KİŞİLİK

Kişilik kavramı
Kişilik kuramları
Kişiliğin ölçülmesi

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 KİŞİLİK
– Personality
• Persona=maske

• Bireyin özel ve ayırıcı yanlarını içerir.

– Özel  en sık ve en tipik
– Ayırdedici  bireyi diğerlerinden ayırır.
• Bireyin iç ve dış çevresiyle kurduğu, onu diğer
bireylerden ayıran, tutarlı ve yapılanmış bir
ilişki biçimi.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 Kişilik psikologlarının iki amacı vardır:
• 1. Kişiliğin yapısını betimleyen genel kuramlar
inşa etmek

• 2. Kişilikteki bireysel farklılıkları incelemek

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 KİŞİLİK KURAMLARI
• Psikodinamik kuramlar
• Bilişsel-sosyal kuramlar
• Treyt kuramları
• İnsancıl kuramlar
• Kişilik ve kültür

– Her kuramda belirli isimler, yöntemler var.

– Her kuram hala yaşasa da eleştiriler var.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 Psikodinamik kuramlar
Freud
Yeni Freudçular
Nesne ilişkileri kuramcıları

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• S.Freud (1856-1939)
– 19. yy sonları- 20.yy başları
– Nörolog; duygusal sorunları olan kişilerin
tedavisiyle uğraşmış.
– Histeri, kadın hastalar, nevrozlar
– Charcot’dan hipnoz öğrenmiş.

• Önemli etkileri olmuştur.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• Freud
– Temel nokta: Eğer bir semptomun fizyolojik bir
kökeni yoksa ve hasta bilinçli bir şekilde durmak
istiyor, ama duramıyorsa, bilinçli bir karşı koymaya
eşit veya daha yoğun bir karşı istek vardır.
– Duygusal sorunların birincil nedeninin cinsellik
olduğunu kabul eder.
• Freud’un modelleri
– Çok eleştirilmiş  Lab. Çalışması değil; tekrarlanamaz,
genellenemez...

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• Topografik Model
– 3 zihinsel süreç: Bilinç, bilinçöncesi, bilinçaltı

• Bilinçli: şu anda farkında olduğunuz, tam şu anda ne

düşündüğünüz
• Bilinçöncesi: Şu anda farkında olmadığınız ama
ulaşabileceğiniz
• Bilinçaltı: Zihnimizin parçası olan ama farkında
olamadığımız.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
– Bilinçsiz zihin (bilinçaltı) tüm eylemlerimiz ve
duygularımız için birincil motivasyonlardır –
biyolojik içgüdüsel dürtüler (yemek ve cinsellik
gibi) ve bastırılmış, kabul edilemez düşünceler,
anılar ve hisler, özellikle ilk çocukluk yaşantımızdan
kalan çözülmemiş çatışmalar

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• FREUD
– Dürtü modeli
• 2 güdü: cinsellik ve saldırganlık
» LİBİDO

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 Freud’un
Kişilik Yapısı Kuramı

İd

Ego

Superego
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -
PSİ162
 Bilinçli zihin
(anlık farkındalık)

Bilinçöncesi zihin
(farkında değiliz
ama ulaşılabilir)
Yürütücü İçselleştirilmiş
aracı idealler

Bilinçaltı zihin
(ulaşılamaz)

Bilinçsiz ruhsal
enerji

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 İd

• Orijinal kişiliktir; doğduğumuzda varolan tek parçadır.

– Bilinçaltındadır.
– Biyolojik içgüdüsel dürtüleri içerir, kişiliğin ilkel yanı
• Hayatta kalma, üreme ve haz için yaşam içgüdüleri
• Hayatta kalmaya zarar veren yıkıcı ve saldırgan güdüler; ölüm
içgüdüleri
– Haz ilkesine göre çalışır. Yani, sonuçlarını dikkate almaksızın
bu güdülerin anında doyurulmasını ister.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 Ego

• İlk yıldan itibaren idin ihtiyaçlarını gerçekçi ve sosyal

olarak kabul edilebilir yollar bulmak üzere gelişmeye
başlar.
– Gerçeklik ilkesine göre çalışır, içgüdüsel dürtülerin
gerçekliğin (toplumun normları ve yasaları) zorlamaları
içinde doyurulmasını sağlar.
– Egonun bir kısmı bilinçaltındadır (ide bağlıdır), bir parçası
bilinçli ve bilinçöncesindedir (dış dünyaya bağlı)
– Kişiliğin sorumlu müdürü gibi çalışır.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 Süperego

• Kişinin bilinçli ve kendi kültüründeki ideal standartları

temsil eder.
– Ahlak ilkesine göre çalışır; bizi suçluluk ve utanç ile tehdit eder.
– Süperego ve idin talepleri çatışır. Ego bu kargaşayı gerçekliğin
zorlamaları içinde çözmek zorunda kalır.
– İd ve süperego taleplerini karşılamaya çalışmak yüzünden
olan kaygıdan korunmak için ego Freud’un savunma
mekanizmaları dediği, gerçekliği çarpıtma süreçlerini
kullanır.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• İd, haz ilkesine; ego gerçeklik ilkesine göre çalışır.

Dış uyaran
Gerilimin
İdde mümkün
İdde İdde
gerilim olan
hoşnutsuzluk doyum
artışı ilk yolla
giderilmesi
İç uyaran
Haz ilkesinin çalışma tarzı

Dış uyaran
Gerilimin
İdde Egonun mümkün
gerilim İdde İdde
mantıklı olan en iyi
artışı hoşnutsuzluk doyum
düşünmesi ve güvenli yolla
giderilmesi
İç uyaran
Gerçeklik ilkesinin çalışma tarzı
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -
PSİ162
 Freud’un Savunma Mekanizmaları

Bastırma Nahoş bir anıyı veya Bir suça tanık olduğunuz

düşünceyi bilmeden travmatik bir olayı
bilinçaltına atma hatırlamama

Gerileme İlk gelişim dönemlerinin Bir şey istediğiniz gibi

olgunlaşmamış olmazsa çocuk gibi öfke
davranışlarına geri dönme nöbeti geçirmek

Yer değiştirme Kabul edilemez duyguları Patrona yönelik öfkenizi

orijinal kaynağından daha eşine veya çocuklara
güvenli, onun yerine geçen bağırarak onlara yöneltme
bir hedefe yöneltme

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 Freud’un Savunma Mekanizmaları
Yüceltme Sosyal olarak kabul edilemez Saldırgan dürtüleri futbol
içtepileri sosyal olarak kabul oynamaya veya uygun
edilebilir davranışla yer olmayan cinsel arzuları
değiştirme sanata yöneltme

Karşıt tepki Kişinin kabul edilemez İstenmeyen bir çocuğa karşı

geliştirme içtepilerinin tam zıddı şekilde aşırı koruyucu ve aşırı dikkat
davranması etme
Yansıtma Kişinin kabul edilemez duygu Erkek arkadaşını aldatmış
ve hislerini kendisine değil hissettiğinizde onu sizi
başkasına atfetmesi aldatmakla suçlamanız

Rasyonelleştirme Kişinin kabul edilemez his, Sınavda hile yapan birinin

düşünce ve davranışları için herkesin öyle yaptığını
yanlış bahaneler yaratması söyleyerek durumu
meşrulaştırması/
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - haklılaştırması
PSİ162
 Sağlıksız kişilik
• Sadece savunma mekanizmalarına çok fazla
bağımlı olunca değil, aynı zamanda id veya
süperego aşırı güçlü ya da ego aşırı güçsüz
olduğunda da ortaya çıkar.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 Freud’un
Psikoseksüel Evre Kuramı
• Çocukluk anıları ve anne-baba ile etkileşimler ve çocukluk
anılarını içeren vaka çalışmalarına dayanarak geliştirilmiştir.
• Cinsel haz bölgesi (Erojen bölge) idin haz aradığı beden
bölümüdür.
• İdin haz arama enerjisinin bir kısmı içgüdüsel ihtiyacın aşırı
doyurulması veya engellenmesi nedeniyle bir evrede kaldığında
Saplantı ortaya çıkar ve kişinin yaşamı boyunca devam eder ve
davranışlarını ve kişilik özelliklerini etkiler.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 Beş Psikoseksüel Evre

Oral Evre (doğum- 18 ay)

Anal Evre (18 ay- 3 yaş)

Fallik Evre (3 - 6 yaş)

Latent Evre (6 yaş- erinlik)

Genital Evre (erinlik -yetişkilik)

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -
PSİ162
 Freud’un kuramında kişilik gelişiminin
Psikoseksüel Evreleri
Evre (yaş aralığı) Erojen bölge Etkinliğin odağı
Oral Ağız, dudaklar ve Emme, ısırma ve çiğneme
(doğum-1.5 yaş) dil
Anal Anüs Bağırsakları tutma ve
(1,5 - 3 yaş) bırakma
Fallik Genital bölge Aynı cinsiyetten ebeveyn
(3 - 6 yaş) ile özdeşleşerek cinsiyet
rolü ve ahlâksallık
duygusunu öğrenme
Örtük Erojen bölge yok Bilişsel ve sosyal gelişim
(6 yaş-erinlik (puberte)
Genital Genital bölge Cinsel ilişki gelişimi
(erinlik-yetişkinlik) yetişkin mahrem
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 ilişkilerine
- doğru ilerleme
PSİ162
 Tuvalet eğitimi
• Ana-babalar tuvalet eğitimi sırasında çocuğun kendi
kendini kontrol etmesini sağlamaya çalışır
– Eğer zorlayıcı tuvalet eğitimine karşı çocuk barsak hareketlerini
tutma ile tepki verirse düzenlilik, tertiplilik, cimrilik, inatçılık gibi
kişilik özellikleri gelişir (anal-retentive kişilik)
– Eğer zorlayıcı tuvalet eğitimine karşı çocuk isyan eder ve ne
zaman isterse ve nereye isterse yaparsa (anal-expulsive kişilik)
gelişir.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
Fallik dönem çatışmaları

Erkelerde
• Oedipus çatışması

Kızlarda
• Elektra çatışması

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162
 Özdeşleşme

• Özdeşleşme sürecinde çocuk aynı cinsiyetten

ebeveynin özelliklerini benimser ve cinsiyet rolünü
öğrenir.
• Özdeşleşme sırasında süperego gelişmeye başlar.

Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -

PSİ162