‫فصل سوم‪ :‬فوالدهای ابزار‬

‫‪ -1-3‬فوالد ابزار سردکار پرکربن و پرکرم‬

‫نام فوالد‪:‬‬

‫‪1.2080‬‬
‫سایر اسامی معادل‪:‬‬
‫‪SPK ،D3 ،K100 ،SKD1‬‬
‫ترکیب شیمیایی‪:‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪Si‬‬ ‫‪Mn‬‬ ‫‪Cr‬‬
‫‪1.9 -2.2‬‬ ‫‪0.1-0.4‬‬ ‫‪0.15-0.45‬‬ ‫‪11-12‬‬

‫خواص‪:‬‬
‫این فوالد‪ ،‬گرید استاندارد فوالدهای ابزار سردکار پرکربن و پرکرم (‪ )%21‬لدبوریتی‬
‫محسوب میشوند‪ .‬وجود کربن و کرم باال‪ ،‬خواص سختی و سختی پذیری‬
‫فوقالعادهای به این فوالد داده و باعث شده است فوالد ‪ 1.2080‬یکی از پرمصرفترین‬
‫فوالدهای ابزار سردکار بازار ایران باشد‪.‬‬
‫البته عدم وجود عناصر بهساز ریزساختار که باعث افزایش چقرمگی فوالد می شود‪،‬‬
‫کاربرد آن در مواردی که نیاز به چقرمگی باال باشد را محدود نمودهاست و سایر‬
‫فوالدهای این خانواده جایگزین مناسبی برای این موارد می باشند‪.‬‬
‫کاربرد‪:‬‬
‫سنبه و ماتریس برشکاری‪ ،‬قالب ساخت قوطی کنسرو‪ ،‬قالب میخ‪ ،‬ابزار تراش‪ ،‬برش‪،‬‬
‫پلیسه گیر‪ ،‬انواع تیغه برش سیم‪ ،‬ابزار مخصوص کار بر روی چوب‪ ،‬انواع برقو‪ ،‬مته‪،‬‬
‫حدیده‪ ،‬قالویز و تیغه‪ .‬ابزارهای فرم دهنده مانند قرقره عاج قالب تهیه انواع‬
‫پروفیل و لوله‪ ،‬قالب کشش مفتول‪ ،‬انواع ابزارهای پرس و کشش‪ ،‬ابزارهای خم‬
‫کننده و فرم دهنده‪ ،‬سنبه و ماتریس ساخت مهره در حالت سرد‪ ،‬قالب کاشی‪ ،‬آجر‬
‫و آجر نسوز‪ ،‬سرامیک و چینی‪ ،‬ابزار دقیق اندازهگیری‪ ،‬تیغههای برش با کارایی باال‬
‫برای برش ورقهایی با حداکثر ضخامت ‪ 4‬میلیمتر‪ ،‬پانچهای مورداستفاده برای‬
‫قطعات سنگین و فرآیندهای پیچیده و قالبهای برشی‪ ،‬بهویژه برای صنایع تولید‬
‫محصوالت الکترونیکی‪ ،‬تولید کاغذ و مقوا‪ ،‬اتصاالت‪ ،‬ساعت‪ ،‬قالبهای برشی دندان‬
‫اره ای‪ ،‬ابزارهای تریم و خرد کن‪ ،‬ابزارهای برشی تحت تنش باال‪ ،‬ابزارهای‬
‫پلیسهگیری‪ ،‬از جمله کاربردهای این فوالد محسوب میشود‪.‬‬
‫آنیل‪:‬‬
‫نگهداری در دمای ‪ 088°C‬تا ‪ 058‬به مدت ‪ 1‬ساعت‪ ،‬سردکردن آهسته در کوره تا‬
‫‪ 088°C‬با سرعت ‪ 28°C/h‬تا ‪ ،18‬سردکردن در هوا‪ ،‬سختی پس از آنیل تا‪.140 HB‬‬

‫‪51‬‬
‫فوالدهای صنعتی‬

‫تنشزدایی‪:‬‬
‫نگهداری در دمای حدود ‪ 058 °C‬به مدت یک تا ‪ 1‬ساعت‪ ،‬سردکردن آهسته در‬
‫کوره تا ‪ 458°C‬و سپس خنک کردن در هوا‪.‬‬
‫سختکاری‪:‬‬
‫‪ - 1‬آستنیته کردن ‪:‬‬
‫قطعات در ‪ 088°C‬به مدت ‪ 25‬دقیقه و در دمای ‪ 048°C‬به مدت ‪ 25‬دقیقه همدما‬
‫شده و سپس در دمای ‪ 048°C‬تا ‪ 078‬برای ‪ 25‬تا ‪ 08‬دقیقه آستنیته میشوند‪.‬‬

‫سختکاری‬
‫پیش گرم‬
‫دما ‪° C‬‬

‫مرحله دوم‬

‫پیش گرم‬ ‫هوا یا هوای فشرده‬

‫مرحله اول‬
‫تمپر برای رسیدن به سختی‬
‫حمام نمک‬
‫‪550°C‬‬ ‫و پس از آن تنش زدایی‬
‫سرد کردن‬
‫در کوره‬ ‫تمپر طوالنی برای کار‬
‫حمام نمک‬
‫‪220°C‬‬ ‫قطعات با حساسیت باال‬
‫روغن‬

‫تنش گیری‬

‫زمان‬ ‫شستشو و سختی سنجی‬

‫‪ – 2‬کوئنچ‪:‬‬
‫مقاطع کوچکتر از ‪ 15‬میلیمتر و آستنیته شده در حد باالی دما‪ :‬هوا ساکن و هوای‬
‫فشرده و خالء‬
‫سایر مقاطع‪ :‬روغن‪ ،‬گاز‪ ،‬حمام نمک(‪ 118 °C‬تا ‪ 158‬یا ‪ 588 °C‬تا ‪.)558‬‬
‫سختی پس از عملیات‪04 HRC‬‬
‫نکته‪:‬‬
‫چن انچه از روش کوئنچ در نمک استفاده شود‪ ،‬بایستی قطعات در حمام نمک به‬
‫مدت ‪ 25‬دقیقه به منظور همدمایی نگهداشته شود و سپس در هوا خنک گردد‪.‬‬
‫‪ -3‬تمپر تنشگیری‪:‬‬
‫نگهداری در دمای ‪ 218°C‬و سرد شدن در هوا‪ .‬زمان نگهداری تابع روش کوئنچ‬
‫نمک ‪ 0 :118°C‬ساعت‬ ‫روغن‪ 4 :‬ساعت‪/‬‬ ‫است‪:‬‬
‫هوا فشرده‪ 2 :‬ساعت‬ ‫نمک ‪ 1 :588°C‬ساعت‪/‬‬
‫‪ -4‬تمپر نهایی‪:‬‬
‫روش اول برای قطعات با حساسیت باال‪:‬‬
‫حداقل ‪ 4‬ساعت در ‪ 118°C‬نگهداری شود و سپس در هوا خنک شود‪ ،‬برای تعیین‬
‫دقیق دمای تمپر از گراف زیر استفاده شود‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫فصل سوم‪ :‬فوالدهای ابزار‬

‫روش دوم برای قطعات مرسوم‪:‬‬

‫حداقل ‪ 1‬ساعت در ‪ 088°C‬نگهداری و سپس در هوا خنک شود‪ ،‬در ادامه حداقل‬
‫‪ 1‬ساعت در ‪ 208°C‬نگهداشته شده و سپس در هوا خنک شود‪ .‬برای تعیین دقیق‬
‫دمای تمپر از گراف زیر استفاده شود‪.‬‬
‫برای قطعات با حساسیت باال بهتر است از دماهای پایینتر تمپر و زمانهای بیشتر‬
‫استفاده شود‪.‬‬

‫نمونه قطر ‪ 02mm‬آستنیته شده در دمای ‪_____052 °C‬‬

‫نمونه قطر ‪ 02mm‬آستنیته شده در دمای ‪-------0222 °C‬‬

‫نمودار ‪ :TTT‬دمای ‪ ،581 °C :Ms‬دماغه پرلیت‪ 51 ،141 °C:‬ثانیه‪،‬‬

‫دماغه بینیت‪ 21 ،021 °C:‬دقیقه‬

‫‪51‬‬