Verkennend onderzoek naar Tulasi-verering

Paper voor het keuzevak Media 2: Religion and Popular Culture

Masteropleiding Theology and Religious Studies, afstudeerrichting Spiritual Care

Vrije Universiteit, Amsterdam

31 augustus 2016

Shanti Gopalrai
Studentnummer 2584074
gopalrai@hotmail.com

Page 1 of 55
 INHOUDSOPGAVE

Hoofdstuk 1 Wat is het belang van bestudering van popular culture binnen een theologische
studie?
1.1 Inleiding
1.2 Definitie van popular culture
1.3 Waarom is het bestuderen van popular culture nodig (voor geestelijke verzorging)?
1.4 Is Tulasi-verering popular culture?
Hoofdstuk 2 Hoe wordt popular culture bestudeerd?
2.1 Inleiding
2.2 Wat betekent een religieus perspectief?
2.3 Wat betekent een sociologisch of antropologisch perspectief?
2.4 Waarom is een benadering vanuit beide perspectieven nodig in het geval van Tulasi-
verering?
Hoofdstuk 3 De case van Tulasi
3.1 Inleiding
3.2 Benadering
3.3 Bronnen
3.4 Welke religieuze thema’s zijn aan de orde bij verspreiding van aspecten van Tulasi-verering
via elektronische media?
3.5 Hoe wordt het thema seva gepresenteerd?
3.6 Wat betekent de presentatie van het thema seva?
3.7 Is de presentatie juist/ goed/ nuttig?
3.8 “Ambiguities make us think”
3.9 Welke religieuze functies vervult de presentatie van het thema seva?
3.10 Wat zijn de (maatschappelijke) gevolgen?
Conclusies
Geraadpleegde literatuur
BIJLAGE 1 Posts op Facebook en Instagram
BIJLAGE 2 Films op Youtube en Facebook

Page 2 of 55
A. Probleemstelling: Er is geen onderzoek bekend naar de verspreiding van informatie over de
verering van de Tulasi-plant (Ocimum tenuiflorum, Ocimum sanctum, तल ु सी) via de moderne
media.
B. Hoofdvraag: Hoe wordt uiting gegeven aan Tulasi-verering via de elektronische media
Instagram, Youtube en Facebook?
C. Methodologie: Uitgaand van de literatuur over de bestudering van popular culure, verricht
ik het onderzoek aan de hand van de hoofdvraag, die door de docenten werd opgeworpen.
Bij de beantwoording maak ik een selectie uit de diverse uitingen via enkele elektronische
media, waarna ik tracht de hierin gebruikte taal en symbolen in verband te brengen met de
achtergronden van de verering en de plaats die deze heeft in het leven van de betreffende
personen en gemeenschap. Door korte interviews wordt verdere informatie bijeengebracht.
Het onderzoek is hoofdzakelijk verkennend en verklarend van aard, gericht op begrip van
het dagelijks leven in de samenleving die Tulasi vereert. Bijlage 1 bevat een selectie uit de
vele aangetroffen afbeeldingen, bijlage 2 enkele films op het filmkanaal Youtube. Voor
begrip van de symboliek en de verdere aspecten van de verering zal ik voornamelijk
informatie van “interne” bronnen gebruiken. Het feit dat “externe” literatuur over de
verering vrijwel ontbreekt, terwijl westerse literatuur over religie in het algemeen doorgaans
christelijk bepaald is, stelt reeds vooraf beperkingen aan het onderzoek en de resultaten
hiervan. Als leidraad zal onderstaande z.g. Mindmap Theological Approaches to Popular
Culture van de docent Dr. P.M. Wisse dienen, met de aantekening, dat de daarin aangegeven
benaderingen niet volledig gescheiden zullen worden gevolgd.
Met inachtneming van het feit, dat dit onderzoek verricht wordt binnen de afstudeerrichting
Spiritual Care, zal ik ook aspecten van geestelijke verzorging in de bespreking betrekken.

Afb.1. Mindmap Theological Approaches to Popular Culture

Page 3 of 55
Hoofdstuk 1 Wat is het belang van bestudering van popular culture binnen een theologische
studie?

1.1 Inleiding
“The story of Tulasi in the western world has not been told”, aldus Frederick Simoons 1. Anno
2016 is er nog steeds grond voor deze stelling. Hoewel de verering van Tulasi in de literatuur
vanuit enkele specifieke invalshoeken is beschreven, is er geen onderzoek bekend naar de
presentaties hiervan via de elektronische media. Met dit paper wordt beoogd een beeld te geven
van de cultuur rondom Tulasi en haar verering en op controleerbare wijze in de leemte te
voorzien.
Zoals hieronder wordt uiteengezet, wordt Tulasi vooral vereerd door vaishnava’s, meer bekend
als Hare Krishna’s. Vaisnava’s vereren Vishnu, die zij aanduiden als de Allerhoogste
Persoonlijkheid Gods. Binnen deze kring wordt kennis over Tulasi respectvol doorgegeven, gelet
op de goddelijke kracht die aan de plant wordt toegedacht.2 De verering maakt deel uit van de
vrij vastomlijnde praktijk van Krishna consciousness ofwel Godsbewustzijn die door vaishnava’s
in acht wordt genomen.
Buiten de kring van vaishnava’s is de verering nagenoeg onbekend. De blik en gefronste
wenkbrauwen van mensen in een westerse samenleving die hierover voor het eerst horen, doet
vermoeden dat de verering wordt geassocieerd met primitieve rituelen of zelfs afgoderij 3.
Simoons bevestigt, dat moderne westerse lezers – de vroeger bestaande Europese - rituelen met
planten maar al te vaak afdoen als bizar en onbegrijpelijk. 4 Het blijkt dan ook nodig om
informatie over deze onder vaishnava’s populaire wijze van religieuze beleving bijeen te brengen
en toegankelijk te maken voor een groter publiek in de huidige tijd.
1.2 Definitie van popular culture
Definities maken academisch onderzoek mogelijk, omdat hierdoor de wereld op een bepaalde
manier bestudeerd wordt. Van de term popular culture kon er in de wetenschappelijke literatuur
nog geen eenduidige definitie ontwikkeld worden. Hooguit zijn er enkele gemeenschappelijke
vooronderstellingen, aldus Gordon Lynch: “… “popular culture” is not a concept whose meaning
is agreed upon by everyone who claims to study it, nor is it in fact an object that simply exists
“out there” in the real world waiting for us to come and do research on it.”5
Het begrip wordt op drie manieren gedefinieerd, in relatie tot het “cultureel andere”:
1. onderscheiden van high culture of de avant-garde;
1
Simoons, F.J., Plants of Life, Plants of Death, Madison, Wisconsin: The University of Wisconsin Press, 1998, 36.
2
Voor een globale weergave van de ontstaansgeschiedenis van Tulasi zie de tekst bij afb. 51 in bijlage 1.
3
Dit betreft de eigen waarneming binnen een groep studenten en docenten Theology en Religious Studies aan de
Vrije Universiteit in Amsterdam in de maand december 2015.
4
Simoons, 1998. 4.
5
Gordon Lynch, Understanding Theology and Popular Culture. Malden, MA: Blackwell, 2005, 3.

Page 4 of 55
2. als categorie die in enige relatie staat tot high culture en folk culture;
3. als vorm van sociaal en cultureel verzet tegen een overheersende cultuur of cultuur van
de massa.

Popular culture betreft een groot publiek en vervangt de cultuur van de “gewone” mensen. Zij
zet zich normaliter af tegen een overheersende cultuur. De kern van een subcultuur is de
weigering om begrepen te worden onder de “normale”, dominerende structuur of daardoor
begrensd te worden. Popular culture wordt hierdoor een geheel van gewoontes waarmee mensen
weerstand bieden aan heersende ideeën waarin zij zich niet kunnen vinden. Tegelijk betreft
popular culture een groot gemeenschappelijk veld van gedachten en handelingen, die verband
houden met de context, gewoontes en bronnen van het dagelijks leven in een specifieke
samenleving. Popular culture heeft invloed op de waarden van de samenleving die zij betreft en
geeft vorm aan de manier waarop mensen daarbinnen een goed en betekenisvol leven menen te
kunnen leiden en vrijheid kunnen ervaren. Een voorbeeld van popular culture is de fan-cultuur
rondom bekende zangers.

1.3 Waarom is het bestuderen van popular culture nodig (voor geestelijke verzorging)?

Een studie van popular culture laat zien, dat deze invloed heeft op het leven van individuen en
binnen gemeenschappen. Door het bestuderen van de relatie tussen enerzijds de traditie en
anderzijds de dagelijkse omgeving, gewoonten en bronnen wordt een beter begrip ontwikkeld
van de manier waarop religie wordt beleefd. Onderzoek van de religieuze functies van popular
culture verbetert het begrip van het leven in de hedendaagse wereld en maakt een kritische
beoordeling mogelijk van de bronnen die het biedt in de zoektocht van de mens naar identiteit,
zingeving en transcendentie.
Ook kunnen geloofsgemeenschappen hierdoor op constructieve wijze in verbinding blijven met
de samenleving. Door aan te sluiten bij actuele symbolen, begrippen en bezorgdheden die
popular culture naar voren brengt, kunnen deze hun theologische reflecties op levensvragen
presenteren op een wijze die mensen aanspreekt. Religieuze tradities kunnen verder een rol
vervullen bij het naar waarde schatten van de door popular culture geboden waarheid, zingeving,
goedheid, rechtvaardigheid en schoonheid in “teksten”, hetgeen wordt overgedragen.

Bezien vanuit de geestelijke verzorging, vervult popular culture ook een rol bij het vormgeven
en overdragen van cultuur. Het individu is de drager van cultuur. Wat hij zich eigen heeft
gemaakt, bepaalt zijn identiteit. Deze wordt afgeleid van categorieën, groepen en subgroepen
waar hij zich bij heeft gevoegd. Anders gezegd: cultuur is “een door een gemeenschap gedeeld
systeem van waarden, normen, ideeën, attitudes, gedragingen, communicatiemiddelen en de
producten daarvan, die (...) worden overgeleverd.”6 Van oudsher was deze overlevering een
gebeuren tussen opeenvolgende generaties. Het fenomeen popular culture heeft m.i. de tijdsduur
6
Ganzevoort, R.R., Visser, J., Zorg voor het verhaal, Achtergronden, methode en inhoud van pastorale begeleiding,
Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, 2014, 60.

Page 5 of 55
van het gedeeld stelsel verkort. Echter kunnen hierbinnen ook tekenen van duurzaamheid van
gemeenschappelijke elementen worden aangewezen. Aan zijn zingeving geeft het individu vorm
door de gemeenschappelijke elementen die hij zich eigen heeft gemaakt. 7 De
gemeenschappelijke cultuur en individuele zingeving zijn derhalve aan elkaar verbonden.
Popular culture biedt aldus een bron waaruit een mens kan putten wanneer hij in een situatie van
crisis en transformatie in het leven is beland. “In relatie met cliënten stemmen geestelijk
verzorgers af op wat anderen beweegt, en zijn ze gericht op hun bronnen, kracht en perspectief”,
aldus de Vereniging van Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen (VGVZ). 8 Als doel van
geestelijke verzorging is door de beroepsvereniging aangenomen, dat deze door gerichte en
methodische aandacht voor zingeving en levensbeschouwing bijdraagt aan het bevorderen van
“spirituele groei, veerkracht, weerbaarheid, eigen regie en het verminderen van kwetsbaarheid”. 9
Door kennis van de bronnen van zingeving binnen de context van het verhaal van een persoon
kan een geestelijk verzorger derhalve bijdragen aan diens spirituele groei en veerkracht.

Overigens is Tulasi geen onbekende in de geestelijke verzorging. In de stervensfase van een

hindoe worden soms cultureel bepaalde handelingen verricht, zoals het aanbieden van Tulasi-
bladeren en water uit de Ganges aan hem of haar voor een vreedzaam overlijden10.

1.4 Is Tulasi-verering popular culture?

De verering van Tulasi kan m.i. tot popular culture worden gerekend, gelet op het vrij groot
aantal personen dat via media zoals Facebook en Youtube uiting geeft aan positieve gevoelens
voor deze als heilig aangeduide plant. In de woorden van Gordon Lynch: “Popular culture is
marked by its larger audience.”11
Een ander argument voor het begrijpen van deze verering onder popular culture houdt verband
met het feit, dat de verering behoort tot de dagelijkse gebruiken binnen de Hare Krishna
beweging, die in vrijwel alle landen op aarde aanwezig is. Deze gemeenschap leeft volgens
strikte regels van onthouding, die afwijken van wat in het algemeen als normaal wordt gezien12.
De cultuur binnen de Hare Krishna beweging beweegt zich parallel aan de “heersende”
gewoonten, stamt uit India en heeft sinds het jaar 1966, de oprichting van de International
Society for Krishna Consciousness (ISKCON) in New York, in het westen navolging gekregen.

7
Anderson, R.G., “The Search for Spiritual/Cultural Competency in Chaplaincy Practice: Five Steps that Mark the
Path”, Journal of Health Care Chaplaincy, 13:2, 2004, 3.
8
Vereniging van geestelijk verzorgers in zorginstellingen, Beroepsstandaard geestelijk verzorger 2015, 9.
9
VGVZ, 2015, 9.
10
Thrane, S., “Hindu End of Life: Death, Dying, Suffering, and Karma”, Journal of Hospice and Palliative Nursing,
2010/12(6), 340.
11
Lynch, 2005, 9.
12
Voor een insider’s uitleg van het dagelijks leven: http://prabhupadabooks.com/classes/sb/2/1/5/paris/june/13/1974
(verkregen op 30 december 2015).

Page 6 of 55
In wezen is deze popular culture een subcultuur. De kern daarvan is de weigering “to be defined
and limited by the identities of the “normal,” dominant social order.”13

Gelet op de academische vaststelling van Lynch, dat er geen “academic consensus” 14 bestaat
over de inhoud van het begrip popular culture, kunnen grote vraagtekens worden geplaatst bij de
uitspraak van een vooralsnog anoniem gebleven docent Religious Studies, die de Hare Krishna
beweging de benaming popular culture op 25 augustus 2016 zonder enig voorbehoud heeft
ontzegd15:

“Het ISKCON is van oudsher een schoolvoorbeeld van high culture, niet van popular culture, een beweging
onder westers geschoolde hindoes die de bhakti vorm van hindoeïsme wilden moderniseren door een focus op
(spirituele) kennis, doctrine, boeken/geschriften (de leer van de Veda’s en Bhagavadgita) — in plaats van de
traditionele focus op rituele handelingen — , op missie/zending (preken en vertalingen), en op scholing
(oprichten van vele scholen). Het ISKCON en haar oprichter zijn zelf geen symptoom van popular culture maar
van een intellectuele elite met de hervormingsagenda van een geschoolde middenklasse.“

Binnen- en/of buitenperspectief?

Door het bovenstaand commentaar stel ik vast, dat een buitenperspectief niet zonder meer de
“weg tot de waarheid” kan bieden. Voor het kunnen begrijpen, overdragen en eventueel
beoordelen van de betekenis van de religieuze praktijk binnen een groep die niet behoort tot de –
mogelijk dominante - cultuur waarvan de toeschouwer lid is, dient deze zich m.i. open te stellen
voor de achtergronden ervan. Een onvolledig geïnformeerd buitenperspectief kan nimmer in de
plaats treden van een historisch verifieerbare weergave van de achtergronden waaraan in de
actuele praktijk vorm wordt gegeven. Over de religieuze beleving verschaft men zich m.i. eerst
door een binnenperspectief althans grondige bestudering de nodige basisinformatie. Gelet op het
risico evenwel, dat een binnenperspectief de “intern” heersende waarden en idealen vooropstelt,
kan ter correctie op neutraliteit een buitenperspectief aangenomen worden. Dat een
buitenperspectief corrigerend op eigen aannames werkt, betekent echter niet, dat iedere
buitenstaander tot een juiste beoordeling in staat is. De open mind die gevraagd wordt van de
insider, om diens aannames te toetsen en in gesprek te brengen met de omgeving, 16 zal evenzeer
vanuit een buitenperspectief een nuttige rol kunnen vervullen
Het gevaar van othering ligt immers op de loer. Hieronder wordt verstaan, dat de ander wordt
gedefinieerd vanuit de positie van de oordelende persoon, vanuit diens besef van waarden en
normen en mogelijk zelfs diens gehele denkkader. Het otheren blijkt zich vaker voor te doen
tussen culturen en religies en is binnen de discipline Religious Studies geen onbekende.17 Zelfs
zijn machtsstructuren soms verantwoordelijk voor onevenwichtigheden in de beoordeling van
13
Lynch, 2005, 11.
14
Lynch, 2005, 13.
15
De uitspraak wordt hier als theoretische stelling in beschouwing genomen.
16
Theissen, G. “Bijbeldidactiek” (hoofdstuk 3 – voorlopige vertaling), in: M.J. Schuurman, geloven, christelijk
geloof, theologie, reformatorische traditie, 2009, https://mjschuurman.wordpress.com/2009/12/16/gerd-theissen-
bijbeldidactiek-hoofdstuk-3-voorlopige-vertaling/, verkregen op 29 mei 2016

Page 7 of 55
anderen.18 Het gegeven, dat popular culture zich volgens de definitie vaker afzet tegen de macht
van een dominante cultuur, maant ook tot grote voorzichtigheid bij het al dan niet insluiten van
groepen daarbinnen door derden. al dan niet uit een dominante cultuur. Een religiewetenschapper
kan m.i. geen specialist op het gebied van alle religies zijn.

Insiders in de Hare Krishna beweging weerspreken de mening, dat ISKCON “een

schoolvoorbeeld” van high culture is, als volgt (op Facebook):

- Kadamba Kanana Swami:19 “Slecht geïnformeerd. Srila Prabhupada was een lid van de Gaudiya Math in
India. Een beweging die deel is van the Brahma Madhva Gaudiya Vaisnava Sampradaya. Een traditie met
connecties naar Madhvacarya, Sri Caitanya Mahaprabhu en in de oudheid via Brahma naar Krsna. Kortom
de interpretatie van de docent die ISKCON als een moderne beweging voorstelt is en dan een verdraaid
beeld schetst van wat traditioneel hindoeïsme is, is niet van een academisch gehalte, maar een slecht
geïnformeerde, onjuiste, persoonlijke opinie.”
- Jankinath Das:20 “Iskcon was helemaal geen beweging van oudsher onder westerse geschoolde hindoes.
Iskcon is 50 jaar geleden opgericht in het westen en de eerste toegewijden waren hippies uit de
Amerikaanse subcultuur.
Als we de term Gaudia matha gebruiken in het eerste gedeelte van de tekst dan zou dat kunnen kloppen.
HH Srila Bhaktisiddhanta Thakure was net als zijn vader Thakura Bhaktivinoda sterk gemotiveerd om de
vaisnava cultuur onder de intellectuelen van zijn tijd te prediken, omdat de invloed van de westerse cultuur
en met name de Engelse cultuur zo overweldigend was in het India van hun tijd en tot op zekere hoogte tot
aan de dag van vandaag. De Engelse overheersers waren slim en vernietigden stelselmatig de vedische
cultuur en vervingen die voor de "witte christelijke westerse" cultuur omdat in hun ogen deze superieur
was. Zij richtten zich heel slim op de intellectuelen de Brahmana's, en leiders van de samenleving, ze
wilden het vedische gedachten goed vernietigen en daarmee de identiteit van het gehele volk verwestersen,
"christelijk" maken.
De beweging die Caitanya Mahaprabhu 500 jaar geleden  begonnen was, was in de loop der tijd afgevlakt
en een goedkoop aftreksel geworden van het originele gedachtengoed zoals vast gelegd door met name de
Goswami's en vooral Sanatana, Rupa en Jiva Goswami. Dus al het intellectuele materiaal was al 500 jaar
voor handen en werd door Thakura Vinoda en HH Bhaktisiddhanta op het juiste tijdstip wederom aan het
daglicht gebracht op de meest volmaakte manier. ..”

Het binnenperspectief van beide commentatoren verschaft m.i. nader inzicht in de historische
ontwikkeling. De Hare Krishna beweging bouwt volgens hen voort op een traditie van duizenden
jaren in India en voert via Chaitanya Mahaprabhu (18 februari 1486 – 14 juni 1534) en Madhava
acharya terug tot Brahma en God, Krishna.

17
Aldus de hoogleraar M. Moyaert tijdens het Mastercollege Hermeneutiek aan de VU op 28 september 2015. Ook:
Moyaert, M., “Recent Developments in the Theology of Interreligious Dialogue: from Soteriological Openness to
Hermeneutical Openness”, Modern Theology, 28/1, 2012, 38.
18
Idem.
19
De swami (60+) is een rondtrekkende asceet met vele discipelen in Nederland en daarbuiten.
20
Deze geïnitieerde toegewijde (60+) heeft meerdere functies bekleed in het management van tempels. Hij verzorgt
tegenwoordig vaker lezingen.

Page 8 of 55
Een ongenuanceerde indeling bij high culture duidt n.m.m. op het ontbreken van kennis van de
religieuze beleving van vaishnava’s. Wellicht kan kennisneming van hun vele uitingen via de
elektronische media bijdragen aan een gegronde beoordeling. In iedere tempel van ISKCON en
de Gaudiya Math wordt aan Chaitanya Mahaprabhu dagelijks eer betuigd. De Hare Krishna
Mahamantra die vaishnava’s dagelijks chanten, is plm. 500 jaar geleden door hem opnieuw
geïntroduceerd en is het kenmerk van zowel ISKCON als de Gaudiya Math na het overlijden van
de gemeenschappelijke goeroe Bhaktisiddhanta Sarasvati Swami in het jaar 1937. Algemene
informatiebronnen vermelden de oorsprong van de Mahamantra als volgt:
“The Hare Krishna mantra, also referred to reverentially as the Maha Mantra ("Great Mantra"), is a 16
word Vaishnava mantra which is mentioned in the Kali-Santarana Upanishad, and which from the 15th
century rose to importance in the Bhakti movement following the teachings of Chaitanya Mahaprabhu. This
Mantra is composed of three Sanskrit names of the Supreme Being; "Hare," "Krishna," and "Rama."
According to Gaudiya Vaishnava theology, one's original consciousness and goal of life is pure love
of God (Krishna). Since the 1960s, the mantra has been made well known outside of India by A. C.
Bhaktivedanta Swami Prabhupada and his International Society for Krishna Consciousness (commonly
known as "the Hare Krishnas").”21

Binnen beide takken worden de vier z.g. regulerende principes in acht genomen, ontleend aan de
Bhaktirasamritasindhu,22 die in het jaar 1541 door Rupa Goswami in Vrindavan23 in het
Sanskriet op schrift werd gesteld24. Hierin werd de leer van de emotionele Krishna bhakti
systematisch beschreven. De leer wordt nog heden ten dage zeer levendig gepraktiseerd, aldus
David Haberman.25 Ook deze “zeer levendige” praktijk – die kennelijk doelt op een brede
aanhang - duidt n.m.m. op popular culture.

Hoofdstuk 2 Hoe wordt popular culture bestudeerd?

2.1 Inleiding

Popular culture wordt in de literatuur vanuit een religieus en een sociaalwetenschappelijk

perspectief bestudeerd. Onderwerp van onderzoek binnen Religious Studies is de aard van de
religie die wordt gepresenteerd en overgebracht. Binnen een dergelijk onderzoek worden
fenomenen en ontwikkelingen vergelijkenderwijs bestudeerd. Binnen het bestek van dit
onderzoek zullen de hoofdzaken worden weergegeven, die van belang zijn voor bestudering van
popular culture. In hoofdstuk 3 volgt een meer gedetailleerde uiteenzetting van de praktijk en
achtergronden van Tulasi-verering.

21
https://en.wikipedia.org/wiki/Hare_Krishna_(mantra), verkregen op 29 augustus 2016.
22
Klostermaier, K. “Will India’s Past be America’s Future?, Reflections on the Caitanya Movement and Its
Potentials”, Journal of Asian and African Studies XV, 1-2, 1980, 98.
23
Letterlijk: Tulasi-bos.
24
Haberman, D.L., "A Selection from the Bhaktirasamritasindhu of Rupa Gosvamin: The Foundational”, in:
Krishna: A Sourcebook, Oxford: Oxford University Press, 2007, 411.
25
Haberman, 2007, 410.

Page 9 of 55
2.2 Wat betekent een religieus perspectief?
Van religie is er geen eenduidige definitie ontwikkeld. 26 Ik begrijp de definities als van drieërlei
aard:
1. substantialistisch of essentialistisch, met nadruk op de inhoud van specifieke tradities;
2. functionalistisch, met nadruk op het effect ervan, zoals verbondenheid tussen mensen;
3. fenomenologisch, met nadruk op de algemene elementen, bijvoorbeeld specifieke
rituelen, mythen en zingeving.
Het onderhavig onderzoek betreft de verering van Tulasi binnen de Hare Krishna beweging.
Door bestudering van de gang van zaken rondom de rituele verering is dit onderzoek tevens
fenomenologisch van aard. Het blijkt dat het begrip "sadhu sanga” binnen de stroming een basis
aan de aanhangers biedt voor het verrichten van gezamenlijke spirituele activiteiten. In paragraaf
3.9. wordt hier nader op ingegaan.
Een theologische studie van popular culture kent volgens Gordon Lynch meerdere invalshoeken:
1. in verband met de context, bronnen en gebruiken van het dagelijks leven:
a. onderzoeken hoe popular culture heeft bijgedragen aan de vorming van “beliefs,
structures and practices” van religieuze groeperingen;
b. onderzoeken hoe religie is weergegeven in popular culture en de waarden,
oordeelsvorming en bezorgdheden van de hedendaagse samenleving beïnvloedt;
c. onderzoeken van de interactie tussen religieuze groeperingen en popular culture,
van hetgeen buiten het normale blikveld van religieuze groeperingen valt.
2. hoe popular culture religieuze functies in een moderne samenleving kan vervullen:
a. sociale functie: bevorderen van verbondenheid tussen mensen door
gemeenschappelijke normen en waarden;
b. existentiële/ hermeneutische functie: aanreiken van bronnen voor identiteit en
zingeving in het leven;
c. transcendentale functie: bevorderen van religieuze of transcendentale ervaringen.
3. hoe popular culture een alomvattend raamwerk vormt waarbinnen mensen hun leven
begrijpen en van waaruit zij een boodschap verspreiden (“missiological engagements
with popular culture”27);
4. theologische reflectie op de overgedragen “teksten en gebruiken”.

Door het onderhavig onderzoek wordt nagegaan hoe religie is weergegeven in de popular
culture van Tulasi-verering en de waarden en oordeelsvorming van de betreffende samenleving
beïnvloedt. Het raamwerk van de religieuze traditie waarbinnen deze verering plaatsvindt,
verschaft, blijkens de vele posts, de gelovigen een weg tot begrip van het leven. In grote lijnen
betreft dit de acceptatie van gebondenheid aan de cyclus van het bestaan, waaruit men zich als
ziel kan bevrijden door het verrichten van zuiverende handelingen. Deze boodschap wordt door
26
Lynch, 2005, 3.
27
Lynch, 2005, 33.

Page 10 of 55
de gelovigen via de moderne media verspreid, tezamen met hun aanprijzingen van Tulasi. Het
onderhavig onderzoek belicht popular culture hierdoor ook volgens punt 3 hierboven. De
sociale, existentiële en transcendentale functies van religie die Tulasi-verering als popular
culture vervult, worden hierna kort besproken.
Lynch noemt vijf mogelijke doelstellingen voor het vanuit een theologisch standpunt bestuderen
van popular culture:
1. om het dagelijks leven in de samenleving te kunnen begrijpen;
2. om daarop professioneel te kunnen reageren;
3. om de waarden daarbinnen te kunnen beoordelen of bekritiseren;
4. om de makers te kunnen adviseren;
5. om bronnen van zingeving te ontwikkelen, waardoor er gezonde mensen in een gezonde
samenleving kunnen bestaan.
Theologische reflectie op popular culture biedt volgens Lynch een academische bijdrage aan
discussies over wat het betekent om het menselijk leven te leven op waarheidsgetrouwe, goede,
authentieke en vervullende manieren. De bijdrage vraagt een eigen beoordeling van
waarheidlievendheid, zingeving, goedheid, rechtvaardigheid en schoonheid.28 De gekozen
benadering zegt dus ook iets over de persoon die daaraan zijn conclusies verbindt. Op deze
manier kan een kritische dialoog ontstaan tussen theologische normen en specifieke vormen van
popular culture29.
Hierbij signaleer ik een ontmoeting van culturen. De mate van congruentie bij de waarnemer
bepaalt n.m.m. de aangenomen ruimte voor verdere beoordeling. Met andere woorden, hoe
groter de afstand is tussen de eigen waarden en de waarden die zich binnen de betreffende
popular culture aandienen, hoe meer men geneigd zal zijn deze (verder) te beoordelen. Wat men
zich eigen heeft gemaakt, bepaalt immers de identiteit van een persoon. Beoordeling van het
“eigene” is niet continu aan de orde.
Ook bezien vanuit de positie van geestelijk verzorger wordt op een bepaald moment een grens
aan de beoordeling van waarden gesteld. Waar spirituele counseling een proces is waarin twee
verhalen elkaar ontmoeten,30 waarbij men eerst zichzelf dient te kennen en zich daarna dient te
verplaatsen in het perspectief van de ander, neemt de geestelijk verzorger uiteindelijk afstand van
het eigen cultureel en spiritueel raamwerk.31 De geestelijk verzorger helpt anderen immers bij het
bereiken van hun eigen bronnen.32 “In relatie met cliënten stemmen geestelijk verzorgers af op

28
Lynch, 2005, IX.
29
Lynch, 2005, IX.
30
Dijk, A.M.G van, “Hindu Counselling in the Netherlands”, Journal of Religion and Health, 1999/38, 328.
31
Anderson, R.G., “The Search for Spiritual/Cultural Competency in Chaplaincy Practice: Five Steps that Mark the
Path”, Journal of Health Care Chaplaincy, 13:2, 2004, 13.
32
Rempel, C.G., “Spiritual care in public and faith-based hospitals” in: Schipani, D.S., Bueckert, L.D., "Interfaith
Spiritual Care Understandings and Practices", Reflective Practice: Formation and Supervision in Ministry, 29/ 2009,

Page 11 of 55
wat anderen beweegt, en zijn ze gericht op hun bronnen, kracht en perspectief”, aldus de
Vereniging van Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen.33 Aangenomen kan worden, dat
kennisneming van popular culture een geestelijk verzorger toegang biedt tot de bronnen van
zingeving van de ander. Omdat popular culture het dagelijks leven betreft en derhalve dicht bij
de mensen staat, kunnen de erdoor verschafte bronnen bovendien als authentiek worden
beschouwd.
Verdere benaderingen
In zijn beschrijving van de wisselende aard van religie stelt Pete Ward34 vast, dat religie
oorspronkelijk gebaseerd was op een onderscheid tussen lichaam en geest (de essentialistische
benadering). Voorouderverering vormt de basis van alle religies. Hieruit ontwikkelde zich een
mythische wereld van godheden35. Religie had vaker tot doel om de maatschappij te ordenen of
hield simpelweg verband met de wisseling van de seizoenen c.q. het continue proces van
opkomst en ondergang in de landbouw.36
Volgens Durkheim diende religie voor het bijeenbrengen van het sacrale, in tegenstelling tot het
profane.37 Aan religie was altijd een groep verbonden, naast een plaats, een kerk. Later is deze
theorie uitgewerkt door Clifford Geertz, die het structureren van het menselijk leven als functie
beschreef, door aanpassing en vernieuwing, als reactie op menselijke ervaring.

Voor Ward is er geen gemeenschappelijke basis meer voor alle vormen van religie. Bij echte
religie hoort volgens hem transcendentie, in de betekenis van het ontstijgen van het aardse. De
hedendaagse religieuze context beschrijft hij op drie manieren:

1. een beweging van het transcendentale naar het zelf;

2. een toenemende invloed van de media op deze beweging;
3. een toenemende benadering vanuit het perspectief van het religieus subject38.

Media en popular culture houden verband met deze veranderingen. Kern van religie is volgens
Ward echter steeds, dat er een lijn van betekenisgeving vanuit een traditie aanwijsbaar is.

De context rondom Tulasi-verering vertoont m.i. sterke gelijkenissen met hetgeen Ward
beschrijft als oorspronkelijke basis van religie, namelijk een onderscheid tussen lichaam en
geest. De traditie beantwoordt ook aan Durkheims definitie van religie, namelijk het verenigen
van wat als sacraal geldt, met daaraan verbonden een groep en een plaats, in casu de tempels en
de altaren in de woningen van toegewijden.
126.
33
VGVZ, Beroepsstandaard 2015, 9.
34
Ward, P., Gods behaving badly: Media, Religion and Celebrity Culture. Londen: Scm Press, 2011, hoofdstuk 3.
35
Ward, 2011, 59.
36
Frazer, volgens Ward, 2011, 61.
37
Lynch, 2005, 28-30.
38
Ward, 2011, 69.

Page 12 of 55
Het transcendentale – het ontstijgen van het aardse, volgens Ward - wordt in de leer sterk
benadrukt, in de vorm van onthechting van de drie geaardheden van de materiële natuur en het
besef dat men een eeuwig bestaande ziel is en niet het lichaam.39 Aangezien ook sprake is van
betekenisgeving aan het leven vanuit een traditie, is m.i. sprake van religie in de “klassieke”
betekenis.
2.3 Wat betekent een sociologisch of antropologisch perspectief?
Voor popular culture onderscheidt Gordon Lynch40 sociologisch drie benaderingen:
a. een “author focused approach”: wat heeft de maker, schrijver, brenger, producent willen
bereiken met “de tekst”, hetgeen wordt overgebracht;
b. een “text-based approach”: wat is de inhoud van de “tekst”, de taal, symboliek, waarden
en normen daarvan;
c. een “ethnographic approach”: wat is de invloed van de “tekst” op het leven van de
mensen.
Aangezien de praktijk van Tulasi-verering volgens aanhangers van de leer stoelt op beginselen
van het hindoeïsme van duizenden jaren her, kunnen binnen een vrij globaal onderzoek als het
onderhavige geen algemene conclusies vanuit een author focused approach worden getrokken.
Deze benadering biedt echter wel enig inzicht in de bedoeling van personen die van de
elektronische media gebruik maken om kennis en ervaringen te delen. Zoals in paragraaf 3.4
wordt vermeld, leggen de gebezigde termen een verband met de leer van het vaishvanisme.
Uitingen van Tulasi-verering via de elektronische media benadrukken het aspect van seva (het
dienen), hetzij door het uitdragen van de leer hetzij door het delen van positieve ervaringen.
Eerdergenoemde missiological engagements gaan hierdoor gepaard met individuele seva.
De eenduidige terminologie in de berichten duidt op een gedeelde praktijk. De inhoud wordt
hierna besproken volgens de Mindmap Theological Approaches to Popular Culture. Daarbij
wordt ook een ethnographic approach betrokken.
Gericht op de intentie van de oprichter van ISKCON die de leer van Krishna consciousness - en
daarbinnen van Tulasi-verering - uit India naar het Westen overbracht, wijst een author focused
benadering op het willen brengen van vrede en voorspoed in de samenleving.41

39
Transcendentie wordt in par. 3.10 nader besproken.
40
Lynch, 2005, hoofdstukken 2, 5 en 9.
41
http://vanisource.org/wiki/721108_-_Lecture_NOD_-_Vrndavana, verkregen op 1 december 2015.

Page 13 of 55
Waarom is een benadering vanuit beide perspectieven nodig in het geval van Tulasi-
verering?
Om de vele uitingen van Tulasi-verering via de elektronische media – zie de afbeeldingen 1 tot
en met 51 in bijlage 1 en de in bijlage 2 vermelde films - binnen een gangbaar wetenschappelijk
kader te kunnen omvatten, waarbij tegelijk volledigheid wordt nagestreefd, is het nodig om deze
zowel vanuit een religieus als een sociologisch perspectief te bestuderen. Onder andere het
overeenkomend taalgebruik van de personen die zich via elektronische media uiten, de gebruikte
benamingen voor Tulasi en de specifieke rituelen waarnaar verwezen wordt, wijzen op een
gemeenschappelijke achtergrond en beleving. Vanuit een religieus perspectief worden de
achtergronden onderzocht, terwijl een sociologisch perspectief licht kan werpen op de inhoud
van het gebeuren zelf en de gevolgen voor het leven in de betreffende samenleving. Tussen beide
benaderingen bestaan dwarsverbanden, door een op punten overeenkomende vraagstelling. Beide
disciplines kunnen hierdoor complementair functioneren.
In deze zin vertoont bijvoorbeeld een “text-based approach” binnen een sociologische
benadering, gericht op de taal, symboliek, achterliggende waarden en normen van hetgeen door
popular culture wordt overgebracht, raakvlakken met een theologische benadering, waarbinnen
een beoordeling van de waarden binnen een specifieke samenleving het doel is.
Evenzo kunnen door een “ethnographic approach” binnen een sociologische benadering bronnen
van zingeving worden geïdentificeerd, d.i. een van de doelstellingen van een theologische
benadering.
Omdat de case van Tulasi niet op zichzelf staat, maar is ingebed in een geheel van religieuze
rituelen en gewoonten binnen de praktijk van Krishna consciousness, vraagt een goed begrip om
bestudering vanuit meerdere invalshoeken. Gelet op de beperkte ruimte zal ik hierna de
voornaamste aspecten van Tulasi-verering vanuit een religieuze benadering bespreken. Hierbij
zal ik aanknopen bij de uitingen op drie bekende elektronische media, te weten Facebook,
Youtube en Instagram.
Vanuit de discipline geestelijke verzorging bezien, betreft deze benadering van popular culture
de waarden binnen de betreffende samenleving. Hieraan zijn de bronnen verbonden, die de
identiteit van de personen daarbinnen betreffen, alsmede hun zingeving in het leven. Popular
culture vervult aldus bezien een existentiële functie van religie.

Page 14 of 55
Hoofdstuk 3 De case van Tulasi

Afb. 242

3.1 Inleiding
De Tulasi-plant, bekend als holy basil en wetenschappelijk aangeduid als Ocimum tenuiflorum,
komt oorspronkelijk voor in India en Nepal. De naam betekent the incomparable one. Zij vormt
een belangrijk symbool van godsdienstigheid binnen de Indiase religieuze traditie. Er zijn twee
variëteiten: de Rama (ook: Sri of Lakshmi) Tulasi, die groengekleurd is, en de Shyama (ook
Krishna) Tulasi, die paarsachtig is. Vooral de Shyama Tulasi wordt gebruikt als genezend kruid
bij diverse aandoeningen. Hieronder volgt een weergave van eigenschappen van Tulasi, zoals
beschreven op een website over het hindoeïsme.43 Het valt bij de beschrijving op, dat informatie
over de verering dooreen geweven is met medicinale gegevens. Buitenstaanders kunnen hierdoor
de vraag opwerpen, of de samenstellers voldoende afstand hebben kunnen nemen van hun eigen
religieuze aannames. Gelet op de schaarse gegevens die buiten de kring van Tulasi-vereerders
beschikbaar zijn, vermeld ik de informatie, met aantekening dat deze mogelijk eenzijdig
samengesteld is.

42
https://www.facebook.com/photo.php?
fbid=1015811261839054&set=a.1015811218505725.1073743248.100002305685507&type=3&theater, verkregen
op 23 maart 2016.
43
http://hinduism.about.com/od/ayurveda/a/Tulasibenefits.htm, verkregen op 1 december 2015.

Page 15 of 55
 a. Zij verbetert de concentratie en is als heilige plant geschikt voor plaatsen van verering; 44
b. Vaisnava’s vereren Tulasi omdat de meest geliefde offerande aan Vishnu, God, een Tulasiblad is;
c. Tulasi is een levenselixer en verlengt het leven;
d. De atmosfeer wordt erdoor gezuiverd; ook werkt zij koortsverlagend bij malariakoorts en bij de bestrijding
van schadelijke insecten;
e. Zij wordt gezien als de echtgenote van Krishna, in de verschijning als Lakshmi. Volgens de Brahma
Vaivarta Purana is zij een verschijning van Sita, de echtgenote van Ram, een van Gods verschijningen.
f. Met het jaarlijkse ceremoniële huwelijk van Vishnu en zijn geliefde Tulasi op de 11 e dag van de Kartik-
maand op de maankalender (rond midden oktober) wordt het “huwelijksseizoen” in India geopend, d.i. de
periode die geschikt is voor het voltrekken van huwelijken.

Deze gemengde presentatie, waarin Tulasi sterk positief wordt beschreven, duidt er nochtans op,
dat Tulasi een vooraanstaande plaats in het dagelijks leven van hindoes vervult. Aan de plant
wordt vaker een schone zetel boven de grond gegeven; zie afbeeldingen 16 tot en met 21 in
bijlage 1. In de vermelding “Tulasi Maharani ki Jai!”45 bij afb. 16 wordt zij als koningin geëerd.
Algemene informatiebronnen beschrijven verdere eigenschappen:
1. Hout van droge Tulasi wordt gebruikt voor het maken van de voor vaishnava’s typische
kralenkettingen, waardoor zij onder de bescherming van Hanuman worden gebracht, en voor het
maken van gebedskralen die gebruikt worden bij het chanten van de Hare Krishna Mahamantra;
2. Tulasi is altijd te vinden bij Krishna tempels. Zij wordt daar vereerd door specifieke rituelen;
3. De stoffen Anthocyanin in Krishna Tulasi en Ursolic acid and Eugenol in Rama Tulasi bieden
volgens onderzoek een effectieve werking tegen kanker.46

Volgens vermelding op een website van de ISKCON-tempel in Vrindavan 47 is in de

Skandapurana48 (2, 4, 8, 13 Padmapurana Uttarakhanda) verwoord, dat een huis met de Tulasi-
plant een plaats voor pelgrimage is en zuiverder dan alle heilige plaatsen. Ziektes en Yama, de
dood, treden daar niet binnen. Verder wordt vermeld, dat het aroma van Tulasi alle dieren van
lagere driften bevrijdt. Vishnu, de Heer van de drie werelden, verblijft waar Tulasi groeit.
Vermeld wordt, dat Tulasi de essentie van alle devotionele activiteiten is. De bladeren, bloemen,
wortel, takken, stam en zelfs de schaduw van Tulasi zijn spiritueel van aard. Wie een bloesem
van Tulasi aan Krishna offert, gaat naar Zijn eeuwige verblijfplaats. Wie God eert door gezang in
de nabijheid van Tulasi, verbrandt al zijn zondige handelingen. Wie Tulasi-bladeren offert aan
Krishna, bevrijdt ook zijn voorouders uit de cyclus van geboorte en dood. Op de website zijn
verder regels voor de verzorging van Tulasi opgenomen.
Bovenstaande vermelding van een zeer bekende tempel binnen de Hare Krishna beweging
verwoordt de zuiverende functie die binnen deze stroming aan Tulasi wordt toegedacht. Door

44
Deze eigenschap is volgens informatie op de website beschreven in de Gandharv Tantra.
45
“Eer/ de overwinning aan Koningin Tulasi!”
46
https://en.wikipedia.org/wiki/Ocimum_tenuiflorum, verkregen op 1 december 2015.
47
http://www.vrindavan-dham.com/worshiping-tulasi/, verkregen op 1 december 2015.
48
D.i. een van de zeer oude teksten binnen de Indiase traditie.

Page 16 of 55
deze uiting levert de tempel aan bijdrage aan het ontwikkelen van bronnen van zingeving, zoals
hiervoor werd aangegeven.
3.2 Benadering
Onderzoek tegen de achtergrond van de eigen traditie kan per definitie geen neutraal perspectief
bieden. Het omgekeerde mag ook worden aangenomen: hoe meer men vertrouwd is met een
traditie, hoe beter men in staat is om zaken daarbinnen stelselmatig over te brengen. In het
onderhavige wordt beoogd specifieke facetten van de traditie waarbinnen de verering plaatsvindt,
toegankelijk te maken voor een groter publiek.
Gordon Lynch benadert religie als een manier van zoeken naar normatieve antwoorden op
vragen naar o.a. goed en kwaad in specifieke situaties. De Vedische leer, zoals deze door
gelovigen binnen de Hare Krishna beweging uitgelegd wordt, bevat een leidraad om een goed en
positief leven te leiden, met als doel bevrijding uit de cyclus van geboorte en dood. De weg tot
bevrijding verloopt volgens de leer via toegewijde dienst aan God. Door dienaarschap wordt men
gezuiverd van karma, de resultaten van gedrag:
“Door op die manier devotionele dienst aan de Heer te verrichten, ontdoen grote wijzen en toegewijden zich van de
resultaten van hun activiteiten in de materiële wereld. Zo raken ze bevrijd uit de kringloop van geboorte en dood en
bereiken ze de plaats die vrij is van alle ellende [door terug te gaan naar God].”49

Vastgesteld kan worden, dat de vele onderlinge posts en shares over Tulasi mensen met elkaar
verbindt. Popular culture geeft hierdoor vorm aan de sociale functie van religie.
3.3 Bronnen
Vertrekpunt bij het onderzoek vormen de publicaties van Gordon Lynch en Pete Ward. Ten
aanzien van de verder geraadpleegde bronnen merk ik op, dat de verering van Tulasi vooral door
insiders is beschreven. De Bhagavad Gita (het Lied des Heren, BG), het Srimad Bhagavatam
(S.B.) en internetsites zoals Prabhupadvani.org, Prabhupadabooks.com, Krishna.com bieden
basisinformatie. De oprichter van ISKCON, Srila Prabhupada, heeft door zijn vertalingen en vele
lezingen de inhoud van het Vaishvanisme waarschijnlijk als enige persoon zo wijd in het westen
verspreid. De waarde van de lezingen acht ik uit wetenschappelijk oogpunt acceptabel, gelet op
het feit dat daarbij steeds specifieke Indiase teksten zijn besproken en uitgelegd. Verdere
bronnen zijn schaars gebleken. De wetenschappelijke publicaties van Frederick J. Simoons50,
Tracy Pintchman51, Bhupendra S. Adhikari en Seema Dhaila-Adhikari 52 tonen, dat specifieke
interesse ten grondslag ligt aan kennisneming en verspreiding van informatie over Tulasi c.q.
haar verering. Pintchman is Professor of Hindu Studies aan de Loyola University Chicago en
Simmoons Adjunct Professor of Geography aan de University of Texas-Austin, tevens Professor
49
http://www.vedabase.com/nl/bg/2/51, verkregen op 1 december 2015.
50
Plants of Life, Plants of Death, The University of Wisconsin Press, Wisconsin, 1998.
51
Guests at God's Wedding: Celebrating Kartik among the Women of Benares, Albany: SUNY Press, 2005.
52
Veneration Of A Deity By Restoration Of Sacred Grove In A Village Minar, Kumaun Region Of Uttarakhand: A
Case Study, Journal of American Science, 3/2, 2007: 45-49.

Page 17 of 55
Emeritus of Geography at the University of California-Davis, terwijl Adhikari en Dhaila-
Adhikari verbonden zijn aan respectievelijk het Department of Botany van het P.D. Barthwal
Himalayan P.G. College in Kotdwara, Pauri Garhwal, Uttarakhand, India en het Habitat Ecology
Department, Wildlife Institute of India. De laatsten noemen Tulasi overigens enkel als
medicinale plant. Peter Wilde53 bespreekt Tulasi vanuit zijn interesse voor aromatherapie.
3.4 Welke religieuze thema’s zijn aan de orde bij verspreiding van aspecten van Tulasi-
verering via elektronische media?
De posts over Tulasi via deze media blijken voor het grootste deel informatie voor ingewijden te
bevatten. De volgende begrippen uit het Vaishvanisme komen aan de orde:
a. Shastra: de heilige teksten.
b. Seva: het dienen.
c. Karma: de gevolgen van gedrag, die een persoon met zich meedraagt en ondervindt.
d. Zuivering: wegnemen van karma.
e. Bevrijding: losraken uit de cyclus van geboorte en dood.
Bij vrijwel alle posts over Tulasi komt het aspect van seva, het dienen, naar voren. Seva zal dan
ook tot uitgangspunt worden genomen bij het verklaren van de uitingen.
3.5 Hoe wordt het thema seva gepresenteerd?
Seva door Tulasi-verering wordt als een verheven handeling gepresenteerd. De plant Tulasi
wordt gediend als een persoon en omhangen met bloemenkransen. Er zijn vaste teksten voor
eerbetuigingen aan Tulasi.54 Afbeelding 3 toont Tulasi na de verering in de ochtend, afb. 4 de
attributen voor de verering. Op afb. 5 de shaligram55 van Vishnu, omhangen met Tulasi-
bladeren.56

53
ADVENTURES IN INDIA, International Journal of Aromatherapy, 7/1, 1995: 12-14.
54
Zie de teksten na afbeelding 1 in bijlage 1.
55
Verschijning van Vishnu als steen in de Gandaki-rivier.
56
Voor verdere posts zie afb. 1 t/m 51 in bijlage 1.

Page 18 of 55
Afb. 357 Afb. 4 Afb. 558

Een “toegewijde” complimenteerde de page administrator Tulsi Sevaka op Facebook met diens
dienaarschap: “Very nice... I'm in awe of your seva” . Dit volgde op de plaatsing van een nieuwe
groepsfoto voor de groep Tulsi (afb. 5).
Volgens S.B. 3.15.1959 neemt Tulasi door haar transcendentale geur een bijzondere plaats bij
God in. In haar verschijning als plant blijft zij steeds om Zijn hals. Bepaalde toegewijden
verschijnen in een andere dan menselijke vorm. Tulasi is daar een van. Zij dient God als plant en
wordt door toegewijden in die vorm vereerd. “Srimati Tulasi is the eternal consort of Krsna and
the most pure devotee, and therefore the Tulasi plant is worshiped by Vaisnavas.”60

3.6 Wat betekent de presentatie van het thema seva?

Uitingen van seva smeden een band van begrip en respect tussen de vaishnava’s die zich via de
elektronische media presenteren. Het dienaarschap staat in mijn waarneming aan de basis van de
religieuze praktijk via de elektronische media, zoals ook binnen de tastbare religieuze
gemeenschap het geval is. De gemeenschappelijkheden tonen zich in de bescheiden taal en
kleding, de uiterlijke symbolen zoals de aangebrachte tilak op het lichaam van de vaishnava’s,
maar ook hun dagelijkse rituelen. Ook biedt het begrip seva derden toegang tot de leer en diverse
aspecten ervan.
Vaishnava’s zien dienaarschap als weg tot bevrijding uit de bestaanscyclus. De zintuigen worden
gezuiverd en men bereikt begrip van het zelf, in relatie tot God (BG 3:13). Spiritueel begrip
betekent volgens de leer het inzicht, dat men niet dit lichaam is, maar deel en instrument van
God (BG 15:7).61 Dienaarschap aan Hem is de normale positie van het levend wezen (de ziel),
als Zijn deel en instrument.62 De instructie is, om vanuit de duisternis van het lichamelijk bestaan
het spiritueel platform te bereiken: "Tamaso ma jyotir gamah."63 Deze zin maakt deel uit van de
Shanti Mantra,64 die binnen nagenoeg alle stromingen van het hindoeïsme wordt gereciteerd.
Door gebruikmaking van mantra’s die ook binnen andere stromingen van het hindoeïsme bekend
zijn, blijken vaishnava’s zich ook met anderen te verbinden.
57
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=556297647863426&set=pcb.1344510208908594&type=3&theater,
verkregen op 20 maart 2016.
58
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1720289578257862&set=gm.1349164275109854&type=3&theater,
verkregen op 20 maart 2016.
59
http://prabhupadabooks.com/sb/3/15/19, verkregen op 27 maart 2016.
60
 http://www.backtogodhead.in/srila-prabhupada-on-tulasi/, verkregen op 27 maart 2016.
61
http://www.vedabase.com/nl/bg/15/7, verkregen op 1 december 2015.
62
http://vanisource.org/wiki/Evening_Darsana_--_July_7,_1976,_Washington,_D.C., verkregen op 1 december
2016.
63
http://vaniquotes.org/wiki/Tamasi_ma_jyotir_gama:_Don't_remain_in_darkness;_come_to_the_light, verkregen
op 1 december 2015.

64
Het gebed is afkomstig uit de Brihadaranyaka Upanishad, 1.3.28. Voor een volledige tekst zie o.a.
http://www.greenmesg.org/mantras_slokas/vedas-om_asato_ma_sadgamaya.php (verkregen op 1 december 2015).

Page 19 of 55
Het spiritueel platform is verheven voor het lichamelijke.65 Kennis maakt het onderscheid (BG
7:15).66 Zelfs aan het proces van totale vernietiging en schepping ontkomt men door
devotionele dienst (BG 8:14 - 8:21).
De Tulasi-arati, het vereringsritueel,67 wordt dagelijks in de ruim 400 centra van ISKCON
wereldwijd verricht, maar ook binnen andere vaishnava-organisaties, zoals de Gaudiya Math. Er
worden negen vormen van devotionele dienst genoemd:68
(1) “hearing about the Lord,
(2) glorifying the Lord,
(3) remembering the Lord,
(4) serving the lotus feet of the Lord,
(5) worshiping the Lord,
(6) offering prayers to the Lord,
(7) serving the Lord,
(8) enjoying friendly association with the Lord, and
(9) surrendering everything unto the Lord.”

Door seva ontstijgt men de hoedanigheden van de materiële natuur, te weten onwetendheid
(tamas), hartstocht (rajas) en goedheid (sattva). 69 Naast zuivering van karma, bereikt men door
deze bhakti-yoga70 transcendentie en gelukzaligheid in het huidige leven (BG 14:20). 71
Een van de vormen van toegewijde dienst aan God is continue dienstbaarheid aan Hem, “pada-
sevanam”. Dienstbaarheid aan de vaisnava’s, aan Tulasi, aan de Ganges-rivier en de Yamuna-
rivier wordt begrepen onder pada-sevanam72. Bidden tot Tulasi of het zaaien van Tulasi leidt tot
bevrijding van de gevolgen van alle overtredingen (Skanda Purana).
Religieuze uitingen via de elektronische media tonen als voordeel boven uitingen binnen een
tastbare religieuze gemeenschap, dat specifieke thema’s kunnen worden belicht, tegenover een
gekozen publiek, voor mogelijk lange tijd. Een eenmaal geplaatste post blijft op een pagina staan
totdat deze verwijderd wordt. Bezoekers hebben op ieder moment toegang tot de interacties
tussen toegewijden. Binnen de Facebook-groep Tulsi worden nadrukkelijk enkel uitingen van
dienaarschap aan Tulasi toegelaten. Naast bevestiging van elkaars toewijding bereikt men
hierdoor kennelijk ook uitsluiting van buitenstaanders en critici. De gekozen
ontwikkelingsrichting kan hierdoor theoretisch afwijken van de algemene lijn.
Zoals religieuzen in tastbare tempels samenkomen, vinden toegewijden ook via de elektronische
media hun groepsgenoten voor een gezamenlijke religieuze beleving. Personen die kritiek

65
“sa eva go-kharah” [Sriman Bhagavatam 10.84.13].
66
http://prabhupadabooks.com/pop, verkregen op 1 december 2015.
67
https://en.wikipedia.org/wiki/Aarti, verkregen op 31 maart 2016.
68
http://vanisource.org/wiki/760331_-_Lecture_SB_07.05.23-24_-_Vrndavana, verkregen op 30 december 2015.
69
http://www.vedabase.com/nl/bg/14.
70
Toegewijde dienst.
71
http://asitis.com/14/26.html.
72
S.B. 7. 5.23-24, Purport.

Page 20 of 55
hebben op de gang van zaken binnen de organisatie, plaatsen hun posts op voor hen (nog)
toegankelijke Facebook-pagina’s.73
3.7. Is de presentatie juist/ goed/ nuttig?
Door de presentaties van seva door Tulasi-verering via de elektronische media wordt de inhoud
m.i. op representatieve wijze naar buiten gebracht. Tevens maken de presentaties duidelijk, dat
de verering als seva deel uitmaakt van de praktijk van Krishna consiousness. Ik constateer
tegelijk verschillen tussen de toegewijden in de mate van aanname van de voorschriften hiervan.
Hierop wordt in paragraaf 3.8 ingegaan.
Naleving van de voorschriften blijkt orde en rust te bieden, binnen de organisatie en voor de
individuen. Door gerichtheid op iemand die hoger dan het eigen ego wordt geacht, komt men tot
overgave en tot de beschreven religieuze ervaringen. De gebruikelijke Tulasi-verering in de
ochtend en de avond bindt de toegewijden aan een vaste orde en aan de traditie. Voor wie deze
regelmaat niet kan waarmaken, kunnen de voorschriften echter beknellend zijn.
Niet zichtbaar via de genoemde media is of de mensen hun totale leven volgens de voorschriften
leiden. Het is niet aannemelijk, dat ieder zich houdt aan de z.g. regulerende principes, waardoor
geen vlees wordt gegeten en geen alcoholische dranken en tabak worden gebruikt. Een gevorderd
taalgebruik geeft evenwel een indruk van de inbedding van de voorschriften in het individuele
leven, bijvoorbeeld als de diverse namen van Tulasi worden genoemd, of delen van het
vereringslied.
De boodschap in de posts op Facebook, Instagram en Youtube kan binnen een sociologische
benadering worden bestempeld als text, hetgeen wordt overgedragen.74 Deze is steeds een
eerbetuiging aan Tulasi, binnen de praktijk van Krishna consciousness.

73
Zoals de posts op individuele Facebookpagina’s over een afkeuring van het nieuwe goeroe-stelsel,
https://www.dropbox.com/s/qfl9k1bxwgseaoz/DOC-20160716-WA0036.pdf?dl=0 (verkregen op 16 juli 2016).
74
Zie bijlagen 1 en 2.

Page 21 of 55
3.8 “Ambiguities make us think.”
Binnen de vrij grote kring van mensen die zich via de elektronische media aandient als vereerder
van Tulasi constateer ik consensus over de bijzondere waarde van de plant in het dagelijks leven.
Tegelijk valt op, geen posts worden geplaatst door personen die de leer niet onderschrijven. Zij
worden waarschijnlijk geweerd uit groepen die voor het delen van positieve ervaringen in het
leven zijn geroepen.
Tussen de mensen zijn verschillen zichtbaar in de mate van naleving van de voorschriften.
Terwijl bepaalde personen onder leiding van een persoonlijke goeroe enkel nog onder een
initiatienaam in de wereld staan, blijken anderen zich onder hun geboortenaam te presenteren en
sommigen zelfs onder een fantasienaam. Verschillen in de mate van concordantie bieden niet per
definitie tegenstrijdige constateringen. Het nagestreefd spiritueel inzicht vergt kennelijk een
proces van individuele aanpassingen in het leven.
Diverse initiatienamen verschijnen op Facebook en Youtube: Chaturatma dasa, Hari das,
Giridhari Dasa, Satya Govinda Dasa, Laksmikanti Dasi, Jennifer Gopinathadasi Woodward,
Krishna Premi devi dasi. Iinitiatienamen worden gekozen uit de 1000 namen van Vishnu. 75 De
toevoeging Das (dienaar) of Devi Dasi (dienares) duidt op een nieuwe identiteit. De verplichting
die men daarbij op zich neemt, is het volgen van de vier z.g. regulerende principes en het
dagelijks chanten van minimaal 16 x 108 keer van de Hare Krishna Mahamantra. Glorifying door
het noemen van Gods naam is een van de negen vermelde vormen van toegewijde dienst.
Een ambiguity die ik vanuit de discipline Religious Studies waarneem, is een benadering van
theologie vanuit de stelling, dat de eigen traditie niet waar hoeft te zijn. Dit is verwoord in het
volgend schema van de hand van Dr. P.M. Wisse.

Afb. 6 “Mindmap Defining theology”

Nadat in het schema aangegeven wordt, dat de inhoud van theologie bepaald wordt door diverse
zaken, zoals de geschiedenis van het christendom, wordt bij het definiëren van theologie “the
rule of thumb” genoemd. Hierbij wordt vervolgens vermeld (rechtsonder):
- “theology is normative, but not only so”;
- “it is often bound to a specific tradition, mostly Christianity”;
75
http://aumamen.com/topic/names-of-lord-vishnu-from-vishnu-sahasranama, verkregen op 30 december 2015.

Page 22 of 55
 - “being bound to a specific tradition does not mean that you necessarily need to accept
that tradition as true”.
Uit deze vermeldingen begrijp ik, dat de benadering van theologie grotendeels bepaald wordt
door de achtergrond van de persoon die deze bestudeert. Ik leg hierbij een verband met de
“effective historical relation” die door Gadamer is aangeduid. Hiermee wordt kennelijk bedoeld,
dat de persoon die een religieuze traditie presenteert of uitlegt, veelal gevormd is door diezelfde
traditie en daarvan mogelijk zelfs een deel is geworden. Zaken naar voren brengen vanuit een
volledige neutrale positie is daarbij vrijwel ondenkbaar. Overigens is traditie volgens Gadamer
een sociaal proces, dat voortdurend in ontwikkeling is en waarbinnen de horizon continu
verplaatst wordt. Daarbij dienen zich steeds nieuwe interpretaties aan.
Een aanname tussen aanhangers van de diverse religies, dat “objectieve kennis van God niet
bestaat”,76 en dat de hele werkelijkheid een reeds geïnterpreteerde werkelijkheid is,77 nodigt uit
tot kritische reflectie op eigen aannames. Tegelijk kan de religieuze beleving vanuit een
geïnformeerd perspectief niet zonder meer vaarwel worden gezegd. In de Indiase kennisleer die
bekend stond onder de term 'pramāna' was perception een van de vormen van kennisverkrijging.
Door zintuiglijke waarneming werd een geldige kennisneming bereikt. Binnen de traditie worden
religieuze teksten onderverdeeld in shruti en smriti, duidend op hetgeen is gehoord (de
geopenbaarde waarheid) en hetgeen is herinnerd (de gerealiseerde waarheid). De eerste bekende
Indiase theologen Shankar en Ramanuja benadrukten het horen van de innerlijke betekenis. Dit
had de naam van ekārtha of mukyārtha78. Deze innerlijke betekenis werd verkregen door uitleg
en analyse van woorden en zinnen binnen het totaal van de Vedische teksten. Door dit holistisch
proces werden schijnbaar tegenstrijdige onderdelen verenigd. Een “geïsoleerde” exegese - zoals
kennelijk in de christelijke traditie - in de vorm van het verklaren of uitleggen van gedeelten van
teksten, kon in deze benadering niet bestaan.
Conclusie is, dat kennis van het eigene van een traditie de identiteit daarvan bewaakt. Zoals voor
reguliere religieuze uitingen, zal ook voor uitingen via elektronische media een basis aan kennis
richtinggevend zijn voor beoordeling.
3.9 Welke religieuze functies vervult de presentatie van het thema seva?
Zoals vermeld, onderscheidt Lynch drie religieuze functies van popular culture, te weten een
sociale, existentiële en transcendentale.
Tulasi-verering via de elektronische media vervult een sociale functie van religie, aangezien de
toegewijden door een presentatie van hun seva via de media een gemeenschap met
overeenkomende waarden vormen. Zij begrijpen elkaars taal en symboliek en hebben een
76
Ganzevoort, 2014, 109.
77
Zwiep, A.W., Tussen tekst en lezer: een historische inleiding in de bijbelse hermeneutiek/ Dl. II, Van moderniteit
naar postmoderniteit, Amsterdam: VU University Press, 2014, 385.
78
Duraisingh, C, “Reflection on Theological Hermeneutics in the Indian Context”, Indian Journal of Theology,
Bangalore, 1982, 259-278.

Page 23 of 55
overeenkomend doel voor ogen. Het omgekeerde is bij vaisnava’s ook het geval: het gezelschap
met toegewijden, sadhu sanga,79 is voorgeschreven voor een succesvolle spirituele ontwikkeling.
De term sadhu maakt deel uit van de driedeling Sadhu – Guru – Shastra, die de nodige
ondersteuning geeft op de weg van spirituele ontwikkeling. Sadhu zijn de toegewijden, wier
gezelschap vooruitgang brengt. Guru is de geestelijk leraar. Shastra staat voor de heilige teksten,
die bij alle handelingen nageleefd moeten worden.80 Doel van spirituele activiteiten is het
bereiken van zuivering door kennisverwerving.81
Het gezelschap van zuivere toegewijden leidt tot begrip van de transcendentale naam, faam,
kwaliteiten en handelingen van de Allerhoogste Persoonlijkheid Gods (S.B. 4.24.5982). Verwezen
wordt naar de uitspraak van Śrī Caitanya Mahāprabhu, de verkondiger van het Gaudiya
Vaisvanisme:83
“ 'sādhu-saṅga', 'sādhu-saṅga'—sarva-śāstre kaya
lava-mātra sādhu-saṅge sarva-siddhi haya”84.
Door de ontmoeting via de media geven de toegewijden blijkbaar ook uiting aan hun “spirituele
verplichting”.
Popular culture geeft de waarden binnen de betreffende samenleving weer en heeft tevens
invloed op de vorming daarvan. Cultuur biedt immers de bronnen, die verbonden zijn aan de
identiteit van personen en hun zingeving in het leven. Popular culture vervult hierdoor de
existentiële functie van religie.
Binnen de context van de maatschappelijke omstandigheden doet zich volgens Duraisingh 85 een
traditievormend proces voor. De gemeenschappelijke uitleg van teksten verkrijgt binnen een
veranderende context nieuwe dimensies naarmate deze mensen aanspreekt. Zo onderging de
Bhagavad Gita als tekst een dynamische ontwikkeling, toen deze Gandhi inspireerde in de
Indiase vrijheidsstrijd.
Zoals Duraisingh vooropstelt, dat een religieuze tekst niet mag worden bejegend als een object
dat wordt afgesneden van zijn ontwikkeling binnen de gemeenschap waaraan hij zijn bestaan
ontleent, ben ik van mening dat een text zoals door Lynch bedoeld, niet op zichzelf mag worden
beoordeeld, maar als deel van een groter geheel aan gebruiken binnen de gemeenschap waarin
deze bestaat. Tussen tekst en gemeenschap bestaat een voortdurende wisselwerking, die ook de
praktijk buiten de text raakt en beïnvloedt. Nadat Ricoeur het geheel rondom de tekst betitelde
79
Dit wordt ook aangeduid als satsang, gezelschap van het goede. Sat duidt op de sattva guna, de hoogste van de
drie geaardheden van de materiële natuur.
80
http://vanisource.org/wiki/751103_-_Lecture_CC_Madhya_20.101-104_-_Bombay, verkregen op 30 december
2015.

81
http://vanisource.org/wiki/740713_-_Morning_Walk_-_Los_Angeles, verkregen op 30 december 2015.

82
http://www.vedabase.com/en/sb/4/24/59, verkregen op 30 december 2015.
83
https://en.wikipedia.org/wiki/Chaitanya_Mahaprabhu, verkregen op 1 december 2015.
84
Caitanya Caritamrita Madhya 22.54.
85
Duraisingh, 1982, 259-278.

Page 24 of 55
als een groeiend “surplus” aan betekenis, duidt Duraisingh het aan met de woorden “from sense
tot reference.” Er is, met andere woorden, meer in het geding dan enkel de text zelf. In wezen
betreft dit de bronnen van identiteit, betekenis en zingeving in het leven voor de individuele
mensen.

Duraisingh omschrijft de traditie als drager en gever van betekenis (in het Sanskriet tātparya) van
een tekst. Door de historische context blijft de inhoud ervan behouden en vindt er geen
vervreemding plaats. Tekst, traditie en gemeenschap reageren aldus interactief op elkaar. De
traditie als “common remembering of the past” bevindt zich in een voortdurend sociaal proces
van vernieuwing. Toepassing van deze vaststellingen op seva door Tulasi-verering leidt tot de
conclusie, dat deze door popular culture aan behoeften van de tijd wordt aangepast, maar dat de
aard, de inhoud van de text, daarbij behouden blijft. Door de toegankelijkheid via computers en
andere middelen worden mensen in staat gesteld om zelfs de verering in de tempel van
Vrindavan in India – een van de meest heilige plaatsen voor vaishnava’s - met eigen ogen te zien
en de vereringsliederen betekenisvol op afstand mee te zingen en zelfs transcendentale
ervaringen te delen. De verbindende functie van popular culture bindt zich hierbij aan de
existentiële en transcendentale functie van religie. Grenzen tussen landen, volkeren,
maatschappelijke lagen en vele afstanden tussen mensen worden overstegen door een
gezamenlijke gerichtheid op het dienen van Gods geliefde Lakshmi in de verschijning als Tulasi.

3.10 Wat zijn de (maatschappelijke) gevolgen?

Tulasi-verering maakt als popular culture de traditie toegankelijk voor grote groepen mensen.
Rondom de vele uitingen van seva aan Tulasi en - via haar - aan God worden ook andere
begrippen uit de religieuze cultuur gedeeld, zoals:
- Lotus Feet;86
- Prasadam: alles wat aan God geofferd is, zoals bloemen, wierook en voedsel;
- Pranam:87 eerbiedige groet aan een persoon die bijzonder gerespecteerd wordt.88
- Darshan: “auspicious sight" of a holy person, which bestows merit on the person who is
seen.”89
- tilak: 90 symbool op het lichaam van Vaishnava’s;91
- Hare Krishna, Hare Krishna, Krishna Krishna, Hare Hare, Hare Rama, Hare Rama,
Rama Rama, Hare Hare: de Hare Krishna Mahamantra is het “geluidsmerk” van
vaishnava’s;

86
“Serving the lotus feet of the Lord” een van de negen vormen van devotionele dienst (S.B. 7.5.23).
87
https://en.wikipedia.org/wiki/Pran%C4%81ma, verkregen op 31 maart 2016.
88
http://www.iskcondesiretree.com/page/pranam-mantras, verkregen op 31 maart 2016.
89
https://en.wikipedia.org/wiki/Darsana, verkregen op 26 maart 2016.
90
https://en.wikipedia.org/wiki/Tilak_(Vaishnava), verkregen op 21 oktober 2014.
91
http://www.stephen-knapp.com/tilak_why_wear_it.htm, verkregen op 31 maart 2016.

Page 25 of 55
 - “Hare Krishna”, “Jaya Vrinda Devi” en andere eenvoudige posts kunnen als
veelzeggende uitingen van dienaarschap worden uitgelegd.
Door de vele beelden op de media wordt bevestigd, dat de cultuur rondom Tulasi-verering zich
afscheidt van de cultuur van de “massa”, die niet volgens de strikte regels leeft. Door de
gebruikte benamingen, rituele en andere voorschriften zijn de leden duidelijk te onderscheiden.
Het dagelijks leven van Vaishnava’s is ingebed in hetgeen in de shastra, de heilige teksten, is
voorgeschreven. Door initiatie worden de persoonlijke normen van waarheidlievendheid,
zingeving, goedheid, rechtvaardigheid en schoonheid in een jarenlang proces afgestemd op de
algemene voorschriften. De kritische dialoog die door Gordon Lynch onderscheiden wordt
tussen theologische normen en specifieke vormen van popular culture92, vindt bij vaishnava’s
hooguit in de voorbereidende fase plaats. Het feit, dat ook niet-geïnitieerde vereerders van
Vishnu zich soms vaishnava noemen, roept de vraag op in welke fase van deze kritische dialoog
deze personen zich bevinden. Door de elektronische media kan specifieke informatie worden
afgeschermd, mogelijk meer dan bij fysieke religieuze samenkomsten. De ontwikkeling van
popular culture via elektronische media verloopt hierdoor niet per definitie synchroon aan die
binnen tempelgebouwen.
Wat is de aard van de religie die wordt overgedragen?
Doel van deze studie is het verkrijgen van begrip van het leven in de bestudeerde religieuze
gemeenschap. Religie is in de uitleg van de oprichter van ISKCON de wet van God, de
“Absolute Waarheid.” S.B. 6.3.19 omschrijft religie als “dharman tu saksad bhagavat-pranitam”,
wat gesproken is door God, de hoogste autoriteit. 93 Hiervan wordt aangenomen, dat deze
rechtstreeks in Sanskriet klanken aan de mens is geopenbaard en in de loop van de tijd
mondeling overgedragen (smrti94). Kennis van de Veda’s wordt ontvangen door het stelsel van
“geestelijke erfopvolging”, het parampara systeem, tussen leraren en discipelen (BG 4:2). De
presentatie van Tulasi-verering via de elektronische media bouwt – blijkens de terminologie -
voort op kennis van de leer, die alleen door insiders wordt herkend.
Transcendentie

Volgens Ward is er geen gemeenschappelijke basis meer voor alle vormen van religie. Bij echte
religie hoort volgens hem transcendentie, het ontstijgen van het aardse. De religieuze context
wordt tegenwoordig meer beschreven als een beweging van het transcendentale naar het zelf.
Kern van religie blijft volgens Ward echter, dat er een lijn van betekenisgeving vanuit een

92
Lynch, 2005, IX.
93
http://www.radha.name/video/the-religion-above-all-cheating-lecture-by-srila-prabhupada, verkregen op 30
december 2015.
94
https://en.wikipedia.org/wiki/Smriti, verkregen op 24 maart 2016.

Page 26 of 55
traditie aanwijsbaar is. Ook Wessel Stoker 95 en Eugene Long96 spreken van een verschuiving
naar de individuele beleving. In de westerse beleving van transcendentie lijkt afstand te zijn
genomen van de kenbaarheid van wat wordt genoemd de “twijfelachtige metafysica”, het
“buitenwereldse” en bovennatuurlijke. Long beschrijft, dat dit beeld al na de middeleeuwen is
verlaten. Steeds meer staat de menselijke ervaring centraal en transcendentie betreft niet meer
een band met het bovennatuurlijk wezen van God, maar de zijns-ervaringen in de eigen
omgeving. Het bovennatuurlijke wordt overgelaten aan eigen ervaring en openbaring.
Volgens S.B. 1.2.17 betekent transcendentie het besef dat men niet dit tijdelijk lichaam is, maar
de ziel. S.B. 7.9.9. vermeldt, dat men door devotionele dienst de drie geaardheden van de
materiële natuur overstijgt en alle materiële bindingen transcendeert. In de Bhagavad Gita (6:30-
34) heet het transcendentale – spirituele - platform het Brahman.
Zoals door Ward, Long en Stoker is beschreven, toont het westers denken een verschuiving
vanuit een verticale relatie met God (boven) tot een gerichtheid op het individu zelf, in zijn
specifieke ervaring en omstandigheden.
In de Indiase traditie blijkt de gerichtheid op het bovennatuurlijke onveranderd te zijn gebleven.
Dienstbaarheid door Tulasi-verering heeft daarin haar eeuwenoude plaats behouden. Door
verspreiding door de elektronische media wordt de traditie zelfs in stand gehouden en verspreid.
De hedendaagse Tulasi-verering loopt blijkbaar niet in lijn met westerse ontwikkelingen op het
gebied van transcendentie.
Etnografisch perspectief
In het boek van Simoons wordt een beschrijving gegeven van de rol die Tulasi-verering in het
dagelijks leven van Vaishnava’s speelt. Vanuit een etnografisch perspectief signaleert Simoons,
dat Tulasi wordt gezien als de plaats waar hemel en aarde elkaar ontmoeten 97. Haar
wetenschappelijke naam98 is dan ook Ocimum sanctum, voor de heiligste van alle planten.99
Brahma, de schepper, verblijft op haar takken, de andere godheden op haar bladeren en de
heilige Gangesrivier aan haar wortels. Tulasi beschikt over sattva, goedheid, en roept dit in
mensen op, naast deugd en vreugde.
Simoons beschrift, dat Tulasi bekend staat als een centraal symbool van het Vaishvanisme en
door de vereerders van Vishnu wordt gezien als manifestatie van de godheid in het plantenrijk.
Vishnu, de behoudende kracht, maakt deel uit van de Trimurti, de heersende drie-eenheid, samen
met Brahma, de schepper, en Shiva, de vernietiger. Tulasi staat symbool voor de perfecte
95
Stoker, W., Culture and Transcendence: A Typology of Transcendence, Studies in Philosophical Theology 50,
Leuven: Peeters, 2012.
96
Long, E.T., “Quest for Transcendence”, International Journal for Philosophy of Religion 45: Kluwer Academic
Publishers, 1999, 51–65.

97
Simoons, 1998, 9.
98
Naast Ocimum tenuiflorum.
99
Simoons, 1998, 8.

Page 27 of 55
echtgenote en moeder, maar is ook een godin, de grote liefde van Vishnu. Het wordt
aangenomen, dat Tulasi niemand minder is dan Lakshmi, de echtgenote van Vishnu. Bij diens
verschijning als Ram is zij Sita en bij Krishna is zij diens echtgenote Rukmini.
Met verwijzing naar de Purana’s voegen vaishnava’s bij iedere offerande aan Vishnu of zijn
incarnaties Krishna en Ram een blad van Tulasi. Alle wereldlijk voedsel wordt hierdoor
geheiligd.100
De beheerders van de Facebook-groep Tulsi noemen haar Maharani101 – koningin – en Godin. De
page-administrator Michael J. Gressett, Adjunct Professor aan het Florida Gateway College,
alias Tulasi Sevaka102, noemt haar Tulasi Avatar, een verschijning van God. De groepspagina
verwijst voor verdere informatie naar websites zoals www.tulasidevi.net en het boek ‘The Art of
Caring for Srimati103 Tulasi Devi”.104

De elektronische media blijken een belangrijke rol voor toegewijden te vervullen, die hierdoor
hun beleving gereflecteerd en ondersteund zien.105 Pushpa Murthy uit India vertelt dat zij stamt
uit een familie die de leer van Madhva Acarya106 binnen het Vaishvanisme volgt. Zij verwijst
naar een film op Youtube107 van Chaitanya Caran Das. De kern is, dat de ziel en de Superziel als
twee afzonderlijke entiteiten worden beschouwd. Het bestaan van een onpersoonlijke vorm van
God wordt met klem afgewezen. De film is door ISKCON Desire Tree op Youtube geplaatst, een
van de voorlichtingsorganen van ISKCON. Blijkbaar geeft de organisatie door het professioneel
reageren op popular culture uiting aan van de doelen van een theologische studie hiervan, zoals
aangeduid door Lynch. Ook het doel van ontwikkeling van bronnen van zingeving kan hierbij
gesignaleerd worden.
De film wordt vervolgd door een film van Chaturatma dasa, geüpload door Krishna.com.108 Deze
legt uit dat Madhava Acarya gereageerd heeft op de impersonalistische benadering van
Sankaracarya, die gelovigen weer tot het Vaishvanisme wilde terugbrengen, nadat God in zijn
verschijning als Boeddha door een impersonalistische benadering een eind maakte aan de vele
dieroffers met een beroep op de Veda’s. De negen basisprincipes van het Brahma Madhva
Gaudiya Vaishvanisme worden genoemd, die door Caitanya Mahaprabhu als leraar binnen de
guru-sampradaya 500 jaar geleden in India werden verkondigd en door de huidige Hare Krishna
beweging zijn voortgezet. De historische bespreking verduidelijkt m.i., dat het vaishvanisme – en
100
Simoons, 1998, 11-12.
101
https://www.facebook.com/groups/TulasiMaharani/permalink/885996091426677/, verkregen op 16 maart 2016.
102
Deze naam kan worden vertaald als Tulasi’s liefhebbende verzorger en legt een verband met het woord seva.
103
Eerbiedigende aanspreektitel voor een getrouwde vrouw.
104
http://www.amazon.com/The-Caring-Srimati-Tulasi-Devi/dp/B00IWWIACS, verkregen op 15 maart 2016.
105
In een persoonlijke chat via Facebook verkreeg ik deze informatie van de geïnitieerden Suvarna Radhika Devi
Dasi (Shweta Patil) en haar echtgenoot Candanesvar Das (Rahul Patil) uit Melbourne, Australië, en verder van
Pushpa Murthy uit Bangalore, India, een van de beheerders van de groep Tulsi op Facebook.
106
Leraar.
107
https://www.youtube.com/watch?v=SwSMJx1Kz8s&feature=youtu.be, verkregen op 18 maart 2016.
108
https://www.youtube.com/watch?v=V8EwMMvyAgE, verkregen op 18 maart 2016.

Page 28 of 55
daarbinnen de specifieke Tulasi-verering - zich eeuwen geleden als afzonderlijke cultuur voor
godsverering heeft ontwikkeld.109
Het boek van Tracy Pintchman geeft de gebruiken weer van de vrouwen in Benares in de Kartik-
maand, rond oktober. Na rituele vereringen wordt het huwelijk voltrokken tussen de deity van
Krishna en Tulasi. Met deze Tulasi-vivaah door Vaisnava’s wordt het “huwelijksseizoen”
geopend. 110
Vastgesteld kan worden, dat de heilige teksten, de uitleg daarvan door gezaghebbende leraren en
de lange traditie van Tulasi-verering de populatie zodanig beïnvloeden, dat zij deze in stand
houdt en verspreidt. Tulasiverering toont door de vele uitingen van liefde en aanbidding via de
elektronische media111 een diepgewortelde positie te bezitten, waardoor de cultuur om haar heen
een wezenlijke invloed heeft op de waarden van de samenleving die zij betreft. Nederigheid en
dienaarschap zijn de belangrijkste kenmerken van het dagelijks leven van deze vereerders, die
hierin duurzaam een goed en betekenisvol leven ervaren. Religieuze leiders blijken intussen ook
kennis te dragen van de mogelijkheden tot modernisering van hun missie via de elektronische
media. Voor het verrichten van gezamenlijke seva werden toegewijden van de Gaudiya Math –
de andere hoofdstroming van de Hare Krishna beweging - recent via Facebook uitgenodigd voor
regelmatige bijeenkomsten in een virtual ashram. 112

109
Wellicht leidt contact met insiders tot reëler begrip van de leer: “sadhu sanga sadhu sanga sarva sidhi haia.” Een
categorisering na oppervlakkige kennisname doet geen recht aan het eigene van een traditie.
110
Afb. 13-15 in bijlage 1.
111
Zie de afbeeldingen en films, bijlagen 1 en 2.
112
Verblijfplaats van een religieuze gemeenschap; https://www.facebook.com/photo.php?
fbid=10154280341595310&set=a.10150773853380310.457013.576920309&type=3&theater, verkregen op 3
september 2016.

Page 29 of 55
Conclusies en aanbevelingen

- De verering van de Tulasi-plant kan onder de omschrijving van popular culture worden
begrepen, gelet op het vrij grote aantal mensen dat deze traditie volgt en de wijze waarop
religieuze uitingen in verband met de verering veelvuldig via de elektronische media
worden verspreid. Deze rituele verering wordt voornamelijk in stand gehouden binnen de
cultuur van het Vaishvanisme, de leer van de Hare Krishna beweging, die eigen
leefregels volgt te midden van een veelal dominante westerse cultuur.

- Bestudering van Tulasi-verering als popular culture biedt inzicht in de context, bronnen
en gebruiken in het dagelijks leven binnen de gemeenschap van vaishnava’s, de waarden
binnen deze samenleving, de vormgeving van het leven van de mensen hierbinnen en de
wijze waarop religie door hen wordt vormgegeven. Het blijkt, dat de specifieke
voorschriften in de heilige teksten, de uitleg daarvan door gezaghebbende leraren en de
lange traditie van Tulasi-verering een zodanige invloed hebben op het leven binnen deze
samenleving, dat zij deze in stand houdt, deelt en verspreidt. Tulasi-verering toont door
de vele uitingen een diepgewortelde positie in de cultuur van vaishnava’s te bezitten.
Dienstbaarheid (seva) aan God en Zijn toegewijden is een belangrijk kenmerk van het
dagelijks leven van deze vereerders, die hierin een goed en betekenisvol leven ervaren.

- De cultuur rondom de verering vormt voor deze mensen een bron voor identiteit,
betekenis en zingeving van het leven. De traditie is volgens Indiase literatuur de drager
en gever van betekenis (in het Sanskriet tātparya) van een tekst. Door de historische
context wordt de inhoud daarvan behouden, in een voortdurende interactie met de traditie
en de gemeenschap. Hierdoor is de traditie als gezamenlijke herinnering aan het verleden
continu aan vernieuwing onderhevig.

- Ook de seva door Tulasi-verering wordt als text door popular culture aan behoeften van
de tijd aangepast, maar de aard en inhoud ervan blijft ongewijzigd. Door de vele uitingen
van de verering via elektronische media worden gelovigen in staat gesteld tot
gezamenlijke beleving, ook op grote fysieke afstand, en tot het delen van transcendentale
ervaringen. De verbindende functie van popular culture bindt zich hierbij aan een
existentiële en transcendentale functie. Grenzen tussen landen, volkeren,
maatschappelijke lagen en vele afstanden tussen mensen worden overstegen door een
gezamenlijke gerichtheid op het dienen van Gods geliefde Lakshmi in de verschijning als
Tulasi, op aan de tijd aangepaste wijzen.

- Tussen informatie over Tulasi-verering via de moderne media Facebook, Youtube,

Instagram enerzijds en informatie over de verering in wetenschappelijke publicaties
anderzijds bestaat een leemte. Terwijl de informatie via de moderne media veelvuldig

Page 30 of 55
 wordt gedeeld, blijven buitenstaanders van gemiddelde interesse in het onwetende over
de achtergronden van de verering en wellicht ook het bestaan ervan. De eenduidige
terminologie bij de aansprekende afbeeldingen op de elektronische media zorgt echter
voor een brede toegankelijkheid tot de geboden informatie. Het verdient aanbeveling dat
wetenschappers ook popular culture bestuderen voor kennisneming van de actuele
inhoud en uitingen van religieuze tradities zoals de onderhavige.

- Door een laagdrempelige toegang via de elektronische media is kennisneming van de

uitingen van de religieuze traditie niet afhankelijk van een bijzondere specialisatie of
gevorderde individuele interesse. In de huidige tijd van toenemende religieuze onvrede
zouden alle mogelijke rationele middelen moeten worden ingezet om diverse groepen
mensen op aansprekende wijze kennis te laten nemen van gebruiken en waarden van
anderen. Popular culture verspreidt zich niet via de hoge kansels van religieuze leiders,
maar omvat de vrijwillig aangenomen levenswijze van grote groepen mensen. Bij het
ontwikkelen van interreligieus beleid kan worden aangeknoopt bij informatie die door
bestudering van popular culture verkregen wordt. Wellicht leidt respectering van een
insider’s perspectief tot reëler begrip van de leer. Een categorisering na oppervlakkige
kennisneming doet geen recht aan het eigene van een traditie.

- De verering van Tulasi betreft een vorm van popular culture die niet is meegegaan met
westerse ontwikkelingen. De transcendentale beleving van de vereerders is onveranderd
gebleven, als deel van de religieuze praktijk binnen de eeuwenoude traditie van het
Vaishvanisme. Aangezien de traditie gepraktiseerd wordt door mensen in vele landen en
een opvallend groot aantal uitingen via de elektronische media kent, vraagt bestudering
ervan aandacht voor die praktijk.

- Theologische reflectie op popular culture biedt een academische bijdrage aan discussies
over wat het betekent om het menselijk leven te leven op waarheidsgetrouwe, goede,
authentieke en vervullende manieren. De bijdrage vraagt een eigen beoordeling van
waarheidlievendheid, zingeving, goedheid, rechtvaardigheid en schoonheid. Daarbij is
sprake van een ontmoeting van culturen. Bezien vanuit de positie van geestelijk verzorger
wordt een grens aan de beoordeling van de waarden van de ander gesteld. De geestelijk
verzorger helpt anderen immers bij het bereiken van hun eigen bronnen. De bronnen
beïnvloeden de identiteit van de personen, alsmede hun zingeving in het leven.
Kennisneming van popular culture biedt een geestelijk verzorger toegang tot de
authentieke bronnen van zingeving van de ander.

- De bevindingen nodigen uit tot nader onderzoek. Met name biedt popular culture
mogelijkheden voor onderzoek naar verdere in de mainstream onderbelichte aspecten van
de praktijk van Krishna consciousness, zoals het belang dat binnen de Hare Krishna
beweging wordt gehecht aan het noemen van de “Heilige Namen”, of de waarde van het
Page 31 of 55
festival Ratha Yatra voor grote groepen mensen in verscheidene landen. Door dergelijk
onderzoek kan begrip worden bereikt van het leven binnen de gemeenschap, daar waar
reguliere onderzoekswegen geen bereik vinden.

Page 32 of 55
GERAADPLEEGDE LITERATUUR:

Anderson, R.G., “The Search for Spiritual/Cultural Competency in Chaplaincy Practice: Five
Steps that Mark the Path”, Journal of Health Care Chaplaincy, 13:2, 2004, 3.
Bhaktivedanta Swami, A.C., The Nectar of Devotion, ISKCON Press, 1970,
http://prabhupadabooks.com/pdf/The_Nectar_of_Devotion-1970_ISKCON_Press_edition-
Hardcover-SCAN.pdf., verkregen op 1 december 2015.

Dijk, A.M.G van, “Hindu Counselling in the Netherlands”, Journal of Religion and Health,
1999/38, 319-331.

Duraisingh, C, “Reflection on Theological Hermeneutics in the Indian Context”, Indian Journal

of Theology, Bangalore, 1982, 259-278.

Ganzevoort, R.R., Visser, J., Zorg voor het verhaal, Achtergronden, methode en inhoud van
pastorale begeleiding, Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, 2014, 60.

Haberman, D.L., "A Selection from the Bhaktirasamritasindhu of Rupa Gosvamin: The
Foundational”, in: Krishna: A Sourcebook, Oxford: Oxford University Press, 2007, 411.

International Society for Krishna Consciousness, Songs of the Vaisnava Acaryas, 3959
Landmark Street, Culver City, California 90230, digitally remastered by Bhaktivedanta Vedic
Research (http://Vaisnava_Songbook_DR.pdf), verkregen op 1 december 2015.

Klostermaier, K., “Will India’s Past be America’s Future?, Reflections on the Caitanya
Movement and Its Potentials”, Journal of Asian and African Studies XV, 1-2, 1980, 98.

Page 33 of 55
Long, Eugene Thomas. Quest for Transcendence. International Journal for Philosophy of
Religion 45: Kluwer Academic Publishers, 1999, 51–65.

Lynch, G., Understanding Theology and Popular Culture. Malden: Blackwell, 2005.
Moyaert, M., “Recent Developments in the Theology of Interreligious Dialogue: from
Soteriological Openness to Hermeneutical Openness”, Modern Theology, 28/1: Blackwell
Publishing Ltd., 2012, 25-52.
Pintchman, T., Guests at God's Wedding, Celebrating Kartik among the Women of Benares,
Albany: SUNY Press, 2005.
Rempel, C.G., “Spiritual care in public and faith-based hospitals” in: Schipani, D.S., Bueckert,
L.D., "Interfaith Spiritual Care Understandings and Practices", Reflective Practice: Formation
and Supervision in Ministry, 29/ 2009, 126.
Simoons, F.J., Plants of Life, Plants of Death, Madison, Wisconsin: The University of Wisconsin
Press, 1998.
Stoker, W., Culture and Transcendence: A Typology of Transcendence. Studies in Philosophical
Theology 50, edited by Wessel Stoker and W. L. van der Merwe, Leuven: Peeters, 2012.
Theissen, G., “Bijbeldidactiek” (hoofdstuk 3 – voorlopige vertaling), in: M.J. Schuurman,
geloven, christelijk geloof, theologie, reformatorische traditie, 2009,
https://mjschuurman.wordpress.com/2009/12/16/gerd-theissen-bijbeldidactiek-hoofdstuk-3-
voorlopige-vertaling/, verkregen op 29 mei 2016

Thrane, S., “Hindu End of Life: Death, Dying, Suffering, and Karma”, Journal of Hospice and
Palliative Nursing, 2010/12(6), 340.

Vereniging van geestelijk verzorgers in zorginstellingen, Beroepsstandaard geestelijk verzorger

2015.

Ward, P., Gods Behaving Badly: Media, Religion, and Celebrity: Baylor University Press, 2011.
Wilde, P., ADVENTURES IN INDIA, Peter fulfils a dream, exploring the traditional oils and
remedies of folk medicine in India, International Journal of Aromatherapy, 7/1, 1995, 12–14.
Zwiep, A.W., Tussen tekst en lezer: een historische inleiding in de bijbelse hermeneutiek/ Dl. II,
Van moderniteit naar postmoderniteit, Amsterdam: VU University Press, 2014, 385.

Page 34 of 55
 BIJLAGE 1 Posts op Facebook en Instagram

Afb. 1.113 Tulasi in de tempel.114

1. Tekst van de Sri-Tulasi-Pranama,115 de Sri-Tulasi Kirtana116 en de Tulasi Prayer die bij de

tempelverering worden gesproken c.q. gezongen.117

SRI-TULASI-PRANAMA
“vrndayai tulasi-devyai priyayai kesavasya ca
Krishna·bhakti-prade devi satyavatyai namo nama”:

" I offer my repeated obeisances unto Vrnda, Srimati

Tulasi-devi, who is very dear to Lord Kesava .
0 goddess, you bestow devotional service to Krishna and
possess the highest truth."

113
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10208363527224235&set=gm.1328811917145090&type=3&theater,
verkregen op 26 maart 2016. Giridhari Dasa vermeldt hierbij de acht namen van Tulasi.
114
Bij tempelverering worden vaste teksten uitgesproken: de Tulasi Pranam, Kirtan en Prayer.
115
http://vaishnavsongs.iskcondesiretree.com/wp-content/uploads/2012/12/Vaishnava-song-book.pdf, verkregen op
1 december 2015.
116
Zie bijv. “Tulasi Puja Kirtan Live; 1973 Vintage” van “Krishna Premi devi dasi live on stage at a festival in
Hamburg, then West-Germany”, https://www.youtube.com/watch?v=xlqS_ggDPR4, verkregen op 29 maart 2016.
117
Voor het volledig gezang zie o.m. https://www.youtube.com/watch?v=gKgepBg-UAw (verkregen op 1 december
2015).

Page 35 of 55
SRI-TULASI KIRTANA

“namo nama; tulasi krishna-preyasi namo nama

radha-krishna-seva pavo ei abhilasi
ye tomara sarana loy, tara vancha purna hoy
krpa kori koro tare vrndavana-vasi
mora ei abhilasa, vilasa kunje dio vasa
nayane heribo sada yugala·rupa·rasi
ei nivedana dhara, sakhira anugata koro
seva-adhikara diye koro nija dasi
dina krishna-dase koy, ei yena mora hoy
sri-radha-govinda-preme sada yena bhasi’:

“O Tulasi, beloved of Krsna, I bow before you again and again. My desire is to obtain the service of Sri Sri Radha-
Krsna.
Whoever takes shelter of you has his wishes fulfilled. Bestowing your mercy on him, you make him a resident of
Vrndavana.
My desire is that you will also grant me a residence in the pleasure groves of Sri Vrndavana-dhama. Thus, within
my vision I will always behold the beautiful pastimes of Radha and Krsna.
I beg you to make me a follower of the cowherd damsels of Vraja. Please give me the privilege of devotional service
and make me your own maidservant.
May I always swim in the love of Sri Radha and Govinda.”

TULASI PRAYER
“yani kani ca papani brahma-hatyadikani ca
tani tani pranasyanti pradaksina pade pade”:

“By the circumambulation of Srimati Tulasi Devi all the sins that one may have committed are destroyed at every
step, even the sin of killing a brahmana.”

De Tulasi arati118 vindt na de altaarverering plaats.

Afb. 2. Post119 van Pablo C. Reyes (Pran Krsna Das) uit de Filippijnen

118
Rituele verering (bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Aarti, verkregen op 31 maart 2016).
119
https://www.facebook.com/photo.php?
fbid=1013891508697696&set=a.1013891138697733.1073743243.100002305685507&type=3&theater, verkregen
op 26 maart 2016.

Page 36 of 55
Afb. 3120 Altaar van Gaura-Nitai;121 Afb. 4 122

Afb. 5123 Post in de Facebook-groep Tulasi met als beschrijving: “Tulasi puja on GAURA PURNIMA”124

2. Verering buiten de tempel

120
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=465048670359790&set=gm.1348499481843000&type=3&theater,
verkregen op 20 maart 2016.
121
Gaura, ook Gauranga, is de naam van Chaitanya Mahaprabhu. Nitai is zijn metgezel Nityananda. In vele
Vaisnava tempels komt hun beeltenis voor, in plaats van of naast die van Radha-Krishna.
122
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1707463736136448&set=gm.1351414144884867&type=3&theater,
verkregen op 29 maart 2016. Tekst ""Yani kani ca papani. .. Tulasi devi kijaya “
123
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1251044661591099&set=pcb.1353955231297425&type=3&theater,
verkregen op 23 maart 2016.
124
Op deze avond van volle maan wordt jaarlijks de verschijning van Chaitanya Mahaprabhu (Gauranga) gevierd,
die wordt gezien als een incarnatie van Krishna in Mayapur, India, in het jaar 1486 (bron:
http://gaudiyahistory.iskcondesiretree.com/caitanya-mahaprabhu/, verkregen op 25 maart 2016).

Page 37 of 55
Bij onderstaande foto’s125 van Tulasi vermeldt Pushpa Murthy uit India de geboden en verboden
i.v.m. de ochtend126- en avondverering die haar familie in acht neemt.127

Afb. 6128 Afb. 7 Afb. 8

Bij onderstaande foto’s is de tekst van de eerbetuigingen aan Tulasi binnen haar familie
geplaatst.

Afb. 9129 Afb. 10130

125
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=479408858885639&set=gm.1184255318267418&type=3&theater,
verkregen op 27 maart 2016.
126
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=556895367803654&set=gm.1345780338781581&type=3&theater,
verkregen op 20 maart 2016.
127
De uitgebreide tekst kan bij de post worden nagelezen.

128
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=557176194442238&set=pcb.1346448652048083&type=3&theater,
verkregen op 20 maart 2016
129
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=559393460887178&set=pcb.1351237728235842&type=3&theater,
verkregen op 26 maart 2016.
130
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=559393457553845&set=pcb.1351237728235842&type=3&theater

Page 38 of 55
In de comments in de Tulsi-groep wordt van gedachten gewisseld over het materiaal voor de
potten voor Tulasi. Ook wordt uitgelegd wat het betekent om bij Tulasi te zijn.

Afb. 11131 Tulasi na verering Afb. 12 Tulasi in de tuin na verering132

Afb. 13133 De huwelijksceremonie van Tulasi met Krishna, de Tulasi Vivaaha

131
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=555727624587095&set=pcb.1343465985679683&type=3&theater,
verkregen op 26 maart 2016.
132
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=555727651253759&set=pcb.1343465985679683&type=3&theater,
verkregen op 26 maart 2016.
133
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=557176194442238&set=pcb.1346448652048083&type=3&theater,
verkregen op 20 maart 2016.

Page 39 of 55
Afb. 14 Na de Tulasi vivaah Afb. 15 Na de Tulasi vivaah

De Facebook-pagina Gits4u.com134 vermeldt135, dat deze huwelijksceremonie vijf dagen duurt en

eindigt met volle maan.

3. Tulasi buiten de tempel

Tulasi in de tuin voor het circambuleren:136

Afb.16137 Afb.17138 Afb.18139

134
https://www.facebook.com/gits4u/?fref=ts, verkregen op 20 maart 2016.
135
http://www.gits4u.com/agri/agri5b.htm, verkregen op 20 maart 2016.
136
Eerbiedig om een heilige plaats of persoon lopen.
137
https://www.facebook.com/photo.php?
fbid=519924484834076&set=a.159238424236019.1073741826.100004495861782&type=3&theater, verkregen op
25 maart 2016.
138

https://www.facebook.com/712003448810299/photos/a.892849404059035.1073741884.712003448810299/117572
5789104727/?type=3&theater, verkregen op 20 maart 2016.
139
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=549566451869879&set=pcb.549566528536538&type=3&theater,
verkregen op 28 februari 2016.

Page 40 of 55
 Afb. 19140 en 20141

Afb. 21142 Tulsi met afbeelding van de godin Lakshmi

140
http://websta.me/p/1213731837977965568_1159514236, verkregen op 26 maart 2016.
141
http://websta.me/p/1199942901870716122_1463114184, verkregen op 26 maart 2016. Tags:
#WHPidentity, #thulasi,#thehindu.
142
http://websta.me/p/1214555906875528851_1517942756, verkregen op 26 maart 2016.

Page 41 of 55
Tulasi in diverse stadia van groei:

Afb. 22143 Afb. 23144

Afb. 24145Tulasi greenhouse146 Afb. 25147

143
http://websta.me/p/1214549673200608140_2280733095, verkregen op 26 maart 2016.
144
http://websta.me/p/1214542593324126318_2034777
23, verkregen op 26 maart 2016.

Tags: Check out this huge #tulasi plant Jaya Vrinda Devi #tulsi #trinidad #harekrishna #108

145
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=10153505789969503&id=174452304502, verkregen op 6
maart 2016.
146
https://www.instagram.com/p/BCoH-1BOMBd/, verkregen op 6 maart 2016.
147
http://websta.me/p/1214607638707165930_1390701909, verkregen op 26 maart 2016.

Page 42 of 55
Afb. 26148 Afb. 27149 Manjari’s150 van een Shyama Tulasi.

Afb. 28151 Giridhari Das toont Rama Tulasi Afb. 29152 Gaura Mandala toont Shyama Tulasi

148
http://websta.me/p/1209541461690215241_3049737489, verkregen op 26 maart 2016.
149
http://websta.me/p/1201489718821547601_2012342330, verkregen op 26 maart 2016.
150
Bloesems (bron: https://en.wikipedia.org/wiki/Manjari_(word), verkregen op 29 maart 2016).
151
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10208415351799817&set=gm.1334473169912298&type=3&theater,
verkregen op 26 maart 2016.
152
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10205877281513529&set=gm.1341286245897657&type=3&theater,
verkregen op 26 maart 2016.

Page 43 of 55
Afb. 30 Post153 van Rama Chandran

Afb. 31 Post154 van Gregory Byard 

153
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=469188253279165&set=pcb.1359773074048974&type=3&theater,
verkregen op 29 maart 2016.
154
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10151960124979576&set=rpd.709929575&type=3&theater,
verkregen op 1 december 2016.

Page 44 of 55
 4. Tulasi op het altaar:

Afb. 32 Post 155 van de Hare Krishna tempel in Soho Street, Londen.156

Afb. 33157 Tulasi bij de Shaligram-deity Afb. 34158

155

https://www.facebook.com/iskconlondon/photos/ms.c.eJxlzMENACAIQ9GNDBXQsv9icjMpt~_blpzCkezDBwHH
GwhePIYQIt8qt0ehzmTbVs~_UBGi0c0A~-
~-.bps.a.10153348518096384.1073742991.161715481383/10153348518416384/?type=3&theater, verkregen op 20
maart 2016.
156
Tulasi wordt normaliter links van de deities geplaatst.
157
https://www.facebook.com/photo.php?
fbid=677901048917948&set=a.251604728214251.56212.100000941769421&type=3&theater, verkregen op 25
maart 2016.
158
https://www.facebook.com/photo.php?
fbid=672736309434422&set=a.251604728214251.56212.100000941769421&type=3&theater, verkregen op 25
maart 2016.

Page 45 of 55
Tulasi bij de deities:

Afb. 35159 en 36160 van Kunti Prema Devi Dasi. Tekst:“Tulasi Garland for Deities this morning. The deities are
glowing with pride with Maharani's161 Garland..Special Darshan”162

Afb. 37163

159
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1219308181432422&set=pcb.1351904244835857&type=3&theater,
verkregen op 25 maart 2016.
160
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1219308204765753&set=pcb.1351904244835857&type=3&theater,
verkregen op 25 maart 2016.
161
Maharani heeft de betekenis van koningin.
162
Darshan is een “auspicious sight of a holy person, which bestows merit on the person who is seen”. Bron:
https://en.wikipedia.org/wiki/Darsana, verkregen op 26 maart 2016.
163
https://www.facebook.com/photo.php?
fbid=1527557717571868&set=a.1379663302361311.1073741828.100009529625386&type=3&theater, verkregen
op 26 maart 2016.

Page 46 of 55
Afb. 38164 deities van Gaura-Nitai

Afb. 39165 Deity van Jagannath,166een van de verschijningen van Vishnu

164
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1707761976177289&set=gm.1324772844215664&type=3&theater,
verkregen op 29 maart 2016.
165
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1709418742678279&set=gm.1328185870541028&type=3&theater,
verkregen op 1 maart 2016.
166
Jagannath wordt normaliter afgebeeld tezamen met zijn broer Baladeva en zus Subhadra. Het jaarlijks festival
Ratha Yatra in Jagannath Puri ter ere van Jagannath trekt honderdduizenden bezoekers (Bron:
http://www.rathyatra.org/, verkregen op 29 maart 2016).

Page 47 of 55
Afb. 40167 Rama Chandran toont de “lotusvoeten” van Gaura Nitai168

5. De deity van Tulasi

Afb. 41169

167
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=462609480603709&set=pcb.1342452975780984&type=3&theater,
verkregen op 15 maart 2016.
168
Tekst: “Sri Sri Parama Karuna Nitai Gauranga Lotus Feet.”
169
https://www.facebook.com/photo.php?
fbid=625097927531594&set=a.251604728214251.56212.100000941769421&type=3&theater, verkregen op 25
maart 2016.

Page 48 of 55
Afb. 42170 De Tulasi-plant en Tulasi deity171
6. Tulasi bij geofferd voedsel (prasadam)

Afb. 43172 Post van de Facebookgroep173“HOME MADE RECIPES FOR SRI KRSNA'S CUISINE ! COO-KING 4
KING OF KINGS ! May these tips and recipes contribute to enable tasty prasadam offering to Sri Krsna in every
household.”

170
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=756091294492972&set=gm.1352095308150084&type=3&theater,
verkregen op 23 maart 2016.
171
Tekst: “जय तल
ु सी मैया” (Jai Tulasi Maija): “De overwinning aan Moeder Tulasi.”
172
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1515928745380853&set=gm.991144467587646&type=3&theater,
verkregen op 17 maart 2016. Tekst: “Prasadam today. Paneer aloo subzi, carrot rice, cucumber-red bell pepper salad,
spicy Goan papad, all blessed by Tulasi Maharani.”
173
https://www.facebook.com/groups/193633640672070/991800464188713/?notif_t=group_activity, verkregen op
17 maart 2016.

Page 49 of 55
 Afb. 44174 Post op de pagina “GOVINDAS”175

Afb. 45176 Afb. 46177

7. Foto’s met vragen over Tulasi

Afb. 47178 met vraag van Angelus Yanish KumarTulsi:

174
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1517052875268440&set=gm.993167654051994&type=3&theater,
verkregen op 20 maart 2016.
175
Tekst: “Ekadashi prasadam. Potato and peanut subzi, singhada flour pancakes, grilled asparagus, apples,
strawberries, sweet milk, rosehip juice.”
176
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1713482635605223&set=gm.1336192706407011&type=3&theater,
verkregen op 18 maart 2016.
177
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1720489668237853&set=gm.1349544101738538&type=3&theater,
verkregen op 20 maart 2016.
178
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1239674649380020&set=gm.1324841440875471&type=3&theater,
verkregen op 26 maart 2016.

Page 50 of 55
“Pranam!
I have a question concerning Tulsi devi. 
Are both Krishna Tulsi and Rama Tulsi EQUALLY appropriate for worship, or is any one type
preferred over the other?”
In de comments volgen de reacties van groepsgenoten:
Tulasi Sevaka They are both Srimati Tulasi Devi, so therefore they are both pujya. Individual temples or
communities may prefer one or the other, but I would need some shastra179 for that.

Like · Reply · 1 · 19 February at 20:08

Pushpa Murthy Both of them are equally good and Worshippable .

Like · Reply · 1 · 20 February at 07:18

Vrunda Sakhi The Eight Names of Tulsi-devi

VRINDAVANI – One who first manifested in Vrindavan.
VRINDA – The goddess of all plant and trees ( even if one Tulasi plant is present in a forest it can be called
Vrindavana.)
VISHVAPUJITA – One whom the whole universe worships.
PUSHPASARA – The topmost of all flowers, without whom Krishna does not like to look upon other flowers.
NANDINI – Seeing whom gives unlimited bliss to the devotees.
KRISHNA-JIVANI – The life of Sri Krishna.
VISHVA-PAVANI – One who purifies the three worlds.
TULASI – One who has no comparison.

Like · Reply · 1 · 29 February at 18:31

Shambhu Ray Jai. .tulsi devi..ki

Namasteji

Like · Reply · 2 · 29 February at 19:04

Op een vraag van Laksmikanti Dasi verschijnen de volgende comments:

15 March at 07:06
“A little help. Some of the Tulasis here have some little green bugs, but today I found out some black bugs, kind of
flea type, in other tulasis. These have been causing the leaves to become brown, dry and then loosing them quickly.
Another curious thing I notices was some multiple little holes in the stem/stalk of Tulsi. I am very new and
inexperience in the care of Tulsi, and I have been learning from videos, and advices from here. They get enough sun,
are watered regularly and the mañjaris are being removed properly. If there is any advice you can give?. I live in
India, so I don't have access to many products, so natural remedies would be perfect.

179
Het woord shastra doelt op de heilige teksten. Vaishnava’s leren over devotionele dienst via guru-sadhu-shastra,
d.i. de eigen spiritueel leraar, zuivere toegewijden en de geschriften.

Page 51 of 55
LikeSadComment Share

5Pushpa Murthy, Tulasi Sevaka and 3 others

Comments

Tulasi Sevaka Try to find someone who cares for Tulasi in your neighborhood,Laksmikanti Dasi, and show this
person your Tulasis. Also send us a picture and maybe a member can help you.

Like · Reply · 15 March at 23:57 · Edited

Sumeet Bharat Try neem oil, mix with water and spray on plant.

Like · Reply · 1 · 16 March at 03:16

Page 52 of 55
8. Foto’s met instructies:

Afb. 48180

“Tulasi-parikrama kara, Tulasi -sevana

nirantara Krishna-nama kariha kirtana 

The above verses are from Sri Chaitanya Caritamrta book, Madhya-lila, chapter24 verse 261, which says,

"After planting the Tulasi tree before your house, you should daily circumambulate that Tulasi plant, serve
Her by giving water and other things, and continuously chant the Hare Krishna Mahamantra".”

180
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=551663224993535&set=gm.1334892139870401&type=3&theater,
verkregen op 26 maart 2016.

Page 53 of 55
Informatie op de Facebook-pagina Transcendental blessings:

Afb. 49181 en 50 182 over Tulasi in de Purana’s

Bij onderstaande post zijn enkele teksten over Tulasi uit de Purana’s opgenomen : “Vrndadevi Tulasi
Maharani ki jay! ..The importance of offering Tulasi ...
Tulasi is glorified throughout the Puranas and Pancaratra. VISHNU created
Tulasi at the time of the churning of the Milk Ocean for the Spiritual
upliftment of the Souls in the material world. Tulasi is considered to be
more Dear to the LORD than Laksmi, for, by performing extreme
austerities and loving worship of the LORD  with the aim of having the
LORD as Her Husband, VISHNU surrendered Her wish. There is no better
recipient of Charity than Vipra, no better gift than giving of Cows, no
better Tirtha than the Ganga, and no better Leaf than the Tulasi Leaf.
Whatever can be obtained by offering all types of Flowers and Leaves, may
be attained by simply offering one leaf of Tulasi. Offering Flowers of
Gold, Jewels and Pearls is not equal to offering Tulasi. By offering Tulasi
one is released from sins accumulated for one Koti of lifetimes. By offering
Tulasi to the Head of the LORD all unmentionable and undetected sins are
destroyed. By sprinkling the LORD's House with water using a Tulasi
Leaf, one is freed from all great sins. By offering Tulasi one destroys
enemies, increases wealth, and guarantees liberation from material birth.
One is certain to attain VAIKUNTHA. The fragrance of Tulasi Leaves, the
Flower of the Malati Plant and the Milk from a Brown Cow are the Three
items which most quickly satisfy KESAVA”.183 

Afb. 51184 Post van Debjani Sengupta uit Mumbai

BIJLAGE 2 Films op Youtube en Facebook

181

https://www.facebook.com/transcendentalblessings/photos/a.387962287937453.86212.298084223591927/10030509
09761918/?type=3&theater, verkregen op 1 maart 2016.
182

https://www.facebook.com/transcendentalblessings/photos/a.387962287937453.86212.298084223591927/99532013
0534996/?type=3&theater, verkregen op 1 maart 2016.
183
Het vervolg van de tekst is zichtbaar bij deze post.

Page 54 of 55
 - “Tulsi Mantra and Tulsi Namashtakam”185: afbeelding van Tulasi, met Engelstalige uitleg
over de identiteit van Tulasi, met aansluitend liederen ter ere van Tulasi, met geschreven
tekst in het Hindi;
- “TULSI STOTRA”186: afbeelding van Tulasi en gezang, met vermelding “Beautiful Tulsi
Aashtak extolling the virtues of the miracle herb”;
- “Tulsi Chalisa, Aarti, Ashtak, Mahima By Anuradha, Kavita Paudwal Full Audio Songs
Juke Box” 187: Hindi audio met het verhaal van Tulasi, daarna Hindi gezang voor Tulasi;
- “Jai Tulsi Mata - Tulsi Aarti with Lyrics - Sanjeevani Bhelande - Hindi Devotional
Songs”188: gezang voor Tulasi en geschreven teksten;
- “tulasi song”189: gezang voor Tulasi, met afbeeldingen van Krishna;
- “Tulsi Vivah Katha, Aarti By Anuradha Paudwal Full Audio Song Juke Box I Jai Tulsi
Maiya”190: uitleg in het Hindi over de huwelijksceremonie tussen Tulasi en de Shaligram,
met gezang ter ere van Tulasi;
- “Jai Tulsi Mata [Full Song] Nau Deviyon Ki Aartiyan” 191: video van T-Series Bhakti
Sagar, play-back optreden rondom Tulasi.
- “Namo Namah Tulasi Krishna”:192 beelden van verschillende groeistadia van Tulasi en
afbeeldingen van Krishna-deities. Hierop volgen een video van Tulasi-verering in de
tempel van Vrindavan, India en een serie films c.q. liederen: Shri Tulasi Kirtana, Sri
Tulasi Kirtan and Arati en Tulasi Maharani Aarti.

Films op Facebook:
- Satya Govinda Dasa plaatste op 7 maart 2016 een video 193 van de verering in de ISKCON
tempel in New York, met daarbij de tekst: “Tulasi puja”.
- Hari Das postte op 14 februari 2016 beelden van de tempelverering in de ISKCON
tempel in Juhu194. Zoals in grote tempels gebruikelijk is, verrichten de mannen en
vrouwen de verering in afzonderlijke groepen.

184
https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1042584535780967&set=gm.1329386310420984&type=3&theater,
verkregen op 1 maart 2016.
185
https://www.youtube.com/watch?v=cAvzwnc16Ag, verkregen op 25 maart 2016.
186
https://www.youtube.com/watch?v=Dxptk_6cgss, verkregen op 25 maart 2016.
187
https://www.youtube.com/watch?v=GEZp2SiNAqI, verkregen op 24 maart 2016.
188
https://www.youtube.com/watch?v=4yVdfundS_o:, verkregen op 25 maart 2016.
189
https://www.youtube.com/watch?v=IJq7n47YVUU, verkregen op 25 maart 2016.
190
https://www.youtube.com/watch?v=UCrRHjgH-Ec, verkregen op 25 maart 2016.
191
https://www.youtube.com/watch?v=GS1lGrLX8bs, verkregen op 25 maart 2016.
192
https://www.youtube.com/watch?list=PLuiXEUmLXe9SfFiqIETXVPNpYTdYNigQ_&v=GzJlp8EHsgw,
verkregen op 26 maart 2016.
193
https://www.facebook.com/100008097704920/videos/1691331817813392/, verkregen op 26 maart 2016.
194
https://www.facebook.com/haridas.itv/posts/1057756990936649, verkregen op 29 maart 2016.

Page 55 of 55