ॐ

78 IMPORTANT GITA SHLOKAS WITH ENGLISH MEANINGS AND ANVAY TRANSLATION

No. Shloka with Anvay translation English Meaning

2.07 काप दोषोपहत भावः पृ ा म ां धमसंमूढचेताः । With my mental vision severely

य े यः ान् न तं ू ह तन् मे श स् तेऽहं शा ध मां ां प म् affected by narrowness and with my
॥७॥ sense of duty totally confused, I
beseech you to instruct me on what
काप - कायरता प, दोषोपहत भावः - दोषसे उपहत ए भाव वाला is good for me. Please guide me,
(तथा), धमसंमूढचेताः - धमके वषयम मो हत चत आ (म), ाम - आपसे, considering me to have totally
पृ ा म - पूछता ँ ( क), यत - जो (साधन), न तं - न त, ेयः - surrendered to you.
क ाणकारक, ात - हो, तत - वह, मे - मेर लए, ू ह - क हये ( क),
अहम् - म, ते - आपका, श ः - श ँ (इस लए), ाम - आपके,
प म - शरण ए, माम - मुझको, शा ध - श ा दी जये।

3.09 य ाथात् कमणोऽ लोकोऽयं कमब नः । In this world a person gets bound to
तदथ कम कौ ेय मु संड्ग: समाचर ॥९ ॥ the (outcome of) actions than those
done in pursuance of ‘yajna’ (य ).
य ाथात् - य के न म कये जानेवाले, कमण: - कम से अ त र , अ So, O Kaunteya! Do perform your
- ू सर कम म (लगा आ ही), अयम् - यह, लोक: - मनु - समुदाय, duties assiduously, unaffected by
कमब नः - म से बँधता ह।(इस लये), तदथम् - उस य के न म (ही the outcome.
भलीभाँ त), कम -कत कम, कौ ेय - ह अजुन, मु संड्ग: - आस से
र हत होकर समाचर - कर।

3.10 सहय ाः जाः सृ ा पुरोवाच जाप तः । In the days of yore, along with
अनेन स व म् एष वोऽ ् इ कामधुक् ॥१० ॥ creation, Prajapati( जाप त) (the
creative power of the Almighty)
जाप त: - जाप त ाने, पूरा - क के आ दम, सहय ा: - य स हत, prescribed the Yajnas (assigned
जा: - जाओंको, सृ वा - रचकर(उनसे), उवाच - कहा(क ) (यूयम्) duties). He gave forth the system of
-तुमलोग, अनेन - इस य के ारा, स व म् - वृ को ा होओ(और), Yajnas with the mandate: “Carry out
ऐष: - यह य , व: - तुमलोग को, इ कामधुक् -इ त भोग दान your development with this; for this
करनेवाले, अ ु - हो। only shall be the provider of the
objects of your desire.”

3.11 दवान् भावयतानेन ते दवा भावय ु वः । By performance of your duties,

पर रं भावय ः ेयः परम् अवा थ ।।११ ॥ devoutly in the form of “Yajna”,
strengthen the divine powers; then
अनेन - इस य के ारा, दवान् - दवताओंको, भावयत - उ त करो(और), ते those divine powers would
- वे, दवा: - दवता, व: - तमलोग को, भावय ु - उ त कर। , (एवम्) - इस, strengthen you. Thus, by mutual
कार ( न: ाथभावसे), पर रम् - एक- ू सरको , भावय : - उ त करते strengthening, you would achieve
ए, (यूयम्) - तमलोग, ा , परम् - परम, ेय: - क ाणको , अवा यथ the Supreme purpose of life.
- हो जाओगे।

3.19 त ाद् अस ः सततं काय कम समाचर । Therefore, caring not for accrual of
अस ो ाचरन् कम परम् आ ो त पू षः ॥१९ ॥ any gains or losses engage
yourself in the assiduous
त ात् - इस लये (तू ), सततम् - नर र, अस : - आस से र हत performance of your duties. For,
होकर(सदा), कायम्, कम - कत कमको, समाचर - भलीभाँ त करता रह।, such an unattached person reaches
ह- क, अस : - आस से र हत होकर, कम - कम, आचरन् - the state of supreme
करता आ, पु ष: - मनु , परम् - परमा ाको, आ ो त - ा हो जाता Self-Perfection.
ह।

4.31 य श ामृतभुजो या सनातनम् । Those who partake of the nectar of

नायं लोकोऽ ् अय कुतोऽ ः कु स म ।।३१ ।। the resultant product of yajna attain
 to the Eternal Supreme Self; for
कु स म - ह क े अजुन!, य श ामृतभुज: - य से बचे ए अमृतका those, who do not perform yajna,
अनुभव करनेवाला (योगीजन), सनातनम् - सनातन, - पर even when this world does not give
परमा ाको, या - ा होते ह( और), अय - य न करनेवाले any happiness, what to say of the
पु षके लये(तो), अयम् - यह, लोक: - मनु लोक भी ( सुखदायक), न - hereafter.
नह , अ - ह, ( फर), अ : - परलोक, कुत: - कैसे ( सुखदायक हो
सकता ह)?

4.38 न ह ानेन स शं प व म् इह व ते । Certainly in this world there is no

तत् यं योगसं स ः कालेना न व त ॥३८ ॥ purifier like Perception; one who
achieves perfection in yoga,
इह - इस संसारम, ानेन - ानके, स शम्- समान, प व म् - प व experiences it in due course in
करनेवाला, ह - न:स ेह ( कुछ भी), न - नह , व ते - ह, तत् - उस one’s own self.
ानको, कालेन - कतने ही कालसे, योगसं स ः - कमयोगके ारा शु ा :
करण आ मनु , यम् - अपने - आप (ही), आ न - आ ाम, व त -
पा लेता ह।

4.39 ावॉल् लभते ानं त रः संयते यः । One achieves Self-Perception by

ानं ल ा परां शा म् अ चरणा धग त ॥३९ ॥ intense conviction, constancy, and
self-control; Self-Perception leads
संयते यः - जते य, त रः - साधनपरायण (और), ावान् - ावान् one speedily to Supreme Peace.
मनु , ानम् - ानको, लभते - ा होता ह (तथा), ानम् - ानको,
ल ा - ा होकर ( वह ), अ चरण - बना वल के त ाल ही
(भगव ा प), पराम् - परम, शा म्- शा को, अ धग त - ा हो
जाता ह।

5.11 कायेन मनसा बु ा केवलैर् इ यैर् अ प । The yogis, maintaining a detached

यो गनः कम कुव सङ्गं ा शु ये ॥११ ॥ outlook, perform actions through
the body, mind, intellect and even
यो गनः - कमयोगी ( मम बु र हत), केवलै: - केवल, इ यै: - इ य, the senses merely for
मनसा - मन, बु ा - बु (और), कायेन - शरीर ारा, अ प - भी, सङ्गम् - self-purification.
आस को, ा - ागकर, आ शु ये - अ : करणक शु के लये,
कम - कम, कुव - करते ह।

6.05 उ रद् आ ना ानं ना ानम् अवसादयेत् । One must elevate oneself by one’s
आ ैव ा नो ब ुः आ ैव रपुर् आ नः ।।५ ।। own efforts and thus prevent
mortification of oneself. One is
आ ना - अपने ारा, आ ानम् - अपना (संसार - समु से), उ रत् - उ ार one’s own friend and one is one’s
कर ( और), आ ानम् - अपना ( संसार-समु से), न - न, अवसादयेत् - own enemy.
डाले;, ह - क(यह मनु ), आ ा - आप, एव - ही तो, आ न: -
अपना, ब :ु - म ह (और), आ ा - आप, एव - ही, आ न: - अपना,
रपु: - श ु ह।

6.06 ब ुर आ ा नस् त येना ैवा ना जतः । One is one’s own friend if one has
अना नस् तु श ु े वतता ैव श ुवत् ।।६ ।। conquered oneself (the mind,
senses, and body) by the self
येन - जस, आ ना - जीवा ा ारा, आ ा - मन और इ य -स हत शरीर (Intellect); but if one does not
जीत: - जीता आ ह, त - उस, आ न: - जीवा ाका (तो वह), आ ा - conquer oneself one is as good as
आप, एव - ही, ब :ु - म ह; तु - और, अना न: - जसके ारा मन तथा an enemy to oneself as an external
इ य -स हत शरीर नह जीता गया ह, उसके लये ( वह), आ ा - आप, एव foe.
- ही, श ुवत् - श ुके स श, श ु े - श ुताम, वतत - बरतता ह।

6.17 यु ाहार वहार यु चे कमसु । This yoga puts an end to all

यु ावबोध योगो भव त ु खहा ॥ sufferings of one who is moderate
in eating and recreation, moderate
ु :खहा - ु:ख का नाश करनेवाला, यु ाहार वहार - यथायो in exertion for his work, moderate in
आहार- वहार करनेवालेका, कमसु - कम म, यु चे - यथायो चे ा sleep and keeping awake.
 करनेवालेका, योग: - योग (तो) , यु ाव बोध - यथायो सोने तथा
जागने-वालेका (ही स ), भव त - होता ह ।

6.30 यो मां प त सव सव च म य प त। One who sees me in everything,

त ाहं न ण ा म स च मे न ण त ।। and sees everything in me - for
such a one I am not lost to view
यः - जो पु ष, सव - स ूण भूत म, माम् - सबके आ प मुझ and that one is not lost to my view
वासुदवको ही ( ापक), प ती - दखता ह, च - और, सवम् - स ूण ever.
भूत को, म य - मुझ वासुदवके अ गत, प ती - दखता ह, त - उसके
लये, अहम् - म, न, ण ा म - अ नह होता, च - और, सः - वह, मे -
मेर लये, न, ण त - अ नह होता ।

7.14 दवी ेषा गुणमयी मम माया ु र या । (The cause of) this delusion is My
माम् एव ये पध े मायाम् एतां तर ते ॥१४ ॥ divine power, Maya, which is
manifested by the three Gunas and
ह- क, एषा - यह, दवी - अलौ कक अथात् अ त अ त, गुणमयी- is difficult to cross over; but those
गुणमयी, मम - मेरी, माया - माया, ु र या - बड़ी ु र ह ; (परंतु), ये - who take refuge in Me cross it over
जो पु ष (केवल), माम् - मुझको, एव - ही ( नर र), प े - भजते ह, (easily).
ते - वे, एताम् - इस, मायाम् - मायाको, तर - उ ंघन कर जाते ह अथात्
संसारसे तर जाते ह

8.07 त ात् सवषु कालेषु माम् अनु र यु च । Therefore, at all times, remember
म पत मनोबु ः माम् एवै ् असंशयम् ॥७ ॥ Me and also do battle; with your
mind and intellect absorbed in Me,
त ात् -इस लये(ह अजुन तू), सवशु - सब, कालेशु - समय म( नर र), you will doubtless attain Me.
माम- मेरा, अनुसमर- रण कर, च - और, यु - यु भी कर ( इस
कार), म य - मुझम, अ प नोबु ्ही- अ पत कए ए मन बु यू हो कर
(तू), असंशयम - न : संदह, माम- मुझको, एव - ही, ए स - ा होगा

8.14 अन चेताः सततं यो मां र त न शः । To a yogi who is ever absorbed in

त ाहं सुलभः पाथ न यु यो गनः ॥१४ ॥ Me, and who always, and
constantly, thinks of Me with
पाथ - ह अजुन, य: - जो पु ष , म य - मुझ म, अन ाचेत: - अन च single-minded attention, I am
होकर, न श: - सदा ही, स म- नर र, माम - मुझ पु षो म को, ृत - attainable very easily.
रण करता ह, त - उस, न यु सय- न ा नर र मुझ म यू ए,
यो गन: - योगी के लए, अहम - म, सुलभ: - सुलभ ँ अथात् उसे सहज ही
ा हो जाता ँ ।

9.10 मया ेण कृ तः सूयते सचराचरम् । Kaunteya! Under My

हतुनानेनकौ ेय जगद् वप रवतते ॥१० ॥ superintendence, My Prakriti
creates the entire movable and
मया: - मुझ, कौनतय - ह अजुन, अ ेण - अ ध ा ता के सकाशसे immovable world. It is under that
कृ तः - कृ त, सचराचरम - चराचरस हत, सूयते - रचती ह (और), अनेन power that the world keeps on
- इस, हतुना - हतु से ही, जगत - यह संसार- च , वप रवतते - घूम रहा ह revolving.

9.18 ग तर भता भुः सा ी नवासः शरणं सु त् । I am the Ultimate Attainment, the

भवः लयः ानं नधानं बीजम् अ यम् ॥१८ ॥ Supreme Provider, Prabhu, Eternal
Witness, Abode, Refuge, Friend,
ग त: - ा होनेयो । परमधाम, भता - भरण-पोषण करनेवाला, भुः - Originating Source, State of
सब का ामी, सा ी - शुभाशुभका दखने वाला, नवास : - न सबका Ultimate Dissolution, Eternal
वास ान, शरणम: - शरण लेनेयो , सु त् - ुपकारन चाहकर हत Positioning, Ultimate Repose, and
करनेवाला, भवः - लयः सबक उ लयका हतु, ानम्: - त का the Imperishable Seed.
आधार, नधानम्: - नधान* (और), अ यम: - अ वनाशी, बीजम्: - कारण
(भी) , (अहम्) - म , (एव ) - ही ँ

9.22 अन ा य ो मां ये जनाः पयुपासते। Those who worship Me in every

तेषां न ा भयु ानां योग ेमं वहा हम ॥२२ ॥ way, meditating with a singleness of
 mind, thinking of none other; for
ये - जो, अन - अन ेमी, जना - भ जन, माम् - मुझ परमे र को, such persons, who are ever
च य - नरंतर चतन करते ए, पयुपा े - न ाम भाव से भजते ह, absorbed in Me, I carry to them
तेषाम - उन, न ा भ - न नरंतर, यु ानाम - मेरा चतन करने वाला what they require and preserve
पु ष का, योग ेमम - योग ेम, अहम् - म यं, वह म - ा कर दता ँ । what they have.

9.34 म ना भव म ो म ाजी मां नम ु । Keep the mind filled with My

माम् एवै स यु वै म् आ ानं म रायणः ॥३४ ॥ thoughts; be devoted to Me;
dedicate all your yajnas to Me; bow
म ना - मुझमे मनवाला, भव - हो , म - मेरा भ , भव - बन , म ाजी down in salutations to Me; thus
- मेरा पूजन करने वाला, भव - हो , माम् - मुझको, नम ु - णाम कर । unifying yourself with Me; and
एवम - इस कार, आ ानम - आ ा को (मुझमे), यु ा - नयु करके, taking Me as the Supreme Goal,
म रायण - मेर परायण हो कर(तू), माम् - मुझको, एव - ही, ए स- you shall attain Me.
ा होगा ।

10.09 म ा म त ाणा बोधय ः पर रम् । With their minds fixed in Me, with
कथय मां न ं तु च रम च ॥९ ॥ their life-force dedicated to Me, they
enlighten each other, ever speaking
म ा - नरंतर मुझम मन लगाने वाला (और), म त ाणा - मुझम ही of Me alone, and feel contented,
ाणो को अपण करने वाले भ जन * ( मेरी भ क चचा के ारा), delighting in the absorption of their
पर रम - आपसम (मेर भाव को), बोधय - जानते ए, च - तथा ( गुण minds in Me.
और भाव स हत मेरा ), कथय - कथन करते ए, च - ही, न म -
नरंतर, तु त - संतु होते ह, च - और, माम् - मुझ वासुदवम (ही
नरंतर), रम - रमण करते ह।

10.10 तेषां सततयु ानां भजतां ी तपूवकम् । To such ones, who are ever
ददा म बु योगं तं येन माम् उपया ते ॥१० ॥ devoted to Me and who worship Me
with utmost love, I grant the Yoga of
तेषाम् - उन , सततयु नाम् - नर र मेर ान आ धमे लगे ये, Wisdom, with which they attain Me.
तपुवकम् - ेमपूवक, भजताम् - भजनेवले भ ोको , तम् - वह,
बु योगम् - त ान प योग , ददा म - दता ँ , येन - जससे , ते - वे,
माम् - मुजको , उपया - ा होते ह

10.11 तेषाम् एवानुक ाथम् अहम् अ ानजं तमः । Only out of compassion for them, I
नाशया ् आ भाव ो ानदीपेन भा ता ॥११ ।। destroy the darkness born of
ignorance, by the well-lighted lamp
तेषाम् - उनके (ऊपर ), अनुक ाथम् - अनु ह करनेके लये , आ भाव ः of perception, thus unifying Myself
- उनके अ ः :- करणमे तः आ , अहम् - म यं , एव - ही (उनके ), with their beings.
अ ानजम् - अ ानज नत, तमः - अ ःकारको ,भा ता - काशमय ,
ानदीपेन - त ान प दीपकके ारा , नाशया म - न कर दता ँ

10.41 यद् यद् वभू तमत् स ं ीमद् ऊ जतम् एव वा । Whatever is endowed with
तत् तद् एवावग ं मम तेजोऽशसंभवम् ॥४१ ॥ sublimity, brilliance, or power, know
that to owe its origination to a part
यद् - जो , यद् - जो, एव - भी, वभू तमत् - वभू तयु अथात् ऐ ययु , of My splendour.
ीमद् - का यु , वा - और , ऊ जतम् - श यु ,स म् - व ु ह,
तत् - उस, तत् - उसको , म् - तू , मम - मेर, तेजोऽश - संभवम् एव -
तेजके अशक ही अ भ , अवग - जान

10.42 अथवा ब नैतेन क ातेन तवाजुन । O Arjuna! Of what avail to you

व ाहम् इदं कृ म् एकांशेन तो जगत् ॥४२ ॥ would be a greater detail of this
knowledge; I support all these
अथवा - अथवा, अजुन - ह अजुन !, एतेन - इस , ब ना - ब त , ातेन - worldly phenomena in only a small
जननेसे , तव - तेरा , कम् - ा ( योजन ह), अहम् - म, एदम् - इस , part of Myself.
कृ म् - स ूण , जगत् - जगत् को (अपनी योगश के), एकांशेन - एक
अनशमा से, व - धारण करके, तहः - त ँ
11.32 कालोऽ लोक यकृत् वृ ो लोकान् समाहतुम् इह वृ ः । The Lord says…….
ऋतेऽ प ां न भ व सव येऽव ताः नीकेषु योधाः ॥३२ ॥ I am the Time-element, which is the
destroyer of all, and am now
लोक यकृत् - लोकोका नाश करनेवाला , वृ - बढ़ा आ , कालः - engaged in destroying the world.
महाकाल, अ - ँ , लोकान् - इन लोक को, सामाहतुम - न करनेके Even without any effort on your part
लये, वृ ः - वृ आ ँ (इ स लये), ये - जो, नीकेषु - all the warriors arrayed in this war
तप य क सेनामे, अव ताः - त, योधाः - यो ा लोग ह, (ते ) - will cease to exist.
वे, सव - सब, ाम - तेर, अ प - भी, न - नह , भ व - रहगे अथात
तेर यु न करनेसे भी इन सबका नाश हो जायगा

11.33 त ात् म् उ यशो लभ ज ाश न ू ् भु रा ं समृ म् । Therefore arise, win glory, conquer

मयैवैते नहताः पूवम् एव न म मा ं भव स सा चन् ।॥३३ ॥ enemies and enjoy royal affluence.
They have already been slain by
त ात् - अतएव, म् - तू , उ - उठ !, यशः - यश, लभ - ा Me, be you merely an instrument, O
कर (और), श ून् - श ुओको , ज ा - जीतकर, समृ म् - धन - धा से Savyasachin.
स , रा ंम - रा को, भु - भोग, एते - ये सब (शूरवीर), पूवम्,
एव - पहलेहीसे, मया - मेर ही ारा, नहताः - मार ए ह, स सा चन् - ह
स सा चन, न म मा ,ं एव - तू तो केवल न म मा , भव - बन जा

11.44 त ात् ण णधाय कायं सादये ाम् अहम् ईशम् ईडयम् ।
पतेव पु सखेव स ुः यः यायाह स दव सो ु म् ॥४४ ॥
त ात् - अतएव ( भो), अहम् - मै , कायम् - शरीरको, णधाय -
भलीभाँ त चरण म नवे दत कर, ण - णाम करके, ईडयम् -
करने यो , ाम् - आप, ईशम् - ई रको, सादये - स होनेके लये
ाथना करता ँ , दव - ह दव!, पता - पता , इव - जैस,े पु - पु के,
सखा - सखा, इव - जैस,े स ुः - सखाके (और), यः - प त, (इव) -
जैस,े यायाः - यतमा प ीके (अपराध सहन करते ह , वैसे ही आप भी
मेर अपराधको), सो ु म् - सहन करने, अह स - यो ह I
Therefore, bowing down and
prostrating my body, I beseech Your
pleasure, O Adorable Lord! Do
show forbearance to me as a father
ुत does to a son, a friend to a friend
and a lover to a beloved, O Deva!

11.54 भ ा ् अन या श अहम् एवं वधोऽजुन । It is only by single-minded devotion

ातुं ुं च त ेन वे ुं च परंतप ॥५४ ॥ that I, in this Form, am capable of
being “Known”, “Perceived”, and
तु - परंतु, पर प - ह पर प, अजुन - अजुन, अन या, भ ा - अन “Attained” in reality, O Parantapa!
भ के ारा, एवं वधः - इस कार चतुभुज पवाला, अहम् - म, ुंम् -
स दखनेके लए , त ेन - त से, ातुंम् - जानेके लये, च - तथा,
वे ुंम् - वेश करनेके लये अथात एक भावसे ा होनेके लये, च - तथा,
श ः-श ँI

11.55 म मकृन् म रमो म ः सङ्गव जतः । O Pandava! A person who does all
नवरः सवभूतेषु यः स माम् ए त पा व ।।५५ ।। his actions for Me, who is totally
dependent on Me, who is devoted
पा व - ह अजुन, यः - जो पु ष केवल, म मकृन् - मेर ही लए स ूण to Me, who does not covet anything
कत -कम को करनेवाला ह, म रमः - मेर परायण ह , म ः - मेरा भ from anyone, who does not
ह, सङ्गव जतः - आस र हत ह, सवभूतेषु - संपूण भूत ा णय मे, नवरः entertain malice towards any being,
- वैरभावसे र हत ह, सः - वह (अन भ यु पु ष), माम् - मुझको (ही), such a person attains Me.
ए त - ा होता ह I

12.08 म ेव मन आध म य बु नवेशय । Fix your mind on Me, let your

नव स स म ेव अत ऊ न संशयः ॥८ ॥ intellect rest in Me; thereafter you
shall abide in Me alone, there is no
म य - मुझमे, मनः - मनको , आध - लगा (और ), म य - मुझमे, एव - doubt about this.
ही , बु म् - बु को , नवेशय - लगा ; ऊ म् - उपरा (तू ), म य -
मुझमे, एव - ही , नव स स - नवास करगा , (इसमे कुछ भी ), संशयः -
संशय, न - नाही ह I

12.13 अ ा सवभूतानां मै ः क ण एव च । He who harbors no grudges

 नममो नरहंकारः सम ु ःखसुखः मी ।।१३ ।। towards any being, is always
friendly and compassionate, is free
यः - जो पु ष, सवभूतनाम - सब भूत म, अ ा - ष-भाव से र हत, मै ः - of possessiveness and ego, is
ाथर हत सबका ेमी, च - और, क णः - हतुर हत दयालु ह, एव - तथा, equipoised in pleasure and
नममः - ममतासे र हत, नरहंकार - अहंकारसे र हत, सम ु ःखसुखः - suffering, is forgiving….
सुख- ुख क ा म सम (और), मी - मावान ह अथात अपराध
करनेवालेको भी अभय दनेवाला ह;

12.14 संतु ः सततं योगी यता ा ढ न यः । …..ever contented, always intent on

म य अ पतमनोबु ः यो म ः स मे यः ॥१४ ॥
(तथा जो) योगी - योगी, सततं - नरंतर, संतु ः - संतु ह, यता ा -
मन-इ य स हत शरीरको वशम कये ए ह (और), ढ़ न यः - मुझम ढ़
न यवाला ह, सः - वह, म य - मुझम, अ पतमनोबु ः - अपण कये ए
मन-बु वाला, म ः - मेरा भ , मे - मुझको, यः - य ह।
yoga, is in full control of his mind, is
of firm conviction, with his mind and
intellect dedicated to Me - such a
devotee is dear to Me.

12.15 य ान् नो जते लोका लोकान् नो जते च यः । One who causes no vexation to
हषामषभयो गैःर मु ो यः स च मे यः ॥१५ ।। others and who does not get vexed
by others, is free of elation,
य ात - जससे, लोकः - कोई भी जीव, न उ जते - उ गको ा नह intolerance, fear and anxiety, is
होता, च - और, यः - जो ( यं भी), लोकात - कसी जीवसे, न उ जते - dear to Me.
उ ग को ा नह होता, च - तथा, यः - जो, हषामषभयो गैः - हष, अमष१
भय उ गादीसे, मु ः - र हत ह, सः - वह भ , मे - मुझको, यः - य
ह।

१ - ू सरक उ तको दखकर संताप होनेका नाम “अमष” ह।

12.16 अनपे ः शु चर् द उदासीनो गत थः । Free of expectations, pure in heart,

सवार प र ागी यो म ः स मे यः ॥१६ ॥ adroit in his work, impartial in
dealings, undistracted in mind,
(और) यः - जो पु ष, अनपे ः - आकां ा र हत, शु चः - बाहर-भीतरसे शु , giving up all uncontrolled ambitions
द ः - चतुर, उदासीनः - प पातसे र हत (और), गत थः - ुख से छटा आ - such a devotee is dear to Me.
ह, सः - वह, सवार ः - सब आर का ागी*, म ः - मेरा भ , मे -
मुझको, यः - य ह।

*अथात मन, वाणी और शरीर ारा ार से होनेवाले संपूण ाभा वक कम म

कतापनके अ भमानका ागी।

12.17 यो न तन न शोच त न काङ् त । One who is never elated, never

शुभाशुभप र ागी भ मान् यः स मे यः ॥१७ ॥ hateful, never grieved, never
covetous, never biased by likes and
(और) यः - जो, न - न (कभी), त - ह षत होता ह, न - न, - ष dislikes, ever full of devotion, is
करता ह, न - न, शोच त - शोक करता ह, न - न, काङ् त - कामना करता dear to Me.
ह, (तथा) यः - जो, शुभाशुभप र ागी - शुभ और अशुभ स ूण कम का
ागी ह, सः - वह, भ मान - भ यु पु ष, मे - मुझको, यः - य
ह।

12.18 समः श ौ च म े च तथा मानापमानयोः । The evenness of mind extending

शीतो सुख ु ःखेषु समः सङ्ग वव जतः ॥१८ ॥ alike to friend and foe, to honor and
dishonor, to cold and warmth,
श ौ, म े - श ु- म मे, च - और, तथा - तथा, मानापमानयोः - मान pleasure and pain, and being
अपमनमे, शीतो सुख ु ःखेषु - सरदी, गम और सुख ुःखआ द ं ददोम, devoid of affinities…..
समः - सम ह, सङ्ग वव जतः - आस से रा हत ह

12.19 तु न ा ु तर् मौनी संतु ो येन केन चत् । Indifferent to condemnation or

अ नकेतः रम तःर भ मान् मे यो नरः ॥१ ९ ॥ commendation, keen on
contemplation, content with
 तु न ा ु त - नदा- ु तको समान समझनेवाला, मौनी - मननशील, whatever he gets, unattached to his
संतु ो - सदा ही संतु ह, येन केन चत् - जस कसी कारसे भी शरीर का home, and with a steady mind -
नवाह होनेम,े अ नकेतः - रहनेके ानमे ममता और आस से र हत ह, such a devoted man is dear to Me.
रम तः - रबु ी, भ मान् - भ मान्, मे - मुझको, यो - य
ह, नरः - पु ष

12.20 ये तु ध ामृतम् इदं यथो ं पयुपासते । They who, endowed with faith, and
धाना म रमा भ ास् तेऽतीव मे याः ॥२० ॥ solely relying in Me, follow this
“Immortal Law of Moral life”, as
ये - जो, तु - पर ु, ध ामृतम् - धममय अमृत को, इदं - इस, यथो ं - described above - such devotees
ऊपर कह ए, पयुपासते - न ाम ेमभावसे सेवन करते ह, धाना - ा are extremely dear to Me.
यु पु ष, म रमा - मेर परायण होकर, भ ा - भ , अतीव - अ तशय,
मे - मुझको, याः - य ह

13.07 अमा न म् अद म् अ हसा ा र् आजवम् । Humility, unpretentiousness,

आचाय पासनं शौचं य ै म् आ व न हः ॥७ ॥ non-injury, forgiveness, rectitude,
worshipping the preceptor, purity,
अमा न म् - े ता के अ भमान का अभाव, अद म् - दंभाचरण का streadiness, self-control...
अभाव, अ हसा - कसी भी ाणी को कसी कार भी न सताना, ा र् -
माभाव, आजवम् - मन - वाणी आ दक सरलता, आचाय पासनं - ा
भ स हत गु क सेवा, शौचं - बाहर भतरक शु , ैयम् - अ ःकरण
क रता, आ व न हः - मन इं योस हत शरीर का न ह

13.08 इ याथषु वैरा म् अनहंकार एव च । …..Indifference to sense-objects,

ज मृ ुजरा ा ध ु खदोषानुदशनम् ॥८ ॥ absence of egoism, looking on
birth, death, old age, diseases and
इ याथषु - इस लोक और परलोक के स ूण भोग म, वैरा म् - आस sufferings as the blemishes of
अभाव, अनहंकार एव - अहंकार का भी अभाव, च - और, life….
ज मृ ुजरा ा ध ु खदोषानुदशनम् - ज , मृ ,ु जरा और रोग आ दमे
ुःख और दोष का बार - बार वचार करना

13.09 अस र् अन भ ङ्गः पु दारगृहा दषु । …..Absences of expectation of

न ं च सम च म् इ ा न ोपप षु ।।१ ॥ pleasure from son, wife, house and
the like which are regarded as
पु दारगृहा दषु - पु ी घर और धन आ दम, अस - आस का being one’s possessions, and
अभाव, अन भ ङ्ग - ममताका न होना, च - तथा, इ ा न ोपप षु - constant equanimity of mind in
य और अ यक ा म, न ं - सदा ही, सम च म् - च का सम experiencing the pleasurable or the
रहना unpleasurable…

13.10 म य चान योगेन भ र् अ भचा रणी । …..And unadulterated devotion to

व व दशसे व म् अर तर् जनसंस द ॥१० ॥
म य - मुझ परमे रम, च - तथा, अन योगेन - अन योगके ारा, भ
- भ , अ भचा रणी - अ भचा रणी, व व दश से व म् -
एका और शु दशम रहनेका भाव, अर तः - ेमका न होना
Me with the yoga of single-minded
concentration, a predisposition to
ः live in a solitary and holy place, and
an aversion for the company of
worldly people…..

13.11 अ ा ान न ंत ानाथदशनम् । Constancy in the knowledge of the

एत ानम् इ त ो म अ ानं यद् अतोऽ था ॥११ ॥ Self, contemplation on the goal of
Realisation of Truth - this is spoken
अ ा ान- न ं-अ ा ानम न त (और), त ानाथ of as True Perception; all else is
दशनम् - त ानके अथ प परमा ाको ही दखना, एतत - यह सब, Non-Perception or Ignorance.
ानम् - ान ह (और), यत - जो, अतः - इससे, अ था - वपरीत ह,
अ ानम - वह अ ान ह, इ त - ऐसा, ो म - कहा ह

14.09 स ं सुखे स य त रजः कम ण भारत । O Bharata! Sattwa makes one cater

ानम् आवृ तु तमः माद स य ् उत ॥९ ॥ to happiness, Rajas makes one
engage in actions; and Tamas,
 भारत - ह अजुन, स ं - स गुण, सुखे - सुखम, स य त - लगाता ह shrouding the correct perception,
(और), रजः - रजोगुण, कम ण - कम म (तथा), तमः - तमोगुण, ानम् - induces useless indulgences.
ानको, आवृ - ढककर, तु - तो, तमः - तमोगुण, माद - मादम,
स य त - लगाता ह, उत - भी

14.10 रजस् तमश् चा भभूय स ं भव त भारत । O Bharata! Sattwa prevails by

रजः स ं तम ैव तमः स ं रजस् तथा ॥१० ॥ subduing Rajas and Tamas; and
Rajas (prevails) by subduing
भारत - ह अजुन, रजः स् - रजो गुण, च - और, तमः - तमोगुण को श् , Sattwa and Tamas; in the same
अ भभूय - दबाकर, स ं - स गुण, तमः - तमोगुणको (दबाकर), रजः - manner, Tamas prevails by
रजोगुण, स ं - स गुण, तमः - तमोगुण, एव - ही, स ं - स गुण subduing Sattwa and Rajas.
(और), रजः - रजोगुणको (दबाकर), भव त - होता ह अथात बढ़ता ह

14.11 सव ारषु दहऽ न् काश उपजायते । When light and discernment shine
ानं यदा तदा व ाद् ववृ ं स म् इ ् उत ॥११ ॥ through every “door” in the body,
then conclude that Sattwa is on the
यदा - जस समय, अ न् - इस, दह - दहम (तथा), सव ारषु - अ ः Ascendent.
करण और इ य म, काशः - चेतनता, च - और, उपजायते - उ होती
ह, ानं - ववेकश , तदा - उस समय, व ात - जानना चा हए, उत -
क, स म् - स गुण, ववृ ं - बढ़ा ह

14.12 लोभः वृ र् आर ः कमणाम् अशमः ृहा । Avarice, activity, undertaking of

रज ् एता न जाय े ववृ े भरतषभ ॥१२ ॥ (motivated) actions, restlessness,
craving - these rise uppermost
भरतषभ - ह अजुन, रज स - रजोगुणके, ववृ े - बढ़ने पर, लोभः - लोभ, when Rajas prevails, O Best of
वृ ः - वृ त ( ाथबु से), कमणाम् - कम का (सकाम भाव से), आर ः Bharatas.
- आर , अशमः - अशां त (और), ृहा - वषय-भोग क लालसा, एता न
- ये सब, जाय े - उ होते ह

14.13 अ काशोऽ वृ मादो मोह एव च । Lack of enlightenment, inertness,

तम ् एता न जाय े ववृ े कु न न ॥१३ ॥ useless activity and also delusion -
these rise uppermost when Tamas
कु न न - ह अजुन, तमसी - तमोगुणके, ववृ े - बढ़ने पर (अ ः करण is on the ascendent, O
और इ य म), अ काशः - अ काश, अ वृ ः - कत - कम म Kurunandana!
अ वृ , च - और, मादः - माद अथात थ चे ा, च - और, मोहः -
न ा द अ ः करणक मो हनी वृ याँ, एता न - यह सब, एव - ही,
जाय े - उ होते ह

14.16 कमणः सुकृत ा ः सा कं नमलं फलम् । Righteous acts lead to pure and
रजसस् तु फलं ु ःखम् अ ानं तमसः फलम् ॥१६ ॥ Sattwic results; the result of Rajasic
acts is sorrow; and Tamasic acts
सु त - े , कमणः - कमका (तो), सा कम् - सा क अथात सुख, results in ignorance.
ान, और वैरा ा द, नमलम् - नमल, फलम् - फल, आ : - कहा ह ; तु -
कतु, राजस: - राजस कमका, फलम् - फल, ु ःखम - ुःख (एवम्), तमसः
- तामस कमका, फलम् - फल, अ ानम् - अ ान (कहा ह) I

14.17 स ात् संजायते ानं रजसो लोभ एव च । Sattwa leads to knowledge, Rajas
मादमोहौ तमसो भवतोऽ ानम् एव च ॥१७ ॥ to greed, and Tams leads into
useless activity, delusion and also
स ात - स गुणसे, ानम् - ान, संजायते - उ होता ह, च - और, ignorance.
रजस: - रजोगुणसे, एव - न:संदह, लोभ: - लोभ, च - तथा, तमस: -
तमोगुणसे, मादमोहौ - माद और मोह, भवत: - उ होते ह (और),
अ ानम् - अ ान, एव - भी (होता ह) I

15.07 ममैवांशो जीवलोके जीवभूतः सनातनः । It is indeed an eternal portion of My

मनः ष ानी या ण कृ त ा न कष त ॥७ ।। Self which becomes a living soul in
the realm of living beings and,
 जीवलोके - इस दह म, सनातनः - यह सनातन, जीवभूतः - जीवा ा, मम - abiding in Nature, draws to itself the
मेरा, एव - ही, अंश: - अंश ह (और वही), कृ त ा न - इन कृ तम त, six senses including the mind.
मनः ष ा न - मन और पाँच , इ या ण - इ य को, कष त - आकषण
करता ह I

16.01 अभयं स संशु ः ानयोग व तः । The Lord said…..

दानं दम य ा ायस् तप आजवम् ॥१ ॥ Fearlessness, purity of mind,
steadfast pursuance of yoga for
अभयम् - भयका सवथा अभाव,स संशु ः - अंतःकरणक पूण नमलता, Self-realisation, charity, restraint of
ानयोग व तः - त ानके लए ानयोगम नरंतर ढ़ त, च - senses, performance of yajnas,
और, दानम् - सा कदान, दम: -इ य का दमन, य : - भगवान्, दवता, scriptural study, austerity, rectitude -
और गु जन क पूजा तथा अ हो ा द उ म कम का आचरण (एवं),
ा ाय: - वेद-शा का पठन-पाठन (तथा) भगवा े नाम और गुण का
क तन, तप: - धमपालनके लए क सहना, च - और, आजवम् - शरीर
तथा इ य के स हत अ ःकरणक सरलता

16.02 अ हसा स म् अ ोधस् ागः शा र् अपैशुनम् । Non-injury, truthfulness, absence of

दया भूते ् अलोलु ं मादवं ही : अचापलम् ॥२ ॥ anger, renunciation, peacefulness,
absence of vilification, compassion
अ हसा - मन, वाणी और शरीरसे कसी कार भी कसीको क न दना, for all beings, non-covetousness,
स म् - यथाथ और य भाषण, अ ोध: - अपना अपकार करनेवालेपर भी gentleness, modesty, freedom from
ोधका न होना, ागः - कम म कतापनके अ भमानका ाग, शा : - restlessness -
अ :करणक उपर त अथात् च क चंचलताका अभाव, अपैशुनम् -
कसीक भी न ा द न करना, भूतेषु - सब भूत ा णय म, दया - हतुर हत
दया, अलोलु म् - इ य का वषय के साथ संयोग होनेपर भी उनम
आस का न होना, मादवम् - कोमलता, ही: - लोक और शा से व
आचरण म ल ा (और), अचापलम् - थ चे ाओंका अभाव --

16.03 तेजः मा धृ तः शौचम् अ ोहो ना तमा नता । Grandeur, forgiveness, fortitude,

भव संपदं दवीम् अ भजात भारत ॥३ ॥ cleanliness, absence of malice,
absence of pride - these belong to
तेज: - तेज, मा - मा, धृ तः - धैय, शौचम् - बाहरक शु (एवं), the one born with Divine Properties,
अ ोह: - कसीम भी श भावका न होना (और), ना तमा नता - अपनेम O Bharata!
पू ताके अ भमानका अभाव --- (ये सब तो), भारत - ह अजुन!, दवीम,
स दम - दवी स दाको, अ भजात - लेकर उ ए पु षके (ल ण)
भव - ह I

16.21 वधं नरक ेदं ारं नाशनम् आ नः । There are three gates to hell - lust,
कामः ोधस् तथा लोभ : त ाद् एतत् यं जेत् ॥२१ ॥ anger and avarice - leading to the
ruination of the self; therefore,
काम: - काम, ोध: - ोध, तथा - तथा, लोभ: - लोभ, इदम् - ये, वधम् these three must be abandoned.
- तीन कारके, नरक - नरकके, ारम् - ार, आ न: - आ ाका,
नाशनम् - नाश करनेवाले अथात् उसको अधोग तम ले जानेवाले ह I, त ात्
- अतएव, एतत् - इन, यम् -तीन को, जेत् - ाग दना चा हये I

16.23 यः शा व धम् उ ृ वतते कामकारतः । One who, casting aside the

न स स म् अवा ो त न सुखं न परां ग तम् ।२३ ॥ precepts of the scriptures, acts
under the impulse of desires,
य: - जो पु ष, शा व धम् - शा व धको, उ ृ - ागकर, attains neither perfection, nor
कामकारत: - अपनी इ ा से मनमाना, वतते - आचरण करता ह, स: - वह, happiness, nor the Supreme Goal.
न - न, स म् - स को, अवा ो त - ा होता ह, न - न, पराम् -
परम, ग तम् - ग तको (और), न - न, सुखम् - सुखको ही I

16.24 त ा ा ं माणं ते कायाकाय व तौ । Therefore, scriptural sanction

ा ा शा वधानो ं कम कतुम् इहाह स ॥२४ ॥ should guide you in determining
what is, and what is not to be done.
त ात् - इससे, ते - तेर लए, इह - इस, कायाकाय व तौ - क Knowing this, you should perform
 और अकत क व ाम, शा - शा (ही), माणम् - माण ह I only such actions in the world, as
(एवम्) - ऐसा, ा ा - जानकर (तू), शा वधानो म् - शा व धसे are ordained by the Scriptures.
नयत, कम - कम (ही), कतुम् - करने, अह स - यो ह I

17.03 स ानु पा सव ा भव त भारत । O Bharata! The faith of all beings is

ामयोऽयं पु षो यो य : स एव सः ॥३ ।। in accordance with their respective
innate nature; one’s being
भारत - ह भारत !, सव - सभी मनु क , ा- ा, स ानु पा - comprises one’s faith, for one is
उनके अ ःकरणके अनु प, भव त - होती ह I, अयम - यह, पु षः - पु ष, what one’s faith is.
ामय: - ामय ह, (अतः) - इस लये, य: - जो पु ष, य : - जैसी
ावाला ह, स: - वह यं, एव - भी, स: - वही ह I

17.13 व धहीनम् असृ ा ं म हीनम् अद णम् । A Yajna is spoken of as Tamasic if it

ा वर हतं य तामसं प रच ते ॥१३ ॥ is contrary to scriptural
prescriptions, is accompanied by
व धहीनम् - शा व धसे हीन, असृ ा म् - अ दानसे र हत, म हीनम् - offering of food or chanting of
बना म के, अद णम् - बना द णाके (और), ा वर हतम् - बना “Mantras”, and offerings to priests,
ाके कये जानेवाले, य म् - य को, तामसम् - तामस य , प रच ते - and also without faith.
कहते ह

17.15 अनु गकरं वा ं स ं य हतं च यत् । Speaking words which cause no

ा ाया सनं चैव वाङ्मयं तप उ ते ॥१५ ॥ annoyance, and which are truthful,
pleasant and beneficial, and are
यत् - जो, अनु गकरम् - उ ग न करनेवाला, य हतम् - य और also for scriptural study and
हतकारक, च - एवं, स म् - यथाथ, वा म् - भाषण ह, च - तथा (जो), recitation of the Lord’s glories,
ा ाय-अ सनम् - वेद-शा के पठनका एवं परमे रके नामजपका constitute austerity of speech.
अ ास ह, (तत्) एव - वही, वाङ्मयम् - वाणीस ी, तप: - तप, उ ते
- कहा जाता ह

17.16 मनः सादः सौ ं मौनम् आ व न हः । Buoyancy and serenity of mind,

भावसंशु र् इ ् एतत् तपो मानसम् उ ते ॥१६ ॥ reticence, mental restraint and
purity of heart - these comprise
मनः सादः - मनक स ता, सौ म् - शा भाव, मौनम् - भगव न austerity of the mind.
करनेका भाव, आ व न हः - मनका न ह (और), भावसंशु : -
अ ःकरणके भाव क भलीभां त प व ता, इ त - इस कार, एतत् - यह,
मानसम् - मनस ी, तप: - तप, उ ते - कहा जाता ह

17.20 दात म् इ त यद् दानं दीयतेऽनुपका रणे । Charity that is given only as a duty,
दशे काले च पा े च तद् दानं सा कं ृतम् ॥२० ॥ at a proper place and time, to a
proper person, without expectation
दात म् - दान दना ही क ह, इ त - ऐसे भावसे, यत् - जो, दानम् - of any return, is said to be Sattwic.
दान, दशे - दश, च - तथा, काले - काल, च - और, पा े - पा के ा
होनेपर, अनुपका रणे - उपकार न करनेवालेके त, दीयते - दया जाता ह,
तत् - वह, दानम् - दान, सा कम् - सा क, ृतम् - कहा गया ह

17.28 अ या तं द ं तपस् त ं कृतं च यत् । O Partha! Any Yajnas performed,

असद् इ ् उ ते पाथ न च तत् े नो इह ॥२८ ॥ austerities undergone and charities
given without faith are said to be
पाथ - ह अजुन ! अ या - बना ाके कया आ, तम् - हवन, द म् - “A-Sat” (असत्). They are of no avail
दया आ दान (एवं), त म् - तपा आ, तप: - तप, च - और, यत् - जो in this world or in the hereafter.
(कुछ भी), कृतम् - कया आ शुभ कम ह, (तत्) - वह सम , असत् -
‘असत्’, इ त - इस कार, उ ते - कहा जाता ह (इस लए), तत् - वह,
नो - न (तो), इह - इस लोकम (लाभदायक ह), च - और, न - न, े -
मरने के बाद ही

18.05 य दानतपःकम न ा ं कायम् एव तत् । Acts pertaining to yajnas, charities

य ो दानं तप व
ै पावना न मनी षणाम् ॥५ ॥ and austerities should never be
 abandoned as they constitute
य दानतपःकम - य , दान और तप प कम, न, ा म् - ाग करनेके bounden duties. Yajnas, charities
यो नह ह (ब ), तत् - वह (तो), एव - अव , कायम् - क ह and austerities render the wise
क, य : - य , दानम् - दान, च - और, तप: - तप (ये तीन ), एव - ही ones pure.
(कम), मनी षणाम् - बु मान पु ष को, पावना न - प व करनेवाले ह

18.10 न ् अकुशलं कम कुशले नानुष ते । One who neither hates wrong

ागी स समा व ो मेधावी छ संशयः ॥१० ॥ actions, and also has no fondness
for right actions, is said to be
अकुशलम् - अकुशल, कम - कमसे (तो), न, - ष नह करता (और), rouncer absorbed in purity, firm of
कुशले - कुशल कमम, न, अनुष ते - आस नह होता (वह), understanding and one who has
स समा व : - शु स गुणसे यु पु ष, छ संशयः - संशयर हत, resolved all doubts.
मेधावी - बु मान (और), ागी - स ा ागी ह

18.14 अ ध ानं तथा कता करणं च पृथ धम् । The Base, the Does, the different
व वधा पृथ े ा दवं चैवा प मम् ॥१४ ॥ Equipments, different types of
Efforts, and also Destiny -
अ - इस वषयम अथात कम क स म, अ ध ानम् - अ ध ान, च -
और, कता - कता, च - तथा, पृथ धम् - भ - भ कारके, करणम् -
करण, च - एवं, व वधा: - नाना कारक , पृथक् - अलग-अलग, चे ा: -
चे ाएँ (और), तथा - वैस,े एव - ही, प मम् - पाँचवाँ हतु, दवम् - दव ह

18.26 मु सङ्गोऽनहंवादी धृ ु ाहसम तः । Free of liking or disliking an action,

स स ोर न वकारः कता सा क उ ते ॥२६ ॥ devoid of egoism, endowed with
fortitude and diligence, unaffected
कता - कता, मु सङ्ग: - संगर हत, अनहंवादी - अहंकार वचन न by success or failure, such a
बोलनेवाला, धृ ु ाह-सम तः - धैय और उ ाहसे यु (तथा), performer is said to be Sattwic.
स स ो: - कायके स होने और न होनेम, न वकारः - हष-शोका द
वकार से र हत ह (वह), सा क: - सा क, उ ते - कहा जाता ह

18.30 वृ च नवृ च कायाकाय भयाभये । The intellect which comprehends

ब ं मो ं च या वे बु ः सा पाथ सा क ॥३० ॥ clearly the paths of Pravritti and
Nivritti, duty and what is not duty,
पाथ - ह पाथ ! या - जो बु , वृ म् - वृ माग, च - और, नवृ म् - fear and fearlessness, bondage
नवृ तमागको, कायाकाय - क और अकत को, भयाभये - भय और and liberation, is said to be Sattwic,
अभयको, च - तथ, ब म् - ब न, च - और, मो म् - मो को, वे - O Partha!
यथाथ जानती ह, सा - वह, बु ः - बु , सा क - सा क ह

18.45 े े कम ् अ भरतः सं स लभते नरः । A person attains perfection by

कम नरतः स यथा व त तच् णु ॥४५ ।। assiduously engaging in work
according to natural traits; hear
े े - अपने अपने ( ाभा वक), कम ण - कम म, अ भरतः - त रता से from Me how this perfection is
लगा आ, नरः - मनु , सं स म - भगवत ा प परम स को, attained by assiduous performance
लभते - ा हो जाता ह, कम नरतः - अपने ाभा वक कम म लगा of one’s natural actions.
आ मनु , यथा - जस कार से कम कर के, स म - परम स को,
व त - ा होता ह, तत - उस व ध को (तू), णु - सुन

18.46 यतः वृ र् भूतानां येन सवम् इदं ततम् । A person attains to perfection when
कमणा तम् अ स व त मानवः ॥४६ ॥ all natural actions are dedicated
with a sense of worship to the
यतः - जस परमे र से, भूतानाम - स ूण ा णय क , वृ तः - उ Supreme Self, Who has created all
ई ह (और), येन - जससे, इदम - यह, सवम - सम , ततम - ा ह, beings and Who pervades this
तम - उस परमे र क , कमणा - अपने ाभा वक कम ारा, अभयचय entire Universe.
- पूजा कर के, मानवः - मनु , स म - परम स को, व त - ा
हो जाता ह

18.58 म ः सव ु गा ण म सादात् त र स। With your mind fixed on Me, you

 अथ चेत् म् अहंकारान् न ो स वनं स ।।१८ ॥
म ः - मुझम च वाला हो कर, म् - तू, म सादात - मेरी कृपा से,
सव ु गा ण - सम संकट को (अनायास ही), त र स - पार कर जायेगा,
अथ - और, चेत - य द, अहंकारात - अहंकार के कारन (मेर वचन को), न -
न, ो स - सुनेगा (तो), व स - न हो जायेगा अथात परमाथ से
हो जायेगा
18.65 म ना भव म ो म ाजी मां नम ु ।
माम् एवै स स ं ते तजाने योऽ स मे ॥६५ ॥
मनमनाः - मुझम मन वाला, भव - हो, म ः - मेरा भ , भव - बन,
म ाजी - मेरा पूजन करने वाला, भव - हो (और), माम - मुझको, नम ु -
णाम कर, एवम - ऐसा करने से (तू), माम - मुझ,े एव - ही, ए स -
ा होगा (यह म), ते - तुझसे, स म - स , तजाने - त ा करता ँ ,
यतः - क तू, मे - मेरा, यः - अ ंत य, अ स - ह
18.66 सवधमान् प र मामेकं शरणं ज ।
अहं ा सवपापे ो मो य ा म मा शुचः ॥६६ ॥
सवधमान - स ूण धम को अथात स ूण कत कम को (मुझम),
पर - ागकर (तू केवल), एकम - एक, माम - मुझ सवश मान
सवाधार परमे र क ही, शरणम् - शरण म, ज - आ जा, अहम् - म, ा
- तुझे, सवपापे ः - स ूण पाप से, मो य ा म - मु कर ू ंगा (तू),
मा, शुचः - शोक मत कर
18.68 य इमं परमं गु ं म े ् अ भधा त ।
भ म य परां कृ ा माम् एवै ् असंशयः ॥६८ ॥
यः - जो पु ष, म य - मुझम, पराम - परम, भ म - ेम, कृ ा - करके,
इमम - इस, परमम - परम, गु हयाम - रह यु गीता शा को,
म ेषु - मेर भ म, अ भधा त - कहगा, सः -वह, माम - मुझको,
एव - ही, ए त - ा होगा, असंशयः - इसम कोई संदह नह ह
18.69 न च त ान् मनु षे ु क न् मे यकृ मः ।
भ वता न च मे त ाद् अ ः यतरो भु व ॥१ ९ ॥
त ात् - उससे बढ़ कर, मे - मेरा, यकृ मः - य काय करने वाला,
मनु ेषु - मनु म, क त् - कोई, च - भी, न - नह ह, च - तथा,
भु व - पृ ी भर म, त ात् - उससे बढ़ कर, मे - मेरा, यतरः - य,
अ ः - ू सरा कोई, भ वता - भ व म होगा भी, न - नह
18.78 य योगे रः कृ ो य पाथ धनुधरः ।
त ीर् वजयो भू त : ुवा नी तर् म तमम ॥७८ ॥
य - जहाँ, योगे रः - योगे र, कृ ः - भगवान ी कृ ह (और),
य - जहाँ, धनुधरः - गांडीव धनुषधारी, पाथः - अजुन ह, त - वह पर,
ीः - ी, वजयः - वजय, भू तः - वभू त (और), ुवा - अचल, नी तः -
न त ह, इ त - ऐसा, मम - मेरा, म तः - मत ह
shall overcome all obstacles by My
grace. But if you do not listen due
to your egoism, you shall be
doomed.
Fix your mind on Me, be devoted to
Me, perform all yajnas for Me, bow
down to Me, then you will attain to
Me alone. Know it for certain, for
truly you are very dear to Me.
Abandoning all reliance on your
duties, make unequivocal surrender
to Me alone; I shall absolve you of
all sins, have no worry at all.
One who, with supreme devotion to
Me, teaches this profound
knowledge to My devotees, would
doubtless attain to Me.
Among all men, there is no one
dearer to Me than the one who
renders this loving service to Me;
nor would there be anyone else in
the entire world dearer to Me than
he.
Wherever is Krishna, the Lord of
Yogas; and wherever is Partha, the
Bowman, there resides perfection,
supremacy, fortune and unfailing
prudence - this is my conviction.