<ë«+düT\qT H˚qT #·÷XÊqT. ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+
ã‹≈£î+&É&ÜìøÏ ‘·$Tfi¯˝Ò eTTK´ ø±s¡D+ nì ˇ|ü⁄Œ≈£î+≥÷H˚ Ä <Ûäè‘·sêh |ü]wü«+>∑+
qT+∫ u…’≥|ü&˚ e÷sêZìï u≤\eTTs¡∞ø£èwüí #·÷|æq+‘· u≤>± eT¬se«s¡÷ #Ój·T´˝Ò<äH˚~
≈£÷&Ü eTq+ >∑Ts¡TÔ+#·Tø√yê*. ‘·q XË’*ì ns¡ú+ #˚düTø√˝Òì yê]‘√ $düT¬>‘·Ô&É+‘√
Äj·Tq ªHê~ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ ø±<äT, ø£sêí≥ø£eT÷ ø±<äT— Hê dü«+‘· |ü<‹Δä . q∫Ã‘˚ $q+&ç,
˝Òøb£ ˛‘˚ e÷q+&çμ nH˚ <Û√s¡D˝Ï À e÷{≤¢&TÉ ‘·THêïs¡T. Çø£ n<˚<√ ÁXÀ‘·˝Ò ‘˚\TÃø√e\dæq
$wüjT· +.
u≤\eTTs¡[>±] Á|ü»„qT >∑T]+∫ m+‘Ó’Hê #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. Ç$ Hê≈£î ‘√∫q
ø=ìï $wüj·÷\T e÷Á‘·y˚T.
qe+ãsY 2008
66 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
2e uÛ≤>∑+
1. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+
eTq<˚X¯+˝À XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ #ê˝≤ X¯‘êu≤›\ bÕ≥T sêE\÷, eTVü‰sêE\
b˛wüD≈£î |ü]$T‘·yÓTÆ ñ+&˚~. Çs¡ejÓ÷´ X¯‘êã›+ ‘=*s√E\ qT+N u§+u≤sTT,
ø£\ø£‘êÔ, eTÁ<ëdüT e+{Ï ô|<ä› dæ{°˝À¢ e÷eT÷\T Á|ü»\T XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ $q&É+
m≈£îÿyÓ’+~. {Ï¬≈≥¢ KØ<äT ‘·≈£îÿe>±H˚ ñqï|üŒ{Ïø° m≈£îÿeeT+~ e∫Ã $q&É+‘√
$<ë«+düT\≈£÷, düuÛÑ\ ìsê«Vü≤≈£î\≈£÷ Ç≥Te+{Ï ø£#˚Ø\T dü+‘·è|æÔø£s¡+>±H˚ ñ+&˚$.
MTs¡CŸ˝À dæús¡|ü&É¶ nãT›˝Ÿ ø£ØyéTU≤Hé, ˝≤¨sY≈£î #Ó+~q ã&˚>∑T˝≤y¥T n©U≤Hé e+{Ï
ø=~›eT+~ ‘·|Œü Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ $<ë«+düT˝À¢ eTVü‰eTVüQ\T u§+u≤sTT˝ÀH˚ ñ+&˚yês¡T.
ãs√&Ü, ÄÁ>± e¬>’sê dü+kÕúHê\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&É≈£î+&Ü dü+^‘·ø±s¡T\T ‘·eT ø£fi¯qT
Á|üC≤kÕ«$Tø£+ #˚düTø√>∑*>±s¡T. Bìe\¢ dü+^‘·|ü⁄ e+XÊ˝À¢ »ìà+#·ì kÕe÷qT´\T
≈£÷&Ü dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îì, <ëìï >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ neø±XÊ\T ô|]>±sTT.
$$<Ûä ÁbÕ+‘ê\yês¡T ñ<√´>∑, yê´bÕsê\ ø±s¡D≤\e\¢ ô|<ä› }fi¯fl˝À ìedæ+#·&É+‘√
nìï s¡ø±\ dü+düÿ è‘·T\ >∑T]+N ‘Ó\TdüTø√e&É+ M\sTT+~. ø£sêí≥ø£ dü+^‘êìøÏ
yÓTÆdü÷sY <äsê“s¡T #ê˝≤ Áb˛‘ê‡Vü‰ìï∫Ã+~. nø£ÿ&çøÏ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ ø£fi≤ø±s¡T\T ≈£÷&Ü
edü÷Ô ñ+&É&É+‘√ Ä dü+^‘·+ |ü≥¢ <äøÏåD≤~˝À ≈£÷&Ü n_Ûe÷q+ ô|]–+~. πs&çjÓ÷
ø±s¡´Áø£e÷\÷, s¡$X¯+ø£sY e+{Ï $<ë«+düT\ <Ûsä à¡ e÷ nì 1960 ‘·sy¡ ê‘· Væ≤+<ä÷kÕÔ˙
dü+^‘·+ >∑T]+∫q ÄdüøÏÔ Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ ô|]–+~. dü+^‘·+˝Àì $$<Ûä XË’\T\
>∑T]+∫q #·sÃ¡ \T ≈£÷&Ü yÓTT<ä\j·÷sTT. ‘·[flø√≥ j·TT<ä+Δ (1565) ‘·sy¡ ê‘· uÛ≤s¡rj·T
dü+^‘·+˝À ñ‘·Ôs¡, <äøÏåD ÁbÕ+rj·T uÛÒ<ë\T düŒwüº+>± s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îHêïj·Tì ø=+<äs¡T
n+{≤s¡T. ñ‘·sÔ <¡ X˚ +¯ eTTdæe¢ TT\ Á|üu≤Û yêìøÏ m≈£îÿe>± ˝Àqe⁄‘·÷ ñ+&É&+É e\¢ nø£ÿ&ç
ø£fi¯\÷, dü+düÿ èr e÷]b˛j·÷j·T˙, ndü˝…’q uÛ≤s¡rj·T dü+^‘·eT+‘ê <äøÏåD≤~˝ÀH˚
uÛÑÁ<ä+>± ì*∫+<äì nH˚yês¡÷ ñHêïs¡T. yÓTT‘·Ô+ MT<ä ˇø£ <äX¯˝À eTq dü+^‘·+
¬s+&ÉT ô|<ä› bÕj·T\T>± $&çb˛sTT yê{Ï eT<Ûä´ dü+|üs¡ÿ+ ‘·–Zb˛sTT+~.á ªªHêsYÔ kÂ‘Y
&çy&’Ó μé μqT ‘·–+Z #˚ Á|üjT· ‘êï\T »s¡>˝∑ <Ò ìä ø±<äT. ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+‘√
|ü]#·j·T+ ô|s¡>∑&ÜìøÏ eTTK´ ø±s¡D+ eTsêØƒ Hê≥ø±˝Ò nqï dü+>∑‹ ‘Ó*dæq<˚.
n+‘·≈£îeTT+<äT qT+N mH√ï X¯‘êu≤›\T>± eTVü‰sêh≈£î <äøÏåD≤q ñqï
ñ‘·sÔ ¡ ø£sêí≥ø£ ÁbÕ+‘·+˝À Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·|⁄ü Á|üu≤Û e+ m≈£îÿe>±H˚ ñ+≥÷ e∫Ã+~.
ø£qï&É+ e÷‘·èuÛ≤wü nsTTHê Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ XË’*˝À bÕ&˚ Á|üdæ<äΔ >±j·T≈£î\T ;ÛyéTùdHé
CÀw”, Äj·Tq >∑Ts¡Te⁄ düyêj·÷ >∑+<Ûäs¡«, ≈£îe÷sY >∑+<Ûäs¡« (ndü\T ù|s¡T •e|ü⁄Á‘·
dæ<äΔsêeTj·T´ ø√yéTø£©), >∑+>∑÷u≤sTT Vü≤+>∑˝Ÿ ‘·~‘·s¡T\+‘ê <Ûësê«&É ÁbÕ+‘·+ yêπs.
n˝≤π> eTsêØƒ Hê≥ø±˝À¢ bÕ&˚ Hê≥´ dü+^‘Y˝À (yê]øÏ ù|s¡T ‘Ó*j·Tø£b˛sTTHê) ø=ìï
ø£sêí≥ø£ ø°s¡Ôq\ b˛ø£&É\T $ì|ækÕÔsTT. ø°s¡yêDÏ sê>∑+˝Àì es¡eTT˝§dü– nH˚ ø°s¡Ôq
≥÷´Hé˝À düTs¡düTKø£] nH˚ eTsêØƒ bÕ≥ ñ+~. ªªñ–#· ø±+‘êμμ nH˚ eTs=ø£ bÕ≥˝À
eTquÛ…’s¡$, eTTU≤] #Ûêj·T\T düŒwüº+>± $ì|ækÕÔsTT. \‘ê ‘·+Á&ç BHêHê<∏é eT+π>X¯ÿsY
qqTï ÁuÀe ˙øÏ+‘· ‘êeTdüe÷ nH˚ (ÄuÛÀ–) ‘ê´>∑sê»ø°s¡Ôq ]ø±s¡T¶ ≈£÷&Ü Ç#êÃ&ÉT.
n+<äT˝À kÕVæ≤‘·éT+‘ê ∫Á‘·e<Ûä ø±e&ÉyT˚ ø±ø£, sê>∑+ ≈£÷&Ü |üP]Ô>± e÷]b˛sTT+~.
nsTTq|üŒ{Ïø° n~ ‘Ó\T>∑Tø°s¡Ôq nH˚~ eTqdüT˝À ô|≥Tºø√≈£î+&Ü $+fÒ >±j·T≈£î&ç
n<äT“¤‘·yÓTÆq |ü{ÏeT ø£qã&ÉT‘·T+~. n+‘·≈£î eTT+<˚ øÏsêHê dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ
eékÕú|≈ü î£ &Óq’ ø£ØyéTU≤Hé ø=+‘·ø±\+ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+ H˚sT¡ Ã≈£îì, ‘ê´>∑sê» ø°sqÔ¡ \
]ø±sY¶\T ≈£÷&Ü bÕ&Ü&ÉT. n˝≤π> Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+˝À (y˚DTe⁄) ù|s¡Tbı+~q
@\÷Ã] $»j·Tsê|òTü esêe⁄ e+{Ï ‘Ó\T>∑Tyês¡÷, mHé. sê»y¥T (ejÓTT*Hé), my¥T.ÄsY.
>ö‘·yT¥ (>±Á‘·+) e+{Ï ‘·$Tfi¯ó\÷ ≈£÷&Ü ñHêïs¡T. á eT<Û´ä {°M˝À >±Á‘·+ $ì|æ+∫q
düT$TÁ‘ê >∑TVü‰ nH˚ Ä$&É (uÛsÑ Ô¡ u…+>±©) ‘êqT ‘Ó\T>∑T<ëH˚ïqì Ç+≥s¡÷«´˝À #Ó|Œæ +~.
nyÓT]ø±˝À VüA´düºHé˝À ìedædüTÔqï ‘Ó\T>±$&É #·+Á<äø±+‘· Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·Tì.
ÄyÓT uÛÑs¡Ô &˚$&é ø√sYº˙ ‘·ã˝≤ $<ë«+düT&ÉT. n˝≤π> ¬≈Hé #·Tø£sY eTHé eT+∫ düs√<é
ø£fi≤ø±s¡T&ÉT.
n_Ûs¡T∫ ñqïyêfi¯fløÏ uÛ≤cÕuÛÒ<ë\÷, ÁbÕ+rj·T‘ê n&ÉT¶sêe⁄. n~ ˝Òq|ü⁄Œ&˚
∫≈£îÿ˝§kÕÔsTT. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±Á‘·+˝À $\+_‘Y Kj·÷˝Ÿ $qï ‘Ó\T>∑Tyêfi¯ófl ø=+<äs¡T
ªªÇ<˚$TÁ{≤, |ü⁄*‘˚qTŒ˝§∫Ãq≥Tº>± bÕ&ÉT‘·THêï&É÷?μμ nì yÓøÏÿ]+#·&É+ e\¢H√ @yÓ÷
q+&É÷] bÕs¡kú Õs¡~∏ á $wüjT· + >∑T]+∫ ø=ìï eT+∫ ôdf…sÆ T¡ ¢ ≈£÷&Ü sêXÊs¡T. ø=+<äsT¡
<äøÏåD≤~ yêfi¯ófl Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±Á‘·+ ø£+fÒ yê<ä´ dü+^‘·y˚T q#·TÃ‘·T+<äì |ò”\e⁄‘·÷
ñ+{≤s¡T. bÕ≥‘√ b˛*ùdÔ yêsTT<ë´˝À¢ ñ‘·Ôsê~ ªªyêdüq\Tμμ ‘·≈£îÿe>± ñ+{≤j˚TyÓ÷.
@ s¡ø£yÓTÆq dü+^‘êì¬ø’Hê >±Á‘· dü+^‘·y˚T Ä<Ûës¡+ ø£qø£ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±Á‘· dü+^‘·+
>∑T]+∫q ø=ìï $X‚cÕ\T á yê´dü+˝À #Ó|ü⁄Œ≈£î+<ë+.
sê>±\÷, dü«sê\÷ e¬>’sê\ ìã+<Ûäq\ $wüj·T+˝À Væ≤+<ä÷kÕÔ˙, ø£sêí≥ø£
|ü<äΔ‘·T˝À¢ ô|<ä›>± ‘˚&Ü\T ˝Òe⁄. m≈£îÿe ‘˚&Ü\T ø£è‘·T\ $wüj·T+˝ÀH˚ ø£qã&É‘êsTT.
‘êHéùdHé≈£î (|ü<äVü‰s√ X¯‘êã›+) eTTqT|ü{Ï j·TT>∑+˝À ñ‘·Ôsê~˝À #·‘·Ts¡+>¥ nH˚
dü+Á|ü<ëj·T+ ñ+&˚<ä≥. Ä ‘·s¡yê‘· Á<ÛäT|ü<é XË’* yÓTT<ä˝…’+~. Ç+<äT˝À sê>±˝≤|üq
#ê˝≤ HÓeTà~>± kÕ–, ˇø£ dü«s¡+ qT+∫ eTs=ø£ dü«sêìøÏ #˚s¡Tø√e&ÜìøÏ mH√ï
ì$TcÕ\T |ü{Ïºq≥Tº>± nì|ædüTÔ+~. Ç~ bÕ&É&ÜìøÏ ÁX¯ó‹ X¯ó<äΔ‘· #ê˝≤ nedüs¡+.
n+‘˚ø±ø£ >±j·T≈£î&ç‘√ u≤≥T $H˚yês¡T ≈£÷&Ü <Ûë´q düe÷~Û˝ÀøÏ yÓ[flb˛>∑\s¡T. Ä˝≤|üq
68 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
‘·s¡yê‘· bÕ&˚ H√yéT‘√y¥T Ä˝≤|üq eTq ‘êq+ e+{Ï~. Ç+<äT˝À Ä ø±\+˝À m+‘√
>ös¡yêìï bı+~q s¡TÁ<äMD b˛ø£&É\T $ì|ækÕÔsTT. >±j·T≈£î\T yêsTT<ë´ìï
nqTø£]düTqÔ ï≥Tº>± nì|ædTü +Ô ~. Bì ‘·sy¡ ê‘· bÕ&˚ <Ûeä ÷sY ‘êfi¯ Á|ü<ëÛ q+>± ñ+≥T+~.
á Á<ÛäT|ü<é <Ûäe÷sY XË’* bÕ‘·ã&ç b˛e&É+‘√ á >±Á‘·+ bÕ&˚ ~qø£sY ¬ø’øÏD° e+{Ï
>±j·T≈£î\T áHê&ÉT ‘·≈£îÿy˚. ‘êHéùdHé dü«j·T+>± bÕ&çq á |ü⁄sê‘·q XË’*ì m≈£îÿe>±
$ì|æ+∫qyês¡T &Ü>∑sY e+X¯düTú\T. (u…’p u≤Áyê, yÓTT>∑˝Ò Ä»+ e+{Ï dæìe÷˝À¢
‘êHéùdHé ‘·q bÕ|ü⁄´˝≤]{° ø√dü+ Kj·÷˝Ÿ |ü<äΔ‹˝À bÕ&ç+#·&É+ X¯ó<äΔ ‘·|üŒì s¡$
X¯+ø£sY $eT]Ù+#ê&ÉT. n~ ì»y˚T. n|üŒ{ÏøÏ Kj·÷˝Ÿ nH˚~ |ü⁄≥ºH˚˝Ò<äT. n+<äT#˚‘·
n~ sêe÷j·TD+ dæìe÷˝À sêeT\ø£ÎDT\#˚‘· wüs÷¡ ,º bÕ´+≥÷ ‘=&ç–+∫q+‘· ‘·|⁄ü Œ)
Á<ÛTä |üÙ* MD Á|üu≤Û e+ m≈£îÿe>± ñqï Ä s√E˝À¢ ø=‘·>Ô ± e∫Ãq dæ‘êsY $<ë«+düT\+<äs÷¡
Ä˝≤|üq, CÀ&é(‘êq+) $wüjT· +˝À MD dü+Á|ü<ëj·÷H˚ï nqTdü]+#ês¡T. m{§NÃ áHê&ÉT
õj·÷ yÓTTVæ≤j·TTB›Hé &Ü>∑s,Y ndü<é n©U≤Hé e+{Ï ø=~›eT+~ ‘·|Œü s¡TÁ<äMD yêsTT+#˚
yês¡T ø£s¡TyÓ’b˛j·÷s¡T. Ä ‘·s¡yê‹ ø±\+˝À Kj·÷˝Ÿ »Hê<äs¡D bı+~+~.
|ü<ìΔÓ $T<√ X¯‘êã›|⁄ü |üPsê«s¡+Δ ˝À J$+∫q ìj·÷eT‘Y U≤Hé, n‘·ì y˚Tq\T¢&TÉ
|òæs√CŸ U≤Hé nH˚ <ä«j·T+ Kj·÷˝Ÿ dü+^‘êìøÏ Hê+~ |ü*ø±s¡ì n+{≤s¡T. dü<ës¡+>¥,
n<ës¡+>¥ nH˚ ø£\+ù|s¡¢‘√ M]<ä›s¡÷ nH˚ø£ ã+~XŸ\T (ø£è‘·T\T) sêXÊs¡T. yê{Ï˝À
ø=ìï M]ì b˛wæ+∫q yÓTT>∑˝Ÿ #·Áø£e]Ô ªªeTVü≤eTà<écÕ s¡+^˝ÒμμqT ø°]Ôdü÷Ô sêdæq$.
1748 ‘·s¡yê‘· M] XË’* Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î yê´|æ+∫+~. n+‘·≈£îeTT+<äT Á<ÛäT|ü<é≈£î
|üø£ÿ yêsTT<ä´+>± ñ+&çq |üKyêCŸ kÕúq+˝À Ä ø±\+˝ÀH˚ ‘·ã˝≤ ÁbÕ#·Ts¡´+˝ÀøÏ
e∫Ã+~. |üKyêCŸ kÕe÷q´+>± >±j·T≈£î&ç‘√ ªª‘·\|ü&ÉT‘·÷μμ ñ+≥T+~. uÛ≤e
Á|ü<ÛëqyÓTÆq Kj·÷˝Ÿ dü+^‘êìøÏ n~ |üìøÏ sê˝Ò<äT. Kj·÷˝Ÿ n+fÒ }Vü≤. Bì
eT÷˝≤\T Væ≤+<äTe⁄\ uÛÑøÏÔ dü+^‘·+˝Àq÷, |ü]¸j·THé, dü÷|ò” dü+Á|ü<ëj·÷˝À¢q÷
ñHêïj·Tì n+{≤s¡T. $\+ã ø±\+˝À HÓeTà~>± kÕπ> \j·T‘√ bÕ&˚~ $\+_‘Y
Kj·÷˝Ÿ. Ç+<äT˝À ˇø£ |ü\¢$, #·s¡D+ ñ+{≤sTT. kÕVæ≤‘·´+ X¯è+>±s¡ |üs¡+>±H√,
uÛÑøÏÔ|üs¡+>±H√ ñ+≥T+~. yê{ÏøÏ dü÷ú\+>± ˇø£ dü«s¡ ìsêàD+, ˝Ò<ë ≥÷´Hé
ñ+≥T+~ ø±ì ø£sêí≥ø£ ø°s¡Ôq˝≤¢>± |üø£&É“+B>± ñ+&É<äT. eTqyêfi¯ófl Hê≥ø£+˝À
|ü<ë´\T bÕ&çq≥Tº>± Kj·÷˝Ÿ me] |ü<‹Δä ˝À yêfi¯ófl e÷≥\ì kÕ>∑Bdü÷Ô bÕ&ÉTø√e#·TÃ.
n+<äTπ≈ ˇπ≈ Kj·÷˝ŸqT Ç<ä›s¡T >±j·T≈£î\T bÕ&ç‘˚ m+‘√ ‘˚&Ü>± nì|ædüTÔ+~.
Ä˝≤|üq\˙ï sê>±ìï ÄyêVü≤q#˚ùd ~X¯>± kÕ>∑T‘êsTT. n+<äTø£ì nyÓ|ü⁄Œ&É÷
\j·Tã<äΔ+>± nì|æ+#·e⁄. ÁøÏj˚T{Ï${°ø°, eT÷&é≈£L dü+ã+~Û+∫q sê>∑ Á|ükÕÔs¡+
ñ+≥T+~. >±j·T≈£î&ÉT Á|ü‹uÛ≤e+‘·T&Ó‘’ ˚ ‘êfi≤qïqTdü]+∫ Kj·÷˝Ÿ bÕ&ÉT‘·÷H˚ sê>±ìï
eTqdüT $|æŒq≥Tº>± $X¯Bø£]+#·>∑\&ÉT. 15 qT+∫ 30 ôdø£+&É¢bÕ≥T kÕπ> ‘êfi¯+
ˇø=ÿø£ÿ Äes¡Ôq+˝À eé~Û #ê˝≤ m≈£îÿe ø£qø£ $\+_‘Y Kj·÷˝À¢ eTH√<Ûäs¡à dü+^‘·+
bÕ&É&ÜìøÏ m+‘√ neø±X¯+ ñ+≥T+~. bÕXÊÃ‘·´ dü+^‘·|ü⁄ dæ+bòı˙˝À¢ yêsTT+#˚
yê]øÏ ùd«#·Ã¤ @ e÷Á‘·eT÷ ñ+&É<äT. @ yÓTTC≤sYº s¡#·qH√ $ì|ædüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT ø£è‹ø£s¡Ô
}Væ≤+∫q≥Tº>± ‘·T.#·. ‘·|Œü ≈£î+&Ü yêsTT+#·&yÉ T˚ n+<äT˝À Á|ü».„ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À
Ä˝≤|üq˝À ùd«#·Ã¤ ñ+≥T+~ ø±ì, yêπ>j Z T· ø±s¡T&ç s¡#q· ˝À dü«+‘· b˛ø£&\É T ô|≥º&ÜìøÏ
ø=~›bÕ{Ï neø±X¯+ e÷Á‘·y˚T ñ+≥T+~. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À e÷Á‘·+ |üP]Ô ùd«#·Ã¤
ñ+≥T+~. Hê\T>∑T dü+>∑‘·T\T ã{°º|üfÒºdæ yÓT|æŒ+#·&É+ ø£wüº+. Á|ü‹ ø£fi≤ø±s¡T&É÷
‘·|üŒìdü]>± sê>∑ dü«s¡÷bÕìï |üP]Ô>± ns¡ú+ #˚düT≈£îì n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT dü«+‘· ø£\Œq‘√
bÕ&Ée\dæedüTÔ+~. ø£sêí≥ø£+˝À˝≤>± Ä˝≤|üq @e÷Á‘·eT÷ #Ój·T´≈£î+&Ü ãT*¢ø°s¡Ôq
bÕ&˚dæ sê>±ìï eTT–+#Ój·T´&É+ ≈£î<äs¡<äT.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+ Á|ü<ëÛ q+>± sê#· <äsê“s¡T˝À¢ ô|]–+~ ø£qø£ Á|üC≤„e+‘·T˝…q’
ÁXÀ‘·\qT yÓT|æŒ+#·&É+ eTTK´\ø£åD+ nsTT+~. ø£sêí≥ø£ dü+^‘êìøÏ <˚yê\j·÷\‘√
dü+ã+<Û+ä ñ+~ ø£qø£ s¡øøÔÏ H£ êï uÛøÑ ÔÏ Á|ü<ëÛ q+. ô|>’ ± kÂ+<äs´¡ + nH˚~ s¡ø,ÔÏ X¯è+>±sê\≈£î
dü+ã+~Û+∫q~ ø£qø£ m+‘· ªªnHêø±]μμ>± ñ+fÒ dü+^‘·+ n+‘· |ü$Á‘·yÓTÆq<äqT≈£îH˚
#Ûê+<ädüT\÷ ñHêïs¡T. ªªVæ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·eT+‘ê n+<äeT+&ûμμ nì ˇø£ Á|üdæ<äΔ
ø£sêí≥ø£ >±j·T≈£î&É÷, n<Ûë´|ü≈î£ &É÷ Hê‘√ |òsæ ê´<äT #˚dTü qÔ ï <Û√s¡D˝Ï À nHêï&ÉT. n+<ä+>±
$ì|æ+#·&Éy˚T ‘·|üŒqT≈£îH˚ dü+^‘·ø±s¡T\Tqï+‘· es¡≈£÷ kÕe÷qT´˝À¢ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙
XË’*π≈ m≈£îÿe Ä<äs¡D \_ÛdüTÔ+<äì H˚qqT≈£î+{≤qT. #ê˝≤eT+~ ø£sêí≥ø£ $<ë«+düT\
˝…ø£ÿq Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ yê]øÏ ÁX¯ó‹X¯ó<äΔ‘· ñ+≥T+~ ø±ì, sê>∑ \ø£åD≤\T ìs¡T›wüº+>±
ñ+&Ü\qï ìj·TeTy˚TMT ñ+&É<äT. Ç+<äT˝À ì»+˝Ò<äT. nkÕ‡+ qT+∫ |ü+C≤uŸ
<ëø±, <äøÏåD≤q eTVü‰sêh, ñ‘·Ôs¡ ø£sêí≥ø£ <ëø± $düÔ]+∫q ÁbÕ+‘·+˝À $$<Ûä XË’\T\T
$&ç$&ç>± s¡÷bı+<ä&É+‘√ sê>∑ \ø£åD≤˝À¢ ø=ìï ‘˚&Ü\T düVü≤»+>± @s¡Œ&É‘êsTT.
dæ\ãdt |ü⁄düÔø±\≈£î e÷Á‘·+ ø£sêí≥ø£ |ü<äΔ‹ì $T+∫q~ ˝Ò<äT.
$\+_‘Y Kj·÷˝Ÿ˝À >±j·T≈£î&ç }Vü≤qTã{Ïº eT+Á<äkÕúsTT qT+∫ Áø£eT+>±
‘ês¡kÕúsTTì #˚s¡T≈£îH˚ sê>∑ Á|ükÕÔs¡+ $qã&ÉT‘·T+~. á dü«s¡ Áø£e÷ìø°, ì+bÕ~>±
ø£<\ä &Üìø° Á<ÛTä |ü<é |üPs¡«s¡+>∑+ ø±e&ÉyT˚ ø±s¡D+. Ç+<äT˝À dü«sê˝Ò eTTK´+— kÕVæ≤‘·´+
ø±<äT. $\+_‘Y Kj·÷˝Ÿ Ä˝≤|üq e+{Ï<˚ ø£qø£ #ê˝≤eT+~ >±j·T≈£î\T <ëì‘√H˚
sê>∑+ yÓTT<ä\Tô|&É‘ês¡T. Bì ‘·s¡yê‘· bÕ&˚ Á<äT‘Y Kj·÷˝Ÿ y˚>∑+>± yÓTT<ä˝…’ n‹
y˚>±ìøÏ #˚s¡T≈£î+≥T+~. ø£˙dü+ ns¡>∑+≥ bÕf…ÆHê kÕπ> á sê>∑ $kÕÔs¡+˝À sê>∑+
&Ó’q$Tø˘‡ n˙ï ø£qã&É‘êsTT. $$<Ûä y˚>±˝À¢ >∑eTø±\÷, ‘êfi¯ $Hê´kÕ\÷, >±j·T≈£î&ç
>±Á‘·Á|ü<äs¡ÙHê, eTH√<Ûäs¡à+ n˙ï ñ+{≤sTT. ªª‘·«s¡>± ‘Ó$T*‘˚μμ u≤>∑T+&ÉTqqT≈£îH˚
ÁXÀ‘·\≈£î Ç~ q#·Ã<äT. ì»yÓTqÆ ªªø£fi≤b˛wüDμμ #ÓjT· ´<ä\T#·T≈£îqï ªªÁ|üuTÑÛ e⁄\μμ ÁbÕ|üø+£ ˝À
ô|]–q dü+^‘·+ ø£qø£ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·T≈£î\T ªª∫e] ãdüT‡μμ f…Æ$T+>¥ >∑T]+∫
70 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
\ø£å´ô|≥ºø£b˛e#·TÃ. Bìï e´‹πsøÏ+∫q ≈£îe÷sY >∑+<Ûäs¡« bÕ‘·‘·s¡+ >±j·T≈£î\T eT÷&ÉT
ì$TcÕ\ ]ø±s¡T¶˝À¢ sê>±ìï n<äT“¤‘·+>± $ì|æ+#·&Üìï Á|ükÕÔ$dü÷Ô, sê>∑+ dü+>∑‹
‘˚\Ã&ÜìøÏ ns¡>∑+≥ |ü≥º&É+ >±j·T≈£î&ç yÓ’|òü\ý˚T nì uÛ≤$+#ês¡T. n+<äTπ≈ Äj·Tq
ˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À ˇπ≈ ˝≤+>¥ ù|¢]ø±s¡T¶˝À¢ Äπsdæ sê>±\T >=|üŒ>± bÕ&Üs¡T. kÕVæ≤‘·´
uÛ≤e+ ≈£÷&Ü #Ó&≈É î£ +&Ü bÕ&Ü\ì nHêïs¡T. @~ @yÓTHÆ ê Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À kÕVæ≤‘ê´ì~
#ê˝≤ ∫qï|”fÒ.
Çø£ ‘·øÿÏ q $wüj÷· \ø=ùdÔ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À dü«sê\T ñ#·Ã]dü÷Ô dü«s¡ ø£\Œq#˚ùd
|ü<‹Δä ì >∑eTì+∫q nãT›˝Ÿ ø£ØyéTU≤Hé≈î£ n~ q∫Ã Äj·Tq Ä |ü<‹Δä ì yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ .
n+<äTπ≈ á s√E˝À¢ düsY>∑yéT bÕ&É&É+ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À ≈£÷&Ü ø=~›>± $qã&ÉT‘·T+~.
ø±ì nø±s¡+‘√ y˚>∑+>± dü«s¡ø£\Œq #˚ùd Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<äΔ‹ #ê˝≤ ø£wüº‘·s¡yÓTÆq<äì
>±j·T≈£î˝…e]¬ø’Hê ‘Ó\TdüTÔ+~. ˇø£ÿ u≤\eTTs¡∞ø£èwüí e÷Á‘·y˚T eTTqe«sY n©U≤Hé,
;ÛyéTùdHé CÀw”, »dtsêCŸ ‘·~‘·s¡T\‘√ E>∑˝Ÿ ã+B ø£#˚Ø˝À¢ ∫e]<ëø± yê]‘√
düe÷q+>± ‘êHé\T bÕ&É>∑*>±s¡T. sê>±\ e÷≥ø=ùdÔ dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$, uÒVü‰>¥ e+{Ï
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\T <äøDåÏ ≤~˝À bÕ|ü⁄´\sY nj·÷sTT. n˝≤π> ø£sêí≥ø£+˝Àì Vü≤+dü<«äÛ ì,
düs¡dü«‹, ø°s¡yêDÏ, #ês¡Tπ≈•, dæ+ùV≤+Á<äeT<ÛäéT+ e+{Ï sê>±\qT Væ≤+<ä÷kÕÔ˙
dü+^‘·ø±s¡T\T H˚s¡TÃ≈£îì ‘·eTXË’*˝À $ì|ædüTÔHêïs¡T.
ˇø£|ü⁄Œ&ÉT Á<ÛäT|ü<éqT yÓqøÏÿ HÓfÒºdæ ªªbÕ|tμμ>± eTT+<äTø=∫Ãq Kj·÷˝Ÿ Ç|ü⁄Œ&ÉT
ªªôV≤Mμμ dü+^‘·+ nsTT+~. Bì ‘·s¡yê‘· X¯è+>±s¡ Á|ü<ÛëqyÓTÆq sƒ¡TÁMT\T e#êÃsTT.
Ç$ s¡e÷s¡$T>± C≤e∞\qT b˛*q$. bÕ&˚~ me¬sH’ ê M{Ï kÕVæ≤‘·´+ Ád”\Ô eTH√uÛ≤yê\H˚
e]ídTü +Ô ~. sƒT¡ ÁMT\≈£î mqTï≈£îH˚ sê>±\T kÕe÷q´+>± C≤q|ü<Xä *’Ë øÏ #Ó+~qy˚ nsTTHê
M{Ïì bÕ&É&É+ ‘˚*ø£ ø±<äT. X¯è+>±sê˙ï, $s¡Vü‰˙ï Á|ü‹uÛ≤e+‘·+>± e]í+#·&Éy˚T
Ç+<äT˝À eTTK´+. kÕVæ≤‘·ý˚Tø±ø£ >∑eTø±\÷, sê>∑Á|ükÕÔs¡+ n˙ï Ç<˚ uÛ≤yêìï
nqTdü]kÕÔsTT. ô|<ä› $<ë«+düT\+<äs¡÷ Kj·÷˝Ÿ‘√u≤≥T, sƒ¡TÁMT\T ≈£÷&Ü bÕ&Üs¡T
ø±ì ã&˚ >∑T˝≤y¥Tn©U≤Hé e+{Ï ñ<ä+› &ÉT\‘√ ‘êqT dü]‘·÷>∑ø£ b˛e#·TÃqqï uÛ≤eq‘√
eTVü‰ >±j·T≈£î&Ó’q nMTsYU≤Hé e÷Á‘·+ sƒ¡TÁMT\T bÕ&É˝Ò<äT. |ü+‘=$Tà<√ X¯‘êã›+˝À
ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝À yêõ<é n©cÕ <äsê“s¡T˝À yÓTT<ä≥>± s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îqï sƒ¡TÁMT˝À¢ ‘·s¡yê‹
ø±\+˝À |ü+C≤;, \ø√ï, u…Hê¬sdt yÓTT<ä˝q’… u≤D°\T Á|üd~æ ≈¬Δ ø±ÿsTT. sƒT¡ ÁMT˝À¢ m≈£îÿe>±
yê&˚ |üVü‰&û, |æ\÷, ø±|ò” e+{Ï sê>±\‘√ y˚\ø=B› dæìe÷ bÕ≥\÷ e#êÃsTT.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+˝À Á|ü<ëÛ q+>± Kj·÷˝Ÿ, sƒT¡ ÁMT˝Ò bÕ&É‘ês¡T. M{ÏøH£ êï ‘·≈î£ ÿe>±
bÕ&˚$ ‘·sêHê\÷, uÛ»Ñ q\÷. ‘·sêHê\T eTq ‹˝≤¢Hê\ e+{Ï$. M{Ï˝À yê&˚ e÷≥\T
ns¡ú+˝Òì$ ø±e˙, yê{Ï˝À ø=ìï |ü]¸j·THé |ü<ë\T+{≤j·T˙ nMTsY U≤Hé ø=ìï
dü+<äsê“¤˝À¢ $e]+#ês¡T.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+ $q&ÜìøÏ ô|<ä>› ± bÕ+&ç‘´· + nedüs+¡ ˝Ò<Tä . kÕVæ≤‘ê´ìï
>∑T]+∫ |üP]Ô>± eT]∫b˛sTT sê>∑d«ü s¡÷bÕ˙ï, sê>∑u≤Û yêìï >∑T]Ô+∫ Äq+~+#·>*∑ –‘˚
#ê\T. dü«sê\ì düŒè•+#·&É+, dü«sê\ eT<Ûä´ qT+&˚ dü+ã+<Ûë\ì s¡ø£s¡ø±\T>±
$ì|æ+#·&É+ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*– ñ+{≤sTT. HÓeTà~>± kÕπ> sê>∑ Á|ükÕÔs¡+˝À
Vü≤&Ü$&ç ˝Ò≈£î+&Ü sê>∑+˝À ‘êqT ©qeTe⁄‘·÷, ÁXÀ‘·*ï eTT+#Ó‘·TÔ‘·÷Ô ñ+&É&Éy˚T
>±j·T≈£î&ç \ø£å´+. sê>∑ \ø£åD≤\≈£î uÛÑ+>∑+ ø£\>∑≈£î+&Ü Á|ü‹ ø£#˚Ø˝Àq÷, Á|ü‹
sê>∑+˝Àq÷, Á|ü‹ >±j·T≈£î&É÷ dü«ø£b˛\ø£*Œ‘·yÓTÆq dü+>∑‘·T\T y˚kÕÔ&ÉT ø£qø£ sê>∑
Á|ükÕÔs¡+˝À yÓ’$<Ûä´+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. Bìe\¢ sê>±\ dü«uÛ≤e+ ≈£÷&Ü $düÔè‘·+ ne⁄‘·÷
ñ+≥T+~. ˇø=ÿø£ÿ |òüTsêHê dü+Á|ü<ëj·÷ìï ã{Ïº ˇπ≈ sê>±ìøÏ mH√ï s¡ø±˝…’q
Á{°{ŸyÓT+≥÷¢, b˛ø£&É\÷ @s¡Œ&É‘êsTT. |ü&çø£≥Tº sêfi¯fl‘√ eT÷dü |ü<äΔ‹˝À ñ+&É<äT.
nqTø£åDeT÷ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À˝≤>± >∑eTø±\T |ü*øÏ+#˚ dü«uÛ≤e+ ñ+&É<äT ø£qø£
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À sê>±˝Òø±ø£ dü«sê\ n+<ëìï ÄkÕ«~+#·&ÜìøÏ M\T+≥T+~. XÊÁd”j Ô T·
dü+^‘·+ n+fÒ |üP]Ô>± Çq|ü >∑T–Zfi¯ófl ø±qedüs¡+ ˝Ò<äT. eTqdüT≈£î Vü‰sTT>± ñ
+&É&É+ ≈£÷&Ü eTTKý˚T. n+<äTπ≈ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>∑ \ø£åD≤\≈£î uÛÑ+>∑+ø£\>∑≈£î+&Ü
yê{Ïì \*‘· dü+^‘êìø°, dæìe÷ bÕ≥\≈£÷ yê&ÉTø√e#·TÃ. ‘˚*ø£>± ÄkÕ«~+#·
>∑*–q+‘· e÷Á‘êq n~ ‘˚*ø£ dü+^‘·+ nsTTb˛<äT.
qe+ãsY 2005
72 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
2. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±Á‘· dü+^‘·+˝À |òüTsêHê\T

Á|ü‹ ø£fi≤ø±s¡T&çø° ˇø£ XË’* ñ+≥T+~. kÕVæ≤‘·´+˝Àq÷ dü+^‘·+, ∫Á‘·˝ÒKq+
yÓTT<ä˝…’q \*‘· ø£fi¯˝À¢q÷ Ç~ Á|üdüTŒ¤≥+>± ø£qã&ÉT‘·÷ ñ+≥T+~. Ç+<äT˝À e´øÏÔ>∑‘·
yÓ’K] ø=+‘·es¡≈£÷ ñqï|üŒ{Ïø° >∑Ts¡Te⁄e<ä›, ˝Ò<ë •ø£åD≤\j·T+˝À H˚s¡TÃ≈£îqï |ü<äΔr,
Äø£[+#·T≈£îqï yÓTfi¯ó≈£îe\÷ ø£fi≤ø±s¡T\ XË’*ì Á|üuÛ≤$‘·+ #˚kÕÔj·Tqï~ ‘Ó*dæq<˚.
uÛ≤s¡rj·T XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À Bìï <äøÏåD≤~q u≤D° n˙, ñ‘·Ôsê~q |òüTsêHê
dü+Á|ü<ëj·TeT˙ n+{≤s¡T. |òüTsêHê nH˚ e÷≥ Çø£ÿ&É ªª>=|üŒμμ nH˚ ns¡ú+˝À ø±ø£
|òTü sY, ˝Òø£ >∑èVü≤+ nH˚ Væ≤+B ns¡+ú ˝À yê&Éã&ÉT‘·T+~. n+fÒ dü+^‘·X*’Ë ˇø£ ªªÇ+{Ïμμ,
˝Ò<ë ≈£î≥T+ã|ü⁄ dü+Á|ü<ëj·T+>± nqTø√e#·TÃ. >∑Ts¡Te⁄ bÕ{Ï+∫q XË*’ ì n‘·ì •wüß´\T
nqTdü]+#·&É+ #ê˝≤ dü+<äsê“¤˝À¢ ø£ì|ædüTÔ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À
<ë«s¡+ yÓ+ø£≥kÕ«$T Hêj·TT&ÉT >±] Á|üu≤Û e+ Äj·Tq ≈£îe÷¬sÔ eT+>∑‘êj·÷s¡T, •wüß´&ÉT
e÷¬sfi¯fl π≈X¯esêe⁄ ‘·~‘·s¡T\ ejÓTT*Hé |ü<äΔ‹˝À ø£ì|ædüTÔ+~. n˝≤π> áeTì
X¯+ø£sX¡ ÊÁdæ>Ô ±] XË*’ Äj·Tq •wüß´&Óq’ ∫{Ïuº ≤ãT MD˝À ø£qã&˚~. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<‘Δä T· ˝À¢
ˇø=ÿø£ÿ >∑Ts¡TeP ‘·q ã+<ÛäTe⁄\≈£÷, •wüésêZìø° ‘·q |òüTsêHê |ü<äΔ‘·T\ìï{Ï˙ H˚]Œ,
n$ ø=qkÕπ>˝≤ #·÷&É&É+ |ü]bÕ{Ï.
ñ‘·sÔ ¡ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À yÓTT>∑˝Ÿ ‘·~‘·s¡ sêC≤kÕúHê\ ÁbÕuÛeÑ + ‘·>T∑ eZ TTK+ |ü{≤ºø£
ø£fi≤ø±s¡T\≈£î dü+kÕúHê\˝À \_Ûd÷ü Ô e∫Ãq Ä<äsD ¡ ‘·>kZ∑ Õ–+~. |ü+‘=$Tà<√ X¯‘êã›+
e#˚ÃHê{ÏøÏ dü+^‘·ø±s¡T\T ‘·eT XË’*ì |òüTsêHê\ ù|s¡T‘√ dü+s¡øÏå+#·Tø√e&É+ yÓTT<ä\T
ô|{≤ºs¡T. <ÛäHês¡®q ø√düeTì Ms¡+‘ê ô|<ä› |ü≥ºD≤\≈£î ‘·s¡* ‘·eT dü+Á|ü<ëj·÷\≈£î
Äj·÷ }fi¯fl ù|s¡q¢ T ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e&É+ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. n+<äTe\¢H˚ C…|’ Pü sY |òTü sêHê
n˙, ÄÁ>± |òüTsêHê n˙ ù|s¡T¢ $qã&ÉT‘·÷ ñ+{≤sTT.
ø=ìï dü+Á|ü<ëj·÷\≈£î ‘·s¡‘·sê\ qT+N #ê]Á‘·ø£+>± ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+fÒ ø=ìï
|òüTsêHê\T >=|üŒ Á|üMDT˝…’q ˇø£]<ä›s¡T ø£fi≤ø±s¡T\‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq ñ<ä+‘ê\T ≈£÷&Ü
ñHêïsTT. m˝≤ Äs¡+uÛÑyÓTÆq|üŒ{Ïø° Çs¡ejÓ÷´ X¯‘êã›+ yÓTT<ä\j˚T Hê{ÏøÏ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙
dü+^‘·+˝À nH˚ø£ dü+Á|ü<ëj·÷\T ù|s¡T dü+bÕ~+#·T≈£îHêïsTT. M{Ï˝À XË’*ìã{Ïº
ˇø=ÿø£ÿ<ëìø° ˇø√ÿs¡ø£+ Á|ü‘˚´ø£‘· @s¡Œ&ç+~. Ç~ ø£#˚Ø #˚ùd |ü<äΔ‹˝ÀH˚ ø±ø£ H˚πsŒ
|ü<‹Δä ˝Àq÷, kÕ<Ûqä #˚ùd |ü<‘Δä T· ˝À¢q÷ ≈£÷&Ü ø£qã&˚~. XÊÁd”j Ô T· sê>±\q÷, ø£è‘·T\q÷
ne>±Vü≤q #˚dTü ≈£îH˚ XË*’ ˝Àq÷, ÄyêVü≤q #˚ùd |ü<‹Δä ˝Àq÷, >∑eTø±\q÷, dü+>∑‘T· \q÷,
dü«sê\q÷ |ü*øÏ+#˚ $<Ûëq+˝Àq÷ dü+Á|ü<ëj·÷\ eT<Ûä´ ‘˚&Ü\T ø£qã&É‘êsTT. Ä
ø±s¡D+>± <äøÏåD uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ø£Hêï yÓ’XÊ\´+˝À m≈£îÿe ñqï≥T e+{Ï ñ‘·Ôs¡
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À $$<Ûä XË’\T\ eT<Ûä´ _Ûqï‘·«eT÷, e´‘ê´kÕ\÷ düŒwüº+>± ø£qã&É‘êsTT.
>∑T»sê‘Y qT+∫ nkÕ‡+<ëø±q÷, ø£oàs¡T qT+∫ ñ‘·Ôs¡ø£qï&É ÁbÕ+‘·+ <ëø±q÷
ÁbÕ#·Ts¡´+˝À ñqï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+˝À kÕúìø£ \ø£åD≤\T m≈£îÿe>± ø£qã&É≥+˝À
ÄX¯Ãs¡´+ ˝Ò<äT. á s√E˝À¢ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+ n+fÒ Á|ü<Ûëq+>± Kj·÷˝Ÿ >±q+
nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ñ+~. |òüTsêHê\ |ü<äΔ‹ Kj·÷˝Ÿ >±Á‘êìπ≈ø±ø£ ñ|üXÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·+˝Àì uÛ≤>±˝…’q sƒ¡TÁMT, ‘·sêHê, sƒ¡bÕŒ yÓTT<ä˝…’q >±q $X‚cÕ\≈£÷, yêsTT<ë´\
XË\’ T\ø° ≈£÷&Ü e]ÔdTü +Ô ~. Ç|ü⁄Œ&ÉT ø=ìï Á|üd<æ yΔä TÓ qÆ |òTü sêHê >±Á‘· XË\’ T\ $esê\q÷,
ñ<ëVü≤s¡D\q÷ #·÷<ë›+. á yê´dü+˝À Á|ü‹ |òüTsêHê˝Àq÷ >±j·T≈£î&ç ù|s¡T‘√ düVü‰
$esê\ìï{Ï˙ Çe«&É+ nkÕ<Û´ä yÓTqÆ |üì. Bìï |òTü sêHê\ düeTÁ>∑yTÓ qÆ #·]Á‘·>± ø±≈£î+&Ü
ˇø=ÿø£ÿ XË’*˙ $$<Ûä ø£fi≤ø±s¡T\T m˝≤ nqTdü]+#ês√ ñ<ëVü≤s¡D\qT Ç#˚Ã s¡#·q>±
e÷Á‘·y˚T |ü]>∑DÏ+#ê*.
>±«*j·TsY |òTü sêHê
|òüTsêHê˝À¢ bÕ‘·B, m≈£îÿe ù|s¡Tbı+~qB >±«*j·TsY |òüTsêHê. eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ
ñ‘·sÔ ¡ ÁbÕ+‘·|⁄ü >±«*j·TsY es¡+ ‘êHéùdHé »qàdü\ú +>± #ê]Á‘·øy£ TÓ qÆ ~. nø£“sY Ä<ä]+∫q
eTVü‰ >±j·T≈£î&ÉT ‘êHéùdHé Á<äT|ü<é (Á<ÛTä e|ü<)ä XË*’ øÏ ÁbÕ#·Ts¡´+ ø£*Œ+#ê&Éì n+{≤s¡T.
m+‘√ ÁX¯ó‹ X¯ó<äΔ‘·‘√, n‹ ì+bÕ~>± kÕπ> á XË’*˝À >±Á‘·+, s¡TÁ<äMD≤ yê<äq+
m≈£îÿe>± »]π>$. á |ü<äΔ‹˝À ø£è‹ eT÷\s¡#·q≈£î $<Û˚j·T‘· m≈£îÿe>±q÷, eTH√
<Ûäs¡àXË’*˝À #˚ùd ø£\Œq ‘·≈£îÿe>±q÷ nì|æ+#˚~. |ü<ÓΔì$T<√ X¯‘êã›+ eT<Ûä´ ø±\+˝À
sê>±ìï Kj·÷˝Ÿ |ü<äΔ‹˝À bÕ&É&É+ yÓTT<ä\sTT+~. Kj·÷˝Ÿ n+fÒ }Vü≤, ˝Òø£ uÛ≤eq
nqTø√e#·TÃ. ˇø£ sê>∑+˝À, ˇø£ ‘êfi¯+˝À dü«s¡ s¡#·q #˚dæq ø£è‹ì >±j·T≈£î\T
‘·eT≈£î ‘√∫q≥Tº>± (nø£så ê˝≤) bÕ&˚|<ü ‹Δä Ç~. Bìï s¡e÷s¡$T>± eTq yêfi¯ófl |ü<ë´\T
bÕ&˚ $<Ûëq+‘√ b˛\Ãe#·TÃ. ≥÷´Hé ˇø£fÒ nsTTq|üŒ{Ïø° me] <Û√s¡DÏìã{Ïº yês¡T
ˇø=ÿø£ÿ#√≥ kÕ>∑Bdü÷Ô ñ+{≤s¡T.
>±«*j·TsY |òüTsêHê yês¡T Kj·÷˝Ÿ bÕ&˚ |ü<äΔ‹ì ÁbÕe÷DÏø£yÓTÆq~>± >∑T]Ô+∫,
‘·øÏÿq >±Á‘· XË’\T\qT <ëì‘√ b˛\Ã&É+ |ü]bÕ{Ï. n+‘˚ø±ø£ ‘·øÏÿq |ü<äΔ‘·T\˙ï <ëì
qT+#˚ |ü⁄{≤ºj·Tì ≈£÷&Ü n+{≤s¡T. \ø√ïøÏ #Ó+~q q‘·Hé|”sY ãøå˘ nH˚ >±j·T≈£î&ÉT
>±«*j·TsY≈î£ e∫Ã dæsú |¡ &ü Ü¶&˙É , n‘·ì eTqeT\T Vü≤<ä÷U› ≤Hé, Vü≤dü÷‡U≤Hé nH˚ Ç<äs› ÷¡
>±«*j·TsY >±Á‘· XË*’ ì ÁbÕs¡+_Û+#ês¡˙ ‘Ó\Tk˛Ô+~. (M] düe÷~Û Á|üdTü ‘Ô +· #Ó‘≈Ô· î£ |üŒ\
eT<Û´ä ªªn\sês¡T‘√+<äìμμ >öØ sê+Hêsêj·TDY nH˚ $˝Òø]£ bò˛{À‘√ düV‰ü Á|ü#T· ]+∫+~!)
ã&˚ eTVü≤eTà<éU≤Hé nH˚ eTs=ø£ \ø√ï >±j·T≈£î&ÉT >±«*j·TsY >±Á‘·+˝À ‘êHé
(ªªnμμ ø±s¡+‘√ y˚>∑+>± dü«sê\qT |ü*øÏ+#·&É+) bÕ&˚ |ü<äΔ‹ì Á|üy˚X¯ô|{≤º&É≥. á
XË*’ øÏ eTs=ø£ eékÕú|≈ü î£ &ÉT q‘·÷Uú ≤Hé. >±«*j·TsY |òTü sêHê eTTK´ \ø£Då ≤˝À¢ düsfi¡ ‘¯ «· +,
74 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ÁXÀ‘·\qT ‹ø£eTø£ ô|≥º≈£î+&Ü sê>±ìï M˝…’q+‘· düŒwüº+>± |ü*øÏ+#·&É+, ø£è‹(s¡#·q)ì
Á|ü<ÛëqyÓTÆq~>± |ü]>∑DÏ+∫, sê>∑ \ø£åD≤\qT <ëì <ë«sê Á|üø£{Ï+#·&É+ yÓTT<ä˝…’q$
ñ+{≤sTT. Vü≤<ä÷U› ≤Hé s¬ +&√ ≈£îe÷s¡T&ÉT s¡V≤ü eT‘YU≤Hé (1852-1922) >±j·T≈£î&ÉT>±
ù|s¡Tbı+&É&Éy˚Tø±ø£, n+‘·≈£î eTT+<äT >±«*j·TsY >±Á‘·XË’*˝À ø£qã&Éì uÛ≤y√<˚«>±ìï
Á|üy˚X¯ô|{≤º&ÉT. (øÏsêHê dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ Ä<äT´&Ó’q nãT›˝Ÿ ø£Ø+U≤Hé Ç‘·ì bÕ≥ $ì
‘·q XË’*ì eTè<äTe⁄>± e÷s¡TÃ≈£îHêï&É≥.) Vü≤<ä÷›U≤Hé ô|<ä› ø=&ÉT≈£î eTVü≤eT<é U≤Hé
nH˚ n‘·ì e<ä› u≤\ø£èwüí ãTyê Ç#·Ã¤˝Ÿ ø£s¡+Jø£sY (1849-1927) nH˚ >±j·T≈£î&ÉT
•wü´]ø£+ #˚dæ, >±«*j·TsY XË’*ì eTVü‰sêh ÁbÕ+‘ê\≈£î |ü]#·j·T+ #˚XÊ&ÉT. n˝≤π>
q‘·÷úU≤Hé ≈£îe÷s¡T&ÉT ìkÕsY VüQùd‡Hé U≤Hé (Ç<˚ ù|s¡T>∑\ eTs=ø£ ‘·s¡yê‹ ‘·s¡+
>±j·T≈£î&ÉT düVü≤kÕ«Hé |òüTsêHê≈£î #Ó+~qyê&ÉT) sêeTø£èwüíãTyê yêCÒ (1871-1945)
nH˚ eTVü‰sêh >±j·T≈£î&çøÏ >∑Ts¡Te⁄. ‘=*‘·s¡+ ñkÕÔ<é\ eTs=ø£ •wüß´&ÉsTTq X¯+ø£sY
|ü+&ç‘Y nH˚ Äj·Tq e<ä› Äj·Tq ø=&ÉT≈£î ø£ècÕísêe⁄ (1893-1989) H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT.
á $<Û+ä >± •wü´ Á|ü•wüß´\ <ë«sê >±«*j·TsY >±Á‘·+ ‘·«s¡˝ÀH˚ ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+<äkÕ–+~.
u≤\ø£èwüí ãTyê •wüß´\˝À $wüßí ~>∑+ãsY |ü\÷düÿsY (1872-1931) Á|üd<æ Tä &Δ TÉ .
H˚{øÏ ° y˚\ø=B› $<ë´s¡T\ú ≈£î Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘· •ø£Då ì#˚Ã >±+<Ûsä «¡ eTVü‰$<ë´\j·÷ìøÏ
áj·TH˚ eékÕú|≈ü î£ &ÉT. áj·Tq ˇø£ dü«s¡ dü+≈π ‘· s¡#H· ê |ü<‹Δä ì ≈£÷&Ü Á|üyX˚ ô¯ |{≤º&TÉ .
ù|<ä]ø£+, ø£cÕº\ eT<Ûä´ ø=qkÕ–q áj·Tq J$‘êìøÏ ‘·s¡yê‹ <äX¯˝À n+<Ûä‘·«+
≈£÷&Ü ‘√&ÉsTT+~. nsTT‘˚ ñ|ü⁄Œ dü‘ê´Á>∑Vü≤ dü+<äs¡“¤+˝À ªªs¡|òüTT|ü‹ sê|òüTeμμ ^‘ê˙ï,
ø±+Á¬>dt eTVü‰düuÛÑ˝À¢ ªªe+<˚e÷‘·s¡+μμ ^‘ê˙ï dü«s¡|ü]∫ bÕ&çq yê&ÉT>± áj·Tq≈£î
ù|s¡T+&˚~. áj·Tq •wüß´˝À¢ ù|s¡T yÓ÷dæqyês¡T $Hêj·Tø˘sêe⁄ |ü≥«s¡ΔHé, z+ø±sYHê<∏é
sƒê≈£÷sY, _.ÄsY.<˚yé<ÛäsY, Hêsêj·TDsêe⁄ yê´dt, ‘·~‘·s¡T\T+&˚yês¡T. Ms¡+‘ê m+‘√
eT+~ •wüß´\qT ‘·j÷· s¡T #ÓjT· ´&É+‘√ >±«*j·TsY dü+Á|ü<ëj·T+ H˚{øÏ ° ø=qkÕ>∑T‘√+~.
sêeTø£èwüí ãTyê yêCÒ •wüß´&ÉT BHêHê<∏é eT+π>X¯ÿsY (1900-1942) (\‘ê ‘·+Á&ç)
eTsêØƒ Hê≥ø±˝À¢ q≥ >±j·T≈£î&ÉT>± n<äT“¤‘·yÓTÆq Á|ü‹uÛÑ ø£qã]#ê&ÉT.
$wüßí ~>∑+ãsY |ü\÷düÿsY @¬øø’ £ |ü⁄Á‘·T&ÉT &ç.$.|ü\÷düÿsY (1921-1955) m≈£îÿe
ø±\+ J$+#·q|üŒ{Ïø° m+‘√ eT+∫ dü+^‘êìï n+~+#ê&ÉT. HÍcÕ<é dü«s¡|ü]∫q
u…’p u≤Áyê dæìe÷˝À u…’p bÕÁ‘·≈£î bÕ&çq~ Ç‘·H˚. >±«*j·TsY dü+Á|ü<ëj·T+˝Àì
düT>∑TD≤\˙ï áj·Tq >±Á‘·+˝À $qe#·TÃ. ÁXÊeýÓTÆq >=+‘·÷, düŒwüºyÓTÆq ñ#êÃs¡D≤,
uÛÒwü»+˝Òì yÓ’KØ, düeTÁ>∑yÓTÆq ne>±Vü≤Hê &ç.$.|ü\÷düÿsY bÕ≥˝À $qã&É‘êsTT.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\ |ü]#·j·T+ #˚düTø√e&ÜìøÏ áj·Tq bÕ&çq bÕ‘· ]ø±s¡T¶\T #ê˝≤
ñ|üj÷Ó >∑øs£ +¡ . Hêsêj·TDsêe⁄ yê´dt ≈£îe÷s¡T&ÉT $<ë´<Ûsä Y yê´dt ≈£L&Ü &ç.$. |ü\÷düÿsY
XË’*˝ÀH˚ bÕ&É‘ê&ÉT. eTT+u≤sTT $X¯«$<ë´\j·T+ dü+^‘· $uÛ≤>±ìøÏ n~Û|ü‹>± |ü<äM
$s¡eTD #˚dæq $<ë´<ÛäsY $$<ÛäuÛ≤s¡‹ πs&çjÓ÷˝À ªªdü+^‘Y dü]‘êμμ ø±s¡´Áø£eT+ <ë«sê
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìï ÁXÀ‘·\≈£î |ü]#·j·T+ #˚ùdyê&ÉT.
ˇπ≈ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q dü+^‘êìï m+‘· eT+~ >±j·T≈£î\T mìï $_Ûqï
sê>±˝À¢ $ì|æ+∫Hê yê] <Û√s¡DT˝À¢ b˛*ø£\T ø£ì|ækÕÔsTT. m+‘√ ns¡T<Ó’q s¡Vü≤eT‘Y
U≤Hé, j·TeTHé ]ø±]¶+>∑T \_Û+#·&+É eTq n<äèwüyº T˚ . >±«*j·TsY |òTü sêHê≈£î ù|s¡T‘Ó∫Ãq
&ç.$. |ü\÷düÿsY bÕ&çq >ö&ÉkÕs¡+>¥ sê>∑+, Hêsêj·TDsêe⁄ yê´dt bÕ&çq K+u≤e‹
sê>∑+, sêeTø£èwüíãTyê bÕ&çq Ke÷#Y sê>∑+, $Hêj·Tø˘ sêe⁄ |ü≥«s¡ΔHé bÕ&çq CÀ>¥
sê>∑+, z+ø±sYHê<∏é Á|ü<Ûëq+>± ãè+<ëe˙ kÕs¡+>¥ sê>∑+˝À bÕ&çq MTsêuÛÑ»Hé,
$<ë´<Ûäsê«´dt π≈<ësY sê>∑+˝À bÕ&çq s¡#·Hê n˙ï >±«*j·TsY XË’*øÏ #Ó+~qy˚qì
$q>±H˚ ‘Ó\Tdü÷Ô ñ+≥T+~. @Hê&√ ˇø£]<ä›s¡T yÓTT<ä\Tô|{Ïºq >±Á‘·XË’* mìï ‘·sê\T
>∑&∫ç q|üŒ{Ïø° m+‘· #·øÿ£ >± ø=qkÕ>∑T‘√+<√ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ Ç≥Te+{Ï ]ø±]¶+>∑T\T
ñ|üj÷Ó >∑|&ü ‘É êsTT.
øÏsêHê dü+Á|ü<ëj·T+
eTs=ø£ Á|üd<æ yΔä TÓ qÆ |òTü sêHê øÏsêHê dü+Á|ü<ëj·T+. Bìï HÓ\ø=*Œqyês¡T nãT›˝Ÿ
ø£ØyéT U≤Hé, Äj·Tq <ä>]Z∑ ã+<ÛTä e⁄ nãT›˝Ÿ eV”≤<éU≤Hé. (eV”≤<éU≤Hé eTs=ø£ >±j·T≈£î&ÉT
nMTsYU≤Hé≈£î Áù|s¡Dì∫Ãq $<ë«+düT&ÉT). øÏsêHê |òüTsêHê Kj·÷˝Ÿ, sƒ¡TÁMT\T bÕ&˚
|ü<äΔ‘·T\˝À $|ü¢yê‘·àø£ e÷s¡TŒ\T ‘Ó∫Ã+~. ‘·øÏÿq XË’\T\≈£î _Ûqï+>± dü+^‘êìï
ÄVü‰<¢ øä s£ +¡ >±, ˇø£ #·\ì¢ ñ<ë´qeq+˝À ÁXÀ‘·\T $Vü≤]düTqÔ ï uÛ≤eqqT ø£*–+#˚~>±,
Vü≤è<ä´+>±, ‘ê<ä‘à· ´‘· ø£*–dü÷Ô ñ+&˚~ á >±j·Tq |ü<‹Δä . düTK+>±, uÛ≤ek˛Œ¤sø¡ +£ >±,
ø£sT¡ Ds¡d+ü ñ{Ï|º &ü ˝˚ ≤ kÕπ> sê>∑ $kÕÔsêìøÏ á dü+Á|ü<ëj·T+ ô|{Ï+º ~ù|s¡T. ø£ØyéTU≤Hé
bÕ&ÉT‘·÷+fÒ Äj·Tq n+‘·sê‘·à˝Àì ñ‘·ÔeT >∑TD≤\˙ï X¯ã›s¡÷|ü+˝À <√´‘·ø£eTj˚T$.
ÁXÀ‘·\T Äq+<ëÁX¯óe⁄\Tsê˝ÒÃ sê>∑ uÛ≤eeT÷, düTìï‘·yÓTÆq >∑eTø±\÷, ÄØÔ, Äy˚<äHê
Äj·Tq bÕ&çq nH˚ø£ ]ø±s¡T¶\˝À eTq+ $qe#·TÃ. Äj·Tq •wüés¡Z+˝À Á|üdæ<äTΔ˝…’q
Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&ÉT düTπsXŸu≤ã÷ e÷H˚, ≈£îe÷¬sÔ V”≤sêu≤sTT ã&√<˚ø£sY, ÄyÓT #Ó˝…¢\T
düs¡dü«r sêDÒ, yê]e<ä› •ø£åD bı+~q Á|üuÛ≤ nÁ‘˚ ‘·~‘·s¡T\÷ ñHêïs¡T.
u…ôV≤πs ãTyê, u≤\ø£èwüãí Tyê ø£|˝æ XÒ «¯ ], <äXs¯ <¡ Tä∏ ãTyê eTTfi‚ Äj·Tq≈£î •wüß´\T.
s√wüHêsê uÒ>∑+ (ø£Ø+U≤Hé ‘·eTTà&ÉT nãT›˝Ÿ Vü≤ø˘ ≈£îe÷¬sÔ) ≈£÷&Ü ˇø£ •wüß´sê\T.
ø£Ø+U≤Hé •wüß´&Ó’q düyêsT÷ >∑+<Ûäs¡« e<ä› >∑+>∑÷u≤sTT Vü≤+>∑˝Ÿ, ãdüesêCŸ>∑Ts¡T,
|òæs√CŸ <ädü÷ÔsY, ;ÛyéTùdHé CÀw” e+{Ï ~>∑ZC≤\T dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T. Ms¡T ø±ø£ á
•wü´ es¡Z+˝À õ‘˚+Á<ä n_Ûùwø°, s¡dæø˘˝≤˝Ÿ n+<Ûë]j·÷, ø£ècÕí Vü≤+>∑fiŸ, e÷<Ûäe>∑T&ç
‘·~‘·s¡T \THêïs¡T. >±«*j·TsY XË’*˝Àq÷, ‘·øÏÿq dü+Á|ü<ëj·÷˝À¢q÷ kÕVæ≤‘ê´ìø°,
\j·T≈£÷, dü«sê\≈£÷ düe÷q ¨<ë ñ+≥T+~ ø±ì øÏsêHê |òTü sêHê˝À dü«s¡yT˚ eTTK´+.
ª‘ê˝Ÿ >∑j÷· ‘√ u≤˝Ÿ >∑j÷· . düTsY >∑j÷· ‘√ düs>Y j ∑ ÷· μ (‘êfi¯+ ‘·|Œæ ‘˚ yÓ+Á≥Tø£ sê*+<äqT
ø√e#·TÃ. dü«s¡+ ‘·|æŒ‘˚ ‘·\ ‘Ó–qfÒº) nH˚ #Û·˝ÀøÏÔ ø£ØyéTU≤Hé<˚q+{≤s¡T. ø£ØyéTU≤Hé
76 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
bÕ&çq \*‘Y sê>∑+, düTπsXŸu≤ã÷ e÷H˚ bÕ&çq Ke÷#Y sê>∑+, düyêsT÷ >∑+<Ûäs¡«
bÕ&çq ø√eT˝Ÿ ]wüuŸÛ nkÕeØ sê>∑+, V”≤sêu≤sTT bÕ&çq sêyéTø£©sê>∑+, ìdü‡+<˚V≤ü +>±
ˇπ≈ XË’*øÏ Á|ürø£\T. düyêsT÷ >∑+<Ûäs¡«≈£î •wü´]ø£+ #˚dæq ãdüesêCŸ >∑Ts¡T (ãdü+‘Y
eTTU≤]), ;ÛyéTùdHéCÀw” (CÀ–j·÷) ‘·~‘·s¡T\+<äs¡÷ øÏsêHê XË’*øÏ yês¡düT˝Ò. ‘·øÏÿq
|òüTsêHê˝≤¢π> á XË’*˝À •ø£åD bı+~qyês¡T øÏsêHê dü+Á|ü<ëj·÷ìï ø=qkÕ–düTÔHêïs¡T.
yê] ù|s¡¢˙ï Çø£ÿ&É ñ<äVü≤]+#·&É+ #ê˝≤ ø£wüº+.
ÄÁ>± |òüTsêHê
øÏsêHê |òüTsêHê eTè<äT‘ê«ìøÏ ù|s¡Tbı+~q~ ø±>± ÄÁ>± |òüTsêHê >±q+
ã\e‘·Ôs¡+>±, <ä÷≈£î&ÉT>±, s¡÷ø£å+>± ñ+≥T+~. K+>∑TeTì yÓ÷π> >=+‘·T‘√ m\T¬>‹Ô
bÕ&ÉT‘·Tqï >±j·T≈£î&ç ã\yÓTÆq >∑eTø±\ $Hê´kÕ\‘√ kÕπ> bÕ≥≈£î Ç~ nqTyÓ’qXË’*.
á dü+Á|ü<ëj·T+˝À >±«*j·TsY b˛ø£&É\T ø=ìï $T–* ñ+&É&É+‘√ ø£è‹øÏ ø=+‘·
ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+≥T+~. \j·T˝Àì >∑‘T· \ô|’ (\j·Tø±Ø) ÁX¯<ôΔä |≥º&+É ≈£÷&Ü ø£ì|ædTü +Ô ~.
n+<äT#˚‘· nø±s¡+˝À ø±≈£î+&Ü, ø£è‹˝Àì kÕVæ≤‘ê´H˚ï \j·Tã<äΔ+>± e÷]Ã bÕ&É&É+
á XË’*˝Àì Á|ü‘˚´ø£‘·.
‘·eT ‘·eT |òüTsêHê\ >∑T]+∫ m+‘√ ÁbÕNq #·]Á‘· ñqï≥Tº>± #Ó|ü⁄Œø√e&É+
ø=+<äs¡T dü+^‘·E„\ ]yêE. ÄÁ>± |òüTsêHê |ü<Ûëï\T>√ X¯‘êã›+˝ÀH˚ yÓTT<ä˝…’+<äì
ø=+<äs¡+{≤s¡T. yÓTT<ä{À¢ Ms¡+‘ê Á<ÛäT|ü<é e÷<ÛäsY |ü<äΔ‹˝À ªªH√+‘√+μμ Ä˝≤|üq\‘√
bÕ&˚yês¡T. |òTü >π Z KT<ë ãøå˘ nH˚ >±j·T≈£î&ÉT (1790-1880) ÄÁ>± |òTü sêHê˝À Kj·÷˝Ÿ
|ü<‹Δä ì Á|üyX˚ ô¯ |{≤º&≥É . Bì |ò*ü ‘·yT˚ $T≥+fÒ ˇø£ÿ ÄÁ>± |òTü sêHê >±j·T≈£î\T e÷Á‘·yT˚
Á<ÛTä |ü<é e÷<Ûsä ,Y Kj·÷˝Ÿ, sƒT¡ ÁMT, ‘·sêHê (‹˝≤¢Hê), sƒb¡ ÕŒ yÓTT<ä˝q’… >±Á‘· |ü<‘Δä T· \ìï{Ï
˝Àq÷ H˚{øÏ ° bÕ&ÉT‘·÷ ñ+{≤s¡T. Ç~ m+<äT≈£î Á|ü‘´˚ ø£eT+fÒ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À ø=~›eT+~
e÷Á‘·y˚T Á<ÛäT|ü<é e÷<ÛäsY bÕ&É‘ês¡T— nsTT‘˚ yês¡T kÕe÷q´+>± Kj·÷˝Ÿ, ‘·~‘·s¡
XË’\T˝À¢ bÕ&És¡T.
m+‘√ ù|s¡Tbı+~, n_Ûe÷qT\T $X‚w+ü >± düHêàì+∫q ô|j ’ò ÷· CŸU≤Hé (1880-
1950) á XË’*˝Àì n‘·T´‘·ÔeT >±j·T≈£î&ÉT. ÄbòÕÔuÒeT÷d”ø° (dü+^‘· e÷sêÔ+&ÉT&ÉT)
nì _s¡T<äTqT bı+~q á eTVü‰ >±j·T≈£îDÏí ÁXÀ‘·\T m+‘√ n_Ûe÷ì+#˚yês¡T.
Á|üU≤´‘· q≥>±j·T≈£î&ÉT ≈¬ .m˝Ÿ. ôd>’ ˝∑ Ÿ, kÕ\÷s¡T sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ e+{Ï >=|üŒ ø£fi≤ø±s¡T\T
ø=+‘·ø±\+bÕ≥T áj·Tq≈£î •wü´]ø£+ #˚XÊs¡T. áj·Tq >±q+ eT+Á<äkÕúsTT˝À
eT>∑sêj·TT&ç yÓ’K]‘√ kÕπ>~. n+<äT≈£î ñ<ëVü≤s¡D ô|ò’j·÷CŸ, $˝≤j·T‘Y VüQùdHé
ø£*dæ bÕ&çq <äsê“Ø ]ø±s¡T¶. Ç+<äT˝À kÕVæ≤‘ê´ìï \j·Tã<äΔ+>± $]#˚ ªuÀ˝≤ÔHéμ
Á|üj÷Ó >±\THêïsTT.
eT‘· $uÛÒ<ë\≈£î nr‘·+>± á eTVü‰ $<ë«+düT&ÉT ªe+<˚ q+<ä≈£îe÷s¡+μ nì
ø±|ò” sê>∑+˝À sƒ¡TÁMT s¡∫+∫ bÕ&çq dü+>∑‹ áHê&ÉT me]ø° ‘Ó*j·Tø£b˛e#·TÃ.
»]–q<˚$T≥+fÒ >∑T»sê‘Y Væ≤+kÕø±+&É˝À uÛ≤>∑+>± 2002 @Á|æ˝Ÿ @&√ ‘˚Bq
ªªVæ≤+<äT‘·«μμ ù|s¡T‘√ e&√<äsê˝Àì ô|ò’j·÷CŸU≤Hé düe÷~Ûì <äT+&É>∑T\T bÕ&ÉT#˚dæ,
<Û«ä +dü+ #˚ùd+<äT≈£î Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. nìï s¡ø±\ $\Te\÷ |ü‘q· eTÚ‘·THêïj·TH˚+<äT≈£î
Ç~ kÕø£å´+.
ÄÁ>± |òüTsêHê >±Á‘êìøÏ ù|s¡T bı+~q yê]˝À $˝≤j·T‘YùdHé U≤Hé (1897-
1962), U≤~+VüQùdHéU≤Hé, \‘ê|òü‘Y VüQùdHé U≤Hé, wüsê|òü‘Y VüQùd‡HéU≤Hé (1930-
1985), »>∑Hêï<∏ãä Tyê |ü⁄s√Væ≤‘Y (>∑TDÏ<ëdt), ~qø£sø¬Y ø’ DÏ ,° \*‘Y sêe⁄ ‘·~‘·sT¡ \THêïs¡T.
U≤~+ VüQùdHé (dæ+<ÛäT) uÛ…’s¡$ sê>∑+˝À bÕ&çq u≤ãT˝Ÿ yÓTTsê á u≤D°˝À ø=+‘·
kÕ<Ûäq #˚dæq ôd’>∑˝Ÿ bÕ≥qT ‘·\|ædüTÔ+~.
~qø£sø¬Y ø’ DÏ ° bÕ&çq uÛs’… $¡ sê>∑+˝À ≈£÷&Ü ÄÁ>± |òTü sêHê b˛ø£&\É T ø£ì|ækÕÔsTT.
wüsê|ò‘ü Y VüQùd‡Hé bÕ&çq sêyéTø£© sê>∑+ (ô|j ’ò ÷· CŸ s¡#q· ) ‘êH˚\ y˚>±ìï #·÷|ü⁄‘·T+~.
\*‘Ysêe⁄ π≈<ësY e\¢ á eT>∑XË’*˝À Ád”Ô\T bÕ&˚ |ü<äΔ‹ ‘Ó\TdüTÔ+~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä
Çe˙ï $+fÒ ÄÁ>± |òüTsêHê m≥Te+{Ï<√ ns¡úeTÚ‘·T+~.
C…’|üPsY |òüTsêHê
sê»kÕúHé #·]Á‘·˝À Á|üdæ~Δ¬≈øÏÿq C…’|üPsY mH√ï ø£fi¯\≈£î |ü⁄{Ïºì\T¢. n+<äT#˚‘·
C…’|üPsY |òüTsêHê ù|s¡T‘√ dü+^‘·+˝ÀH˚ ø±ø£ ø£<∏äø˘ Hê≥´XË’*˝À ≈£÷&Ü ˇø£{Ï ñ+<ä+fÒ
ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<Tä . n˝≤π> yÓD’ ≈Ï î£ \ C…|’ Pü sY ;Héø±sY |òTü sêHê≈£÷ ˇø£≥T+~. <ëìøÏ yês¡dTü ˝…q’
ø=+<äs¡T dæ‘êsY ø£fi≤ø±s¡T\÷ ñHêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ >±Á‘· |ü<äΔ‹ $X‚cÕ\T #·÷<ë›+. Bìï
C…’|üPsY nÁ‘Í© |òüTsêHê nì ≈£÷&Ü n+{≤s¡T.
C…|’ Pü sY nÁ‘Í© |òTü sêHê˝À dü+øÏw¢ yºü TÓ qÆ ªª‘êHéμμ\T bÕ&˚ ÄqyêsTTr ñ+≥T+~.
n˝≤π> n|ü]∫‘·yTÓ qÆ M, $TÁX¯eT sê>±\÷ bÕ&ÉT‘·÷ ñ+{≤s¡T. á >±Á‘· XË*’ øÏ Ä<äT´&ÉT
n˝≤¢~j·÷ U≤Hé (1855-1946). ì&ÉTô|q’ $Á>∑V≤ü +‘√ Øƒ$>± ø£ì|æ+#˚ á >±j·T≈£îDÏí
Á|ü‹yês¡÷ #·÷&É>±H˚ >ös¡$+#˚yês¡≥. n|üŒ{À¢ eTVü‰sêh˝À u≤\ø£èwüãí Tyê >±«*j·TsY
|ü<äΔ‹˝Àq÷, q‘·úHéU≤Hé ÄÁ>± XË’*˝Àq÷ Kj·÷˝Ÿ >±j·T≈£î\T>± ù|s¡T dü+bÕ~+#ês¡T.
>±«*j·TsY XË’*˝Àì kÕ<ë <Û√s¡DÏø°, ÄÁ>± yê] ‘êfi¯ yÓ’∫Á‹ø° _Ûqï+>± n˝≤¢~j·÷ ‘·q
XË*’ ì ô|+bı+~+#·T≈£îì dü+>∑‘T· ˝À¢q÷, sê>∑ Á|ükÕÔs+¡ ˝Àq÷ ø=‘·Ô b˛ø£&\É qT yÓTT<ä\T
ô|{≤º&TÉ . n˝≤¢~j·÷ eTTdæ+¢ |ü<‹Δä ˝À ø±≈£î+&Ü eTVü‰sêÅwßü \º ˝≤>± ‘·\bÕ>±, |ü+#Óø≥£ Tº‘√
‹]π>yê&ÉT. áj·Tq ø=&ÉT≈£î\T ≈£÷&Ü ‘·\bÕ>±\T ø£≥Tº≈î£ H˚yês¡T. áj·Tq e<ä› ø=+‘·
H˚s¡TÃ≈£îqï uÛ≤düÿs¡ãTyê ãK˝Ò (1869-1922) >±j·T≈£î&ÉT>±, dü+^‘· Hê≥ø£ dü«s¡
s¡#·sTT‘·>± Ä s√E˝À¢ #ê˝≤ >=|üŒ ù|s¡T >∑&ç+#ê&ÉT. uÛ≤düÿs¡ãTyê •wüß´˝À¢ m+‘√
ù|s¡T bı+~q Ç<ä›s¡T eTsêØƒ q≥ >±j·T≈£î\T u≤\>∑+<Ûäs¡«, e÷düºsY ø£ècÕísêe⁄
|òü⁄\+Á;ø£sY. uÛ≤düÿs¡ãTyê n_Ûe÷qT˝À¢ ˝Àø£e÷q´ ‹\ø˘ ≈£÷&Ü ˇø£s¡T.
78 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
n˝≤¢~j·÷ •wüß´sêfi¯fl˝À ≈π düsêsYu≤sT÷ ≈π s¡ÿsY (1892-1977), yÓ÷>∑÷u≤sT÷
≈£îØ¶ø£sY (1904-2001) (áyÓT ≈£îe÷¬sÔ H˚{Ï Á|üeTTK >±j·Tì øÏXÀØ ÄyÓ÷DYø£sY)
Á|üdæ~Δ ¬≈ø±ÿs¡T. n˝≤¢~j·÷ ˝≤π> Äj·Tq ≈£îe÷s¡T\T eT+JU≤Hé (1888-1937),
ãTØ®U≤Hé (1890-1950) ≈£÷&Ü dü+^‘·+ H˚sêŒs¡T. eT+JU≤Hé •wüß´˝À¢ eT*¢ø±s¡T®Hé
eTq÷‡sY (1910-1992) Á|üdæ<äΔ >±j·T≈£î&ÉT. yêeTqsêe⁄ dü&√©ø£sY, |ü<ëàer
XÊ*Á>±+\B Ç<˚ XË’*.
≈π düsêsYu≤sT÷, eT*¢ø±s¡TH® é bÕ&çq e÷s¡T _Vü‰>¥, yÓ÷>∑÷u≤sTT j·TeTHé sê>∑+˝À
bÕ&çq ‘·sêHê, øÏXÀØ dü$es¡+>± bÕ&çq CÖqTŒØsê>∑+, yÓTT<ä˝…’qe˙ï C…’|üPsY XË’*øÏ
n<ä›+ |ü&É‘êsTT.
|ü{j
Ï ÷· ˝≤ |òTü sêHê
Væ≤+<äTkÕÔ˙ dü+^‘êìøÏ m\¢\T eTq<˚X¯|ü⁄ Á|üdüTÔ‘· dü]Vü≤<äT›\qT $T+∫q$.
Ç|ü⁄Œ&ÉT bÕøÏkÕÔHé˝À ñqï |ü•ÃeT |ü+C≤uŸ ÁbÕ+‘·y˚Tø±ø£ nbòÕÈìkÕÔH√¢ ≈£÷&Ü ìqï
yÓTTqï{Ï<ëø± eTVü≤eTà<é U≤Hé düV‰ü s¡+>¥ e+{Ï >±j·T≈£î\T+&˚yês¡T. |ü•ÃeT |ü+C≤uŸ˝Àì
˝≤¨sY |ü≥ºD+ ˇø£ ô|<ä› kÕ+düÿè‹ø£ π≈+Á<ä+. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À |ü+C≤ãT≈£î
#Ó+~q ˇø£ Á|üdæ<äΔyÓTÆq >±j·Tø£ XË’* |ü{Ïj·÷˝≤ |òüTsêHê. Ç‘·s¡ >∑Ts¡Te⁄˝Ò ø±ø£ Vü≤<ä÷›,
Vü≤dü÷‡U≤Hé <ä«j·T+ e<ä› •ø£åD bı+~q n©ãøå˘ »s¡ïsTT˝Ÿ, |òü‘˚ n© nH˚ Ç<ä›s¡T
>±j·T≈£î\T ‘·eT u≤D°ì |ü{Ïj·÷˝≤ XË’*>±s¡÷ bı+~+#·T≈£îHêïs¡T. M] •wüß´\˝À
ø±˝ÒU≤Hé, n©ãøå˘ nH˚ k˛<äs¡T\T+&˚yês¡T. |ü+‘=$Tà<√ X¯‘êã›+˝À |ü{Ïj·÷˝≤
dü+kÕúq+˝À yÓTT<ä˝q’… á dü+Á|ü<ëj·T+ ã&˚ >∑T˝≤+ ô|‘·+Ô Á&ç ø±˝ÒU≤Hé, ‘·+Á&ç n©ãøå˘
ø±˝≤ìøÏ ù|s¡T dü+bÕ~+#·T≈£î+~. nsTT‘˚ |ü{Ïj·÷˝≤ |òüTsêHê≈£î mq˝Òì U≤´‹ì
‘Ó∫Ãq eTTK´ Á|ü‹ì~Û n©ãøå˘ ≈£îe÷s¡T&Ó’q ã&˚>∑T˝≤+ n©U≤Hé. nqs¡Zfi¯+, nì‘·s¡
kÕ<Ûä´+ nì|æ+#˚ X¯≈£îÔ\T ø£*–q á >±j·T≈£î&ÉT ‘êqT bÕ&çqHêïfi¯Sfl eT≈£î≥+˝Òì
eTVü‰sêE˝≤ J$+#ê&ÉT (1901-1968).
n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ÁXÊe´>±q+, |ü+C≤; b˛ø£&\É ÷, $<äT´‘·TÔ y˚>+∑ ‘√ ‹]π> >∑eTø±\‘√
Kj·÷˝Ÿ, sƒT¡ ÁMT\ $Hê´kÕ\≈£î á XË*’ Á|üd~æ ≈¬Δ øÏÿ+~. ã&˚ >∑T˝≤+ >=+‘·T eT+Á<äkÕúsTT˝À
n‹>∑+;Ûs¡+>±q÷, ‘ês¡kÕúsTTøÏ yÓ[flq ø=B› n‹ eT<ÛäTs¡+>±q÷ $qã&˚~. dü+^‘·
dü«sê\‘√ Äj·Tq˝≤>± >±&ÛÉyÓTÆq |ü]#·j·T+ ñqï >±j·T≈£î\T mes¡÷ ø£qã&És¡T.
Kj·÷˝Ÿ bÕ&çHê, sƒ¡TÁMT bÕ&çHê Äj·Tq≈£î kÕ{Ïsê>∑*–q yê¬ses¡÷ ñ+&˚yês¡T ø±s¡T.
Äj·Tq ‘·eTTà&ÉT ãs¡ÿ‘Y n©U≤Hé (1905-1963), ¬s+&√ ≈£îe÷s¡T&ÉT eTTqe«sY
n©, n‘·ì ø=&ÉT≈£î s¡C≤ n©, á XË’*˝À •ø£åD bı+~q n»jYT #·Áø£e]Ô ‘·~‘·s¡T\T
á dü+Á|ü<ëj·÷ìï ø=qkÕ–+#ês¡T.
1921˝À Á|æHé‡ Ä|òty˚˝Ÿ‡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT, ã&˚ >∑T˝≤+ &Ûç©¢˝À ø£#˚Ø
#˚XÊ&ÉT. Ä ‘·s¡yê‘· Äj·Tq #ê˝≤ø±\+ ˝≤¨sY ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ ñ+&çb˛sTT, 1939˝À
ø£\ø£‘êÔ˝À ø£#˚Ø #˚dæq ‘·s¡yê‘·H˚ <˚X¯yê´|üÔ+>± ù|s¡T dü+bÕ~+#·Tø√kÕ>±&ÉT. Äj·Tq
‘·eTTà&ÉT ãs¡ÿ‘Y n© ‘·q‘·+Á&ç e<ë›, ã&˚ >∑T˝≤+ e<ë› dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îì, ã&˚
>∑T˝≤+ ˝≤>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À dæús¡|ü&É≈£î+&Ü bÕøÏkÕÔHé≈£î yÓ[flb˛j·÷&ÉT. nø£ÿ&É Äj·Tq
Á|ü<Ûëq+>± sƒ¡TÁMT, >∑»˝Ÿ >±HêìøÏ ù|s¡T bı+<ë&ÉT. H˚{Ï Á|üU≤´‘· >∑»˝Ÿ >±j·T≈£î&ÉT
>∑T˝≤+n© Äj·Tq e<ä›H˚ H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. ã&˚ >∑T˝≤+ ô|<ä› ≈£îe÷s¡T&ÉT ø£sêeT‘Y
n©U≤Hé ø=&ÉT≈£î\T ñ|ü XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·ø±s¡T\T>± ¬≈q&Ü˝À dæús¡|ü&Ü¶s¡T. ã&˚ >∑T˝≤+
düuŸs¡+>¥ nH˚ ø£\+ ù|s¡T‘√ mH√ï s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT. ne˙ï Á|ü<Ûëq+>± Væ≤+<ä÷
<˚e‘·\ >∑T]+∫qy˚ ø±e&É+‘√H√ @yÓ÷ Äj·Tq≈£î bÕøÏkÕÔHé˝À dæús¡|ü&É&É+ q#·Ãø£
u§+u≤sTT˝Àq÷, ø£\ø£‘êÔ˝Àq÷, ∫e]øÏ ôV’≤<äsêu≤<é˝Àq÷ ìedæ+#ê&ÉT.
ã&˚ >∑T˝≤+ (e+‘· bÕ≥ eTTqesY n©), ãs¡ÿ‘Y n©*<ä›s¡÷ bÕ&çq Ke÷CŸ
sƒ¡TÁMT\T $+fÒ b˛*ø£\÷, e´‘ê´kÕ\÷ ≈£÷&Ü ‘Ó\TkÕÔsTT. eTTqe«sY n© bÕ&çq
_Vü‰>¥, n»jYT #·Áø£e]Ô bÕ&çq >∑T»Ø‘√&û, |ü{Ïj·÷˝≤ XË’*øÏ qeT÷Hê\T.
sê+|üPsY düVü≤kÕ«Hé |òüTsêHê
>±«*j·TsY |òTü sêHê <ë<ë|ü⁄>± ‘·øÿÏ q nìï XË\’ T\≈£÷ »qàì∫Ã+<äì #Ó|Œü e#·TÃ.
M{Ï˝À sê+|üPsY düVü≤kÕ«Hé |òüTsêHê ≈£÷&Ü ˇø£{Ï. ñ‘·ÔsYÁ|ü<˚XŸ ñ‘·Ôs¡ ÁbÕ+‘êìøÏ
#Ó+~q á XË’*øÏ Ä<äT´&ÉT ÇHêj·T‘YùdHéU≤Hé (1849-1919). Ç‘·qT >±«*j·TsY
eT÷\ düÔ+uÛÑ+ Vü≤<ä÷›U≤Hé≈£î dü«j·÷Hê n\T¢&ÉT. sê+|ü⁄sY, düVü≤kÕ«Hé\T Á<ÛäT|ü<é
dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ ù|s¡T bı+~q Á|ü<˚XÊ\T ø±e&É+‘√ áj·Tq >±Á‘·+ MT<ä Vü≤<ä÷›U≤Hé
H˚]Œq >±«*j·TsY |ü<äΔ‹‘√u≤≥T Á<ÛäT|ü<ä Á|üuÛ≤e+ ≈£÷&Ü ñ+&˚~. Ä˝≤|üq˝À sê>∑
dü«s¡÷bÕìï düŒwüº+>± #·÷|ü&É+, ø£è‹˝Àì kÕVæ≤‘ê´ìï |üP]Ô>± ˇ‹Ô |ü\T≈£î‘·÷ nsêúìï
‘Ó*j·TC…jT· ´&É+ yÓTT<ä˝q’… e˙ï á |òTü sêHê \ø£Då ≤\T>± #Ó|Œü e#·TÃ. á XË*’ ˝À s¡øs£ ø¡ ±˝…q’
‘êHé Á|ükÕÔsê\T ã\+>±, ‘·s¡T#·T>± bÕ&É&É+ |ü]bÕ{Ï. ÇHêj·T‘Y VüQùd‡Hé •wüß´˝À¢
Äj·Tq n\T¢fi¯ófl ìkÕsY VüQùdHéU≤Hé (1912-1993), eTTcÕÔø˘ VüQùdU≤Hé (1874-
1964) Á|üdæ<äTΔ\T. M]<ä›] e<ë› H˚s¡TÃ≈£îqï Vü≤|ò”CŸ nVü≤à<éU≤Hé, ÇHêj·T‘Y ùV≤ùdHé
eTqeT&ÉT >∑T˝≤+ eTTdüÔbòÕU≤Hé (Ç‘·qT >∑»˝Ÿ >±j·T≈£î&Ó’q Vü≤]Vü≤s¡Hé≈£î >∑Ts¡Te⁄),
s¡w”<éU≤Hé, eTTcÕÔø˘ VüQùdHé •wüß´sê\T düT˝À#·Hê ãèVü≤düŒ‹ ‘·~‘·s¡T\T á XË’*øÏ
yês¡düT\T. ìkÕsY VüQùdHé≈£î eTqeT&ç es¡dü nsTTq s¡w”<é U≤Hé Äj·Tq •wüß´&ÉT
≈£÷&Ü. á XË’*˝À ìkÕsY VüQùdHé ‘·sêHê\T bÕ&É&Üìï Á|ü‘˚´ø£+>± n_Ûeè~Δ #˚XÊ&ÉT.
Ç~ bÕ&É&ÜìøÏ n‹ y˚>+∑ >± H√s¡T ‹s¡>±*. yÓTT‘·+Ô MT<ä Ms¡+<äs÷¡ ˇπ≈ ã+<ÛTä esêZìøÏ
#Ó+~qyês¡T. ø£˙dü+ Hê\T>∑T ‘·sê\T>± ã\|ü&TÉ ‘·÷ edüTqÔ ï á dü+Á|ü<ëj·T+ Ç|üŒ{Ïø°
ø=qkÕ>∑T‘√+~.
_Vü‰>¥ sê>∑+˝À eTTcÕÔø˘ VüQùdHé bÕ&çq Kj·÷˝Ÿ, ìkÕsY VüQùdHé ej·TdüT˝À
bÕ&çq ‘·sêHê á |òüTsêHê \ø£åD≤\qT $X¯<ä+#˚kÕÔsTT. Vü≤|ò”CŸ nVü≤à<é ì+bÕ~>±
80 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
bÕ&çq C…’‘Y sê>∑+, >∑T˝≤+ eTTdüÔbòÕ bÕ&çq Hêj·Tø° ø±q&Ü sê+|üPsY düVü≤kÕ«Hé
|òüTsêHê≈£î eT#·TÃ‘·Tqø£\T. áHê{Ï j·TTe>±j·T≈£î&ÉT s¡w”<é bÕ&çq |üP]j·÷ sê>∑+˝À
á XË’*ì ø=qkÕ–+#·&É+ #·÷&Ée#·TÃ.
Ç‘·s¡ |òüTsêHê\T
ì|ü⁄DT&Ó’q >±j·T≈£î&ÉT ‘·q u≤D°øÏ ù|s¡T ‘Ó∫Ãô|≥º>∑\&ÉT. Á|üeTTK >±j·T≈£î&ÉT
»dtsêCŸ <ë«sê y˚Ter |òüTsêHê ù|s¡T bı+~+~. »dtsêCŸ bÕ&çq n&ÜD≤ sê>∑+,
n‘·ì •wüß´&ÉT dü+Jyé nuÛÑj·T+ø£sY bÕ&çq \*‘Y sê>∑+ ˇπ≈ XË’*øÏ n<ä›+ |ü&É‘êsTT.
bÕøÏkÕÔH˝é À >=|üŒ >±j·T≈£î\T>± dü+#·\q+ ø£*–+∫q k˛<äs¡ <ä«j·T+ qC≤ø£‘,Y
dü˝≤eT‘Yn©U≤q¢ ø±s¡D+>± cÕ+#Ísêd” |òüTsêHê Á|üdæ<äΔyÓTÆ+~. Ç˝≤ ∫Hêï ô|<ä›
|òüTsêHê\T nH˚ø£+ ñHêïsTT. ô|<ä› |òüTsêHêøÏ #Ó+~q ‘·≈£îÿe s¡ø£+ >±j·T≈£î\÷,
ô|<ä›>± ù|s¡Tbı+<äì |òüTsêHê˝À >=|üŒ >±j·T≈£î\÷ ≈£÷&Ü nø£ÿ&Éø£ÿ&Ü ø£ì|ækÕÔs¡T.
ø=+<ä] ˝…ø£ÿq |òüTsêHê |ü<äΔ‹ n+‘· düãu…’q~ ø±<äT. mes√ ˇø£ >±j·T≈£î&ÉT
‘·q X¯øÏÔj·TT≈£îÔ\≈£î nqTe⁄>± ‘êqT bÕ&˚ XË’*ì eT\T#·Tø√e#·TÃ. n+‘· e÷Á‘·+#˚‘·
n~ n‘·ì yês¡dTü \≈£÷, •wüß´\≈£÷ n+<ä]ø° n<˚ kÕúsTT˝À |üìø=düT+Ô <äqï qeTàø£+˝Ò<Tä .
Ç~ ˇø=ÿø£ÿ|ü⁄Œ&ÉT #Ó≥Tº ù|s¡T #Ó|ü⁄Œ≈£îì ø±j·T\eTTà≈£îqï≥Tº>± ñ+≥T+~. nsTT‘˚
‘·q~ ªª|òTü sêH˚<ësY >±j·Tø°μμ nH˚ yÓT|ü⁄Œbı+<ë\ì Á|ü‹ >±j·T≈£î&É÷ Ä•kÕÔ&TÉ . ù|s¡Tqï
>∑Ts¡Te⁄ e<ä› H˚s¡TÃø√ìyês¡÷, M]B, yê]B $ì H˚s¡TÃ≈£îHêïeTì #Ó|ü⁄Œø√e&É+
q#·Ãìyês¡÷ ‘·eT ‘·+Á&ç <ä>∑Zs¡ H˚s¡TÃ≈£îHêïeTì #Ó|ü⁄Œø√e&É+ e÷eT÷\T. XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘· s¡+>∑+˝À Ç≥Te+{Ï uÛÒwüC≤\T m≈£îÿe. @~ @yÓTÆHê >∑‘·q÷πsfi¯ófl>± $$<Ûä
sê>±\ bÕsêÙ«\ìï{Ï˙ düeTs¡eú +‘·+>± n_Ûeè~Δ#d˚ ,æ >±j·Tø£ |ü<‘Δä T· ˝À¢ #·øÿ£ ì yÓ$’ <Û´ä +
@s¡Œ&É{≤ìøÏ |òTü sêHê |ü<‹Δä u≤>± ‘√&ÉŒ&ç+~. >∑Ts¡Te⁄\ u≤D°|≥ü ¢ $<Ûj
˚ T· ‘· ø£qãs¡Tdü÷HÔ ˚
ì|ü⁄DT˝…’q >±j·T≈£î\+<äs¡÷ ‘·eT Á|ü‘˚´ø£‘·qT ì\T|ü⁄≈£î+≥÷ e#êÃs¡T. øÏsêHê
dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q|üŒ{Ïø° ;Û+ùdHéCÀw” Ä u≤D° b˛ø£&É\øÏ ‘·q e´øÏÔ>∑‘· Á|ü‹uÛÑqT
CÀ&ç+∫ ù|s¡T ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT. ø=+<äs¡T e÷Á‘·+ |òüTsêHê |ü<äΔ‹øÏ <ä÷s¡+>± ñ+&ç
≈£÷&Ü ù|s¡T bı+<ës¡T.
‘êqT Á|ü‘·´ø£å+>± H˚s¡TÃø√ø£b˛sTTHê nMTsYU≤Hé øÏsêHê eT÷\ |ü⁄s¡Twüß˝À¢
ˇø£&Ó’q nãT›˝Ÿ eV”≤<éU≤Hé bÕ≥qT #ê≥T>± $ì ‘·q XË’*øÏ s¡÷|ü⁄ ~<äT›≈£îHêï&É≥.
nsTT‘˚ |òüTsêHê ù|s¡T #Ó|ü⁄Œø√ø£b˛e&É+ nee÷qø£s¡+>± nì|æ+#·&É+‘√ nMTsYU≤Hé
bÕ&˚ |ü<äΔ‹ Ç+<√sY |òüTsêHê>± #Ó|üŒã&ÉT‘√+~. >±«*j·TsY u≤D°˝À <˚yé<ÛäsY e<ä›
H˚s¡TÃ≈£îqï|üŒ{Ïø° ≈£îe÷sY >∑+<Ûäs¡« (1924-1992) (áj·Tq ndü\T ù|s¡T •e|ü⁄Á‘·
dæ<äΔsêeTj·T´ ø√eTÿ©) ˇø£ ¬su…˝Ÿ >±j·T≈£î&ÉT>± ù|s¡T bı+<ë&ÉT. ñ‘·Ôs¡ ø£sêí≥ø£≈£î
#Ó+~q áj·Tq |üdæ ej·TdüT˝ÀH˚ n<äT“¤‘·+>± bÕ&˚yê&ÉT. ‘·s¡yê‘· eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ˝À
dæús¡|ü&ç, nø£ÿ&ç C≤q|ü<ä dü+^‘êìï ≈£÷&Ü n<Ûä´j·Tq+ #˚dæ ‘·q dü«+‘· u≤D° ˇø£{Ï
@s¡Œs¡T#·T≈£îHêï&ÉT. ‘·q≈£î |òüTsêHê |ü<äΔ‹˝À $XÊ«dü+ ˝Ò<äì #ÓbÕŒ&ÉT ≈£÷&Ü. ≈£îe÷sY
>∑+<Ûäs¡« X¯+ø£sêsê>∑+˝À #˚dæq d”«j·T s¡#·q˝Àq÷, C≤q|ü<ä <Û√s¡DÏ˝À bÕ&çq ‘·‘·«
^‘ê˝À¢q÷ Äj·Tq ndüe÷q Á|ü‹uÛÑ ø£qã&ÉT‘·T+~. ˇπ≈ }|æ]‹‹ Ôø£*–q|üŒ{Ïø°
áj·Tq >±q+ n<äT“¤‘·y˚T.
|òüTsêHê\~ eT÷dü|ü<äΔ‹ n˙, Á|ü‹ u≤D°˝Àq÷ >=|üŒ dü+^‘·E„\THêïs¡T ø£qø£
n+<ä]B $ì eT+∫ n+XÊ\qT d”«ø£]+#˚ <Û√s¡DÏ ñ+&Ü\qï~ ø=+<äs¡T Ä<ÛäTì≈£î\
ñ<˚X› +¯ . |òTü sêHê\qT $eT]Ù+#·ø£ b˛sTTq|üŒ{Ïø° eT+∫ >±j·T≈£î\+<äs÷¡ #˚d÷ü Ô edüTqÔ ï~
á |üH˚ nì|ædüTÔ+~. ø=+<äs¡T dü+<äsê“¤ìï ã{°º, e´øÏÔ>∑‘· ø±s¡D≤\e\¢q÷ $$<Ûä
|òüTsêHê\ >∑Ts¡Te⁄\ e<ä› H˚s¡TÃ≈£îì $TÁX¯eT XË’*ì ne\+_+∫q ñ<ëVü≤s¡D\÷
ø£ì|ækÕÔsTT. yÓTT‘·Ô+ MT<ä bÕ≥ u≤e⁄+&Ü˝Ò ø±ì |òüTsêHê @<Ó’‘˚H˚+ nì ÁXÀ‘·˝…e¬s’Hê
uÛ≤$ùdÔ <ëìï ø±<äq&ÉeT÷ ø£wüºy˚T.
Væ≤+<äTkÕÔ˙ >±Á‘·+˝À ÁbÕ#·Ts¡´+˝À ñqï $$<Ûä |ü<äΔ‘·T\qT $e]+#·&Éy˚T á
yê´dü+ ñ<˚X› +¯ . á ˇø£ÿ yê´dü+ <ë«sê e+<ä\÷, y˚\ dü+K´˝À ñqï dü+^‘·E\„ +<ä]
XË’\T\q÷ |ü]#·j·T+ #Ój·T´&É+ ndü+uÛÑey˚T. Ç~ #·~$ ÄdüøÏÔ ô|+#·T≈£îqï yê]øÏ á
$wüj·÷\ >∑T]+∫ eT]+‘·>± ‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î Áù|s¡D ø£\>∑e#·TÃ. Ç+≥¬sï{Ÿ˝À
˝…ø£ÿ˝Òqìï Ä&çjÓ÷ ô|ò’˝Ÿ‡ ø£ì|ækÕÔsTT. $ì Äq+~+#· <ä\T#·T≈£îqï yê]øÏ uÀ˝…&É+‘·
ø±\πøå|ü+.
qe+ãsY 2007
82 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
3. dæ‘êsY, düTsYãVü‰sY\ düe´kÕ∫
ñkÕÔ<é ÇÁeT‘Y U≤Hé
ø=+<äs¡T |ü_¢dæ{° ø√dü+ kÕ<Ûäq#˚dæ <ëìï dü+bÕ~+#·T≈£î+{≤s¡T. Hê e+{Ï

yêfi¯ófl dü+^‘êìï kÕ~Û+#˚ Á|üj·T‘·ï+˝ÀH˚ eTTì– ‘˚\T‘·÷+{≤s¡T. Hê≈£î |ü_¢dæ{°
n+‘·>± sêø£b˛e&É+˝À ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<Tä n+{≤s¡T ñkÕÔ<é ÇÁeT‘YU≤Hé. dæ‘êsY, düTsYãVü‰sY
yêsTT<ë´\T s¬ +&ç+{Ï˙ >=|üŒ>± yêsTT+#·>*∑ >π á $<ë«+düT&ÉT Á|üdTü ‘Ô +· nyÓT]ø±˝À
$Tk˛Ø sêh+˝À ôdsTT+{Ÿ \÷sT÷dt |ü≥ºD+˝Àì yêwæ+>¥≥Hé j·T÷ìe]‡{°˝À
$õ{Ï+>¥ Ábıô|òdüsY>± |üì#˚düTÔHêïs¡T.
düTsYãVü‰sY dæ‘êsY ø£Hêï eT+Á<äkÕúsTT˝À >∑+;Ûs+¡ >± yÓ÷>π yêsTT<ä´+. <ë<ë|ü⁄
dæ‘êsY˝≤π> ø£qã&˚ á yêsTT<ë´ìï ÇÁeT‘Y U≤Hé eTT‘êÔ‘· kÕôV≤uŸ<ë<é U≤Hé yÓTT<ä≥>±
‘·j÷· s¡T#˚XÊs¡≥. Bìø° dæ‘êsY≈î£ ñ+&˚ ‘˚&Ü bÕXÊÃ‘·´ yêsTT<ë´˝…q’ ejÓTT*Hé, #Ó˝À¢\≈£î
ñqï≥Te+{Ï<˚. sê>±˝≤|üq Á<ÛäT|ü<é XË’*˝À $ì|æ+#·&ÜìøÏ Ç~ ñ‘·ÔeT kÕ<Ûäq+.
dæ‘êsY˝À ˇø£ yÓT≥Tº MT<ä nsTT<äT dü«sê\es¡≈£÷ (wü&É®eT+ MT<ä |ü+#·eT+ <ëø±)
r>∑qT˝≤– |ü*øÏ+#·>∑*–‘˚ düTsYãVü‰sY MT<ä ˇπ≈ yÓT≥TºMT<ä @&ÉTdü«sê\T (wü&É®eT+
MT<ä ìcÕ<ä+ <ëø±) |ü\T≈£î‘êsTT. á ø±s¡D+>± >∑eTø±\÷, C≤s¡T&ÉT dü«sê\÷
düTsYãVü‰sY MT<ä n<äT“¤‘·+>± $ì|ækÕÔsTT.
Ç{°e\ eTT+u≤sTT˝À ø£#˚Ø\˝À bÕ˝§Zq&Üì¬ø’ Á|ü‘˚´ø£+>± nyÓT]ø± qT+∫
e∫Ãq dæ‘êsY $<ë«+düT&ÉT ñkÕÔ<é ÇÁeT‘Y U≤Hé ‘·q dü+^‘·+‘√ ÁXÀ‘·\qT n\]+#ês¡T.
ˇø£ ø£#˚Ø˝À Äj·Tq ô|<ä›≈£îe÷s¡T&ÉT ìcÕ‘Y U≤Hé ≈£L&Ü dæ‘êsY yêsTT+#ê&ÉT.
ø£sêí≥ø£ |ü<äΔ‹˝≤>± ø±≈£î+&Ü Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À >±Á‘· dü+^‘êìø°, yê<ä´
dü+^‘êìø° #ê˝≤ ‘˚&Ü ñ+≥T+~. bÕ≥\≈£î ã<äT\T>± kÕVæ≤‘·´+˝Òì >∑‘Y\T dæ‘êsY
MT<ä yêsTT+#·&É+ |ü]bÕ{Ï. n+‘˚ø±≈£î+&Ü Ä˝≤|üq, ‘êq+ (CÀ&é) dæ‘êsY MT<ä
m≈£îÿeùd|ü⁄ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT ‘êHéùdHé bÕ&çq Á<ÛäT|ü<é XË’*˝À yêsTTkÕÔs¡T. ‘·s¡yê‘·H˚ ‘·ã˝≤
‘êfi¯ düVü≤ø±s¡+‘√ >∑‘Y yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. á Á|üÁøÏj·T\ìï{Ï˝Àq÷ ÇÁeT‘Y U≤Hé≈£î
>=|üŒ Á|ü‹uÛÑ ñ+~. n‹ ì+bÕ~>± yÓTT<ä\j˚T $\+_‘· ø±\+˝À sê>∑$kÕÔs+¡ qT+∫
n‹ y˚>∑+>± eTT–ùd Á<ÛäT‘Y>∑‘Y, s¡a≤˝≤ es¡≈£÷ n<äT“¤‘·yÓTÆq $Hê´kÕ\‘√ kÕ>∑T‘·T+~
Äj·Tq ø£#˚Ø. n+<äT˝À n&ÉT>∑&ÉT>∑THê dæ‘êsY MT<ä Äj·Tq≈£î ñqï n~Ûø±s¡eT÷,
sê>∑+ MT<ä |ü≥÷º, n<äT“¤‘·yÓTÆq düè»Hê‘·àø£‘ê $H˚yê]ì Äø£≥Tº≈£î+{≤sTT.
ÇÁeT‘Y U≤Hé e+X¯+ nø£“sY bÕ<äTcÕ ø±\+ qT+N mH√ï ‘·sê\T>± dü+^‘êìøÏ
ù|s¡Tbı+~q~. 1936˝À ø√˝Ÿø‘£ ê˝À »ìà+∫q ÇÁeT‘Y U≤Hé s¬ +&ÉTqïπsfi¯fl ej·TdüT˝ÀH˚
ÄHê{Ï Á|üdæ<äΔ dæ‘êsY ì|ü⁄DT&Ó’q ‘·q ‘·+Á&çì ø√˝ÀŒe&É+‘√ nqï>±¬s’q ñkÕÔ<é
$˝≤j·T‘Y U≤Hé Äj·Tq≈£î dæ‘êsY H˚πsŒ >∑Ts¡Te⁄>± u≤<Ûä´‘·qT #˚|ü≥ºe\dæ e∫Ã+~.
n˝≤π> u≤u≤sTT ñkÕÔ<é eV”≤<é U≤Hé düTsYãVü‰sY H˚sêŒs¡T. ‘·q ‘ê‘·>±s¡÷, eTT‘êÔ‘>· ±s¡÷
Bìï ø£#·Ã¤|üMD nH˚ ù|s¡T‘√ yêsTT+∫ Á|üU≤´‹ >∑&ç+#ês¡T. nsTT<ëπsfi¯fl ˝Ò‘·ej·TdüT
qT+N #˚dæq sêø£ådükÕ<Ûäq |òü*‘·+>± ÇÁeT‘Y #˚‹y˚fi¯fl≈£÷, bÕ<ë\≈£÷ ≈£÷&Ü
>±j·÷\e⁄‘÷· ñ+&˚$. e÷eT÷\T ≈£î≥T+u≤˝À¢ n≥Te+{Ï~ »s¡T>∑T‘·T+<äì }Væ≤+#·&+É
≈£÷&Ü ndü+uÛÑe+. Hê\T>∑T X¯‘êu≤›\T>± dü+^‘êìøÏ ù|s¡TyÓ÷dæq e+XÊìøÏ nÁ|ü‹wü˜
sê≈£÷&É<äH˚ |ü≥Tº<ä\‘√ Ä nuÛ≤´dü+ ø=qkÕ–+~. n+‘˚ø±<äT. n‘·ì HÓ’|ü⁄D´+ π≈e\+
H˚s¡TÃø√e&É+ <ë«sê e∫Ãq<˚ nq˝ÒeTT. dü«j·T+>± ñqï Á|ü‹uÛÑ≈£î Ä •ø£åD yÓTs¡T>∑T\T
ô|{Ïº+<äq&Éy˚T düããT. áHê&ÉT dæ‘êsY, düTsYãVü‰sY ¬s+&ç+{Ï˝Àq÷ n~«rj·TyÓTÆq
$<ä«‘·TÔ ñqï~ ˇø£ÿ ÇÁeT‘Y U≤Hé≈£î e÷Á‘·y˚T n+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT. ÇÁeT‘Y U≤Hé
ˇπ≈ ø£#˚Ø˝À ¬s+&ç+{Ï˙ yêsTT+∫q dü+<äsê“¤\T mH√ï ñHêïsTT. $˝≤j·T‘YU≤Hé
dæ‘êsY, ÇÁeT‘YU≤Hé düTsYãVü‰sY E>∑˝Ÿã+B ø£#Ø˚ \T Hê\T¬><’ Tä <äXÊu≤›\ ÁøÏ‘y· T˚ ÁXÀ‘·\qT
ñÁsÑ÷‘·\÷–+#êsTT.
yê<ä´dü+^‘·+ ø±ø£ ∫qïej·TdüT˝ÀH˚ ‘·*¢ ãw”s¡Hé uÒ>∑y¥T, e÷‘êeTVüQ&Ó’q
ã+<˚Vü≤düHé U≤Hé\ e<ä› ÇÁeT‘Y >±Á‘· dü+^‘·+ ≈£÷&Ü nuÛÑ´dæ+#ês¡T. n+<äT #˚‘·H˚
‘·q≈£î dü+^‘·+ ‘·*¢bÕ\‘√H˚ dü+Áø£$T+∫+<ä+{≤sêj·Tq. >±Á‘· kÕ<Ûäq ø±s¡D+>±
Äj·Tq yê<ä´dü+^‘·+˝À nkÕe÷qéT÷, nì‘·s¡ kÕ<ÛäéT÷ nì|æ+#˚ >±j·Tø£XË’*
$ì|ædTü +Ô ~. yÓT≥÷¢, MTfÒ |ü<rΔä e¬>s’ ê\ e\¢ dæ‘êsY e+{Ï ‘·+Ár yêsTT<ë´\ X¯u≤›ìøÏ
kÕe÷q´+>± |ü]$T‘·T\T ñ+{≤sTT. yê{Ïì n~Û>∑$T+∫ >±Á‘êìøÏ ñ+&˚ kÂ\uÛ≤´ìï
yêsTT<ä´+ô|’ |ü*øÏ+#·&ÉeTH˚~ #ê˝≤ ø£wüº+. á >±j·Tø£XË’* ≈£÷&Ü kÕe÷qýÓTÆq~
ø±<äT. eTq <˚X|¯ ⁄ü n‘·T´‘·eÔ T Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·T≈£î˝…q’ nãT›˝Ÿ ø£Ø+U≤Hé, |òj
ü ÷· ĆŸU≤Hé,
ã&˚>T∑ ˝≤+ n©U≤Hé, nMTsYU≤Hé ‘·~‘·sT¡ \ u≤D°\ô|’ Ä<Ûës¡|&ü qç ~. <ëìì ‘=*kÕ]>±
dæ‘êsYô|’ |ü*øÏ+#·>∑*–q |òüTq‘· $˝≤j·T‘Y, ÇÁeT‘Y U≤Hé\<˚. dæ‘êsYqT πøe\+
»+Á‘·yê<ä´+>± ø±ø£ <ëì MT<ä Kj·÷˝Ÿ, sƒ¡TÁMT e+{Ï >±Á‘· $X‚cÕ\qT $ì|æ+#·&É+
e\¢ M] u≤D°øÏ mq˝Òì U≤´‹ \_Û+∫+~.
ÇÁeT‘Y U≤Hé uÛ≤s¡‘·<˚X¯eT+‘·{≤ |üs¡´{Ï+∫ nH˚ø£ ø£#˚Ø\T #˚XÊs¡T. ]ø±sY¶\,
π≈ôd≥¢ <ë«sêq÷, πs&çjÓ÷, {°M\˝Àq÷ Äj·Tq yê<ä´+ $qï ndü+U≤´ø£ ÁXÀ‘·\≈£î
Äj·Tq Á|ü‹uÛÑ ‘Ó*j·Te∫Ã+~. Äj·Tq U≤´‹ ‘·«s¡˝ÀH˚ Á|ü|ü+#·+˝Àì <˚XÊ\ìï{Ïø°
yê´|æ+∫+~. 1956˝À k˛$j·T{Ÿ j·T÷ìj·THé, ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|t <˚XÊ\ |üs¡´≥q‘√
84 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
yÓTT<ä˝…’q $<˚X¯ j·÷Á‘·\T Äj·Tq n+‘·sê®rj·T U≤´‹øÏ Hê+~ |ü*ø±sTT. nyÓT]ø±,
¬≈q&Ü, Á_≥Hé, <äøÏåD nyÓT]ø±, j·T÷s¡|t, Vü‰+ø±+>¥ e¬>’sê Á|ü<˚XÊ˝À¢ mH√ï
dü+^‘√‘·‡yê˝À¢ Äj·Tq bÕ˝§ZHêïs¡T. dü+^‘· ø£#˚Ø˝Ò ø±ø£ ÇÁeT‘YU≤Hé nH˚ø£ <˚XÊ˝À¢
uÛ≤s¡rj·T dü+^‘êìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>±, ñ|üHê´dü≈£î&ÉT>± |üì#˚XÊs¡T. 1960\˝À
ÁbÕs¡+_Û+∫ Ç+>∑+¢ &é˝Àì &Ü]¢+>¥≥Hé ø±˝ÒCŸ˝À, ;;d” sπ &çj÷Ó , f…*$»Hé˝À, Vü‰\+&é,
d”«&ÉHé, Ç≥©, »s¡à˙ yÓTT<ä˝…’q <˚XÊ\˝À mH√ï Á|ü‹cÕ˜ø£s¡yÓTÆq düe÷y˚XÊ\÷,
j·T÷ìe]‡{°˝À¢, nyÓT]ø±˝À dæj·÷≥˝Ÿ˝Àì j·T÷ìe]‡{° Ä|òt yêwæ+>∑ºHé, Vü‰s¡«sY¶,
j·T÷ìe]‡{° Ä|òt ø±*bò˛]ïj·÷ ˝≤dt@+C…*dt Ç˝≤ Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ mH√ïø√s¡T‡\T
ìs¡«Væ≤+∫, $<˚‚oj·TT\≈£î eTq dü+^‘·+ |ü≥¢ ne>±Vü≤qqT ô|+#ês¡T. ñ‘·ÔeT
dü+^‘·ø±s¡T&Ó’ ñ+&ç $wüj÷· \qT #·øÿ£ >± $e]+#·>*∑ –q H˚sT¡ Œ ñ+&É&+É ‘√ Äj·Tq≈£î
Ç≥Te+{Ï ÄVü‰«Hê\T mH√ï e#êÃsTT. Á|üdüTÔ‘·+ Äj·Tq≈£î m+<äs√ nyÓT]ø£Hé
•wüß´\THêïs¡T. yê]#˚‘· Äj·Tq ªªÇÁeT‘Y ejÓTT*Héμμ, ªªÇÁeT‘Y –{≤sYμμ nH˚ ø=‘·Ô
s¡ø±\ yêsTT<ë´\qT kÕ<Ûäq #˚sTTdüTÔHêïs¡T.
ÇÁeT‘Y U≤Hé ø=H˚ïfi¯ófl u§+u≤sTT dæ˙|ü]ÁX¯eT˝À H˚|ü<∏ä´ dü+^‘êìøÏ dæ‘êsY
yêsTT+#ês¡T. >∑+>± »eTTHê ∫Á‘·+˝À HÍcÕ<é≈£î &ÛÉ÷+&Û√ &ÛÉ÷+&Û√πs kÕCŸHê nH˚
bÕ≥≈£î ≥÷´qT Äj·TH˚ H˚sêŒs¡≥. eT<äHé yÓ÷Vü≤Hé e+{Ï bÕ‘· dü«s¡ø£s¡Ô\‘√ ≈£÷&Ü
Äj·Tq |üì#˚XÊs¡T. ø±ì ‘·«s¡˝ÀH˚ dæ˙ yê‘êes¡D+‘√ $düT>¬ ‹Ô XÊÁd”j Ô T· $<ë«+düT&ÉT>±
ø=qkÕ>±s¡T. ‘·s¡yê‘· dü‘·´õ‘Y sêjYT rdæq ªª»˝≤‡|òüTsYμμ, 1968˝À CÒy¥T‡ ◊eØ
∫Á‘·+ ªª>∑Ts¡Tμμ, 1976˝À wüu≤Hê q{Ï+∫q ø±<ä+ã], $˝Ÿ; ø±ì‡Œs¡d” nH˚ Vü‰©e⁄&é
dæìe÷ e¬>’sê ∫Á‘ê\≈£î yêsTT+#ês¡T.
e´øÏÔ>∑‘·+>± ÇÁeT‘Y U≤Hé #ê˝≤ ùdïVü≤|üPs¡«ø£+>±, #Û·˝À≈£îÔ\T y˚dü÷Ô q$«dü÷Ô
ñ+{≤s¡T. >=|üŒ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î kÕe÷q´+>± ñ+&˚ uÛwÒ Cü ≤˝ÒM ˝Ò≈î£ +&Ü #·øÿ£ ì ≈£î≥T+ã
yê‘êes¡D+˝À ø±\+ >∑&ÉT|ü⁄‘êsêj·Tq. 66 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT˝À ≈£÷&Ü Äs√>∑´+
‘=DÏøÏdü˝≤&˚ Äj·Tq yÓ’K] Äj·Tq n_Ûe÷qT\≈£î dü+‘√wü+ ø£*–dü÷Ô ñ+≥T+~.
Äj·Tq eTqdüT m+‘· ìs¡à\+>± ñ+≥T+<√ Äj·Tq dü+^‘·+ $qïyê]øÏ ÇfÒº ‘Ó*dæ
b˛‘·T+~. Á|ü‹ dü«s¡eT÷ n+<ä+>±, Á|ü‹ >∑eTø£eT÷ düŒwü+º >±, dü«s¡ø\£ Œq r]Ã~~›q≥Tº>±
$ì|ædüTÔ+~. @+ yêsTT+#ê˝À ‘√#·ø£ ÁXÀ‘·\ düeTj·÷ìï eè<∏ë#˚ùd <Û√s¡DÏ mqï&É÷
ø£ì|æ+#·<äT. Äj·Tq≈£îqï |ü{ÏeT j·÷e‘·÷Ô ˇπ≈ ø£#˚Ø˝À ‘Ó\TdüT≈£îì Äq+~+#·&É+
kÕ<Ûä´+ø±<äT. ñqïø±\|ü]$T‹˝À ø=ìï n+<ë˝Ò eTq≈£î kÕøå±‘·ÿ]kÕÔsTT. Äj·Tq
ø=&ÉT≈£î\+<äs¡÷ ñ‘·ÔeT ø£fi≤ø±s¡T\T>± ù|s¡T dü+bÕ~+#·T≈£î+≥THêïs¡T. \+&ÉHé˝À
ñ+≥Tqï ô|<äy› ê&ÉT ìcÕ‘Y dæ‘êsYq÷, ≈¬ q&Ü˝À ìedædTü qÔ ï s¬ +&√yê&ÉT Çsê¸<é dæ‘êsY,
düTsYãVü‰sY\q÷ yêsTTkÕÔs¡T. \+&ÉHé˝Àì eT÷&√ n‘·qT eC≤Vü≤‘Y düs√<é ì|ü⁄DT&Ó’‘˚
Hê\T>√ ≈£îe÷s¡T&ÉT wübòÕ‘·T˝≤¢ (|òæ\&Ó*Œ¤j·÷) dæ‘êsY, düTsYãVü‰sY, ‘·ã˝≤ eT÷&É÷
yêsTTkÕÔ&TÉ .
s¡$X¯+ø£sY e+{Ï $<ë«+düT\T |ü_d¢ {æ ° MT<ä <äèwæôº |{Ïqº +‘·>± ‘êqT Á|üjT· ‹ï+#·
˝Ò<äì ˇ|ü⁄Œ≈£î+≥÷H˚, n+>±+>∑ Á|ü<äs¡Ùq‘√ dæ‘êsY ø£fi≤ø±]DT\T>± ù|s¡T
dü+bÕ~+#·&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdüTqÔ ï H˚{Ï j·TTe‘·T\qT ÇÁeT‘YU≤Hé m<˚y› ê #˚kÕÔsT¡ . ø£sêí≥ø£
$<ë«+düT˝…’q áeTì X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ, ∫{Ïºu≤ãT\ MT<ä Äj·Tq≈£î #ê˝≤ >ös¡e+ ñ+~.
eTq<˚X¯+˝À ñqï Ä]úø£, kÕe÷õø£ düeTdü´\T ìsêX¯ ø£*–+∫Hê XÊÅd”Ôj·T dü+^‘·+,
\*‘·ø£fi¯\ s¡÷bÕ˝À¢ eTq≈£î ñqï kÕ+düÿ è‹ø£ yês¡dü‘·«y˚T ø±bÕ&ÉTø√<ä–q eTq
dü+|ü<ä nH˚~ eT]∫b˛sê<ä˙, Ä<ÛäTìø£‘· ù|s¡T‘√ yÓÁ]‘·\\T y˚düTÔqï H˚{Ï dü+^‘·|ü⁄
b˛ø£&É\T Vü‰ìø£*–kÕÔj·T˙ n+{≤sêj·Tq. eTqyêfi¯ófl |òüP´»Hé n+≥÷ XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘êìï dü+ø£s¡+ #˚kÕÔs¡˙, bÕXÊÃ‘·T´\T ‘·eT XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìï j·T<∏ë‘·<∏ä+>±
ø±bÕ&ÉT≈£î+≥THêïs¡˙ Äj·Tq nHêïs¡T. u…<∏√yÓHé, yÓTTC≤sYº dü+^‘·+‘√ sêø˘, bÕ|t,
C≤CŸ e+{Ï yê{Ïì ø£\|ü&É+ m|ü⁄Œ&Ó’Hê #·÷XÊsê nì Äj·Tq dü÷{Ï>± Á|ü•ïkÕÔs¡T.
|ü•ÃeT <˚XÊ˝À¢ »]π> Ç≥Te+{Ï |òPü ´»Hé ø£#Ø˚ \øÏ Vü‰»s¡jT˚ ~ eTqyêfi‚flq˙, nø£ÿ&çyês¡T
|ü{Ïº+#·Tø√s¡˙ nHêïsêj·Tq. &ÉãT“, ù|s¡T Á|ü‹wü˜\ ø√dü+ eTq y˚T{Ï $<ë«+düT\T
ø=+<äs¡T <˚ì¬ø’Hê sêJ|ü&É{≤ìøÏ dæ<äΔ+>± ñHêïs¡+fÒ <ëìøÏ ø±s¡D+ ù|<ä]ø£e÷,
ù|<ä]ø£+ >∑T]+∫q uÛÑj·Te÷? Ç~ ìC≤sTTr>± Ä˝À∫+#·Tø√e\dæq $wüj·T+.
e÷]Ã 2003
86 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
4. >∑Ts¡Te⁄\ dü+düàs¡D
ø=qkÕ–düTÔqï >±j·Tì
|Á uü ≤Û nÁ‘˚
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·ø±s¡T\T #ê˝≤eT+~ Á|ü‹ @&ÜB ‘·eT >∑Ts¡Te⁄\ ù|s¡
dü+düàs¡D ø±s¡´Áø£e÷\T »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. á ÄqyêsTTr ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À ø£qã&É<Tä .
‘Ó\T>∑Tyê]˝ÀH˚ <ë«s¡+, bÕs¡T|ü*¢, |æHêø£bÕDÏ e+{Ï y˚T<Ûëe⁄\T m+<äs√ •wüß´\÷,
Á|ü•wüß´*ï ‘·j÷· s¡T#˚XÊs¡T. m|ü⁄Œ&√ 1951˝À bÕs¡T|ü*y¢ ê] düeTø£+å ˝À u≤\eTTs¡[‘√
düVü‰ Äj·Tq •wüß´\+<äs¡÷ ø£#˚Ø\T #˚XÊs¡ì #·~yêqT. Ä ‘·s¡yê‘· n≥Te+{Ï$
»]>±j˚TyÓ÷ ‘Ó*j·T<äT. n˝≤π> ‘·$Tfi¯Hê≥ n]j·T≈£îÿ&ç, eTVü‰sê»|ü⁄s¡+ $X¯«Hê<∏j ä T· ´sY,
ôdeTà+>∑T&ç ‘·~‘·sT¡ \÷, ø£sêí≥ø£˝À yÓTdÆ ÷ü sY yêdüT<˚yê#ês¡´ e+{Ïyês¡÷ >=|üŒ>∑Ts¡Te⁄˝Ò.
yê] ù|s¡ ø±s¡´Áø£e÷\T @M »s¡T>∑T‘·Tqï≥Tº˝Òe⁄. eTq yê]øÏ >∑Ts¡TuÛÑøÏÔ ‘·≈£îÿe nì
nq˝ÒeTT ø£qø£ ô|<ä› ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|üfÒº k˛ÔeT‘· ˝Òø£b˛e&Éy˚T n+<äT≈£î ø±s¡D+
nqTø√yê*.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘· ø£#˚Ø\T #ê˝≤eT≥T≈£î bÕ‘·‘·s¡+ >∑Ts¡Te⁄\ ù|s¡H˚
»s¡T>∑T‘êsTT. ‘ê´>∑sê» Äsê<Ûäq˝≤π> ‘êHéùdHé ñ‘·‡e+ >±«*j·TsY˝À »s¡T>∑T‘·T+~.
|üPHê˝À mH√ï dü+e‘·‡sê\T>± ;ÛyéTùdHé CÀw” ‘·q >∑Ts¡Te⁄ düyêsT÷ >∑+<Ûäs¡« ù|s¡
eT÷&ÉTs√E\ >=|üŒ dü+^‘√‘·‡e+ ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. eTT+u≤sTT˝À ñkÕÔ<é U≤~+
VüQùdHé U≤Hé ù|s¡ kÕ»Hé $T˝≤|t, »>∑Hêï<∏äãTyê |ü⁄s√Væ≤‘Y ù|s¡ >∑TDÏ<ëdt düy˚Tàfi¯Hé,
ã&˚ >∑T˝≤+ n© j·÷<é>±sY düuÛÑ, n˝≤¢~j·÷U≤Hé dü+düàs¡D ø£#˚Ø\÷, Vü‰|òæCŸ n©
U≤Hé ù|s¡ ˝À>∑&É n‘·ì ≈£îe÷s¡T&ÉT neT®<é n© ìs¡«Væ≤+∫q ø£#˚Ø\T, &Ûç©¢˝À @{≤
»]π> X¯+ø£sY˝≤˝Ÿ ñ‘·‡e+ Ç˝≤ mH√ï ñHêïsTT. M{Ï˝À •wüß´˝Òø±ø£ ù|s¡TyÓ÷dæq
ø£fi≤ø±s¡T\+<äs¡÷ bÕ˝§Z+{≤s¡T.
Ç≥Te+{Ï<˚ eTT+u≤sTT˝À »]π> düTπsXŸu≤ãT V”≤sêu≤sTT düà è‹ dü+^‘· düuÛÑ.
Bìï ìs¡«Væ≤düTÔqï Á|üuÛ≤ nÁ‘˚ áHê{Ï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·TqT\˝À ãVüQeTTK
Á|üC≤„e+‘·Tsê\T nì #Ó|üŒe#·TÃ. á s¡#·sTT‘· Ç{°e\ eTT+u≤sTT˝Àì e÷V”≤yéT˝À
ÄyÓT dü«>∑èVü≤+˝À ø£\TdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT #ê˝≤ $wüj·÷\T ‘Ó*XÊsTT.
Á|üuÛ≤ nÁ‘˚ |üPHê $X¯«$<ë´\j·T+˝À ôd’Hé‡, Hê´j·TXÊÁkÕÔ˝À¢, |ü≥ºuÛÑÁ<äTsê\T,
>±+<Ûäs¡« eTVü‰$<ë´\j·T+ <ë«sê dü+^‘·+˝À &Üø£ºπs{Ÿ &çÁ^ Ä*+&çj·÷ πs&çjÓ÷˝À
Ábı&É÷´düsY>± ñ<√´>∑+, eTT+u≤sTT SNDT j·T÷ìe]‡{°˝À dü+^‘· $uÛ≤>±ìøÏ
n<Ûä´ø£å|ü<ä$, Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·s¡|òü⁄q yÓTT<ä≥ |ü<äàÁo, ‘·s¡yê‘· |ü<äàuÛÑ÷wüDY |ü⁄s¡kÕÿs¡+
Ç˝≤ ÄyÓT J$‘·+˝À kÕ~Û+∫q $»j·÷˝…H√ï ñHêïsTT. øÏsêHê |òTü sêHê dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ
eT÷\$sê≥Tº nq<ä–q nãT›˝Ÿ ø£ØyéT U≤Hé eTVü‰sêh˝Àm+<äs√ •wüß´\qT ‘·j·÷s¡T
#˚XÊs¡T. yê]˝À eTTKT´˝…’q Äj·Tq ≈£îe÷¬sÔ V”≤sêu≤sTT ã&√<˚ø£sY, ÄyÓT k˛<äs¡T&ÉT
düTπsXŸu≤ã÷ e÷H˚\ e<ä› Á|üuÛÑ ∫qïej·TdüT˝ÀH˚ dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£î+~. Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡eT÷ yê] ù|s¡ eTT+u≤sTT˝À dü+^‘· düuÛÑ\T ìs¡«Væ≤dü÷Ô ek˛Ô+~.
‘·q<˚MT dü+^‘·ø±s¡T\ ≈£î≥T+ã+ ø±<ä˙, nHês√>∑´+‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï ‘·q
‘·*¢ ñ|üX¯eTHêìø£ì bÕ≥ H˚s¡TÃø√uÀsTT e÷HÓj·T´>± ‘·qø£~ ø=+‘· |ü≥Tºã&ç+<ä˙
ÄyÓT #Ó|Œæ +~. eTq˝À #ê˝≤eT+~ dü+^‘· ≈£î≥T+u≤\≈£î #Ó+<äìyêπs ø£qø£ bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î
ÄdüøÏÔø£s¡+>± ñ+≥T+<äH˚ ñ<˚›X¯+‘√ dü+^‘·+˝À ÄyÓT Á|ü>∑‹ >∑T]+∫ eTT#·Ã{Ï+#·&É+
»]–+~.
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘· ø£#˚Ø\T #Ój·T´&É+‘√ ÄyÓT Ä>∑˝Ò<äT. dü+^‘·+ >∑T]+∫ yê´dü
dü+ø£\Hê\T>± ÄyÓT sêdæq |ü⁄düøÔ ±˝À¢ dü«s¡eTsTTøÏ sêh Á|üuTÑÛ ‘·« ãVüQeT‹ \_Û+∫+~.
Ç$ø±ø£ ÄyÓT dü«sê[, dü«sê+–DÏ nH˚ |ü⁄düÔø±\q÷, n+‘·'dü«sY nH˚ eTsêØƒ ø£$‘ê
dü+|ü⁄{Ï˙ yÓ\Te]+∫+~. ¬s+&ÉT e+<ä\≈£îô|’>± ø=‘·Ô ø£è‘·T\T s¡∫+∫+~. n|üPs¡«
ø£˝≤´DY, <äsê“Øøö"dt, |ü{ŸB|teT˝≤ΩsY, •eø£© e+{Ï ø=‘·Ô sê>±\qT düèwæº+∫+~.
qè‘·´ ø£fi≤ø±]DÏ düT#˚‘ê _Û&˚ ø√dü+ dü+^‘· s¡#·q\T#˚dæ+~. ¬≈q&Ü, nyÓT]ø±,
HÓ<äs¡¢+&é‡, dæ«≥®sê¢+&é e¬>’sê <˚XÊ\˝À dü+^‘· n<Ûë´|ü≈£îsê*>± |üì#˚dæ+~. nH˚ø£
j·T÷ìe]‡{°˝À¢ dü+^‘· |üØøå±~Ûø±]>±, dü+^‘· Hê´j·T ìπsí‘·>± |üì#˚dæ &É»q¢ø=B›
ãVüQeT‘·T\q÷ düHêàHê\q÷ bı+~+~. πs&çjÓ÷˝À nH˚ø£ Hê≥ø±˝À¢ q{Ï+∫+~.
1960˝À Hê ø±˝ÒJ #·<äTe⁄ |üPs¡Ôe>±H˚ Ä*+&çj·÷ πs&çjÓ÷˝À #˚sêqT.
|ü<˚fi¯ófl |üì#˚dæ >±j·Tì>± Ábıô|òwüHé yÓTT<ä˝…{≤ºqT. dü+^‘· XÊg+ô|’ Hê≈£î eT≈£îÿe
ô|s¡>&∑ +É ‘√ 1979˝À SNDT eTVæ≤fi≤ $X¯«$<ë´\j·T+˝À Ábıô|dò sü >Y ± #˚], dü+^‘·XÊK
n<Ûä´≈£åîsê*>± 1992 <ëø± |üì#˚XÊqT nì #ÓbÕŒs¡T Á|üuÛ≤ nÁ‘˚. ÄyÓT dü+^‘· •ø£åD
|ü⁄DÒ˝À $»jYT ø£s¡+Bø£sY>±] e<ä› yÓTT<ä˝…’ ‘·s¡yê‘· |ü<Ûëï\Tπ>fi¯fl ej·TdüT qT+∫
øÏsêHê dü+Á|ü<ëj·T+˝À n|üŒ{Ïπ≈ düTÁ|üdæ<äTΔ˝…’q düTπsXŸ u≤ã÷ e÷H˚, V”≤sêu≤sTT
ã&√<˚ø£sY\ e<ä› ø=qkÕ–+~. H˚s¡Œ&ÜìøÏ yês¡T n+^ø£]+#·&Éy˚T eTVü‰uÛ≤>∑´+
nì|æ+∫+~. ‘·s¡yê‘· 1960˝À ñkÕÔ<é nMTsYU≤Hé •wüß´&ÉT Áoø±+‘Y ãÁπ≈ <ë«sê
H˚sT¡ Ã≈£îqï nMTsYU≤Hé XË*’ ÄyÓTqT #ê˝≤ Á|üu≤Û $‘·+ #˚d+æ ~. n˝≤π> sƒT¡ ÁMT\T bÕ&É&+É ˝À
ñkÕÔ<é ã&˚ >∑T˝≤y¥T n©U≤Hé >±] Á|üuÛ≤e+ #ê˝≤ |üì#˚dæ+~.
88 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
>∑‘· |üHÓï+&˚fi¯ófl>± eTT+u≤sTT˝À ‘êqT ìs¡«Væ≤düTÔqï düTπsXŸ u≤ãT V”≤sêu≤sTT
düà è‹ dü+^‘·duü ÑÛ >∑T]+∫ #Ó|⁄ü ‘÷· J$‘·+˝À >∑Ts¡T•wüß´\ nqTã+<Û+ä m+‘√ |ü$Á‘·yTÓ qÆ B
$•wüºyÓTÆqB ≈£÷&Ü. >∑Ts¡Te⁄\ XË’*˙, ø£fi¯q÷, dü+Á|ü<ëj·÷˙ï ø=qkÕ–+#˚~
ÁX¯<ëΔfi¯óe⁄˝…’q •wüß´˝Òø£<ë. mìï ]ø±]¶+>∑T\THêï >∑Ts¡Te⁄ ÁXÀ‘·\ düà è‹|ü<∏ä+ qT+∫
eTs¡T>∑e≈£î+&Ü ñ+&Ü\+fÒ •wüß´\T ø£#Ø˚ \÷ #˚d÷ü HÔ ˚ ñ+&Ü*. Hê≈£î H˚]Œq >∑Ts¡Te⁄\˝À
V”≤sêu≤sTT ã&√<˚øs£ Y ø£Hêï ÄyÓT k˛<äsT¡ &ÉT düTsπ XŸu≤ã÷ e÷H˚ ]ø±]¶+>∑T\T #ê˝≤‘·≈î£ ÿe.
yê] $<ä«‘·T≈Ô î£ ìyê[>± áHê&ÉT yê] ù|s¡ ø£#Ø˚ \T ìs¡«Væ≤+#·&yÉ TÓ Tø£ÿfÒ düs¬ q’ |ü<‹Δä >±
‘√düTÔ+~. eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ Áù|ø£å≈£î\T eT÷&ÉT Hê\T>∑Ty˚\ eT+~ ˇø£ÿkÕ]>± e∫Ã $q&É+
ø√dü+ ‘·≈î£ ÿe Á|üyX˚ ¯ s¡TdüTeTT‘√ ô|<ä› dü÷ÿ\T Äes¡D˝À zô|Hé @sY ø£#Ø˚ \T ìs¡«Væ≤düTHÔ êïeTT
nHêïsêyÓT.
»qe] 2003˝À $˝ÒbÕπs¢˝À »]–q eT÷&ÉT s√E\ dü+^‘√‘·‡e+˝À
ñkÕÔ<é ÇÁeT‘YU≤Hé Á|ü‘˚´ø£+>± nyÓT]ø± qT+∫ e∫Ã dæ‘êsY yêsTT+#ês¡T. j·TTe
>±j·T≈£î&ÉT s¡w”<éU≤Hé, ø£sêí≥ø£ ejÓTT*Hé $<ë«+düT&ÉT &Ü.m˝Ÿ. düTÁãVü≤àD´+
bÕ˝§ZHêïs¡T. nìï{Ïø£Hêï >=|üŒ $wüj·T+ mquÛ…’ @fi¯fl ;Ûwüà |æ‘êeTVüQ\ e+{Ï |ü+&ç‘Y
;ÛyéTùdHé CÀw” >±q+‘√ düe÷y˚X¯+ eTT–dæ+~.
øÏsêHê |ü<äΔ‹˝Àì >±q+ eTè<äTe⁄>± #Ó$øÏ+|ü⁄>± ñ+&ç, uÛ≤yêy˚X¯+‘√ $H˚
kÕe÷qT´\qT yÓ+≥H˚ Äø£≥Tº≈£î+≥T+~. n˝≤ $ì Äq+~+#·&ÜìøÏ dü+^‘· XÊÅdüÔ+
‘Ó*j·Tqedüs¡+˝Ò<äT. sê>∑ $kÕÔs¡+ ì+bÕ~>± ‘êfi¯+‘√ u≤≥T Á|üXÊ+‘·+>± ˇø=ÿø£ÿ
dü«s¡+ MT<ë Ä>∑T‘·÷ Vü‰sTT>± kÕ>∑T‘·T+~. yÓT|æŒ+#·&ÜìøÏ >∑eTà‘·TÔ\T #Ój·T´&É+,
uÛwÒ Cü ≤\÷ ñ+&Ée⁄. e÷<ÛTä s¡´+, XÊ+‘·>T∑ D+ Á|ü<ëÛ q \ø£Då ≤\T. >∑Ts¡Te⁄>±s¡T düTsπ XŸu≤ãT
$XÊ\ <äèø£Œ<∏ä+‘√ ã&˚>∑T˝≤+ n©U≤Hé, nMTsYU≤Hé e+{° yê] u≤D°\qT ≈£÷&Ü $ì
eT+∫ $wüj·÷\T Á>∑Væ≤+#·eTì Á|üuÛÑqT Áb˛‘·‡Væ≤+#ês¡T.
ªªˇø£ dü+e‘·‡s¡+bÕ≥T Äj·Tq j·TeTHé (ø£sêí≥ø£+˝À ø£˝≤´DÏ) nH˚ ˇø£ÿ sê>∑yT˚
kÕ<Ûqä #˚sTT+#ês¡+fÒ qeTà>∑\sê? eTs√ sê>∑+ H˚sŒ¡ eTì H˚qT ÁbÕ<Û̊jT· |ü&‘ç ˚ nsTT‘˚
j·TeTHé e#˚ÃdæqfÒºHê? nì |ü]Vü‰dü+ #˚ùdyês¡T. j·TeTHé H˚s¡TÃ≈£î+fÒ ‘·øÏÿq sê>±\T
düT\Te⁄>± |ü≥Tºã&É‘êj·Tqï Äj·Tq qeTàø£+ ì»eTì H˚qT Ä#·s¡D <ë«sê
‘Ó\TdüT≈£îHêïqT. π≈e\+ Äs√Vü≤D, nes√Vü≤D, sê>∑ \ø£åD≤\qT H˚]Œ qqTï sê>±ìï
Ä\|æ+#·eTH˚yês¡T. nqTø£s¡D Äj·Tq≈£î q#˚Ã~ ø±<äT. dü«‘·+Á‘·+>± dü«s¡ø£\Œq
}Væ≤+#˚ >∑TD≤ìï u≤>± Áb˛‘·‡Væ≤+#˚yês¡T. Äj·Tq ø±\+#˚XÊø£ Äj·Tq k˛<ä]
V”≤sêu≤sTT H˚sêŒs¡T. Ä s√E˝À¢ ÄyÓT n~«rj·TyÓTÆq Á|ü‹uÛÑ‘√ ø£#˚Ø\T #˚ùdyês¡T.
ÄyÓT‘√ <˚X¯eT+‘·{≤ ‹]>±qT. Áù|ø£å≈£î\ eTT+<äT bÕ&ç yÓT|æŒ+#·≥+˝Àì yÓTfi¯ó≈£îe\T
nqTuÛÑe|üPs¡«ø£+>± H˚s¡TÃ≈£îHêïqT. ˇø£ dü+Á|ü<ëj·T|ü⁄ \ø£åD≤\qT ≈£åîDí+>±
H˚sT¡ Ãø√>∑*–‘˚ Ä ‘·sy¡ ê‘· Ç‘·s¡ dü+Á|ü<ëj·÷\qT ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+ düT\uÛeÑ TÚ‘·T+~.
Ä $wüj·T+˝À |òüTsêHê |ü<äΔ‹ eT+∫<˚ n+{≤sêyÓT.
ñ<√´>±\T #˚düTÔHêï ôd\e⁄ s√E˝À¢q÷, X¯ì, Ä~yêsê\÷ >±q ø£#˚Ø\T
#˚dü÷Ô, πs&çjÓ÷, j·T÷ìe]‡{° ñ<√´>±\ e\¢ dü+^‘êìï $$<Ûä ø√D≤\ qT+∫
|ü]o*+∫, eT]+‘· $|ü⁄\+>± ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+≥÷ Á|üuÛ≤ nÁ‘˚ ‘·q dü+^‘·
j·÷Á‘· ø=qkÕ–+∫+~. ÄyÓT n_ÛÁbÕj·T+˝À dü+^‘·+˝À Ä#·s¡D˝À ñqï yê{ÏøÏ
XÊÁkÕÔ<Ûësê˝Ò$T{À ‘Ó\TdüTø√e&É+ bÕ&˚yê]øÏ á s√E˝À¢ #ê˝≤ nedüs¡+. ÁXÀ‘·\T
$y˚ø£e+‘·T\T ø£qø£ Á|ü‹B @$T{Ï, m+<äT≈£î nì Á|ü•ïkÕÔs¡T. bÕ‘· ‘·s¡+˝À˝≤>±
@<√ Ç~ e÷ kÕ+Á|ü<ëj·T+ nH˚ùdÔ yê]øÏ q#·Ã<äT. yê]øÏ dü+‘·è|æÔø£s¡yÓTÆq
düe÷<ÛëHê*e«&É+ >±j·T≈£î\ $~Û. dü+^‘·+ m˝≤ $ì ÄkÕ«~+#ê˝À ≈£î‘·÷Vü≤\+
ñqïyê]øÏ >±j·T≈£î˝Ò H˚sêŒ*. ‘·<ë«sê Áù|ø£å≈£î˝À¢ dü¬s’q ne>±Vü≤q ô|s¡T>∑T‘·T+~
≈£÷&Ü. dæŒø˘ e÷π≈ e+{Ï dü+düú\T ø=ìï eT+∫ Á|üj·T‘êï\T #˚düTÔHêïsTT. eTTqT|ü{Ï
>∑Ts¡T≈£î\ eédüú @Hê&√ b˛sTT+~. á s√E˝À¢ H˚s¡TÃ≈£îH˚ yê]øÏ >∑Ts¡Ty˚ø±ø£ Ç‘·s¡Á‘ê
dü+^‘·+ $q&ÜìøÏ mH√ï e÷sêZ\THêïsTT. •wüß´\ô|’ Ç‘·s¡T\ Á|üuÛ≤e+ |ü&É≈£î+&Ü
ø±bÕ&É&É+ nkÕ<Ûä´+, nqedüs¡+ ≈£÷&Ü. Ä<ÛäTìø£ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±qø£#˚Ø\ >∑T]+∫
"Enlightening the Listener" nH˚ ù|s¡T‘√ ˇø£ |ü⁄düÔø±˙ï, <ëìøÏ nqTã+<Ûä+>± ˇø£
Ä&çjÓ÷ π≈ôd{Ÿq÷ Á|üuÛ≤ nÁ‘˚ yÓ\Te]+∫+~. n+<äT˝À dü+^‘·+ >∑T]+#˚ ø±ø£
Kj·÷˝Ÿ˝À kÕVæ≤‘ê´ìø°, ‘êfi¯>∑‹ø°, sê>∑uÛ≤yêìø°, sê>∑+ bÕ&˚ düeTj·÷ìø° ñqï
ÁbÕeTTK´‘·qT $e]+∫+~. Ç$ø±ø£ Kj·÷˝Ÿ Ä<ÛäTìø£ dü«s¡÷bÕìï $e]dü÷Ô øÏsêHê
dü+Á|ü<ëj·T+, sƒ¡TÁMT, >∑»˝Ÿ $X‚cÕ\÷, dæ˙, Ä¬sÿÁkÕº dü+^‘·+, <˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ dü+^‘·
•ø£åD nqTuÛÑyê\÷, dü+^‘· $eTs¡Ù e+{Ï nH˚ø£ $wüj·÷\qT Á|ükÕÔ$+∫+~.
ªªXÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìøÏ $X‚wüyÓTÆq »Hê<äs¡D ñ+&É<Ó+<äTø£ì?μμ nì n&ç–‘˚
ÄyÓT Ç˝≤ nHêïs¡T. ªªXÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ nH˚~ kÕe÷q´ Á|ü»\≈£î ñ<˚›•+∫q~ ø±<äT.
n~ m+‘√ ø±\+ qT+N ø=ìï XÊg|ü<‘Δä T· \ Ä<Ûës¡+>± n+<ä+>± s¡÷bı+~+#·ã&çq~.
<ëì yÓqø£ m+‘√ jÓ÷#·Hê, |ü]XÀ<Ûqä \÷ ñHêïsTT. n~ dæìe÷ bÕ≥˝≤¢>± »Hê<äsD¡
bı+<ë\qTø√e&É+ ‘·|⁄ü Œ. <ëìï $ì Äq+~+#·&ÜìøÏ dü+^‘êìøÏ ñ+&˚ dü+^‘·|sü y¡ TÓ qÆ
ns¡ú+ ‘Ó*j·÷*. X¯ó<äΔ dü«sê\, \j·T\ $Hê´kÕ\T ‘Ó*j·÷*. BìøÏ ø=+‘· dü+düÿ è‹,
n<Ûä´j·Tq+, Ä˝À#·q nedüs¡eTe⁄‘êsTT. kÕe÷qT´\≈£î M≥ìï{Ïø° z|æø£ ñ+&É<äT.
yê]øÏ düT\Te⁄>± ns¡úyÓTÆ yÓ+≥H˚ q#˚Ã$ ‘˚*ø£ bÕ≥\T. n+<äT˝À kÕVæ≤‘·´+, <äs¡Te⁄
Á|ü<ëÛ q+. n$ dæ+|ü⁄˝≤Z bÕ&ÉTø√e{≤ìøÏ M\T>± ñ+{≤sTT. nBø±ø£ ø=+<äsT¡ XÊÁd”j Ô T·
dü+^‘·ø±s¡T\T f…øÏïø˘≈£î m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´‘· Ç∫Ã ˇø=ÿø£ÿ|ü⁄Œ&ÉT dü+^‘êìï ìØ®e+
#˚kÕÔsT¡ . Çe˙ï $eTTK‘·≈î£ <ë]rkÕÔsTT. dü÷ÿ\T, ø±˝ÒJ\˝À •ø£Då <ë«sêq÷, MT&çj÷·
90 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
düVü‰j·T+‘√q÷ ø=+‘·es¡≈£÷ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìøÏ Ä<äs¡D ô|+#·e#·TÃ ø±ì n~
bÕ|t dü+^‘·+‘√ m|ü⁄Œ&É÷ b˛{°|ü&É˝Ò<äT. n˝≤ nì dæìe÷ dü+^‘·+ n+‘ê ‘·≈£îÿe
s¡ø£+ nq˝ÒeTT. n~ eTq dü+^‘·|ü⁄ |ü]~Ûì $düÔè‘·+ #˚dæ+~. eTq dü+^‘êìøÏ
ªªVü‰s=à˙μμì CÀ&ç+∫+~. s¡ø£s¡ø±\ u≤D°\q÷, yêsTT<ë´\q÷, \j·T\q÷, X¯ã›
yÓ’$<Ûë´˙ï, Vü‰e uÛ≤yê\q÷ düeT≈£÷]Ã+~.μμ
ø£sêí≥ø£ sê>±\T, >∑eTø±\ Á|üuÛ≤e+ ≈£÷&Ü ‘·q MT<ä ñ+<ä+{≤s¡T Á|üuÛ≤
nÁ‘˚. H˚qT Ä*+&çj·÷ πs&çjÓ÷˝À |üì#˚dæq|ü⁄Œ&ÉT ‘·s¡T#·T>± <äøÏåD≤~ dü+^‘·+
$H˚<ëìï. Hê≈£î yê] >∑eTø±\÷, dü]>∑eT\T bÕ&˚ $<ÛëqeT÷ q#·TÃ‘êsTT. Ä dü+^‘·+
≈£÷&Ü H˚s¡TÃ≈£îì ñ+fÒ u≤e⁄+&˚~ nHêïsêyÓT.
ø=‘·Ô sê>±\T düèwæº+#·&É+ nedüs¡e÷ nì n&ç–‘˚ H˚q÷ ø=ìï düèwæº+#êqT
ø±ì, Hê ˝…ø£ÿq ø=‘·Ô sê>∑+ bÕ&É&É+ø£Hêï ñqï sê>±\qT ø=‘·Ô>± bÕ&É>∑\>∑&Éy˚T
ø£wüº+ nì ÄyÓT »yê_∫Ã+~.
|òüP´»Hé dü+^‘·+ >∑T]+∫ #Ó|ü⁄‘·÷ Á|üdüTÔ‘·|ü⁄ yê´bÕs¡düs¡[˝À dü+^‘·+ ≈£÷&Ü
ˇø£ ø=qT>√\T edüTÔyÓ’b˛sTT+<ä˙, e÷¬sÿ{Ÿ ø√düyÓ÷, áHê{Ï n_Ûs¡T#·T\e\¢H√,
ø=‘·<Ô qä + ñ+<äH√ ø=+<äsT¡ Ç˝≤+{Ï Á|üjT· ‘êï\T #˚dTü HÔ êïs¡˙, n$ m˝≤ |ü]D$TkÕÔj÷Ó
y˚∫#·÷&Ü\˙ n+<ëyÓT.
sê>∑ uÛ≤e+ n_Ûe´øÏÔøÏ eé~Û‘√ |üì˝Ò<äT. bÕ‘·‘·s¡+ ~>∑ZC≤\+<äs¡÷ eT÷&ÉT
Hê\T>∑T ì$TcÕ˝À¢ >=|üŒ ]ø±s¡T\¶ T bÕ&É˝<Ò ë? Áù|ø£≈å î£ \˝À kÕe÷q´ dü+^‘· Á|æjT· T\÷,
$eTs¡Ù≈£î\÷, |ü+&ç‘T· \÷ s¡øs£ ø¡ ±\ yêfi¯ófl+{≤s¡T. yê]˝À ne>±Vü≤q $$<Ûä kÕúsTT\˝À
ñ+≥T+~. n+<äØï yÓT|æŒ+∫ ‘·q Äq+<ëìï $H˚yês¡+<ä]‘√q÷ |ü+#·Tø√ >∑\>∑&Éy˚T
>±q+ #˚ùd e´øÏÔøÏ düyê\T nqT≈£î+{≤qT n+≥Tqï Á|üuÛ≤ nÁ‘˚‘√ #ê˝≤eT+~
@ø°u$ÑÛ kÕÔsT¡ .
y˚T 2003
5. n‘·T´‘·ÔeT Væ≤+<äTkÕÔ˙
>±j·T≈£î&ÉT
ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé
Á|üU≤´‘· ∫Á‘·ø±s¡T&ÉT u≤|ü⁄ ‘·q¬≈+‘√ q∫Ãq ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé u§eTà^dæ,
‘Ó]∫q ñkÕÔ<é H√{À¢ ø√sTT\ bÕ&ÉT‘·Tqï≥Tº #·÷bÕs¡T. Væ≤+<äTkÕÔ˙ dü+^‘ê_Ûe÷qT\≈£î
∫s¡|]ü ∫‘·T&Óq’ á >±j·T≈£î&ÉT sƒT¡ ÁMT\T bÕ&É&+É ˝À >±qø√øÏ\>±q÷, Kj·÷˝Ÿ >±q+˝À
dæ+Vü≤ã\T&ÉT>±q÷ Á|üdæ<äTΔ&ÉT. Äj·Tq bÕ&çq ˝≤+>¥ ù|¢]ø±sY¶ ø£es¡¢ MT<ä n‘·T´‘·ÔeT
>±j·T≈£î&ÉT nì sêXÊs¡+fÒ n+<äT˝À ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<Tä . Äj·Tq≈£î eTT+<äT ‘·s+¡ >±j·T≈£î\÷,
düeTø±©qT\÷, ‘·s¡yê‹ yês¡÷ n+<äs¡÷ @ø£Áê+>± ÄyÓ÷~+∫q $wüj·TeT~.
ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé 1902˝À |ü•ÃeT |ü+C≤uŸ˝Àì ø£dü÷s√¢ »ìà+#ês¡T.
eT÷&ÉT Hê\Tπ>fi¯fl ej·TdüT˝À |ü<ë\÷, nø£åsê\÷ H˚s¡TÃø√ø£eTT+<˚ n‘·ìøÏ |üHÓï+&ÉT
dü«sê\T |ü≥Tºã&Ü¶j·T≥. ªªn<˚ Hê e÷‘·èuÛ≤wü nsTT+~μμ nì ‘·s¡yê‘· Äj·Tq
#Ó|ü⁄Œ≈£îHêï&ÉT. yÓTT<ä{À¢ ‘·q ô|<äHêqï ø±˝ÒU≤Hé e<ë›, ‘·s¡yê‘· ‘·+Á&ç n©ãøå˘ e<ë›
bÕ≥ H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. |ü~ |üHÓï+&˚fi¯fl ej·TdüT˝À ã&˚ >∑T˝≤+ ‘·eT }] ãj·T≥≈£î
yÓ[fl ˇø£ >√&É≈î£ <ä÷s¡+>± ì\ã&ç >∑{>ºÏ ± bÕ&˚yê&É≥. Á|ü‹<Û«ä ìì ã{Ïº ‘êqT bÕ&ÉT‘·Tqï
dü«sê\T ìs¡T›wüº+>± |ü\T≈£î‘·THêïjÓ÷ ˝Ò<√ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#˚yê&É≥.
düMT|ü+˝À ñ+&ç á ‘·‘·+>∑eT+‘ê #·÷düTÔqï ø=+<äs¡T ã+&çyêfi¯ófl ø±ùd|ü⁄ ‘êeTT
≈£÷&Ü π≈ø£\Tô|{Ïº π>*#˚ùdyês¡≥. Ç≥Te+{Ï kÕ<Ûäq n‘·ìøÏ m+‘√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ç+~.
‘·«s¡˝ÀH˚ ã&˚ >∑T˝≤+ eT+∫ >±j·T≈£î&ÉT>± ù|s¡T ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT. ø±ì Äj·Tq U≤´‹
ø=+‘·ø±\+ ˝≤¨sY ÁbÕ+‘êìπ≈ |ü]$T‘·eTsTT+~. Äj·Tq≈£î eTT+<äT‘·s¡+ yê¬s’q
ø£ØyéTU≤Hé, |òüj·÷ĆŸ U≤Hé e+{Ï ñ<ä›+&ÉT\≈£î ãs√&Ü sê» dü+kÕúq+˝À ÄÁX¯j·T+
ø=Hêïfi¯flsTTHê ‘·|üŒìdü] nsTT+<˚yÓ÷ ø±ì ã&˚ >∑T˝≤+ ø£#˚Ø\T yÓTT<ä˝…{≤ºø£ {Ï¬≈≥¢
<ë«sê ‘·–q+‘· Ä<ëj·T+ bı+<ä&+É kÕ<Û´ä + ø±kÕ–+~. me] ÁbÕ|üøe£ T÷ ø√s¡≈î£ +&Ü
&ÉãT“ u≤>± dü+bÕ~+∫, sê#·Øƒ$‘√ J$‘·+ >∑&ç|æq ñkÕÔ<é>± Äj·Tq≈£î ù|s=∫Ã+~.
Ä s√E˝À¢ ôd’>∑˝Ÿ e+{Ï yê]e\¢ dæìe÷ dü+^‘·+ #ê˝≤ Á|üC≤<äs¡D bı+<äkÕ–+~.
n~ Áø£eT+>± XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+‘√ b˛{°|ü&ç ‘·«s¡˝ÀH˚ <ëìï yÓq≈£îÿHÓ{Ïº+~. nsTTHê
ã&˚ >∑T˝≤+>±] ø£#˚Ø\÷, ]ø±sYº\≈£î –sêø° ‘·>∑Z˝Ò<äT.
92 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
1939˝À ø£\ø£‘êÔ˝À ø£#˚Ø #˚dæq ‘·s¡yê‘· Äj·Tq >∑T]+∫ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\
yê]øÏ ‘Ó*dæ+~. 1944˝À u§+u≤sTT j·T÷ìe]‡{° ø±H=«π≈wüHé Vü‰\T˝À $Áø£e÷~‘·´
dü+^‘· |ü]wü‘·TÔ ‘·s¡|òü⁄q ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé #˚dæq ø£#˚Ø ÁXÀ‘·\qT eT+Á‘·eTT>∑TΔ*ï
#˚dæ+~. u§+u≤sTT˝À ¬s+&ÉTqïs¡ s¡÷bÕj·T\ {Ï¬≈≥TºøÏ ñkÕÔ<é |òüj·÷ĆŸU≤Hé e+{Ï
>=|üŒ >±j·T≈£î\T sêÁ‘·+‘ê >±q ø£#˚Ø\T #˚düTÔqï s√E˝À¢ e÷ Hêqï>±s¡T ‘=*kÕ]
ã&˚ >∑T˝≤+ bÕ≥ $Hêïs¡≥. eT÷&ÉTqïs¡ s¡÷bÕj·T\ {Ï≈¬ ≥Tº≈î£ dü]>±Z eT÷&ÉT >∑+≥\ùd|ü⁄
e÷Á‘·y˚T n<äT“¤‘·yÓTÆq >±Á‘· ø£#˚Ø #˚dæq ã&˚ >∑T˝≤+ Áù|ø£å≈£î\T m+‘· ø√]Hê sêÁ‘·+‘ê
bÕ&É{≤ìøÏ ìsêø£]+#ês¡≥. Äj·Tq ø£#Ø˚ \≈£î ÄHê{Ï n‘·T´‘·eÔ T dü+^‘· $<ë«+düT˝…q’
n˝≤¢~j·÷ U≤Hé, |òj ü ÷· ĆŸ U≤Hé, n˝≤¢ñB›Hé U≤Hé, Vü‰|òCæ Ÿ n© U≤Hé yÓTT<ä˝q’… yês¡+‘ê
Vü‰»¬s’ yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T.
ªªnqs¡Zfi¯+, nì‘·s¡kÕ<Ûä´+μμ nì|æ+∫q Äj·Tq XË’* ‘·«s¡˝ÀH˚ Äj·TqqT
>±j·T≈£î\˝À nÁ>∑kÕúHêq ì\u…{+ºÏ ~. n‹ eT+Á<ä+ qT+∫ n‹ ‘ês¡kÕúsTTì ne©\>±
#˚s¡Tø√>∑*–q ø£eTàì ø£+sƒ¡<Ûä«˙, nkÕ<Ûä´+ nì|æ+#˚ dü«s¡ø£\ŒHê |ü{Ïe÷ Äj·Tq
Kj·÷˝Ÿ dü+^‘êìøÏ n<ä›+|ü{≤ºsTT. n~ø±ø£ ÁXÀ‘·\T ‘=*kÕ]>± Äj·Tq <ë«sê n‹
eT<ÛäTs¡yÓTÆq |ü+C≤; XË’* sƒ¡TÁMT\T $q>∑*>±s¡T. @ sê>∑+ bÕ&çHê eT¬ses¡÷ Ç˝≤
bÕ&É˝sÒ ì¡ |æ+#˚~. e÷eT÷\T Áù|ø£≈å î£ ˝Òø±ø£ ô|<ä› dü+^‘·E\„ +<äs÷¡ ≈£÷&Ü ã&˚ >∑T˝≤+
n©U≤Hé ˇø£ |òæHê$TqHé nì n+^ø£]+#ês¡T. nH˚≈£î\T bÕ˝§ZH˚ dü+^‘· düe÷y˚XÊ˝À¢
Äj·Tq bÕ&çq ‘·sy¡ ê‘· ø£#Ø˚ #ÓjT· ´{≤ìøÏ me«s¡÷ kÕVü≤dæ+#˚yês¡T ø±<ä≥. <˚Xe¯ T+‘·{≤
Äj·Tq ù|s¡T e÷s¡TyÓ÷–+~. <˚e⁄\|ü*¢ ø£èwüíXÊÁdæÔ s¡÷|ü+ uÛ≤eø£e⁄\≈£î Á|ürø£
nsTTq≥Tº>±H˚ ãTÁsÑ MTkÕ\‘√ uÛ≤Ø X¯Øs¡+‘√ ø£qã&çq ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé >±]ì
<äøÏåD≤~ Á|ü»\T ñkÕÔ<äT>±, ekÕÔ<äT>± ‹\øÏ+#ês¡T.
1954˝À Hê nsTT<√ @≥ H˚qT eTÁ<ëdüT˝À ã&˚ >∑T˝≤+ ø£#Ø˚ øÏ e÷ Hêqï>±]‘√
yÓfi≤flqT. $T>∑‘êy˚MT >∑Ts¡TÔ˝Òe⁄ ø±ì y˚TeTT ãj·T\T<˚πs y˚fi¯≈£î Äj·Tq dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$˝À
ªª»eTTHêπ≈ rsYμμ n+<äT≈£îHêïs¡T. ø£ØyéTU≤Hé bÕ&çq Ä ]ø±s¡T¶ e÷ Ç+{À¢ ñ+&˚~
ø£qø£ Ä bÕ≥qT H˚qT >∑Ts¡T|Ô {ü ≤ºqT. Ä ø£#Ø˚ »]–q ‘·sy¡ ê‘· Á|üd<æ Δä ø£sêí≥ø£ $<ë«+düT&ÉT
õ.mHé. u≤\düTÁãVü≤àD´+ eTT>∑TΔ&Ó’ ñkÕÔ<é>±]øÏ kÕcÕº+>∑ Á|üD≤eT+ #˚XÊ&Éì ‘·s¡yê‘·
‘Ó*dæ+~. eT∞fl Hê ‘=$Tà<√ @≥ eTÁ<ëdüT˝À U≤Hé kÕôV≤ãT>±] eTs=ø£ ø£#˚ØøÏ
yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT Äj·TqTï <ä>∑Zs¡Tï+∫ #·÷XÊqT. n|üŒ{ÏøÏ Äj·Tq ]ø±sY¶\T #ê˝≤ $ì
ñ+&É&É+e\¢ Äj·Tq n‘·T´‘·ÔeT >±j·T≈£î&Éì Hê≈£î ‘Ó\TdüT. bı{Ïº>± n‹ ô|<ä› bı≥º‘√,
n‹ ø£wüº+MT<ä q&ÉTdü÷Ô ãTÁsÑMTkÕ\‘√ #ê˝≤ Ç+Áô|dæyé>± nì|æ+#ês¡T. Ä ø£#˚ØøÏ
eTÁ<ëdüT˝Àì ø£sêí≥ø£ $<ë«+düT\+<äs¡÷ e#êÃs¡T. <ë«s¡+, õ.mHé._., n]j·T≈£îÿ&ç
‘·~‘·s¡T\T ø£ì|æ+#ês¡T. Ç+≥¬s«˝Ÿ˝À n+<äs¡÷ ˝Ò#ês¡T ø±ì ñkÕÔ<é >±s¡T ˝Òe˝Ò<äT.
ùdºõ MT<äH˚ dü«s¡eT+&É˝Ÿ ÁX¯ó‹#˚düT≈£î+≥÷ ≈£÷#·THêïs¡T. ‘·s¡yê‘· @+ bÕ&ÉqT? nì
n&ç–q|ü⁄Œ&ÉT Áù|ø£å≈£î\T Äj·Tq nH˚ø£ sƒ¡TÁMT\qT ù|s=ÿì bÕ&ÉeT+≥÷ π≈ø£\Tô|{≤ºs¡T.
bÕ&˚≥|ü⁄Œ&ÉT X¯Øs¡+ ø£<ä\ø£ b˛sTTHê >∑eTø±\÷, dü+>∑‘·T\≈£î nqT>∑TD+>± ˇø£ #˚‹
y˚*‘√ Äj·Tq >±*˝À ‹|ü⁄Œ‘·÷ bÕ&˚yês¡T. 1955˝À eTÁ<ëdüT˝À »]–q •yêJ
>∑DXÒ H¯ é ‘·eTTà&ç ô|[fløÏ Äj·Tq ø£#Ø˚ @sêŒ≥T #˚dqæ |ü⁄Œ&ÉT ‘·eT≈£î ÄVü‰«q+ ˝Òøb£ ˛sTTHê
ñ+&Éã≥º˝Òø£ dæ>∑TZ$&ç∫, »q+˝À ø£*dæb˛sTT yÓ[fl ø£#˚Ø $ì e#êÃeTì u≤|ü⁄,
s¡eTD>±s¡T¢ #ÓbÕŒs¡T. Äj·Tq bÕ≥≈£î n+‘·{Ï düyÓ÷àVü≤q X¯øÏÔ ñ+&˚~.
1948 qT+N eTÁ<ëdüT˝À ã&˚ >∑T˝≤+ ø£#˚Ø\T $qï |òüT+≥kÕ\ Äj·Tq≈£î
Msê_Ûe÷ì nsTTb˛j·÷s¡T. yÓTT<ä{ÏkÕ] sêπ>Áo e+{Ï sê>±\T $ì m+‘· |òü÷≥T
Áù|eTjÓ÷, Ç~ Hê #Ó*, nHêïHê uÛ≤$Tì e¬>’sê bÕ≥\ì Ä sê>∑+˝À dü«s¡|ü]#ês¡T
|òüT+≥kÕ\. ñkÕÔ<é>±] mì$T~eT+~ ãè+<ä+ ‘·eT Ç+{À¢ m˝≤ ãdü#˚ùdyês√, ‘·eT
e+≥ ‘êy˚T m˝≤ #˚düT≈£îH˚yês√ |òüT+≥kÕ\ kÕ$Á‹>±s¡T sêXÊs¡T. y˚T\T≈£îì
ñqï+‘·ùd|üP bÕ&É≥y˚T ñkÕÔ<é >±]øÏ n\yê≥T. sê>±\‘√q÷, dü«sê\‘√q÷ Äj·Tq
ø£+sƒêìøÏ ñ+&çq >±&ÛÉyÓTÆq |ü]#·j·÷ìøÏ ø±s¡D+ n<˚ ø±e#·TÃ. dü«sê\ |ü]X¯ó<äΔ‘˚
Hê≈£î ÁbÕD+ nH˚yê&É≥ Äj·Tq. (\‘êeT+π>X¯ÿsY bÕ≥ $qï|ü⁄Œ&É˝≤¢ <äT+|ü‘Ó>∑, ˇø£ÿ
n|üdü«s¡+ ≈£÷&Ü |ü&É<äT düTe÷ nì yÓT#·TÃ≈£îH˚yê&É≥). n\y√ø£>± ÁX¯eT|ü&É≈£î+&Ü
Äj·Tq >±Á‘·+ #˚ùd n<äT“¤‘·$Hê´kÕ\T $qïyê]øÏ dü+^‘·+ Äj·Tq≈£î bÕ<ëÁø±+‘·+
nì|æ+#·&+É ˝À ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<Tä . ˇø£ ø£#Ø˚ ˝À bÕ≥ Ä|æ ªªj˚T Vü≤yêø± UÒ˝ŸôV≤’ μμ (Ç<ä+‘ê
>±* jÓTTø£ÿ ©\) nì yêÚ≤´ì+#ê&Üj·Tq.
Ä ø±\+˝À ø£#Ø˚ \ <ë«sê &ÉãT“ dü+bÕ~+#·<\ä T#·T≈£îqï ñkÕÔ<\é ≈£î ]ø±sY\¶ ÷
yê{Ï MT<ä e#˚Ã sêj·T©º\ >∑T]+∫ dü+ø√#·+ ñ+&˚~. neT÷\ýÓTÆq ‘·eT dü+^‘êìï
#·eø£>± ø=fÒºùd ñbÕj·Ty˚TyÓ÷ nì uÛÑj·T|ü&˚yês¡T. dæ>∑÷Z, n_Ûe÷q+ $&ç∫ MT&çj·÷
yÓ+≥ ø£fi≤ø±s¡T\T |ü]>¬ ‘·T‘Ô T· qï á s√E˝À¢ n~ $+‘·>± nì|æ+#·e#·TÃ. m+<äTø£+fÒ
m#Y.m+.$. ø£+ô|˙ ‘·s¡|òü⁄q ã&˚ >∑T˝≤+ >±]ì ã‹e÷*, kÕ>∑Bdæ bÕ≥\T ]ø±s¡T¶
#˚sTT+#·{≤ìøÏ ‘êHÓ+‘· ø£wüº|ü&çqB õ.mHé.CÀw” nH˚ Äj·Tq ˇø£ yê´dü+˝À
$e]+#ês¡T. ‘êqT dü«j·T+>± >±j·T≈£î&ÉT ø£qø£ >=|üŒ >±j·T≈£îDÏí m˝≤ eT+∫
#˚düTø√yê˝À CÀw”øÏ ‘Ó\TdüT. Ä bÕ≥\˙ï ªªdüuŸs¡+>¥μμ eTTÁ<ä‘√ ñkÕÔ<é s¡∫+∫q
d”«j·T s¡#·q˝Ò. yê{Ï˝À π≈e\+ eT÷&ÉT Hê\T>∑T ì$TcÕ˝À¢H˚ <äsê“Ø, >∑T»Ø‘√&û,
\*‘Y, π≈<ësY e¬>’sê ô|<ä› sê>±\qT nyÓ÷|òüT+>± bÕ&ç $ì|æ+#ê&Üj·Tq.
n˝≤π> yÓTT>∑˝Ò Ä»+ dæìe÷˝À ‘êHéùdHé bÕÁ‘·≈£î Äj·Tq #˚‘· bÕ&ç+#ê\ì
<äsÙ¡ ≈£î&ÉT ≈¬ .Ädæ|tò |ü≥Tºã≥º&+É ‘√ dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&ÉT HÍcÕ<é ñkÕÔ<>é ±] e<ä≈› î£ yÓfifl¯ e\dæ
e∫Ã+~. yê]ì m˝≤¬>’Hê e~*+#·Tø√yê\ì U≤Hé kÕùV≤ãT>±s¡T ô|<ä› yÓTT‘·Ô+ ÇeTàì
94 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
n&ç>±&ÉT. <ëìøÏ yês¡T düπsqq&É+‘√ Äj·Tq≈£î Ä dæìe÷˝À ¬s+&ÉT bÕ≥\T bÕ&Éø£
‘·|üŒ˝Ò<äT. Äj·Tq≈£î eT+∫ ‹+&ç|ü⁄w”º, e+≥˝À ÁbÕMDéT÷ ñ+&˚$. ˇø£ |üP]Ô
∫¬≈Hé, Hê\T>∑T øÏ˝À\ d”«≥÷¢, ¬s+&ÉT &É»q¢ #·bÕr\÷ ‹H˚dæ, Ä yÓ+≥H˚ Hê\T>∑T
>∑+≥\ bÕ≥T ø£#˚Ø #Ój·T´&É+ Äj·Tq≈£î e÷eT÷˝Ò. m{§NÃ yê´j·÷eT+ #Ój·T´&É+,
Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq ÄVü‰s¡+ ‹q&É+ m+‘· eTTKýÓ÷ ‘Ó*j·Tì Ä s√E˝À¢ düVü≤»+>±
Äj·Tq≈£î nHês√>∑´+ ø£*–+~. 1960\˝À ˝≤+>¥ù|¢ ]ø±sY¶\ X¯ø£+˝À ã&˚ >∑T˝≤+qT
bÕ&É{≤ìøÏ ˇ|æŒ+#˚ ˝À|ü˝Ò Äj·Tq Äs√>∑´+ ø°åDÏ+∫+~. n~ ì»+>± Äj·Tq
n_Ûe÷qT\ ÄX¯\≈£î >=&É¶*ô|fÒº.
ã&˚ >∑T˝≤+>±]øÏ dü+^‘·XÊÅdüÔ+ >∑T]+∫ eT+∫ |ü]C≤„q+ ñ+&˚~. @ sê>∑+
m|ü⁄Œ&ÉT bÕ&Ü˝À, m+<äT˝À @ dü«s¡+ m˝≤ |ü\ø±˝À Äj·Tq nH˚ø£ ì|ü⁄DT\
düe÷y˚XÊ˝À¢ bÕ&ç $ì|ædü÷Ô+&˚yês¡T. <äøÏåD≤~˝À˝≤ ø±≈£î+&Ü ñ‘·Ôsê~ >±j·T≈£î\T
me]øÏyês¡T ªªÇ~ e÷ |ü<‹Δä μμ nì dü«\Œ e÷s¡TŒ\T #˚d÷ü +Ô &É&+É e\¢ ø=+‘· >∑+<äs>¡ √fi¯+
áHê{Ïø° ‘·|Œü &É+ ˝Ò<Tä . n+<äT#˚‘· ìs¡Tw› yºü TÓ qÆ ne>±Vü≤q≈£î n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&É÷ $es¡D\T
ø√s¡&É+ nedüs¡eTe⁄‘·÷ ñ+≥T+~. »>∑Hêï<∏ä ãTyê |ü⁄s√Væ≤‘Y yÓTT<ä˝…’q |ü+&ç‘·T\‘√
ã&˚ >∑T˝≤+ #·s¡Ã\T »s¡T|ü⁄‘·÷, ‘·q≈£î ‘Ó*dæq~ #Ó|ü⁄‘·÷, Ç‘·s¡T\T #Óù|Œ$ $+≥÷
ñ+&˚yês¡T. &Ûç©¢ πs&çjÓ÷ π≈+Á<ä+ Äj·Tq‘√ ˇø£ Ç+≥s¡÷«´ Á|ükÕs¡+ #Ój·T´>± H˚qT
$HêïqT. n+<äT˝À Äj·Tq |üVü‰&û sê>∑+ |ü+C≤uŸ ø=+&ÉÁbÕ+‘ê˝À¢ C≤q|ü<äXË’*˝À
m˝≤ bÕ&É‘ês√ n<äT“¤‘·+>± $ì|æ+#ês¡T. ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+ >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$dü÷Ô
y˚T|òüTs¡+»ì e+{Ï ø=ìï sê>±\T $+‘·>± nì|ækÕÔj·T˙, yê{Ï \ø£åD+ yÓ+≥H˚
ø=s¡T≈£î&ÉT |ü&É<ä˙ nHêïs¡T. (e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯˝À |ü+#·eT, <ÛÓ’e‘ê\qT e~˝ÒùdÔ
y˚T|òüTs¡+»ì ne⁄‘·T+~).
bÕøÏkÕÔHé @s¡Œ&Ü¶ø£ ñkÕÔ<é>±]øÏ nø£ÿ&É ñ+&É&É+ q#·Ã˝Ò<äT. dü«uÛ≤e+˝À ‘êqT
Væ≤+<äTe⁄H˚qì Äj·Tq Á|üø£{Ï+#·T≈£îHêï&ÉT. |üVü‰&û˝À ªªVü≤] z+ ‘·‘·‡‘Yμμ, uÛÑ÷bÕ©
(yÓ÷Vü≤q)˝À eTVü‰<˚e eTùV≤X¯«s¡ e¬>’sê ^‘ê*ï n<äT“¤‘·+>± s¡∫+∫ bÕ&Ü&Üj·Tq.
Äj·Tq n_Ûe÷qT\+‘ê uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ñ+&É&+É e\¢ eTq sπ &çj÷Ó ˝Àq÷, ø£#Ø˚ ˝À¢q÷
bÕ&É{≤ìøÏ Çã“+<äT\T|ü&ç ‘·s¡T#·T>± sêe\dæ e#˚Ã~. $<˚oj·TT&Éì @y√ ns¡ú+˝Òì
ìã+<Ûäq\ ø±s¡D+>± Äj·Tq πs&çjÓ÷ ø£#˚Ø\T ]ø±s¡T¶ #Ój·T´sê<äH˚ Ä+ø£å
ñ+&É≥+e\¢ Äj·Tq Ä*+&çj·÷ πs&çjÓ÷˝À bÕ&çq neT÷\ýÓTÆq dü+^‘·+˝À ø=+‘·
uÛ≤>∑+ |ü‘êÔ ˝Ò≈î£ +&Ü b˛sTT+~. Äj·Tq≈£î u§+u≤sTT˝À Ç\T¢ @sêŒ≥T #˚dqæ ~ n|üŒ{Ï
eTTKéT+Á‹ yÓTTsêØ®<X˚ ÊsTT. Ä ‘·sy¡ ê‘· Äj·Tq Ç+&çj÷· ˝À dæsú |¡ &ü ç ø£\ø£‘êÔ˝Àq÷,
∫e] s√E˝À¢ (1968) ôV≤’ <äsêu≤<é˝Àq÷ ñHêïs¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é˝Àq÷ Äj·Tq qyêuŸ
»V”≤sYj·÷sY »+>¥≈£î n‹~∏>± ãw”sYu≤>¥ bÕ´˝…dt˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT ejÓTT*Hé ø£fi≤ø±s¡T&ÉT
|üPs¡#í +· <äsY Äj·Tq e<ä› sƒT¡ ÁMT e¬>s’ ê\T H˚sT¡ Ã≈£îHêï&ÉT. q+&É÷] bÕs¡kú Õs¡~∏ ‘·~‘·sT¡ \T
yÓ[fl ø£\TdüT≈£îHêïs¡T ≈£÷&Ü. n_Ûe÷qT\ì ÄbÕ´j·T+>± |ü\ø£]+∫, ø√s¡>±H˚ bÕ≥
$ì|æ+#·&É+ Äj·Tq ô|<ä› eTqdüT≈£÷, ìsê&É+ãs¡‘·≈£÷ ì<äs¡Ùq+.
ã&˚ >∑T˝≤+ ‘·eTTà&ÉT ãs¡ÿ‘Y n©U≤Hé dü«j·T+>± sƒT¡ ÁMT\÷, >∑»fi¯Sfl n<äT“¤‘+· >±
bÕ&˚yê&ÉT. uÒ>∑y¥T nKÔsY, >∑T˝≤+ n© e+{Ï Á|üdæ<äTΔ\T Äj·Tq e\¢ Á|üuÛ≤$‘·T\
eTsTTHêeTì #Ó|ü⁄Œ≈£îHêïs¡T. ø£#˚Ø˝À¢ nqï>±]øÏ Vü‰s√àìj·T+ yêsTT+∫q ãs¡ÿ‘Y n©
≈£÷&Ü ‘·sT¡ #·T>± ôV≤’ <äsêu≤<é edü÷+Ô &˚yês¡T. Äj·Tq 1963˝À ø£sêN˝À ø±\+ #˚XÊs¡T.
ã&˚ >∑T˝≤+ô|<ä› ø=&ÉT≈£î ø£sêeT‘Y n© ≈£÷&Ü bÕøÏkÕÔH√¢H˚ ñ+&çb˛j·÷&ÉT. ¬s+&√
n‘·qT eTTqe«sY n©U≤Hé ‘·+Á&ç‘√u≤≥T ø£#˚Ø˝À¢ bÕ&ç, ‘·s¡yê‘· ø£\ø£‘êÔ˝À
>±j·T≈£î&ÉT>± dæús¡|ü&Ü¶&ÉT. ø±ì n‘·qT ≈£÷&Ü ns¡yÓ’ ì+&Éø£eTT+<˚ ø±\+ #˚XÊ&ÉT.
Ç{°e\ eTs¡DÏ+∫q bÕøÏkÕÔHé k˛<äs¡T\T qC≤ø£‘Y, dü˝≤eT‘Y n©\T ã&˚ >∑T˝≤+
e÷qdü|ü⁄Á‘·T\ e+{Ï >±j·T≈£î\T.
u§+u≤sTT˝À ã&˚ >∑T˝≤+‘√ ‘·q |ü]#·j·÷ìï >∑T]+∫ Á|üU≤´‘· >±j·T≈£î&É÷,
dü+^‘· •ø£å≈£î&É÷ nsTTq <˚yé<ÛäsY sêXÊs¡T. eT¬s’Hé&Ó’yé˝À ìyêdüeTTqï|ü⁄Œ&ÉT ‘·s¡T#·T>±
#ÍbÕ{° ;∫øÏ yÓ[fl nø£ÿ&É m–dæ|ü&˚ n\\qT #·÷dæ Äq+~dü÷Ô ñkÕÔ<é>±s¡T yê{ÏøÏ
nqT>∑TD+>± >∑eTø±\Ty˚dæ bÕ&˚yês¡≥. ø£+{ÏøÏ @~ ø£qã&Ü¶ <ëìøÏ dü«sê*ï
nq«sTT+∫ bÕ&É&É+ Äj·Tq≈£î düs¡<ë. |üø£åyê‘·+ e∫Ã ø√\Tø√>±H˚ eTT+<äT ø=ìï
dü«sê\T bÕ&ÉT≈£îì ªªn˝≤¢ø± X¯óø£sY ôV’≤μμ nqT≈£îHêïs¡≥. ∫øÏ‘·‡≈£î ˇfi¯ófl e÷*wt
#˚ùdyêDÏí ñ<˚›•dü÷Ô sƒ¡TÁMT\T bÕ&ç‘˚ n‘·qT dæ>∑TZ|ü&çb˛j˚Tyê&É≥. sƒ¡TÁMT˝À¢>±ì,
Kj·÷˝Ÿ˝À>±ì ñkÕÔ<é ã&˚>∑T˝≤+ n© U≤HéqT b˛\>∑\ $<ë«+düT\T mes¡÷˝Òs¡T.
\*‘· dü+^‘ê˙ï, dæìe÷ bÕ≥©ï n_Ûe÷ì+#˚yês¡T Äj·Tq sƒ¡TÁMT\T $+fÒ
q<äT\ìï{Ïø° »qàdüú\yÓTÆq e÷qdüs√es¡+ #·÷dæq≥ºì|ædüTÔ+~. Äj·Tq bÕ&çq ‹sYNÛ
q»]j·÷ sƒ¡TÁMT ˇø£ÿfÒ |üVü‰&û sê>∑+˝Àì e+<ä˝≤~ Væ≤+B, ‘Ó\T>∑T, Ç‘·s¡ uÛ≤wü\
dæ˙^‘ê\≈£î eT÷\+ nsTT+~. \‘êbÕ&çq ªªy˚TØ Ä"UÀ"y˚T" ãdt>∑j·÷ ø√sT÷πsμμ
<ëìøÏ qø£\T. ø±ì ã&˚ >∑T˝≤+qT π≈e\+ sƒ¡TÁMT >±j·T≈£î&ç>± |ü]>∑DÏ+#·&É+ ô|<ä›
bıs¡u≤≥T. Äj·Tq ‘·øÿÏ q >=|üŒ dü+^‘·ø±s¡T\H˚ nãT“s¡|]ü ∫q dü+^‘· eTVü‰kÕ>∑s+¡ .
e÷]Ã 2004
96 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
6. yê<ä´ dü+^‘êìøÏ
n<äT“¤‘· B|ü+
yÓ*–+∫q n˝≤¢ ñB›HéU≤Hé
q÷πsfi¯fl≈£îô|’ã&çq Äj·TTsê›j·T+ me]¬ø’Hê #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z $wüj·T+. n≥Te+{Ï
düTBs¡È J$‘· ø±\+˝À dü+^‘·ø±s¡T&ÉT>± nkÕe÷qýÓTÆq ù|s¡T>∑&ç+#·&É+ eTØ >=|üŒ
$X‚w+ü . Ç$ s¬ +&É÷ kÕ~Û+∫q≥Te+{Ï eTVü≤˙j·TT&ÉT ñkÕÔ<é n˝≤¢ñB›Hé U≤Hé. áHê&ÉT
nH˚ø£eT+~ >±j·T≈£î\÷, yêsTT<ä´ø±s¡T\÷ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ $ì|ædüTÔHêïs¡T. ø±ì
ˇø£ X¯‘êã›+ øÏ+<ä≥ eTq<˚X¯+˝À dü+^‘·eT+fÒ Á|ü<Ûëq+>± >±Á‘· dü+^‘·y˚T.
ñ‘·Ôsê~˝À nH˚ø£ s¡ø±\ yê<ä´ dü+^‘êìøÏ >±Á‘·+‘√ düe÷qyÓTÆq Á|ü‹|ü‹Ô ø£*–+∫q
yê&ÉT ñkÕÔ<é n˝≤¢ñB›HéU≤Hé.
n˝≤¢ñB›Hé U≤Hé 1862˝À Ç|üŒ{Ï ã+>±¢<X˚ ŸøÏ #Ó+~q ÁbÕ+‘·+˝À ˇø£ dü+kÕÿs¡
e+‘·T\ dü+|üqï ≈£î≥T+ã+˝À »ìà+#ê&ÉT. (Ä ø±s¡D+>± Äj·Tq ã+>±¢<˚XŸ yê&É˙,
áHê{Ï eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ |ü⁄s¡kÕÿsêìøÏ Äj·Tq ns¡TΩ&ÉTø±&É˙ eT‘·|üs¡yÓTÆq $<˚«wü+‘√
Ç{°e\ ˇø£ kÕúìø£ sê»ø°j·T Á|üãT<äTΔ&ÉT yê~+#ê&ÉT. n‘·ìøÏ ‘Ó\Tk˛ ‘Ó*j·T<√
ø±ì 1905 <ëø± u…+>±˝Ÿ $uÛ»Ñ H˚ »s¡>˝∑ <Ò Tä .) n˝≤¢ñB›H≈é î£ eTT+<äT eT÷&ÉT Hê\T>∑T
‘·sê\ ÁøÏ‘·y˚T Væ≤+<äTe⁄˝…’q yê] |üPØ«≈£î\T ÇkÕ¢+ eT‘·+ |ü⁄#·TÃ≈£îHêïs¡T ø£qø£
Äj·Tq≈£î ∫qï‘·q+˝ÀH˚ Væ≤+<äTe⁄\ dü+düÿ èr, Ä#ês¡ eéVü‰sê\ >∑T]+∫ eT+∫
ne>±Vü≤q @s¡Œ&ç+~. ‘·s¡yê‹ ø±\+˝À Äj·Tq eT‘·$<˚«cÕ\≈£î nr‘·T&ÉT>± ‘·q
≈£÷‘·T]øÏ nqï|üPs¡í, eTqeT\≈£î ÄoXŸ, <Ûë´H˚XŸ e+{Ï ù|s¡T¢ ô|≥Tº≈£îHêï&ÉT.
∫qïej·TdüT˝À n˝≤¢ñB›Hé≈£î dü÷ÿ\T #·<äTe⁄ dü]|ü&Éø£ ‘·q k˛<äs¡T&ÉT |òüø°sY
ÄbòÕÔãTB›Hé e<ä› yÓTT<ä≥ ‘·ã˝≤, ejÓTT*Hé H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. (á ÄbòÕÔãTB›H˚ ‘·s¡yê‹
ø±\+˝À |òPü {¢ Ÿ, <√‘êsê e+{Ï yêsTT<ë´\ô|’ XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+ $ì|æ+#ê&ÉT). ∫qï|ü⁄Œ&˚
dü+^‘·+ e∫Ã ñ+&É&É+‘√ n˝≤¢ñB›Hé dü+#ês¡ J$‘·+ >∑&çù| ˇø£ yê<ä´ ãè+<ä+
yÓ+≥ ‘êqT ˇø£ nHê<∏äT&Éì yê]øÏ#Ó|æŒ, &Û√\ø˘ e¬>’sê yê<ë´\T yêsTTdü÷Ô &ÛÜø±
<ëø± }s¡÷s¡÷ ‹]>±&ÉT. ‘·s¡yê‘· n‘·qT mH√ï ø£cÕº\T|ü&ç, ø£\ø£‘êÔ #˚s¡T≈£îì nø£ÿ&É
>√bÕ˝Ÿ#+· Á<ä uÛ{Ñ ≤º#ês¡´ nH˚ Á|üd<æ Δä >±j·T≈£î&ç e<ä› @&˚fifl¯ bÕ≥T >±Á‘·+ H˚sT¡ Ã≈£îHêï&ÉT.
Ä |æeTà≥ ˇø£ mì$T<˚fi¯fl |æ\¢‘√ n‘·ìøÏ $yêVü≤+ #˚j·T{≤ìøÏ n‘·ì k˛<äs¡T&ÉT
n‘·ìï ‘·q yÓ+≥ dü«Á>±e÷ìøÏ rdüT≈¬ fi≤fl&ÉT. n˝≤ Ç+{Ï≈¬ [flq ø=~›s√E\ eé~Û˝ÀH˚
n˝≤¢ñB›Hé≈£î ‘·q >∑Ts¡Te⁄ eTs¡Dyês¡Ô n+~+~. n˝≤¢ñB›Hé m+‘√ e´<∏ä‘√Ë ô|fi¯flsTTq
sêÁ‘˚ ø£\ø£‘êÔ≈£î ‹]–e#êÃ&ÉT. Çø£ >±Á‘· dü+^‘êìøÏ dü«dæÔ#Ó|æŒ ejÓTT*Hé, ø±¢]HÓ{Ÿ,
|æj·÷H√, wüVü≤HêjYT, Á&ÉyéT‡ e¬>’sê ¬s+&ÉT e+<ä\≈£îô|’>± s¡ø£s¡ø±\ yêsTT<ë´˝À¢
‘·ØŒ¤<Tä bı+<ë&ÉT. n‘·ìøÏ •ø£Då ì∫Ãq yê]˝À $y˚ø±q+<äT&ç k˛<äsT¡ &Óq’ Vü≤ãT˝Ÿ<‘ä êÔ,
ø£\ø£‘êÔ á&ÓHé >±¬s¶Hé Ä¬sÿÅkÕº ìsê«Vü≤≈£î&ÉT sêãsYº ˝ÀuÀ, n‘·ì uÛ≤sê´, Vü≤C≤Ø nH˚
wüVü≤HêsTT $<ë«+düT&É÷ ‘·~‘·s¡T\THêïs¡T.
yÓTT<ä{À¢ uÛTÑ øÏÔ ø√dü+ n˝≤¢ñB›Hé nH˚ø£ ~∏jT˚ ≥s¡˝¢ À yêsTT<ë´\T yêsTT+#˚yê&ÉT.
ˇø£kÕ] Äj·Tq me]<√ düs√<é $q&É+ ‘·≥dæ+ú ∫+~. >∑+;Ûs+¡ >±, >∑eTø±\T n<äT“¤‘+· >±
|ü*π≈ düs√<é≈£î dæ‘êsY, MD˝≤¢>± yÓT≥T¢+&Ée⁄. n~ eT<Ûä´ Ädæj·÷ qT+&ç eTq<˚XÊìøÏ
~>∑TeT‹ nsTTq yê<ë´ìøÏ ˇø£ s¡÷|ü+. Çø£ düs√<é H˚sT¡ Ã≈£î+fÒ ‘·|Œü ˝≤uÛ+Ñ ˝Ò<ìä |æ+∫
n˝≤¢ñB›Hé sêyéT|üPsY dü+kÕúq+ #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. nø£ÿ&É nVü≤à<ä© nH˚ $<ë«+düT&çøÏ
•wüß´&Éj·÷´&ÉT. ‘·s¡yê‘· sêyéT|üPsY˝À ñqï nH˚ø£ >=|üŒ ø£fi≤ø±s¡T\‘√ |ü]#·j·T+
@s¡Œ&ç+~. n+<ä]˝Àø° >=|üŒyê&ÉT eJsYU≤Hé nH˚ ñkÕÔ<é. ‘êHéùdHé dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ
#Ó+~q eJsYU≤Hé qyêãT ÄkÕúq+˝Àìyê&ÉT. Äj·Tq e<ä› •wüß´&ÉT>± #˚s¡&ÜìøÏ n˝≤¢
ñB›Hé HêHêbÕ≥÷¢|ü&ç yÓTT‘·Ô+MT<ä kÕ~Û+#ê&ÉT. Ä |òüT{≤ìï ˇø£ C≤q|ü<ä ø£<∏ä˝≤>±
n˝≤¢ñB›Hé ‘·s¡yê‹ j·TT>∑+˝À ‘·q •wüß´\≈£î #ÓbÕŒ&ÉT. yÓTT‘êÔìøÏ eJsYU≤Hé e<ä›
Á<ÛäT|ü<é e¬>’sê XË’\T\˝À >±Á‘·+, düs√<é, düTsY X¯è+>±sY, s¡u≤uŸ e+{Ï yêsTT<ë´\÷
q\uÛ…’ @fi¯flbÕ≥T kÕ<Ûäq #˚XÊ&ÉT. eT<Ûä´˝À n˝≤¢ñB›Hé ≈£î≥T+ã+ n‘·ìï ã\e+‘·ô|{Ïº
¬s+&√ $yêVü≤+ »]|æ+∫+~. nsTTHê n‘·ì eTqdü+‘ê dü+^‘·+ MT<äH˚ ñ+&˚~.
ô|fi¯fle>±H˚ >∑Ts¡Te⁄ <ä>]Z∑ øÏ |ü]>¬ ‘êÔ&TÉ . n~ uÛ]Ñ +#·˝øÒ b£ ˛sTTq s¬ +&√ uÛ≤s¡´ ø=Hêïfi¯fl≈£î
Ä‘·àVü≤‘·´≈£î Á|üj·T‹ï+∫+<äì f…*Á>±+ sêe&É+‘√ eJsYU≤Hé≈£î n˝≤¢ñB›Hé dü+>∑‹
ns¡eú TsTT+~. n|üŒ{Ïï+N n‘·ìøÏ n‹ ÁX¯<‘Δä √ dü+^‘·+ H˚sŒ¡ kÕ>±&ÉT. ‘êqT dü«j·T+>±
yÓ’DÏ≈£î&ÉT ø£qø£ Ä ˇø£ÿ{° ‘·|üŒ @ yêsTT<ä´+˝ÀHÓ’Hê ø£èwæ #˚ùd˝≤ n˝≤¢ñB›Hé #˚‘·
eJsYU≤Hé Á|üe÷D+ #˚sTT+#ê&ÉT. n+<äTe\¢H˚ n˝≤¢ñB›Hé Ç‘·s¡T\≈£î H˚]ŒHê ‘êqT
e÷Á‘·+ dæ‘êsY, MD\ô|’ mqï&É÷ ø£#˚Ø\T #Ój·T´˝Ò<äT.
1929˝À n˝≤¢ñB›HéU≤Hé ø£#˚Ø\T #˚düTÔqï s√E˝À¢ Ç‘·s¡ $<ë«+düT\T s¡+>∑T
s¡+>∑T\ #·MTÿ <äTdüT\Ô ÷, ‘·\bÕ>±\÷, q>∑\÷, yÓT&É˝Ÿ‡‘√ n≥ºV‰ü dü+>± <äsÙ¡ q$T#˚Ãyês¡T.
Äj·Tq e÷Á‘·+ ìsê&É+ãs¡+>± ñ+&˚yê&ÉT. ø±ì ãTø±ÿ |òüø°s¡T˝≤>± ø£ì|æ+#˚ n˝≤¢
ñB›H˝é À @<√ ‘˚»düT‡ yÓ\T>∑T‘·Tqï≥ºì|æ+#˚~. kÕ<Ûqä #˚dTü qÔ ï <äX˝¯ À Äj·Tq~ s√E≈£î
ø£˙dü+ |ü<äVü‰s¡T >∑+≥\ sêø£ådükÕ<ÛäH˚. eT<Ûä´˝À ≈£îqT≈£î rj·T≈£î+&Ü ‘·q E≥TºqT
>∑~ô|’ ø£|ü⁄Œ qT+∫ y˚˝≤&˚ ]+>∑T≈£î ø£≥Tº≈£îH˚yê&É≥. J$‘·eT+‘ê dü+^‘· kÕ<Ûä≈£î&ÉT>±
>∑&ç|æq n˝≤¢ñB›Hé dü+^‘·+ ø√dü+ m+‘·{Ï ‘ê´>±ì¬ø’Hê dæ<äΔ|ü&˚yê&ÉT.
düs√<é $<ë«+düT&ÉT n˝≤¢ñB›HéU≤Hé
n˝≤¢ñB›Hé≈£î eTT+<äT yêsTT<ä´ø±s¡T\+‘ê me] <Û√s¡DÏ˝À yês¡T ‘·˝Às¡ø£+>±
yêsTT+#˚yês¡T. ø=+<ä]~ n‹ ì+bÕ~>±q÷ Ç‘·sT¡ \~ y˚>e∑ +‘·yTÓ qÆ $Hê´kÕ\‘√q÷
98 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
kÕπ>~. ø=+<ä]~ Hêp≈£î |ü<äΔ‘·sTT‘˚ ø=+<ä]~ ã\+>± yÓ÷π>u≤D°. mH√ï <äXÊu≤›\
bÕ≥T ‘êqT ˇ+≥ã{Ï+º #·T≈£îqï nìï XË\’ T\q÷ y˚Tfi¯$+∫ ø£#Ø˚ ˝À¢ nìï{Ï n+<ë\q÷
ø£\>∑*|æ Á|ü<ä]Ù+#˚ |ü<äΔ‹ì Á|üy˚XÓ|ü{Ïºqyê&ÉT n˝≤¢ñB›HéU≤H˚. ‘êfi¯ yê<ë´\÷,
‘·+Áryê<ë´\÷ Ç˝≤ mH√ï s¡ø±\ yêsTT<ë´\‘√ Äj·Tq≈£î ñ+&çq >±&ÛyÉ TÓ qÆ |ü]#·jT· +
Ç+<äT≈£î ‘√&ÉŒ&ç+~. Äj·Tq dü+^‘·+˝À Ä˝≤|üq, Á<ÛäT|ü<é <Ûäe÷sY, Kj·÷˝Ÿ, sƒ¡TÁMß,
‘·sêHê, sƒ¡bÕŒ yÓTT<ä˝…’q yê{Ï n+<ë\˙ï ø£\>∑*dæb˛sTT ñ+&˚$. n+<äT≈£î yÓTT<ä{À¢
Äj·TqqT $eT]Ù+∫q yês¡÷ ˝Òøb£ ˛˝Ò<Tä . ø±\Áø£yT˚ D≤ n<ä+‘ê yê<ä´ dü+Á|ü<ëj·T+˝À
uÛ≤>∑yTÓ bÆ ˛sTT+~.
‘·s¡yê‹ ø±\+˝À n˝≤¢ñB›Hé yÓTÆVü≤sY eTVü‰sêE e<ä› ÄkÕúq $<ë«+düT&ÉT>±
|üì#˚XÊ&ÉT. ‘êqT ∫qï‘·q+˝À dü+^‘·+ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ |ü&É¶ ø£cÕº\T eT¬se]ø°
ø£\>∑≈÷£ &É<ìä Äj·Tq uÛ≤$+#·&+É e\¢ m+<äs√‚ ù|<ä$<ë´s¡T\ú T u≤>∑T|ü&Ü¶sT¡ . kÕúì≈£î˝…q’
e+<äeT+~ nHê<∏ä u≤\\‘√ yÓTVÆ ≤ü sY Ä¬sÿÁkÕº ‘·j÷· s¡T#˚XÊ&ÉT. yêfi¯flø£+<ä]ø° s¡øs£ ø¡ ±\
yêsTT<ë´\T yêsTT+#·&É+˝À ‘·q Ç+{Ïe<ä›H˚ ñ∫‘·+>± ‘·ØŒ¤<äTì#˚Ãyê&ÉT. C≤rj·T,
$<˚o XË’\T\ ø£\sTTø£‘√ uÛ≤s¡rj·T dü+^‘·+˝À yê<ä´ ãè+<ëìøÏ<˚ ‘=* Á|üj·T‘·ï+.
dü+^‘· ‘·|üdæ«
n˝≤¢ñB›qTï ∫qï|ü⁄Œ&ÉT Ä\+ nH˚yês¡T. ãTTwæ e+{Ïyê&ÉT ø£qø£ ej·TdüT
eTfi≤flø£ u≤u≤ nH˚ ù|s¡T dæús¡|ü&ç+~. düTBs¡ÈyÓTÆq Äj·Tq J$‘· dü+^‘·j·÷Á‘·˝À
nH˚ø£ <äXÊu≤›\T ø£åD≤˝≤¢ >∑&ç∫b˛j·÷sTT.
dü«>∑èVü≤+˝À n˝≤¢ ñB›HéU≤Hé
Äj·Tq •wü´>∑D+˝À yÓTÆVü≤sY eTVü‰sêE, ≈£îe÷s¡T&Ó’q n© nø£“sY, ≈£îe÷¬sÔ
nqï|üPs¡í, ‘·s¡yê‘· n\T¢&ÉT>± e÷]q s¡$X¯+ø£sY, düs√<é ì|ü⁄DT&É÷, u…+>±© dæ˙
dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&É÷ nsTTq ‹$TsYãs¡H,é |üHêï˝≤˝Ÿ |òTü Àwt, ìœ˝Ÿ u…qØ® ‘·~‘·sT¡ \THêïs¡T.
dü«j·T+>± y˚DTe⁄˝À Á|ü‹uÛ≤e+‘·T&Ó’q |üHêï˝≤˝Ÿ |òüTÀwt m+‘√ >ös¡e+‘√ Äj·Tq≈£î
•wüß´&Éj÷· &ÉT.
n˝≤¢ñB›Hé ≈£îe÷¬sÔ, s¡$X¯+ø£sY yÓTT<ä{Ï uÛ≤s¡´ nqï|üPs¡í
1938 ÁbÕ+‘ê\ n˝≤¢ñB›Hé‘√ s¡$X¯+ø£sY≈£î |ü]#·j·T+ @s¡Œ&ç+~. s¡$X¯+ø£sY
‘·q nqï>±¬s’q ñ<äj·TX¯+ø£sY‘√ n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ ∫qï∫qï &ÜHé‡ ◊≥yéT‡ #˚dü÷Ô, $˝≤dü
J$‘·+ >∑&ÉT|ü⁄‘·÷ j·T÷s¡|t n+‘·{≤ ‹]>±&ÉT. n|üŒ{À¢ ø=Hêïfi¯ófl ñ<äj·T X¯+ø£sY
ãè+<ä+˝À dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT>± n˝≤¢ñB›Hé <˚XÊ\T |üs¡´{Ï+#ê&ÉT. n<ÛäTHê‘·qyÓTÆq
<äTdüTÔ\‘√ m|ü⁄Œ&É÷ ne÷àsTT\ yÓ+≥|ü&˚ s¡$X¯+ø£sYqT Äj·Tq $eT]Ùdü÷Ô+&˚yê&ÉT.
Ä ‘·s¡yê‘· uÛ≤s¡rj·T dü+^‘·+ n+fÒ yÓ÷E ô|+#·T≈£îqï s¡$X¯+ø£sY 1938˝À ‘·q
‘·*¢ #·ìb˛e&É+‘√ eTq <˚XÊìøÏ ‹]–e∫Ã, n˝≤¢ñB›Hé Ç+{ÏøÏ yÓfi≤fl&ÉT. •s√eTT+&Éq+
#˚sTT+#·T≈£îì, >±j·TÁr eT+Á‘·+ H˚s¡TÃ≈£îì, kÕ<ë <äTdüTÔ\‘√ ‘·q eTT+<äT≈£î e∫Ãq
s¡$X¯+ø£sqY T n˝≤¢ñB›Hé yÓTT<ä≥ >∑Ts¡T|Ô ≥ü ˝º øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. s¡$X¯+ø£sY Äj·TqqT HÓeTà~>±
yÓT|æŒ+∫, bıs¡T>∑TH˚ ˇø£ÿ qT\ø£ eT+#·+ e÷Á‘·y˚T ñqï ˇø£ >∑~ n<Ó›≈£î rdüT≈£îì,
u…’≥ <√eT\÷, ‘˚fi¯Sfl, ‘√&˚fi¯Sfl ñHêï ˝…ø£ÿ#˚j·T≈£î+&Ü dü+^‘· kÕ<Ûäq #˚j·TkÕ>±&ÉT.
s¡$X¯+ø£s√¢ ø£*–q |ü]es¡Ôq≈£î dü+‘√wæ+∫q n˝≤¢ñB›Hé n‘·ìøÏ ‘·q ≈£îe÷s¡T&ÉT
n© nø£“sY‘√u≤≥T dü+^‘·+ H˚]Œ 1939˝ÀH˚ n\Vü‰u≤<é˝À ø£#˚Ø ≈£÷&Ü @sêŒ≥T
#˚XÊ&ÉT. dü+^‘·+ dü]>±Z H˚s¡TÃø√q+<äT≈£î nsTT<√ @{Ï qT+N mH√ïkÕs¡T¢ ‘·+Á&ç#˚‘·
<Óã“\T ‹qï n© nø£“sY‘√ b˛*ùdÔ s¡$X¯+ø£sY dü+^‘· •ø£åD ø±düÔ eTè<äTe⁄>±H˚
kÕ–+~. s¡$X¯+ø£sY≈£î u≤u≤ ≈£L‘·Ts¡T nqï|üPs¡í‘√ ô|fi¯flsTT+~. ÄyÓT ≈£L&Ü >=|üŒ
$<ë«+düTsê\T.
s¡$X¯+ø£sY, n© nø£“sYU≤Hé\≈£î dü+^‘·+ H˚s¡TŒ‘·Tqï n˝≤¢ñB›HéU≤Hé
•ø£åD˝À ø£]ƒqT&Ó’Hê n˝≤¢ñB›Hé |ü<äΔ‘·T\T düT\Te⁄>± ns¡úeTj˚T˝≤ ñ+&˚$.
‘êfi¯ C≤„q+ dü]>±Z ñ+&É{≤ìøÏ •wüß´\#˚‘· Äj·Tq yÓTT<ä{À¢ ‘·ã˝≤ kÕ<Ûqä #˚sTT+#˚yê&ÉT.
‘·q≈£î ‘Ó*dæq<ä+‘ê @B <ë#·Tø√≈£î+&Ü •wüß´\≈£î H˚πsŒyê&ÉT. s¡$X¯+ø£sY •ø£åD
|üPs¡Ôj·÷ø£ ‘·q e<ä›≈£î e∫Ãq ìœ˝Ÿ u…qØ® dü«uÛ≤yêìøÏ Á|ü‘˚´ø£+>± dü]b˛j˚T y˚s=ø£
|ü<äΔ‹˝À Äj·Tq dü+^‘·+ H˚sêŒ&ÉT.
‘êqT düs√<é ø£#˚Ø\T #˚düTÔqï s√E˝À¢ n˝≤¢ñB›Hé ø£#˚Ø˝À ∫e] n+X¯+>±
s¡$X¯+ø£sY n© nø£“sY\‘√ ø£*dæ ˇø£ ◊≥+ yêsTT+#˚yê&ÉT. Ä $<Ûä+>± yê]ì
ÁXÀ‘·\≈£î |ü]#·j·T+#˚dæ ô|’øÏ rdüTø=#êÃ&ÉT. dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îH˚ yê]øÏ Ç‘·s¡Á‘ê
J$‘·+˝À ìcÕ˜, ˙‹ ìj·Te÷\÷ #ê˝≤ eTTKéTì Äj·Tq #Ó|⁄ü ‘·÷+&˚yê&ÉT. m≥Te+{Ï
Ä&É+ãsê\÷, ø°]Ô ø±+øå± ˝Ò≈£î+&Ü Ä<äs¡ÙÁbÕj·T+>± kÕ<ÛäT|ü⁄+>∑e⁄&ç˝≤>±
J$+#ê&Üj·Tq.
dü+^‘·y˚T J$‘·+>± kÕ–q düTBs¡Èj·÷Á‘· |ü+‘=$Tà<√ X¯‘êã›+˝À yÓTT<ä˝…{Ïº,
yÓTT<ä{À¢ dü+^‘· |æbÕdæ>±, ‘·s¡yê‘· kÕ<Ûä≈£î&ÉT>±q÷, >∑Ts¡Te⁄>±q÷ yê<ä´dü+^‘·+˝À
>=|üŒ ø£èwæ#˚dü÷Ô q÷≥|ü<˚fi¯ófl J$+∫q á dü+^‘· ‘·|üdæ«øÏ mH√ï düHêàHê\÷,
_s¡T<äT\÷ \_Û+#êsTT. 1952˝À dü+^‘· Hê≥ø£ nø±&ÉMT ô|ò˝Àwæ|t, 1958˝À
|ü<äàuÛÑ÷wüDY, $X¯«uÛ≤s¡‹ j·T÷ìe]‡{° &Üø£ºπs{Ÿ yÓTT<ä˝…’q$ Äj·TqqT e]+#êsTT.
‘·q J$‘· ø±\+˝ÀH˚ •wüß´\≈£î Á|ü|ü+#· U≤´‹ sêe&É+ #·÷&É>∑*>±&ÉT. Äj·Tq XË’*øÏ
eTTKýÓTqÆ yês¡dTü &ÉT Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&Óq’ n© nø£“sYU≤Hé. Äj·Tq nH˚ø£ <äXÊu≤›\T>±
ø±*bò˛]ïj·÷˝À dæús¡|ü&ç nø£ÿ&É dü+^‘· ø£fi≤XÊ\ q&ÉT|ü⁄‘·THêï&ÉT. n‘·ìø°, s¡$X¯+ø£sY
‘·~‘·s¡T\≈£÷ nH˚ø£eT+~ ù|s¡TyÓ÷dæq •wüß´\THêïs¡T. yê] <ë«sê u≤u≤ n˝≤¢ñB›Hé
dü+Á|ü<ëj·T+ ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+~.
p˝…’ 2004
100 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
7. ‘·ã˝≤ e÷+Á‹≈£î&ÉT
nVü≤à<é C≤Hé ~∏sø¡ ±«
1974˝ÀH√, 75˝ÀH√ dü]>±Z >∑Ts¡TÔ˝Ò<äT ø±ì u§+u≤sTT˝À ‘˚CŸbÕ˝Ÿ

Ä&ç{À]j·T+˝À ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé es¡Δ+‹ düuÛÑ˝À Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘· ø£#˚Ø\T
»]>±sTT. n+<äT˝À ñkÕÔ<é nVü≤à<é C≤Hé ~∏s¡ø±« ‘·ã˝≤ k˛˝À ø£#˚Ø »]–+~.
n|ü⁄Œ&Üj·Tq ej·TdüT‡ 97 dü+e‘·‡sê\T. düqï>±, bı&ÉT>±Z, bı&ÉT>±{Ï n#Yø£Hé ø√≥T
‘=&ÉT≈£îÿì, ô|’»e÷, ‘·\ MT<ä {À|”‘√ Ç<ä›s¡T q&ç|æ+#·T≈£îsê>± ejÓ÷eè<äTΔ&Ó’q
ñkÕÔ<é>±s¡T HÓeTà~>± ùdºõ MT<ä ≈£÷s¡TÃHêï&ÉT. yÓTT<ä{À¢ ‘·q ¬s+&ÉT #˚‘·T\÷ n‹
ø£w+ºü MT<ä ‘·ã˝≤, &É>±Z\ MT~øÏ #˚]Ãq≥Tº nì|æ+∫Hê, Ä ‘·sy¡ ê‘· $\+_‘Y rHé‘ê˝Ÿ
‘·ã˝≤ $Hê´dü+ düTHêj·÷dü+>± yÓTT<ä\sTT+~. bÕ‘· dü+Á|ü<ëj·÷ìï nqTdü]+∫
yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT eT<Ûä´˝À ø=qï>√\T |ü<äΔ‹˝À Äj·Tq uÀ˝Ÿ\T H√{Ï‘√ |ü*øÏ
$ì|æ+#ê&ÉT.
m+<äs√ ‘·ã˝≤ $<ë«+düT\T ‘·eT‘·eT u≤D°˝À¢ n<äT“¤‘·+>± yêsTTkÕÔs¡T ø±ì
~∏sø¡ ±« XË*’ ˝À ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ |ü]|üPs¡‘í ,· >±+;Ûs´¡ +, ì+&ÉT‘·q+ ñ+&˚$. <äXÊu≤›\T>±,
Äπs&ÉT ‘·sê\ dü+^‘·E\„ ‘√ ‘·\|ü+&çq nqTuÛeÑ +, e÷s¡T‘·Tqï n_ÛsT¡ #·T\‘√ sêJ˝Òì
XÊÁd”j Ô T· <Û√s¡D,Ï XÊX¯«‘·yTÓ qÆ $\Te\ì Á|ü‹_+_+#˚ dü+^‘· yÓK’ ] Ç˝≤+{Ï \ø£Då ≤\˙ï
ÄHê{Ï ø£#Ø˚ ˝À ø£ì|æ+#êsTT. <äXÊu≤›\ ÁøÏ‘y· T˚ ø±\+#˚dqæ eT¨qï‘· >±j·T≈£î˝…+<ä]ø√
|üøÿ£ yêsTT<ä´+ yêsTT+∫q ~∏sø¡ ±«qT ø£fi≤flsê #·÷dæ, Äj·Tq ‘·ã˝≤ $q>∑*–q+<äT≈£î
á s¡#·sTT‘·‘√ u≤≥T Áù|ø£å≈£î\+<äs¡÷ Á~∏˝Ÿ nj·÷s¡T. ø£#˚Ø ‘·s¡yê‘· Ä{ÀÁ>±|òt
#˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq #ÓsTT´ #ê˝≤ eDÏøÏ+~ >±ì ‘·ã˝≤ yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·+
eTTdü*‘·q+ n&ÉT¶sê˝Ò<äT.
ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ˝Àì eTTsê<ëu≤<é˝À ˇø£ dü+^‘·ø±s¡T\ ≈£î≥T+ã+˝À »ìà+∫q
~∏s¡ø±« yÓTT<ä{À¢ ñkÕÔ<é $Tsƒ¡÷˜U≤Hé nH˚ n‘·ì e<ä› >±Á‘· dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT.
dü+^‘·E„&Ó’q ‘·q ‘·+Á&ç VüQùdHé ãøå˘ e<ä› ø=+‘· kÕs¡+^ ≈£÷&Ü nuÛÑ´dæ+#ê&ÉT.
y˚Ts¡sƒY≈£î #Ó+~q ñkÕÔ<é eTT˙sYU≤Hé ‘·ã˝≤ yêsTT+#·&É+ $Hêïø£ n‘·ìøÏ ‘·ã˝≤
MT<ä ÄdüøÏÔ ø£*–+~. yÓTT<ä≥ ‘·q ã+<ÛäTe⁄˝…’q ùwsYU≤Hé, |òüj·÷ĆŸU≤Hé, ãcÕ«U≤Hé
‘·~‘·s¡T\ e<ä› n‘·qT ‘·ã˝≤ H˚s¡TÃ≈£îHêïø£, ‘·q |üHÓï+&√ @≥ eTT˙sYU≤Hé •wüß´&ÉT>±
#˚sê&ÉT. eT<Ûä´ eT<Ûä´˝À ns¡>∑+≥ $ÁXÊ+‹ rdüT≈£î+≥÷, Á|ü‹s√p düTe÷s¡T 16
>∑+≥\ bÕ≥T ‘·ã˝≤ kÕ<Ûqä #˚XÊ&ÉT. ‘·q k˛<äsT¡ &ÉT $Tj·÷"C≤Hé dü+s¡øD å£ ˝À ô|]–q
nVü≤à<é C≤Hé s√E≈£î >∑{Ïº>± Äs¡T>∑+≥\T ≈£÷&Ü ìÁ<äb˛≈£î+&Ü, bÕ\T ‘ê>∑T‘·÷,
|ü⁄wæøº s£ y¡ TÓ qÆ ÄVü‰s¡+ ‹+≥÷, dü+^‘êì¬ø’ m+‘·>± ÁX¯$TdüTHÔ êï ‘·q Äs√>±´ìï C≤Á>∑‘>Ô· ±
ø±bÕ&ÉT≈£îHêï&ÉT. dü+^‘·+ ‘·|üŒ eTπs ∫+‘·\÷ ˝Ò≈£î+&Ü Äj·Tq ‘·q j·Te«qeT+‘ê
>∑&çbÕ&ÉT. Äs√>∑´+|ü≥¢ ñqï Áø£eT•ø£åDÒ Äj·Tq≈£î ‘=+uÛ… ’@fi¯ófl <ë{ÏHê n<äT“¤‘·yÓTÆq
dü+^‘·+ $ì|æ+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ç+~. n˝≤ C≤Á>∑‘·Ô |ü&Éì ã&˚ >∑T˝≤+ e+{Ï
eTVü‰>±j·T≈£î\T 60 <ë≥>±H˚ |üø£åyê‘·+ e¬>’sê s¡T>∑à‘·\≈£î ˝ÀHÓ’, ‘·«s¡˝ÀH˚ ø±\+
#˚XÊs¡H˚~ ‘Ó*dæq<˚.
j·TTe ø£fi≤ø±s¡T&ÉT>± nVü≤à<éC≤Hé ~∏s¡ø±«
∫qïej·TdüT˝ÀH˚ nVü≤à<é C≤Hé ÁX¯<>Δä ± kÕ<Ûqä #˚ùd yÓK’ Ø, HÓ|’ ⁄ü DéT÷ ø±s¡D+>±
n‘·qT eTT˙sYU≤Hé≈£î Á|æj·T•wüß´&Ó’ b˛j·÷&ÉT. n‘·ì yêsTT+|ü⁄qT >∑eTìdüTÔqï
eTT˙sYU≤Hé ‘·+Á&ç ø±˝ÒU≤Hé≈£î n‘·ì y˚fi¯ófl ‘·ã˝≤MT<ä ø£<∏äø˘ Hê≥´+ #˚düTÔqï≥Tº>±
nì|æ+#êsTT. Ä $<Ûä+>± n‘·ìøÏ ~∏s¡ø±« nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. ~∏s¡ø±«~ |òüs¡÷U≤u≤<é
dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q ˝≤*j·÷Hê u≤D°. á XË’*˝À yêsTT+#˚ Ç‘·s¡ ‘·ã˝≤
ø£fi≤ø±s¡T˝À¢ nMTsY VüQùdHé, (ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé, $˝≤j·T‘YU≤Hé ‘·~‘·s¡T\≈£î |üø£ÿ
yêsTT<ä´+ yêsTT+∫q) ìC≤eTTB›Hé, >∑T˝≤+ VüQùdHé, wüeTT‡B›Hé, ìœ˝Ÿ|òüTÀwt, >∑T˝≤+
s¡dü÷˝Ÿ, Hêπ>X¯ÿsY yÓTT<ä˝…’q yês¡THêïs¡T.
|ü<äVü‰s√ @≥ nVü≤à<é C≤Hé ~∏s¡ø±« u§+u≤sTT˝À ‘=*kÕ] ø£#˚Ø #˚dæ ù|s¡T
dü+bÕ~+#·T≈£îHêï&ÉT. düTÁ|üd<æ Δä eTsêØƒ q≥ >±j·T≈£î&ÉT u≤\>∑+<Ûsä «¡ ø£+ô|˙˝À ≈£÷&Ü
n‘·qT ‘·ã˝≤ yêsTT+∫ n+<ä] yÓT|ü⁄Œq÷ bı+<ë&ÉT. ‘·«s¡˝ÀH˚ n‘·ì U≤´‹ ñ‘·Ôs¡
uÛ≤s¡‘·+ n+‘·{≤ ô|]–+~. n‘·qT m+‘·ùd|ü⁄ yêsTT+∫Hê $H˚yês¡T eTT>∑TΔ˝…’ $+≥÷
ñ+&çb˛j˚Tyês¡T. 1936˝À n‘·ìï sêyéT|üPsY dü+kÕúq+ <äsê“s¡T˝À #˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T.
sêyéT|üPsY qyêãT s¡C≤ n©U≤Hé MT<ä >ös¡e+ ø=B› qyêãT>±s¡T ∫&É‘·\÷, >∑C…®\÷
yêsTT+∫q|ü⁄Œ&É˝≤¢ n‘·ì yÓ+≥ ~∏sø¡ ±« ‘·ã˝≤ yêsTT+#˚yê&É≥! nø£ÿ&É 30 @fi¯flbÕ≥T
n‘·qT m+<äs√ Á|üdæ<äTΔ\≈£î ‘·ã˝≤ düVü≤ø±s¡+ n+~+#ê&ÉT. Ä ‘·s¡yê‘· dü+kÕúHê\˙ï
s¡<j›ä ÷· ø£ ~∏sø¡ ±« \ø√ï˝Àì uÛ≤‘YK+&˚ dü+^‘· ø£fi≤XÊ\˝À ‘·ã˝≤ $uÛ≤>±ìøÏ n~Û|‹ü >±
|üì#˚dæ, ]f…ÆsY nsTTq ‘·s¡yê‘· ≈£÷&Ü Ä dü+düú≈£î düVü≤ø£]dü÷Ô e#êÃ&ÉT.
BsêÈjT· Twüß¸‘√ nH˚ø£ <äXÊu≤›\T dü+^‘·+ $ì|æ+∫q ~∏sø¡ ±« s¬ +&ÉT j·TT>±\≈£î
yês¡~>Û ± ì*#ê&ÉT. yÓTT<ä≥ dü+^‘· b˛wü≈î£ \T>± ñ+&çq sêC≤\T, qyêãT\ Ä<äsêìï
#·$#·÷dæq á $<ë«+düT&ÉT <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Å‘·´+ e#êÃø£ Á|üC≤kÕ«eT´ j·TT>∑+˝À
Á|üuTÑÛ ‘·«+ <ë«sê sπ &çj÷Ó ˝Àq÷, ô|<ä› dæ{˝° À¢ eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ dü+^‘· Á|æjT· T\T {Ï≈¬ ≥T¢ø=ì
102 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
Vü‰»s¡j˚T |ü_¢ø˘ dü+^‘· ø£#˚Ø˝À¢ \_Û+#˚ $X‚wü Á|üC≤<äs¡DqT ≈£÷&Ü bı+<ä>∑*>±&ÉT.
á e÷s¡TŒ Äj·Tq≈£î @e÷Á‘·eT÷ Çã“+~ ø£*–+#·øb£ ˛>± <ëìe\¢ Äj·Tq dü+^‘êìøÏ
eT]+‘· $düèÔ ‘·yTÓ qÆ U≤´‹ \_Û+∫+~. >=|üŒ dü+^‘· C≤„qeT÷, #Ó≈î£ ÿ#Ó<sä ì¡ >±+;Ûs´¡ eT÷
Äj·Tq≈£î dü+^‘· eè‹Ô˝À ù|s¡T ‘Ó#êÃsTT.
Äj·Tq Á|ü<Ûëq+>± k˛˝À ø£#˚Ø˝Ò #˚dæq|üŒ{Ïø°, bÕ‘· ‘·s¡+ $<ë«+düT\T nH˚ø£
eT+~øÏ ‘·ã˝≤ düVü≤ø±s¡+ n+~+#ê&ÉT. yê]˝À n˝≤¢ ã+<˚U≤Hé, s¡»uŸ n©U≤Hé,
n˝≤¢~j·÷ U≤Hé, eV”≤<é U≤Hé, n˝≤¢ñB›Hé U≤Hé, uÛ≤düÿs¡ãTyê ãK˝Ò, |òüj·÷ĆŸ U≤Hé,
eTTcÕÔø˘ VüQùdHé, Vü‰|òæCŸ n©U≤Hé (H˚{Ï düs√<é $<ë«+düT&ÉT neT®<é n©U≤Hé ‘·+Á&ç),
n© nø£“sY U≤Hé, s¡$X¯+ø£sY, _dæà˝≤¢ U≤Hé, uÒ>∑+ nKÔsY, &Ü>∑sY ‘·~‘·s¡T\THêïs¡T.
#Ó<äs¡ì Ä‘·à $XÊ«dü+‘√ ‘·qø£Hêï pìj·TsY ø£fi≤ø±s¡T\≈£î ‘·ã˝≤ yêsTT+#·&ÜìøÏ
≈£÷&Ü Äj·Tq yÓqø±&É˝Ò<äT. ô|’>± Hê≈£î˝Òì dü+ø√#·+ MT¬≈+<äT≈£î? nì Äs¡ZHÓ’»s¡¢‘√
nH˚yê&É≥. Äj·Tq ø£#˚Ø $Hêïø£ Á|üdæ<äΔ eTè<ä+>∑ $<ë«+düT&ÉT bÕ˝≤È{Ÿ eTDÏ nj·T´sY
Äj·TqqT düs¡dü«r ne‘ês¡eTì bı–&Ü&ÉT.
~∏s¡ø±« #ê˝≤ dü+e‘·‡sê\bÕ≥T \ø√ï πs&çjÓ÷˝À ‘·ã˝≤ $ì|æ+#ê&ÉT. nH˚ø£
ø£#˚Ø˝À¢q÷, düe÷y˚XÊ˝À¢q÷, dü+^‘· düuÛÑ˝À¢q÷ Äj·Tq≈£î nbÕs¡yÓTÆq Ä<äs¡D≤,
>ös¡eeT÷, |ü<äàuÛÑ÷wüDY e+{Ï düHêàHê\÷ \_Û+#êsTT. 1974˝À ∫e]kÕ] Äj·Tq
πs&çjÓ÷ dü+^‘· düy˚Tàfi¯q+˝À ø£#˚Ø #˚XÊ&ÉT. eè<ëΔ|ü´+˝À e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq
>=+‘·T eDÏøÏHê ‘·ã˝≤ uÀ˝Ÿ\T $ì|æ+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·+ Äj·Tq ‘=Á≥T|ü&˚yê&ÉT
ø±&ÉT. Äj·Tq •wüß´˝À¢ ˝≤©®>√K˝Ò, Áù|yéT e\¢uÛŸ, >∑T˝≤+ nVü≤à<é, #Û√{≤ >√K˝Ò,
ìœ˝Ÿ |òüTÀwt, nVü≤à<é n©U≤Hé, sêyéT ≈£îe÷sY X¯s¡à yÓTT<ä˝…’q ù|s¡T bı+~q ‘·ã˝≤
$<ë«+düT\THêïs¡T. dü¬s’q |ü<äΔ‹˝À m&É‘Ó>∑ì kÕ<Ûäq‘√, yê´j·÷eTeT÷, bÂwæºø£
ÄVü‰s¡+‘√ •wüß´\≈£î •ø£åDì#êÃ&Üj·Tq.
~∏s¡ø±« >∑‘·ø±\|ü⁄ nqTuÛÑyê\qT j·TTe‘·sêìøÏ $ì|ædü÷Ô ñ+&˚yê&É≥.
n+<ä]˝Àø° ÄÁ>± XË’* >±j·T≈£î&Ó’q ñkÕÔ<é |òüj·÷ĆŸ U≤Hé≈£î yêsTT+#·&É+ ‘·q≈£î
‘·è|æÔì∫Ã+<äì Äj·Tq #ÓbÕŒ&ÉT. ‘êfi¯+ MT<ä >∑{Ïº|ü≥Tº ñqï ªªÄbòÕÔuÒ eT÷dæø°μ (dü+^‘·
uÛ≤düÿs¡T&ÉT) |òüj·÷ĆŸ U≤Hé≈£î ≈£÷&Ü ~∏s¡ø±« n+fÒ #ê˝≤ n_Ûe÷q+. ø£#˚Ø eT<Ûä´˝À
Äj·Tq ªªqVüQyê ~∏s¡ø±«μμ (~∏s¡ø±«≈£î kÕ{Ï˝Ò<äT) nH˚yê&É≥. s¡»uŸ n©U≤Hé >±q
ø£#˚Ø˝À¢ bÕ&˚ y˚>±ìï ô|+#˚dæ, ‘êqT e÷Á‘·+ n*dæ b˛≈£î+&Ü ‘·ã˝≤ yêsTT+#˚
yê]øÏ n\dü≥ ø£*–+∫ @&ç|æ+#˚yê&É≥. Ç~ >∑eTì+∫q ~∏s¡ø±« n+<äT≈£î
nqT>∑TD+>± ‘·q ‘·ã˝≤ ˝…øÿ£ qT e÷πsÃdæ m+‘·ùdô|H’ ê yêsTT+#·&ÜìøÏ dæ<|Δä &ü y˚ ê&É≥.
BìøÏ s¡»uŸn© ø√|ü–+#·ø£ yÓT#·TÃ≈£îHêï&É≥. $e÷q+ mø£ÿ&ÜìøÏ uÛÑj·T|ü&çq+<äTe˝Ò¢
$<˚XÊ\≈£î mìï ÄVü‰«Hê˝§∫ÃHê yÓfi¯fl˝Ò<äì #Ó|æŒ ~∏s¡ø±« n+<äØï q$«+#˚yê&ÉT. (á
ø±s¡D+>±H˚ Á|üU≤´‘· yÓD’ ≈Ï î£ &ÉT áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæÔ >±s¡T ≈£÷&Ü #ê˝≤ ø±\+ $<˚XÊ\≈£î
yÓfifl¯ ˝Ò<≥
ä ).
98 @fi¯ófl J$+∫q á ‘·ã˝≤ e÷+Á‹≈£î&ÉT »qe] 1976˝À ‘êqT ìedædTü qÔ ï
u§+u≤sTT qT+∫ ‘·q dü«düú\yÓTÆq \ø√ï≈£î yÓfi≤fl&É≥. H˚HÓ|üŒ{Ïø° \ø√ï˝ÀH˚ ñ+{≤qT
nì $TÁ‘·T\≈£î e÷≥ Ç∫Ãq+<äTe\¢H√ @yÓ÷, yÓTTVü≤s¡+ yÓ[flq ø=~›s√E\π≈ \ø√ï
qT+∫ u§+u≤sTTøÏ ¬s’˝…ø£ÿ&ÜìøÏ yÓfi¯ó‘·÷ ]øå±˝ÀH˚ ÁbÕD≤\Te~˝≤&ÉT. sê#·]ø£|ü⁄
<äsê“s¡T\ >ös¡yê˙ï, ndü+U≤´≈£î˝…’q kÕe÷q´ Á|ü»\ Ä<äsê_Ûe÷Hê\˙ ≈£÷&Ü #·$
#·÷dæq Ä eTVü‰ $<ë«+düT&ç eTs¡D+‘√ ˇø£ >=|üŒ X¯ø£+ eTT–dæq≥ºsTT+~.
»qe] 2005
104 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
8. HÍcÕ<é
#ê˝≤ @fi¯fl øÏ+<ä≥ H˚HÓ]–q ˇø£ njÓ÷eTj·T|ü⁄ ô|<ë›j·Tq≈£î H˚qT #Ó|æŒq

<ëø± eT÷´õø˘ &Ó’¬sø£ºsY nH˚ yê&=ø£&ÉT ñ+{≤&Éì ‘Ó*j·T<äT. Äj·Tq mH√ï @fi¯ófl>±
bÕ≥\T $ì Äq+~+#˚yê&ÉT ø±ì ne˙ï düTo˝≤, |òTü +≥kÕ˝≤ ‘·~‘·sT¡ \+‘ê ‘·eT+‘·≥
‘êeTT>± ªªnqT≈£îìμμ bÕ&ÉT‘·Tqï bÕ≥\qT≈£îH˚yê≥º. ‘·sy¡ ê‹ ‘·sê\ ÁXÀ‘·\≈£î e÷Á‘·+
$$<ÛäuÛ≤s¡‹ Á|ükÕsê\ <Ûäs¡àe÷ nì Á|ü‹ dæìe÷ bÕ≥≈£÷ s¡#·sTT‘· mes√, dü+^‘·
<äs¡Ù≈£î&Óes√ ‘Ó\TdüT≈£îH˚ neø±X¯+ ø£*–+~. n+‘·≈£îeTT+<äT πs&çjÓ÷ dæ˝ÀHé <ë«sê
bÕ≥\T bÕ|ü⁄´\sY nj·÷sTT ø±ì á $esê\T ‘Ó*ùd$ø±e⁄. ù|s¡T¢ ‘Ó*j·T&É+‘√
u≤≥T bÕ≥\qT s¡÷bı+~+#˚ yê] >∑T]+∫q düe÷#ês¡+ ≈£÷&Ü n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ
e∫Ã+~. ñ‘·ÔeT dæ˙ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&çøÏ dü+^‘êìï >∑T]+∫ π≈e\+ ÁX¯e´|üs¡yÓTÆq
ne>±Vü≤q ñ+&É&yÉ T˚ ø±ø£ dü+^‘·+ <äèX¯´|üs+¡ >±, uÛ≤e|üs+¡ >±, Áù|ø£≈å î£ \ô|’ m≥Te+{Ï
Á|üuÛ≤e+ ø£*–düTÔ+<√ ≈£÷&Ü u≤>± ‘Ó\TdüTÔ+~. ‘·q dæìe÷\≈£î ‘êH˚ dü+^‘·+
düeT≈£÷s¡TÃ≈£îqï y˚T<Ûë$ dü‘´· õ‘YsêjYT ˇø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À dæ˙ dü+^‘·+ >∑T]+∫ #Ó|⁄ü ‘·÷
ªªH˚|ü<∏ä´ dü+^‘·+ <äs¡Ù≈£î&ÉT ‘Ós¡MT<ä e´ø°Ôø£]+#·<ä\T#·T≈£îqï $wüj·÷ìï n+&ÉsY˝…’Hé
#Ój·÷´*μμ nHêï&ÉT.
eT+∫ dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î&çøÏ (ø£˙dü+ ÄHê{Ï dü«s¡jí T· T>∑+˝À) ‘Ó*j·Te\dæq Ç+ø±
nH˚ø£ $wüj·÷\THêïsTT. bÕ≥˝À ø£$ #Ó|üŒ<ä\T#·T≈£îqï uÛ≤yê\÷, ø£<∏ä˝Àq÷,
düìïy˚X+¯ ˝Àq÷ Ç$T&çb˛j˚T ≥÷´Hé ìsêàDeT÷, >±j·T˙ >±j·T≈£î\ |ü{eÏ TqT yÓ*øÏrùd
Á|ü‹uÛ≤, $$<Ûä yêsTT<ë´\ nqT≈£÷\‘·\÷, yÓTT‘·Ô+ MT<ä $H˚ yê]øÏ ø£\>∑e*dæq
Ä&çjÓ÷ Á|üuÛ≤eeT÷ M{Ï˝À eTTKýÓTÆq$. Ç$ø±ø£ ≥÷´Hé ‘·q ø±fi¯fl MT<ä ‘êqT
ì\ã&É>∑\>±*. ñ<ë‘·Ô‘· ø√˝ÀŒ≈£î+&Ü, #·eø£u≤s¡T nì|æ+#·≈£î+&Ü, Ä<ÛäTìø£+
nì|æd÷ü HÔ ˚ Á|üC≤<äsD¡ bı+<ë*. dæìe÷ Ä&çHê Ä&Éøb£ ˛sTTHê bÕ≥ ø£\ø±\+ ì\yê*.
(˙* y˚T|òü÷\˝À bÕ≥ ‘Ó*j·Tì ‘Ó\T>∑Tyês¡T+&És¡T. u≤eeTs¡<äfi¯ófl dæìe÷ >∑T]+∫
m+‘·eT+~øÏ ‘Ó\TdüT?) 2006 y˚T 5e ‘˚Bq u§+u≤sTT˝À 87 @fi¯fl ej·TdüT˝À
ø±\+#˚dæq HÍcÕ<é ø=ìï <äXÊu≤›\T>± mq˝Òì >ös¡e+ bı+<ë&ÉT. n‘·qT
eTs¡DÏ+∫q|ü⁄Œ&ÉT n‘·ì J$‘·$X‚cÕ\qT >∑T]+∫ $es¡+>± sêj·Tì |üÁ‹ø£˝Ò<äT. @
cÕs¡TUŸU≤Hé ˝Ò<ë n$T‘êuŸ ã#·ÃHé ô|+|ü⁄&ÉT ≈£îø£ÿø√ »\TãT #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T
Vü≤&Ü$&ç|ü&çb˛sTT, n<=ø£ eTTK´ yês¡Ô˝≤>± ø£esY#˚ùd u§+u≤sTT »s¡ï*düTº\+<äs¡÷
@Hê&√ eTs¡T>∑Tq |ü&çb˛sTTq HÍcÕ<é >∑T]+∫ Á|ü‘˚´ø£ yê´kÕ\T sêXÊs¡T. n+<äT≈£î
ø±s¡Dy˚T$T{Ï? HÍcÕ<éqT Væ≤+B dæìe÷ dü+^‘êìøÏ Ä~|ü⁄s¡Twüß&Éq˝Ò+. n+<ä]ø£Hêï
m≈£îÿe bÕ≥\qT dü«s¡|üs¡#ê&É˙ ø±<äT. &ÉãT“ dü+bÕ<äq |üs¡+>±ø±ì, bÕ|ü⁄´˝≤]{°ì
ã{Ïº >±ì n‘·ìøÏ nÁ>∑kÕúq+ \_Û+#·<äT. Ç‘·s¡ dü+^‘·<äs¡Ù≈£î\˝À n‘·ì≈£îqï Á|ü‘˚´ø£‘·
m≥Te+{Ï~? HÍcÕ<é J$‘· $X‚cÕ\qT #ê˝≤ |üÁ‹ø£\T Á|ü#·T]+#êsTT ø£qø£ yê{Ï
>∑T]+∫ eT∞fl $es¡+>± #Ó|⁄ü Œø√qedüs+¡ ˝Ò<y˚ ÷Ó . n‘·ì dü+^‘·|⁄ü $•wü‘º q· T >∑T]+∫
Hê n_ÛÁbÕj·÷\qT |ü+#·Tø√e&ÉyT˚ á s¡#q· jÓTTø£ÿ ñ<˚X› +¯ . ‘·øÿÏ q Ábıô|wò qü ˝Ÿ s¡+>±\
˝≤π> dæìe÷ dü+^‘·<äs¡Ù≈£î\T ˇø£ e+ø£ >∑‘· yÓ’uÛÑyê˙ï, ‘·eT bÕ‘· bÕ≥\≈£î \_ÛdüTÔqï
Ä<äs¡Dq÷ nkÕ«~kÕÔs¡T ø±ì es¡Ôe÷q ø±\+˝À #˚‹ì+&Ü |üì ñqïyê&ç<˚ $»j·T+
nH˚ uÛ≤eq yê]ì yÓHêï&ÉT‘·T+~. 85 @fi¯ófl<ë{≤ø£ 2005˝À ‘êCŸeTVü≤˝Ÿ nH˚ dü]ø=‘·Ô
dæìe÷øÏ dü+^‘êqï+~+∫q HÍcÕ<é n»jYT #·Áø£e]Ô, Vü≤]Vü≤s¡Hé yÓTT<ä˝…’q yê]#˚‘·
bÕ&ç+∫q bÕ≥\T Äq+<ë˙ï, ÄX¯Ãsê´˙ï ≈£÷&Ü ø£*–kÕÔsTT. $Tj·÷"eT˝≤ΩsY yÓTT<ä˝q’…
»{Ï\yÓTÆq XÊÁd”Ôj·T sê>±˝À¢ Äj·Tq eT<ÛäTs¡yÓTÆq u≤D°\T ø£{≤º&ÉT.
eTq<˚X¯|ü⁄ dæìe÷˝À¢ì nH˚ø£ nyêdüÔ$ø£ n+XÊ˝À¢ eTTKýÓTÆq~ dü+^‘·+.
yêdüÔ$ø£‘·qT eT]∫b˛>∑*–‘˚ eTq dæìe÷ bÕ≥\≈£î dæìe÷\‘√ dü+ã+<Ûä+
˝Òq≥Te+{Ï ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ ndæÔ‘·«+ ñ+~. n~ Á|ü»\ dü+^‘·+>± ì‘·´J$‘·+˝À
ˇø£|üŒ{Ï C≤q|ü<ä dü+^‘·|ü⁄ kÕúHêìï ÄÁø£$T+#˚dæ+~. ø=ìï eT+∫ dæìe÷ bÕ≥\T
dü+Á|ü<ëj·T dü+^‘êìï b˛*q XÊX¯«‘·‘«· + dü+bÕ~+#·T≈£îHêïsTT. eTq<˚X|¯ ⁄ü dü+^‘·+‘√
dü+|üs¡ÿ+ ø√˝ÀŒq+‘· es¡≈£÷, ˝Ò<ë |üP]Ô>± $&ÉHê&Éq+‘· es¡≈£÷ Ç≥Te+{Ï yê{ÏøÏ
‘·«s¡˝À eTs¡T>∑Tq|ü&˚ Á|üe÷<ä+ ñ+&É<äT. eTq dü+^‘· dü+Á|ü<ëj·÷\≈£î ÁbÕ+rj·T
uÛ<Ò ë\THêïj·TH˚~ ‘Ó*dæq<˚. s¡øs£ ø¡ ±\ uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü˝À¢ì dæìe÷ bÕ≥\T á yÓ$’ <Ûë´ìï
Á|ü‹_+_kÕÔsTT. Çe˙ï bÕ‘·u≤D°\≈£î ø=‘·Ô dü+^‘· s¡÷|ü+˝À ø=ìï <äXÊu≤›\ qT+N
<˚X¯+˝À Á|ü‹ eT÷\≈£÷ ÁXÀ‘·\≈£î n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ e#êÃsTT. <ë<ë|ü⁄ Á|ü‹
ÁbÕ+‘·+˝Àq÷ eTTdæ¢+ eT‘·düTú\÷, Væ≤+B, ñs¡÷› uÛ≤wü\T ‘Ó*dæqyês¡÷ ñ+&É&É+‘√
M{Ï˝À m≈£îÿe ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~q$ Væ≤+B dæìe÷ bÕ≥˝Ò. <ë<ë|ü⁄ 70 @fi¯fl ÁøÏ‘·+
{≤ø°\T yÓTT<ä˝q’… |üŒ{Ï qT+N eTq<˚X|¯ ⁄ü dæìe÷˝À¢ dü+^‘·+ Á|ü<ëÛ q Äø£s¸¡ D nsTT+~.
yÓTT<ä≥ ø£\ø£‘êÔ, ‘·s¡yê‘· u§+u≤sTT, eTÁ<ëdüT e¬>’sê q>∑sê˝À¢ ô|<ä› m‘·TÔq yÓTT<ä˝…’q
∫Á‘· ìsêàD+‘√ u≤≥T dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î\÷, >±j·T˙ >±j·T≈£î\÷, yê<ä´ø±s¡T\÷ n+<äs÷¡
ù|s¡T dü+bÕ~+∫, |ü]ÁX¯eT˝À Á|ü<Ûëq n+X¯+ nsTTq dü+^‘êìï n+~+#·kÕ>±s¡T.
M]˝À HÍcÕ<é eTTKT´&ÉT.
dæìe÷ dü+^‘êìøÏ |æ‘è· düe÷qT&Éì nì˝Ÿ _XÊ«dtqT mes√ bı>∑&uÉ À‘˚ Äj·Tq
yê]dü÷Ô Ä _s¡T<äT≈£î ì»+>± ns¡TΩ&Ó’qyê&ÉT ÄsY. d”. uÀsê˝Ÿ n˙, ‘·qqT ø±yê\+fÒ
|æq‘·+Á&ç>± nqTø√e#·Ã˙ #Û·˝ÀøÏÔ $dæsê&ÉT. 1937 ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘êH=ø£ j·TTe≈£î&ÉT>±
106 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ qT+∫ u§+u≤sTTøÏ e∫Ãq|üŒ{Ïπ≈ nì˝Ÿ _XÊ«dt dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT>±
|üì#˚düTÔHêï&Éì HÍcÕ<é ˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À #ÓbÕŒ&ÉT. ù|¢u≤ø˘˝Òì Ä s√E˝À¢ W{Ÿ&√sY
wüO{Ï+>¥ #·÷&É{≤ìøÏ HÍcÕ<é ø=‘·>Ô ± yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT @<√ dæìe÷øÏ Á{≤©cÕ{Ÿ rdüTHÔ êïs¡≥.
nø£ÿ&É nì˝Ÿ _XÊ«dt Ä¬sÿÅkÕºì ø£+&Éø˘º #˚dü÷Ô, yÓqøÏÿ q&ÉTdü÷Ô >√‹˝À |ü&Ü¶&É≥.
‘·ã˝≤\÷, Vü‰s√àìj·T+ n˙ï yÓT&É˝À¢ ø£≥Tº≈£îì yêsTTdü÷Ô n+<äs¡÷ yÓTÆø˘πs+CŸì
<ë≥≈£î+&Ü ñ+&Ée\dæe#˚Ã<ä˙, ù|¢u≤ø˘‘√ Ä |ü]dæú‘·T\T e÷sêj·T˙ HÍcÕ<é
$e]+#ê&ÉT. n‘·ì X¯ø£+ n≥Te+{Ï s√E˝À¢ yÓTT<ä˝…’+~. n|üŒ{À¢ u…+>±© |ü<äΔ‹˝À
ø£\ø£‘êÔ˝À ‘·j÷· s¬ q’ dü+^‘êì<˚ ô|<ä|› ≥ ” . ø=+‘· XÊÁd”j
Ô T· +, ø=+‘· kÕúìø£ C≤q|ü<+ä ,
ø=+‘· s¡M+Á<ä dü+^‘Y ø£*dæq ≥÷´qT¢ uÀsê˝Ÿ, ‹$TsY ãs¡Hé, |ü+ø£CŸ eT*¢ø˘ yÓTT<ä˝…’q
ìcÕí‘·T\ #˚‘·T˝À¢ »Hê<äs¡D bı+~q dæìe÷ bÕ≥\T>± n+<ä]˙ Äø£≥Tºø√kÕ>±sTT.
M{Ï˝À á&ÉTdü÷Ô, kÕ>∑BdüTÔqï≥Tº $qã&˚ u…+>±© >±Á‘· <Û√s¡DÏì ‘=\–+∫qyê&ÉT
¬≈.m˝Ÿ.ôd’>∑˝Ÿ. ‘Ó\T>∑T˝À |òüT+≥kÕ\˝≤>± ‘êqTqï+‘· ø±\eT÷ b˛{° nH˚~ ˝Ò≈£î+&Ü
kÕ–q n‘·ì C…’Á‘·j·÷Á‘· n|üPs¡«yÓTÆq~. n|üŒ{À¢ u§+u≤sTT˝À ø=+<äs¡T |ü+C≤;, ñ
‘·Ôsê~ XË’*˝À ≥÷´qT¢ #Ój·T´>∑*–q dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\T+&˚yês¡T ø±ì ôd’>∑˝Ÿ‘√ dü]‘·÷>∑
>∑*–q >±j·T≈£î\T ˝ÒsT¡ . ˇø£|⁄ü Œ&ÉT Væ≤+B dæìe÷ >±j·T≈£î˝À¢ eT≈£î≥+˝Òì eTVü‰sêE>±
yÓ*–qyê&É‘·qT.
¬≈.m˝Ÿ. ôd’>∑˝Ÿ u§+u≤sTTøÏ ‘·q ìyêdü+ e÷s¡TÃ≈£îHêïø£ 1946˝À cÕ»Vü‰Hé
∫Á‘·+˝À q{Ï+#ê&ÉT. <ëìøÏ dü+^‘·<sä Ù¡ ≈£î&ÉT HÍcÕ<é. n|üŒ{Ï≈π q&çej·TdüT‡ b˛ø£&\É ‘√,
nHês√>∑´+‘√ ø£ì|æ+#˚ ôd’>∑˝Ÿ Ä dæìe÷˝À ˇø£ ø£$bÕÁ‘·˝À ø£ì|ækÕÔ&ÉT. n‘·ì
Áù|eT dü|òü\+ ≈£÷&Ü ø±<äT. nsTTHê áHê{Ïø° Ä dæìe÷˝À #Ó|üŒø√<ä–qe˝≤¢ ôd’>∑˝Ÿ
bÕ≥˝Ò. ≈£îÁsÑ‘·q+˝À HÍcÕ<é u§+u≤sTT #˚]q|üŒ{Ïπ≈ ôd’>∑˝Ÿ #ê˝≤ô|<ä› kÕºsY. H˚qT
$qï ˇø£ Ç+≥s¡÷«´˝À @<√ dü+<äs“¡ +¤ ˝À yÓTT<ä{kÏ Õ]>± ‘·q≈£î ã≥º‘\· ‘√ ø£ì|æ+∫q
ôd>’ ˝∑ ŸqT >∑T]Ô+#·˝øÒ b£ ˛j·÷qì HÍcÕ<é #ÓbÕŒ&ÉT. ‘·q ù|s¡T $ì $düTbÔ ˛sTTq HÍcÕ<éqT
#·÷dæq ôd’>∑˝Ÿ q$« dæìe÷˝À¢ qTe⁄« #·÷ùd~ Hê$>∑TZ Hêj·THê nHêï≥º. ‘·s¡yê‘·
cÕ»Vü‰Hé ∫Á‘·+ ]ø±]¶+>¥øÏ ‘ê–e∫Ãq ôd’>∑˝Ÿ‘√ HÍcÕ<é≈£î HêHê Çã“+<äT\÷
ø£*>±j·T≥. ô|’>± bÕ≥ u≤>± sêe{≤ìøÏ ôd’>∑˝Ÿ ‘·q Å&Ó’esYqT |æ*∫ ªªø±©bÕ+#Yμμ
|ü≥Tº≈£î s¡eTàHêï&É≥. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+˝À ø±©bÕ+#Y n+fÒ Äs¡Tqïs¡ ÁX¯ó‹.
ôd’>∑˝ŸuÛ≤wü˝À n~ eT+<äTd”kÕ≈£î eTT<äT›ù|s¡T. Ä Á|üj·T‘êïìï yê]dü÷Ô HÍcÕ<é Ä
eTsêï&ÉT ‘ê>∑≈£î+&Ü s¡eTàì ôd’>∑˝ŸqT ã‹e÷\T≈£îHêï≥º. yÓTÆø£+ ˝Ò≈£î+&Ü bÕ&çq ‘·q
bÕ≥\˙ï u≤>± e#êÃj·Tì >∑eTì+∫q ôd’>∑˝Ÿ HÍcÕ<é‘√ ªª˙ e+{Ï jÓ÷>∑T´&ÉT Hê≈£î
eTTqTù| |ü]#·j·TyÓTÆ ñ+fÒ u≤e⁄+&˚~μμ nHêï≥º. Ä dæìe÷˝À s¡÷V”≤ y˚Tπs düb˛ï+ø°
sê˙ nH˚bÕ≥˝À ∫e] |ü+øÏÔ ôd’>∑˝Ÿ‘√ bÕ&É‘êqì ø√]q n|üŒ{Ï j·TTe >±j·T≈£î&ÉT
s¡|ò” >=+‘·T ≈£÷&Ü Ä bÕ≥˝À $ì|ædüTÔ+~. n+<äT˝À (dæ+<ÛäT) uÛ…’s¡$˝À ôd’>∑˝Ÿ bÕ&çq
»uŸ ~˝Ÿ V”≤ ≥÷{Ÿ >∑j·÷ nH˚ bÕ≥ ôd’>∑˝Ÿ≈£î m+‘· ÇwüºeT+fÒ Äj·Tq ∫e] ø√]ø£
Á|üø±s¡+ n+‘·´ÁøÏjT· \ dü+<äs“¡ +¤ ˝À HÍcÕ<é ‘·q Ä¬sÿÅkÕº #˚‘· Ä ≥÷´Hé yêsTT+#ê&É≥.
ndüÔ$TdüTÔqï ôd’>∑˝Ÿ ‘˚»+, ñ<äsTTdüTÔqï HÍcÕ<é Á|ü‹uÛ≤ ø£*dæq n<äT“¤‘· düy˚Tàfi¯Hêìï
cÕ»Vü‰Hé bÕ≥˝À¢ eTq+ #·÷&Ée#·TÃ.
1919˝À \ø√ï˝À »ìà+∫q HÍcÕ<é n© ≈£î≥T+ã+˝À dü+^‘·+ Á|üdüøÏÔ
ñ+&˚~ ø±<äT. ∫qï|ü⁄Œ&ÉT eT÷ø° dæìe÷\≈£î dü+<äsê“¤ìï ã{Ïº ‘Ós¡ m<äT≥ ≈£÷s¡TÃqï
yê<ä´ ãè+<ä+ dü+^‘·+ yêsTTdü÷+Ô fÒ n‘·qT eTT>∑T&Δ ’Ó $H˚yê&É≥. Vü‰s√àìj·T+ ]ù|s¡‘¢ √
yÓTT<ä˝q’… n‘·ì dü+^‘·|⁄ü |æ∫Ã Áø£eT+>± ã\|ü&≥É +‘√ 1937 ÁbÕ+‘ê\ |ü<ìΔÓ $T<˚fifl¯
ej·TdüT˝À ‘·+Á&çì m~]+∫ u§+u≤sTTøÏ bÕ]b˛sTT e#˚ÃXÊ&ÉT. nø£ÿ&É ø=‘·Ô˝À ø±\T
ì\<=≈£îÿ≈£îH˚+<äT≈£î n‘·qT #ê˝≤ nedüú\T |ü&Ée\dæ e∫Ã+~. Ä $esê\˙ï HÍcÕ<é
ˇø£ Ç+≥s¡÷«´˝À #ÓbÕŒ&ÉT.
|æj·÷ìdüTº>±q÷, ndæôdº+{Ÿ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT>±q÷ dæìe÷˝À¢ |üì yÓTT<ä\T
ô|{Ïºq HÍcÕ<é≈£î >∑Ts¡Te⁄ e+{Ïyê&ÉT UÒyéT#·+Á<äÁ|üø±XŸ. eTVü≤˝Ÿ ∫Á‘·+˝À 1949˝À
\‘ê bÕ&çq Äj˚T>± Äj˚T>± bÕ≥‘√ áHê{Ïø° n+<ä]ø° >∑Ts¡TÔqï UÒyéT#·+Á<äÁ|üø±XŸ
n+‘·≈£îeTT+<äT ¬≈.m˝Ÿ. ôd’>∑˝Ÿ q{Ï+∫q ‘êHéùdHé yÓTT<ä˝…’q mH√ï dæìe÷\≈£î
#·ø£ÿì dü+^‘·+ n+~+#ê&ÉT. 1950˝À ‘·q 43e @≥H˚ #·ìb˛sTTq UÒyéT#·+Á<ä
Á|üø±XŸ dü+^‘·|ü⁄ #Ûêj·T\T ø=ìï HÍcÕ<é bÕ≥˝À¢ eTq≈£î ø£ì|ækÕÔsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
eTVü≤˝Ÿ˝À \‘ê bÕ&çq eTTwæÿ˝Ÿ ôV’≤ ãVüQ‘Y eTTwæÿ˝Ÿ nH˚ bÕ≥ Ä ‘·s¡yê‘· u…’p
u≤yésê ø√dü+ HÍcÕ<é #˚dæq ã#Y|üHéø° eTTVü≤ã“‘Yø√ nH˚ bÕ≥≈£î e÷‘·èø£˝≤>±
nì|ædüTÔ+~.
dæ‘êsY $<ë«+düT&Ó’q s¡$X¯+ø£sY ‘·q |ü⁄düÔø£+˝À dæìe÷ dü+^‘·eT+‘ê ‘·≈£îÿe
s¡ø£yÓTÆq~ ø±<äT. n+<äT˝À HÍcÕ<é e+{Ï Á|ü‹uÛ≤e+‘·T\T ø=~›eT+~ ñHêïs¡T nì
sêXÊ&ÉT. yÓTT>∑˝Ò Ä»+˝À ‘êHéùdHé≈î£ ã&˚ >∑T˝≤eT© #˚‘· Kj·÷˝Ÿ |ü<‹Δä ˝À bÕ&ç+#·&Üìï
e÷Á‘·+ ‘·|ü⁄Œ|ü{≤º&ÉT. |ü<äVü‰s√ X¯‘êã›+˝À Kj·÷˝Ÿ |ü<äΔ‹ Ç+ø± yÓTT<ä\T ø±˝Ò<äH˚~
‘Ó*dæq dü+>∑‘.˚ u…p ’ u≤Áyê˝À nMTsYU≤Hé#‘˚ · bÕ&ç+∫q|ü⁄Œ&ÉT ≈£÷&Ü n<˚ bıs¡bÕ≥T
»]–+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. n+<äT˝À |ü‘êø£ düìïy˚X¯+˝À b˛{°øÏ u…’p≈£î &ç.$. |ü\÷düÿsY,
‘êHéùdHé≈£î nMTsYU≤Hé bÕ&Üs¡T. f…Æ{Ï˝Ÿ dü+^‘êìøÏ ≈£÷&Ü nMTsY U≤Hé #˚‘· |üP]j·÷
<ÛäHêÁo (|ü+‘·Tesê[ì b˛*q~) sê>∑+˝À bÕ&ç+#ês¡T. wüu≤uÀ¢ eT∞fl nMTsYU≤Hé
eTT˝≤Ô˙ sê>∑+˝À ˇø£ Kj·÷˝Ÿ bÕ&Ü&ÉT. Çe˙ï HÍcÕ<é ô|<ä› >±j·T≈£î\‘√ #˚dæq
eT+∫ Á|üj·T‘êï\T. Ç~ø±ø£ HÍcÕ<é Ä¬sÿÅkÕº˝À ÇÁeT‘éU≤Hé, s¡sT÷dtU≤Hé e+{Ï y˚T{Ï
dæ‘êsY $<ë«+düT\÷, sêyéT Hêsêj·TDY e+{Ï kÕs¡+^ ì|ü⁄DT\÷, •e≈£îe÷sY X¯s¡à
108 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
e+{Ï ñ‘·ÔeT dü+‘·÷sY yêsTT<ä´ø±s¡T\÷ nH˚ø£kÕs¡T¢ bÕ˝§ZHêïs¡T. ã&˚ >∑T˝≤eT©ì
‘êqT yÓTT<ä≥ dü+Á|ü~+∫q|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq bÕ&É{≤ìøÏ ìsêø£]+#ê&É˙, yÓTT>∑˝Ò Ä»+
<äs¡Ù≈£î&Ó’q ¬≈. Ädæ|òt e÷Á‘·+ ‘·q yÓTT+&ç|ü≥Tº e<ä\˝Ò<ä˙ HÍcÕ<é ˇø£ Ç+≥s¡÷«´˝À
#ÓbÕŒ&ÉT. Ç<Óø£ÿ&ç >=&Éej·÷´ u≤ã÷, H˚qT @ø£+>± bÕ‹ø£y˚*eTàì n&ÉT>∑T‘êqT, MT
&Ós¬’ ø£sº Y bÕ]b˛‘ê&ÉT nHêï≥º ñkÕÔ<>é ±s¡T. nsTTHê HÍcÕ<é #Ó|Œæ qfÒº »]–+~. ø√]q+‘ê
Ç∫Ã Ädæ|òt Äj·Tq#˚‘· bÕ&ç+#ê&ÉT.
Ç‘·s¡ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\≈£î HÍcÕ<é n+fÒ #ê˝≤ >ös¡e+. 1950\˝À Væ≤+B
dæ˙ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\+<äs¡÷ mø£ÿ&É ø£\TdüT≈£îHêï HÍcÕ<é >∑T]+#˚ #Ó|ü⁄Œ≈£îH˚yês¡≥.
dü∫Hé<y˚ é ãs¡àHé ªªy˚TeT+‘ê ≥÷´qT¢ m˝≤ø£{≤º˝À HÍcÕ<éqT #·÷ùd H˚sT¡ Ã≈£îHêï+ nHêï&ÉT.
ãs¡àHé Ç+{À¢ |üìyê&=ø£&ÉT ndüÔe÷qeT÷ HÍcÕ<é bÕ≥\H˚ ≈£÷ìsê>±\T rùdyê&É≥.
@sê, ˙≈£î Hê bÕ≥\T q#·Ãyê? nì n&ç–‘˚ Çwüºy˚Tø±ì HÍcÕ<é bÕ≥\T Ç+ø±
m≈£îÿe Çwüº+ nH˚yê&É≥. n˝≤π> ‘Ó\T>∑T ø£+b˛»s¡¢ MT<ä HÍcÕ<é Á|üuÛ≤e+ u≤>± ñ
+&˚~. dæ.ÄsY.düTã“sêeTHé ˝…’˝≤eTpï˝À ÄsY. u≤\düs¡dü«‹ #˚‘· bÕ&ç+∫q @\
|ü>±j˚T nH˚ bÕ≥ kÕøå±‘·÷Ô HÍcÕ<é Væ≤+B bÕ≥˝≤π> ñ+≥T+~. n˝≤π> HÍcÕ<é
dü÷Œ¤]Ô‘√ ô|+&Ü´\ ‘·~‘·s¡T\T #˚dæq bÕ≥\T mH√ï ñHêïsTT. y˚~ø£MT<ä HÍcÕ<é
ñqï|ü⁄Œ&ÉT myÓTàdt $X¯«Hê<∏äHé >ös¡e+ ø=B› n‘·ì |üø£ÿq ≈£÷s√Ã≈£î+&Ü ì\ã&˚
ñ+&˚yê&ÉT. Á|üdæ<äΔ eT\j·÷fi¯ dæ˙ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT <˚esê»Hé, ø£qï&É+˝À $»j·T
uÛ≤düÿsY ≈£L&Ü HÍcÕ<é Á|üuÛ≤yêìøÏ >∑T] nsTTqyêπs.
Hê e+{Ï ‘Ó\T>∑Tyê&ÉT HÍcÕ<é bÕ≥\T $+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT yê{Ï˝À mdt.
sêCÒX¯«s¡sêe⁄≈£î ñ+&çq n<äT“¤‘·yÓTÆq ø£\ŒHêX¯ø°Ô, |òüT+≥kÕ\ dü+^‘·<äs¡Ù≈£î&ÉT>±
ø£qã]∫q XÊÁd”Ôj·T dü+^‘· kÂwü˜e+, ô|+&Ü´\ bÕ≥˝À¢ì eTè<äT‘·«eT÷, e÷düºsY
y˚DT Ä¬sÿdtº¬s’CÒwüHé n˙ï ø£\>∑*dæq≥Tº>± nì|ædüTÔ+~. bÕ≥≈£î ≥÷´Hé ø£≥º&ÉeT+fÒ
ÄcÕe÷w” eéVü‰s¡+ ø±<äT. e÷uÀ{Ï yêfi¯fl+ Á|ü‹ nø£åsêìï >∑T]+N, dü«s¡eT÷,
>∑eTø±\qT >∑T]+N m+‘√ eT<∏äq|ü&É‘ê+ nì HÍcÕ<é ˇø£ Ç+≥s¡÷«´˝À #ÓbÕŒ&ÉT.
n‘·ì @ bÕ≥ $Hêï n~ ‘Ó\Tdü÷ÔH˚ ñ+≥T+~.
‘·q≈£î Çs¡ej˚T´fi¯ófl ì+&Éø£ eTTqTù| dæìe÷˝À¢øÏ ~–q HÍcÕ<é≈£î dü+^‘·+˝À
n+‘·{Ï |ü]|üø£«‘· m˝≤ kÕ<ÛäéTsTT+<√qì ÄX¯Ãs¡´+ y˚düTÔ+~. n‘·qT Væ≤+<ä÷kÕÔ˙
dü+^‘ê˙ï, C≤q|ü<ä ^‘ê\˙, >∑»˝Ÿ yÓTT<ä˝q’… n+XÊ\˙, bÕXÊÃ‘·´ Ø‘·T\q÷ ì‘·éT÷
n<Ûä´j·Tq+ #˚dü÷ÔH˚ ñHêï&ÉT. Hê˝…ø£ÿq π≈e\+ XÊÁd”Ôj·T sê>±\ n+<ë\ MT<äH˚
Ä<Ûës¡|ü&ç eT+∫ ≥÷´qT¢ #Ój·T´&É+ n+‘· $X‚wü+ nì|æ+#·Tø√<äT. m+<äTø£+fÒ Ä
kÂ+<äsê´ìï $<ë«+düT\T eT]+‘· u≤>± $ì|æ+#·>\∑ s¡T. sê>∑+˝À kÕe÷q´+>± XÊÁd”j Ô T·
$<ë«+düT\T ‘·&eÉ Tì $X‚cÕ\qT m‹Ô #·÷|ü>*∑ >π Á|ü»„ y˚T<Ûëe⁄˝…q’ dæ˙ dü+^‘·<sä Ù¡ ≈£î\T
ø=+<ä]˝À e÷Á‘·y˚T ø£ì|ædüTÔ+~. n˝≤+{Ï yê]˝À HÍcÕ<éqT $T+∫qyês¡T˝Òs¡T.
sê>±\÷, C≤q|ü<ä u≤D°\÷ ≈£÷&Ü k˛ø£ì ø=ìï bÕ≥˝À¢ HÍcÕ<é >=|üŒ‘·q+ Hê≈£î
eT]+‘· m≈£îÿe>± ø£ì|ædTü +Ô ~. neTsY dæìe÷≈£î n‘·qT \‘ê #˚‘· bÕ&ç+∫q C≤H˚yê˝Òùd
eTT˝≤ø±‘Y ¨q bÕsT÷ nH˚ $cÕ<ä ^‘êìï $q>±H˚ wüO{Ï+>¥ø£ì ôd{ŸMT<äø=∫Ãq
eT<ÛäTu≤\ ø£fi¯fl˝À ˙fi¯ófl ‹]>±j·T≥. kÕe÷q´+>± $cÕ<ä uÛ≤yêìï Á|ü‹|òü*+#·ì
j·TeTHé (ø£˝≤´DÏ) sê>∑+˝Àì á ≥÷´Hé m+‘√ >∑+;Ûs+¡ >± |ü<ë\ uÛ≤yêìï e´ø°øÔ ]£ +#˚
n<äT“¤‘· dü+^‘· s¡#·q.
dæ˙ Ä¬sÿÅkÕº s¡÷|ü⁄πsK˝À¢q÷, ]ø±]¶+>¥, H=fÒwüHé |ü<äΔ‹˝Àq÷ HÍcÕ<é Ä
s√E˝À¢ $|üy¢ ê‘·àø£yTÓ qÆ e÷s¡TŒ\T ‘Ó#êÃ&ÉT. ÄHé dæìe÷≈£î ‘=*kÕ]>± 100 yêsTT<ë´\T
ñ|üj÷Ó –+#ê&ÉT. bÕXÊÃ‘·´ dü+^‘êìï |ü]o*+∫ nH˚ø£ ø=‘·Ô |ü<‘Δä T· \ì Á|üyX˚ ô¯ |{≤º&TÉ .
1950\˝À n‘·qT >±Á‘·+ ˝Ò≈î£ +&Ü ñ‘·yÔ êsTT<ë´\‘√ ø£+b˛CŸ #˚dqæ ˇø£ 78 ÄØŒm+
]ø±s¡T¶ e÷ Ç+{À¢ ñ+&˚~. n+<äT˝À <äT˝≤Ø dæìe÷˝À~ ˇø£{°, ùdïø˘ &ÜHé‡ nH˚
eTs=ø£{° (Ç~ sπ &çj÷Ó dæ˝ÀHé Ä|tV≤” øπ ^‘Y ø±s¡´Áø£e÷ìøÏ dæ>π ï#·sY ≥÷´Hé>± áHê{Ïø°
s√p $ì|ædüTÔ+~) >=|üŒ ≥÷´qT¢+&˚$. Ä¬sÿÅkÕº, ≥÷´Hé e¬>’sê\ >∑T]+∫q n‘·ì
$düÔè‘· ne>±Vü≤q M{Ï˝À ø£ì|ædüTÔ+~. n+‘˚ø±ø£ HÍcÕ<é nH˚ø£eT+~ >±j·T˙
>±j·T≈£î\qT dæ˙s¡+>±ìøÏ |ü]#·jT· + #˚XÊ&ÉT. HÍcÕ<é bÕ≥\ <ë«sê ô|ø’ =∫Ãq yê]˝À
s¡|ò”, \‘ê˝Ò ø±ø£ q÷s¡®Vü‰Hé, düT¬s’j·÷, wü+cÕ<é uÒ>∑+, eTùV≤+Á<ä ø£|üPsY ‘·~‘·s¡T
\THêïs¡T. ˇø£ bÕ≥\ b˛{°˝À Hê´j·Tìπsí‘·>± eéVü≤]+∫q HÍcÕ<é, n+<äT˝À
ãVüQeT‹ ¬>\T#·T≈£îqï >±j·T≈£î&çøÏ neø±X¯$TkÕÔqì #Ó|üŒ&É+‘√, nqïe÷≥ Á|üø±s¡+
eTùV≤+Á<äø£|üPsY #˚‘· ‘=*kÕ]>± k˛Væ≤˙ eTVæ≤yê˝Ÿ ∫Á‘·+˝À bÕ&ç+#ê&ÉT.
1947˝À ôd’>∑˝Ÿ eTs¡s¡D+ ‘·s¡yê‘· @s¡Œ&É¶ U≤∞ì yÓ+≥H˚ uÛÑØÔ #Ój·T´>∑*–q
>±j·T≈£î˝…es¡÷ n|üŒ{À¢ ˝Òs¡T. ôd’>∑˝ŸqT b˛*q XË’* ø±s¡D+>± eTTπ≈XŸ≈£î Ä<äs¡D
ñ+&˚~. eTTπ≈XŸ≈£î ‘ês¡kÕúsTT˝À n|üdü«sê\T |ü\T≈£î‘êj·Tì HÍcÕ<é≈£î ø=ìï
nuÛ´Ñ +‘·sê\T+&˚$. n+<äTø£H˚ n+<ëCŸ, y˚T˝≤ yÓTT<ä˝q’… dæìe÷˝À¢ eTTπ≈XŸ #˚‘· n‘·qT
eT+Á<äkÕúsTT˝À bÕ&ç+#ê&ÉT. ˇø£ÿ ‘·÷ ø£ùV≤ n>∑sY bÕ≥ ø√düeTì eTTπ≈XŸ HÍcÕ<é
Ç+{ÏøÏ e∫Ã 23 kÕs¡T¢ ]Vü‰s¡‡˝Ÿ #˚XÊ&É≥. n|üŒ{Ï ø£$T{ŸyÓT+{Ÿ n≥Te+{Ï~.
n˝≤π> u≤ãT˝Ÿ yÓTT<ä˝…’q dæìe÷˝À¢ ‘·\‘Y eTVü≤eT÷<é bÕ&Ü&ÉT. n‘·ìøÏ
]ø±]¶+>¥˝À ≈£÷&Ü dæ>∑¬s{Ÿ ‘êπ> n\yê≥T+&˚<ä≥. HÍcÕ<é düeTø£å+˝À ‘êq˝≤
neTsê´<ä>± Á|üe]Ô+∫ ñ+&É≈£÷&É<äì ‘·\‘Y ‘·s¡yê‹ s√E˝À¢ ˇø£ Ç+≥s¡÷«´˝À
nHêï&ÉT ≈£÷&Ü. ‘·\‘Y n+‘·>± ô|’øÏ sêø£b˛e&ÜìøÏ eTTK´ø±s¡D+ ~©|t ≈£îe÷sY
e+{Ï V”≤s√\+‘ê s¡|ò”ì n_Ûe÷ì+#·&Éy˚T nì|ædüTÔ+~. m+<äTø£+fÒ HÍcÕ<é n‘·ì
#˚‘· kÕB∏, ÄBà yÓTT<ä˝…’q dæìe÷\≈£î bÕ&ç+#ê&ÉT ø±ì V”≤s√\T ø±<äq&É+‘√ Ä
Á|üj·T‘êï\T $»j·Te+‘·+ ø±˝Ò<äT. HÍcÕ<é <äs¡Ùø£‘·«+˝À eTHêï&˚, ùV≤eT+‘Y ≈£îe÷sY
110 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
¬s+&ÉT eT÷&ÉT bÕ≥\T bÕ&Üs¡T. 1975˝À düTHÓVü≤sê düHê‡sY nH˚ dæìe÷˝À øÏXÀsY
≈£îe÷sY, ÄXÊ #˚‘· HÍcÕ<é ˇø£ bÕ≥ bÕ&ç+#ê&ÉT ø±ì n~ ]©CŸ ø±˝Ò<äT. n˝≤π>
^‘ê <ä‘Y ≈£L&Ü n‘·ì bÕ≥˝ÒM bÕ&É˝<Ò Tä . \‘ê ø±ø£ ÄXÊuÛÀ+ùd,¢ düTeTHé ø£˝≤´DY|Pü sY
‘·~‘·s¡T\T #ê˝≤ bÕ≥˝Ò bÕ&Üs¡T. ‘·øÏÿqe˙ï eTVü≤eTà<é s¡|ò”y˚.
s¡|ò”‘√ HÍcÕ<é dü+ã+<Ûä+ #ê˝≤ >±&ÛÉyÓTÆq~. ‘=* s√E˝À¢ ø£+b˛õ+>¥ |üì˝À
ñqï HÍcÕ<éqT @<√ dæbÕò s¡T‡ ñ‘·sÔ +¡ ø√düeTì ø£\e&ÜìøÏ e∫Ãq s¡|”ò #ê˝≤ $qj·T+>±
ì\ã&Ü¶≥.º ñ‘·sÔ +¡ Ç#˚Ãdæ ]Vü‰s¡‡˝Ÿ˝À ìeT>∑Tï&Ó’ #ê˝≤ùd|ü{Ï ‘·sy¡ ê‘· yÓqøÏÿ ‹]–#·÷ùdÔ
s¡|ò” Ç+ø± ì\T#·TH˚ ñHêï≥º. @$T≥ì n&ç–‘˚ yÓfi¯fl&ÜìøÏ ãdüT‡ &ÉãT“\T ≈£÷&Ü
˝Òeì dæ>T∑ |Z &ü TÉ ‘·÷ #ÓbÕŒ≥º. Ä $<Û+ä >± yÓTT<ä{À¢H˚ düV‰ü j·T|ü&qç HÍcÕ<é, s¡|”ò J$‘êìï
dü+^‘·|sü +¡ >± r]Ã~<ë›&HÉ ˚ #Ó|Œü e#·TÃ. ‘ês¡kÕúsTT˝À ne©\>± |ü*≈π n‘·ì ø£+sƒêìï
HÍcÕ<é nH˚ø£ dü+<äsê“¤˝À¢ #·ø£ÿ>± ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêï&ÉT. B<ësY˝À y˚TØ ø£Vü‰˙,
u…’p u≤Áyê˝À ÇHê‡HéãH√, <äTìj·÷πø s¡UŸyê˝Ò, wüu≤uŸ˝À jÓTV”≤ nsYe÷Hé ˝Òø£sY,
yÓTT>∑˝Ò Ä»+˝À õ+<ëu≤<é yÓTT<ä˝…’q bÕ≥˝À¢ á $wüj·T+ >∑eTì+#·e#·TÃ.
Ç+≥s¡÷«´˝À¢ HÍcÕ<é ndüeÔ ÷qeT÷ uÛ≤s¡rj·T XÊÁd”j Ô T· sê>±\ $•wü‘º · >∑T]+∫
#Ó|ü⁄‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. ‘=* s√E˝À¢ dæìe÷ dü+^‘·eT+‘ê ªªeT≥T¢μμ ñ|üjÓ÷–+#˚
|ü<‹Δä ˝ÀH˚ ñ+&˚~. XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·|⁄ü sê>±\÷ e¬>s’ ê\ìï{Ï˙ bÕ≥\≈£î |üìø=#˚Ã$>±
|ü]>∑DÏ+#˚ n\yê≥T+&˚~ ø±<äT. ã+>±s¡|ü⁄ >∑ì e+{Ï dü+Á|ü<ëj·T dü+^‘êìï
‹qï>±q÷, düeTs¡úe+‘·+>±q÷ dæìe÷ bÕ≥\≈£î yê&ÉTø√e#·TÃqì s¡TEe⁄#˚dæq~
HÍcÕ<˚. Ç+<äT≈£î Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ñ<ëVü≤s¡D\T u…p ’ u≤Áyê yÓTT<ä˝q’… dæìe÷˝À¢ #·÷&Ée#·TÃ.
>∑T»Ø‘√&û (ÇHê‡Hé ãH√), uÛs’… y¡ é ˝Ò<ë e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯ (yÓTTùV≤ uÛ÷Ñ \ZjT˚ kÕe]j·÷),
e÷˝Ÿøö"dt ˝Ò<ë Væ≤+<√fi¯+ (eTHé ‘·sY|ü‘Y), <˚d” (u…’p, ‘êHéùdHé\ b˛{°bÕ≥), |æ\÷
(s¡a÷˝ÒyT˚ " |üeHéøπ ) yÓTT<ä˝q’… bÕ≥\˙ï X¯ó<äΔ XÊÁd”j Ô T· sê>±\‘√ ‘·j÷· s¬ q’ bÕ|ü⁄´\sY
dæìe÷ bÕ≥\T. Ç≥Te+{Ï Á|üj÷Ó >∑+ n+‘·≈î£ eTTqTô|qï&É÷ »s¡>˝∑ <Ò ìä \‘ê e+{Ïyêπs
nHêïs¡T. ø√Væ≤q÷sY˝À eT<ÛTä ãHé y˚T" sê~Ûø± Vü≤MTsY sê>∑+˝Àì bÕ≥. Á|ü‹ sê>∑+˝Àq÷
dü«‘·Vü‰>± ø=+‘· Á&ÉyÓT{Ïø˘ m*yÓT+{Ÿ ñ+≥T+~. <ëìï HÍcÕ<é u≤>± $ìjÓ÷–+#·T
≈£îHêï&ÉT. Ä ‘·s¡yê‘· n+<äs¡÷ n<˚ ø±k˛Ô ≈£÷k˛Ô yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T.
Ç‘·s¡ $eTs¡Ù≈£î\T n‘·ì bÕ≥˝À¢ì C≤q|ü<ä dü+^‘·|ü⁄ n+<ë\qT e]íkÕÔs¡T.
BìøÏ eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D\T eT<äsY Ç+&çj÷· , >∑+>±»eTTHê dæìe÷\T. $X‚wü »Hê<äsD¡
bı+~q Ä bÕ≥˝À¢ì $s¡T|ü⁄\÷, yê<ä´ $X‚cÕ\÷ dæìe÷\ $»j·÷ìøÏ m+‘√
<√Vü≤<ä|ü&Ü¶sTT. n+‘˚ø±ø£ eTs¡T>∑T|ü&çb˛‘·Tqï ø=ìï C≤q|ü<ä dü+^‘· XË’\T\øÏ Je+
≈£÷&Ü b˛XÊsTT. XÊÁd”Ôj·T, C≤q|ü<ä dü+^‘ê\T HÍcÕ<é $»j·T s¡<∏ëìøÏ ¬s+&ÉT
#·Áø±˝≤¢+{Ï$. HÍcÕ<é #˚dæq Ç‘·s¡ kÕ+|òæTø£ dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ≈£÷&Ü Ç$ ¬s+&É÷
Á|ü<ÛëqyÓTÆq n+XÊ˝Òø±ì M{Ïì $T+∫q n<äT“¤‘· kÂ+<äs¡ý˚T<√ yê{Ï˝À ø£ì|ædüTÔ+~.
m+<äTø£+fÒ M{Ïì Ç‘·s¡ Á|üdæ<äΔ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\+<ä]˝Àq÷ ø=+‘· ø=+‘·>± eTq+
#·÷&Ée#·TÃ. HÍcÕ<é düeTø±*≈£î˝…’, n‘·ìø£Hêï ej·TdüT˝À ô|<ä›yê¬s’q mdt.&ç. ãs¡àHé,
s√wüHé, dæ. sêeT#·+Á<ä ‘·~‘·s¡T\+<äs¡÷ XÊÁd”Ôj·T, C≤q|ü<ä Ø‘·T˝À¢ ìcÕí‘·T˝Ò. nsTT‘˚
Hê ˝…ø£ÿq HÍcÕ<é ≥÷´q¢˝À yês¡+<ä]˙ $T+∫q ìsêàD kÂ+<äs¡´+ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq
Ä]ÿf…ø£ÃsY ø£ì|ædüTÔ+~. |ü\¢$ yÓTT<ä˝…’, Ç+≥s¡÷¢&é‡ ‘·s¡yê‘· #·s¡D+, n~ ‹]π>
eT\T|ü⁄\÷, eT∞fl |ü\¢$øÏ #˚s¡Tø√e&É+, n+‘ê ‘êCŸeTVü≤˝Ÿ >√|ü⁄s¡|ü⁄ Äø±s¡+˝≤>±
n~«rj·T+>± ø=qkÕ>∑T‘·T+~. @Hê&√ ÄHé˝À n‘·qT \‘ê #˚‘· bÕ&ç+∫q ÄCŸ y˚Tπs
eTHéy˚T" düF bÕ≥ mìï n+<äyÓTÆq kı+|ü⁄\‘√ ‹s¡T>∑T‘·T+<√ #·÷&Ée#·TÃ. Çe˙ï
bÕ‘·dü+Á|ü<ëj·÷\qT j·÷+Á‹ø£+>± nqTdü]+#·&É+ e\¢ kÕ<Ûä´|ü&çq$ ø±e⁄. nì‘·s¡
kÕ<ÛäýÓTÆq HÍcÕ<é Jìj·Tdt |üì#Ój·T´&Éy˚T Ç+<äT˝À ø£ì|ædüTÔ+<äì ìdü‡+<˚Vü≤+>±
#Ó|Œü e#·TÃ.
dæ˙ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î˝À¢ |ü<ë\qT ‘êfi¯+ MT<ä n+<ä+>± ù|s¡Ã&É+˝À ãs¡àHé
|òüT{Ï≈£î&ÉT. eTq<˚X¯|ü⁄ áXÊq´ ÁbÕ+‘ê\ dü+^‘·+ n‘·ìøÏ ø£s¡‘·˝≤eT\ø£+.
Kyê«©\≈£÷, e÷≥\ nsêúìï Á|üdüTŒ¤≥+>± $ì|æ+#·&Üìø° s√wüHéqT $T+∫qyês¡T
˝Òs¡T. Á|ü»\+fÒ X¯+ø£sY C…’øÏwüHé≈£î ‘·|üŒ me]ø° ‘Ó*j·T<äì ˇø£|ü⁄Œ&ÉT nì|æ+#˚~.
∫{Ïø£˝Òùd VüQcÕs¡T bÕ≥\≈£î qj·T´sY~ ô|{Ïº+~ ù|s¡T. Hêp≈£î\÷, ej·÷´sê\÷ dæ.
sêeT#·+Á<ä kı+‘·+. >∑»˝Ÿ øÏ+>¥ eT<äHéyÓ÷Vü≤Hé ≈£L&Ü kÕe÷qT´&ÉT ø±&ÉT. dü©˝Ÿ
#Í<ä], ùV≤eT+‘Y ≈£îe÷sY ‘·~‘·s¡T\T u…+>±© dü+^‘·|ü⁄ n+<ë\qT >∑T|æŒ+#·>∑\s¡T.
Çe˙ï y˚{Ïø£$>± >=|üŒ $wüj·÷˝Ò. Ç˝≤ m+<äs√ >=|üŒyês¡Tqï|üŒ{Ïø° bÕ≥˝À ˇø£
s¡ø£yÓTÆq |ü]|üPs¡í‘·qT HÍcÕ<é kÕ~Û+∫q≥Tº>± e÷Á‘·+ mes¡÷ kÕ~Û+#·˝Ò<äT.
Á|ü‹bÕ≥q÷ bÕ\sê‹ •\Œ+˝≤ eT*#˚ HÍcÕ<é #˚‘· ø=ìï dü+<äsê“¤\≈£î
‘·–q≥Tº>± ÄcÕe÷w” ≥÷´qT¢ ø£{Ïº+#·&É+ ø£wüº+ nsTT ñ+&Ée#·TÃ. n+<äTø£H˚ Ç‘·s¡T\
bÕ|ü⁄´˝≤]{°øÏ n‘·ì y˚T<ÛädüT‡ Ä≥+ø£+ ø±˝Ò<äT. dæìe÷˝À¢ì yÓ’$<Ûë´ìïã{Ïº n+<ä]ø°
neø±XÊ\T ø£*>±sTT. n˝Ÿu˝Ò ≤ (Hê≥ø±\ sêj·TT&ÉT) e+{Ï dæìe÷\≈£î sêeT#·+Á<ä<˚
‘·–q dü+^‘·+. ô|’>± n+<ä]ø° n+<ä]‘√q÷ bıdü>∑<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î >∑Ts¡T<ä‘Y ‘·q
dæìe÷˝Àì bÕ≥\˙ï nø£kÕà‘·TÔ>± yÓTT<ä\yê\ì nH˚yê≥º. bÕ≥ yÓTT<ä\euÀ‘·Tqï≥Tº
H˚|ü<∏ä´ dü+^‘·+ <ë«sê Áù|ø£å≈£î\≈£î eTT+<äT>± ‘Ó*j·Tìe«≈£÷&É<äì n‘·ìñ<˚›X¯+.
ãs¡àHé, qj·T´sY ‘·~‘·sT¡ \+‘ê n‘·ì dæìe÷˝À¢ Ä Á|üø±s¡yT˚ #˚XÊs¡T. HÍcÕ<é n≥Te+{Ï
wüs¡‘·T\≈£î ‘·\ˇ–Z ñ+{≤&Ü nH˚~ #ê˝≤ nqTe÷HêdüŒ<ä+. u≤|ü⁄, eTTfi¯fl|üP&ç
yÓ+ø£≥s¡eTD\≈£î sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ dü+^‘·eT+fÒ #ê˝≤ Çwü+º . nsTTHê ‘·eT dæìe÷\≈£î
n‘·ìï ñ|üj÷Ó –+#·Tø√˝Ò<Tä . á $wüjT· + >∑T]+∫ ˇø£kÕ] H˚q&ç–‘˚ ≈¬ .$.eTVü‰<˚eHé
112 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
‘·eT‘√ u≤>± düVü≤ø£]kÕÔ&Éì u≤|ü⁄ nHêïs¡T. ‘·eT dü+^‘·+ >∑T]+∫ |ü{Ïº+|ü⁄\Tqï
ø=+<äsT¡ d”ìj·TsY ø£+b˛»s¡≈¢ î£ dü«j·T+>± kÕºsY Vü≤À<ë ñ+≥T+~. Ç‘·sT¡ \ ìã+<Ûqä \≈£î
yês¡T düT\Te⁄>± ˇ|ü⁄Œø√s¡T. HÍcÕ<é dæìe÷˝À¢ n‘·H˚ eTT+<äT+{≤&ÉT— bÕ≥\T sêdæq
wüø°˝Ÿ ã<ëj·TT˙~ m|ü⁄Œ&É÷ ~«rj·T kÕúqy˚T. ø£<∏ä˝Àì dü+<äsê“¤ìï nqTdü]+∫, ˇø£ÿ
y˚Tπs yÓTVü≤ã÷uŸ f…Æ{Ï˝Ÿ kÕ+>¥˝À e÷Á‘·y˚T HÍcÕ<é ≥÷´Hé ø£$ s¡#·q≈£î n&ÉT¶sê≈£î+&Ü
ø±düÔ ˇ~– ñ+≥T+~. kÕVæ≤sY \÷~Ûj÷· q« e+{Ï eTVü‰ø£$ s¡#q· \T <Û>ä <∑ >äÛ ± yÓT]ùd~
e÷Á‘·+ s√wüHé dü+^‘· <äs¡Ùø£‘·«+˝ÀH˚.
dü«s¡ s¡#·sTT‘·>± HÍcÕ<é dü+|üqTï&ÉT— ø=~›˝À øÏøÏÿ#˚Ã ø£≈£îÿ]Ô s¡ø£+ ø±<äT.
»yê"ôV≤’ yÓTTVü≤ã“‘Y (q÷s¡V® ‰ü Hé nHéy÷Ó ˝Ÿ|Tüò &û) yÓTT<ä˝q’… bÕ≥˝À¢ Hê\T>∑T #·sD¡ ≤\≈£÷
Hê\T>∑T y˚s¡T y˚s¡T ≥÷´qT¢. @ bÕ≥˝ÀHÓ’Hê yÓTT<ä{Ï #·s¡D≤ìøÏ yê&çq Ç+≥s¡÷¢&é
s¬ +&√ <ëìøÏ eT∞fl yê&É&TÉ . Á|ü‹ Ç+≥s¡÷&¢ ≈é L£ ˇø£ K∫Ã‘·yTÓ qÆ ñ<˚X› e¯ T÷, dü«s¡÷|üeT÷
ñ+≥T+~. #ê˝≤eT+~ ø£+b˛»s¡T¢ dü«sê\qT bı<äT|ü⁄>± yê&ÉT≈£î+{≤s¡T. @ sêCŸø|£ Pü sY
dæìe÷ø√ nsTT‘˚ n<äT“¤‘·yÓTÆq dü+^‘·+ n+~+#·>∑\ X¯+ø£sYC…’øÏwüHé e+{Ïyês¡T Ç‘·s¡
dæìe÷˝À¢ ≈π e\+ s¬ +&ÉT eT÷&ÉT dü«sê\‘√H˚ dü]ô|{Ïqº dü+<äsê“¤\T mH√ï ø£ì|ækÕÔsTT.
Ábıô|òdüsY dæìe÷˝À yês¡T dü«s¡|ü]∫q ø√sT÷ Äj˚T>± Äj˚T>± nH˚ bÕ≥q÷, <ëì
#·s¡D≤\q÷ (]]>∑ kÕkÕ ]]>∑ kÕkÕ ]]>∑ kÕkÕdü kÕkÕ Ç<˚ ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ $+{≤+.
<ë+‘√ #·sD¡ +|üPs¡eÔ ⁄‘·T+~!) $+fÒ Á|üC≤<äsD¡ bı+<ä{≤ìøÏ dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î\T ô|<ä>› ±
ÁX¯eT|ü&qÉ edüs+¡ ˝Ò<ìä eTqø£s+ú¡ ne⁄‘·T+~. HÍcÕ<é˝À Ç˝≤+{Ï sêJ<Û√s¡DÏ ø£ì|æ+#·H˚
ø£ì|æ+#·<äT. n‘·ì ã\V”≤q‘·˝≤¢ #·eø£u≤s¡T bÕ≥\T ø£≥º˝Òø£ b˛e≥y˚TH˚yÓ÷.
‘·s¡yê‹ ø±\+˝À mes√ $˝Òø£] n‘·ì‘√, á s√E˝À¢ MT dü‘êÔ
nsTTb˛sTT+<äH˚ n_ÛÁbÕj·T+ Á|ü»˝À¢ ø£\T>∑T‘√+~ n+fÒ HÍcÕ<é ø√|ü+>± dü‘êÔ
nH˚~ nsTTb˛e&ÜìøÏ <äTø±D+˝À düsT¡ ø£qT≈£îHêïsê? bÕ|ü⁄´˝≤]{° nH˚~ ø±˝≤ìïã{°,º
fÒdtºqTã{°º e÷s¡T‘·T+~. e÷≈£î Áù|s¡D dæìe÷ <ë«sêH˚ ø£\T>∑T‘·T+~. ø±düÔ z|æø£
|ü≥+º &ç. Á|üdTü ‘Ô +· H˚qT ~©|t ≈£îe÷sY kÕúq+˝À sêCÒ+Á<ä ≈£îe÷sYqT }Væ≤+#·Tø√e{≤ìøÏ
Á|üj·T‹ïdüTÔHêïqT nHêï≥º. dæìe÷\ eT÷´õø˘ &Ó’¬sø£ºs¡+fÒ me&√ uÒ+&é e÷düºs¡H˚
n_ÛÁbÕj·T+ ñqï yêfi¯flì n‘·qT $eT]Ù+#˚yê&ÉT. yÓTT‘·Ô+ MT<ä ‘·q~ ˇπ≈ eT÷dü
<Û√s¡DÏ ø±<äì ìs¡÷|æ+#·&ÜìøÏ HÍcÕ<é kÕB∏ dæìe÷≈£î $_ÛqïyÓTÆq |ü<äΔ‹˝À ø£+b˛CŸ
#˚XÊ&ÉT. ‘·q≈£î q∫Ãq XÊÁd”j Ô T· , C≤q|ü<ä dü+^‘ê\ì yê&ÉH˝˚ <Ò Tä . n+<äT˝À eTè<ä+>∑+
<äs¡Te⁄‘√ eTTπ≈XŸ, düTeTHé ø£˝≤´Hé|üPsY\T bÕ&çq y˚Tsê bÕ´sY ;‘·÷ ôV’≤ nH˚ bÕ≥
#ê˝≤ »Hê<äs¡D bı+~+~. n+<äT˝ÀH˚ \‘ê bÕ&çq y˚Tπs JeHé kÕB∏ nH˚ bÕ≥˝À
n‹ dü+øÏ¢wüºyÓTÆq yÓdüºsYï Ç+≥s¡÷¢&é‡ ñ|üjÓ÷–+#ê&ÉT.
≥÷´q¢˝À sê>±\#˚‘· ªªn+<ä+>± #êøÏØ #˚sTT+#·Tø√e&É+μμ HÍcÕ<é≈£î
‘Ó*dæq+‘·>± me]ø° ‘Ó*j·T<äT. $H˚yê]øÏ n+<äT˝À @ sê>∑+ yê&Éã&ç+<√, Ä
sê>∑|ü⁄ \ø£åD≤˝Ò$T{À ‘Ó*j·Tø£b˛sTTHê $ì Äq+~kÕÔs¡T. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·|ü⁄ ndü\T
\ø£Då + Ç<˚— sê>±\T nq>±H˚ uÀs¡T ø=&ÉT‘·T+<˚y÷Ó nì|ædTü +Ô ~ ø±ì ne˙ï $q&ÜìøÏ
n+<äyÓTÆqy˚. $<ë«+düT\T bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT e÷eT÷\T ÁXÀ‘·\≈£î ªª#Ó≥T¢ n&É¶+>±
ñ+&É&É+e\¢ n&É$ì #·÷&É˝Òø£b˛sTTqμμ |ü]dæú‹ ø£\T>∑T‘·T+<˚yÓ÷ ø±ì sê>±\qT $ì
Äq+~+#·&ÜìøÏ bÕ+&ç‘·´+ nedüs¡+ ø±<äT. wüu≤uŸ˝À \‘ê CÀ>∑Hé ãHé C≤}"^
‹\ø˘ ø±yÓ÷<é sê>∑+˝À bÕ&çHê, eTsY>∑j˚TVü≤yéT $TÁX¯ ‹\+>¥ sê>∑+˝À bÕ&çHê,
yÓTT>∑˝Ò Ä»+˝À uÒø£dtù| ø£s¡yéT πø<ësY sê>∑+˝À bÕ&çHê, s¡|ò”, düTVü‰˙ sê‘Y |üVü‰&û
sê>∑+˝À bÕ&çHê $H˚yê]øÏ e÷Á‘·+ @<√ eT+∫ bÕ≥ $+≥TqïfÒº ñ+≥T+~. HÍcÕ<é
|æ\÷ sê>∑+˝À q~j·T BÛπs ã¨ nH˚ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sƒ¡TÁMTì ny˚ e÷≥\‘√ ñ&ÉHé
K{À˝≤ dæìe÷˝À C≤q|ü<ä XË’*˝À |ü&Ée bÕ≥>± ñ|üjÓ÷–+#ê&ÉT. n<˚ sê>±ìï
wüu≤uŸ˝À #·+<äHéø± |ü˝ŸHê nH˚ CÀ\ bÕ≥>±q÷, >∑+>± »eTTHê˝À Hêe÷q÷" nH˚
C≤q|ü<^ä ‘·+>±q÷ ≈£÷&Ü n<äT“¤‘+· >± |ü*øÏ+∫q |òTü qT&ÉT HÍcÕ<é. yÓTT>∑˝Ò Ä»+˝Àì
yÓ÷ùV≤ |üHé|òüT{Ÿ nH˚ bÕ≥ |”\÷ sê>∑eTì #ê˝≤ eT+~ bıs¡ã&É‘ês¡T ø±ì ìC≤ìøÏ
n~ (eT<ÛäéT+ qT+∫) >±sê nH˚ sê>∑+. n˝≤π> HÍcÕ<é (dæ+<ÛäT) uÛ…’s¡$ n+<ë\qT
˝…ø£ÿ˝ÒqìïkÕs¡T¢ yê&ÉT≈£îHêï&ÉT. C≤q|ü<äØ‹˝À ‘·÷ >∑+>±ø°eTÚCŸ (\‘ê, s¡|ò” u…’p
u≤Áyê), uÛøÑ |ÔÏ sü +¡ >± ÇHê‡|òt ø± eT+~sY (s¡|”ò neTsY), >∑»˝Ÿ XË*’ ˝À rsYU≤‘˚ C≤j˚T+π>
(\‘ê ByêHê), Äq+<ä ^‘·+>± ‘·Te÷Ωsπ dü+>¥ yÓT"Æ ;Û #·\÷+^ (\‘ê k˛Væ≤˙ eTVæ≤yê˝Ÿ),
s=e÷+{Ïø˘ |ü<äΔ‹˝À C≤<ä÷>∑sY ø±‹˝Ÿ (ÄXÊ ø√Væ≤q÷sY) Ç˝≤ mH√ï dü+<äsê“¤˝À¢ Ä
sê>±ìï eTs¡∫b˛˝Òì $<Ûä+>± ñ|üjÓ÷–+#ê&ÉT. \*‘· dü+^‘êìøÏ n+‘·>±
|üìøÏsêeì|æ+#˚ e÷sê« (bÕj·T*j·÷ u≤yéØ\‘ê kÕCŸ WsY ÄyêCŸ), X¯Vü‰Hêø±q&Ü
(eTVü≤˝À"y˚T"¬sôV≤H˚yê˝Ò s¡|ò”, ãè+<ä+, wüu≤uŸ) yÓTT<ä˝…’q sê>±˝À¢ ≈£÷&Ü bÕ≥\T
dü«s¡|]ü #ê&ÉT.
e´øÏ>Ô ‘∑ · J$‘·+˝À HÍcÕ<é~ |æ˝≤¢bÕ|ü\‘√ ô|<ä› ≈£î≥T+ãy˚T. Äj·Tq≈£î Çã“+~
ø£\>∑≈£î+&Ü Äj·Tq uÛ≤πs´ Ç+{Ï eéVü‰sê\˙ï #·ø£ÿu…fÒº<ä≥. n‘·qT e÷{≤¢&˚ |ü<äΔ‹
n+‘ê bÕ‘·ø±\|ü⁄ \ø√ï eTsê´<ä\‘√ m+‘√ #·ø£ÿ>± ñ+&˚~. u§+u≤sTT˝À y˚TeT+‘ê
Á|üdæ<äΔ y˚DT $<ë«+düT&ÉT @\÷Ã] $»j·T sê|òüTesêe⁄>±] Áù|s¡D‘√ 1979˝À
sêCÒX¯«s¡sêe⁄ HÓ’{Ÿ @sêŒ≥T #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT HÍcÕ<é eTTK´ n‹~∏>± bÕ˝§ZHêï&ÉT. dü+^‘·
•Ksê\q<ä–q Ä eTT>∑TZ]‘√ wüDTàU≤q+<ä Vü‰\T y˚~ø£ yÓ*–q≥ºì|æ+∫+~. HÍcÕ<é
ÄbÕ´j·T+>± Hê bÕ‘· $TÁ‘·T&ÉT sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ n+≥÷ Äj·TqqT #ê˝≤ Á|üX+¯ dæ+#ê&ÉT.
ˇø£s¡T ñs¡÷›˝Àq÷, eTs=ø£s¡T ‘Ó\T>∑T˝Àq÷ e÷Á‘·y˚T e÷{≤¢&É>∑*–Hê yê]<ä›]
e÷‘·èuÛ≤cÕ dü+^‘·y˚T nì|æ+∫+~.
dü+^‘·+ $wüj·T+˝À HÍcÕ<é≈£î Ä‘·à>ös¡e+ m≈£îÿe. n‘·ì+{À¢ eT÷´õø˘
s¡÷eTTqT <˚yê\j·T+˝≤>± |ü]>∑DÏ+#˚yê&É≥. bÕ&˚~ m+‘· >=|üŒ e´øÏÔ nsTTHêdüπs,
114 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
≥÷´Hé $ì H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ Ä >∑~øÏ e∫Ã rs¡e\dæ+<˚. HÍcÕ<é≈£î yÓTT<ä{Ï qT+N
nHês√>∑éT+fÒ uÛÑj·T+ ñ+&É&É+‘√ ì‘·éT÷ yê´j·÷eT+ #˚dü÷Ô Äs√>±´ìï u≤>±
ø±bÕ&ÉT≈£îHêï&ÉT. ˇø£|ü⁄Œ&ÉT y˚≥˝Àq÷, #˚|ü\T |ü≥º&É+˝Àq÷ ÄdüøÏÔ ñ+&˚~. ‘êqT
dü«j·T+>± ø=+‘· ø£$‘·«+ sêj·T>∑\&ÉT ø£qø£ dü+uÛ≤wüD˝À¢q÷, ñ|üHê´kÕ˝À¢ q÷‘·q
|ü+≈£îÔ\T ø=ìï ñ<äVü≤]+#˚yê&ÉT. ø=ìï dæìe÷\≈£î ø£<∏ë s¡#·q˝Àq÷, ø=ìï dæìe÷\
ìsêàD+˝Àq÷ bÕ˝§ZHêï&ÉT. n‘·qT @Hê&É÷ ˇø£{Ï ¬s+&ÉT ‘·|üŒ @ø£ø±\+˝À &É»q¢
ø=B› dæìe÷\≈£î |üì#ÓjT· ´&ÜìøÏ n+^ø£]+#·˝<Ò Tä . Á|ü‹bÕ≥q÷ ÁX¯<>Δä ± eT*∫ ‘·j÷· s¡T
#˚dæq yê&É‘·qT. bÕ≥˝Òø±ø£ Ø]ø±]¶+>¥˝À H˚|ü<∏ä´ dü+^‘·+ ≈£÷&Ü m+‘√ #·ø£ÿ>±
dü«s¡|ü]#˚yê&ÉT. >∑T˝≤+ eTVü≤eTà<é ∫Á‘·+ bÕø°C≤≈£î bÕ≥\˙ï ø£+b˛CŸ #˚dæ, dü>∑+
|üì eTT–+∫ #·ìb˛j·÷ø£ HÍcÕ<é düeT≈£÷]Ãq H˚|ü<∏ä´ dü+^‘·+ m+‘√ VüQ+<ë>±,
Á|üdüTŒ¤≥+>± $ì|æ+∫+~. dæ˙ dü+^‘· s¡+>∑+˝À HÍcÕ<é ñkÕÔ<√+π≈ ñkÕÔ<é.
düTe÷s¡T |ü<˚fi¯fl øÏ+<ä≥ u§+u≤sTT˝À {°M˝À Ä<ÛäTìø£ dü+^‘·+ >∑T]+∫q
ˇø£ #·sÃ¡ Á|ükÕs¡yTÓ +Æ ~. n+<äT˝À bÕ‘·bÕ≥\ì düeT]ú+∫q HÍcÕ<é‘√ u≤≥T>± ø=‘·>Ô ±
$ì|ædTü qÔ ï myéT {°M XË*’ ˝À ‘·|⁄ü Œ˝Ò<ìä yê~+∫q ˇø£ bÕ|t >±j·Tì ≈£÷&Ü bÕ˝§Z+~.
#ê˝≤ùd|ü⁄ n+<ä] yê<äHê $+≥÷ e÷{≤¢&≈É î£ +&Ü ≈£÷s¡TÃqï ˇø£ ã≥º‘˝· ≤j·Tq ∫es¡≈î£
H√s¡T $bÕŒ&ÉT. n‘·ìø=ø£ π≈ôd{Ÿ ø£+ô|˙ ñ+<ä≥. ø=‘·Ô bÕ≥\T neTTà&ÉTb˛ø£
qwü+º e∫Ãq|ü⁄Œ&É˝≤¢ yêfi¯ófl bÕ‘·bÕ≥*ï ]©CŸ #˚d,æ neTTà≈£îì qcÕº\ì |üP&ÉTÃ≈£î+≥÷
ñ+{≤s¡≥. <ë+‘√ #·s¡Ã≈£î ‘Ós¡|ü&ç+~.
p˝…’ 2006
9. z. |”. qj·T´sY
n‘·qT \‘ê eT+π>X¯ÿsY #˚‘· bÕ&ç+#·≈£î+&ÜH˚ Væ≤+B dæ˙s¡+>∑+˝À dü+^‘·

<äs¡Ù≈£î&ÉT>± yÓ*>±&ÉT. dü«s¡C≤„qy˚TB ˝Ò≈£î+&ÜH˚ dü+^‘· <äs¡Ùø£‘·«+ #˚|ü{Ïº $»j·T+
kÕ~Û+#ê&ÉT. Ç{°e\ ø±\+#˚dæq z. |”. qj·T´sY >∑T]+∫q á ¬s+&ÉT $X‚cÕ\÷
#Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Zy˚. 1950\÷, 60\˝À n‘·qT Væ≤+B dæ˙ dü+^‘êìï ˇø£ }|ü⁄ }bÕ&ÉT.
n‘·ì dü+^‘·+˝≤π> n‘·ì J$‘·eT÷, e´øÏÔ‘·«eT÷ ≈£÷&Ü Á|ü‘˚´ø£y˚T. Væ≤+B
dæ˙dü+^‘·+˝À n‘·ìï yÓTT<ä{Ï sö&û nqe#·TÃH˚yÓ÷. n‘·ì j·TT>∑+ eTT–dæ eT÷&ÉT
<äXÊu≤›\T >∑&ç∫Hê n‘·ì n_Ûe÷qT\T áHê{Ïø° ñHêïs¡T. ‘·q >∑T]+N, Ç‘·s¡T\
>∑T]+N nH˚ø£ Ç+≥s¡÷«´\˝À qj·T´sY eTT≈£îÿdü÷{Ï>±, ìs=àVü≤e÷≥+>±, ≈£î+&É ã<ä\› T
ø={Ïqº ≥Tº>± nH˚ø£ $wüj÷· \T #Ó|⁄ü ‘·÷ e#êÃ&ÉT. yê{Ï˝À ø=ìï $wüj÷· \qT bÕsƒ≈¡ î£ \‘√
eTT#·Ã{Ï+#·T≈£îH˚+<äTπ≈ á yê´dü+.
1930\ Hê{Ï u…+>±© <Û√s¡DT\qT e~*+#·T≈£îHêïø£ Væ≤+B dæìe÷ bÕ≥\T
nì˝Ÿ _XÊ«dt, n‘·ì •wüß´&ÉT dæ.sêeT#·+Á<ä, ‘·~‘·s¡T\e\¢ Hêp≈£î<äHê˙ï, HÍcÕ<é
e+{Ï yê] e\¢ |ü{Ïwüº‘·q÷ dü+‘·]+#·T≈£îHêïsTT. 1940\T eTT–ùd Hê{ÏøÏ ô|<ä›
ìsêà‘·\÷, dü+düú\÷, <äs¡Ù≈£î\÷, V”≤s√\÷ ˇø=ÿø£ÿ dü+^‘· <äs¡Ù≈£îDÏí ì\j·T
$<ë«+düT&ÉT>± ô|≥Tºø√e&É+ ñ+&˚~. sêCŸø£|üPsY X¯+ø£sY C…’øÏwüq¢q÷, ~©|t ≈£îe÷sY
HÍcÕ<éq÷, <˚yêq+<é mdt. &ç. ãs¡àHéq÷ Ä<ä]+∫, b˛wæ+#ês¡T. XÊ+‘êsêyéT edü+‘Y
<˚XÊsTT˙, dæ.sêeT#·+Á<äq÷ rdüT≈£îH˚yê&ÉT. qj·T´sY $wüjT· +˝À n˝≤+{Ï~ »s¡>˝∑ <Ò Tä .
n‘·qT |üì#˚dqæ dæìe÷\T m≈£îÿe>± nHêeT≈£î\T ì]à+∫, q{Ï+∫qy˚. Ä dæìe÷\÷,
q{°q≥T\÷ >∑Ts¡TÔHêï, ˝Òø£b˛sTTHê qj·T´sY bÕ≥\qT e÷Á‘·+ mes¡÷ eT]∫b˛˝Òs¡T.
dæìe÷ bÕ≥\T n‘·ì #˚‹˝À $X¯è+K\+ nsTTq≥Tº>± nì|æ+#˚$. Væ≤{Ÿ bÕ≥\T
n+‘·≈î£ eTT+<äT˝Òeì ø±<äT. X¯+ø£sY C…ø’ wÏ qü ≈¢ î£ XÊÁd”j
Ô T· dü+^‘·+‘√ bÕXÊÃ‘·´ u≤D°\qT
ø£*|æ »Hê<äs¡D bı+<ä&É+ u≤>± ‘Ó\TdüT. n+<äTπ≈ ìH=ïø£ÿDÏí #·÷ùdÔH˚ e÷≈£î uÛÑj·T+
nì kÕ{Ï d”ìj·TsY dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT X¯+ø£sY ‘·q‘√ nqï≥Tº>± ˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À
qj·T´sY #Ó|ü⁄Œ≈£îHêï&ÉT. n|üŒ{À¢ X¯+ø£sY C…’øÏwüq¢ CÀs¡T $|üØ‘·+>± ñ+&˚~ ø£qø£ Ç~
>∑s¡«|ü&Ée\dæq dü+>∑‘˚.
116 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
n|üŒ{Ï dæ˙ dü+^‘êìøÏ ñqï ø£≥Tºu≤≥¢qT qj·T´sY #ê˝≤ es¡≈£÷ e~*+#ê&ÉT.
n‘·ì >∑TÁsÑ|ü⁄ &Óø£ÿ\ dü+^‘·+ j·TTe‘·≈£î Á|ürø£ nsTT+~. HÍcÕ<é B<ësY˝À ã#Y|üHéπø
~Hé uÛÑT˝≤q <˚Hêμμ nH˚ bÕ≥˝Àq÷, ªªø√Væ≤q÷sYμμ˝À ªªø√sT÷ bÕ´sYø° <˚UÒ C≤<ä÷>∑Ø
nH˚ bÕ≥˝Àq÷ yê&çq >∑TÁsÑã“+&û q&Éø£qT qj·T´sY ˝…ø£ÿ˝ÒqìïkÕs¡T¢ (nedüs¡+ ñHêï
˝Òø£b˛sTTHê) ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêï&ÉT. ìC≤ìøÏ dü+^‘· |üs¡+>±#·÷ùdÔ qj·T´sY |ü]~Û
dü+≈£î∫‘·yÓTÆq<˚. nsTT‘˚ n‘·ì bÕ≥˝À¢ì VüQcÕs¡T n‘·ìøÏ n+‘·T˝Òì bÕ|ü⁄´˝≤]{°ì
‘Ó∫Ãô|{Ïº+~. n+‘· e÷Á‘êq n‘·˙ï, dæ˙ dü+^‘·+MT<ä n‘·ì Á|üuÛ≤yê˙ï ‘·≈£îÿe>±
n+#·Hê yÓj·T´˝Ò+. n‘·ì ø=ìï bÕ≥˝À¢ n<äT“¤‘·yÓTÆq ø£\ŒHêX¯øÏÔ ø£qã&ÉT‘·T+~.
m{§NÃ n‘·ì dü+^‘êìøÏ düs¬ q’ |ü⁄Hê<äT\T ˝Òøb£ ˛e≥+‘√ n‘·ì dü+^‘·j÷· Á‘· n+‘ê
e´øÏ>Ô ‘∑ · Áù|s¡D\÷, uÛ≤eq\ Ä<Ûës¡+>±H˚ kÕ–q≥Tº>± nì|ædTü +Ô ~. n+<äTe\¢ qj·T´sY
dü+^‘êìï >∑T]+∫ #Ó|ü⁄‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT n‘·ì e´øÏÔ>∑‘· J$‘·|ü⁄ Á|ükÕÔeq ‘·|üŒìdü]
ne⁄‘·T+~.
1926˝À ˝≤¨s√¢ »ìà+∫q z+ø±sY Á|ükÕ<é qj·T´sY ‘·q Ábıô|wò qü ˝Ÿ J$‘êìï
eTT+ãsTT˝ÀH˚ >∑&bç Õ&ÉT. n‘·ì dü+^‘·+ø£Hêï n‘·ì J$‘· $X‚cÕ˝Ò m≈£îÿe ÄdüøøÔÏ s£ +¡
nì|ækÕÔsTT. ‘·q ‘=* s√E\ >∑T]+∫ qj·T´sY ‘êH˚ #Ó|ü⁄Œ≈£îHêï&ÉT. n‘·ì ‘·+Á&ç
>∑es¡ïyÓT+{Ÿ yÓT&çø£˝Ÿ k˛ºsY˝À dü÷|ü]+f…+&Ó+{Ÿ>± |üì#˚ùdyê&É≥. n‘·ì k˛<äs¡T\÷,
<ä>∑Zs¡ ã+<ÛäTe⁄\÷ &Üø£ºs¡÷¢, Hê´j·÷~Ûø±s¡T\ ñ<√´>±\T #˚|ü{≤ºs¡T ø±ì qj·T´sY≈£î
n≥Te+{Ï <Ûë´dü ñ+&˚~ ø±<ä≥. n‘·ìøÏ #·<äTeã“˝Ò<äT dü]ø£<ë ø±˝ÒJ |üØø£å |ò”Eø£ì
Ç∫Ãq 18 s¡÷bÕj·T\qT $d”ÿ ø√dü+ Ks¡TÃô|{Ïº ‘·+Á&ç#‘˚ · ‘·qTï\T ‹Hêï&É≥. dü+^‘·+
|æ∫Ã e÷Á‘·+ ñ+&˚~.
n‘·qT |ü<äø=+&√ @≥H˚ ‘êqT>± Vü‰s√àìj·T+ yêsTT+#·&É+, bÕ&É&É+ H˚s¡TÃ
≈£îHêï&ÉT. XÊÁd”j Ô T· sê>±\÷, dü«sê\÷ @M @ >∑Ts¡Te⁄ e<ë› H˚sT¡ Ãø√ø£b˛sTTHê |ü{j
Ï ÷· ˝≤
˝Àq÷, neTè‘YdüsY˝Àq÷ dü+^‘·+ bÕsƒê\T ≈£÷&Ü #ÓbÕŒ&ÉT. ˝≤¨s√¢ qj·T´sY
≈£îÁsÑyê&ÉT>± ñqï|üŒ{Ï qT+N #·÷ùd<ëqïì X¯yéTcÕ<é uÒ>∑yéT #Ó|æŒ+~. ôd’øÏ˝Ÿ MT<ä
Á>±yéTbò˛Hé ø£+ô|˙ #·T≥÷º ‹]π>yê&É˙, d”ìj·Ts¡T¢ n&ç–q|ü⁄Œ&É˝≤¢ yÓ[fl k˛&Ü\÷,
◊dtÁø°eTT\÷ |ü≥Tºø=dü÷Ô ñ+&˚yê&É˙ ‘Ó*|æ+~. qj·T´sY ‘·q|ü~ùV≤&√ @≥ ôd’>∑˝ŸqT
eTqdüT˝À ñ+#·T≈£îì ªªÁ|”‘·y¥T ÄHé$T˝Àμμ nH˚ bÕ≥qT ø£+b˛CŸ#˚dæ dæ.ôV≤#Y.Ä‘êà#˚‘·
bÕ&ç+#ê&ÉT. Ä ]ø±s¡T¶ 1945˝À $&ÉT<ä˝…’+~. (1989˝À Ç≥Te+{Ï uÛ≤e^‘êìï
eT∞fl ˙sê»q+ dæìe÷˝À qj·T´sY m+.mdt. sêe÷sêe⁄ #˚‘· n<äT“¤‘·+>± bÕ&ç+#·&É+
#Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z $wüj·T+). dü+^‘·<äs¡Ù≈£î&ÉT>± ù|s=∫Ãq |ü<˚fi¯fl≈£î eT∞fl ‘·q ‘·+Á&çì
ø£\TdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq #ê˝≤ dü+‘√wæ+#ê&Éì qj·T´sY nHêï&ÉT. dü+^‘·+
H˚sT¡ Ãø√≈£î+&Ü n<Ó˝≤ kÕ<Û´ä yÓT+Æ ~? nì n&ç–‘˚ qj·T´sY n<ä+‘ê <˚e⁄&ç ø£è|ü n+{≤&ÉT.
n<˚ eTq<˚X¯|ü⁄ dü+kÕÿs¡eT˙, düVü≤»X¯øÏÔ n˙ n‘·ì ñ<˚›X¯+. ô|’>± >ö‘·eT ãT<äTΔ&É÷,
@düTÁø°dü÷Ô @ ãfiÀfl#·<äTe⁄≈£îì C≤„q+ dü+bÕsTT+#ês¡T? áHê&Ó’Hê ø£$‘·«+ sêj·T&É
yÓT˝≤>√ H˚sπ Œ dü÷ÿfi¯óflHêïj·÷? nì qj·T´sY m<äTs¡T Á|üXï¯ y˚kÕÔ&TÉ . <˚X¯ $uÛ»Ñ q ‘·sy¡ ê‘·
neTè‘YdüsY #˚], yÓTT<ä{À¢ »\+<ÛäsY πs&çjÓ÷˝À >±j·T≈£î&ÉT>±, dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT>±
|üì#˚dæq qj·T´sY $TÁ‘·T\ düVü‰j·T+‘√ u§+u≤sTT #˚s¡T≈£îì, 1949˝À ø£˙CŸ nH˚
dæìe÷≈£î dü«s¡ s¡#·q #˚XÊ&ÉT. <ëì˝≤π> <ëì ‘·s¡yê‹ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT dæìe÷\÷ bòÕ¢|t
ne&É+‘√ n‘·ìøÏ ô|<ä›>± >∑T]Ô+|ü⁄sê˝Ò<äT. ‘·s¡yê‘· 1954, 55, 56\˝À >∑Ts¡T<ä‘Y
rdæq ÄsYbÕsY, $Tdüsº Y n+&é $Tôddt 55, d”◊&û dæìe÷\ e\¢ n‘·ìøÏ u≤>± ù|s=∫Ã+~.
ÄsYbÕsY˝À s¡|ò”, ^‘ê bÕ&çq düs¡<ë bÕ≥qT ªªdüTHédüTHé C≤*e÷μμ ≥÷´HéqT ^‘ê
$cÕ<ä ^‘·+>± ªªC≤C≤ uÒebòÕμμ n+≥÷ m+‘√ uÛ≤ej·TTø£+Ô >± bÕ&ç+~. d”◊&û dæìe÷˝À
nyÓT]ø£Hé ^‘·+ ªªz yÓTÆ&Ü]¢+>¥ ¬ø¢yÓT+f…ÆHéμμ nH˚<ëìï nqTø£]dü÷Ô ªªj˚TôV’≤ ã+u…’
y˚TØC≤Héμμ nH˚ Á|üdæ<äΔ ^‘êìï qj·T´sY s¡|ò” #˚‘· bÕ&ç+#ê&ÉT. ÄsYbÕsY˝Àì ªªj˚T˝À
yÓTÆ" Vü‰Ø|æj·÷μμ |ü+C≤;XË’* bÕ≥. >∑Ts¡T<ä‘Y uÛ≤s¡´ nsTTq ^‘ê≈£î á bÕ≥\ e\¢
#ê˝≤ ù|s=∫Ã+~. $TdüºsY n+&é $Tôddt 55˝À ªªsƒ¡+&û Vü≤yê ø±© |òüT{≤, #ê˝≤
Á|üC≤<äs¡D bı+~+~. ÄsYbÕsY ˝≤π> C≤˙yêø£sY≈£î s¡|ò” n<äT“¤‘·+>± bÕ&Ü&ÉT. á
bÕ≥\˙ï >∑Ts¡T<ä‘Y ìπs›•+∫q≥Tº>± eTT+<äT>± Ä¬sÅkÕº @MT ˝Ò≈£î+&Ü nø£kÕà‘·TÔ>±
yÓTT<ä\e&É+ >∑eTì+#·e#·TÃ. 1957˝À _.ÄsY.#√ÁbÕ rdæq qj·÷<ÍsY e\¢ qj·T´sY≈î£
u≤>± >∑T]Ô+|ü⁄ e∫Ã+~.
qj·T´sY 1950\˝À Á|üy•˚ +#˚ Hê{ÏøÏ Væ≤+B dæìe÷˝À¢ ñ<ä+› &ÉT\T yÓ*–b˛‘·÷
ñ+&˚yês¡T. XÊÁd”Ôj·T, sƒ¡TÁMT, >∑»˝Ÿ, C≤q|ü<ä u≤D°˝À¢ n<äT“¤‘· düèwæº #˚düTÔqï HÍcÕ<é,
mdt.&ç.ãs¡àHé, s√wüH,é nì˝Ÿ _XÊ«dt, dæ. sêeT#·+Á<ä, X¯+ø£sY C…ø’ wÏ qü ¢ e+{Ï ùV≤e÷ùV≤MT\
eT<Ûä´ ì\<=≈£îÿø√e{≤ìøÏ qj·T´sY dü+^‘·+˝Àì |ü+C≤; }|ü⁄ u≤>± |üìø=∫Ã+~.
ªªVü≤Ösê Á_CŸμμ˝À ^‘ê bÕ&çq ªªy˚TsêHêyéT ∫Hé∫Hé#·÷μμ ø£¢uŸ bÕ≥>± m+‘√ Á|üC≤<äs¡D
bı+~+~. n‘·ì bÕ≥\e\¢ n|üŒ{Ï<ëø± kÕ>∑Bdü÷Ô, @&ÉT|ü⁄ bÕ≥\π≈ |ü]$T‘·yÓTÆq
^‘ê<ä‘Y ø=‘·Ô ne‘ês¡+ m‹Ôq≥ºsTT+~. ^‘ê<ä‘YH˚ ø±ø£ ÄXÊuÛÀ"ùd¢ bÕ&˚ XË’*ì ≈£÷&Ü
‘êH˚ r]Ã~~›q≥Tº qj·T´sY #ÓbÕŒ&ÉT. n˝≤π> X¯+ø£sY C…ø’ wÏ qü ¢ j·÷VüA bÕ≥≈£î #ê˝≤ø±\+
ÁøÏ‘·y˚T >±j·T≈£î&ÉT>± s¡|ò” Çy˚TCŸì qj·T´sY e÷s¡Ã>∑*>±&ÉT. ªª~˝Ÿ <˚πø <˚UÀ dæìe÷˝À
wüMTàø£|üPsY ªª‘·TyéTkÕ qV”≤"<˚U≤μμ yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\e\¢ ø=‘·Ô XË’* yÓTT<ä\Tô|{≤º&ÉT.
øÏdüà‘Y (1968) dæìe÷≈£î ÄXÊ, X¯yéTcÕ<é uÒ>∑yéT ø£*dæ bÕ&çq ªªø£CŸyÓTTVü≤ã“‘Y yê˝≤μμ
nH˚ C≤q|ü<ä ^‘·+ u≤>± bÕ|ü⁄´\sY nsTT+~.
dæìe÷˝À¢ bÕ≥˝Òø±ø£ dü+<äs√“¤∫‘·+>± m+‘√ H˚|ü<∏ä´ dü+^‘·+ ñ+≥T+~.
nsTT‘˚ dü+^‘· C≤„q+ ˝Òø£b˛sTTHê Ø]ø±]¶+>¥ dü+^‘·+ düeT≈£÷s¡Ã&É+ ‘·q≈£î ø£wüº+
ø±˝Ò<ä˙, X¯è+>±s¡, uÛ≤e|üs¡yÓTÆq düìïy˚XÊ\T ‘·q≈£î düT\uÛÑeT˙ qj·T´sY nHêï&ÉT.
Åø¬ y’ Té yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì e÷Á‘·+ ‘·q ndæôd+º ≥¢≈î£ e~˝Òyê&É≥. ªªmes¡÷ qeTàø£b˛e#·TÃ
118 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
>±ì á ø±s¡D+e\¢H˚ H˚qT |üì#˚dæq dæìe÷\qT |üP]Ô>± #·÷&Éì dü+<äsê“¤\T ≈£÷&Ü
ñ+&˚$μμ nHêï&ÉT qj·T´sY.
‘·q X¯≈£îÔ\ >∑T]+N, ‘·q bÕ≥\ »Hê<äs¡D >∑T]+N qj·T´sY≈£î u≤>± ‘Ó\TdüT.
dæìe÷ m≥Te+{Ï<Ó’q|üŒ{Ïø° ‘·q ù|s¡T‘√ u≤>± Ä&ÉT‘·T+<äì >∑T]Ô+#êø£ qj·T´sY
me]ø° ‘·\e+#·≈£î+&Ü ì*#ê&ÉT. #√ÁbÕ, XÊ+‘êsêyéT yÓTT<ä˝…’qyês¡T ‘êq&ç–q+‘·
Çe«ø£b˛e&É+‘√ yê]∫Ãq ø=ìï neø±XÊ\qT qj·T´sY e<äT\T≈£îHêï&ÉT ø±ì
sêJ|ü&É˝Ò<äT. Ábı&É÷´düs¡÷¢, &çÅdæºã÷´≥s¡÷¢ >∑~˝ÀøÏ e∫Ãq|ü⁄Œ&É˝≤¢ ˝Ò∫ ì\T#√e&É+
e¬>’sê˝ÒM #˚ùdyê&ÉT ø±&ÉT. n‘·ì >∑s¡«eT÷, nVü≤+uÛ≤eeT÷ ø=+<ä]øÏ q#˚Ã$ø±e⁄.
ªªH˚qT @ ≥÷´Hé nsTTHê nsTT<äT ì$TcÕ˝À¢ #˚ùdyêDÏí— nsTTHê dü+^‘·+ >∑T]+∫
@MT ‘Ó*j·Tì Ábı&É÷´düs≈¢¡ î£ ˝À≈£îe ne⁄‘êqì yê]ì 15 s√E\ ‘·sy¡ ê‘· s¡eTàH˚yêDÏ.í
n|ü⁄Œ&ÉT yê]¬≈+‘√ dü+‘·è|æÔ>± ñ+&˚~μμ nì qj·T´sY nHêï&ÉT. ªªdüìïy˚XÊìï e]í+∫
q|ü⁄Œ&É÷, ∫Árø£]+∫q|ü⁄Œ&É÷ bÕ≥≈£î ‘·–q Áù|s¡D \_ÛdüTÔ+~. ‘êì∫Ãq ≥÷´HéqT
&Ó’¬sø£ºsY ìsêø£]ùdÔ qj·T´sY ˇ|ü⁄Œ≈£îH˚yê&ÉT ø±<äT. ªªˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À >∑Ts¡T<ä‘Y Hê
bÕ≥ #·s¡D≤ìï e÷s¡ÃeTHêï&ÉT. qTe⁄« rdæq d”HéqT eTs√s¡ø£+>± ‹sTT´— n|ü⁄Œ&ÉT
H˚q÷ e÷s¡TkÕÔqT nHêïqT. n‘·ìøÏ ø√|ü+ e∫Ã+~ ø±ì H˚qT ˝§+>∑˝Ò<äTμμ nHêï&ÉT
qj·T´sY.
n‘·ìøÏ n+<äs¡T bÕ≥\ s¡#·sTT‘·\‘√q÷ |ü&˚~ø±<äT. eTVü‰ø£$ kÕVæ≤sY
me]‘√H√ e÷{≤¢&ÉT‘·÷ bÕ´kÕ dæìe÷˝Àì ‘·q bÕ≥\ e\¢H˚ mdt.&ç.ãs¡àHé≈£î
ù|s=∫Ã+<äì nq&É+ qj·T´sY #Ó$q|ü&+ç ~. ãs¡àHé MT<ä ‘·q≈£îqï >ös¡e+e\¢ qj·T´sY
Ä ‘·s¡yê‘· kÕVæ≤sY bÕ≥\≈£î dü+^‘·+ düeT≈£÷s¡Ã˝Ò<äT. m|ü⁄Œ&√ ‘·|üŒ qj·T´sY
kÕe÷q´+>± bÕ≥ sêdæq ‘·sy¡ ê‘·H,˚ e÷≥\ nsêúìïã{Ïº ≥÷´Hé #˚ùdyê&ÉT. eTT+<äT>±
≥÷´Hé#˚dæ ≈£÷s√Ãe&É+, <ëìøÏ dü]|ü&˚ e÷≥\ì Ç]øÏ+#·&É+ n+fÒ X¯eù|{Ïø£qT
‘·j·÷s¡T #˚ùddæ, Ä ‘·s¡yê‘· X¯yêìï n+<äT˝À ≈£î~+∫q≥Tº>± ñ+≥T+~ nH˚yê&ÉT!
yÓTT‘·Ô+ MT<ä ‘·q yÓTT+&çyÓ’K] e\¢ qj·T´sY ô|<ä› s¡#·sTT‘·\‘√q÷, dü+düú\‘√q÷
|üì#ÓjT· ´˝Ò<Tä . ‘·q kÕeTsêú´H˚ï qeTTà≈£îì, ‘·q J$‘êìï Ç‘·sT¡ ˝…es¡÷ XÊdæ+#·≈î£ +&Ü
#·÷düT≈£îHêï&ÉT. n‘·qT f…ÆeTT $wüj·T+˝À #·+&ÉXÊdüqT&˚. düeTj·÷ìøÏ ]ø±]¶+>¥≈£î
Vü‰»s¡Tø±˝Ò<äì sêyéT Hêsêj·TDY (kÕs¡+^), s¡sT÷dt U≤Hé (dæ‘êsY) yÓTT<ä˝…’q ô|<ä›
$<ë«+düT\qT ≈£÷&Ü yÓqøÏÿ |ü+ù|yê&ÉT. nqedüs¡ C≤|ü´+e\¢ Ábı&É÷´düs¡¢≈£î qwüº+
sê≈£÷&É<äì n‘·ì ñ<˚›X¯+. ∫e]øÏ Ç~ eTVü≤eTà<é s¡|ò” $wüj·T+˝À ≈£÷&Ü »]–
n‘·qT ø=H˚ïfi¯flbÕ≥T s¡|ì”ò |æ\e˝Ò<Tä . n|üd«ü sê\T bÕ&É‘ê&Éì ‘Ó*dæq|üŒ{Ïø° yÓTT+&ç>±
eTùV≤+Á<äø£|üPsY #˚‘· bÕ&ç+#ê&ÉT. n˝≤π> eTTπ≈XŸ bÕ&çq ªª#·˝Ÿ nπ≈˝≤μμ u≤>±
ù|s¡Tbı+~+~.
\‘êeT+π>X¯ÿsY #˚‘· bÕ&ç+#·≈£î+&ÜH˚ ù|s¡T dü+bÕ~+#·&É+ qj·T´sY |òüTq‘˚.
bÕ≥≈£î ø£{Ïºq ≥÷´Hé ã\+>± ñ+&Ü\˙, bÕ&˚yê] X¯øÏÔ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&É&É+ ã\V”≤q‘·
n˙ n‘·qT yê~kÕÔ&ÉT. eT+∫ bÕ≥ mes¡T bÕ&çHê sêDÏ+#ê\ì n‘·ì ñ<˚›X¯+.
1952˝À qj·T´sY ÄkÕàHé nH˚ dæìe÷˝À bÕ&ç+#·&ÜìøÏ \‘êqT |æ*|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT
]ø±]¶+>¥ »s¡>∑ø£ eTT+<˚ @<√ ‘·>±<ë e∫Ã+<ä≥. <ë+‘√ \‘ê bÕ&É≈£î+&ÜH˚
yÓ[flb˛sTT+<ä≥. ÄyÓT ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ |üì ø±ìkÕÔqqï qj·T´sY ^‘ê <ä‘Y #˚‘· bÕ&ç+#ê&É≥.
ø±ì dæìe÷ u≤>± Ä&É˝Ò<äT. Ä ‘·s¡yê‘· Ç+≥s¡÷«´˝À¢ qj·T´sY \‘ê ˇø£]H=ø£sT¡
Á|üX+¯ dæ+#·Tø√e&É+ »]–+~ ø±ì á dü+|òüT≥q Á|ükÕÔeq≈£î sê˝Ò<äT. n‘·ì u≤D°\≈£î
\‘ê >=+‘·T q|üŒ<äì e÷Á‘·+ Ç<ä›s¡÷ nHêïs¡T. H˚qT <˚HÓ’ïHê ˇø£kÕ] e~* ô|&ç‘˚
eT∞fl yÓq≈£î yÓfi¯fl&ÉeTH˚~ »s¡>∑<äT nHêï&ÉT qj·T´sY. Ç~ \‘ê $wüj·T+˝ÀH˚ ø±<äT—
bÕøÏkÕÔHé≈£î ‹]– yÓfi¯fl&É+ >∑T]+∫ ≈£÷&Ü »]–+~.
qj·T´sY yÓTT<ä{Ï qT+N s¡+π>∞ X¯è+>±s¡ |ü⁄s¡Twüß&˚. ô|fi¯flsTTq ‘·s¡yê‘· ≈£÷&Ü
‘êqT Ç‘·s¡ Ád”\Ô yÓ+≥ |ü&&É +É e÷quÀj˚T~ ˝Ò<ìä ø±uÀj˚T uÛ≤s¡´≈£î ‘êH˚ #Óù|ŒXÊ&É≥!
á <Û√s¡DÏ n‘·ì J$‘·eT+‘ê ø=qkÕ–+~. ‘êqT bı&ÉT>±Z, mÁsÑ>±, ãTÁsÑ>± ñ+{≤q˙,
Ä&Éyêfi¯ófl ‘·q yÓ+≥|ü&É‘ês¡˙ n‘·ì qeTàø£+. Ç≥Te+{Ï e´øÏÔ>∑‘· $esê\T n+‘·
nedüs+¡ ø±e⁄ >±ì ÄXÊuÛÀ"ùd¢ $wüjT· +˝À BìøÏ ÁbÕeTTK´‘· ñ+&˚~. 1952 ‘·sy¡ ê‘·
‘·q yÓ’yêVæ≤ø£ J$‘·+˝À rÁe Çã“+<äT\≈£î >∑T] ne⁄‘·Tqï ÄXÊ qj·T´sY≈£î #˚s¡Te
ne&É+‘√ yê]<ä›] ø±+_H˚wüHé e\¢ mH√ï n<äT“¤‘·yÓTÆq bÕ≥\T e#êÃsTT. nsTT‘˚
ÄXÊ uÛÀ"ùd¢ $~Û+∫q Ä+ø£å\e\¢ ‘êqT ^‘ê<ä‘Y, X¯yéTcÕ<é uÒ>∑yéT e+{Ï eT+∫
>±j·TqT\≈£î neø±X¯+ Çe«˝Òø£b˛j·÷qì qj·T´sY Ç{°e* ˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À
yÓ\¢&ç+#ê&ÉT. 1974˝À ªªÁbÕDY C≤j˚T |üsY e#·Hé qC≤j˚Tμμ nH˚~ ÄXÊ qj·T´sY≈£î
bÕ&çq ÄK] dæìe÷. ªª#Ó’Héùd Vü≤yéTø√ ø£;Ûμμ nH˚ eT+∫ bÕ≥≈£î ÄyÓT≈£î nyêsY¶
≈£L&Ü \_Û+∫+~. Ä ‘·s¡yê‘· ÄyÓT ÄsY.&ç.ãs¡àHé≈£î uÛ≤s¡´ nsTT+~. Ä dü+>∑‹
Á|ükÕÔ$dü÷Ô qj·T´sY ‘·q≈£î C≤‘·ø±\ MT<ä qeTàø£+ ñ+<ä˙, ‘·q X¯ø+£ nsTTb˛‘√+<äì
eTT+<äT>± >∑T]Ô+#·&É+e\¢ ‘êH˚ ÄXÊ≈£î <ä÷s¡+ ø±e{≤ìøÏ ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêïq˙
nHêï&ÉT. Ç<Ó+‘· ì»yÓ÷ ‘Ó*j·T<äT ø±ì qj·T´sY j·TT>∑+ ÄHê&˚ eTT–dæb˛sTT+~.
‘·q qT+∫ y˚sT¡ |ü&Ü¶ø£ ÄXÊ bÕ≥˝À¢ Je+ ‘·–bZ ˛sTT+<ä˙, ÄXÊqT ô|[fl#˚dTü ≈£îqï|üŒ{Ïø°
ÄsY.&û.ãs¡àHé m|ü⁄Œ&É÷ ‘·q eT+∫ bÕ≥\qT \‘ê #˚‘˚ bÕ&ç+#˚yê&É˙ qj·T´sY nHêï&ÉT.
ø=ìï Ç+≥s¡÷«´˝À¢ ÄXÊqT qj·T´sY >∑T]+∫ n&ç–q|ü⁄Œ&ÉT ªªn‘·ì bÕ≥˝À¢ ø=ìï
eT+∫ >∑eTø±\T ñ+&˚$— n$ Hê XË*’ øÏ u≤>± qù|Œ$μμ nì e÷Á‘·yT˚ #Ó|Œæ }s¡T≈£î+~.
yÓTT‘·Ô+ MT<ä M]<ä›] eéVü‰s¡+ u≤>± #·s¡Ã≈£î e∫Ãq dü+>∑‹. ù|s¡T¢ #Ó|üŒø£b˛sTTHê
1997˝À kÕsTT |üsê+»ù| rdæq kÕCŸ nH˚ dæìe÷ >±j·TqT\T>± \‘ê, ÄXÊ\
J$‘ê\ >∑T]+∫ rdæq<˚qì ‘Ó\TdüTÔ+~. ÄyÓT <äs¡Ùø£‘·«+˝À ns¡TD≤ Çsê˙, wüu≤Hê
120 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ÄJà\T nø±ÿ#Ó˝…¢fi¯ófl>± q{Ï+#ês¡T. Ç+<äT˝À qj·T´sY, ÄsY.&û.ãs¡àHé (Á|üeTTK ‘·ã˝≤
ø£fi≤ø±s¡T&ÉT C≤ø°sY VüQùdHé q{Ï+#ê&ÉT) bÕÁ‘·\T ≈£÷&Ü ñHêïsTT.
qj·T´sY e÷sYÿ eT÷dü <Û√s¡DÏ˝À ˝Òì eT+∫ bÕ≥\T #ê˝≤H˚ ñHêïsTT.
ªªu≤Áù|u≤|tμμ dæìe÷˝À ÄXÊuÛÀ"ùd¢, øÏXÀsY ≈£îe÷sY bÕ&çq ªª|æj·÷|æj·÷μμ nH˚
j·TT>∑fi^¯ ‘·+ >∑TÁsÑ|⁄ü &Óøÿ£ \<˚ ø±ì, ªªãVü‰sπ " |òsæ ;Y Û Äj˚T+^μμ˝Àì s¡|”ò bÕ≥ ªªÄ|tøV° ≤ü d”Hé
s¡TUŸμμ nH˚ uÛ≤e^‘·+, ^‘ê, ÄXÊ ø£*dæ ªªC≤˙yêø£sYμμ nH˚ dæìe÷˝À bÕ&çq j·TT>∑fi¯
^‘·+ ªªsƒ¡+&ûsƒ¡+&û Vü≤yêμμ, ªªøÏdüà‘Yμμ (1968)˝À ÄXÊ bÕ&çq ªªÄz VüQpsYμμ nH˚
yÓTÆø£|ü⁄bÕ≥, ªª$T{°ºy˚T" k˛Hêμμ˝À ÄXÊbÕ&çq ªª|üP#Û√ qVü≤y˚T" Vü≤y¥T ñH˚ÿ*j˚Tμμ,
ªªqj·÷ n+<ëCŸμμ˝À øÏXÀsY, X¯yéTcÕ<é uÒ>∑+ bÕ&çq ªªy˚TØ ˙+<√+ y˚T"‘·Ty¥Tμμ,
yÓTT<ä˝…’qe˙ï qj·T´sY ndüe÷q Á|ü‹uÛÑ≈£î n<ä›+|ü&É‘êsTT.
ªªk˛H˚ø° ∫&çj·÷μμ˝À ‘·\‘Y eTVü≤eT÷<é q{Ï+∫, n‘·ì <äs¡Ùø£‘·«+˝À bÕ&Ü&ÉT.
m{§NÃ ˇø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À n‘·H˚ #Ó|Œæ q≥Tº qj·T´sY dæìe÷˝À¢ m≈£îÿe uÛ≤>∑+ ô|<ä‘› s· V¡ ‰ü
Ábı&É÷´düs¡T¢ rdæq$ ø±e⁄. ô|’q #Ó|æŒq bÕ≥˝À¢ m+‘√ eT+∫e˙ï me]ø° >∑Ts¡TÔ+&Éì
nHêeT≈£î˝…’q &Ó’¬sø£ºs¡÷¢, ‘ês¡\÷ bÕ˝§Zqï dæìe÷˝Ò. ø±düÔ Á|üdæ<äTΔ\T q{Ï+∫q yê{Ï˝À
ø£oàsYø° ø£©, y˚Tsπ düqy¥T, |òsæ Y y=V”≤ ~˝Ÿ˝≤j·÷VüA" yÓTT<ä˝q’… $ ñHêïsTT. ªªbòÕ>∑THé,
sê–˙, dü+ã+<Ûé, kÕeHéø° |òüT{≤, ªªk˛H˚ ø° ∫&çj·÷μμ yÓTT<ä˝…’q dæìe÷˝À¢ì n‘·ì
eT+∫ bÕ≥\˙ï Music India Online˝À <=s¡T≈£î‘êsTT. ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ |ü]∫‘·yÓTÆq
˙sê»q+ dæìe÷≈£î qj·T´sY 1989˝À dü+^‘·+ n+~+#ê&ÉT. n+<äT˝À ≥÷´q¢˙ï
qj·T´sY ‘·s¡Vü‰˝À u≤e⁄+&É&É+‘√ u≤>± Á|üC≤<äs¡D bı+<ësTT. m{§NÃ n+<äT˝À
C≤qø°, u≤\düTÁãVü≤àD´+ ÄXÊ, s¡|ò”˝≤¢>± bÕ&É Á|üj·T‹ï+∫ $|òü\+ #Ó+<ës¡H˚~ Hê
e´øÏÔ>∑‘· n_ÛÁbÕj·T+.
Hê eT≥T≈£î H˚qT @ dæìe÷ bÕ≥ $Hêï sê>∑+ }Væ≤+#·{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔqT.
ˇø£ÿ qj·T´sY $wüjT· +˝À eT≥T≈£î bÕ≥ u≤e⁄qï|üŒ{Ïø° m+<äTø√ sê>∑+ MT~øÏ Hê eTqdüT
b˛<äT. dü«s¡ s¡#·sTT‘·≈£î sê>∑+ <Ûë´dü˝Òø£b˛e&É+ e\¢H˚ Ç˝≤ »s¡T>∑T‘·T+<˚yÓ÷— @yÓTÆHê
Ç<=ø£ Á|ü‘´˚ ø£‘· nì Hêø£ì|ædTü +Ô ~. @ø˘eTTkÕ|òsæ Y @ø˘ Vü≤d”Hê ∫Á‘·+˝Àì Ä|t j·T÷"V”≤
n>∑sY, ãVüQ‘Y X¯óÁøÏj·÷, Vü≤yéTø√ ‘·Te÷Ωπs yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\˙ï <ë<ë|ü⁄>± π≈<ësY
sê>∑+˝À #˚dæqy˚. nsTT‘˚ mes√ #Óù|Œ<ëø± qj·T´sY≈£î Ä dü+>∑‹ ‘Ó*j·T˝Ò<ä≥! ˇø£
dæìe÷˝À n‘·qT ñkÕÔ<é nMTsYU≤Hé #˚‘· bÕ&ç+#ê&ÉT. ‘·qπ≈MT dü+^‘·+ sê<ä+fÒ
ñkÕÔ<é >±s¡T qeTà˝Òø£ b˛j·÷&É≥.
‘·q X¯ø+£ nsTTb˛sTT+<äì >∑T]Ô+∫q qj·T´sY 1975 ‘·sy¡ ê‘· yÓq≈£îÿ ‘·>±Z&TÉ .
C≤‘·ø±˝À¢ n‘·ì≈£îqï qeTàø£+ ≈£÷&Ü n+<äTø=ø£ ø±s¡D+. 1990\˝À ˇø£{Ï ¬s+&ÉT
dæìe÷\≈£î n‘·qT dü+^‘·+ Ç#êÃ&ÉT ø±ì yê{ÏøÏ ù|s¡T sê˝Ò<äT. ã|”Œ\Vü≤Ø e+{Ï
≈£îÁsÑø±s¡T eTT+<äT≈£î sêe&É+#·÷dæ bÕ‘· dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\T ndü÷j·T|ü&É&É+ ‘·>∑<ä˙,
ìC≤ìï ìs¡“¤j·T+>± ˇ|ü⁄Œø√yê\˙ qj·T´sY nH˚yê&ÉT. dü+^‘·+ m|ü⁄Œ&É÷ #·eø£u≤s¡T
ne<ä˙, bÕ≥\ kÕVæ≤‘·éT÷, dæìe÷\ b˛ø£&É\÷ ˙#·kÕúsTT˝À ñ+&Ée#·TÃ >±ì
<˚e⁄&ç∫Ãq @&ÉT dü«sê\÷ m|üŒ{Ïø° |ü$Á‘·yTÓ qÆ y˚q˙ n‘·qT nH˚yê&ÉT. ‘·\MT<ä q\¢{À|”,
#˚‹˝À ø£ÁsÑ‘√ n‘·qT mH√ï {°M Ç+≥s¡÷«´˝À¢ ø£qã&ÉT‘·÷, nH˚ø£ $wüj·÷\ >∑T]+∫
ìs¡“¤j·T+>±, ìdü‡+ø√#·+>± yêÚ≤´ìdü÷Ô ñ+&˚yê&ÉT. ‘·q dæìe÷˝À¢ ªªj˚Tsê‘Y |òæsY
q Äj˚T^μμ ‘·q≈£î #ê˝≤ ÇwüºeTì #Óù|Œyê&ÉT.
ej·TdüT eTfi≤flø£ n‘·qT ¨$TjÓ÷ yÓ<’ ´ä + H˚sT¡ Ã≈£îì ñ∫‘·+>± eT+<äT*e«&É+
yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ . yÓTT<ä{À¢ bÕ≥\ <ë«sê eTqdüT‡\qT u≤>∑T#˚dqæ ‘êì|ü⁄Œ&ÉT X¯Øsê\qT
u≤>∑T#˚düTÔHêïqì CÀø˘ #˚ùdyê&ÉT. ˇ+f…‘·TÔ b˛ø£&É\ ø±s¡D+>± n‘·ìø°, n‘·ì
uÛ≤sê´|æ\¢\≈£÷ u≤>± #Ó&ç+~. ∫es¡≈£î Ks¡TÃ\≈£î ‘·≥Tºø√˝Òø£ u§+u≤sTT düs¡düqTqï
sƒêDÒ≈£î eTø±+ e÷sêÃ&ÉT. f…*bò˛Hé ø√düeTì @<√ |ü_¢ø˘ ã÷‘Y≈£î yÓ[flq|ü⁄Œ&ÉT <ëìï
q&çù| sêD° qU≤« nH˚ Ä$&ÉqT ‘·q≈£î mø£ÿ&Ó’Hê ‘·\<ë#·T≈£îH˚+<äT≈£î #√≥T
<=s¡T≈£î‘·T+<ë nì n&ç–‘˚ n‘·qT |ò˝ü ≤Hê nì ‘Ó*j·Tø£, ÄyÓT Á|üjT· ‹ïkÕÔqT nqï<ä≥.
Ä ‘·s¡yê‘· dü+>∑‹ ‘Ó*dæ ‘·q Ç+{À¢H˚ ÄÁX¯j·T$T∫Ã+<ä≥. qj·T´sY ∫e]<ëø± Ä$&É
Ç+{À¢H˚ yê] ≈£î≥T+ã+‘√ J$‘·+ >∑&çbÕ&ÉT. 2004˝À Vü‰dü+ |üÁ‹ø£ ‘·s¡|òü⁄q á
yê´dü s¡#s· TT‘· Äj·TqqT Ç+≥s¡÷«´ #ÓjT· ´&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+∫q|ü⁄Œ&ÉT n~ bıdü>˝∑ <Ò Tä .
qj·T´sY Äs√>∑´+ u≤e⁄+&É<ä˙, Äj·Tq≈£î Ç+≥s¡÷«´*#˚Ã z|æø£˝Ò<ä˙ Äj·Tq
dü+s¡ø£å≈£îsê\T f…*bò˛H√¢ ‘Ó*|æ+~.
eTqTwüß\‘√q÷, n_ÛÁbÕj·÷\‘√q÷ sêJ|ü&≈É î£ +&Ü qj·T´sY ˇ+≥]>± $T–*,
yÓ[flb˛j·÷&ÉT. n‘·ìe\¢ ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\÷, &Éã÷“ dü+bÕ~+∫q ÄXÊ >±ì, Ç‘·s¡
dæ˙ ô|<ä›˝…es¡÷ ø±ì n‘·ì uÛÖ‹ø£ ø±j·÷ìï #·÷&É{≤ìøÏ ≈£÷&Ü sê˝Ò<äT. ˇø£ÿ X¯s¡<é
|üyêsY ‘·|üŒ sê»ø°j·Ty˚‘·Ô\÷ sê˝Ò<äT. Ø$Tø˘‡ e¬>’sê |ü<äΔ‘·T˝À¢ qj·T´sY bÕ≥\qT
j·T<∏˚#·Ã¤>± yê&ÉT≈£îì kıeTTà#˚düT≈£î+≥Tqï yês¡T @MT |ü≥ºq≥Tº>± }s¡T≈£îHêïs¡T.
|ü+C≤; C≤q|ü<ä Ø‘·T\qT dæìe÷ dü+^‘·+˝À Á|üy˚X¯ô|{Ïº mH√ï ‘·sê\qT n\]+∫q
qj·T´sYqT dü+^‘ê_Ûe÷qT\T mqï{Ïø° eT]∫b˛≈£÷&É<äT.
e÷]Ã 2007
122 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
10. >±j·Tø£ >∑+;Ûs¡T&ÉT
ñkÕÔ<é nMTsY U≤Hé
Ä s√E 1974 |òÁæ ãe] 11. |òTü +≥kÕ\ #·ìb˛sTTq yês¡Ô ‘Ó*dæ u§+u≤sTT˝Àì
e÷ ‘Ó\T>∑T ãè+<äeT+‘ê m+‘√ $#ês¡+˝À eTTì–b˛sTT+~. eTs=ø£ s¬ +&ÉT s√E˝À¢H,˚
13q ø£\ø£‘êÔ˝À Á|üeTTK Væ≤+<äTkÕÔ˙ >±j·T≈£î&ÉT ñkÕÔ<é nMTsYU≤Hé eTs¡DÏ+#ês¡T.
(dü]>±Z n<˚ s√Eq eTs=ø£ dü+^‘·E&„ TÉ s¡‘H· »é +ø£sY ≈£÷&Ü #·ìb˛j·÷&ÉT). yÓTT‘·+Ô MT<ä
1974 ø£fi≤ Á|ü|ü+#êìøÏ eT+∫ @&Ü~>± |ü]D$T+#·˝Ò<äT. m+<äTø£+fÒ p˝…’˝À
mdt.$. s¡+>±sêe⁄, nø√ºãsY 30q Á|üeTTK >∑»˝Ÿ >±j·Tì uÒ>∑+ nKÔsY ≈£÷&Ü ø±\+
#˚XÊs¡T. Ms¡+<ä]˝Àq÷ ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ ‘·≈£îÿe>± ‘Ó*dæq e´øÏÔ ñkÕÔ<é nMTsYU≤Hé.
Äj·Tq dü+^‘êìï |ü]#·j·T+#˚ùd Á|üj·T‘·ïy˚T á yê´dü+.
1970\˝À u§+u≤sTT˝À ñ<√´>±\T #˚düTÔqï Hê≈£÷, Hê $TÁ‘·T&ÉT nqï+sêE
sêeTø£èwüí ‘·~‘·s¡T\≈£÷ Væ≤+<äTkÕÔ˙ dü+^‘·|æ∫Ã u≤>± ñ+&˚~. ˇø£e+ø£ |òüT+≥kÕ\
eTs¡D+|ü≥¢ $#ê]dü÷Ô+fÒ Ä yÓ+≥H˚ y˚TeTT Äsê~Û+#˚ nMTsYU≤Hé #·ìb˛e&É+, nB
ˇø£ ø±s¡T Á|üe÷<ä+˝À nì ‘Ó*dæq|ü⁄Œ&ÉT #ê˝≤ u≤<Ûä>± nì|æ+∫+~. eTeTà*ï
#·÷dæ, ªªmesê nMTsYU≤Hé?μμ nì n&ç–q Ç‘·s¡ ‘Ó\T>∑T $TÁ‘·T\≈£î ªªs¡aqø˘ s¡aqø˘
bÕj·T˝Ÿ u≤CÒμμ dæìe÷˝À f…Æ{Ï˝Ÿ kÕ+>¥ bÕ&çHêj·Tq nì düe÷<Ûëq+ #ÓbÕŒ+.
ñkÕÔ<é nMTsYU≤Hé eTq<˚X+¯ ˝À kÕ«‘·+Å‘ê´q+‘·s¡ ø±\+˝À Væ≤+<äTkÕÔ˙ dü+^‘·
Á|ü|+ü #·+˝À düTÁ|üd<æ Tä &Δ TÉ >± yÓ*–q >±j·T≈£î&ÉT. nÁ>∑>±j·T≈£î&Óq’ ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé
≈£î <ë<ë|ü⁄ düeT ñJ®>± Äj·Tq ù|s¡T bı+<ë&ÉT. ã&˚ >∑T˝≤+ bÕ&˚ XË’* nì‘·s¡
kÕ<ÛäéT÷, nqTø£]+#·sêìB ø±e&É+‘√ m≈£îÿeeT+~ j·TTe >±j·T≈£î\ MT<ë,
yê<ä´ø±s¡T\MT<ë nMTsYU≤Hé Á|üuÛ≤ey˚T n~Ûø£+>± ñ+&˚~. dæ‘êsY $<ë«+düT˝À¢
n‘·T´‘·eÔ TT˝…q’ k˛<äsT¡ \T $˝≤j·T‘YU≤Hé, ÇÁeT‘YU≤Hé *<ä]› MT<ë Ç~ ø£qã&ÉT‘·T+~.
n˝≤π> eTs=ø£ Á|üdæ<äΔ dæ‘êsY $<ë«+düT&ÉT ìœ˝Ÿ u…qØ® düs√<é ì|ü⁄DT&ÉT ãT<äΔ<˚e<ëdt
>∑TbÕÔ ≈£÷&Ü nMTsYU≤Hé n+fÒ m+‘√ >ös¡yê_Ûe÷Hê\T ø£*– ñ+&˚yês¡T. nMTsêâHé
ˇø£ eTVü‰ dü+^‘·E„&ÉT ø£qø£H˚ Ç+<ä] n_Ûe÷Hêìï Ç+‘·>± bı+<ä>∑*>±&ÉT.
XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+bÕ&ç yÓT|æŒ+#·&ÜìøÏ Á|ü‹yê]ø° ‹j·T´ì ø£+sƒ+¡ ñ+&Éqedüs+¡
˝Ò<Tä . <äøDåÏ ≤~q y√˝Ò{Ï yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡T,¢ eT<äTs¬ e’ TDÏ nj·T´sY ‘·~‘·sT¡ \≈£î, Væ≤+<äTkÕÔ˙˝À
≈£îe÷sY >∑+<Ûäs¡« yÓTT<ä˝…’qyê]ø° n_Ûe÷qT\T m+<äs√ ø£ì|ækÕÔs¡T. dæìe÷˝À ø±¬sø£ºsY
j·÷ø£ºsY eTTKø£e[ø£˝≤¢>± >±+;Ûs¡´+ ≈£÷&Ü m+‘√ Äø£s¡¸D°j·T+>± nì|æ+#·e#·TÃ.
nMTsYU≤Hé n≥Te+{Ï >±j·T≈£î&ÉT.
1912˝À »ìà+∫q nMTsêâHé ∫qï‘·q+˝À Ç+<√s√¢ kÕs¡+^ $<ë«+düT&Ó’q
‘·q ‘·+Á&ç cÕMTsYU≤Hé e<ä›H˚ dü+^‘·+ H˚s¡TÃ ≈£îHêï&ÉT. nMTsY ‘·*¢ n‘·ì ¬s+&√
@≥H˚ #·ìb˛e&É+‘√ ≈£î≥T+ã u≤<Û´ä ‘· n+‘ê ‘·+Á&ç MT<äH˚ |ü&+ç ~. Äj·Tq nMTsY≈L£ ,
n‘·ì ‘·eTTà&ÉT ãw”sY≈£L >±Á‘·+, kÕs¡+^ H˚s¡Œ kÕ>±&ÉT. n+‘˚ø±ø£ M\Tqï|ü⁄Œ&É˝≤¢
yê]ì dü+^‘·+˝À Á|üy˚X¯eTTqï ã+<ÛäT$TÁ‘·T\ Çfi¯fl≈£î rdüT¬≈fi¯ó‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT.
ˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À me]+{ÀH√ ªªy˚Ts¡TK+&éμμ >±Á‘· |ü<äΔ‹ >∑T]+∫ Äj·Tq≈£î
‘Ó*dæ+~. n+<äT˝À |ü]$T‘· dü+K´˝À dü«sê\qT rdüT≈£îì Áø£eTuÛÒ<ä+ (ô|s¡Tà´fÒwüHé-
permutation), dü+jÓ÷>∑+ (ø±+_H˚wüHé-combination) |ü<äΔ‘·T˝À¢ s¡ø£s¡ø±\ es¡dü˝À¢
bÕ&ç, nuÛ≤´dü+ #˚kÕÔs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î dü, ] nH˚ ¬s+&˚ dü«sê\T rdüT≈£î+fÒ dü], ]dü
nH˚ ¬s+&ÉT s¡ø±\ Á|ükÕÔs¡y˚T M\e⁄‘·T+~. n<˚ eT÷&ÉT dü«sê\sTT‘˚ dü]>∑, dü>∑],
]>∑dü, ]dü>∑, >∑]dü, >∑dü] nì Äs¡T s¡ø±\T>± bÕ&Ée#·TÃ. dü«sê\ dü+K´ ô|]–qø=B›
Áø£eTuÛÒ<ä neø±XÊ\T $|üØ‘·+>± ô|]–b˛‘êsTT. M≥ìï{Ï˙ >±Á‘·+˝À nuÛ≤´dü+
#Ój·T´&É+ ø£wüºyÓTÆq|üì. cÕMTsY |üì>∑≥Tº≈£îì nMTsY≈£î Ç~ H˚s¡ŒkÕ>±&ÉT.
yÓTT<ä{Ï nsTT<ëπsfi¯Sfl nMTsY Ç<˚ |ü<‹Δä ˝À nuÛ≤´dü+ #˚d,æ Ä ‘·sy¡ ê‘· Kj·÷˝Ÿ
H˚s¡TÃø√e&É+ yÓTT<ä\T ô|{≤º&ÉT. Ä s√E˝À¢ Á|ü‹ X¯óÁø£yês¡eT÷ yêfi¯fl Ç+{À¢ dü+^‘·
ø£#˚Ø\T »s¡T>∑T‘·÷ ñ+&˚$. >±j·T≈£î&ÉT s¡»uŸ n©U≤Hé, düTsYãVü‰sY ì|ü⁄DT&É÷,
$˝≤j·T‘YU≤Hé≈£î |æq‘·+Á&û nsTTq eV”≤<éU≤Hé, MD $<ë«+düT\÷, nH˚ø£ eT+~
Á|üdæ<äΔ >±j·T≈£î\÷ $ì|æ+∫q dü+^‘êìï nMTsY ÁX¯<äΔ>± $ì Äø£[+#·Tø√e&É+
yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ .
1934˝À n‘·qT u§+u≤sTTøÏ yÓ[fl, Åô|’y˚{Ÿ ø£#˚Ø˝À¢ bÕ&É&Éy˚Tø±ø£ nMTsY n©
nH˚ ù|s¡T‘√ nsTT<ës¡T ]ø±s¡T¶\T ≈£÷&Ü Ç#êÃ&ÉT. ‘·\bÕ>±, MTkÕ\‘√ n|üŒ{À¢
n‘·ì y˚w+ü bÕ‘· |ü<‹Δä ˝À ñ+&˚~. nsTT‘˚ y˚Ts¡TK+&é |ü<‹Δä ˝À bÕ&çq á dü+^‘êìøÏ
n+‘· >∑T]Ô+|ü⁄ sê˝Ò<Tä . ìsêX¯‘√ nMTsY Ç+<√sY≈î£ ‹]–e#êÃø£ n‘·ì ‘·+Á&ç 1937˝À
#·ìb˛j·÷&ÉT. Çø£ ≈£î≥T+ã b˛wüD≤s¡ú+ nMTsY ‘·q dü+^‘êìï n_Ûeè~ Δ#˚düTø√ø£
‘·|Œü ˝Ò<Tä .
ªªy˚Ts¡TK+&éμμ |ü<äΔ‹ eTØ |ü+&ç‘· <Û√s¡DÏ nì|æk˛Ô+<˚yÓ÷qqï nqTe÷q+‘√
nMTsY <ëìï |üP]Ô>± $&ÉHê&É≈£î+&ÜH˚ Ç‘·s¡ e÷sêZ\qT nH˚«wæ+#·kÕ>±&ÉT. n‘·q+fÒ
s¡»uŸ n©U≤Hé (1874-1959)øÏ |ü⁄Á‘·yê‘·‡\´+ ñ+&˚~. n‘·ì qT+∫ nMTsY ‘·q
<äè‘YKj·÷˝À¢ y˚>∑e+‘·yÓTÆq dü+>∑‘·T\T bÕ&É&É+ H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. s¡»uŸ n© C…’|üPsY
124 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
XË’*øÏ Ä~|ü⁄s¡Twüß&Ó’q n˝≤¢~j·÷ U≤Hé (1855-1946) e<ä› ø=+‘· •wü´]ø£+ #˚XÊ&ÉT
ø£qø£ Ä Á|üuÛ≤e+ ø±düÔ nMTsYô|’ |ü&ç+~. nMTsY ‘·q eT<Ûä´>∑‹ >±j·Tø£ |ü<äΔ‹ì s¡»uŸ
n©øÏ ã+<ÛäTyÓ’q ne÷Hé n©U≤Hé (1884-1953) qT+∫ n\es¡T#·T≈£îHêï&ÉT.
u§+u≤sTT˝À ne÷Hé n© e<ä› dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îqï yê]˝À \‘êeT+π>X¯ÿsY ≈£L&Ü ñ
+&˚~. Ç‘·ìøÏ ø£sêí≥ø£ dü+^‘ê_Ûe÷q+ ≈£÷&Ü ñ+&˚<ä≥. Ç‘·ì <ë«sêH˚ nMTsY
Vü≤+dü<Ûä«ì sê>∑+ MT<ä n_Ûe÷q+ ô|+#·T≈£îHêï&ÉT. nMTsYU≤Hé bÕ&çq Vü≤+dü<Ûä«ì
˝≤+>¥ ù|¢ ]ø±s¡T¶ n<äT“¤‘·+>± ñ+≥T+~.
s¡»uŸ n©, ne÷Hé n©\ XË’*˝À HÓeTà~>± kÕπ> $\+_‘Y Kj·÷˝Ÿ b˛ø£&É\T
‘·≈£îÿe. <ëìï nMTsYU≤Hé ñkÕÔ<é nãT›˝Ÿ eV”≤<éU≤Hé (1882-1949) qT+∫ $ì,
H˚sT¡ Ã≈£îHêï&ÉT. øÏsêHê dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ eT÷\ |ü⁄s¡Twüß&ÉT>± nãT›˝Ÿ ø£Ø+U≤Hé ‘·sy¡ ê‘·
áj·TqH˚ #Ó|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡T. áj·Tq≈£î ø=ìï Á|ü‘˚´ø£‘·\T+&˚$. áj·Tq <ë<ë|ü⁄ ‘·q
J$‘·eT+‘ê s¬ +&˚ s¬ +&ÉT sê>±\T kÕ<Ûqä #˚ùdyê&É≥— yÓTT<ä{~Ï ‘√&û (X¯óuÛ|Ñ +ü ‘·Tesê[),
s¬ +&√~ <äsê“Ø ø±q&É. n<˚$T≥ì n&ç–‘˚ @+ #ÓjT· éT+{≤s¡T? yÓTT<ä{~Ï kÕj·T+ø±\+
bÕ&É≈£÷&É<äT, ¬s+&√~ ñ<äj·T+ bÕ&É≈£÷&É<äT. ˝Òø£b˛‘˚ ˇø£fÒ bÕ&ç ñ+&˚yêDÏí.
J$‘·eT+‘ê kÕ<Ûäq #˚dæHê Ç~ ‘˚˝Ò $wüj·T+ø±<äT nH˚yê&É≥. m|ü⁄Œ&Ó’Hê πs&çjÓ÷˝À
bÕ&É{≤ìøÏ eùdÔ ]ø±]¶+>¥ |üPs¡Ôj·÷ø£ nø£ÿ&˚ ≈£÷s¡TÃì n<˚ sê>∑+ eT]ø=ìï >∑+≥\T
bÕ&ÉT‘·÷ ñ+&ç b˛j˚Tyê&É≥.
á $<Ûä+>± nãT›˝Ÿ eV”≤<é U≤Hé $\+_‘Y Kj·÷˝Ÿ bÕ&˚ |ü<äΔ‹ì nMTsYU≤Hé
u≤>± ne>∑‘·+ #˚düT≈£îHêï&ÉT. ì+bÕ~>±, n+‘·s¡TàK XË’*˝À eT+Á<äkÕúsTT˝À
yÓTT<ä\Tô|{Ï,º sê>±ìï ˇø£ ‘·|Xü Ã¯ s¡´˝≤>± eT~∏+#˚ \ø£Då + ‘·sy¡ ê‹ <äX˝¯ À nMTsYU≤Hé≈î£
m+‘√ U≤´‹ì ‘Ó∫Ã+~. ‘·q XË’*ì Á|ü‘·´ø£å+>± ø±ø£ π≈e\+ $ìøÏ&ç <ë«sê
H˚sT¡ Ã≈£îqï|üŒ{Ïø° nMTsYU≤HéqT ô|<ë›jT· q #ê˝≤ yÓT#·TÃ≈£îH˚yê&É≥. n‘·H˚ ‘·q≈£î ì»yÓTqÆ
yês¡düT&ÉT nì nH˚yê&É≥.
yÓTT‘·Ô+ MT<ä nMTsYU≤Hé @ >∑Ts¡Te⁄ MT<ë |üP]Ô>± Ä<Ûës¡|ü&É≈£î+&Ü ‘·q≈£î
q∫Ãq |ü<äΔ‹˝À ‘·q XË’*ì eT\T#·T≈£îHêï&ÉT. Ç~ Á|üdüTÔ‘·+ ªÇ+<√sY |òüTsêHêμ>±
Á|üC≤<äsD ¡ bı+<äT‘√+~. dü«sê\qT XÊ+‹Á|ü<+ä >±, <Ûs’Ó ´¡ e+‘·+>± bÕ&É&+É , X¯ó<äyΔ TÓ qÆ
u≤D°, n‹$\+_‘· ø±\+˝À yÓTT<ä\Tô|≥º&É+, ‘·ã˝≤ yê&ç‘√ ≈£îd”Ô |ü≥º≈£î+&Ü
ñ+&É&+É yÓTT<ä˝q’… \ø£Då ≤\˙ï n‘·ìøÏ ‘·«s¡˝ÀH˚ U≤´‹ì ‘Ó∫Ãô|≥º kÕ>±sTT. Äs¡&TÉ >∑T\
bı&ÉT>∑T‘√, VüQ+<ë>±, >∑+;Ûs¡+>± ø£qã&˚ n‘·ì yÓ’KØ, ø£fi¯ófl ns¡yÓ÷&çÃ, ì{≤s¡T>±
≈£÷s¡TÃì <Ûë´q ìeT>∑Tï&ç˝≤>± bÕ&˚ |ü<äΔr n+<ä]˙ Äø£≥Tº≈£îHêïsTT. ÄHê{Ï bÕ‘·
|ü<äΔ‹˝À ø±ø£ ‘·\ MT<ä bÕ>±\÷, {À|”\÷ <Ûä]+#·≈£î+&Ü bÕ&É{≤ìøÏ e#˚Ãyê&ÉT. Ç~
n|üŒ{Ï $<ë«+düT\˝À ns¡T<˚. Ç‘·ìï #·÷ùd n© nø£“sY, $˝≤j·T‘YU≤Hé ‘·~‘·sT¡ \+‘ê
‘·eT y˚cÕ\qT n<ÛäTìø£+>± e÷s¡TÃ≈£îHêïs¡ì n+{≤s¡T.
ø=+<äs¡T dü+^‘· $<ë«+düT\T bÕ&ÉT‘·Tqï+‘·ùd|üP eTqì ø±yê\ì Ç+Áô|dt
#˚dTü qÔ ï≥Tº>± nì|ædTü +Ô ~. ø=~›eT+~ e÷Á‘·+ Áù|ø£≈å î£ \qT |ü{+ºÏ #·Tø√qfÒº ñ+&ç ≈£÷&Ü
n+‘·s¡TàK yÓ’K]‘√ n<äT“¤‘·yÓTÆq dü+^‘êìï $ì|ækÕÔs¡T. áeTì X¯+ø£s¡XÊÁdæÔ>±] MD
ø£#˚Ø\T $+fÒ n˝≤π> nì|æ+#˚~. nMTsYU≤Hé ≈£L&Ü n+‘˚. @<√ <Ûë´q düe÷~Û˝À
≈£÷s¡TÃqï≥Tº>± dü+^‘·+ $ì|æ+#˚ yê&Üj·Tq. n+‘˚ø±ø£ ˇø£ sê>∑+ eTT–+∫q yÓ+≥H˚
X¯w_ü wÛ \ü T ˝Ò≈î£ +&Ü s¬ +&√~ yÓTT<ä\Tô|fÒyº ê&ÉT. bÕ&ÉT‘·Tqï+‘·ùd|üP sê>±ìï >∑T]+∫q
∫+‘·q˝À eTTì–q≥Tº>± ñ+&˚yê&ÉT.
1945 ‘·sy¡ ê‘· nMTsYU≤Hé≈î£ eT+∫ Á|üC≤<äsD¡ \_Û+#·kÕ–+~. n+‘·≈î£ eTT+<äT
<ë<ë|ü⁄ |ü<˚fi¯ófl n‘·qT Çø£ÿ&Ü nø£ÿ&Ü ‹]>±&ÉT. u§+u≤sTT˝À ‘·q y˚Tqe÷eT Ç+≥
ñ+&É>± ne÷Hé n©‘√q÷, Á|üdæ<äΔ dü+^‘·y˚‘·Ô <˚yé<ÛäsY ‘·~‘·s¡T\‘√q÷ |ü]#·j·T+
@s¡Œ&ç+~.
nMTsYU≤Hé ô|<ä›>± #·<äTe⁄ø√ø£b˛sTTHê Væ≤+B, ñs¡÷›, dü+düÿè‘·+, |ü]¸j·THé
yÓTT<ä˝q’… uÛ≤wü\qT n<Û´ä j·Tq+ #˚XÊ&ÉT. XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+ bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT kÕVæ≤‘·´+
MT<ä <äèwæºô|{≤º\H˚yê&ÉT. eTq ‹˝≤¢Hê\qT b˛*q ‘·sêHê\qT bÕ&ÉT‘·Tqï yês¡T
kÕe÷q´+>± yê{Ï˝Àì |ü<ë\≈£î ns¡+ú ñ+&É<qä T≈£î+{≤s¡T. nMTsYU≤Hé á $wüjT· +˝À
ø=+‘· düe÷#ês¡+ ùdø£]+#ê&ÉT. |ü]¸j·THé uÛ≤wü˝À ‘·q+<äsê n+fÒ Hê X¯Øs¡+˝ÀøÏ
Á|üy˚•+#·T n˙, Hê~sêÔ˙ n+fÒ ˙y˚ n˙ï ‘Ó*dæqyê&ç$ n˙ nsêú\THêïj·TH˚ yê&ÉT.
kÕVæ≤‘·´+˝Àì Ä<Ûë´‹àø£ uÛ≤yê\qT ˇ+≥ |ü{Ïº+#·T≈£îì dü÷|ò” y˚<ë+‘êìï
n\es¡T#·T≈£îqï >±j·T≈£î&ÉT nMTsYU≤Hé. n+<äTø£H˚ Äj·Tq ‘ê<ë‘·à´+ #Ó+~
bÕ&ÉT‘·Tqï≥Tº>± nì|æ+#˚~.
nMTsYU≤Hé yÓTT<ä{Ï uÛ≤s¡´ $˝≤j·T‘YU≤Hé k˛<ä] Jq‘Y. yê]øÏ ˇø£ ≈£îe÷¬sÔ
ø£*–+~. nsTT‘˚ n‘·ìøÏ düss¡ TTq sêã&ç ˝Òøb£ ˛e&É+‘√ Ä $yêVü≤+ $|ò\ü eTsTT+~.
1941˝À n‘·qT u§+u≤sTT qT+∫ &Ûç©¢ yÓ[fl nø£ÿ&É dü+^‘·+ H˚sêŒ&ÉT. eTT˙ï uÒ>∑+
nH˚ •wüß´sê*ì ô|fi≤fl&Ü&ÉT. áyÓT≈£î ˇø£ ø=&ÉT≈£î »ìà+#ê&ÉT. M] ø±|ü⁄s¡+ #ê˝≤ø±\+
ø=qkÕ–+~. Ä s√E˝À¢ nMTsYU≤Hé ø£\ø£‘êÔ˝ÀqT, ˝≤¨s√¢q÷ ø£#˚Ø\T #˚XÊ&ÉT.
kÕ«‘·+Å‘·´+ e#êÃø£ eT∞fl u§+u≤sTTøÏ ‹]–e∫Ã e\¢uÛ≤sTT |üfÒ˝Ÿ s√&ÉT¶ ÁbÕ+‘·+˝À
ìedæ+#· kÕ>±&ÉT. y˚XÊ´ yê{Ïø£>± ù|s¡Tbı+~q Ä ù|≥˝À m+<äs√ Hê≥´ø£‘ÓÔ\T
dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îH˚yês¡T ø£qø£ ã&˚>∑T˝≤+, ‘·ã˝≤ $<ë«+düT&ÉT ~∏s¡ø±«, >±j·T≈£î&ÉT
eV”≤<éU≤Hé ‘·~‘·s¡T\T nø£ÿ&˚ ìedæ+#˚yês¡T. 1965˝À nMTsYU≤Hé s¡sT÷kÕ uÒ>∑+qT
$yêVü≤+ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT ø±ì eTT˙ï uÒ>+∑ n~ düV≤æ +#·˝øÒ £ yÓ[flb˛sTT+<ä≥. s¡sT÷kÕ≈£î
ãã÷¢ nH˚ ≈£îe÷s¡T&ÉT ø£*>±&ÉT. Ç‘·H˚ {Ï|⁄ü Œ düT˝≤ÔHé yÓTT<ä˝q’… d”]j·Tfi¯fl˝À ø£ì|æ+∫q
{ÏM q≥T&ÉT cÕu≤CŸU≤Hé.
126 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
1952˝À nMTsYU≤Hé≈£î Á|üeTTK düs√<é $<ë«+düT&ÉT n© nø£“sYU≤Hé dü+^‘·
<äs¡Ùø£‘·«+˝À ª≈£åî~Û‘= bÕcÕDYμ nH˚ u…+>±© dæìe÷˝À bÕ&˚ neø±X¯+ e∫Ã+~.
m+<äTe\¢H√ nMTsYU≤Hé sƒ¡TÁMT\T bÕ&˚yê&ÉT ø±<äT. Äj·Tq bÕ&çq ns¡T<Ó’q sƒ¡TÁMT
ˇø£{Ï á dæìe÷˝À ñ+<ä≥. sƒT¡ ÁMT\≈£î ù|s¡T yÓ÷dæq ã&˚ >∑T˝≤+‘√ ‘·qqT b˛\TÃ≈£îì
nMTsYU≤Hé n$ bÕ&É&É+ $s¡$T+#·T≈£îHêï&Éì n+{≤s¡T.
Ä ‘·sy¡ ê‘· HÍcÕ<é Äj·Tq#˚‘· ªu…p ’ u≤Áyêμ dæìe÷≈£î bÕ&ç+#ê&ÉT. n+<äT˝À
f…{Æ ˝Ï Ÿ kÕ+>¥‡ |üP]j·÷<ÛHä êÁo (|ü+‘·Tesê[) sê>∑+. n<˚ dæìe÷˝Àì eTs=ø£ |òTü ≥º+˝À
‘êHéùdHé <äsê“Ø ø±q&É sê>±ìï düèwæºkÕÔ&ÉT. ∫e] düìïy˚X¯+˝À <˚d” sê>∑+˝À u…’p
(&ç.$.|ü\÷düÿsY)‘√ b˛{° bÕ≥ ñ+≥T+~. |ü\÷düÿsY ù|s¡TqT nMTsYU≤H˚ dü÷∫+#ê&É≥.
y˚T|òTt sê>∑+˝Àì eTs=ø£ bÕ≥ ]ø±s¡s¶ TT+~ ø±ì <ëìï dæìe÷˝À yê&É˝<Ò Tä . 1954˝À
wüu≤uŸ˝À nMTsYU≤Hé #˚‘· HÍcÕ<é bÕ&ç+∫q eTs=ø£ bÕ≥ eTT˝≤Ô˙sê>∑+.
edü+‘Y <˚XÊsTT dü+^‘· <äsÙ¡ ø£‘«· +˝À nMTsYU≤Hé ˇø£ eTsêØƒ dæìe÷≈£î bÕ&Ü&ÉT.
<ëìï qj·T´sY ≈£L&Ü ‘·q sê–DÏ dæìe÷˝À ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêï&ÉT. π≈e\+ ˇø£{Ïqïs¡
ì$TcÕ\bÕ≥T ø£qã&˚ Ä düìïy˚XÊìï #·÷dæ ñkÕÔ<é >±s¡T ª‘·+ãTsê ÁX¯ó‹ #˚dæq+‘·
ùd|ü⁄ ≈£÷&Ü |ü≥º˝Ò<˚?μ nì ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷&É≥.
Äj·Tq≈£î u≤>± ù|s¡T ‘Ó∫Ãq~ 1955˝À $.XÊ+‘êsê+ rdæq ªªs¡aqø˘ s¡aqø˘
bÕj·T˝Ÿ u≤CÒμμ. Ä dæìe÷øÏ n&ÜD≤ sê>∑+˝À bÕ&çq f…Æ{Ï˝ŸkÕ+>¥ (ªªs¡aqø˘ s¡aqø˘
bÕj·T˝Ÿ u≤CÒμμ) m≈£îÿe eT+~øÏ ‘Ó*dæq≥Te+{Ï~. 1959˝À edü+‘Y <˚XÊsTT Äj·Tq#˚‘·
ª>∑÷+CŸ ñØƒ wüVü≤HêsTTμ dæìe÷≈£î bÕ&ç+#ê&ÉT. n+<äT˝À V”≤s√ ˇø£ >±j·T≈£î&ç e<ä›
wüV≤ü HêsTT H˚sT¡ Ã≈£î+{≤&ÉT. _dæà˝≤¢ U≤Hé≈î£ u≤>± ù|s¡T ‘Ó∫Ãq á dæìe÷˝À >∑Ts¡Te⁄≈£î
ù|¢u≤ø˘ nMTsYU≤Hé bÕ&Ü&ÉT. Ä ‘·s¡yê‘· ‘·q •wüß´\T ø=+<äs¡T rdæq ø=ìï
&Ü≈£îýÓT+≥Ø\≈£î Äj·Tq bÕ&Ü&ÉT. Äj·Tq MT<ä |ò*æ + &ç$»Hé yês¡T ˇø£ &Ü≈£îýÓT+≥Ø
‘·j÷· s¡T#˚XÊs¡T.
nMTsYU≤Hé bÕ&˚ >∑+;Ûs¡yÓTÆq XË’* Äj·Tq≈£î m+<äs√ n_Ûe÷qT\qT ‘Ó∫Ã
ô|{Ïº+~. neTsêï<∏ä, dæ+>¥ k˛<äs¡T\T, |üPØ« eTTKØ®, ø£+ø£D≤ u…qØ® yÓTT<ä˝…’q
•wü´>∑D+‘√u≤≥T >√≈£î˝À‘·‡yéJ nH˚ >±j·T≈£î&ÉT ≈£÷&Ü Äj·Tqe\¢ Á|üu≤Û $‘·T&Éj÷· &ÉT.
Ç‘·ì >=+‘·÷, bÕ&˚ $<ÛëqeT÷ n+‘ê nMTsYU≤Hé˝≤π> ñ+≥T+~. $+‘· @$T≥+fÒ
n‘·qT Äj·Tq e<ä› @MT H˚s¡TÃø√˝Ò<äT dü] ø£<ë ø£\TdüTø√HÓ’Hê ˝Ò<äT.
nMTsYU≤Hé bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT f…Æ$T+>¥-n+fÒ dü«sê\ eT<Ûä´ qT+&˚ m&É+-
≈£÷&Ü #ê˝≤ ÁbÕeTTK´‘· ø£*–q≥ºì|ædüTÔ+~. Äj·Tq |ü&ÉT≈£îì @<√ ˇø£ \j·T˝À
bÕ&ÉT ≈£î+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT ø±\T eTs=ø£ \j·T˝À ø£<Tä \T‘·÷ ñ+&˚<ìä e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡u≤“sTT
Çsê¸<éHê‘√ nHêï&ÉT. Äj·Tq ]ø±s¡T¶\T $+fÒ á dü+>∑‹ ‘Ó\TdüTÔ+~.
1968 ‘·s¡yê‘· nMTsYU≤Hé eTT˙ï uÒ>∑+≈£î |ü⁄{Ïºq ‘·q ≈£îe÷s¡T&ÉT ÇÁø£+
e<ä›≈£î ¬≈q&Ü≈£î e∫Ãb˛‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. ø=Hêïfi¯ófl q÷´j·÷sYÿ ùdº{Ÿ j·T÷ìe]‡{°øÏ
$õ{Ï+>¥ Ábıô|òdüsY ≈£÷&Ü ñHêï&ÉT. Äj·Tq≈£î Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± ù|s¡Te#˚Ã neø±X¯+
@s¡Œ&ç+~. nsTTHê nqTø√ì $|òü÷‘·+ m<äTs¡sTT+~. ø£\ø£‘êÔ˝À ˇø£ $TÁ‘·T&ç+{À¢
sêÁ‹ uÛÀ»q+ ‘·s¡yê‘· nMTsYU≤Hé ø±s¡T˝À Á|üj·÷DÏdü÷Ô+&É>± m<äTs¡T>± edüTÔqï
eTs=ø£ ø±s¡T &Ûûø={Ïº+~. n+<äT˝À rÁe+>± >±j·÷\bÕ˝…’q ñkÕÔ<é>±s¡T ‘·«s¡˝ÀH˚
eTs¡D+Ï #ês¡T. ndü+U≤´≈£î˝…q’ Äj·Tq n_Ûe÷qT\T <˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ Vü≤‘êX¯ó˝…’ b˛j·÷s¡T.
Äj·Tq bÕ≥+fÒ m+‘√ Çwüº|ü&˚ e÷ Hêqï>±s¡T (ø=&Ée{Ï>∑+{Ï ≈£î≥T+ãsêe⁄)
ªdü+^‘·ø±s¡T\T ˝Òø£b˛sTTHê yê] dü+^‘·+ ã‹≈£î+≥T+<äì nqT≈£îH˚yêDÏí>±ì Ç~
#ê˝≤ <äTsê«s¡Ô. nMTsYU≤Hé bÕ≥ Ç+ø± m+‘√ $q>∑\T>∑T‘êqì ÄX¯|ü&Ü¶qTμ nì
Hê≈£î ñ‘·Ôs¡+˝À sêXÊs¡T. eT+∫ ns√>∑´+‘√ J$‘·+ >∑&ç|æq Ä eTVü‰ >±j·T≈£î&ÉT 62
@fi¯flπ≈ #·ìb˛e&É+ #ê˝≤ $#ês¡ø£s¡+.
1971˝À &Ûç©¢ ø£#˚Ø˝À H˚qT rdüT≈£îqï nMTsYU≤Hé Ä{ÀÁ>±|òt Ç|üŒ{Ïø° Hê
<ä–Zs¡T+~. nø£ÿ&ç Áù|ø£å≈£î\T Äj·Tq+fÒ m+‘√ n_Ûe÷q+ Á|ü<ä]Ù+#ês¡T.
nMTsYU≤Hé eTs¡D≤q+‘·s¡+ Äj·Tq bÕ‘· ]ø±]¶+>∑T\T mH√ï yÓ\Te&Ü¶sTT.
Äj·Tq @ sê>∑+ bÕ&çHê n+<äT˝À m+‘√ VüQ+<ë‘·q+ ø£qã&˚~.
n<˚ sê>±ìï Ç‘·sT¡ \T $ì|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT n˝≤ m+<äT≈£î+&˚~ ø±<√ ns¡eú Tj˚T~
ø±<äT. Ä VüQ+<ë‘·q+ ìC≤ìøÏ sê>±ì~ ø±<ä˙, nMTsYU≤Hé<˚ q˙ ‘Ó*j·T{≤ìøÏ
Hê≈£î düeTj·T+ |ü{+ºÏ ~. u≤π>Áo e+{Ï C≤* sê>±\qT ≈£÷&Ü Äj·Tq ÁbÕ<Ûj ˚ T· |ü&TÉ ‘·Tqï
<Û√s¡DÏ˝À ø±≈£î+&Ü m+‘√ <äs¡Œ+>± bÕ&Ü&ÉT. dü«s¡ø£\Œq˝À Äj·Tq y˚Ts¡TK+&é |ü<äΔ‹
}Væ≤+#·˝ÒeTì|æ+#˚ $<Ûä+>± eT\T|ü⁄\T ‹s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. Äj·Tq≈£î Vü≤+dü<Ûä«ì
ÇwüºeTì ‘Ó*dæq|ü⁄Œ&ÉT ÄX¯Ãs¡éTì |æ+#·˝Ò<äT. Ä sê>∑+ Ç+‘·eT+~ ø£sêí≥ø£
$<ë«+düT\~ $Hêïø£ ≈£÷&Ü Äj·Tq bÕ&çq |ü<äΔ‹ m+‘√ >=|üŒ>± nì|ædüTÔ+~. >=|üŒ
dü+^‘·y˚‘·Ô\H˚ n\]+∫q eTVü‰ dü+^‘·y˚‘·Ô nMTsYU≤Hé.
p˝…’ 2007
128 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
11. düs√«‘·ÔeT dæ‘êsY
$<ë«+düT&ÉT
ñkÕÔ<é $˝≤j·T‘Y U≤Hé
Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ kÕe÷q´+>± dæ‘êsY nq>±H˚ s¡$X¯+ø£sY ù|s¡TqT ‘·\T#·T
≈£î+{≤s¡T. ˇø£ uÛ≤s¡rj·T XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·E„&ÉT m+‘·{Ï U≤´‹ì bı+<äe#·TÃH√
ìs¡÷|æ+∫q y˚T<Ûë$ s¡$X¯+ø£sY nq&É+˝À dü+<˚V≤ü y˚TMT ˝Ò<Tä . nsTT‘˚ Á|ü‹ ns¡Tq® T&çø°
dü]‘·÷π> ˇø£ ø£s¡Tí&ÉT ñ+{≤&ÉqT≈£î+fÒ n+<äT≈£î dü]>±Z dü]b˛j˚T e´øÏÔ ñkÕÔ<é
$˝≤j·T‘YU≤Hé. dæ‘êsY #˚‘· bÕ&ç+∫, dæ‘êsY yêsTT<ä´|ü⁄ |ü]~Ûì nbÕs¡+>± $dü]Ô +|üCdÒ ,æ
dæ‘êsY XË*’ ≈π ø=‘·Ô uÛ≤wü´+ #Ó|Œæ q $˝≤j·T‘YU≤Hé≈î£ eT¬ses¡÷ kÕ{Ïsês¡ì uÛ≤$+#˚yês¡÷
ñHêïs¡T. e÷sYÃ 2004˝À eTT+u≤sTT˝À ø±\+ #˚dqæ á eTVü‰ $<ë«+düT&ç >∑T]+∫q
ø=ìï $esê\ ø√düy˚T á yê´dü+.
eTq <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Å‘·´+ e∫Ãq ø=‘·Ô˝À πs&çjÓ÷ ˇø£ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq Á|ükÕs¡
kÕ<Ûäq+>± ñ+&˚~. nsTT‘˚ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ $ì|æ+#˚ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î Ä*+&çj·÷
πs&çjÓ÷yês¡T ÇdüTÔqï bÕ]‘√wæø±\T eTØ nee÷qø£s¡+>± ñHêïj·Tì |òæsê´<äT #˚dü÷Ô
ø=+<äs¡T dü+^‘·y˚‘·Ô\T 1952˝À πs&çjÓ÷qT u≤jYTø±{Ÿ #˚XÊs¡T. Á|üdæ<äΔ >±j·T≈£î&ÉT
|ü+&ç‘Y z+ø±sYHê<∏é sƒê≈£÷sY M]øÏ Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤+#ê&ÉT. dü+‘·ø±\T #˚dqæ yê]˝À
j·TTe dæ‘êsY yêsTT<ä´ø±s¡T&ÉT $˝≤j·T‘YU≤Hé ≈£L&Ü ñHêï&ÉT. Ä ‘·s¡yê‘· ø=Hêïfi¯fl≈£î
π≈+Á<ä eT+Á‘·T\ sêj·Tu≤sê\ |òü*‘·+>± sƒê≈£÷sY‘√ düVü‰ #ê˝≤eT+~ ‘·eT |òæsê´<äTqT
ñ|üdü+Vü≤]+#·T≈£îì πs&çjÓ÷˝À ø£#˚Ø\T #Ój·T´kÕ>±s¡T. yê]˝À sêJ|ü&É≈£î+&Ü
∫e]<ëø± ì*∫qyê&ÉT $˝≤j·T‘YU≤H˚. Ä ‘·sy¡ ê‹ ø±\+˝À Äj·Tq 1964˝À |ü<àä Áo,
1968˝À |ü<äàuÛÑ÷wüDY, 2000˝À |ü<äà$uÛÑ÷wüDY |ü⁄s¡kÕÿsê\qT ≈£÷&Ü ìsêø£]+#ê&ÉT.
n‘·ì e´øÏÔ‘ê«ìøÏ Ç<=ø£ ì<äs¡Ùq+. ñkÕÔ<é $˝≤j·T‘YU≤Hé eTqdüÔ‘·«+ ns¡úeTyê\+fÒ
n‘·ì |ü⁄≥Tº|üPs√«‘·Ôsê˝À¢øÏ yÓfi≤fl*.
$˝≤j·T‘YU≤Hé dæ‘êsY, düTsYãVü‰sY $<ë«+düT\ e+X¯+˝À »ìà+#ê&ÉT. M]~
yÓTT<ä{À¢ sê»|ü⁄Á‘· sƒê≈£îsY e+X¯eT˙, m|ü⁄Œ&√ eT‘·+ e÷]Œ&ç »]–+<ä˙ n+{≤s¡T.
$˝≤j·T‘YU≤Hé eTT‘êÔ‘· kÕVü≤uŸ<ë<éU≤Hé ÄÁ>± düMTbÕq Ç{≤yê nH˚ Á>±eT+˝À
ìedædü÷Ô ‘·q @¬ø’ø£ |ü⁄Á‘·T&ÉT ÇyéT<ë<éU≤Hé≈£î (1848-1920) dæ‘êsY H˚s¡ŒkÕ>±&ÉT.
düTsYãVü‰sY nH˚ yêsTT<ë´ìï kÕVü≤uŸ<ë<é dü«j·T+>± ‘·j·÷s¡T #˚XÊ&É≥. ø£#·Ã¤|ü MD
nqã&˚ ÁbÕNq yêsTT<ë´ìøÏ Äj·Tq dæ‘êsY |ü<äΔ‹˝À ~>∑Te r>∑\÷ e¬>’sê\qT
neTsêÃ&ÉT. ‘·q ‘·+Á&ç e<ä› |üHÓï+&˚fi¯flbÕ≥T •ø£åD bı+<ëø£ ÇyéT<ë<é y˚T{Ï
$<ë«+düT&ÉT>± ‘·j÷· s¡j÷· &ÉT. $ø√º]j·÷ sêDÏ &Û©ç ø¢ Ï e∫Ãq dü+<äs“¡ +¤ ˝Àq÷, eTq<˚X|¯ ⁄ü
‘=≥º‘=* Á>±yéTbò˛Hé ]ø±s¡T¶\˝Àq÷ Äj·Tq dæ‘êsY yêsTT+∫ u≤>± ù|s¡T bı+<ë&ÉT.
bÕ‘· ‘·s+¡ |ü<‹Δä ˝À Äj·Tq Á|ü<ëÛ q+>± j·TeTHé, |üP]j·÷ sê>±\H˚ yêsTT+#˚yê&É≥.
Äj·Tq MT~ >ös¡e+ ø=B› Äj·Tq bÕ˝§Zqï düe÷y˚XÊ˝À¢ Ç‘·s¡T˝…es¡÷ á sê>±\qT
$ì|æ+#˚yês¡T ø±<ä≥. Äj·Tq yêsTT+∫q j·TeTHé ]ø±s¡T¶ <ë«sê Äj·Tq XË*’ ‘Ó\TdüT+Ô ~.
ÇyéT<ë<é U≤Hé≈î£ ÇHêj·T‘Y, eV”≤<é nì Ç<äs› T¡ ø=&ÉT≈£î\T ø£*>±s¡T. yê]<ä]› ø°
Äj·Tq >±Á‘·+, dæ‘êsY, düTsYãVü‰sY H˚sêŒ&ÉT. yê] ∫qï‘·q+˝ÀH˚ ≈£î≥T+ãeT+‘ê
ø√˝Ÿø£‘ê≈£î ‘·s¡* yÓ[fl+~. nø£ÿ&Éyê] •ø£åD mH√ï @fi¯flbÕ≥T ìs¡T›wüºyÓTÆq |ü<äΔ‹˝À
ø=qkÕ–+~. ø=Hêïfi¯fl≈£î ÇyéT<ë<éU≤Hé ‘·q ≈£î≥T+u≤ìï Ç+<√sY≈£î rdüT¬≈[fl, nø£ÿ&É
¨fi¯ÿsY eTVü‰sêE ÄkÕúq $<ë«+düT&ÉT>± ñ+≥÷ nø£ÿ&˚ ø±\+ #˚XÊ&ÉT. ÇyéT<ë<é
m+‘· ÁX¯<äΔ>± kÕ<Ûäq #˚ùdyê&É+fÒ ‘·q ≈£îe÷¬sÔ #·ìb˛sTT+<äqï yês¡Ô $Hêïø£ ≈£÷&Ü
#˚düTÔqï nuÛ≤´dü+ |üPs¡Ôj˚T<ëø± Äj·Tq ˝Òe˝Ò<ä≥. n|üŒ{À¢ ø±\>∑eTHêìï eT÷¬s&ÉT
ø=y=«‘·TÔ\T |üP]Ô>± yÓ*π> eé~Ûì ã{Ïº #Óù|Œyês¡≥. Ä ˝…ø£ÿq ÇyéT<ë<é >±]~
Hê\T>∑T ø=y=«‘·TÔ\ kÕ<Ûäq nH˚yês¡≥. ‘·eT e+XÊìï >∑T]+∫q Ç≥Te+{Ï >±<∏ä\T
‘·sy¡ ê‹ ‘·s+¡ yês¡+<ä]ô|H’ ê >±&ÛyÉ TÓ qÆ Á|üu≤Û e+ ø£*–+#êsTT. ÇyéT<ë<é ô|<ä› ø=&ÉT≈£î
ÇHêj·T‘Y U≤Hé (1894-1938) dæ‘êsY, düTsYãVü‰sY s¬ +&ÉT yêsTT<ë´\q÷ n<äT“¤‘+· >±
yêsTT+#˚yê&ÉT.
ÇyéT<ë<é ‘·q ø=&ÉT≈£î*<ä›]‘√q÷ ø£*dæ ø£#˚Ø #˚dæq bò˛{À ≈£L&Ü ñ+~.
‘·+Á&ç #·ìb˛j·÷ø£ ÇHêj·T‘Y ø√˝Ÿø£‘ê≈£î yÓ[flb˛j·÷&ÉT. (Ä ‘·s¡yê‘· Äj·Tq ‘·÷s¡TŒ
u…+>±˝À¢ì >öØ|üPsY˝À dæsú |¡ &ü Ü¶&TÉ . n+<äT≈π á u≤D°ì Ç{≤yê |òTü sêHê n˙, >öØ|üPsY
|òüTsêHê n˙ ≈£÷&Ü n+{≤s¡T).
ø±düÔ _&çj·TdüTÔ&Ó’q ¬s+&√ ø=&ÉT≈£î eV”≤<é eT≥T≈£î düTsYãVü‰sY yêsTT+#˚yê&ÉT.
n‘·qT 18 @fi¯flbÕ≥T Ç+<√sY ÄkÕúq $<ë«+düT&ÉT>± ø=qkÕ>±&ÉT. 1958˝À
dü‘´· õ‘YsêjYT sêdæq »˝≤‡|òTü sY nH˚ dü+^‘· Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ dæìe÷˝Àì ˇø£ düìïy˚X+¯ ˝À
eV”≤<éU≤Hé dü«j·T+>± düTsYãVü‰sY yêsTTdü÷Ô ø£ì|ækÕÔ&ÉT. BìøÏ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT
$˝≤j·T‘YU≤Hé. á düìïy˚X¯+˝À dü+^‘· Á|æj·TT&Ó’q »MT+<ësY s¡kÕkÕ«<äq≈£î <ä÷sêq
yÓ÷π> m˝…ÅøÏºø˘ |ü+|t n&=¶düTÔ+~.
130 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ÇHêj·T‘Y ‘·q eT≥T≈£î <˚X¯yê´|üÔ+>± Á|üU≤´‹ì >∑&ç+∫ $$<Ûä dü+^‘·
düe÷y˚XÊ˝À¢ bÕ˝§ZqkÕ>±&ÉT. Äj·Tq yêsTT+∫q dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$ ]ø±s¡T¶ $+fÒ Äj·Tq
Á|ü‹uÛÑ ‘Ó\TdüTÔ+~.
ÇHêj·T‘Y ‘·q bı&ÉyÓ’q E≥TºqT øÏ{Ïø° #·Te«\≈£î ø£≥Tº≈£îì s√p >∑+≥\
‘·s¡ã&ç kÕ<Ûäq #˚ùdyê&É≥. ≈£÷s¡TÃì yêsTTdü÷Ô ñ+&É>± ìÁ<ä e∫Ãq|ü⁄Œ&É˝≤¢ ‘·\
eTT+<äT≈£î yê* E≥Tº _>∑˝≤>∑T≈£îb˛e&É+‘√ eT∞fl yÓT\≈£îe e#˚Ã<ä≥. n≥Te+{Ï
sêø£då ü kÕ<Ûqä e\¢ Äj·Tq ‘·q ‘·s+¡ ˝À n~«rj·TT&Éì ù|s¡T dü+bÕ~+#ê&ÉT. s¡$X¯+ø£sY
Äj·Tq≈£î •wüß´&ÉT ne⁄<ëeTqT≈£îHêï&É≥ >±ì f…ÆbòÕsTT&é sêe&É+‘√ Ädü+ø£\Œ+
yêsTT<ë |ü&ç+~. s¡$X¯+ø£sY rsê »«s¡+ qT+∫ ø√\T≈£îH˚ dü]øÏ ñkÕÔ<é >±s¡T ø±\+
#˚XÊ&ÉT. n+<äT#˚‘·H˚ s¡$X¯+ø£sY n˝≤¢ñB›Hé •wüß´&Éj·÷&ÉT.
ÇHêj·T‘YU≤Hé ‘·s+¡ ˝À dæ‘êsY u≤>± Á|üC≤<äsD¡ bı+<äkÕ–+~. n|üŒ{À¢ sê>±˝≤|üq≈£÷,
‘êq+ yêsTT+#·&Üìø° bÕ‘· ø±\|ü⁄ Á<ÛTä |ü<é XË*’ ˝À s¡TÁ<äMD yêsTT+#˚yês¡T. düTsYãVü‰sY
s¡TÁ<äMD |ü<äΔ‹˝À Á<ÛäT|ü<é XË’*øÏ ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃ. kÕVæ≤‘·´+ ˝Òq≥Te+{Ï >∑‘Y
s¡#·q\≈£î e÷Á‘·+ dæ‘êsY ñ|üjÓ÷–+#˚yês¡T. Ç+<äT˝À eTd”‘YU≤˙ ($\+_‘YKj·÷˝Ÿ
b˛*q~), s¡C≤U≤˙ (Á<äT‘YKj·÷˝ŸqT b˛*q~) >∑‘\Y T+&˚$. s¡C≤U≤˙ >∑‘Y n‹ y˚>+∑ >±
kÕπ>~. n+<äT˝À ≈£î&ç#˚‹ |üì‘·q|ü⁄ Äsê“¤≥+ ôV≤#·TÃ>± $qã&˚~. >∑‘Y ∫es¡˝À
yÓTs¡T|ü⁄ y˚>∑+‘√ yêsTT+#˚ s¡a≤˝≤ ñ+&˚~. M≥ìï{Ï˝Àq÷ ÇHêj·T‘Y U≤Hé
n~«rj·TT&Éì|æ+#·T≈£îHêï&ÉT. Ç<ä+‘ê ø±ø£ dæ‘êsY MT<ä >±j·Tø£ XË’*˝À, düTBs¡ÈyÓTÆq
>∑eTø±\q÷, düT\Te⁄>± C≤πs dü«sê\q÷ |ü*øÏ+#·e#·Ãì Äj·Tq ìs¡÷|æ+#ê&ÉT.
Äj·Tq≈£î düeTø±*≈£î˝…q’ Á|üU≤´‘· >±j·T≈£î\T ø£Ø+U≤Hé, ô|j ’ò ÷· CŸU≤Hé, düs√<é ì|ü⁄DT&ÉT
Vü‰|òæ»©U≤Hé ‘·~‘·s¡T\÷, s¡M+Á<äHê<∏é sƒê≈£÷sY e+{Ï Á|ü‹uÛ≤ e+‘·T\÷ Äj·TqqT
yÓT#·TÃ≈£îH˚yês¡T.
Á|ü‹ ‘·s¡+˝Àq÷ ˇø£ ø=&ÉT≈£î dæ‘êsYq÷, eTs=ø£ ø=&ÉT≈£î düTsYãVü‰sYqT
#˚|üfÒºyês¡T. ÇHêj·T‘Y, eV”≤<é\˝≤π> ‘·s¡yê‹ ‘·s¡+˝À $˝≤j·T‘Y, ÇÁeT‘Y\÷, ÇÁeT‘Y
≈£îe÷s¡T˝À¢ ìcÕ‘Y, Çsê¸<é\÷ á |ü<äΔ‹˝À nuÛ≤´dü+ #˚XÊs¡T. düTsYãVü‰sY >∑+;Ûs¡+>±
yÓ÷π> |ü<äΔ‹ì ÇÁeT‘YU≤Hé ]ø±s¡T¶˝À¢ #·÷&Ée#·TÃ.
á dü+<äs¡“¤+˝À dæ‘êsY yêsTT+#˚ XË’*ì ø=~›>± Á|ükÕÔ$+#ê*. MD r>∑\qT
ˇø£ ~X¯˝ÀH˚ MT≥T‘ês¡T. dæ‘êsY r>∑\qT ~, s¡ nH˚ |ü<äΔ‹˝À ¬s+&ÉT y˚|ü⁄\≈£÷
MT≥T‘ês¡T. dæ‘êsY≈£÷ MD≈£÷ ‘˚&Ü Ç<˚. Çs¡ejÓ÷´ X¯‘êã›+ yÓTT<ä{À¢ ÇHêj·T‘Y U≤Hé
e+{Ï y˚T{Ï dæ‘êsY $<ë«+düT\+<äs¡÷ ≈£î&ç#˚‘√Ô á ~s¡~s¡ n+≥÷ MTfÒ y˚>±ìï
m≈£îÿe>± Á|ü<]ä Ù+#˚yês¡T. Ç~ ø±ø£ Äj·Tq m&ÉeT#˚‘√Ô n+<ä+>± >∑eTø±\T |ü*øÏ+#·&+É
≈£÷&Ü #˚ùdyê&ÉT.
ÇHêj·T‘YU≤Hé, ñkÕÔ<é ã+<˚Vü≤düHé nH˚ >±j·T≈£î&ç ≈£îe÷¬sÔ ãw”sY uÒ>∑yéTqT
$yêVü≤+ #˚düT≈£îHêï&ÉT. eTTdæ¢+ dü+Á|ü<ëj·T+ Á|üø±s¡+ ÄyÓT dü«j·T+>± ø£#˚Ø\T
#Ój·T´ø£b˛sTTHê ‘·+Á&ç, uÛÑs¡Ô, e÷eT>±s¡¢ qT+∫ mH√ï $wüj·÷\qT Äø£[+#·T≈£î+~.
ÄyÓT≈£î eTT>∑TsZ T¡ ≈£îe÷¬s\Ô T, Ç<äs› T¡ ø=&ÉT≈£î\T ø£*>±s¡T. ô|<äy› ê&ÉT $˝≤j·T‘Y, s¬ +&√yê&ÉT
ÇÁeT‘Y. |ü<Ûëï\T>√ @≥ ô|fiÓ’flq ‘·s¡yê‘· ÄyÓT≈£î 32e @≥ uÛÑs¡Ô ÇHêj·T‘Y U≤Hé
eTs¡DÏ+#ê&ÉT. Ä ‘·s¡yê‘· ÄyÓT ‘·q ø=&ÉT≈£î\ì<ä›]˙ >=|üŒ yê<ä´ ø£fi≤ø±s¡T\T>±
‘·j·÷s¡T #Ój·T´&É+˝À ìeT>∑ï+ ø±kÕ–+~. ‘·q |ü⁄{Ïº+{Ïyê] >±Á‘· XË’*ì yê<ä´
dü+^‘êìøÏ #˚s¡Ã&É+˝À ÄyÓT bÕÁ‘· #ê˝≤ ñ+~.
$˝≤j·T‘YU≤Hé |ü⁄{Ïºq dü+e‘·‡s¡+ 1924 n˙, 27, 28 n˙ ≈£÷&Ü
Á|ükÕÔ$+#·ã&ç+~. n‘·qT ‘·q eT÷&√ @≥ qT+N dü+^‘·+˝À ndüe÷q Á|ü‹uÛÑ
ø£qã]∫q≥Tº>± ‘Ó\Tk˛Ô+~. ªªdæ‘êsY<TäÛ Hé, ø£fi≤ø±s¡T&ÉT, $˝≤j·T‘Y U≤Hé, Ábıô|dò sü Y ÇHêj·T‘Y
U≤Hé ≈£îe÷s¡T&ÉT, ej·TdüT 12 @fi¯ófl nì sêdæ ñqï ˇø£ n<äT“¤‘·yÓTÆq 78 ÄsY.|æ.m+.
]ø±s¡T¶ H˚qT #ê˝≤ @fi¯fl ÁøÏ‘·+ dü«j·T+>± $HêïqT. n~ 1936˝À ]©»sTT+<äì
n+{≤s¡T. Bìïã{Ïº n‘·qT 1924˝À »ìà+#ê&Éì nHêïπsyÓ÷. ‘êqT 1928˝À
|ü⁄{Ïºq≥Tº>± Äj·TH˚ #ÓbÕŒ&ÉT.
‘·+Á&ç qT+∫ H˚s¡TÃ≈£îqï dü+^‘·y˚T ø±ø£ ‘·eT Ç+{ÏøÏ e∫Ãb˛j˚T eTVü‰
$<ë«+düT\ kÕ+>∑‘·éT÷, ‘·+Á&ç #˚dæq ø£#˚Ø\÷, Äj·Tq bı+~q Ä<äsê_Ûe÷Hê\÷
n˙ï $˝≤j·T‘Y >=|üŒ Á|üuÛ≤yê\ì ø£*–+#êsTT. 1932˝À ‘·+Á&ç ø£#˚Ø #˚dü÷Ô+&É>±
‘êqT ìÁ<äb˛j·÷qì $˝≤j·T‘Y ˇø£ Ç+≥s¡÷«´˝À #ÓbÕŒ&ÉT. eT<Û´ä ˝À ø£fió¯ fl ‘Ó]∫q|ü⁄Œ&ÉT
n+‘ê |üdüT|ü⁄|ü#·Ã>± ø£ì|æ+∫+<äì ‘·+Á&ç‘√ n+fÒ Äj·Tq q$« |æ∫Ãyê&Ü n~
ãdü+‘Y sê>∑+ s¡+>∑Tsê nHêï≥º. eT÷&√ ø±¢düT eT÷&ÉTkÕs¡T¢ ‘·bÕŒø£ $˝≤j·T‘YU≤Hé
dü÷ÿ\T ¬≈fi¯fl&É+ e÷qT≈£îì dæ‘êsY eT≥Tπ≈ H˚s¡TÃ≈£î+{≤qHêï≥º. ªªdæ‘êsY ‘˚\T ø=+&ç
e+{Ï~ C≤Á>∑‘·Ô düTe÷μμ nì ‘·+Á&ç yÓTT<ä{À¢H˚ ôV≤#·Ã]+#ê&É≥. Ä ‘·s¡yê‘· n‘·ì
dü+^‘· j·÷Á‘· ìsê≥+ø£+>± kÕ–+~. yêfi¯fl Ç+{ÏøÏ yÓ+ø£≥–]j·T|üŒ e+{Ï ø£sêí≥ø£
yÓ’DÏ≈£î\÷, u≤\düs¡dü«‹ e+{Ï Hê≥´ ø£fi≤ø±s¡T\÷ ≈£÷&Ü edü÷Ô ñ+&˚yês¡≥.
Ç+‘·˝ÀH˚, ÇÁeT‘Y s¬ +&ÉT eT÷&˚fifl¯ yê&Ó’ ñ+&É>±, $˝≤j·T‘Y≈î£ 11 @fi¯fl ej·TdüT
sêø£eTTqTù| ‘·+Á&ç #·ìb˛j·÷&ÉT. ø£#˚Øø£ì n\Vü‰u≤<é yÓ[flqyê&ÉT yê´~ÛÁ>∑düTÔ&Ó’
‹]–e∫Ã q&çej·TdüT˝ÀH˚ ø£qTï eT÷XÊ&É≥. ∫qï‘·q+˝À ‘·+Á&çì b˛>=≥Tºø√e&É+
$˝≤j·T‘Y≈£î #ê˝≤ qcÕºìï ø£*–+∫q≥ºsTT+~. Ä düeTj·T+˝À ÇHêj·T‘Y •wüß´&Ó’q
&ç.{Ï. CÀw” nH˚ Äj·Tq $˝≤j·T‘Y≈£î #ê˝≤ yÓTfi¯ó≈£îe\T H˚sêŒ&ÉT. ‘·eT e+X¯eT+fÒ
132 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
>∑s¡«+, <ëì ù|s¡T ì\u…{≤º\H˚ kÕ«_Ûe÷q+ $˝≤j·T‘Y≈£î ∫qï‘·q+ qT+N ñ+&˚$.
yêsTT<ä´ø±s¡T&ÉT>± ˇø£ÿ yÓ\T>∑T yÓ*–q ‘·+Á&ç nø£kÕà‘·TÔ>± #·ìb˛sTT, ‘êeT+‘ê
~≈£îÿ˝Òì |ü≈îå£ ˝…b’ ˛j·÷eTH˚ uÛ≤eHê, ‘·eTqT ìs¡ø¢ ´å£ + #˚dTü qÔ ï düe÷»+ô|’ ø£d” $˝≤j·T‘YqT
u≤>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚XÊsTT. Á|ü‘·´ø£å+>± ø±bÕ&˚ yê¬ses¡÷ ˝Òø£b˛e&É+‘√ n‘·qT
kÕ+Á|ü<ësTTø£ $\Te\H˚ ÁbÕe÷DÏø£+>± uÛ≤$+#·&É+ yÓTT<ä\Tô|{Ïº, ã‘·T≈£î‘Ós¡Te⁄
ø√dü+ me]ø±fi¯Sfl |ü≥Tºø√≈£î+&Ü ∫qï‘·q+˝ÀH˚ dü«X¯øÏÔMT<ä e÷Á‘·y˚T Ä<Ûës¡|ü&Ü\H˚
ìs¡íj·÷ìøÏe#êÃ&ÉT. ‘·q ‘·+Á&ç•wüß´\T ø=+<äs¡T ‘·qqT ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢
ádü&ç+#·Tø√e&É+‘√ ‘·q eTqdüT >±j·T|ü&ç+<äì ˇø£ M&çjÓ÷˝À $˝≤j·T‘Y #ÓbÕŒs¡T.
Ä ø±s¡D+>± ‘·q |ü<äø=+&√ @≥ $˝≤j·T‘Y ˇ+≥]>± ‘·q dæ‘êsY |ü≥Tº≈£îì,
ø√˝Ÿø£‘ê qT+∫ ¬s’˝…øÏÿ, {Ï¬≈≥Tº ˝Ò≈£î+&Ü Á|üj·÷DÏdü÷Ô, ¬s’fi¯ófl e÷] ∫es¡≈£î &Ûç©¢
#˚s¡T≈£îHêï&ÉT. n*dæ, &Édæ‡b˛sTT nø£ÿ&ÉTqï ‘·q ‘·+Á&ç •wüß´&ÉT »|òüsY VüQùdHéqT
ø£\TdüT≈£îì ‘êHÓes√ #Ó|ü⁄Œ≈£îHêï&ÉT. πs–q E≥Tº‘√, q*–q ã≥º\‘√, kÕ«_Ûe÷q+
ñ{Ïº|ü&˚˝≤ e÷{≤¢&çq Ä ≈£îÁsÑyêDÏí #·÷dæ n‘·ìøÏ ÄX¯Ãsê´q+<ë\T ø£*>±sTT. yÓ+≥H˚
$˝≤j·T‘Y πs&çjÓ÷ùdºwüHé≈£î rdüT¬≈[fl &Ó’¬sø£ºsY »qs¡˝Ÿ ãTU≤ØøÏ |ü]#·j·T+ #˚XÊ&ÉT.
qqTï yÓqøÏÿ |ü+ù| Á|üj·T‘·ï+ #Ój·T´ø£+&ç— n˝≤#˚ùdÔ H˚qT eT∞fl bÕ]b˛‘êμ nì
yÓøÿÏ yÓøÿÏ @&ÉTdü÷Ô #Ó|⁄ü ‘·Tqï ≈£îÁsÑyêDÏí ãTU≤Ø düeTT<ësTTdü÷Ô ÇHêj·T‘YU≤Hé yês¡d‘ü ê«ìï
dü+s¡øÏå+#·&ÜìøÏ ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT. ªdæ‘êsY MT<ä @yÓTÆHê yêsTT+#·>∑\yê?μ nì
n&É>∑>±H˚ $˝≤j·T‘Y yÓTs¡T|ü⁄ y˚>∑+‘√ yêsTT+∫ ‘·q Á|ü‹uÛÑ ø£qã]#ê&ÉT.
Ä $<Ûä+>± $˝≤j·T‘Y≈£î πs&çjÓ÷ùdºwüHé düMT|ü+˝Àì ãTU≤Ø ø±s¡T ôw&ÉT¶˝À
ãdü @sêŒ≥sTT+~. HÓ\≈£î |ü~ s¡÷bÕj·T\ J‘·+‘√ πs&çjÓ÷ Ä]ºdüTº>± ñ<√´>∑eT÷
<=]øÏ+~. n‘·ì yêsTT+|ü⁄ $qï yês¡+‘ê n‘·ì˝À ÇHêj·T‘Y Ç|üŒ{Ïø° J$+#˚
ñHêï&Éì nqkÕ>±s¡T. nø£ÿ&ÉT+&É>±H˚ $˝≤j·T‘Y≈î£ >±Á‘·+˝Àq÷, yê<äq+˝Àq÷ •ø£Då
Çe«&ÜìøÏ e÷‘êeTVüQ&ç ≈£î≥T+ã+ qT+N, |æq‘·+Á&ç qT+N @sêŒ≥T¢ »]>±sTT.
n+<äT≈£î M\T>± yê]<ä›]ø° HÓ\ HÓ˝≤ &Ûç©¢øÏ e∫Ã πs&çjÓ÷˝À dü+^‘·+ $ì|æ+#˚+<äT≈£î
ÄVü‰«Hê\T |ü+ù|yês¡T. á dü+>∑‘T· \T #Ó|Œæ q M&çj÷Ó ˝À |üP]j·÷ ø£˝≤´DY yêsTTdüTqÔ ï
$˝≤j·T‘Y |üø£ÿq Äj·Tq bÕ‘· •wüß´&ÉT ns¡$+<é ø£ì|ækÕÔ&ÉT. Ä ‘·s¡yê‘· $˝≤j·T‘Y
‘·q e÷‘êeTVüQ&ç >±Á‘· dü+Á|ü<ëj·÷ìï ne>∑‘·+ #˚düT≈£îHêï&ÉT. ‘êqT u≤>±
bÕ&É>∑\qì ‘Ó\TdüT≈£îHêïø£ ˇø£ <äX¯˝À $˝≤j·T‘YU≤Hé dæ‘êsYqT e<ä* >±Á‘·+ô|’
ÁX¯<äΔô|≥ºkÕ>±&ÉT. Kj·÷˝Ÿ, sƒ¡TÁMT Ç˝≤ Á|ü‹B n‘·ìï Äø£]¸+#·kÕ–+~. n|ü⁄Œ&É‘·ì
‘·* ¢n‘·ìï eT+<ä*dü÷Ô ‘·+Á&ç #·ìb˛j·÷ø£ H˚qT Hê yÓT{Ïºì+{Ï~ ø±≈£î+&Ü |ü⁄{Ïº+{Ï
dü+Á|ü<ëj·÷ìï Áb˛‘·‡Væ≤düTÔHêïqH˚ n|üyê<äT sê≈£÷&É<äT. qT$«ø£ bÕ&É&É+ ø£{Ïºô|{Ïº
dæ‘êsY kÕ<Ûäq #Ój·÷´*μ nì u≤>± ø√|üŒ&Ée\dæ e∫Ã+~. <äsê“Øø±q&É, <˚XŸ sê>±\T
yêsTT+∫q ˇø£ M&çjÓ÷˝À $˝≤j·T‘Y á dü+>∑‘·T\T ñ<äVü≤]+#ês¡T.
Ä $<Ûä+>± dæ‘êsY nuÛ≤´dü+ ø=qkÕ–düTÔqï|üŒ{Ïø° $˝≤j·T‘Y MT<ä >±Á‘· XË’*
Á|üuÛ≤e+ u≤>± |ü&ç+~. ‘·eT Ç+{ÏøÏ edü÷Ôb˛‘·÷ ñ+&˚ eTVü‰ >±j·T≈£î\T ø£ØyéT
U≤Hé, ô|ò’j·÷CŸU≤Hé\ n<äT“¤‘· >±Á‘· |ü{ÏeT‘√u≤≥T>± $˝≤j·T‘Y k˛<ä]ì $yêVü≤+
#˚düT≈£îqï ñkÕÔ<é nMTsYU≤Hé >∑+;Ûs¡yÓTÆq >±Á‘· XË’* ≈£÷&Ü n‘·ìï eTT>∑TΔDÏí #˚dæ+~.
‘·sy¡ ê‹ ø±\+˝À ≈£÷&Ü $˝≤j·T‘YU≤Hé ‘·øÿÏ q >±j·T≈£î\+‘ê ˇø£ m‘·sÔ TT‘˚ nMTsYU≤Hé
ˇø£ m‘·TÔ nì n+≥÷ ñ+&˚yê&ÉT.
$˝≤j·T‘YU≤Hé dæ‘êsYô|’ ìs¡+‘·s¡+ ø£sƒ√s¡ kÕ<Ûäq #Ój·T´kÕ>±&ÉT. dü«sê\ Á|ü‹
es¡d˙ü e+<ä˝dÒ æ kÕs¡T¢ m&ÉeT#ÓsTT´ô|ø’ ° øÏ+~ø° $düTs¡T>± ø£<Tä |ü⁄‘·÷ yêsTTdüTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT
y˚\T ‘Ó– s¡ø|Ô£ ⁄ü u§≥T¢ |üøÿ£ qTqï >√&ÉMT<ä ∫+<äT‘·÷ ñ+&˚eì Äj·Tq ‘·sy¡ ê‹ ø±\+˝À
ˇø£ Ç+≥s¡÷«´˝À #ÓbÕŒ&ÉT. ‘·q ‘·+Á&ç ‘ê‘·\Hê{Ï XË*’ ˝À Á|ü<ëÛ q+>± ≈£î&ç#‹˚ y˚>e∑ T÷,
\j·T|üsy¡ TÓ qÆ n<äT“¤‘· $Hê´kÕ\÷ ñ+&˚$. m&ÉeT #˚‘√Ô Á<ÛTä |ü<é XË*’ >∑eTø±\T |ü*≈π $.
>±Á‘êìï b˛*q >∑eTø±\qT yÓTT<ä\Tô|{Ïqº yê&ÉT ÇHêj·T‘YU≤Hé. Bìï eT]+‘·>± $düèÔ ‘·+
#˚dü÷Ô $˝≤j·T‘Y s¡ø£s¡ø±\ Á|üjÓ÷>±\T #Ój·T´kÕ>±&ÉT. n#·Ã+>± Kj·÷˝Ÿ >±j·T≈£î\T
bÕ&çq |ü<äΔ‹˝À sê>∑$kÕÔsê˙ï, ÄyêVü≤q #˚ùd $<ÛëHê˙ï Á|üy˚X¯ô|{≤º&ÉT. sƒ¡TÁMT
n+<ë\qT yÓTT<ä≥>± dæ‘êsY MT<ä |ü*øÏ+#ê&ÉT. ø=‘·Ô˝À ø=+<äs¡T Ç<˚MT >=|üŒø±<äH˚
yÓ’K]‘√ #·|üŒ]+∫q|üŒ{Ïø° n‘·qT n+‘·T˝Òì Ä‘·à$XÊ«dü+‘√ eTT+<äT≈£îkÕ>±&ÉT.
m+‘√ ìs¡T›wüº+>± ‘êfi¯>∑‘·T\ MT<ä ‘êHé\T yêsTT+#·&É+˝Àq÷, m+‘·{Ï y˚>∑+˝ÀHÓ’Hê
bı\T¢ b˛≈£î+&Ü #ÓsTT´ ø£<ä|ü&É+˝Àq÷ n‘·ì¬≈e«s¡÷ kÕ{Ïsês¡ì|æ+#˚~. 1942˝À
$˝≤j·T‘Y |üPHê˝À dü+^‘· $<ë«+düT\ m<äT≥ #˚dæq ˇø£ n<äT“¤‘·yÓTÆq dæ‘êsY ø£#˚Ø
‘êqT $Hêïqì e÷ >∑Ts¡Te⁄>±s¡T π≈fi¯ÿsYHê‘√ nHêïs¡T. n+<äT˝À |ü<äVü‰s¡T e÷Á‘·\
$\+_‘Y rHé ‘ê˝Ÿ >∑‘Y MT<ä @ ªnø£så +¡ μ qT+#ÓH’ ê yÓTT<ä\Tô|{Ï,º ‹Vü‰sT÷ (eTTø±ÔsTT+|ü⁄)
yêsTT+∫ düeT+ MT~øÏ dü]>±Z sê>∑\qì n‘·qT düyê\T#˚dæ ìs¡÷|æ+#ê&É≥. Ä
j·TTe ø£fi≤ø±s¡TDÏ íô|<ä›\+‘ê uÛÒwt nì yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡≥.
1943˝À $˝≤j·T‘Y U≤Hé u§+u≤sTTøÏ e∫Ãq ø=‘·Ô˝À nVü≤eTà<ëu≤<é qT+∫
ns¡$+<é bÕ]UŸ nø£ÿ&çøÏ #˚s¡T≈£îì n‘·ì •wüß´&Éj·÷&ÉT. dæ‘ês√¢ eT+∫ ÁbÕMD´+
ñqï|üŒ{Ïø° ø£#˚Ø\ @sêŒ≥T, &ÉãT“ eéVü‰sê\T e¬>’sê˝À¢ $˝≤j·T‘Y≈£î nqTuÛÑe+
‘·≈£îÿe ñ+&É&É+e\¢ ns¡$+<é n‘·ìøÏ n&ÉT>∑&ÉT>∑THê ‘√&ÉŒ&˚yê&ÉT. n|üŒ{À¢ ø=ìï
ø£#Ø˚ \≈£÷, düe÷y˚XÊ\≈£÷ dæ˙‘ês¡\T ≈£÷&Ü e#˚Ãyês¡˙, yês¡+fÒ n|üŒ{À¢ $˝≤j·T‘Y≈î£
#ê˝≤ >±¢eTsY ñ+&˚<˙ä ns¡$+<é bÕ]UŸ nHêï&ÉT. yÓ÷r˝≤˝Ÿ, ~©|t ≈£îe÷sY ‘·~‘·sT¡ \T
n‘·ì n_Ûe÷qT\T. qØZdt #ê˝≤ø±\+ n‘·ì e<ä› dæ‘êsY H˚s¡TÃ≈£î+<ä≥. Ä <äX¯˝À
134 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
$˝≤j·T‘Y≈£î $˝≤kÕ\ MT<ä eTqdüTb˛sTT+~. ø±s¡÷¢, ô|sY|òüPýéT\÷, eT+∫ã≥º\÷,
u≤˝Ÿs¡÷yéT &Üì‡+>¥ e¬>’sê\ MT<ä yÓ÷E ô|]–+~. bı>∑‘ê>∑&É+ n\yê≥sTT+~.
>∑TÁsÑ|ü⁄ kÕ«Ø, _*j·TsY¶‡, dü÷ïø£sY Ä&É&É+ e¬>’sê˝À¢ ÁbÕMD´+ dü+bÕ~+#ê&ÉT.
Ä‘·à$XÊ«dü+ ô|]–+~. n‘·qT <˚ìï >∑T]+∫ #Ó|æŒHê q\T>∑Ts¡÷ $H˚yês¡T. $˝≤j·T‘Y
U≤Hé≈£î Áø£eT+>± bÕ‘·M, $\TyÓ’qM nsTTq s¡ø£s¡ø±\ edüTÔe⁄\T ùdø£]+#·&É+ ˇø£
Vü‰; nsTT+~.
n‘·ì Á|ü<Ûëq yê´|üø£+ e÷Á‘·+ dæ‘êsY kÕ<ÛäH˚. <ëìï >∑T]+∫ nVü≤]ïX¯\÷
jÓ÷∫dü÷Ô, ø=‘·Ô $wüj·÷\T }Væ≤+#˚yê&ÉT. $˝≤j·T‘Y XË’*˝À m&ÉeT#˚‘√Ô ˇπ≈ yÓT≥Tº
MT<ä nH˚ø£ dü«sê\qT >∑eTø£ uÛÑ÷sTTwüº+>± |ü*øÏ+#·&É+ ñ+&˚~. á <Ûë{ÏøÏ
‘·≥Tº≈£îH˚+<äTø£ì n‘·qT dæ‘êsY ìsêàD+˝À ø=ìï e÷s¡TŒ\qT Á|üy˚X¯ô|{≤º&ÉT. dæ‘êsYô|’
|ü\ø£q÷, ø±+&Ü˙ï eT]+‘· ã\+>± ñ+&˚≥Tº ‘·j·÷s¡T #˚sTT+#ê&ÉT. yÓT≥T¢ ≈£÷&Ü
eT+<ä+>± »s¡àHé dæ\«sY‘√ ‘·j·÷s¡T#˚sTT+#ê&ÉT. r>∑\qT yÓ÷ùd Á_&é® yÓTs¡T>∑sTT+~.
‘·eT dü+Á|ü<ëj·T+˝À eT+Á<äkÕúsTT˝À yÓ÷π> düTsYãVü‰sY m˝≤>∑÷ ñ+~ ø£qø£ dæ‘êsY≈£î
e÷eT÷\T>± ñ+&˚ eT+Á<äkÕúsTT r>∑\qT ‘=\–+∫ yê{ÏkÕúH˚ d”˝º Ÿ r>∑\qT neTsêÃ&ÉT.
$˝≤j·T‘Y u≤D°ì nqTdü]+#·ì s¡$X¯+ø£s,Y ìœ˝Ÿ u…qØ®, Vü≤©yéT C≤|òsü Y U≤Hé ‘·~‘·sT¡ \T
e÷Á‘·+ bÕ‘·|ü<äΔ‹˝À r>∑\qT neTs¡TÃ≈£î+{≤s¡T. Ç+<äTe\¢ $˝≤j·T‘Y XË’*˝À
‘·j÷· s¡sTTq dæ‘êsYqT MT≥>±H˚ <ëìø=ø£ Á|ü‘´˚ ø£ >∑T]Ô+|ü⁄ ñqï≥Tº ‘Ó\TdüT+Ô ~. eT+Á<ä
kÕúsTT r>∑\ s=<ä ‘·>∑Z&É+‘√ ≈£î&ç #ÓsTT´ eT]+‘· ùd«#·Ã¤>± ø£~˝Ò M\T @s¡Œ&ç+~.
r>∑qT MTfÒ |ü<äΔ‘·T˝À¢ mHÓïH√ï yÓTfi¯ó≈£îe\T Á|üy˚X¯ô|{Ïºq $˝≤j·T‘Y U≤Hé uÛ≤$ dæ‘êsY
ø£fi≤ø±s¡T\+<ä]ø° nsê<ÛäT´&ÉT nj·÷&ÉT.
á ˝À|ü\ $˝≤j·T‘Y ‘·eTTà&ÉT ÇÁeT‘YU≤Hé ‘·q |æq‘·+Á&ç e<ä› qT+∫ düTsYãVü‰sY
yêsTT+#·&Ü˙ï, ‘·*¢ <ë«sê >±Á‘ê˙ï nuÛÑ´dæ+∫ ∫es¡≈£î nqï>±] e<ä›H˚ dæ‘êsY
H˚s¡TÃø√kÕ>±&ÉT.
‘·«s¡˝ÀH˚ yê]<ä›s¡÷ ø£*dæ dæ‘êsY, düTsYãVü‰sY E>∑˝Ÿ ã+B ø£#˚Ø\T ≈£÷&Ü
#Ój·T´kÕ>±s¡T. ÇÁeT‘YU≤Hé≈£L, Äj·Tq ≈£îe÷s¡T\≈£÷ e÷Á‘·y˚T ø±ø£ $˝≤j·T‘Y ‘·q
y˚Tq\T¢&ÉT s¡sT÷dt U≤Hé≈£L, Ä ‘·s¡yê‘· ‘·q |æq‘·+Á&ç eTqeT&ÉT cÕVæ≤<é |üπs«CŸ
‘·~‘·s¡T\≈£÷ dæ‘êsY H˚sêŒ&ÉT. Äj·Tq ã+<ÛäTesêZìøÏ #Ó+<äì Ç‘·s¡ •wüß´\T ≈£÷&Ü
ñHêïs¡T ø±ì ≈£î≥T+ã dü+Á|ü<ëj·T+ Á|ü<Ûëq+>± Äj·Tq ã+<ÛäTe⁄\ <ë«sêH˚
ø=qkÕ>∑T‘√+~. ø=~›ø±\+bÕ≥T ÇÁeT‘Y, n+‘·ø£Hêï m≈£îÿeø±\+ s¡sT÷dt Væ≤+B
dæìe÷˝À¢ dæ‘êsY yêsTT+∫ H˚|ü<∏ä´ dü+^‘êìï düTdü+|üqï+ #˚XÊs¡T. HÍcÕ<é≈£î
ÇÁeT‘YU≤Hé >∑+>± »eTTHê˝Àq÷, 1960\ ‘·sy¡ ê‘· s¡sT÷dtU≤Hé dæìe÷\ìï{Ï˝Àq÷
dæ‘êsY yêsTT+#ês¡T. s¡sT÷dt dæ‘êsYqT ñ|üjÓ÷–+∫q yê]˝À z |” qj·T´sY, X¯+ø£sY
C…’øÏwüHé, eT<äH√àVü≤Hé ‘·~‘·s¡T\THêïs¡T.
yÓTT‘·+Ô MT<ä ñ‘·eÔ T+ nì|æ+#·T≈£îqï Væ≤+B dæ˙dü+^‘·+˝À $˝≤j·T‘Y u≤D°jT˚
m≈£îÿe>± $ì|ædü÷Ô e∫Ã+~. 1958˝À »˝≤‡|òüTsY ‘·s¡yê‘· $˝≤j·T‘Y U≤Hé eTs¡Ã+{Ÿ,
◊eØ\T rdæq >∑Ts¡T nH˚ dæìe÷≈£÷, wüu≤Hê ÄJà q{Ï+∫q ø±<ä+ãØ nH˚ dæìe÷≈£÷
dü+^‘· <äsÙ¡ ø£‘«· + eVæ≤+#ê&ÉT. »˝≤‡|òTü sY dü+^‘êìøÏ C≤rj·T, n+‘·sê®rj·T (e÷k˛ÿ)
ãVüQeT‘·T\T \_Û+#êsTT. $˝≤j·T‘Y U≤Hé eT˙cÕ nH˚ #·<Tä e⁄≈£îqï u…+>±© Áu≤Vü≤àD
ne÷àsTTì $yêVü≤+ #˚düT≈£îHêï&ÉT. yê]øÏ j·TeTHé, õ˝≤ nH˚ ≈£îe÷¬sÔ\÷, düTC≤‘Y
nH˚ ø=&ÉT≈£÷ ø£*>±s¡T. nsTT‘˚ ø=Hêïfi¯fl≈£î yês¡T $&Ü≈£î\T rdüT≈£îHêïs¡T. ‘·s¡yê‹
ø±\+˝À Äj·Tq EuÒ<ë nH˚ ÄyÓTqT $yêVü≤+ #˚düT≈£îHêï&ÉT. yê]øÏ Væ≤<ëj·T‘Y nH˚
≈£îe÷s¡T&ÉT ø£*>±&ÉT. $˝≤j·T‘Y ø=&ÉT≈£î*<ä›s¡÷ dæ‘êsY yêsTTkÕÔs¡T. Äj·Tq ‘·eTTà&ÉT
ÇÁeT‘Y U≤Hé ø=&ÉT≈£î\T q\T>∑Ts¡÷ eT+∫ yê<ä´ø±s¡T\T nj·÷s¡T.
‘·eT e+X¯+ >=|üŒ<äq+ >∑T]+N, yês¡d‘ü «· + >∑T]+N, ‘·q X¯øj ÔÏ T· T≈£î\Ô >∑T]+N
$˝≤j·T‘Y≈£î yÓTT<ä{Ï qT+N kÕ«_Ûe÷q+ m≈£îÿy˚. ˇø£ M&çjÓ÷˝À $TÁX¯ Ke÷CŸ sê>∑+
$ì|ædü÷Ô Ä dü+>∑‘·T\T Äj·TH˚ #ÓbÕŒ&ÉT. ‘·q ‘·+Á&ç yêsTT+∫q+‘· |ü]X¯ó<äΔyÓTÆq
dü+^‘·+ ‘êqT mqï{Ïø° yêsTT+#·˝Òqì $˝≤j·T‘YU≤Hé n_ÛÁbÕj·T+.
n˝≤π> bÕ‘· »MT+<ëØ |ü<äΔ‘·T\÷, dü+^‘· b˛wü≈£î˝…’q dü+kÕúHêBÛX¯ó\
ñ‘·ÔeT ø£fi≤_Ûs¡TN n‘·ìøÏ q#˚Ã$. ø=‘·Ô>± kÕ«‘·+Å‘·´+ e∫Ãq |ü]dæú‘·T˝À¢ yê] kÕúH˚
dü+kÕÿs¡+ >∑T]+∫ @MT ‘Ó*j·Tì n~Ûø±s¡T\÷, eT+Á‘·T\÷, Hêj·Tø£eTàqT´\÷
sêe&É+, yê] ÁbÕ|üø£+ ø√dü+ bÕ≈£î˝≤&˚ yê]øÏ n~Ûø±]ø£, Á|üuÛÑT‘·«|üs¡yÓTÆq >∑T]Ô+|ü⁄
\_Û+#·&É+ e¬>’sê\˙ï n‘·ìøÏ ø£+≥–+|ü⁄>± ñ+&˚$. πs&çjÓ÷ yê] düsêÿØ
ìã+<Ûäq\q÷, n&ÉT>∑T\≈£î eT&ÉT>∑T˝§‘˚Ô yê]π≈ ãVüQeT‘·T*#˚Ã $<ÛëHê˙ï n‘·qT
J$‘·eT+‘ê rÁe+>± e´‹πsøÏdü÷ÔH˚ e#êÃ&ÉT.
eTs=ø£e+ø£ ñkÕÔ<é n˝≤¢ñB›Hé U≤Hé ‘·q Á|æj·T•wüß´&ÉT s¡$X¯+ø£sYqT ùdºõ
ø£fi≤ø±s¡T&ÉT>± dü«j·T+>± r]Ã~<ä›kÕ>±&ÉT. me]‘√ m˝≤ Á|üe]Ô+#ê˝À u≤>± m]–q
s¡$X¯+ø£sY dü+Á|ü<ëj·T |ü<äΔ‹˝À dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£î+≥÷H˚ ‘·«s¡>± ù|s¡T dü+bÕ~+#·T
ø√kÕ>±&ÉT. 1950 ÁbÕ+‘ê˝À¢ ø£sêís¡T®qT\T m<äTs¡T|ü&çq≥Tº>± &Ûç©¢˝À »]–q ˇø£
ø£#˚Ø˝À s¡$X¯+ø£sY, $˝≤j·T‘Y U≤Hé dæ‘êsY\‘√ ‘·\|ü&Ü¶s¡T. øÏwüHé eTVü‰sêCŸ ‘·ã˝≤
yêsTT+∫q Ä b˛{°˝À $˝≤j·T‘Y<˚ ô|’#ÓsTT´ nsTT+<ä≥. ≈£îs¡Teè<äTΔ&ç e+{Ï n˝≤¢
ñB›Hé ÄÁ>∑Vü≤+‘√ Ç<ä›]˙ n+<ä] m<äT{≤ ‘·÷\Hê&çq|ü⁄Œ&ÉT $˝≤j·T‘Y ã<äT\T
#Ó|üŒ≈£î+&Ü ñ+&çb˛j·÷&É≥. Ä ‘·s¡yê‹ ø±\+˝À ≈£÷&Ü s¡$X¯+ø£sY Væ≤|”Œ\≈£î dæ‘êsY
H˚s¡TŒ‘ê&É+≥÷ $˝≤j·T‘Y n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ $eTs¡Ù\T #˚dü÷ÔH˚ e#êÃ&ÉT. ej·TdüT˝À
ô|<ä›yê&Ó’q s¡$X¯+ø£sY eT≥T≈£î M{ÏøÏ düŒ+~+#·≈£î+&Ü ñ+&çb˛j·÷&ÉT. yÓTT‘·Ô+ MT<ä
s¡$X¯+ø£sY m≈£îÿe $»j·÷\qT kÕ~Û+∫q|üŒ{Ïø° $˝≤j·T‘YU≤Hé dü+^‘ê_Ûe÷qT\,
136 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
$eTs¡Ù≈£î\ n_Ûe÷Hêìï m≈£îÿe>± bı+<ë&Éq&É+˝À dü+<˚V≤ü +˝Ò<Tä . Äj·Tq~ me]ø°
‘·\e+#·ì <Û√s¡DÏ. @ düe÷y˚X¯+˝ÀHÓ’Hê ã&˚ >∑T˝≤+ ø£#˚Ø ‘·s¡yê‘· ˇø£ÿ $˝≤j·T‘Y
‘·|üŒ eT¬ses¡÷ ùdºJ mø£ÿ kÕVü≤dæ+#˚yês¡T ø±<ä≥. ªM&çø=ø£ÿ&çπ≈ Ä <ÛÓ’s¡´+ ñ+~μ nì
ô|<ë›j·Tq $˝≤j·T‘YqT yÓT#·TÃ≈£îH˚yês¡≥.
$˝≤j·T‘YU≤Hé Wqï‘·´+ m≥Te+{Ï~? Äj·Tq dæ‘êsY yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT n~
>±q ø£#Ø˚ |ü<‹Δä ˝ÀH˚ kÕπ>~. Vü≤MTsY sê>∑+˝À >∑‘Y yêsTTdüTqÔ ï|ü⁄Œ&É÷, <ëìï Kj·÷˝Ÿ>±
bÕ&ç $ì|ædüTÔqï|ü⁄Œ&É÷ á dü+>∑‹ >∑eTì+#·e#·TÃ. @ yêsTT<ë´ì¬ø’Hê düVü≤»+>±
ø=ìï |ü]$T‘·T\T+{≤sTT. MT{Ïq r>∑ ø±ùd|ü{øÏ Ï ø£+|æ+#·&+É e÷H˚dTü +Ô ~. >±Á‘·+˝Àq÷,
ejÓTT*Hé, kÕs¡+^, y˚DTe⁄ yÓTT<ä˝q’… yêsTT<ë´˝À¢q÷ dü«sêìï m≈£îÿeùd|ü⁄ kÕ>∑Bj·T&É+
M\e⁄‘·T+~. r>∑ ø£+|üq+ m+‘·ùd|ü⁄ ì*ùdÔ nìï dü+øÏ¢wüºyÓTÆq >∑eTø±\qT $ì|æ+#·
e#·TÃ. $˝≤j·T‘Y U≤Hé ô|+bı+~+∫q XË’* e\¢ ˇø£ÿ MT≥T‘√H˚ dü«sê\qT ‘Ó>∑≈£î+&Ü
C≤\Tyê]Ãq≥Tº>± |ü*øÏ+#·&+É , bÕ&ç‘˚ ‘·|Œü kÕ<Û´ä + ø±<äì|æ+#˚ >∑eTø±\qT yÓ÷–+#·&+É
e¬>s’ ê\˙ï yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e#êÃsTT. Äj·Tq Á|üu≤Û e+ |ü&ìÉ áHê{Ï dæ‘êsY yê<ä´ø±s¡T\qT
y˚fi¯fl MT<ä ˝…ø£ÿô|≥ºe#·TÃ. sê>∑ $kÕÔs¡+˝À n+‘·T˝Òì uÛ≤e⁄ø£‘·, $<ä«‘·TÔ, ‘·s¡‘·sê\T>±
n+~ edüTÔqï ˝À‘Ó’q ne>±Vü≤q, >±+;Ûs¡´+, ì+&ÉT‘·q+ yÓTT<ä˝…’qe˙ï Äj·Tq
ø£#˚Ø\qT eTs¡T|ü⁄sêì$>± r]Ã~<ë›sTT. >±Á‘·+˝À ñ<ä›+&ÉT˝…’q nãT›˝Ÿ ø£ØyéTU≤Hé,
ô|j ’ò ÷· CŸ U≤Hé, ã&˚ >∑T˝≤eT© U≤Hé, nMTsYU≤Hé\ düT>∑TD≤\˙ï Äj·Tq ‘·q dü+^‘·+˝À
s¡+>∑]+#·T≈£îHêï&ÉT.
<äsê“Ø˝À ã&˚ >∑T˝≤+ s¡#·q nH√U≤ ˝≤&é˝≤ nH˚ ø£è‹ì bÕ&ç, >∑‘Y s¡÷|ü+˝À
Äj·Tq yêsTT+#˚yê&ÉT. n˝≤π> ø£ØyéTU≤Hé bÕ&çq ]a+¬sa≤{° sê>∑+ n+<äeT+‘ê
eTs=ø£ >∑‘Y˝À $ì|ædüTÔ+~. n≥T »+Á‘· yê<ä´ |ü<äΔ‹˝À kÕ{Ï˝Òì ø£fi≤ø±s¡T&Ó’q ‘·q
‘·+Á&ç XË’*˙ |ü⁄DÏøÏ|ü⁄#·TÃ≈£îì ∫ø±Ø (‘êfi¯+ r>∑\T), s¡a≤˝≤ yÓTT<ä˝…’q ≈£î&ç#˚‹
$Hê´kÕ\q÷ n<äT“¤‘·+>± ø=‘·Ô |ü<äΔ‘·T˝À¢ |ü*øÏ+∫, ‘·s¡yê‹ yê]øÏ e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î&ÉT>±
ì*#ê&ÉT.
1950\ qT+∫ Äj·Tq #˚dæq ø£#˚Ø\T n<äT“¤‘·+>± ñ+&˚$. yÓTT<ä≥ #˚|ü{Ïºq
sê>±ìï 2 >∑+≥\ùd|ü⁄ düTHêj·÷dü+>± $ì|æ+#˚yê&ÉT. Ä˝≤|üq, CÀ&é (‘êq+),
s¡a≤˝≤ (\j·T >∑‘·T˝À¢ ‘êfi¯+ r>∑\ $Hê´kÕ\‘√ y˚>∑+>± kÕπ> Á|üÁøÏj·T), Ä ‘·s¡yê‘·
$\+_‘Y >∑‘Y, Á<äT‘Y >∑‘Y, ∫e]øÏ ‘êfi¯+MT<ä s¡a≤˝≤ Ç˝≤ nH˚ø£ $X‚cÕ\‘√ sê>∑
dü«s¡÷|ü+ |üP]Ô>± ãVæ≤s¡Z‘·+ nj˚T~. sê>∑+ $ø±dü+ #Ó+<äT‘·Tqï Áø£eT+ n<äT“¤‘·+>±
ñ+&˚~. $sêeT+ ‘·s¡yê‘· Äj·Tq yÓ’K] |üP]Ô>± e÷]b˛j˚T~. @<√ ˇø£ sê>∑+˝À
sƒT¡ ÁMT yÓTT<ä\Tô|{Ï,º eT<Û´ä ˝À ø=ìï s¡eTýÓTqÆ >∑eTø±\qT bÕ&ç $ì|æd÷ü ,Ô ‘·q ∫qïHê{Ï
eTT#·Ã≥÷¢, >∑‘· ø±\|ü⁄ dü+^‘· ‘˚C≤\‘√ ‘·q nqTuÛÑyê\q÷ Äràj·T+>± $e]dü÷Ô,
sê>∑e÷*ø£qT »‘·#d˚ ÷ü Ô ÄVü‰<¢ øä s£ +¡ >± ø£#Ø˚ eTT–+#˚yê&ÉT. Áù|ø£≈å î£ \T ø√]‘˚ ∫es¡≈î£
(dæ+<ÛäT) uÛ…’s¡$sê>∑+ $ì|æ+#˚yê&ÉT. ø£#˚Ø »s¡T>∑T‘·Tqï+‘·ùd|üP ÁXÀ‘·\≈£î ˇfi¯ófl
|ü⁄\ø£]+#˚~>±ì mø£ÿ&Ü π≈ø£\T ô|&ÉT‘·÷ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+, y˚>∑+>± yêsTT+∫q|ü⁄Œ&ÉT
\j·T Á|üø±s¡+ #·|üŒ≥T¢ ø=≥º&É+ e¬>’sê #·eø£u≤s¡T |üqT˝ÒM #˚ùdyês¡T ø±<äT. Äj·Tq
ø£#˚Ø\≈£î yÓfi¯fl&É+ ˇø£ $X‚wü nqTuÛÑe+>± nì|æ+#˚~. sê>∑e÷<ÛäTs¡´+˝À z\˝≤&ÉT
‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq @ >∑eTø£+ @ MT≥T <ë«sê |ü*øÏdüTÔHêï&ÉH˚~ eT]∫b˛sTT ÁXÀ‘·\T
dü+^‘·ø±s¡T&ÉT>± Äj·Tq eT¨qï‘· e´øÏÔ‘ê«ìøÏ eTT>∑TΔ\j˚Tyês¡T.
sƒT¡ ÁMT\qT dæ‘êsY MT<ä |ü*øÏ+#·&+É ˝À Äj·Tq dæ<VΔä ≤ü düT&Ô TÉ . n+<äT≈£î ø±e\dæq
Á|ü‘˚´ø£ >∑eTø±\qT Äj·Tq m+‘·>±H√ n_Ûeè~Δ #˚XÊ&ÉT. π≈e\+ yê<ä´ HÓ’|ü⁄Dý˚T
ø±ø£ sƒ¡TÁMT\˝Àì kÂ+<äs¡éT÷, s=e÷+{Ïø˘ ø£åD≤\÷ Äj·Tq n+‘·sê‘·à qT+∫
yÓ÷>∑T‘·Tqï≥Tº>± nì|æ+#˚~. ‘·q≈£î q#·ÃìB, ‘·q eTqdüT≈£î |ü≥ºìB Äj·THÓ|ü⁄Œ&É÷
yêsTT+#·˝Ò<äT. dæ‘êsY düèwæºø£s¡Ô>± ù|s¡Tbı+~q nMTsY KTÁk˛ >∑T]+N, ø£yê«©, dü÷|ò”
dü+Á|ü<ëj·÷\ >∑T]+N #ê˝≤ n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊ&ÉT.
$˝≤j·T‘Y U≤Hé≈£î nVü≤+uÛ≤eeT÷ m≈£îÿy˚. nsTT‘˚ <ëìøÏ ‘·|ü⁄Œ|ü{Ïº ˝≤uÛÑ+
˝Ò<ìä |æ+#˚~. ‘·q≈£î >±ì, dü+^‘êìøÏ >±ì @e÷Á‘·+ nee÷q+ »]–+<äì |æ+∫Hê
düVæ≤+#˚yê&ÉT ø±&ÉT. &ÉãT“ ø√düeT÷, ù|s¡T ø√düeT÷ ø£≈£îÿ]Ô|ü&˚ yês¡+fÒ Äj·Tq≈£î
@Vü≤úÛ≤eq ñ+&˚~. u§+u≤sTT˝À ˇø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À HÍø±<äfi+¯ yês¡T s¡$X¯+ø£sY dæ‘êsY
ø£#Ø˚ @sêŒ≥T #˚d,æ ø±s¡D≤+‘·sê\ e\¢ Äj·Tq sê˝Òøb£ ˛e&É+‘√ Äj·Tq≈£î ã<äT\T>±
$˝≤j·T‘YU≤HéqT ÄVü‰«ì+#ês¡T. Vü‰»¬sq’ Áù|ø£≈å î£ ˝À¢ dü+^‘·+ @MT ‘Ó*j·Tì HÍø±<äfi¯
ôd’ì≈£î\T m≈£îÿe>± ñHêïs¡T. ñkÕÔ<é >±s¡T Vü≤+dü<Ûä«ì sê>∑+ yêsTTdü÷Ô ñ+fÒ {Ï¬≈≥T¢
ø=qT≈£îÿì e∫Ãq Hêe+{Ï Áù|ø£å≈£î˝…+‘√ dü+‘√wæ+#ês¡T. eTsê´<ä ‘Ó*j·Tì Hê$≈£î\T
e÷Á‘·+ uÀs¡Tø=≥º&+É #˚‘· #·|Œü ≥T¢ ø=≥ºkÕ>±s¡T. n+‘˚— ñkÕÔ<é yêsTT+#·&+É eT<Û´ä ˝ÀH˚
Äù|dæ ~>∑TqZ ˝Ò∫ ˝À|ü*≈¬ [flb˛j·÷s¡T. eTVü‰sêh >∑es¡ïsY n©j·÷esY »+>¥, HÍø±<äfi≤~Û|‹ü
ø£s¬ ‡{ŸJ ‘·~‘·sT¡ \T e∫Ã düu≤Û eTTK+>± ø£eå ÷|üD\T #Ó|Œæ Hê ñ|üj÷Ó >∑+˝Òøb£ ˛sTT+~.
{Ï¬≈≥T¢ø=qï yês¡+<ä]ø° &ÉãT“ yê|üdt #Ój·T´ã&ç+~.
‘·q Á|üC≤<äsD¡ ≈£î sπ &çj÷Ó MT<ä ø±düsÔ TTHê Ä<Ûës¡|&ü ìÉ >=|üŒ $<ë«+düT&Üj·Tq.
π≈e\+ ]ø±s¡T¶\T, ø£#˚Ø\ eT÷\+>±H˚ Äj·Tq≈£î Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± n_Ûe÷qT\T
@s¡Œ&Ü¶s¡+fÒ n~ kÕe÷qýÓTÆq $wüj·T+ ø±<äT.
$˝≤j·T‘Y yêsTT+∫q n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ˝≤+>¥ù|¢ ]ø±s¡T\¶ T mH√ï ñ+&˚$. j·TeTHé,
<äsê“Ø sê>±˝À¢ ‘·˝§ø£{Ï ñ+&˚$. Ke÷CŸ, |æ\÷ sƒT¡ ÁMT ]ø±s¡T˝¶ À¢ Äj·Tq‘√ düe÷q+>±
XÊ+‘ê Á|ükÕ<é ‘·ã˝≤ $ì|ædüTÔ+~. n˝≤π> |üP]j·÷, n˝…ΩÌj·÷ _˝≤e˝Ÿ sê>±˝À¢
øÏwüHé eTVü‰sêCŸ ‘·ã˝≤ nyÓ÷|òüT+>± ñ+≥T+~. nMTsY KTÁk˛≈£î ìyê[>± n‘·qT
138 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
düèwæ+º ∫q kÕCŸ–Ø sê>∑+˝À ˇø£ ]ø±s¡T¶ yêsTT+#ês¡T. ‘·eTTà&ÉT ÇÁeT‘Y‘√ (düTsYãVü‰sY)
ø£*dæ $Tj·÷eT˝≤ΩsY, #ê+<é˙ πø<ësY sê>±˝À¢ yêsTT+#ês¡T.
s¡$X¯+ø£sY <ë«sê Á|ü|ü+#·eT+‘ê dæ‘êsY ù|s¡T e÷s¡T yÓ÷–+~. Ä $<Ûä+>±
dæ‘êsY >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îqï yê]˝À ø=+<äs¡T $˝≤j·T‘Y U≤HéqT eT]+‘· >=|üŒ
ø£fi≤ø±s¡T&ÉT>± >∑T]Ô+#ês¡T. bÕXÊÃ‘·´ dü+^‘·+ CÀ*øÏ b˛≈£î+&Ü, eTq dü+^‘·+ >∑T]+∫q
Ä‘·à>ös¡yêìï ì\T|ü⁄ø√yê\ì H=øÏÿ#Ó|⁄ü ‘·÷ Äj·Tq sêJ|ü&≈É î£ +&Ü ì*#ê&ÉT. nsTT‘˚
s¡$X¯+ø£sY, n© nø£“sYU≤Hé »j·TÁ|ü<ä+>± #˚dæq E>∑˝Ÿ ã+B ø£#˚Ø\qT Äj·Tq
>∑T]Ô+#·ø£ b˛˝Ò<äT. ‘·q ‘·eTTà&ÉT ÇÁeT‘YU≤Hé‘√q÷, ñkÕÔ<é _dæà˝≤¢ U≤Hé‘√q÷ #˚dæq
ø£#˚Ø˝Ò ø±ø£, ˝≤\TZ&ç, m+.mdt. >√bÕ\ø£èwüíHé ‘·~‘·s¡T\‘√ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙, ø£sêí≥ø£
E>∑˝Ÿã+B ø£#˚Ø\T ≈£÷&Ü Äj·Tq yêsTT+#ê&ÉT.
bÕ|ü⁄´˝≤]{° ø√dü+ Äj·Tq m|ü⁄Œ&É÷ ‘·\e+#·˝Ò<äT. Áù|ø£å≈£î\≈£î ñqï‘· kÕúsTT
dü+^‘êìï $ì|æ+∫ yê]ì ªô|’øÏμ rdüTø=#êÃ&ÉT. ø£eT]¸j·T˝Ÿ <Û√s¡DT\≈£î ‘·\ ˇ>∑Zì
Ç≥Te+{Ï ˇø£ ñ‘·eÔ T ø£fi≤ø±s¡T&ÉT ˇø£&TÉ Çs¡ejÓTT´ø£{À X¯‘êã›+˝À ≈£÷&Ü $»j·÷ìï
kÕ~ÛdTü HÔ êï&Éì n+<ä]ø° >∑s«¡ +>± ñ+&˚~. Äj·Tq XË*’ »>∑Å‘Œ· dæ<+Δä nsTT+~. n+<ä]
ø£Hêï m≈£îÿe bÕ]‘√wæø£+ rdüT≈£î+≥÷ ≈£÷&Ü ø£#˚Ø\≈£î ÄVü‰«Hê\T n+<äTø√e&É+
Äj·Tq≈£î dü+‘·è|æÔø£s¡+>± ñ+&˚~.
1951 qT+∫ $˝≤j·T‘YU≤Hé nH˚ø£ $<˚o |üs¡´≥q\T #˚dæ ø£#˚Ø\ <ë«sê
Á|ü|ü+#· U≤´‹ì bı+<ë&ÉT. ñqï‘· dü+^‘· dü+Á|ü<ëj·÷\‘√ @e÷Á‘·eT÷ sêJ
|ü&É≈£î+&Ü, |ü_¢dæ{° ø√dü+ me] yÓ+{≤|ü&É≈£î+&Ü e´øÏÔ‘ê«ìï ì\T|ü⁄≈£îqï+<äT≈£î
Äj·Tq≈£î $X‚wü >ös¡e+ \_Û+∫+~. 1980\ ‘·s¡yê‘· $˝≤j·T‘YU≤Hé m≈£îÿeø±\+
q÷Ć…Ø‡˝À ‘·q Ç+{À¢ >∑&É|ükÕ>±&ÉT. dü+^‘· Á|ü|ü+#·+˝À ô|]–b˛‘·Tqï ø£eT]¸j·T˝Ÿ
<Û√s¡DT\≈£î Äj·Tq $düT>∑T #Ó+<ë&ÉT. 2003 &çôd+ãsY˝À _dæà˝≤¢‘√ Äj·Tq ∫e]
E>∑˝Ÿã+B ø£#˚Ø »]–+~. ∫es¡≈£î Äj·Tq≈£î }|æ]‹‘·TÔ\ π≈q‡sY k˛øÏ+~.
eT<ÛäTy˚TVü≤+, s¡ø£Ôb˛≥T düeTdü´\≈£î Ç~ ‘√&Ée&É+‘√ e÷sYÃ 2004˝À u§+u≤sTT˝À
∫øÏ‘‡· bı+<äT‘·÷ ø£qTïeT÷XÊ&ÉT. Äj·Tq uÛÖ‹ø£ø±j·÷ìï ø√˝Ÿø‘£ ê˝À Kqq+ #˚XÊs¡T.
$˝≤j·T‘YU≤Hé ø£#˚Ø #˚ùdÔ }fiÀfl ñqï ô|<ä› dü+^‘· $<ë«+düT\+<äs¡÷
Vü‰»s¡j˚Tyês¡T. u§+u≤sTT˝À •e≈£îe÷sY X¯s¡à (dü+‘·÷sY), Vü≤©+ C≤|òüsY (dæ‘êsY),
n+C≤<én© (düs√<é), øÏXÀØ nyÓ÷DYø£sY (>±Á‘·+) ‘·~‘·s¡T\+‘ê ÁXÀ‘·\T>± e∫Ã
$H˚yês¡+fÒ Äj·Tq ô|’yê]¬≈+‘· >ös¡e+ ñ+&˚<√ ‘Ó\TdüTÔ+~. eTq yê]˝À ∫{Ïºu≤ãT
(MD) Äj·Tq eTÁ<ëdüT≈£î e∫Ãq|ü⁄Œ&É˝≤¢ ø£\TdüT≈£îì ‘·q >ös¡yê_Ûe÷Hê\T ‘Ó\T|ü⁄
ø=H˚yês¡T. $˝≤j·T‘Y U≤Hé XË’* ‘·q≈£î #ê˝≤ eT÷´õø£˝Ÿ>± nì|ædüTÔ+<äì u≤\eTTs¡[
Hê‘√ nHêïs¡T. Hê{Ï sêh|ü‹ |òüÁKTB›Hé n© qT+∫ Äj·Tq≈£î ÄbòÕÔuÒ dæ‘êsY (dæ‘êsY
e÷sêÔ+&ÉT&ÉT) nH˚ _s¡T<äT \_Û+∫+~.
yÓTT‘·Ô+ MT<ä $˝≤j·T‘Y ø±s¡D+>± dæ‘êsY≈£î ˇø£ >=|üŒ kÕúsTT @s¡Œ&ç+~.
s¡$X¯+ø£sY <ëìøÏ <˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ Á|üC≤<äsD¡ rdüT≈£îsê>± $˝≤j·T‘Y <ëìøÏ bÕ≥ H˚sêŒs¡T.
@<√ Hêp≈£î>± H˚|ü<∏ä´ dü+^‘êìøÏ e÷Á‘·y˚T |üìø=#˚Ã |ü<äΔ‹˝À ø±≈£î+&Ü >±j·Tø£
$<ë«+düT\ XË’*˝À, nedüs¡yÓTÆ‘˚ ª>∑]®+∫q≥Tº>±μ ≈£÷&Ü dæ‘êsY yêsTT+#·e#·TÃqì
Äj·Tq ìs¡÷|æ+#ê&ÉT. Ç~ dæ‘êsY XË’*˝À ˇø£ $|ü¢yê‘·àø£ |ü]D≤e÷ìï rdüTø=∫Ã+~.
‘êqT J$+∫qHêïfi¯Sfl $˝≤j·T‘YU≤Hé ˇø£ dæ‘êsY $<ë«+düT&ç ¨<ë qT+∫ ô|’¬≈~–
n‘·T´qï‘· dü+^‘· •Ks¡+>± dü+^‘ê_Ûe÷qT\ eTqdüT˝À¢ XÊX¯«‘· kÕúq+ bı+<ës¡T.
Äj·Tq≈£î kÕ{Ïsê>∑\ $<ë«+düT\T #ê˝≤ ø=~›eT+<˚ ø£ì|ækÕÔs¡T.
»qe] 2008
140 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
3e uÛ≤>∑+
1. eTq XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+
Á|ü|ü+#·+˝À Á|ü‹<˚X¯+˝Àq÷ s¡ø£s¡ø±\ dü+^‘·+ $ì|ædü÷Ô ñ+≥T+~. ø±ì
eTq<˚X+¯ ˝À dü+^‘·+˝À »]–q≥Te+{Ï |ü]D≤eT+ #ê˝≤ $•wüyº TÓ qÆ ~. n~ ø£fi>¯ ±q÷,
XÊg+>±q÷ ≈£÷&Ü m+‘√ n_Ûeè~Δ #Ó+~+~. áHê&ÉT m≥Te+{Ï dü+^‘·+ bÕ&ÉT≈£îHêï
<ëìøÏ yê´ø£sD¡ + ‘Ó*j·÷\+fÒ XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+ H˚sT¡ Ãø√e&É+ ‘·|Œü eTs√ e÷s¡+Z ˝Ò<Tä .
#·<äTeP, ‘Ó*$‘˚≥\÷ ô|s¡T>∑T‘·Tqï á s√E˝À¢, #ê˝≤eT+~øÏ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+
n+fÒ @$T{À? nqï ≈£î‘·÷Vü≤\+ ô|s¡>∑&É+ düVü≤»+. bÕXÊÃ‘·T´\T ≈£÷&Ü ÄdüøÏÔ
ø£q|üsT¡ düTqÔ ï <äX˝¯ À eTqyêfi¯fl≈£î ‘·øÿÏ q kÕ+düÿè‹ø£ $wüj÷· \‘√ bÕ≥T eTq dü+^‘·+
>∑T]+∫ ≈£÷&Ü ‘Ó\TdüTø√yê\qï õC≤„dü ô|]–+~. 30 dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘+· Ç~ ≈π e\+
ˇø£ bòÕ´wüH>é ± yÓTT<ä˝H’… ê, Ä ‘·sy¡ ê‘· ì»eTsTTq, ìø£sy¡ TÓ qÆ ÄdüøÔÏ ñqïyês¡T áHê&ÉT
m+<äs√ ø£ì|ækÕÔs¡T. á yê´dü+ yê]ø√düy˚T!
nHê~>± Á|ü»\T bÕ&ÉTø=H˚ C≤q|ü<ä dü+^‘·+ qT+∫ |ü⁄{Ï,º dü+düÿ èrø£]+#·ã&ç
Á|üdTü ‘Ô |· ⁄ü s¡÷bÕìï dü+‘·]+#·T≈£îqï eTq XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+ áHê{Ï Á|ü»\ dü+^‘·yTÓ qÆ
dæ˙ ^‘ê\q÷, \*‘· dü+^‘êìï $X‚wü+>± Á|üuÛ≤$‘·+ #˚dæ+~. e÷s¡TeT÷\ |ü˝…¢˝À
dæìe÷ c˛≈£î\T k˛ø£ìyês¡T e÷Á‘·+ Ç+ø± ‘·eT C≤q|ü<ä dü+^‘·+ bÕ&ÉT≈£î+≥÷H˚
ñHêïs¡T. >∑<ä›sY e+{Ï >±j·T≈£î\T Ä u≤D°\qT nqTdü]+∫ ‘·eT uÛ≤yê\qT
n‹düeTs¡Δe+‘·+>± Á|üø£{Ï+#·&É+ #·÷dü÷ÔH˚ ñHêï+.
áHê&ÉT m+‘· nÁXÊeýÓTÆq dü+^‘·+ Á|üC≤<äs¡D bı+<äT‘·Tqï|üŒ{Ïø°, XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·+ H˚sT¡ Ãø√<ä\∫q yê] dü+K´ ô|s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~. dü+^‘·+ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=H˚
Vü≤≈£îÿ Á|ü‹yê]ø° ñ+~. dü+^‘·+ $q&Üìø°, H˚s¡TÃø√&Üìø° nH˚ø£ neø±XÊ\THêïsTT.
H˚sT¡ Ãø=H˚+<äT≈£î ns¡Ω‘\· T @MT nedüs+¡ ˝Ò<Tä . ô|<ä› q>∑sê˝À¢ nH˚ø£ dü+^‘· bÕsƒX¡ Ê\\T
ø£ì|ækÕÔsTT. Áô|y’ ≥˚ T>± H˚sπ Œyês¡THêïs¡T. á $<Û+ä >± H˚sT¡ Ãø=H˚ dü+^‘·+ m≥Te+{Ï~?
ˇø£ Ç+≥s¡÷«´˝À Á|üeTTK Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·T≈£î&ÉT ;ÛyTé ùdHé CÀwæ dü+^‘· bÕsƒX¡ Ê\\÷,
ø£fi≤XÊ\\ >∑T]+∫ yêÚ≤´ìdü÷Ô n$ >=|üŒ dü+^‘·E„*ï ‘·j·÷s¡T#Ój·T´˝Òq|üŒ{Ïø°,
eT+∫ ÁXÀ‘·*ï ‘·j·÷s¡T#˚düTÔHêïj·Tì nHêïs¡T. Ç~ ì»y˚T! $E„˝…’q Áù|ø£å≈£î\ m<äT≥
ø£#˚Ø #Ój·T´{≤ìøÏ @ dü+^‘·ø±s¡T&Ó’Hê dü+‘√wü|ü&É‘ê&ÉT.
dü+^‘·+ m|ü⁄Œ&ÉT H˚sT¡ Ãø√yê*? dü+^‘·+ nuÛ´Ñ dæ+#·&+É ∫qï‘·q+˝À #ÓjT· ´&É+
eT+∫~. n+<äT≈£î ø=ìï ø±s¡D≤\THêïsTT. yÓT<ä{Ï $wüjT· + ∫qï|ü⁄Œ&ÉT @~ H˚sT¡ Ã≈£îHêï
eTqdüT≈£î Vü≤‘·TÔ≈£îb˛‘·T+~. ¬s+&√~ >±Á‘·+ H˚s¡TÃø√&ÜìøÏ >=+‘·÷, yêsTT<ë´\≈£î
#˚‘·T\÷, u≤>± ‹s¡T>∑T‘êsTT. ∫qï |æ\¢\T ø£+sƒ¡‘ê |ü{Ïºq≥Tº ô|<ä›\≈£î M\Tø±<äT
(ø£+sƒ¡düú+ #Ój·T´&É+ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À #ê˝≤ nedüs¡+). eTs=ø£ $wüj·T+
eTqdüÔ‘ê«ìøÏ dü+ã+~Û+∫q~.
|æ\\¢ T ‘·|⁄ü Œ #ÓjT· ´&Üìø°, #˚dqæ ‘·|⁄ü ŒqT ~<äTø› √&Üìø° ô|<äy› êfi¯˝¢ ≤>± dæ>T∑ |Z &ü sÉ T¡ .
‘·|⁄ü Œ\T #ÓjT· ´≈£î+&Ü dü+^‘·+ H˚sT¡ Ãø√˝ÒeTT ø£qø£ ô|<äy› ês¡T yÓTTVü≤e÷≥+ e\¢ dü+^‘·+
e÷H˚ùd neø±X¯+ m≈£îÿe. n+‘·e÷Á‘êq ô|<ä\› T dü+^‘·+ H˚sT¡ Ãø√˝Òs˙¡ , H˚sT¡ Ãø√sê<ä˙
ø±<äT. ndü© yê´dü+ ô|<ä›yês¡T dü+^‘·+ H˚s¡TÃø√e&É+ >∑T]+#˚!
|æ\¢\≈£î dü+^‘·+ H˚πsŒeTT+<äT yê]øÏ n+<äT˝À n_Ûs¡T∫ ñ+<√ ˝Ò<√
‘Ó\TdüTø=+fÒ eT+∫~. kÕe÷q´+>± ‘·*¢‘·+Á&ÉT\≈£î dü+^‘·+ $q&É+˝À (n~
m≥Te+{Ï dü+^‘·yÓTÆHê düπs!) ÄdüøÏÔ ñ+fÒ |æ\¢\≈£î n~ nãT“‘·T+~ (ø±ì Ç~
n+<ä] ‘·*¢‘·+Á&ÉT\≈£÷ e]Ô+#·<äT. Ws¡+>∑CÒãT eTqdüÔ‘·«+>∑\ yê] |æ\¢\≈£î dü+^‘·+
|ü≥¢ ÄdüøÏÔ ñ+&É&É+ H˚qT #ê˝≤kÕs¡T¢ #·÷XÊqT). |æ\¢*ï ∫qï‘·q+ qT+&û >∑eTìdü÷Ô
ñ+fÒ yê]øÏ dü+^‘·+, ∫Á‘·˝ÒKq+, Ä≥\÷, q≥q e¬>’sê˝À¢ n_Ûs¡T∫ ñ+<√ ˝Ò<√
‘Ó\TdüTÔ+~. dædæ+ÁB˝≤¢+{Ï |æ\¢\ø£+fÒ ne÷j·T≈£î\T>± ñ+&˚ |æ\¢\≈£î dü+^‘·+ nuÒ“
neø±X¯+ m≈£îÿe. m+<äTø£+fÒ yê]øÏ e÷{≤¢&É≥+ø£Hêï $H˚ n\yê≥T m≈£îÿe>±
ñ+≥T+~.
bÕ&É≥+ #ê‘·sTTq |æ\¢\qT $qï Á|ü‹bÕ≥q÷ bÕ&ÉeTì Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*.
ø±˙, yê] qT+∫ n‹>± Ä•düTÔHêïeTH˚ uÛ≤eq yê]øÏ ø£\>∑ìe«≈£÷&É<äT.bÕ&É&É+,
yêsTT+#·&É+ nH˚~ m+‘√ düVü≤»+>± düs¡<ë>± #˚dæq≥Tº nì|æ+#ê*. Ç~ #ê˝≤
eTTK´+. |æ\¢\≈£î nkÕ<Ûës¡D Á|ü‹uÛÑ ñ+fÒ ø=+‘· ej·TdüT‡ e#êÃø£ n~ yê]π≈
‘Ó\TdüTÔ+~. n+‘·<ëø± yêfi¯¢ì ø£+>±s¡T ô|≥º&É+ nqedüs¡+. eTs=ø£ eTTK´ $wüj·T+.
yêfi¯flì eTqøÏ ÇwüºyÓTÆq dü+^‘·y˚T bÕ&Ü\ì ìs¡“+<Ûä ô|≥ºsê<äT. @~ bÕ&çHê eT+∫<˚!
dü+^‘·+˝À nqTø£s¡D eTTK´+. n+<äTø£ì $ì H˚s¡TÃø=ì @~ bÕ&çHê n~ |æ\¢\
$ø±kÕìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. ‘·*¢‘·+Á&ÉT\T Á|ü‹ yê] m<äT{≤ ‘·eT |æ\¢\ Á|ü‹uÛÑqT
Á|ü<]ä Ù+#·uÀe≥+ nqedüs+¡ . ∫qï‘·q+˝À Á|ü‹uÛÑ #·÷|æq |æ\\¢ T ø=+<äsT¡ ô|<äj › ÷· ´ø£
e÷HÓj·T´≥+ ≈£÷&Ü #·÷dü÷Ô ñ+{≤+. ‘·*¢‘·+Á&ÉT\ ÄX¯\T |æ\¢\ô|’ ‘ê‘êÿ*‘·+>±
ø£*–+#˚ e÷qdæø£ ˇ‹Ô&ç BìøÏ ø±s¡D+ ø±e#·TÃ. Ç+{À¢ |æ\¢\T XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+
H˚sT¡ Ã≈£î+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T n≥Te+{Ï dü+^‘·+|ü≥¢ ‘·eT n_ÛsT¡ ∫˙, >ös¡yê˙ï
$~Û>± ô|+#·Tø√yê*. ô|<ä˝› Ò uÀs¡Tø=&ÉT‘√+<äì sπ &çj÷Ó ø£fùºÒ d,Ô Ä dü+^‘·+ô|’ |æ\\¢ ≈£î
@+ >ös¡e+ ñ+≥T+~? πs&çjÓ÷, {°M, π≈ôd≥÷¢, d”&û\÷ e¬>’sê\ <ë«sê eT+∫
dü+^‘·+ $qe#·TÃ. |æ\¢\≈£î n≥Te+{Ï$ $ì|ædü÷Ô ñ+&Ü*. ø£#˚Ø\øÏ yê]ì
rdüT¬≈fi≤fl*. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ H˚s¡TÃø√e&É+ nH˚~ ˇø£ •ø£å˝≤>± nì|æ+#·≈£÷&É<äT.
142 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
n≥Te+{Ï dü+^‘·+ nH˚ø£eT+~ ø£#˚Ø\˝À $ì|ækÕÔs¡˙, y˚\ø=B› ÁXÀ‘·\T {Ï¬≈ÿ≥T¢
ø=qTø=ÿì eTØ $+{≤s¡˙, |æ\¢\≈£î ‘Ó*j·÷*. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ π≈e\+ m+≥sYf…ÆHé
yÓT+≥T ø±<ä˙, n+<äT˝À Ç+ø± m≈£îÿe $\Te\THêïj·T˙ yê]øÏ ‘Ó*j·÷*. |æ\¢\T
H˚s¡TÃ≈£îqï <ëìï dü+^‘·|ü⁄ b˛{°\ ãVüQeT‘·T\‘√ n+#·Hê yÓj·T´≈£÷&É<äT.
Çø£ ô|<ä›\ $wüj·T+˝À dü+^‘·+|ü≥¢ n_Ûs¡T∫ Hê ˝…ø£ÿq nH˚ø£ $wüj·÷\,
Á|üuÛ≤yê\ e\¢ Áø£eT+>± @s¡Œ&ÉT‘·T+~. e÷eT÷\T dæìe÷ bÕ≥\‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ïº,
yÓT˝§&û Á|ü<Ûëq+>± nì|æ+#˚ bÕ‘· dæ˙^‘ê\÷, uÛ≤e^‘ê\÷, uÛÑ»q bÕ≥\÷ Ç˝≤
Áø£eT+>± XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìï düMT|æ+#˚yês¡T nH˚≈£î\T ø£ì|ækÕÔs¡T. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+
n+fÒ yê]øÏ ñ+&˚ uÛj Ñ T· eT÷, @e–+|üP sêqTsêqT ‘·–bZ ˛sTT n_Ûe÷q+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
eT]ø=+<äs¡T XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ nH˚~ uÛÑøÏÔø°, kÕ+Á|ü<ëj·÷ìø° dü+ã+~Û+∫q<äì
>∑T]Ô+∫ n+<äT˝Àì |ü$Á‘·‘· e\¢ Äø£]¸‘T· \e⁄‘ês¡T. ø=~›eT+~ (Ç˝≤{Ïyês¡T ns¡T<äT>±
ø£ì|ækÕÔs¡T). π≈e\+ Ç+≥˝…≈£îÃe˝Ÿ ÄdüøÏÔ‘√ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝ÀøÏ ~>∑T‘ês¡T. Mfi¯fløÏ,
sê>±˝À¢ @ dü«sê\T+{≤sTT, @ y˚Tfi¯ø£s¡ÔøÏ #Ó+<äT‘êsTT e¬>’sê\ MT<ä ÄdüøÏÔ ñ+≥T+~.
XÊÁd”j
Ô T· dü+^‘·+ H˚sT¡ Ãø√e&É+˝À ø=ìï øÏ≥T≈£î\THêïsTT. M{Ï˝À #ê˝≤eT≥T≈£î
H˚qT dü+^‘·+ H˚s¡TÃø=+≥Tqï|ü⁄Œ&É÷, H˚s¡TŒ‘·Tqï|ü⁄Œ&É÷ Á>∑Væ≤+∫q$. Çy˚ $wüj·÷\T
‘·s¡yê‘· ø=ìï |ü⁄düÔø±˝À¢ #·~$, ø=+<äs¡T ô|<ä›\T #Ó|üŒ>± $qï|ü&ÉT ‘·è|æÔ ø£*–+~.
dü+^‘·+ H˚sT¡ Ãø=ì >=|üŒyêfi¯flsTTq s¡$X¯+ø£sY e+{Ï ø£fi≤ø±s¡T\T ‘=*s√E˝À¢H˚
s√EøÏ 14, 15 >∑+≥\T kÕ<Ûäq #˚ùdyês¡ì ‘Ó*ùdÔ á s√E˝À¢ düs¡<ëø=B› dü+^‘·+
H˚sT¡ Ãø√<ä\∫q yêfi¯fløÏ >∑T+&ÓC≤]b˛e#·TÃ! m+<äTø£+fÒ, n˝≤{Ï yês¡+‘ê #·<Tä e⁄‘√H√,
ñ<√´>∑, ≈£î≥T+ã u≤<Ûä´‘·\‘√H√ ˇø£e+ø£ dü‘·eT‘·+ ne⁄‘·Tqïyêπs. dü+^‘·+
H˚s¡TÃø√e&É+˝À ø=ìï yÓTfi¯ó≈£îe\T ‘Ó\TdüTø=+fÒ n~ n+‘· nkÕ<Ûä´+ ø±ø£b˛e#·TÃ.
yÓTT<ä≥>± eTq+ @ s¡ø£yÓTÆq dü+^‘·+ H˚s¡TÃø=+≥THêïyÓ÷ <ëìï >∑T]+∫q
ne>±Vü≤q ñ+&Ü*. Ç~ ˇø£ÿkÕ]>± »]π>~ ø±<äT. düs¡∞ dü«sê\T H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï
<äX¯˝ÀH˚ ù|s¡T yÓ÷dæq ø£fi≤ø±s¡T\ dü+^‘·+ m˝≤ ñ+≥T+<√ $ì ‘Ó\TdüT≈£î+≥÷
ñ+&Ü*. C≤„|üø£X¯øÏÔ ñ+&Ü*. H˚]Ãq Á|ürB ø£+sƒ¡düú+ ø±yê*. nuÛ≤´dü+ sêø£ådükÕ<Ûä
q˝≤>± ñ+&Ü*. kÕ<Ûäq #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT @ nuÛ≤´dü+ e\¢ @|òü*‘·+ ø£\T>∑T‘·T+<√
#·÷#êj·T>±HÓ’Hê ‘Ó*j·÷*. >±Á‘·+ H˚s¡TÃø√ì yês¡T ≈£÷&Ü $~Û>± ‘êeTT yêsTT+#·
uÀ‘·Tqï~ bÕ&ç#·÷#·Tø√yê*. á bÕ&É&É+ m+‘· eTTKýÓ÷ #ê˝≤eT+~øÏ ‘Ó*j·T<äT.
dü«s¡C≤„q+˝Òì yê]øÏ n~ nuÒ“ neø±X¯+, bÕ&ÉTø√e&É+e\¢ ô|s¡T>∑T‘·T+~. (dü«s¡C≤„q+
n+fÒ $qï dü+^‘êìøÏ dü«sê\T #Óô|Œj·T´>∑\>∑&+É . ñ|üj÷Ó –düTqÔ ï |ü<ë\≈£î ôdŒ*¢+>∑T
‘Ó*j·Tì yêfi¯ófl ≈£÷&Ü Ç+^¢wüß e÷{≤¢&çq≥Tº, dü«sê\T ‘Ó*j·Tì yêfi¯ófl≈£÷&Ü #·ø£ÿ>±
bÕ&É>∑\s¡T. dü«s¡C≤„q+ ˝Ò≈£î+&Ü XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ H˚s¡TÃø√e&É+ nkÕ<Ûä´+. ô|<ä› dæ˙
>±j·T≈£î˝À¢ øÏXÀsY≈î£ e÷sY e+{Ï ø=+<äsT¡ dü«s¡C≤„q+ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ bÕ&É>*∑ >±s¡T. Ç{°e\
>±j·T≈£î˝À¢ Ç≥Te+{Ï yês¡T eT]+‘·>± ñHêïπsyÓ÷!)
bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ÁX¯ó‹, \j·T ‘·|ü⁄Œ‘·THêïjÓ÷ ˝Ò<√ ‘Ó\TdüTø√yê*. yêsTT+#˚
yês¡T ≈£÷&Ü bÕ<ëìï \j·Tã<äΔ+>± ø£~*+∫ ‘êfi¯+ y˚düTø√yê*. Ç~ dü+^‘· bÕsƒê\
‘=*<äX\¯ ˝ÀH˚ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±yê*. H˚sT¡ Ãø=qï<ä+‘ê nqTø£D å eT÷ eTqq+ #˚dTü ≈£î+≥÷
ñ+&Ü*. n‹>± nì|æ+#·e#·TÃ>±ì kÕïq+ #˚düTÔqï|ü⁄Œ&É÷, ãdüT‡ ø√dü+ y˚∫
ñqï|ü⁄Œ&É÷ ≈£÷&Ü Ç~ »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+&Ü*. nuÛ≤´dü+ #˚düTÔqï|ü⁄Œ&ÉT sêdæô|≥Tº≈£îqï
H√≥T‡ #·÷düTø√≈£î+&Ü π≈e\+ C≤„|üø£X¯øÏÔ MT<˚ n<Ûës¡|ü&Ü*. dü+^‘·+ nuÛ≤´dü+
#Ój·T´&ÜìøÏ ≈£÷s¡TÃH˚ eTT+<äT, s√»+‘ê eTqq+ #˚düT≈£îqï bÕsƒ¡+ n|ü⁄Œ&ÉT >∑Ts¡TÔ≈£î
sêyê*. Bìe\¢ #ê˝≤ düeTj·T+ $T>∑T\T‘·T+~.
eTq dü+^‘·+ n+‘ê sê>±\eTj·T+. sê>±\ eTTK´ \ø£åD+ n+<äT˝À
|ü&˚dü«sê\÷, |ü&Éì dü«sê\÷qT. eTq+ dü|üÔdü«sê\+{≤+, ø±ì ìC≤ìøÏ 12
(ø£sêí≥ø£+˝À 16), eTq ÁX¯ó‘·T\ ˝…ø£ÿq 22 ñ+{≤sTT. dü]>∑eT|ü<äì˝Àdü, |ü ‘·|üŒ
‘·øÏÿqe˙ï ¬s+&˚dæ ñ+{≤sTT. M{Ïì >∑T]Ô+#·{≤ìøÏ düT\TyÓ’q |ü<äΔ‹ Vü‰s√àìj·TyÓ÷,
m\Åø±ºìø˘ ø°uÀs¡T¶ rdüTø=ì yêsTT+#·&Éy˚T! á dü«sê\qT s¡ø£s¡ø±\T>± ñ|üjÓ÷–+∫
nH˚ø£ sê>±\T yêsTT+#·e#·TÃ. (ìC≤ìøÏ sê>±ìï ìs¡sí TT+#·&ÜìøÏ dü«sê\T ø=+‘·es¡≈π
ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. ˇπ≈ dü«sê\T ø£*–q y˚s¡Ty˚s¡T sê>±\THêïsTT ñ<ëVü≤s¡D≈£î
ø£sêí≥ø£+˝Àì Äs¡_,Û <˚e>±+<Ûë]. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À e÷sê«, k˛Væ≤˙, |üPsê´. sê>±\≈£î
Ç‘·s¡ dü«uÛ≤yê\T ≈£÷&Ü ñ+{≤sTT. n$ $ìøÏ&ç MT<ë, nuÛ≤´dü+ e˝≤¢ ‘Ó\TkÕÔsTT.)
sê>±\qT >∑Ts¡T|Ô ≥ü {º ≤ìøÏ düT\TyÓq’ |ü<‹Δä dæìe÷ bÕ≥\T. XÊÁd”j
Ô T· dü+^‘·+˝À
ñ|üjÓ÷–+#˚ #ê˝≤ sê>±\T dæìe÷ bÕ≥˝À¢ yê&Éã&Ü¶sTT. dü+^‘·+ H˚s¡TÃø=H˚yês¡T
yê{Ï C≤_‘ê\qT ‘·j·÷s¡T#˚dæ ñ+#·Tø√yê*. sê>±ìï >∑Ts¡TÔ|ü{≤º\+fÒ es¡MD≤
eTè<äTbÕD°..˝Àq÷, qq÷bÕ*+|ü.. ˝Àq÷, ˝≤Væ≤]˝≤Væ≤] ˝Àq÷, ‘Ó\TdüTø=qy˚ j·TTe‹
nH˚ bÕ≥˝Àq÷ ñqï yÓ÷Vü≤qsê>∑|ü⁄ \ø£åD≤\qTb˛˝≤Ã*. bÕ&ÉT≈£î+≥÷ ñ+fÒ,
M≥ìï{Ï˝Àq÷ ñqï~ ˇπ≈ sê>∑|⁄ü dü«uÛ≤e+ nì ‘Ó\TdüT+Ô ~. n˝≤π>, yê‘ê|æ >∑D|ü‹+
ø°s¡Ôq Vü≤+dü<Ûä«ì sê>∑eTì ‘Ó*dæq yê]øÏ XÊ+‹ìyêdü+ dæìe÷bÕ≥ Áo s¡|òüTTsê+
»j·Ts¡|òüTTsê+ n<˚ sê>∑eTì ‘Ó*j·Tø£b˛e#·TÃ.
dü+^‘·+ H˚s¡TÃø=H˚yê]øÏ ñ‘ê‡Vü≤+ ñ+&Ü*. ìsêX¯ |üìøÏsê<äT. $T‹MT]q
Ä‘·à$XÊ«dü+ ≈£÷&Ü eT+∫~ ø±<äT. ‘êeTT H˚s¡TÃø=+≥Tqï dü+^‘êìø°, ø£#˚ÃØ˝À¢
$ì|æ+#˚ dü+^‘êìø° >∑\ dü+ã+<Ûë˙ï, ‘˚&Üq÷ ≈£÷&Ü $<ë´s¡TΔ\T nqTø£åDeT÷
>∑eTìdü÷Ô ñ+&Ü*. }fiÀfl »]π> Á|ür dü+^‘· ø£#˚ÃØø° yÓ[fl, $ì H˚s¡TÃø√>∑*–q~
H˚sT¡ Ã≈£î+≥÷ ñ+&Ü*. Á|ür <ëìø° e÷cÕºsT¡ MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ‘ç ˚ ˝≤uÛ+Ñ ˝Ò<Tä . m≥Te+{Ï
dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îHêï, $T>∑‘ê s¡ø±\ dü+^‘·+ bÕ&É&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#ê*. $T$TÁø°
144 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
#ê˝≤eTTK´+. X¯+ø£sêuÛsÑ D¡ + dæìe÷˝À #Ó|Œæ q≥Tº eTqøÏ &çk˛ÿ dü+^‘·+ q#·Ãø£b˛sTTHê
eTq XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·|ü⁄ |ü⁄Hê~ >∑{Ïº>± ñ+fÒ eTq+ Ä dü+^‘êìï nqTø£]+#·>∑\+.
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£îqïyês¡T ≈£÷&Ü dæìe÷ bÕ≥*ï j·T<Ûë‘·<Ûä+>± bÕ&É
Á|üjT· ‹ï+#ê*. n+<äT˝À n|ü#ês¡+ @MT ñ+&É<Tä dü]ø£<ë, n~ eTq X¯øìÔÏ ô|+#·T‘·T+~
≈£÷&Ü! uÛ≤yêìøÏ dü+ã+~Û+∫q e÷&ÉT´˝ÒwüHé, |ü<ë\qT uÛ≤ej·TTø£Ô+>± ñ#·Ã]+#·&É+
\*‘· dü+^‘·+˝À #ê˝≤ eTTK´+. á uÛ≤e⁄ø£‘· XÊÁd”j Ô T· dü+^‘êìøÏ ≈£÷&Ü nedüsy¡ T˚ !
dü+^‘·+ $H˚yê]øÏ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\T, ø£sêí≥ø£+ yê{Ïø£Hêï ÁXÊe´+>±
ñ+{≤j·Tì nì|æ+#·e#·TÃ. <äøÏåD≤~ dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ≈£÷&Ü Væ≤+<äTkÕÔ˙ sê>±\
yê&Éø£y˚T ôV≤#·TÃ. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ @<Ó’Hê <ëìøÏ eTTK´ \ø£åD+ |ü≥Tº nì ‘Ó\Tdü÷Ô
ñ+≥T+~. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ $qï|ü⁄Œ&ÉT #ê˝≤eT+~øÏ yÓTT<ä{À¢ $eTTK‘· ø£\>∑&ÜìøÏ
ø±s¡D+ Ç<˚! m{§NÃ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±\qT Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü≥Tº˝Ò≈£î+&Ü bÕ&çHê
yê{Ï sê>∑ \ø£Då + <Óã“‹qï≥Tº nì|æ+#·<Tä . ø±˙ ‘√&ç, uÛs’… $¡ e+{Ï ø£sêí≥ø£ sê>±\qT
|ü≥Tº ˝Ò≈î£ +&Ü bÕ&ç yÓT|æŒ+#·≥+ ø£w+ºü . |òTü +≥kÕ\ e÷Á‘·+ ø£sT¡ DÁo |ü<ë´\T ø=ìï{Ïì
eTTU≤], s¡+»ì e+{Ï ø£sêí≥ø£ XÊÁd”Ôj·T sê>±\˝À n<äT“¤‘·+>± bÕ&ç s¡øÏÔ ø£{Ïº+#ê&ÉT.
yê{Ï sê>∑ uÛ≤e+ ‘˚*ø£ ne«˝Ò<äT. yÓT˝§&û @e÷Á‘·+ ‘·>∑Z˝Ò<äT. ø£fi≤ø±s¡T&ÉT
Á|ü‹uÛ≤e+‘·T&Ó’‘˚, XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À mH√ï eT+∫ Á|üÁøÏj·T\T kÕ~Û+#·>∑\&Éq&ÜìøÏ
Ç~ #ê˝≤ eTTK´ ñ<ëVü≤s¡D.
ˇø£ kÕúsTTøÏ m~–q $<ë´s¡T\Δ T Áù|ø£≈å î£ \ düeTø£+å ˝À bÕ&É&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ï+#ê*.
‘Ó*dæq yê]øÏ bÕ&ç $ì|æùdÔ eT+∫ $eTs¡Ù \_Û+#˚ neø±X¯+ ñ+≥T+~. XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·+ H˚sT¡ Ã≈£îqï yê]øÏ \*‘· dü+^‘·+ |ü≥¢ @e–+|ü⁄ |üìøÏsê<äT. \*‘· dü+^‘·+˝À
ñqï yÓT˝§&û >∑T]+∫q ne>±Vü≤q XÊÁd”Ôj·T dü+^‘· $<ë´s¡TΔ\≈£î #ê˝≤ nedüs¡+.
˝Òøb£ ˛‘˚ yê] dü+^‘·+ s¡TãT“&ÉT |ü<‹Δä ˝À kÕ>∑T‘·T+~. ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+ H˚sT¡ Ãø=H˚yês¡T,
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ yê]˝≤>± eTH√<Ûäs¡à dü+^‘·+ nuÛ≤´dü+ #Ój·÷´*. kı+‘·+>± dü«s¡ø£\Œq
#Ój·T´>∑*– ñ+&Ü*. ˝Òø£b˛‘˚, yê] ÁøÏj·÷‘·àø£‘· m<ä>∑≈£î+&Ü ñ+&˚ neø±X¯+
ñ+~.
p˝…’ 2000
2. sê>±\÷ dü«sê\÷
‘Ó*dæq yêfi¯ófl meπs~ bÕ&çHê, yêsTT<ä´+ô|’ yêsTT+∫Hê Ç~ |òü˝≤Hê sê>∑+
nì #Óù|Œdü÷Ô ñ+{≤s¡T. ‘Ó*j·Tì yêfi¯fløÏ Ç<ä+‘ê @<√ #Ûê<ädüÔ+ nì|ædüTÔ+~. ndü\T
eTqyêfi¯fløÏ Á|ü‹<ë˙ï ø±¢dôæ |’ò #˚ùd n\yê≥T+~. $T>∑‘ê $wüj÷· ˝À¢ n~ |üìø=düT+Ô <√
˝Ò<√ ø±ì, dü+^‘·+˝À e÷Á‘·+ á >∑T]Ô+|ü⁄ ‘·|üŒìdü].
ndü\T sê>∑+ n+fÒ @$T{Ï? Á|üU≤´‘· dæ‘êsY $<ë«+düT&ÉT s¡$X¯+ø£sY #Ó|Œæ q≥Tº,
sê>∑+ n+fÒ @$T{À #Ó|üŒ&É+ø£Hêï, @~ sê>∑+ ø±<√ #Ó|üŒ&É+ düT\uÛÑ+. sê>∑+ nH˚~
π≈e\+ dü«sê\ düeTT<ëj·T+ ø±<äT. π≈e\+ ˇø£ ≥÷´H√, u≤D°jÓ÷ ø±<äT. ø±˙
sê>∑+˝À ne˙ï ñ+{≤sTT. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+˝À eTqdüTqT s¡+>∑T‘√ ì+ù|<ëìï
sê>∑+ nHê\ì n+{≤s¡T. Á|üU≤´‘· dü+^‘·ø±s¡T&É÷, Á|üjÓ÷ø±Ô &Ü.u≤˝≤+Á‘·|ü⁄
s¡»˙ø±+‘·sêe⁄>±]ì MTs¡T sêdæq bÕ≥\≈£î u≤D° m˝≤ ø£&É‘ês¡T? nì n&ç–‘˚
bÕ≥˝Àì uÛ≤e+ Hê eTqdüT≈£î yÓ\y¢ d˚ Tü +Ô ~ nHêïs¡T. ‘·q uÛ≤yê\qT ˇø£ yêπ>j
Z T· ø±s¡T&ÉT
Ç+‘·ø£+fÒ u≤>± m˝≤ #Ó|üŒ>∑\&ÉT?
ndü\T sê>±\H˚$ m˝≤, m|ü⁄Œ&ÉT e#êÃsTT? dü«sê\+fÒ @$T{Ï? M{Ïì >∑T]+∫
ô|<ä› ô|<ä› $<ë«+düT\÷, |ü+&ç‘·T\÷ #ê˝≤ |ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæ yê´kÕ\T sêkÕs¡T.
Á|ü»\T bÕ&ÉTø=H˚ bÕ≥˝Ò, sê>±\≈£î eT÷\+. yê] uÛ≤yê˝Ò, sê>±ìøÏ Ä<Ûës¡+. yê]øÏ
dü«sê\+fÒ @$T{ÀqH˚ ne>±Vü≤q ñ+&Éø£b˛e#·TÃ. BH˚ï eTqyêfi¯ófl <˚• (C≤q|ü<ä)
dü+^‘·+ nHêïs¡T. dü+^‘·+ Áø£eTã<äΔ+ nj˚T´ <äX¯˝À, |ü+&ç‘·T\T yê{Ïì XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·+˝À uÛ≤>±\T>± d”«ø£]+#·ø£ ‘·|Œü ˝Ò<Tä . Çø£b˛‘˚, eTq<˚XÊìøÏ kÕeT>±q+ e+{Ï
y˚<ä kÕ+Á|ü<ëj·T+ ñ+~ ø±ã{Ïº, @ X¯u≤›ìï @ kÕúsTT˝À ñ#·Ã]+#ê˝À ìπs›•+#·&É+
nedüs¡yÓTÆ+~. y˚<ä|üsƒ¡q+˝À, yÓTT<ä{À¢ eT÷&ÉT dü«sê\THêï, ‘·s¡yê‘· Ç‘·s¡ dü«sê\
@sêŒ≥T »]– ñ+≥T+<äì }Væ≤+#·e#·TÃ! Ç≥Te+{Ï <Û√s¡DÏ˝À, ìs¡T›wüº‘·≈£î m≈£îÿe
neø±X¯+ ñ+≥T+~. n+<äT#˚‘· eTq XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À, C≤q|ü<ä <Û√s¡DÏ ø£Hêï,
á |ü+&ç‘· \ø£åD+ ã\|ü&É&É+˝À ÄX¯Ãs¡´+ ˝Ò<äT. bÕXÊÃ‘·´|ü⁄ dü+^‘·+ ≈£÷&Ü,
ø=+‘·es¡≈£î eT<Ûä´j·TT>∑|ü⁄ #·]Ã\˝À, ãè+<ä>±Hê˝À¢ |ü]D‹ #Ó+~q|üŒ{Ïø°, ‘·s¡yê‘·
ø£+b˛»s¡T¢ ø=ìï düeTø±©q Ç‹eè‘êÔ\qT d”«ø£]+∫ s¡#·q\T #˚kÕs¡T (ñ<ëVü≤s¡D≈£î
u…<∏√yÓHé eT÷&√ dæ+|òü˙, HÓb˛*j·THé Á|üuÛ≤e+‘√ s¡∫+#ê&ÉT≥!). eTqyêfi¯ófl
e÷Á‘·+ |ü⁄sêD≤\ MT<˚ Ä<Ûës¡|ü&Ü¶s¡T. <äøÏåD≤~˝À sêeTuÛÑøÏÔ Á|ü<Ûëq+ø±>±,
ñ‘·Ôsê~˝À sê<Ûëø£èwüßí\ Á|üdüøÏÔ m≈£îÿe. áHê{Ï ø£+b˛»s¡T¢ ≈£÷&Ü Ç<˚ |ü<äΔ‹
ne\+_düTÔHêïs¡T.
146 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
eTq<˚X¯+˝À ì‘·´J$‘·+˝Àì Á|ü‹ |òüT{≤ºìø° dü+ã+~Û+∫q dü+^‘·+ @<√
ˇø£{Ï ñ+≥÷H˚ ñ+≥T+~. ô|[flbÕ≥\÷, ˝≤*bÕ≥˝Ò ø±<äT, Ç+{Ï+{≤ »]π> |üP»\÷
e¬>s’ ê\e\¢ s¡øs£ ø¡ ±\ dü+^‘·+ ì‘·éT÷ eTq #Óe⁄\ |ü&TÉ ‘·÷H˚ ñ+≥T+~. n+<äTø£ì
dü+^‘·+ CÀ*øÏb˛≈£î+&Ü, @ dæìe÷˝À¢H√ $qã&˚ H˚|<ü ´ä∏ dü+^‘·+ e÷Á‘·yT˚ $qïyê]øÏ
≈£÷&Ü, ù|s¡T¢ ‘Ó*j·Tø£b˛sTTHê @ sê>∑+ m≥Te+{Ï eT÷&éqT dü÷∫düT+Ô <√ #·÷#êj·T>±
‘Ó\Tdü÷Ô ñ+≥T+~. Á|üdüTÔ‘·|ü⁄ <Û√s¡DÏì ã{Ïº#·÷ùdÔ ø£sêí≥ø£dü+^‘·+ <˚yê\j·÷\˝À
ô|]–+<ä˙, ñ‘·Ôsê~ dü+^‘·+ sê#· <äsê“s¡T˝À¢ m~–q<ä˙ ‘Ó*dæ b˛‘·T+~. |üP»\÷,
ø£s¡àø±+&É\÷ eTqø£+fÒ m≈£îÿe>± »]ù| ‘·$Tfi¯ó\≈£î XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+‘√ m≈£îÿe
|ü]#·j·T+ ñ+&É&É+˝À ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<äT (‘·$Tfi¯ó\+<äs¡÷ dü+^‘· C≤„qT\T nqT≈£îH˚
‘Ó\T>∑Tyê]øÏ, n~ ‘·$Tfi¯ Áu≤Vü≤àDT\π≈ m≈£îÿe>± e]ÔdüTÔ+<äì #Ó|üŒ&É+ nedüs¡+).
Çø£ dü«sê\ dü+>∑‹. dü|üÔ dü«sê\ dü+K´ ìC≤ìøÏ 12. dü, |ü\T ‘·|üŒ ], >∑,
eT, <Ûä, ì\T ¬s+&˚dæ ñ+{≤sTT. M{Ï˝À yÓTT<ä{Ï~ ø√eT\+, ¬s+&√~ rÁe+. á
s√E˝À¢ Vü‰s√àìj·T+\÷, m\Åø±ºìø˘ uÀs¡T¶\÷ Á|ü‹yê]ø° n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT.
bÕ≥ H˚s¡TÃø√{≤ìø°, dü«s¡kÕúHê\T >∑Ts¡TÔ|ü≥º{≤ìø° Ç$ m+‘√ ñ|üø£]düTÔHêïsTT (á
e÷≥ &Ü. $wüßíuÛ§≥¢ \ø£Îqï $e]düTÔqï sê>±\ \ø£åD≤\qT ‘Ó\TdüTø√{≤ìøÏ, Äj·Tq
ñ<äVü≤]düTÔqï dæìe÷ bÕ≥\÷, yê{Ï dü«sê\÷ u≤>± |üìø=kÕÔsTT). ø±ì Ç≥Te+{Ï
yêsTT<ë´˝À¢ yÓdüºsYï dü+^‘·+˝À ñqï 12 dü«sê˝Ò ñ+{≤sTT. ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢ ‘·|üŒ
#ê˝≤eT≥T≈£î M{Ï‘√ |üì »]–b˛‘·T+~. Væ≤+<äTkÕÔ˙, ø£sêí≥ø£ dü+^‘ê˝À¢ e÷Á‘·+
Ç$ #ê\e⁄. m+<äTø£+fÒ, ø=ìï sê>±\T á #·Á≥+˝À dü]>±Z ÇeT&Ée⁄. ñ<ëVü≤s¡D>±
ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝Àì Äs¡_Û (kÕ~Û+#ÓH˚), <˚e>±+<Ûë] (ø°ås¡kÕ>∑s¡X¯j·THê) sê>±\qT
rdüTø√e#·TÃ. á s¬ +&ÉT sê>±\ Äs√Vü≤D≤ (dü]>∑eT|ü<däÛ )ü , nes√Vü≤D≤ (düì<Û|ä eü T>∑]dü)
ˇø£fÒ nsTTHê, |ü\ø£&É+˝À ‘˚&Ü ñ+≥T+~. <˚e>±+<Ûë]˝≤ ø±≈£î+&Ü, Äs¡_Û˝À
ìcÕ<ä+ wü&É®e÷ìø°, >±+<Ûës¡+ eT<Ûäé÷ìø° n‹<ä>∑Zs¡>± ñ+{≤sTT. Ç~ bÕ≥ $+fÒ
ø±ì ‘Ó*j·T<äT. π≈e\+ |ü⁄düÔø£+˝À #·÷dæ ø°uÀs¡T¶ MT<ä yêsTT+#·uÀ‘˚ á ‘˚&Ü
$ì|æ+#·<äT. n˝≤π>, Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ <äsê“Øø±q&É˝À (•eX¯+ø£Ø) >±+<Ûës¡+ ]wüuÛ≤ìøÏ
<ä>∑Zs¡>±q÷, uÛ≤π>X¯«] (˙ø√düyÓTH˚ J$+#·Tq~) Äs√Vü≤D˝À >±+<Ûës¡+ eT<Ûäé÷ìø°
<ä>sZ∑ >¡ ± ñ+{≤sTT (m{§NÃ XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+˝À $ì|æ+∫q+‘· düŒwü+º >± á \ø£Då ≤\T
ô|’q #Ó|æŒq dæìe÷ bÕ≥˝À¢ $q|ü&Ée⁄). Ç˝≤{Ï ñ<ëVü≤s¡D\T #ê˝≤ ñHêïsTT. á
ø±s¡D≤\ e\¢ $. _. ≈π düÿsY eT+Á‹>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT, sπ &çj÷Ó ˝À Vü‰s√àìj·T+ ñ|üj÷Ó >±ìï
ìùw~Û+#ês¡T.
sê>±\T uÛ≤wü nsTT‘˚ dü«sê\÷, ‘·øÿÏ q ìã+<Ûqä \T yê´ø£sD¡ + e+{Ï$. M{Ï˝À
eTTKýÓTqÆ ~ sê>∑|⁄ü Äs√Vü≤D, nes√Vü≤D˝À¢ ˝Òì n|üd«ü sê\T |ü&≈É ÷£ &É<Hä ˚ ìã+<Ûqä .
uÛ≤wü |ü⁄{≤ºø£H˚ yê´ø£s¡D+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. eTqyêfi¯fl sê>±\ ø±¢dæ|òæπ≈wüHé |ü<äΔ‹˝À »qø£
sê>±\H˚ $+{≤sTT.n+fÒ ‘·øÿÏ qe˙ï M{ÏøÏ |ü⁄{Ïqº »q´sê>±\qïe÷≥. »qø£ sê>±\qT
y˚Tfi¯øs£ \Ô¡ ì ≈£÷&Ü n+{≤s¡T. sê>∑+ nH˚<ëìøÏ ø£˙dü+ 5 dü«sê\T+&Ü\ì XÊg+ #Ó|⁄ü ‘·T+~
(Á|üU≤´‘· dü+^‘· $<ë«+düT&ÉT u≤\eTTs¡∞ø£èwüí e÷Á‘·+ 4 ˝Òø£ 3 dü«sê\‘√ ≈£÷&Ü
sê>±\qT $»j·Te+‘·+>± düèwæº+#ês¡T). Ç$ yÓTT‘·Ô+ dü«sê\˝À @yÓ’Hê ø±e#·TÃ, @
es¡dü˝ÀHÓ’Hê ñ+&Ée#·TÃ. Äs√Vü≤D˝À ñqï dü«sê˝Ò nes√Vü≤D˝À ñ+&Ü\ì˝Ò<äT.
y˚Tfi¯ø£s¡Ô sê>±\T e÷Á‘·+ eÁø£>∑‹ ˝Ò≈£î+&Ü kÕ|ò”>± dü]>∑eT|ü<Ûäì dü«sê\˙ï ø£*–,
Äs√Vü≤D, nes√Vü≤D˝À¢ ˇπ≈ dü«sê\‘√ ñ+{≤sTT. ø£sêí≥ø£ ‘√&ç (dü+|üPs¡í sêe÷j·TD+
dæìe÷˝À yÓ&É˝…qT ø√<ä+&ÉbÕDÏ), uÛ…’s¡$ ($]uÀDÏ es¡í+) e+{Ï sê>±\T ô|’q#Ó|æŒq
12 dü«sê˝À¢ ÇeT&Ée⁄. Hê≥ (»>∑<ëq+<äø±s¡ø±) e+{Ï Á|üdæ<äΔ sê>±\T ≈£÷&Ü
Ç≥Te+{Ïy˚! ø=ìï sê>±\≈£î düŒwüºyÓTÆq C≤q|ü<ä \ø£åD≤\T+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î,
|ü⁄Hêï>∑esê[ (ø£qø£XË’\ $Vü‰]D°) nH˚ sê>∑+ $+fÒ bÕeTT\yêfi¯fl Hê>∑dü«s¡+
düTŒ¤]düT+Ô ~.m|üŒ{ÏqT+#√ Á|ü#ês¡+˝À ñqï Ç≥Te+{Ï sê>±\≈£î 12 dü«sê\ ø±+_H˚wHü √Ô
@s¡Œ&çq »qø£sê>±\T dü]b˛e⁄. n+<äTø£ì, M≥ìï{Ïø° ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À 16 dü«sê\T
@sêŒ≥T#˚dæ $yê~ y˚Tfi¯ø£s¡Ô\T düèwæº+#ês¡T. 12 dü«sê\‘√ 32 y˚Tfi¯ø£s¡Ô˝Ò ñ+{≤sTT.
ø±ì, 16 dü«sê\‘√ 72 y˚Tfi¯ø£s¡Ô\T ekÕÔsTT. M{Ï‘√ nìï sê>±\≈£÷ »qq kÂø£s¡´+
@s¡Œ&ç+~.
dü«sê\T ˇø£fÒ nsTTHê, \ø£åD≤˝À¢ ‘˚&Ü\Tqï sê>±\T Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À
ø=ìï ñHêïsTT. ø£sêí≥ø£ Vü≤+kÕq+~ì b˛*q Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>∑+ k˛Væ≤˙ (Vü‰sTT
Vü‰sTT>± ÄeTì kÕπ>), e÷sê« (bÕj·T*j·÷ u≤eØ u≤CÒ nH˚ \‘êbÕ≥), |üPsê´
(BìøÏ bÕ|ü⁄´\sY ñ<ëVü≤s¡D\T ø£ì|æ+#·e⁄) ˇπ≈ dü«sê\qT ø£*–q $_ÛqïyÓTqÆ sê>±\T.
k˛Væ≤˙ ñ‘·sÔ ê+>∑ Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~. n+fÒ, sê>∑ dü+#ês¡+ ô|’ wü&e®É T+ <ä>sπZ∑ »s¡T>∑T‘·T+~.
|üPsê´˝À Ç+<äT≈£î _Ûqï+>± eT+Á<äkÕúsTT˝À m≈£îÿe>± dü+#ês¡+ #Ój·÷´*. n+‘˚
‘˚&Ü! eT+Á<ä+>±, >∑+;Ûs¡+>± $qã&˚ <äsê“Øø±q&ÉqT b˛*q n&ÜHê (s¡aqø˘ s¡aqø˘
bÕj·T˝Ÿ u≤CÒ) sê>∑+ ñ‘·Ôsê+>∑ Á|ü<Ûëq+. X¯+ø£sêuÛÑs¡D+ dæìe÷˝Àì f…Æ{Ï˝Ÿ kÕ+>¥
Ä sê>±ìøÏ Hê´j·T+ #˚≈£÷s¡Ã˝Ò<äT (á f…Æ{Ï˝Ÿ kÕ+>¥˝À X¯+ø£sêuÛÑs¡D+ sê>∑\ø£åD+
m+‘·Tqï<äqï $wüj·T+ dü+^‘·E„\≈£î ‘Ó\TdüT!) ø±+uÛÀõ˝≤ ô|’kÕúsTT˝À ì\|üe\dæq
sê>∑+ ø±<ä~. eTq XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À $q&ÜìøÏ u≤e⁄+&É&É+ ˇø£ÿfÒ |üs¡e÷e~Û
ø±<äT! sê>∑|ü⁄ |ü]X¯ó<äΔ‘· #Ó&É≈£î+&Ü #·÷düTø√e&É+ eT]+‘· eTTK´+.
dü+Á|ü<ëj·T+, |ü\T≈£îã&ç (Á|üjÓ÷>±\) <äècÕº´, Á|ürsê>±ìø° ˇø£ dü«uÛ≤e+
ñ+≥T+~. dü+^‘·ø±s¡T&çøÏ @<√ ˇø£ sê>∑+ ‘Ó*ùdÔ #ê\<äT. <ëìï b˛*q Çs¡T>∑T
148 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
bıs¡T>∑T sê>±\T ≈£÷&Ü ‘Ó*j·÷*. Ç‘·s¡ sê>±\‘√ dü+ø£s+¡ »s¡>≈∑ ÷£ &É<Tä . b˛*ø£\Tqï
nH˚ø£ sê>±\˝À ˇø£<ëìï rdüTø=ì Ä˝≤|üq #Ój·T´&É+ ø£‹Ô MT<ä kÕeTT e+{Ï~.
n˝≤>∑ì n˙ï |ü&çø£≥Tº sêfi¯ófly˚dæ bÕ&çHê yÓT#·Ãs¡T. ø=ìï *ãØºdt rdüTø√yê*. n<˚
ÁøÏj˚T{Ï${° ø£<ë! ø±ì Ç~ m+‘·es¡≈£î nqTeT‹+#·e#·TÃ? <ëìï b˛*q eTs√
sê>∑+˝≤ nì|æ+#·q+‘· es¡≈£î |òüs¡yê˝Ò<äT.
sê>±\qT >∑Ts¡TÔ|ü≥º&É+ H˚s¡TÃø√yê\+fÒ, eTT+<äT>± yê{Ï dü«s¡÷bÕìï
dü÷ú\+>±HÓ’Hê ‘Ó\TdüTø√yê*. eTqTwüß˝À¢ q\¢yêfi¯flø°, ‘Ó\¢yêfi¯flø°, |üdüT|ü⁄|ü#·Ã yêfi¯flø°
ø=≥ºe#˚Ã≥Tº ø£qã&˚ ‘˚&Ü\TqïfÒº, sê>±˝À¢q÷ ñHêïsTT. eTT+<äT á s¡+>∑T\ ‘˚&Ü\T
‘Ó*ùdÔ, Ä ‘·s¡yê‘· |üdüT|ü⁄|ü#·Ãì sê>±˝À¢ #Ó’Hêyê]ø°, »bÕHé, ø=]j·÷ yê]ø°
ñqï ‘˚&Ü\T |üdæø£≥ºe#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯≈£÷, nuÛÒ]ø° ñqï ‘˚&Ü
nuÛÒ]ø°, Ks¡Vü≤s¡Á|æj·T≈£÷ eT<Ûä´qT+&˚ ‘˚&Üø£+fÒ m≈£îÿe. ø√eT\ ]wüuÛÑ+, <ÛÓ’e‘·+
ñqï sê>±\T ø±düÔ ~>∑T\T>± nì|ækÕÔsTT. rÁe ]wüuÛÑ+, <ÛÓ’e‘ê\‘√ ø√eT\>±+<Ûës¡,
ìcÕ<ë\Tqï sê>±\T eT<ÛTä s¡+>± ñ+{≤sTT. á dü+<äs“¡ +¤ ˝À, sê>±\qT >∑Ts¡T|Ô ≥ü &º ÜìøÏ
dæìe÷ bÕ≥\qT Ä<Ûës¡+>± #˚düTø√e&É+ #ê˝≤ düT\TyÓ’q |üì. <˚e<ëdüT dæìe÷˝À
ªn+<ë\ Äq+<ä+μ |üVü‰&ç sê>±ì<Ó’‘˚, ªø£\sTT<ä˙ ì»$T<ä˙μ˝Àì $cÕ<ä+
e≈£îfi≤uÛÑs¡D+ sê>±ì~. #·Áø£yêø£+ n+fÒ @<√ ô|<ä›ù|s¡T˝≤ ñ+≥T+~ ø±ì,
ô|[fl#˚dæ#·÷&ÉT dæìe÷˝À @&ÉTø=+&É\ yê&É nH˚bÕ≥ n<˚ sê>∑+ nì ‘Ó*ùdÔ Çã“+~
ñ+&É<äT. n˝≤π> #ês¡Tπ≈• sê>∑+˝À uÛÑ[uÛÑ[ <˚yê (e÷j·÷ãC≤sY), mes√ mes√
(ô|[fl#˚dæ#·÷&ÉT), }πs~ ù|πs~ (sê» eT≈£î≥+), á |ü>∑\TπssTT>± (dæ]dü+|ü<ä\T)
yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\THêïsTT. Bìï ã{Ïº sê>±\ eT÷&éqT ìs¡ísTT+#˚$ n+<äT˝À ñqï
dü«sê˝Òqì ‘Ó\Tk˛Ô+~. á sê>∑+˝À @ dü«sê\THêïjÓ÷ ìsêΔsD¡ nj·÷´ø£, Ä dü«sê\eT<Û´ä
qT+&˚ |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûä+, yê{Ïì ø£*ù| >∑eTø±\÷, sê>∑ dü«s¡÷|ü+˝À eTTKýÓTÆq
n+XÊ\e⁄‘êsTT. bÕ&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ì\|üe\dæq dü«sê\ (yê~, dü+yê~ e¬>s’ ê) ÁbÕeTTK´‘·,
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À ø±düÔ ôV≤#·TÃ. Ç$ ø±ø£, #ê˝≤ sê>±\≈£î Á|ü‘˚´ø£‘· HêbÕ~+#˚
\ø£åD≤\T (|üø£&é) sê>∑ Á|ükÕÔs¡+˝À #·÷|ædü÷Ô ñ+&Ü*. ˇø£ sê>∑+ ‘Ó*j·T&ÉeTH˚~,
ˇø£ e´øÏÔì ‘Ó\TdüT≈£îqïfÒº ñ+≥T+~. $ìøÏ&ç‘√q÷, kÕ<Ûäq‘√q÷ ˇø£ sê>±ìï mìï
ø√D≤\ qT+∫ e]í+#·e#·TÃH√ ns¡ΔeTÚ‘·T+~.
eTq dü+^‘·+ á $<Ûä+>± s√EyêØ Á|ü|ü+#·+ qT+∫ y˚s¡sTT, Áø£eT+>±
m+‘√ |ü]D≤eT+ #Ó+<ä&É+ e\¢, bÕ≥\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Òø£b˛sTTHê, Á|ü‹ sê>±ìøÏ
‘·q<ä+≥÷ ˇø£ dü«uÛ≤e+ @s¡Œ&çb˛sTT+~. n~ ns¡Δ+ #˚düT≈£îqï yêfi¯ófl es¡TÃe˝Ÿ
]j·÷*{° Á|ü|ü+#·+˝À $Vü≤]dü÷Ô Äq+~dü÷Ô ñ+{≤s¡T. u…’≥ ñqïyêfi¯fl≈£î e÷Á‘·+
n<ä+‘ê njÓ÷eTj·T+>± nì|ædüTÔ+~. BìøÏ eTTK´ø±s¡D+ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìøÏ
kÕe÷õø£ düŒèVü≤˝Òø£b˛e&É+! Çyêfi¯ ˇø£ ø£<Û√, ø£$‘·«yÓ÷ sêùdÔ n+<äT˝À #·]Ã+∫q,
#·]Ã+#·ì $wüj·÷\ >∑T]+∫ $eTs¡Ù≈£î\T ≈£î&ç, m&ÉeT\ qT+∫ s¡#·sTT‘·ô|’ $s¡T#·T≈£î
|ü&É‘ês¡T. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À n≥Te+{Ï Çã“+~ ˝Ò<äT.
yÓTT‘·Ô+MT<ä sê>±\≈£î dü«sê\T Á|ü<Ûëqy˚T nsTTHê, sê>±ìøÏ Ç‘·s¡ \ø£åD≤\T
≈£÷&Ü ñ+{≤sTT. ø=ìï dæìe÷ bÕ≥\T sê>±\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çHê, sê>∑\ø£åD≤\˙ï
Á|ü‹ bÕ≥˝Àq÷ ø£q|ü&Ü\qï ìã+<Ûäq ˝Ò<äT. n+<äTø£ì, sê>±\ì >∑Ts¡TÔ|ü≥º&ÜìøÏ
dæìe÷ bÕ≥\T ˇø£ ªªcÕsYº ø£{Ÿμμ>±H˚ uÛ≤$+#ê*.
e÷]Ã 2001
150 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
3. ÁX¯ó‹$T+∫q sê>∑+
ˇø£|⁄ü Œ&ÉT XÊÁd”j
Ô T· dü+^‘·+ ø±ì<ä+‘ê (C≤q|ü<ä dü+^‘·+ ‘·|Œü ) \*‘· dü+^‘·yT˚
nH˚ uÛ≤eq ñ+&˚~. n+<äT˝À uÛ≤e^‘ê\÷, dæìe÷ bÕ≥\÷ n˙ï uÛ≤>∑+>±
ñ+&˚$. áHê&ÉT n˝≤ nq˝ÒeTT. eTq≈£î (nø£ÿsπ ø¢ b£ ˛sTTHê) ì‘·éT÷ $qã&ÉT‘·÷+&˚
dü+^‘·+˝À ˝≤*‘·´+ @e÷Á‘·+ ñ+&É≥+ ˝Ò<äT. >∑‘·+˝À &Ü. u≤˝≤+Á‘·|ü⁄ s¡»˙ø±+‘·
sêe⁄ >±] e+{Ï dü+^‘· Á|üj÷Ó ø£\Ô T sπ &çj÷Ó <ë«sê ‘Ó\T>∑T˝À eT+∫ ø£$‘·\øÏ dü+^‘·+
ø£{Ïº Á|ü»\≈£î $ì|æ+#ês¡T. \*‘· dü+^‘·+ >∑T]+N, ‘·q nqTuÛÑyê\qT >∑T]+N
s¡»˙>±s¡T ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq yê´kÕ\T ≈£÷&Ü sêkÕs¡T. πs&çjÓ÷ dü+^‘·+ »qÁ|æj·T+
ø±ø£eTT+<˚ eTs=ø£e+ø£ dæìe÷ bÕ≥\T kÕe÷q´ Á|ü»\ J$‘ê˝À¢øÏ #=#·TÃ≈£îb˛sTT
»qdü+düÿ è‹˝À ˇø£ eTTK´ uÛ≤>∑yÓTÆb˛j·÷sTT. Ä dü+^‘·+˝À m+‘· yê´bÕs¡<Û√s¡DÏ
ñqï|üŒ{Ïø° dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ñ+&˚ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq dü+^‘·+ eTT+<äT, πs&çjÓ÷ dü+^‘·+
ø=+#Ó+ ˙s¡dü+>±H˚ ñqï≥Tº nì|ædüTÔ+~. Ç+<äT≈£î ø=+‘· ø±s¡D+ dæ˙Ä¬sÿÅkÕº˝À
ñ+&˚ Vü‰s=à˙! M≥ìï{Ïø° <ä÷s¡+>± XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ ÄHê&É÷, áHê&É÷ ≈£÷&Ü
ì*#˚ ñ+~. áHê&ÉT \*‘· ø£fi¯\≈£î ≈£÷&Ü Á|üC≤kÕ«$Tø£ <Û√s¡DÏ n_“+~ ø£qø£,
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ H˚s¡TÃø√<ä\∫q yê]øÏ @ ns¡Ω‘·\÷ ñ+&Éqedüs¡+ ˝Ò<äT. π≈e\+
Ädüø°Ô, z|æø±, eéBÛ ñ+fÒ#ê\T. Äô|’q >∑Ts¡Te⁄ >±]øÏ H˚s¡÷Œ, z|æø± ñ+&Ü*.
áHê&ÉT eTq¬≈H√ï s¡ø±\ dü+^‘·+, mH√ï b˛ø£&É\÷ $ì|ædüTÔHêïsTT. |òüP´»Hé
(fusion) dü+^‘·+ nì ˇø£ø=‘·Ô ù|s¡T $ì|æk˛Ô+~. ìC≤ìøÏ eTq+ s√p $H˚ dü+^‘·+
n+‘ê |òPü ´»Hé nH˚ #ÓbÕŒ*. eTq<˚X|¯ ⁄ü dæìe÷ bÕ≥\˙ï <ë<ë|ü⁄>± XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·|⁄ü
sê>±\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çqy˚! eT]‘˚&Ü mø£ÿ&ÉT+~? XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ sê>±\ eTj·T+.
n+<äT˝À kÕVæ≤‘·´+ ñHêï, ô|<ä›|”≥ sê>±ì<˚. m+<äs√ eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T, »>∑<ëq+<ä
e+{Ï ø°sqÔ¡ ˝À¢ì #·sD¡ ≤\≈£î ‘ê´>∑sêE>±s¡T eTT+<äTdü«s¡+ ø£{,ºÏ ‘·sy¡ ê‘· yê{ÏøÏ dü]b˛j˚T
kÕVæ≤‘·´+ sêkÕ&Éì e÷ Hêqï>±s¡÷, H˚q÷ nqTø=H˚yês¡+. »j·T+‘·ùdq sê>∑+˝À
Äj·Tq sêdæq $q‘êdüT‘· yêVü≤q nH˚ ø°s¡Ôq ≈£÷&Ü ø=ìï dæìe÷ bÕ≥\ |ü<äΔ‹˝À
eTT+<äT ≥÷´Hé ø£{Ïºq≥Tº>± nì|ædüTÔ+~. n+<äT˝À |ü\¢$øÏ dü«sê\T eT>∑kÕ dü>∑e÷
|ü<äkÕ |üeTbÕ eT>∑kÕ düì<ë <ädü>∑eTbÕbÕ nì ñ+fÒ yê{ÏøÏ dü]b˛j˚T e÷≥\T
$q‘êdüT‘· yêVü≤q Áos¡eTD≤ eTqkÕs¡>∑ ùd$+#Ó<ä sêe÷ nqï |ü<‹Δä ˝À $s¡T>∑T‘êsTT.
kÕVæ≤‘·´+ø£Hêï dü«sê\ >∑T]+∫ ‘ê´>∑sêE m≈£îÿe ÁX¯<Δä #·÷bÕ&Éq&ÜìøÏ Ç˝≤+{ÏyHÓ √ï
ñ<ëVü≤s¡D\T ø£ì|ækÕÔsTT. sêfi¯fl|ü*¢ nq+‘·ø£èwüí X¯s¡àe+{Ï y˚T<Ûë$ ≈£÷&Ü Ç≥Te+{Ï
n_ÛÁbÕj·÷H˚ï ˇø£ yê´dü+˝À e´ø£Ô+ #˚kÕs¡T. Ç<ä+‘ê m+<äT≈£î #ÓbÕŒq+fÒ, XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·|ü⁄ >=&Ée n+‘ê Á|ü<Ûëq+>± sê>±\ >∑T]+#˚qì #Ó|üŒ&ÜìøÏ.
\*‘· dü+^‘·+ n˝≤ ø±<äT. Ç+<äT˝À kÕVæ≤‘·ý˚T eTTK´+. kÕVæ≤‘·´|ü⁄ uÛ≤yêìøÏ,
sê>∑uÛ≤e+ ‘√&Ó’q|ü⁄Œ&ÉT bÕ≥ Ç+ø± sêDÏdüTÔ+~. Ç+<äT≈£î mH√ï ñ<ëVü≤s¡D\THêïsTT.
mdt.sêCÒX¯«s¡sêe⁄ Ke÷dt sê>∑+˝À C≤e∞\ |òüø°ÿ˝À mH√ï bÕ≥\T #˚kÕs¡T. ø±ì,
$Á|üHêsêj·TD˝À uÛ≤qTeT‹ bÕ&çq qqT$&ÉHê&É≈£îsê nH˚ bÕ≥ø£Hêï, #·s¡D<ëdæ˝À
düTo\ bÕ&çq C≤e∞ø£Hêï, eT©¢X«¯ ]˝Àì m+<äT≈π ˙øÏ+‘· ‘=+<äsê nH˚bÕfÒ »Hê<äsD¡
bı+~+~. Ç+<äT≈£î ø±s¡D+ <˚e⁄\|ü*¢yê] s¡#·H˚! ÁoÁo, <ëX¯s¡~Û, Hêsêj·TD¬s&ç¶
e+{Ï ø£e⁄\T dæ˙^‘ê\T sêdæ dæìe÷˝À¢ kÕVæ≤‘·´|ü⁄ $\Te*ï ô|+#ês¡T. á s√E˝À¢
dæìe÷ bÕ≥\T u≤>∑T+&Éø£b˛e{≤ìøÏ ø±s¡D+ #Ó‘·ÔkÕVæ≤‘·ý˚T! áHê{Ï ø£e⁄\≈£î
X¯ø˝ÔÏ <Ò ìä ø±<äT.<ä+|ü⁄fi¯fl #·|⁄ü Œ&ÉT e+{Ï ‘êfi¯yT˚ bÕ≥≈£î eTTKéTH˚ uÛ≤eq ã\|ü&+ç ~.
eTT+<äT \j·T Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ≥÷´Hé ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~.<ëìøÏ ‘·sy¡ ê‘· e÷≥\T n‹øÏkÕÔsT¡ .
Á|ü|+ü #·+˝À Ç‘·sÁ¡ ‘ê edüTqÔ ï kÕe÷õø£ e÷s¡TŒ\ e\¢H√ @yÓ÷>±ì, mes¡T @+#Ó|Œæ Hê
$q<ä–q<˚B ˝Ò<äH˚ uÛ≤e+ ô|s¡T>∑T‘√+~. n+<äTe\¢ bÕ≥ n+‘ê ‘Ó\T>∑Tyês¡T
‘·j·÷s¡T#˚dæq|üŒ{Ïø°, n~ ns¡e |ü<äΔ‹˝ÀH˚ kÕ>∑T‘·T+~. bÕ‘· dæìe÷ bÕ≥ e÷Á‘·+
@~ $Hêï n+<äT˝À ‘Ó\T>∑T<äq+ ø£ì|ædüTÔ+~.
‘Ó\T>∑T dæìe÷ bÕ≥\˝À eTqyêfi¯ófl yê&çqe˙ï <ë<ë|ü⁄ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±˝Ò!
Ç~ ‘·øÏÿq <äøÏåD uÛ≤s¡‘· dæìe÷ bÕ≥\≈£î ≈£÷&Ü #ê˝≤es¡≈£î e]ÔdüTÔ+~. eTTK´+>±
sêCÒX«¯ s¡sêe⁄, ô|+&Ü´\, |òTü +≥kÕ\ dü+^‘· <äsÙ¡ ø£‘«· + ìs¡«Væ≤+∫q dæìe÷˝À¢ yÓT˝§&û
bÕ≥\˙ï Ç≥Te+{Ïy˚ ! Äe÷≥ø=ùdÔ, ;Û+|ü˝≤dt (nuÛÒ]) sê>∑+˝À Væ≤+B dæìe÷
bÕ≥\T n‹‘·≈î£ ÿe. ‘Ó\T>∑T˝À ø=\¢\T. ˙*y˚T|ò÷ü \˝À, y˚T|òTü e÷\, }s¡Tø√y˚ y˚T|òTü e÷˝≤,
Ç˝≤ ‘Ó\T>∑T y˚T|ò÷ü \˙ï ;Û+|ü˝≤dt MT<äT>±H˚ kÕ–q≥ºì|ædTü +Ô ~. uÛ≤>π X¯«Ø˝À ˙ø√düyTÓ
H˚ J$+#·Tq~, n*–‹yê düFÁ|æj÷· , sêsê ø£qsêsê, X¯ó<äΔ kÕs¡+>¥˝À mes√ n‘·&eÓ s√
(yÓ+ø£fÒX¯«s¡eTVü≤‘·à´+), ‹\ø˘ ø±yÓ÷<é˝À n*–q y˚fi¯HÓ #·÷&Ü*, π≈<ësY˝À ˙ eT<ÛäT
eTTs¡∞>±q©\, |ü{ŸB|t˝À ø£qTï\ <ë–q nqTsê>∑+, ˙ n&ÉT>∑T˝Àq n&ÉT>∑T y˚dæ
q&ÉTe˙, C…»’ e+‹˝À eTqdüTq eTqôd,’ Ç˝≤ mH√ï bÕ≥\THêïsTT. Ä~Hêsêj·TDsêe⁄
e+{Ï dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\≈£î Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>±˝Ò eT≈£îÿe. ø£sêí≥ø£+˝À yÓ÷Vü≤qsê>±ìï
b˛*q~ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À uÛÑ÷|t sê>∑+. sê>∑ \ø£åD+ <äècÕº´ Ä~Hêsêj·TDsêe⁄ #˚dæq
|òüTHê|òüTq düT+<äsê nH˚bÕ≥ uÛÑ÷ÁbÕ>∑y˚T! yÓ÷Vü≤q ø±<äT.
X¯ó<äΔ ø£sêí≥ø£ sê>±˝À¢ ˝…{’ Ÿ kÕ+>¥‡ #ÓjT· ´˝Òe÷ ? nqï düeTdü´ qqTï #ê˝≤ø±\+
y˚~+Û ∫+~.mH√ï dü+e‘·‡sê\T>± |òTü +≥kÕ\ >±]øÏ düV‰ü j·T dü+^‘·<sä Ù¡ ≈£î&ç>± |üì#˚d,æ
Á|üdüTÔ‘·+ ≈£÷∫|üP&ç qè‘·´ Hê≥ø±\≈£î dü+^‘·+ düeT≈£÷s¡TdüTÔqï dü+^‘·sêe⁄>±]ï
áe÷fÒ n&ç>±qT.‘êqT Hê≥ø±\≈£î dü+^‘·+ ø£&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ñ|ü<˚X¯+, uÛÑøÏÔ e+{Ï
uÛ≤yê\qT e´ø£Ô+ #Ój·T´{≤ìøÏ ‘·|üŒ ø£sêí≥ø£ sê>±\T ‘·q≈£î n+‘·>± ñ|üø£]+#·˝Ò<äì
152 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
Äj·Tq nHêïs¡T. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À |ü≥Tº ñ+~. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ q#·Ãìyê]øÏ
n+<äT˝À mu…“≥Tº>± ñ+&˚~ Ç<˚! m{§NÃ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+ bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT
n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT |ü≥Tº$&ç∫ yÓT˝§&û Á|ü<Ûëq+>± bÕ&çHê mes¡÷ ‘·|ü⁄Œ|ü≥ºs¡T. qyêãT\
ÄkÕúHê˝À¢ Ä<äs¡D bı+~q dü+^‘·eT~. n+<äTø£ì ádüÔ{Ïø˘‡ bÕ\Tm≈£îÿe. <˚yê\
j·÷˝À¢ e÷s¡TÁyÓ÷–q ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À e÷Á‘·+ u≤\eTTs¡∞ø£èwüí e+{Ïyês¡T ø±düÔ
eT<ÛäTs¡+>± bÕ&ç‘˚ düHê‘·qT\T $s¡T#·T≈£î|ü&ÉT‘·÷ ñ+{≤s¡T. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·eT+fÒ
e÷<ÛäTs¡´+ e÷Á‘·y˚T ø±<äì me¬s’Hê ˇ|ü⁄Œø=+{≤s¡T. ø±ì, eT<ÛäTs¡+>± ñ+&Éì<˚
XÊÁd”jÔ T· dü+^‘·+! nqï |ü<‹Δä ˝À #Ûê+<äd+ü >± yê~+#˚ yê]e\¢H˚ ø£sêí≥ø£ dü+^‘êìøÏ
n+‘· ÁbÕ#·Ts¡´+sê˝Ò<äì H˚qqTø=+{≤qT. n~ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝Àì ˝À|ü+ ø±<äì
n+<äs¡÷ ‘Ó\TdüTø√yê*. ø±˙, ø£sêí≥ø£ sê>±\T uÛ≤ej·TTø£Ô+>± bÕ&çq dü+<äsê“¤\T
ø=qïsTTHê ñHêïsTT. ø£s¡TDÁo sêdæqø=ìï |ü<ë´\qT |òüT+≥kÕ\ s¡+»ì, eTTU≤]
e+{Ï sê>±\˝À dü«s¡|üs¡∫ n<äT“¤‘·+>± bÕ&Üs¡T. n+<äT˝À XÊÁd”Ôj·T‘·≈£î @e÷Á‘·+
sêJ|ü&˝É <Ò Tä . m+‘√ eT<ÛTä s¡+>± ≈£÷&Ü ñ+≥T+~. Hê≈£î ‘Ó*dæq+‘· es¡≈÷£ Ç≥Te+{Ï
Á|üÁøÏj·T eT¬ses¡÷ #Ój·T´˝Ò<äT. Á|üeTTK dæ˙<äs¡Ù≈£î&ÉT _.mHé. ¬s&ç¶ >±]øÏ Äq+<äuÛ…’s¡$
sê>∑eT+fÒ Çwüeº T≥. dü«s¡dZ e” T dæìe÷ Hê{Ï qT+N Á|ü‹ dæìe÷˝Àq÷ ø£˙dü+ ˇø£bÕ≥
ø£sêí≥ø£ sê>∑+˝À #˚sTT+#·Tø=+≥÷ e#êÃs¡T. ã+>±s¡TbÕ|ü dæìe÷˝À ‘ê~Û$T ‘·ø~£ $Û T
‘√˝Ÿu§e÷à bÕ≥ ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D (eTs¡|ü⁄sêì eTs=ø£ #·ø£ÿì >±j·T≈£î&ÉT e÷<Ûäô|~›
dü‘·´+ bÕ&ÜØ bÕ≥qT). m{§NÃ uÛ≤>∑´πsK˝À ô|+&Ü´\ #˚dæq ˙e⁄+&˚<ë ø=+&Éô|’
nH˚ bÕ≥ m+‘· ‹j·T´>± ñ+≥T+<ä+fÒ n~ Äq+<äus’…Û $¡ nì Hê≈£î yÓ+≥H˚ ‘·≥˝º <Ò Tä .
ã+>±s¡T |ü+»s¡+˝À sêCÒX¯«s¡sêe⁄ #˚dæq eTqùd e÷πssê nH˚ bÕ≥ ≈£÷&Ü n+‘˚! á
bÕ≥˝À¢ dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î\T kÕ+Á|ü<ëj·TyÓTqÆ sê>∑|≥ü TºqT ãT~Δ|Pü s¡«ø£+>± $&ç∫ô|{≤ºsT¡ .
XÊÁd”Ôj·T |ü<äΔ‹˝À Äq+<äuÛ…’s¡$ m˝≤ ñ+≥T+<√ ‘Ó*j·÷\+fÒ, $Tdü‡eTà dæìe÷˝À
ÁoC≤qø°<$˚ d”eT+‘·eT\πs ˝Ò<ë |ü\Tπ≈ ã+>±s¡e÷jÓTsê nH˚ sêeT<ëdüT ø°sqÔ¡ $q+&ç.
‘˚&Ü ‘Ó\TdüTÔ+~.
XÊÁd”Ôj·T sê>±\qT >∑T]Ô+#·{≤ìøÏ dæìe÷ bÕ≥\‘√ yÓTT<ä\Tô|≥º≥+ #ê˝≤
‘˚*ø¬ q’ |üì. {°M˝À eTVü‰ eT¨bÕ<Ûë´j·T q÷ø£\ ∫qdü‘´· Hêsêj·TD e+{Ï $<ë«+düT\T
Ç˝≤{Ï ø=ìï ø±s¡´Áø£e÷\T #·øÿ£ >± ìs¡«Væ≤+#ês¡T. sê>±\T, dü«sê\÷ >∑Ts¡T|Ô {ü ºÏ XÊÁd”j
Ô T·
dü+^‘·+˝ÀøÏ <=&ç¶<ë]q Á|üy˚•+#·&É+ ‘·ù|ŒMT ø±<äT. m+<äTø£+fÒ ‹qï>± XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·+ H˚sT¡ Ãø√e{≤ìøÏ Á|üjT· ‹ï+#˚ yê]øÏ ø=+<äsT¡ dü+^‘·+ y˚TkÕºsT¡ ¢ nÁ|üjT· ‘·ï+>±
dü+^‘·+ n+fÒ @e–+|ü⁄ ø£*–kÕÔs¡T. dæìe÷ bÕ≥\T $H˚yês¡T n_Ûe÷q+ ø=B›
$+{≤s¡T.XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìï e÷Á‘·+ π≈e\+ >ös¡e+ø=B› H˚s¡TÃø√e&É+ yÓT<ä\T
ô|&É‘ês¡T. yê]øÏ @ u≤\eTTs¡[ bÕ{À q∫ÃHê ‘êeTT ÄkÕúsTTì n+<äTø√e{≤ìøÏ
#ê˝≤ø±\+ |ü&ÉT‘·T+<äì ‘·«s¡˝ÀH˚ ‘Ó*dæb˛‘·T+~. n˝≤+{Ï yê]øÏ j·T÷»sY Áô|ò+&û¢
|ü<äΔ‹ u≤e⁄+≥T+~.
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ n+fÒ n_Ûs¡T∫ ô|s¡>∑&ÜìøÏ ø=+‘· düeTj·T+ |ü&ÉT‘·T+~.
u≤\eTTs¡[ e+{Ï >±j·T≈£î&ç >=+‘·T eT<ÛTä s¡+>± ñ+≥T+~ ø£qø£ yÓ+≥H˚ q#·TÃ‘·T+~.
y√˝Ò{Ï yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢, m+. &ç. sêeTHê<ÛäHé, eT<ÛäT¬s’ eTDÏ e+{Ï >±j·T≈£î\ dü+^‘·+
n<äT“¤‘+· >± ñ+≥T+<äì bÕeTs¡T\≈£î yÓ+≥H˚ nì|æ+#·øb£ ˛e#·TÃ. eTq<˚X|¯ ⁄ü XÊÁd”j Ô T·
dü+^‘·+˝Àì eTTK´ \ø£Då ≤\T kÕ+Á|ü<ëj·T+ e÷Á‘·yT˚ ø±ø£ Vü≤è<äjT· +, y˚T<Ûdä Tü ‡ ≈£÷&Ü!
Ç$ ns¡Δ+ nsTTq|ü⁄Œ&ÉT dü+^‘·+ m+‘√ u≤>∑T+≥T+~. dü+^‘êìøÏ f…Æ+ &Ó’yÓTq¸Hé
ˇø£ÿfÒ nì e÷Hêqï>±s¡T n+≥T+&˚yês¡T. n~ ì»y˚T! XÊÅdj Ô” T· dü+^‘·+˝À eTTK´+>±
eTH√<Ûäs¡à dü+^‘·+˝À @+ nHêï&ÉT nH˚~ m+‘· eTTKýÓ÷ m|ü⁄Œ&ÉT nHêï&ÉT, n+‘·≈£î
eTT+<äT @+ nHêï&ÉT nH˚$ ≈£÷&Ü n+‘· eTTKý˚T. eT+∫ ñ|üHê´dü+‘√ Äø£≥Tºø=H˚
yê&ç˝≤>± dü+^‘·ø±s¡T&ÉT ≈£÷&Ü ôd’ø£˝≤õø£˝ŸyÓTTyÓT+{Ÿ m≥Te+{Ï<√ ‘Ó*dæqyê&Ó’ ñ
+{≤&ÉT. dü+Á|ü<ëj·T+, e´øÏÔ>∑‘· Á|ü‹uÛÑ ¬s+&É÷ ñqïyê&˚ sêDÏkÕÔ&ÉT. eTs√ eTTK´
$wüj·T+ @eT+fÒ, $H˚yê]øÏ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À Á|üy˚X¯+ ñ+&Éqø£ÿs¡˝Ò<äT >±ì,
|ü]#·j·T+ e÷Á‘·+ ñ+&ç rsê*. n~ $ì Äq+~+#·&ÜìøÏ z|æø£ ñ+&Ü*. n~
#Ós¡≈£î>∑&É q$T*q≥Tº>± #ê˝≤ùd|ü⁄ q$T˝Ò edüTÔe⁄. <ëì‘√ b˛*ùdÔ dæìe÷ bÕ≥\T
ô||üŒ¬sà+≥T˝≤>± H√{À¢ y˚düTø=ì ø£s¡ø£sê qeT\e#·TÃ.
dæ˙ dü+^‘·+˝À eTq<˚X¯|ü⁄ sê>±\÷ bÕXÊÃ‘·´ dü+^‘·|ü⁄ ø±sY¶ (chord) \÷
ø£*dæ ñ+{≤sTT. Ç<˚ eTq≈£î ‘=* |üP´»Hé. sê>∑+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç \j·Tã<äΔ+>± q&ç#˚
dæìe÷ bÕ≥≈£î ‘·ã˝≤e+{Ï yêsTT<ë´\‘√ u≤≥T –{≤sY, |æj·÷H√ e+{Ï yêsTT<ë´\
MT<ä n<˚ \j·T‘√ chords yêsTTdü÷Ô ñ+{≤s¡T. Ç+<äT˝À kÕe÷q´+>± eT÷&ÉT dü«sê\T
ø£*dæ yÓ÷>∑T‘êsTT. bÕ≥ Ä ø£åD+˝À @ dü«s¡+ MT<ä ì*ùdÔ <ëìøÏ ‘·–q e÷≥rs¡T
|ü\T≈£î‘·T+~. Chord ˝Àì dü«sê\ eT<Ûä´ dü,>∑,|ü nH˚ |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûä+ ñ+≥T+~.
á eT÷&ÉT dü«sê\÷ bÕ&ÉT‘·Tqï sê>±ìøÏ #Ó+~qy˚ nsTT ñ+&Ü*. Ç~ bÕ≥≈£î
n+<ë˙ï, ãs¡Te⁄q÷ ÇdüTÔ+~. eTT<ä›ã+‹ |üPe⁄˝À nH˚ bÕ≥qT –{≤πs¢≈£î+&Ü $+fÒ
uÀdæ>± ñqï≥Tº nì|ædüTÔ+~.
\*‘· dü+^‘·+˝À eT+∫ s¡#·q ñ+&ç <ëìøÏ ‘·–q ≥÷´Hé »‘·|ü&ç‘˚ chord
\‘√ |ü]|üPs¡+í >± nì|æ+#˚ Ä¬sÿÁkÕº eT]+‘· n+<ëìï ÇdüT+Ô ~. bÕ‘· dæìe÷ bÕ≥˝À¢
Çe˙ï düeT≈£÷s¡&É+e\¢H˚ áHê{Ïø° j·TTe‘·sêìøÏ q#·TÃ‘·THêïsTT. Væ≤+B dæìe÷
bÕ≥˝À¢ ≈£÷&Ü Ç<˚ |ü]dæ‹ú . 1950`60\ eT<Û´ä ø±\+ eTq<˚X|¯ ⁄ü dæìe÷ bÕ≥\ìï{Ïø°
dü«s¡íj·TT>∑y˚T nì|ædüTÔ+~. n+‘·≈£îeTT+<äT ¬≈.m˝Ÿ. ôd’>∑˝Ÿ e+{Ï >=|üŒ >±j·T≈£î\THêï
HÍcÕ<é e+{Ï n‹ >=|üŒ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\T e∫Ã Ä¬sÿÅùdºwüHé yÓTs¡T>∑T |üs¡∫ Ç‘·s¡T\≈£î
e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î˝…’q ‘·s¡yê‘·H˚, dæìe÷ bÕ≥\T sêDÏ+#·≥+ yÓTT<ä\T ô|{≤ºsTT.
154 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
dæìe÷ bÕ≥˝À >±j·T≈£î&çø° dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&çø° e∫Ãq+‘·>± ø£$øÏ ù|s¡T
sêø£b˛e#·TÃ. dü+^‘·+ Äø£]¸+∫q+‘·>± ø£$‘·«+ Äø£]¸+#·øb£ ˛e&ÉyT˚ Ç+<äT≈£î ø±s¡D+.
kÕVæ≤‘ê´ì<˚ ô|’#ÓsTT´ ø±yê\ì Væ≤+B dæ˙s¡#·sTT‘ê, eTVü‰ø£$ nsTTq kÕVæ≤sY
\÷~Ûj÷· ˙ |ü≥Tº|fü yºÒ ê&É≥. Äj·Tq‘√ m≈£îÿe>± |üì#˚dìæ s√wüHé dü+^‘· <äsÙ¡ ø£‘«· +˝Àì
bÕ≥\ìï{Ï ˝Àq÷ kÕVæ≤‘·´+ Á|üdüTŒ¤≥+>± ø£ì|ædüTÔ+~. ≥÷´Hé, kÕVæ≤‘ê´ìï eTs¡T>∑T
|üs¡#·<äT. ‘Ó\T>∑T˝À ˇø£ÿ <˚e⁄\|ü*¢yê] bÕ≥\T e÷Á‘·+ sêCÒX¯«s¡sêe⁄ #˚dæq ≥÷´q¢
<Ûä>∑<Ûä>∑\qT ≈£÷&Ü n~Û>∑$T+∫ eTqì n\]kÕÔsTT.
s¡#·sTT‘·≈£÷ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&çø° bı‘·TÔ ≈£î<äs¡≥+ #ê˝≤ eTTK´+. Ç~ Væ≤+B
bÕ≥˝À¢ m≈£îÿe>± ñ+&˚~. ô|’q #Ó|æŒq kÕVæ≤sY s√wüHé <ä«j·T+˝≤π> wüøÏ˝Ÿ HÍcÕ<é\÷,
XË’˝Ò+Á<ä Vü≤Ádü‘Y C…’|üPØ, X¯+ø£sY C…’øÏwüHé e+{Ï <ä«j·÷\T ñ+&˚$. ≥÷´Hé eTT+<äT #˚dæ
bÕ≥sêsTT+#ês√ bÕ≥≈£î ≥÷´Hé ø£{≤ºs√ ‘Ó*j·Tq+‘· nH√´q´‘· ñ+&˚~ Ä bÕ≥˝À¢.
bÕ≥qT s¡#·sTT‘· eTT+<äT ˇø£ \j·T˝À sêdæHê dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT e÷¬sÃj·T´>∑\&ÉT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˙*y˚T|òü÷\˝À >±*¬≈s¡{≤\˝À nH˚ bÕ≥ »+ô| (‘êfi¯+ù|s¡T) q&Éø£˝À
kÕ–Hê ≥÷´Hé e÷Á‘·+ #·‘·Ts¡ÁX¯+˝ÀH˚ #˚kÕs¡T. Ç˝≤+{Ï ñ<ëVü≤s¡D\T Væ≤+B˝Àq÷
ø£ì|ækÕÔsTT. ≥÷´Hé m≥Te+{Ï<H’Ó ê &É_“+>¥ |ü<‹Δä ˝À n<äT“¤‘y· TÓ qÆ s¡#q· \T #˚dqæ yês¡T
ÁoÁo, Äs¡TÁ<ä\T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ÁoÁo sêdæq CÀs¡T>± VüQcÕs¡T>± nqïbÕ≥ yÓTT‘·eÔ T+‘ê
\j·TqTã{Ïº ˇø£ >∑Ts¡Te⁄ yÓ+≥ ˇø£ \|òüTTe⁄ e#˚Ã≥≥Tº kÕ>∑T‘·T+~. Ç~ ÁoÁo uÛ≤wü˝À
#ÓbÕŒ\+fÒ nì‘·s¡ kÕ<Ûä´+.
u≤>± bÕ&ç‘˚ @ dü+^‘·yÓTÆHê u≤e⁄+≥T+~. ø=H˚ïfi¯fl ÁøÏ‘·+ u§+u≤sTT˝À
ñkÕÔ<é $˝≤j·T‘YU≤Hé ø£#˚ØøÏ ñ‘ê‡Vü≤+‘√ yÓ&ÉT‘·Tqï Hê‘√u≤≥T @$T{À Ä $+‘·
#·÷<ë›+ nì dü+^‘·+‘√ @ e÷Á‘·+ |ü]#·j·T+˝Òì |ü<Ûëï\T>∑T eT+~ $TÁ‘·T\T e∫Ã
∫e] <ëø± ≈£÷s=Ãì n<äT“¤‘·+>± ñ+<äì nHêïs¡T. >=|üŒ ø£fi¯≈£î ~${° |ü{Ïº
#·÷|æ+#·ø£ÿs¡˝Ò<äT nq&ÜìøÏ Ç~ eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D.
y˚T 2000
4. bÕ≥˝À¢ \j·T $Hê´kÕ\T

sê>±ìï $ì Äq+~+#·&ÜìøÏ ø=+‘· |ü]C≤„q+ nedüsy¡ T˚ yÓ÷ ø±ì \j·Tã<äyΔ TÓ qÆ
dü+^‘·+ n+<ä]ø° düT\Te⁄>± uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~. ôd’q´+ ø£yê‘·T˝À >∑TÁsê\T ≈£÷&Ü
uÛÒØ\ yÓ÷‘·qT $ì n&ÉT>∑T\T y˚kÕÔsTT. sê>∑+, dü«sê\ø£Hêï bÕ≥≈£î ñ+&˚ \j·T, ˝Òø£
>∑‹ m≈£îÿe eTÚ*ø£yTÓ qÆ ~. Ä<ÛTä ìø£ ø£$‘ê«ìï sê>∑ es¡d˝ü À ø±≈£î+&Ü ≈π e\+ #Û+· <ädTü ‡,
\j·T Á|ü<ëÛ q+>± #·~$‘˚H˚ u≤e⁄+≥T+~. ÁoÁo sêdæq ø£$‘·˝À¢m≈£îÿe>± Ç≥Te+{Ïy.˚
bı˝≤\q˙ï Vü≤˝≤\<äT˙ï
Ç˝≤ ‘·\+˝À ùV≤eT+|æ+&É>∑
n˝≤π> Äs¡TÁ<ä ≈£÷q\eTà |ü<ë\≈£î |ü]#·j·T+ sêdü÷Ô yê{Ï˝Àì nsTT<äø£åsê\
K+&É>∑‹ì Á|ükÕÔ$+#ês¡T.
ªªH˚qT #Ó|ü⁄‘ê ø£$‘·μμ nHêï
ªªH˚qT #Óô|Œ<ä ø£$‘·μμ nHêï q&Éø£˝À e÷s¡TŒ ñ+&É<äT nHêïs¡T.
ÁoÁo sêdæq eTs=ø£ ø£$‘·˝À Á|ü‹ |ü+øÏÔø° ∫es¡ ˇø£ |òü÷‘· (<Óã“)qT
}Væ≤+#·Tø√e#·TÃ.
@ <˚X¯ #·]Á‘· #·÷dæHê @eTTqï~ >∑s¡« ø±s¡D+
nì #·~$Hê ∫es¡ eTs=ø£ nø£ås¡+#˚]ÃHê \j·T˝À e÷s¡TŒ+&É<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î \j·T
#Ó&É≈£î+&Ü <ëìï Ç˝≤ ≈£÷&Ü #·<äee#·TÃ (bÕ|üeTT X¯$T+#·T>±ø£!)
@ <˚X¯ #·]Á‘· #·÷dæHê (q÷) @eTTqï~ >∑s¡«ø±s¡D+ (˝Ò)
e÷Á‘ê #Û·+<ädüT‡qT #·ø£ÿ>± bÕ{Ï+∫q Ç‘·s¡ Ä<ÛäTìø£ ø£e⁄\˝À <˚e⁄\|ü*¢,
<ëX¯s¡~∏, Hêsêj·TD¬s&ç¶ Á|üeTTKT\T. >∑C…®\ eT˝≤¢¬s&ç¶ ‘·~‘·s¡T\T ≈£÷&Ü ñHêïs¡T.
#·~$q~ eTqdüT≈£î Vü≤‘·TÔ≈£îb˛e&ÜìøÏ e÷Á‘ê #Û·+<ädüT‡ u≤>± düVü‰j·T|ü&ÉT+<äì
Ç≥Te+{Ï ñ<ëVü≤s¡D\ <ë«sê ‘Ó\TdüTÔ+~. d”dü |ü<ë´˝À¢q÷, C≤q|ü<ä ^‘ê˝À¢q÷
‘·s¡T#·T>± $qã&˚ s¡a+ô| q&Éø£˝À #ê˝≤ ‘Ó\T>∑T<äq+ ñ+~. ‘·«]‘·>∑‹˝À kÕπ>
|òüT+≥kÕ\ bÕ≥ sêy√sTT ã+>±] e÷yê e+{Ï$ yê{Ï˝À mH√ï ñHêïsTT. ô|’q
ñ<äVü≤]+∫q$ ø±ø£ @&Éø£åsê\ q&Éø£˝À sêdæq ø£$‘·\T ≈£÷&Ü ñHêïsTT. <ëX¯s¡~∏
sêXÊs¡T.
e\|ü⁄HÓ’ ˙ Vü≤è<äj·Td”eT\ ì\Tee˝…qì ñqï~
|æ\T|ü⁄HÓ’ ˙ n<Ûäs¡ M<∏äT\ |ü\Tø£e˝…qì ñqï~
Çø£ dü+^‘·+ >∑T]+∫ #ÓbÕŒ\+fÒ sê>∑ es¡dü˝À #·~y˚ e#·qeT÷, |ü<ë´\÷,
Ä˝≤|üq ‘·|Œæ ùdÔ $T>∑‘êe˙ï @<√ ˇø£ #Û+· <ädTü ‡˝ÀH˚ kÕ>∑T‘êj·TH˚~ ‘Ó*dæq<˚. XÊÁd”j Ô T·
156 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
dü+^‘·+˝À (eTTK´+>± ø£sêí≥ø£+˝À) ‘êfi¯ Á|üø£s¡D+ #ê˝≤ dü+øÏ¢wüºyÓTÆq~. q&Éø£˝Àì
øÏ¢wüº‘·qTã{Ïº #·÷ùdÔ Á|ü|ü+#·+˝À eTè<ä+>±ìøÏ dü]‘·÷>∑>∑\ ‘êfi¯ yê<ä´+ ñ+&É<˚yÓ÷.
@~ @yÓTÆHê XÊÅd”Ôj·T dü+^‘· s¡#·q\ dü+>∑‘˚ y˚s¡T. ‘ê´>∑sê»+‘·{Ï yê&˚ ‘êfi¯+
eTTKéTqT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT kÕVæ≤‘ê´ìï n+‘·>± \ø£´å ô|≥º˝<Ò Tä . ñ<ëVü≤s¡D≈£î |üøÿ£ \ ì\ã&ç
nH˚ ø°s¡ÔqqT ‘êfi≤ìï nqTdü]+∫ |üø±ÿ˝≤ ˙˝≤ u≤&û nì bÕ&Éø£‘·|üŒ&É+ ˝Ò<äT.
C≤q|ü<ädü+^‘·+˝Àq÷, |ü˝…¢ bÕ≥˝À¢q÷ <äs¡Te⁄ ø√dü+ |ü<ë*ï kÕ>∑Bdæ bÕ&˚
dü+<äsê“¤\THêïsTT.
eTq+ $H˚ dæìe÷ bÕ≥\˙ï Á‹ÁX¯ (Äs¡T), #·‘·Ts¡ÁX¯ (Hê\T>∑T ˝Ò<ë mì$T~),
K+&É (nsTT<äT) ˝Òø£ $TÁX¯ (@&ÉT) nø£åsê\ q&Éø£ (\j·T)≈£î #Ó+~qy˚ nsTT ñ+{≤sTT.
M{Ï˝À yÓTT<ä{Ï ¬s+{Ïø° ˝…ø£ÿ˝Òqìï ñ<ëVü≤s¡D\THêïsTT. 5, 7 e÷Á‘·˝À¢ bÕ≥\T
dü«s¡|ü]∫ »Hê<äs¡D bı+<ä&É+ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\≈£î ø±düÔ ø£wüºy˚T. Væ≤+B˝À X¯+ø£sY
C…ø’ wÏ Hü é K+&É>‹∑ ˝À Ä"dü÷uÛØÑ ôV≤’ (eTTπ≈XŸ), ÄyêCŸ<ø˚ s£ Y (s¡|,”ò \‘ê) yÓTT<ä˝q’… eT+∫
bÕ≥\qT ‘·j·÷s¡T #˚XÊs¡T. n˝≤π> @&ÉTe÷Á‘·˝À¢ nJ, s¡÷sƒYø£sY nuŸ (\‘ê) nH˚
bÕ≥qT dü«s¡|ü]#ês¡T. ‘Ó\T>∑T˝À ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #·÷<ë›+.
Á‹ÁX¯ ª|ü>∑˝Ò yÓHÓï˝≤, »>∑y˚Te÷j·Tμ e¬>’sê
#·‘·Ts¡ÁX¯ ª@s¡Tyêø£ kÕ>∑s√, #Ó≥Tº˝…ø£ÿ>∑\yêμ e¬>’s–
K+&É ª•\\ô|’ •˝≤Œ\T #ÓøÏÿHês¡T, ˙˝≤\ z y˚T|òüTe÷\μ e¬>’sê
$TßX¯ ªbÕ&ÉeTì qqï&É>∑e˝…Hê, sêsTTHÓ’Hê ø±ø£b˛‹ì, Áo C≤qø°<˚$ d”eTk‘·
eT\πs ($Tdü‡eTà), »>∑BX¯«sêμ (düTes¡ídüT+<ä])
≈¬ .$.eTVü‰<˚e é ‘êqT dü«s¡|]ü ∫q ªáHê{Ï á ã+<Ûyä T˚ Hê{Ï<√, sêee÷à
eTVü‰\ø°Îμ e+{Ï bÕ≥˝À¢ ˇø=ÿø£ÿ #·sD¡ ≤ìø° ˇø=ÿø£ÿ ‘êfi¯+ yê&Üs¡T. \j·T≈£÷ ‘êfi≤ìø°
‘˚&Ü @$T≥+fÒ Çìï e÷Á‘·\ ‘·s¡yê‘· yÓTT<ä{ÏøÏ sêyê\ì ‘êfi¯+˝À ìã+<Ûäq
ñ+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Ä~ ‘êfi≤ìøÏ mì$T~ e÷Á‘·\T.
bÕ≥\ $wüj·÷ìø=ùdÔ ô|’q #Ó|æŒq #Û·+<ädüT‡˝À¢ì <äs¡Te⁄˝À¢ ø=+‘· yÓ’$<Ûä´+
ø£ì|ædüTÔ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î dæ˙ dü+^‘·|ü⁄ |ü]uÛ≤wü˝À 6/8 |ü<äΔ‹˝À kÕπ> bÕ≥˝À¢
{ÖqT |üø£ÿ¬≈fi¯fl<äT›s√, ∫\ø±>√]+ø± (#Ó+#·T\øÏÎ) e+{Ï bÕ≥\T <ëÁ<ë˝À ñ+fÒ,
»>∑y˚T e÷]q~, m+‘· |òü÷≥T Áù|eTjÓ÷ e+{Ï$ ªªyê˝ŸºCŸμμ˝À ñ+{≤sTT. eT÷>∑yÓ’q
H˚$T˝Ò (n|ü⁄Œ#˚dæ |ü|ü⁄Œ≈£÷&ÉT), CÀs¡T>± VüQcÕs¡T>± e+{Ï$ ªªdæ«+>¥μμ˝À ñ+{≤sTT.
<äs¡Te⁄˝À¢ì á ‘˚&Ü\ e\¢ bÕ≥ uÛ≤yêìøÏ ‘·–q }|ü⁄ \_ÛdüTÔ+~. #·‘·Ts¡ÁX¯+˝À
@s¡Tyêø£ kÕ>±s√ e+{Ï$ eTq<˚X¯|ü⁄ uÛ≤+Á>± XË’*˝À ñ+fÒ, sêy˚ sêy˚ u≤˝≤ e+{Ï
VüQcÕs¡T bÕ≥\T yÓdsºü ïY |ü<‹Δä ˝À $ì|ækÕÔsTT. bÕ≥≈£î |ü\$¢ ÁbÕD+e+{Ï$ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙
rHé‘ê˝Ÿ˝À ñ+fÒ eT~ XÊs¡<ë<˚$ e+{Ï$ Ä~ ‘êfi¯+˝À ñ+{≤sTT. @&Éøså£ ê\ bÕ≥˝À¢
bÕ&ÉeTì qqï&É>∑e˝…Hê Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ ªªs¡÷|üø˘μμ ‘êfi¯+˝À ñ+fÒ #Ó*j·T˝Ò<äT e+{Ï$
ªªB|t #·+Bμμ+B ‘êfi¯+˝À $ì|ækÕÔsTT. mdt.|æ. u≤\düTÁãVü≤àD´+ ‘·~‘·sT¡ \T ìs¡«Væ≤+∫q
{°M bÕ≥\ b˛{° ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ ˇø£ bÕ≥qT s¡ø£s¡ø±\ ‘êfi≤˝À¢ bÕ&ç $ì|æ+#·&É+
ˇø£ n+X¯+>± ñ+&˚~. <ëìe\¢ s¡#·q≈£÷, ≥÷´Hé≈£L \j·T≈£÷ ñqï dü+ã+<Ûä+
#·ø£ÿ>± ‘Ó\TdüTÔ+~.
ø£$ ˇø£ #Û·+<ädüT‡˝À sêùdÔ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT <ëH˚ï nqTdü]+#ê\ì ˝Ò<äT.
˙* y˚T|òü÷\˝À >±* ¬≈s¡{≤\˝À ˙e⁄ bÕ&˚ bÕ≥ $ì|æ+#·TH˚y˚fi¯ nqï ø£$‘·
nsTT<äøså£ ê\ K+&É>‹∑ ˝À ñqï|üŒ{Ïø° bÕ≥ #·‘T· s¡ÁX¯+˝ÀH˚ kÕ>∑T‘·T+~. eTT+<äT ≥÷´Hé
#˚XÊø£ bÕ≥ sêdæq|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·+ ^‘·+ dü«sê\≈£î ˝Àã&˚ ñ+≥T+~ >∑qø£ Ç≥Te+{Ï~
»s¡>∑<äT. dæ.ÄsY. düTã“sêeTHé @ ^‘êìø° ≥÷´Hé #˚dæq≥Tº nì|æ+#·<äT. n˙ï
düeTTÁ<ë\yês¡T ø£{Ïº+∫q s¡#·q˝Ò. Ä~Hêsêj·TDsêe⁄ düπsdü]. Äj·Tq≈£î ≥÷´Hé,
\j·T #ê˝≤ eTTK´+. »>∑BX¯«sê bÕVæ≤ |üs¡y˚TX¯«sê e+{Ï s¡#·q\˙ï ≥÷´Hé≈£î
sêdæqy˚qì ‘Ó*dæb˛‘·÷ ñ+≥T+~. sêCÒX¯«s¡sêe⁄ ‘·~‘·s¡T\T dü«j·T+>± ªªkÕºs¡T¢μμ
nsTTq ‘·s¡yê‘· yê] ≥÷´q¢≈£î n+‘·T˝Òì Á|üC≤<äs¡D \_Û+∫+~. ˇø£ÿ <˚e⁄\|ü*¢
ø£èwüíXÊÁdæÔ>±] $wüj·T+˝À ‘·|üŒ (Äj·TqqT XÊdæ+#·>∑*–q kÕVü≤dü+ me]ø° ñ+&˚~
ø±<˚yÓ÷) ‘·øÏÿq ø£e⁄\+<ä]ø° ≥÷´Hé Á|üø±s¡y˚T bÕ≥\T sêj·T&É+ ‘·|üŒ˝Ò<äT. <ëX¯s¡~∏
e+{Ï >=|üŒ ø£e⁄\T ≈£÷&Ü dü«sê\qqTdü]+∫ KTw”KTw”>± qe⁄«‘·÷ e+{Ï bÕ≥\T
sêXÊs¡T. &É_“+>¥ dæ˙e÷˝À¢ bÕ≥\T sêj·T&ÉeTH˚~ m+‘· u≤>± #Ój·Té#·TÃH√ ÁoÁo,
Äs¡TÁ<ä ‘·~‘·s¡T\T #·÷|æ+#ês¡T. Áù|$T+∫#·÷&ÉT˝À ÁoÁo sêdæq <=]π≈s¡T <=s¡>±s¡T
nqï bÕ≥˝Àì kÕVæ≤‘·´+ ≥÷´Hé sêdæq<˚ nsTTHê ‘·$Tfi¯+˝Àì ˇ]õq˝Ÿø£Hêï
>=|üŒs¡#q· .
‘êqT ‘·$Tfi¯ó&ÓH’ ê ≈¬ .$. eTVü≤<˚eHé e÷Á‘·+ m|ü⁄Œ&É÷ ‘Ó\T>∑T˝À s¡#q· »]>±ø£H˚
dü«s¡|ü]#˚yês¡≥. eTVü≤<˚eHé uÀ+>√ e+{Ï e÷eT÷\T Á&ÉyéT‡‘√ »Hê<äs¡D bı+~q
#ê˝≤ bÕ≥\T s¡∫+#ês¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ãT~ΔeT+‘·T&ÉT dæìe÷˝Àì {≤{≤ M&ÉTø√\T
nH˚bÕ≥. \j·T˝Ò≈£î+&Ü Ä+Á<Ûä|üÁ‹ø£ m&ç{À]j·T˝≤¢ ñ+{≤j·Tì nì|æ+#·T≈£îqï
ÄÁ‘˚j·T bÕ≥*ï ≈£÷&Ü Äj·Tq \j·Tã<äΔ+#˚dæ n+<ä+>± s¡÷bı+~+#ê&ÉT. Äs¡TÁ<ä
eTT<ä›+fÒ#˚<ë nì sêdæq~ #·÷dæ ø£fi¯ófl eT÷düT≈£îì ¬s+&ÉT ì$TcÕ\T Ä˝À∫+∫,
eTTeTTàeTTàeTTàeTTà eTTà<ä+› fÒ #˚<ë nì e÷]ùdÔ ‘êfi≤ìøÏ dü]b˛‘·T+<äì dü÷∫+#ês¡≥
eTVü‰<˚eHé. Ä bÕ≥ m+‘· Á|üC≤<äs¡D bı+~+<√ eTqø£+<ä]ø° ‘Ó\TdüT.
‘êfi¯+, \j·T, <äsT¡ e⁄‘√u≤≥T bÕ≥ HÓeTà~>± kÕ>∑T‘·T+<ë y˚>+∑ >± q&ÉTdüT+Ô <ë
nH˚~ ≈£÷&Ü uÛ≤yêìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚düTÔ+~. Væ≤+B˝À HÍcÕ<é e+{Ï eTVü‰eTVüQ\T
ø=ìï $cÕ<ä^‘ê\qT #ê˝≤ HÓeTà~>± q&ç|æ+∫q dü+<äsê“¤\THêïsTT. bÕ‘· bÕ≥˝À¢
Çe˙ï ø=+‘· düV≤ü »‘·«+‘√ »]π>$. <äsÙ¡ ≈£î&ÉT ‘êqT #·÷ù| |òTü ≥º+˝À @+ #Ó|Œü <ä\T#·T
158 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
≈£îHêï&√ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&çø°, bÕ≥\ s¡#·sTT‘·≈£÷ u≤>± ns¡ú+ nsTTq≥Tº ø£ì|æ+#˚~.
n+<äTe\¢H˚ ¬≈.$.¬s&ç¶, |æ+>∑[ Hêπ>+Á<äsêe⁄ e+{Ï ªª<ä«j·÷\Tμμ bÕ‘êfi¯uÛ…’s¡$,
e÷j·÷ãC≤sY e+{Ï$ $»j·Te+‘·+>± rj·T>∑*>±s¡T. e÷eT÷\T>± bÕ≥\T $ì
ÄkÕ«~+#˚ yê]øÏ Ç+‘·>± $X‚¢wüD#˚ùd nedüs¡+ ñ+&Éø£ b˛e#·TÃ >±ì yês¡T \j·T
ã<äΔ+>± #˚‘·T\÷, ø±fi¯Sfl ø£~|æ Äq+~düTÔHêïs¡+fÒ n~ bÕ≥qT ‘·j·÷s¡T #˚dæq
yês¡+<ä] >=|üŒ‘·qy˚T.
Væ≤+B bÕ≥\ Á|üuÛ≤e+ e\¢ bÕ‘· ‘Ó\T>∑T bÕ≥˝À¢ eT<Ûä´˝À ‘êfi¯+ Ä–b˛sTT
ªªkÕø°μμ $qã&˚~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Áù|y˚TH˚s¡eTÚHê, HÓ\sêC≤ yÓHÓï\ sêC≤, ø±yê\+fÒ
ÇkÕÔ˝Ò e+{Ï bÕ≥\T. á <Û√s¡DÏ ‘·s¡yê‹ ø±\+˝À ‘·–Z+~.
dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ñ|üj÷Ó –+#˚ ‘êfi¯ yêsTT<ë´\÷, yê{Ï b˛ø£&\É ÷, yê{Ï X¯u≤›\
rÁe‘ê $H˚yê]øÏ Äq+<ëìï #˚≈£÷sêÃ*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î dü+‘êq+ dæìe÷˝À
uÛÑ÷bÕ\sê>∑+˝À |òüT+≥kÕ\ bÕ&çq ø£qTeT÷dæHê nH˚bÕ≥ m+‘√ eT+∫<Ó’q|üŒ{Ïø°
n+<äT˝À <äs¡Te⁄\T n+‘· >∑{Ïº>± ñ+&Éø£b˛‘˚ u≤e⁄+&ÉT qì|ædüTÔ+~. sêCÒX¯«s¡sêe⁄
dæìe÷ bÕ≥ ]Vü‰s¡‡˝À¢ yÓT˝§&û ˝Ò≈£î+&Ü yêsTTdüTÔHêï&Éì ‘·ã˝≤ Ä]ºdüTºqT ø√|üŒ&É¶+
H˚qT $HêïqT. ‘·ã˝≤˝À yÓT˝§&û ñ+≥T+<äì eTquÀ{Ï kÕe÷qT´\≈£î yÓ+≥H˚ ‘·≥<º Tä .
eT+∫ ‘·ã˝≤ ø£fi≤ø±s¡T\T m≈£îÿe>± ñqï u§+u≤sTT˝À Væ≤+B bÕ≥˝À¢ì
‘·ã˝≤ eTq bÕ≥\ø£Hêï n+<ä+>± $ì|æ+#·&É+˝À ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<äT. HÍcÕ<é, qj·T´sY,
X¯+ø£sY C…’øÏwüHé, eT<äHéyÓ÷Vü≤Hé ‘·~‘·s¡T\T >=|üŒ ‘·ã˝≤ Ä]ºdüTº\qT yê&ÉT≈£îHêïs¡T.
mdt.&ç.ãs¡àHé s¡|”ò #˚‘· bÕ&ç+∫q ªªHê#˚ eTHéy÷Ó sê eT>∑Hμé μ bÕ≥˝À Á|üeTTK $<ë«+düT&ÉT
|ü+&ç‘Y XÊ+‘êÁ|ükÕ<é ‘·ã˝≤‘√ n<äT“¤‘·+>± düVü≤ø£]+#ê&ÉT. n˝≤π> ‘·$Tfi¯ dæìe÷
eTè<ä+>∑ #·Áø£e]Ô˝À ñeTj·÷fiŸ|⁄ü s¡+ •esêeTHé eTè<ä+>∑+ yêsTT+#ês¡T. Ç≥Te+{Ï$
ns¡T<äT>± »s¡T>∑T‘êsTT ø±ì ù|s¡T ‘Ó*j·Tø£b˛sTTHê \j·T yê<ë´\T #·øÿ£ >± yêsTT+#˚
yê] düVü≤ø±s¡+ bÕ≥\≈£î #ê˝≤eTTK´+.
á s√E˝À¢ @ bÕ≥$Hêï nyÓT]ø± e+{Ï <˚XÊ˝À¢ (eTqyêfi¯ófl ≈£÷&Ü) Áù|ø£≈å î£ \T
˝Ò∫ Hê≥´+ #˚dü÷Ô ñ+{≤s¡T. yê]øÏ ˇπ≈ <äs¡Te⁄˝À bÕ≥ kÕ–‘˚ M\T>± ñ+≥T+~.
ãVüQXÊ á ø±s¡D+e\¢H˚ Ä<ÛäTìø£ dü+^‘·+˝À bÕ≥ yÓTT<ä\j·÷ø£ <äs¡Te⁄˝À
e÷s¡TŒ˝Òø£b˛e&É+ eTTK´+ nsTT+~. eTT+u≤sTT e+{Ï q>∑sê˝À¢ Ä{À]øå± yêfi¯ófl
d”Œø£s¡T¢ ô|{Ïº >∑{Ïº>± $ì|æ+#˚ dü+^‘·+ n≥Te+{Ï<˚. bÕ≥ nH˚~ ˇø£ ø£M, dü+^‘·
ø±s¡T&É÷ ø£*dæ #˚dæq ø£fi≤düèwæº nH˚ uÛ≤eq eTTK´+ ø±q|ü⁄Œ&ÉT bÕ≥˝À¢ì kÕVæ≤‘·´+,
sê>∑+‘√ u≤≥T, ‘êfi¯+ ≈£÷&Ü ÁbÕ<Ûëq´‘· ø√˝ÀŒø£ ‘·|üŒ<äT. Çø£ $T–˝Ò<ä˝≤¢ \j·÷
<ëìøÏ nqT>∑TD+>± sêdæq |ü<ë\÷. yê{ÏøÏ kÕVæ≤‘·´|ü⁄ $\Te˝Òø£b˛sTTHê düπs.
qe+ãsY 2003
5. ÁX¯ó‹ \j·T\ q+<äqeq+

á s√E˝À¢ ‘·eT |æ\¢\≈£î dü+^‘·+ H˚]Œ+#ê\ì #ê˝≤eT+~ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î
nì|ædü÷Ôñ+≥T+~. mø£ÿ&É me] e<ä› H˚s¡TÃø√yê\H˚~ ˇø£ düeTdü´ nsTT‘˚ m≥Te+{Ï
dü+^‘·+ nH˚~ ¬s+&√ düeTdü´. H˚s¡TÃ≈£îqï~ @<Ó’Hê ‘·s¡yê‘· bÕ&ÉuÀj˚T~ XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·e÷, dæìe÷ bÕ≥˝≤, \*‘· dü+^‘·e÷ nH˚~ ‘˚\TÃø√e&É+ ≈£÷&Ü ø=+‘·
eT+~øÏ ø£wüºy˚T. Ç≥Te+{Ï dü+<˚Vü‰\≈£î ‘ê$e«≈£î+&Ü |æ\¢\≈£î #·ø£ÿì dü+^‘·+ H˚πsŒ
eT+∫ dü÷ÿfi¯ófl+fÒ m+‘· u≤e⁄+≥T+~? dü]>±Z n˝≤+{Ï<˚ ø√˝Ÿø£‘ê˝Àì ÁX¯ó‹q+<äHé
nH˚ dü+düú. Bì eékÕú|ü≈£î&ÉT |ü+&ç‘Y n»jYT #·Áø£e]Ô nH˚ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·T≈£î&ÉT.
ù|<ä ≈£î≥T+ã+˝À |ü⁄{Ïºq n»jYT #·Áø£e]Ô ‘·q ‘·+Á&ç nõ‘Y≈£îe÷sY e<ä› dü+^‘·+
H˚s¡TÃø√e&É+ yÓTT<ä˝…{Ïº ‘·s¡yê‘· ñkÕÔ<é ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé ≈£îe÷s¡T&Ó’q eTTqe«sY
n© e<ä› •wü´]ø£+ #˚XÊ&ÉT. Á|üø±XŸ |òTü Àwt nH˚ Äj·Tq e<ä› \*‘· dü+^‘·+, Vü‰s√àìj·T+
e¬>s’ ê\T ≈£÷&Ü nuÛ´Ñ dæ+∫ s¡M+Á<äu≤Û s¡‹ j·T÷ìe]‡{°˝À e÷düsº ‡Y &çÁ^ |ü⁄#·TÃ≈£îHêï&ÉT.
Á|üU≤´‘· ‘·ã˝≤, Vü‰s√àìj·T+ $<ë«+düT&ÉT C≤„q Á|üø±XŸ |òüTÀwt ≈£L&Ü Äj·Tq≈£î
>∑Ts¡T‘·T\T´&˚.
<˚X$¯ <˚XÊ˝À¢ mH√ï ø£#Ø˚ \T #˚dæ Á|üX+¯ dü\q÷, Áù|ø£≈å î£ \ n_Ûe÷Hê˙ï bı+~q
n»jYT #·Áø£e]ÔøÏ 1993˝À eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«|ü⁄ ªª≈£îe÷sY >∑+<Ûäs¡«μμ ‘=* nyês¡T¶
\_Û+∫+~. dü+^‘· ]ôdsYÃ nø±&ÉMT ô|ò˝À>± dü«s¡í|ü‘·ø£+ ≈£÷&Ü bı+<ës¡T. ø=H˚ïfi¯fl
ÁøÏ‘·+ πs&çjÓ÷ ($$<Ûä uÛ≤s¡‹) ˝À ø±¢dæø£˝Ÿ sê>±\qT |ü]#·j·T+ #˚ùd ªªdü+^‘Y dü]‘êμμ
ø±s¡´Áø£e÷ìï ≈£÷&Ü Äj·Tq ø=Hêïfi¯ófl ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. n+<äT˝À sêπ>Áo e+{Ï sê>±\qT
XÊÁd”Ôj·T, \*‘· dü+^‘ê˝À¢ Á{°{Ÿ #˚ùd ¬s+&ÉT s¡ø±\ |ü<äΔ‘·T\qT Äj·Tq ÄdüøÏÔø£s¡+>±
$e]+#ê&ÉT.
n»jYT #·Áø£e]ÔøÏ j·÷uÛ’… dü+e‘·‡sê\T ì+&çq dü+<äs“¡ +¤ >± Ç{°e\ eTT+u≤sTT
˝Àì HÓÁVüA ôd+≥s√¢ düHêàq+ »]–+~. düuÛÑ˝À Á|üU≤´‘· dæ˙ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\T
HÍcÕ<é, Çfi¯j·TsêC≤, ñ‘·ÔyéTdæ+>¥, Á|üdæ<äΔ >±j·T≈£î&ÉT ~qø£sY ¬ø’øÏDÏ ‘·~‘·s¡T\T
Á|üdü+–+∫ n»jYT #·Áø£e]Ô ø£èwæì yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T. ÄHê&ÉT |ü{Ïj·÷˝≤, C…’|üPsY e+{Ï
ªª|òTü sêHê\Tμμ dü+^‘êìøÏ ù|s¡Tbı+~‘˚ Ç|ü⁄Œ&É+‘ê myéT {ÏM |òTü sêHêj˚T $qã&ÉT‘√+<äì
HÍcÕ<é #·eT‘·ÿ]+#ês¡T. bÕXÊÃ‘·T´\≈£î ÄHê{Ï yÓTTC≤sYº\qT Äsê~Û+#·&Éy˚T ‘Ó\Tdü˙
áHê&ÉT n»jYT #·Áø£e]Ô ¬s+&ÉT e+<ä\ eT+~ yÓTTC≤sYºqT ‘·j·÷s¡T#˚düTÔHêïs¡˙
Çfi¯j·TsêC≤ yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T. Ä düuÛÑ˝À n»jYT ≈£îe÷¬sÔ øö•øÏ >±Hêìï n+<äs¡÷
Á|üX¯+dæ+#ês¡T. nq+‘·s¡+ ÁX¯ó‹q+<äHé dü+düú >∑T]+∫q &Ü≈£îýÓT+≥Ø ∫Á‘êìï
Á|ü<ä]Ù+#ês¡T. n~ nsTT<ä+‘·düTÔ\ ªªôd˝ŸŒ¤ ø£+f…sTTHé&éμμ uÛÑeq+. <ëì uÒdtyÓT+{Ÿ
160 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
dü÷º&çjÓ÷, Ç‘·s¡ n+‘·düTÔ˝À¢ dü+^‘· bÕsƒê\T H˚πsŒ >∑<äT\÷, ø±+{°Hé, n‹<∏äT\T>±
e#˚Ã dü+^‘·E\„ ≈£î edü‘T· \÷, $<ë´s¡T\ú T dü+^‘êìï ÄkÕ«~+#·&yÉ T˚ ø±ø£ dü+^‘·+˝À
yÓTÆø˘\ ñ|üjÓ÷>±\÷, ]ø±]¶+>¥ $X‚cÕ\÷, Vü‰˝Ÿ n≈£÷dæºø˘‡ esê\÷ Ç˝≤ mH√ï
H˚sT¡ Ã≈£îH˚ dü<Tä bÕj·÷\THêïsTT. ÁX¯ó‹q+<äH˝é À mì$T~ e+<ä\ eT+~ <ëø± $<ë´s¡T\ú T
•ø£åD bı+<äT‘·THêïs¡T. M]˝À n~Ûø£ dü+U≤´≈£î\T kÕúì≈£î\÷, bıs¡T>∑T ÁbÕ+‘ê\yêπs
nsTTHê Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ qT+∫ e#˚Ãyês¡T ˝Òø£b˛˝Ò<äT. n»jYT, Äj·Tq uÛ≤s¡´ #·+<äq
M&çj÷Ó e÷ì≥s¡¢ <ë«sê ˇπ≈kÕ]>± Á|ü‹ ø±¢dTü ˝Àq÷ @+ H˚sT¡ Œ‘·THêïs¡H~˚ |üs´¡ y˚ødåÏ ÷ü Ô
ñ+{≤s¡T. &Ü≈£îýÓT+≥Ø˝À $<ë´s¡Tú\ k˛˝À, ãè+<ä>±Hê\T ¬s+{Ï˝Àq÷ >=|üŒ Á|ü‹uÛÑ
ø£ì|æ+∫+~. n+<äT˝À Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ XÊÁd”Ôj·T >±q+, yê<ä´dü+^‘·+, \*‘· dü+^‘·+,
C≤q|ü<ä dü+^‘·+ Ç˝≤ nH˚ø£ s¡ø±\T H˚s¡TÃø√e&É+ #·÷|æ+#ês¡T. nìï{Ïø£Hêï
ÄX¯Ãs¡´|ü]∫q~ Ä u…+>±© |æ\¢\T ≈£L&Ü u≤\eTTs¡∞ø£èwüí dü«s¡|ü]∫q ø£˝≤´DÏsê>∑
sƒêj·Te÷*ø£ ‹˝≤¢Hê bÕ&É&É+. (Ä dü+düú≈£î $#˚Ãdæq Á|üeTTKT\˝À u≤\eTTs¡[ ≈£÷&Ü
ñHêïs¡T) eT+∫ dü+^‘·+ mø£ÿ&ç<Ó’Hê nqTø£]+∫ H˚s¡TÃø√<ä–q<˚ nH˚ n_ÛÁbÕj·T+
dü+düú dü+#ê\≈£î\≈£î ñqï≥Tº Bìïã{Ïº ‘Ó*j·Tek˛Ô+~. eTT+u≤sTT düuÛÑ˝À HÍcÕ<é
>±s¡T nqï≥Tº XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ eTq<˚X¯|ü⁄ >=|üŒ kÕ+düÿ è‹ø£ yês¡dü‘·«+˝À n‹
eTTKýÓTÆq n+X¯+. n»jYT #·Áø£e]Ô e+{Ïyês¡T <ëìï |ü]s¡øÏå+#·&ÜìøÏ #˚düTÔqï á
Á|üj·T‘·ï+ Ç‘·s¡T\≈£î ≈£÷&Ü dü÷Œ¤]ÔìùdÔ m+‘√ u≤e⁄+≥T+~.
‘Ó\T>∑T $<ë«+düT\˝À bÕs¡T|ü*¢ sêeTø£èwüjí T· ´, <ë«s¡+ yÓ+ø£≥kÕ«$T Hêj·TT&ÉT,
ÁobÕ<ä |æHêø£bÕDÏ>±s¡T¢ eT÷&ÉT eTTKýÓTÆq u≤D°\≈£î Á|ü‹ì<ÛäT\T. H˚{Ï dü+^‘·
$<ë«+düT\÷, •ø£å≈£î\˝À M] •wüß´\T ø±ìyês¡T ns¡T<äT. M]˝À ø=+<ä¬s’Hê ÁX¯<äΔ>±
dü+^‘·+ H˚s¡TŒ‘·THêïs¡T. Ç~ø±ø£ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À mH√ï dü+^‘· •ø£åD≤\j·÷\THêïsTT.
$»j·Tq>∑s¡+, $»j·Tyê&É, ôV’≤<äsêu≤<é dü+^‘· ø£fi≤XÊ\\T Á|üdæ<äΔyÓTÆq$. bı{Ïº
ÁosêeTT\T ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡, ø±ø£rj·T yÓTT<ä˝q’… $X¯«$<ë´\j·÷
\˙ï dü+^‘êìøÏ Áb˛‘ê‡Vü‰ìïdüTÔHêïsTT. ‘·øÏÿq ô|<ä› q>∑sê\˝≤π> ôV’≤<äsêu≤<é˝À uÛÑø£Ô
sêeT<ëdüT ø£fi≤XÊ\, ‘ê´>∑sêj·T dü+^‘· ø£fi≤XÊ\, dü+kÕÿs¡ uÛ≤s¡‹, dü+^‘ê+»*,
düTs¡à+&É˝Ÿ, dæ+|òü˙ nø±&ÉMT Ä|òt eT÷´õø˘, Hê≥´dü<äHé, Hê≥ý˚<ä, qè‘ê´+»*
e¬>’sê mH√ï dü+^‘· bÕsƒ¡XÊ\\THêïsTT. M{Ï˝À #ê˝≤eT≥T≈£î Hê≥´+, dü+^‘·+
H˚]ŒkÕÔsTT. ‘·øÏÿq ÁbÕ+‘ê˝À¢ $»j·Tyê&É˝Àì e÷qdt ÇHédæº≥÷´{Ÿ, yÓ+|ü{Ï dü‘·´+
ÄsYº nø±&ÉMT, ø±øÏHê&É˝Àì nuÛÑT´<äj·T ÄsYº‡, >∑T+≥÷s¡T˝Àì Hê>±s¡T®q ø£fi≤π≈+Á<ä+,
@\÷s¡T˝Àì qè‘·úÛ≤s¡‹, ‘ê´>∑sê» >±qdüu,ÑÛ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêh dü+^‘· düu\ÑÛ ô|&ò sπÉ wüH,é
‘·DT≈£î˝Àì dæ<Δ̊+Á<ä qè‘·´ dü+^‘· nø±&ÉMT, $XÊK|ü≥ï+˝Àì $XÊK eT÷´õø˘ n+&é
&ÜHé‡ nø±&ÉMT, dü«s¡s¡+»ì, ≈£÷∫|üP&ç ø£fi≤πøåÁ‘·+, $»j·Tq>∑s¡+ ˝Àì $»j·T
ø£fi≤uÛ≤s¡‹, e¬>s’ ê\T ø±ø£ dü÷sê´ù|≥˝Àì Á>±eT yÓ\T>∑T Hê≥éT+&É*, Ábı<äT≥› ÷s¡T˝Àì
#·\q∫Á‘· dü+^‘· qè‘·´ nqTø£sD¡ ø£fi≤ø±s¡T\ dü+|òTü + ≈£÷&Ü ñHêïj·Tì Ç+≥¬sï{Ÿe\¢
‘Ó\Tk˛Ô+~.
|üPs¡«+ <˚yê\j·÷˝À¢q÷ sêC≤kÕúHê˝À¢q÷ ÄÁX¯jT· + bı+~q XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+
Ç|ü⁄Œ&ÉT $q&Üìø°, H˚sT¡ Ãø√e&Üìø° n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À ñ+~. uÛ≤s¡rj·T dü+^‘·+
H˚sπ Œ dü+dü\ú T áHê&ÉT #ê˝≤ <˚XÊ˝À¢ ñHêïsTT. M{Ï˝À ø=ìï ªªÄHé˝H’… μé μ •ø£Då ÇkÕÔeTì
≈£÷&Ü Ç+≥¬sï{Ÿ˝À Á|üø£{ÏkÕÔsTT. eTVü‰sêh˝Àì MTs¡CŸ˝À >±«*j·TsY ~>∑ZC≤˝À¢
eTTKT´&Ó’q $wüßí ~>∑+ãsY |ü\÷düÿsY kÕú|æ+∫q >±+<Ûäs¡« eTVü‰ $<ë´\j·T+ >∑‘· Äs¡T
<äXÊu≤›\T>± eTVü‰sêh, ñ‘·Ôs¡ ø£sêí≥ø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘· yê´|æÔøÏ #ê˝≤
‘√&ÉŒ&ç+~. u…’pu≤yésê dæìe÷ <ë«sêq÷, ‘·q eT<ÛäTs¡ >±q+‘√q÷ n+<äØï
n\]+∫q &ç.$.|ü\÷düÿsY á dü+^‘·y˚‘·Ô ≈£îe÷s¡T&˚. n˝≤π> n\Vü‰u≤<é, u…Hês¡dt˝À
ù|s¡T|ü&É¶ dü+düú\THêïsTT. eTs=ø£ dü+^‘·E„&ç ù|s¡q&ÉTdüTÔqï \ø√ï˝Àì uÛ≤‘YK+&˚
eT÷´õø˘ j·T÷ìe]‡{° ≈£÷&Ü eTTKýÓTÆq<˚. Çe˙ï dü+^‘·+˝À ø√s¡T‡\T ìs¡«Væ≤+∫
|üØø£å\T bÕôd’q yê]øÏ &çÁ^\T ÇkÕÔsTT. ø√˝Ÿø£‘ê˝À Ç+&çj·THé {§u≤ø√ q&ÉT|ü⁄‘·Tqï
dü+^‘· ]ôdsYÃ nø±&ÉMT dü+^‘·|ü⁄ ns¡T<Ó’q ]ø±]¶+>∑T\qT uÛÑÁ<ä|üs¡#·&Éy˚Tø±ø£ ‘·–q
yê]øÏ kÕÿ\sYwæ|t*∫Ã ñqï‘· dü+^‘· •ø£åDq+~+#˚ Á|üj·T‘êï\T #˚k˛Ô+~. H˚{Ï y˚T{Ï
j·TTe >±j·T≈£î&ÉT s¡w”<é U≤Hé n˝≤ H˚s¡TÃ≈£îqïyê&˚.
Ç$ø±ø£ ø=ìï dü+düú\T ø=+<äs¡T Á|üdæ<äΔ dü+^‘·E„\T kÕú|æ+∫q$ ø±>±
eT]ø=ìï{ÏøÏ Á|üd<æ Tä \Δ düV≤ü ø±s¡+ n+<äT‘√+~. |ü⁄DÒ j·T÷ìe]‡{°˝Àì \*‘· ø£fi≤π≈+Á<ä
á ¬s+&√ s¡ø±ìøÏ #Ó+~q~. n+<äT˝À >∑Ts¡T≈£î\ |ü<äΔ‹˝À XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+, Hê≥´+,
Hê≥ø£ ø£fi\¯ ˝À •ø£Då ÇdüTHÔ êïs¡T. Ä s¡+>±˝À¢ ìcÕí‘T· \T nø£ÿ&çøÏ n‹~∏ n<Ûë´|ü≈î£ \T>±
edü÷Ô ñ+{≤s¡T. Á|üdæ<äΔ >±j·Tì my¥T.mdt.düTãT“\øÏÎ, ÁX¯ó‹ bòÂ+&˚wüHé ªªdüeTTÁ~μμnH˚
dü+^‘· dü+düqú T ìs¡«Væ≤düTHÔ êïs¡T. n+<äT˝À dü+^‘· •ø£Då ø£Hêï ø±s¡´Áø£e÷\ @sêŒ≥TqT
>∑T]+∫ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ñqï≥Tº ø£ì|ædTü +Ô ~. nyÓT]ø±˝À kÕHéÁbòÕì‡k˛ÿ düMT|ü+˝À
düs√<é $<ë«+düT&ÉT n© nø£“sY U≤Hé q&ÉT|ü⁄‘·Tqï dü+düú #ê˝≤ Á|üdæ<äΔyÓTÆq~. dæ‘êsY
$<ë«+düT&ÉT s¡$X¯+ø£sY ªª]yéTbÕμμ nH˚ π≈+Á<ä+ kÕú|æ+#ês¡T. n+<äT˝À eTTK´+>±
dæ‘êsY, y˚DTe⁄, ‘·ã˝≤ e+{Ï yê<ë´\qT H˚s¡TŒ‘ês¡T. Á|üdæ<äΔ >±j·T≈£î&ÉT »dtsêCŸ
n{≤¢+{≤˝À ‘·q eT÷´õø˘ bòÂ¤+&˚wüHé ˇø£{Ï ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. á $<Ûä+>± nH˚ø£
eT+~ e´øÏÔ>∑‘·+>±q÷, dü+kÕú>∑‘·+>±q÷ dü+^‘êìøÏ ÁbÕ#·Ts¡´+ ø£*–+#·&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡T. á yê´dü+˝À M≥ìï{Ï >∑T]+N |üP]Ô>± Á|ükÕÔ$+#·&É+ nkÕ<Ûä´+
ø£qø£ ø=ìï{Ïì e÷Á‘·y˚T ñ<äVü≤]+#·&É+ »]–+~.
‘Ó\T>∑T yê]øÏ XÊÁd”j Ô T· dü+^‘·+ n+fÒ n+‘· ÄdüøÔÏ ñ+&É<ìä nì|ædTü +Ô ~>±ì
n~ |üP]Ô>± ì»+ ø±<äT. eTqyêfi¯fløÏ ªªXÊg ø£≥Tºμμø£+fÒ yÓT˝§&û n+fÒ m≈£îÿe Çwüyº T˚ yÓ÷.
˝…’{Ÿ eT÷´õø˘ $q&ÜìøÏ m+‘· u≤e⁄Hêï ˝À‘Ó’q y˚fi¯ófl ø£*–q XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+‘√
n~ b˛{°|&ü ˝É <Ò Tä . n+<äT˝À n_ÛsT¡ ∫ @s¡Œ&Ü¶ø£ á ‘˚&Ü eT]+‘· u≤>± ns¡+ú ne⁄‘·T+~.
»qe] 2003
162 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
6. dü+^‘êìøÏ düŒ+<äq
ø=H˚ïfi¯fl øÏ+<ä≥ Hê <ä>∑Zs¡ dæ‘êsY H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï ˇø£ Væ≤+B ne÷àsTT dü+^‘·
ø£#˚Ø˝À¢ n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ m+<äT≈£î yêVü‰« n+≥÷ ñ+{≤s¡T? nì n&ç–+~. nqTø√ì
á Á|üXï¯ ≈£î yÓTT<ä≥ $düTbÔ ˛sTTq H˚qT á |ü<‹Δä ˝À »yêãT #ÓbÕŒqT. XÊÅdj ûÔü T· dü+^‘·+
ø=ìï kÕ+Á|ü<ëj·÷\qT nqTdü]düTÔ+~. ny˚$T{À dü+^‘·ø±s¡T&çπ≈ ø±ø£ $H˚yêfi¯fl≈£î
≈£÷&Ü ø=<√› >=b˛Œ ‘Ó*ùd ñ+≥T+~. $H˚ e´øÏÔøÏ $+≥Tqï dü+^‘·+˝À ‘·q≈£î ‘Ó*dæq
<ëìø£Hêï ø±düÔ m≈£îÿekÕúsTT˝À @<Ó’Hê $qã&ç‘˚ nÁ|üj·T‘·ï+>± H˚H√{Ï yÓ+≥ X¯uÛ≤wt
nH√, eTs=ø£ e÷{À sêe#·TÃ.
Vü≤è<äj·T+ qT+∫ e#˚Ã á düŒ+<äq≈£î $X‚¢wüD nqedüs¡+. ø±ì Ç+<äT˝À
ø=ìï $wüj·÷\THêïsTT. ˇø£]øÏ q∫Ãq<˚ eTs=ø£]ø° q#êÃ\ì ˝Ò<äT. n_Ûs¡T∫˝À
‘˚&Ü\T+&É&É+ ˇø£ÿfÒ BìøÏ ø±s¡D+ ø±<äT. $H˚yê] e÷qdæø£, kÕ+düÿ è‹ø£ |ü]D‹
≈£÷&Ü ˇø£ ø±s¡Dy˚T. m+<äTø£+fÒ dü+^‘· s¡kÕkÕ«<äq+˝À sêqTsêqT nqTuÛÑe+
>∑&+ç #·&eÉ TH˚~ dü+^‘·+ $ì|æ+#˚ yê]π≈ ø±<äT— $H˚yê]øÏ ≈£÷&Ü e]ÔdTü +Ô ~. ø£#Ø˚ \≈£î
yÓfi¯fl&É+˝À ‘·\|ü+&çq yês¡T m+<äs√ ø£ì|ækÕÔs¡T. ‘êeTT ô|<ä›>±bÕ&ç, yêsTT+#·˝Òø£
b˛sTTHê sê>±\÷, ‘êfi≤\÷, ø°sqÔ¡ \÷, yêπ>j Z T· ø±s¡T\÷, »q´sê>±\÷ n+≥÷ ø=‘·>Ô ±
$+≥Tqï yê]ì n<äs¡>=fÒºdü÷Ô ñ+{≤s¡T. bÕ&˚yêDÏí ‘êHéùdHé nqï≥Tº>± Ç˝≤+{Ï
yê]ì Væ≤+B˝À ªªø±HéùdHéμμ nq&É+ |ü]bÕ{Ï (Væ≤+B˝À ø±Hé n+fÒ #Ó$).
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À düè»Hê‘·àø£‘·≈£î #ê˝≤ neø±X¯eTT+~. n+<äT≈£î
ù|s¡Tbı+~q n‹ÁX‚wü˜yÓTÆq ø£fi≤ø±s¡T\T #ê˝≤eT+<˚ ñHêïs¡T. nsTTq|üŒ{Ïø° XÊÅd”Ôj·T
dü+^‘·+˝À kÕ+Á|ü<ëj·÷\÷, ø£≥Tºu≤≥÷¢ #ê˝≤ m≈£îÿe. ne˙ï $q&ÜìøÏ u≤e⁄+{≤sTT
≈£÷&Ü. M{Ïì $T+∫ eTqì Äø£≥Tº≈î£ H˚ dü+<äs“¡ +¤ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT eTq˝À eT+∫ düŒ+<äq
ø£\T>∑T‘·T+~.
#ê˝≤ ø±\+>± dü+^‘·+ $+≥Tqï yê]øÏ ‘·eT ÄdüøÏÔø=B› ø=‘·Ô $wüj·÷\T
‘Ó\TdüTø√e&É+ n\yê≥e⁄‘·T+~. yÓTT<ä{À¢ düT\uÛÑ+>± øÏø˘ Ç∫Ãq dü+^‘·|ü⁄ n+XÊ\T
ø±\Áø£y˚TD≤ |ü]∫‘ê˝…’b˛‘êsTT. Hê≈£î yÓTT<ä{À¢ $˝≤j·Tj·T‘Y U≤Hé dæ‘êsY MT≥&É+
$q>±H˚ #ê\T, |ü⁄\ø£]+‘· ø£*π>~. ‘·s¡yê‘· &É»q¢kÕs¡T¢ $Hêïø£ Äj·Tq dü+^‘·eT+fÒ
Çwü+º mH√ï¬s≥T¢ ô|]–Hê Äq+~+#˚ ªªkÕúsTTμμ ≈£÷&Ü ô|]–+~. Ç≥Te+{Ï~ me]¬øH’ ê
»s¡>e∑ #·TÃ. ø£fi≤ø±s¡T\ XË*’ ‘√q÷, yê] ø£fi¯ jÓTTø£ÿ ˝À‘·T\‘√q÷ |ü]#·jT· + ô|s¡T>∑T‘·Tqï
ø=B› ÄVü‰ nH˚ dü+<äsê“¤\T ≈£÷&Ü e÷πs neø±X¯+ ñ+~. Ç~ \*‘· ø£fi¯\ìï{Ïø°,
kÕVæ≤‘ê´_Û s¡T∫øÏ ≈£÷&Ü e]ÔdüTÔ+~.
<˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ ø£#˚Ø\T #˚dæq s¡$X¯+ø£sY ˇø£ yê´dü+˝À eTq<˚X¯|ü⁄ Áù|ø£å≈£î\qT
$<˚XÊ\yê]‘√ b˛˝≤Ã&ÉT. eTqyêfi¯ófl dü+^‘·+ $+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT s¬ kÕŒHé‡ kÕŒ+fÒìj·Tdt>±
edüTÔ+~. n~ dü¬s’q düeTj·T+˝À »]–‘˚ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤+ ø£\T>∑T‘·T+~.
#ê˝≤ @fi¯fløÏ+<ä≥ u§+u≤sTT˝À »]–q ˇø£ ø£#˚Ø˝À eTVü‰ >±j·T≈£î&ÉT ã&˚ >∑T˝≤+
n©U≤Hé Áù|ø£å≈£î\qT Nø£{Ï˝À ≈£÷s√Ãu…{≤ºs¡ì >∑eTì+∫, m+‘·ø° bÕ&É&É+ yÓTT<ä\T
ô|≥º˝Ò<ä≥. ∫e]øÏ ìsê«Vü≤≈£î\T n&ç–‘˚ Hê ÁXÀ‘·\ yÓTTVü‰\T ø£qã&Éø£b˛‘˚ H˚HÓ˝≤
bÕ&ÉqT? nì n&ç>±≥º.
|ü•ÃeT <˚XÊ˝À¢ dü+^‘·+ $+≥Tqï+‘·ùd|üP ìX¯Ùã›+>± ñ+&É&É+, Á|ü‹ ◊≥+
‘·s¡yê‘ê #·|üŒ≥T¢ ø=≥º&ÉeT÷ eTsê´<ä. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT dü+^‘·+ Áù|ø£å≈£î\≈£î ì»+>±
q∫Ã+<√ ˝Ò<√ #Ó|üŒ&É+ ø£wüº+. ø±ì nø£ÿ&çyês¡T eTqyêfi¯fl˝≤>± eTT+<äT es¡dü˝À
≈£÷s¡TÃì ≈£÷&Ü |üø£ÿyê]‘√ e÷{≤¢&É&É+, ≈£î≥÷¢ n*¢ø£\÷ #˚düTø√e&É+ ˝≤+{Ï$
#Ój·T´s¡T. ‘=*s√E˝À¢ dü+^‘êìøÏ Ç˝≤{Ï nee÷Hê\T düVæ≤+#·˝Òø£H˚ ‘êqT ø£fi¯ófl
eT÷düT≈£îì dæ‘êsY yêsTT+#·&É+ n\yê≥T #˚düT≈£îHêïqì s¡$X¯+ø£sY nHêï&ÉT.
eTÁ<ëdüT˝Àq÷, ñ‘·Ôsê~˝Àq÷ dü+^‘· ø£#˚Ø˝À¢ Áù|ø£å≈£î\ ¬skÕŒHé‡˝À ‘˚&Ü
ñ+&˚~. ø£sêí≥ø£ dü+^‘· ø£#˚Ø˝À¢ es¡í+, ø£#˚Ø yÓTT<ä{À¢ $Hêj·Tø£ düTÔ‹ #˚ùd ø°s¡Ôq\÷
e¬>’sê e÷eT÷\T ◊≥+\ ‘·s¡yê‘· #·|üŒ≥T¢ ø=fÒºyês¡T ø±s¡T— n<˚<√ yê] y˚T<ÛëX¯øÏÔøÏ
˝À≈£îe˝≤>±. Çø£ á Áù|ø£åø£ $<ë«+düT\T #·|üŒ≥T¢ ø=fÒº dü+<äs¡“¤+ m≥Te+{Ï~?
>±j·T≈£î\T ‘ês¡kÕúsTT˝À ˇø£ dü«s¡+ >∑Tø£ÿ|ü{Ïº ì*|æq|ü⁄Œ&ÉT #·|üŒ≥T¢ ø=fÒºyês¡T— n<˚
dü+^‘êìøÏ |üsêø±wü˜ nsTTq≥Tº. ñ‘·sÔ ê~ dü+^‘· ø£#Ø˚ ˝À¢ Ç˝≤ Áù|ø£≈å î£ \T »&çy® TÓ +≥T≈£î
≈£÷s¡TÃqï≥Tº>± ñ+&É<Tä . ø£fi≤ø±s¡T\≈£î n_Ûe÷qT˝…q’ yêπs e∫Ã ≈£÷s¡TÃì yÓTT<ä{qÏ T+∫
∫e]<ëø± Äq+~+∫ yÓfi¯‘ês¡T. (Ç+<äT≈£î dü+^‘êìøÏ dü+ã+~Û+#·ì~ ˇø£ ø±s¡D+
ñqï≥Tº ‘√düTÔ+~. <äøÏåD≤~˝À HÓ\øÏ Ç+‘· nì düuÛÑ\øÏ #·+<ë\Tø£{Ïº, düuÛÑyês¡T @
ø£#˚Ø @sêŒ≥T#˚ùdÔ <ëìøÏ Vü‰»s¡j˚T |ü<äΔ‹ ñ+~. n+<äT˝À bÕ˝§Z+≥Tqï ø£fi≤ø±s¡T\T
Á|ü‹ yê] MT<ë n+<ä]ø° n_Ûe÷q+ ñ+&Éø£ b˛e#·TÃ. n+<äTø£ì e#˚Ã yê]øÏ
$eTs¡ÙHê‘·àø£ yÓ’K] ñ+≥T+~).
π≈e\+ {°M\ <ë«sê ø£fi¯\‘√ dü+|üs¡ÿ+ ô|+#·T≈£îH˚ yê]øÏ düuÛ≤ eTsê´<ä\T
‘Ó*j·Tø£b˛e&É+ #·÷dü÷Ô+{≤+. {°M yÓ÷>∑T‘·Tqï+‘·ùd|üP eTq+ ø±yÓT+{Ÿ #˚dü÷ÔH˚
ñHêï ø£fi≤ø±s¡T\≈£î @MT nì|æ+#·<äT. n<˚ n\yê≥Tø=B› #ê˝≤eT+~ ø£#˚Ø\≈£î
Vü‰»¬s’q|ü⁄Œ&ÉT ≈£÷&Ü ‘·eT H√{ÏøÏ |üìø£*Œdü÷Ô ñ+{≤s¡T. ø£#˚Ø ˇø£ e+ø£
kÕ>∑T‘·÷+&É>±H˚ M]˝À ø=+<äs¡T ‘·eT düs¡düq ñqïyê]øÏ (n&É>∑ø£b˛sTTHê) ‘·eT
dü+^‘·+ ≈£÷&Ü $ì|æd÷ü Ô ñ+{≤s¡T. <ä>T∑ \Z ÷, ‘·TeTTà\÷, ≈£îØÃ\T »s¡|&ü Ü\ #·|⁄ü Œ&ÉT‘√
u≤≥T Ç~ ≈£÷&Ü ñ∫‘·+>± \_Ûdü÷Ô ñ+≥T+~. Ç˝≤+{Ï bÕ]ºdæù|wüHé ‘·øÏÿq yê]øÏ
Çã“+~ ø£\>∑≈£î+&Ü ñ+&É&É+ #ê˝≤ nedüs¡+.
164 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ø=+‘· Çã“+~ Äs¡ZHÓ’»s¡¢e\¢ ≈£÷&Ü ø£\T>∑T‘·T+~. ‘êCŸeTVü≤˝Ÿ ÁbÕ+‘·+˝À Ä
eT<Û´ä @sêŒ≥T#˚dqæ ø£#Ø˚ \T {°M˝À Á|ükÕs¡+ nj·÷sTT. yê{Ï˝À _dæà˝≤¢U≤Hé yÓTT<ä\T
ø=ì nH˚ø£ Á|üdæ<äΔ dü+^‘·ø±s¡T\T bÕ˝§ZHêïs¡T. <ëìøÏ yêÚ≤´q+ düeT≈£÷]Ãq k˛q÷
ì>∑yT¥ n+‘·≈î£ eTT+<äT ‘êqT #ê˝≤ HÓ\\T>± j·TTe >±j·T˙ >±j·T≈£î\‘√ eéVü≤]düTqÔ ï
yÓ’K]H˚ Á|ü<ä]Ù+#ê&ÉT. n‹ Á|üdæ<äTΔ˝…’q ø£fi≤ø±s¡T\T edüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT ≈£÷&Ü e÷{Ïe÷{Ïø°
#·|Œü ≥T¢ ø=≥ºeTì Áù|ø£≈å î£ \qT ôV≤#·Ã]dü÷,Ô ‘êH˚ yê]ì ‘=*kÕ]>± |ü]#·jT· + #˚dTü qÔ ï≥Tº
Á|üe]Ô+#ê&ÉT. ≈£îÁsÑø±s¡T bÕ˝§ZH˚ j·T÷‘Y ô|dò eºæ ˝À¢ n˝≤+{Ï <Û√s¡DÏ u≤e⁄+&É#T· Ã. Ç<ä+‘ê
dü+kÕÿs¡ ˝À|üy˚T nq&É+˝À dü+<˚Vü≤+˝Ò<äT. ô|’>± \ø£å\T >∑TeTà]+∫ ô|<ä› m‘·TÔq
@sêŒ≥T #˚düTÔqï |òü+ø£åq¢˝À ø£fi≤ø±s¡T\ e´øÏÔ>∑‘· Á|ü‹uÛÑ≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· ‘·>∑TZ‘·T+~.
Áù|ø£å≈£î\T #ê˝≤ m≈£îÿe>± bÕ˝§ZH˚ dü+<äsê“¤\T |ü•ÃeT <˚XÊ\ bÕ|t
dü+^‘·+˝Àq÷, sêø˘ ô|òdæºe˝Ÿ‡˝Àq÷ ø£ì|ækÕÔsTT. ø£#˚Ø »s¡T>∑Tqï+‘·ùd|üP Áù|ø£å≈£î\T
π≈]+‘·\÷, á\\÷ y˚dü÷Ô, ‘êeTT ≈£÷&Ü ˝Ò∫ qè‘·´+#˚dü÷Ô ‘·eT dü+|ò”TuÛ≤yêìï
Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T. n~ #·÷ùdÔ dü+^‘·+ Ä‘êàq+<ä+ ø√düy˚T nì qeTàø£+ ø£\>∑<äT.
$+≥Tqïyês¡T ≈£÷&Ü uÛÖ‹ø£+>± ªª}–‘·÷>±*μμ. nyÓT]ø± e+{Ï <˚XÊ˝À¢ Áù|ø£≈å î£ \+<äs÷¡
‘Ó\T>∑Tyêπs nsTTq|ü⁄Œ&ÉT ≈£÷&Ü @<Ó’Hê dæìe÷ bÕ≥ ø±düÔ VüQcÕs¡T>± $ì|æùdÔ
Ä&çjÓTHé‡˝À ∫Hêïô|<ë›, Ä&Ü, eT>± n+‘ê˝Ò∫ Hê{≤´\T #˚dü÷Ô ñ+{≤s¡T. ∫ø£ÿ˝≤¢
mø£ÿ&É+fÒ n≥Te+{Ï bÕ≥ ‘·s¡yê‘· Çø£ n+‘·ø£+‘·≈£÷ n\¢] bÕ≥˝Ò bÕ&Ü* ‘·|üŒ @
uÛÑøÏÔ bÕ{À bÕ&ç‘˚ Áb˛Á>±+ #·|üŒã&çb˛‘·T+~.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ yê<ä´ dü+^‘· ø£#˚Ø˝À¢ (eTTK´+>± dæ‘êsY, düs√<é ø±s¡´Áø£e÷˝À¢)
‘·ã˝≤ ÁbÕ<Ûëq´‘· eTTK´ ø£fi≤ø±s¡T\≈£î <ë<ë|ü⁄ düe÷q kÕúsTT˝À ñ+≥T+~. ‘·ã˝≤
yÓTT<ä˝…’q ø=~› ì$TcÕ˝À¢H˚ yÓTT<ä{Ï $&É‘· #·|üŒ≥T¢ yê]π≈ n+<ä&É+ ≈£÷&Ü »s¡T>∑T‘·÷
ñ+≥T+~. Ä ø±s¡D+>± $˝≤j·T‘Y U≤Hée+{Ï ô|<ä› ø£fi≤ø±s¡T\T ‘·ã˝≤ <Ûë{Ï ‘·eTqT
n~Û>∑$T+∫ ‘·eTqT Ç]fÒ{Ÿ #Ój·T´≈£î+&Ü #·÷düT≈£î+{≤s¡T. H˚qT $qï ˇø£ ø£#˚Ø˝À
Äj·Tq≈£î ‘·ã˝≤ yêsTTdüTÔqï n‘·´+‘· Á|ü‹uÛ≤XÊ* XÊ+‘ê Á|ükÕ<é ‘·q≈£î Ç≥Te+{Ï
|ü]dæ‹ú m<äTs¡e≥+‘√ ø±düÔ ndüV≤ü HêìøÏ >∑Ts¡j÷· &ÉT. $˝≤j·T‘Y U≤Hé n‹ düTìï‘·+>±
dæ‘êsY yêsTTdü÷Ô »Hêìï yÓT|æŒ+#·&+É #·÷dæq n‘·qT yÓTøÆ ˝˘ À ªªñkÕÔ<μé μ >±] Ç≥Te+{Ï
Hêp≈£î sê>∑ Á|ükÕÔs¡+˝À Hêe+{Ï ø£fi≤ø±s¡T\≈£î <Ûë{Ï>± yêsTT+#˚ neø±X¯y˚T
\_Û+#·<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î á es¡dü ∫‘·Ô–+#·+&ç n+≥÷ ñs¡TeTT\÷, |æ&ÉT>∑T\÷
≈£î]|æ+#˚ ‘·ã˝≤ $Hê´dü+ Á|ü<ä]Ù+#ê&ÉT. yÓ+≥H˚ #·|üŒ≥¢‘√ Vü‰\T ¨¬s‹Ô+~! dæ‘êsY
Ä]ºdüTºqT bı>∑T&ÉT‘·÷H˚ ‘·q |üì ø±ì#·TÃ≈£îqï y˚T<Ûë$ XÊ+‘ê Á|ükÕ<é. (Hê#˚
eTHéyÓ÷sêeT>∑Hé nqï s¡|ò” dæìe÷ bÕ≥≈£î ‘·ã˝≤ yêsTT+∫q~ XÊ+‘ê Á|ükÕ<é>±πs).
ø£#˚Ø˝À¢ ø=ìï n+XÊ\÷, dü+>∑‘·T\÷ $qï|ü⁄Œ&ÉT >∑T+&Ó s¡a\T¢eT+≥T+~,
eTqdüT |ü⁄\ø£]düTÔ+~. ø±ì á\\÷, #·|üŒ≥¢ CÀs¡÷ ‘·–q$>± nì|æ+#·e⁄. XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·+˝À ≈£÷&Ü ‘·ã˝≤ <äsT¡ eP, bÕ≥˝Àì }|üP ˇø=ÿø£ÿ|ü⁄Œ&ÉT X¯Øsê˙ï, eTqdüTq÷
≈£÷&Ü ≈£î~ù|kÕÔsTT. ø±ì eTqdüTq÷, ãT~Δ˙ ø£~*+#˚ dü+^‘·+ eT]+‘· ñqï‘·yTÓ qÆ ~.
n‹ >=|üŒ<Ó’q dü+^‘·+ m˝≤+{Ï yê]HÓ’Hê ø£~*+#·ø£ e÷q<äT. n+<äT#˚‘·H˚ #ê˝≤
ô|<ä› kÕúsTT ø£#˚Ø\≈£î Á|üdæ<äΔ ø£fi≤ø±s¡T\T ≈£L&Ü e∫Ã, $ì Äq+~+#·&É+ #·÷dü÷Ô
ñ+{≤+.
dæìe÷ bÕ≥\T m+‘· eT+∫yÓ’Hê ‘Ó]|æ ˝Ò≈£î+&Ü eT∞fl eT∞fl $+fÒ uÀs¡T
ø=fÒºkÕÔsTT. e÷ ∫qï‘·q+˝À s¡|ò” bÕ&çq eT+∫ bÕ≥\T _Hêø± ^‘Y e÷˝≤ e+{Ï
Áb˛Á>±eTT˝À¢ |ü<˚|ü<˚ $ì|æ+∫ $H˚yê]øÏ $eTTK‘· ø£*–+#·&É+ Hê≈£î >∑Ts¡TÔ+~.
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À n˝≤ »s¡>∑<äT. m+<äTø£+fÒ sê>±˝À¢q÷, bÕ≥˝Àq÷ n+‘·T˝Òì
yÓ’$<Ûä´+ #·÷|ü&ÜìøÏ neø±XÊ\T+{≤sTT. Ä˝≤|üq yÓTT<ä{À¢ ø=~›bÕ{Ï dü«s¡ dü+#ês¡+
»s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ≈£÷&Ü $H˚yê] eTqdüT‡ sê>∑+˝Àì Ç‘·s¡ dü«sê\, dü+>∑‘T· \ >∑T]+∫
Ä˝À∫dü÷Ô, yê{Ïì n_Û\wædü÷Ô ñ+≥T+~. eTT+<äT>± }Væ≤+#˚ á anticipation
sê>∑+ |ü≥¢ eTq ñ‘·ÿ+sƒ¡qT ô|+∫, ÁX¯<äΔ>± $H˚˝≤ #˚düTÔ+~. n+<äTø£H˚ XÊÁd”Ôj·T
dü+^‘·+ |ü≥¢ n_Ûe÷qT\≈£î ñ+&˚ $XÊ«dü+ eT‘· $XÊ«düeT+‘· ã\yÓTÆq~>±
nì|ædüTÔ+~. m≈£îÿe>±, s¡ø£s¡ø±\ dü+^‘·+ $+≥÷ ñqïyê]øÏ n_Ûs¡T∫ yÓTs¡T>∑T|ü&ç,
n+‘·ø£+‘·≈£÷ eT+∫ $wüj·÷\qT ÄkÕ«~+∫, Äq+~+#·&É+ kÕ<ÛäéTÚ‘·T+~.
qe+ãsY 2004
166 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
7. dü+^‘·+‘√ ≈£îd”Ô
eTq˝À #ê˝≤eT+~øÏ (eTØ Ws¡+>∑CÒãT*ï $TqVü‰sTTùdÔ) @<√ ˇø£s¡ø£+
dü+^‘·eT+fÒ n_Ûe÷q+ ñ+≥T+~. M]˝À ≈£÷ìsê>±\T rùdyês¡÷, Ç+ø±düÔ >∑{Ïº>±
bÕ&É<ëeTì Á|üj·T‹ï+#˚yês¡÷ ≈£÷&Ü ñ+{≤s¡T. @y√ ø±s¡D≤\e\¢ ∫qï‘·q+˝À
dü+^‘·+ H˚sT¡ Ãø√˝Ò<Hä √, dü]>±Z H˚sT¡ Ãø√˝Ò<Hä √ u≤<Ûä |ü&y˚ ês¡T+{≤s¡T. H˚]Œ+#˚ dü+^‘·eT+‘ê
XÊÁd”Ôj·Ty˚T. n+<äT#˚‘· ‘·<ä]qïHêï n+≥÷ bÕ&É&ÉeT+fÒ ø=+<ä]øÏ ‘·\H=|æŒ>±H√,
yÓøÏÿ]+|ü⁄>±H√, ªªns¡eμμ |ü<äΔ‹>±H√ nì|ædüTÔ+~. yê{Ï‘√ b˛*ùdÔ dæìe÷ bÕ≥˝Ò
ªªVü‰sTT>±μμ nì|ækÕÔsTT. ∫π≈ÿ$T≥+fÒ Ç≥Te+{Ï ‘˚*ø£ dü+^‘·+ H˚sπ Œyê¬ses¡÷ eTq≈£î
‘·>\∑ s¡T. ô|>’ ± dæìe÷˝À¢ &Éu≤“ bÕ≥\T bÕ&˚ >±j·T˙>±j·T≈£î\T ≈£÷&Ü W‘ê‡Væ≤≈£î\øÏ
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ H˚s¡TÃø√+&ç nì ñ∫‘· dü\Vü‰*dü÷Ô ñ+fÒ yê]øÏ ø±düÔ ø√|ü+
≈£÷&Ü sêe#·TÃ. eTqøÏ q#˚Ã bÕ≥\ø°, yê´ø£sD¡ uÛ÷Ñ sTTwü+º nì|æ+#˚ XÊÁd”j Ô T· dü+^‘êìø°
eT<Ûä´ |üP&ÉÃ˝Òì n>±<Ûä+ @<√ ø£ì|ædü÷Ô ñ+≥T+~. á düeTdü´øÏ düe÷<Ûëq$T#˚Ã
Á|üj·T‘·ïy˚T á yê´dü+. á $wüj·T+ >∑T]+∫ H˚qT ªªÁX¯ó‹$T+∫q sê>∑+μμ, ªªeTq
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+μμ, ªªsê>±\÷ - dü«sê\÷μμ nqï yê´kÕ˝À¢ ø=+‘· sêXÊqT ≈£÷&Ü.
n˝≤π> , yÓ÷Vü≤q+, nuÛÒ], dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$, ø£fi≤´DÏ, Væ≤+<√fi¯+, #·Áø£yêø£+ sê>±\qT
>∑T]+∫ |ü]#·j·T+#˚dü÷Ô &Ü. \ø£Îqï ≈£÷&Ü ø=ìï yê´kÕ\T sêXÊs¡T.
dü+^‘·eT+fÒ ø£˙dü+ ÁbÕ<∏$ä Tø£ kÕúsTT˝À ÁãVü≤à$<ä´ ø±<äì Hê ñ<˚X› +¯ . ‘·eTøÏ
dü+^‘·+ #·∫ÃHê sê<äì ìs¡sí TT+#˚dTü ≈£îqï #ê˝≤ eT+~øÏ ‘·eT~ ≈π e\+ ˇø£ e÷qdæø£
nes√<Ûä+ (yÓT+≥˝Ÿ u≤¢ø˘) nì|æ+#·ø£b˛e#·TÃ. Á|üryês¡÷ dü+^‘·+˝ÀøÏ ~>∑qedüs¡+
˝Ò<äì H˚q÷ ˇ|ü⁄Œ≈£î+{≤qT ø±ì ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü÷Á‘ê\qT ns¡ú+ #˚düTø√e{≤ìøÏ düs¡dü«r
ø£{≤ø£å+ @B nø£ÿπs¢<äT. dü+^‘êìï ø=+‘·es¡≈£÷ á ÁuÛÑeT˝À¢+∫ ãj·T≥≈£î rdüT≈£î
sêyê\ì (&û$Tdæºô|ò’) Hê ñ<˚›X¯+. e´øÏÔ>∑‘·+>± qqTï nH˚ø£eT+~ $TÁ‘·T\T n&ç–q
Á|üX¯ï\øÏ ≈£÷&Ü Ç+<äT˝À ø=ìï »yêãT\T \_ÛkÕÔsTT. Ç+<äT˝À ø=ìï $wüj·÷\T
ø=+<ä]øÏ ‘Ó*dæqy˚ nj·TT+{≤sTT ø±ì ‘Ó*j·Tìyê] ø√düeTì ø=ìï ÁbÕ<∏ä$Tø£
$wüj·÷\T sêj·Tø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. (á >=&Ée >∑T]+∫ |ü≥ºìyêfi¯ófl á yê´dü+ #·<äe&É+
e÷H˚dæ eTT+<äT≈£î kÕ>∑e#·TÃ)
#˚‘ø· ±≈£î+&Ü dü+^‘·+‘√ ≈£îd”Ô |üfyºÒ ê] >∑T]+∫ n|üV‰ü dü´+ #ÓjT· ´&É+ e÷eT÷˝Ò.
$Tdü‡eTà˝À Hêπ>X¯«s¡sêe⁄e+{Ï yês¡T Vü‰dü´bÕÁ‘·\T>± >∑Ts¡T+Ô {≤s¡T. dü+^‘·+ yÓTT<ä\Tô|fÒº
˝≤sê«\˙ï d”‘êø√ø£∫\ø£\T ø±ø£b˛e#·TÃ>±ì yÓTT+&ç>± ‘·eT ø£fi≤ Á|ü<äs¡Ùq #˚ùdyê]
>∑T]+∫ ÁoÁo Ç˝≤ sêXÊs¡T.
y˚T+ >=|üŒyêfi¯fleT+≥÷
dü+^‘·+ rj·TTq{Ïº #·e≥\HÓ\¢Hé
ã+^ø£{Ïº |üjÓ÷sê
•+>∑÷\>∑ Á<√j·Te\<Ó dæ]dæ]eTTyê«
á neùV≤fi¯q uÛj Ñ T· +e\¢H˚ #ê˝≤eT+~ dü+^‘·+ CÀ*øÏ b˛≈£î+&Ü ñ+&çb˛‘ês¡T.
nsTTHê Ç‘·s¡T\ì Çã“+~ ô|≥º≈£î+&Ü ñqï+‘· es¡≈£÷ |üs¡yê˝Ò<äì Hê ñ<˚›X¯+.
H˚sT¡ Ãø√yê\H˚ Ädüø‘ÔÏ √u≤≥T BìøÏ ø±e\dæqe˝≤¢ ˇø£ ∫qï ø°uÀs¡÷¶ (˝Ò<ë Vü‰s√àìj·T+),
uÀ˝…&ÉT z|æø± e÷Á‘·y˚T. dü+^‘·+ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ nH˚ø£ yêsTT<ë´\T ñ|üø£]kÕÔsTT
ø±ì ø°uÀsY‡¶ ñ+fÒ f…|Æ s¬t ≥’ sY ñqïfÒ.º nø£så ê\T sêj·T&É+ sêø£b˛sTTHê #·~$ >∑Ts¡T|Ô ≥
ü º
>∑*–‘˚ #ê\T— me¬s’Hêdüπs eTT‘ê´\ø√e˝≤+{Ï nø£åsê\T f…Æ|t #Ój·T´>∑\T>∑T‘ês¡T. n<˚
|ü<äΔ‹˝À yÓT≥T¢ m≥Te+{Ïy√ ‘Ó*ùdÔ me¬s’Hê yê{Ïì H=øÏÿ dü«sê\qT ‘·|ü⁄Œ˝Ò¢≈£î+&Ü
|ü*øÏ+#·e#·TÃ. eTT+<äT>± ø°uÀsY¶ m˝≤ ñ+≥T+<√ u§eTà˝À #·÷<ë›+.
ø°uÀsY¶ yÓT≥¢˝À q\¢M, ‘Ó\¢M ˇø£ |ü<äΔ‹˝À neT] ñ+{≤j·Tì #·÷&É>±H˚

‘Ó\TdüTÔ+~. M{Ï˝À ˇø=ÿø£ÿ{° ˇø=ÿø£ÿ dü«sêìï |ü\T≈£î‘·T+~. ø°uÀsY¶ yÓT≥T¢ mø£ÿ&ç
qT+#·sTTHê düπs yÓTT<ä\Tô|{Ïº, q\¢M, ‘Ó\¢M n˙ï ø£*|æ es¡dü>± ˝…ø£ÿô|&ç‘˚ 12
ø£qã&É‘êsTT. |ü<äeT÷&√~ eT∞fl yÓTT<ä{Ï<ëìï b˛*q kÕúq+˝ÀH˚ ø£qã&ÉT‘·T+~.
M{Ï˝À ˇø=ÿø£ÿ{° ˇø=ÿø£ÿ ÁX¯ó‹. M{Ïì u§eTà˝À #·÷|æq≥Tº>± bÕXÊÃ‘·´ dü+^‘·+˝À
dæ, dæcÕsYŒ, &ç yÓTT<ä˝q’… $>± eéVü≤]kÕÔsT¡ . yê{Ïì ø£sêí≥ø£ |ü<‹Δä ˝Àˇø£{,Ï ˇø£{qÏ ïs¡
e¬>’sê\T>± dü÷∫kÕÔs¡T. eT÷&ÉTqïs¡ ÁX¯ó‹ nH˚~ ñ+&É<äì u§eTàqT ã{Ïº ‘Ó\TdüTÔ+~.
n˝≤π> eTqyêfi¯ófl @&ÉT ÁX¯ó‹ì (XÀø±ìï dü÷∫düTÔ+<äH˚ uÛÑj·T+‘√H√ @yÓ÷) ns¡
n+{≤s¡T. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À ‘Ó\¢yê{Ïì düù|ò<é @ø˘ <√ n˙, q\¢ yê{Ïì ø±© @ø˘, <√
n˙ #Ó|ü⁄‘ês¡T. á eT÷&ÉT |ü<äΔ‘·T\÷ ˇø£fÒ. á ÁX¯ó‘·T\ Á|ò”¬≈«˙‡\T (ôdø£+&ÉT≈£î X¯ã›
ø£+|üHê\ dü+K´) ìs¡T›wüº+>± ñ+{≤sTT. Á_{Ïwt |ü<äΔ‹˝À $T&ç˝Ÿdæ ôdø£+&ÉT≈£î 256
ø£+|üHê\T ø£*– ñ+≥T+~. eT>∑yê] ø£+sƒ¡+ kÕe÷q´+>± 1, 2 Ä<Ûës¡ ÁX¯ó‘·T\≈£î
dü]b˛‘·T+~. Ád”Ô\≈£÷, |æ\¢\≈£÷ 5, 6, Äs¡Tqïs¡ dü]b˛‘·T+~.
Ä<Ûës¡ ÁX¯ó‹ n+fÒ wü&É®+, ˝Òø£ dü. eTq+ m+#·T≈£îH˚ <ëø± BìøÏ Á|ü‘˚´ø£+>±
Á|ò”¬≈«˙‡ ñ+&É<äT ø£qø£ Ç<=ø£ bò˛¢{Ï+>¥ bÕsTT+{Ÿ nqTø√e#·TÃ. ˇø£ wü&Ü®ìï (ÁX¯ó‹ì)
168 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ìs¡ísTT+#·T≈£îHêïø£ <ëì Á|üø±s¡+ ‘·øÏÿq ]wüuÛÑ+, >±+<Ûës¡+, eT<ÛäéT+, |ü+#·eT+,
<Ûe’Ó ‘·+, ìcÕ<ä+ n˙ï |ü\T≈£î‘êsTT. Ä<Ûës¡ ÁX¯ó‹ì ã{Ïº M{Ï˝À Á|ü‹ <ëìø° K∫Ã‘·yTÓ qÆ
dü«s¡kÕúq+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n$ dü]>±Z |ü\ø£q|ü⁄Œ&ÉT n|üdü«s¡+ n+{≤+. e÷eT÷\T>±
dü|üÔdü«sê\H˚$ ìC≤ìøÏ 12 dü«sê\T. Bìï bÕXÊÃ‘·´ |ü<äΔ‹˝À &Éj·T{Àìø˘, ˝Ò<ë
Áø√e÷{Ïø˘ ùdÿ˝Ÿ n+{≤s¡T. eTq |ü<äΔ‹˝À #ÓbÕŒ\+fÒ dü, |ü ‘·|üŒ ‘·øÏÿq nsTT<äT (],
>∑, <ä, ì) dü«sê\÷ ¬s+&˚dæ ñ+{≤sTT— n+fÒ yÓTT‘·Ô+ 12. dü qT+∫ ]>∑eT n+≥÷
ô|’øÏ yÓfi¯ó‘·Tqïø=B› dü«sê\ Á|ò”¬≈«˙‡ Áø£eT+>± ô|s¡T>∑T‘·÷b˛‘·T+~. n+<äTπ≈ øÏ+~
dü«sê\T u§+>∑Ts¡T>±q÷, ô|’$ ø°#·T>±q÷ nì|ækÕÔsTT. dü, ]1, ]2, >∑1, >∑2, eT1,
eT2, |ü, <ä1, <ä2, ì1, ì2 nì eTT–+#êø£ eT∞fl ‘ês¡kÕúsTT˝À dü edüTÔ+~. Ç+ø±
ô|’øÏ yÓ[‘˚ eT∞fl ]1, ]2, >∑1, e¬>’sê\˙ï ekÕÔsTT. n˝≤π> eTq+ yÓTT<ä˝…{Ïºq dü
qT+∫ øÏ+~øÏ yÓ[‘˚ eT+Á<äkÕúsTT˝À Áø£eT+>± ì2, ì1, <ä2 yÓTT<ä˝…’q$ |ü\T≈£î‘êsTT.
Ç~ bÕ&çq|ü⁄Œ&É÷, yêsTT+∫q|ü⁄Œ&É÷ ≈£÷&Ü »]π> $wüj·T+. M{Ï˝À 1 dü+K´ ñqï
dü«sê\qT ø√eT\ dü«sê\T>±q÷, 2 ñqï yê{Ïì rÁe dü«sê\T>±q÷ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙
|ü<äΔ‹˝À n_Ûe]íkÕÔs¡T. Á|üdüTÔ‘· yê´kÕìøÏ á es¡íq dü]b˛‘·T+~. y˚\ø=B› sê>±\÷,
\ø£å˝≤~ bÕ≥\÷ n˙ï á 12 dü«sê\‘√H˚ s¡÷bı+~q≥Te+{Ï$. dü+^‘·|ü⁄ uÛ≤wü≈£î
nø£åsê\T Çy˚.
ˇø£ wü&É®+ (dü) qT+∫ eTs=ø£ wü&É®+ (dü) <ëø± ñqï eé~Ûì Äπ≈ºyé n+{≤s¡T.
ô|’u§eTà˝À ¬s+&ÉT Äπ≈ºyé\T ñHêïsTT. Ç$ mHÓ’ïHê ñ+&Ée#·TÃ. BìøÏ n+‘·÷ bı+‘·÷
ñ+&É<Tä . m{§NÃ Á|ò≈¬” «˙‡ 20 ø£+|üHê\ø£+fÒ ‘·–HZ ê, 20 y˚\ ø£+|üHê\ø£+fÒ m≈£îÿyÓH’ ê
eTq≈£î X¯u≤›\T $qã&Ée⁄. 8 Äπ≈ºyé\T+&˚ Á>±+&é |æj·÷H√ yêsTT+∫ #·÷ùdÔ á
dü+>∑‹ düŒwüº+>± ‘Ó\TdüTÔ+~. Ç+<äT˝À eT] ø=+‘· |òæõø˘‡ ñ+~. ˇø£ wü&Ü®ìø° <ëìô|’
wü&Ü®ìø° Á|ò”¬≈«˙‡ dü]>±Z ¬s+&ç+‘·\T+≥T+~. n˝≤π> eT+Á<äkÕúsTT wü&É®eT|ü⁄ Á|ò”¬≈«˙‡
dü]>± Zdü>∑+ ñ+≥T+~. eTTKýÓTÆq dü+>∑‘˚$T≥+fÒ düs¡düqTqï @ ¬s+&ÉT dü«sê\
Á|ò”¬≈«˙‡\ eT<Ûä´sTTHê ˇπ≈ìwüŒ‹Ô (r) ñ+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ dü Á|ò”¬≈«˙‡ f
2 3 4 5
nqT≈£î+fÒ ]1, ]2, >∑1, >∑2, eT1 dü«sê\ Á|ò”¬≈«˙‡\T es¡dü>± fr, fr , fr , fr , fr
12 (1/12)
ne⁄‘êj·Tqï e÷≥. ‘ês¡kÕúsTT dü Á|ò”¬≈«˙‡ fr R 2f ø£qø£ r = 2 ne⁄‘·T+~.
Bqs¡ú+ @$T≥+fÒ |üø£ÿ |üø£ÿ dü«sê\T @ ¬s+&ÉT rdüT≈£îqï|üŒ{Ïø° yê{Ï Á|ò”¬≈«˙‡\T ˇπ≈
ìwüŒ‹Ô˝À (düTe÷s¡T>± 2(1/12) R 1.059) ñ+{≤sTT. n+<äTe\¢ @ dü«sêìï Ä<Ûës¡
ÁX¯ó‹ #˚düT≈£îqï|üŒ{Ïø° ‘·øÏÿq dü«sê\ Áø£eT+ e÷s¡≈£î+&Ü ñ+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î
eTq+ dæ yÓT≥TºqT dü nqT≈£î+fÒ dæcÕsYŒ nH˚~ yÓTT<ä{Ï (ø√eT\) ]wüuÛÑ+ ne⁄‘·T+~.
n˝≤π> dæcÕsYŒyÓT≥TºqT dü nqT≈£î+fÒ &ç nH˚~ ø√eT\ ]wüuÛÑ+ ne⁄‘·T+~. n+<äTe\¢
ø°uÀsY¶ MT<ä @ yÓT≥TºqT Ä<Ûës¡ÁX¯ó‹ (dü) #˚düT≈£îqï|üŒ{Ïø° <ëì |üø£ÿqTqï dü«sê\˙ï
es¡dü>± ]1, ]2, >∑1, >∑2, eT1, eT2, |ü, <ä1, <ä2, ì1, ì2 nH˚ Áø£eT+˝ÀH˚ $ì|ækÕÔsTT.
bÕ&ÉT‘·Tqïyê] M\TqTã{Ïº Ä<Ûës¡ÁX¯ó‹ ñ+≥T+~ ø£qø£ á @sêŒ≥TqT >∑T]+∫ eTq≈£î
‘Ó*j·÷*.
Çø£ ~∏jT· Ø e÷H˚dæ ÁbÕøÏøº ˝£ Ÿ‡øÏ e<ë›+. dü+^‘·+ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√<ä\T#·T≈£îqï
yês¡T bÕ&ç rsê*. ‘·eT >=+‘·T ø£s¡íø£sƒ√s¡+>± ñ+<äì|æùdÔ (˝Òø£ me¬s’Hê n+fÒ)
‘·\T|ü⁄\T eT÷düT≈£îqsTTHê bÕ&ÉTø√yê*. |ü⁄≥Tº#Óe⁄&ÉT ñqïyês¡T eT÷>∑yês¡sTTqfÒº
bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ‘·eT >=+‘·TqT $ì‘·|⁄ü Œ\T dü]~<äTø› √e&É+ (|ò&” é u≤´ø˘) n‹ eTTKýÓTqÆ
$wüj·T+. n+<äTπ≈ yê<ä´ dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT ≈£÷&Ü >±Á‘·+ ‘·|üŒìdü].
ø°uÀsY¶‡ MT<ä |æj·÷H√ e+{Ï~ ø±≈£î+&Ü ô|’|t Äs¡ZHé e+{Ï~ yÓ÷–ùdÔ yÓT≥Tº
H=øÏÿq+‘·ùd|üP yÓ÷>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. n~ m+#·T≈£îì 3 ˝Òø£ 4 ÁX¯ó‹ì yÓ÷–+∫
<ëì‘√ >=+‘·T ø£\bÕ*. (Ç~ @ Äπøyº <é H’Ó ê |üsy¡ ê˝Ò<Tä ø±ì ø°uÀsY¶ eT<Û´ä ˝Àì yÓT≥TºqT
ñ|üjÓ÷–ùdÔ eT+∫~) n~ dü]>±Z ñ+fÒ Ä |üø£ÿqTqï dü«sê\qT yÓ÷–+∫ yê{ÏøÏ
nqT>∑TD+>± >=+‘·T ø£\bÕ*. ˇø£ e+ø£ bÕ&ÉT‘·÷, eTs=ø£e+ø£ yÓ÷>∑T‘·Tqï dü«s¡+
$+≥÷ ¬s+&É÷ dü]b˛‘·THêïjÓ÷ ˝Ò<√ >∑eTìdü÷Ô ñ+&Ü*. ‘·|ü⁄Œb˛sTTHê ø£+>±s¡T
|ü&É≈£î+&Ü, n<ÛÓ’s¡´|ü&É≈£î+&Ü ø=Hêïfi¯fl bÕ≥T n\yê≥T #˚düTø√yê*. eTq >=+‘·T˝À
|ü\T≈£î‘·Tqï~ eTq+ >∑T]Ô+#·>∑*–‘˚ @ bÕ≥$Hêï ‘Ó\TdüTø√e&É+ M\e⁄‘·T+~. ‘·|ü⁄Œ
|ü\T≈£î‘√+<˚yÓ÷qì nqTe÷q+ eùdÔ ‘Ó*dæq yê]ì $ì #Ó|üŒeTì ø√sê*. ˇfi¯ófl
‘·>∑Z&ÜìøÏ yê´j·÷eT+ #˚düTÔqïfÒº _&çj·T|ü&É≈£î+&Ü eTT+<äT≈£î kÕ>±*. bÕ&É≈£î+&Ü
π≈e\+ $q&É+ <ë«sê ≈£÷&Ü dü+^‘êìï ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ ø±ì <ëìøÏ m≈£îÿe
ø±\+ |ü&ÉT‘·T+~. >±Á‘· $<ë«+düT\+ nH˚ uÛ≤eq ˝Ò≈£î+&Ü HÓeTà~>± bÕ&ÉT≈£î+≥÷
H˚s¡TÃ≈£î+fÒ dü+^‘·+ düT\Te⁄>± |ü≥Tºã&ÉT‘·T+~.
@ ˇø£ÿ sê>∑+ rdüT≈£îHêï yê{Ï˝À yÓTT‘·Ô+ 12 dü«sê˝À ¢ø=H˚ï |ü\T≈£î‘êsTT.
ˇø=ÿø£ÿ sê>±ìø° Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq s¡+>∑÷, s¡TN, yêdüHê ø£\>∑&ÜìøÏ ø±s¡D+ n<˚. dü]>∑eT
|ü<äì dü«sê\˙ï |ü*π≈ sê>±\ì dü+|üPs¡ísê>±\+{≤s¡T. M{Ï˝À ]>∑eT<äì ¬s+&˚dæ
ñ+&˚ neø±X¯+ ñ+~ ø£qø£ 32 ø±+_H˚wüqT¢ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘êsTT. ñ<ëVü≤s¡DøÏ n˙ï
ø√eT\ dü«sê\sTT‘˚ Vü≤qTeT ‘√&çsê>∑+ edüTÔ+~. n˙ï rÁe dü«sê\sTT‘˚ ø£˝≤´DÏ
ne⁄‘·T+~. ø°uÀsY¶ MT<ä MT≈£î nqTyÓ’q ÁX¯ó‹ì dü nqT≈£îì ‘·øÏÿq yÓT≥¢MT<ä es¡dü>±
]1, ]2, >∑1, >∑2, eT1, eT2, |ü, <ä1, <ä2, ì1, ì2 nH˚ dæºø£s¡T¢ n‹øÏ+#·Tø√+&ç.
Á|üj·T‹ïdüTÔqï~ |æ\¢\÷, Ád”Ô\÷ nsTT‘˚ nsTT<äTqïs¡ (õcÕsYŒ ˝Ò<ë Äs¡T (@) yÓT≥TºqT
wü&É®eT+>± rdüTø√e#·TÃ. eT>∑yê]øÏ ˇø£{Ï (dæ) dü]b˛‘·T+~. n+<äs¡÷ ˇπ≈ ø°uÀsY¶
yê&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ø£\sYø√&é ñ|üj÷Ó –+∫ s¬ +&ÉT s¡ø±\ dæøº s£ T¡ ¢ yê&ÉTø√yê*. Ç~ m+<äT≈£î
#ÓbÕŒ\+fÒ bÕ&˚yê]øÏ Ä<Ûës¡ÁX¯ó‹ eTØ m≈£îÿyê ‘·≈£îÿyê nsTT‘˚ n|üdü«sê\T |ü*π≈
neø±X¯+ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~.
170 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
12 dü«sê\˝À dü]>∑eT|ü<ìä n˙ï ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ sê>±\˝À eTT+<äT>± ø£˝≤´DÏ
sê>∑+ (dü, ]2, >∑2, eT2, |ü, <ä2, ì2) rdüTø√e#·TÃ. Bìï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À j·TeTHé
n+{≤s¡T. Ç+<äT˝À n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ eT1 ñ|üjÓ÷–ùdÔ n~ j·TeTHé ø£˝≤´DY ne⁄‘·T+~.
ø£˝≤´DÏ dü«sê\ì ˇø£<ëì yÓ+≥ ˇø£{Ï H=≈£îÿ‘·÷ HÓeTà~>± Á|ü‹ dü«sêìø° >=+‘·T
ø£*|æ bÕ&É+&ç. ø£˝≤´DÏsê>∑+˝À uÀ˝…&ÉT dæìe÷ bÕ≥\THêïsTT. uÛ≤qTeT‹ bÕ&çq
yÓT\¢ yÓT\¢>±, eTqdüTq eT˝…¢\, sêsê Hê kÕ$T sêsê, kÕ$s¡ùV≤ ‘·eBHê— |òüT+≥kÕ\
bÕ&çq ≈£î&çm&ÉyÓTÆ‘˚, »>∑y˚Te÷]q~, eT~ XÊs¡<ë<˚$, #·\¢ì yÓHÓï\˝À yÓTT<ä˝…’qe˙ï
>∑Ts¡T#Ô d˚ Tü ≈£î+≥÷ yê{Ïì b˛*q dü«sê\T MT≈£î |ü\T≈£î‘·THêïj˚TyÓ÷ C≤Á>∑‘>Ô· ± $q+&ç.
sê>∑+ ˙\+ s¡+>∑Te+{Ï<Ó’‘˚ n+<äT˝Àì bÕ≥ ˙\+s¡+>∑T edüTÔe⁄ e+{Ï<äì
>∑Ts¡TÔ+#·Tø√+&ç. ø£˝≤´DÏ dü«sê\T yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT ‘·øÏÿq yÓT≥T¢ #˚‹øÏ ‘·>∑\≈£î+&Ü
#·÷düTø√+&ç. ˇø=ÿø£ÿ sê>±˙ï u≤>± ns¡úeTj˚T<ëø± yêsê\ ‘·s¡ã&ç |ü*øÏdü÷Ô
ñ+&Ü*. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À sê>∑eT+fÒ dü«sê˝Ò nì uÛ≤$+#ê*.
Ç~ u≤>± n\yê≥j·÷ø£ ø£˝≤´DÏ dü«sê\˝À ‘·øÏÿqe˙ï n˝≤π> bÕ&ÉT‘·÷ eT2
kÕúq+˝À eT1 bÕ&É+&ç— n~ X¯+ø£sêuÛÑs¡D+ ne⁄‘·T+~. <ë+‘√ MTs¡T yÓ+≥H˚
X¯+ø£sX¡ ÊÁdæÔ ne‘ês¡+ m‘·øÔ b£ ˛sTTHê düTo\ bÕ&çq @eT+&√jYT lyês¡÷ bÕ≥ >∑Ts¡T≈Ô î£
‘Ó#·TÃø√+&ç. n~ ≈£÷&Ü X¯+ø£sêuÛÑs¡Dy˚T. n˝≤π> yÓ÷Vü≤qsê>∑+˝À dü«sê\T dü, ]2,
>∑2, |ü, <ä2, dü. ø£˝≤´DÏ, ˝Ò<ë X¯+ø£sêuÛÑs¡D+˝À eT, ì rùdùdÔ Ç~ edüTÔ+<äì MT≈£î
yêsTT+∫ bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ‘Ó\TdüT+Ô ~. bÕ‘· \‘ê bÕ≥ düjTÓ THêsê >∑Ts¡T≈Ô î£ ‘Ó#T· Ãø√+&ç.
‘ês¡kÕúsTT wü&É®eT+‘√ yÓTT<ä\Tô|&ÉT‘·÷ düdükÕkÕ, <ä|ü>±>±, <ë<ë<ä<ë<ë|ü>∑ØØ,
kÕdü]>∑|ü>∑|ü<ädü<ë<ë (ô|’kÕúsTT˝À) >±>∑>∑>±]dü]dü<ë<ë nì yêsTT+∫ #·÷&É+&ç.
yÓ÷Vü≤q˝À |ü&É≈£÷&Éì ø√eT\ dü«sê\T |ü&ç‘˚ ≥÷´Hé bÕ&Ée⁄‘·T+<äì >∑eTì+#·+&ç.
yÓ÷Vü≤q n\yê≥j·÷ø£ n+<äT˝À <ä2 rùddæ ì2 yêsTTùdÔ Vü≤+dü<Ûä«ì ne⁄‘·T+<äì
‘Ó\TdüTÔ+~. yê‘ê|æ >∑D|ü‹+, Áos¡|òüTTsê+ nH˚ dæìe÷bÕ{≤ Vü≤+dü<Ûä«ì sê>∑y˚T.
Á|ü‹ sê>∑+˝Àq÷ Á|ü‹ dü«s¡eT÷ ñ+&Ü\ì˝Ò<äT. Äs√Vü≤D˝À ñqï dü«sê˝Ò
nes√Vü≤D˝À ñ+&Ü\ì ø±ì, n<˚ Áø£eT+˝À |ü\ø±\ì >±ì ˝Ò<äT. n+<äTø£H˚ nH˚ø£
ø±+_H˚wüq¢˝À y˚\ø=B› sê>±\THêïsTT. &Ü. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí düeT1 |ü (eT÷&˚ eT÷&ÉT)
dü«sê\‘√ düs¡«Áo nH˚ dü«+‘· sê>±ìï düèwæº+∫ n<äT“¤‘·+>± ø°s¡Ôq (dü«s¡ø£\Œq #˚dæ
eTØ) bÕ&Üs¡T. øÏ+<ä ø=ìïsê>±\ Äs√Vü≤D, nes√Vü≤D\÷, yê{Ï˝Àì ø=ìï bÕ‘·
‘Ó\T>∑T dæìe÷ bÕ≥\÷ ñHêïsTT. ˇø=ÿø£ÿ sê>∑+˝Àì dü«sê\q÷ ø°uÀsY¶ MT<ä |ü*øÏd÷ü ,Ô
≈£÷&Ü bÕ&ÉT≈£î+≥÷, bÕ≥qT >∑Ts¡TÔ #˚düT≈£î+≥÷ ˇø=ÿø£ÿ sê>∑+˝Àq÷ m≥Te+{Ï
eT÷&é |ü\T≈£î‘√+<√ >∑eTì+#·+&ç. kÕe÷q´+>± ø√eT\ dü«sê\T+&˚ sê>±\T
ø√eT\‘ê«˙ï, $cÕ<ë˙ï e´ø£+Ô #˚kÕÔjT· ì nì|ædTü +Ô ~. ø=ìï s¡+>∑T\÷, yêdüq\÷ ø=ìï
s¡ø±\ uÛ≤yê\qT Áù|sπ |æ+∫qfÒº ø=ìï sê>±\T ø=ìï eT÷&é‡≈£î <ë]rkÕÔjT· ì ‘Ó\TdüT+Ô ~.
$q&É+, $qï<ëìï >∑Ts¡TôÔ |≥Tº≈î£ ì Äø£[+#·Tø√e&É+ dü+^‘êìøÏ #ê˝≤ nedüs+¡ .
Çe˙ï eTq+ Ç‘·s¡ dü+<äsê“¤˝À¢ ˇ‹Ô&ç ˝Ò≈£î+&Ü #˚dü÷Ô ñqï |üqT˝Ò. m{§NÃ dü+^‘·+
nq>±H˚ @<√ uÛÑj·T+ ÄeVæ≤düTÔ+~. n≥Te+{Ï nb˛Vü≤˝ÒM ˝Ò≈£î+&Ü dü+^‘·+ $+fÒ
n~ ‘˚*≈π qì ns¡eú TÚ‘·T+~. Ç+<äT˝À sêdæqe˙ï mH√ï yêsê\, HÓ\\ bÕ≥T HÓeTà~>±
nuÛ≤´dü+ #Ój·Té\dæq $wüj·÷\T. ≈£î≥T+ã+˝À uÛ≤sêúÛÑs¡Ô\÷, |æ\¢\÷ n+<äs¡÷
ÄdüøÏÔ‘√ ø£*dæ ≈£÷s¡TÃì nuÛ≤´dü+#˚ùdÔ düs¡<ë>± &çdüÿeØ #˚düTÔqï≥Tº>± nì|ædüTÔ+~.
ø£˝≤´DÏ, X¯+ø£sêuÛÑs¡D+ dü+>∑‹ô|’q #·÷XÊ+. eT]ø=ìï #·÷<ë›+. Çø£ÿ&É >∑Ts¡TÔ+#·T
ø√e\dæq<˚$T≥+fÒ dü«sê\÷, dæìe÷ bÕ≥\÷ sê>±\ dü«s¡÷|ü+˝À ø=+‘· uÛ≤>±H˚ï
‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT. me]HÓH’ ê >∑Ts¡T|Ô ≥ü &º ÜìøÏ düqï>±H√, ˝≤e⁄>±H√, bı{Ï>º ±H√, bı&ÉT>∑T>±H√
ñ+{≤&Éì dü÷ú\+>± e]í+∫qfÒº á øÏ+~ \ø£åD≤\T sê>±ìï >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ
‘√&ÉŒ&É‘êsTT. ø±ì Bìï $T+∫q n+XÊ\T #ê˝≤ ñHêïsTT. ˇø£ e´øÏÔì ns¡ú+
#˚düT≈£îqïfÒº sê>±ìï >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ m+‘√ n<Ûä´j·Tq+ nedüs¡+. sê>∑
\ø£åD≤˝À¢ dü«sê\ eT<Ûä´qT+&˚ dü+ã+<ÛäeT÷, yÓj·Té\dæq, yÓj·T´>∑÷&Éì >∑eTø±\÷
e¬>s’ ê˝…H√ï ñ+{≤sTT. dæìe÷ bÕ≥\ìï{Ï˝Àq÷ M≥ìï{Ï˙ e´ø£+Ô #Ój÷· ´\qï ìã+<Ûqä
@MT ñ+&É<äT ø£qø£ ø=ìï bÕ≥\≈£î ø=ìï sê>±\T Ä<Ûës¡+ nì e÷Á‘·y˚T #Ó|üŒe#·TÃ.
$T>∑‘êe˙ï $ìøÏ&ç MT<ä Áø£eT+>± ‘Ó\TkÕÔsTT.
1. e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯ : Bìï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À uÛ…’s¡yé n+{≤s¡T. Ç+<äT˝À |ü&˚
dü«sê\T dü, ]1, >∑2, eT1, |ü, <ä1, ì2. eTqyêfi¯ófl düs¡∞ dü«sê\T H˚s¡TÃ≈£îH˚
sê>∑+. u…’p u≤Áyê˝À yÓTTùV≤ uÛÑ÷˝Ÿ >∑j˚T kÕe]j·÷ Ç<˚ sê>∑+.
2. #·Áø£yêø£+ : Bìï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À nV”≤sY uÛ…’s¡yé n+{≤s¡T. Ç+<äT˝À |ü&˚$ dü,
]1, >∑2, eT1, |ü, <ä2, ì1. Bìï e÷j·÷e÷fi¯e>öfi¯‘√ b˛*Ã #·÷&É+&ç. á
sê>∑+˝À @&ÉTø=+&É\yê&É, sê<Ûä≈£î ˙y˚sê ÁbÕD+, eTHêï&˚ bÕ&çq |üP#Û√q
¬ø’ùd yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\THêïsTT.
3. #ês¡Tπ≈• : Ç+<äT˝À |ü&˚ dü«sê\T dü, ]2, >∑2, eT1, |ü, <ä1, ì1. Ç+<äT˝À
uÛÑ[uÛÑ[ <˚yê, á |ü>∑\T πssTT>± e¬>’sê bÕ≥\THêïsTT.
4. ø°s¡yêDÏ : Ç+<äT˝Àì dü«sê\T dü, ]2, >∑1, eT1, |ü, <ä1, ì2. |üPC≤ |òü\+˝À
n+<˚Hê á #˚‘·T\, Hê–Hé˝À y˚Tsê ~˝Ÿ @ |ü⁄ø±πs yÓTT<ä˝…’q$ á sê>∑y˚T.
5. wüDTàKÁ|æj·T : Ç+<äT˝Àì dü«sê\T dü, ]2, >∑1, eT2, |ü, <ä1, ì1. dü+‘êq+˝À
<˚M Áo<˚M, kÕ>∑s¡ dü+>∑eT+˝À ‘·øÏ≥ ‘·~Û$T bÕ≥\T Ç<˚ sê>∑+.
6. Ks¡Vü≤s¡Á|æj·T : Ç+<äT˝Àì dü«sê\T dü, ]2, >∑1, eT1, |ü, <ä2, ì1. <˚e<ëdüT˝À
Ç+‘· ‘Ó*dæjT· T+&ç |ü\M¢ , $Tdü‡eTà˝À u≤\qTsê eT<äHê á sê>∑+˝À bÕ≥˝Ò.
á sê>±\˙ï dü+|üPs¡í sê>±˝Ò. ˇø=ÿø£ÿ dü«s¡+ e÷]Ãq|ü⁄Œ&ÉT uÛ≤e+ m˝≤
e÷s¡T‘√+<√ >∑eTì+#·+&ç. Ç|ü⁄Œ&ÉT ‘·≈£îÿe dü«sê\Tqï ø=ìï sê>±\T #·÷<ë›+.
172 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
1. ÄuÛÒ] : Bìï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À ;Û+|ü˝≤dt n+{≤s¡T. Ç+<äT˝À |ü&˚ dü«sê\T dü,
>∑1, eT1, |ü, ì1. nes√Vü≤D düì1 <ä2 |üeT1 >∑1 ]2— n+fÒ dü]>±Z Ks¡V≤ü s¡Á|æjT·
˝≤π>. Äs√Vü≤D˝À eT≥T≈£î ], <ä ñ+&Ée⁄ ø£qø£ eT÷&é ‘˚&Ü>± nì|ædüTÔ+~.
á sê>∑+˝Àì ˝…ø£ÿ˝Òqìï ñ<ëVü≤s¡D˝À¢ ˙*y˚T|òü÷\˝À, ˙ ©\ bÕ&Ó<ä <˚yê,
˙˝≤\ z y˚T|òüTe÷˝≤, ˙y˚Hê qqT ‘·\∫q~ e¬>’sê\THêïsTT.
2. u≤π>Áo : Ç~ yê^X¯«] nH˚ ù|s¡T≈£î Á|ü‘êé÷ïj·T+— eTqyêfi¯ófl uÛ≤π>Áo nì
‘·|ü⁄Œ>± |ü\T≈£î‘ês¡T. á Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>∑+˝À dü«sê\T dü, >∑1, eT1, <ä2,
ì1, düdü, ì1, <ä2, eT1, |ü, <ä2, eT1, >∑1, ]2, dü. Çe˙ï ÄuÛÒ]˝À |ü&˚ dü«sê˝Ò
nsTTq|üŒ{Ïø° Áø£eT+˝À e÷s¡TŒ ñ+&É&É+e\¢ n<äT“¤‘·yÓTÆq eTs=ø£ uÛ≤e+
ø£\T>∑T‘·T+~. ˙ ø√düyÓT H˚ J$+#·Tq~, sêsê ø£qsêsê, n*–‹yê yÓTT<ä˝…’q
bÕ≥\T »Hê<äsD¡ bı+<ësTT. Væ≤+B˝À C≤>¥ <ä Çwtÿ C≤>¥ eTs=ø£ eT+∫bÕ≥.
\‘ê bÕ&çq HêuÀ˝Ò bÕ≥qT nqTø£]dü÷Ô sêy√sTT e÷<Ûäyê nì uÛ≤qTeT‹
bÕ&ç+~.
3. ‹\ø˘ ø±yÓ÷<é : á Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>∑+˝À dü«sê\T dü, ]2, eT1, |ü, düdü, ì2,
|ü, <ä2, eT1, >∑2, dü, ]2, >∑2, dü. Ç+<äT˝À >∑T+&ÉeTà ø£<∏ä˝Àì n*–q y˚fi¯HÓ,
»>∑<˚ø£Ms¡Tì ø£<∏ä˝Àì z #Ó© z¨ düF yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\T $ì ø=+<äs¡T <˚XŸ
nì bıs¡ã&É‘ês¡T. á bÕ≥˝À¢ ì1 $qã&É&Éy˚T n+<äT≈£î ø±s¡D+. ‹\ø˘
ø±yÓ÷<é˝À ì1 ns¡T<äT>± e÷Á‘·y˚T ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. <˚XŸ˝À Hê≈£î ‘Ó*dæq+‘·
es¡≈£÷ m≈£îÿe ‘Ó\T>∑T dæìe÷ bÕ≥\Tqï≥Tº ˝Òe⁄. uÛÑø£Ô »j·T<˚e dæìe÷˝À
|òTü +≥kÕ\ bÕ&çq <äXÊe‘êsê\ sê>∑e÷*ø£ Á|üfij ¯ T· |üj÷Ó ~Û»˝Ò nqï bÕ≥˝À
edü‹<äXq¯ •Kπs nqï #·sD¡ + e÷Á‘·+ <˚XŸ sê>∑yT˚ . Væ≤+B˝À ø£\ŒHê ∫Á‘·+˝À
ÄXÊ bÕ&çq uÒø£d”Vü≤<éùd»uŸ >∑T»sY C≤j˚T, s¡|ò”, ÄXÊyÓTÆ"düTVü‰>∑Hé VüA"˝À
bÕ&çq >√Ø‘√πs HÓ’Hé <˚XŸ sê>±ìøÏ ñ<ëVü≤s¡D\T. ‹\ø˘ ø±yÓ÷<é˝À |üdü nH˚
Á|üjÓ÷>∑+ ñ+≥T+~— n~ <˚XŸ˝À ìwæ<äΔ+. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ dü+^‘·+˝À Bìø°
‹\ø˘ø±yÓ÷<é≈L£ ‘˚&Ü\T düŒwü+º >± #·÷|ü⁄‘ês¡T. ‘Ó\T>∑T dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ÁXÀ‘·\T
bıs¡ã&ÉT‘·THêïs¡+fÒ n~ dü+^‘· <äsÙ¡ ≈£î\ ‘·ù|Œ. á s¬ +&ÉT sê>±\≈£÷ m≥Te+{Ï
\ø£åD≤\T+{≤jÓ÷ yê]π≈ dü]>±Z ‘Ó*j·T<äT.
4. Ke÷dt : á sê>∑+˝Àì dü«sê\T dü, eT1, >∑2, eT1, ì1,<ä2, |ü, <ä2, ì2, düdü,
ì1, <ä2, |ü, eT1, >∑2, ]2, dü. ‘Ó\T>∑T dæìe÷ bÕ≥˝À¢ m+<äTπ≈ ˙øÏ+‘·
‘=+<äs¡, qqT $&ÉHê&É≈£î sê, bÕ&ÉeTì qqï&ÉT>∑ ‘·>∑THê yÓTT<ä˝…’q$
ñHêïsTT. X¯+ø£sêuÛÑs¡D+˝À yêdüT<˚yê#ês¡´ ø°s¡Ôq ÁuÀ#˚ yê¬ses¡Tsê bÕ&Üs¡T.
Ç+<äT˝À ¬s+&ÉT ìcÕ<ë\T+{≤sTT.
5. uÒVü‰>¥ : á sê>∑+˝Àì dü«sê\T dü, >∑2, eT1, |ü, ì2, düdü, ì1, <ä2, |ü, eT2,
>∑2, eT1, >∑2, ]2, dü. Ç+<äT˝À ¬s+&ÉT eT<Ûäé÷\T+{≤sTT. uÛÑø£ÁÔ|üVü‰¢<ä˝À
u≤\eTTs¡[ bÕ&çq es¡yÓTTdüπ> eqe÷© Ç<˚ sê>∑+. Væ≤+B˝À eTTπ≈XŸ
bÕ&çq ãHéπø#·ø√Ø >√Ø, \‘ê bÕ&çq ‘˚πsdüTsY WsY y˚Tπs^‘Y yÓTT<ä˝…’q
ñ<ëVü≤s¡D\THêïsTT.
yÓ÷Vü≤q, Vü≤+dü<Ûä«ì˝≤+{Ï nsTT<äT dü«sê\ sê>±\T Ç+ø± #ê˝≤ ñHêïsTT.
ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #·÷<ë›+.
1. Væ≤+<√fi¯+ : Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À e÷˝Öÿ"dt nqã&˚ á sê>∑+˝À dü, >∑1, eT1, <ä1,
ì1 dü«sê\T+{≤sTT. Ç+<äT˝À |ü>∑˝ÒyÓHÓï˝≤, eTqùd n+<ë\ ãè+<ëeq+,
ø£\HÓ’Hê ˙e\ù| yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\THêïsTT.
2. X¯ó<äΔkÕy˚] : Ç+<äT˝Àì dü«sê\Tdü, ]2, eT1, |ü, <ä2. Ç+<äT˝À bÕ&ÉHê
‘Ó\T>∑T bÕ≥, ø√\Tø√˝Àj·Tqï yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\THêïsTT.
3. Vü≤+kÕq+~ : Bìï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À s¡e÷s¡$T k˛Vü≤˙ n+{≤s¡T. Ç+<äT˝Àì
dü«sê\T dü, >∑2, eT2, <ä2, ì2, düdü, ì2, <ä2, eT2, >∑2, ]1, dü. Vü‰sTTVü‰sTT>±
ÄeTì kÕπ>˝À yÓTT<ä{Ï #·s¡D+, ˙˝≤\ z y˚T|òüTe÷˝≤ bÕ≥˝À ∫e] #·s¡D+
á sê>∑y˚T. Væ≤+<√fi¯+˝≤π> Ç+<äT˝Àq÷ |ü+#·eT+ ñ+&É<äT.
4. e\õ : Bìï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À ø£˝≤er n+{≤s¡T. Ç+<äT˝Àì dü«sê\T dü, >∑2,
|ü, <ä2, ì1. Ç+<äT˝À ]wüuÛÑ+ yê&É≈£÷&É<äT >±ì <ë<ë|ü⁄ Á|ü‹ dæìe÷
bÕ≥˝Àq÷ yê&Üs¡T. ‘Ó\T>∑T˝À edü+‘·>±*øÏ, yÓHïÓ \πssTT nH˚ j·TT>∑fi^¯ ‘ê\÷,
Væ≤+B˝À s¡|ò”bÕ&çq ø√sT÷ kÕ>∑sY ÄXÊ bÕ&çq ø±ùV≤‘·sê‡j˚T õj·Tsê
ñ<ëVü≤s¡D\T.
5. sêπ>Áo : á Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ sê>∑+˝Àì dü«sê\T dü, >∑2, eT1, <ä2, ì1, düdü, ì1,
<ä2, eT1, >∑2, eT1, ]2, dü. nHêïHê uÛ≤$Tì, Ç~ Hê #Ó* á sê>±ìøÏ
ñ<ëVü≤s¡D\T.
6. neTè‘·e]¸DÏ : Ç+<äT˝Àì dü«sê\T dü, >∑2, eT2, |ü, ì1, dü. ø£˝≤´DÏ˝À ]2,
<ä2 rùdùdÔ á sê>∑+ ‘·j·÷sö‘·T+~. Äq‹˙j·Tsê nH˚ bÕ≥ á sê>±ìøÏ
ñ<ëVü≤s¡D.
eTq dü+^‘·+˝Àì sê>±\qìï{Ïì >∑T]+N á ˇø£ÿ yê´dü+ <ë«sê
‘Ó\TdüTø√e&É+ nkÕ<Ûä´+. Ç+<äT˝À #Ó|üŒ<ä\T#·T≈£îqï~ ˇø£fÒ— ˇø£ Ä<Ûës¡ ÁX¯ó‹
eT÷\+>±, ñqï |üHÓï+&ç+{Ï˝À $$<Ûä dü«sê\ ø£\sTTø£ m≥Te+{Ï sê>∑uÛ≤yêìï
ø£*–düTÔ+<√ ø°uÀsY¶‡ düVü‰j·T+‘√ me¬s’Hêdüπs ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ. n+‘·≈£î eTT+<äT
mìï bÕ≥\T mìïkÕs¡T¢ $qï|üŒ{Ïø° dü«j·T+>± me]øÏyêπs á dü«sê\qT yÓ÷–+∫
174 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
#·÷düTø√e&É+, Ä X¯u≤›\ Á|üuÛ≤e+ m≥Te+{Ï<√ nqTuÛÑe|üPs¡«ø£+>± ‘Ó\TdüTø√e&É+
Á|ü‘´˚ ø£ $wüjT· +>± nì|ædTü +Ô ~. nsTTq|üŒ{Ïø° Ç<=ø£ |ü]$T‘·yTÓ qÆ Á|üjT· ‘·ï+ e÷Á‘·yT˚ .
m+<äTø£+fÒ π≈e\+ dü«sê\T |ü*øÏ+∫q+‘· e÷Á‘êq sê>±\ n+<ë\˙ï u…’≥|ü&É≥+
˝Ò<äì MT≈£î ‘·«s¡˝ÀH˚ ‘Ó*dæb˛‘·T+~. eTq dü+^‘·+˝À >∑eTø±\T #ê˝≤ eTTK´+.
ø±ì yÓTT<ä{Ï <äX¯˝À dü«sê\qT >∑T]Ô+∫ sê>±\qT b˛\Ã&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·&Éy˚T eT+∫
|ü<‹Δä .
bÕ≥ sêìyê]øÏ kÕe÷q´+>± ø°uÀsY¶‡ ≈£L&Ü ø=‘˚Ô >∑qø£ ø±düÔ ‘·&ÉTeTT≈£î+≥÷,
‘·|ü⁄Œ\T dü]~<äT›≈£î+≥÷ dü«sê\qT |ü\ø£&É+, Á|ü‹ dü«sê˙ï Ä<Ûës¡ÁX¯ó‹‘√ dü]b˛\TÃ
≈£î+≥÷ ñ+&É&É+ yÓTT<ä˝…’qe˙ï ‘·|üŒìdü]>± »]π> $wüj·÷\T. ìdüŒèVü≤#Ó+<ä≈£î+&Ü,
n<˚<√ |üìôwà+{Ÿ nqTø√≈£î+&Ü |ü≥Tº<\ä ‘√ ø£èwæ#ù˚ dÔ dü+^‘·|⁄ü ªªs¡V≤ü kÕ´\˙ïμμ ‘·«s¡˝ÀH˚
‘Ó*dæb˛‘êsTT. |æ\¢\T dü+^‘·+ H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï|ü⁄Œ&ÉT yês¡T H˚s¡TÃ≈£î+≥Tqï ªªø£èÁ‹eTμμ
dü+^‘êìø°, yê]øÏ ‘Ó*dæq e÷eT÷\T bÕ≥\≈£÷ ñqï dü+ã+<Û+ä yê]øÏ >∑qø£ ns¡yú TÓ ‘Æ ˚
dü+^‘·+ #ê˝≤ düT\Te⁄>± uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~. n$ ¬s+&É÷ y˚s¡T y˚s¡ì uÛ≤$+∫ $&ç
ø£+bÕsYºyÓT+≥¢˝À ñ+#·T‘ês¡T ø£qø£ dü+^‘· •ø£åD ø±kÕÔ dü+^‘· •ø£å nsTT
}s¡T≈£î+≥T+~. BìøÏ u≤<ÛäT´\T H˚πsŒyêπs.
dü+^‘êìøÏ nedüs¡yÓTÆq eTs=ø£ X¯øÏÔ dü«s¡C≤„q+. eTq≈£î ‘Ó*j·Tø£b˛sTTHê
eTq+ e÷{≤¢&˚ e÷≥\≈£î ôdŒ*¢+>¥ ñqïfÒº Á|ü‹ ≥÷´Hé≈£L, bÕ≥ø° dü«sê\T+{≤sTT.
$qï bÕ≥≈£î dü«sê\T #Ó|üŒ>∑\>∑&É+ dü+^‘·ø±s¡T\≈£î #ê˝≤ nedüs¡+. dü+^‘·+
H˚sπ Œyê]˝À #ê˝≤eT+~øÏ ø£˙dü|⁄ü dü«s¡C≤„q+ ˝Ò<ìä H˚qT >∑T]Ô+#êqT. ‘êeTT H˚sT¡ Ã≈£îqï~
∫\ø£|ü\T≈£î˝≤¢ e|üŒ–+#·&É+ ‘·|üŒ @~ $Hêï <ëìøÏ dü«s¡+ #Ó|üŒ>∑\>∑&É+ {°#·s¡¢˝À
n+<ä]ø° #˚‘·ø±<äT. dü«s¡C≤„q+ n\es¡#·Tø√e&É+ nkÕ<Ûä´+ ø±<äT. Á|ü‹ düs¡∞ dü«sê\
es¡dü˙, n\+ø±sê˙ï, bÕ≥q÷ kÕVæ≤‘·´+‘√ e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü Ä yÓ+≥H˚
dü«sê\‘√q÷, eTs=ø£kÕ] nø±s¡+‘√q÷ bÕ&ÉT≈£î+≥÷ ñ+fÒ ‘·«s¡˝ÀH˚ dü«s¡C≤„q+
edüTÔ+~.
eTq+ $qï~ m≥Te+{Ï dü+^‘·yÓTÆHêdüπs, <ëìï >∑Ts¡TÔ+#·T≈£îì eTqπ≈
$qã&˚≥Tº>± >∑{>ºÏ ± bÕ&ÉTø√yê*. n<˚ sê>∑y÷Ó ‘Ó*ùdÔ Ä dü«sê\T ø°uÀsY¶ MT<ä yÓ÷–+∫
#·÷düT≈£î+≥÷ ñ+&Ü*. yÓ÷>∑T‘·Tqï dü«sê\ <ë«sê sê>∑|ü⁄ dü«s¡÷|ü+ eTqøÏ ø±düÔ
ø±düÔ>± ne>∑‘·+ ne⁄‘·T+~. eTq+ m+‘· eTqdüTô|{Ïº Á|üj·T‹ïùdÔ n+‘· ‘·«s¡>±
ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. ø=+‘· Ä\dü´+ nsTTq+‘· e÷Á‘êq ìsêX¯|ü&Éqedüs¡+ ˝Ò<äT. ø=‘·Ô
$wüj·÷\T ns¡ú+ ne⁄‘·Tqïø=B› eTq≈£î ñ‘ê‡Vü≤eT÷, Ädüø°Ô ô|s¡T>∑T‘êsTT. Ç+{À¢
q\T>∑Ts¡÷ ≈£÷s¡TÃì Á|üj·T‹ïùdÔ eTTK´+>± |æ\¢˝À¢ ñqï Á|ü‹uÛÑ u…’≥|ü&˚ neø±X¯+
ñ+≥T+~. eT+∫ dü+^‘·+ Ç+{À¢ yÓ÷>∑T‘·÷ ñ+&É&+É nìï{ÏøH£ êï eTTKýÓTqÆ $wüjT· +.
á $wüj·T+˝À Ç+ø± ø£èwæ#Ój·T´<ä*ùdÔ ˇø=ÿø£ÿ sê>∑+˝Àq÷ ñqïXÊÁd”Ôj·T dü+^‘ê˙ï,
dæìe÷ bÕ≥\q÷ ˇø£ π≈ôd{Ÿ, ˝Ò<ë d”&û MT<ä ]ø±sY¶ #˚düT≈£îì n˙ï ˇπ≈kÕ] $+≥÷
Ä sê>∑|ü⁄ \ø£åD≤\ì ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ. Ç˝≤ sê>±ìø=ø£{Ï #=|ü⁄Œq ùdø£]+#·T≈£î+fÒ
eT+∫ ˝…Á’ ãØ ‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. dü]>∑eT\T sêì #ê˝≤eT+~ sê>±\qT >∑Ts¡T|Ô ≥ü >º \∑ s¡T.
$ìøÏ&çe\¢ yê]øÏ sê>±\ ªªÄø±s¡+μμ ‘Ó\Tdü÷Ô ñ+≥T+~. BìøÏ H˚qT nq˝≤>¥ |ü<äΔ‹
nì ù|s¡Tô|{≤ºqT. Bì‘√ u≤≥T dü«sê\qT ≈£÷&Ü &çõ≥˝Ÿ |ü<äΔ‹˝À >∑T]Ô+#·>∑*–‘˚
sê>∑+, dü«sê\ ìsêàD+ eT]+‘· K∫Ã‘·+>± ns¡ú+ ne⁄‘êsTT.
‘Ó\T>∑T bÕ≥\≈£î sê>±\ ù|s¡T¢ , Væ≤+B dæìe÷ bÕ≥\≈£î sê>±\ ù|s¡T¢ ø=ìï
yÓuŸôd≥’ ˝¢ À ñHêïsTT. m{§NÃ, M{Ï˝À ø=ìï ‘·|⁄ü Œ\THêïsTT. dæìe÷ bÕ≥˝À¢ sê>±\≈£î
ìs¡Tw› yºü TÓ qÆ dü«s¡÷|ü+ ñ+&É&+É ns¡T<Óq’ $wüjT· +. dü÷\ú +>± @ sê>∑+ m˝≤ ñ+≥T+<√
‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ ø=ìï dæìe÷ bÕ≥\T ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.
ôdô|º+ãsY 2006
176 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
8. E>∑˝Ÿ ã+B ø£#˚Ø\T

XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À E>∑˝Ÿ ã+B ø£#˚Ø\øÏ ø=+‘· Á|ü‘˚´ø£‘· ñ+~. ¬s+&ÉT
y˚sT¡ y˚sT¡ XË\’ T\H√, yêsTT<ë´\H√ ñ|üj÷Ó –+∫ yê{Ï eT<Û´ä qTqï kÕe÷q´ \ø£Då ≤\ì
á ø£#˚Ø\T $X¯<ä+ #˚kÕÔsTT. Ç~ »s¡T>∑T‘·Tqï Áø£eT+˝À ˇø=ÿø£ÿ XË’*B $•wüº‘·
eTq≈£î ‘Ó\Tdü÷ÔH˚ ñ+≥T+~. ø£+ù|sY n+&é ø±+Á{≤dtº nqï |ü<äΔ‹˝À á $TÁX¯eT
dü+^‘êìï ÁXÀ‘·\T kÕ«~+∫, Äq+~+#·>∑\T>∑T‘ês¡T. Ç+<äT≈£î _Ûqï+>± sê<Ûë
»j·T\øÏÎ e+{Ï >±j·TqT\ <ä«j·T+ ˇπ≈kÕ]>± ø£*dæ ˇπ≈ |ü<äΔ‹˝À bÕ&ÉT‘·÷
ñ+{≤s¡T. ãè+<ä>±q+˝≤>± kÕπ> Ç≥Te+{Ï ø£#˚Ø\≈£î E>∑˝Ÿ ã+BøÏ ñqï n+<ä+
ñ+&É<Tä . |ü&TÉ >∑÷ ù|ø£˝≤>±, ø£\H˚‘· eÅd+Ôü ˝≤>± $&ç$&ç>±q÷, n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&ÉT ø£*dæø≥£ Tº
>±q÷ $qã&˚ ¬s+&ÉT s¡ø±\ E>∑˝Ÿ ã+B dü+^‘·+ <ëπsy˚s¡T.
1969˝À H˚qT Ä+Á<Ûë j·T÷ìe]‡{°˝À #·<äTe⁄‘·Tqï s√E˝À¢ π≈+|üdt u…’≥
ø±˝…øº ‡˘ ø£+ô|˙ ø±«s¡sº ‡Y ˝À ˇø£ E>∑˝Ÿ ã+B ø£#Ø˚ øÏ H˚qT Vü‰»s¡T ø±>∑*>±qT. ø±>∑*>±qT
nq&ÜìøÏ ø±s¡D y˚T$T≥+fÒ n~ Á|ü‘´˚ ø£ ÄVü‰«ì‘·T\≈£î e÷Á‘·yT˚ @sêŒ≥T #ÓjT· ´ã&ç+~
ø±ã{Ïº. n+<äT˝À u≤\eTTs¡∞ø£èwüí, eTTqe«sY n©U≤Hé (ã&˚ >∑T˝≤+ n© ≈£îe÷s¡T&ÉT)
bÕ&Üs¡T. 1980\˝À u≤\eTTs¡[ ;Û+ùdHé CÀw”‘√q÷, øÏXÀØ nyÓ÷qÿsY ‘·~‘·sT¡ \‘√q÷
‘·s¡T#·T>± E>∑\“+B ø£#˚Ø\T bÕ&É&É+ »]–+~ø±ì n|üŒ{À¢ Ç~ #ê˝≤ ns¡T<Ó’q
dü+|òTü ≥H˚. u≤\eTTs¡[>±]‘√ Hê≈£îqï |ü]#·jT· + ø±s¡D+>± H˚qT ø£#Ø˚ »]π> eTT+<äT
qT+N nø£ÿ&˚ ñHêïqT ø£qø£ ø=ìï $X‚cÕ\T Hê ø£+≥ã&Ü¶sTT.
eTT+<äT>± u≤\eTTs¡[, eTè<ä+>∑ $<ë«Hé <ä+&ÉeT÷&ç sêeTyÓ÷Vü≤qsêe⁄
‘·~‘·s¡T\T ~–q Ç+{ÏøÏ eTTqe«sY ‘·~‘·s¡T\T e#êÃs¡T. |üs¡düŒs¡ |ü]#·j·÷\÷,
Ä*+>∑Hê\÷, ≈£îX¯\ Á|üX¯ï\÷ nsTTq ‘·s¡yê‘· ø£sêí≥ø£, Væ≤+<äTkÕÔ˙ dü+^‘· |ü<äΔ‘·T\
>∑T]+∫ ø±düÔ e÷{≤¢&TÉ ≈£îHêïs¡T. s¬ +&É÷ dü÷\ú +>± ˇπ≈ dü+^‘êìøÏ y˚sπ «s¡T s¡÷bÕ\˙,
ù|s¡T¢ y˚¬s’Hê ø±eTHé sê>±˝…H√ï ñHêïj·T˙ me]ø=∫Ãq j·÷dü˝À yês¡T Ç+^¢wüß˝ÀH˚
e÷{≤¢&ÉT≈£îHêïs¡T.
e÷≥\ eT<Ûä´˝ÀH˚ ø£˝≤´DÏ (j·TeTHé) sê>±˝À¢ ‘·˝§ø£ dü+>∑r, es¡dü\÷
bÕ&ÉTø√>± y˚TeT+‘ê e÷ dü+‘√cÕìï e´ø£Ô+ #˚XÊ+. n˝≤π> Væ≤+<√fi¯+ (e÷˝Öÿdt)
sê>±\ Á|ükÕÔeq e∫Ã+~. Ç˝≤ ø±ùd|ü⁄ eTT#·Ã{Ï+#·T≈£îHêïø£ &çqïsY ‹q&Üìø£ì
me] $&ç~øÏ yês¡T yÓ[flb˛j·÷s¡T.
Ç<ä+‘ê #·÷düTÔqï Hê≈£î Ä+<√fi¯q ‘·>∑Z˝Ò<äT. H˚qT ∫qï >=+‘·T‘√ u≤\
eTTs¡[>±]‘√ nj·÷´, MTs¡T @ sê>±\T bÕ&ÉuÀ‘·THêïs√ düπs. eT]yê{Ï˝À @j˚T
bÕ≥\T bÕ&É‘ês√ nqTø√˝Ò<+˚ ?μ nì n&ç>±qT. <ëìø±j·Tq ∫s¡Tqe⁄«‘√ ª#·÷<ë›+˝Ò,
n‘·ìøÏ ‘√∫+<ä‘·qT bÕ&É‘ê&ÉT. Hê≈£î ‘√∫+<˚<√ H˚qT bÕ&É‘êqTμ nHêï&ÉT. Äj·Tq
BÛe÷>±H˚ ñHêï&ÉT ø±ì Hêπ≈ eT<Ûä´˝À ÄÁ‘·T‘·>± nì|æ+∫+~.
Ç+‘·˝À <ä+&ÉeT÷&çyês¡T ªÇ~>√, eTs=Vü≤s¡÷ eTs=Vü≤s¡÷ nsTT‘˚ H˚ì˝≤+{Ï
ø£#Ø˚ \øÏ ˇ|ü⁄Œø√qT ‘Ó\TkÕ? u≤\eTTs¡[>±s¡T >∑qø£ |üsy¡ ê˝Ò<Tä . Äj·Tq eTVü‰ düeTs¡T&ú TÉ μ
nHêï&ÉT. @+ »s¡>∑uÀ‘·T+<√ nqï ñ‘·ÿ+sƒ¡‘√ H˚qT ˝À˝À|ü˝Ò ‘·_“ã“j·÷qT.
Ä dü+düú @sêŒ≥¢˙ï |òüTq+>± ñHêïsTT. ø£fi≤ø±s¡T\T q&ç∫ edüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT
Çs¡Ty˚|⁄ü ˝≤ |æ\\¢ T ì\ã&ç yês¡T q&ÉTdüTqÔ ï <ë]˝À eT˝…|¢ Pü \T #·˝≤¢sT¡ . yê]øÏ ì\TyÓ‘T· Ô
eT˝…|¢ Pü \ <ä+&É\T düeT]Œ+#ês¡T. Á|ü‹#√{≤ nyÓT]ø£Hé ø£+ô|˙ &Ü\s¡¢ ã\+ ø£qã&ç+~.
@sêŒ≥¢˙ï #ê˝≤ #·ø£ÿ>± »]>±sTT.
ø±ùd|ü{øÏ Ï ø£#Ø˚ yÓTT<ä\sTT+~. ø£\ø£‘êÔ qT+∫ e∫Ãq eTTqe«sY n©øÏ ‘·ã˝≤
yêsTT+#·&ÜìøÏ u§+u≤sTT qT+∫ ìC≤eTTB›HUé ≤Hé e#êÃ&ÉT. <ë<ë|ü⁄ ˇπ≈ ej·TdüT>∑\
u≤\eTTs¡[, eTTqe«sY\≈£î n_Ûe÷qT\+ #ê˝≤eT+~$T $+≥÷ ñHêï+. yÓTT<ä≥>±
ø£˝≤´DÏ Ä˝≤|üq ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. j·TeTHé˝À eTTqe«sY XË’* VüQ+<ë>±, n+<ä+>±
kÕ–+~. ∫s¡|ü]∫‘·yÓTÆq u≤\eTTs¡[ >±q+ ø£˝≤´DÏ n+<ë\ì m‹Ô#·÷|æ+~.
ø=+‘·ùd|ü{øÏ Ï ôV≤#·Ã]ø£˝≤+{Ï<M˚ T Çe«≈£î+&Ü eTTqe«sY j·TeTHé˝À ˇø£ ‘·sêHê
(‹˝≤¢Hê) bÕ&É≥+ yÓTT<ä\Tô|{≤º&TÉ . ‘êqïBÛ+ n+≥÷ kÕπ> Ç≥Te+{Ï bÕ≥\≈£î kÕVæ≤‘·´+
ñ+&É<äT. Væ≤+<äTkÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À kÕVæ≤‘ê´ìøÏ m˝≤>∑÷ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+&É<äT.
Á<äT‘Y rHé‘ê˝Ÿ˝À yÓTT<ä˝…’q á ^‘êìøÏ u≤\eTTs¡[ m˝≤ düŒ+~kÕÔs√qì n+<äs¡eT÷
y˚∫#·÷düTHÔ êï+.
nsTT<äT ì$TcÕ\ ‘·s¡yê‘· Äj·Tq e+‘·T sêH˚e∫Ã+~. eTTqe«sY bÕ&çq
≥÷´Hé es¡dü˝ÀH˚ Äj·Tq n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT ªø£˝≤´D° sê–D°μ n+≥÷ |ü\¢$ m‘·TÔø√>±H˚
#·|üŒ≥T¢ e÷s¡TyÓ÷>±sTT. m+‘√ düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô‘√ Äj·TH=ø£ ∫qï nqT|ü\¢$ ≈£÷&Ü
ø£{Ïº bÕ&˚XÊs¡T. eTTqe«sY ≈£L&Ü ny˚e÷≥\T |ü≥Tº≈£îì ªø£˝≤´˙sê>¥˙μ n+≥÷
ø=qkÕ–+#ê&ÉT. @ e÷Á‘·eT÷ b˛{° <Û√s¡DÏ ˝Ò≈£î+&Ü Ç<ä›s¡÷ sê>±ìï ÄVü‰¢<ä+>±
bÕ&ç $ì|æ+#ês¡T.
‘·s¡yê‘· Væ≤+<√fi¯+ >±q+ #˚XÊs¡T. eTTqe«sY Væ≤+<äTkÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À Ä˝≤|üq
‘·s¡yê‘· \ø£åD ^‘·+ XË’*˝À ª>±y√ e÷˝Öÿdtμ nì }s¡T≈£îHêï&ÉT. <ëìøÏ Á|ü‹>±
u≤\eTTs¡[ ªeTqeT+‘ê Væ≤+<äTe⁄\+μ (Væ≤+<√fi¯+ nH˚<ëìøÏ <ä>∑Z]e÷≥) nHêïs¡T!
(eTTqe«sY Væ≤+<äTe⁄ ø±<äT >∑qø£ e´øÏÔ>∑‘·+>± Hêø£~ ‘·|ü⁄Œ e÷fÒyÓ÷ nì|æ+∫+~
>±ì sê>∑+ ù|s¡T‘√ b˛*q~ ø£<ë nì dü]ô|≥Tº≈£îHêïqT)
178 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
∫es¡>± Ç<ä›s¡÷ dæ+<ÛäT uÛ…’s¡$ bÕ&Üs¡T. <ë<ë|ü⁄ ¬s+&ÉT >∑+≥\bÕ≥T kÕ–q Ä
ø£#˚Ø m+‘√ n<äT“¤‘·+>±, n|ü⁄s¡÷|ü+>± nì|æ+∫+~. u≤\eTTs¡[ \j·T $Hê´kÕ\øÏ
eTT>∑T&Δ q’Ó ìC≤eTTB›Hé Äj·Tq bÕ&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT eTè<ä+>∑+‘√ u≤≥T>± yêsTT+#·kÕ>±&ÉT.
∫es¡≈£î ‘êfi¯yê<ë´\ ª‘·ì Äes¡Ôq+μ ≈£÷&Ü m+‘√ u≤>± ≈£î~]+~. Ä ‘·s¡yê‘·
düTe÷s¡T |ü~ùV≤H˚fifl¯ ≈£î eTTqe«sY ø£#Ø˚ u§+u≤sTT˝À $qï|ü⁄Œ&ÉT Äj·TqqT ø£\TdüT≈£îì
ÄHê{Ï ø£#˚Ø >∑T]+∫ >∑Ts¡TÔ#˚XÊqT. Äj·Tq |üs¡e÷q+<ä+‘√ ªz¨, MTs¡~ $Hêïsê?
y˚Te÷Hê&ÉT #·]Á‘· düèwæ+º #ê+μ nHêï&ÉT. Äj·Tq 60 @fi¯fl˝À|ü⁄H˚ 1989˝À #·ìb˛e&É+
#ê˝≤ <äTs¡<äèwüºø£s¡+.
n+‘·es¡≈£÷ H˚qT $qï Á|üdæ<äΔ E>∑˝Ÿ ã+B dü+^‘·+˝À bÕøÏkÕÔHé >±j·T≈£î˝…’q
qC≤ø£‘Y, dü˝≤eT‘Y n© k˛<äs¡T\B, s¡$X¯+ø£sY (dæ‘êsY), n© nø£“sY (düs√<é)\B
eTTKýÓTÆq$. n˝≤π> $˝≤j·T‘YU≤Hé (dæ‘êsY), Äj·Tq ‘·eTTà&ÉT ÇÁe÷‘YU≤Hé (düTsY
ãVü‰sY) yêsTT+∫q nyÓ÷|òüTyÓTÆq ø£#˚Ø $HêïqT. eT]ø=+‘· ø±˝≤ìøÏ $˝≤j·T‘YU≤Hé
(dæ‘êsY) _dæà˝≤¢U≤Hé (ôwVü≤HêsTT)‘√ ø£#˚Ø #˚dæ #·]Á‘· düèwæº+#ês¡T. _dæà˝≤¢ U≤Hé
(ôwVü≤HêsTT), $. õ. CÀ>¥ (ejÓTT*Hé) ø£*dæ yêsTT+∫q ø£#Ø˚ \T ≈£÷&Ü Á|üd<æ yΔä TÓ qÆ y˚.
Vü≤]Á|ükÕ<é #Ísêdæj·÷ (y˚DTe⁄), •e≈£îe÷sY X¯s¡à (dü+‘·÷sY) nH˚ø£ E>∑˝Ÿ ã+B
ø£#Ø˚ \T #˚XÊs¡T. Ç{°e\ cÕVæ≤<é |üsπ «CŸ (dæ‘êsY), s¡w<” é U≤Hé (>±Á‘·+) ø£*dæ n<äT“¤‘y· TÓ qÆ
dü+^‘·+ $ì|æ+#ês¡T. ø£sêí≥ø£ |ü<äΔ‹˝À ˝≤\TZ&ç »j·TsêeTHé (ejÓTT*Hé), s¡eTDÏ
(y˚DTe⁄) nH˚ø£ ø£#˚Ø\T #˚XÊs¡T.
¬s+&ÉT $_Ûqï dü+Á|ü<ëj·÷\ düy˚Tàfi¯q+ e÷Á‘·+ H˚qT 1969˝À $q&É+ n<˚
yÓTT<ä{ÏkÕ]. Ä ‘·s¡yê‘· $˝≤j·T‘YU≤Hé (dæ‘êsY), n+»<é n© U≤Hé (düs√<é) *<ä›s¡÷
˝≤\TZ&ç (ejÓTT*Hé)‘√ ø£*dæ Væ≤+<äTkÕÔ˙, ø£sêí≥ø£ ø£#˚Ø˝…H√ï #˚XÊs¡T. á eT<Ûä´
sê+Hêsêj·TDY (kÕs¡+^), s¡eTDÏ (y˚DTe⁄) ≈£÷&Ü n≥Te+{Ï~ #˚XÊs¡T. {Ï.mHé.ø£èwüHí ,é
Äj·Tq k˛<ä] mHé. sê»+*<ä›s¡÷ ejÓTT*Hé MT<ä ø£sêí≥ø£ Væ≤+<äTkÕÔ˙ E>∑˝Ÿã+B
ø£#˚Ø\T #˚XÊs¡T. Ç˝≤+{Ï$ Ç+¬≈H√ï »s¡T>∑T‘·THêïsTT. n|üŒ{À¢ e÷Á‘·+ Ç$ #ê˝≤
ns¡T<äT>± »s¡T>∑T‘·÷ ñ+&˚$. n≥T s¡$X¯+ø£sY j·TVüQByÓTq÷Væ≤Hé (ejÓTT*Hé)‘√q÷,
»bÕ˙j·TT\‘√q÷ E>∑\“+B\T yêsTT+#ê&ÉT ø±ì ne˙ï eTT+<äT>± ø£+b˛CŸ #˚dTü ≈£îì
yêsTT+∫q$.
E>∑\“+B dü+^‘· ø£#˚Ø˝À¢ Ç<ä›s¡T dü+^‘·ø±s¡T\T ˇπ≈ sê>∑+ $ì|ækÕÔs¡T.
Ç<äs› ÷¡ ˇπ≈ u≤D°øÏ #Ó+~qyês¡sTTHê, y˚sT¡ |ü<‘Δä T· ˝À¢ •ø£Då bı+~qyês¡sTTHê me]XË*’ ,
<äèø£Œ<∏ä+ yê]≈£î+{≤sTT. Ç<ä›s¡÷ ø£*dæq|ü⁄Œ&ÉT sê>±ìø°, bÕ&˚ ø£è‹ø° ñqï $_Ûqï
n+XÊ\T $~‘·+ ne⁄‘êsTT. n˙ï dü]>±Z ˇq>∑÷&ç‘˚ á XË\’ T\T ˇø£<ëìø=ø£{Ï
dü+|üPs¡ø£+>± (dü|æ¢yÓT+≥Ø ˝Ò<ë ø±+|æ¢yTÓ +≥Ø) |üì#˚kÕÔsTT. @ Hêj·TT&ÉT >±]ø√
eT+>∑ ‘ êj· ÷ s¡ T ˝≤ ø±≈£ î +&Ü
Ç<ä›s¡T ø£fi≤ø±s¡T\ø° düe÷q ¨<ë
ñ+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î bÕøÏkÕÔHé
k˛<äs¡T˝À¢ qC≤ø£‘Y XË’* eTè<äT
e⁄>±, sê>∑ dü«s¡÷bÕìï ìπs•› dü÷Ô
ñ+&˚~. dü˝≤eT‘Y n‹ y˚>+∑ >±,
_dæà˝≤¢U≤Hé, $.õ.CÀ>¥ <ä÷≈£î&ÉT>±, $<ä«‘·T‘Ô √ $esê\˙ï
ì+ù|yê&ÉT. Ç<ä›s¡÷ ø£*dæ bÕ&ÉT
‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT n<äT“¤‘·yÓTÆq düeTq«j·T+ ñ+&˚~. yê<ä´ø±s¡T˝…’‘˚ ¬s+&ÉT yêsTT<ë´˝À¢ì
‘˚&Ü\÷, X¯ã› $X‚cÕ\÷ n+<ä+>± ø£\TkÕÔsTT.
∫qï‘·q+ qT+N ø£*dæ H˚s¡TÃ≈£îqï s¡$X¯+ø£sY, n©
nø£“s¡¢ eT<Ûä´ n<äT“¤‘·yÓTÆq düeT q«j·T+ ñ+&˚~.
düs√<é >±+;Ûsê´ìøÏ dæ‘êsY ∫*|æ‘·q+ n+<ä+>±
‘√&É j ˚ T ~. Bs¡ È y Ó T Æ q dü « sê\qT |ü * øÏ + #· > ∑ \
wüVü≤HêsTT‘√ u≤≥T $düTŒ¤ *+>±\T yÓ<ä»\¢>∑*–q
dæ‘êsY yÓ÷–q|ü⁄Œ&ÉT n<äT“¤‘·+>± nì|ædüTÔ+~.
M≥ìï{Ï˙ $T+∫ sê>±\qT >∑T]+∫q Ç<ä›s¡T •e≈£îe÷sY X¯s¡à, Vü≤]Á|ükÕ<é
y˚T<Ûëe⁄\ dü+uÛ≤wüD $+≥Tqï≥Tº>± ñ+≥T+~. #Ísêdæj÷·
ñqï düeTj·÷ìï Ç<ä›s¡T |ü+#·T
≈£î+≥Tqï|üŒ{Ïø°, ìsê≥+ø£+>± ‘·eT
Ä˝À#·Hê düs¡[ì e´ø£Ô+#˚ùd neø±X¯+
‘·–qZ |üŒ{Ïø° E>∑˝Ÿã+B ø£#Ø˚ \≈£î Á|ü‘´˚ ø£
yÓTqÆ Äø£s¸¡ D ñ+≥T+~. ªá Ç<ä]› ≈£îeTTà
˝≤≥˝À me&ÉT ¬>\TkÕÔÁ&Üμ nH˚ <Û√s¡DÏ˝À
˝≤\TZ&ç »j·TsêeTHé, s¡eTDÏ
Áù|ø£å≈£î\T $+fÒ n~ #ê˝≤ bıs¡bÕfÒ.
|üsd¡ Œü s¡ n_Ûe÷q+, >ös¡e+ ñqï dü+<äsê“¤˝À¢H˚ E>∑˝Ÿ ã+B\T sêDÏkÕÔsTT.
H˚qT $qï ø=ìï ø£#˚Ø˝À¢ $˝≤j·T‘Y U≤Hé dæ‘êsY dü+^‘·+ _dæà˝≤¢ >±]ì m+‘·
Á|üu≤Û $‘·+ #˚ùd<ä+fÒ Äj·Tq e÷eT÷\Tø£Hêï >=|üŒ>± wüV≤ü HêsTT yêsTT+#ê&Éì|æ+#˚~.
ˇø£ ø£#˚Ø˝À $˝≤j·T‘Y U≤Hé |”\÷sê>∑+ yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT _dæà˝≤¢ yêsTT+#·≈£î+&Ü
‘·\e+#·T≈£îì $+≥÷ ≈£÷s¡TÃHêïs¡T. ¬s+&ÉT eT÷&ÉTkÕs¡T¢ ‘·qe+‘·Te∫ÃHê ªMTπs
ø±ìe«+&çμ nH˚ ôd’>∑#˚XÊs¡T. Ä ‘·s¡yê‘· ø=~›ùd|ü⁄ _dæà˝≤¢ ‘·q es¡¸Hé m+‘√
180 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
uÛ≤ej·TTø£Ô+>± yêsTT+#·>±H˚ Áù|ø£å≈£î\T #·*+∫b˛j·÷s¡T. n+<äTø£H˚ ô|<ä› ø£fi≤ø±s¡T\
eT<Ûä´ düjÓ÷<Ûä´ ≈£î~]‘˚ es¡íHêr‘·yÓTÆq dü+^‘·+ |ü⁄≥Tºø=düTÔ+~. Ç~ k˛˝À ø£#˚Ø˝À¢
M\e<äT.
ø£sêí≥ø£, Væ≤+<äTkÕÔ˙ E>∑˝Ÿã+B\ dü+>∑‹ ø±düÔ _ÛqïyÓTÆq~. Væ≤+<äTkÕÔ˙,
ø£sêí≥ø£ dü+^‘ê\ >∑T]+∫ ‘Ó*dæq yê]øÏ yê{Ï eT<Ûä´>∑\ b˛*ø£\÷, e´‘ê´kÕ\÷
m≥Te+{Ïy√ #Ó|Œü ø£ÿsπ <¢ Tä . ˇπ≈ sê>±ìøÏ y˚sT¡ y˚sT¡ ù|s¡T+¢ &É&eÉ T÷ (yÓ÷Vü≤q, uÛ÷Ñ bÕ©),
ˇπ≈ ù|s¡T ø£*–q $_Ûqï sê>±\T+&É&ÉeT÷ (‘√&ç), ø£sêí≥ø£ sê>±\T ñ‘·Ôsê~ XË’*˝À
»Hê<äs¡D bı+<ä&ÉeT÷ (Vü≤+dü<Ûä«ì, ø°s¡yêDÏ), Væ≤+<äTkÕÔ˙$ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À
bÕ&É&ÉeT÷ (<˚XŸ, u≤π>Áo) e÷eT÷˝Ò. ˝À‘·T>± $X‚¢wæ+#·ì ÁXÀ‘·\≈£î ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+
>∑eTø£ uÛÑ÷sTTwü˜+>±, |ü≥Tºø£*–q dü+>∑‘·T\‘√ ñqï≥Tº>± nì|ædüTÔ+~. Væ≤+<äTkÕÔ˙
XË’* ì+bÕ~>±, n+‘· _>∑Te⁄>± nì|æ+#·ì dü+>∑‘·T\‘√ kÕ>∑T‘·T+~. ø£*dæ
yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT á ‘˚&Ü\T n+<ëìï ø£*–dü÷ÔH˚ ø=ìï Çã“+<äT\qT ≈£÷&Ü
‘Ó∫Ãô|≥º>\∑ e⁄.
H˚qT >∑eTì+∫q+‘· es¡≈£÷ yêsTT<ë´\ ø£sêí≥ø£, Væ≤+<äTkÕÔ˙ E>∑˝Ÿã+B˝À¢
n‹y˚>∑+>± yÓ÷π> dæ‘êsY, düs√<é\ Á|üuÛ≤e+ ø±düÔ dü+kÕs¡|üø£å+>± yÓ÷π> ø£sêí≥ø£
dü+^‘·+ MT<ä m≈£îÿe>± |ü&ÉT‘·T+~. Ç<ä+‘· Vü≤s¡¸D°j·T+>± nì|æ+#·<äT. >±Á‘·+˝À
u≤\eTTs¡[, CÀw”>±s¡¢ ø£#˚Ø˝À n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ b˛{≤ b˛{° <Û√s¡DÏ ø£ì|æ+∫q|üŒ{Ïø°
Ç<ä›s¡÷ ñqï‘· ÁX‚DÏøÏ#Ó+~q nqTuÛÑeE„\T ø£qø£ VüQ+<ë>± kÕ–+~. nsTT‘˚
u≤\eTTs¡[ ‘·|Œü Væ≤+<äTkÕÔ˙ >±j·T≈£î\‘√ ª‘·\|ü&μç <Ûs’Ó ´¡ +>± Á|üj÷Ó >±\T #ÓjT· ´>∑*–q
ø£sêí≥ø£ >±j·T≈£î\T ‘·≈î£ ÿy˚. u§+u≤sTT˝À ns¡TD≤kÕsTTsê+, ˙˝≤ uÛ≤>∑e‘Y\T Ç≥Te+{Ï
Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊs¡T. á eT<Ûä´ s¡$øÏs¡DY (∫Á‘·MD), $X¯«yÓ÷Vü≤HéuÛÑ{Ÿ (yÓ÷Vü≤qMD)
E>∑˝Ÿã+B #˚XÊs¡T.
Væ≤+<äTkÕÔ˙ >±Á‘·+˝À dü«sê\T |ü\T≈£î‘·÷ dü«s¡ø£\Œq #Ój·T´&É+ ‘·≈£îÿe. yê]
ª‘êHé\˙ï ªnμø±s¡+ MT<äH˚ kÕ>∑T‘êsTT. Ä |ü<äΔ‹˝À y˚>∑+>± bÕ&É&É+ ø£sêí≥ø£
>±j·T≈£î\≈£î n\yê≥T ñ+&Éøb£ ˛e#·TÃ. yê]~ Á|ü<ëÛ q+>± dü]>∑eT\‘√ kÕπ> $Hê´dü+.
ˇø£ÿ u≤\eTTs¡[ e÷Á‘·+ m+‘· y˚>∑+>±HÓ’Hê, @ |ü<äΔ‹˝ÀHÓ’Hê bÕ&É>∑\ düeTs¡Tú&ÉH˚~
‘Ó*dæq<˚. ãVüQXÊ n+<äT≈π Ç‘·s¡ ø£sêí≥ø£ >±j·T≈£î\T Ç≥Te+{Ï Á|üjT· ‘êï\T m≈£îÿe>±
#Ój·T´πsyÓ÷qì Hêø£ì|ædüTÔ+~.
Hê≈£î e´øÏ>Ô ‘∑ · |ü]#·jT· + ñqï ∫{Ïuº ≤ãT>±]‘√ E>∑˝Ÿã+B $wüjT· + Á|ükÕÔ$+∫
q|ü⁄Œ&É˝≤¢ Äj·Tq ªnuÒ“, eTqøÏ Ç‘·sT¡ \‘√ ≈£î<äs<¡ j ä ÷· ´μ nì ‘√dæ|⁄ü #˚Ãyês¡T. Äj·THê
(MD), e÷ >∑Ts¡Te⁄>±¬s’q ÇÁe÷‘YU≤Hé (dæ‘êsY) ø£*dæ yêsTTùdÔ $Hê\ì Hê≈£î eTVü‰
ø√]ø£>± ñ+&˚~. #ê˝≤ @fi¯fl ÁøÏ‘+· áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæ>Ô ±s¡T (MD) sπ &çj÷Ó ˝À >√bÕ\ø£èwüí
($∫Á‘·MD)‘√ ø£*dæ yêsTT+#ês¡T. Äj·Tq eTT+<äT >√bÕ\ø£èwüí ì\e˝Òø£b˛j·÷&Éìμ
Hêø£ì|æ+∫+~ >±ì n~ y˚πs dü+>∑‹.
ø£sêí≥ø£-Væ≤+<äTkÕÔ˙ E>∑˝Ÿã+B˝À eTs=ø£ Çã“+~ bÕ≥\≈£î dü+ã+~Û+∫q~.
ø£sêí≥ø£ |ü<äΔ‹˝À Á|üdæ<äΔ yêπ>Zj·Tø±s¡T\ s¡#·q˝Ò m≈£îÿe>± ñ+{≤sTT. Væ≤+<äTkÕÔ˙˝À
yê{Ïì b˛*qy˚M ñ+&Ée⁄. Ç+<äT˝Àì ø£wdºü Tü U≤\T H˚qT Áoø±+‘Y#ê] (MD)‘√ 1994˝À
ø±*bò˛]ïj·÷˝À dæ‘êsY E>∑˝Ÿã+B ø£#˚Ø yêsTT+∫q|ü⁄Œ&ÉT u≤>± ‘Ó*dæ e#êÃsTT.
ø£sêí≥ø£ dü+^‘·E„\≈£î ñ‘·Ôsê~ dü+^‘·+ >∑T]+∫ ‘Ó*dæq+‘·>± Væ≤+<äTkÕÔ˙ yê]øÏ
<äøDåÏ ≤~ dü+^‘·+ >∑T]+∫ ‘Ó*j·T<äT. ø±ì ‘·e÷cÕ @$T≥+fÒ yê‘ê|æ e+{Ï ø°sqÔ¡ \≈£î
qø£fi¯ófl Væ≤+<äTkÕÔ˙˝À ‘·j·÷s¡j·÷´sTT. n˝≤π> eTsêØƒ Hê≥ø±˝À¢ bÕ&˚yês¡T ø£sêí≥ø£
dü+^‘·+˝Àì es¡eTT˝§dü– (ø°s¡yêDÏ) e+{Ïø°s¡Ôq\qT nqTø£]+#ês¡T. @y√ MTsê
uÛÑ»q\T ‘·|üŒ Væ≤+<äTkÕÔ˙ bÕ≥\qT ø£sêí≥ø£+ yês¡T bÕ&çq dü+<äsê“¤˝ÒM Hê≈£î
>∑Ts¡TÔsêe&É+ ˝Ò<äT.
yÓTT‘·Ô+MT<ä á ñ‘·Ôs¡ <äøÏåD dü+Á|ü<ëj·÷\ eT<Ûä´ dü+|üs¡ÿ+ @s¡Œ&É&ÜìøÏ
sê>±\T e÷Á‘·y˚T ‘√&ÉŒ&É‘êj·Tì nì|ædüTÔ+~. uÛ≤wü, kÕVæ≤‘ê´<äT\ e\¢ ø£*π>
nes√<Ûë\qT Á|üjT· ‘·ï |üPs¡«ø£+>± ªuÛ≤s¡rj·T‘·μqT <äèwæ˝º À ñ+#·T≈£îì n~Û>$∑ T+#ê*.
ndü© ø£\T|ü⁄>√\T |ü<äΔ‹m+<äT≈£î? |ü⁄*¨s¡q÷, |ü˝≤e⁄q÷ $&ç>± ‹ì Äq+~+#·
e#·TÃqT >∑<ë nH˚yês¡÷ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. Ç≥Te+{Ï ø£sêí≥ø£-Væ≤+<äTkÕÔ˙ düy˚Tàfi¯Hê˝À¢
ø=+‘·es¡≈£÷ sêJ|ü&Éø£ ‘·|üŒ<˚yÓ÷. n˝≤ ø±≈£î+&Ü ˇπ≈ |ü<äΔ‹˝À Ç<ä›s¡T >±j·T≈£î˝À,
yê<ä´ø±s¡T˝À ø£*dæ bÕ˝§Z+fÒ eT]+‘· >=|üŒ>± ñ+≥T+<äH˚ <ë+{À¢ dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT.
y˚T 2007
182 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
9. dü+|üPs¡í sê>∑+ ` ø£fi≤´DÏ

ø£˝≤´DÏ sê>∑+ 65e y˚Tfi¯ø£s¡Ô nsTTq y˚T#· ø£fi≤´DÏ qT+∫ »ì+∫q sê>∑+.
ø£˝≤´DÏ dü+|üPs¡í sê>∑+. n+fÒ Äs√Vü≤D˝Àq÷, nes√Vü≤D˝Àq÷ ≈£÷&Ü @&ÉTdü«sê\÷
ñ|üjÓ÷–+#˚ sê>∑+. eT÷\dü«sê˝…’q ªªdüμμ, ªª|üμμ\T ø±ø£ ñ|üjÓ÷–+#˚ dü«s¡kÕúHê\T
#·‘T· ÁX¯ó‹]wüu+ÑÛ , n+‘·s¡ >±+<Ûës¡+, Á|ü‹ eT<Û´ä eT+, #·‘T· ÁX¯ó‹ <Ûe’Ó ‘·+, ø±ø£* ìcÕ<ä+.
Væ≤+<äTkÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À#ÓbÕŒ\+fÒ ] (2) >∑ (2) eT (2) <Ûä (2) ì (2) dü«sê\˙ï
ªªrÁeyÓTqÆ $μμ (cÕsYŒ). ø£˝≤´DÏ sê>∑+˝Àì Á|üd<æ yΔä TÓ qÆ Ä~‘êfi¯ es¡+í eqC≤øÏså √ eT<äTs¬ ’
k˛eTdüT+<äs¡+ bÕ&É>± $qe#·TÃ.
bÕXÊÃ‘·´ dü+^‘·+˝À Bìï *&çj·THéùdÿ˝Ÿ (Lydian Scale) n+{≤s¡T.
Væ≤+<äTkÕÔ˙˝À á sê>±ìï ªªj·TeTHéμμ ˝Ò<ë ªªø£fi≤´DYμμ n+{≤s¡T. n+<äT˝À Äs√Vü≤D˝À
dü, |ü dü«sê\qT kÕe÷q´+>± ñ|üjÓ÷–+#·s¡T. ªªj·TeTHé ø£˝≤´DYμμ nH˚~ BìøÏ <ä>∑Z]
sê>∑+. n+<äT˝À n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ X¯ó<äΔ eT<ÛäéT+ (eT1) ≈£÷&Ü |ü\T≈£î‘·T+~.
ø£fi≤´DÏ dæ˙ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\T $]$>± yê&ÉT≈£îqï sê>∑+. $Á|üHêsêj·TD
dæìe÷˝À sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ uÛ≤qTeT‹ #˚‘· ø£sêí≥ø£ |ü<‹Δä ˝À ˇø£ bÕ≥q÷ (sêsê HêkÕ$T),
Væ≤+<äTkÕÔ˙ |ü<‹Δä ˝À ˇø£bÕ≥q÷ (kÕ$s¡ùV≤) n<äT“¤‘+· >± bÕ&ç+#ê&ÉT. XË*’ ˝Àì ‘˚&Ü\qT
yê{Ï <ë«sê me¬s’Hê ø=+‘·es¡≈£÷ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. n˝≤π> ô|+&Ü´\ dü«s¡|ü]∫q
»j·TuÛÒ] dæìe÷bÕ≥ (eT~ XÊs¡<ë<˚$) ø£sêí≥ø£ XË’*˝À #˚dæq~.
á sê>±ìøÏ ˝…ø£ÿ˝Òqìï ñ<ëVü≤s¡D\T ø£ì|ækÕÔsTT. ø=ìï{Ïì #·÷&É+&ç.
ø=ìï bÕ‘· ‘Ó\T>∑T dæìe÷ bÕ≥\T
1. »>∑y˚T e÷]q~ (<˚X¯ Á<√VüQ\T) j·TeTHé ø£˝≤´DY 2. ‘·\ì+&É |üP<ä+&É
(|òüT+≥kÕ\) 3. eTqdüTq eT˝…¢\ (eT©¢X¯«]) 4. eT~ XÊs¡<ë<˚$ (»j·TuÛÒ]) 5. ô|qT
Nø£{≤j˚T (e÷+>∑\´ã\+) j·TeTHé ø£fi≤´DY 6. CÀs¡TMT<äTHêïe⁄ (•es¡+»ì) 7.
#·\ì¢ yÓHïÓ \˝À (dü+‘êq+) 8. eTqdüT˝Àì ø√]ø£ (;Ûwàü ) 9. ‘√≥˝À HêsêE (@ø£Ms¡)
10. ÁosêeTHêe÷\T (MTHê) 11. bÕ\ ø£&É*ô|’ (#Ó+#·T\øÏÎ) j·TeTHé ø£fi≤´DY 12.
≈£î&ç m&ÉyÓTÆ‘˚ (<˚e<ëdüT) 13. øÏ\ øÏ\ qe⁄«\T (#·<äTe⁄≈£îqï ne÷àsTT\T) j·TeTHé
ø£fi≤´DY 14. <=s¡≈£îHê Ç≥Te+{Ï (X¯+ø£sêuÛÑs¡D+) 15. dü\*‘·sê>∑ (qs¡ÔqXÊ\) 16.
sêsê HêkÕ$T ($Á|üHêsêj·TD) 17. ô|[fl #˚düTø=ì (ô|[fl#˚dæ #·÷&ÉT) 18. |üPyÓ’
$]dæq (‹s¡T|ü‘·eTà ø£<Ûä) 19. sêy˚ Hê #Ó*j·÷ (eT+∫ eTqdüT≈£î eT+∫ s√E\T)
20. Vü‰sTT Vü‰sTT>± (yÓ\T>∑T ˙&É\T) 21. kÕ$s¡ùV≤ ($Á|üHêsêj·TD) j·TeTHé ø£˝≤´DY
22. q\¢ì yê&Ü (sêe⁄ u≤\ düs¡dü«‹)
ø=ìï bÕ‘· Væ≤+B dæìe÷ bÕ≥\T
1. uÛÑ÷© VüQsT÷ j·÷<√ (eTTπ≈XŸ) 2. C≤πs ãÁ<ë u…’Ø (\‘ê) 3. ~˝Ò uÒ‘êuÀÿ
(s¡|ò”, düTeTHé ø£fi≤´DY|üPsY) 4. @ VüQdüïsê (s¡|ò”) j·TeTHé ø£fi≤´DY 5. õ+<ä^ uÛÑs¡ïV”≤"
(s¡|ò”) j·TeTHé ø£fi≤´DY 6. eTÁH˚ (s¡|ò”) j·TeTHé ø£fi≤´DY 7. πseTHédüTsYy˚T" (eTHêï&˚,
ÄXÊ) j·TeTHé ø£fi≤´DY 8. »˝ŸB|t»˝Ò (j˚TdüT<ëdt, ùV≤eT\‘·) j·TeTHé ø£fi≤´DY 9.
Ä"dü÷ uÛÑØ ôV’≤" (eTTπ≈XŸ) j·TeTHé ø£fi≤´DY 10. bÕHéU≤j˚T ôd’j·÷" (ÄXÊ) 11.
õj·÷ ˝Ò>∑jÓ÷ (\‘ê) 12. eTÚdüyéTôV’≤ (\‘ê) 13. yÓTÆ"ø±´ C≤q÷" (ôd’>∑˝Ÿ) j·TeTHé
ø£fi≤´DY 14. s¡+õwtV”≤ düV”≤ (yÓTVt≤B Vü≤düHé) j·TeTHé ø£fi≤´DY.
dü+^‘·+ Çwüº|ü&˚ yês¡T ø=+<äs¡T sê>±\qT m˝≤ >∑Ts¡TÔ|ü{≤º*? nì n&ÉT>∑T‘·÷
ñ+{≤s¡T. á yê´dü+˝À ñ<äVü≤]+∫q bÕ≥\ìï{Ï˙ C≤Á>∑‘·Ô>± $+fÒ ø£fi≤´DÏ sê>∑+
>∑T]+∫q ne>±Vü≤q @s¡Œ&ÉT‘·T+~. @ sê>∑+˝ÀHÓ’Hê ≈£÷s¡Ãã&É¶ dü+^‘êìï n<˚|üì>±
$+≥÷ ñ+fÒ <ëì \ø£åD≤˝…≥Te+{Ïy√ ‘Ó\TkÕÔsTT.
e÷]Ã 2008
184 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
10. uÛ≤e ‘·s¡+>±\ dæ+<ÛäTe⁄ : uÛ…’s¡$

eTq<˚X¯eT+‘·{≤ $X‚wü »Hê<äs¡D ø£*–q sê>±˝À¢ (dæ+<ÛäT) uÛ…’s¡$ ˇø£{Ï.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À uÛ…’s¡$ n+fÒ dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$ nH˚ ns¡ú+. ø£sêï≥ø£ |ü<äΔ‹˝À uÛ…’s¡$
y˚s=ø£ Á|üdæ<äΔ sê>∑+ ø£qø£ <äøÏåD≤~yês¡T Bìï dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$ nH˚ n+{≤s¡T. ø£sêï≥ø£
uÛs’… $¡ ˝Àì n≥‘êfi¯ es¡+í $]uÀDÏ áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæ>Ô ±] MD≤yê<äq+˝À $qe#·TÃ.
Bìø° dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$ø° b˛*ø£\T ‘·≈£îÿe.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À Bì X¯ó<äΔ dü«s¡÷bÕìï uÛ…’s¡Msƒê{Ÿ nì ≈£÷&Ü n+{≤s¡T.
|üHÓï+&ÉT dü«sê˝À¢ì ªø√eT\yÓTÆqμe˙ï Ç+<äT˝À ñ|üjÓ÷–+#·ã&É‘êsTT (dü]1 >∑1
eT1 |ü<Ûä1 ì1). Ç~ dü]>±Z ø£sêí≥ø£ y˚Tfi¯ø£s¡Ô Vü≤qTeT‘√&çøÏ düe÷q+. dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$
ø£sêï≥ø£ $<ë«+düT\T ≈£÷&Ü $ì|ækÕÔs¡T.
ø£sêí≥ø£ |ü<äΔ‹˝À dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$ uÛÑ»q\≈£÷, ns¡Δ XÊÁd”Ôj·T ^‘ê\≈£÷ m≈£îÿe>±
$ìjÓ÷–kÕÔsT¡ . Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À kÕe÷q´+>± Ç~ ∫es¡≈î£ bÕ&ç ø£#Ø˚ ì eTT–+#˚+<äT≈£î
ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. Ç~ bÕ&˚+<äT≈£î ñ<äj·T+ ‘·–q düeTj·T+ nsTTq|üŒ{Ïø° ø£#˚Ø
|üPs¡Ôj˚T≥|ü⁄Œ&ÉT Bì‘√ eTT–+#˚ dü+Á|ü<ëj·T+ ñ+~. á yê´dü+˝À Çø£ô|’ uÛ…’s¡$
n+fÒ dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$>±H˚ uÛ≤$+#ê*.
<ë<ë|ü⁄ 3 <äXÊu≤›\ ÁøÏ‘+· Hêe<ä› dæ‘êsY H˚sT¡ Ã≈£î+≥Tqï ˇø£ eTsêØƒ ne÷àsTT
#·ø£ÿ>± kÕ<Ûäq #˚düTÔqï|üŒ{Ïø° sê>±\qT >∑Ts¡TÔ|ü≥º>∑*π>~ ø±<äT. ‘êqT Ç+{À¢ uÛ…’s¡$
yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT dü+^‘·+ @ e÷Á‘·eT÷ H˚s¡TÃø√ì ‘·q ‘·+Á&ç á sê>±ìï $ì
>∑Ts¡TÔ|ü≥º&É+‘√ Ä ne÷àsTT ìsêÈ+‘·b˛sTT, n<Ó˝≤ kÕ<ÛäéTì qqï&ç–+~. |üPHê˝À
|ü⁄{Ïº ô|]–q ÄyÓT ‘·+Á&ç eTsêØƒ ùdºõ Hê≥ø£ dü+^‘· Á|æj·TT&ÉT. uÛ…’s¡$ sê>∑+ ù|s¡T
n‘·ìøÏ ‘Ó*j·T&É+ n‘·ì dü+kÕÿsêìï dü÷∫düTÔ+<äì H˚qT düe÷<Ûëq+ #ÓbÕŒqT. Ä
‘·s¡+ eTVü‰sêÅwüßº\≈£î Hê≥´ dü+^‘Y n+fÒ e\¢e÷*q n_Ûe÷q+. uÛ…’s¡$ sê>∑+˝À
BHêHê<∏é eT+π>X¯ÿsY (1900-42) bÕ&çq kÕesY ^‘·+ düq´dtÔ K&éZ nH˚ Hê≥ø£+
˝Àì~. n˝≤π> u≤\>∑+<Ûäs¡« (1888-1967) bÕ&çq ^‘·+ ªÁ|üuÛÑT nõ>∑eT\μ u≤>±
ù|s¡T bı+~+~.
1940øÏ |üPs¡«|ü⁄ Hê≥ø±˝À¢ |ü⁄s¡Twüß\T Ä&Éyc˚ Õ\T yÓjT· ´&É+e\¢q÷, yÓT≈Æ î£ ˝Òì¢
Ä s√E˝À¢ m≈£îÿeeT+~øÏ $ì|æ+#·&É+ ø√düeT÷ ôV≤#·TÃ ÁX¯ó‹˝À bÕ&˚yês¡T. á
|ü<‹Δä ˝À dü+^‘·Á|æjT· T\T $ìøÏ&Mç T<ä sê>±\qT b˛\Ã&É+ analog |ü<‹Δä nqTø√e#·TÃ.
dü+^‘ê_Ûe÷qT˝À¢ 90 XÊ‘·+ ‘·eT≈£î q∫Ãq sê>±\qT Ç˝≤π> >∑T]ÔkÕÔs¡T. Ç+‘·ø£Hêï
dü«s¡ C≤„q+ düVü‰j·T+‘√ digital>± sê>±\qT >∑Ts¡TÔ|ü≥º&É+ eT+∫|ü<äΔ‹. Ç+<äTø√dü+
á sê>∑+˝À ñqï s¡ø£s¡ø±\ ø£è‘·T\qT, bÕ≥\qT $düÔè‘·+>± $Hê*. <ëìe\¢ á
sê>∑+˝Àq uÛøÑ ,ÔÏ yÓs’ ê>∑´, X¯è+>±s¡ s¡kÕ\T m˝≤ |ü\T≈£î‘êjÓ÷ ns¡eú Te⁄‘·T+~. dü+^‘êìï
π≈e\+ |ü<ë\‘√ e]íùdÔ dü]b˛<äì Hê ñ<˚›X¯+. 1988˝À {°M˝À #·÷|æ+∫q $T˝ÒdüTsY
y˚Tsê ‘·Te÷Ωsê uÛ…’s¡$ sê>∑+‘√ ‘·j·÷s¡T #˚dæq<˚.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+˝À m+<äs√ >=|üŒ dü+^‘·E„\T á sê>∑+
$ì|æ+#ês¡T. eTT+<äT>± øÏsêHê dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ Ä<äT´&Óq’ nãT›˝Ÿ ø£ØyéTU≤Hé (1872-
1937) bÕ&çq »eTTHêπ≈rsYqT #Ó|üø√yê*. ;Û+ùdHé CÀw” áj·Tq≈£î Á|ü•wüß´&ÉT.
ÄHê{Ï XË’*˝À ôV≤#·TÃ ÁX¯ó‹˝À bÕ&çq á bÕ≥˝À uÛ…’s¡$ sê>∑|ü⁄ $•wüº‘· |üP]Ô>±
$qã&ÉT‘·T+~. u≤|üP ‘·q u§eTà˝À¢ $TìeT+ ^‘·˝À¢ m≈£îÿe uÛ≤e Á|üø≥£ q kÕ~Û+∫qfÒº
uÛ…’s¡$ n+<ë\qT _dæà˝≤¢U≤Hé Ä$wüÿ]kÕÔ&ÉT.
uÛ…’s¡ $X¯ó<äΔ dü«s¡÷|ü+˝À n˙ï ø√eT\ dü«sê˝Ò nsTTq|üŒ{Ïø° kÕe÷q´+>± ]2
m≈£îÿe>± $qã&ÉT‘·T+~. Ä ‘·s¡yê‘· Áø£eT+>± ‘·≈£îÿekÕs¡T¢ $qã&˚$ <Ûä2, ì2,
eT2, >∑2 dü«sê\T. M{Ï Á|üjÓ÷>±ìï $˝≤j·T‘YU≤Hé dæ‘êsY MT<ä $ì|æ+∫q |ü+C≤;
XË’* <ÛäTHé˝À $qe#·TÃ.
Bìïã{Ï#º ÷· ùdÔ á sê>∑+˝À yÓTT‘·+Ô 12 dü«sê\÷ dü+<äsê“¤ìïã{Ïº yÓjT· é#·TÃqì
ns¡úeTe⁄‘·T+~. á sê>±ìï |üP]Ô XÊÁd”Ôj·T |ü<äΔ‹˝Àø±ø£, ñ|ü XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìπ≈
m≈£îÿe>± ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ ø£qø£ á ùd«#·Ã¤ ñ+≥T+~. n˝≤ ø±≈£î+&Ü m≈£îÿe>± ø√eT\
dü«sê\‘√H˚ |üØ«Hé düT˝≤ÔHê bÕ&çq uÛÑyê˙ <äj·÷˙ ≈£÷&Ü u≤e⁄+≥T+~.
á sê>∑+˝À eTq<˚X+¯ ˝Àì nìï uÛ≤wü˝À¢q÷ e+<ä˝≤~ dæ˙ ^‘ê\T $ì|ækÕÔsTT.
C≤q|ü<ä, XÊÁd”Ôj·T XË’\T˝À¢ á sê>∑ dü«s¡÷|ü+ m+‘√ n+<ä+>± ñ+≥T+~ ø£qø£ á
sê>∑+˝À u≤>∑T˝Òì$ ‘·j·÷s¡T#Ój·T´&É+ ì»+>± ø£wüºy˚T! <˚X¯|ü⁄‘=*dæ˙ >±j·T≈£î˝À¢
kÕºsY nì|æ+#·T≈£îqï ≈¬ .m˝Ÿ. ôd>’ ˝∑ Ÿ dæ+>∑sY ÄsY.dæ.uÀsê˝Ÿ dü+^‘· <äsÙ¡ ø£‘«· +˝À bÕ&çq
Á|üdæ<äΔyÓTÆq sƒ¡TÁMT ªu≤ãT˝Ÿ yÓTTs¡μ $qì dü+^‘· Á|æj·TT\T+&És¡T. n˝≤π> yÓTÆdædüºsY
dæìe÷≈£î |ü+ø£CŸ eT*¢ø˘ #˚dqæ ªø±ýÓT"Æ H˚øj Ï ÷· ôV≤’ μ nH˚~ ≈£÷&Ü »Hê<äsD¡ bı+~q<˚.
- eTs=ø£{Ï HÍcÕ<é dü+^‘· s¡#·q #˚dæq »uŸ ~˝Ÿ V”≤ ≥÷{Ÿ >∑j·÷.
- Væ≤+B dæìe÷ bÕ≥˝À¢düVü≤»+>± uÛ…’s¡$ bÕ≥\T nH˚ø£+ ø£ì|ækÕÔsTT. eTq
dæìe÷ bÕ≥˝À¢ yÓTT<ä≥>± Á|ü|ü+#· U≤´‹ bı+~q Äyêsê VüA" á sê>∑+
˝Àì<˚. X¯+ø£s-Y C…ø’ wÏ Hü é <ä«j·T+ uÛs’… $¡ ˝À Ç+ø± mH√ï #˚dqæ |üŒ{Ïø° Bì Á|ü‘´˚ ø£‘·
Bì<˚. yê] eTs=ø£ bÕ≥ \‘ê bÕ&çq düTH√ #Û√{°d” >∑T&çj÷· øÏ \+_ ø£V‰ü ˙˝Àì
$X‚wü+ n© nø£“sYU≤Hé düs√<é yê<ä´+.
- n˝≤π> eTs=ø£ \‘êbÕ≥ yÓTÆ |æj·T‘˚] ‘·T e÷H˚ j·÷q e÷ì˝À düs√«‘·ÔeT
y˚DT yê<ä´ ì|ü⁄DT&ÉT |üHêï˝≤˝Ÿ |òTü Àwt #˚‘· Ms¡T _≥T¢ $ì|æ+#ês¡T. uÛs’… $¡ ˝Àì
186 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
uÛÑøÏÔ uÛ≤e+ HÍcÕ<é #˚dæq neTsY ˝Àì ªÇHê‡|òtø£ eT+~sYôV’≤μ ^‘·+˝À u≤>±
$ì|ædüTÔ+~.
- uÛ…’s¡$˝Àì C≤q|ü<ä n+X¯+ HÍcÕ<é ªk˛Vü≤˙ eTV”≤yê˝Ÿμ dæ˙ ^‘·+ ‘·TyéTVü≤πs
dü+>¥˝À u≤>± ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêï&ÉT. Ä ∫Á‘·+˝Àì eTs=ø£ ãè+<ä>±q+
uÛ…’s¡$˝Àì >±yé ‘·sêH˚ eTHéπø ø=‘·Ô n+<ë\qT #·÷|ü⁄‘·T+~.
- XÊÁd”Ôj·T sê>±\ CÀ*øÏ m≈£îÿe>±b˛ì mdt. &ç. ãs¡àHé ≈£L&Ü \‘ê#˚‘· ˇø£
eT+∫ bÕ≥ ªC…’ôd sê<ÛëH˚μ bÕ&ç+#ê&ÉT.
eTHêï&˚ ~©Ω‘√ôV’≤ dæìe÷˝À s√wüHé dü«s¡ s¡#·q˝À bÕ&çq XÊÁd”Ôj·T |òüø°ÿ ^‘·+
ª˝≤>± #Û·TÁ˙ y˚T" <ë>¥ #Û·TbÂHéμ #ê˝≤ Á|üC≤<äs¡D bı+~+~. dæ‘êsY $<ë«+düT&ÉT
s¡$X¯+ø£sY nqTsê<Ûë ∫Á‘êìøÏ ø£{Ïºq u≤D° ªkÕyéπsμ ≈£÷&Ü uÛ…’s¡$ XÊÁd”Ôj·T‘·≈£î n<ä›+
|ü&ÉT‘·T+~.
Væ≤+B dæìe÷˝≤¢π> ‘Ó\T>∑T dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ≈£÷&Ü uÛ…’s¡$ sê>∑+ mH√ïkÕs¡T¢
yê&ÉTø£˝ÀøÏ e∫Ã+~. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ m|üŒ{Ïø° bÕ‘·ã&É<äT. eTÚq+>±H˚ m<ä>∑eT˙
nH˚ Ç{°e* bÕ≥≈£î ≈£÷&Ü uÛ…’s¡$ sê>∑y˚T Ä<Ûës¡+. nsTT‘˚ á sê>±ìï bÕ‘· dü+^‘·
<äs¡Ù≈£î\T #˚|ü{Ïºq rπsy˚s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î düTdüs¡¢ <äøÏåD≤eT÷]Ô dü+kÕs¡+ ∫Á‘êìøÏ
#˚dæq bÕ≥ ªdü+kÕs¡+ dü+kÕs¡+μ >±˙, n˝≤π> Ä~Hêsêj·TDsêe⁄ nHês¡ÿ© ø√dü+
dü«s¡|ü]∫q j·TT>∑fi¯ ^‘·+ ªø£*ôd HÓ\sêEμ $Hê*. M≥ìï{Ïø° eTT+<˚ |òüT+≥kÕ\
#˚dæq ø°\T>∑TÁsÑ+ bÕ≥ »Hê<äs¡D bı+~+~.
#ê˝≤ø±\+ ÁøÏ‘·+ e÷ Hêqï ≈£î≥T+ãsêe⁄>±s¡T Vü‰»¬s’q ˇø£ u§+u≤sTT
dü+^‘· düe÷y˚X¯+˝À mes√ >±j·T≈£î&ÉT ‘·q<˚ ∫e] ø£#˚Ø nqï nb˛Vü≤‘√ uÛ…’s¡$
bÕ&ç ˝Ò#ê&É≥. n‘·ì ‘·s¡yê‘· e∫Ãq bÕ≥>±&çøÏ @+#Ój·÷´˝À bÕ\Tb˛ø£ ;Û+|ü˝≤dt
bÕ&ç‘˚ n~ s¡øøÔÏ {£ +ºÏ <ä≥. á s¬ +&ÉT sê>±\ $∫Á‘·yTÓ qÆ ø±+_H˚wHü é ã+>±s¡T bÕ|ü˝Àì
ªyÓHïÓ \ |ü+~]˝Àqμ bÕ≥˝À $ì|ædTü +Ô ~. <˚e⁄\|ü*¢ s¡#q· á bÕ≥≈£î ì»yÓTqÆ ôV≤’ ˝…{’ Ÿ.
dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ÉT n<˚›|ü*¢ sêe÷sêe⁄ yÓTT<ä{Ï Ä˝≤|üq≈£÷, #·s¡D≤\≈£÷ ;Û+|ü˝≤dt
yê&ç, |ü\¢$øÏ uÛ…’s¡$ ñ|üjÓ÷–+#ês¡T.
mdt. sêCÒX¯«s¡sêe⁄ uÛ…’s¡$ sê>∑+˝À mH√ï eT+∫ bÕ≥\T #˚XÊs¡T. @$T{À
áe÷j·T (uÛ≤ej·TTø£+Ô ), nqTsê>±\T <ä÷s¡eTT ˝≤jÓTHê ($s¡V≤ü +), @eTì bÕ&Ó<Hä √
($cÕ<ä+) (ÁoÁo s¡#·H˚ø±ø£, ∫{Ïºu≤ãT MD ≈£÷&Ü Bì Á|ü‘˚´ø£‘·), q&çπssTT @C≤eTTH√
(uÛÑøÏÔs¡dü+, ∫{Ïºu≤ãT MD) yÓTT<ä˝…’qe˙ï Äj·Tq Á|ü‹uÛÑ≈£î eT#·TÃ ‘·Tqø£˝Ò.
- |òTü +≥kÕ\ dü+^‘·+˝À düTo\ bÕ&çq ø£qT\T ‘Ós∫¡ Hê nH˚ bÕ≥ ≈£÷&Ü uÛs’… y¡ .˚
- Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À eTq qsƒ¡uÛ…’s¡$ y˚Tfi¯ø£s¡ÔqT b˛*q »+>±¢ uÛ…’s¡$ nH˚
sê>±ìï sƒ¡TÁMT\≈£î ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé bÕ&çq ªnC≤ã\qT
|üsY<˚•μ Á|üdæ<äΔyÓTÆq~.
- á XË*’ ˝À ‘·\‘Y eTVüAà<é bÕ&çq ˇø£ eT+∫ bÕ≥ ªj˚T Vü≤yê j˚T sê‘Yμ ñ+~.
- Kj·÷´+ dü+^‘· s¡#·q˝À uÒ>∑+ nKÔsY bÕ&çq á uÛ…’s¡$ >∑»˝Ÿ >∑T˝Ÿ ù|ò+πøôV’≤
#ê˝≤ u≤>∑T+≥T+~.
- ã&˚ >∑T˝≤eT© ‘·eTTà&ÉT ãs¡ÿ‘Y n© ≈£÷&Ü ñqï‘· kÕúsTT sƒ¡TÁMT >±j·T≈£î&ÉT.
Äj·Tq m≈£îÿe>± nqï>±] |üøÿ£ q Vü‰s√àìj·T+ yêsTT+#˚yê&ÉT. Äj·Tq bÕ&çq
Á|üdæ<äΔyÓTÆq u≤pã+<é KT˝Ÿ KT˝ŸC≤j˚T nH˚ sƒ¡TÁMT #ê˝≤ u≤e⁄+≥T+~.
uÛ…’s¡$ sê>∑+ >∑T]+∫q #·s¡Ã dæìe÷ bÕ≥\‘√ eTT–+#·&É+ Çwüº+˝Òø£H˚ H˚qT
ø=ìï Á|üX¯düÔyÓTÆq Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ s¡#·q\T Çø£ÿ&É ñ<äVü≤]+#êqT. á sê>∑+ bÕ&Éì
ñ<ä›+&ÉT\T (nMTsYU≤Hé e¬>’sê\T) #ê˝≤ ‘·≈£îÿe eT+<˚ ñ+{≤s¡T. n+<äTø£ì á
dü+^‘êìï m&É‘Ó>∑≈£î+&Ü $+≥÷H˚ ñ+&Ée#·TÃ. dü+^‘·+‘√ ‘·–q+‘· |ü]#·j·T+˝Òì
yês¡T sê>∑eT+fÒ @$T≥ì n&ÉT>∑T‘·÷ ñ+{≤s¡T. ô|’q #Ó|æŒq ñ<ëVü≤s¡D\˙ï $Hêïø£
MT≈£î yÓTT‘·+Ô MT<ä u≤e⁄+<äì|æùdÔ n+<äT≈£î ø±s¡D+ sê>∑+˝Àì dü+^‘·|sü y¡ TÓ qÆ uÛ≤ey˚T.
<ëìøÏ kÕVæ≤‘·´+‘√ m≈£îÿe Á|üy˚Tj·T+ ñ+&É<äT.
p˝…’ 2011
188 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
11. Væ≤+<√fi¯ sê>∑+

e÷eT÷\T>± eTqeT+‘ê $ì Äq+~+#˚ Væ≤+<√fi¯+˝À dü>∑1 eT1 <Ûä1 ì1 nH˚
dü«sê˝Ò ñ+{≤sTT. (me¬s’Hê ]wüuÛÑ+ |ü*øÏùdÔ X¯+ø£s¡XÊÅdüTÔ\T ªXÊs¡<ëμ nì >∑~›+#˚
Á|üe÷<ä+ ñ+≥T+~!) Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ XÊÁd”Ôj·T dü+Á|ü<ëj·T+˝À ásê>±ìï ø£#˚Ø˝À¢
ns¡ΔsêÁ‹ <ë{≤ø£ $ì|æ+#ê*. e÷˝Öÿ"dt nH˚~ e÷fi¯eøö•ø£ nH˚ ù|s¡T≈£î $ø£è‹
n+{≤s¡T. øö•ø£<Ûä«ì (øöo<Ûä˙) nH˚ sê>∑+ ˇø£{Ï dü>∑2 eT1 <Ûä2 ì2 dü nH˚ dü«sê\‘√
ñ+~ ø£qø£ Ç~ ì»y˚T nsTT ñ+≥T+~. ø£sêí≥ø£ |ü<äΔ‹˝À á sê>∑+˝À
kÕeT»es¡>∑eTHê, ˙s¡C≤øÏå yÓTT<ä˝…’q Á|üdæ<äΔ s¡#·q\THêïsTT. eTqdüT˝Àì eTs¡àeTT
‘Ó\TdüTø√ nH˚ ‘ê´>∑sê» ø°s¡ÔqqT e÷Á‘·+ ø=+<äs¡T $<ë«+düT\T X¯ó<äΔ <ÛÓ’e‘êìøÏ
ã<äT\T>± #·‘·TÁX¯ó‹ <ÛÓ’e‘·+‘√ (<Û2ä ) bÕ&É‘ês¡T. áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæ>Ô ±s¡T á |ü<‹Δä ˝À
MD MT<ä yêsTT+#·>± H˚qT $HêïqT. BìøÏ Ä<Ûës¡y˚T$T{À ‘Ó*j·T<äT.
øÏ+<ä ñ<äVü≤]+∫q ø=ìï dæ˙ ^‘ê˝À¢ |ü+#·eT+ (ø=+&=ø£#√ ]wüuÛÑ+ ≈£÷&Ü)
$ì|ædTü +Ô ~. |òTü +≥kÕ\ ø£+b˛CŸ #˚dqæ bÕ≥\ìï{Ï˝Àq÷ Ç~ >∑eTì+#·e#·TÃ. ìC≤ìøÏ
»j·T+‘·Áo nH˚ eTs=ø£ sê>∑+˝À (eTs¡T>π \sê ø°sqÔ¡ ) nes√Vü≤D˝À |ü+#·eT+ y˚kÕÔsT¡ .
(dü>∑1 eT1 <Ûä1 ì1 dü - düì1 <Ûä2 |üeT1 >∑1 dü). (Bìï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À |ü+#·eTe÷˝Öÿ"dt
n+{≤s¡T). n˝≤ ø±≈£î+&Ü ‘·eTøÏwüºyÓTÆq #√≥˝≤¢ |ü+#·eT+ yê&ç ªø£\Twæ‘·+μ #˚ùd
Vü≤≈£îÿ ñ|üXÊÁd”Ôj·T dü+^‘· s¡#·sTT‘·\≈£î ñ+≥T+~.
Væ≤+<√fi¯+ ø£sêí≥ø£ >±Á‘· dü+^‘·+
1. Vü≤]s¡düeT $Vü‰Ø (u≤\eTTs¡∞ ø£èwüí nqïe÷#ês¡´ ø°s¡Ôq) 2. kÕeT»
es¡>∑eTHê (õ.mHé.u≤\ düTÁãVü≤àD´+) 3. Væ≤+<√fi¯+ ‹˝≤¢Hê (C≤HéVæ≤–Hé‡)
ø£sêí≥ø£ yê<ä´ dü+^‘·+
1. kÕeT» es¡>∑eTHê ({Ï.mHé. sê»s¡‘·ï+ |æfiÓ’fl Hê<ädü«s¡+) 2. kÕeT»
es¡>∑eTHê (j·TT. Áoìyêdt y˚T+&=*Hé) 3. uÛÑ»πs >√bÕ\+ (mHé. s¡eTDÏ y˚DTe⁄)
e÷˝Öÿ"dt Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±Á‘· dü+^‘·+
1. eT+~sY <˚UŸ&ÉsY (ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé) 2. ÄCŸyÓ÷πs|òüTsY (nMTsYU≤Hé) 3.
y˚Ts√ eTHé (>∑+>∑÷u≤sTT Vü‰q>∑˝Ÿ) 4. |ü>¥|òüT+|òüTs¡÷ (&ç. $. |ü\÷düÿsY)
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ yê<ä´dü+^‘·+
1. _dæà˝≤¢ U≤Hé (ôwVü≤HêsTT) 2. s¡$ X¯+ø£sY (dæ‘êsY) 3. Vü≤]Á|ükÕ<é #Ísêdæj÷·
(y˚DTe⁄) 4. •e≈£îe÷s¡Ùs¡à (dü+‘·÷sY)
‘Ó\T>∑T dæ˙ ^‘ê\T
H
( |ü+#·eT+ ˝Ò<ë ]wüuÛÑ+)
1. dü+<˚Væ≤+#·≈£îeTe÷à (\e≈£îX¯) 2. ø£\HÓ’Hê ˙ ‘·\ù| (XÊ+‹ ìyêdü+) 3.
Hêsêj·TD≤ Vü≤] (#Ó+#·T\øÏÎ) 4. |ü>∑˝Ò yÓHÓï\ (|üPC≤ |òü\+) 5. H˚H˚ sê<ÛäH√sT÷
(n+‘ê eTq eT+∫π≈) 6. |æ\Te≈£îsê (düTes¡í düT+<ä]) 7. yÓ÷Vü≤qs¡÷bÕ >√bÕ˝≤
(ø£èwüí Áù|eT) 8. MD y˚DTyÓq’ (Ç+{Ï+{Ï sêe÷j·TD+) (nq´ dü«sê\T) 9. #·÷&ÉTeT<˚
#Ó*j·÷ ($Á|üHêsêj·TD) 10. kÕeT»es¡>∑eTHê (X¯+ø£sêuÛÑs¡D+) 11. sê»X‚Ksê
(nHês¡ÿ*) 12. n+<äyÓT Äq+<ä+ (Áã‘·T≈£î ‘Ós¡Te⁄) 13. Áoø£s¡ ø£s¡TD≤\ yê\
(u§_“* j·TT<ä+Δ ) 14. sêeTø£<qä∏ T $qs¡j÷· ´ (\e≈£îX¯) 15. eTqùd n+<ë\ ãè+<ëeq+
(eT+∫ ≈£î≥T+ã+) 16. kÕ>∑s¡ dü+>∑eTy˚T (d”‘êø√ø£ ∫\Tø£) 17. z+ qeT•Ùyêj·T
(kÕ>∑s¡ dü+>∑eT+) 18. n+‘ê sêeTeTj·T+ (Áo sêeT<ëdüT) 19. ∫*|æ qe⁄«\ ìqT
#·÷&É>±H˚ (Äràj·TT\T) (nq´ dü«sê\T) 20. ø=+&É\˝À HÓ\ø=qï (nqïe÷#ês¡´)
Væ≤+B dæ˙ ^‘ê\T
1. eTHé ‘·&É|ü‘Y (u…’E u≤esê) 2. Ä<ÛëôV’≤ #·+Á<äe÷ (qÁe+>¥) 3. ìs¡“˝Ÿùd
\&ÜsT÷ (‘·÷bòÕHé W]›j·÷) 4. n"œj·THédü+>¥ n"œj·÷" (ã&Ü ÄBà) 5. B|t
»˝≤j˚T (ø£˝≤ø±sY) 6. |ü+UŸVü≤À‘˚‘√ (ôdVü≤sê) 7. ‘·÷#Û·T|” ôV’≤ ø£Vü‰" (qyés¡+>¥)
(nq´ dü«sê\T) 8. ã˝≤à e÷H˚Hê (ˇù|sê Vü≤ÖCŸ)
R1 R2 G2 M 2 P D2 N2 Væ≤+<√fi¯+ ˝Òø£ e÷˝ÖÿHé‡
S G1 M 1 D1 N1 S
ø°uÀs¡T¶MT<ä n+‘·>± uÛÑj·T|ü&É≈£î+&Ü á sê>±ìï yêsTT+#ê\+fÒ u§eTà˝À

#·÷|æq q\¢yTÓ ≥¢qT e÷Á‘·yT˚ es¡d>ü ± yêsTTùdÔ dü]b˛‘·T+~. BìøÏ Ä<Ûës¡ÁX¯ó‹ Äs¡Tqïs¡
(@cÕsYŒ) nì>∑eTì+#ê*. á|ü<äΔ‹˝À |ü>∑˝ÒyÓHÓï˝≤μ yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\qT ‘Ó\¢yÓT≥¢
CÀ*øÏ b˛≈£î+&ÜH˚ |ü*øÏ+#·e#·TÃ.
á sê>∑+ >∑T]+∫ e´øÏÔ>∑‘·+>± #ÓbÕŒ\+fÒ Hê≈£î nsTT<ëπsfi¯fl ej·TdüT
ñqï|ü⁄Œ&ÉT H˚qT yÓTT<ä≥>± >∑T]Ô+∫q sê>∑+ e÷˝Öÿ"dt. n|ü⁄Œ&ÉT H˚qT $qï~ ˇø£
bÕ‘· eTsêØƒ bÕ≥— 78 ÄØŒm+ ]ø±s¡T.¶ BHêHê<∏é eT+π>X¯ÿsY (1900-1942) Ä&Éyw˚ +ü
ø£{Ïº bÕ&çq s¡D <äT+<äT_Û nH˚ eTsêØƒ Hê≥ø£ ^‘·+ ~e´ kÕ«‘·+Å‘·´ s¡$.
190 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
Ä bÕ≥ ÄHê&ÉT HêMT<ä m+‘· Á|ü>±&ÛÉyÓTÆq eTTÁ<äy˚dæ+<√ H˚qT e]í+#·˝ÒqT.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À Ms¡s¡dü Á|ü<ÛëqyÓTÆq á sê>∑|ü⁄ dü÷Œ¤]Ô n+‘·ø£Hêï m≈£îÿe>±
H˚qT eT¬sø£ÿ&Ü áHê{Ïø° $q˝Ò<ä+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ>± nì|æ+#·e#·TÃ. ∫Á‘·y˚T$T≥+fÒ
á bÕ≥ #·s¡D+˝À >±j·T≈£î&ÉT ãT~Δ|üPs¡«ø£+>± mH√ï dü«sê\qT #˚]Ãq|üŒ{Ïø° n~
n<äT“¤‘·+>±H˚ nì|ædüTÔ+~. Çìï <äXÊu≤›\T>± >±Á‘·+˝À ã&˚ >∑T˝≤+, nMTsYU≤Hé,
dæ‘êsY MT<ä $˝≤j·T‘YU≤Hé yÓTT<ä˝…’q eTVü‰eTVüQ\ e÷˝Ÿøö"dæ«Hêïø£ ≈£÷&Ü Hê
n_ÛÁbÕj·T+ e÷s¡˝Ò<äT.
y˚T 2008
12. Ke÷CŸ/ Ke÷#Y/ ø£e÷dt sê>∑+
eTq \*‘· ^‘ê\÷, dæìe÷ bÕ≥\÷ m≈£îÿe>± XÊÁd”Ôj·T sê>±\ô|’ Ä<Ûës¡
|ü&‘É êsTT. yê{Ï˝À #Ó$øÏ+|ü⁄>± ñ+&ç Äø£≥Tº≈î£ H˚$ #ê˝≤H˚ ñHêïsTT. n+<äT˝À Ke÷CŸ
sê>∑+ ˇø£{Ï. Bìï Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À Ke÷#Y n˙, ø£sêï≥ø£+˝À ø£e÷dt nì ≈£÷&Ü
eéVü≤]kÕÔsT¡ . ù|s¡T˝ÀH˚ ø±ø£ dü«uÛ≤e+˝À ≈£÷&Ü s¬ +&ÉT XË\’ T˝À¢q÷ á sê>∑+ <ë<ë|ü⁄>±
ˇπ≈˝≤ $ì|ædüTÔ+~. á sê>±ìøÏ ñ<ëVü≤s¡D\T $+fÒ Bìï >∑Ts¡TÔ|ü≥º&É+ HÓeTà~>±
n\yê≥e⁄‘·T+~.
á sê>±ìøÏ Äs√Vü≤D, nes√Vü≤D Ç˝≤ ñ+{≤sTT.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À Äs√Vü≤D dü>∑2 eT1 |ü<2Ûä ì1 düì2 dü. nes√Vü≤D düì1 <Ûä2
|üeT1 >∑2 ]2 dü. eTTK´+>± $qã&˚ Á|üjÓ÷>∑+ >∑2 eT1 ì1 <Ûä2 eT1 |ü<Ûä2 eT1 >∑2 ]2
dü.
ø£sêï≥ø£+˝À Äs√Vü≤D: düeT1 >∑2 eT1 |ü<2Ûä ì1 dü. nes√Vü≤D: düì1 <Ûä2
|üeT1 >∑2 ]2 dü. eTTK´+>± $qã&˚ Á|üjÓ÷>∑+ |ü<2Ûä ì2 düì1 <Ûä2.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ Ke÷CŸ sê>∑+ Ke÷CŸ<∏ësƒY˝À »q´+. ø£sêï≥ø£+ ø£e÷dt Vü≤]
ø±+uÛÀõ y˚Tfi¯ø£s¡Ô˝À »q´+. á »qø£ sê>±\ Äs√Vü≤D, nes√Vü≤D\T ˇø£˝≤+{Ïy˚:
dü>∑2 eT1 |ü<Ûä2 ì1 dü.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À Äs√Vü≤D˝À ì2 (ø±ø£* ìcÕ<ä+) ø±düÔ ã\+>± $ì|ædüTÔ+~.
¬s+&ÉT |ü<äΔ‘·T˝À¢q÷ XÊÁd”Ôj·T s¡#·q\÷, C≤e∞\÷, sƒ¡TÁMT\÷ ≈£÷&Ü ñHêïsTT. á
sê>±ìøÏ ø±düÔ s=e÷+{Ïø˘ b˛ø£&É\T+&É&Éy˚T n+<äT≈£î ø±s¡D+.
‘Ó\T>∑T yêfi¯fløÏ <˚ìï ªmøÏÿ+#êμ\Hêï dæìe÷˝Ò
X¯s¡D´+ ø£qø£ X¯+ø£sêuÛÑs¡D+ dæìe÷˝Àì bÕ≥\e\¢
XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìøÏ ø=+‘· >±¢eTsY n_“+~. ‘·<ë«sê
ÁuÀ#˚yê¬ses¡Tsê nH˚ ø°s¡Ôq ø£e÷dt sê>∑+˝Àì<äì #ê˝≤
eT+~øÏ ‘Ó*dæ+~. Á|üdæ<äΔ yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT yÓTÆdü÷sY
yêdüT<˚yê#êsY (1865-1961) s¡∫+∫, dü«s¡|]ü ∫q á
ø°s¡Ôq≈£î Áb˛Á>±eTT˝À¢ nHÍHé‡yÓT+{Ÿ s¡#·q y˚≥÷],
dü+^‘·+ eTVü‰<˚eHé nì #Ó|æŒq dü+<äsê“¤\T H˚qT
#·÷XÊqT. n˝≤π> $Á|üHêsêj·TD kÕ$s¡ùV≤ ]ø±s¡T¶ MT<ä yÓTÆdü÷sY yêdüT<˚yê#êsY
s¡#·q düeTTÁ<ë\ nì ñ+&˚~.
á sê>±ìøÏ ñqï XÊÁd”Ôj·T dü«s¡÷bÕìøÏ ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T $qe#·TÃ.
m+.mdt. düTãT“\øÏÎ bÕ&çq ˇø£ ø£sêï≥ø£ s¡#q· $q+&ç. n˝≤π> d”‘ê|ü‘˚ nH˚ ‘ê´>∑sê»
192 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ø°s¡Ôq eT<äT¬s’eTDÏ nj·T´sY >±q+ #˚XÊ&ÉT. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí #˚dæq sê>±˝≤|üq, |üø£ÿ
yê<ë´˝ÒM ˝Ò≈î£ +&Ü $ì|æ+∫q düT»q JeHê nH˚ ‘ê´>∑sê» ø°sqÔ¡ ≈£÷&Ü u≤e⁄+{≤sTT.
áeTì X¯+ø£sX¡ ÊÁdæÔ MDMT<ä $ì|æ+∫q ÁuÀ#˚yê¬ses¡Tsê eTq+ $ì Äq+~+#·e#·TÃ.
∫{Ïºu≤ãT MDMT<ä yêsTT+∫q C≤e∞ ≈£÷&Ü ø£e÷dt sê>∑y˚T. 1947˝À
kÕ«‘·+Å‘´· + e∫Ãq dü+<äs“¡ +¤ ˝À e÷j·T÷s¡+ $X¯«Hê<∏Xä ÊÁdæÔ nH˚ Äj·Tq ø£e÷dt sê>∑+˝À
s¡∫+∫q »j·T‹ »j·T‹ uÛ≤s¡‘·e÷‘ê nH˚ <˚X¯uÛÑøÏÔ ^‘êìï ô|<ä› $<ë«+düT\+<äs¡÷
bÕ&ÉT‘·÷ ñ+&˚yês¡T. <ëìï õ. mHé. u≤\ düTÁãVü≤àD´+ (1910-65) bÕ&çq rs¡T
$+fÒ ø£sêí≥ø£ dü+^‘·+˝À á sê>∑+ m˝≤ $ì|ædüTÔ+<√ ns¡úeTe⁄‘·T+~. eTVü‰‘êà
>±+BÛøÏ ÇwüºyÓTÆq qØ‡yÓTVü≤‘ê sêdæq >∑T»sêr ^‘·+ yÓ’wüíe »q‘√ ≈£÷&Ü á sê>∑y˚T.
á sê>∑+ Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À m˝≤ $ì|ædüTÔ+<√ ‘Ó*j·÷\+fÒ á dü«s¡e÷*ø£ bÕsƒ¡+
u≤>± |üìø=düTÔ+~. >±Á‘·+ <ë«sê á sê>∑+ kÕ<Ûäq #Ój·T´<ä\T#·T≈£îqï bÕsƒ¡≈£î\T Bìï
ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e#·TÃ.
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙˝À Kj·÷˝Ÿ e÷Á‘·yT˚ ø±ø£ sƒT¡ ÁMT\ e+{Ï ñ|üXÊÁd”j Ô T· dü+^‘êìøÏ
Ke÷CŸ ‘·s¡T#·T>± ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. s¡$X¯+ø£sY (dæ‘êsY), n© nø£“sYU≤Hé (düs√<é) MT<ä
$ì|æ+∫q E>∑˝Ÿã+B á sê>∑y˚T. á sê>¥.mô|ò+ ôd’{Ÿ˝À Ke÷CŸ sê>∑+ MT<ä øÏ¢ø˘
#˚dæ $qe#·TÃ.
dü+‘·÷sY yê<ä´+ MT<ä á sê>±ìï •e≈£îe÷sY X¯s¡à $ì|ækÕÔ&ÉT. Ç<˚ sê>±ìï
dæ‘êsY MT<ä ìœ˝Ÿ u…qØ® yêsTT+#·>±, C≤øÏsY VüQùdHé‘·ã˝≤ düVü≤ø±s¡+ n+~+#ê&ÉT.
Ç+<äT˝À ‘·s¡yê‹ <äX¯˝À Ç‘·s¡ sê>±\T sê>∑e÷*ø£ s¡÷|ü+˝À $ì|ækÕÔsTT.
ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé ‘·eTTà&ÉT ãs¡ÿ‘·©U≤Hé ≈£÷&Ü >=|üŒ sƒ¡TÁMT >±j·T≈£î&˚ >±ì
m≈£îÿe>± nqï>±] |üø£ÿq Vü‰s√àìj·T+ yêsTT+#˚ yê&ÉT (1905-65). bÕøÏkÕÔHé˝À
dæús¡|ü&çq Äj·Tq >±Á‘·+˝À Vü‰s√àìj·T+ b˛ø£&É\T Á|üdüTŒ¤≥+>± $ì|ækÕÔsTT. Äj·Tq
•wüß´˝À¢ ã&˚ >∑T˝≤+ ≈£îe÷s¡T&ÉT eTTqe«sY n©, Á|üeTTK >∑»˝Ÿ >±j·Tì uÒ>∑+ nKÔsY,
>±j·T≈£î&ÉT >∑T˝≤eT© ‘·~‘·sT¡ \THêïs¡T. Äj·Tq bÕ&çq Ke÷CŸ sƒT¡ ÁMT C≤z ø£<sä êïV”≤"
uÀ˝À m+‘· n+<ä+>± ñ+≥T+<√ $q+&ç. á sƒ¡TÁMTì Äj·Tq ôV’≤<äsêu≤<é qyêuŸ
C≤Væ≤sY j·TsY»+>¥ dü+kÕúq+˝À bÕ&Ü&É≥. Ke÷CŸ sê>±ìï
C≤q|ü<ä XË’*˝À _dæà˝≤¢U≤Hé (wüVü≤HêsT÷), $˝≤j·T‘Y U≤Hé
(dæ‘êsY) yêsTT+∫q |ü<äΔ‹ $q+&ç. n˝≤π> $˝≤j·T‘YU≤Hé
Ke÷CŸ sê>±ìï eT<Û´ä eT+MT<ä ì*|æ yêsTT+∫q >∑‘Y $q+&ç.
ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢ Bìï e÷+sYa Ke÷CŸ nì n+{≤s¡T.
á >∑‘Y Ä<Ûës¡+>± HÍcÕ<é >∑+>± »eTTHê dæìe÷˝À
ÄXÊuÛÀ+ùd¢ #˚‘· ˇø£bÕ≥ bÕ&ç+#ê&ÉT. e÷+sYa Ke÷CŸ sê>∑+
nqï|üPsêí<˚$ nqï|üPs¡í dæ‘êsY MT<ä yêsTT+∫q XË’* $q+&ç. ñkÕÔ<é n˝≤¢
ñB›HéU≤Hé ≈£îe÷¬sÔ>±, n© nø£“sYU≤Hé #Ó˝…¢\T>±, s¡$X¯+ø£sY uÛ≤s¡´>± áyÓT≈£î >∑T]Ô+|ü⁄
ñ+~. 1926˝À »ìà+∫q á nkÕe÷q´ ø£fi≤ø±]DÏ •wüß´\˝À Á|üeTTK y˚DT
$<ë«+düT&ÉT #Ísêdæj·÷ ˇø£&ÉT. uÛÑs¡Ô‘√ eTqdüŒs¡Δ\ ø±s¡D+>± á$&É ø£fi≤s¡+>∑+
qT+#˚ |üP]Ô>± ìÅwüÿ$T+#·&É+ eTq <äTs¡<äèwüºy˚T.
Væ≤+B dæ˙ ^‘ê˝À¢ Ke÷CŸ ñ|üjÓ÷>∑+ #ê˝≤kÕs¡T¢ »]–+~. ø=ìï{Ï˝À Bìï
ªñ<˚›X¯|üPs¡«ø£+>±μ Á|üjÓ÷–+#ês¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î mdt.&ç.ãs¡àHé n_Ûe÷Hé j·TT>∑fi¯
^‘·+˝Àq÷ , ÄsY. &ç. ãs¡àHé neTsY Áù|y¥T ¬s+&ÉT bÕ≥\˝Àq÷ Ç˝≤ #˚XÊs¡T. n˝≤π>
ãT&Ü¶¤ $T\Zj·÷˝À eTHêï&˚ bÕ≥ ≈£÷&Ü ÄsY.&ç.ãs¡àHé<˚.
sê>∑|ü⁄ XÊÁd”Ôj·T \ø£åD≤\qT ø=≥ºe∫Ãq≥Tº>± ñ|üjÓ÷–+#·≈£î+&Ü n+<äyÓTÆq
≥÷´qT¢ #˚dæq|ü⁄Œ&˚ dü+^‘· <äs¡Ù≈£î&ç Á|ü‹uÛÑ u≤>± ‘Ó\TdüTÔ+~. n≥Te+{Ï bÕ≥˝À¢
sêCŸVü≤sƒY dæìe÷˝À \‘ê#˚‘· X¯+ø£sY C…’øÏwüHé bÕ&ç+∫qB, |üs¡UŸ dæìe÷˝À dü*˝Ÿ
#Í<äØ bÕ&ç+∫qB, ÄsYr˝À s√wüHé #˚dæq ‘˚πs_Hé kÕ»Hé, nuŸø±´ $TkÕ˝Ÿ<ä÷" nH˚
bÕ≥\÷ >∑Ts¡TÔø=kÕÔsTT.
wüsês¡‘Y nH˚ dæìe÷˝À øÏXÀsY ≈£îe÷sY ¬s+&ÉT bÕÁ‘·\T <Ûä]+#ê&ÉT. ‘·e÷cÕ
@$T≥+fÒ s¬ +&√ bÕÁ‘·≈î£ s¡|#”ò ‘˚ · ù|u¢ ≤ø˘ bÕ&ç+#ês¡T. Ä bÕ≥ ≈£÷&Ü Ke÷CŸ sê>∑yT˚ .
XÊÁd”Ôj·T sê>±\qT n+‘·>± \ø£å´ô|≥ºì z.|æ.qj·T´sY ø£oàsYø°ø£© dæìe÷øÏ Ke÷CŸ
Ä<Ûës¡+>± #˚dæq bÕ≥ Á|üC≤<äs¡D bı+~+~.
Çø£ ∫es¡≈£î eTqø£+<ä]ø° |ü]∫‘·yÓTÆq ‘Ó\T>∑T dæìe÷\ e÷≥ø=ùdÔ Ke÷dt
sê>±ìï m≈£îÿe>± yê&çq~ mdt. sêCÒX¯«s¡sêy˚qì ‘Ó\TdüTÔ+~. Äj·Tq ˇø£{Ï ¬s+&ÉT
‘·|Œü kÕe÷q´+>± Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ b˛ø£&\É H˚ Ä<ä]+#ê&Éì ô|’ ñ<ëVü≤s¡D\T >∑eTì+∫q
yê]øÏ ns¡eú Te⁄‘·T+~. ø±düÔ ø£sêï≥ø£ |ü<‹Δä ˝À #˚dqæ $ s¬ +&É÷ uÛ≤qTeT‹ eT©¢X«¯ ]˝Àq÷,
$Á|üHêsêj·TD˝Àq÷ bÕ&çq$. $Tdü‡eTà˝À Äj·Tq dü«s¡|ü]∫q ‘Ó\TdüTø=qyÓ #Ó©¢
ø£sêï≥ø£ XË’*˝À $q|ü&É<äT. &Ü. #·Áø£e]Ô˝Àì ¬s+&ÉT bÕ≥\T (bÕ&ÉeTì qqï&É>∑)
n<˚sê>∑+. ∫{Ïuº ≤ãT MD Ç+<äT˝Àì n<äq|ü⁄ Äø£s¸¡ D. ≈£î\>√Á‘ê\T dæìe÷˝À X¯≈î£ +‘·\
d”Hé ø√dü+ Äj·Tq #˚dæq yÓTT<ä{Ï ^‘·+ Ke÷#Y, ‹\+>¥ sê>±\ ø±+_H˚wüHé.
|òTü +≥kÕ\ dü+^‘·+ düeT≈£÷]Ãq ≈£î+r≈£îe÷] s¡÷|üø+£ ˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï |ü<´ä +
á sê>∑y˚T. ô|+&Ü´\ #˚dæq z #Ó© ø√|üe÷ Ke÷dt sê>∑y˚T. dü‘·´+ dü«s¡|ü]∫q
n+<äyÓT Äq+<ä+ dæìe÷˝Àì eT<ÛäTe÷dü y˚fi¯˝À ≈£÷&Ü Ç<˚sê>∑+.
yÓTT‘·Ô+ MT<ä á sê>∑+˝À ø=+‘· s=e÷Hé‡, ø=+‘· ˝≤*+|üP ñqï≥Tº>±
nì|ædTü +Ô ~. Ç+<äT˝Àì s¡#q· \T XÊÁd”j Ô T· yÓTHÆ ê, ø±ø£b˛sTTHê Äø£s¸¡ Dj
° T· +>± ñ+{≤sTT.
á Ä&çjÓ÷\T MT sê>∑ |ü]#·j·÷ìøÏ @ e÷Á‘·+ ñ|üø£]+∫Hê dü+‘√wüy˚T.
»qe] 2012
194 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
13. dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ‘êfi¯+ q&Éø£\T, $s¡T|ü⁄\T
dæìe÷ bÕ≥˝À¢ ‘êfi¯ yê<ë´\~ Á|üeTTK kÕúq+. yê{Ï˝À Á|ü<Ûëq+>± ‘·ã˝≤
ñ|üjÓ÷–+∫Hê nedüsêìïã{Ïº ‘·øÏÿq$ ≈£÷&Ü $ì|ædü÷Ô ñ+{≤sTT. C≤q|ü<ä ^‘ê˝À¢
&Û√\ø˘, ø£sêí≥ø£ dü+^‘·|ü⁄ \ø£åD≤\≈£î eTè<ä+>∑+ yê&É‘ês¡T. Ä<ÛäTìø£ dü+^‘·+˝≤
nì|æ+#·&ÜìøÏ s¡ø£s¡ø±\ Á&Éy¥T‡ ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. ªª@s¡Tyêø± kÕ>±s√μμ e+{Ï bÕ≥˝À¢
W∫‘ê´ìøÏ ‘·–q≥Tº>± &É|ü⁄Œ yê&Éã&ç+~. eTq dæìe÷\ ¬≈¢Ìe÷ø˘‡˝À π≈s¡fi¯≈£î #Ó+~q
ªª#·+&Éμμ yê<ä´ ãè+<ëìï yê&É&É+ e÷eT÷˝Ò. ns¡T<äT>± ø=ìï ø=‘·Ô Á|üjÓ÷>±\÷
»s¡T>∑T‘·÷+{≤sTT. ªª˝≤Væ≤] ˝≤Væ≤]μμ bÕ≥˝À |òTü ≥+ $ì|ædTü +Ô ~. n+‘·øH£ êï Á|ü‘´˚ ø£+
nì|æ+#˚≥Tº HÍcÕ<é ‘êqT dü«s¡|ü]∫q eTTπ≈wt, düTeTHé ø£˝≤´DY|ü⁄sY j·TT>∑fi¯^‘·+
ªªy˚TsêbÕ´sY ;Û‘·÷ôV’≤μμ˝À eTè<ä+>∑+ yê&Üs¡T. u…+>±© uÛÑ»q\ <Û√s¡DÏ ñqï bÕ≥˝À¢
UÀ˝Ÿ nH˚ eTè<ä+>∑+ e+{Ï yêsTT<ä´+ |üìø=düTÔ+~. bÕ´kÕ dæìe÷˝À ªªÄCŸ dü»Hé
yÓTTùV≤μμ Ç≥Te+{Ï<˚. n<˚ dæìe÷˝Àì ªªC≤H˚ø±´ ‘·÷H˚ ø£V”≤μμ bÕ≥˝À {Ïø˘{Ïø˘eTì
yÓ÷>π Chinese blocks $ì|ækÕÔsTT. #ê˝≤ bÕ≥˝À¢ ôV≤#·TÃ kÕúsTT˝À ∫qï ∫qï ‘·ã˝≤\T
(&ÉT^Z) yÓ÷>∑T‘êsTT. ÄsY.&ç. ãs¡àHé mHÓïH√ï ø=‘·Ô yê<ë´\q÷, <Ûä«qT\q÷, q&Éø£˝À¢
$s¡T|ü⁄\q÷ Á|üy˚X¯ô|{≤º&ÉT. bÕ‘· yê{Ï‘√ yÓTTVü≤+ yÓTT‹Ôq ÁXÀ‘·\≈£î ne˙ï m+‘√
Äq+<ëìï#êÃsTT.
bÕ‘· dæìe÷˝À¢ì ø£¢uŸ düìïy˚XÊ˝À¢q÷, áHê{Ïø° ùdºõ Áb˛Á>±eTT˝À¢q÷
n≥ºV‰ü dü+>± ø£ì|æ+#˚ jazz drums n+<ä]ø° ‘Ó*dæqy˚. Afro dü+^‘·+‘√u≤≥T »Hê<äsD¡
bı+~q bongo, conga, thumba yÓTT<ä˝…’q ô|<ä› ô|<ä› Á&Éy¥T‡, ]<ÛäyéT‡øÏ ñ|üjÓ÷–+#˚
yÓTTsêø√dt, ø£u≤kÕ yÓTT<ä˝…’q$ ‘·s¡T#·T>± dæìe÷ bÕ≥\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ü¶sTT. ô|<ä›
ejÓTT*HéqT b˛*q<Ó’ r>∑\qT MTfÒ &ÉuŸ˝ŸuÒdt, Hê\Tπ> eT+<äyÓTÆq r>∑\Tqï uÒdt
–{≤sY e+{Ï$ ≈£÷&Ü \j·T≈£÷, ‘êfi¯yê<ë´\≈£÷ ãs¡Te⁄ ìe«&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
n$ m+‘· eT+Á<äkÕúsTT˝À yÓ÷>∑T‘êj·T+fÒ yêsTT+#·&+É nù|dæq <ëø± yê{Ï Á|üu≤Û e+
eTq≈£î ‘Ó*j·Tsê<äT. 1980\˝À »Hê<äs¡D bı+~q ªªÄ|t C…’kÕ ø√sT÷μμ bÕ≥˝À
n|üŒ{À¢ ø=‘·Ô $+‘· nì|æ+∫q &çk˛ÿ Á&ÉyTé ‡ <Û«ä qT\T bÕ≥≈£î Á|ü‘´˚ ø£ >∑T]Ô+|ü⁄ì#êÃsTT.
á s√E˝À¢ s¡øs£ ø¡ ±\ Á&ÉyTé ‡ e#˚ÃXÊsTT. ny˚M nø£ÿsπ <¢ ìä |æd÷ü Ô e+<ä\ s¡ø±\ <Û«ä qT\T
|ü*øÏ+#·>∑\ Octapads ñHêïsTT. ndü\T yê<ë´˝ÒMT ˝Ò≈£î+&Ü ø£+|üP´≥s¡¢ qT+∫
&ÍHé˝À&é #˚düTø√>∑\ $+‘·<Ûä«qT\THêïsTT. bÕ≥≈£î ‘·–q \j·TqT n+~+#·&Éy˚T á
<Ûä«qT\ |üì. ‘·øÏÿq Ä¬sÿÁkÕº‘√u≤≥T á ‘êfi¯ yê<ä´ø±s¡T\T ≈£÷&Ü ‘Ós¡yÓqTø£H˚
ñ+{≤s¡T ø±ì dü+^‘·<äs¡Ù≈£î\T M]ô|’ m≈£îÿe ÁX¯<äΔeVæ≤dü÷Ô >∑eTìø£>± ñ+{≤s¡T.
m+<äTø£+fÒ >±Á‘·+ ‘·s¡yê‘· bÕ≥≈£î eTTKýÓTÆqyês¡T Mπs.
bÕ‘· bÕ≥˝À¢ ˇø=ÿø£ÿ|ü⁄Œ&ÉT #·sD¡ ≤\ eT<Û´ä _{Ÿ‡≈£î ‘êfi¯ yê<ë´\qT (percussion)
ì*ù|dæ π≈e\+ |æj·÷H√, –{≤sY e¬>’sê\ MT<ä chords e÷Á‘·y˚T $ì|æ+#˚yês¡T.
mdt. &ç. ãs¡àHé dü+^‘·+ düeT≈£÷]Ãq ªª‘·TyéTqC≤H˚ øÏdt »Vü‰y˚T UÀ>∑j˚Tμμ e+{Ï
bÕ≥˝À¢ndü\T percussion yê&ÉH˝˚ <Ò Tä . n+<äTø£H˚ n~$+fÒ y˚T|ò÷ü \ MT<ä ‘˚*b˛‘·Tqï
uÛ≤eq ø£\T>∑T‘·T+~. ªªKTw” KTw”>±μμ bÕ≥ ∫e] #·s¡D+˝Àq÷ Ç˝≤π> nì|ædüTÔ+~.
Çø£ yê<ë´\ dü+>∑‹ e~˝Òdæ \j·T˝Àì yÓ’$<Ûä´+ #·÷<ë›+. ‘·øÏÿq \*‘·
dü+^‘·+˝À ˝≤π> ‘Ó\T>∑T dæìe÷ bÕ≥˝À¢ m≈£îÿe XÊ‘·+ Hê\T>∑T, ˝Ò<ë mì$T~
nø£åsê\ q&Éø£qqTdü]kÕÔsTT. Bìï s¡e÷s¡$T>± ø£sêí≥ø£ |ü<äΔ‹˝À Ä~ ‘êfi¯eT˙,
Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ |ü<äΔ‹˝À rHé‘ê˝Ÿ, ˝Ò<ë ¬≈Vü≤sYyê nì nqTø√e#·TÃ. Ç+<äT˝À Hê\T>∑T
düe÷qyÓTÆq e÷Á‘·\T 1, 2, 3, 4 nì |ü⁄qsêeè‘·eTe⁄‘·÷ ñ+{≤sTT. á q&Éø£˝À
˝…ø£ÿ˝Òqìï bÕ≥\Tqï|üŒ{Ïø° <äs¡Te⁄˝Àq÷ }|ü⁄˝Àq÷ ‘˚&Ü\T+{≤sTT.
M≥ìï{Ï˝Àq÷ eTT+<äT>± XÊÁd”j Ô T· |ü<‹Δä ˝À kÕπ> bÕ≥\qT >∑T]Ô+#·&+É düT\uÛ+Ñ .
ªªeT~ XÊs¡<ë<˚$ eT+~s¡y˚Tμμ, ªª<˚M Áo<˚Mμμ, ªª|æ\∫q _>∑Te≥sêμμ, ªªs¡dæø£sê»μμ,
ªªsêsê Hê kÕ$T sêsêμμ, ªªu≤\qTsê eT<äHêμμ e+{Ïe˙ï eTè<ä+>∑+ <äs¡Te⁄‘√ düVü‰
$qã&˚ |üø±ÿ Ä~‘êfi¯+ bÕ≥\T. n˝≤π> 16 e÷Á‘·\ rHé‘ê˝Ÿ˝À ªª•eX¯+ø£Øμμ,
ªªdü\*‘·sê>∑μμ, ªª˙ eT<ÛäTeTTs¡∞μμ, ªªbÕ≥≈£î |ü\¢$ ÁbÕD+μμ e¬>’sê\THêïsTT. M{Ï˝À
#ê˝≤eT≥T≈£î ‘·ã˝≤MT<ä ªª<Ûë~ÛHé ~ÛHé<Ûëμμ nì yÓTT<ä\j˚T XÊÁd”Ôj·T ªªπsƒø±μμ $ì|ædü÷Ô
ñ+≥T+~. $T>∑‘ê yê{Ï˝À C≤q|ü<äXË’*øÏ #Ó+~q ¬≈Vü≤sYyê ñ|üjÓ÷>∑+ m≈£îÿe.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ªªeTÚqeTT>± ˙ eTqdüTbÕ&çqμμ, ªª#Ó≥Tº˝…ø£ÿ>∑\yêμμ, ªªÁù|eTj·÷Á‘·\≈£îμμ,
ªª@s¡Tyêø£ kÕ>±s√μμ e¬>s’ ê˝À¢ á q&Éø£ $ì|ædTü +Ô ~. eTs=ø£ Á|ü‘´˚ ø£‘· @eT+fÒ M{Ï˝Àì
mì$T<äø£åsê\˝À C≤q|ü<ä dü+^‘·|ü⁄ \ø£åD+ nì|æ+#˚ 3, 3, 2 $s¡T|ü⁄>√#·]düTÔ+~.
eT]+‘· $es¡+>± #ÓbÕŒ\+fÒ ªªÁù|eT j·÷Á‘·\≈£îμμ nì ñ#·Ã]ùdÔ á 3, 3, 2 $uÛÑ»q
‘Ó\TdüTÔ+~. C≤q|ü<ä <Û√s¡DÏ ˝Ò≈£î+&Ü e÷eT÷\T>± ¬≈Vü≤sYyê˝À ø±düÔ ì+bÕ~>± kÕπ>
ªªkÕ$s¡ùV≤μμ, ªª@$T{À áe÷j·Tμμ, ªª˙ ø√düyÓT H˚ J$+#·Tq~μμ e¬>’sê bÕ≥\T ≈£÷&Ü
eTq≈£î ‘Ó*dæqy˚.
Ç$ø±ø£ bÕXÊÃ‘·´ dü+^‘·+˝À nH˚ø£ Hê\T>∑ø£åsê\ q&Éø£\THêïsTT. ‘Ó\T>∑T
bÕ≥\T yêsTTdüTqÔ ï|ü⁄Œ&ÉT m\Áø±ºìø˘ ø°uÀsY¶ MT<ä \j·T ø√düeTì auto-accompaniment
ñ|üjÓ÷–+#˚ yê]øÏ |üìø=#˚Ã <äs¡Te⁄˝À¢ Á|ü<Ûëq+>± rhumba, bossa nova, beguine
e¬>’sê\T+{≤sTT. ªªKTw” KTw”>± qe⁄«‘·÷μμ, ªªn+<ÓqT H˚&˚ n+<äì C≤_*¢μμ, ªªsêy˚
sêy˚ u≤˝≤μμ yÓTT<ä˝…’q bÕ≥˝À¢ Ç$ $qã&É&É&É+˝À ÄX¯Ãs¡´+˝Ò<äT. e÷s¡TŒ ø√düeTì
n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&É÷ á yÓdüºsYï <äs¡Te⁄\qT eTq <˚X¯yê∞ q&Éø£\‘√ ø£*|æ yê&É&É+ ≈£÷&Ü
#·÷kÕÔ+. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ªªKTw” KTw”>± qe⁄«‘·÷μμ bÕ≥ yÓTT<ä{À¢ yÓdüºsYºï ;{Ÿ‘√
196 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
yÓTT<ä˝…’q|üŒ{Ïø°, düìïy˚XÊ˙ï, nedüsê˙ï <äèwæº˝À ñ+#·Tø√e&É+ e\¢ ªªy˚THê˝Àq
Á|æj·TTì#˚s¡μμ nH˚ #·s¡D+˝À eTq |ü<äΔ‹˝ÀkÕπ> &Û√\ø˘ $ì|ædüTÔ+~. eT∞fl |ü\¢$øÏ
j·T<∏ëÁ|üø±s¡+ Á&ÉyéT‡ yÓ÷>∑T‘êsTT.
eTs=ø£ |ü<‹Δä bÕ≥ eT<Û´ä ˝À ‘êfi≤ìï ˇø£{À ªªø±\+μμ qT+∫ s¬ +&√ ªªø±\+μμ˝ÀøÏ
e÷s¡TÃø√e&É+. n+fÒ ‘êfi¯yê<ë´\ y˚>∑+ eT<Ûä´˝À ¬s+&ç+‘·\e⁄‘·T+~. bÕ‘· bÕ≥˝À¢
ªª∫>∑Tsê≈£î\˝À ∫\ø£e÷àμμ $qï|ü⁄Œ&ÉT #·s¡D≤\ eT<Ûä´ dü+^‘·+˝À Ç~ düŒwüº+>±
$ì|ædTü +Ô ~. ªªVü‰sTT Vü‰sTT>± ÄeTìkÕπ>μμ bÕ≥˝À |òPü {¢ Ÿ_{Ÿ‡ MT<ä Ç≥Te+{Ï e÷s¡TŒ
>∑eTì+#·e#·TÃ. <äèX¯´|üs¡+>±q÷, bÕ≥ q&Éø£˝Àq÷ \j·T˝Àì á e÷s¡TŒ ø=+‘·
yÓ¬s’{°ì ÇdüTÔ+<äq&É+˝À dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT.
Çe˙ï ø±ø£ bÕ≥ m‘·TÔ>∑&É˝À ‘êfi≤ìï ã{Ïº#˚ùd e÷s¡TŒ\T bÕ≥≈£î m+‘√
Á|ü‘˚´ø£‘·ìkÕÔsTT. Á|üdüTÔ‘·+ $e]düTÔqï 4, ˝Òø£ 8 nø£åsê\ \j·TqT e÷Á‘·y˚T |ü]>∑DÏùdÔ
ªª˝≤Væ≤] ˝≤Væ≤]μμ e+{Ï ø=ìïbÕ≥\T düsêdü] yÓTT<ä{Ï nø£ås¡+ (XÊÁd”Ôj·T |ü]uÛ≤wü˝À
düeT+) MT<äH˚ yÓTT<ä\e⁄‘êsTT. eT]ø=ìï yÓTT<ä{Ï nø£ås¡+ e~˝Òdæ yÓTT<ä\e⁄‘êsTT.
Ç+<äT≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T>± ªª#·\¢ì yÓHÓï\˝Àμμ, #Ó+#·T\øÏÎ dæìe÷˝À (eTs¡T>∑Tq |ü&É¶)
eT+∫ j·TT>∑fi¯ ^‘·+ ªªÄq+<äe÷jÓTμμ, sê»eT≈£î≥+˝À ªª}πs~ ù|πs~μμ, e¬>’sê\qT
#Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. eT]ø=ìï bÕ≥\T Ç+<äT≈£î _Ûqï+>± yÓTT<ä{Ï nø£åsêìøÏ ø±düÔ eTT+<äT>±
yÓTT<ä\e⁄‘êsTT. ªª∫>∑Tsê≈£î\ }j·T\˝Àμμ, ªª$ì|æ+#·ì sê>±˝Òμμ Ç+<äT≈£î
ñ<ëVü≤s¡D\T>± #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ nHês¡ÿ©˝Àì eT+∫ j·TT>∑fi¯ ^‘·+ ªªø£*ôd HÓ\sêEμμ
eT]+‘· Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ ~. m+<äTø£+fÒ Ç~ ‘êfi≤ìøÏ dü>+∑ e÷Á‘· eTT+<äT>± yÓTT<ä\e⁄‘T· +~.
#·s¡D≤\˙ï ≈£÷&Ü Ç<˚ |ü<äΔ‹˝ÀkÕ–, bÕ≥≈£î eT+∫ n+<ëìïkÕÔsTT. ªªì\Tey˚ yê\T
ø£qT\<ëHêμμ nH˚ bÕ≥˝À |ü\¢$ ‘êfi≤ìøÏ u≤>± eTT+<äT>± yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. ‘·s¡yê‹
|ü+≈£îÔ˝À¢ ≈£÷&Ü ªªmes¡ì m+#·Tø=ìHêy√, |üs¡T&Éì ÁuÛ≤+‹|ü&çHêy√μμ nqï#√≥
ìs¡T›wüº+>± nø£åsê\ MT<ä ‘êfi¯+ <Óã“|ü&ÉT‘·T+~ ø£qø£ yÓTT‘·Ô+ bÕ≥≈£î ø£yê«© \ø£åD+
@s¡Œ&ç ø=‘·Ô s¡ø£+>± nì|ædüTÔ+~. ô|[flHê{Ï Á|üe÷D≤\T dæìe÷˝Àì j·TT>∑fi¯^‘·+
ªªyÓHÓï\˝ÀH˚μμ m‘·TÔ>∑&É yÓTT<ä{À¢ ªªdüeT+μμ ‘·s¡yê‘· ñHêï #·s¡D≤\ eT<Ûä´˝À e÷Á‘·+
|ü\¢$ düeT+ MT<äH˚ yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. #·s¡D≤\˙ï düeT+ ‘·s¡yê‘·H˚ yÓTT<ä\e⁄‘êsTT.
Ç~ bÕ≥≈£î n+<ëìï∫Ã+<äq&É+˝À dü+<˚Vü≤+˝Ò<äT. $H˚yê]øÏ á ‘êfi≤\ kı>∑düT\T
Ç+‘· düŒwüº+>± ns¡ú+ø±ø£b˛sTTHê bÕ≥ Á|üC≤<äs¡D bı+<ä&ÜìøÏ n$ #ê˝≤
‘√&ÉŒ&É‘êsTT.
6 e÷Á‘·\ ‘êfi¯+˝Àì bÕ≥\≈£î ≈£÷&Ü ô|q’ #Ó|Œæ q \ø£Då ≤\THêïsTT. e÷eT÷\T
<ëÁ<ë ‘êfi¯+˝À s¬ +&√ ø±\+˝À kÕπ> ªª»>∑yT˚ e÷j·Tμμ, ªªe÷j·÷ dü+kÕs¡+ ‘·eTTà&É÷μμ,
ªª|ü>˝∑ Ò yÓHïÓ ˝≤μμ, ªª∫\ø± >√]+ø±μμ, ªªz <˚e<ëμμ e¬>s’ ê bÕ≥\T <äsT¡ e⁄≈£î dü+ã+~Û+∫
q+‘·es¡≈£÷ C≤q|ü<ä ^‘ê*ï >∑Ts¡TÔ#˚kÕÔsTT. Á|ü‘˚´ø£+>± ‘êfi¯yê<ë´\ ñ|üjÓ÷>∑+‘√
ªª|ü&eÉ bÕ≥μμ \ø£Då ≤\qT ø£*–+∫q bÕ≥\≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T>± ªªø=+&É >±* ‹]–+~μμ,
ªªeTT<ä›ã+‹ |üP\Tô|{Ïºμμ e+{Ï$ #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.
Äs¡ø£åsê\ ‘êfi¯+ dü>∑+ d”Œ&é‘√ q&çùdÔ n~ ø±düÔ yÓdüºsYï <Û√s¡DÏ‘√ waltz
q&Éø˝£ ≤ ñ+≥T+~. Ç+<äT≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T ªª»>∑yT˚ e÷]q~μμ, ªªeTqdüT˝Àì ø√]ø±μμ,
ªª∫Hêï] bıHêï] |ü⁄e⁄«μμ yÓTT<ä˝…’q$. u≤>± bÕXÊÃ‘·´ \ø£åD≤\T ø£*–qyÓ’, dæ«+>¥
q&Éø≈£ î£ ñ<ëVü≤s¡D\T>± ªªCÀs¡T>± VüQcÕs¡T>±μμ, ªªeT÷>∑yq’Ó H˚$T˝Òμμ, ªªn+<äyTÓ qÆ u≤yêμμ
yÓTT<ä˝…’q bÕ≥\THêïsTT. mì$T<äø£åsê\ bÕ≥\˝À ñqïfÒº yÓTT<ä{Ï e÷Á‘·qT e~˝Òdæ
yÓTT<ä\j˚T bÕ≥˝À¢ mdt. es¡\øÏÎ bÕ&çq ªªesê\ uÒs¡eTj·÷μμ ˇø£{Ï. ‘êfi≤ìøÏ
eTT+<äTyÓTT<ä\j˚T Äs¡ø£åsê\ bÕ≥≈£î ñ<ëVü≤s¡D>± ªªÇ˝≤π> Ç˝≤π> düsê>∑e÷&ç‘˚μμ
nqï bÕ≥qT #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.
nsTT<äøså£ ê\ bÕ≥˝À¢ kÕe÷q´+>± ø=‘·Ô b˛ø£&\É T+&Ée⁄ >±ì yÓTT<ä{Ï e÷Á‘·qT
e~˝Òdæ yÓTT<ä\j˚T Á|üdæ<äΔ ^‘·+ eT©¢X¯«]˝À ñ+~. ªª@&É‘êqTHêï&= u≤yêμμ nì
yÓTT<ä\j˚T á bÕ≥˝À Á|ü‹ |ü+øÏÔø° Ç<˚ \ø£åD+ ñ+~. nqïeTj·T´ CÀ\bÕ≥
ªªCÀn#·T´‘êq+<äμμ yÓTT<ä˝…’qyê{Ïì ≈£÷&Ü á|ü<äΔ‹˝À bÕ&É&É+ ø£<äT›. @&Éø£åsê\
n|üŒ–+‘·\ bÕ≥ ªªb˛sTTsê e÷ ‘·*¢μμ ≈£÷&Ü ˇø£ e÷Á‘· e~* bÕ&É&É+ $+{≤+.
yÓTT‘·Ô+MT<ä bÕ≥≈£î sê>∑+˝≤π> \j·T n‹eTTKýÓTÆq~. Ä¬sÿÅkÕº˝Àyê&˚
yêsTT<ë´\T ≈£÷&Ü bÕ≥≈£î Á|ü‘´˚ ø£ s¡÷bÕìïkÕÔsTT. n+‘˚ø±ø£ mìï e÷Á‘·\ ‘êfi≤ì¬øH’ ê
q&Éø£˝À ø=~› e÷s¡TŒ\‘√H˚ m+‘√ yÓ’$<Ûä´+ @s¡Œ&ÉT‘·T+<äì dü+^‘· <äs¡Ù≈£î\+<ä]ø°
‘Ó\TdüT. ôd’q´+ ø£yê‘·T #˚düTÔqï≥Tº ìs¡T›wüº+>±kÕπ> <äs¡TyÓ’Hê, eTT+<äT yÓqø£\T>±
kÕπ>q&É¬ø’Hê kÕVæ≤‘ê´ìø°, düìïy˚XÊìø° ‘·–q n+<ëìï düeT≈£÷]Ãq|ü⁄Œ&˚ yÓTT‘·Ô+
bÕ≥≈£î kÕs¡úø£‘· @s¡Œ&ç, $H˚yês¡T Äq+~kÕÔs¡T. n˝≤ $ì Äq+~+#·&ÜìøÏ Ç˝≤{Ï
$X‚¢wüD nedüs¡+ ≈£÷&Ü ˝Ò<äT!
»qe] 2004
198 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
14. ø°uÀsY¶ MT<ä sê>±\T

ø£+|üP´≥sY ø°uÀs¡T¶ MT<ä yêM es¡dü ˝Ò≈£î+&Ü f…Æ|t #˚dæq≥ºsTT‘˚ eTVü‰ ø±e´+
‘·j·÷s¡e⁄‘·T+<ë? ne<äì K∫Ã‘·+>± #Ó|üŒe#·TÃ. n<˚ dü+^‘·+ ø°uÀs¡T¶ MT<ä nsTT‘˚
@<ÓH’ ê sê>∑+ |ü\T≈£î‘·T+<ë? #ê˝≤ eT+~ qeTàø£b˛e#·TÃ>±ì |ü\T≈£î‘·T+~. ìC≤ìøÏ
n˙ï ‘Ó\¢ìy√, q\¢ìy√ yêsTTùdÔ sê>∑+ |ü\ø£ø£b˛e&Éy˚T ns¡T<äT. n‹ ÁbÕ<∏ä$Tø£
kÕúsTT˝À dü+^‘·+ yêsTT+#·<ä\T#·T≈£îqï yêfi¯flø√düy˚T á yê´dü+.
#ê˝≤ eT+~øÏ ø°uÀs¡T¶ MT<äTqï q\T|ü⁄ ‘Ó\T|ü⁄ yÓT≥¢ì #·÷&É>±H˚ ø=+‘· ø£+>±s¡T
|ü⁄&ÉT‘·T+~. Çìï yê&˚ ã<äT\T>± n˙ï ˇπ≈s¡øy£ TÓ qÆ $ @&Éy=#·TÃ>±? nqï yêfi¯óflHêïs¡T.
M{Ïì ø£\>± |ü⁄\>∑+>± yêsTT+#·≈£î+&Ü n˙ï q\¢ìy√, ˝Ò<ë n˙ï ‘Ó\¢ìy√ e÷Á‘·y˚T
yêsTTùdÔ @eTe⁄‘·T+~? n˝≤ yêsTT+∫Hê ≈£÷&Ü ø=ìï sê>±\T |ü\T≈£î‘êsTT. @~
H=ø±ÿ* nì ‘·&ÉTeTTø√≈£î+&Ü ˇπ≈ s¡+>∑T yÓT≥¢ì es¡dü>± yêsTT+∫ yê{Ïì $ì|æ+#·
e#·TÃ.
dü+^‘·+‘√ ≈£îd”Ô nH˚ yê´dü+˝À ø°uÀs¡T¶ $esê\T ø£qã&É‘êsTT. ø°uÀs¡T¶˝Àì
dü«sê\T |üHÓï+&ÉT. @ yÓT≥Tº qT+∫ yÓTT<ä\Tô|{Ïº Áø£eT+>± m&ÉeT qT+∫ ≈£î&çy˚|ü⁄≈£î
(q\T|ü⁄ ‘Ó\T|ü⁄ uÛÒ<ä+ bÕ{Ï+#·≈£î+&Ü) nìï yÓT≥÷¢ es¡dü>± yêsTT+∫q|ü⁄Œ&ÉT Ç$
yÓ÷>∑T‘êsTT. dü, ]1, ]2, >∑1, >∑2, eT1, eT2, |ü, <ä1, <ä2, ì1, ì2 nH˚ á
dü«sê\≈£î eTqyêfi¯ófl X¯ó<äΔ eT<ÛäéT+, Á|ü‹ eT<ÛäéT+ n+≥÷ ù|s¡T¢ ô|{≤ºs¡T>±ì
Á|üdüTÔ‘êìøÏ á q+ãs¡¢ eéVü‰s¡y˚T y˚T\T.
Ç$ ø±ø£ dü«sê\ ù|s¡¢‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü ÁX¯ó‘·T\T (ˇø£{Ï, ˇø£{Ïqïs¡
e¬>’sê) @$T{À yÓTT<ä{Ï |ü≥+˝À #·÷&Ée#·TÃ. M{ÏH˚ bÕXÊÃ‘·T´\T d”(C), d”cÕsYŒ(C#)
e¬>’sê ù|s¡¢‘√ |æ\TkÕÔs¡T.
1 12 2 12 4 12 5 1 2 6 12
C# D# F# G# A#
C D E F G A B C D E F G A B C D E F G A B
1 2 3 4 5 6 7
|ü≥+ 1
Çø£ dü«sê\ dü+>∑‹ e~˝Òdæ n˙ï q\¢yÓTfÒ¢ yÓ÷–ùdÔ @eTe⁄‘·T+<√ #·÷<ë›+.
M{Ï˝À Á|ü‹ ˇø£ÿ dü«s¡+ qT+∫ ˇø=ÿø£ÿ sê>∑+ edüTÔ+~. q\¢$ nsTT<˚ ø£qø£ (ˇπ≈
ù|≥sYï ]|”{Ÿ ne⁄‘·T+<äì >∑eTì+#ê*) Çe˙ï W&Ée W&Ée sê>±\T. n+fÒ nsTT<˚dæ
dü«sê˝Ò ñqï≥Te+{Ï$.
kÕe÷q´+>± ø°uÀs¡T¶ MT<ä m&ÉeTø=dü qT+∫ dæ (C) nH˚ ÁX¯ó‹‘√ yÓTT<ä\e⁄
‘·T+~. <ëì |üø£ÿ qT+&˚ ~ d”cÕsYŒ nH˚ q\¢yÓT≥Tº. <ëìï Ä<Ûës¡ ÁX¯ó‹>± (n+fÒdü)
uÛ≤$+∫ n˙ï q\¢ yÓTfÒ¢ yêsTTùdÔ X¯ó<äΔ kÕy˚] sê>∑+ yÓ÷>∑T‘·T+~. (Çø£ eTT+<äT
#Ó|üŒuÀj˚T nuÛ≤´kÕ\˝À dü nqT≈£îqï dü«sêìï |ü<˚|ü<˚ yÓ÷–+∫ eTqq+ #˚düTø√e&É+
nedüs¡+. ÁX¯ó‘·T\qT ‘·«s¡>± e÷πsÃùdÔ @+ yêsTTdüTÔHêïyÓ÷ ns¡ú+ø±<äT. n+<äT#˚‘·
øÏ+<ä #Ó|æŒq ˇø=ÿø£ÿ es¡dü˙ #ê˝≤ùd|ü⁄ yêsTT+∫ $Hê*)
ªªbÕ&ÉHê ‘ÓqT>∑T bÕ≥μμ
ªª≈£îeTπsXŸ, >∑DÒXŸ yêsTT+∫q ejÓTT*Hé ø°s¡Ôqμμ
X¯ó<äΔ kÕy˚] sê>∑+˝Àì bÕ&ÉHê ‘ÓqT>∑T bÕ≥ nH˚~ n+<ä]ø° ‘Ó*dæq<˚. (Ç~
≈£÷&Ü ˇø£{Ïqïs¡ ÁX¯ó‹˝ÀH˚ ñ+&É&É+ π≈e\+ j·÷<äè∫Ã¤ø£+). Ç<˚ sê>∑+˝À ≈£îeTπsXŸ,
>∑DÒXŸ yêsTT+∫q ejÓTT*Hé ø°s¡Ôq eTs=ø£ ÁX¯ó‹˝À ñ+~. ø=+‘· kÕ<Ûäq #˚ùdÔ π≈e\+
á q\¢yÓT≥¢H˚ ñ|üjÓ÷–+∫ á bÕ≥qT |üP]Ô>± yêsTT+#·e#·Ãì Ä#·s¡D <ë«sê
‘Ó\TdüTÔ+~. ø=+‘· n\Œ dü+‘√wü+ |üs¡yê˝Ò<äqT≈£î+fÒ á |ü<äΔ‹˝À me¬s’Hê
X¯ó<äΔ kÕy˚] sê>∑+ (ø£˙dü+ <ëì dü«sê\T) |ü*øÏ+#Ój·T´>∑\s¡T. n$ dü]2 eT1 |ü<ä2
dü. $esê\T ¬s+&√ |ü≥+˝À ñHêïsTT. Ç≥Te+{Ï mø£‡sY ôd’E\T #˚ùdyês¡T ÁX¯ó‹˝À
>=+‘Ó‹Ô bÕ&ÉTø√>∑*–‘˚ eTØ eT+∫~. n˝≤ #Ój·T´ìyês¡T ‘êeTT yêsTTdüTÔqï <ëìï
eT]+‘· ÁX¯<äΔ>± $Hê*.
R1 G1 G2 M 2 D1 N1N2 X¯ó<äΔ kÕy˚] sê>∑+ ˝Òø£ <äTs¡Z
S R1 M1 P D2 S
|ü≥+ 2
Ç|ü⁄Œ&ÉT Bìï e~˝Òdæ eTs=ø£ ÁX¯ó‹øÏ yÓfi<¯ ë+. yÓTT<ä{Ï $&É‘· nsTTq ø±ùd|ü{øÏ Ï
BìyÓTT<ä\Tô|≥º&É+eT+∫~. øÏ+<ä #Ó|æŒq ˇø=ÿø£ÿ{° ˇø=ÿø£ÿ Á|ü‘˚´ø£ n+X¯eTì
>∑Ts¡T+Ô #·Tø√yê*.
ªª@&ÉTø=+&É\ kÕ$Tμμ
ªªm+‘· H˚]ÃHêμμ
¬s+&ÉTqïs¡ ÁX¯ó‹, ˝Òø£ &çcÕsYŒ(D²) wü&É®eT+>± nqT≈£î+fÒ eT÷&√ |ü≥+˝À
#·÷|æq≥Tº>± X¯ó<äΔ <ÛäHê´dæ dü«sê\T |ü\T≈£î‘êsTT. (BH˚ï ñ<äj·T s¡$#·+Á~ø£ nì
200 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
≈£÷&Ü n+{≤s¡T) Ç+<äT˝À @&ÉTø=+&É\ kÕ$T nH˚ bÕ≥ eTq≈£î ‘Ó*dæq<˚. n˝≤π>
˝≤\TZ&ç »j·TsêeTHé yêsTT+∫q m+‘· H˚]Ãq nH˚ ‘ê´>∑sê»ø°s¡Ôq ≈£÷&Ü ñ+~.
dü«sê\T dü>∑1 eT1 |üì1 dü.
R1 R2 G2 M 2 D1 D2 N2 X¯ó<äΔ <ÛäHê´dæ ˝Òø£ <Ûäs¡DÏ
S G1 M1 P N1 S
|ü≥+ 3
ªª‘Ó\¢yês¡ e#ÓÃμμ
ªªìqTï ø√] (es¡í+)μμ
‘·s¡yê‹ ~ mbòÕ¸sYŒ (Hê\T>∑Tqïs¡) ÁX¯ó‹˝À yÓTT<ä\e⁄‘·T+~ (Hê\T>√ |ü≥+).
Ç+<äT˝À es¡dü>± q\¢ yÓT≥T¢ yêsTTùdÔ yÓ÷Vü≤q sê>∑+ yÓ÷>∑T‘·T+~. dü]2 >∑2 |ü<ä2
dü nH˚ dü«sê\Tqï es¡MD≤ nH˚ ^‘·+ n+<ä]ø° ‘Ó*dæq<˚. Ç+<äT≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T>±
‘Ó\¢yês¡ e#ÓÃ nH˚ dæ˙ ^‘·+, s¡eTDÏ yêsTT+∫q ìqTï ø√] nH˚ es¡í+ $qe#·TÃ.
R1 G1 M 1M 2 D1 N1 N2 yÓ÷Vü≤q ˝Òø£ uÛÑ÷bÕ*
S R1 G2 P D2 S
|ü≥+ 4
ªªd”‘êsêeTT\ ø£˝≤´DeTTμμ
ªªn\ø£\\¢μμ
Çø£ ≈£î&çy˚|ü⁄>± eTs=ø£ q\¢yÓT≥Tº≈£î »]– nsTT<äTqïs¡ ÁX¯ó‹>± õcÕsYŒ
wü&É®eT+>±ñ|üjÓ÷–+∫ n˙ï q\¢ yÓTfÒ¢ yêsTTùdÔ nsTT<√ |ü≥+˝À #·÷|æq≥Tº>±
eT<Ûäé÷e‹ $qe#·TÃ. dü]2 eT1 |üì1 dü nH˚ dü«sê\T ø£*–q á sê>∑+˝À
d”‘êsêeTT\ ø£˝≤´DeTT nH˚ bÕ≥q÷, m.mdt. >∑DÒX¯q®\ ‘·s¡+>∑+ MT<ä $ì|æ+∫q
n\ø£\\¢ nH˚ ø°s¡Ôqq÷ $qe#·TÃ.
R1 G1 G2 M 2 D1D2 N2 eT<Û´ä e÷e‹ ˝Òø£ y˚T|òTü eT<ÛTä e÷<é kÕs¡+>¥
S R2 M1 P N1 S
|ü≥+ 5
ªª|ü>∑˝Ò yÓHÓï˝≤μμ
ªªkÕeT» es¡>∑eTHêμμ
q\¢yTÓ ≥¢˝À Çø£ $T–*q~ Äs¡Tqïs¡ ˝Òø£ @ cÕsYŒ ˇø£ÿfÒ. Bì qT+∫ yÓTT<ä\Tô|{Ïº
yêsTTùdÔ dü>∑1 eT1 <ä1 ì1 nH˚ dü«sê\‘√ Væ≤+<√fi¯+ |ü\T≈£î‘·T+~ (Äs√ |ü≥+).
|ü>˝∑ Ò yÓHïÓ ˝≤ nH˚bÕ≥q÷, sê»s¡‘ï· + |æfifl’Ó yêsTT+∫q kÕeT»es¡>e∑ THê nH˚øs° qÔ¡ q÷
ñ<ëVü≤s¡D\T>± #Ó|Œü e#·TÃ.
R1R2 G2 M 2 P D2 N2 Væ≤+<√fi¯+ ˝Òø£
S G1 M1 D1 N1 S
|ü≥+ 6
á |ü<äΔ‹˝À M≥ìï{Ï˙ yêsTT+#·&É+e\¢ ñ|üjÓ÷>∑y˚T$T≥ì n&É>∑e#·TÃ.
Ç+<äT˝À n|üdü«s¡+ |ü*π≈ neø±X¯+ ‘·≈£îÿe. |ü~kÕs¡T¢ Á|üj·T‹ïùdÔ M{Ï˝À+∫ MT≈£î
‘Ó*dæq bÕ≥˝Àì es¡dü yÓ÷π> neø±X¯+ ≈£÷&Üñ+~. ô|’q #Ó|æŒqe˙ï ˇπ≈kÕ]>±
ø±≈£î+&Ü ˇπ≈ sê>±ìï ø±ùd|ü⁄ yêsTTùdÔ <ëì dü«s¡÷|ü+ |ü≥Tºã&ÉT‘·T+<äì Ä•+#·e#·TÃ.
Ç<˚ |ü<äΔ‹˝À ‘Ó\¢yÓT≥¢qT e÷Á‘·y˚T es¡dü>± yêsTT+∫q|ü⁄Œ&ÉT ≈£÷&Ü ø=ìï
sê>±˝§kÕÔsTT. Çe˙ï y˚Tfi¯øs£ Ô¡ (dü+|üPs¡)í sê>±\T. n+fÒ nìï{Ï˝Àq÷ dü]>∑eT |ü<ìä dü
\˙ï ‘·|üŒìdü]>± ñ+{≤sTT.
ªªX¯+ø£sêuÛÑs¡DeTTμμ
ªªdü«s¡sê>∑ düT<Ûëμμ
eTT+<äT>±dæ, ˝Òø£ ˇø£{À ÁX¯ó‹ Ä<Ûës¡+>± n˙ï ‘Ó\y¢ TÓ fÒ¢ yêsTTùdÔ X¯+ø£sêuÛsÑ D¡ +
sê>∑+ edüTÔ+~. @&√ |ü≥+˝À #·÷|æq≥Tº>± dü]2 >∑2 eT1 |ü<ä2 ì2 dü«sê\‘√
$qã&˚ X¯+ø£sêuÛÑs¡DeTT nH˚ dæ˙^‘·+, dü÷s¡´Hêsêj·TD yêsTT+∫q dü«s¡sê>∑ düT<Ûë
nH˚ ø°s¡ÔHê Ç+<äT≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T.
202 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
R1 G1 M 2 D1 N1 X¯+ø£sêuÛsÑ D¡ + _˝≤e˝Ÿ ùdÿ˝Ÿ
S R2 G2 M 1 P D2 N2 S
|ü≥+ 7
ªªu≤\qTsê eT<äHêμμ
ªª>∑D|ü‹j˚Tμμ
Ç|ü⁄Œ&ÉT ¬s+&ÉT ˝Òø£ &çyÓT≥TºqT ÁX¯ó‹>± ñ|üjÓ÷–ùdÔ Ks¡Vü≤s¡ Á|æj·T dü«sê\T
dü]2 >∑1 eT1 |ü<ä2 ì1 nH˚$ $qe#·TÃ. u≤\qTsê eT<äHê nH˚ bÕ{≤, j·TT.
Áoìyêdt yêsTT+∫q >∑D|ü‹j˚T nH˚ ø°s¡ÔHê BìøÏ ñ<ëVü≤s¡D\T.
R1 G2 M 2 D1 N2 Ks¡V≤ü s¡Á|æjT· ˝Òø£ ø±|ò” ùdÿ˝Ÿ
S R2 G1 M 1 P D2 N1 S
|ü≥+ 8
ªªVü≤qTeT‘√&çμμ >∑T]+∫ &Ü. q÷ø£\
dü+kÕs¡+
eT÷&√ ÁX¯ó‹ Ç qT+∫ yÓTT<ä\Tô|&ç‘˚ Vü≤qTeT‘√&ç $ì|ædüTÔ+~ (‘=$Tà<√
|ü≥+). dü]1 >∑1 eT 1 |ü<1ä ì1 dü«sê\‘√ á sê>∑ \ø£Då ≤\ì&Ü. q÷ø£\ $e]+#ês¡T.
á dü«sê\T Á|ü<Ûëq+>± dæ+<ÛäTuÛ…’s¡$ sê>∑+˝À $ì|ækÕÔsTT ø£qø£ n+<äT≈£î
ñ<ëVü≤s¡D>± dü+kÕs¡+ dæìe÷ bÕ≥ rdüTø√e#·TÃ.
R1 G2 M 2 D2 N2 Vü≤qTeT‘√&ç uÛs’… $¡ ùdÿ˝Ÿ
S R1 G1 M 1 P D1 N1 S
|ü≥+ 9
ªª$Á|üHêsêj·TDμμ dæìe÷ bÕ≥
<ë«s¡+ yê] ø£˝≤´DÏ Ä˝≤|üq
Çø£ |ü<√ |ü≥+˝À #·÷|æq≥Tº>± mô|àò ≥TºqT ÁX¯ó‹>± ñ|üj÷Ó –ùdÔ ø£˝≤´DÏ dü«sê\T
dü]2 >∑2 eT2 |ü<2ä ì2 nH˚ $ekÕÔsTT. ñ<ëVü≤s¡D\T>± á sê>∑+˝À $Á|üHêsêj·TD
dæìe÷ bÕ≥q÷, <ë«s¡+ yê] ø£˝≤´DÏ Ä˝≤|üqq÷ $qe#·TÃ.
R1 G1 M 1 D1 N1 ø£˝≤´DÏ ˝Òø£ j·TeTHé ùdÿ˝Ÿ
S R2 G2 M 2 P D2 N2 S
|ü≥+ 10
ªªsê>±˝≤|üqμμ
ªª≈£î+r≈£îe÷]μμ
nsTT<äT ÁX¯ó‹˝À yêsTTùdÔ |ü<äø=+&√ |ü≥+˝Àì dü]2 >∑2 eT1 |ü<ä2 ì1
dü«sê\T $ì|ækÕÔsTT. Ç$ Vü≤] ø±+uÛÀõ dü«sê\T. |òüT+≥kÕ\ ≈£î+r≈£îe÷] yÓTT<ä{Ï
|ü<ä´+˝À Çy˚ dü«sê\T $ì|ækÕÔsTT. Ç<˚ sê>∑+˝À eTDÏø£èwüíkÕ«$T ªªsê>±˝≤|üqμμ
$qe#·TÃ.
R1 G1 M 2 D1 N2 Vü≤]ø±+uÛÀõ ˝Òø£ Ke÷CŸ ùdÿ˝Ÿ
S R2 G2 M 1 P D2 N1 S
|ü≥+ 11
ªªeT<ÛäTs¡yÓTÆq J$‘ê\μμ
nwüº|ü~ ªªj·÷$TùV≤μμ
∫es¡>± Äs¡T ÁX¯ó‹ì ñ|üj÷Ó –ùdÔ (|üHïÓ +&√ |ü≥+) qsƒu¡ s’…Û $¡ sê>∑+ $ì|ædTü +Ô ~.
dü]2 >∑1 eT1 |ü<ä1 ì1 á dü«sê\T eT<ÛäTs¡yÓTÆq J$‘ê\ nH˚ dæ˙ ^‘·+˝Àq÷,
u≤\eTTs¡[ nwüº|ü~ ªªj·÷$TùV≤μμ˝Àq÷ $ì|ækÕÔsTT.
R1 G2 M 2 D2 N2 q≥uÛs’… $¡ sê>∑+ nkÕy˚] ùdÿ˝Ÿ
S R2 G1 M 1 P D1 N1 S
|ü≥+ 12
yÓTT‘·Ô+ 12 dü«sê˝À¢ <˚ì‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ïº (n˙ï ˇπ≈s¡+>∑T yÓT≥T¢) yêsTT+∫Hê
11 dü+<äsê“¤˝À¢ @<√ ˇø£ sê>∑+ edüTÔ+<äqï e÷≥. nsTT‘˚ M{Ï˝À ˇø=ÿø£ÿ{° ˇø=ÿø£ÿ
ÁX¯ó‹˝À yÓTT<ä\e⁄‘êsTT ø£qø£ yÓ+≥ bÕ&ÉTø√e&É+ düT\Te⁄>± M\Tø±ø£b˛e#·TÃ. á
204 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
yê´dü+ eTTK´+>± ø°uÀs¡T¶ düT\Te⁄>± yêsTT+#·≥+ #˚‘·>±ì yê] ø√düy˚T. #˚‘·T\≈£î
ø±düÔ |üì ‘·–Z‘˚ $qã&˚ dü«sê\MT<ä m≈£îÿe ÁX¯<äΔ ô|≥º&É+ M\e⁄‘·T+~.
l ø°uÀsY¶ MT<ä sê>±\T nqï~ #·<eä >±H˚ m\Åø±ºìø˘ ø°uÀs¡T\¶ T uÛ≤s¡rj·T dü+^‘êìøÏ
|üìøÏsêeì uÛ≤$+#˚ yê]øÏ ˇø£e÷≥: á yê´dü+ dü+^‘êìøÏ düT\uÛÑ |ü]#·jT· +
e÷Á‘·yT˚ . Ç~ #·~$q yê]øÏ dü+^‘·+ e#˚ÃdüT+Ô <äì bıs¡bÕ≥Tq ≈£÷&Ü mes¡÷
nqTø√sê<äT.
l ¬s+&√~. sê>∑+ n+fÒ π≈e\+ dü«sê\ ≈£÷s¡TŒ ø±<äT. n+<äT˝À eT¬sH√ï
$X‚cÕ\T+{≤sTT. nsTT‘˚ sê>∑ dü«s¡÷bÕìï >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ dü«sê\qT
b˛\TÃø√e&É+ ˇø£ düT\uÛÑ |ü<äΔ‹ e÷Á‘·y˚T.
l eT÷&√~. ô|<ä› ô|<ä› Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·T≈£î\+<ä]ø° ø°uÀs¡T¶ dü+>∑r, uÛ≤s¡rj·T
dü+^‘·+˝Àì düTìï‘·yÓTÆq dü«s¡uÛÒ<ë\qT |ü*øÏ+#·>∑\>∑&É+˝À <ëì≈£îqï
|ü]$T‘·T\÷ ‘Ó*j·Tì$ ø±e⁄. nsTTq|üŒ{Ïø° ‘·eT ø£#Ø˚ ˝À¢ Vü‰s√àìj·Ty˚T
|üø£ÿyê<ä´+>± ñ+&Ü\ì yês¡+‘ê uÛ≤$+#ês¡T ø£qø£ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+
$wüj·T+˝À ø°uÀs¡T¶≈£î ø=+<äs¡qT≈£îqï+‘· n+≥sêì‘·qy˚TMT ˝Ò<äT.
ôdô|º+ãsY 2007
15. Vü‰ (dü´+) dü+ (^‘·+)

$TÁ‘·T\T m+._.mdt. Á|ükÕ<é ‘·~‘·s¡T\T yÓTT<ä\Tô|{Ïºq ªVü‰dü+μ |üø£å|üÁ‹ø£
ù|s¡TqT f…Æ{Ï˝Ÿ>± yê&ÉT≈£îqï+<äT≈£î n+<äs¡÷ ø£å$T+#ê*. XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ n+fÒ
kÕe÷q´+>± d”]j·Tdt eéVü‰s¡+. nsTTHê n+<äT˝À ≈£÷&Ü ø=ìï CÀ≈£î\÷, #Û˝· À≈£î\Ô ÷
ñ+≥÷H˚ ñ+{≤sTT. yê{Ï˝À ∫s¡Tqe⁄« ‘Ó|æŒ+#˚$ ø=ìï{Ïì áyê´dü+˝À
bı+<äT|üs¡TdüTÔHêïqT.
nuÛÑ´s¡úq
1960˝À Á|üU≤´‘· düs√<é $<ë«+düT&ÉT
(H˚{Ï düs√<é ì|ü⁄DT&Ó’q n+»<é n©
‘·+Á&ç) ñkÕÔ<é Vü‰|òæCŸ n© U≤Hé >±]øÏ
|ü<äà uÛ÷Ñ wüDY |ü⁄s¡kÕÿs¡+ \_Û+∫+~. Ä
dü+<äs¡“¤+˝À sêh|ü‹ sêCÒ+Á<äÁ|ükÕ<é
Äj·Tq‘√ e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·s|¡ ⁄üò q
y˚TeTT MT ø√dü+ #Ój·T´>∑*–q<˚yÓTÆHê
ñ+<ë? nì n&ç >±s¡≥. n+<äTø±
ñkÕÔ<é >±s¡T ªªnj·÷´, MTs¡T <˚XÊìøÏ Vü‰|ò”CŸ n©U≤Hé
n~Û|‹ü ø£<ë, Hê¬ø‘’ ˚ @MT nø£ÿsπ <¢ Tä ø±ì e÷ <äsê“Ø ø±q&É sê>±ìï ø±bÕ&˚+<äT≈π <ÓH’ ê
#·{≤ºìï Á|üy˚X¯ô|≥º+&ç. Á|ü‹yês¡÷ <ëìï Çwüº+ e∫Ãq≥Tº>± $ì|æ+∫ HêX¯q+
#˚düTÔHêïs¡Tμμ nHêï&É≥ ne÷j·Tø£+>±.
eTTK |ü]#·j·T+
MD $<ë«+düT&ÉT ∫{Ïuº ≤ãT>±s¡T #Ó|Œæ q $wüjT· +. ˇø£ s√E ∫{Ïuº ≤ãT>±]+{Ï
&√sY u…˝Ÿ yÓ÷–+~. ‘·\T|ü⁄ ‘Ó]∫q ∫{Ïº u≤ãT≈£î mes√ n|ü]∫‘· e´øÏÔ ø£ì|æ+#ê&ÉT.
n‘·qT ªª∫{Ïºu≤ãT>±] Ç\T¢ Ç<˚Hê?μμ nì n&ç>±&ÉT.
ªªne⁄qTμμ
ªªÄj·Tq Á|üdüTÔ‘·+ Ç+{À¢H˚ ñHêïsê?μμ
ªªÄ, ñHêïs¡Tμμ
ªªÄj·TH=ïø£kÕ] |æ\TkÕÔsê?μμ
ªªH˚H˚ ∫{Ïºu≤ãTqTμμ
ªªkÕsY, H˚qT >∑Ts¡TÔHêïHê?μμ
206 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ø√j·T\≈£î ‘·TbÕø° >∑T+&ÉT
∫{Ïºu≤ãT yêsTT+∫q yÓTT<ä{Ï ˝≤+>¥ ù|¢
]ø±s¡T˝¶ À ∫e]~ ø=eTà˝À ø√sTT˝≤ nH˚ m+øÏbÕ≥.
e÷+&é sê>∑+˝À ‘êqT dü«s¡|sü ∫¡ q Ä bÕ≥ >∑T]+∫
#Ó|ü⁄‘·÷ ∫{Ïºu≤ãT Hê ø√sTT\qT eTè<ä+>∑+
yêsTT+∫q yÓ \ ÷¢ s Y sêeTuÛ Ñ Á <ä H é ‘· T bÕø° ‘ √
∫{Ïuº ≤ãT ø±˝ÒÃXÊ&Éj·÷´ nHêïs¡T. ì»+>±H˚ bÕ≥ eTT–ùd
≥|ü⁄Œ&ÉT MDX¯ã›+ Ä>∑>±H˚ eTè<ä+>∑+ <Óã“ ‘·TbÕø°
yÓ÷‘·˝≤π> $ì|ædTü +Ô ~! n<˚ ]ø±s¡T˝¶ À Ä&˚e⁄ bÕ&˚e⁄ nì dæ+<ÛTä uÛs’… $¡ sê>∑+˝À ˇø£bÕ≥
ñ+~. <ëìøÏ s¡#·sTT‘· s¡+>±sêe⁄ (∫{Ïºu≤ãT ‘·+Á&ç) nì ñ+~. n<˚+ bÕ≥ nì
n&ç–‘˚, bÕ{≤˝Ò<äT, @+˝Ò<äT, }]π≈ ≥÷´Hé ø£{≤ºqT. M\Tqï|ü⁄Œ&ÉT Äs¡TÁ<ä>±] #˚‘·
sêsTT+#ê* nHêïs¡T ∫{Ïºu≤ãT!
ÁbÕ|üÔ+, ÁbÕs¡ãΔ+
mdt.u≤\#·+<äsY MD ôdºÌ\T ø=+<ä]øÏ
q#·Ã<äT. n˝≤+{Ï yê]˝À eTè<ä+>∑ $<ë«+düT&ÉT
ñù|+Á<äHé ≈£L&Ü ñHêïs¡T. Äj·THÓ|ü⁄Œ&É÷ Á|ü‹
<ëìø° ÁbÕ|üÔ+, ÁbÕs¡ãΔ+ n+≥÷ ñ+&˚yê&ÉT.
Äj·TH=ø£kÕ] dü+^‘· ø£#Ø˚ \ø£ì k˛$j·T{Ÿ s¡cÕ´
‘·~‘·s¡ <˚XÊ\≈£î yÓfi≤fl&ÉT. n~ Äj·Tq ˝…ø£ÿq
ÁbÕ|üÔ+. u≤\#·+<äsY‘√u≤≥T yÓfi¯fle\dæ sêe&É+
ÁbÕs¡ãΔ+! mdt. u≤\#·+<äsY
VüAéTsY m{Ÿ nj·T´sY ˝…yÓ˝Ÿ
yÓTÆdü÷sY yêdüT<˚yê#ês¡´ düTHê<ä$H√~ì sê>∑+˝À s¡∫+∫q <˚yê~<˚e nH˚
ø°sqÔ¡ u≤\eTTs¡∞ø£èwüí <ë«sê u≤>± bÕ|ü⁄´\sY nsTT+~. eTVü‰sê»|ü⁄s¡+ $X¯«Hê<∏j ä T· ´sY
e+{Ï>=|üŒ $<ë«+düT\≈£î≈£÷&Ü n<ä+fÒ Çwüº+. ˇø£kÕ] nj·T´sY >±] m<äT≥ mes√
≈£îÁsÑ >±j·T≈£î&ÉT Ä ø°s¡Ôq bÕ&ç m˝≤ ñ+<äì n&ç>±≥º. Äj·Tq ‘·&ÉTeTTø√≈£î+&Ü
ªu≤\eTTs¡[ bÕ&çHê düTHê<äe÷ Çs¡T≈£îÿ. ˙ bÕ&çHê $H√<äe÷ Çs¡T≈£îÿ nHêï≥º.μ
(BìøÏ nqTyê<ä+ nqedüs¡+!)
eTVü‰sê»|ü⁄s¡+ $X¯«Hê<∏ä nj·T´sYY>±] #Û·˝À≈£îÔ\T Ä s√E˝À¢ Á|üdæ<äΔyÓTÆq$>±
ñ+&˚$. Äj·Tq ˇø£ ø£#˚Ø˝À @<√ ø°s¡Ôq bÕ&ÉT‘·÷ #·s¡D+ eT]∫ b˛j·÷&É≥.
Äj·Tq ≈£îe÷s¡T&Ó’q eTVü‰sê»|ü⁄s¡+ dü+‘êq+ yÓqø£ qT+∫ n+~dü÷Ô ñ+fÒ Äj·Tq
n+<ä]ø° $qã&˚≥Tº>±H˚ Áù|ø£å≈£î\ì #·÷|ædü÷Ô H˚qT bÕ&Éø£b˛j·THê Mfi¯fløÏ ‘Ó*j·T<ë
@$T{Ï? nHêï≥º. Ç+ø=ø£ dü+<äs¡“¤+˝À ‘·q •wüß´&Ó’q
ôdeTà+>∑T&ç ÁoìyêdüjT· ´sY ø£#Ø˚ >∑T]+∫ me]H√ n&ç–‘˚
Äj·Tq bÕ&ÉT‘·Tqï+‘· ùd|üP ˇø£ #Ó$eT÷düT≈£îH˚
ñHêï&ÉT nHêïs¡≥. $H˚yêfi¯fl ø£+fÒ eTT+<äT>± ‘êH˚
eT÷düT≈£îHêï&Éqï e÷≥ nHêï≥º nj·T´sY >±s¡T.
Á|üeTTK ejÓTT*Hé $<ë«+düT&ÉT m+. mdt. >√bÕ\
ø£èwüíHé≈£î e÷{Ïe÷{Ïø° ‘ês¡kÕúsTT˝À dü«sê\T |ü*øÏ+#˚
n\yê≥T+&˚~. n+<äT≈£î>±qT m&ÉeT #˚‹y˚fió¯ fl ejÓTT*Hé
Á_&ç®øÏ <ä>∑Zs¡>± yÓfi¯ó‘·÷ ñ+&˚$. ‘·q≈£î |üø£ÿ yê<ä´+ m+. mdt. >√bÕ\ø£èwüíHé
yêsTTdüTÔqï|ü⁄Œ&ÉT á <Û√s¡DÏì >∑eTì+∫q $X¯«Hê<∏ä
nj·T´sY >±s¡T ªª>√bÕ˝≤, C≤Á>∑‘·Ô, Á_&ç®MT~ ¬≈fi¯ó‘·THêïe⁄. |ü&ç b˛>∑\e⁄μμ nHêï≥º.
ø=ìï CÀ≈£î\T $X¯«Hê<∏äj·T´sY >±]øÏ ‘Ó*j·T≈£î+&ÜH˚ ù|˝Ò$. ej·TdüT eTfi≤flø£
Äj·Tq≈£î ø£<äT\T‘·Tqï ¬s’\Tô|f…º˝À q&Éyê\+fÒ uÛÑj·T+>± ñ+&˚<ä≥. Á|üj·÷D+˝À
ˇø£ sêÁ‹y˚fi¯ Äj·Tq {≤sTT˝…{Ÿ≈£î yÓfi¯fle\dæ ñ+&ç •wüß´\qT ˝Ò|üuÀ‘˚ ìÁ<ä˝À ñ+&ç
ˇø£ÿ&É÷ |ü\ø£˝<Ò ≥ä . nj·T´sY >±s¡T eTsêï&ÉT bı<äTH› ï˚ yêfi¯flMT<ä $düT≈£îÿHêï≥º. ìÁ<äeT‘·TÔ
yÓTTVü‰˝≤¢sê. sêÁ‹ ˇ+fÒ\T≈£î b˛yê*sê nì |æ*ùdÔ ˇø£ÿ&É÷ H√s¡T‘Ós¡e&˚?
Á|æj·TyÓTÆq dü+^‘·+
Á|üd<æ Δä dæ‘êsY $<ë«+düT&ÉT ñkÕÔ<é $˝≤j·T‘Y U≤Hé #Ó|Œæ q~.
dü+^‘· Á|æj·TT&Ó’q ˇø±H=ø£ qyêãT>±s¡T ‘·q Ç+{À¢
sêÁ‘·+‘ê dü+^‘· ø£#˚Ø\T @sêŒ≥T#˚dæ n+<äT˝À bÕ˝§Zqï
dü+^‘· $<ë«+düT\≈£î yÓ[flb˛j˚TeTT+<äT áHêeTT\T Ç∫Ã
|ü+ù|yê&É≥. n˝≤ ‘·q eTT+<äT≈£î e∫Ãq ˇø£ e´øÏÔì
qyêãT>±s¡T >∑Ts¡TÔ|ü≥º˝Òø£ b˛j·÷&É≥. ªªJVüQpsY, ‘·eT≈£î
>∑Ts¡TÔ˝Ò<˚yÓ÷, ìqï kÕj·T+Á‘·+ yÓTT<ä≥>± bÕ&çq~H˚H˚.
|òü˝≤Hê sê>∑+ bÕ&ÜqT nì #Ó|ü⁄Œ ≈£îHêï≥º Ä e´øÏÔ.
$˝≤j·T‘YU≤Hé qyêãT>±s¡T eTTK+ ∫{Ï+¢ ∫ Ä, Ä, >∑Ts¡TÔ ø=k˛Ô+~, nu…“uÒ“
n<˚+ Ä˝≤|üq? Ä ìcÕ<ëìï n˝≤π>Hê Á|üjÓ÷–+#˚~?
nHêï≥º ø√|ü+>±. <ëìø± >±j·T≈£î&ÉT uÛÑj·T |ü&ÉT‘·÷ @*qyês¡T Hê ‘·|ü⁄Œ ø£å$T+#ê*.
b˛˙ Ä ˇø£ÿ ìcÕ<ëìøÏ ø±düÔ &ÉãT“ ø√ùddæ ‘·øÏÿq~|æŒ+#·+&ç nHêï≥º $qj·T+>±.
nÁbÕ#·´|ü⁄ yÓ<Ûäe\T
u…Hês¡dt≈£î #Ó+~q Á|üU≤´‘· >±j·Tì dæ<˚ΔX¯«Ø <˚$øÏ düHê‘·q Ä#êsê˝…≈£îÿe.
ej·TdüT eT[flq ‘·s¡yê‘· Ä$&É yÓTT<ä{ÏkÕ]>± ø£#˚Ø\ø£ì Ç+>∑¢+&é yÓ[fl+<ä≥. nø£ÿ&É
208 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
{≤sTT˝…{Ÿ˝À #Ó+ã÷, ˙fi¯Sfl ˝Òe+fÒ Ä$&É≈î£
yÓTT<ä{À¢ ns¡+ú ø±˝Ò<≥ä . mes√ Ä$&É≈î£ {≤sTT˝…{Ÿ
ù||üsY dü+>∑‹ #Ó|‘æ ˚ •e•yê nì #Óe⁄\T eT÷düT
≈£î+<ä≥. ø=ìï X¯‘êu≤›\ bÕ≥T nø£ÿ&ç yês¡+‘ê
n˝≤π> J$düTHÔ êïs¡qï dü+>∑‹ Ä$&É J]í+#·Tø√˝Òø£ dæ<XΔ̊ «¯ Ø<˚$
b˛sTT+<ä≥. eTsêï&ÉT ø£#˚Ø˝À ‘·q m<äT≥
$q&ÜìøÏ ≈£÷s¡TÃqï ‘Ó\y¢ êfi¯fl+‘ê mH√ï @fi¯fl qT+N Ä |üH˚ #˚dTü HÔ êïs¡qï Ä˝À#·q
ÄyÓTqT ñøÏÿ] _øÏÿ]#˚dæ dü]>±Z bÕ&É˝Òø£b˛sTT+<ä≥!
e÷≥≈£îe÷≥
ÄC≤qTu≤VüQ&Ó’ eT+∫ $Á>∑Vü≤|ü⁄wæ˜ ø£*–q Ä~uÛÑ≥¢
Hêsêj·TD<ëdüT >±]‘√ ˇø£kÕ] $»j·Tq>∑s¡+ eTVü‰sêC≤
|ü]Vü‰dü+>± dü+^‘· eèwüuÛÑT˝…ø£ÿ&çø√ ãj·T\T<˚] q≥TºHêïs¡T?
nHêï&É≥. Ç+¬≈ø£ÿ&çøÏ, ø±eT<Û˚qTe⁄ e+{Ï ‘·eT e<ä›π≈ nì
»yê_#êÃ&É≥ <ëdüT>±s¡T.
e÷≥ø±], bÕ≥ø±]
Á|üdæ<äΔ ø£sêí≥ø£ >±j·T≈£î&Ó’q
Ä~uÛÑ≥¢ #Ó+u…’ yÓ<’ ´ä Hê<∏ä uÛ≤>∑e‘êsY >±]øÏ ‘·q
Hêsêj·TD<ëdüT ø£#˚Ø˝À¢ ∫*|æ #˚wüº\T #Ój·T´&É+
n\yê≥T. ˇø£kÕ] Äj·Tq≈£î ˝≤\TZ&ç »j·TsêeTHé ejÓTT*Hé,
ñeTj·÷fi¯óŒs¡+ •esêeTHé eTè<ä+>∑+ yêsTTdüTÔHêïs¡≥.
VüQùdì sê>∑+˝À sêe÷ ìH˚ï ì»
eTT>± q$TàHêqT d”‘êsêe÷ nì
bÕ&ÉT‘·÷ ˇø=ÿø£ÿkÕ] ejÓTT*ìdtqº T #Ó+u…’ yÓ’<ä´Hê<∏ä
#·÷|ü⁄‘·÷μμ »j·Tsêe÷ ìH˚ï q$Tà uÛ≤>∑e‘êsY
HêqT n˙, eTè<ä + >∑ + π ≈ dæ
#·÷|ü⁄‘·÷ •e sêe÷ ìH˚ï q$TàHêqT n˙ bÕ&Üs¡≥.
ˇø£ ø£#˚Ø˝À dü÷ú\ø±j·TT&Ó’q #Ó+u…’ yÓTÆ≈£îqT <ä>∑Zs¡>±
»s¡T|ü⁄≈£î+<ëeT+fÒ yÓ’sY bı{Ïº<äj·T+~≥. n~ >∑eTì+∫q
#Ó+u…’ ªªyÓ’sY dü]>±ZH˚ ñ+~. Hêªªej·Tπsμμ n+fÒ u§»®ô|<ä›~μμ
˝≤\TZ&ç »j·TsêeTHé nHêï≥º. eTs=ø£ dü+<äs¡“¤+˝À Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±j·Tì |üØ«Hé
düT˝≤ÔHê eTÁ<ëdüT˝À bÕ&çq ø£#˚Ø˝À ñ|üq´dædü÷Ô #Ó+u…’ Hê
X¯Øs¡+ >=|üŒ<ä+{≤s¡T. áyÓT XÊØs¡+, X¯Øs¡+ ≈£÷&Ü >=|üŒy˚ nHêï≥º n|üŒ{À¢ Äø£s¸¡ Dj ° T· +>±
ø£qã&ÉT‘·Tqï|üØ«HéqT #·÷|ædü÷Ô.
n|üÁX¯ó‘·T\T
u≤\eTTs¡∞ø£èwüí >±]øÏ CÀ&Ó’q ejÓTT*Hé $<ë«+düT&ÉT <=s¡ø£&É+ ø£wüº+>±
ñ+&˚~. ˇø£ ø£#˚Ø˝À Äj·Tq eT<Ûäé÷e‹ sê>∑+ m‘·TÔø√>±H˚ mes√ ejÓTT*Hé
yêsTTdü÷Ô X¯ó<äΔ eT<Ûäé÷ìøÏ ã<äT\T>± bıs¡bÕ≥Tq Á|ü‹ eT<ÛäéT+ yêsTT+#ê&É≥.
Ç<˚<√ ‘·e÷cÕ>± ñ+<˚ nì|æ+∫ eTTs¡[>±s¡T n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT ‘êqT ≈£÷&Ü n˝≤π>
#˚dæ düeTj·Tdü÷Œ¤]Ô‘√ ø=‘·Ô sê>±ìï ø=qkÕ–+#ê&É≥. ‘·s¡yê‘· mes√e∫Ã á sê>∑+
ù|πs$T{Ï nì n&É>∑>±H˚ ‘·&ÉTeTTø√≈£î+&Ü Á|ü‹eT<Ûäé÷e‹ nì »yê_#êÃ&É≥. á
sê>∑+˝À Äj·Tq bÕ&çq uÛÑ»πs j·T<äTHê<∏ä+ nH˚ dü<ë•e ÁãùV≤à+Á<ä ø°s¡Ôq $q&ÜìøÏ
#ê˝≤ u≤>∑T+≥T+~.
#ÓH’ ïÓ ˝À u≤\eTTs¡[ >±] Ç\T e¢ T÷´õø˘ nø±&ÉMT Vü‰\T≈£î yÓqø±˝Ò ñ+≥T+~.
n~ ‘Ó*dæq düuÛÑ ìsê«Vü≤≈£î\T Ç\T¢ ø£≥Tº≈£îqï ø=‘·Ô˝À Äj·Tq‘√ yÓ≥ø±s¡+>± yÓTT‘·Ô+
MT<ä e÷ yÓq≈π #˚sêπs? nHêïs¡≥. n+<äTø±j·Tq #·÷&Ü¶ìøÏ MT Vü‰\T eTT+<äT qT+N,
|üø£ÿ\ qT+N ≈£÷&Ü u≤>±˝Ò<äT. yÓqø£ì+∫ #·÷&É¶y˚T qj·TeTqT≈£îHêïqT nHêïs¡≥.
ì»+>±H˚ Ä uÛÑeq+ #·÷&É{≤ìøÏ u≤e⁄+&˚~ ø±<äT.
n*¢ø£ õ–_–
u§+u≤sTT˝À H˚qT Vü‰»s¡sTTq ˇø£ ˝…ø£ÃsY &Óe÷Hé
ÁùdºwüHé˝À s¡$X¯+ø£sY uÛ≤s¡rj·T XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+ >∑T]+∫
$e]dü÷Ô eTT+<äT es¡dü˝À @<√ n\T¢‘·÷ ≈£÷s¡TÃqï ˇø£
>=|æŒ+{Ï Ä&É|&ü TÉ #·TqT >∑eTì+∫ Ç˝≤ nHêï&ÉT. ªª$TeTà*ï
øÏ+#· |üs#¡ ê\ì ø±<äT >±ì ‘=* s√E˝À¢ Hê dæ‘êsY ø£#Ø˚ ˝À¢
Ç˝≤ ì{Ï+>¥ #˚dü÷ÔH√, ø£ãTs¡T¢ #Ó|ü⁄‘·÷H√ ≈£÷s¡TÃqïyês¡T
eTq dü + ^‘êìï |ü s √ø£ å + >± nee÷q|ü s ¡ T dü T Ô H êïs¡ H ˚ s¡$X¯+ø£sY
uÛ≤eqe˝Ò¢ H˚qT ø£fi¯ófl eT÷düT≈£îì yêsTT+#·&É+ n\yê≥T
#˚düT≈£îHêïqT. dü+^‘êìï uÛÑøÏÔ ÁX¯<äΔ\‘√ $Hê*μμ.
<äT+|ü‘Ó>± @+ ø£+sƒ¡+!
ˇø£kÕ] ñkÕÔ<é ã&˚ >∑T˝≤+ n©U≤Hé >±]ì ø£\TdüTø√e&ÜìøÏ mes√ yÓ[‘˚
Äj·Tq πs&çjÓ÷˝À \‘êeT+π>X¯ÿsY bÕ≥qT ÁX¯<äΔ>± $+≥÷ ø£ì|æ+#ê≥º. e∫ÃHêj·Tq
n<˚$T≥ì ÄX¯Ãs¡´b˛>± @MT˝Ò<äT, #ê˝≤ùd|ü⁄>± $+≥THêïqT. <ëì <äT+|ü‘Ó>∑, ˇø£ÿ
n|üdü«s¡+ ≈£÷&Ü bÕ&É<äj·÷´ nHêï≥º ñkÕÔ<é >±s¡T.
n˝≤π> Á|üU≤´‘· >∑»˝Ÿ >±j·Tì uÒ>∑+ nKÔsY‘√ eTs=ø£ >±j·Tì s¡dü÷\Hé u≤sTT
Ç˝≤ nqï<ä≥. ªªqTyÓ«e]HÓ’Hê ‹&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ≈£÷&Ü yêfi¯ófl ˙ >=+‘·T $ì
yÓT#·TÃ≈£î+{≤s¡Tμμ.
210 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
<Ûä«q´qTø£s¡D
Á|üeTTK ø£sêí≥ø£ >±j·T≈£î&ÉT eT<äT¬s’ eTDÏ nj·T´sY e÷eT÷\T>± ‘·<ä]qHêï
yÓTT<ä˝…’q$ ø±≈£î+&Ü s¡ø£s¡ø±\ <Ûä«qT\T ñ|üjÓ÷–+#˚yês¡T. n+<äT˝À <ë<ë|ü⁄ nìï
n#·TÃ\÷, Vü≤\T¢\÷ |ü*≈π $. ˇø£kÕ] Äj·Tq bÕ&ÉT‘·÷ ªª≥T≥Tº≥Tºμμ nì ñ#·Ã]+#ês¡≥.
ejÓTT*Hé |üø£ÿ yê<ä´+ yêsTTdüTÔqï #Í&Éj·T´>±s¡T yÓ+≥H˚ ‘·q ø£e÷qT øÏ+<ä ô|fÒºdæ
y˚*‘√ r>∑\T MT≥T‘·÷ Ä <Ûä«ìì nqTø£]+#ês¡≥.
bı≥º ø√dü+
e÷ >∑Ts¡Te⁄ >±s¡T (dæ‘êsY, düTsY ãVü‰sY $<ë«+düT&ÉT) ñkÕÔ<é ÇÁeT‘YU≤Hé >±]
ø=&ÉT≈£î\T q\T>∑Ts¡÷ ñ‘·ÔeT ÁX‚DÏ dü+^‘·ø±s¡T˝Ò. ˇø£ ø£#˚ØøÏ eTT+<äT>± Á^Hé s¡÷+˝À
≈£÷s¡TÃì ñqï|ü⁄Œ&ÉT ñkÕÔ<é >±]øÏ ‘Ó*dæHêj·Tq e∫Ã |ü\ø£]+#ê&ÉT. n‘·ìøÏ XÊÁd”j Ô T·
dü+^‘·+‘√ ô|<ä›>± |ü]#·j·T+ ˝Ò<äì e÷≥\ìã{Ïº ‘Ó*dæ+~. e÷≥\ dü+<äs¡“¤+˝À
ñkÕÔ<é >±s¡T ‘·q ø=&ÉT≈£î\+<äs¡÷ dü+^‘·+ |ò”˝Ÿ¶˝ÀH˚ ñHêïs¡ì nHêï&ÉT. e∫Ãq ‘·qT
ø±düÔ C≤*>± ªn+<äs÷¡ Hê?μ nHêï&ÉT. <ëìøÏ ÇÁeT‘Y U≤Hé @+#˚kÕÔ+? yêfi¯fløÏ #·<Tä e⁄\÷
@eT+‘· >=|üŒ>± nã“˝Ò<äT. #·÷&Ü¶ìøÏ V”≤s√˝≤¢ ñ+fÒ dæìe÷˝À¢HÓ’Hê y˚cÕ˝§#˚Ã$.
n+<äTø£ì n+<äØï dü+^‘·+˝ÀH˚ ô|≥ºe*kı∫Ã+~ nHêïs¡T. y˚TeTT #ê≥T>±
qe⁄«≈£îHêï+ >±ì e∫Ãq‘·ìøÏ e´+>∑´+ ns¡ú+ø±˝Ò<äT
eTTK eTTs¡[
á\ <ë«sê ø£sêí≥ø£, Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘êìï düeTs¡úe+‘·+>±
$ì|æ+#·>∑\ Á|üeTTK ø£fi≤ø±s¡T&ÉT •eÁ|ükÕ<é πs&çjÓ÷˝À Áb˛Á>±+ ÇkÕÔq+fÒ nø£ÿ&ç
n~Ûø±s¡T\T eTT+<äT MT dü+^‘·+ >±Á‘·yÓ÷, yêsTT<äýÓ÷ #Ó|üŒ+&ç. eT÷&√<ëìøÏ
y˚TeTT neø±X¯+ Çe«˝ÒeTT nHêïs¡≥!
dæ˙ XÊÁdæÔ
dü+^‘·+˝À _.@. ø√s¡T‡≈£î nô|Ì¢ #˚dqæ yê]ì eTT+<äT>±
|üØøÏå+#˚+<äT≈£î ˇø£ $<ë«+düT&ÉT e#êÃ&É≥. ˇø£ $<ë´]úì
˙øÏwüº+ e∫Ãq ø°s¡Ôq @<Ó’Hê bÕ&ÉeTì n&É>∑>± $<ë´]ú sê>∑+
‘êq+ |ü\$¢ bÕ&É‘êqHêï≥º. $<ë«+düT&ÉT |üse¡ ÷q+<äu]ÑÛ ‘·T&Ó’
düπs ø±ìeTàHêï&É≥. yÓ+≥H˚ $<ë´]ú X¯+ø£sêuÛÑs¡D+ dæìe÷
bÕ≥ m‘·TÔ≈£îHêï&É≥.
•e Á|ükÕ<é
ôdô|º+ãsY 2005
s¡#s· TT‘· >∑T]+∫...

ø=+&É≈£î n<ä›+ #ê\q≥Tº.. |ü]#·j·÷˝À¢ |ü≥ºì e´≈£îÔ\T ø=+<äs¡T+{≤s¡T.
ø=&Ée{Ï>∑+{Ï s√Væ≤D° Á|ükÕ<é ≈£L&Ü n˝≤+{Ïyêπs. Äj·Tq ñqï‘· •Ksê\qT
n~Ûs√Væ≤+∫q nDTuÛÖ‹ø£ XÊgy˚‘·Ô. ˝À‘Ó’q n_Ûìy˚X¯+ ñqï dü+^‘·y˚‘·Ô. Ä ¬s+{Ï
>∑T]+N kÕ~Ûø±]ø£+>±, düs¡fi¯+>± sêdæq »qs¡+»ø£ s¡#·sTT‘·. Á|ü»˝À¢, düe÷»+˝À
XÊÁd”jÔ T· <äèø£Œ<∏+ä ô|+#ê\qï ‘·|qü ‘√ $]$>± ñ|üHê´kÕ*∫Ãq eø£.Ô Ç+‘·{Ï ns¡T<Óq’
Á|üC≤„o* >∑qøπ 2012˝À s√Væ≤D° Á|ükÕ<é nø±\ eTs¡D+ bÕ˝…q’ |ü&ÉT n_Ûe÷qT\+‘ê
#·*+∫b˛j·÷s¡T.
düTÁ|üdæ<äΔ s¡#·sTT‘· ø=&Ée{Ï>∑+{Ï ≈£î≥T+ãsêe⁄ ≈£îe÷s¡T&Ó’q s√Væ≤D° Á|ükÕ<é
∫qï‘·q+ qT+N ≈£L&Ü n≥T ôd’Hé‡ |ü{≤¢, Ç≥T dü+^‘· kÕVæ≤‘ê´\ |ü{≤¢ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq
eT≈£îÿe ô|+#·T≈£îHêïs¡T. eTÁ<ëdüT j·T÷ìe]‡{°˝À uÛÖ‹ø£XÊg+˝À &çÁ^, $XÊK|ü≥Dº +
˝Àì Ä+Á<Ûë j·T÷ìe]‡{°˝À nDTuÛÖ‹ø£ XÊg+˝À m+md”‡ #˚XÊs¡T. nDT<Ûë]àø£
|ü]ø£sê\ <˚oj·T ñ‘·Œ‹Ôô|’ eTT+u≤sTT j·T÷ìe]‡{°˝À |æôV≤#Y&ç |üP]Ô #˚XÊs¡T.
nq+‘·s+¡ Á{≤+uÒ ˝Àì u≤u≤ nDT|ü]XÀ<ÛHä ê øπ +Á<ä+˝À XÊgy˚‘>Ô· ± #˚sês¡T. <ë<ë|ü⁄
eTTô|’Œ¤ @fi¯flbÕ≥T nø£ÿ&˚ ñqï Äj·Tq ÁbÕe÷DÏø£ ôd’qT‡ |üÁ‹ø£˝À¢ mH√ï |ü]XÀ<ÛäHê
yê´kÕ\T sêXÊs¡T. ñ<√´>∑ $s¡eTD ‘·sê«‘· ÄyÓT]ø±˝Àì n{≤¢+{≤˝À ø=+‘·ø±\+,
ôV’≤<äsêu≤<é ˝Àì ád”◊m˝Ÿ˝À ø=+‘·ø±\+ ø£q‡˝…º+{Ÿ>± |üì#˚XÊs¡T.
∫qï‘·q+ qT+#˚ XÊÁd”Ôj·T dü+^‘·+|ü≥¢ Á|ü‘˚´ø£ ÄdüøÏÔ ø£qãs¡∫q s√Væ≤D°
Á|ükÕ<é Hê\Tπ>fi¯fl ej·TdüTπø H=fÒwüqT¢ sêj·T≥+ Äs¡+_Û+#ês¡T. eTÁ<ëdüT˝À ø£sêí≥ø£
dü+^‘· yê‘êes¡D+˝À ô|s¡T>∑T‘·÷ ≈£L&Ü Væ≤+<ä÷kÕú˙ |ü≥¢ ÄdüøÔÏ ô|+#·T≈£îì, |ü+&ç{Ÿ
m˝Ÿ.ÄsY. πø\ÿsY e<ä› dæ‘êsY yê<äq H˚s¡TÃø√e≥+ Äs¡+_Û+#ês¡T. Äj·Tq~ >±«*j·TsY
|òüTsêHê. #·<äTe⁄\‘√ bÕfÒ dæ‘êsY kÕ<ÛäqqT ≈£L&Ü m+‘√ ÁX¯<äΔ‘√ kÕ–+∫q Äj·Tq
eTT+u≤sTTøÏ e÷]øÏ ‘·sê«‘· $U≤´‘· dæ‘êsY $<ë«+düT\T ñkÕÔ<é ÇÁeT‘YU≤Hé e<ä›
•wü´]ø±ìøÏ #˚sês¡T. 16 @fi¯flπø ‘=* dæ‘êsY ø£#˚Ø Ç#êÃs¡T. Çø£ Ä ‘·s¡«‘· <˚X¯<˚XÊ˝À¢
mH√ï ø£#˚Ø\T, Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ ø£fi≤ø±s¡T\‘√ E>∑\“+B\T ôd’‘·+ #˚XÊs¡T. dæ˙ dü+^‘·
]ø±]¶+>∑T˝À¢q÷ bÕ\T|ü+#·T≈£îHêïs¡T. eTTK´+>± ‘·ã˝≤ $<ë«+düT\T &˚$&é ø√sYºH˚‘√
ø£*dæ nyÓT]ø±˝À Ç∫Ãq Á|ü<äs¡Ùq\T s√Væ≤D° Á|ükÕ<é≈£î >=|üŒ ù|s¡T ‘Ó∫Ãô|{≤ºsTT.
ø£#˚Ø˝Ò ø±<äT, eTT+u≤sTT˝À ñqï|ü&ÉT qè‘·´ s¡÷|üø±\≈£î, ÄyÓT]ø±˝À $$<Ûä
Á|ü<äs¡Ùq\≈£î, \*‘· dü+^‘· ø±s¡´Áø£e÷\≈£î dü+^‘êìï ≈£L&Ü düeT≈£LsêÃs¡T.
|ü<Mä $s¡eTD ‘·sê«‘· $$<Ûä |üÁ‹ø£\≈£î, yÓuŸôd≥’ ≈¢ î£ ôdH’ ‡é yê´kÕ\T sêj·T{≤ìï
ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ Bø£å>± #˚|ü{≤ºs¡T s√Væ≤D° Á|ükÕ<é. $wüj·T+ |ü\Ãq ø±≈£î+&Ü, dü+øÏ¢wüºyÓTÆq
212 dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T
ôd’Hé‡ uÛ≤eq\qT ôd’‘·+ ns¡{Ï|ü+&ÉT e*∫ô|{Ïºq≥Tº>± ‘˚*ø£>± $X¯Bø£]+#˚ Äj·Tq
XË*’ ndü+U≤´ø£ bÕsƒ≈¡ î£ \qT yÓT|æŒ+∫+~. B+‘√ Äj·Tq yê´dü+>∑+ eT]+‘·>± $dü]Ô +∫..
2007˝À ‘=* ôdH’ ‡é yê´kÕ\ dü+|ü⁄≥+ yÓ\Te]+#˚ es¡≈L£ yÓ[fl+~. $$<Ûä |üÁ‹ø£\≈£î
Äj·Tq ˇø£ ñ<äéT+˝≤ yê´kÕ\T sêdü÷Ô.. ◊<˚fi¯fl˝ÀH˚ <ë<ë|ü⁄ 500 yê´kÕ\T
yÓ\Te]+#ês¡T. |üP\<ä+&É˝À <ës¡+˝≤.. dü+^‘·+ e+{Ï \*‘·yTÓ qÆ ø£fi˝¯ À¢ ì_&ûøè£ ‘·yTÓ Æ
ñ+&˚ ôd’Hé‡ $Hê´kÕ\q÷, n˝≤π> ôd’Hé‡˝À ñ+&˚ ø£fi≤‘·àø£‘·˙ ˇ&ÉT|ü⁄>± |ü≥Tºø√e≥+
á yê´kÕ\≈£î ø=‘·Ô<äHêìï Ç∫Ã+~.
‘Ó\T>∑THê≥ ôdH’ ‡é s¡#q· \T #˚ùd s¡#s· TT‘·˝Ò ø£sT¡ e⁄ ne⁄‘·Tqï H˚|<ü ´ä∏ +˝À n‘·´+‘·
kÕ~Ûø±]ø£+>±, »qs¡+»ø£+>± sêdüTÔqï á yê´kÕ\ ÁbÕeTTU≤´ìï >∑T]Ô+∫q ùd«#êÃ¤
kÕVæ≤‹, ôV≤’ <äsêu≤<é ãTø˘Á≥dtº ‘·~‘·s¡ Á|ü#T· s¡D dü+dü\ú T M{Ïì dü+|ü⁄{≤\T>± rdüT≈£î
e#êÃsTT.
Ç<˚ ø±\+˝À s√Væ≤D° Á|ükÕ<é ‘·q dü+^‘· nqTuÛÑyê\qT s¡+>∑]+∫ ªáe÷≥.
ø±yéTμ e+{Ï yÓuŸ |üÁ‹\≈£î $X‚wüyÓTÆq yê´kÕ\T sêXÊs¡T. dü+^‘êìï ≈£L&Ü ˇø£
XÊÁkÕÔìøÏ ñ+&˚ ˝À‘·T\‘√H˚ |ü]øÏ+#·≥+, m+‘·{Ï øÏ¢wüºyÓTÆq $wüj·÷HÓ’ïHê XÊgã<äΔ‘·
#Ó&≈É î£ +&Ü #·øÿ£ {Ï kÕVæ≤‘·´ yê´dü+˝≤ Ädüø<ÔÏ ëj·Tø£+>± eT*∫ sêj·T≥+ M{Ï Á|ü‘´˚ ø£‘.·
á XË’*, á kÕ+Á<ä‘· bÕsƒ¡≈£î\qT m+‘·>±H√ Äø£≥Tº≈£îHêïsTT.
Ç+ø± mH√ï sêkÕÔs¡˙, Äj·Tπø kÕ<ÛäýÓTÆq |üqT˝…H√ï #˚kÕÔs¡˙ n+‘ê s√Væ≤D°
Á|ükÕ<é yÓ’|ü⁄ ÄX¯>± m<äTs¡T#·÷düTÔqï ‘·s¡TD+˝À ñqï≥Tº+&ç 2012 ôdô|º+ãs¡T 8q
Äj·Tq eTT+u≤sTT˝Àq »k˛¢ø˘ ÄdüT|üÁ‹˝À ‘·T~XÊ«dü $&ç#ês¡T. eTè‘·Té⁄ düeTTK+˝À
ñ+&ç ≈£L&Ü m+‘√ ìã<äΔ‘·˝À Äj·Tq yÓ*–+∫q nø£ås¡ BbÕ\T eTT+<äT ‘·sê\≈£L
ø=‘·Ô ø±+‘·T\qT |ü+#·≥+, $C≤„Hêìï ô|+bı+~dü÷ÔH˚ >±&ÛÉyÓTÆq nqTuÛÑ÷‘·T\qT
$T>∑\Ã≥+ ‘·<∏ä´+.

సంగీతం రీతులు,లోతులు కొడవటిగంటి రోహిణి ప్రసాద్

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

సంగీతం రీతులు,లోతులు కొడవటిగంటి రోహిణి ప్రసాద్

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

dü+^‘· Ø‘·T\T ` ˝À‘·T\T

ø=&Ée{Ï>∑+{Ï s√Væ≤D° Á|ükÕ<é

ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥düTº

eTTÁ<äD : nqT|üeT Á|æ+≥sY‡, Á^Hé eP´, 126 XÊ+‹q>∑sY,

BìøÏ |üP]Ô _Ûqï+>± ` $T>∑‘ê dü+^‘· s¡ø±\˙ï ≈£L&Ü (C≤q|ü<ë\‘√ düVü‰)

`ôV’≤<äsêu≤<é ãTø˘ Á≥dtº

e÷≥\T n+‘·yÓTÆq #√≥ dü+^‘·+ Äs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~!

>∑eTì+∫ eTq≈£î #·øÿ£ ì $es¡D\T n+~+#·>*∑ >±s¡T. ø£ﬁ≤ø±s¡T\T, sê>±\T, b˛*ø£\T

2. ø£èwüí+ e+<˚ »>∑<äTZs¡T+

4. |òTü +≥kÕ\ |Á ‹ü uÛ≈Ñ î£ eT#·T‘Ã T· qø£ ≈£î+r≈£îe÷]

5. |ü⁄wüŒ $˝≤|ü+ - sê>±\‘√ dü˝≤¢|ü+

‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ô|{Ïºq ù|s¡TqT ã{Ïº eTqTwüß\T+&É&É+ ns¡T<äT. XÊ+‘êsê+

1937 ÁbÕ+‘ê˝À¢ rdæq ns¡T<Ó’q á bò˛{À˝À ñqïyês¡T eTT+<äT es¡dü˝À

8. dü+^‘·sêe⁄ >±] ∫qïHê{Ï dü+>∑‘·T\T

10. 88 @ﬁ¯ﬂ j·TTe≈£î\T

Ç{°e\ ôV’≤<äsêu≤<é yÓ[ﬂq|ü⁄Œ&ÉT H˚qT u≤˝≤+Á‘·|ü⁄ s¡»˙ø±+‘·sêe⁄ >±]˙,

1930˝À »ìà+∫q u≤\eTTs¡∞ø£èwüí Ç‘·s¡ dü+^‘·ø±s¡T\ø£Hêï m+‘√ d”ìj·TsY.

12. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí dü+^‘·+

2. Væ≤+<ä÷kÕÔ˙ >±Á‘· dü+^‘·+˝À |òüTsêHê\T

ø=+<äs¡T |ü_¢dæ{° ø√dü+ kÕ<Ûäq#˚dæ <ëìï dü+bÕ~+#·T≈£î+{≤s¡T. Hê e+{Ï

1974˝ÀH√, 75˝ÀH√ dü]>±Z >∑Ts¡TÔ˝Ò<äT ø±ì u§+u≤sTT˝À ‘˚CŸbÕ˝Ÿ

#ê˝≤ @ﬁ¯ﬂ øÏ+<ä≥ H˚HÓ]–q ˇø£ njÓ÷eTj·T|ü⁄ ô|<ë›j·Tq≈£î H˚qT #Ó|æŒq

n‘·qT \‘ê eT+π>X¯ÿsY #˚‘· bÕ&ç+#·≈£î+&ÜH˚ Væ≤+B dæ˙s¡+>∑+˝À dü+^‘·

4. bÕ≥˝À¢ \j·T $Hê´kÕ\T

5. ÁX¯ó‹ \j·T\ q+<äqeq+

ø°uÀsY¶ yÓT≥¢˝À q\¢M, ‘Ó\¢M ˇø£ |ü<äΔ‹˝À neT] ñ+{≤j·Tì #·÷&É>±H˚

8. E>∑˝Ÿ ã+B ø£#˚Ø\T

9. dü+|üPs¡í sê>∑+ ` ø£ﬁ≤´DÏ

10. uÛ≤e ‘·s¡+>±\ dæ+<ÛäTe⁄ : uÛ…’s¡$

11. Væ≤+<√ﬁ¯ sê>∑+

ø°uÀs¡T¶MT<ä n+‘·>± uÛÑj·T|ü&É≈£î+&Ü á sê>±ìï yêsTT+#ê\+fÒ u§eTà˝À

14. ø°uÀsY¶ MT<ä sê>±\T

15. Vü‰ (dü´+) dü+ (^‘·+)

s¡#s· TT‘· >∑T]+∫...

You might also like

>∑eTì+∫ eTq≈£î #·øÿ£ ì $es¡D\T n+~+#·>∑ >±s¡T. ø£ﬁ≤ø±s¡T\T, sê>±\T, b˛ø£\T