Marathi

Yeeie - 1
1 meJee&lcekeÀe efMeJemegboje keÀJeer - kegÀmegceeie´pe
keÀJeer®ee - Heefj®e³e
veeJe : efJe<Ceg Jeeceve efMejJee[keÀj
keÀeueeJeOeer : 1912-1999
%eeveHeerþ Heeefjleesef<ekeÀ efJepesles, HeéfmeodOe uesKekeÀ, keÀJeer, veeìkeÀkeÀej. `peerJeveuenjer', èfJeMeeKee', `meefceOee', `mJeiele', èfncejs<ee',
`JeeoUJesue', `ceejJee', èfkeÀveeje' Fl³eeoer keÀeJ³emebień; `Jewpe³ebleer', `jepecegkegÀì', `keÀeQles³e', `veìmeceéì', `Jeerpe cnCeeueer
Oejleeruee', èfJeot<ekeÀ' Fl³eeoer veeìkesÀ HeéfmeodOe.
ÒemleeJevee
`meJee&lcekeÀe efMeJemegboje' ner HeéLe&vee keÀJeer kegÀmegceeie´pe ³eebveer efueefnueer Deens. ³ee HeéLe&vesle HejcesMJejeme Jebove keÀªve DebOeejeletve Gpes[ekeÀ[s
vesC³ee®eer, mebkeÀìelener meecevee keÀjC³ee®eer MekeÌleer osC³ee®eer efJevebleer keÀJeerves kesÀueer Deens.
YeekeeLe&
meJee&lcekeÀe efMeJemegboje .......................... Deeceg®³ee ves peerJevee~~
ns meJe& HeéCeercee$eeb®³ee efþkeÀeCeer Demeuesu³ee efMeJemegboje HejcesMJeje, let Deece®es Jebbove mJeerkeÀej keÀj. ns HejcesMJeje, let Deece®³ee peerJeveeuee
DebOeejekeÀ[tve He´keÀeMeekeÀ[s IesTve pee. Deece®³ee peerJeveeuee ³eesi³e ceeie& oeKeJe.
megceveeble let ieieveele .......................... ®eesnerkeÀ[s ªHes legPeer peeCeerJe ner ceeP³ee cevee ~~
ns HejcesMJeje, megceveeble cnCepes®e He´l³eskeÀ HegÀueeble, ieieveele let®e meeceeJeuesuee Deens. leeN³eebceO³es osKeerue let HegÀueuesuee cnCepes®e Yejuesuee, J³eeHeuesuee
Deensme. ³ee peieeceO³es pes pes meodOecee&ves Jeeieleele l³ee meJee¥ceO³es let jenleesme. ³ee me=<ìerceO³es ®eesnerkeÀ[s legPeer®e ªHes Deensle, ³ee®eer ceuee peeCeerJe Deens.
Þeceleesme let MseleeceOes ............................ efleLes legPes Heo HeeJevee ~~

ns HejcesMJeje, MesleeceO³es l³ee keÀ<ì keÀjCeeN³ee ueeskeÀebyejesyej let mJeleë cesnvele keÀjleesme. ³ee peieeceO³es pes pes ogëKeer, keÀ<ìer peerJeveeves $eemeuesues
Deensle, l³ee ueeskeÀeb®eer DeemeJes let Hegmeleesme. cnCepes®e ³ee meJee¥®es ogëKe, $eeme let otj keÀjleesme. efpeLes keÀesCel³eener mJeeLee&efMeJee³e legPeer mesJee kesÀueer peeles,
efleLes legPes HeeJeve ®ejCe Heene³euee efceUleele. efleLes legPes DeeqmlelJe peeCeJeles.
v³ee³eeLe& pes ue{leer jCeer......................cegveer nesleesme l³eeb®eer meeOevee~~

Heg{s keÀJeer meebieleele keÀer, pes ueeskeÀ Dev³ee³eeefJe©odOe ue{leele, v³ee³eemeeþer leueJeej neleele IesTve jCeebieCeeJej ue{C³eemeeþer peeleele, l³eeb®³ee
neleeleu³ee leueJeejerceO³es HejcesMJeje let jenleesme. lemes®e pes ueeskeÀ O³es³eJes[s Demeleele. pes DeeHeues O³es³e HeéHle keÀjC³eemeeþer DebOeejeletve (mebkeÀìeletve) ner
ceeie& keÀe{leele let l³eeb®³eeceO³es oerHe yevetve jenleesme. l³eeb®³eele DeelceefJeMJeeme, efnbcele efvecee&Ce keÀjleesme. cnCepes®e O³es³e HeéHleer®ee ³eesi³e ceeie& let l³eebvee
oeKeJeleesme. lemes®e pes %eevee®eer ueeuemee ceveeceO³es Oeªve l³ee®eer keÀeme Oejleele, l³eemeeþer leHe keÀjleele, l³eeb®eer %eevemeeOevee let nesleesme.
(5)
keÀ©CeekeÀje keÀ©Cee legPeer .......................... efvele peeieJeer YeerleerefJevee ~~
keÀJeer HejcesMJejeuee meebielees, ns keÀ©CeekeÀje legPee DeeMeerJee&o heeþerMeer Demeleevee ceuee kegÀþueerner Yeerleer veener. l³eecegUs Dee³eg<³ee®³ee keeìsJej
®eeueleevee ceeP³ee He´l³eskeÀ HeeJeueeyejesyej legPes HeeTue Demesue, ³ee®eer ceuee HekeÌkeÀer Kee$eer Deens. l³eecegUs ceeP³eekeÀ[tve vesnceer®e me=pevelJe cnCepes®e
veJeefveefce&leer nesF&ue. ceeP³ee ceveele l³eeefJe<e³eer keÀesCeleer®e Yeerleer DemeCeej veener.
MeyoeLe&
%eeveHeerþ HegjmkeÀej - meeefnl³e #es$eeleerue meJeexlke=À<ì HegjmkeÀej ieebpeCes - $eemetve peeCes, meleeJeues peeCes (to be
meJee&lcekeÀe - meJe& HeéefCecee$eeb®³ee efþkeÀeCeer Demeuesuee peerJeelcee, harassed)
HejcesMJej (the soul of all, the entire self) DeemeJes - DeÞet (tears)
efMeJe - MebkeÀj (God Shiva) mkeeLe& - mJeleë®ee ueeYe, celeueye (selfishness)
megboje - megboj (beautiful) Heo - Hee³e, HeeTue (a foot, a foot step)
mJeerkeÀej - DebieerkeÀej (acceptance) v³ee³e - veerleer (justice)
DeefYeJeeove - Jebove, veceve (salutation) jCe - jCeYetceer, ³egodOee®eer peeiee, jCeebieCe
efleefcej - DebOeej, keÀeUesKe (darkness) (battlefield)
lespe - ÒeJeÀeMe, uekeÀekeÀer (brightness) keÀj - nmle, nele (hand)
HeÝeg - F&MJej, osJe (god, lord) O³es³e - Godefo<ì, meeO³e (a goal, an aim)
peerJeve - Dee³eg<³e (life) leefce - lece, DebOekeÀej, keÀeUesKe (darkness)
megceve - HegÀue (a flower) Deblejer - DeeleceO³es (in interior)
ieieve - DeekeÀeMe, veYe (the sky) %eeve - ceeefnleer, He´leerleer (knowledge)
leeje - ®eeboCeer (star) leHeleer - leHeCes, pJeueve, He´Kejlee (burning, blazing,
meodOece& - ®eebieuee Oece&, meoe®eej (good quality, good heat)
conduct) cegveer - $eÝ<eer, meeOet, leHemJeer (a holy sage)
peie - ogefve³ee, efJeMJe (the world, the universe) meeOevee - leHeM®e³ee& (penance)
JemeCes - jenCes, Jemleer keÀjCes (to establish, to stay) keÀ©Cee - o³ee (compassion, mercy)
®eesefnkeÀ[s - meYeesJeej, meJe&$e (everywhere, all round) Ye³e - Yeerleer, Oeemleer (fear, fright)
©He - DeekeÀej (form, shape) ceeie& - jmlee (way)
peeCeerJe - yeesOe, DeekeÀueve (consciousness, meoe - vesnceer (always)
realization) leJe - legPes (yours)
ceve - ef®elle, DebleëkeÀjCe (the mind) HeeJeues - HeeTue, Hee³e (a foot)
jeyemeer - jeyeCes, YejHetj keÀ<ì keÀjCes (to work hard) me=pevelJe - veJeefveefce&leer (newness)
ÞeefcekeÀ - keÀecekeÀjer, keÀ<ì keÀjCeeje (a labour, a efvele - vesnceer, meoe (always, daily, everyday)
worker) peeieJeer - peeieJeCes (to wake up)
jbpeues - $eemeues (to be harassed)
aaa
(6)
2 mebleJeeCeer (De) Yesìerueeieer peerJee - meble legkeÀejece
veeJe : legkeÀejece yeesunesyee Debefyeues (ceesjs)
J³eJenej DeeefCe DeO³eelce ³eeb®eer meg³eesi³e meebie[ IeeueCeejs JeejkeÀjer mebHeóe³eeleerue meblekeÀJeer. oebefYekeÀlee, owJeJeeo, DenbkeÀejer Je=lleer,
ogje®eej Fl³eeoeR®ee HejKe[ mecee®eej l³eebveer DeeHeu³ee DeYebieebceOetve Iesleuesuee Deens. He´sce, veweflekeÀlee, keÀ©Cee Je meJee¥Yetleer F&MJej
³ee cetu³eebvee HećeeCeYetle ceevetve DeeHeu³ee HeéHebef®ekeÀ peerJevee®ee DeeoMe& les DeYebieeletve ceeb[leele.
ÒemleeJevee
`Yesìerueeieer peerJee' ne DeYebie meble legkeÀejece ³eebveer efueneruee Deens. ³ee DeYebieele meble legkeÀejeceebveer DeeHeu³ee ceveeleerue efJeþdþuee®³ee Yesìer®eer Dees{
meceHe&keÀ GoenjCeebodJeejs J³ekeÌle kesÀueer Deens.
YeekeeLe&
YesìerueeieeR peerJee ................ je$ebefoJeme Jeeì legPeer ~~1~~ v³ee³euee ³esF&ue ³ee®eer DeefleMe³e ceveeHeemetve Jeeì Heenle Demeleele.
meble legkeÀejece efJeþdþueeuee GodosMetve meebieleele keÀer, ns efJeþdþuee l³ee®eHećeeCes ns efJeþdþuee ceer osKeerue Heb{jHegjentve keÀesCeerlejer ceuee
ceuee legP³ee Yesìer®eer Deeme ueeieueer Deens. ceer je$ebefoJeme legP³ee Yesìer®eer Yesìermeeþer v³ee³euee ³esF&ue, ³ee®eer Deelegjlesves Jeeì Heenle Deens.
DeefleMe³e Deelegjlesves Jeeì Heenle Deens.
YegkesÀefueJee yeeU Deefle ................ Gefj ceeGueer®eer ~~4~~
HetefCe&ces®ee ®ebêcee ................ ceve Jeeì Heens ~~2~~ efJeþdþue Yesìer®eer leerJe´ Deeme J³ekeÌle keÀjleevee meble legkeÀejece meebieleele,
DeeHeu³eeuee ueeieuesueer efJeþdþue Yesìer®eer Dees{ HeìJetve osleevee ueneve yeeU YegkesÀHeesìer DeefleMe³e J³eekegÀUlesves MeeskeÀ keÀjles cnCepes j[le,
meble legkeÀejece ®ekeÀesje®es GoenjCe osle Deensle. les meebieleele, p³eeHećeeCes leUceUle Demeles Je DeeHeueer YetkeÀ efceìeJeer cnCetve DeeHeu³ee DeeF&®eer DeefleMe³e
HeewefCe&ces®ee ®ebêcee ns®e ®ekeÀesje®es peerJeve Demeles l³ee®eHećeeCes efJeþdþue ns Deelegjlesves Jeeì Heenle Demeles. leMeer®e ceer osKeerue legPeer Jeeì Heenle Deens.
ceePes peerJeve Deens. l³eecegUs ceePes ceve l³ee ®ekeÀesj He#³eemeejKes efJeþdþue
oMe&vee®eer DeefleMe³e ceveeHeemetve Jeeì Heenle Deens. legkeÀe cnCes ................ ÞeercegKe oebJeer osJee ~~5~~
DeYebiee®³ee MesJeìer legkeÀejece cenejepe meebieleele, ueneve yeeUeHećeeCes
efoJeeUer®³ee cegUe ................ Jeeìgueer Heb{jer®eer ~~3~~ ceueeosKeerue efJeþdþue oMe&vee®eer leerJe´ YetkeÀ ueeieueer Deens. DeMeeJesUer les
meble legkeÀejece meebieleele, p³eeHećeeCes meemejer iesuesu³ee cegueer efJeþdþueeuee efJevebleer keÀjleele keÀer, ns osJee], legPes ÞeercegKe cnCepes legPes oMe&ve
efoJeeUer®³ee meCeeuee ceensjHeCeentve keÀesCeerlejer cegNneUer DeeHeu³eeuee ceuee JneJes cnCetve let ceeP³eemeeþer OeeJetve ³es.
MeyoeLe&
Yesì - ieeþ (meeting) HetefCe&cee - HeewefCe&cee (full moonday)
peerJee (peerJe)- Deelcee (soul) ®ebêcee - ®ebê (the moon)
Deeme - F®íe, DeHes#ee, DeeMee (desire, an expectation) peerJeve - Dee³eg<³e (life)
(7)
8 Master Key ceje"er De#ejYeejleer (F³ellee 9Jeer)
lewmeW - lemes (in that way) YetkeÀ - #egOee, KeeC³ee®eer F®íe (hunger, desire)
ceve - ef®elle (mind) cegKe - ®esnje (the face)
cegUe - cegNneUer (ueive nesTve meemejer iesuesu³ee cegueeruee oeJeer - oeKeJeCes (to show)
ceensjer DeeCeC³eemeeþer iesuesueer ceensj®eer J³ekeÌleer)
efìhee
ueWkeÀeR - cegueieer (a daughter)
DeemeeJeCes - Deelegj nesCes, J³eeJegÀU nesCes ®ekeÀesj He#eer - SkeÀ He#eer (ne He#eer ®ebê efkeÀjCeebJej peielees Demee
Jeeìgueer - Jeeì, ceeie&, jmlee (a way, a path) keÀefJemebkesÀle Deens.) (a kind of bird) (It is
YegkesÀefueJee - YegkesÀuesues said that this bird feeds itself on the
moonlight)
MeeskeÀ - ogëKe, Keso (sorrow, grief)
Gjer - (³esLes DeLe&) Ëo³eeHeemetve (from bottom of keeJedÀÒe®eej
heart)
(1) Deeme ueeieCes - GlkebÀþe ueeieCes, F®íe nesCes
legkeÀe - meble legkeÀejece
cepe - ceuee], ceePes (to me, to mine) (2) Jeeì HeenCes - He´leer#ee keÀjCes
(3) MeeskeÀ keÀjCes - ogëKe keÀjCes, DeekeÀeble keÀjCes
MASTER KEY QUESTION SET - 2 (A) (3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
(i) peerJeeuee keÀesCeleer Deeme ueeieueer Deens?
ÒeMve 1: Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë Gllej: peerJeeuee efJeþdþue Yesìer®eer Deeme ueeieueer Deens.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (ii) meble legkeÀejece je$ebefoJeme keÀesCee®³ee Yesìer®eer Jeeì Heenle Deensle?
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllej: meble legkeÀejece je$ebefoJeme efJeþdþue Yesìer®eer Jeeì Heenle Deensle.
(i) (iii) efJeþdþuee®eer Jeeì keÀesCe Heenle Deensle?
peerJeeuee ueeieuesueer Deeme
Gllej: meble legkeÀejeceeb®es ceve efJeþdþuee®eer Jeeì Heenle Deensle.
efJeþdþue Yesìer®eer
(iv) ®ekeÀesje®es peerJeve keÀesCe Deens?
Gllej: HeewefCe&ces®ee ®ebêcee ®ekeÀesje®es peerJeve Deens.
(ii)
Jeeì HeenC³ee®ee keÀeueeJeOeer je$ebefoJeme (4) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) YesìerueeieeR ............ ueeieueermes Deeme~
(iii) (peerJee, ceve, Gefj, Jeeìgueer)
®ekeÀesje®es peerJeve HeewefCe&ces®ee ®ebê
(ii) Heens ............ Jeeì legPeer ~~
(iv) (efoJemeje$e, je$ebefoJeme, ogHeej, ceefnvee)
efJeþdþue Yesìer®eer Jeeì HeenCeejs ceve (iii) lewmeW ceePeW ............ Jeeì heens ~~ (peerJee, Gefj, ceve, ÞeercegKe)
(iv) HeewefCe&ces®ee ............ ®ekeÀesjepeerJeve ~~
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. (met³e&, leejs, yeeU, ®ebêcee)
ÒeeCe F®íe Dee³eg<³e efveMee efove Gllejs: (i) peerJee (ii) je$ebefoJeme (iii) ceve (iv) ®ebêcee
peerke Deeme peerkeve je$e efokeme

mebleJeeCeer (De) Yesìerueeieer peerJee 9
(5) pees[îee pegUJee. (iii) lewmeW ceePeW ceve Jeeì Heens ~~

`De' ieì `ye' ieì (4) keÀeJ³eHebkeÌleerJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ke´Àce ueeJee.
(i) YesìerueeieeR peerJee (De) Jeeì legPeer (i) Heens (ii) ceve (iii) ®ebêcee (iv) peerJee
(ii) lewmeW ceePeW ceve (ye) ®ekeÀesjepeerJeve Gllej: (i) peerJee (ii) ®ebêcee (iii) ceve (iv) Heens
(iii) Heens je$ebefoJeme (JeÀ) Jeeì Heens Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe
(iv) HetefCe&ces®ee ®ebêcee ([) ueeieueermes Deeme (1) meboYee&meefnle mHe<ìerkeÀjCe keÀje.
(i) HetefCe&ces®ee ®ebêcee ®ekeÀesjepeerJeve~
Gllejs: (i - [), (ii - JeÀ), (iii - De), (iv - ye)
lewmeW ceePeW ceve Jeeì Heens~~
JeÀeJ³eHebkeÌleer 1 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 2
Gllej: meboYe& : meble legkeÀejece cenejepe ³eeb®³ee `Yesìermeeþer peerJee' ³ee
YesìerueeieeR peerJee ......................................... keÀefJelesletve Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. meble legkeÀejeceebveer
........................................ Jeeì Heens ~~2~~ DeeHeu³ee ceveeleerue efJeþdþuee®³ee Yesìer®eer Dees{ meceHe&keÀ ¢<ìevleeletve
J³ekeÌle kesÀuesueer efometve ³esles.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(1) menmebyebOe efuene. mHe<ìerkeÀjCe : meble legkeÀejeceebvee ueeieuesueer efJeþdþue Yesìer®eer
peerJee ë Deeme :: Jeeì ë ............. Dees{ HeìJetve osleevee, meble legkeÀejece ®ekeÀesje®es GoenjCe osleele.
Gllej: je$ebefoJeme p³eeHe´keÀejs HeewefCe&ces®ee ®ebêcee ns®e ®ekeÀesje®es peerJeve Demeles,
l³ee®eHećeeCes efJeþdþue ns meble legkeÀejeceeb®es peerJeve Deens. l³eecegUs
(2) Heg{erue DeesUeR®ee DeLe& mHeä keÀje.
meble legkeÀejeceeb®es ceve l³ee ®ekeÀesj He#³eemeejKes efJeþdþue oMe&vee®eer
(i) YesìerueeieeR peerJee ueeieueermes Deeme ~ DeefleMe³e ceveeHeemetve Jeeì Heenle Deens.
Heens je$ebefoJeme Jeeì legPeer ~~
Gllej: meble legkeÀejece efJeþdþueeuee GodosMetve meebieleele keÀer, ns efJeþdþuee Òe. 4. DeefYeJ³ekeÌleer
ceuee legP³ee Yesìer®eer Deeme ueeieueer Deens. ceer je$ebefoJeme legP³ee YekeÌle Je efJeþdþue DeeefCe ®ekeÀesj Je ®ebê ³eebleerue meeOec³e& legce®³ee
Yesìer®eer DeefleMe³e Deelegjlesves Jeeì Heenle Deens. Meyoeble meebiee.
(ii) HetefCe&ces®ee ®ebêcee ®ekeÀesjepeerJeve ~ Gllej: YekeÌle ÞeerefJeþdþuee®³ee Yesìermeeþer Deelegj Peeuesuee Demelees.
lewmeW ceePeW ceve Jeeì heens ~~ l³eeuee efJeþdþueeefMeJee³e ogmejs keÀener®es meg®ele veener. l³ee®es mebHetCe&
peerJeve ns efJeþdþuece³e Peeuesues Demeles. efJeþdþue oMe&veeefMeJee³e
Gllej: DeeHeu³eeuee ueeieuesueer efJeþdþue Yesìer®eer Dees{ HeìJetve osleevee,
l³eeuee Devve-heeCeer iees[ ueeiele veener. efJeþdþue oMe&ve ns®e l³ee®³ee
meble legkeÀejece ®ekeÀesje®es GoenjCe osle Deensle. les meebieleele, p³eeHećeeCes
peerJevee®es meeO³e Demeles. l³ee®eÒeceeCes ®ekeÀesj he#eer ®ebêefkeÀjCeebmeeþer
HeewefCe&ces®ee ®ebêcee ns®e ®ekeÀesje®es peerJeve Demeles, l³ee®eHećeeCes efJeþdþue
Deelegj Peeuesuee Demelees. keÀefJekeÀuHevee Deens keÀer, heewefCe&ces®ee HetCe&
ns ceePes peerJeve Deens. l³eecegUs ceePes ceve l³ee ®ekeÀesj He#³eemeejKes
®ebê efomeuee keÀer, ®ekeÀesj he#³eeuee Deevebo neslees. lees HeÀkeÌle ®ebêe®es
efJeþdþue oMe&vee®eer DeefleMe³e ceveeHeemetve Jeeì Heenle Deens.
keÀesJeUs efkeÀjCe®e ÒeeMeve keÀjlees. ®ebêefkeÀjCe ns®e l³ee®es peerJeve
(3) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene. Demeles. DeMeeÒekeÀejs YekeÌle Je ®ekeÀesj ns Deveg¬eÀces efJeþdþue Je ®ebê
(i) HetefCe&ces®ee ®ebêcee ns®e ®ekeÀesj He#³ee®es peerJeve Demeles. ³eeb®³ee Yesìermeeþer leUceUle Demeleele.
(ii) ceer je$ebefoJeme legP³ee Yesìer®eer Deelegjlesves Jeeì Heenle Deens.
(iii) ceePes ceve legPeer Jeeì Heenle Deens.
Gllejs: (i) HetefCe&ces®ee ®ebêcee ®ekeÀesjepeerJeve ~
(ii) Heens je$ebefoJeme Jeeì legPeer ~~
He´Mve 2: Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (4) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (i) efoJeeUer®³ee cegUe .............. DeemeeJeueer ~
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (cegueer, yee³ee, ueWkeÀeR, efm$e³ee)
(i) (ii) heenelemes Jeeìgueer .............. ~~
legJeÀejeceebveer efke"d"ueeuee Oeebketefve ÞeercegKe
(DeeUboer®eer, Heb{jer®eer, Heb{jHegje®eer, efJeþdþuee®eer)
JesÀuesueer efkevebleer oebkeer oskee
(iii) YegkesÀefueJee yeeU Deefle .............. keÀjer ~
(ie[ye[, cemleer, ogëKe, MeeskeÀ)
(ii) YegJesÀefuekee yeeU (iv) Jeeì heens .............. ceeGueer®eer ~~ (Gefj, oejer, DeeF&, efJeþeF&)
(v) legkeÀe cnCes cepe ueeieueermes ...........~ (leneve, PeesHe, YetkeÀ, megKe)
Deleer JeÀjlees keeì heenlees
(vi) OeebJetefve .......... oebJeer osJee~~ (oMe&ve, ÞeercegKe, HeóMe&ve, cegKeoMe&ve)
Gllejs: (i) ueWkeÀeR (ii) Heb{jer®eer (iii) MeeskeÀ (iv) Gefj (v) YetkeÀ
MeesJeÀ ceeGueer®eer
(vi) ÞeercegKe
JeÀeJ³eHebkeÌleer 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ - 2

(iii) uesJeÀer cegNneÈ³ee®eer (cegUe)
keeì efoJeeUer®³ee cegUe ........................................
heenleele meble legJeÀejece heb{jer®eer ................................ ÞeercegKe oebJeer osJee ~~5~~

(2) He³ee&³eer Meyo efuene.
(1) menmebyebOe efuene.
DeeF& hejcesMkej #egOee Ëo³eer
ueWkeÀeR ë DeemeeJeueer :: Gefj ë .............
ceeGueer oske YetJeÀ Gefj Gllejë ceeGueer®eer
(3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
(i) YegkesÀefueJee yeeU Deefle MeeskeÀ keÀjer ~
(i) ueskeÀer keÀesCel³ee meCeemeeþer DeemeeJeu³ee Deensle?
Jeeì heens Gefj ceeGueer®eer ~~
Gllej: ueskeÀer efoJeeUer®³ee meCeemeeþer DeemeeJeu³ee Deensle.
Gllej: efJeþdþue Yesìer®eer leerJe´ Deeme J³ekeÌle keÀjleevee meble legkeÀejece
(ii) meble legkeÀejece keÀesCee®eer Jeeì Heenle Deensle?
meebieleele, p³eeHećeeCes ueneve yeeU YegkesÀHeesìer DeefleMe³e J³eekegÀUlesves
Gllej: meble legkeÀejece Heb{jer®eer Jeeì Heenle Deensle.
MeeskeÀ keÀjleb cnCepes j[leb, leUceUle Demeleb Je DeeHeueer YetkeÀ
(iii) Deefle MeeskeÀ keÀesCe keÀjle Deens? efceìeJeer cnCetve DeeHeu³ee DeeF&®eer DeefleMe³e Deelegjlesves Jeeì Heenle
Gllej: YegkesÀefueJee yeeU Deefle MeeskeÀ keÀjle Deens. Demeleb l³eeHećeeCes ceer osKeerue legPeer Jeeì Heenle Deens.
(iv) YetkesÀefueJee yeeU Gefj keÀesCee®eer Jeeì Heenle Deens?
(ii) legkeÀe cnCes cepe ueeieueermes YetkeÀ~
Gllej: YetkesÀefueJee yeeU Gefj ceeTueer®eer (DeeF&®eer)Jeeì Heenle Deens.
OeebJetefve ÞeercegKe oebJeer osJee ~~5~~
(v) meble legkeÀejeceebvee keÀesCee®eer YetkeÀ ueeieueer Deens?
Gllej: DeYebiee®³ee MesJeìer legkeÀejece cenejepe meebieleele, ueneve yeeUeHećeeCes
Gllej: meble legkeÀejeceebvee ÞeercegKe oMe&vee®eer YetkeÀ ueeieueer Deens.
ceuee osKeerue efJeþdþue oMe&vee®eer leerJe´ YetkeÀ ueeieueer Deens. DeMeeJesUer
(vi) meble legkeÀejece efJeþdþueeuee keÀesCeleer efJevebleer keÀjle Deensle? les efJeþdþueeuee efJevebleer keÀjleele keÀer, ns osJee legPes ÞeercegKe cnCepes legPes
Gllej: meble legkeÀejece efJeþdþueeuee ÞeercegKe oMe&vee®eer efJevebleer keÀjle Deensle. oMe&ve ceuee JneJes cnCetve let ceeP³eemeeþer OeeJetve ³es.
mebleJeeCeer (De) Yesìerueeieer peerJee 11
(3) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene. Gllejs: (i) YetkeÀ keÀesCeeuee ueeieueer Deens?
(i) ns osJee legPes ÞeercegKe cnCepes legPes oMe&ve ceuee JneJes, cnCetve let (ii) yeeU Deefle MeeskeÀ keÀe keÀjle Deens?
ceeP³eemeeþer OeeJetve ³es. Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe
(ii) ns efJeþdþuee, Heb{jHegjentve keÀesCeerlejer ceuee legP³ee Yesìermeeþer v³ee³eeuee (1) meboYee&meefnle mHe<ìerkeÀjCe keÀje.
³esF&ue ³ee®eer ceer Deelegjlesves Jeeì Heenle Deens.
(i) efoJeeUer®³ee cegUe ueWkeÀerb DeemeeJeueer~
Gllejs: (i) OeebJetefve ÞeercegKe oebJeer osJee~~ (ii) heenelemes Jeeìgueer Heb{jer®eer~~
Heenelemes Jeeìgueer Heb{jer®eer~~
(4) pees[îee pegUJee. Gllejs: meboYe& : meble legkeÀejece cenejepe ³eeb®³ee `Yesìerueeieer peerJee' ³ee
`De' ieì `ye' ieì keÀefJelesletve Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. meble legkeÀejeceebveer
(i) efoJeeUer®³ee cegUe (De) Deefle MeeskeÀ keÀjer Heeb[gjbiee®³ee Yesìermeeþer Deelegj Peeuesu³ee DeeHeu³ee ceveëefmLeleer®es
(ii) YetkesÀefueJee yeeU (ye) oebJeer osJee JeCe&ve kesÀues Deens.
(iii) legkeÀe cnCes (JeÀ) cepe ueeieueermes YetkeÀ mHe<ìerkeÀjCe : meble legkeÀejece meebieleele, p³eeHećeeCes meemejer iesuesu³ee
(iv) OeebJetefve ÞeercegKe ([) ueWkeÀeR DeemeeJeueer cegueer efoJeeUer®³ee meCeeuee ceensjHeCeentve keÀesCeerlejer cegNneUer
DeeHeu³eeuee v³ee³euee ³esF&ue ³ee®eer DeefleMe³e ceveeHeemetve Jeeì
Gllejs: (i - [), (ii - De), (iii - JeÀ), (iv - ye) Heenle Demeleele. l³ee®eHećeeCes ns efJeþdþuee ceer osKeueer Heb{jHegjentve
(5) keÀeJ³eHebkeÌleeR®ee ³eesi³e ke´Àce ueeJee. keÀesCeerlejer ceuee Yesìermeeþer v³ee³euee ³esF&ue, ³ee®eer Deelegjlesves Jeeì
(i) OeebJetefve ÞeercegKe oebJeer osJee~~ Heenle Deens.
(ii) Heenelemes Jeeìgueer Heb{jer®eer~~ (ii) legkeÀe cnCes cepe ueeieueermes YetkeÀ~
(iii) Jeeì heens Gefj ceeGueer®eer~~ OeebJetefve ÞeercegKe oebJeer osJee~~
(iv) YegkesÀefueJee yeeU Deefle MeeskeÀ keÀjer~ Gllejs: meboYe& : meble legkeÀejece cenejepe ³eeb®³ee `Yesìerueeieer peerJee' ³ee
keÀefJelesletve Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. meble legkeÀejeceebveer
Gllej: (i) Heenelemes Jeeìgueer Heb{jer®eer ~~
efJeþdþue Yesìer®eer leerJe´ Deeme J³ekeÌle kesÀueer Deens.
(ii) YegkesÀefueJee yeeU Deefle MeeskeÀ keÀjer ~
mHe<ìerkeÀjCe : DeYebiee®³ee MesJeìer legkeÀejece cenejepe meebieleele.
(iii) Jeeì heens Gefj ceeGueer®eer ~~
ueneve yeeUeHećeeCes ceuee osKeerue efJeþdþue oMe&vee®eer leerJe´ YetkeÀ
(iv) OeebJetefve ÞeercegKe oebJeer osJee ~~
ueeieueer Deens. DeMeeJesUer les efJeþdþueeuee efJevebleer keÀjleele, keÀer ns
(6) keÀeJ³eHebkeÌleerJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ke´Àce ueeJee. osJee legPes ÞeercegKe cnCepes legPes oMe&ve ceuee JneJes.
(i) Heb{jer®eer, ÞeercegKe, ceeGueer®eer, DeemeeJeueer Òe. 4. DeefYeJ³ekeÌleer
(ii) legkeÀe, cegUe, yeeU, MeeskeÀ efJeþdþue oMe&ve ns meJe& megKeeb®es megKe Deens. ³ee efJeOeeveeleerue
Gllejs: (i) DeemeeJeueer, Heb{jer®eer, ceeGueer®eer, ÞeercegKe mecehe&keÀlee legce®³ee Meyoeble meebiee.
(ii) cegUe, yeeU, MeeskeÀ, legkeÀe Gllej: efJeþdþuee®es oMe&ve ns meJe& megKeeb®es megKe Deens. efJeþdþuee®es
(7) keÀesCe les efuene. oMe&ve neslee®e YekeÌleeb®eer leneve-YetkeÀ njJetve peeles. l³eeb®es ve³eve efoHetve
Gllej: MeeskeÀ keÀjCeeje - YegkesÀefueJee yeeU peeleele Je l³eeb®es Ëoîe megKeo Deeveboeves Yeªve peeles. efJeþdþue oMe&ve
ner YekeÌlee®³ee Deelc³eeuee ueeieuesueer DeO³eeeflcekeÀ YetkeÀ Demeles.
(8) He´Mve le³eej keÀje.
cnCetve efJeþdþuee®es oMe&ve IesC³eemeeþer ojJe<eea ueeKees YeeefJekeÀ
(i) legkeÀe cnCes cepe ueeieueermes YetkeÀ ~ Heb{jHegjuee peeleele. SkeÀoe keÀe efJeþdþue oMe&ve Peeues keÀer ceeveJee®es
(ii) YegkesÀefueJee yeeU Deefle MeeskeÀ keÀjer ~ meJe& ÒekeÀej®es heehe-leehe DeeefCe Jesovee mebHegäele ³esleele.
hee"eKeeueerue mkeeO³ee³e Demeles l³ee®eHećeeCes legkeÀejeceeb®es efJeMJe cnCepes HeÀkeÌle efJeþdþue®e Deens.
yeeUeuee YetkeÀ ueeieu³eeJej lees DeefleMe³e Deelegjlesves DeeHeu³ee DeeF&®eer
*He´. 1. keÀes<ìkeÀ HetCe& keÀje.
Jeeì Heenlees. efle®³ee Yesìermeeþer lees Deelegj Peeuesuee Demelees. efle®eer
Jeeì keÀesCee®eer Jeeì yeIeC³ee®es Yesì nesCes ns l³ee®es O³es³e Demeles. l³ee®eHećeeCes efJeþdþuee®eer Yesì ns meble
yeIeCeeje Jeeì yeIelees keÀejCe legkeÀejeceeb®³ee peerJevee®es O³es³e Deens.
(i) ®ekeÀesj HetefCe&ces®ee ®ebêefkeÀjCe ns®e HeefjCeeceer ne ¢<ìevle DeefleMe³e meceHe&keÀ Jeeìlees.
®ebêcee l³ee®es peerJeve
(ii) ®ekeÀesje®³ee ¢<ìevleeletve meble legkeÀejece keÀe³e efmeodOe keÀª
(ii) ueWsJeÀer ceensj®es efoJeeUer®ee Feq®íleele, ns legce®³ee Meyoeble efuene.
yeesueeJeCes ³esCes meCe
Gllej: meble legkeÀejeceebvee efJeþdþue Yesìer®eer Deeme ueeieueer Deens. p³eeHećeeCes
(iii) YegkesÀuesues yeeU ceeGueer®eer YetkeÀ HeewefCe&ces®ee ®ebêcee ns®e ®ekeÀesje®es peerJeve Demeles. HeewefCe&ces®³ee ®ebêe®eer lees
(iv) meble legkeÀejece Heeb[gjbiee®eer Yesìer®eer Deeme Deelegjlesves Jeeì Heenle Demelees. l³ee®eHećeeCes Heb{jHegj®³ee efJeþdþuee®³ee
Yesìer®eer meble legkeÀejeceebvee Deeme ueeieueer Deens. efJeþdþuee®es oMe&ve ns®e
*He´. 2. ³eesi³e DeLe& MeesOee. peCet l³ee®³ee peerJevee®es Debeflece O³es³e Deens.
(i) Deeme ueeieCes cnCepes .............
(JeÀ) O³eeme ueeieCes (Ke) GlkebÀþe Jee{Ces (iii) `legcner legce®³ee peJeU®³ee efce$e/cewef$eCeer®³ee Yesìeruee Deemegmeues
(ie) IeeF& nesCes (Ie) leneve ueeieCes Deenele' ns meebieC³eemeeþer SKeeoe ¢<ìevle JeeHeje Je lees mHe<ì
keÀje.
(ii) Jeeìgueer cnCepes .............
Gllej: `èfoJeeUer®³ee cegUe ueWkeÀeR DeemeeJeueer
(JeÀ) Oeeìgueer (Ke) Jeeì (ie) JeUCe (Ie) Jeeì HeneCes
Heenelemes Jeeìgueer Heb{jer®eer ''
Gllejs: (i) O³eeme ueeieCes (ii) Jeeì
peJeU®³ee efce$ee®³ee Yesìeruee Deemegmeues Deenesle ³eemeeþer Jejerue
*He´. 3. YeeJeeLee&Oeeefjle. ¢<ìevle DeefleMe³e meceHe&keÀ Jeeìlees. keÀejCe p³eeHećeeCes ueive
(i ) meble legkeÀejeceebveer Heeb[gjbiee®³ee Yesìeryeeyele efouesu³ee nesGÀve meemejer iesuesu³ee cegueer ceensj®³ee Dees{erves J³eekegÀU nesleele.
¢<ìevleeleerue legcnebuee DeeJe[uesuee o=<ìevle mHe<ì keÀje. efoJeeUer®³ee meCeele keÀesCeerlejer cegNneUer ceensjntve ceuee YesìC³eemeeþer
Gllej: meble legkeÀejeceebveer Heeb[gjbiee®³ee Yesìermeeþer Deelegj Peeuesu³ee DeeHeu³ee ³esF&ue Je keÀener efoJemeebmeeþer ceuee ceensjHeCeeuee IesTve peeF&ue ³ee
ceveëeqmLeleer®es JeCe&ve keÀjleevee effouesues ueneve yeeUe®es GoenjCe DeefleMe³e efJe®eejeves l³ee Yesìermeeþer J³eekegÀU Peeuesu³ee Demeleele. l³ee®eHećeeCes
meceHe&keÀ Jeeìles. p³eeHećeeCes ueneve yeeUe®es efJeMJe ns l³ee®eer DeeF&®e ceer osKeerue ceeP³ee DecesefjkesÀleerue efce$ee®³ee Yesìermeeþer Deemegmeuesuees
Deens.
aaa
2 mebleJeeCeer (Dee) mebleke=ÀHee Peeueer -meble yeefnCeeyeeF&
keÀJeef³e$eer Heefj®e³e
veeJe : meble yeefnCeeyeeF&
keÀeueeJeOeer : 1668 - 1700
JeejkeÀjer mebÒeoe³eeleerue meblekeÀJeef³e$eer. meble legkeÀejece ³eeb®³ee efMe<³ee. DeesJ³ee, MueeskeÀ, Deejl³ee Fl³eeoer j®evee ÒeefmeodOe. meble
legkeÀejece ³eeb®³ee keÀeJ³ej®eves®ee DeeefCe J³eefkeÌlecellJee®ee yeefnCeeyeeF& ³eeb®³ee keÀeJ³ej®evesJej ÒeYeeJe peeCeJelees. YeefkeÌleYeeJeves®ee
GlkeÀì DeeefJe<keÀej ne l³eebb®³ee DeYebiej®eves®ee efJeMes<e.
ÒemleeJevee
`mebleke=ÀHee Peeueer' ne DeYebie meble yeefnCeeyeeF& ³eebveer efueefnuee Deens. ³ee DeYebieele meble yeefnCeeyeeF& ³eebveer ceneje<ìêleerue JeejkeÀjer mebÒeoe³eªHeer
Fceejle GYeejCeerceO³es mebleeb®ee ceesuee®ee Jeeìe keÀmee Deens, ³ee®es JeCe&ve kesÀuesues Deens.
YeekeeLe&
mebleke=ÀHee Peeueer ~ Fceejle HeÀUe Deeueer ~~1~~ peveeo&ve SkeÀveeLe ~ Keebye efoOeuee YeeieJele ~~4~~
ceneje<ì^ ner mebleeb®eer Yetceer cnCetve HeéfmeodOe Deens. ³ee meble peveeo&ve Je meble SkeÀveeLe ³eebveer YeeieJele mebHeóe³ee®eer
mebleebveer DeeHeu³ee DeueewefkeÀkeÀ efJe®eejebveer ceneje<ìêle efJeþdþue efveefce&leer keÀªve JeejkeÀjer mebHeóe³eeuee l³ee®eer pees[ efoueer. JeejkeÀjer
YekeÌleer®³ee JeejkeÀjer mebHeóe³ee®eer efveefce&leer kesÀueer. ³ee JeejkeÀjer mebHeóe³eeuee J³eeHekeÀ mJeªHe osC³ee®ee DeeìeskeÀeì He´³elve ³ee oesvner
mebHeóe³eªHeer Fceejleeruee mebleebveer DeeHeu³ee efJe®eejebveer, YekeÌleer®³ee mebleebveer kesÀuee. mebHeóe³eeuee iegªke=ÀHesves yeUkeÀì kesÀues.
peesjeJej cetefle&ceble ªHe efoues. peCetkeÀener mebleebveer l³eeJej ke=ÀHee®e
legkeÀe Peeueemes keÀUme ~ Yepeve keÀje meeJekeÀeMe ~~5~~
kesÀueer.
YekeÌleer®eer Debeflece DeJemLee cnCepes®e meble legkeÀejece
%eeveosJeW jef®euee Hee³ee ~ GYeeefjueW osJeeue³ee ~~2~~ cenejepe nesle. %eevesMJejebveer %eevee®³ee meene³³eeves efveefce&leer kesÀuesu³ee
³ee JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer Fceejleer®ee Hee³ee %eevesMJejebveer ³ee JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer FceejleerJej legkeÀejeceebveer DeeHeu³ee
jef®euee. DeeHeu³ee %eeve Je YekeÌleer ³eeb®³ee peesjeJej `%eevesMJejebveer ³ee DeueewefkeÀkeÀ YekeÌleer®ee keÀUme ®e{Jetve KeN³ee DeLee&ves JeejkeÀjer
Fceejleer®ee Hee³ee GYee kesÀuee. JeejkeÀjer mebHeóe³ee®eer mLeeHevee kesÀueer. mebHeóe³eªHeer Fceejleeruee HeefjHetCe&lee HeéHle keÀªve efoueer. YekeÌleer®³ee
l³eecegUs®e Deepe MeskeÀ[es Je<ex Peeueer lejer ne JeejkeÀjer mebHeóe³e HeefjHetCe& JewYeJeeHe³e¥le ner Fceejle l³eebveer Heesnes®eJeueer. lemes®e
efoJemeWefoJeme Jee{le®e Deens. HetpeeDe®ee&, keÀce&keÀeb[ ³eebceO³es ve He[lee veecemcejCe (Yepeve) ne
YekeÌleer®ee meesHee ceeie& legkeÀejece cenejepeebveer meJee¥vee meebefieleuee.
veecee le³ee®ee efkebÀkeÀj ~ lesCeW jef®eueW leW DeeJeej ~~3~~
meble yeefnCeeyeeF& meebieleele, ³ee JeejkeÀjer mebHeóe³ee®ee oeme yeefnCeer cnCes HeÀ[keÀleer OJepee ~ efveªHeCee kesÀuebs yeespee ~~6~~
yeveC³ee®es ceneve keÀe³e& meble veeceosJe ³eebveer kesÀues. l³eebveer JeejkeÀjer meble yeefnCeyeeF& meebieleele, DeMee ³ee JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer
mebHeóe³ee®ee He´meej mebHetCe& YeejleYej kesÀuee. JeejkeÀjer mebHeóe³ee®ee Fceejleer®eer OJepee melele HeÀ[keÀle þsJeC³ee®es keÀe³e&, l³ee®eer
oeme yevetve peerJevee®³ee Debeflece #eCeeHe³e¥le JeejkeÀjer mebHeóe³ee®es Oegje meebYeeUC³ee®es keÀece ceer ceeP³ee KeeboîeeJej Iesleues Deens.
mebJeOe&ve Je mebieesHeve kesÀues. JeejkeÀjer mebHeóe³eeuee J³eeHekeÀ mJeªHe leer SkeÀHe´keÀej®eer peyeeyeoejer ceeP³eeJej Deens. efveªHeCee®³ee
HeéHle keÀªve efoues. ceeO³eceeletve ceer JeejkeÀjer Oecee&®ee He´®eej Je He´meej keÀjle Deens.
efveªHeCeeletve leer peyeeyeoejer ceer heej hee[le Deens.
(13)
MeyoeLe&
meble - melHeg©<e, meppeve (a saint) HeÀ[keÀleer - JeeN³eeJej HeÀ[HeÀ[ Demee DeeJeepe ³esCes (to flutter)
ke=ÀHee - o³ee, keÀ©Cee (mercy, kindness) OJepe - PeW[e, efveMeeCe (a flag)
JeejkeÀjer - ³ee$eskeÀª (efJeMes<ele: Heb{jeruee peeCeeje) (a pilgrim) efve©HeCe - efJeJes®eve, J³eeK³eeve (explanation)
mebHeóe³e - ceeie&, HebLe (a system of religious doctrine, yeespee - peyeeyeoejer (a burden, a load)
religious community)
efMe<³ee - efJeoîeeLeeaveer (a disciple, a pupil) efìhee

ceesuee®ee - cenllJee®ee (valuable, precious) (1) meble %eevesMJej - (pevce ë F.me. 1275 - meceeOeer ë F.me.
Jeeìe - Yeeie, efnmmee (a share, a portion) 1296) 13 J³ee MelekeÀeleerue HeéfmeodOe
Fceejle - (³esLes DeLe&) JeejkeÀjer mebHeóe³eeleerue efJe®eej, cejeþer meble DeeefCe keÀJeer, YeeJeeLe&oerefHekeÀe
lellJe%eeve (religious doctrine) (%eevesMJejer), Dece=leevegYeJe, ®eebieosJeHeeme<ìer Je
%eeveosJeW - meble %eevesMJej nefjHeeþe®es DeYebie ner l³eeb®eer keÀeJ³ej®evee.
jef®euee - j®euee (to arrange, to plan) (2) meble veeceosJe - (F.me. 1270 - F.me. 1350). ns
ceneje<ìêleerue JeejkeÀjer meblekeÀJeer nesles.
Hee³ee - leU yeebOeleevee kesÀuesues YekeÌkeÀce keÀece (foundation,
efMeKeeb®³ee ieg© ie´bLemeeefnyeele l³eeb®³ee yeeme<ì
base)
keÀeJ³ej®evee meceeefJe<ì Deensle. YeeieJele Oece&
GYeeefjues - GYeejCes (to raise) HebpeeyeHe³e¥le vesCeejs ns Deeoîe He´®eejkeÀ nesles.
osJeeue³e - cebefoj, osGÀU (a temple) (3) meble peveeo&ve - ns meble SkeÀveeLe ³eeb®es ieg© nesles. les
veecee - meble veeceoske oewueleeyeeo®³ee efkeÀuu³eeJej JeemleJ³eeme nesles.
le³ee®ee - l³ee®ee ns oewueleeyeeo (osJeefiejer) ³esLes ³eJeve ojyeejer
efkebÀkeÀj - mesJekeÀ (a servant) DeefOeHeleer nesles Je ceneve olleesHeemekeÀ nesles.
DeeJeej - DebieCe, HeébieCe (a courtyard) (4) meble SkeÀveeLe - JeejkeÀjer mebHeóe³eeleerue SkeÀ megHeéfmeodOe meble.
SkeÀveeLe - meble SkeÀveeLe ³eebveer Yee©[, peesieJee, ieJeUCeer ³eeb®³ee
mene³³eeves pevepeeie=leer kesÀueer. `SkeÀveeLeer
Keebye - mlebYe (a pillar, a column)
YeeieJele' ne ueeskeÀefHe´³e ie´bLe j®euee.
efoOeuee - efouee (to give)
(5) meble legkeÀejece - (F.me. 1608 - F.me. 1650). ³eeb®ee
YeeieJele - efJe<Cet YekeÌleeb®ee HebLe (a sect of worship- pers
pevce HegC³eevepeerkeÀ Demeuesu³ee osnt ieeJeele Peeuee.
of Lord vishnu)
DeYebie ns legkeÀejece cenejepeeb®es JewefMe<ìîe nesles.
legkeÀe - meble legkeÀejece keeJedÀÒe®eej
keÀUme - efMeKej, Iegceì (the top)
(1) HeÀUe ³esCes - yenjCes, Jee{ nesCes
Yepeve - osJee®es mlegleer ieerle (devotional song)
(2) Hee³ee j®eCes - DeejbYe keÀjCes, yewþkeÀ le³eej keÀjCes
meeJekeÀeMe - mebLeHeCes, nUtnUt (slowly, gently)
(3) keÀUme nesCes - G®®emLeeve HeéHle keÀjCes, heefjhetCe&lee DeeCeCes
yeefnCeer - (³esLes DeLe&) yeefnCeeyeeF&
(4) efve©HeCe keÀjCes - Yee<³e keÀjCes, JeCe&ve keÀjCes, efJeJes®eve keÀjCes
mebleJeeCeer (Dee) mebleke=ÀHee Peeueer 15
MASTER KEY QUESTION SET - 2 (B) Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

(1) Heg{erue DeesUeR®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
ÒeMve 1. Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (i) mebleke=ÀHee Peeueer ~ Fceejle HeÀUe Deeueer ~~1~~
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Gllej: ceneje<ì^ ner mebleeb®eer Yetceer cnCetve HeéfmeodOe Deens. ³ee mebleebveer
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. DeeHeu³ee DeueewefkeÀkeÀ efJe®eejebveer ceneje<ìêle efJeþdþue YekeÌleer®³ee
JeejkeÀjer mebHeóe³ee®eer efveefce&leer kesÀueer. ³ee JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer
meble %eevesMJejebveer jef®euee JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®ee Hee³ee
Fceejleeruee mebleebveer DeeHeu³ee efJe®eejebveer, YekeÌleer®³ee peesjeJej
(2) Gllej efuene. cetefle&ceble ªHe efoues. peCetkeÀener mebleebveer l³eeJej ke=ÀHee®e kesÀueer.
Fceejle HeÀUe ³esC³ee®es keÀejCe mebleeb®eer ke=ÀHee (ii) %eeveosJeW jef®euee Hee³ee ~ GYeeefjueW osJeeue³ee ~~2~~
Gllej: ³ee JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer Fceejleer®ee Hee³ee %eevesMJejebveer
(3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. jef®euee. DeeHeu³ee %eeve Je YekeÌleer ³eeb®³ee peesjeJej `%eevesMJejebveer' ³ee
(i) JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®ee Hee³ee keÀesCeer j®euee? Fceejleer®ee Hee³ee GYee kesÀuee. JeejkeÀjer mebHeóe³ee®eer mLeeHevee kesÀueer.
Gllej: JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®ee Hee³ee meble %eevesMJejebveer j®euee. l³eecegUs®e Deepe MeskeÀ[es Je<ex Peeueer lejer ne JeejkeÀjer mebHeóe³e
(ii) JeejkeÀjer mebÒeoe³eeJej keÀesCee®eer ke=ÀHee Peeueer Demes DeYebieele efoJemeWefoJeme Jee{le®e Deens.
cnìues Deens? (iii) veecee le³ee®ee efkebÀkeÀj ~ lesCesb jef®eueW lesb DeeJeej ~~3~~
Gllej: JeejkeÀjer mebÒeoe³eeJej mebleeb®eer ke=ÀHee Peeueer Demes DeYebieele cnìues Gllej: meble yeefnCeeyeeF& meebieleele, ³ee JeejkeÀjer mebHeóe³ee®ee oeme
Deens. yeveC³ee®es ceneve keÀe³e& meble veeceosJe ³eebveer kesÀues. l³eebveer JeejkeÀjer
(iii) JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®ee efkebÀkeÀj keÀesCeeme cnìues Deens? mebHeóe³ee®ee He´meej mebHetCe& YeejleYej kesÀuee. JeejkeÀjer mebHeóe³ee®ee
Gllej: JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®ee efkebÀkeÀj meble veeceosJe ³eebvee cnìues Deens. oeme yevetve peerJevee®³ee Debeflece #eCeeHe³e¥le JeejkeÀjer mebHeóe³ee®es
(4) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. mebJeOe&ve Je mebieesHeve kesÀues. JeejkeÀjer mebHeóe³eeuee J³eeHekeÀ mJeªHe
(i) mebleke=ÀHee Peeueer ~ Fceejle .............. Deeueer ~~ HeéHle keÀªve efoues.
(cegUe, keÀUe, HeÀUe, ceeUe) (2) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene.
(ii) .............. jef®euee Hee³ee ~ GYeeefjueW osJeeue³ee ~~ (i) meble veeceosJeebveer JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®ee oeme yevetve mebÒeoe³ee®ee
(peveeo&veW, veecee], %eeveosJeW, SkeÀveeLe) efJemleej kesÀuee.
(iii) veecee le³ee®ee ..............~ lesCeW jef®eueW leW DeeJeej ~~ (ii) mebleeb®eer ke=ÀHee Peeu³eecegUs JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®eer efveefce&leer Peeueer.
(oeme, efkebÀkeÀj, mesJekeÀ, Keebye) Gllejs: (i) veecee le³ee®ee efkebÀkeÀj ~ lesCeW jef®eueW leW DeeJeej ~~
Gllejs: (i) HeÀUe (ii) %eeveosJeW (iii) efkebÀkeÀj (ii) mebleke=ÀHee Peeueer ~ Fceejle HeÀUe Deeueer ~~
(5) He³ee&³eer Meyo efuene. (3) pees[îee pegUJee.
cebefoj o³ee oeme DebieCe `De' ieì `ye' ieì
(i) mebleke=ÀHee (De) DeeJeej
oskeeue³e Je=Àhee eEJeÀJeÀj Deekeej (ii) %eeveosJeW (ye) efkebÀkeÀj
(iii) veecee (JeÀ) Hee³ee
JeÀeJ³eHebkeÌleer 1 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 4 (iv) jef®eueW ([) Fceejle HeÀUe
mebleke=ÀHee Peeueer .......................................... Gllejsë (i - [), (ii - JeÀ), (iii - ye), (iv - De)
............................ lesCeW jef®euesb leW DeeJeej ~~3~~
(4) keÀeJ³eHebkeÌleerb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. Deens. meJe& mebleebveer pejer Heb{jer®³ee efJeþdþuee®eer YekeÌleer kesÀuesueer
(i) lesCeW jef®eueW leW DeeJeej~~ Demeueer, lejerner meceepemesJes®es Deveceesue keÀe³e& keÀªve l³eebveer ueeskeÀebvee
(ii) Fceejle HeÀUe Deeueer~~ o³ee, #ecee, He´sce, YekeÌleer, Meebleer Fl³eeoer cetu³eeb®eer DeesUKe keÀªve
(iii) GYeeefjuesb osJeeue³ee~~ efouesueer Deens. ceneje<ìêleerue mebleeb®es Depetve SkeÀ JewefMe<ìîe cnCepes
l³eebveer DeYebie j®evee keÀªve cejeþer Yee<es®ee iees[Jee Jee{efJeuesuee
(iv) veecee le³ee®ee efkebÀkeÀj~~
Deens. Jeejeruee peeleevee Deepener ueeskeÀ `%eeveyee legkeÀejece' ³eeb®³ee
Gllejsë (i) Fceejle HeÀUe Deeueer~~ (ii) GYeeefjuesb osJeeue³ee~~
veeJee®ee pe³eIees<e keÀjleele.
(iii) veecee le³ee®ee efkebÀkeÀj~~ (iv) lesCeW jef®eueW leW DeeJeej~~
ÒeMve 2. Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(5) keÀeJ³eHebkeÌleeRJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
(i) Hee³ee, Fceejle, HeÀUe, DeeJeej
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(ii) veecee, mebleke=ÀHee, %eeveosJeW, osJeeue³ee
(i) meble peveeo&ve
Gllejsë (i) Fceejle, HeÀUe, Hee³ee, DeeJeej YeeieJele mebÒeoe³ee®es
(ii) mebleke=ÀHee, %eeveosJeW, osJeeue³ee, veecee ÒemeejkeÀ meble SkeÀveeLe
(6) keÀesCe les efuene.
(i) (ii) JeejkeÀjer Keebye meble peveeo&ve, meble SkeÀveeLe
efkebÀkeÀj meble veeceosJe
mebÒeoe³eªHeer
(ii) Fceejle keÀUme meble legkeÀejece
Hee³ee j®eCeejs meble %eevesMJej
Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe
mlebYe efMeKej heleeJeÀe Yeej
(1) meboYee&meefnle mHe<ìerkeÀjCe keÀje.
(i) mebleke=ÀHee Peeueer~ Keebye JeÀUme Okepe yeespee
Fceejle HeÀUe Deeueer~
Gllejs: meboYe& : meble yeefnCeeyeeF& ³eeb®³ee `mebleke=ÀHee Peeueer' ³ee keÀefJelesletve
Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. meble yeefnCeeyeeF& ³eebveer (i) JeejkeÀjer mebÒeoe³eeJej
meble legkeÀejece
ceneje<ìêleerue JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer Fceejle GYeejCeerceO³es mebleeb®ee keÀUme ®e{efJeCeejs
ceesuee®ee Jeeìe keÀmee Deens. ³ee®es JeCe&ve kesÀues Deens.
(ii) meble yeefnCeeyeeF&
mHe<ìerkeÀjCe : ceneje<ì^ ner mebleeb®eer Yetceer cnCetve HeéfmeodOe Deens. efve©HeCe keÀjCeejer
³ee mebleebveer DeeHeu³ee DeueewefkeÀkeÀ efJe®eejebveer ceneje<ìêle efJeþdþue
YekeÌleer®³ee JeejkeÀjer mebHeóe³ee®eer efveefce&leer kesÀueer. ³ee JeejkeÀjer (4) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
mebHeóe³eªHeer Fceejleeruee mebleebveer DeeHeu³ee efJe®eejebveer, YekeÌleer®³ee (i) meble peveeo&ve Je meble SkeÀveeLe ³eebveer JeejkeÀjer mebÒeoe³eeuee keÀe³e
peesjeJej cetefle&ceble ªHe efoues. peCetkeÀener mebleebveer l³eeJej ke=ÀHee®e efoues?
kesÀueer. Gllejë meble peveeo&ve Je meble SkeÀveeLe ³eebveer JeejkeÀjer mebÒeoe³eeuee YeeieJele
mebÒeoe³eªHeer Keebye efouee.
Òe. 4. DeefYeJ³ekeÌleer
(ii) meble yeefnCeeyeeF¥veer efmJekeÀejuesues keÀe³e& keÀesCeles?
ceneje<ì^ ner mebleeb®eer Yetceer Deens, ³eeJej legce®es cele mHe<ì keÀje.
Gllejë JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®ee OJepe melele HeÀ[keÀle þsJeCes, ns meble
Gllejë ceneje<ì^ ner mebleeb®eer Yetceer Deens. meble %eevesMJejebHeemetve les meble
yeefnCeeyeeF¥veer efmJekeÀejuesues keÀe³e& Deens.
legkeÀejeceebHe³e¥le DeMee DeveskeÀ mebleeb®ee pevce ceneje<ìêle Peeuesuee
(iii) meble yeefnCeeyeeF¥veer Yepeve keÀmes keÀjC³eeme meebefieleues Deens? mebHeóe³eeuee J³eeHekeÀ mJeªHe osC³ee®ee DeeìeskeÀeì He´³elve ³ee oesvner
Gllejë meble yeefnCeeyeeF¥veer Yepeve meeJekeÀeMe keÀjC³eeme meebefieleues Deens. mebleebveer kesÀuee. mebHeóe³eeuee iegªke=ÀHesves yeUkeÀì kesÀues.
(iv) meble yeefnCeeyeeF¥veer JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®³ee Òe®eejemeeþer (ii) legkeÀe Peeueemes keÀUme~ Yepeve keÀje meeJekeÀeMe ~~
efmJekeÀejuesuee ceeie& keÀesCelee? Gllejë YekeÌleer®eer Debeflece DeJemLee cnCepes®e meble legkeÀejece cenejepe
Gllejë meble yeefnCeeyeeF¥veer JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®³ee Òe®eejemeeþer efmJekeÀejuesuee nes³e. %eevesMJejebveer %eevee®³ee meene³³eeves efveefce&leer kesÀuesu³ee ³ee
ceeie& efveªHeCee®ee Deens. JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer FceejleerJej DeeHeu³ee DeueewefkeÀkeÀ YekeÌleer®ee
(5) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. keÀUme ®e{Jetve KeN³ee DeLee&ves legkeÀejeceebveer JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer
(i) peveeo&ve SkeÀveeLe .............. efoOeuee YeeieJele~ Fceejleeruee HeefjHetCe&lee HeéHle keÀªve efoueer. YekeÌleer®³ee HeefjHetCe&
(Keebye, DeeOeej, DeeJeej, OJepee) JewYeJeeHe³e¥le Heesnes®eJeueer. lemes®e HetpeeDe®ee&, keÀce&keÀeb[ ³eebceO³es ve
(ii) legkeÀe Peeueemes .............. Yepeve keÀje meeJekeÀeMe ~~ He[lee veecemcejCe (Yepeve) ne YekeÌleer®ee meesHee ceeie& l³eebveer meJee¥vee
(efMeKej, ceeLee, keÀUme, ieeYee) meebefieleuee.
(iii) yeefnCeer cnCes HeÀ[keÀleer .............. efveªHeCee kesÀueW yeespee~ (iii) yeefnCeer cnCes HeÀ[keÀleer OJepee~ efveªHeCee kesÀueW yeespee ~~
(heleekeÀe, OJepee, PeW[e, efveMeeCe) Gllej: meble yeefnCeeyeeF& meebieleele, ³ee JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer Fceejleer®eer
Gllejsë (i) Keebye (ii) keÀUme (iii) OJepee OJepee melele HeÀ[keÀle þsJeC³ee®es keÀe³e&, l³ee®eer Oegje meebYeeUC³ee®es
keÀece ceer ceeP³ee KeeboîeeJej Iesleues Deens. leer SkeÀ He´keÀej®eer
(6) pees[îee pegUJee.
peyeeyeoejer ceeP³eeJej Deens. efveªHeCee®³ee ceeO³eceeletve ceer JeejkeÀjer
`De' ieì `ye' ieì Oecee&®ee He´®eej Je He´meej keÀjle Deens. efveªHeCeeletve ceer ner peyeeyeoejer
(i) meble peveeo&ve, meble SkeÀveeLe (De) HeÀ[keÀleer OJepee heej hee[le Deens.
(ii) legkeÀe Peeueemes (ye) Keebye (3) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene.
(iii) yeefnCeer cnCes (JeÀ) keÀUme (i) meble legkeÀejece YekeÌleer®³ee peesjeJej JeejkeÀjer mebÒeoe³eªHeer Fceejleer®ee
keÀUme Peeues.
Gllejsë (i - ye), (ii - JeÀ), (iii - De)
(ii) mebleebveer JeejkeÀjer mebÒeoe³eeuee YeeieJele Oecee&®eer pees[ efoueer.
JeÀeJ³eHebkeÌleer 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 4 Gllejsë (i) legkeÀe Peeueemes keÀUme~
peveeo&ve SkeÀveeLe ......................................... (ii) peveeo&ve SkeÀveeLe~ Keebye efoOeuee YeeieJele~~
................................. efveªHeCee kesÀueW yeespee ~~ (4) keÀeJ³eHebkeÌleerb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
(i) legkeÀe Peeueemes keÀUme~ (ii) efveªHeCee kesÀueW yeespee~
(iii) Keebye efoOeuee YeeieJele~ (iv) Yepeve keÀje meeJekeÀeMe~
Gllejsë (i) Keebye efoOeuee YeeieJele~ (ii) legkeÀe Peeueemes keÀUme~
(i) meeJekeÀeMe ë Yepeve :: HeÀ[keÀleer ë .............. (iii) Yepeve keÀje meeJekeÀeMe~ (iv) efveªHeCee kesÀueW yeespee~
(ii) SkeÀveeLe ë Keebye :: legkeÀejece ë ..............
(5) keÀeJ³eHebkeÌleeRJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
Gllejsë (i) OJepee (ii) keÀUme
(i) yeespee, Keebye, Yepeve, meeJekeÀeMe
(2) Heg{erue DeesUeR®ee DeLe& mHe<ì keÀje. (ii) legkeÀejece, SkeÀveeLe, yeefnCeer, peveeo&ve
(i) peveeo&ve SkeÀveeLe~ Keebye efoOeuee YeeieJele ~~ Gllejsë (i) Keebye, Yepeve, meeJekeÀeMe, yeespee
Gllejë meble peveeo&ve Je meble SkeÀveeLe ³eebveer YeeieJele mebHeóe³ee®eer (ii) peveeo&ve, SkeÀveeLe, legkeÀejece, yeefnCeer
efveefce&leer keÀªve JeejkeÀjer mebHeóe³eeuee l³ee®eer pees[ efoueer. JeejkeÀjer
Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe ne J³ekeÌleer®ee meJee&le ceesþe DeuebkeÀej Deens, ns HeìJetve osleevee
(1) meboYee&meefnle mHe<ìerkeÀjCe keÀje. l³eebveer ®eebieosJee®es kesÀuesues ieJe&njCe DeeHeCe keÀmes efJemeª yejs.
(i) legkeÀe Peeueemes keÀUme~ meceepee®es Yeues keÀjleevee efkeÀleerner ³eelevee Peeu³ee lejer l³ee
meesmeeJ³eele Demes legkeÀesyee meebieleele, cnCetve®e meble peveeyeeF&
Yepeve keÀje meeJekeÀeMe~~
cnCeleele, `meble pesCes JneJes lesCes peieyeesueCes meesmeeJes.' DeMeeHe´keÀejs
Gllejs: meboYe& : meble yeefnCeeyeeF& ³eeb®³ee `mebleke=ÀHee Peeueer' ³ee keÀefJelesletve
mebleeb®es keÀe³e& ns DeeHeCeeme vesnceer He´sjCee osCeejs Demeles. peerJeveele ³esle
Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. meble yeefnCeeyeeF& ³eebveer
Demeuesu³ee mebkeÀìebvee meeceesjs peeC³ee®eer MekeÌleer mebleeb®³ee keÀe³ee&letve®e
ceneje<ìêleerue JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer Fceejle GYeejCeerceO³es mebleeb®ee
DeeHeu³eeuee efceUles. cnCetve mebleeb®es keÀe³e& vesnceer ceeie&oMe&keÀ®e þjles.
ceesuee®ee Jeeìe keÀmee Deens ³ee®es JeCe&ve kesÀuesues efometve ³esles.
mHe<ìerkeÀjCe : %eevesMJejebveer %eevee®³ee meene³³eeves efveefce&leer kesÀuesu³ee
hee"eKeeueerue mkeeO³ee³e
³ee JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer FceejleerJej DeeHeu³ee DeueewefkeÀkeÀ YekeÌleer®ee
keÀUme ®e{Jetve KeN³ee DeLee&ves legkeÀejeceebveer JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer *He´. 1. ®eewkeÀìer HetCe& keÀje.
Fceejleeruee HeefjHetCe&lee HeéHle keÀªve efoueer. YekeÌleer®³ee HeefjHetCe&
JewYeJeeHe³e¥le Heesnes®eJeueer. lemes®e HetpeeDe®ee&, keÀce&keÀeb[ ³eebceO³es ve keÀUme ®e{JeCeejs Hee³ee j®eCeejs
He[lee veecemcejCe (Yepeve) ne YekeÌleer®ee meesHee ceeie& l³eebveer meJee¥vee
meble legkeÀejece meble %eevesMJej
meebefieleuee.
(ii) yeefnCeer cnCes HeÀ[keÀleer OJepee~ JeejkeÀjer
mebÒeoe³eªHeer Fceejle
efveªHeCee kesÀueW yeespee~~ GYes keÀjCeejs
Gllejs: meboYe& : meble yeefnCeeyeeF& ³eeb®³ee `mebleke=ÀHee Peeueer' ³ee keÀefJelesletve meeefnefl³ekeÀªHeer
Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. meble yeefnCeeyeeF& ³eebveer meble
ceneje<ìêleerue JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer Fceejle GYeejCeerceO³es mebleeb®ee Keebye nesCeejs eEYeleer GYeejCeejs
ceesuee®ee Jeeìe keÀmee Deens ³ee®es JeCe&ve kesÀuesues efometve ³esles.
meble peveeo&ve, meble veeceosJe
mHe<ìerkeÀjCe : meble yeefnCeeyeeF& meebieleele, ³ee JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer meble SkeÀveeLe
Fceejleer®eer OJepee melele HeÀ[keÀle þsJeC³ee®es keÀe³e&, l³ee®eer Oegje
meebYeeUC³ee®es keÀece ceer ceeP³ee Keebo³eeJej Iesleues Deens. leer SkeÀ *He´. 2. kebÀmeeleerue Gllejeb®³ee DeeOeejeves mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje.
He´keÀej®eer peyeeyeoejer ceeP³eeJej Deens. efveªHeCee®³ee ceeO³eceeletve ceer
JeejkeÀjer Oecee&®ee He´®eej Je He´meej keÀjle Deens. efveªHeCeeletve ceer ner JeejkeÀjer mebÒeoe³eªHeer Fceejleer mebyebefOele
peyeeyeoejer Heej Hee[le Deens. mebkeÀuHeveeb®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
mebleeb®es keÀe³e& vesnceer ceeie&oMe&keÀ®e þjles, ³eeefJe<e³eer legce®es cele Hee³ee DeeJeej Keebye keÀUme
meesoenjCe mHe<ì keÀje. j®eCes j®eCes nesCes ®e{JeCes
Gllejë meble He´keÀeMemlebYeeHećeeCes Demeleele. les YekeÌleeuee DebOeejeletve
yeensj keÀe{tve %eevep³eesleer®³ee efoJ³e He´keÀeMeele vesle Demeleele. meble JeejkeÀjer Heefjmej mebÒeoe³eeuee HeefjHetCe&
DeeHeu³ee Dee®ejCeeletve Flejebvee efMekeÀJeCe osleele. cnìues®e Deens mebÒeoe³ee®eer Òe®eejeves ieg©ke=ÀHesves JewYeJeeHe³e¥le
keÀer `DeeOeer kesÀues ceie meebefieleues. meble %eevesMJejebveer mJeleë®³ee mLeeHevee J³eeHekeÀ yeUkeÀì Heesnes®eJeuee.
Dee®ejCeeletve ueeskeÀebvee o³ee, #ecee, Meebleer, HejesHekeÀej, Deefnbmee kesÀueer kesÀuee. kesÀues.
DeMee DeveskeÀ cetu³eeb®es cenllJe HeìJetve efouesues Deens. vece´HeCee
*He´. 3. YeeJeeLee&Oeeefjle. *He´. 4. DeefYeJ³ekeÌleer.

(i) `legkeÀe Peeueemes keÀUme ~ Yepeve keÀje meeJekeÀeMe~~' ³ee mebleeb®es keÀe³e& vesnceer®e ceeie&oMe&keÀ þjles, ³eeefJe<e³eer legce®es cele
DeesUer®ee YeeJeeLe& mHe<ì keÀje. meesoenjCe mHe<ì keÀje.
Gllej: YekeÌleer®eer Debeflece DeJemLee cnCepes®e meble legkeÀejece. Gllej: mebleebveer vesnceer®e o³ee, #ecee, Meebleer ³eeb®eer efMekeÀJeCe
%eevesMJejebveer %eevee®³ee meene³³eeves efveefce&leer kesÀuesu³ee JeejkeÀjer meceepeeuee efoueer. DeeHeu³ee %eevee®³ee Je YekeÌleer®³ee peesjeJej®e
mebHeóe³eªHeer Fceejleeruee DeeHeu³ee DeueewefkeÀkeÀ YekeÌleer®ee keÀUme l³eebveer meceepeeleerue De%eeve, Del³ee®eej, peeleerYeso otj keÀjC³ee®ee
®e{Jetve KeN³ee DeLee&ves legJeÀejeceebveer HeefjHetCe&lee HeéHle keÀªve efoueer. He´³elve kesÀuee. cegkeÌ³ee HeéCeercee$eebJej He´sce keÀje, Yetleo³ee ne meJee¥le
YekeÌleer®³ee HeefjHetCe& JewYeJeeHe³e¥le Heesnes®eJeueer. lemes®e HetpeeDe®ee&, ceesuee®ee mebosMe mebleebveer meceepeeuee efouee. cnCetve®e keÀer keÀe³e meble
keÀce&keÀeb[ ³eebceO³es ve He[lee veecemcejCe (Yepeve) ne YekeÌleer®ee meesHee SkeÀveeLeebveer ®ebêYeeies®³ee l³ee keÀ[keÀ Gvne®³ee JeeUJebìele lenevesves
ceeie& meJee¥vee meebefieleuee. le[HeÀ[le Demeuesu³ee iee{Jeeuee HeeCeer Heepeues. l³ee®e JeeUJebìele
(ii) `%eeveosJeW jef®euee Hee³ee ~ GYeeefjueW osJeeue³ee ~~' ³ee DeesUer®ee Gvneves ®eìkesÀ yemeu³eecegUs Oee³e ceeskeÀuetve j[CeeN³ee cegueeuee
YeeJeeLe& mHe<ì keÀje. G®euetve Iesleues. cnCepes vegmelee GHeosMe ve oslee DeeHeu³ee ke=Àleerletve
osKeerue HeìJetve efoues.
Gllej: JeejkeÀjer mebHeóe³eªHeer Fceejleer®ee Hee³ee %eevesMJejebveer jef®euee.
DeeHeu³ee %eeve Je YekeÌleer ³eeb®³ee peesjeJej `%eevesMJejer' ³ee Fceejleer®ee
Hee³ee efvecee&Ce kesÀuee. JeejkeÀjer mebHeóe³ee®eer mLeeHevee kesÀueer. l³eecegUs®e
Deepe MeskeÀ[es Je<ex Peeueer lejer ne JeejkeÀjer mebHeóe³e efoJemeWefoJeme
Jee{le®e Deens.
aaa
3 `yesìe, ceer SskeÀlees Deens!b' - Je. Heg. keÀeUs
uesKekeÀe®ee - Heefj®e³e
veeJe : Jemeble Heg©<eesllece keÀeUs
keÀLeeuesKekeÀ, efveyebOekeÀej, veeìkeÀkeÀej, keÀeobyejerkeÀej. ùeeWyekeÀUCeejer ceeCemeb', `heCe ceeP³ee neleebveer', `Hesve meueecele lees',
`yećnosJee®ee keÀeU', ìegueceesnj', `keÀce&®eejer', `keÀe js Yegueueemeer', `SskeÀ meKes', `Jeve HeÀe@j o jes[', `cee³eeyeepeej', `mJej,'
`mebJeeefoveer', `Jeue³e' Fl³eeoer keÀLeemebień: `ner Jeeì SkeÀìer®eer', `heeì&vej' Fl³eeoer keÀeobyejeruesKeve ÒeefmeodOe. DeekeÀ<e&keÀ keÀLeevekesÀ,
DeesIeJeleer efveJesoveMewueer DeeefCe ®eìheìerle mebJeeo ³eebcegUs l³eeb®³ee keÀLee Jee®ekeÀefÒe³e Deensle.
ÒemleeJevee
`yesìe, ceer SskeÀle Deens!b' ne heeþ uesKekeÀ `Je.Heg.keÀeUs' ³eebveer efueefnuee Deens. ³ee heeþele mebieerle keÀuesJej efpeJeehee[ Òesce keÀjCeejs Je[erue Je
DeheIeeleecegUs mebieerlemesJesheemetve Deblejuesu³ee Jeef[ueeb®³ee meewK³eemeeþer Oe[he[Ceeje cegueiee ³eeb®es YeeJemHeMeea JeCe&ve Òemlegle heeþele uesKekeÀebveer kesÀues Deens.
MeyoeLe&
DeHeIeele - ogIe&ìvee, (an accident) <e[dpe - mebieerleeleerue meHlemJejebHewkeÀer Heefnuee mJej (mee) (the
meewK³e - meblees<e, megKee meceeOeevee®eer eqmLeleer (happiness) 1st note of the gamut)
keÀesueenue - ieeWieeì, ieeWOeU (an uproar, noise) OeercesHeCeeves - nUgJeejHeCes (slowly)
efmLej - mleyOe, Meeble (stable, steady) Heb®esefê³es - %eeve HeéHleer®eer Hee®e Fbefê³es (the five sense organs)
Kee$eer - YejJemee (trust) oiee - efJeMJeemeIeele
Jeeove - Jeeoîe JeepeJeC³ee®eer ke=Àleer megnem³e - ®eebieues nem³e (good smiling)
meeoj - SKeeoîee meceesj þsJeCes (to be present) cegKe - ®esnje (face)
DeemJeeo - (³esLes DeLe&) Deevebo (enjoy) Je³emkeÀj - Heéw{ (elderly)
OeerìHeCee - meenmeer (bold, daring, courag) ień - mecepetle, keÀuHevee (a pre judice)
vekeKee - vekeerve (new) HeéLeefcekeÀ - meg©Jeel]eer®ee, HeéjbefYekeÀ (elementary, primary)
Heéfleefyebye - He[íe³ee (reflection) He´Lee - ª{er, (general practice, custom)
cegmeeefHeÀj - Òekeemeer (traveller) vesìeves - peesj ueeJetve, keÀ<ìHetJe&keÀ, He´³elveHetJe&keÀ (with
DeJemeeve - efnbcele, OecekeÀ (guts, courage) strong efforts)
Þeesle=Je=bo - SsskeÀC³eemeeþer peceuesu³ee ueeskeÀeb®ee mecetn (listener, DeeUerHeeUerves - Deeueìtve-Heeueìtve, ke´Àceyeouetve (alter nately by
Audience) turns)
PejPej - IeeF&IeeF&ves (quickly) DeeieeT - GOodì (rude)
PeiePeieerle - ®ekeÀekeÀCeejs (glittering, sparkling) DeekeÀueve MekeÌleer - yeesOeMekeÌleer (grasping power)
meyebOe - mebHetCe& (entire, whole) Del³eevebo - Hejceevebo, DeefleMe³e Deevebo (rapture great joy
®eueefye®eue - DemJemLe (hesitation) and delight)
lebyeesje - SkeÀ leblegJeeoîe (guitar with four strings) meeblJeve - efoueemee (consoluation)
OeerjiebYeerj - MeebleHeCes (serious) meewc³e - nUtJeej, Meeble (gentle, soft)
O³eeve - ef®elebve, ceveve (meditation, attention) FYe´le - Hele, ueewefJeÀkeÀ (prestige)
(20)
`yesìe, ceer SskeÀlees Deens!b' 21
DeeieeflekeÀ - Demene³³e, efvejeOeej (helpless) (2) HetÀìueeF&ì - jbieceb®e DeeefCe keÀueekeÀejebvee He´keÀeefMele
YeeveeJej - MegodOeerJej (consciousness) keÀjCeeje, jbieYetceer®³ee Heg{s Demeuesuee He´keÀeMe.
ieJeF& - iee³ekeÀ, ieeCeeje (a singer)
keeJedÀÒe®eej
peyej - ceesþs (huge)
yeefnjs - p³eeuee SsketÀ ³esle veener Demee (deaf) (1) keÀesueenue yebo He[Ces - Meeblelee HemejCes
iewjmees³e - De[®eCe (inconvenience) (2) DeemJeeo IesCes - Deevebo IesCes
DeblejCes - ieceeJeCes, cegkeÀCes (to lose, to surpass) (3) keÀewlegkeÀ keÀjCes - He´Mebmee keÀjCes
GoîegkeÌle - le³eej, meppe (ready) (4) veeJe Kejeye keÀjCes - JeeF&ì ke=Àl³e keÀjCes
Oe[He[ - KeìHeì, KeìeìesHe, (struggle) (5) Heéfleefyebefyele nesCes - mHe<ì efomeCes, He[íe³ee GceìCes
DeceeHe - KetHe, Heg<keÀU (a lot of, immeasurable) (6) DeJemeeve ve jenCes - efnccele nejCes
JeejbJeej - Hegvne Hegvne, melele (again, repeatedly) (7) Oeerj megìCes - nej ceeveCes
Keso - ogëKe, MeeskeÀ (regret, afflication) (8) KetCe keÀjCes - FMeeje keÀjCes
keÀewMeu³e - kegÀMeuelee, keÀmeye (skill) (9) ®eueefye®eue nesCes - DemJemLe nesCes
ceeskeÀUsHeCee - mebkeÀes®e ve yeeUielee (freely, without any (10) keÀeveeJej efJeMJeeme ve yemeCes - SKeeoer iees<ì mel³e ve JeeìCes
hasitation) (11) MebkeÀe ®eeìtve peeCes - mebMe³e efvecee&Ce keÀjCes
O³eeme - GlkeÀì F®íe, (constant thinking, great (12) He´Lee DemeCes - efjle DemeCes
longing) (13) efpeJee®es keÀeve keÀjCes - SKeeoer iees<ì ue#eHetJe&keÀ SskeÀCes
Yeeme - mecepe, keÀuHevee, ień, Yeće (illusion, impression) (14) oce YejCes - jeieeJeCes
leeve - metj (tune) (15) DeeM®e³e&®eefkeÀle nesCes - veJeue JeeìCes
þskeÀe - SkeÀ cebo ieleer®ee leeue (rhythm) (16) YeeveeJej ³esCes - MegodOeerJej ³esCes
efìhee (17) GoîegkeÌle keÀjCes - Heéslmeenve osCes
(18) mejeJe keÀjCes - DeY³eeme keÀjCes
(1) efHeÀ[dueJeeÐe - SkeÀ He´keÀej®es leblegJeeoîe pes Jne³eesefueve ³ee
veeJeevesner DeesUKeues peeles. (19) O³eeme ueeieCes - F®íe nesCes, J³emeve ueeieCes
(20) Yeeme nesCes - He´leerle nesCes, peeCeJeCes
MASTER KEY QUESTION SET - 3 (ii) mìspe®³ee efoMesves Gieer®e®e FkeÀ[tve

efmLej Peeuesu³ee eflekeÀ[s JeUCeeN³ee ceevee
He´Mve 1Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
efkeMes<eCe efkeMes<³e
(i) eflemejer (De) cegmeeefHeÀj
(i) efMejer<e YeeieJele ³ee®³ee
Deepe®³ee keÀe³e&¬eÀcee®eer megªJeele (ii) peenerj (ye) Iebìe
efHeÀ[dueJeeoveeves (iii) veJeKee (JeÀ) keÀesueenue
(ii) eflemejer Iebìe IeCe IeCeC³ee®ee HeefjCeece (iv) mebefceÞe ([) keÀe³e&¬eÀce
Gllejs: (i - ye), (ii - [), (iii - De), (iv - JeÀ)
yeensj®ee mebefceÞe keÀesueenue yebo He[uee (4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ¬eÀce ueeJee.
(i) keÀues®³ee Òeebleeleerue ne veJeKee cegmeeefHeÀj Deens.
(2) Gllejs efuene. (ii) cnCetve®e ceer l³eeuee keÀe³e&¬eÀce osC³ee®es ìeUle neslee.
(i) uesKekeÀeves kesÀuesueer Þeesl³eebveer MeebleHeCeeves ³ee (iii) ceer iebYeerj DeeJeepeele yeesuee³euee meg©Jeele kesÀueer.
vece´ efJevebleer keÀe³e&¬eÀcee®ee DeemJeeo I³eeJee (iv) ceuee ³ee ceguee®eer DeefleMe³e Yeerleer Jeeìle nesleer.
Gllej: (i) ceer iebYeerj DeeJeepeele yeesuee³euee meg©Jeele kesÀueer. (4) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
(ii) keÀues®³ee Òeebleeleerue ne veJeKee cegmeeefHeÀj Deens. uesKekeÀeuee efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee veJnlee; keÀejCe .........
(iii) ceuee ³ee ceguee®eer DeefleMe³e Yeerleer Jeeìle nesleer. (De) lees vegkeÀlee®e efMekeÀe³euee Deeuee neslee.
(iv) cnCetve®e ceer l³eeuee keÀe³e&¬eÀce osC³ee®es ìeUle neslees. (ye) l³eeuee Jeeoîe JeepeJelee ³esle veJnles.
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (keÀ) vegkeÀlee®e efMekeÀe³euee Deeu³eeves efJeoîeeue³ee®es veeJe yeoveece nesC³ee®eer
(i) uesKekeÀe®ee keÀesCelee heefnuee®e peeefnj keÀe³e&¬eÀce Deens? MekeÌ³elee nesleer.
Gllej: uesKekeÀe®³ee JeeoveefJeoîeeue³ee®ee heefnuee®e peeefnj keÀe³e&¬eÀce Deens. ([) lees keÀues®³ee Òeebleeleuee veJeKee cegmeeefHeÀj neslee.
(ii) yeensj®ee mebefceÞe keÀesueenue kesÀJne yebo he[uee? Gllej: uesKekeÀeuee efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee veJnlee; keÀejCe lees
Gllej: eflemejer Iebìe IeCeIeCeueer lesJne yeensj®ee keÀesueenue yebo he[uee. vegkeÀlee®e efMekeÀe³euee Deeu³eeves efJeoîeeue³ee®es veeJe yeoveece nesC³ee®eer
MekeÌ³elee nesleer.
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(5) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene.
(i) keÀues®³ee Òeebleeleerue ne veJeKee .............. Deens.
(i) uesKekeÀeuee efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee neslee.
(ÒeJeemeer, cegmeeefHeÀj, ³ee$eer, menÒeJeemeer)
(ii) efMejer<e ne DevegYekeer keeoJeÀ neslee.
(ii) Deepe®³ee keÀe³e&¬eÀcee®eer meg©Jeele efMejer<e YeeieJele ³eeb®³ee ...........
nesF&ue. Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) ®etJeÀ
(leblegJeeoveeves, leyeueeJeeoveeves, JeerCeeJeeoJeeves, efHeÀ[dueJeeoveeves) (6) keÀesCe keÀesCeeme cnCeeues les efuene.
Gllejs: (i) cegmeeefHeÀj (ii) efHeÀ[dueJeeoveeves `meY³e m$eer-Heg©<enes, ceeP³ee Jeeove
efJeoîeeue³ee®ee ne Heefnuee®e peeefnj keÀe³e&¬eÀce Deens'
m$eer ë Hegª<e :: efJeoîeeefLe&veer ë .............. keÀesCe keÀesCeeme
Gllejë efJeoîeeLeea
uesKekeÀ Þeesle=Je=boebvee
heefj®íso 1 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 6 Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
eflemejer Iebìe IeCeIeCeueer ................................... (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
............................ keÀe³e&¬eÀce osC³ee®es ìeUle neslees! (i) keÀues®³ee Òeebleeefleue ne veJeKee cegmeeHeÀerj Deens.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (ii) ceuee ³ee cetuee®eer DeefleMe³e efYeleer Jeeìle nesleer.
(1) he³ee&&³eer Meyo efuene. Gllejsë (i) keÀues®³ee Òeebleeleerue ne veJeKee cegmeeefHeÀj Deens.
(ii) ceuee ³ee ceguee®eer DeefleMe³e Yeerleer Jeeìle nesleer.
ÒeMebmee ÒeJeemeer ®eJe Ye³e
(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene.
keÀewlegkeÀ cegmeeefHeÀj DeemJeeo Yeerleer Gllejë (i) ceer (ii) ceuee (iii) ceeP³ee
(2) keÀesCe les efuene. (3) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene.
(i) efHeÀ[dueJeeove keÀjCeeje efMejer<e YeeieJele Gllejë (i) DeefleMe³e (ii) mebefceÞe (iii) veJeKee
(ii) (4) efuebie yeouee
efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce uesKekeÀ
(i) m$eer - (ii) efJeoîeeefLe&veer -
osC³ee®es ìeUCeeje (Je. Heg. keÀeUs)
Gllejsë (i) Hegª<e (ii) efJeoîeeLeea
(3) keÀesäkeÀ HetCe& keÀje.
(5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
uesKekeÀeves DeMee DeeJeepeele yeesuee³euee meg©keele JesÀueer
(i) Meskeì ƒ (ii) eEveoe ƒ
(iii) og:Ke ƒ
iebYeerj Gllejë (i) meg©Jeele (ii) keÀewlegkeÀ (iii) Deevebo
(6) JeekedÀÒe®eeje®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje. (2) He³ee&³eer Meyo efuene.
efmLej nesCes (i) efnccele FMeeje ve³eve Okeveer
Gllejë efmLej nesCes - Meeble nesCes
JeekeÌ³e: cegK³eeO³eehekeÀe®ee DeeJeepe SskeÀlee®e Jeiee&&leerue meJe& efJeoîeeLeea Dekemeeve KetCe [esUe Deekeepe
Deeheeheu³ee peeiesJej efmLej Peeues.
(ii) he[íe³ee DemkemLe eE®eleve Yejkemee
(7) Keeueerue efouesu³ee JeekeÌ³eeb®ee keÀeU DeesUKee.
(i) ceer l³eeuee keÀe³e&¬eÀce osC³ee®es ìeUle neslees. ÒeefleeEyeye ®eueefye®eue O³eeve Kee$eer
(ii) keÀuee meeoj keÀjleevee ceuee DeefleMe³e Deevebo Jeeìle Deens. (3) pees[îee pegUJee.
Gllejsë (i) YetlekeÀeU (ii) Jele&ceevekeÀeU `De' ieì `ye' ieì
Òe. 4. mJecele (i) HetÀìueeF&ì (De) Òeefleefyebefyele
legcner mìspeJej SKeeoe keÀe³e&ke´Àce peªj meeoj kesÀuesuee Demeeue (ii) ceve (ye) O³eeve
l³eeJesUer Deeuesu³ee legce®³ee DevegYeJeeb®es JeCe&ve keÀje. (iii) [esUs efceìtve (JeÀ) PeiePeieerle ÒekeÀeMe
Gllejë mìspeJej SKeeoe keÀe³e&¬eÀce meeoj keÀjCes cnCepes Deeveboe®eer (iv) ®esnN³eeJej®ee DeelceefJeMJeeme ([) ®eueefye®eue
SkeÀ HeJe&Ceer®e Demeles. ceer DeveskeÀoe mìspeJej keÀe³e&¬eÀceele menYeeieer Gllejs: (i - JeÀ), (ii - [), (iii - ye), (iv - De)
Peeuesuees Deens. SkeÀoe ceer Meeues³e veeìkeÀmHeOexle Yeeie Iesleuee neslee. (4) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ke´Àce ueeJee.
l³ee veeìkeÀele ceer vee³ekeÀe®eer YetefcekeÀe JeþJeueer nesleer. lees ceePee
(i) HetÀìueeFì®ee PeiePeieerle ÒekeÀeMe [esUîeebJej he[lee®e efMejer<eves [esUs
mìspeJejerue Heefnuee®e DevegYeJe neslee. l³eecegUs mebJeeo yeesueleevee Je
efceìtve Iesleues.
DeefYeve³e keÀjleevee meg©Jeeleeruee ceuee Oeemleer®e Jeeìle nesleer. ceveeJej
SkeÀ He´keÀej®es o[HeCe Deeuesues nesles. ceveele DeveskeÀ JesUe MebkeÀe (ii) lebyeesN³ee®ee OeerjiebYeerj DeeJeepe Iegcet ueeieuee.
³esle nesleer keÀer pej SKeeoe mebJeeo ®egkeÀuee lej mebHetCe& veeìkeÀe®ee (iii) ®esnN³eeJej OeerìheCee Je DeelceefJeMJeeme HegjsHetj Òeefleefyebefyele Peeuee.
yeìd³eeyeesU nesF&ue. HeCe He´l³e#eele pesJne ceer mìspeJej DeefYeve³e Je (iv) nuekesÀ®e l³eeves `<e[dpe' ueeJeuee.
mebJeeo ³eeb®ee megboj mecevJe³e meeOet ueeieuees, lesJne cee$e He´s#ekeÀebveer Gllejë (i) ®esnN³eeJej OeerìheCee Je DeelceefJeMJeeme HegjsHetj Òeefleefyebefyele Peeuee.
ìeUîee JeepeJetve ceuee oeo efoueer. ceie ceuee ngªHe Deeuee DeeefCe (ii) HetÀìueeFì®ee PeiePeieerle ÒekeÀeMe [esUîeebJej he[lee®e efMejer<eves
ceer ceePeer YetefcekeÀe ®eebieu³ee He´keÀejs JeþJetve meJee¥®³ee mlegleerme Hee$e [esUs efceìtve Iesleues.
þjuees. ceePee Deevebo ieieveele ceeJesveemee Peeuee. (iii) lebyeesN³ee®ee OeerjiebYeerj DeeJeepe Iegcet ueeieuee.
(iv) nuekesÀ®e l³eeves `<e[dpe' ueeJeuee.
ÒeMve 2 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(i) uesKekeÀ efMejer<eyeeyele keÀe³e DeesUKetve neslee?
Gllejë efMejer<e®es DeJemeeve HeÀej JesU jenCeej veener, ns uesKekeÀ DeesUKetve
(i) efMejer<e®³ee ®esnN³eeJej Òeefleefyebefyele nesCeeje neslee.
(ii) efMe#ekeÀ ³ee veel³eeves uesKekeÀe®es keÀesCeles keÀle&J³e nesles?
Gllejë keÀe³e&¬eÀceele efMejer<euee meeJeªve OejCes ns efMe#ekeÀ ³ee veel³eeves
OeerìHeCee DeelceefJeMJeeme uesKekeÀe®es keÀle&J³e nesles.
(6) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(ii)
uesKekeÀeuee Demeuesueer
He[oe Jej peeTve yeensj®ee (i) he[oe ............ Jej iesuee. (heìkeÀve, PeìkeÀve, PejPej, YejYej)
Þeesle=Je=bo vepejsuee He[lee®e
Kee$eer (ii) leess .............. iesuee Deens, ns ceer DeesUKeues.
efMejer<e®ee Oeerj megìsue
(ie[ye[tve, Ieeyeªve, ieeWOeUtve, efyeLeªve)
(iii) l³ee®ee ®esnje HetJeea®³ee .............. vneTve efveIeeuee. Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
(OeerìheCeeves, DeefYeceeveeves, ieJee&&ves, DeelceefJeMJeemeeves) (1) uesKeveefve³eceebvegmeej JeekeÌ³es MegodOe keÀªve efuene.
Gllejsë (i) PejPej (ii) ie[ye[tve (iii) DeelceefJeMJeemeeves (i) efMejer<eves [esUs ceerìtve kegÀCee®es leefj O³eeve kesÀu³eemeejKes efomeues.
(7) menmebyebOe efuene. (ii) lebyeesN³ee®ee efOejiebYeerj DeeJeepe Ietceg ueeieuee.
lebyeesN³ee®ee DeeJeepe ë OeerjiebYeerj :: cevee®eer DeJemLee ë ........... Gllejsë (i) efMejer<eves [esUs efceìtve kegÀCee®es lejer O³eeve kesÀu³eemeejKes
efomeues.
Gllejë ®eueefye®eue
(ii) lebyeesN³ee®ee OeerjiebYeerj DeeJeepe Iegcet ueeieuee.
heefj®íso 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 6 (2) GleeN³eeleerue oesve veeces MeesOetve efuene.
ceer efMejer<ekeÀ[s heeefnues. .................................... Gllejë (i) ®esnje (ii) ÒekeÀeMe (iii) [esUs (iv) he[oe
.......................... nuekesÀ®e l³eeves `<e[dpe' ueeJeuee.
(3) Je®eve yeouee.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (i) [esUe - (ii) meJe³eerr -
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje. Gllejsë (i) [esUs (ii) meJe³e
HetÀìueeFì®ee PeiePeieerle ÒekeÀeMe [esUîeebJej he[lee®e .............. Òe. 4. mJecele
(De) efMejer<eves [esUs heìkeÀve GIe[ues. keÀesCel³eener keÀuesmeeþer OeerìHeCee Je DeelceefJeMJeeme DeeJeM³ekeÀ
(ye) efMejer<eves [esUs PehekeÀve efceìtve Iesleues. Demelees. ³eeJej legce®es cele efuene.
(keÀ) efMejer<eves [esUs efceìtve Iesleues. Gllejë keÀesCeleerner keÀuee Demees. leer efMekeÀleevee Jee efle®es meeojerkeÀjCe
([) efMejer<eves [esUîeeJej nele þsJeuee. keÀjleevee keÀueeJebleepeJeU OeerìHeCee Je DeelceefJeMJeeme DemeCes
Gllejë HetÀìueeFì®ee PeiePeieerle ÒekeÀeMe [esUîeebJej he[lee®e efMejer<eves [esUs DeeJeM³ekeÀ Demeles. Kejs Heenlee ns oesvner iegCe keÀuesmeeþer HetjkeÀ
efceìtve Iesleues. Demeleele. DeelceefJeMJeeme ner ³eMee®eer Heefnueer Hee³ejer Demeles, lej
(2) keÀesCe les efuene. OeerìHeCee keÀuee meeoj keÀjleevee DeHe´l³e#eHeCes DeefYeJ³ekeÌle nesle
Demelees. l³eecegUs keÀuee efMekeÀleevee Je leer meeoj keÀjleevee J³ekeÌleeruee
uesKeJeÀebveer KetCe JesÀueer
keÀesCel³eener He´keÀej®eer De[®eCe ³esle veener. Gueì J³ekeÌleer KebyeerjHeCes
keÀuee Deelcemeele keÀª ueeielees, lemes®e efle®es meeojerkeÀjCe ner
lebyeesjskeeu³eeuee leyeueskeeu³eeuee eflelekeÌ³ee®e levce³elesves keÀjlees. OeerìHeCee Je DeelceefJeMJeeme Debieer
(3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. yeeUieu³eecegUs J³ekeÌleer®es ef®elle Flej IeìkeÀebkeÀ[s JeUle veener. keÀuee
meeoj keÀjles JesUer npeejes He´s#ekeÀebHeg{s leer meeoj keÀjleevee J³ekeÌleer®³ee
efMejer<e®ee Oeerj He[oe Jej peeTve yeensj®ee cevee®eer ®eueefye®eue nesle veener.
megìC³ee®es keÀejCe Þeesle=Jeb=o vepejsuee He[Ces
(4) keÀesäkeÀ HetCe& keÀje. Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(i) lebyeesN³ee®ee Deekeepe OeerjiebYeerj (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(ii) (i) keÀeveebJej efJeMJeeme yemesvee
efMejer<eves [esUs efceìtve kesÀuesueer ke=Àleer
efMejer<eves JeepeJeuesueer Heb®eWefê³es oiee lej osle veenerle
O³eeve YetHe jeieeleerue ieled vee Demes Jeeìt ueeieues
(5) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene. SsketÀve uesKekeÀeJej
Peeuesuee HeefjCeece vepejsJejner efJeMJeeme yemesvee
(i) uesKekeÀeves lebyeesjsJeeu³eeuee Je leyeuesJeeu³eeuee KetCe kesÀueer veener.
(ii) efMejer<eves [esUs efceìtve kegÀCee®es lejer O³eeve kesÀu³eemeejKes efomeues. OekeÌkeÀe yemeuee
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej
(ii) ceer efMekeÀe³euee Deeuees keÀer, jespe Gllejs: (i) mene (ii) OeercesheCeeves
efMejer<e®eer ceeP³eeyejesyej ceePes Je[erue HeCe ³esleerue (7) menmebyebOe efuene.
Deì keÀeveebJej ë efJeMJeeme :: Heb®eWefê³es ë ..............
efMekeÀJeCeer ®eeuet Demeleevee Jeiee&le®e yemeleerue
Gllej: oiee
(2) Gllejs efuene.
heefj®íso 3 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 6, 7
(i) uesKekeÀe®³ee efMekeÀJeCeer®eer HeÀer -
SkeÀe one les yeeje Je<ee&&®³ee ................................
(ii) efMejer<e®es veeJe -
.......................... hevveeme ©he³es HeÀer oîeeJeer ueeiesue!
Gllejs: (i) hevveeme ªhe³es (ii) efMejer<e YeeieJele
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve Keeueerue efJeOeeve HetCe& keÀje.
JeÀCe& ¢<ìer mebMe³e DeeM®e³e&
legP³ee Deìer SkeÀoce ceev³e; ..............
JeÀeve vepej MebJeÀe vekeue (De) heCe l³eemeeþer leguee ceefnvee meeþ ©he³es HeÀer oîeeJeer ueeiesue!
(4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ¬eÀce ueeJee. (ye) heCe l³eemeeþer leguee ceefnvee hevveeme ©he³es HeÀer oîeeJeer ueeiesue!
(i) OeerìheCes l³eeves efJe®eejueW, `DeeheCe®e keÀe heer. peveeo&ve?' (keÀ) heCe l³eemeeþer leguee MebYej ©he³es HeÀer oîeeJeer ueeiesue!
(ii) megceejs mene ceefnv³eebHetJeea efMejer<e ceeP³ee efJeoîeeue³eele Deeuee. ([) heCe l³eemeeþer leguee mellej ©he³es HeÀer oîeeJeer ueeiesue!
(iii) `l³eemeeþer leguee ceefnvee hevveeme ©he³es HeÀer oîeeJeer ueeiesue!' Gllej: legP³ee Deìer SkeÀoce ceev³e; heCe l³eemeeþer leguee ceefnvee hevveeme ©he³es
HeÀer oîeeJeer ueeiesue!
(iv) OeercesheCeeves efMejer<eves YetHe jeieeleerue ieled Jeepee³euee meg©Jeele kesÀueer.
Gllej: (i) OeercesheCeeves efMejer<eves YetHe jeieeleerue ieled Jeepee³euee meg©Jeele (2) keÀesCe les efuene.
kesÀueer. ieeC³ee®eer DeeJe[ DemeCeeje efMejer<e
(ii) megceejs mene ceefnv³eebHetJeea efMejer<e ceeP³ee efJeoîeeue³eele Deeuee.
(iii) OeerìheCes l³eeves efJe®eejueW, `DeeheCe®e keÀe heer. peveeo&ve?' (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(iv) `l³eemeeþer leguee ceefnvee hevveeme ©he³es HeÀer oîeeJeer ueeiesue.' efMejer<eves uesKekeÀeuee efouesues
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. ®ecelkeÀeefjkeÀ Gllej
(i) efMejer<eves OeercesheCeeves keÀesCel³ee jeieeleerue ieled JeepeJee³euee
meg©Jeele kesÀueer? `ceeP³eeHes#ee ceeP³ee Jeef[ueebvee
Gllej: efMejer<eves OeercesheCeeves Yethe jeieeleerue ieled JeepeJee³euee meg©Jeele ceer efMekeÀuesues HeÀej DeeJe[sue.'
kesÀueer.
(ii) efkeÀleer ceefnv³eeHetJeea efMejer<e efJeoîeeue³eele Deeuee? (4) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene.
Gllej: megceejs mene ceefnv³eeHetJeea efMejer<e efJeoîeeue³eele Deeuee. (i) efMejer<euee efMekeÀefJeC³ee®eer uesKekeÀe®eer Deefpeyeele F®íe veJnleer.
(iii) efMejer<euee Iejer keÀesCel³ee veeJeeves yeesueeJeues pee³e®es? (ii) uesKekeÀeuee efMejer<e®ee jeie Deeuee.
Gllej: efMejer<euee Iejer `Þeer' ³ee veeJeeves yeesueeJeues pee³e®es. (iii) efMejer<eves ceunej jeieeleerue ieled JeepeJee³euee meg©Jeele kesÀueer.
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej (iii) ®etkeÀ
(i) megceejs .............. ceefnv³eebHetJeea efMejer<e efJeo³eeue³eele Deeuee. (5) keÀesCe keÀesCeeme cnCeeues les efuene.
(mene, meele, one, ®eej) (i) `DeeHeCe®e keÀe Heer. pevee&ove?'
(ii) .............. efMejer<eves Yethe jeieeleerue ieled JeepeJee³euee meg©Jeele
keÀesCe keÀesCeeme
kesÀueer.
(heìeheì, nUtJeejheCes, OeercesheCeeves, Oeerc³eeieleerves) efMejer<e uesKekeÀeuee
(ii) ``leguee ieeC³ee®eer DeeJe[ Deens lej!'' Òe. 4. mJecele

ieeCes ieeleevee metj cenllJee®es Demeleele. Demes pes cnìues peeles les
legcnebme Heìles keÀe ?
uesKekeÀ efMejer<euee Gllejë ieeCes ieeleevee metj cenllJee®es Demeleele. ieeCes ieele Demeuesu³ee
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer J³ekeÌleeruee metjeb®es Yeeve þsJeeJes®e ueeieles. pej metj lebleesleble pegUues
(1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. lej®e J³ekeÌleerves ieeCes ®eebieu³ee He´keÀejs meeoj kesÀues Demes cnìues peeles.
mecepee SKeeoîee J³ekeÌleerves ieeCes meeoj keÀjleevee metjeb®ee leeUcesU
(i) ceeP³eeHes#ee ceeP³ee Je[erueebvee, efce efMekeÀuesues HeÀej DeeJe[sue.
jeKeuee veener cnCepes metj YeìkeÀues lej ieeCes ieele Demeuesu³ee
(ii) heCe l³eemeeþer leguee cenervee hevveeme ©he³es efHeÀ oîeeJeer ueeiesue. J³ekeÌleer®es ieeCes ®eebieu³ee He´keÀejs meeoj nesT®e MekeÀle veener. Demes
Gllejsë (i) ceeP³eeHes#ee ceeP³ee Jeef[ueebvee, ceer efMekeÀuesues HeÀej DeeJe[sue. ieeCes ceveeuee efYe[le veener Je Ëo³eele Iej keÀª MekeÀle veener. ®eebieues
(ii) heCe l³eemeeþer leguee ceefnvee hevveeme ©he³es HeÀer oîeeJeer ueeiesue. ieeCes cnCepes metjeb®es leeUleb$e ue#eele IesTve iee³euesu³ee ieeC³ee®eer
(2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene. meJe& He´s#ekeÀ Jeie& oeo osleele. DeMeer®e J³ekeÌleer SkeÀ Glke=À<ì iee³ekeÀ
cnCetve veeJeeªHeeuee ³esles. meceepeele keÀueeJeble cnCetve DeesUKeueer
Gllejë (i) megnem³e (ii) OeercesheCeeves (iii) ®ecelkeÀeefjkeÀ (iv) Lees[emee
peeles.
(3) efuebie yeouee
(i) DeeF& - (ii) cegueieer -
Gllejsë (i) Je[erue (ii) cegueiee Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(i)
(i) Gþleerue ƒ (ii) IesCes ƒ efMejer<e yejesyej Deeuesueer J³ekeÌleer Je[erue
(iii) Deceev³e ƒ (iv) yebo ƒ (ii) uesKekeÀeves efMejer<euee
Gllejsë (i) yemeleerue (ii) osCes (iii) ceev³e (iv) ®eeuet Jne³eesefueve
JeepeefJeC³eemeeþer efouesues meeOeve
(5) meceeveeLeea Meyo efuene. (iii)
uesKekeÀe®es efJeoîeeL³ee¥vee meg®eJeCes
(i) efhelee - (ii) ®esnje -
(iii) veece -
vesìeves veerì efìkeÀueele lej FleHele JeepeJet MekeÀeue
Gllejsë (i) Je[erue (ii) cegêe (iii) veeJe
(6) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje. (2) Gllejs efuene.
(i) OekeÌkeÀe yemeCes (ii) veJeue JeeìCes (iii) MebkeÀe JeeìCes (i) veeveeb®³ee ®esnN³eeJejerue YeeJe -
Gllejsë (ii) uesKekeÀeves JeepeJetve oeKeefJeuesueer ieled -
(i) DeLe& : DeeIeele nesCes Gllejsë (i) le=Hleer®³ee meceeOeevee®es (ii) efheuet jeieeleueer
JeekeÌ³e : ceguee®³ee ce=l³et®eer yeeleceer SskeÀlee®e DeeF&Jeef[ueebvee (3) He³ee&³eer Meyo efuene.
peesjoej OekeÌkeÀe yemeuee.
efhelee efove mecepe GoodsMe
(ii) DeLe& : DeeM®e³e& JeeìCes
JeekeÌ³e : heeJemeele efhemeeje HegÀueJetve vee®eCeeje ceesj yeIeleevee
meJee¥vee veJeue Jeeìles. ke[erue efokeme ień nslet
(iii) DeLe& : mebMe³e JeeìCes (4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee.
JeekeÌ³e : jcesMe®³ee JeeieC³ee®eer heesefuemeebvee MebkeÀe Jeeìt (i) SkeÀ De#ej ve yeesuelee veevee Keg®eeaJej yemeues.
ueeieueer. (ii) ns ceePes ieg©peer, veevee DeeefCe ns ceePes Je[erue!
(iii) Deece®es vecemkeÀej Peeues. (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.

(iv) `Jee Glke=Àä! l³eeyeodoue ÒeMve®e veener efMejer<eves®e ceO³es Gllej efoues. uesKekeÀ Jne³eesefueve JeepeJeleevee Peeuesueer ke=Àleer
Gllejë (i) ns ceePes ie©peer, veevee DeeefCe ns ceePes Je[erue!
(ii) Deece®es vecemkeÀej Peeues. veevee efMejer<e
(iii) SkeÀ De#ej ve yeesuelee veevee Keg®eeaJej yemeues.
(iv) `Jee Glke=Àä! l³eeyeodoue ÒeMve®e veener' efMejer<eves®e ceO³es efpeJee®es keÀeve keÀªve uesKekeÀekeÀ[s Je veeveebkeÀ[s
Gllej efoues. SskeÀle nesles. DeeUerHeeUerves yeIele neslee.
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (4) keÀesäkeÀ HetCe& keÀje.
(i) uesKekeÀeuee keÀMee®ee jeie Deeuee?
uesKekeÀe®³ee efMekeÀJeCeerleerue Heefnu³ee efoJemee®eer He´Lee
Gllejë uesKekeÀeuee efMejer<e®³ee DeeieeT mJeYeeJee®ee jeie Deeuee neslee.
(ii) efMejer<e yejesyej keÀesCe nesles?
Gllejë efMejer<e yejesyej veevee (Je[erue) nesles. efJeoîeeue³eele ³esCeeN³ee efJeoîeeL³ee¥vee Heefnu³ee
(iii) uesKekeÀeves keÀesCel³ee jeieeleerue ieled JeepeJetve oeKeJeueer? efoJeMeer uesKekeÀ mJeleë®e Jne³eesefueve JeepeJetve oeKeJee³e®es
Gllejë uesKekeÀeves efheuet jeieeleerue ieled JeepeJetve oeKeJeueer. (5) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(6) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. efMejer<e®³ee Jeef[ueeb®es efJeMes<e
(i) ogmejs efoJeMeer lees Deieoer .............. Deeuee.
(JesUs®³eeDeeOeer, JesUsveblej, JesUsJej, yeN³ee®e JesUeves)
Je³emkeÀj Yeejomle
(ii) SkeÀ De#ej ve yeesuelee veevee .............. yemeues.
(Keg®eeaJej, ìsyeueeJej, DeejeceKeg®eeaJej, efyeíev³eeJej) (6) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene.
Gllejsë (i) JesUsJej (ii) Keg®eeaJej (i) SkeÀ De#ej ve yeesuelee veevee Keg®eeaJeªve Gþues.
Gllejë ®etkeÀ
heefj®íso 4 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 7
(7) keÀesCe keÀesCeeme cnCeeues les efuene.
`keÀyetue! Goîeeheemetve ceer ³eslees. ..............................
(i) ``keÀe³e keÀmeb keÀe³e Jeeìueb SkebÀojerle?''
........................... DeeieeT mJeYeeJee®ee jeie Deeuee.
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
uesKekeÀ efMejer<e®³ee Jeef[ueebvee /veeveebvee
uesKekeÀe®ee efMejer<eyeodoue®ee ień ®eebieuee Peeuee; keÀejCe
.............. (ii) ``Jee Glke=À<ì! l³eeyeodoue He´Mve®e veener“
(De) efMejer<eves mJele:yejesyej Jener Jeiewjs DeeCeuesueer uesKekeÀeves heeefnueer.
(ye) efMejer<eves Jne³eesefueve DeeCeues nesles.
(keÀ) efMejer<eves {esuekeÀer DeeCeueer nesleer.
efMejer<e uesKekeÀeuee
([) efMejer<eves mJele:yejesyej Hesve DeeCeuee neslee.
Gllejë uesKekeÀe®ee efMejer<eyeodoue®ee ień ®eebieuee Peeuee; efMejer<eves Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
mJele:yejesyej Jener Jeiewjs DeeCeuesueer uesKekeÀeves heeefnueer. (1) uesKeveefve³eceebvegmeej JeekeÌ³e MegodOe keÀªve efuene.
(2) keÀesCe les efuene. efMejer<e yejesyej SkeÀ Je³emekeÀj DeeefCe Yeejomele ie=nmLe nesles.
Gllejë efMejer<e yejesyej SkeÀ Je³emkeÀj DeeefCe Yeejomle ie=nmLe nesles.
DeeieeT mkeYeekee®ee efMejer<e
(2) GleeN³eeleerue oesve veeces MeesOetve efuene. FlejebMeer yeesueleevee mHe<ìHeCes DeeHeues efJe®eej J³ekeÌle keÀjles. leer
Gllejë (i) Je[erue (ii) efMejer<e (iii) ieg©peer (iv) veevee (v) Keg®eea DeeHeu³ee meceesjerue J³ekeÌleer DeeHeu³eeHes#ee Je³eeves íesìer Deens keÀe
(vi) Jne³eesefueve (vii) efJeoîeeue³e (viii) efJeoîeeLeea (ix) efhelee ceesþer ns megodOee leer Heenle veener Je DeeHeues cele l³eeb®³eemeceesj
(x) Heg$e mhe<ìheCes J³ekeÌle keÀjles. DeMee J³ekeÌleerbMeer pej keÀesCeer Lees[e HeÀej
DeeJeepe ®e{Jetve yeesueues lej DeMee mJeYeeJee®³ee J³ekeÌleeRvee HeÀej®e
(3) meceeveeLeea Meyo efuene.
jeie ³eslees Je ceie DeeHeu³eeMeer DeeJeepe ®e{Jetve yeesuele Demeuesu³ee
(i) efMekeÀJeCeer - (ii) efve³ece - J³ekeÌleer®ee HeeCeGleeje kesÀu³eeefMeJee³e leer ieHHe jent®e MekeÀle veener.
(iii) efMe#ekeÀ - (iv) mebJesovee -
(v) cneleeje - (vi) heodOele - ÒeMve 5 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(vii) GodosMe - (viii) Gllece - Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
Gllejsë (i) DeO³eeheve (ii) Deì (iii) iegªpeer (iv) peeCeerJe (v) Je³emkeÀj (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(vi) ÒeLee (vii) nslet (viii) Glke=Àä (i) efJeoîeeue³ee®³ee keÀe³e&ke´Àceele efMejer<euee
(4) efJe©odOeeLeea Meyo efuene. keÀe³e&ke´Àce efceUCeej ns SskeÀu³eeJej
(i) le©Ce ƒ (ii) veekeÀyetue ƒ
uesKekeÀeuee efMejer<e®eer
(iii) Deepe ƒ (iv) je$e ƒ Dehesef#ele Òeefleef¬eÀ³ee
(v) Jej ƒ
Gllejsë (i) Je³emkeÀj (ii) keÀyetue (iii) Goîee (iv) efoJeme (v) Keeueer efMejer<euee ®esnN³eeJej Deeveboe®³ee keÀenerner
Del³eevebo YeeJevee efomeu³ee veenerle, l³ee®ee
(5) lekeÌlee HetCe& keÀje.
nesF&ue. ®esnje keÀenermee Glejuee!
Meyo meeceev³eªHe
efJeoîeeue³eele efJeoîeeue³ee (ii) jespe efMejer<eyejesyej ³esle Je SkeÀ
Je[erue
®esnN³eekeÀ[s ®esnN³ee De#ejner ve yeesuelee Meeble yemetve jenele
mJeYeeJee®ee mJeYeeJee (2) keÀesCe les efuene.
(6) Keeueerue JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuene. (i) Yees®ekeÀheCes Gllej osCeeje -
(i) SkeÀ De#ej ve yeesueCes (ii) ÒeLee DemeCes (ii) efMejer<e yejesyej jespe ³ee³e®es -
Gllejsë (i) SkeÀ De#ej ve yeesueCess - iehhe yemetve jenCes Gllejsë (i) efMejer<e (ii) veevee (ke[erue)
(ii) ÒeLee DemeCes - heodOele DemeCes (3) He³ee&³eer Meyo efuene.
(7) Keeueerue efouesu³ee JeekeÌ³eeb®ee keÀeU DeesUKee. ÒeMebmee ¢<ìer JeÀj efveOee&j
(i) Jne³eesefueve keÀe{ues Je efMejer<e®³ee neleele efoues nesles.
(ii) efMejer<e ceeP³eekeÀ[s Je veeveebkeÀ[s DeeUer-heeUerves yeIele Deens. JeÀewlegJeÀ vepej nele efveM®e³e
Gllejsë (i) YetlekeÀeU (ii) Jele&ceevekeÀeU (4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee.
Òe. 4. mJecele (i) l³ee®ee ®esnje keÀenermee Glejuee!
SKeeoîee®ee mJeYeeJe DeeieeT Demelees cnCepes keÀmee? ns legce®³ee (ii) les keÀewlegkeÀe®³ee vepejsves®e l³ee®³eekeÀ[s heenle nesles.
Meyoeble meebiee. (iii) efMejer<euee Del³eevebbo nesF&ue DeMeer keÀuhevee nesleer.
Gllejë DeeieeT mJeYeeJe cnCepes Lees[emee GodOeì Demeuesueer J³ekeÌleer.
(iv) `ceeP³eeHes#ee veeveebvee l³ee®ee Deevebo peemle nesF&ue.'
DeMeer J³ekeÌleer mJeYeeJeeves efyeveOeemle Demeles. keÀOeerner keÀesCeeuee ve
Gllejë (i) les keÀewlegkeÀe®³ee vepejsves®e l³ee®³eekeÀ[s heenle nesles.
Ieeyejlee He´Mve efJe®eejCes ne efle®ee mJeYeeJe Demelees. DeMeer J³ekeÌleer
(ii) efMejer<euee Del³eevebbo nesF&ue DeMeer keÀuhevee nesleer.
(iii) l³ee®ee ®esnje keÀenermee Glejuee! (2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.

(iv) `ceeP³eeHes#ee veeveebvee l³ee®ee Deevebo peemle nesF&ue.'
efMejer<e
(i) veevee keÀesCeeuee oce Yejleerue Demes uesKekeÀeuee Jeeìle nesles?
Jne³eesefueve
Gllejë veevee efMejer<euee oce Yejleerue Demes uesKekeÀeuee Jeeìle nesles JeepeJeleevee nele DeekeÀueveMekeÌleer
(ii) veevee efMejer<ekeÀ[s keÀesCel³ee vepejssves heenle nesles?
Gllejë veevee efMejer<ekeÀ[s keÀewlegkeÀe®³ee vepejsves heenle nesles. nuekeÀe oeb[ieer
(i) efve³eefceleheCes jespe .............. pees[er ³esT ueeieueer.
(i) iebYeerj DeeJeepeele þeMeerJe mJeªhee®es Gllej Deeues.
(ceeleeefhel³ee®eer, efheleeHeg$ee®eer, keÀekeÀeHegleC³ee®eer, oeoeceecee®eer)
(ii) ceeP³eeHes#ee veeveebvee l³ee®es og:Ke peemle nesF&ue.
(ii) neb neb cnCelee .............. ceefnves efveIetve iesues!
(iii) uesKekeÀ veeveebMeer yeesuele vemele.
(®eej, hee®e, leerve, mene)
Gllejsë (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ (iii) yejesyej
Gllejsë (i) efheleeHeg$ee®eer (ii) leerve
(i)
DeekeÀueveMekeÌleer ë oeb[ieer :: þeMeerJe mJeªhee®es ë .............. èfMejer<e, DeMeer®e Heíeleer keÀe³ece jent os.'
Gllejë Gllej keÀesCe keÀesCeeme
`DeeheCe kegÀþb Demelee ...................................... uesKekeÀ efMejer<euee
............................. l³ee®ee Deevebo peemle nesF&ue.' (ii) `DeeHeCe kegÀþb Demelee keÀeceeuee?'
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer keÀesCe keÀesCeeme
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje.
(i) uesKekeÀe®³ee meJe& efJeoîeeL³ee¥le l³ee®eer .............. efMejer<e uesKekeÀeuee
(De) mcejCeMekeÌleer HeÀej®e oeb[ieer nesleer.
(ye) DeekeÀueveMekeÌleer HeÀej®e oeb[ieer nesleer. Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
(keÀ) efJe®eejMekeÌleer HeÀej®e oeb[ieer nesleer. (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
([) ef®ebleveMekeÌleer HeÀej®e oeb[ieer nesleer. (i) Yees®ekeÀheCes Meerjer<e®e Hetve: cnCeeuee
(ii) uesKekeÀeves Deeheu³ee efJeoîeeue³ee®³ee ÒeLece keÀe³e&¬eÀceele DeeheCe (ii) SkeÀ De#ejefn ve yeesuelee Meeble yemegve jenele.
..............
Gllejsë (i) Yees®ekeÀheCes efMejer<e®e Hegvne cnCeeuee.
(De) Dece³euee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee Demee efveM®e³e kesÀuee. (ii) SkeÀ De#ejner ve yeesuelee Meeble yemetve jenele.
(ye) veeveebvee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee Demee efveM®e³e kesÀuee. (2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene.
(keÀ) efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee Demee efveM®e³e kesÀuee.
Gllejë (i) DeefleMe³e (ii) meJe& (iii) iebYeerj (iv) ÒeLece
([) ieg©peeRvee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee Demee efveM®e³e kesÀuee.
Gllejsë (i) uesKekeÀe®³ee meJe& efJeoîeeL³ee¥le l³ee®eer DeekeÀueveMekeÌleerr HeÀej®e (3) De®etkeÀ Meyo efuene.
oeb[ieer nesleer. (i) efveM®e³e, efveMe®e³e, veerM®e³e, efveMe³e
(ii) uesKekeÀeves Deeheu³ee efJeoîeeue³ee®³ee ÒeLece keÀe³e&¬eÀceele (ii) efJeo³eeue³e, Jeerod³eeue³e, Jeero³³eeue³e, efJeoîeeue³e
DeeheCe efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee Demee efveM®e³e kesÀuee. Gllejsë (i) efveM®e³e (ii) efJeoîeeue³e
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. l³eebvee efMe#eCe osleele. He´l³eskeÀ DeeF&-Jeef[ueeb®es mJeHve Demeles keÀer
(i) ÒeMebmee - (ii) veJeue - DeeHeu³ee uee[keÌ³eeves ceesþs nesTve DeeHeu³ee Ieje®es, meceepee®es
Je ossMee®es veeJe ceesþs keÀjeJes. pesJne cegues Hejer#esle He´Lece ³esleele.
(iii) megOeejCee - (iv) efveOee&&j -
[e@keÌìj efkebÀJee DeefYe³eblee nesleele, lesJne l³eeb®³ee DeeF&-yeeyeebvee yeńdceevebo
Gllejsë (i) keÀewlegkeÀ (ii) DeeM®e³e& (iii) Òeieleer (iv) efveM®e³e
Peeu³eeefMeJee³e jenle veener. cegueebHes#ee l³eebvee®e DeefOekeÀ keÀewlegkeÀ Jeeìles.
(5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. l³eeb®³ee cegueebveer Dee³eg<³eele efceUefJeuesues ³eMe ns l³eebveer Dee³eg<³eYej
(i) efveboe ƒ (ii) DeOeesieleer ƒ keÀ<ì keÀªve efceUefJeuesu³ee leHee®es HeÀU Demeles. cnCetve cegueeb®³ee
(iii) pe[ ƒ (iv) Deefve³eefcele ƒ keÀle&=lJee®es l³eeb®³eeHes#ee l³eeb®³ee HeeuekeÀebvee®e DeefOekeÀ keÀewlegkeÀ Jeeìles,
Demes pes cnìues peeles les Deieoer ³eesi³e®e Deens.
(v) og:Ke ƒ
Gllejsë (i) keÀewlegkeÀ (ii) Òeieleer (iii) nuekeÀe (iv) efve³eefcele ÒeMve 6 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(v) Deevebo Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene. (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
Gllejë (i) ceefnves (ii) efJeoîeeLeea uesKekeÀeuee He´Mvee®es
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. Gllej meeHe[svee
Meyo meeceev³eªHe
mJeªhee®es mJeªhee
keÀewlegkeÀe®³ee keÀewlegkeÀe He´l³eskeÀJesUer efMejer<e veeveeb®es veevee Deieoer jsepe
veeJe keÀe Ieslees l³ee®³eeyejesyej ³esleele
efJeoîeeL³ee¥le efJeoîeeL³ee¥
Deeveboe®³ee Deeveboe (2) Gllejs efuene.
(8) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuene. (i) efMejer<e ve ³esC³ee®es keÀejCe -
(i) oce YejCes (ii) De#ejner ve yeesueCes (ii) uesKekeÀ yes®ewve Peeuee neslee -
(iii) efveM®e³e keÀjCes (iv) Del³eevebo nesCes Gllejsë (i) veevee Deepeejer nesles. (ii) efMejer<e®³ee DeeþJeCeerves
Gllejsë (i) oce YejCes - Deesj[Ces (3) He³ee&³eer Meyo efuene.
(ii) De#ejner ve yeesueCes - iehhe yemeCes iegefhele mebMe³e ef®elle DemkemLe
(iii) efveM®e³e keÀjCes - þjJeCes
(iv) Del³eevebo nesCes - Kethe Deevebo nesCes
jnm³e MebJeÀe ceve yes®ewve
(i) ceer heCe l³eeb®³eeMeer yeesuele vemes. (4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee.
(ii) legPee keÀe³e&¬eÀce Deens. (i) `veevee Deepeejer Demeu³eecegUs efMejer<e ³esT MekeÀCeej veener.'
Gllejsë (i) YetlekeÀeU (ii) Jele&ceevekeÀeU (ii) meceejbYee®ee efoJeme GieJeuee.
(iii) ceer peje mJemLe yemelees ve yemelees lees®e oejele efMejer<e GYee!
Òe. 4. mJecele
(iv) ogmeN³ee efoJeMeermegodOee efMejer<e Deeuee veener.
cegueeb®³ee keÀle=&lJee®es l³eeb®³eeHes#ee l³eeb®³ee HeeuekeÀebvee®e DeefOekeÀ
keÀewlegkeÀ Jeeìles Demes pes cnìues peeles les legcnebme Heìles keÀe? Gllejë (i) ogmeN³ee efoJeMeermegodOee efMejer<e Deeuee veener.
(ii) `veevee Deepeejer Demeu³eecegUs efMejer<e ³esT MekeÀCeej veener.'
Gllejë cegueeb®³ee keÀle=&lJee®es l³eeb®³eeHes#ee l³eeb®³ee HeeuekeÀebvee®e DeefOekeÀ
(iii) meceejbYee®ee efoJeme GieJeuee.
keÀewlegkeÀ Jeeìles Demes pes cnìues peeles les ceuee MebYej ìkeÌkesÀ Heìles.
(iv) ceer peje mJemLe yemelees ve yemelees lees®e oejele efMejer<e GYee!
He´l³eskeÀ DeeF&-Je[erue DeeHeu³ee cegueebvee uenevee®es ceesþs keÀjleele
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(i) uesKekeÀe®³ee ceveele Jej®esJej keÀesCeleer MebkeÀe ³esle Demes? (i) efMejer<e®ee vemesue
uesKeJeÀeves JeÀªve
Gllejë veevee peJeU Demeleevee efMejer<e ceeskeÀUîee ceveeves Jne³eesefueve JeepeJele Heefnuee SKeeoJesUsme
Iesleuesues meceeOeeve
vemeeJee DeMeer MebkeÀe uesKekeÀe®³ee ceveele Jej®esJej ³esle Demes. Kee[e peceues
(ii) efMejer<e®³ee DeeþJeCeerves keÀesCe yes®ewve Peeues nesles? (ii)
meesUeJ³ee efoJeMeer SkeÀ
Gllejë efMejer<e®³ee DeeþJeCeerves uesKekeÀ yes®ewve Peeuee neslee? efvejesHe HeÀer®es Hewmes
ceeCetme IesTve Deeuee
(i) ceer peje mJemLe yemelees ve yemelees lees®e oejele .............. GYee!
(i) `l³ee®ee ne heefnuee Kee[e, vemesue SKeeoJesUsme peceues.'
(efMejer<e, veevee, efMe#ekeÀ, efiejer<e)
(ii) `veevee þCeþCeerle Demeu³eecegUs efMejer<e ³esT MekeÀCeej veeners.'
(ii) .............. iesues DeeefCe Òel³eskeÀ JesUer efceUCeeN³ee efMejer<e®³ee
Gllejsë (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ
leNnsJeeF&keÀ Glleje®es DeeM®e³e& keÀjerle ceer yemeuees.
(ceeleeefhelee, keÀekeÀeHegleC³ee, efheleeHeg$e, keÀekeÀekeÀekeÀer) Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
Gllejsë (i) efMejer<e (ii) efheleeHeg$e (1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
l³ee®es veeJe heCe keÀe{e³e®es veener, Demes þjJegve efce yeekeÀer®es
heefj®íso 6 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 8 efJeoîeeLeea le³eej kesÀues.
efheleeHeg$e iesues DeeefCe Òel³eskeÀ JesUer ..........................
Gllejë l³ee®es veeJe heCe keÀe{e³e®es veener, Demes þjJetve ceer yeekeÀer®es efJeoîeeLeea
...................................... oejele efMejer<e GYee! le³eej kesÀues.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (2) GleeN³eeleerue oesve veeces MeesOetve efuene.
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje. Gllejë (i) efhelee (ii) Heg$e (iii) efMejer<e (iv) veevee (v) ceveg<³e (vi) HeÀer
(vii) Hewmes (viii) keÀe³e&¬eÀce (ix) mekeÀeU (x) oej
³ee efMeJee³e DeeCeKeerve SkeÀ MebkeÀe uesKekeÀe®³ee ceveele Jej®esJej
³esle Demes, leer cnCepes .............. (3) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCe MeesOetve efuene.
(De) uesKekeÀ Demeleevee efMejer<e ceeskeÀUîee ceveeves Jne³eesefueve JeepeJele Gllejë (i) leNnsJeeF&keÀ (ii) ceeskeÀUîee (iii) heefnuee
veener. (4) De®etkeÀ Meyo efuene.
(ye) veevee peJeU Demeleevee efMejer<e ceeskeÀUîee ceveeves Jne³eesefueve JeepeJele (i) yes®ewve, yew®eve, yew®esve, yes®eve
veener. (ii) Jne³eesefueve, Jne³eefueve, Jne³eueerve, Jnes³eeueerve
(keÀ) veevee peJeU Demeleevee efMejer<e ceeskeÀUîee ceveeves efieìej JeepeJele Gllejsë (i) yes®ewve (ii) Jne³eesefueve
veener.
([) veevee Demeleevee efMejer<e ceeskeÀUîee ceveeves Hesìer JeepeJele veener.
(i) efhelee - (ii) Heg$e -
Gllejë ³ee efMeJee³e DeeCeKeerve SkeÀ MebkeÀe uesKekeÀe®³ee ceveele Jej®esJej ³esle
(iii) Kee[e - (iv) jnm³e -
Demes, leer cnCepes veevee peJeU Demeleevee efMejer<e ceeskeÀUîee ceveeves
(v) MebkeÀe - (vi) efoJeme -
Jne³eesefueve JeepeJele veener.
Gllejsë (i) Je[erue (ii) cegueiee (iii) iewjnpesjer (iv) iegefhele (v) mebMe³e
(vi) efove
(i) Deepeejer nesles -
(6) efJe©odOeeLeea Meyo efuene.
(ii) DeeþJeCeerves yes®ewve neslee -
(i) je$e ƒ (ii) ®etkeÀ ƒ
Gllejsë (i) veevee (ii) uesKekeÀ
(iii) DeJesUer ƒ (iv) ÒeMve ƒ
(v) peJeU ƒ (vi) ceeJeUuee ƒ ÒeMve 7 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(vii) DemJemLe ƒ Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
Gllejsë (i) efoJeme (ii) yejesyej (iii) JesUer (iv) Gllej (v) otj (vi) (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
GieJeuee (vii) mJemLe efJeoîeeue³ee®eer FYe´le DeJeuebyetve Deens.
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. efMejer<euee keÀe³e&ke´Àce osC³eeme vekeÀej efouee keÀejCe
Meyo meeceev³eªHe oesve ceefnves iewjnpesjer ueeieuesueer
ÒeMvee®es ÒeMvee (2) Gllejs efuene.
Lees[îeeMee Lees[îee (i) efMejer<e pevceele nele ueeJeCeej veJnlee.
(ii) uesKekeÀebveer keÀe³e&¬eÀcee®eer hejJeeveieer efoueer.
(8) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje.
Gllejsë (i) Jne³eesefueveuee (ii) efMejer<euee
(i) DeeM®e³e&®ekeÀerle nesCes (ii) yes®ewve nesCes
(3) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee.
Gllejsë
(i) DeLe& : veJeue JeeìCes (i) `ceePes veevee...veevee...ceePes veevee keÀe³ece®es iesues nes mej!'
JeekeÌ³e : meke&ÀmeceO³es ÒeeC³eeb®es KesU heentve cegues (ii) ceer lee[keÀve GYee jeefnuees Je l³ee®³eepeJeU iesuees.
DeeM®e³e&®ekeÀerle Peeueer. (iii) mej, ceePeer SJe{er SkeÀ®e efJevebleer ceev³e keÀje.
(ii) DeLe& : DemJemLe nesCes (iv) `lej ceePeer ceve:efmLeleer DeeheesDeehe®e megOeejsue!'
JeekeÌ³e : DeeF& Iejele ve efomeu³eeves Yet<eve yes®ewve Peeuee neslee.
Gllejsë (i) ceer lee[keÀve GYee jeefnuees Je l³ee®³eepeJeU iesuees.
(ii) `ceePes veevee...veevee...ceePes veevee keÀe³ece®es iesues nes mej!'
(i) l³ee®ee ne heefnuee Kee[e neslee. (iii) mej, ceePeer SJe{er SkeÀ®e efJevebleer ceev³e keÀje.
(ii) ceer Giee®e®e yes®ewve Peeuees Deens. (iv) `lej ceePeer ceve:efmLeleer DeeheesDeehe®e megOeejsue!'
Gllejsë (i) YetlekeÀeU (ii) Jele&ceevekeÀeU (4) He³ee&³eer Meyo efuene.
Òe. 4. mJecele peie Dehes#ee Deepe&ke JeÀj
Ssve keÀe³e&¬eÀcee®³ee efoJeMeer legce®³eeyejesyej keÀe³e&¬eÀceele Yeeie
Iesleuesuee legce®ee efce$e iewjnpej jeefnu³eeme legce®eer ceve:eqmLeleer ogefve³ee F®íe efkevebleer nele
keÀMeer nesF&ue?
Gllejë mecepee ceer SKeeoîee mebieerle veeìkeÀele Yeeie Iesleuesuee Deens Je
(i) uesKekeÀeves keÀesCee®es meeblJeve kesÀues?
ceeP³eeyejesyej ceeP³ee efce$eevesner l³eele Yeeie Iesleuesuee Deens. iesu³ee
Gllejë uesKekeÀeves efMejer<e®es meeblJeve kesÀues.
ceefnveeYej Deecner l³eemeeþer HetJe&le³eejer kesÀuesueer Deens. Ssve veeìkeÀe®³ee
(ii) DeefielekeÀ nesTve èfMejer<e' keÀesCeeuee efJevebleer keÀjle neslee?
efoJeMeer ceeP³ee efce$ee®ee DeHeIeele Peeuee Jee lees veeìkeÀeuee npej jent
Gllejë DeieeflekeÀ nesTve èfMejer<e' uesKekeÀeuee efJevebleer keÀjle neslee.
MekeÀCeej veener. ns mecepelee®e ceePeer leejebyeU G[sue. veeìkeÀ meeoj
JeÀmes keÀje³e®es lemes®e iewjnpej jeefnuesu³ee efce$ee®es mebJeeo Deieoer Ssve (iii) efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce osC³eeme uesKekeÀ vekeÀej keÀe osle neslee?
JesUer keÀesCe Heeþ keÀjCeej? Demes DeveskeÀ He´Mve ceveele efvecee&Ce nesleerue. Gllejë efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce osC³eeme uesKekeÀ vekeÀej osle neslee keÀejCe; lees
keÀe³e&¬eÀce meg®eerletve veeìkeÀ jodo keÀjC³eeefMeJee³e ogmeje ceeie&®e jenCeej oesve ceefnves iewjnpej neslee.
veener. iesu³ee ceefnveeYej JesU keÀe{tve kesÀuesu³ee le³eejeruee keÀener®e DeLe& (6) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
GjCeej veener. l³eecegUs ceve efKevve Je Goeme nesF&ue. (i) Dejs, legPee ............ lejer keÀe³e? (veeJe, ieeJe, hellee, Oeboe)
(ii) veblej pevceele nele ueeJeCeej veener ..............
(Jne³eesefueveuee, efieìejuee, efJeC³eeuee, leyeu³eeuee)
Gllejsë (i) hellee (ii) Jne³eesefueveuee
(7) menmebyebOe efuene. Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer

efJevebleerë uesKekeÀeuee :: DeeieeflekeÀ ë .............. (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
Gllejë efMejer<e (i) `FkeÀ[®eer ogveer³ee leerkeÀ[s nesF&ue vee?'
heefj®íso 7 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 8 (ii) `let Het{s pevceYej JeepeJe heCe Deepe JeepeJeg vekeÀes.'
ceer lee[keÀve GYee jeefnuees ................................. Gllejsë (i) `FkeÀ[®eer ogefve³ee eflekeÀ[s nesF&ue vee?'
................ keÀe³e&¬eÀce l³ee®ee þsJeeJee Demes®e ceer þjJeues. (ii) `let Heg{s pevceYej JeepeJe heCe Deepe JeepeJet vekeÀes.'
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (2) De®etkeÀ Meyo efuene.

(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje. (i) FYejle, FYele, FYe´le, FYe&le
(i) `FkeÀ[®eer ogefve³ee eflekeÀ[s®e Peeueer Deens mej. .............. (ii) og:efKele, ogefKele, ot:efKele,og:Keerle
(De) ³eeHeg{s ceer efomeCeej veener! Gllejsë (i) FYe´le (ii) og:efKele
(ye) ³eeHeg{s ceer SkeÀìe®e efomesve! (3) meceeveeLeea Meyo efuene.
(keÀ) ³eeHeg{s ceer DeeefCe veevee ³esF&ve! (i) efveOee&&j - (ii) meewc³e -
([) ³eeHeg{s ceer keÀOeer®e yeesueCeej veener! Gllejsë (i) efveM®e³e (ii) Meeble
(ii) Deepe®³ee ³ee heefnu³ee keÀe³e&¬eÀceeJej®e Deeheu³ee .............. (4) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
(De) efJeoîeeue³ee®eer FYe´le DeJeuebyetve Deens. (i) otj ƒ (ii) FkeÀ[s ƒ
(ye) efJeoîeeue³ee®eer Meeve DeJeuebyetve Deens.
(iii) npej ƒ (iv) ®etkeÀ ƒ
(keÀ) efJeoîeeue³ee®eer hele DeJeuebyetve Deens.
([) efJeoîeeue³ee®es veeJe DeJeuebyetve Deens. (v) meg©Jeele ƒ (vi) Deeveboer ƒ
Gllejsë (i) `FkeÀ[®eer ogefve³ee eflekeÀ[s®e Peeueer Deens mej. ³eeHeg{s ceer Gllejsë (i) peJeU (ii) eflekeÀ[s (iii) iewjnpej (iv) yejesyej (v) MesJeì
SkeÀìe®e efomesve. (vi) og:Keer
(ii) Deepe®³ee ³ee heefnu³ee keÀe³e&¬eÀceeJej®e Deeheu³ee efJeoîeeue³ee®eer (5) lekeÌlee HetCe& keÀje.
FYe´le DeJeuebyetve Deens. Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. efJeoîeeue³ee®ee ®ee <e<þer
keÀe³e&ke´Àceeuee HejJeeveieer efoueerle, lej efMejer<eves uesKekeÀeuee DeeJeepeele le meHleceerr
ceePeer ceveëeqmLeleer DeeHeesDeeHe megOeejsue efouesuee efJeMJeeme Jne³eesefueveuee uee efÜleer³ee
SkeÀìe®e ®e <e<þer
(3) mel³e Jee Demel³e les efuene.
(i) `ceuee hejJeeveieer efoueerle, lej ceePeer ceve:efmLeleer DeeheesDeehe®e
megOeejsue!' - Meyo meeceev³eªHe
(ii) èfiejer<e, ceer legP³ee YeeJevee DeesUKelees' meeblJeveeveblej meeblJevee
(iii) `Deepe Deeheu³ee efJeoîeeue³ee®ee keÀe³e&¬eÀce vee?' efJeoîeeue³ee®ee efJeoîeeue³ee
DeeJeepeele DeeJeepee
Gllejsë (i) mel³e (ii) Demel³e (iii) Demel³e
keÀe³e&¬eÀceeJej keÀe³e&¬eÀcee
(7) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuene.
``FkeÀ[®eer ogefve³ee eflekeÀ[s®e Peeueer Deens, mej.''
(i) FYe´le jeKeCes (ii) DeeieeflekeÀ nesCes
keÀesCe keÀesCeeme Gllejsë (i) FYe´le jeKeCes - Fppele jeKeCes / Heéfle<þe jeKeCes
(ii) DeieeflekeÀ nesCes - DeOeerj nesCes
efMejer<e uesKekeÀeuee
(8) Keeueerue efouesu³ee JeekeÌ³eeb®ee keÀeU DeesUKee. (4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee.
(i) legPeer ceve:efmLeleer heCe Deepe yejesyej veener. (i) [esUs HegMeerle efMejer<e cnCeeuee, `mej, keÀe³e ner Yeueleer®e MebkeÀe!'
(ii) Deepe Deeheuee veeF&ueepe Deens. (ii) MesJeìer l³eebveer ceuee keÀener lejer Jeeoîe efMekeÀC³eemeeþer GoîegkeÌle kesÀues.
Gllejsë (i) Jele&ceevekeÀeU (ii) Jele&ceevekeÀeU (iii) l³eeÒeceeCes ceer hejJeeveieer efoueer DeeefCe efMejer<e JeepeJet ueeieuee.
Òe. 4. mJecele (iv) veJeerve®e efMekeÀe³euee ueeieuesuee cegueiee FlekesÀ Glke=Àä JeepeJelees.
legcner efMejer<e®³ee peeieer Demelee lej legcner keÀe³e kesÀues Demeles les Gllejë (i) l³eeÒeceeCes ceer hejJeeveieer efoueer DeeefCe efMejer<e JeepeJet ueeieuee.
Lees[keÌ³eele mebeiee. (ii) veJeerve®e efMekeÀe³euee ueeieuesuee cegueiee FlekesÀ Glke=Àä JeepeJelees.
Gllejë ceer pej efMejer<e®³ee peeieer Demelees lej keÀe³e&¬eÀceeuee iesuees (iii) [esUs HegMeerle efMejer<e cnCeeuee, `mej, keÀe³e ner Yeueleer®e MebkeÀe!'
Demelees. efMe#ekeÀebvee efJevebleer keÀªve keÀe³e&¬eÀceele JeepeefJeC³ee®eer (iv) MesJeìer l³eebveer ceuee keÀener lejer Jeeoîe efMekeÀC³eemeeþer GoîegkeÌle
HejJeeveieer efceUJeueer Demeleer. mJeleë®es ogëKe efJemeªve mebieerle #es$eele kesÀues.
mJeleë uee PeesketÀve efoues Demeles Je efoJeme-je$e cesnvele keÀªve DeeHeu³ee
HeeuekeÀeb®es mJeHve HetCe& kesÀues Demeles. SkeÀeie´lee Je efpeodo ³eeb®eer
meebie[ Ieeuetve ³eMee®eer Gb®e®e Gb®e Yejejer ceejueer Demeleer. mebieerle (i) efMejer<eves uesKekeÀeuee keÀe³e hee"Jeueer?
efMekeÀle Demeleevee ³esle Demeuesu³ee meJe& mebIe<ee¥®ee meecevee kesÀuee Gllejsë efMejer<eves uesKekeÀeuee HeÀer Je ef®eþdþer hee"Jeueer.
Demelee; HeCe keÀenerner Peeues Demeles lejer mebieerle efMekeÀC³ee®es (ii) efMejer<e keÀe³e&¬eÀceele keÀesCeles Jeeoîe JeepeJele neslee.
LeebyeefJeues vemeles.
Gllejsë efMejer<e keÀe³e&¬eÀceele `Jne³eesefueve' ns Jeeoîe JeepeJele neslee.
ÒeMve 8 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (6) He³ee&³eer Meyo efuene.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer efMe<³e heo MebJeÀe ve³eve
uesKekeÀe®³ee ceveele ®eeueuess efJe®eej efkeoîeeLeea hee³e mebMe³e [esUe
efMejer<e yeeyele Flej efJeoîeeL³ee¥yeeyele heefj®íso 8 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 8, 9

l³eeÒeceeCes ceer hejJeeveieer efoueer .............................
Jne³eesefueve veJeerve efMekeÀuesuee cegueiee FlekesÀ Glke=À<ì ..................... Jeeoîe efMekeÀJeC³eemeeþer GoîegkeÌle kesÀues.
JeepeJee³euee FlekesÀ JeepeJelees, lej pegves cegjuesues efJeoîeeLeea
efMekeÀuee keÀesþs efkeÀleer íeve JeepeJele Demeleerue. Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(2) Gllejs efuene. (i) p³ee efoJeMeer ceer legce®³eekeÀ[s HeÀer Je ..............
(i) mebieerlemesJee Deblejueer ³ee®ee®e OekeÌkeÀe yemeuee - (De) ef®eþdþer heeþJeueer. (ye) mebosMe heeþJeuee.
(ii) SkesÀkeÀeUer Glke=À<ì ieJeF& nesles - (keÀ) Jener heeþJeueer. ([) Hesve heeþJeuee.
Gllejsë (i) veeveebvee (ii) efMejer<e®es veevee (ii) [esUs HegMeerle efMejer<e cnCeeuee, ..............
(3) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (De) mej, keÀe³e ns Yeuele®e meebielee³e!
(i) ceePes veevee SkesÀkeÀeUer .............. ieJeF& nesles. (ye) mej, keÀe³e ns Yeuele®e cnCelee³e!
(Glke=Àä, ®eebieues, ceO³ece, opee&®es)
.............. (keÀ) mej, keÀe³e ner Yeueleer®e MebkeÀe!
(ii) keÀ[keÀ[eìeves ceer YeeveeJej Deeuees.
([) mej, keÀe³e ner Yeueleer®e efveboe!
(Jeeoîeeb®³ee, ìeUîeeb®³ee, DeeJeepee®³ee, efkebÀ®eeUer®³ee)
Gllejsë (i) p³ee efoJeMeer ceer legce®³eekeÀ[s HeÀer Je ef®eþdþer heeþJeueer.
Gllejsë (i) Glke=Àä (ii) ìeUîeeb®³ee
(ii) [esUs Hegmele efMejer<e cnCeeuee, mej, keÀe³e ner Yeueleer®e MebkeÀe!
(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllejsë (i) pevelee (ii) heo (iii) mebMe³e (iv) ve³eve (v) keÀj (vi)
HeÀer ogjeJeueer (vii) HegvneHegvne (viii) JeÀmeye
efMejer<eves
uessKekeÀeuee (5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
HeeþJeueer ef®eìdþer (i) MebkeÀe ƒ (ii) efoJeme ƒ
(iii) meesF& ƒ (iv) Deblejueer ƒ
Gllejsë (i) kegÀMebkeÀe (ii) je$e (iii) iewjmeesF& (iv) efceUeueer
(i) uesKekeÀeves hejJeeveieer efoueer DeeefCe efMejer<e JeepeJet ueeieuee.
(ii) ceePes veevee Glke=Àä KesUe[t nesles. (6) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(iii) veeveebveer efMejer<euee Jeeoîe efMekeÀC³eemeeþer GoîegkeÌle kesÀues. Meyo meeceev³eªHe Meyo meeceev³eªHe
Gllejsë (i) mel³e (ii) Demel³e (iii) mel³e hee³eebJej hee³eeb JeeokeÀeÒeceeCes JeeokeÀe
ceeP³eekeÀ[s ceeP³ee ìeUîeeb®³ee ìeUîeeb
`legcnebuee keÀoeef®ele ceenerle Demesue efkebÀJee vemesuener! (7) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer MeesOetve efuene.
ceePes veevee SkesÀkeÀeUer Glke=À<ì ieJeF& nesles.' Gllejë (i) efJeoîeeLeea (ii) ueeskeÀ (iii) ìeUîee (iv) [esUs
keÀesCe keÀesCeeme (8) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuene.

(i) hejJeeveieer osCes (ii) YeeveeJej ³esCes
efMejer<e uesKekeÀeuee (iii) GoîegkeÌle keÀjCes
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer Gllejsë (i) neskeÀej osCes / Devegceleer osCes
(1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. (ii) MegodOeerJej ³esCes
(iii) Òeeslmeenve osCes
(i) Deesþeb®³ee neue®eeefuebJeªve l³eebvee keÀeefn keÀener Meyo mecepele.
(ii) p³ee efoJeMeer efce legce®³eekeÀ[s HeÀer Je ®eerþdþer heeþJeueer, l³ee®e je$eer (9) keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
veevee Jeejues. efMejer<e Deele Deeuee Je l³eeves ceeP³ee hee³eebJej [eskesÀ þsJeues.
Gllejsë (i) Deesþeb®³ee neue®eeueeRJeªve l³eebvee keÀener keÀener Meyo mecepele. Gllejë efMejer<e Deele ³esF&ue Je lees ceeP³ee hee³eebJej [eskesÀ þsJesue.
(ii) p³ee efoJeMeer ceer legce®³eekeÀ[s HeÀer Je ef®eþdþer heeþJeueer, l³ee®e Òe. 4. mJecele
je$eer veevee Jeejues. veJeerve leb$e%eeveeMeer ceeveJee®eer ueies®e®e cew$eer nesle veener, Demes
(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene. legcnebme Jeeìles keÀe ? mHe<ì keÀje.
Gllejë (i) ceer (ii) ceuee (iii) l³eeves (iv) let (v) l³eebvee (vi) les Gllejë leb$e%eeve ns vesnceer®e yeouele Demeles. l³eele Heíeleer nesle Demeles.
(vii) ceePess veJeerve leb$e%eeve ceeveJeemeeþer SkeÀ ®ecelkeÀej Demeles. l³ee®³eeMeer
peJeUerkeÀ meeOeC³eemeeþer ceveg<³eeuee Lees[e HeÀej JesU ueeielees.
(3) GleeN³eeleerue oesve veeces MeesOetve efuene.
l³ee®eer jerle Jee HeodOele, leb$e mecepetve IesC³eemeeþer ceeveJeeuee Lees[e
Gllejë (i) efMejer<e (ii) hee³e (iii) HeÀer (iv) ef®eþdþer (v) Jne³eesefueve GMeerj ueeielees. p³eeHećeeCes osMeele meJe&He´Lece jsuJes megª Peeueer lesJne
(vi) ieJeF& (vii) nele ueeskeÀeb®³ee ceeveefmekeÀlesle yeoue Jne³euee Je efle®ee JeeHej keÀjC³eeme
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. HeÀej JesU ueeieuee neslee. l³eeHećeeCes Deelee SJe{e JesU ueeiele veener.
(i) ueeskeÀ - (ii) hee³e - Jee l³ee®es DeeM®e³e& Jeeìle veener; HeCe lejerner veJeerve leb$e%eeve cnìues keÀer
(iii) MebkeÀe - (iv) [esUs - les efMekeÀC³eeme Jee peeCetve IesC³eeme Lees[e HeÀej JesU ueeielees®e.
(v) nele - (vi) Deblejueer -
(vii) JeejbJeej - (viii) keÀewMeu³e -
ÒeMve 9 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (ii) leevee Je metj keÀesCe meebiele Deensle, Demee Yeeme efMejer<euee Jne³e®ee.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Gllejë leevee Je metj `veevee' meebiele Deensle, Demee Yeeme efMejer<euee Jne³e®ee.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (iii) efMejer<eves [esUs efceìtve Ieslee®e veevee keÀe³e cnCeeues?
(i) JeÀewMeu³e Gllejë `yesìe JeepeJe, ceer SskeÀlees Deens!' Demes veevee cnCeeues.
Jne³eesefueve JeepeJeC³eele
efMejer<eves oeKeJeues (6) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
Òeieleer
(i) [esUîeemeceesj ........... veJnles, ........... veJnles, keÀesCeer veJnles.
(ii) (Òes#ekeÀ/efLeSìj, ueeskeÀ/Òes#ekeÀ, pevelee/Òes#ekeÀ, efLeSìj/Òes#ekeÀ)
efMejer<eves
þjJeues (ii) .............. iehhe yemeuee DeeefCe ceer keÀener®e yeesuet MekeÀle veJnlees.
veevee iesues lees efoJeme ogmeje #eCe (efMejer<e, veevee, uesKekeÀ, jcesMe)
Gllejsë (i) Òes#ekeÀ/efLeSìj (ii) efMejer<e
mebieerle yebo Jne³eesefueve Jeepee³euee heefj®íso 9 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 9
meg©Jeele keÀesCeerlejer mebieerleMeem$eemeeþer melele .........................
(2) Gllejs efuene. ...................................... yeesuet MekeÀle veJnlees.
(i) efMejer<euee Keso Jeeìe³e®ee -
(ii) ueeskeÀeb®³ee efveboskeÀ[s ue#e ve oslee efMejer<e - (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje.
Gllejë (i) veeveebvee SskeÀe³euee ³esle veJnleb. (i) ®eesJeerme leeme SkeÀ®e Goîeesie, ..............
(ii) Jne³eesefueve JeepeJet ueeieuee. (De) SkeÀ®e ef®eblee! (ye) SkeÀ®e O³eeme!
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. (keÀ) SkeÀ®e efJe®eej! ([) SkeÀ®e efMe#ee!
og:Ke mkej efMeuhe heneCeeje (ii) p³ee efoJeMeer veevee iesues l³ee®e efoJeMeer ceer þjJeues, keÀer .........
(De) mebieerle yebo ! (ye) Jeeoîe yebo !
Keso metj cetleea Òes#eJeÀ (keÀ) Jne³eesefueve yebo ! ([) Hesìer yebo !
Gllejsë (i) ®eesJeerme leeme SkeÀ®e Goîeesie, SkeÀ®e O³eeme!
(ii) p³ee efoJeMeer veevee iesues l³ee®e efoJeMeer ceer þjJeues, keÀer mebieerle
(i) efMejer<euee veeveebmeceesj ceeskeÀUsheCee Jeeìle veJnlee. yebo!
(ii) `yesìe JeepeJe, ceer SskeÀlees Deens?'
(iii) efMejer<e iehhe yemeuee DeeefCe ceer yeesuet MekeÀle veJnlees.
(iv) veevee jespe efMejer<eyejesyej ³esle nesles. efMejer<e
Gllejë (i) veevee jespe efMejer<eyejesyej ³esle nesles.
(ii) efMejer<euee veeveebmeceesj ceeskeÀUsheCee Jeeìle veJnlee. [esUîeebmeceesj
(iii) `yesìe JeepeJe, ceer SskeÀlees Deens?' Òes#eJeÀ veJnles efLeSìj veJnles
(iv) efMejer<e iehhe yemeuee DeeefCe ceer yeesuet MekeÀle veJnlees.
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (i) Deepe keÀe³e&¬eÀcee®³ee meg©Jeeleeruee, SJe{s ueeskeÀ heentve, efMejer<e
(i) efMejer<e efkeÀleer leeme mejeJe keÀjle neslee? ie[ye[tve iesuee neslee.
Gllejë efMejer<e 24 leeme mejeJe keÀjle neslee. (ii) yeeje leeme SkeÀ®e Goîeesie, SkeÀ®e O³eeme!
Gllejsë (i) mel³e (ii) Demel³e
(4) keÀesCe keÀesCeeme cnCeeues les efuene. (8) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuene.
``yesìe JeepeJe, ceer SskeÀlees Deens?'' (i) Oe[he[ keÀjCes (ii) Keso keÀjCes
(iii) efveboe keÀjCes
keÀesCe keÀesCeeme Gllejsë (i) Kethe cesnvele keÀjCes (ii) og:Ke keÀjCes (iii) JeeF&ì yeesueCes
Òe. 4. mJecele
veevee efMejer<euee mebieerleMeem$ee®eer He´sjCee p³eeme efceUles l³ee®es Yeei³e
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer megKeemeceeOeeveele vneTve efveIeles, ³ee keÀLeveeJej legce®es efJe®eej
mHe<ì keÀje.
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
Gllejë mebieerleMeem$e ner peerJeveesHe³eesieer keÀuee Deens. metj leeue Je ue³e
³ee Jeer®eejemejMeer, ueeskeÀeb®³ee veeRoskeÀ[s ue#e ve oslee ceer l³ee®e
³eeb®ee efceueeHe l³eele Deens. mebieerleMeem$e efMekeÀCes ns JeÀesCee®esner keÀece
efoJemeeheemetve Jne³eesefueve JeepeJee³euee meg©Jeele kesÀueer.
veener. ner efMekeÀC³ee®eer mebOeer Je Yeei³e l³eeuee®e efceUles, p³eeme owJeer
Gllejë ³ee efJe®eejemejMeer, ueeskeÀeb®³ee efveboskeÀ[s ue#e ve oslee ceer l³ee®e F&MJejer³e MekeÌleer®es Jejoeve ueeYeuesues Deens. uelee cebiesMekeÀj, DeeMee
efoJemeeheemetve Jne³eesefueve JeepeJee³euee meg©Jeele kesÀueer. Yeesmeues, ceesncceo jHeÀer, efkeÀMeesj kegÀceej, Meevet, Yeercemesve peesMeer
(2) GleeN³eeleerue oesve veeces MeesOetve efuene. DeMee DeveskeÀ efoiiepeebveer mebieerleMeem$eele veeJe keÀceeJeuesues Deens.
Gllejë (i) mebieerle (ii) veevee (iii) Jne³eesefueve (iv) Òes#ekeÀ (v) efLeSìj l³eebvee osKeerue mebieerleMeem$ee®eer He´sjCee l³eeb®³ee iegªHeemetve ueeYeuesueer
(vi) yesìe (vii) DeeJeepe Deens. l³eeb®³ee iegªb®eer l³eeb®³eeJej Demeuesueer ke=ÀHee ner®e l³eebvee
efceUeuesueer He´sjCee nes³e. l³eecegUs®e l³eeb®es Dee³eg<³e megKeemeceeOeeveele
(3) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene. vneTve efveIeeuesues Deens.
Gllejë (i) l³eebvee (ii) les (iii) ceuee (iv) ceer
*He´. 1. mel³e efJeOeeve DeesUKee.
(i) Heg<keÀU - (ii) megOeejCee -
(i) uesKekeÀebvee efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee veJnlee, keÀejCe
(iii) mejeJe - (iv) ve³eve - ...........
(v) og:Ke - (De) lees vegkeÀlee®e efMekeÀe³euee Deeuee neslee.
Gllejsë (i) Deceehe (ii) Òeieleer (iii) efj³eepe (iv) [esUe (v) Keso (ye) l³eeuee Jeeoîe JeepeJelee ³esle veJnles.
(5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. (keÀ) vegkeÀlee®e efMekeÀe³euee Deeu³eeves efJeoîeeue³ee®es veeJe yeoveece
nesC³ee®eer MekeÌ³elee nesleer.
(i) MesJeì ƒ (ii) Deevebo ƒ
([) lees keÀues®³ee Òeebleeleuee veJeKee cegmeeefHeÀj neslee.
(iii) DeOeesieleer ƒ
(ii) uesKekeÀebvee Deepehe³e¥le yemeuee veJnlee lesJe{e OekeÌkeÀe yemeuee,
Gllejsë (i) meg©Jeele (ii) Keso (iii) Òeieleer keÀejCe ...........
(6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer MeesOetve efuene. (De) yeeje Je<ee¥®ee cegueiee MeebleheCes JeepeJele neslee.
Gllejë (i) efJeoîeeLeea (ii) ueeskeÀ (iii) ìeUîee (iv) [esUs (ye) SsveJesUer keÀe³e&¬eÀceeuee npej jentvener efMejer<e SJe{s megobj
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. JeepeJele neslee.
(keÀ) efMejer<e®ee ®esnje HetJeea®³ee DeelceefJeMJeemeeves vneTve efveIeeuee.
Meyo meeceev³eªHe Meyo meeceev³eªHe
([) cee$es®eener HeÀjkeÀ ve keÀjlee efMejer<e ieele neslee.
efJe®eejemejMeer efJe®eeje efveboskeÀ[s efvebos Gllejsë (i) uesKekeÀebvee efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee veJnlee,keÀejCe
Meem$eemeeþer Meem$ee leejebkeªve leejeb vegkeÀlee®e efMekeÀe³euee Deeu³eeves efJeoîeeue³ee®es veeJe yeoceeve
nesC³ee®eer MekeÌ³elee nesleer.
(ii) uesKekeÀebvee Deepehe³e¥le yemeuee veJnlee lesJe{e OekeÌkeÀe yemeuee,
keÀejCe cee$es®eener HeÀjkeÀ ve keÀjlee efMejer<e ieele neslee.
*He´. 2. Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. *Òe. 6. Keeueerue Meyo Je l³eeb®es DeLe& ³eeb®³ee pees[îee ueeJee.
ngMeej DeelceefJeMJeemet `De' ieì `ye' ieì
efMejer<e®eer mJeYeeJe (i) keÀesueenue (De) ÒeJeemeer
JewefMe<ìîes (ii) DeieeflekeÀ (ye) efJeef®e$e
(iii) leNnsJeeF&keÀ (JeÀ) Òesefjle
Oeerì DeeieeT
(iv) cegmeeefHeÀj ([) ieeWOeU
*He´. 3. pees[îee pegUJee. (v) GoîegkeÌle (F) iejpet
Heg{erue oesve ®eewkeÀìerleerue Meyoeb®ee menmebyebOe DeesUKetve pees[îee Gllejs: (i - [), (ii - F), (iii - ye), (iv - De), (v - JeÀ)
ueeJee. heeþeleerue Demes Meyo MeesOee.
*Òe. 7. mkecele:
Oeerì, npej, efYe$ee, iewjnpej, (De) efMejer<eceOeerue legcnebuee mecepeuesueer iegCeJewefMe<ìîes meesoenjCe
megboj, mlegleer JegÀªhe, eEveoe mHe<ì keÀje.
Gllejë Jeef[ueeb®³ee megKeemeeþer Oe[He[Ceeje efMejer<e ne one-yeeje
Gllejsë `De' ieì `ye' ieì Je<ee¥®ee cegueiee neslee. Je³ee®³ee ceeveeves HeefjeqmLeleercegUs efMejer<euee
(i) Oeerì efYe$ee ueJekeÀj®e MeneCeHeCe Deeues nesles. efMejer<e®³ee Jeef[ueeb®ee mebieerle
(ii) npej iewjnpej keÀuesJej efpeJeeHee[ He´sce nesles. les Glke=À<ì ieJeF& nesles; Hejbleg SkeÀe
(iii) megboj JegÀªhe
DeHeIeeleecegUs les HetCe& yeefnjs Peeues. l³eeb®eer mebieerle mesJee Deblejueer,
(iv) mlegleer eEveoe
³ee®es l³eebvee ogëKe Peeues. l³eecegUs Jeef[ueebvee
*Òe. 4. Keeueerue heefjCeeceebyeeyele®³ee Ieìvee efuene. megKe efceUeJes ³eekeÀjlee efMejer<eves mebieerle keÀuee efMekeÀC³ee®ee efveCe&³e
heefjCeece Ieìvee Iesleuee. efMejer<e®eer DeekeÀueveMekeÌleer FlekeÀer oeb[ieer nesleer keÀer
(i) Jeef[ueeb®³ee ®esnN³eeJej le=Hleer®es meceeOeeve nesles. ............ l³eeves Heefnu³ee leerve ceefnv³eele®e DeeHeueer Heíeleer Je keÀewMeu³e
(ii) efMejer<euee JeejbJeej Keso Jeeìe³e®ee. ............ oeKeJetve efoues. lees efMekeÀJeCeeruee ve ®egkeÀlee JesUsJej peele Demes.
³eeJe©ve l³ee®ee efve³eefceleHeCee Je JekeÌleMeerjHeCee efometve ³eslees.
Gllejsë (i) uesKekeÀeves megceejs JeermeSkeÀ efceefveìs efheuet jeieeleerue SkeÀ iele
l³eeuee DeeHeu³ee Jeef[ueebefJe<e³eer Deeoj Je He´sce nesles. Jeef[ueeb®³ee
JeepeJetve oeKeJeueer.
(ii) veeveebvee keÀener®e SsketÀ ³esle veJnles. DeepeejHeCee®³ee keÀeUele l³eeb®³eemeesyele jentve l³eeves l³eeb®eer mesJee
kesÀueer. mebieerlekeÀues®eer meeOevee kesÀueer. Jeef[ueeb®³ee efveOeveeveblej
*Òe. 5. Keeueerue JeekeÌ³eeble DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer heeþele Deeuesues
leeye[leesye efMekeÀJeCeer®es Hewmes HeeþJetve efoues. ³ee He´mebieeJeªve l³ee®ee
³eesi³e JeeJedÀÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³es Hegvne efuene.
HeéceeefCekeÀHeCee efometve ³eslees. ke[erue iesu³eeJej lees HeÀej ogëKeer
(i) Jeiee&&leerue efJeoîeeL³ee¥veer efMe#ekeÀeb®es efMekeÀJeCes ue#eHetJe&keÀ SskeÀues Peeuee. HeCe ceve Ieìdì keÀªve lees HeefjeqmLeleeruee meeceesje iesuee.
heeefnpes.
ueeskeÀefveboskeÀ[s ue#e ve oslee veeveebvee mceªve DeKeb[HeCes mebieerlee®ee
(ii) Deeheu³ee MeeUs®es veeJe JeeF&ì nesT ve³es, cnCetve Òel³eskeÀ efJeoîeeL³ee&&ves O³eeme Iesleuee, Denesje$e mejeJe kesÀuee. ³eeletve l³ee®eer cesnvele Je
keÀeUpeer I³ee³euee nJeer. O³es³eHetleer&®eer Oe[He[ efometve ³esles. keÀe³e&ke´Àcee®³ee efoJeMeer veJeKee
(iii) Gllece Jeeoveeves uesKekeÀe®es efMejer<eyeeyele®es cele ®eebieues Peeues. Demetvener Gllece Jeeove keÀªve Þeesl³eebvee Je mebieerle efMe#ekeÀebvee
Gllejsë (i) Jeiee&&leerue efJeoîeeL³ee¥veer efpeJee®es keÀeve keÀªve efMe#ekeÀeb®es HeÝeeefJele kesÀues. ³eeletve l³ee®ee DeelceefJeMJeeme Je OeerìHeCee efometve
efMekeÀJeCes SskeÀues heeefnpes. ³eslees.
(ii) Deeheu³ee MeeUs®es veeJe Kejeye nesT ve³es, cnCetve Òel³eskeÀ DeMeeHe´keÀejs, ³ee Heeþeletve efMejer<e®ee O³es³eJes[sHeCee,
efJeoîeeL³ee&&ves keÀeUpeer I³ee³euee nJeer. HeéceeefCekeÀHeCee, meelel³e, keÀ<ì, O³eeme Je Jeef[ueeb®³ee meewK³eemeeþer
(iii) Gllece Jeeoveeves uesKekeÀe®ee efMejer<eyeeyele®ee ®eebieuee ień
kesÀuesueer Oe[He[ ner iegCeJewefMe<ìîes He´keÀ<ee&ves efometve ³esleele.
Peeuee.
(Dee) efMejer<e®eer YetefcekeÀe legcnebuee keÀesCelee mebosMe osles, les legce®³ee ceeP³ee Jeef[ueeb®es efveOeve Peeues, l³eecegUs ceer efMekeÀJeCeeruee
Meyoeble efuene. ³esT MekeÀuees veener, Hejbleg ceuee keÀe³e&ke´Àceele menYeeie
Gllejë efMejer<e ne one - yeeje Je<ee¥®ee cegueiee. l³ee®es Je[erue SkesÀkeÀeUer IesC³ee®eer Hejkeeveieer oîeeJeer, ner efJevebleer.
Glke=À<ì ieJeF& nesles. HeCe SkeÀe peyej DeHeIeeleecegUs les HetCe&HeCes yeefnjs mebieerle efMe#ekeÀ ë efMejer<e legPeer ceveëeqmLeleer þerkeÀ veener. efMeJee³e
Peeues. yeefnjsHeCeecegUs l³eeb®eer mebieerlemesJee Deblejueer. efMejer<eves mebieerle iewjnpesjercegUs legPee mejeJener veener. l³eecegUs leguee
efMeketÀve l³eele HeéJeerC³e efceUJeeJes DeMeer l³eeb®eer leerJe´ F®íe nesleer. HejJeeveieer oslee ³esCeej veener.
Jeef[ueeb®³ee meewK³eemeeþer efMejer<eves DeKeb[heCes mebieerle keÀues®eer meeOevee efMejer<e ë ceuee HejJeeveieer efoueer, lej ceePeer ceveëefmLeleer DeeHeesDeeHe
kesÀueer. Jeef[ueeb®³ee efveOeveeveblejner ueeskeÀefvebos®eer HeJee& ve keÀjlee, l³ee megOeejsue.
keÀþerCe HeefjeqmLeleerlener l³eeves DeeHeues O³es³e ieeþues. efMejer<e®³ee ³ee mebieerle efMe#ekeÀ ë þerkeÀ Deens. efoueer leguee HejJeeveieer. HeCe veerì JeepeJe.
Kebyeerj YetefcekesÀletve DeeHeu³eeuee Demee mebosMe efceUlees keÀer, DeeHeCener
efMejer<e ë nes³e mej, Oev³eJeeo.
DeeHeu³ee peerJeveele efkeÀleerner ceesþer mebkeÀìs Deeueer lejer ve [ieceielee
Oew³ee&ves HeefjeqmLeleerMeer meecevee kesÀuee Heeefnpes. keÀ<ìeves meelel³eeves (efMejer<e Glke=À<ìHeCes Jeeove keÀjlees. Þeesles Je efMe#ekeÀ
DeeHeu³ee O³es³ee®ee HeeþHegjeJee kesÀuee Heeefnpes, O³es³eHetleeameeþer Oe[He[ meieUs®e l³ee®es Jeeove SsketÀve ÒeYeeefJele nesleele.
kesÀueer Heeefnpes. keÀe³e&ke´Àcee®³ee MesJeìer efMe#ekeÀ efMejer<euee Yesìleele Je
l³ee®es keÀewlegkeÀ keÀjleele.)
*Òe. 8.DeefYeJ³eJeÌleer:
mebieerle efMe#ekeÀ ë Dejs Jee ! efMejer<e. let lej Deepe keÀceeue®e kesÀueer. DeMee
(De) He´mlegle keÀLes®es mebJeeoªHeeves uesKeve keÀje. ceve:eqmLeleerle leguee keÀmes MekeÌ³e Peeues?
Gllejë (efMejer<e Je l³ee®es Jeef[ue mebieerle efMe#ekeÀe®³ee Yesìeruee peeleele.) efMejer<e ë mej, ceePes veevee ceesþs ieJeF& nesles, Hejbleg SkeÀe DeHeIeeleecegUs
efMejer<e ë vecemkeÀej! ceer efMejer<e YeeieJele. ceuee ieeC³ee®eer HeÀej les þej yeefnjs Peeues. l³eeb®³ee megKeemeeþer ceer ner Oe[he[
DeeJe[ Deens. ceuee mebieerle efMekeÀe³e®es Deens. keÀjle neslees. HeCe p³ee efoJeeMeer veevee iesues l³ee efoJeMeer ceer
mebieerle efMe#ekeÀ ë yejb, leguee ieeC³ee®eer HeÀej DeeJe[ Deens lej! mebieerle yebo kesÀues; HeCe ogmeN³ee®e #eCeer ceveele efJe®eej Deeuee
efMejer<e ë ceeP³eeHes#ee ceeP³ee Jeef[ueebvee, ceer mebieerle efMekeÀuesues keÀer ceePes veevee lesJne Jeeove SsketÀ MekeÀle veJnles; HeCe Deelee
HeÀej DeeJe[sue. ceer DeeHeu³eekeÀ[s efMekeÀe³euee ³esF&ve; HeCe ceeP³ee®e Mespeejer yemetve vekeÌkeÀer SskeÀle Deensle. ³ee efJe®eeje
ceeP³eeyejesyej jespe ceePes Je[erue HeCe efMekeÀJeCeer ®eeuet mejMeer ceer l³ee®e efoJeemeeHeemetve Jne³eesefueve JeepeeJeeuee
Demeleevee Jeiee&&le yemeleerue. DeMeer ceePeer Deì Deens. meg©Jeele kesÀueer. Deepe mekeÀeUheemetve kegÀþs yeensj
mebieerle efMe#ekeÀ ë ceev³e! legP³ee Deìer SkeÀoce ceev³e; HeCe leguee l³eemeeþer He[uees veener. ®eesJeerme leeme SkeÀ®e Goîeesie, SkeÀ®e O³eeme
ceefnvee Hevveeme ©He³es HeÀer oîeeJeer ueeiesue! ! l³ee®ee ne HeefjCeece.
efMejer<e ë keÀyetue! ceer GoîeeHeemetve efMekeÀJeCeeruee ³eslees. mebieerle efMe#ekeÀ ë Meeyyeeme ! efMejer<e let HeÀej ceesþer keÀeceefiejer kesÀueer. Deepe
ceePes yeeyee veenerle. Deepe pej les Demeles lej cnCeeues
(leerve ceefnves efMejer<e efve³eefceleHeCes Jeef[ueebmeesyele
Demeles, `yesìe, ceer SskeÀle Deens!'
efMekeÀJeCeeruee peelees. keÀener efoJemeebveer efMejer<e®³ee
Jeef[ueeb®es efveOeve nesles. keÀe³e&ke´Àcee®³ee efoJeMeer efMejer<e (efMe#ekeÀbeveer efMejer<e®³ee HeeþerJej keÀewlegkeÀe®eer Leehe
efMe#ekeÀebvee Yesìe³euee peelees.) ceejueer, l³eeJesUer eqMejer<e®³ee [esUîeebletve DeÞet DeesIeUues.)
aaa
Yeeie - 4
13 efleHeÀve - efJeþdþue JeeIe
veeJe : efJeþdþue JeeIe
pevce : 1945
megHeéfmeoOe keÀJeer Je uesKekeÀ. `keÀeUîee ceeleerle ceeleerle', `Heb{jer®³ee JeeìsJej', `keÀHeeMeer®eer ®ebêHegÀues', `HeeTmeHeeCeer' ns
keÀefJeleemebień; `DebOeej³ee$ee' ns veeìkeÀ; `[syet' ner keÀeobyejer; `JeNne[ yeesueer DeeefCe Fefleneme', `JeNne[er cnCeer' Fl³eeoer HegmlekesÀ
HeéfmeodOe.
ÒemleeJevee
èfleHeÀve' ner keÀefJelee keÀJeer èfJeþdþue JeeIe' ³eebveer efueefnueer Deens. HeeJemee®³ee Deeieceveeves MeslekeÀN³eebvee nesCeeje Deevebo efMeJee³e Mesleer®³ee keÀeceeb®eer
ueieyeie ³ee®es mebgoj ef®e$eoMeea JeCe&ve ³ee keÀefJelesle efometve ³esles.
YeekeeLe&
keÀe³ee ceeleerle ceeleerle efleHeÀve ®eeueles Peeuesuee Deens. lees DeeHeu³ee MesleeceO³es veboeryewuee®³ee pees[eruee efleHeÀve
F&pe vee®eles Le³eLe³e {ie {esue JeepeJeles yeebOetve nekeÀejle Deens. l³eeJesUer meoeMeerJe®eer Helveer HeeJe&leer DeeHeu³ee
MeslekeÀN³ee®³ee keÀ<ìkeÀjer peerJevee®es Je efvemeiee&®es efveleeble mebgoj Je Heesìeuee Heoje®eer Deesìer yeebOetve l³eele efye³eeCes IesTve HesjCeer keÀjle Deens.
efpeJeble ef®e$e keÀJeer DeeHeu³ee [esÈ³eebmeceesj GYes keÀjleele. MeslekeÀN³ee®es DeeHeues j[Ceejs íesìs yeeU HeeJe&leerves PeesUerle þsJeues Deens. leer PeesUer efleves
mebHetCe& peerJeve ns MesleerJej DeeefCe He³ee&³eeves HeeJemeeJej DeJeuebyegve Demeles. keÀeþeruee ìebietve þsJeueer Deens. PeesUerle PeeskeÀe IesCeejs yeeU j[le Deens
l³eecegUs HeeTme megª Peeuee keÀer l³ee®³ee Mesleer®³ee keÀecee®eer ueieyeie megª DeeefCe DeekeÀeMeeletve {ie yejmet ueeieues Deensle. HeeTme megª Peeuee Deens.
nesles.
Meslee®eer veebiejCeer DeeìesHetve HeeTme megª Peeu³eeves MeslekeÀjer Oeev³ee®eer keÀekeÀjele efyepeJeeF& pemeb nemejb ®eeboveb
HesjCeer keÀjle Demelees. Mesleele yewueeb®³ee ceoleerves efleHeÀve ®eeueJetve HesjCeer
Iejleer®³ee DebieesHeebieer ueeUeveewmee®eb ieeWove
®eeuet Demeles. keÀeÈ³ee ceeleerle efleHeÀve ®eeuele Demeles. DeekeÀeMeele Jeerpee
®ecekeÀle Demeleele peCet l³eeb®ee Le³eLe³e vee®e ®eeuet Demelees. l³ee®eJesUer mejerJejer mejer ³esleer ceeleer vneleerOegleer nesles
{ieeb®ee ie[ie[eì SsketÀ ³esT ueeielees peCet {ie {esue JeepeJele Deensle Demes efle®ee keÀmlegjer®ee Jeeme Yetue peerJeeues HeeUles
Jeeìles. Yetue peerJeeues HeeUles Jeeì meebpeerues Heensles
cewvee Jeeìgueer Heensles jeIet efleHeÀve neveles
veboer yewuee®³ee peesUerues meoeMeerJe nkeÀeueles
jeIet efleHeÀve neveles {ie yejmeles
Jeìer yeebOetve Heesìeues Heejeyeleer Gveejles
HeeGÀme megª Peeu³eecegUs meoeMeerJe MeslekeÀN³eeves Mesleele
Jeìer Heesìeues yeebOeles Pees³eer keÀeìerues ìebieles
veboeryewuee®³ee meeLeerves efleHeÀve pees[tve HesjCeeruee meg©Jeele kesÀueer Deens. ³ee
Pees³eer keÀeìerues ìebieles l³eele leevegueb ueUles
HesjCeer®³ee keÀeceele l³ee®eer Helveer HeeJe&leer l³eeuee meeLe osle Deens. l³eebveer
l³eele leevegueb ueUles {ie yejmeles Mesleele Hesjuesues Oeev³e peCet nmeCeejb ®eeboCeb Jeeìle Deens. efMeJee³e Hesjuesues
HeeTme Deeu³eecegUs HesjCeermeeþer meoeMeerJe ne MeslekeÀjer le³eej
(152)
efleHeÀve 153
les Oeev³e Heentve Demes Jeeìles peCet Oejleer®³ee DebieeJej uee[eves, keÀewlegkeÀeves Mesleer®eer veebiejCeer keÀªve MeslekeÀjer Mesleele Oeev³ee®eer HesjCeer keÀjle
veJemee®es íeve ieeWoCe kesÀuesues Deens. Deens. yewueeb®³ee ceoleerves efleHeÀve ®eeueJetve HesjCeer megª Deens. efleHeÀveerletve
Heg{s keÀJeer cnCeleele keÀer, Deelee HeeJemeeuee ®eebieueer meg©Jeele Peeueer Oeev³e peefceveerceO³es Hesjues peeles. l³eeveblej veebiejCeer kesÀu³eecegUs ceeleer®eer
Deens. meJe&$e HeeJemee®³ee mejeRJej mejer keÀesmeUle Deensle. peCet ³ee mejer íesìer-ceesþer {skeÀUb peer peefceveerletve Jej Deeuesueer Demeleele leer HeÀes[tve
ceeleeruee vneT Ieeuele Deensle. ³ee yejmeCeeN³ee mejeRcegUs ceeleer ef®ebye l³ee®eer ceeleer ³ee Hesjuesu³ee Oeev³eeJej nUt®e meejueer peeles, l³eeuee
efYepetve iesueer Deens. ³ee ceeleer®ee keÀmlegjermeejKee megiebOe meJe&$e Hemejuesuee JeKejCeer cnCeleele. HesjCeer keÀjCeeN³ee MeslekeÀN³ee®es eflekeÀ[sner ue#e Deens.
Deens. ne megiebOe peerJeeuee Yetue Hee[le Deens, ceve ceesnerle keÀjle Deens. He[CeeN³ee HeeJemeecegUs ceeleer efYepeuesueer Deens. HeeC³eeves Yejuesueer ner
ceeleer®eer {skeÀUb Hee³eeuee ueesC³eeHećeeCes Jeeìleele. ³ee ceeleer®³ee keÀeÈ³ee
FkeÀ[s efYepeuesu³ee ceeleer®ee megiebOe ceveeuee Oebgo keÀjle Deens lej
{skeÀUele®e MeslekeÀjer Goîee®³ee veJ³ee efnjJ³eeieej efHekeÀe®eb efnjJeb mJeHve
eflekeÀ[s mebO³eekeÀeU®³ee JesUer cewvee cnCepes®e MeslekeÀN³ee®eer yee³ekeÀes Iejer
Heent ueeielees.
DeeHeu³ee jeIet®eer cnCepes®e MeslekeÀN³ee®eer ceveeHeemetve Jeeì Heenles Deens. leer
Iejer Jeeì Heenles HeCe FkeÀ[s Mesleele ne MeslekeÀjer efleHeÀve ®eeueJele Deens. DeeHeu³ee keÀ<ìeves, cesnveleerves ns Mesle efnjJesieej nesTve Gþsue,
HeeTme yejmele Deens. Mesleele Oeev³e [esuet ueeiesue Demes mJeHve [esÈ³eebveer Heenle Demeleebvee
efkebÀJee ceveele lemee efJe®eej ®eeuet Demeleevee De®eevekeÀ MeslekeÀN³ee®³ee
Jeuee ìekeÀleer efleHeÀve efMelet JeKej Heensles Hee³eele keÀeìe ìes®elees. keÀeìe ìes®eu³eecegUs Hee³eeletve ueeue jkeÌle ³esT
Heeveer efYepeueb {sketÀue ueesveer Hee³eeues Jeeìles ueeieles. HeCe MeslekeÀN³eeuee leer Jesovee peeCeJele veener. keÀejCe l³ee®³ee
keÀe³ee {skeÀueele [es³ee efnJe& meHeve Heensles keÀ<ìeletve, Þeceeletve l³ee®³ee efnjJ³eeieej Meslee®es mJeHve mel³eele Glejsue
[es³ee meHeve Heensles keÀeìe Hee³eele ©leles Demee l³eeuee efJeMJeeme Jeeìlees. HeeTme He[lees, {ie yejmet ueeieleele DeeefCe
l³ee MeslekeÀN³ee®es efnjJes mJeHve Kejs nesT ueeieles.
keÀeìe Hee³eele jÀleles ueeue jiele meeb[les efnJe& meHeve HegÀueles
efnJe& meHeve HegÀueles {ie yejmeles
MeyoeLe& ®eeboveb - ®eeboCeb (moon light)

keÀe³ee - keÀeÈ³ee (black) ueeUeveewmee®eb - uee[e veJemee®eb
Heeveer - HeeCeer peerJeeues - peerJeeuee (here-mind)
F&pe - Jeerpe (lightning) [es³ee - [esUe (eye)
peesUerues - pees[erves (accompany) efleHeÀve - Oeev³e HesjCeermeeþer®es leerve veUkeÀeb[îee Demeuesues
Jeìer - Deesìer Mesleer®es DeJepeej
Heesìeues - Heesìeuee veewmee®eb - veJemee®eb
Heejeyeleer - HeeJe&leer jiele - jkeÌle (blood)
keÀeìerues - keÀeþeruee meHeve - mJeHve (dream)
ueUles - j[les (crying) meebpeerues - mee³ebkeÀeUer (evening)
Jeeìgueer Heensles - Jeeì Heenles (awaiting) neveles - nekeÀlees (moving forward)
Pees³eer - PeesUer (traditional cradle) efnJe& - efnjJeb (green colour)
leevegueb - leevngueb, íesìs yeeU keÀekeÀjele - Mesleele
ueesveer - ueesCeer (butter) keÀmlegjer - keÀmlegjerce=iee®³ee veeYeerle GlHevve nesCeejs SkeÀ megiebOeer
efyepeJeeF& - efye³eeCeb êJ³e
MASTER KEY QUESTION SET - 13 (ii) ................. keÀeìerues ìebieles l³eele leevegueb ueUles.
(ceesUer, ®eesUer, Pees³eer, HeleekeÀe)
He´Mve 1Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(iii) keÀe³ee ceeleerle ceeleerle ................. ®eeueles.
He´. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (ieesHeÀve, jeHeve, ®eeKeve, efleHeÀve)
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllejs: (i) meoeMeerJe (ii) Pees³eer (iii) efleHeÀve
(i)
MeslekeÀjer keÀeÈ³ee peefceveerle efleHeÀve ®eeueJele Demeleevee JeÀeJ³eHebkeÌleer 1 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 47
keÀe³ee ceeleerle ceeleerle ................................
efJepe {ie ................................... ueUles {ie yejmeles
Le³eLe³e vee®eles {esue JeepeJeleele He´. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

(1) Heg{erue DeesUer®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
(2) ®eewkeÀìer HetCe& keÀje. (i) F&pe vee®eles Le³eLe³e {ie {esue JeepeJeles.
( i) Gllej: Meslee®eer veebiejCeer DeeìesHetve HeeTme megª Peeu³eeves MeslekeÀjer
keÀeþeruee yeebOeuesueer PeesUer
Oeev³ee®eer HesjCeer keÀjle Demelees. Mesleele yewueeb®³ee ceoleerves efleHeÀve
(ii) ®eeueJetve HesjCeer ®eeuet Demeles. keÀeÈ³ee ceeleerle efleHeÀve ®eeuele
Heesìeuee Jeìer yeebOeuesueer Demeles. DeekeÀeMeele Jeerpee ®ecekeÀle Demeleele peCet l³eeb®ee Le³eLe³e
HeeJe&leer
vee®e ®eeuet Demelees. l³ee®eJesUer {ieeb®ee ie[ie[eì SsketÀ ³esT ueeielees
peCet {ie {esue JeepeJele Deensle Demes Jeeìles.
(iii)
(ii) veboer yewuee®³ee peesUerues meoeMeerJe nkeÀeueles.
keÀeþeruee ìebieuesu³ee PeesUerle ueneve yeeU
Gllej: HeeTme Deeu³eecegUs HesjCeermeeþer meoeMeerJe ne MeslekeÀjer le³eej
Peeuesuee Deens. lees DeeHeu³ee MesleeceO³es veboeryewuee®³ee pees[eruee
(2) ®eewkeÀìer HetCe& keÀje.
efleHeÀve yeebOetve nekeÀejle Deens.
cesIe Goj ueneve yeeU efHeMeJeer (2) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene.
(i) DeekeÀeMeele Jeerpe ®ecekeÀle Demeleele. peCet l³eeb®ee Le³eLe³e
{ie Heesì leevegueb PeesUer vee®e ®eeuet Demelees.
(3) Gllejs efuene. (ii) keÀeþeruee ìebieuesu³ee PeesUerle PeeskeÀe IesCeejs yeeU j[le Deens.
veboer yewueeb®³ee pees[eruee nekeÀCeeje - meoeMeerJe Gllejs: (i) F&pe vee®eles Le³eLe³e.
(ii) Pees³eer keÀeìerues ìebieles l³eele leevegueb ueUles.
(i) veboer yewuee®³ee pees[eruee keÀesCe nekeÀuele Deens?
Gllej: veboer yewuee®³ee pees[eruee meoeMeerJe nekeÀuele Deens. `De' ieì `ye' ieì
(ii) keÀesCe j[le Deens? (i) keÀeÈ³ee ceeleerle (De) ueUles
Gllej: leevegueb j[le Deens. (ii) efJepes®ee (ye) {esue JeepeJeleele
(iii) Heejeyeleerves Heesìeuee keÀe³e yeebOeues Deens? (iii) {ie (JeÀ) Le³eLe³e vee®e
Gllej: Heejeyeleerves Heesìeuee Jeìer yeebOeueer Deens. (iv) leevegueb ([) efleHeÀve ®eeueles
(5) ³eesi³e He³ee&³e MeesOetve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) veboer yewuee®³ee peesUerues ................. nkeÀeueles. Gllejsë (i - [) (ii - keÀ) (iii - ye) (iv - De)
(ceneosJe, meoeMeerJe, MeerJe, MeslekeÀjer)
efleHeÀve 155
(4) keÀeJ³eHebkeÌleerb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. Gllejë meboYe&-èfJeþdþue JeeIe' ³eeb®³ee efleHeÀve ³ee keÀefJelesletve Jejerue
(i) l³eele leevegueb ueUles {ie yejmeles. keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. Mesleeruee meg©Jeele Peeu³eeJej MesleerkeÀeceele
(ii) F&pe vee®eles Le³eLe³e {ie {esue JeepeJeles. MeslekeÀjer efkeÀleer ceive Demelees les FLes efomeles.
(iii) Jeìer yeebOetve Heesìeues Heejeyeleer Gveejles. mHe<ìerkeÀjCe- HeeJe&leerves (MeslekeÀN³ee®³ee Helveerves) DeeHeues j[Ceejs
(iv) keÀe³ee ceeleerle ceeleerle efleHeÀve ®eeueles efleHeÀve ®eeueles. íesìs yeeU PeesUerle þsJeues Deens. leer PeesUer efleves keÀeþeruee ìebietve
þsJeueer Deens. PeesUerle PeeskeÀe IesCeejs yeeU j[le Deens. DeekeÀeMeele
Gllejs: (i) keÀe³ee ceeleerle ceeleerle efleHeÀve ®eeueles efleHeÀve ®eeueles.
(ii) F&pe vee®eles Le³eLe³e {ie {esue JeepeJeles. {ie yejmet ueeieues Deens. HeeTme megª Peeuee Deens. MeslekeÀjer
(iii) Jeìer yeebOetve Heesìeues Heejeyeleer Gveejles. Mesleer®³ee keÀeceele ceive Peeuee Deens.
(iv) l³eele leevegueb ueUles {ie yejmeles. Òe.4. DeefYeJ³ekeÌleer
(5) keÀeJ³eHebkeÌleerJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. yewue, keÀeUer ceeleer, efleHeÀve DeeefCe Mesle ³eebceO³es®e MeslekeÀjer
jepee®ee mebmeej iegjHeÀìuesuee Demelees. legce®es efJe®eej efuene.
(i) yejmeles, ìebieles, nkeÀeueles, Gveejles
Gllejë MeslekeÀjer cnìuee cnCepes Mesle ns Deeues®e. Mesle Deeues keÀer,
(ii) {esue, leevegueb, Heejeyeleer, meoeMeerJe
ceeleer, yewue Je efleHeÀve Demes meJe& keÀener Deeues. MselekeÀjer jepee®es
Gllejs: (i) nkeÀeueles, Gveejles, ìebieles, yejmeles efJeMJe ³eeble®e iegjHeÀìuesues Demeles. efoJemeYej yewueeb®³ee ceoleerves Mesle
(ii) {esue, meoeMeerJe, Heejeyeleer, leevegueb
veebiejleevee l³ee®es DeveJeeCeer Hee³e keÀeUîee ceeleeruee mHeMe& keÀjerle
(6) He´Mve le³eej keÀje. Demeleele. efleHeÀve neleele IesTve Mesle veebiejleevee l³eeuee megKee®eer
(i) Pees³eer keÀeìerues ìebieles. DevegYetleer ³esle Demeles. HesjCeer, veeiebjCeer, keÀeHeCeer, ceUCeer ³eebefMeJee³e
Gllejë keÀeìeruee keÀe³e ìebieues Deens? ogmejs keÀenerner l³eeme meg®ele vemeles. cnCetve MeslekeÀjer jepee®ee mebmeej
(ii) keÀe³ee ceeleerle efleHeÀve ®eeueles. ne yewue, keÀeUer ceeleer, efleHeÀve DeeefCe Mesle ³eebceO³es iegjHeÀìuesuee
Demelees.
Gllejë keÀe³ee ceeleerle keÀe³e ®eeueles?
He´. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe He´Mve 2Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
Keeueerue keÀeJ³eHebkeÌleer®es meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe keÀje. He´. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(1) keÀe³ee ceeleerle ceeleerle efleHeÀve ®eeueles efleHeÀve ®eeueles (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
F&pe vee®eles Le³eLe³e {ie {esue JeepeJeles (i)
Gllejë meboYe&-èfJeþdþue JeeIe' ³eeb®³ee efleHeÀve ³ee keÀefJelesletve Jejerue nmejb
Kee®ejele Hesjuesues yeerpe ®eeboCeb
keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. HeeTme megª Peeu³eecegUs MeslekeÀN³ee®eer
nesCeejer MesleerkeÀeceeb®eer ueieyeie ³esLes efometve ³esles.
mHe<ìerkeÀjCe- MeslekeÀN³ee®³ee keÀ<ìkeÀjer peerJevee®es Je efvemeiee&®es (ii)
efveleeble mebgoj Je efpeJeble ef®e$e keÀJeer DeeHeu³ee [esÈ³eebmeceesj GYes ceeleeruee (peefceveeruee) vneT Ieeueleele HeeJemee®³ee mejer
keÀjleele. MeslekeÀN³ee®es mebHetCe& peerJeve ns MesleerJej DeeefCe He³ee&³eeves
HeeJemeeJej DeJeuebyetve Demeles. (iii)
jeIet efleHeÀve
Mesleer®eer veebiejCeer DeeìesHetve HeeTme megª Peeu³eeves MeslekeÀjer {ie yejmeleele lesJne nevelees
Oeev³ee®eer HesjCeer keÀjle Demelees. Mesleele yewueeb®³ee ceoleerves efleHeÀve
®eeueJetve HesjCeer ®eeuet Demeles. DeekeÀeMeele efJepee ®ecekeÀle Demeleele. (2) He³ee&³eer Meyo efuene.
peCet l³eeb®ee Le³eLe³e vee®e ®eeuet Deens Demes Jeeìles. {ieeb®ee nesCeeje Yetceer ce=oe cesIe megiebOe
ie[ie[eì SsketÀCe {ie {esue JeepeJele Deensle, Demes keÀJeeruee Jeeìles.
(ii) Pees³eer keÀeìerues ìebieles l³eele leevegueb ueUles Oejleer ceeleer {ie megJeeme
l³eele leevegueb ueUles {ie yejmeles
(3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (4) keÀeJ³eHebkeÌleerb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
(i) Mesleele Hesjuesues Oeev³e keÀJeeruee keÀmes Jeeìle Deens? (i) jeIet efleHeÀve neveles {ie yejmeles.
Gllej: Mesleele Hesjuesues Oeev³e keÀJeeruee peCet nmejs ®eeboCes Jeeìle Deens. (ii) keÀekeÀjele efyepeJeeF& pemeb nemejb ®eeboveb
(ii) peerJeeuee keÀesCee®eer Yetue He[le Deens? (iii) mejerJejer mejer ³esleer ceeleer vneleerOegleer nesles.
Gllej: peerJeeuee ceeleer®³ee keÀmlegjer®³ee Jeemee®eer Yetue He[le Deens.
(iv) cewvee Jeeìgueer Heensles jeIet efleHeÀve neveles.
(4) ³eesi³e He³ee&³e MeesOetve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
Gllejs: (i) keÀekeÀjele efyepeJeeF& pemeb nemejb ®eeboveb
(i) mejerJejer mejer ³esleer ................. vneleerOegleer nesles.
(ii) mejerJejer mejer ³esleer ceeleer vneleerOegleer nesles.
(ceeleer, Oejveer, keÀe³ee, He=LJeer)
................. (iii) cewvee Jeeìgueer Heensles jeIet efleHeÀve neveles.
(ii) cewvee Jeeìgueer Heensles efleHeÀve neveles.
(iv) jeIet efleHeÀve neveles {ie yejmeles.
(jeIet, MetkeÀ, meoeMeerJe, Heejeyeleer)
Gllejs: (i) ceeleer (ii) jeIet (5) keÀeJ³eHebkeÌleerJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
JeÀeJ³eHebkeÌleer 2 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 47 (i) yejmeles, ieeWove, Heensles, ®eeboveb
keÀekeÀjele efyepeJeeF& ............................. (ii) jeIet, cewvee, ceeleer, keÀmlegjer®ee
................................... neveles {ie yejmeles Gllejsë (i) ®eeboveb, ieeWove, Heensles, yejmeles
(ii) ceeleer, keÀmlegjer®ee, cewvee, jeIet
He´. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(1) Heg{erue DeesUer®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
(i) efle®ee keÀmlegjer®ee Jeeme Yetue peerJeeues HeeUles.
(i) Oejleer®³ee DeebieesHeebieer ueeUeveewmee®eb ieeWoveb
Gllej: Hesjuesues Oeev³e peCet nmeCeejb ®eeboCeb Jeeìle Deens. efMeJee³e Gllejë keÀesCelee Jeeme efpeJeeuee Yetue Hee[le Deens?
Hesjuesues les Oeev³e Heentve Demes Jeeìles, peCet Oejleer®³ee DebieeJej (ii) Oejleer®³ee DeebieesHeebieer ueeUeveewmee®eb ieeWoveb
uee[eves, keÀewlegkeÀeves veJemee®es íeve ieeWoCe kesÀuesues Deens. Gllejë keÀesCee®³ee DeebieesHeebieer ueeUeveewmee®eb ieeWoveb Deens?
(ii) cewvee Jeeìgueer Heensles jeIet efleHeÀve neveles He´. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe
Gllej: MeslekeÀN³ee®eer yee³ekeÀes mebO³eekeÀeU®³ee JesUer Iejer DeeHeu³ee Keeueerue keÀeJ³eHebkeÌleer®es meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe keÀje.
jeIet®eer cnCepes®e MeslekeÀN³ee®eer ceveeHeemetve Jeeì Heenles Deens. leer Iejer (1) keÀekeÀjele efyepeJeeF& pemeb nemejb ®eeboveb
Jeeì Heenles HeCe FkeÀ[s Mesleele ne MeslekeÀjer efleHeÀve ®eeueJele Deens. Gllejë meboYe&- èfJeþdþue JeeIe' ³eeb®³ee èfleHeÀve' ³ee keÀefJelesletve Jejerue
HeeTme yejmele Deens. keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. Hesjuesu³ee Oeev³ee®es JeCe&ve keÀjC³eemeeþer
(2) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene. Jejerue DeesU efueefnueer Deens.
(i) HeeJemee®³ee mejerJej mejer keÀesmeUle Deensle peCet ³ee mejer ceeleeruee mHe<ìerkeÀjCe- keÀeÈ³ee ceeleerle efleHeÀve ®eeueJetve MeslekeÀjer
DebIeesU Ieeuele Deensle.
Oeev³e Hesjlees. ns Hesjuesues Oeev³e cnCepes peCet keÀener nmejb ®eeboCeb
(ii) MeslekeÀjer efleHeÀve ®eeueJele Deens. HeeTme yejmele Deens.
Deens. efMeJeejele Hesjuesues efye³eeCeb ns DeekeÀeMeele ®ecekeÀCeeN³ee
Gllejs: (i) mejerJejer mejer ³esleer ceeleer vneleerOegleer nesles.
®eeboC³eemeejKeb Yeemele Deens Demes keÀJeeruee Jeeìles.
(ii) jeIet efleHeÀve neveles {ie yejmeles.
(2) mejerJejer mejer ³esleer ceeleer vneleerOegleer nesles.
(3) pees[îee pegUJee. Gllejë meboYe&- èfJeþdþue JeeIe' ³eeb®³ee èfleHeÀve' ³ee keÀefJelesletve Jejerue
`De' ieì `ye' ieì keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. FLes HeeJemeecegUs Deesu³ee Peeuesu³ee
(i) keÀekeÀjele (De) vneleerOegleer ceeleer®es JeCe&ve megjsKeHeCes kesÀuesues efomeles.
(ii) ®eebovebb (ye) ieeWove mHe<ìerkeÀjCe- HeeJemee®eer meg©Jeele Peeueer Deens, l³eecegUs HeeJemee®³ee
(iii) ueeUeveewmee®eb (JeÀ) nemejb He[CeeN³ee mejer peefceveerJej yejmele Deensle. OejCeer Deesueer ef®ebye
(iv) ceeleer ([) efyepeJeeF& Peeueer Deens. efYepetve iesueer Deens. peCet ³ee HeeJemee®³ee mejer ceeleeruee
Gllejsë (i - [) (ii - keÀ) (iii - ye) (iv - De) vneT Ieeuele Deensle, Demes keÀJeeruee Jeeìles.
efleHeÀve 157
Òe.4. DeefYeJ³ekeÌleer (ii) MeslekeÀjer keÀeÈ³ee {skeÀUele keÀe³e Heenle Deens?
HeeJemee®³ee efoJemeeleerue ceeleer®³ee megiebOee®ee legcner peªj Gllej: MeslekeÀjer keÀeÈ³ee {skeÀUele efnjJeb meHeve Heenle Deens.
DeemJeeo Iesleuee Demesue. l³eeJesUer legcnebuee Peeuesu³ee Deeveboe®es (4) ³eesi³e He³ee&³e MeesOetve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
JeCe&ve keÀje. (i) Jeuee ìekeÀleer efleHeÀve ................. JeKej Heensles.
Gllejë HeeTme He[C³eeDeieesoj ceeleer Gvnele leeHetve iejce Peeuesueer (efMelet, jeIet, ®ebot, cewvee)
Demeles. efle®³eeletve iejce JeeHeÀe efveIele Demeleele, HeCe pesJne (ii) [es³ee meHeve Heensles ................. Hee³eele ªleles.
HeeJemeeuee meg©Jeele nesles DeeefCe leHle Oejleer HeeJemeele vneGÀve (efKeUe, ceesUe, ®etkeÀ, keÀeìe)
efveIeles. lesJne ceeleerletve efveIeCeeje megiebOe DeeHeCeeme ceesntve ìekeÀlees
Gllejs: (i) efMelet (ii) keÀeìe
Je lees keÀmlegjer®³ee megiebOeeHećeeCes meeje Deemeceble ojJeUtve ìekeÀlees.
peCet OejCeer ceelesves l³eele mveeve®e kesÀuesues Demeles. ceer He´l³eskeÀ Je<eea JeÀeJ³eHebkeÌleer 3 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 47
HeeJemeele vneTve efveIeeuesu³ee ceeleer®³ee megiebOee®ee DeemJeeo Iesleuesuee Jeuee ìekeÀleer efleHeÀve .............................
Deens. l³ee He´l³eskeÀ JesUer ceePes ceve He´mevve Je ìJeìJeerle Peeuesues
................................... HegÀueles {ie yejmeles.
Deens. ceeP³ee ceveele SkeÀ He´keÀej®ee peesMe Je Glmeen efvecee&Ce Peeuesuee
Deens. He´. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
He´Mve 3Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (1) Heg{erue DeesUer®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
He´. 1. DeekeÀueve ke=Àleer * keÀe³ee {skeÀueele [es³ee efnJe& meHeve Heensles.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllej: veebiejCeer kesÀu³eecegUs ceeleer®eer íesìer-ceesþer {skeÀUb peer peefceveerletve
(i) Jej Deeuesueer Demeleele, leer HeÀes[tve l³ee®eer ceeleer Hesjuesu³ee Oeev³eeJej
Hee³eeuee nUt®e meejueer peeles. l³eeuee JeKejCeer cnCeleele. HesjCeer keÀjCeeN³ee
ueesC³eemeejKee mHeMe& megKeeJelees
MeslekeÀN³ee®es eflekeÀ[sner ue#e Deens. He[CeeN³ee HeeJemeecegUs ceeleer
ceeleer®ee
efYepeuesueer Deens. HeeC³eeves Yejuesueer ner ceeleer®eer {skeÀUb Hee³eeuee
(ii) MeslekeÀjer efnjJebieej Mesle ueesC³eeHećeeCes Jeeìleele. ³ee ceeleer®³ee keÀeÈ³ee {skeÀUele®e MeslekeÀjer
mJeHve Goîee®³ee veJ³ee efnjJ³eeieej efHekeÀe®eb efnjJeb mJeHve Heent ueeielees.
efHekeÀJeC³ee®es Heenlees Deens.
(2) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene.
(iii) (i) MeslekeÀjer efleHeÀCeerle yeerpe ìekeÀle Deens. l³ee®eb ue#e peefceveerJej
keÀeìe Hee³eele jÀleu³eeJej ueeue jkeÌle meeb[les
{skeÀUb HeÀes[le Heg{s peeCeeN³ee JeKejeJej Deens.
(iv) (ii) l³ee®eb efnjJeb mJeHve (Oeev³e efHekeÀJeC³ee®eb) Kejb Peeueb Deens.
Gllejs: (i) Jeuee ìekeÀleer efleHeÀve efMelet JeKej Heensles.
{ie yejmeleele lesJne
(ii) efnJe& meHeve HeggÀueles {ie yejmeles.
efnjJeb meHeve HegÀueles
`De' ieì `ye' ieì
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. (i) efMelet (De) Hee³eele ©leles
peue ve³eve ªefOej ®ejCe (ii) ueesveer (ye) efnJe& meHeve Heensles
(iii) [es³ee (JeÀ) Hee³eeuee Jeeìles
HeeCeer [esUe jkeÌle Hee³e (iv) keÀeìe ([) JeKej Heensles
(3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. Gllejsë (i - [) (ii - keÀ) (iii- ye) (iv- De)
(i) efYepeuesueer {skeÀUb Hee³eeuee keÀMeeHećeeCes Yeemeleele?
Gllej: efYepeuesueer {skeÀUb Hee³eeuee ueesC³eeHećeeCes Yeemeleele.
(4) keÀeJ³eHebkeÌleerb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. efye³eeCee®eer HesjCeer nesles. ceeleer®³ee keÀeÈ³ee {skeÀUele ®eeueleevee leer
(i) efnJe& meHeve HegÀueles {ie yejmeles. {skeÀUb HeeJemeeves efYepeueer Deensle. l³eecegUs leer ceT ueesC³eemeejKeer
(ii) Jeuee ìekeÀleer efleHeÀve efMelet JeKej Heensles. Hee³eeuee peeCeJeleele. ³ee {skeÀUeletve Deelee efnjJebieej HeerkeÀ ³esF&ue
Demeb mJeHve MeslekeÀjer Heenle Deens. ³ee DeesUerletve MeslekeÀN³ee®ee
(iii) keÀe³ee {skeÀueele [es³ee efnJe& meHeve Heensles.
DeeMeeJeeo efometve ³eslees.
(iv) Heeveer efYepeueb {sketÀue ueesveer Hee³eeues Heeìles.
Òe.4. DeefYeJ³ekeÌleer
Gllejsë (i) Jeuee ìekeÀleer efleHeÀve efMelet JeKej Heensles.
MeslekeÀjer®e vemelee lej efnjJeb meHeve HegÀueues®e vemeles. ³ee
(ii) Heeveer efYepeueb {sketÀue ueesveer Hee³eeues Jeeìles.
efJeOeevee®ee legcnebuee mecepeuesuee DeLe& meebiee.
(iii) keÀe³ee {skeÀueele [es³ee efnJe& meHeve Heensles.
Gllejë MeslekeÀjer®e vemelee lej efnjJeb meHeve HeggÀueues®e vemeles. efnjJeb
(iv) efnJe& meHeve HegÀueles {ie yejmeles.
meHeve cnCepes Mesleele yenªve Deeuesues HeerkeÀ. pej MeslekeÀjer vemelee
(5) keÀeJ³eHebkeÌleerJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. lej Mesleer keÀesCeer®e keÀª MekeÀues vemeles. ceie HesjCeer, veeiebjCeer, keÀeHeCeer
(i) efleHeÀve, {ie, keÀeìe, [es³ee Je ceUCeer ³ee Heéfke´À³ee keÀesCeeueener HetCe& keÀjlee Deeu³ee®e vemel³ee.
(ii) JeKej, Jeuee, ueesveer, efnJe& osMeeleerue ueeskeÀebvee Devve Oeev³e KeeC³eeme efceUeues®e vemeles. l³eecegUs
Gllejsë (i) efleHeÀve, [es³ee, keÀeìe, {ie ueeskeÀeb®eer Devveevve oMee Peeueer Demeleer. mebHetCe& ceeveJe peerJeve®e
(ii) Jeuee, JeKej, ueesveer, efnJe& mebHeg<ìele Deeues Demeles. Kejs®e MeslekeÀjerefMeJee³e ceeveJeer peerJevee®eer
keÀuHevee®e keÀjlee Deeueer vemeleer.
(i) Jeuee ìekeÀleer efleHeÀve efMelet JeKej Heensles. hee"eKeeueerue mkeeO³ee³e
Gllejsë efMelet keÀe³e Heenle Deens?
*He´. 1.Keeueerue DeLee&®³ee Meyomecetneuee keÀefJelesleerue ³eesi³e Meyo
He´. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe oîee.
Keeueerue keÀeJ³eHebkeÌleer®es meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe keÀje. (1) HesjCeermeeþer ueeieCeejs efye³eeCes ..............
*(i) keÀeìe Hee³eele ªleles ueeue jiele meeb[les efnJe& meHeve HegÀueles. (2) MeslekeÀjer HesjCeermeeþer JeeHejlees les DeJepeej ..............
Gllejë meboYe&- èfJeþdþue JeeIe' ³eeb®³ee èfleHeÀve' ³ee keÀefJelesletve Jejerue (3) Heejeyeleer keÀjles l³ee oesve ke=Àleer ..............
keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. keÀ<ìkeÀjer MeslekeÀN³ee®³ee HeeJemeeJej Gllejsë (1) efyepeJeeF& (2) efleHeÀCe
DeJeuebyetve DemeCeeN³ee mJeHvee®es mebgoj ef®e$eCe kesÀues Deens. (3) Heesìeuee Jeìer yeebOeCes, PeesUer keÀeþeruee ìebieCes
mHe<ìerkeÀjCe- DeeHeu³ee keÀ<ìeves, cesnveleerves ns Mesle efnjJesieej nesTve *He´. 2.Keeueerue DeesUeRleerue DeOeesjsefKele mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje.
Gþsue, Mesleele Oeev³e [esuet ueeiesue Demes mJeHve [esUîeebveer Heenle
(i) keÀekeÀjele efyepeJeeF& peme nemejb ®eebove.
Demeleevee efkebÀJee ceveele lemee efJe®eej ®eeuet Demeleevee De®eevekeÀ
MeslekeÀN³ee®³ee Hee³eele keÀeìe ìes®elees. keÀeìe ìes®eu³eecegUs Hee³eeletve Gllejë p³eeHećeeCes DeekeÀeMeele ®eeboCeb ®ecekeÀle Demeleb, l³ee®eHećeeCes
ueeue jkeÌle ³esT ueeieles; HeCe MeslekeÀN³eeuee leer Jesovee peeCeJele MeslekeÀN³eeuee Mesleele Hesjuesues efye³eeCes ®ecekeÀle Deens, nmele Deens
veener. keÀejCe l³ee®³ee keÀ<ìeletve, Þeceeletve efnjJ³eeieej Meslee®es mJeHve Demes Jeeìles.
mel³eele Glejsue Demee l³eeuee efJeMJeeme Jeeìlees. (ii) keÀe³ee {skeÀueele [es³ee efnJe& meHeve Heensles.
(ii) keÀe³ee {skeÀueele [es³ee efnJe& meHeeve Heensles. Gllejë MeslekeÀjer Yej efoJemee (Mesleele) mJeHve Heenle Deens.
Gllejë meboYe&- èfJeþdþue JeeIe' ³eeb®³ee èfleHeÀve' ³ee keÀefJelesletve MeslekeÀN³ee®eer keÀeUer keÀmeoej megefHekeÀ peceerve Deens. l³ee peefceveerle
Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. MeslekeÀjer DeeHeu³ee GIe[îee efnjJebieej Mesle efHekeÀJetve KetHe Oeev³e efceUJe³ee®eb l³ee®eb mJeHve Deens.
[esUîeebveerr Goîee®³ee YeefJe<³ee®es mJeHve Heenle Deens.
mHe<ìerkeÀjCe- HeeTme Deeu³eecegUs efleHeÀve Oejueer peeles DeeefCe
efleHeÀve 159
*He´.3.³ee keÀefJelesle Deeuesues JeNne[er yeesueerleerue Meyoe MeesOee Je l³eebvee *He´. 4.keÀefJeles®³ee DeeOeejs Keeueerue lekeÌlee HetCe& keÀje.
HećeeCeYee<esleerue Meyo efuene. keÀefJeles®ee keÀefJeles®eer keÀefJelesleerue keÀefJelesleerue keÀefJe-
JeNne[er Meyo HećeeCe Yee<esle efJe<e³e Yee<ee Hee$e legcnebuee meJee¥le lesleerue
(1) keÀe³ee keÀeUîee DeeJe[uesues vewmeefie&keÀ
(2) Heeveer HeeCeer HeéflekeÀ Ieìvee
(3) F&pe Jeerpe Mesleeleerue JeNne[er MeslekeÀjer Je keÀeìe (DeefleMe³e efJepee
(4) Pees³eer PeesUer HesjCeer l³ee®eer Helveer keÀ<ì) ®ecekeÀleele.
(5) Jeìer Deesìer {iebe®ee
(6) Heejeyeleer HeeJe&leer ie[ie[eì
(7) keÀeìeruee keÀeþeruee neslees. {ie
(8) ueUles j[les yejmeleele.
(9) peerJeeues peerJeeuee *He´. 5.DeefYeJ³ekeÌleer
(10) meebpeerues mebO³eekeÀeUer (i) `keÀe³ee {skeÀueele [es³ee efnJe& meHeeve Heensles' ³ee DeesUerleerue
(11) meHeve mJeHve YeeJeeLe& mHe<ì keÀje.
(12) [es³ee [esUe Gllejë keÀeJ³ebHekeÌleer 3 ceOeerue He´.2 ceOeerue 1 ®es Gllej Heene.
(13) jiele jkeÌle
(ii) `keÀeìe Hee³eele ©leles ueeue jiele meeb[les efnJe& meHeve HegÀueles' ³ee
(14) Jeeìgueer Jeeì
DeesUer®ee meboYe& mHe<ì keÀje.
(15) efnJe& efnjJeb
Gllejë keÀeJ³ebHekeÌleer 3 ceOeerue He´.3 ceOeerue (i) ®es Gllej Heene.
(16) {sketÀue {skeÀU
(17) Hee³eeues Hee³eeuee
aaa
4 peer. Dee³e. Heer. jsuJes - HeýeesOevekeÀej þekeÀjs
veeJe : JesÀMeke meerleejece "eJeÀjs
FeflenemekeÀej, veeìkeÀkeÀej, Je=llehe$ekeÀej, J³ebieef®e$ekeÀej, meceepemegOeejkeÀ, HeÀ[x JekeÌles. `kegÀceeefjkeÀeb®es Meehe', èfYe#egkeÀMeener®es
yeb[' ns Jew®eeefjkeÀ ie´bLe; `Keje yeécnCe', `ìekeÀuesues heesj', ner veeìkesÀ; ìeéceC³eeb®ee meeoîeble Fefleneme', èfnboJeer mJejep³ee®ee
Ketve', `keÀeWo[e®ee ìCelkeÀej' Fl³eeoer FeflenemeefJe<e³ekeÀ HegmlekesÀ; `meble jeceoeme', Hebef[lee jceeyeeF&, `meble iee[iescenejepe' Fl³eeoer
®eefj$eelcekeÀ uesKeve; `ceePeer peerJeveieeLee' ns Deelce®eefj$e ÒeefmeodOe.
ÒemleeJevee
He´mlegle Heeþele meve 1853 ceO³es Fbie´peebveer cegbyeF& les þeCes Demee SkesÀjer jsuJesceeie& le³eej kesÀuee. ueesKeb[er ªUeJeªve JeeHesÀ®³ee peesjeJej OeeJeCeejer
jsuJes heentve ueeskeÀebvee nesCeejs veJeue, jsuJesefJe<e³eer hemejuesu³ee DeHeÀJee Je l³eeletve ceeie& keÀe{le megª Peeuesuee jsuJes ÒeJeeme, ³ee®es DeefleMe³e megboj, ceeefce&keÀ
Je DeesIeJel³ee Mewueerle JeCe&ve uesKekeÀebveer kesÀues Deens.
MeyoeLe&
ªU - ueesnceeie& (a railway line) Oeerj - Oew³e&, meb³ece (patience, daring)
ceeefce&keÀ - met#ce, YesokeÀ (pointed) oJeb[er - peenerj Iees<eCee (a public announcement)
DeesIeJeles - He´Jeener (streamy) megKee®ee - Deeveboe®ee
Mewueer - HeodOele, jerle (style, mode) keÀejYeejer - (³esLes DeLe&) J³eJemLeeHekeÀ (a manager)
Heéble - HeósMe, efJeYeeie (territory) DeeìeHeerìe - keÀ<ì, cesnvele, HeefjÞece (efforts, hardwork)
GþeJe - yeb[ (an out break) kebÀ[îee - DeHeÀJee, ieHHee (rumours, gossip)
veeceebefkeÀle - He´K³eele (famous, reputed) YegleeìkeÀer - Yegleeb®eer efkebÀJee efHeMee®eeb®eer peceele (a peak of
HeeþyeU - YekeÌkeÀce Heeefþbyee (strength of backing, good devils)
support) HetÀme - iegHleHeCes efouesues Gllespeve (secret instigation)
HeÀeìe - Yeeie (part) meeUmeto - meeOee, HeéceeefCekeÀ (honest, simple, innocent)
Deeieerveiee[er - jsuJes, JeeHesÀJej ®eeueCeejer jsuJes (railway train) keÀ®esjer - keÀe³ee&ue³e (an office)
De®ebyee - DeeM®e³e&, efJemce³e (surprising, wonder) Hes{er - pesLes HewMee®³ee osJeIesJeer®es J³eJenej nesleele les efþkeÀeCe
cegntle& - cebieueoe³ekeÀ, MegYe Demee #eCe (an auspicious (a place wherer money transactions take
moment) place)
Me=bieej - MeesYee, Leeì (decoration, adorn) keÀejketÀve - uesKevekeÀece efnMesye F. keÀjCeeje mesJekeÀ (a clerk)
peeceeefvecee - HeesMeeKe (dress) iegceemles - cegveerce (agent)
ogleHeÀe& - oesvner yeepetbme (to both sides) [bkeÀe - ieepeeJeepee, HeéfmeodOeer (publicity)
keÀefue³egie - ®eej ³egieebHewkeÀer ®eewLes ³egie (the forth age) ueeuet®e - ueesYeerHeCee(greediness)
efJebie´peer - Fbie´peer (British) IeesUkesÀ - mecegoe³e, peceeJe (groups)
efJemleJe - (³esLes DeLe&) Deeie (fire) Deeþ DeeCes - Hevveeme Hewmes
meebie[ - SkeÀ$e pegUCeer, pees[Ceer (Joining together) meje&me - efkeÀl³eskeÀJesUe, JeejbJeej (very frequently)
(40)
peer. Dee³e. Heer. jsuJes 41
Demeeceer - J³ekeÌleer (person) (5) [sefJe[ memetve -

Pegbye[ - Deeleesveele ieoea (great crowd, rush) [sefJe[ memetve 1817 les 1892 ojc³eeve yeieoeo®es Keefpeveoej
Fbpevesj - Fbefpeveer³ej nesles. cegbyeF&uee mLeueeblejerle Peeu³eeJej les ³entoer meceepee®ee veslee yeveues.
HeesKejCes - KeCeCes, GkeÀjCes (to dig) l³eeb®³ee veeJee®es cegbyeF&uee SkeÀ yeboj Deens. (sassoon dock)
³eespevee - yesle (a plan, a programme) (6) yeesjIeeì -
meHeeì - meceleue, Gb®emeKeue vemeuesuee (flat, smooth) menîeeêer HeJe&leeceOeuee SkeÀ Ieeìjmlee. ne jmlee je³eie[
DeesHeefCebie efMejesceefCe - GodIeeìve meesnUe (Opening ceremony) efpeunîeeleerue KeesHeesueer ieeJeeuee Je HegCes efpeunîeeleerue ueesCeeJeUe ieeJeeuee
keÀeefHeÀuuee - He´JeeMeeb®ee leeb[e (a group of travellers) pees[lees. ³ee Ieeìeuee meeceev³ele: Keb[eUîee®ee Ieeì Demes cnìues peeles.
mejyejeF& - HeengCe®eej, DeeojeefleL³e (hospitality)
kebÀ$eeì - cekeÌlee, þskeÀe (contract) keeJedÀÒe®eej
(1) heeþyeU DemeCes - heeefþbyee DemeCes
efìhee
(2) De®ebyee JeeìCes - DeeM®e³e& JeeìCes
(1) mej peceMesìpeer efpepeerYeeF& - (3) peenerj keÀjCes - Ieesef<ele keÀjCes, ÒeefmeodOe keÀjCes
ns HeéfmeodOe HeejMeer Yeejleer³e J³eeHeejer nesles. les HejesHekeÀejer nesles.
(4) peeceeefvecee keÀjCes - veìCes, meJe& heesMeeKe Ieeuetve le³eej nesCes.
®eervemeesyele J³eeHeej keÀªve ceesþîee HećeeCeele mebHelleer efvecee&Ce keÀjC³eele les
(5) Dee JeemeCes - DeeM®e³e&®eefkeÀle nesCes
SsefleneefmekeÀ¢<ìîee HeéfmeodOe Deensle.
(6) meebie[ IeeueCes - SkeÀ$e pegUCeer keÀjCes
(2) peievveeLe veevee MebkeÀjMesì -
(7) oJeb[er efheìCes - Òe®eej/ Òemeej keÀjCes
(10 Dee@keÌìesyej, 1800- 31 peguew, 1865). ns cejeþer
(8) HetÀme ueeJeCes - iegHleheCes/ HeÀmeJetve Gllespeve osCes
efMe#eCelep%e, GoîeesieHeleer nesles. cegbyeF& Menje®³ee Ie[Ceerle l³eeb®ee ceesþe
Jeeìe ceeveuee peelees. (9) [bkeÀe JeepeJeCes - ÒeefmeodOeer/ Òemeej keÀjCes
(10) Oee³e ceeskeÀuetve j[Ces - peesjpeesjele j[Ces
(3) ceesjejpeer ieeskegÀUoeme -
ns cegbyeF&leerue keÀeHe[ Goîeesiee®es SkeÀ mebmLeeHekeÀ nesles. cegbyeF&le (11) ìskeÀeruee ³esCes - MeerCe nesCes, DeefleMe³e LekeÀJee ³esCes
l³eeb®³ee veeJee®eer SkeÀ efiejCeer nesleer. (12) Oeerj ®esheCes - Yeerleer veenerMeer nesCes
(4) Deeocepeer HeerjYeeF& - (13) Pegbye[ nesCes - Deleesveele ieoea nesCes
mej Deeocepeer HeerjYeeF& ns Yeejleer³e GoîeesieHeleer, HejesHekeÀejer DeeefCe (14) jJeevee nesCes - ceeie&mLe nesCes
cegbyeF&leerue oeToer yeesnje meceepee®es ÒeefleefveOeer nesles. (15) veJeue JeeìCes - DeeM®e³e& JeeìCes
(iii) ceesjejpeer cetUpeer

MASTER KEY QUESTION SET - 4 pesþe
ieeskegÀUoeme
He´Mve 1 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
mej peceMesìpeer efpepeerYeeF& DeeefCe
peievveeLe veevee MebkeÀjMesì
³eebvee HeeþyeU osCeejs
(i) Deeocepeer [sefJe[
cegbyeF& Heébleele jsuJes DemeeJeer
HeerjYeeF& memetve
Demee GþeJe keÀjCeejs DeveskeÀ veeceebefkeÀle
veiejMesìpeer
peceMesìpeer peievveeLe veevee (2) Gllejs efuene.

efpepeerYeeF& MebkeÀjMesì (i) Deeieerveiee[er efveIeCeej l³ee cegntlee&®ee efoJeme -
(ii) keÀefue³egieeleuee ne efJeie´Wpeer ®ecelkeÀej Heene³euee Dee Jeemetve GYes
(ii) jsuJes®ee Heefnuee íesìe HeÀeìe cegbyeF& les "eCes Demeuesues -
(iii) SkesÀjer jmlee - (iii) yejesyej Hee®e Jeepelee Deeieiee[erves ketÀçkeÀ .......... HegbÀketÀve DeeHeu³ee
Gllejs: (i) efoveebkeÀ 18 SefHeúe meve 1853 (meesceJeej) (ii) ueesJeÀ YekeÀYekeÀ, HeÀkeÀHeÀkeÀ He´Jeemeeuee meg©Jeele kesÀueer.
(iii) cegbyeF& les "eCes (iee[er®ee keÀCee&, efMeìer®ee keÀCee&, Fbefpevee®ee keÀCee&, [y³ee®ee keÀCee&)
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. Gllejs: (i) meve - 1853 (ii) ceeUkeÀe (iii) efMeìer®ee keÀCee&
ÒeefmeodOe JeÌue=Hleer Okepe DeeM®e³e& (7) Meyopeeue HetCe& keÀje.

lees cegntlee&®ee
veeceebefJeÀle JeÀuhevee efveMeeCe De®ebyee ceefnvee SefÒeue efoveebJeÀ 18
peeefnj efoJeme
(4) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ke´Àce ueeJee.
(i) yejesyej Hee®e Jeepelee Deeieiee[erves ketÀçkeÀ efMeìer®ee keÀCee& HegbÀketÀve meeue 1853 keej meescekeej
DeeHeu³ee YekeÀYekeÀ, HeÀkeÀHeÀkeÀ He´Jeemeeuee meg©Jeele kesÀueer. heefj®íso 1 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 12
(ii) cegbyeF& Òeebleele jsuJes DemeeJeer Demee GþeJe Peeuee. cegbyeF& Heébleele jsuJes DemeeJeer .................................
(iii) meve 1853 ceO³es ie´sì Fbef[³eve HesefveveMeguee jsuJes®ee íesìe HeÀeìe .................................. iee[er Dees{e³euee ueeJeues!
SkesÀjer jml³ee®ee megª Peeuee.
(iv) cegntlee&&®ee efoJeme peenerj Peeuee.
Gllej: (i) cegbyeF& Òeebleele jsuJes DemeeJeer Demee GþeJe Peeuee.
(ii) meve 1853 ceO³es ie´sì Fbef[³eve HesefveveMeguee jsuJes®ee íesìe (i) ueesKeb[er ªUeJeªve Fbie´pe Deeieerveiee[er ®eeueJeCeej, ner
HeÀeìe SkesÀjer jml³ee®ee megª Peeuee. keÀuHevee®e .............
(iii) cegntlee&&®ee efoJeme peenerj Peeuee. (De) ueeskeÀebvee OekeÌkeÀeoe³ekeÀ nesleer.
(iv) yejesyej Hee®e Jeepelee Deeieiee[erves ketÀçkeÀ efMeìer®ee keÀCee& HegbÀketÀve (ye) ueeskeÀebvee ceesþer De®eby³ee®eer nesleer.
DeeHeu³ee YekeÀYekeÀ, HeÀkeÀHeÀkeÀ He´Jeemeeuee meg©Jeele kesÀueer. (keÀ) jsuJes keÀce&®eeN³eebvee ceesþer De®eby³ee®eer nesleer.
([) uesKekeÀeuee ceesþer De®eby³ee®eer nesleer.
(ii) efJemleke DeeefCe HeeCeer ³eeb®eer meebie[ Ieeuetve .............
(i) cegbyeF& Heébleele jsuJes DemeeJeer Demee GþeJe cegbyeF&uee He´Lece keÀesCeer
kesÀuee? (De) efJebie´speebveer JeeHesÀuee®e iee[er Dees{e³euee ueeJeues!
Gllej: cegbyeF& Heébleele jsuJes DemeeJeer Demee GþeJe cebgyeF&uee He´Lece mej peceMesìpeer (ye) efJebie´speebveer HeeC³eeuee®e iee[er Dees{e³euee ueeJeues!
efpepeerYeeF& DeeefCe peievveeLe veevee MebkeÀjMesì ³eebveer kesÀuee. (keÀ) efJebie´speebveer nJesuee®e iee[er Dees{e³euee ueeJeues!
([) efJebie´speebveer yeeHHeeuee iee[er Dees{e³euee ueeJeues!
(ii) ueeskeÀebvee keÀesCeleer keÀuHevee De®eby³ee®eer Jeeìueer?
Gllej: ueesKeb[er ªUeJeªve Fbie´pe Deeieerveiee[er ®eeueJeCeej, ner keÀuHevee Gllejs: (i) ueesKeb[er ªUeJe©ve Fbie´pe Deeieerveiee[er ®eeueJeCeej, ner
ueeskeÀebvee De®eby³ee®eer Jeeìueer. keÀuHevee®e ueeskeÀebvee ceesþer De®eby³ee®eer nesleer.
(iii) efkeÀleer Jeepelee Heefnueer Deeieiee[er cegbyeF&ntve efveIeeueer? (ii) efJemleke DeeefCe HeeCeer ³eeb®eer meebie[ Ieeuetve efJebie´speebveer JeeHesÀuee®e
Gllej: mee³ebkeÀeUer 5 Jeepelee Heefnueer Deeieiee[er cegbyeF&ntve efveIeeueer. iee[er Dees{e³euee ueeJeues!
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (2) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
(i) ............. ceO³es ie´sì Fbef[³eve HesefveveMeguee jsuJes®ee Heefnuee íesìe (i) 19 SefHeúe meve 1953, meesceJeej jespeer mee³ebkeÀeUer 4 Jeepelee
HeÀeìe cegbyeF& les þeCes-He³e¥le SkesÀjer jml³ee®ee le³eej Peeuee. Heefnueer Deeieiee[er cegbyeF&ntve efveIeeueer.
(meve-1835, meve - 1853, meve-1930, meve - 1630) (ii) FbefpeveeJej Debie´speeb®es ceesþs efveMeeCe HeÀ[keÀle Deens.
(ii) one [y³eeb®eer ............. KegMeeue ®eeueueer Deens. (iii) cegbyeF& les HegCes ogleHeÀe& ueeKeebJej ueeskeÀ keÀefue³egieeleuee ne efJebies´peer
(ceeUkeÀe, ceeU, ceeefuekeÀe, Me=bKeuee) ®ecelkeÀej Heene³euee Dee Jeemetve GYes nesles.
(iv) efJemleJe DeeefCe HeeCeer ³ebe®eer meebie[ Ieeuetve efJebie´speebveer JeeHesÀuee®e iee[er (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Dees{e³euee ueeJeues! Meyo cetU Meyo meeceev³eªHe
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej (iii) ®etkeÀ (iv) yejesyej cegntlee&®ee cegntle&e cegntlee&e
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer efoJemeeves efoJeme efoJemee
(1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. ueeKeebJej ueeKe ueeKeeb
(i) efn keÀuHevee®e ueeskeÀebvee ceesþer Dee®eby³eeef®e Jeeìueer. keÀefue³egieeleuee keÀefue³egie keÀefue³egiee
(ii) keÀceue Deens yetJee ³ee efJebie´speeb®eer!
(8) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eeble GHe³eesie keÀje.
Gllejsë (i) ner keÀuHevee®e ueeskeÀebvee ceesþer De®eby³ee®eer Jeeìueer.
(ii) keÀceeue Deens yegJee ³ee efJebie´speeb®eer! (i) Dee Jeemetve GYes DemeCes (ii) HeeþyeU DemeCes
Gllejsë
(2) De®etkeÀ Meyo efuene.
(i) DeLe& : DeeM®e³e& keeìCes
(i) HesefveveMeguee, HesveerveMeguee, HesefveveMetuee, HesefveMetuee JeekeÌ³e : peeot®es He´³eesie Heene³euee ueeskeÀ Dee Jeemetve GYes
(ii) PegkeÀPetkeÀ, PegkeÀPetKe, PegkeÀPegkeÀ, PetkeÀPetkeÀ nesles.
(iii) cegnglee&®ee, cegngjlee®ee, cegnglee®ee&, cegntlee&®ee (ii) DeLe& : Heeefþbyee DemeCes.
JeekeÌ³e : menîeeêer®es HeeþyeU nesles cnCetve efMeJeepeer
(iv) efJebie´speer, F&ie´peer, Jeerie´peer, efJeie´sefpe cenejepeebveer mJejepe GYeejues.
Gllejsë (i) HesefveveMeguee (ii) PegkeÀPegkeÀ (iii) cegntlee&®ee (iv) efJebie´speer (9) Keeueerue efouesu³ee JeekeÌ³eeb®ee keÀeU DeesUKee.
(3) Je®eve yeouee. (i) ner keÀuHevee®e ueeskeÀebvee ceesþer De®eby³ee®eer Jeeìueer.
(i) [yee - (ii) efveMeeCe - (ii) ne efJebie´speer ®ecelkeÀej Heene³euee Dee Jeemetve GYes nesles.
(iii) js[s - (iv) leesjCe - Gllejsë (i) YetlekeÀeU (ii) YetlekeÀeU
Gllejsë (i) [yes (ii) efveMeeCes (iii) js[e (iv) leesjCes Òe. 4. mJecele
jsuJes®ee MeesOe osMee®³ee DeeefLe&keÀ efJekeÀemeeuee ieleer osCeeje
þjuee. legce®es cele efuene.
(i) ³egkeÌleer - (ii) megceve -
Gllejë jsuJes®ee MeesOe ns 19 J³ee MelekeÀeleues HeÀej ceesþs DeeM®e³e&
(iii) HeleekeÀe - (iv) peue - nes³e. jsuJes®ee MeesOe ueeieu³eecegUs efJemleJe Je HeeCeer ³eeb®³ee
(v) Deeie - mecevJe³eeletve le³eej nesCeeN³ee JeeHesÀJej jsuJes iee[er ®eeuet ueeieueer.
Gllejsë (i) keÀuHevee (ii) HetÀue (iii) efveMeeCe (iv) heeCeer (v) efJemleJe keÀceerle keÀceer JesUele leer ueebye ueebye®ee He´Jeeme keÀª ueeieueer. l³eecegUs
ueeskeÀeb®ee JesU Jee®et ueeieuee. J³eeHeejer Jeie& J³eeHeejemeeþer jsuJes®ee
(5) efJeªodOeeLeea Meyoeb®³ee pees[îee pegUJee. JeeHej keÀª ueeieues. DeJepe[ ³eb$es, efvejefvejeUîee Jemlet ³eeb®eer jsuJesves
`De' ieì `ye' ieì JeenletkeÀ nesT ueeieueer. l³eecegUs l³eeb®eer J³eeHeejele YejYejeì nesT
(i) cees"e (De) yejesyej ueeieueer. oUCeJeUCe megueYe Je Heíele Peeu³eecegUs osMee®³ee DeeefLe&keÀ
(ii) Meskeì (ye) íesìe efJekeÀemeele neleYeej ueeJeuee peeT ueeieuee. osMee®eer DeeefLe&keÀ Heíeleer
(iii) ®etJeÀ (JeÀ) meg©keele nesT ueeieueer. cnCetve jsuJes®ee MeesOe osMee®³ee DeeefLe&keÀ efJekeÀemeeuee
ieleer osCeeje þjuee.
Gllejsë (i) íesìe (ii) meg©Jeele (iii) yejesyej
(6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
Gllejë (i) efveMeeCes (ii) [yes (iii) Keg®³ee& (iv) ueeskeÀ (v) leesjCes
ÒeMve 2 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (iv) SkeÀ oesve efoJeme mejkeÀejer keÀ®esjerleues keÀejketÀve, J³eeheeN³eeb®³ee
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Hes{erJej®es iegceemles ³eebvee cegbyeF& les þeC³eeuee vesTve hejle Deeuesues
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. ueeskeÀebvee oeKeJeues.
(i) (5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
cegntlee&Jej (i) ogmeN³ee efoJemeeHeemetve keÀesCeleer oJeb[er efHeìC³eele Deeueer?
peeTve Hejleueer Gllejë ogmeN³ee efoJemeeHeemetve ueeskeÀebvee ceesHeÀle þeCes les cegbyeF& DeeefCe Hejle
efveIeeuesueer Heefnueer
þeC³eeuee Deeieiee[er cegbyeF&uee vesC³ee-DeeCeC³ee®eer oJeb[er efHeìC³eele Deeueer.
(ii) efJebies´peeb®eer efJeuee³eleer YegleeìkeÀer keÀesCeleer Deens?
Gllejë JeeHesÀ®eer iee[er ner efJebies´peeb®eer efJeuee³eleer YegleeìkeÀer Deens.
(ii) ceesHeÀle Òekeeme "eCes les cegbyeF& (6) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) JeeHesÀ®eer iee[er ner efJebie´speeb®eer efJeuee³eleer ................. Deens.
(iii) (YegleeìkeÀer, je#eme, ³eb$e, ceMeerve)
jsuJes®³ee keÀejYeeN³eebveer kesÀuesuee DeeìeHeerìe
(ii) lesJe{îeevesner keÀesCee®es ................. nesF&vee.
He´Jeeme ueJekeÀj efve
(meceeOeeve, keÀewlegkeÀ, ogëKe, veJeue)
Deeieiee[erle yemeCes
OeeskeÌ³ee®es veener megKee®ee neslees (iii) cegntlee&Jej efveIeeuesueer Heefnueer Deeieiee[er þeC³eeuee peeTve .........
........ megKeªHe Hejle Deeueer.
(2) Gllej efuene.
(HegC³eeuee, cegbyeF&uee, jlveeefiejeruee, keÀesuneHegjuee)
ueeskeÀeble keÀMee®es HeerkeÀ efHekeÀues nesles?
(iv) cegbyeF&uee veJ³ee Fceejleer efve ................. yeebOeleensle.
Gllejë ueeskeÀeble Yeuel³ee®e kebÀ[îee efve DeHeÀJeeb®es HeerkeÀ efHekeÀues nesles (yeebOe, OejCe, Hetue, jmles)
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. Gllejsë (i) YegleeìkeÀer (ii) meceeOeeve (iii) cebgyeF&uee (iv)Hetue
Deevebo peeefnj Iees<eCee JeÀì ceesHeÀle (7) menmebyebOe efuene.
keÀ®esjerleues ë keÀejketÀve :: J³eeHeeN³eeb®³ee Hes{erJej®es ë .............
megKe okeb[er [eke HegÀkeÀì Gllejë iegceemles
(4) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ke´Àce ueeJee. heefj®íso 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 12, 13
(i) ogmeN³ee efoJemeeheemetve ueeskeÀebvee ceesHeÀle þeCes les cegbyeF& DeeefCe hejle cegntlee&Jej efveIeeuesueer Heefnueer ...............................
vesC³ee-DeeCeC³ee®eer oJeb[er efheìC³eele Deeueer.
................................. keÀesCee®es meceeOeeve nesF&vee.
(ii) cegntlee&Jej efveIeeuesueer Heefnueer Deeieiee[er þeC³eeuee peeTve cegbyeF&uee
megKeªHe Hejle Deeueer. Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(iii) SkeÀ oesve efoJeme mejkeÀejer keÀ®esjerleues keÀejketÀve, J³eeheeN³eeb®³ee (1) keÀesCe les efuene.
Hes{erJej®es iegceemles ³eebvee cegbyeF& les þeC³eeuee vesTve hejle Deeuesues (i) mejkeÀejer keÀ®esjerleues -
ueeskeÀebvee oeKeJeues. (ii) J³eeHeeN³eeb®³ee Hes{erJej®es -
(iv) ueeskeÀeble Yeuel³ee®e kebÀ[îee efve DeHeÀJeeb®es heerkeÀ efhekeÀues nesles. (iii) efJebie´speeb®eer efJeuee³eleer YegleeìkeÀer -
Gllejë (i) cegntlee&Jej efveIeeuesueer Heefnueer Deeieiee[er þeC³eeuee peeTve (iv) KetHe DeeìeHeerìe keÀjCeejs -
cegbyeF&uee megKeªHe Hejle Deeueer. Gllejsë (i) JeÀejJetÀve (ii) iegceemles (iii) keeHesÀ®eer iee[er (iv) jsukes®es
(ii) ogmeN³ee efoJemeeheemetve ueeskeÀebvee ceesHeÀle þeCes les cegbyeF& DeeefCe JeÀejYeejer
hejle vesC³ee-DeeCeC³ee®eer oJeb[er efheìC³eele Deeueer.
(iii) ueeskeÀeble Yeuel³ee®e kebÀ[îee efve DeHeÀJeeb®es heerkeÀ efhekeÀues nesles.
(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (v) cetKe& ƒ (vi) DemeceeOeeve ƒ

(i) Gllejsë (i) megKee®ee (ii) ueJekeÀj (iii) veJ³ee (iv) efpebJele (v) MeneCes
efJebie´speeb®eer efJeuee³eleer YegleeìkeÀer JeeHesÀ®eer iee[er
(vi) meceeOeeve
(ii)
cegbyeF& les þeC³eeuee vesTve Hejle (5) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
Deeuesues ueeskeÀebvee oeKeJeues Gllejë (i) keÀejketÀve (ii) iegceemles (iii) Fceejleer (iv) Hegue
mejkeÀejer keÀ®esjerleues J³eeHeeN³eeb®³ee Hes{erJej®es Meyo meeceev³eªHe
keÀejketÀve iegceemles ³eebvee efoJemeeHeemetve efoJemee
(3) mel³e Jee Demel³e les efuene. OeeskeÌ³ee®es OeeskeÌ³ee
(i) Deeieiee[erle yemeCes OeeskeÌ³ee®es Deens. keÀejYeeN³eebveer keÀejYeeN³eeb
(ii) ueeskeÀeble Yeuel³ee®e kebÀ[îee efve DeHeÀJeeb®es HeerkeÀ efHekeÀues nesles. ueeskeÀeble ueeskeÀeb
(iii) JeeHesÀ®³ee iee[erle yemee³e®ee ueeskeÀebvee Oeerj Peeuee. megKee®ee megKee
Gllejsë (i) Demel³e (ii) mel³e (iii) Demel³e JeeHesÀ®³ee JeeHesÀ
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer J³eeHeeN³eeb®³ee J³eeHeeN³eeb
(1) uesKeveefve³eceebvegmeej JeekeÌ³es MegodOe keÀªve efuene. (7) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuene.
(i) ueeskeÀeble Yeuel³ee®e kebÀ[îee veer DeHeÀJeeb®es efhekeÀ efHekeÀues nesles. (i) oJeb[er efHeìCes (ii) HetÀme ueeJeCes
(ii) lesJe{îeevesner keÀesCee®es meceOeeve nesFvee. (iii) meceeOeeve nesCes
Gllejsë (i) ueeskeÀeble Yeuel³ee®e kebÀ[îee efve DeHeÀJeeb®es heerkeÀ efHekeÀues nesles. Gllejsë (i) peenerj Iees<eCee keÀjCes (ii) iegHleheCes/HeÀmeketve Gllespeve osCes
(ii) lesJe{îeevesner keÀesCee®es meceeOeeve nesF&vee. (iii) le=Hle nesCes
(2) De®etkeÀ Meyo efuene. (8) keÀeU yeouee. (Jele&ceevekeÀeU keÀje)
(i) meeUmeto, meeUmego, meeUKego, meeUKeto ueeskeÀeb®³ee ceveele Yeuel³ee®e kebÀ[îee efve DeHeÀJeeb®es HeerkeÀ efHekeÀues
(ii) cegntjleeJej, cegntlee&Jej, cegnglee&Jej, cegnlee&Jej nesles.
(iii) megKeªHe, metKeªHe, meg©he, megkeÀ©He Gllejë ueeskeÀeb®³ee ceveele Yeuel³ee®e kebÀ[îee efve DeHeÀJeeb®es HeerkeÀ efHekeÀues Deens.
Gllejsë (i) meeUmeto (ii) cegntlee&Jej (iii) megKeªHe Òe. 4. mJecele
(3) meceeveeLeea Meyoeb®³ee pees[îee pegUJee. mJeeleb$³eHetJe&keÀeUele Yeejleer³eebJej Demeuesu³ee DebOeÞeodOeeb®³ee
`De' ieì `ye' ieì HeÝeeJeebmebyebOeer legce®es efJe®eej mHe<ì keÀje.
(i) efkeuee³eleer (De) OeeskeÀe Gllejë mJeeleb$³eHetJe&keÀeUele Yeejle osMeele DebOeÞeodOes®es meeceép³e
(ii) HegÀkeÀì (ye) efkeosMeer nesles. DebOeÞedoOesves meceepeeuee HeesKeªve keÀe{uesues nesles. meleer
peeCes, ceebpej Dee[Jes peeCes, kesÀMeJeHeve keÀjCes, efJeOeJes®es oMe&ve
(iii) mebkeÀì (JeÀ) kebÀ[îee
nesCes DeMee efkeÀleerlejer He´keÀej®³ee DebOeÞeodOee osMeele Dee Jeemetve
(iv) DeHeÀkee ([) ceesHeÀle
GY³ee nesl³ee. Yeejleer³e ueeskeÀ efvej#ej Demeu³eecegUs les ³ee meJe&
Gllejsë (i) efkeosMeer (ii) ceesHeÀle (iii) OeeskeÀe (iv) kebÀ[îee He´keÀej®³ee DebOeÞedoOeebvee yeUer He[le nesles. DeOebÞeodOes®ee ueeskeÀebJej
(4) efJe©odOeeLeea Meyoeb®³ee pees[îee pegUJee. FlekeÀe Heie[e neslee keÀer l³eeb®eer ceeveefmekeÀlee®e peCet ce=leHeé³e Peeuesueer
(i) og:Kee®ee ƒ (ii) GMeerje ƒ nesleer. osMeeuee mJeeleb$³e efceUC³eeDeieesoj ³ee DebOeÞedoOesves DeveskeÀ
(iii) pegv³ee ƒ (iv) ce=le ƒ Yeejleer³eeb®es yeUer Iesleuesues nesles. lejer osKeerue lelkeÀeueerve ueeskeÀ
[e@keÌìjkeÀ[s ve peelee {eWieer, meeOet Je cebeef$ekeÀebJej®e efJeMJeeme þsJele
Demele. KejesKej®e osMe mJeleb$e nesC³eeDeeieesoj DebOeÞeodOee ne (iv) Fveeces yebo Peeueer efve meje&me efleefkeÀìs ®eeuet kesÀueer.
Yeejleer³e meceepeeuee ueeieuesuee SkeÀ HeÀej ceesþe keÀuebkeÀ neslee DeeefCe (5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
l³ee®ee HeÝeeJe keÀceer keÀjC³eekeÀjerlee DeveskeÀ meceepemegOeejkeÀebvee
(i) Fveeces yebo keÀe Peeueer?
DeeHeu³ee efpeJee®es jeve keÀjeJes ueeieues nesles.
Gllejë jsuJes He´Jeeme keÀjleevee ueeskeÀeb®ee Oeerj ®esHeuee cnCetve Fveeces yebo
ÒeMve 3 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë Peeueer.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (ii) þeCes-cegbyeF&®³ee yewueeb®³ee Keìejiee[er®ee He´Jeeme efkeÀleer efoJeme
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Kee³e®ee?
(i) Gllejë þeCes-cegbyeF&®³ee yewueeb®³ee Keìejiee[er®ee He´Jeeme leyyeue SkeÀ efoJeme
DeKesj oj
SkeÀ ©He³ee ceesHeÀle Kee³e®ee.
ceeCeMeer He´Jeemee®ee
Fveece [bkeÀe Jeepeuee He´Jeeme (6) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀeceer peeiee Yeje.
ceie cee$e ueeskeÀeb®eer ........ ueeieueer.(Pegbye[, legbye[, ®ebieU, ceewpe)
(ii) Gllejë Pegbye[
HewMee®³ee ueeueg®eerves Deeieiee[erves He´Jeeme keÀjCeejs
(7) Meyomecetnemeeþer SkeÀ Meyo ®eewkeÀìerle efuene.
(i) He´Jeeme keÀjCeejer J³ekeÌleer -
þeC³ee®³ee IebìeUerJej®es cegbyeF&®es
Gllejë Òekeemeer
ueeskeÀ ueeskeÀ
(2) Gllejs efuene.
DeKesj oj ceeCeMeer SkeÀ ..................................
(i) Deepetyeepetuee GYeer jentve þCeeCe Oee³e ceeskeÀueCeejer -
......................... ceie cee$e ueeskeÀeb®eer Pebgye[ ueeieueer.
(ii) mecepetle keÀe{lee keÀe{lee ìskeÀeruee ³ee³e®es -
Gllejsë (i) Iej®eer ceeCemes (ii) jsukes®es DeefOeJeÀejer Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje.
ÒeJeeme efJe®eejHetme ye#eerme Òel³eskeÀ (i) mecepetle keÀe{lee keÀe{lee jsuJes®es .................
(De) DeefOekeÀejer Deieoer ìskeÀeruee ³ee³e®es.
meHeÀj ®eewkeÀMeer Fveece oj (ye) HeoeefOekeÀejer Deieoer ìskeÀeruee ³ee³e®es.
(4) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ke´Àce ueeJee. (keÀ) DeefOekeÀejer Deieoer Deeveboer Demee³e®es.
(i) HewMee®³ee ueeueg®eerves þeC³ee®³ee IebìeUerJej®es DeeefCe cegbyeF&®es ueeskeÀ ([) DeefOekeÀejer ogëKeer Jne³e®es.
Deeieiee[erves peeT ueeieues. (ii) DeJeI³ee meJJee leemeele þeC³ee®ee Demeeceer .................
(ii) Fveeces yebo Peeueer efve meje&me efleefkeÀìs ®eeuet kesÀueer. (De) HegC³eeuee ³esT peeT ueeieuee.
(iii) oj ceeCeMeer SkeÀ ªHe³ee Fveece DeeefCe ceesHeÀle He´Jeemee®ee [bkeÀe Jeepeuee. (ye) keÀesuneHetjuee ³esT peeT ueeieuee.
(iv) mecepetle keÀe{lee keÀe{lee jsuJes®es DeefOekeÀejer Deieoer ìskeÀeruee ³ee³e®es. (keÀ) cegbyeF&uee ³esT peeT ueeieuee.
Gllejë (i) oj ceeCeMeer SkeÀ ªHe³ee Fveece DeeefCe ceesHeÀle He´Jeemee®ee [bkeÀe ([) þeC³eeuee ³esT peeT ueeieuee.
Jeepeuee. Gllejsë (i) mecepetle keÀe{lee keÀe{lee jsuJes®es DeefOekeÀejer Deieoer ìskeÀeruee
(ii) HewMee®³ee ueeueg®eerves þeC³ee®³ee IebìeUerJej®es DeeefCe cegbyeF&®es ³ee³e®es.
ueeskeÀ Deeieiee[erves peeT ueeieues. (ii) DeJeI³ee meJJee leemeele þeC³ee®ee Demeeceer cegbyeF&uee ³esT peeT
(iii) mecepetle keÀe{lee keÀe{lee jsuJes®es DeefOekeÀejer Deieoer ìskeÀeruee ueeieuee.
³ee³e®es.
(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
ceeCeMeer SkeÀ ªHe³ee Fveece Gllejë (i) ueeskeÀ (ii) ceeCemes (iii) Fveeces (iv) DeefOekeÀejer (v) IeesUkesÀ
³ee DeeC³eebJej Deeues (vi) efleefkeÀìs
Deeþ DeeCes ®eej DeeCes Meyo He´l³e³e efJeYekeÌleer
(3) SkeÀe JeekeÌ³eele Gllej efuene. He´Jeemee®ee ®ee <e<þer
þeC³ee®ee Deemeeceer cebgyeF&uee efkeÀleer leemeele ³esT peeT ueeieuee? HewMee®³ee ®³ee <e<þer
Gllejë þeC³ee®ee Deemeeceer cegbyeF&uee DeJeI³ee meJJee leemeele ³esT peeT cegbyeF&uee uee ®elegLeea
ueeieuee. ueeskeÀeb®eer ®eer <e<þer
(4) mel³e Jee Demel³e les efuene. (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(i) DeKesj oj ceeCeMeer oesve ªHe³ee Fveece DeeefCe ceesHeÀle He´Jeemee®ee [bkeÀe
Meyo meeceev³eªHe
JeepeJeuee.
(ii) Iej®eer ceeCemes Deepetyeepetuee GYeer jentve þCeeCe Oee³e ceeskeÀuee³e®eer. He´Jeemee®ee He´Jeemee
Gllejsë (i) Demel³e (ii) mel³e þeC³ee®ee þeC³ee
HewMee®³ee HewMee
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. (9) JeekedÀHe´®eejeb®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje.
HewMee®³ee ueeuet®eerves þeC³ee®³ee IebìeefUJej®es DeeefCe cegbyeF&®es (i) Oee³e ceeskeÀuetve j[Ces (ii) Pegbye[ G[Ces
ueeskeÀ Deeieiee[erves peeT ueeieues. Gllejsë
Gllejë HewMee®³ee ueeueg®eerves þeC³ee®³ee IebìeUerJej®es DeeefCe cegbyeF&®es ueeskeÀ (i) DeLe& : ceesþceesþîeeves j[Ces.
Deeieiee[erves peeT ueeieues. JeekeÌ³e ë DeeHeu³ee DeeJe[l³ee kegÀ$³ee®ee DeHeIeele Peeuesuee
(2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene. Heentve jpeveer Oee³e ceeskeÀuetve j[t ueeieueer.
(ii) DeLe& : ieoea keÀjCes.
Gllejë (i) ceesHeÀle (ii) oj (iii) SkeÀ
JeekeÌ³e ë ceekeÀ[e®es KesU HeenC³eemeeþer ueneve cegueeb®eer Pegbye[
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. G[eueer nesleer.
(i) Keìejiee[er®ee, keÀìejiee[er®ee, Keìejieeef[®ee, Keìej[er®ee (10) keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
(ii) Deepetyeepeguee, Deepegyeepeguee, Deepetyeepetuee, Deepegyeepetuee. (i) les He´Jeemeer þeCes-cegbyeF&®eer meHeÀj keÀªve megKeªHe Hejle ³esleele.
Gllejsë (i) Keìejiee[er®ee (ii) Deepetyeepetuee (ii) ueeskeÀeb®eer Pegbye[ ueeieueer nesleer.
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. (iii) veblej ®eej DeeCes Peeues.
(i) ye#eerme - (ii) leHeeme - Gllejsë (i) les He´Jeemeer þeCes-cegbyeF&®eer meHeÀj keÀªve megKeªHe Hejle ³esleerue.
(ii) ueeskeÀeb®eer Pegbye[ ueeiesue.
(iii) efOeìeF& - (iv) efove -
(iii) veblej ®eej DeeCes nesleerue.
Gllejsë (i) Fveece (ii) ®eewkeÀMeer (iii) Oeerj (iv) efoJeme
Òe. 4. mJecele
veJeerve leb$e%eeveeMeer ceeveJee®eer ueies®e®e cew$eer nesle veener, Demes
(i) meg©Jeele ƒ (ii) efJekeÀle ƒ legcnebme Jeeìles keÀe? mHe<ì keÀje.
(iii) je$e ƒ (iv) ceeies ƒ Gllejë leb$e%eeve ns vesnceer®es yeouele Demeles. l³eele Heíeleer nesle Demeles.
Gllejsë (i) DeKesj (ii) ceesHeÀle (iii) efoJeme (iv) Heg{s veJeerve leb$e%eeve ceeveJeemeeþer SkeÀ ®ecelkeÀej Demelees. l³ee®³eeMeer
peJeUerkeÀ meeOeC³eemeeþer ceveg<³eeuee Lees[eHeÀej JesU ueeielees. l³ee®eer
jerle, HeodOele Jee leb$e mecepetve IesC³eemeeþer ceeveJeeuee Lees[e GMeerj (5) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ke´Àce ueeJee.
ueeielees. p³eeHećeeCes osMeele meJe&He´Lece jsuJes megª Peeueer. lesJne (i) ceesþîee Leeìeceeìeves `DeesHeefCebie efMejesceefCe' keÀjC³eele Deeuee.
ueeskeÀeb®³ee ceeveefmekeÀlesle yeoue Jne³euee Je efle®ee JeeHej keÀjC³eeme (ii) p³eeuee l³eeuee ceesþs veJeue Jeeìe³e®es.
ueeskeÀebvee HeÀej JesU ueeieuee neslee. l³eeHećeeCes Deelee SJe{e JesU
(iii) Deeieiee[erle yemetve PegkeÀPegkeÀ keÀjerle KegMeeue cegbyeF&uee jJeevee Jne³e®es.
Jee DeeM®e³e& Jeeìle veener HeCe lejerner veJeerve leb$e%eeve cnìues keÀer les
(iv) cegbyeF&-HegC³ee®ee jsuJesÒeJeeme p³eejerves ®eeuet Peeuee.
efMekeÀC³eeme Jee peeCetve IesC³eeme Lees[eHeÀej JesU ueeielees®e.
Gllejë (i) ceesþîee Leeìeceeìeves `DeesHeefCebie efMejesceefCe' keÀjC³eele Deeuee.
ÒeMve 4 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (ii) cegbyeF&-HegC³ee®ee jsuJesÒeJeeme p³eejerves ®eeuet Peeuee.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (iii) Deeieiee[erle yemetve PegkeÀPegkeÀ keÀjerle KegMeeue cegbyeF&uee jJeevee
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Jne³e®es.
(iv) p³eeuee l³eeuee ceesþs veJeue Jeeìe³e®es.
(i)
Keb[eUe-HegC³ee®³ee ojc³eeve DemeCeejer mìsMeves (6) Keeueerue He´Mvee®es Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
(i) keÀesCel³ee jml³ee®ee `DeesHeefCebie efMejesceefCe' ceesþîee Leeìeceeìeves
leUsieeJe Ke[keÀer keÀjC³eele Deeuee?
(ii) Gllejë Keb[eUîeentve HegC³eeHe³e¥le®³ee meHeeìer®³ee jml³ee®ee `DeesHeefCebie
keÀpe&le efMejesceefCe' ceesþîee Leeìeceeìeves keÀjC³eele Deeuee.
Fbpevesj ³eespevee yeesjIeeì
HeUmeOejer
ueesJeÀ HeesKeje³e®ee (ii) Ieeì-GlejCeer®eer megKemees³e efve mejyejeF& HeenC³ee®es kebÀ$eeì
Heemetve
keÀesCeer Iesleues nesles?
(2) Gllejs efuene. Gllejë Ieeì-GlejCeer®eer megKemees³e efve mejyejeF& HeenC³ee®es kebÀ$eeì cegbyeF&®³ee
(i) HegCes les cegbyeF&®ee jsuJes He´Jeeme leemeeble Jne³e®ee - keÀjMesìpeer peceMesìpeer ³eebveer Iesleues nesles.
(ii) Ieeì - GlejCeeruee efkeÀleer leeme ueeiee³e®es - (i) ............. keÀece ®eeueues Demeleevee®e cegbyeF&-HegC³ee®ee jsuJesHe´Jeeme
p³eejerves ®eeuet Peeuee.
Gllejë (i) De"je (ii) ®eej (cesUIeeìe®es, keÀMes[er Ieeìe®es, HeÀeW[eIeeìe®es, yeesjIeeìe®es)
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. (ii) Keb[eUîeentve HegC³eeHe³e¥®ee meHeeìer®ee jsuJes-jmlee meve .............
yesle Deevebo "sJeÀe DeeM®e³e& ®³ee HesÀye´gJeejerle Hegje Peeuee.
(1858, 1850, 1860, 1958)
(iii) meieUe keÀeefHeÀuuee ............. Deeuee.
³eespevee ceewpe JebÀ$eeì vekeue
(osJeefiejeruee, KeesHeJeueeruee, meesveKe[eruee, jepeieerjeruee)
(4) pees[îee pegUJee. Gllejsë (i) yeesjIeeìe®es (ii)1858 (iii) KeesHeJeueeruee
`De' ieì `ye' ieì
(i) Keb[eUîeentve HegC³eeHe³e¥le®ee (De) oesve mìsMeves heefj®íso 4 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 13
meHeeìer®ee jsuJes-jmlee FkeÀ[s Fbpevesj ueeskeÀ .....................................
(ii) Keb[eUe-HegC³ee®³ee ojc³eeve (ye) `DeesHeefCebie efMejesceefCe' .................................... ceesþs veJeue Jeeìe³e®es.
(iii) kebÀ$eeì IesCeeje (keÀ) Deþje leemeeb®ee
(iv) HegCes les cegbyeF&®ee jsuJes He´Jeeme ([) keÀjMesìpeer peceMesìpeer
Gllejsë (i) `DeesHeefCebie efMejesceefCe' (ii) oesve mìsMeves (iii) keÀjMesìpeer
peceMesìpeer (iv) Deþje leemeeb®ee
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (ii) yeesjIeeìe®es keÀece ®eeueues Demeleevee®e cegbyeF&-HetC³ee®ee jsuJesHe´Jeeme
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje. peejerves ®eeuet Peeuee.
(i) Keb[eUe-HegC³ee®³ee ojc³eeve Ke[keÀer DeeefCe leUsieeJe DeMeer Gllejsë (i) l³ee®eener ceesþîee Leeìeceeìeves `DeesHeefCebie efMejesceefCe' keÀjC³eele
............. Deeuee.
(De) oesve mìsMeves þsJeC³eele Deeueer. (ii) yeesjIeeìe®es keÀece ®eeueues Demeleevee®e cegbyeF&-HegC³ee®ee
(ye) oesve Gheenejie=ns þsJeC³eele Deeueer. jsuJesHe´Jeeme p³eejerves ®eeuet Peeuee.
(keÀ) oesve ceeCemes þsJeC³eele Deeueer. (2) De®etkeÀ Meyo efuene.
([) oesve efþkeÀeCes þsJeC³eele Deeueer. (i) Keb[îeeUentve, Keb[eUîeentve, Keb[eUe³eentve, Keb[îeeUngve
(ii) HegCes les cegbyeF&®ee jsuJes He´Jeeme ............. (ii) GlejCeer®eer, GlejefCe®eer, GlejefCeef®e, GlejefCe®e
(De) DeJeI³ee Jeerme leemeeble Jne³e®ee. Gllejsë (i) Keb[eUîeentve (ii) GlejCeer®eer
(ye) DeJeI³ee one leemeeble Jne³e®ee. (3) meceeveeLeea Meyo efuene.
(keÀ) DeJeI³ee Deþje leemeeble Jne³e®ee. (i) keÀce& - (ii) DeeM®e³e& -
([) DeJeI³ee leerme leemeeble Jne³e®ee.
(iii) iebcele - (iv) yesle -
Gllejsë (i) Keb[eUe-HegC³ee®³ee ojc³eeve Ke[keÀer DeeefCe leUsieeJe DeMeer
Gllejsë (i) keÀece (ii) veJeue (iii) ceewpe (iv) ³eespevee
oesve mìsMeves þsJeC³eele Deeueer.
(ii) HegCes les cegbyeF&®ee jsuJes He´Jeeme DeJeI³ee Deþje leemeeble Jne³e®ee. (4) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
(2) keÀesCe les efuene. (i) yebo ƒ (ii) ognsjer ƒ
Gllejsë (i) ®eeuet (ii) SkesÀjer
(i) yeesjIeeì HeesKejC³ee®eer ³eespevee keÀjCeejs -
(ii) He´JeeMeeb®eer Ieeì-GlejCeer®eer megKemees³e efve mejyejeF& HeenC³ee®es kebÀ$eeì
IesCeejs - Gllejë (i) ueeskeÀ (ii) HeeueK³ee (iii) [esu³ee (iv) Keg®³ee&
(v) mìsMeves
Gllejsë (i) Fbefpeveer³ej ueeskeÀ (ii) keÀjMesìpeer peceMesìpeer
Meyo meeceev³eªHe
HeeueK³ee yewueiee[îee
Keb[eUîeentve KeesHeJeueeruee HeesKejC³ee®eer HeesKejC³ee
peeC³eemeeþer HegC³ee®³ee HegC³ee
JeeHejuesueer meeOeves Keb[eUîeeuee Keb[eUîee
[esu³ee Keg®³ee& J³eeHeeN³eeves J³eeHeeN³ee
(7) JeekedÀHe´®eejeb®ee DeLe& efuene.
(i) HegCes les cegbyeF&®ee jsuJes He´Jeeme DeJeI³ee Deþje leemeeble Jne³e®ee.
(i) jJeevee nesCes (ii) veJeue JeeìCes (iii) ³eespevee DeeKeCes
(ii) jmlee ognsjer®e neslee.
Gllejsë (i) efveIetve peeCes (ii) DeeM®e³e& JeeìCes (iii) yesle DeeKeCes
(iii) Deeieiee[erle yemetve PegkeÀPegkeÀ keÀjerle KegMeeue cegbyeF&uee jJeevee
Jne³e®es. (8) JeekeÌ³eebleerue keÀeU DeesUKee.
Gllejsë (i) mel³e (ii) Demel³e (iii) mel³e (i) jmlee SkesÀjer®e neslee.
(ii) p³eeuee l³eeuee ceesþs veJeue®e Jeeìe³e®es.
Gllejsë (i) YetlekeÀeU (ii) YetlekeÀeU
(1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
(i) l³ee®eeefn ceesþîee Leeìeceeìeves `DeesHeCeeRie efMejesceefCe' keÀjC³eele
Deeuee.
Òe. 4. mJecele (ii)

legce®³ee celes jsuJesHe´Jeemee®es Demeuesues HeÀe³eos Je leesìs meefJemlej Fbef[³eve HesefveveMeguee cegbyeF&
meebiee. jsuJes OeeJeuesueer les
efþkeÀeCes "eCes
Gllejë jsuJesHe´Jeeme ne megKekeÀj lemee®e og:Keoe³eer ner Deens. DeeOegefvekeÀ
keÀeUele jsuJes JeerpesJej ®eeuele Deensle. l³eecegUs l³ee keÀceerle keÀceer (iii)
JesUele ceeCemeeuee SkeÀe efþkeÀeCeentve l³eeb®³ee efve³eesefpele mLeUer vesTve jsuJes OeeJeC³ee®³ee cegntlee&®ee efoJeme Je meeue
Heesnes®eJeleele. Deepe leb$e%eeveele HeÀej ceesþer Heíeleer Peeu³eeves cesìês
jsuJes osKeerue megª Peeuesu³ee Deensle. l³eecegUs ceeCetme megKeªHeHeCes 18 SefÒeue 1853
DeeHeu³ee efve³eesefpele mLeUer peeT MekeÀlees. jsuJes®eer efleefkeÀìs osKeerue
SJe{er ceneie vemeleele. leer meJe&meeceev³eebvee HejJe[Ceejer Demeleele. (iv) Ieeì GlejCeer®eer megKemees³e
jsu®es He´Jeemee®es leesìs osKeerue Deensle. Deepe cegbyeF& ceO³es jsuJes®es efve mejyejeF& HeenC³ee®es JeÀjMesìpeer peceMesìpeer
DeJeemleJe peeUs Hemejuesues Deens. ueeskeÀeb®³ee Jee{l³ee ieoeacegUs jsuJes kebÀ$eeì IesCeej
DeHeIeeleeble Yej He[uesueer Deens. ieoeacegUs ueeskeÀebvee jsuJes®³ee [y³eele
efMeje³euee JeeJe efceUle veener l³eecegUs ueeskeÀ ojJeepeele ueesyebkeÀUtve *He´. 4. Keeueerue Meyoebmeeþer Heeþele Deeuesues He³ee&³eer Meyo MeesOetve
He´Jeeme keÀjleele Je DeeHeues HeéCe ieceeJetve yemeleele. efuene.
cegveerce DeeM®e³e&
vekeue,
*He´. 1. efjkeÀec³ee peeieer ³eesi³e He³ee&³e efuentve JeekeÌ³e HetCe& keÀje. iegceemles De®ebyee
(i) Yeejleele meJee¥le Heefnueer jsuJes ............. ³esLetve megìueer. HegÀJeÀì iebcele
(þeCes, cegbyeF&, keÀpe&le, HegCes)
ceesHeÀle ceewpe
(ii) jsuJeskeÀ[s ueeskeÀebvee DeekeÀef<e&le keÀjC³eemeeþer ............. þsJeues.
(eflekeÀerì, ye#eerme, Fveece, HeúeesYeve) veekeepeuesues mejUceeieea
Gllejsë (i) cegbyeF& (ii) Fveece veeceebefJeÀle meheeìer
*He´. 2. Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
cegbyeF& les þeCes jsuJes®ee SkesÀjer ceeie& le³eej kesÀuee. *He´. 5. keÀejCes efuene.
Heevee-HegÀueeb®es nej, leesjCes, efveMeeCes ueeJetve (De) jsuJes®ee He´Jeeme OeeskeÌ³ee®ee veener ns HeìJeC³eemeeþer jsuJes®³ee
Yeejleeleerue iee[er®es 10 [yes Me=bieejues nesles. keÀejYeeN³eebveer KetHe DeeìeefHeìe kesÀuee.
Heefnu³ee jsuJes®³ee Gllejë mJeeleb$³eHetJe&keÀeUele Yeejleer³e ueeskeÀebJej DebOeÞeodOeeb®ee HeÝeeJe
GodIeeìvee®eer FbefpeveeJej Fbie´peeb®es ceesþs efveMeeCe ueeJeues iesues.
KetHe peemle neslee. Heefnueer jsuJes cegbyeF& les þeCes DeMeer OeeJeueer, lesJne
HetJe&le³eejer [y³eeble ieeoer®³ee Keg®³ee&, keÀes®e ³eebJej jsuJes®es ner iee[er cnCepes Fbie´peeb®eer efJeuee³eleer YegleeìkeÀer Deens. cegbyeF&uee veJ³ee
meieUs [e³ejskeÌìj, mej peceMesìMeer peerpeerYeeF&, Fceejleer DeeefCe Hetue yeebOeleensle. l³eeb®³ee Hee³eeble efpeJeble iee[e³euee
veevee MebkeÀjMesì DeeefCe Flej veiejMesì yemeues nesles. HetÀme ueeJetve ceeCemes vesC³ee®ee ne [eJe Deens. DeMee DeHeÀJee l³eeJesUer
Hemeju³ee nesl³ee. cnCetve®e jsuJes He´Jeemeemeeþer ueeskeÀ le³eej nesle
*He´. 3. Deeke=Àleer HetCe& keÀje.
veJnles. DeMeeJesUer jsuJes®ee He´Jeeme OeeskeÌ³ee®ee veener ns HeìJeC³eemeeþer
(i)
jsuJes DemeeJeer cnCetve GþeJe keÀjCeejs jsuJes®³ee keÀejYeeN³eebvee KetHe DeeìeefHeìe keÀjeJee ueeieuee.
mej peceMesìpeer efpepeerYeeF& peievveeLe veevee MebkeÀjMesì

(Dee) Fbie´peebveer osT kesÀuesueer cegbyeF&-þeCes jsuJes He´Jeemee®eer Fveeces (Dee) mJeeleb$³ehetJe&keÀeUele Yeejleer³eebJej Demeuesu³ee DebOeÞeodOeeb®³ee
keÀener efoJemeebveer yebo keÀjC³eele Deeueer. ÒeYeeJeemebyebOeer legce®es efJe®eej mhe<ì keÀje.
Gllejë jsuJes He´Jeemeeyeeyele ueeskeÀebceO³es DeveskeÀ ef®e$eefJeef®e$e DeHeÀJee Gllejë mJeeleb$³ehetJe&keÀeUele Yeejleer³e peveceevemeebJej DebOeÞeodOeeb®ee
Hemeju³ee nesl³ee. l³eecegUs jsuJes He´Jeemeemeeþer ueeskeÀ le³eej nesle HeÀej ceesþe heie[e neslee. keÀesCeleener DeeOegefvekeÀ yeoue menpeemenpeer
veJnles. efkeÀleerner mecepeeJeues lejer ueeskeÀeb®es meceeOeeve keÀener nesle mJeerkeÀejuee peele veJnlee. heebjheefjkeÀ iees<ìeRJej ueeskeÀeb®ee peemle
veJnles. MesJeìer oj ceeCeMeer SkeÀ ªHe³ee Fveece DeeefCe ceesHeÀle efJeMJeeme neslee.peceMesìpeer efpepeerYeeF& DeeefCe peievveeLe veevee
He´Jeemee®eer ³eespevee megª kesÀueer. HewMee®³ee ueeueg®eerves þeC³ee®es DeeefCe MebkeÀjMesì ³eeb®³ee Òe³elveeves megª Peeuesu³ee jsuJesuee, Yeejleer³eebveer
cegbyeF&®es ueeskeÀ Deeieiee[erves peeGÀ ueeieues keÀer, l³eeb®³ee Iej®es ueeskeÀ meg©Jeeleeruee Fbie´peebveer megª kesÀuespeer JeeHesÀ®eer iee[er cnCepes efJeuee³eleer
Deepetyeepetuee GYes jentve KetHe j[e³e®es. l³eeb®eer mecepetle keÀe{Ces YegleeìkeÀer Deens, Demes cnìues. ueeskeÀebvee þeCes-cegbyeF& jsuJes ÒeJeemee®eer
KetHe $eemee®es Demee³e®es. SkeÀoe les He´Jeemeer þeCes-cegbyeF&®eer meHeÀj meJe³e JneJeer, iees[er ueeieeJeer cnCettve ceesHeÀle ÒeJeeme jsuJes®³ee
keÀªve megKeªHe Hejle Deeues keÀer ®eewkeÀMeer keÀjCeeN³eeb®es IeesUkesÀ DeefOekeÀeN³ebeveer megª kesÀuee neslee. l³eeJesUer cegbyeF&uee veJ³ee Fceejleer
l³eeb®³eeYeesJeleer pecee³e®es. ªHe³eeb®es Fveece Heg{s Deeþ DeeC³eebJej efve hetue yeebOeleensle, l³eeb®³ee hee³eeble efpeJeble iee[e³euee HetÀme ueeJetve
Deeues. veblej ®eej DeeCes Peeues. DeeefCe veblej jsuJes He´Jeemee®eer ceeCemes vesC³ee®ee ne meeUmeto [eJe Deens, Demee efJe®eej kesÀuee peele
ueeskeÀeb®eer Yeerleer efveIetve iesu³ee®es Heentve Fveeces yebo keÀjC³eele Deeueer. neslee. ³ee®ee®e DeLe& veJeer Fceejle efkebÀJee veJee hetue yeebOee³e®ee Demeuee
*He´. 6. mkecele lej l³ee®³ee cepeyegleermeeþer l³ee®³ee hee³eeceO³es ceeCemeebvee efpeJeble
iee[eJes ueeieles efkeÀbJee l³eeb®ee yeUer oîeeJee ueeielees, DeMeer efJeef®e$e
(De) `jsuJes®ee MeesOe osMee®³ee DeeefLe&keÀ efJekeÀemeeuee ieleer osCeeje
DebOeÞeodOee mJeeleb$³ehetJe&keÀeUele Yeejleer³eebceO³es nesleer.
þjuee,' legce®es cele efuene.
Gllejë Deeheu³ee Yeejle osMee®eer DeeefLe&keÀ jepeOeeveer cegbyeF& ner nes³e. (F) legcee®³ee celes jsuJesÒeJeemee®es Demeuesues HeÀe³eos Je leesìs meefJemlej
³ee®e cegbyeF&ntve heefnueer jsuJes 18 SefÒeue, 1853 ³ee efoJeMeer cegbyeF& efuene.
les þeCes DeMeer jsuJes OeeJeueer nesleer. ³ee jsuJescegUs®e þeCes les cegbyeF& ne Gllejë jsuJescegUs ÒeJeeme ueJekeÀj DeeefCe megKee®ee neslees. yeekeÀer
efoJemeYeje®ee ÒeJeeme DeJeIee meJJee leemeeJej Deeuee. ³ee®e jsuJesves iee[îeeb®³ee leguevesle jsuJes®ee ÒeJeeme peemle megjef#ele Demelees. ne
cegbyeF& -hegCes ner oesve Menjs pees[tve ìekeÀueer. keÀejKeeveoejer, J³eeheej, ÒeJeeme mJemle DeeefCe keÀceer Keef®e&keÀ Demelees. SkeÀe®e JesUer DeveskeÀ
veeskeÀjerOeboe ³eebceO³es Òe®eb[ Jee{ Peeueer. J³eeheejer ceb[Uer, veeskeÀjoej MeskeÀ[es ÒeJeemeer SkeÀef$eleheCes ÒeJeeme keÀª MekeÀleele. efMeJee³e
ceb[Uer ³eeb®es keÀeceOeboîee®ee efveefcelleeves ³esCes-peeCes Jee{ues, JesUs®eer nuekeÌ³ee lemes®e Jepeveeves pe[ DeMee Jemlet ÒeJeemeele megjef#eleheCes
ye®ele Peeueer, keÀecee®ee hemeeje Jee{uee.keÀ®®³ee Je hekeÌkeÌ³ee ceeuee®eer veslee ³esleele. jsuJes HeÀkeÌle MenjeMenjebMeer pees[uesueer Demeu³eeves
JeenletkeÀ ³ee jsuJescegUs menpeheCes nesT ueeieueer. l³eecegUs®e ³ee ieeJe-Kes[îeebhe³e¥le ÒeJeeme keÀjlee ³esle veener. ueebye®³ee ÒeJeemeemeeþer
Menjeb®eer Òeieleer Jesieeves nesT ueeieueer. SketÀCe®e osMee®³ee ÒeieleerceO³es efleefkeÀì DeeOeer®e Deejef#ele keÀjeJes ueeeieles. De®eevekeÀ he´Jeeme
Yej®e he[le iesueer. veblej®³ee keÀeUeceO³es jsuJes®es peeUs®e mebhetCe& keÀje³e®ee Peeu³eeme Deeheu³eeuee $eeme menve keÀjeJee ueeielees.
osMeYej efJeCeues iesues. l³ee®ee®e heefjCeece cnCetve osMee®ee DeeefLe&keÀ ueebye®³ee ÒeJeemeemeeþer ce³ee&&oerle iee[îee Demeleele. ogIe&ìvee Peeu³eeme
efJekeÀeme Peheeìîeeves nesT ueeieuee. osMee®³ee DeeefLe&keÀ efJekeÀemeeuee SkeÀe®e JesUer MeskeÀ[es ÒeJeeMeeb®³ee peerJeeuee OeeskeÀe Demelees. heeJemeele
ieleer osC³eeceO³es jsuJes®es ³eesieoeve HeÀej ceesuee®es Deens. jsuJes ³eb$eCee efJemkeÀUerle nesles Je ÒeJeeMeebvee ³ee®ee $eeme menve keÀjeJee
ueeielees.
aaa
keÀePeerjbiee (mLetueJee®eve) - Jemeble DeJemejs
uesKekeÀ - Heefj®e³e
veeJe : Jemeble DeJemejs
Heefj®e³e : keÀJeer, He´JeemeJeCe&vekeÀej. `³ee$eer' ne mHegÀì keÀefJeleeb®ee mebień. èfYe#ebt®³ee HeósMeeletve', ùeeue veoer efveUs [eWiej' ner He´JeemeJeCe&ves
HeéfmeodOe. He´JeemeJeCe&veeble efvemeiee&®³ee osKeC³ee ªHeebmeesyele l³ee HeósMeebleerue ueeskeÀpeerJevee®es met#ce DeJeueeskeÀve, ef®ebleve Je meceepeJeeoer
YetefcekesÀletve kesÀuesues efJeMues<eCe Dee{Ules.
ÒemleeJevee
`keÀePeerjbiee' ns mLetueJee®eve uesKekeÀ `Jemeble DeJemejs' ³eebveer efueefnues Deens. ³ee heeþele Yeejleeleerue Deemeece jep³ee®es Yet<eCe Demeuesu³ee `keÀePeerjbiee'
³ee DeYe³eejC³eele kesÀuesu³ee pebieuemeHeÀejer®es ceveesJesOekeÀ ef®e$eCe kesÀues Deens.
MeyoeLe&
efJemleej - DeeJeekeÀe, Jee{, HewÀueeJe, J³eeHleer (expansion, ceentle - nlleer nekeÀCeeje, cenele (an elephant driver)
spread) efveM®eue - mleyOe, þece (a stable, firm, fixed)
®eewjme - (a square) ef®eueKele - Mejerje®es j#eCe keÀjCeeje ueesKeb[er DebiejKee (an
JeeJejCes - ³es-pee keÀjCes (to move arround) armour)
Heg®íefJeefnve - MesHeìer vemeuesuee (without tail) cevemeeskeÌle - ceve le=Hle nesF&ue SJe{s (to one’s heart’s
He´leerkeÀ - KetCe, ef®evn (a symbol, an illustration) content)
Jeevej - ceekeÀ[ (monkey) YeeskeÌlee - DevegYeJe IesCeeje (one who experiences)
efveyeg&odOe - cetKe&, yegodOeer vemeuesuee efJe<þe - ceue (excrement)
yegjyegj - HeeJemee®eer efjHeefjHe, yeejerkeÀ HeeGÀme (light rain, keÀUHe - mecegoe³e (a flock, a group)
drizzle) leke&À - Devegceeve, Deboepe (guess, inference)
efvejYe´ - {ie vemeuesuee, mJe®í (cloudless, fair) efiejkeÀer - HesÀjer (whirl)
keÀo&ce - ef®eKeue (mud) ¢<ìer - vepej
oeì - Ieve (thick, dense, crowded) uenj - DekeÀmceele nesCeejer F®íe (whim)
efve<keÀejCe - DeveeJeM³ekeÀ (unnecessary) ®ekeÌkeÀe®etj - ®egje[e, efJeOJebme (destruction, ruin)
DeHeJeeo - efve³eceeme yeeOee DeeCeCeejer iees<ì (exception) efJemleerCe& - Hemejuesues, Jee{uesues (expanded, extended)
SkeÀuekeÀeWs[sHeCee - SkeÀìs jenCes DeeJe[Ceeje (one who loves to ngbiele - Jeeme Iesle (to shiff, to smell)
live alone in solitude) LeyekeÀCes - ceO³es®e DekeÀmceele LeebyeCes (to stop short)
He³e&Jemeeve - HeefjCeece (the result) IeesìeUCes - IegìceUCes, ceeies-Heg{s efHeÀjCes (to waver, to folter)
eflejmeìHeCee - ef®e[kesÀHeCee (hot-tempered)
efìhee
veJeue - DeeM®e³e& (wonder, miracle)
He´®eb[keÀe³e - HeÀej ceesþe, DeJee{J³e (huge, excessive) (1) Fbê - oskeeb®ee jepee
Ssì - efoceeKe, ©yeeye (pomp, airs) (2) Ssjekele - Fbêe®ee nlleer
(52)
keÀePeerjbiee (mLetueJee®eve) 53
(3) keÀePeerjbiee - Deemeece ceOeerue SkeÀ DeYe³eejC³e (4) ¢äerme he[Ces - efomeCes
(4) kewMeeKe - eEnot JeÀeueieCevesleerue ogmeje ceefnvee (5) ef®eef$ele keÀjCes - jsKeeìCes
(6) efkebÀkeÀeUer HeÀes[Ces - peesjeves Deesj[Ces
keeJedÀÒe®eej (7) ceeieesJee IesCes - MeesOe IesCes, leheeme keÀjCes
(1) veMeerye peesjoej DemeCes - ®eebieues veMeerye DemeCes (8) efiejkeÀer IesCes - HesÀjer ceejCes
(2) DebieeJej ®eeuetve peeCes - nuuee keÀjCes (9) yeOeerj nesCes - keÀener meg®esveemes nesCes
(3) KetCe keÀjCes - mebkesÀle osCes
*He´. 3. `keÀePeerjbiee ner keÀo&ceYetceer Deens', ns efJeOeeve meesoenjCe mhe<ì

MASTER KEY QUESTION SET
keÀje.
*He´. 1. keÀePeerjbiee DeYe³eejC³ee®eer JewefMe<ìîes Keeueerue cegodoîeebvee Gllejë Yeejlee®³ee Deemeece jep³eele Flej jep³eeb®³ee leguevesle
Devegmeªve efuene. Lees[e peemle heeTme he[lees. l³eecegUs ³ee Yeeieele Pee[s - Peg[ghes
(De) YeewieesefuekeÀ JewefMe<ìîes (ye) ÒeeefCepeerJeve DeeefCe ieJele Yejhetj GieJeles. l³eecegUs®e ³esLeerue keÀePeerjbiee®³ee
Gllejë meeN³ee Yeejlee®es Yet<eCe Demeuesues keÀePeerjbiee ns DeYe³eejC³e DeYe³eejC³eele ef®eKeue Kethe peemle ÒeceeCeele Dee{Ulees. keÀener
Deemeece jep³eele megceejs oesveMes heeme<ì ®eewjme efkeÀueesceerìj heefjmejele efþkeÀeCeer lej keÀcejsFlekeÀe ef®eKeue Dee{Ulees. l³eeletve efHeÀjCes
Jemeuesues Deens. ³ee heefjmejele meJe&$e ef®eKeue Kethe peemle ÒeceeCeele ceeCemeeuee DeMekeÌ³e®e nesTve peeles. ³ee ef®eKeueecegUs®e JewefMe<ìîehetCe&
Dee{Ulees. FLeu³ee keÀcejsFlekeÌ³ee ef®eKeueeletve efHeÀjCes ceeCemeeuee Demee SkeÀefMebieer ieW[e ³ee DeYe³eejC³eele Dee{Ulees. Deeheues Mejerj
DeMekeÌ³e Demeles. l³ee®eyejesyej FLes meJe&$e FlekesÀ Gb®e ieJele Jee{uesues Leb[ þsJeC³eemeeþer lees mJeleëuee ef®eKeueeves ceeKetve Iesle Demelees.
Demeles keÀer, l³eeceO³es nlleerJej yemeuesuee ceeCetmener uehetve peelees. ef®eKeueele hetCe&heCes ceeKeuesuee ieW[e, ef®eueKele Ieeuetve heneN³eeJej
³ee DeYe³eejC³eele JeeJejCeeN³ee ÒeeC³eebceO³es FlekeÀer efJeefJeOelee GY³ee Demeuesu³ee SKeeoîee efJeMeeuekeÀe³e ³eesodO³eemeejKee Jeeìle
Deens keÀer, DeMeer efJeefJeOelee SkeÀ DeeefHe´ÀkeÀe mees[u³eeme Flej$e Demelees. SkeÀÒekeÀejs vewmeefie&keÀ mebj#eCe®e ieW[îeeuee efvemeiee&ves yeneue
kegÀþsner Dee{Ule veener. nguee@keÀ veeJee®ee Mesheìer vemeuesuee Jeevej kesÀu³eemeejKes Jeeìles.
HeÀkeÌle FLes®e Dee{Ulees. Deemeece®es JewefMe<ìîe oeKeefJeCeeje ogmeje
*He´. 4. ìerhee efuene.
Keeme ÒeeCeer cnCepes SkeÀefMebieer ieW[e nes³e. ³ee efþkeÀeCeer meieUs
(1) Jewpe³ebleer (2) SkeÀefMebieer ieW[e
Jev³eheMet yengleskeÀ mekeÀeUer ueJekeÀj efkebÀJee met³ee&mlee®³ee JesUer
(3) ieW[îee®³ee meJe³eer (4) iee³eyeieUs
heene³euee efceUleele. FLeu³ee ieJeleebceO³es cevemeeskeÌle ®ejCeeN³ee
jevecnMeeR®ee keÀUhe heeefnuee keÀer, ceve Deevebotve peeles. efkebÀef®ele Gllejsë
keÀeUmej DebieeJej Demhe<ì heeb{gjkesÀ efþhekesÀ Demeuesu³ee njCeeb®ee (1) Jewpe³ebleer: keÀePeerjbiee ³ee DeYe³eejC³eele ÒeJeeMeebvee efHeÀjJetve
G[îee ceejle Jesieeves heUle peeCeeje keÀUhe heeefnuee keÀer, ceve DeeCeC³eemeeþer Deemeece mejkeÀejves pes hebOeje - Jeerme nlleer efMekeÀJetve
meceeOeeveeves Yeªve peeles. le³eej þsJeues Deensle l³eebhewkeÀer®e SkeÀ nlleerCe cnCepes Jewpe³ebleer nes³e.
leer Flej Jev³eheMegbvee Ieeyejle veener efMeJee³e oeì ieJeleeletve leer menpe
*He´. 2. `ÒeeC³eeb®es iebOe%eeve' ³ee mebkeÀuhevesyeeyele legce®es cele efuene.
ceeie& keÀe{les. pebieueele efHeÀjC³eemeeþer uesKekeÀeuee leer®e nlleerrCe
Gllejë keÀePeerjbiee DeYe³eejC³eeleerue keÀcejsFlekeÌ³ee ef®eKeueeletve efHeÀjCes efceUeueer nesleer. leer Kethe osKeCeer, Fbêe®³ee SsjeJelee®eer cegueieer MeesYesue
ceeCemeeuee DeMekeÌ³e Deens. efMeJee³e ³ee efþkeÀeCeer meJe&$e Kethe Gb®e®e DeMeer®e nesleer. ieJeleeletve ®eeueleevee peCet jsMeceer mee[er meUmeUles
Gb®e ieJele Jee{uesues efomeles. l³eecegUs FLes pebieue meHeÀejermeeþer hebOeje - Deens, DeMee Ssìerle leer ®eeuele nesleer. cee$e ceenglee®³ee meieUîee Dee%ee
Jeerme nlleer Keeme efMekeÀJetve le³eej kesÀues Deensle. ³ee ÒeeC³eeb®es iebOe%eeve leer ceevele nesleer. efle®es iebOe%eeve HeÀej®e peyejomle nesles. efkebÀkeÀeUer
HeÀej®e peyejomle Demeles. leeW[ nJesle efHeÀjJetve ®eejer efoMeeb®ee Jeeme HeÀes[tve DeeefCe leeW[ nJesle efHeÀjJetve, ®eejer efoMeeb®ee Jeeme IesTve peCet
IesTve Deeheu³ee Me$et®ee, Lees[keÌ³eele peJeUHeeme Demeuesu³ee ceãl³et®ee ceãl³et Deepetyeepetuee kegÀþs jWieeUle Deens keÀe³e ³ee®ee Deboepe leer Iesle
Deboepe l³eebvee Ieslee ³eslees. l³eecegUs meeJeOeheCes ®eeuele ®eeuele les Deens, Demes uesKekeÀeuee SkeÀoe peeCeJeues.
heg{®ee jmlee heej keÀjleele. efMeJee³e peefceveer®ee Je ieJelee®ee Jeeme Iesle
keÀePeerjbiee®ee efJemleerCe& JeveÒeosMe leg[Jele efYepeuesu³ee
Iesle hejleer®ee ÒeJeeme menpeheCes l³eebvee keÀjlee ³eslees.
JeeN³eeJej cebo cebo ieleerves lejbiele, efiejkeÌ³ee IesCeeN³ee ieJelee®ee
megiebOe Iesle, lemes®e mJeleë yejesyej Flej ÒeJeeMeebvee pebieue YeìkebÀleer®ee keÀeUîee jevecnMeeR®³ee ceesþîee DeeefCe megboj efMebieeb®³ee ceOetve
Deevebo efceUJetve osCeejer Jewpe³ebleer SkeÀ Glke=À<þ meesyeleerCe®e cnCeeJeer JeeJejCeejs Heeb{js yeieUs ³eeb®es megbojmes ef®e$e keÀOeerlejer keÀe{eJes Demes
ueeiesue. uesKekeÀeuee Jeeìues.
(2) SkeÀefMebieer ieW[e: Deemeece®es JewefMe<ìîe oeKeefJeCeeje Keeme ÒeeCeer
*He´. 5. `legcner kesÀuesuee pebieue He´Jeeme', ³eeefJe<e³eer Lees[keÌ³eele ceeefnleer
cnCepes SkeÀefMebieer ieW[e nes³e. keÀePeerjbiee DeYe³eejC³eele lees
efuene.
Dee{Ulees. peieeleerue Òe®eb[keÀe³e ÒeeC³eeble Yeejleeleerue SkeÀefMebieer
ieW[îee®ee ®eewLee vebyej ueeielees. meeOeejCeleë Demee mecepe Deens Gllejë oesve Je<ee¥HetJeea oneJeer®eer Hejer#ee mebHeu³eeveblej SefHeúe
keÀer, ieW[e nlleer®³ee DebieeJej ®eeuetve peelees, heCe MespeeN³eeuee ceefnv³eeceO³es ceer ceeP³ee keÀekeÀebmeesyele `lee[esyee je<ìêr³e Goîeeve'
efve<keÀejCe $eeme osCes l³ee®³ee jkeÌleele®e vemeles. heCe keÌJeef®ele HeenC³eemeeþer iesuees neslees. ceneje<ìêleerue ®ebêHetj efpeunîeele
SkeÀìsheCeeves Jewleeieuesuee ieW[e meceesj ³esCeeN³ee heMegJej Deeke´ÀceCe Demeuesues ns Goîeeve Yeejlee®eer Meeve Deens. ³esLes HeéCeer, HeMeg-He#eer
keÀje³euee efveIelees. Demee SkeÀefMebieer ieW[e Òel³e#e heenC³eemeeþer ³eeb®eer efJeefJeOelee DeeHeCe DevegYeJet MekeÀlees. FLes Dee{UCeeje JeeIe ne
uesKekeÀ keÀePeerjbieeuee iesuee neslee. FLes efHeÀjle Demeleevee Lees[îee®e FLeu³ee DeekeÀ<e&Cee®es keWÀê Deens.
JesUele uesKekeÀeuee peJeU®e ef®eueKele Ieeuetve heneN³eeJej GY³ee Deecner Heneìs 5.30-6.00 Jeepelee®e peerHeceO³es yemetve
Demeuesu³ee SKeeoîee efJeMeeuekeÀe³e ³eesodO³eemeejKee heCe efveM®eue pebieue meHeÀejermeeþer efveIeeuees. ³eeefþkeÀeCeer pebieueer HeéCeer-HeMeg Heneìs
GYee Demeuesuee SkeÀefMebieer ieW[e efomeuee. peemle HeenC³eeme efceUleele, DeMeer ceeefnleer efceUeueer nesleer. leer
Deieoer®e Kejer þjueer. Deecner efHeÀjC³eemeeþer efveIeeuees lesJe{îeele®e
(3) ieW[îee®³ee meJe³eer: ieW[e Deeheues Mejerj Leb[ jeKeC³eemeeþer Hee®e-mene njCeeb®ee keÀUHe Deece®³ee meceesªve Deieoer menpe G[îee
ef®eKeueeves Debie ceeKetve Ieslees. lees meeceeefpekeÀ Deejesi³ee®ee ®eenlee ceejle iesuee. l³eeb®ee lees meesvesjer jbie, Denene! meerlesuee l³ee®³ee
Demelees. l³eemeeþer meyebOe ceesþîee pebieueele HeÀkeÌle SkeÀe®e efþkeÀeCeer keÀele[er®ee ceesn keÀe Peeuee DemeeJee l³eeb®es keÀejCe KeN³ee DeLee&ves
peeTve lees Deeheueer efJe<þe ìekeÀlees. efkeÀl³eskeÀ cewue otj Demeuee lejer ceuee l³eeJesUer Gueie[ues.
l³ee®e SkeÀe peeiesJej lees vesnceer hejletve ³eslees. Jeeìsue lesLes IeeCe ìeketÀ HeMegHe#eeb®³ee efkeÀueefyeueeìeves meejs JeeleeJejCe Oebgo Peeues nesles.
ve³es, MespeeN³ee-heepeeN³eebvee $eeme nesF&ue Demes Jeeiet ve³es ns mecepeCeeje [eskeÌ³eeJeªve efveYe&³eHeCes G[le peeCeeN³ee yeieUîeeb®eer jebie Heeefnueer
ieW[e KejesKej®e MeneCee J³ekeÌleer Deens, Demes®e cnCeeJes ueeiesue. DeeefCe yeeuekeÀJeeR®eer `ÞeeJeCeceeme' keÀefJelee®e DeeþJeueer. [eskeÌ³eeJej
(4) iee³eyeieUs: Jewpe³ebleer nlleerCeerJej yemetve uesKekeÀ pebieue meHeÀejer efMebieeb®ee mebYeej efcejefJeCeeN³ee keÀeUJeerìeb®ee keÀUHe ieJeleebceOetve
keÀjle neslee. l³eeJesUer Gb®e®e Gb®e ieJeleeceOetve hee®e-hebOeje cnMeeR®ee ®ejleevee Heeefnuee DeeefCe #eCeYej njKetve®e iesuees. efoJemeYej YeìkebÀleer
keÀUhe MeebleheCes ®ejleevee l³eeuee efomeuee. cnMeer ieJeleeletve keÀªve LeketÀve Hejleer®³ee JeeìsJej efveIeeuees. He´Jeemeer yebieuee 15-
®eeueleele l³eeJesUer ieJeleeleues DeveskeÀ ueneve keÀerìkeÀ Ieeyeªve 20 efceefveìeb®³ee DeblejeJej Demesue vemesue DeeefCe eflelekeÌ³eele®e
nJesle G[leele. l³eebvee KeeC³eemeeþer iee³eyeieUs vesnceer®e cnMeeR®³ee De®eevekeÀ jml³eeJej lee[esyee®³ee jepee®es YeJ³eefoJ³e oMe&ve Ie[ues.
peJeU DeLeJee l³eeb®³ee HeeþerJejleer ³esTve yemeleele. efJeMeeue ®eeuekeÀeves peerHe LeebyeJeueer DeeefCe keÀenerner neue®eeue ve keÀjlee
efMebieeb®³ee one - hebOeje cnMeeR®³ee ceOetve JeeJejCeejs ns yeieUs Heentve MeebleHeCes meceesj®³ee JeeIeekeÀ[s HeenC³eeme meebefieleues. l³ee®eer leer
uesKekeÀe®³ee ceveele Deeues keÀer, efvemeiee&®eer ner keÀeUîeeJej®eer Heeb{jer YesokeÀ vepej, [ewueoej ®eeue Heenleevee Deecnebuee keÀmeuesner Yeeve
efueHeer kesÀJnelejer keÀeieoeJej ef®eef$ele kesÀueer Heeefnpes. cnCepes®e Gjues veJnles.
aaa
Yeeie - 2
5 J³ee³eecee®es cenllJe - je<ì^meble Þeer legkeÀ[espeer cenejepe
veeJe : jeä^meble Þeer legkeÀ[espeer cenejepe ( ceeefCekeÀ yeb[espeer þeketÀj)
meblekeÀJeer, meceepemegOeejkeÀ. DebOeÞeodOee, peeefleYeso, Oece&Yeso ³eebmeejK³ee meceepeefJeIeelekeÀ iees<ìeRJej nuues ®e{Jetve l³eebveer osMeYekeÌleer,
Deefnbmee Je Deelcemeb³ece ³eeb®es Heeþ efoues. ieeJeeieeJeeletve ìeg©osJe mesJee ceb[Us' mLeeHevee kesÀueer. ³ee keÀe³ee&yeodoue pevelesves l³eebvee
`je<ì^meble' ner GHeeOeer osTve l³eeb®ee ieewjJe kesÀuee. l³eeb®eer `DevegYeJemeeiej', `YepeveeJeueer', `mesJeemJeOece&', `je<ìêr³e YepeveeJeueer'
Fl³eeoer HegmlekesÀ He´keÀeefMele Deensle. efMe#eCe, YesoeYeso Je DemHe=M³elee efvecet&ueve, DebOeÞeodOee efvecet&ueve, mJe®ílee, meJe&Oece&meceYeeJe
³eebefJe<e³eer keÀUkeÀUer®es DeeJeenve keÀjCeeje Je De%eeveer pevelesuee Jeelmeu³e³egkeÌle YetefcekesÀletve ueeskeÀefMe#eCe osCeeje l³eeb®ee ìeéceieerlee'
ne ie´bLe Kes[esHee[er Deeojeves Jee®euee peelees.
ÒemleeJevee
`J³ee³eecee®es cenllJe' ner keÀefJelee je<ì^meble Þeer legkeÀ[espeer cenejepe ³eebveer efueefnueer Deens. ceeveJeer peerJeveeleerue J³ee³eecee®es cenllJe ³ee keÀefJelesletve
keÀJeerves mHe<ì kesÀues Deens.
YeekeeLe&
J³ee³eece Deejesi³eoe³eer efce$e ~ ns O³eeveer þsJeeJes met$e ~ efJeefJeOe Deepeej nesT MekeÀleele. meeeqllJekeÀ Yeespeveemeesyele®e ®eebieuee,
DeeUme Jewjer ceeefveuee meJe&$e ~ meJe&leeshejer ~~ ³eesi³e J³ee³eece kesÀuee lej Heesìeleerue peþejeiveer ®eebieuee HeéfoHle neslees.
`jeä^meble Þeer legkeÀ[espeer cenejepe' ³eebveer Deeheu³eemeejK³ee cnCepes Heesìeleerue Deiveer ®eebieuee Hesìtve DeeHeu³ee Devvee®es menpe He®evener
meeceev³e ceeCemeebvee Deeheu³ee peerJeveeleerue J³ee³eecee®es cenllJe meeO³ee, nesles. Devvee®es DeHe®eve nesGÀve nesCeejs efJekeÀej J³ee³eeceecegUs ìeUlee
mejU Yee<esle mecepeeJetve meebefieleues Deens. les cnCeleele keÀer, J³ee³eece ne ³esleele.
Deeheu³eeuee megKee®es Dee³eg<³e osCeeje Deejesi³eoe³eer efce$e Deens. ns met$e
DeeheCe keÀe³ece ue#eele þsJeCes iejpes®es Deens. keÀejCe DeeUme ne Deeheu³ee J³ee³eeces pe[lJe peeF& otjer ~ J³ee³eeces Debieer jens lejlejer ~
peerJevee®ee Keje Me$et Deens, ns meieUîee peieeves ceev³e kesÀuesues Deens. jkeÌleJ³eJemLee Gllece Mejerjer ~ Jee{s efJe®eejer mepeerJeheCe ~~
J³ee³eeceecegUs®e DeeUme otj nesTve Mejerj Deejesi³eHetCe& nesles. DeeHeCe J³ee³eece efve³eceerleHeCes keÀje³euee nJee. ³eesi³e Je Hegjsmee
J³ee³eece DeeHeCe kesÀuee veener lej MejerjeceO³es pe[lJe cnCepes®e
J³ee³eeceeefJeCe meeefllJekeÀ Yeespeve ~ lesefn ceejer efJekeÀejer nesTve ~ mLetueHeCee Jee{le peelees. efve³eceerle J³ee³eeceecegUs mLetueHeCee keÀceer
J³ee³eeces nes³e Deefiveoerheve ~ Devvehe®eve menpeef®e ~~ nesTve Mejerj meg[ewue nesles. lemes®e DeeUme otj nesTve DebieeceO³es
Deejesi³e J³eJeeqmLele jeneJes cnCetve DeeHeCe meeeqllJekeÀ Deenej Iesle lejlejer cnCepes®e Glmeen Yejlees. legkeÀ[espeer cenejepe Heg{s cnCeleele keÀer,
Demelees. ³ee meeeqllJekeÀ Yeespeveeves DeeHeues Mejerj Je ceve íeve mJemLe jenles. J³ee³eeceecegUs Mejerjeleerue jkeÌleJ³eJemLee J³eJeeqmLele nesles. jkeÌleHe´Jeen
HeCe legkeÀ[espeer cenejepe cnCeleele keÀer, DeMee Yeespeveemeesyele®e J³ee³eecener megjUerle nesTve jkeÌleeMeer mebyebefOele efJekeÀej otj nesleele DeeefCe DeeHeues
kesÀuee Heeefnpes. veenerlej DeMee YeespeveecegUsner DeeHeCeeme efJeefJeOe efJekeÀej, Dee³eg<³e Jee{les.
(55)
J³ee³eeceeves meMekeÌle mvee³eg ~ J³ee³eeces ceeveJe nes³e oerIee&&³eg ~ J³ee³eeces Jee{s ÒeeflekeÀej MeefkeÌle~ mJeeJeuebyevee®eer ÒeJe=eflle ~
J³ee³eecenervee efhelle, keÀHeÀ, Jee³eg ~ pepe&j keÀefjleer Del³eble ~~ J³ee³eeces Debieer Jee{s mHetÀefle& ~ keÀe³e& keÀjC³ee®eer ~~
efve³eefcele Je ³eesi³e J³ee³eeceecegUs DeeHeu³ee Mejerjeleerue mvee³etbvee legkeÀ[espeer cenejepe cnCeleele keÀer, J³ee³eeceecegUs DeeHeu³ee
yeUkeÀìer HeéHle nesles. meieUs mvee³et meMekeÌle nesle peeleele. ceeCemeeuee Mejerjeuee yeUkeÀìer HeéHle nesTve jesie HeéflekeÀejkeÀ MekeÌleer Jee{les. ³esCeeN³ee
DeepeejHeCe ³esle veener. ³ee®e J³ee³eeceecegUs ceeveJeeuee oerIee&³eg<³e HeéHle Deepeejeb®ee, mebkeÀìeb®ee DeeHeCe menpe meecevee keÀª MekeÀlees. l³ee®eyejesyej
nesles, Demes legkeÀ[espeer cenejepe cnCeleele. DeeHeCe pej J³ee³eece keÀjerle Mejerj meg¢{ Peeu³eecegUs DeeHeCe mJeeJeuebyeermegodOee yevelees. DeeHeu³ee
vemet lej DeeHeu³ee Mejerjele efHelle, keÀHeÀ, Jee³et ³eeb®es HećeeCe keÀceer-peemle J³eefkeÌleiele keÀeceemeeþer DeeHeu³eeuee ogmeN³ee keÀesCeeJej DeJeuebyetve
nesT ueeieles. efHelle, keÀHeÀ, Jee³et ³eeb®³ee Demeblegefuele HećeeCeecegUs jesie jenC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee jenle veener. ³ee efve³eceerle J³ee³eeceecegUs
nesleele DeeefCe DeeHeCe Deepeejer He[lees. l³eecegUs DeeHeu³eeuee KetHe $eeme Mejerjeleerue DeeUme, kebÀìeUe otj nesTve Mejerj leepesleJeeves yeveles.
neslees. J³ee³eeceecegUs efHelle, keÀHeÀ, Jee³et ³eeb®es Mejerjeleerue HećeeCe ³eesi³e Je efMeJee³e keÀesCel³eener keÀeceeceO³es Glmeen peeCeJelees. cnCepes®e keÀesCelesner
meblegefuele jenC³eeme ceole nesles. keÀece keÀjC³ee®eer Mejerjeleerue peesMe, mHetÀefle& Jee{les.
MeyoeLe& pe[lJe - pe[lee, pe[HeCee, mLetueheCee (heaviness)

Debie - Mejerj (body)
DeHeIeele - ogIe&ìvee (an accident) lejlejer - (³esLes DeLe&) ®eHeUeF&, ®eueeKeer, Glmeen
J³ee³eece - keÀmejle, keÀJee³ele, MeejerefjkeÀ cesnvele osCeejer efke´À³ee (sharpness, smartness, freshness)
(Physical exercise)
jkeÌle - ©efOej (blood)
cenllJe - ceesue (importance)
Gllece - Del³eble ®eebieues, Glke=À<ì (best, excellent)
GHeeOeer - HeoJeer (a title)
Mejerj - keÀe³ee, osn (body)
ieewjJe - ceevemevceeve, mevceeve (honour, respect)
mepeerJe - efpeJeble (living, organic)
Deejesi³e - mJeemL³e (health)
meMekeÌle - cepeyetle, leekeÀoJeeve (strong, powerful)
O³eeveer - (³esLes DeLe&) ue#eele, ceveele (in mind)
mvee³et - (muscle)
met$e - He×le, jerle (formula, key)
ceeveJe - ceveg<³e (human)
DeeUme - megmleer (laziness)
Jewjer - Me$et (an enemy) oerIee&³eg - HeóerIe& peerJeve (a long life)
ceeefveuee - ceeveCes (to consider, to regard) efHelle - DevveHe®eveeme ceole keÀjCeeje SkeÀ efHeJeUe êJe, SkeÀ
efJeCe - (³esLes DeLe&) efMeJee³e (without) Mejerj oes<e (bile)
meeeqllJekeÀ - HeefJe$e, MegOo (holy, pure) pepe&j - (³esLes DeLe&) $emle, Heeref[le
Yeespeve - pesJeCe (food, meals) HeéflekeÀej MekeÌleer - efJejesOe keÀjCeejer leekeÀo (resistance power)
efJekeÀejer - (³esLes DeLe&) Deepeejer (sick, ill, ailing) mJeeJeuebyeve - DeelceeJeuebyeve (self-dependence)
oerHeve - HesìCes, pJeueve He´Je=eflle - keÀue (tendency)
Devve - KeeoîeHeoeLe& (food) mHetÀefle& - Hes´jkeÀ MekeÌleer (inspiration)
He®eve - efpejC³ee®eer efke´À³ee (digestion) keÀe³e& - ke=Àleer, keÀece, efke´À³ee (at act, a work)
MASTER KEY QUESTION SET - 5 (ii) O³eeveer þsJeeJes met$e

J³ee³eece Deejesi³eoe³eer efce$e
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (iii) DeeHeu³ee peerJevee®ee Keje Me$et
(i)
J³ee³eece Deejesi³eoe³eer efce$e
DeeUme
J³ee³eecee®es cenllJe 57
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. JeÀeJ³eHebkeÌleer 1 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 18

meKee mkeemL³e ogMceve peskeCe J³ee³eece Deejesi³eoe³eer efce$e ~ .............................
................................... Devvehe®eve menpeef®e ~~
efce$e Deejesi³e kewjer Yeespeve
(3) Gllejs efuene. (1) Heg{erue DeesUeR®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
(i) J³ee³eeceeefJeCe meeefllJekeÀ (i) J³ee³eece Deejesi³eoe³eer efce$e ~ ns O³eeveer þsJeeJes met$e ~
efJekeÀejer
Yeespeve nesles Gllejë `je<ì^meble Þeer legkeÀ[espeer cenejepe' ³eebveer DeeHeu³eemeejK³ee
meeceev³e ceeCemeebvee DeeHeu³ee peerJeveeleerue J³ee³eecee®es cenllJe
(ii)
menpe DevveHe®eve meeO³ee, mejU Yee<esle mecepeeJetve meebefieleues Deens. les cnCeleele keÀer,
nesC³ee®es keÀejCe J³ee³eece ne DeeHeu³eeuee megKee®es Dee³eg<³e osCeeje Deejesi³eoe³eer efce$e
Deens. ns met$e DeeHeCe keÀe³ece ue#eele þsJeCes iejpes®es Deens.
J³ee³eece
(ii) J³ee³eeceeefJeCe meeefllJekeÀ Yeespeve ~ lesefn ceejer efJekeÀejer nesTve ~
(4) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. Gllejë Deejesi³e J³eJeeqmLele jeneJes cnCetve DeeHeCe meeeqllJekeÀ Deenej
(i) keÀesCeles met$e O³eeveer þsJeeJes Demes keÀJeer cnCelees? Iesle Demelees. ³ee meeeqllJekeÀ Yeespeveeves DeeHeues Mejerj Je ceve íeve
mJemLe jenles. HeCe legkeÀ[espeer cenejepe cnCeleele keÀer, DeMee
Gllej: J³ee³eece Deejesi³eoe³eer efce$e Deens ns met$e O³eeveer þsJeeJes, Demes keÀJeer
Yeespeveemeesyele®e J³ee³eecener kesÀuee Heeefnpes. veenerlej DeMee
cnCelees.
YeespeveecegUsner DeeHeCeeme efJeefJeOe efJekeÀej, efJeefJeOe Deepeej nesT
(ii) meJe&He´´keÀejs, meJe& efþkeÀeCeer keÀesCeeuee Jewjer ceeveeJes Demes keÀJeer MekeÀleele.
cnCelees? (iii) J³ee³eeces nes³e Deefiveoerheve ~ Devvehe®eve menpeef®e ~~
Gllej: meJe&He´keÀejs, meJe& efþkeÀeCeer DeeUmeeuee Jewjer ceeveeJes Demes keÀJeer Gllejë meeeqllJekeÀ Yeespeveemeesyele®e ®eebieuee, ³eesi³e J³ee³eece kesÀuee lej
cnCelees. Heesìeleerue peþejeiveer ®eebieuee HeéfoHle neslees. J³ee³eeceeves Heesìeleerue
(iii) J³ee³eeceeefJeCe keÀe³e efJekeÀejer nesles Demes keÀJeer cnCelees? Deiveer ®eebieuee Hesìtve DeeHeu³ee Devvee®es menpe He®evener nesles. Devvee®es
Gllej: J³ee³eeceeefJeCe meeeqllJekeÀ Yeespeve efJekeÀejer nesles Demes keÀJeer cnCelees. DeHe®eve nesGÀve nesCeejs efJekeÀej J³ee³eeceecegUs ìeUlee ³esleele.
(5) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (2) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene.
(i) J³ee³eece Deejesi³eoe³eer ................. ~ ns O³eeveer þsJeeJes met$e~ (i) J³ee³eeceeDeYeeJeer mellJeiegCeer pesJeCener Mejerjeme Ghe³eesieer veener.
(meKee, meesyeleer, effce$e, meJebie[er) (ii) DeeUme ne ceeCemee®ee Me$et Deens, ns meieUîee peieeves ceev³e kesÀuesues
(ii) DeeUme ................. ceeefveuee meJe&$e~ meJe&leesHejer~~ Deens.
(meKee, ogMceve, Jewjer, meesyeleer) Gllejsë (i) J³ee³eeceeefJeCe meeefllJekeÀ Yeespeve~ lesefn ceejer efJekeÀejer nesTve~~
(iii) J³ee³eeceeefJeCe meeeqllJekeÀ Yeespeve~ (ii) DeeUme Jewjer ceeefveuee meJe&$e~ meJe&leeshejer~~
lesefn ceejer ................. nesTve ~ (3) pees[îee pegUJee.
(DeefJekeÀejer, MegodOe, yeoue, efJekeÀejer) `De' ieì `ye' ieì
(iv) J³ee³eeces nes³e DeeqiveoerHeve~ ................. menpeef®e~~ (i) Deejesi³eoe³eer (De) DeeUme
(DevveHe®eve, nJeve, MejerjmebHeoe, YetkeÀ) (ii) Jewjer ceeefveuee (ye) Devvehe®eve
Gllejs: (i) efce$e (ii) Jewjer (iii) efJekeÀejer (iv) DevveHe®eve (iii) menpeef®e (JeÀ) met$e
(6) He³ee&³eer Meyo efuene. (iv) O³eeveer þsJeeJes ([) efce$e
ue#eele JeÀmejle meke&ÒeJeÀejs mellkeiegCeer Gllejsë (i) efce$e (ii) DeeUme (iii) Devvehe®eve (iv) met$e
(4) keÀeJ³eHebkeÌleerb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
O³eeveer J³ee³eece meke&leeshejer meeeqllkeJeÀ
(i) J³ee³eece Deejesi³eoe³eer efce$e~ ns O³eeveer þsJeeJes met$e~
(ii) J³ee³eeces nes³e Deefiveoerheve~ Devvehe®eve menpeef®e~~ ceveg<³ee®es mebj#eCe keÀjlees. ceeCemee®eer DeeeflcekeÀMekeÌleer peesHeemeC³ee®es
(iii) DeeUme Jewjer ceeefveuee meJe&$e~ meJe&leeshejer~~ keÀece J³ee³eeceecegUs MekeÌ³e nesles. J³ee³eece ceeCemee®es ceve, ceveieì Je
(iv) J³ee³eeceeefJeCe meeefllJekeÀ Yeespeve~ lesefn ceejer efJekeÀejer nesTve~ ceWot ³eebJej meceleesue efve³eb$eCe þsJelees l³eecegUs J³ekeÌleer®ee J³eefkeÌlecellJe
efJekeÀeme neslees.
Gllejë (i) J³ee³eece Deejesi³eoe³eer efce$e~ ns O³eeveer þsJeeJes met$e~
(ii) DeeUme Jewjer ceeefveuee meJe&$e~ meJe&leeshejer~~ He´Mve 2 Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(iii) J³ee³eeceeefJeCe meeefllJekeÀ Yeespeve~ lesefn ceejer efJekeÀejer nesTve~ Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(iv) J³ee³eeces nes³e Deefiveoerheve~ Devvehe®eve menpeef®e~~ (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(5) keÀeJ³eHebkeÌleerJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. (i)
J³ee³eeceecegUs keÀe³e otj nesles
(i) meJe&leeshejer, efce$e, Jewjer, met$e
(ii) Deefiveoerheve, efJekeÀejer, Yeespeve, Devvehe®eve
Gllejsë (i) efce$e, met$e, Jewjer, meJe&leeshejer pe[lJe
(ii) Yeespeve, efJekeÀejer, Deefiveoerheve, Devvehe®eve
(ii)
Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe lejlejer J³ee³eeces Debieer jens
(1) meboYee&meefnle mHeäerkeÀjCe keÀje. (iii) J³ee³eeceeves
(i) DeeUme Jewjer ceeefveuee meJe&$e~ meJe&leesHejer~~
Gllejë meboYe& - jeä^meble Þeer. legkeÀ[espeer cenejepe ³eeb®³ee `J³ee³eecee®es
cenllJe' ³ee keÀefJelesletve Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. ceeveJeer meMekeÌle ceeveJe nes³e
peerJeveeleerue J³ee³eecee®es cenllJe Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleerle efometve ³esles.
mHeäerkeÀjCe - DeeUme ne DeeHeu³ee peerJevee®ee Keje Me$et Deens, ns mvee³eg oerIee&³eg
meieÈ³ee peieeves ceev³e kesÀuesues Deens. J³ee³eeceecegUs®e DeeUme otj
nesTve Mejerj Deejesi³eHetCe& nesles.
(iv) J³ee³eecenervee pepe&j
(ii) J³ee³eeceeefJeCe meeefllJekeÀ Yeespeve~ lesefn ceejer efJekeÀejer nesTve~
Gllejë meboYe& - je<ì^meble Þeer. legkeÀ[espeer cenejepe ³eeb®³ee `J³ee³eecee®es keÀefjleer Del³eble
cenllJe' ³ee keÀefJelesletve Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. ceeveJeer
peerJeveele J³ee³eecee®es Devev³emeeOeejCe cenllJe Deens.
efhelle JeÀHeÀ kee³eg
mHeäerkeÀjCe - Deejesi³e J³eJeefmLele jeneJes cnCetve DeeHeCe meeefllJekeÀ
Deenej Iesle Demelees. ³ee meeefllJekeÀ Yeespeveeves DeeHeues Mejerj Je (2) He³ee&³eer Meyo efuene.
ceve íeve mJemLe jenles; HeCe legkeÀ[espeer cenejepe cnCeleele, keÀer
DeMee Yeespeveemeesyele®e J³ee³eecener kesÀuee Heeefnpes. veenerlej DeMee ©efOej ceveg<³e leeJeÀo Glmeen
YeespeveecegUsner DeeHeCeme efJeefJeOe efJekeÀej, efJeefJeOe Deepeej nesT
MekeÀleele. jJeÌle ceeveke MekeÌleer mHetÀefle&
Òe. 4. DeefYeJ³ekeÌleer (3) Gllejs efuene.
J³ee³eecee®es ceeveJeer peerJeveeleerue cenllJe Lees[keÌ³eele meebiee. (i) J³ee³eeceecegUs Jee{Ceejer
Gllejë J³ee³eece cnCepes MeejerefjkeÀ keÀmejle. J³ee³eece HeÀkeÌle ceveg<³ee®es mJeeJeuebyevee®eer
ÒeJe=lleer
Mejerj®e meg¢{ keÀjerle veener lej lees J³ekeÌleeruee ceveeves osKeerue
yeUkeÀì keÀjerle Demelees. J³ee³eece ceve SkeÀe efþkeÀeCeer keWÀêerle (ii) Gllece Mejerjer
keÀjC³ee®es cenllJee®es meeOeve Deens. pej keÀe J³ekeÌleer®es ceve yeUkeÀì
Je mJemLe Demesue lej lees J³ekeÌleer Mejerjeves osKeerue yeUkeÀì neslees.
jkeÌleJ³eJemLee
J³ee³eece keÀece, ¬eÀesOe, Jeemevee, F&<³ee&, odJes<e, celmej Je ceesn ³eebHeemetve
(4) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (iii) J³ee³eeces Jee{s ÒeeflekeÀej MekeÌleer ~ mJeeJeuebyevee®eer ÒeJe=eflle ~~
(i) J³ee³eeceecegUs keÀe³e otj nesles? Gllejë legkeÀ[espeer cenejepe cnCeleele keÀer, J³ee³eeceecegUs DeeHeu³ee
Gllej: J³ee³eeceecegUs pe[lJe otj nesles. Mejerjeuee yeUkeÀìer HeéHle nesTve jesie HeéflekeÀejkeÀ MekeÌleer Jee{les.
(ii) J³ee³eeceecegUs Mejerjeleerue jkeÌleJ³eJemLee keÀMeer nesles? ³esCeeN³ee Deepeejeb®ee, mebkeÀìeb®ee DeeHeCe menpe meecevee keÀª MekeÀlees.
Gllej: J³ee³eeceecegUs Mejerjeleerue jkeÌleJ³eJemLee Gllece cnCepes J³eJeefmLele l³ee®eyejesyej Mejerj meg¢{ Peeu³eecegUs DeeHeCe mJeeJeuebyeermegodOee
nesles. yevelees.
(iii) J³ee³eeceecegUs ceeCemee®es Dee³eg<³e keÀmes nesles? (2) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene.
Gllej: J³ee³eeceecegUs ceeCemee®es Dee³eg<³e oerIe& nesles. (i) J³ee³eeceeves MejerjeceO³es lejlejer ³esles.
(5) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (ii) J³ee³eeceeves ceeveJee®es Dee³eg<³e Jee{les.
(i) J³ee³eeces pe[lJe peeF& otjer~ J³ee³eeces Debieer jens .................~ (iii) J³ee³eeceeves ®eebieu³ee ÒeJe=lleer peesheemeu³ee peeleele.
(leepesheCee, lejlejer, ogyeUsheCe, DeeUme) Gllejsë (i) J³ee³eeces Debieer jens lejlejer~
(ii) J³ee³eecenervee efhelle, .............. ,Jee³eg~ pepe&j keÀefjleer Del³eble~~ (ii) J³ee³eeces ceeveJe nes³e oerIee&&³eg~
(meoea, he[mes, pJej, keÀHeÀ) (iii) J³ee³eeces Jee{s ÒeeflekeÀej MeefkeÌle~ mJeeJeuebyevee®eer ÒeJe=eflle~
(iii) J³ee³eeces Jee{s ÒeeflekeÀej MeefkeÌle~ ................. ÒeJe=eflle~ (3) pees[îee pegUJee.
(hejeJeuebyevee®eer, mJeeJeuebyevee®eer, jesiejeF&®eer, Deepeeje®eer)
Gllejs: (i) lejlejer (ii) keÀHeÀ (iii) mJeeJeuebyevee®eer `De' ieì `ye' ieì
(i) peeF& otjer (De) mepeerJeheCe
(ii) Jee{s efJe®eejer (ye) pe[lJe
mLetueheCee meg¢{ $emle JeÀece
(iii) Debieer Jee{s (JeÀ) oerIee&&³eg
(iv) ceeveJe nes³e ([) mHetÀefle&
pe[lke meMeJeÌle pepe&j JeÀe³e&
Gllejsë (i) pe[lJe (ii) mepeerJeheCe (iii) mHetÀefle& (iv) oerIee&&³eg
JeÀeJ³eHebkeÌleer 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 18 (4) keÀeJ³eHebkeÌleerb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
J³ee³eeces pe[lJe peeF& otjer ~ ............................. (i) jkeÌleJ³eJemLee Gllece Mejerjer ~ Jee{s efJe®eejer mepeerJeheCe~~
..................................... keÀe³e& keÀjC³ee®eer~~ (ii) J³ee³eecenervee efhelle, keÀHeÀ, Jee³eg ~ pepe&j keÀefjleer Del³eble~~
(iii) J³ee³eeceeves meMekeÌle mvee³eg ~ J³ee³eeces ceeveJe nes³e oerIee&&³eg~
(iv) J³ee³eeces pe[llJe peeF& otjer ~ J³ee³eeces Debieer jens lejlejer~
Gllejë (i) J³ee³eeces pe[llJe peeF& otjer ~ J³ee³eeces Debieer jens lejlejer ~
(i) J³ee³eeces pe[lJe peeF& otjer ~ J³ee³eeces Debieer jens lejlejer~
(ii) jkeÌleJ³eJemLee Gllece Mejerjer ~ Jee{s efJe®eejer mepeerJeheCe ~~
Gllejë DeeHeCe J³ee³eece efve³eceerleHeCes keÀje³euee nJee. ³eesi³e Je Hegjsmee (iii) J³ee³eeceeves meMekeÌle mvee³eg ~ J³ee³eeces ceeveJe nes³e oerIee&&³eg ~
J³ee³eece DeeHeCe kesÀuee veener lej MejerjeceO³es pe[lJe cnCepes®e (iv) J³ee³eecenervee efhelle, keÀHeÀ, Jee³eg ~ pepe&j keÀefjleer Del³eble ~~
mLetueHeCee Jee{le peelees. efve³eceerle J³ee³eeceecegUs mLetueHeCee keÀceer
nesTve Mejerj meg[ewue nesles. lemes®e DeeUme otj nesTve DebieeceO³es (5) keÀeJ³eHebkeÌleleeRJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
lejlejer cnCepes®e Glmeen Yejlees. (i) mepeerJeheCe, Debieer, Gllece, lejlejer
(ii) J³ee³eeceeves meMekeÌle mvee³eg ~ J³ee³eeces ceeveJe nes³e oerIee&&³eg~ (ii) keÀe³e&, ÒeJe=eflle, MeefkeÌle, ÒeeflekeÀej
Gllejë efve³eceerle Je ³eesi³e J³ee³eeceecegUs DeeHeu³ee Mejerjeleerue mvee³etbvee (iii) pepe&j, ceeveJe, keÀHeÀ, meMekeÌle
yeUkeÀìer HeéHle nesles. meieUs mvee³et meMekeÌle nesle peeleele. ceeCemeeuee Gllejsë (i) Debieer, lejlejer, Gllece, mepeerJeheCe
DeepeejHeCe ³esle veener. ³ee®e J³ee³eeceecegUs ceeveJeeuee oerIee&³eg<³e (ii) ÒeeflekeÀej, MeefkeÌle, ÒeJe=eflle, keÀe³e&
HeéHle nesles. (iii) meMekeÌle, ceeveJe, keÀHeÀ, pepe&j
Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe hee"eKeeueerue mkeeO³ee³e

(1) meboYee&meefnle mHeäerkeÀjCe keÀje.
*He´. 1. J³ee³eecee®es HeÀe³eos oMe&JeCeeje Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(i) J³ee³eecenervee efHelle, keÀHeÀ, Jee³eg~ pepe&j keÀefjleer Del³eble~~
Gllejë meboYe& - jeä^meble Þeer. legkeÀ[espeer cenejepe ³eeb®³ee `J³ee³eecee®es Mejerjeleerue mvee³et yeUkeÀì
cenllJe' ³ee keÀefJelesletve Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. J³ee³eece nesTve Dee³eg<³e Jee{les.
ve kesÀu³eeves nesCeejs Deepeej Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleerle ceeb[C³ee®ee Òe³elve jkeÌleJ³eJemLee megjUerle nesles.
kesÀuee Deens.
mHeäerkeÀjCe - pej DeeHeCe J³ee³ece keÀjerle vemet lej DeeHeu³ee J³ee Mejerje®eer ÒeeflekeÀejMekeÌleer Jee{les.
Mejerjele efHelle, keÀHeÀ, Jee³et ³eeb®es ÒeceeCe keÀceer-peemle nesT ueeieles. ³ee
DeeUme meowJe otj neslees.
cee
efHelle, keÀHeÀ, Jee³et ³eeb®³ee Demeblegefuele ÒeceeCeecegUs jesie nesleele DeeefCe
®es DevveHe®eve menpe nesles.
DeeHeCe Deepeejer He[lees. l³eecegUs DeeHeu³eeuee KetHe $eeme neslees.
HeÀe
J³ee³eeceecegUs efHelle, keÀHeÀ, Jee³et ³eeb®es Mejerjeleerue ÒeceeCe ³eesi³e Je pe[lJe otj nesles.
³e
meblegefuele jenC³eeme ceole nesles.
os MejerjeceO³ess lejlejer, Glmeen ³eslees.
(ii) J³ee³eeces Debieer Jee{s mHetÀefle&~ keÀe³e& keÀjC³ee®eer~~
keÀece keÀjC³ee®ee Glmeen Jee{lees.
Gllejë meboYe& - je<ì^meble Þeer. legkeÀ[espeer cenejepe ³eeb®³ee `J³ee³eecee®es
cenllJe' ³ee keÀefJelesletve Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. Mejerjeleerue efHelle,keÀHeÀ, Jee³et
J³ee³eeceecegUs keÀesCelesner keÀece keÀjC³ee®eer Mejerjeuee mHetÀefle& efceUles. ³eeb®es ÒeceeCe meblegefuele jenles.
mHeäerkeÀjCe - legkeÀ[espeer cenejepe cnCeleele, keÀer J³ee³eeceecegUs
*He´. 2. ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
DeeHeu³ee Mejerjeuee yeUkeÀìer ÒeeHle nesTve jesie ÒeeflekeÀejkeÀMekeÌleer
(i) J³ee³eece meJee¥keÀjlee Ghe³egkeÌle Demelees.
Jee{les. ³esCeeN³ee Deepeejeb®ee, mebkeÀìeb®ee DeeHeCe menpe meecevee
keÀª MekeÀlees. l³ee®eyejesyej Mejerj meg¢{ Peeu³eecegUs DeeHeCe (ii) J³ee³eeceeves pe[lJe Jee{les.
mJeeJeuebyeermegodOee yevelees. DeeHeu³ee J³eeqkeÌleiele keÀeceemeeþer (iii) J³ee³eeceeves mvee³et DeMekeÌle nesleele.
DeeHeu³eeuee ogmeN³ee keÀesCeeJej DeJeuebyetve jenC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee (iv) J³ee³eeceeves ÒeeflekeÀejMekeÌleer Jee{les.
jenle veener. ³ee efve³eefcele J³ee³eeceecegUs Mejerjeleerue DeeUme kebÀìeUe Gllejsë (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ (iii) ®etkeÀ (iv) yejesyej
otj nesTve leepesleJeeves yeveles. efMeJee³e keÀesCel³eener keÀeceebceO³esner
*He´. 3. Meyomecetnebyeodoue SkeÀ Meyo ®eewkeÀìeRle efuene.
Glmeen peeCeJelees.
(i) Deejesi³e osCeejer -
(ii) efJejesOe keÀjC³ee®eer #ecelee Demeuesueer MekeÌleer -
J³ee³eecee®es Mejerjeuee nesCeejs HeÀe³eos legce®³ee Meyoeble efuene.
(iii) mJele:®eer keÀeces mJele:keÀjCeeje -
Gllejë `Deejesi³eced OevemebHeoe' cnCepes mJemLe Mejerj ns®e ceeCemee®es
(iv) SkeÀe Debieeves kesÀuesuee efJe®eej -
JewYeJe Deens. meg¢{ Deejesi³e ceeCemee®eer OevemebHeoe Deens. ceeCemee®es
Deejesi³e lesJne®e ®eebieues Je mJemLe jent MekeÀles pesJne lees ceeveefmekeÀ Je Gllejs: (i) Deejesi³eoe³eer (ii) ÒeeflekeÀejMeJeÌleer (iii) mJeeJeuebyeer
MeejerefjkeÀ¢<ìîee yeUkeÀì Je cepeyetle Demesue. l³eemeeþer efve³eefceleHeCes (iv) SkeÀebieer
J³ee³eece keÀjCes iejpes®es Demeles. efve³eefcele J³ee³eece keÀjCeejer J³ekeÌleer
Deepeejer He[le veener. leer Mejerjeves Je ceveeves vesnceer mJemLe jenles.
efve³eefcele J³ee³eece kesÀu³eeves Deejesi³e meg¢{ lej jenles efMeJee³e ceeCetme
oerIee&³eg neslees. cneleejHeCeer megodOee ceeCetme mJeyeUeJej meJe& MeejerefjkeÀ
ef¬eÀ³ee Heej Hee[t MekeÀlees. cnCetve®e `Deejesi³eced OevemebHeoe' Demes pes
cnìues iesuesues Deens les Kejs®e Deens.
*He´. 4. J³ee³eece ve keÀjC³ee®es leesìs efuentve Deeke=Àleer HetCe& keÀje. (Dee) `J³ee³eeces Debieer Jee{s mHetÀefle&~ keÀe³e& keÀjC³ee®eer~~' ³ee
meeefllJekeÀ Yeespeve pejer kesÀues lejer l³eeletve HebkeÌleerleerue legcnebuee mecepeuesuee DeLe& efuene.
efJekeÀej efvecee&Ce nesleele. Gllejë legkeÀ[espeer cenejepe cnCeleele keÀer, J³ee³eeceecegUs DeeHeu³ee
Mejerjeuee yeUkeÀìer HeéHle nesTve jesie HeéflekeÀejkeÀMekeÌleer Jee{les.
J³ee MejerjeceO³es pe[lJe Jee{les.
³esCeeN³ee Deepeejeb®ee, mebkeÀìeb®ee DeeHeCe menpe meecevee keÀª MekeÀlees.
jkeÌleJ³eJemLee ogyeUer nesles. l³ee®eyejesyej Mejerj meg¢{ Peeu³eecegUs DeeHeCe mJeeJeuebyeermegodOee
³ee yevelees. DeeHeu³ee J³eefkeÌleiele keÀeceemeeþer DeeHeu³eeuee ogmeN³ee
efHelle, keÀHeÀ, Jee³eg ³eeb®es Mejerjeleerue keÀesCeeJej DeJeuebyetve jenC³ee®eer DeeJeM³ekeÀlee jenle veener. ³ee
ce
ÒeceeCe Jee{les. efve³eefcele J³ee³eeceecegUs Mejerjeleerue DeeUme kebÀìeUe otj nesTve
efJe Mejerje®eer ÒeeflekeÀejMekeÌleer keÀceer nesles. Mejerj leepesleJeeves yeveles. efMeJee³e keÀesCel³eener keÀeceeceO³es Glmeen
peeCeJelees. cnCepes®e keÀesCelesner keÀece keÀjC³ee®eer Mejerjeleerue peesMe,
Ce MejerjeceO³es DeeUme Jee{lees. mHetÀefle& Jee{les.
MejerjeceO³es lejlejer, keÀece keÀjC³ee®eer (F) `Deejesi³eced OevemebHeoe' ³ee GkeÌleerleerue efJe®eeje®ee efJemleej
mHetÀleea jenle veener. keÀje.
Gllejë mebO³eekeÀeUer efoJesueeieCeer®³ee JesUer osJeepeJeU yemetve
*He´. 5. YeeJeeLee&Oeeefjle
IejeIejele `MegYeb keÀjesefle keÀu³eeCeced' ner efoJ³ee®eer HeéLe&vee cnìueer
(De) J³ee³eecee®es cenllJe legce®³ee Meyoeble efuene.
peeles. `Deejesi³eced OevemebHeoe' ner l³eeleerue®e SkeÀ HebkeÌleer Deens.
Gllejë ceeveJeer peerJeveele J³ee³eecee®es Devev³emeeOeejCe cenllJe Deens. HeéLe&vee keÀjleevee peCet DeeHeCe HejcesMJejekeÀ[tve Deejesi³eªHeer
J³ee³eecee®es cenllJe mebHetCe& peieeves ceev³e kesÀues Deens. J³ee³eeceecegUs OevemebHeos®eer DeHes#ee keÀjle Demelees. HeCe DeJeI³ee peieeves ceev³e
Mejerjeleerue DeeUme, kebÀìeUe otj neslees. MejerjeceO³es lejlejer, kesÀues Deens keÀer Gllece Deejesi³e HeéHle keÀjCes ns DeeHeu³ee®e neleele
Glmeen ³eslees. J³ee³eeceecegUs DevveHe®eve menpeHeCes nesles. Mejerjele Deens. l³eemeeþer efve³eefceleHeCes ³eesi³e J³ee³eece keÀjCes iejpes®es Deens.
mLetueHeCee Jee{le veener. jkeÌleJ³eJemLee megjUerle nesles. Mejerjeleerue J³ee³eeceecegUs DevveHe®eve J³eJeeqmLele nesles. jkeÌleJ³eJemLee megjUerle
mvee³et yeUkeÀì cepeyetle nesTve DeeHeues Dee³eg<³e Jee{les. efMeJee³e nesles. Mejerjeleerue mvee³et yeUkeÀì nesTve Mejerje®eer HeéflekeÀejMekeÌleer
Mejerjeleerue efHelle, keÀHeÀ, Jee³et ³eeb®es HećeeCe meblegefuele jenC³eeme Jee{les. efMeJee³e Mejerjeleerue efHelle, keÀHeÀ, Jee³et ³eeb®es HećeeCe meblegefuele
ceole nesles. l³eecegUs Mejerje®eer HeéflekeÀejMekeÌleer Jee{les DeeefCe jenles. MejerjeceO³es lejlejer, Glmeen Jee{lees. ³ee J³ee³eeceecegUs®e
keÀece keÀjC³ee®ee Glmeen Jee{lees. l³eecegUs ojjespe J³ee³eece keÀjCes Gllece Deejesi³ee®eer HeéHleer DeeHeCeeuee nesles. DeeHeu³eeuee ueeYeuesues
DeeJeM³ekeÀ Deens. Gllece Deejesi³e ner KeN³ee DeLee&ves DeeHeueer OevemebHeoe®e Demeles.
aaa
6 Dee@efuebefhekeÀ Jeleg&Ueb®ee ieesHeÀ - yeeU pe. Hebef[le
veeJe : yeeU pe. Hebef[le
ÒeefmeodOe uesKekeÀ. ef¬eÀkesÀì meecev³eeb®es meceeuees®ekeÀ. `heefnues MelekeÀ', `kegÀceejeb®es KesU', èf¬eÀkesÀìceOeerue veJeuekeÀLee' Fl³eeoer
HegmlekesÀ ÒeefmeodOe.
ÒemleeJevee
Dee@efuebefhekeÀ Jeleg&Ueb®ee ieesHeÀ ne heeþ uesKekeÀ `yeeU pe. Hebef[le' ³eebveer efueefnuee Deens. ³ee heeþele Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®eer meg©Jeele keÀe Je keÀMeer
Peeueer?, ns meeceves YejJeC³eeceeieerue Godefoäs keÀesCeleer?, Dee@efuebefhekeÀ Jeleg&Ueb®ee DeLe& keÀe³e? ³ee meJee¥®ee Dee{eJee Òemlegle heeþeletve uesKekeÀebveer Iesleuee
Deens. Òemlegle heeþeletve peeieeflekeÀ Dee@efuebefhekeÀ ¬eÀer[emHeOee¥efJe<e³eer®eer ceeefnleer efoueer Deens.
MeyoeLe&
ieesHeÀ - (³esLes DeLe&) iegbHeÀCes (to interweave) mlebYe - Keebye (a pillar, a column)
Jeleg&U - ieesue (round, circular) OJepe - PeW[e, efveMeeCe (a flag)
meeceves - mHeOee&&, mHeOee&&lcekeÀ KesU (tournament, mJeleb$e - cegÊeÀ, ceeskeÀUe (independent, free)
match) MegYeÓeJeue - meHesÀo (white)
meceeuees®ekeÀ - meecev³eeb®es OeeJeles JeCe&ve keÀjCeeje J³ekeÌleerr HeeMJe&Yetceer - ceeieerue yeepet (backround)
(commentator) iegbHeÀCes - ceeUsle SkeÀ$e DeesJeCes (to string together)
MelekeÀ - MebYej ner mebK³ee (a century) Keb[ - ceesþe efJemle=le YetÒeosMe (a continent)
ceveg<³e - ceeveJe, ceeCetme (human being) efJeMeeue - ceesþe, efJemle=le (great, vast, large)
meJee¥ieerCe - meJe& Debieebveer heefjHetCe& (all round) DeblejeU - DeekeÀeMe, DeJekeÀeMe (the sky, the space)
J³eefÊeÀcellJe - J³eefkeÌlelJe (personality) yeéroJeekeÌ³e - Iees<eJeekeÌ³e (a slogan)
Devev³emeeOeejCe - DeueewefkeÀkeÀ, Demeeceev³e (remarkable, ieefleceeve - ieefle³egkeÌle (moving, dynamic)
unique) G®®elee - Jej®³ee opee&&®es, Þesÿ (highly, noble)
mlej - heeleUer, Lej (layer, grade, level) lesspeefmJelee - ®ekeÀ®ekeÀerle, MeesYee³eceeve (brightness,
jefmekeÀ - iegCeieénkeÀ (a lover of good things) glorious)
Godefo<ì - GodosMe, nslet, Òe³eespeve (purpose, object, mHetÀefle&oe³ekeÀ - ÒesjCeeoe³ekeÀ (inspirational)
intention) ceMeeue - efoJeìer (a torch)
ue#e - DeJeOeeve (attention) lesJele - peUle (to be lit)
keWÀefêle - SkeÀJeìuesues (centered) heJe&Ceer³e - (³esLes DeLe&) meCee®ee efoJeme (a festival)
heejbiele - efve<Ceele, ÒeJeerCe (well-versed, proficient) KesUe[t - KesUeleerue SkeÀ ie[er (a player)
ceevekeÀjer - DeeojCeer³e J³eÊeÀer (person deserving heesnCes - lejCes (to swim)
honour & respect) leueeJe - leUs, peueeMe³e (a tank)
OeerjiebYeerj - Meeble Hejbleg þece efveM®e³e Demeuesuee (serious) Òe®eb[ - HeÀej ceesþe, DeJee{J³e (huge, excessive)
(62)
Dee@efuebefhekeÀ Jeleg&Ueb®ee ieesHeÀ 63
Òes#ekeÀ - heenCeeje (a spectator) (4) ÖeÀevme - heefM®ece ³egjesheceOeerue SkeÀ osMe. he@efjme ns ³ee®³ee
Jemeefleie=n - Yeespeve efveJeeme ie=n (hostel) jepeOeeveer®es Menj Deens.
Gheenej ie=n - restaurant (5) ce@jsLee@ve - ueebye heuu³ee®³ee OeeJeC³ee®³ee Me³e&leer.
veeWo - ìe®eCe (an entry) (6) kegÀyej ìerve - ns SkeÀ ÖeWÀ®e efMe#ekeÀ Je FeflenemekeÀej nesles.
ieewjJe - mevceeve (respect, honour) DeeefCe Deeblejjeäêr³e Dee@efueefcHekeÀ meefceleer®es mebmLeehekeÀ nesles.
YesoYeeJe - hejkesÀheCee®eer YeeJevee (discrimination) l³eebvee DeeOegefvekeÀ Dee@efuebefhekeÀ KesUeb®es pevekeÀ ceeveues peeles.
Nneme - veeMe, DeJeveleer (ruin, decline)
(7) pesmeer DeesJesvme - (1913-1980) ³eeb®ee pevce 12
ÒeefleefveOeer - cegKel³eej (representative)
meHìWyej 1913 jespeer Deueyeecee ³esLes Peeuee.
¬eÀer[elep%e - KesU lep%e (sports expert)
Hegve©ppeerJeve - ogmeje pevce (rebirth) (8) yeefue&ve - pece&veer®³ee jepeOeeveer®es Menj
Mejerjmebheoe - Mejerjeleerue peesce (physical strength) (9) Sefceue PesìesHeskeÀ - (1922-2000), 1952 ®³ee
mHeOee&& - ®e{eDees{ (competition) nsueefmebkeÀerleerue GvneUer Dee@efuebefhekeÀceO³es leerve ÒekeÀej®es megJeCe&
Deeblejjeäêr³e - jeäê-jeäêbleerue (international) heokeÀ efpebkeÀCeeje PeskeÀesmueesJneefkeÀ³ee®ee KesUe[t.
meodYeeJevee - ®eebieuee efJe®eej (goodness, goodwill) (10) FefLe³eesefhe³ee - ie´sì efjHeÌì Jn@ueerodJeejs efJeYeeefpele Peeuesuee
efJeMJeyebOeglJe - universalism DeeefÖeÀkeÀe Keb[eleerue osMe, Òee®eerve mebmke=Àleer®es efþkeÀeCe.
SskeÌ³e - SkeÀpetì, SkeÀeshee (unity) (11) HeÀ@veer yeBkeÀme& - (1918-2004), ner SkeÀ [®e KesUe[t
lejleto - lepeJeerpe, J³eJemLee (arrangement, nesleer. Je³ee®³ee 30 J³ee Je<eea oesve cegueeb®eer ceelee Demeleevee
preparation) efleves 1948 GvneUer Dee@efuebefhekeÀceO³es ®eej megJeCe& heokeÀ
mHeOe&keÀ - DeeJneve osCeeje (competitor) efpebkeÀues.
JeCe&&Yeso - JeCee&&Jeªve Þesÿ-keÀefveÿ þjJeCes (racial (12) O³eeve®ebo - (1905-1979) ÒeefmeodOe Yeejleer³e ne@keÀerHeìt.
discrimination) ³eeb®ee pevceefoJeme `je<ìêr³e ¬eÀer[eefove' cnCetve meepeje kesÀuee
mebOeer - ceewkeÀe (chance) peelees.
JebMe - kegÀue, kegÀìgbye (race, family)
(13) Deyesyes efyeefkeÀuee - (1932-1973), 1960 GvneUer
K³eeleer - ÒeefmeodOe, keÀerleea, LeesjJeer (reputation)
Dee@efuebefhekeÀceO³es l³eeves DeveJeeCeer hee³eeves Me³e&le efpebketÀve
DeefpebkeÌ³e - efpebkeÀlee ³esC³eeme keÀþerCe (invincible)
peeieeflekeÀ efJe¬eÀce veeWoefJeuee
Heje¬eÀce - Meew³e&, Òeleehe (bravery)
keeJedÀÒe®eej
efìhee
(1) ue#e JesOetve IesCes - DeekeÀ<e&tve IesCes
(1) cesueyeesve& - Dee@mì^sefue³ee®³ee efJnkeÌìesefj³ee jep³eeleerue meJee&&le
(2) heejbiele nesCes - efveHegCe nesCes
peemle ueeskeÀmebK³ee Demeuesues Menj
(3) mee#e osCes - iJeener osCes
(2) ieérme - oef#eCeHetJe& ³egjesheceOeerue Sefpe³eve DeeefCe Dee³eesefve³eve
mecegêeleerue npeejes odJeerhemecetneb®ee osMe. DeekeÀejceevee®³ee ¢äerves (4) efMekeÀmle keÀjCes - keÀþesj cesnvele keÀjCes
peieeleerue 97 J³ee ¬eÀceebkeÀe®ee osMe. ³ee®eer jepeOeeveer `DeLesvme' (5) ieewjJe keÀjCes - melkeÀej keÀjCes, mevceeve keÀjCes
ner Deens. (6) Nneme nesCes - veeMe heeJeCes
(3) Dee@efueJn - YetceO³e KeesN³eele Dee{UCeejer Je=#ee®eer ueneve (7) Hegve©ppeerJeve keÀjCes - veJ³eeves efvecee&&Ce keÀjCes
peceele. l³ee®³ee Dee@efueJn HeÀUebheemetve efceUCeeN³ee Dee@efueJn (8) K³eeleer efceUefJeCes - ÒeefmeodOeer efceUefJeCes
lesueemeeþer ns Je=#e ÒeefmeodOe Deens. (9) oCeeCetve mees[Ces - ieepeJeCes
MASTER KEY QUESTION SET - 6 (ii) Dee@efuebefhekeÀ®³ee OJepeeJej efkeÀleer jbieeb®eer Jeleg&Us keÀe{C³eele
Deeueer Deensle?
He´Mve 1 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë Gllej: Dee@efuebefhekeÀ®³ee OJepeeJej hee®e jbieeb®eer Jeleg&Us keÀe{C³eele Deeueer
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Deensle.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (iii) uesKekeÀeb®eer ceesìej YejOeeJe Jesieeves kegÀþs peele nesleer?
(i) Gllej: uesKekeÀeb®eer ceesìej Dee@efuebefhekeÀ ieeJeekeÀ[s YejOeeJe Jesieeves peele nesleer.
Dee@efuebefHekeÀ OJepeeJejerue Jeleg&Ueb®es jbie
(i) ceveg<³ee®³ee meJee¥ieerCe J³eefkeÌlecellJe efJekeÀemeele .............. cenllJe
ueeue efhekeUe efveUe efnjkee JeÀeUe Devev³emeeOeejCe Deens.
(ii) (¬eÀer[s®es, cesnveleer®es, keÀecee®es, MeeUs®es)
Dee@efuebefHekeÀ®eer l³eeb®eer MegYeÓeJeue ..............
(ii) ieeJeekeÀ[s Deece®eer ceesìej YejOeeJe Jesieeves peele nesleer.
Hee®e Jeleg&Us HeeMJe&Yetceer
(Je[erueeb®³ee, DeeJe[l³ee, Dee@efuebefhekeÀ, otj®³ee)
cnCepes Gllejs: (i) ¬eÀer[s®es (ii) Dee@efuebefhekeÀ
peieeleerue Hee®e Keb[ efJeMeeue DeblejeU
(i) MegYeÓeJeue ë heeMJe&Yetceer :: efJeMeeue ë ..............
(iii) DeeHeu³ee osMeeuee Dee@efuebefHekeÀ efJepe³ee®es (ii) Òe®eb[ ë ieoea :: Yeueeceesþe ë ..............
ceevekeÀjer nesC³eemeeþer keÀjeJe³ee®³ee ieesäer. Gllejsë (i) DeblejeU (ii) OJepe

Dee@efuebefHekeÀ 2020 DeeHeu³eeuee
®³ee efJepe³ee®es Gefodoä DeeJe[CeeN³ee KesUele ceveg<³ee®³ee meJee¥ieerCe J³eefkeÌlecellJe .........................
[esUîeemeceesj þsJeCes. Heejbiele nesCes. .................................. cnCepes efJeMeeue DeblejeU
DeeHeu³eeuee Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

DeeJe[CeeN³ee KesUeJej (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
ue#e keWÀefêle keÀjCes. ieoea Òe®eb[ Demeueer lejer jnoejeruee De[®eCe cegUer®e veJnleer;
keÀejCe ..............
(De) ³esC³eepeeC³eemeeþer SkeÀ®e jmlee neslee.
`De' ieì `ye' ieì
(ye) jml³eeJej efmeiveue nesles.
(i) JesieJesieUs jmles (De) hee®e Jeleg&Us (keÀ) ueeskeÀebceO³es efMemle nesleer.
(ii) SkeÀceskeÀeble iegbHeÀuesueer (ye) Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®es
([) ³esC³eepeeC³eemeeþer JesieJesieUs jmles nesles.
(iii) mJeleb$e efveMeeCe (JeÀ) efJeMeeue DeblejeU
(iv) MegYeÓeJeue heeMJe&Yetceer ([) ³esC³eepeeC³eemeeþer Gllejë ieoea Òe®eb[ Demeueer lejer jnoejeruee De[®eCe cegUer®e veJnleer; keÀejCe
³esC³eepeeC³eemeeþer JesieJesieUs jmles nesles.
Gllejsë (i) ³esC³eepeeC³eemeeþer (ii) hee®e Jeleg&Us (iii) Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®es
(iv) efJeMeeue DeblejeU (2) keÀe³e les efuene.
(i) Gb®e mlebYeeJej HeÀ[keÀCeeje -
(ii) OJepeeJejerue heeb{N³eeMegYe´ heeMJe&YetceerJej
(i) mebHetCe& peieYejeleerue ¬eÀer[emeecev³eeble keÀMeeuee ceevee®es mLeeve
Deens? SkeÀceskeÀeble iegbHeÀuesueer -
Gllej: mebHetCe& peieYejeleerue ¬eÀer[emeecev³eeble `Dee@efuebefhekeÀ ¬eÀer[emeecev³eebvee' (iii) peieYejeleerue ¬eÀer[eÒesceeR®es ue#e JesOetve IesCeejs -
ceevee®es mLeeve Deens.
Gllejsë (i) Dee@efuebefhekeÀ®³ee meecev³eeb®ee Yeueeceesþe OJepe Gllejë Deece®es - meJe&veece, [esUs - veece
(ii) hee®e jbieeb®eer Jeleg&Us (9) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
(iii) meJe& mlejebJej KesUues peeCeejs ¬eÀer[emeeceves
Dee@efuebefhekeÀ ieeJeekeÀ[s Deece®eer ceesìej YejOeeJe Jesieeves peele nesleer.
(3) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene. Gllejë YetlekeÀeU
(i) mebHetCe& peieYejeleerue ¬eÀer[emeecev³eeble `DeeefMe³eeF& ¬eÀer[emeecev³eebvee'
(10) JeekeÌ³eeleerue keÀeU yeouee. (Jele&ceevekeÀeU keÀje)
SkeÀ ceevee®es mLeeve Deens.
³esC³eepeeC³eemeeþer JesieJesieUs jmles nesles.
(ii) ner hee®e Jeleg&Us cnCepes peieeleerue hee®e Keb[.
Gllejë ³esC³eepeeC³eemeeþer JesieJesieUs jmles Deensle.
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer Òe. 4. mJecele
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. ceveg<³ee®³ee meJee¥ieerCe J³eefkeÌlecellJe efJekeÀemeele ke´Àer[s®es cenllJe
Dee@efueefHebkeÀ meecev³eeb®es les mJeleb$e efveMeeve nesles. Devev³emeeOeejCe Demeles, ³eeJej legce®es efJe®eej mHe<ì keÀje.
Gllejë Dee@efuebefHekeÀ meecev³eeb®es les mJeleb$e efveMeeCe nesles. Gllejë `ke´Àer[e' J³eeqkeÌleefJekeÀemeeb®es cenllJee®es meeOeve Deens. KesU
KesUu³eeves J³ekeÌleer ®eHeU, meg¢{ Je He´JeerCe yeveles. cewoeveer KesU pemes
(2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene. keÀer, efke´ÀkesÀì, yee@mkesÀì yee@ue, ne@keÀer Jee keÀye[d[er DeMee He´keÀej®es
Gllejë (i) ceevee®es (ii) ueeue (iii) efheJeUe (iv) efveUe (v) efnjJee efJeefJeOe KesU KesUu³eeves ceveg<³ee®es Mejerj ueJeef®ekeÀ yeveles. KesU
(vi) keÀeUe (vii) JesieJesieUs (viii) Yeueeceesþe (ix) heeb{N³eeMegYe´ KesUu³eeves SkeÀ He´keÀej®eer MekeÌleer Debieele efvecee&&Ce nesles. J³eeqkeÌleceO³es
(x) hee®e (xi) efJeMeeue (xii) SkeÀ JekeÌleMeerjHeCee ³eslees. SkeÀles®es cenllJe keÀUles. SKeeoîee KesUele
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. ®eebieu³ee He´keÀej®es HeéefJeC³e Je keÀewMeu³e efceUefJeu³eeme HeéfmeodOeer
efceUles. KesU KesUCes cnCepes SkeÀ He´keÀej®eer keÀmejle®e Demeles,
(i) ef¬eÀ[emeeceves, ¬eÀer[emeeceves, ¬eÀer[emeeceCes, keÀer[emeéceves -
l³eecegUs Mejerje®ee efve³eefceleHeCes J³ee³eece nesle Demelees. KesUecegUs
. (ii) ef#eeflepe, #eereflepe, ef#eleerpe, efMeeflepe - J³ekeÌleer®³ee MeejerefjkeÀ Je ceeveefmekeÀ efke´À³eeb®es meblegueve jeKeues peeles.
Gllejsë (i) ¬eÀer[emeeceves (ii) ef#eleerpe cnCetve ceveg<³ee®³ee meJee¥ieerCe J³eefkeÌlecellJe efJekeÀemeele ke´Àer[s®es
(4) efuebie yeouee cenllJe Devev³emeeOeejCe Demeles.
cew$eerCe - ÒeMve 2 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
Gllejë efce$e Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(5) meceeveeLeea Meyo efuene. (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(i) efþkeÀeCe - (ii) ke´Àer[ebieCe - (i )
Dee@efuebefHekeÀ®³ee yeéroJeekeÌ³ee®ee DeLe&
(iii) KetCe - (iv) ve³eve -
Gllejsë (i) mLeeve (ii) cewoeve (iii) efveMeeCe (iv) [esUs
(6) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. efmeefì³eme Dee@efuì³eme HeÀe@efì&³eme
(i) DeHeceeve ƒ (ii) Hejepe³e ƒ
(iii) yegìkesÀ ƒ (iv) efJekeWÀefêle ƒ
ieefleceevelee G®®elee lespeeqmkelee
Gllejsë (i) ceeve (ii) pe³e (iii) Gb®e (iv) keWÀefêle
(7) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene. (ii) ke´Àer[eHeìtbmeeþer
Gllejë (i) ¬eÀer[emeeceves (ii) jmles (iii) Jeleg&Us (iv) [esUs Dee@efuebeqHekeÀ meeceves cnCepes ³eeb®³eemee"er HeJe&Ceer®e
(8) Keeueerue DeOeesjsefKele Meyoeb®eer peele DeesUKee.
ke´Àer[eMeewefkeÀveebmeeþer
lemes Deece®es [esUs meceesjerue ef#eeflepeekeÀ[s ueeieues.
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. (2) Dee@efuebefhekeÀ yeéroJeekeÌ³eeleerue Meyo DeeefCe l³ee®es DeLe& ³eeb®es
kesiekeeve cesnvele mebOeer keÀceeue JeieeakeÀjCe keÀje.
ieefleceevelee Dee@efuì³eme G®®elee
ieefleceeve Þece HeJe&Ceer efMeJeÀmle efmeefì³eme lespeefmJelee HeÀe@efì&³eme
(3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. Gllejë Meyo DeLe&
(i) Dee@efuebefhekeÀ®es yeéroJeekeÌ³e keÀMeeJej efueefnuesues Deens? efmeefì³eme ieefleceevelee
Gllej: Dee@efuebefhekeÀ®³ee OJepeeJej Dee@efuebefhekeÀ®es yeéroJeekeÌ³e efueefnuesues Deens. Dee@efuì³eme G®®elee
(ii) Dee@efuebefhekeÀ®³ee yeéroJeekeÌ³eeleerue `Dee@efuì³eme' ³ee Meyoe®ee HeÀe@efì&³eme lespeefmJelee
DeLe& keÀe³e neslees? (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
Gllej: Dee@efuebefhekeÀ®³ee yeéroJeekeÌ³eeleerue `Dee@efuì³eme' ³ee Meyoe®ee DeLe&
Dee@efuebeqHekeÀ meecev³eebleerue
`G®®elee' Demee neslees.
KesUe[tb®eer mebK³ee
(iii) Dee@efuebefhekeÀ meeceves cnCepes keÀesCeemeeþer SkeÀ heJe&Ceer®e Demeles?
meJe& je<ìêbleerue m$eer - KesUe[t
Gllej: Dee@efuebefhekeÀ meeceves cnCepes ¬eÀer[eheìt DeeefCe ¬eÀer[eMeewefkeÀveebmeeþer
SkeÀ heJe&Ceer®e Demeles. Hee®e les mene npeej oesve npeej®³ee DeemeHeeme
(4) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (4) menmebyebOe efuene.
(i) ³ee OJepemlebYeepeJeU SkeÀ mHetÀefle&oe³ekeÀ .............. melele lesJele keÀceerë peemle :: iewjmees³e ë ..............
Demeles. Gllejë mees³e
(ceMeeue, oie[, ef®evn, heleekeÀe)
(ii) .............. megceejs mellej les SWMeer npeej Òes#ekeÀ yemeC³ee®eer mees³e
Demeles.
(cewoeveele, leueeJeepeJeU, Keesu³eebceO³es, Òes#eeieejele) ³ee OJepeeJej Dee@ueeRefhekeÀ®es efyeóJeekeÌ³e efueefnuesues Deens.
Gllejsë (i) ceMeeue (ii) Òes#eeieejele Gllejë ³ee OJepeeJej Dee@efuebefhekeÀ®es yeéroJeekeÌ³e efueefnuesues Deens.
(5) keÀe³e les efuene. (2) GleeN³eeleerue oesve veeces efuene.

(i) èfmeefì³eme, Dee@efuì³eme, HeÀe@efì&³eme' Demee mebosMe osCeeje - Gllejë (i) OJepe (ii) KesUe[t (iii) ceMeeue (iv) ¬eÀer[eheìt (v) He=LJeer
(vi) jeä^ (vii) m$eer (viii) leueeJe (ix) Òes#ekeÀ (x) yeéroJeekeÌ³e
(ii) OJepemlebYeepeJeU melele lesJele DemeCeejer -
(xi) ueeskeÀ (xii) heJe&Ceer (xiii) mebosMe
Gllejsë (i) Dee@efuebefhekeÀ®ee OJepe (ii) ceMeeue
heefj®íso 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 20 (i) ieefleveecelee, ieefleceevelee, ieleerceevelee, ieleerleevecee -
³ee OJepeeJej Dee@efuebefhekeÀ®es ................................ (ii) hejJeCeer, heJe&efCe, heJe&Ceer, He&JeCeer -
.............................. leueeJener yeebOeuesues Demeleele. Gllejsë (i) ieefleceevelee (ii) heJe&Ceer
(4) efuebie yeouee
Heg©<e -
(1) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
Gllejë m$eer
(i) efpebkeÀC³eemeeþer peemleerle peemle Þece kesÀues heeefnpesle.
(ii) heesnC³ee®³ee Me³e&leermeeþer ®eej-hee®e leueeJener yeebOeuesues Demeleele. (5) meceeveeLeea Meyo efuene.
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej (i) keÀä - (ii) osMe -
Gllejsë (i) Þece (ii) jeä^
(6) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. (2) He³ee&³eer Meyo efuene.

keÀceer ƒ YeJ³e jmles Pee[ osMe
Gllejë peemle
(7) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer MeesOetve efuene. efkeMeeue me[JeÀe ke=#e je<ì^
Gllejë (i) KesUe[t (ii) meeceves
(3) Gllej efuene.
(8) Keeueerue DeOeesjsefKele Meyoeb®³ee peeleer DeesUKee.
GleeN³eele Deeuesu³ee osMeeb®eer,
Demee mebosMe ne OJepe KesUe[tbvee osle Demelees. Menjeb®eer veeJes
Gllejë OJepe - veece , osle Demelees - ef¬eÀ³eeheo
(9) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee. cesueyeesve& ieérme
³ee OJepeeJej Dee@efuebefhekeÀ®es yeéroJeekeÌ³e efueefnuesues Deens. (4) pees[îee pegUJee.
Gllejë Jele&ceevekeÀeU `De' ieì `ye' ieì
(10) JeekeÌ³eeleerue keÀeU yeouee. (YetlekeÀeU keÀje) (i) jnoejermeeþer yeebOeuesu³ee (De) DemebK³e Keesu³ee
³ee OJepemlebYeepeJeU SkeÀ mHetÀefle&oe³ekeÀ ceMeeue melele lesJele Deens. (ii) efveJeemeemeeþer yeebOeuesu³ee (ye) efJeMeeue Gheenejie=ns
Gllejë ³ee OJepemlebYeepeJeU SkeÀ mHetÀefle&oe³ekeÀ ceMeeue melele lesJele nesleer. (iii) Òes#ekeÀeb®³ee Þeceheefjnejemeeþer (JeÀ) Òe®eb[ Òes#eeieej
Òe. 4. mJecele (iv) efJeMeeue cewoeveeYeesJeleeueer ([) DeveskeÀ me[keÀe
ieefleceevelee, G®®elee Je lespeeqmJelee ner leerve met$es KesUe[tbmeeþer Gllejsë (i) DeveskeÀ me[keÀe (ii) DemebK³e Keesu³ee (iii) efJeMeeue Gheenejie=ns
HeÀej DeeJeM³ekeÀ Demeleele, ³ee keÀLeveeJej legce®es efJe®eej mHe<ì (iv) Òe®eb[ Òes#eeieej
keÀje. (5) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
Gllejë Ke´sUe[t cnìuee cnCepes lees kegÀMeue, ®eHeU, He´JeerCe Je lejyespe KesUe®es efkeMeeue cewoeve
Demeuee Heeefnpes. ³eemeeþer KesUe[tuee ieefleceeve nesCes DeeJeM³ekeÀ
Demeles. He´l³eskeÀ KesUe[tves DeeHeDeeHeu³ee KesUele HeéefJeC³e l³ee Yeeskeleeue®es Òe®eb[ Òes#eeieej
efceUefJeC³eemeeþer KesUe®ee peemleerle peemle mejeJe kesÀuee Heeefnpes keÀer,
jnoejermee"er cegodoece yeebOeuesu³ee
pesCeskeÀªve l³ee®³ee KesU KesUC³ee®³ee ieleerle Jee{ nesF&ue. KesUe[tves
DevesJeÀ me[JeÀe
DeeHeu³ee KesUele keÀewMeu³e mebHeeove keÀjC³eemeeþer He´³elveeb®eer efMekeÀmle
kesÀueer Heeefnpes, lemes®e l³eeves mJeleë®es Mejerj mego={ yeveefJeC³eemeeþer Dee@efuebefheJeÀ ueesnceeie&
peemleerle peemle Þece kesÀues Heeefnpesle. KesUe[tuee efve³eefcele J³ee³eece efJnuespe®eer
kewefMe<ìîes heg©<e ke m$eer KesUe[t ³eeb®³ee
keÀjCes HeÀej®e iejpes®es Demeles pesCeskeÀªve SkeÀ efJeefMe<ì He´keÀej®es lespe
efvekeemeemee"er yeebOeuesu³ee DemebK³e
l³ee®³ee Mejerjele efvecee&Ce nesF&ue. DeMee He´keÀejs ieefleceevelee, G®®elee
Keesu³ee Demeuesu³ee Fceejleer
Je lespeeqmJelee ner leerve met$es KesUe[tbmeeþer HeÀej DeeJeM³ekeÀ Demeleele.
kemeefleie=ns
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Òes#eJeÀeb®³ee Þeceheefjnejemee"er
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. megmeppe DeMeer efkeMeeue Gheenejie=ns
ûeerme osMee®³ee Feflenemeele veeWo Demeuesues Dee@efuebeqHekeÀ meeceves (6) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
(i) Òes#ekeÀeb®³ee Þeceheefjnejemeeþer `Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe' ³esLes
meg©Jeele MesJeì keÀesCeleer mees³e keÀjC³eele Deeueer Deens?
Gllejë Òes#ekeÀeb®³ee Þeceheefjnejemeeþer `Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe' ³esLes megmeppe
F.me.HetJe& 776 F.me.HetJe& 394 DeMeer Gheenejie=ns le³eej keÀjC³eele Deeueer Deensle.
(ii) `Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe' JemeJeC³ee®eer keÀuHevee keÀesþs ceeb[C³eele (2) keÀesCe les efuene.
Deeueer? (i) F.me.1956 ceO³es cesueyeesve& ³esLes JemeJeC³eele Deeuesues -
Gllejë `Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe' JemeJeC³ee®eer keÀuHevee cesueyeesve& ³esLes ceeb[C³eele
(ii) Dee@efueJn Je=#ee®³ee HeÀeboer®eer ceeU Ieeuetve, ieewjJe keÀjC³eele
Deeueer.
³esCeejs -
(iii) Dee@efuebefhekeÀ meeceves efkeÀleer Je<ee¥veer nesleele?
Gllejsë (i) Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe (ii) ³eMemJeer KesUe[t
Gllejë Dee@efuebefhekeÀ meeceves oj ®eej Je<ee¥veer nesleele.
(7) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (3) keÀesäkeÀ HetCe& keÀje.
(i) `Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe'JemeJeC³ee®eer keÀuHevee F. me. .............. ³eMemJeer KesUe[tbvee IeeueC³eele
Dee@efueJn
ceO³es cesueyeesve& ³esLes ceeb[C³eele Deeueer. ³esCeeN³ee Je=#ee®eer ceeU
(1957, 1956, 1976, 1946) (4) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(ii) F.me.HetJe& 776 ceO³es ns meeceves Peeu³ee®eer heefnueer veeWo ............
Dee@efuebefHekeÀ meecev³eele ³eMemJeer
osMee®³ee Feflenemeele meehe[les.
KesUe[tbvee efouee peeCeeje mevceeve
(ieérme, pece&veer, Dee@mì^sefue³ee, Yeejle)
Gllejs: (i) 1956 (ii) ieérme Dee@efueJn Je=#ee®³ee ³eMemJeer mHeOe&keÀeb®es
(8) menmebyebOe efuene. HeÀeboer®eer ceeU Ieeuetve He´®eb[
(i) efJeMeeue ë cewoeve :: DemebK³e ë .............. ieewjJe keÀjC³eele ³esle Demes. mJeeiele keÀjle.
(ii) F.me.HetJe& 776ë meeceves meg© Peeues :: F.me.HetJe& 394 ë KesUe[tbvee je<ìêr³e
..............
meCemeceejbYee®³ee JesUer
Gllejsë (i) Keesu³ee (ii) meeceves yebo he[ues ceevee®es mLeeve efceUle Demes.
(9) Heg{s efouesu³ee meeueebleerue Ie[uesu³ee Ieìvee efuene.
(5) ®etkeÀ keÀe yejesyej efuene.
meeue Ieìvee (i) `Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe' JemeJeC³ee®eer keÀuHevee F.me.1957 ceO³es
F.me. 1956 Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe JemeJeC³ee®eer keÀuHevee cesueyeesve& ³esLes ceeb[C³eele Deeueer.
F.me. HetJe& 776 Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®eer meg©Jeele (ii) HetJeea Dee@efuebefhekeÀ meeceves hee®e efoJeme ®eeuele.
F.me. HetJe& 394 Dee@efuebefhekeÀ meeceves yebo he[ues Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej
heefj®íso 3 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 20, 21 (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
KesUeb®es efJeMeeue cewoeve ................................... (i) henerues `Dee@efuebefhekeÀ efJeuespe' efleLeues®e.
...................................... ns meeceves yebo he[ues. (ii) Heg{s ieérkeÀ meles®ee neme Peeuee.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer Gllejsë (i) heefnues `Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe' efleLeues®e.
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje. (ii) Heg{s ieérkeÀ melles®ee Nneme Peeuee.
F.me.HetJeea 394 ceO³es Dee@efuebefhekeÀ meeceves yebo he[ues; (2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene.
keÀejCe .......... Gllejë (i) DemebK³e (ii) megmeppe (iii) efJeMeeue (iv) ceesþs (v) DeveskeÀ
(De) Heg{s ieérkeÀ melles®ee Nneme Peeuee. (vi) ³eMemJeer (vii) Òe®eb[
(ye) KesUe[t peKeceer nesleele.
(keÀ) peeiesDeYeeJeer
([) Debleie&le jepekeÀejCeebcegUs (i) jenoejer, jneoejer, jnoejer, joejer -
Gllej: F.me.HetJeea 394 ceO³es Dee@efuebefhekeÀ meeceves yebo he[ues; JeÀejCe Heg{s (ii) Ghenejie=n, Gheenejie=n, Gheenjie=n, GHenjie=n -
ieérkeÀ melles®ee Nneme Peeuee. Gllejsë (i) jnoejer (ii) Gheenejie=n
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. (ii) F.me.1894 meeueer ÖeÀevme osMeele SkeÀ Dee@efuebefhekeÀ keÀe@bie´sme
(i) YeJ³e - (ii) jmles - YejJeC³eele Deeueer nesleer.
Gllejsë (i) efJeMeeue (ii) me[keÀe (iii) Òee®eerve Dee@efuebefhekeÀ meecev³eebÒeceeCes®e ³eeHeg{s Deeblejjeäêr³e ¬eÀer[emHeOee&&
YejJeeJ³eele Demes þjues.
(iv) kegÀyej ìerve veeJee®³ee ÖeWÀ®e ¬eÀer[elep%eeves ³ee keÀeBie´smeceO³es
(i) ueneve ƒ (ii) De³eMemJeer ƒ
Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®es Hegve©ppeerJeve kesÀues.
Gllejsë (i) ceesþs (ii) ³eMemJeer
Gllejë (i) F.me.1894 meeueer ÖeÀevme osMeele SkeÀ Dee@efuebefhekeÀ keÀeBie´sme
(6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene. YejJeC³eele Deeueer nesleer.
Gllejë (i) Menjs (ii) me[keÀe (iii) ueesnceeie& (iv) KesUe[t (v) Keesu³ee (ii) kegÀyej ìerve veeJee®³ee ÖeWÀ®e ¬eÀer[elep%eeves ³ee keÀeBie´smeceO³es
(vi) Fceejleer (vii) Jemeefleie=ns (viii) Òes#ekeÀ (ix) Gheenejie=ns Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®es Hegve©ppeerJeve kesÀues.
(x) meeceves (iii) Òee®eerve Dee@efuebefhekeÀ meecev³eebÒeceeCes®e ³eeHeg{s Deeblejjeäêr³e
(7) JeekeÌ³eeleerue keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje) ¬eÀer[emHeOee&& YejJeeJ³eele Demes þjues.
Dee@efuebefhekeÀ meeceves oj ®eej Je<ee¥veer nesleele. (iv) 1896 heemetve Dee@efuebefhekeÀ meeceves oj ®eej Je<ee¥veer
Gllejë Dee@efuebefhekeÀ meeceves oj ®eej Je<ee¥veer nesleerue. JesieJesieUîee osMeeble YejJeues peeleele.
Òe. 4. mJecele (3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
Dee@efuebefHekeÀceO³es ³eMemJeer Peeuesu³ee Yeejleer³e KesUe[tb®ee (i) keÀesCel³ee meeueer DeeOegefvekeÀ peieeuee Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®eer
DeeHeu³ee osMeele keÀMee He´keÀejs mevceeve kesÀuee peelees, ³eeJej DeeþJeCe Peeueer?
Lees[keÌ³eele legce®es efJe®eej efuene. Gllej: F.me.1894 meeueer DeeOegefvekeÀ peieeuee Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®eer
Gllejë DeeHeu³ee Yeejle osMeele Dee@efuebefHekeÀ ceO³es ³eMemJeer Peeuesues DeeþJeCe Peeueer.
DeveskeÀ KesUe[t Deensle. l³eebvee Dee@equebefHekeÀ ceO³es keÀebm³e HeokeÀ (ii) Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®es Hegve©ppeerJeve keÀesCeer kesÀues?
efceUes, Jee jpele HeokeÀ efceUes Jee megJeCe& HeokeÀ. mebHetCe& Yeejle osMe Gllej: `kegÀyej ìerve' veeJee®³ee ÖeWÀ®e ¬eÀer[elep%eeves Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®es
l³eeb®es mJeeiele keÀjC³eeme megmeppe neslees. KesUe[t p³ee jep³eeleerue Hegve©ppeerJeve kesÀues.
Demelees, les jep³e lej l³eebvee mejkeÀejer Keel³eele ceesþceesþîee HeoebJej (4) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
efve³egkeÌle keÀjles. lemes®e ueeKees ªHe³eeb®eer OevejeMeer osKeerue efoueer
(i) ............ heemetve Dee@efuebefhekeÀ meeceves oj ®eej Je<ee¥veer JesieJesieUîee
peeles. Yeejle mejkeÀej l³eebvee Depe&gve HegjmkeÀej efkebÀJee HeodceYet<eCe
osGÀve l³eeb®ee DeeojmelkeÀej keÀjles. Yeejleeleerue efJeefJeOe mebmLee osMeeble YejJeues peeleele.
DeeHeDeeHeu³ee kegÀJeleervegmeej l³eeb®ee ³eLeesef®ele melkeÀej keÀjleele. (1895, 1796, 1986, 1896)
osMeeleerue meJe& jep³eeble l³eebvee mevceeve efouee peelees. (ii) .............. meecev³eebmeeþer ueeieCeeje Ke®e& HeÀej®e ceesþe Demelees.
(Debleie&le, efJeosMeer, osMeer, Dee@efuebefhekeÀ)
ÒeMve 4 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë Gllejsë (i) 1896 (ii) Dee@efuebefhekeÀ
(1) Gllejs efuene.
(i) ÖeÀevme ë veece :: DeveskeÀ ë ..............
(i) F.me.1894 meeueer ³ee osMeele `Dee@efuebefhekeÀ keÀeBie´sme' YejJeC³eele
Deeueer nesleer.- (ii) JesieJesieUs ë meeceves :: Hewmee ë ..............
(ii) Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®es Hegve©ppeerJeve keÀjCeejs ¬eÀer[elep%e - Gllejsë (i) efJeMes<eCe (ii) mHeOe&keÀ osMe
Gllejsë (i) ÖeÀevme (ii) kegÀyej ìerve heefj®íso 4 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 21
(2) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee. cew$eer®ee ceb$e ..............................................
(i) 1896 heemetve Dee@efuebefhekeÀ meeceves oj ®eej Je<ee¥veer JesieJesieUîee ...................................... osMe GYee keÀjleele.
osMeeble YejJeues peeleele.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (iii) leekeÀo - (iv) oesmleer -

(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje. Gllejsë (i) DeeþJeCe (ii) npej (iii) yeue (iv) cew$eer
1896 heemetve Dee@efuebefhekeÀ meeceves ..............
(De) oj hee®e Je<ee¥veer JesieJesieUîee osMeeble YejJeues peeleele.
(ye) oj mene Je<ee¥veer JesieJesieUîee osMeeble YejJeues peeleele. (i) Òee®eerve ƒ (ii) iewjnpej ƒ
(keÀ) oj ®eej Je<ee¥veer JesieJesieUîee osMeeble YejJeues peeleele. (iii) pecee ƒ (iv) ogMceveer ƒ
([) oj meele Je<ee¥veer JesieJesieUîee osMeeble YejJeues peeleele. Gllejsë (i) DeeOegefvekeÀ (ii) npej (iii) Ke®e& (iv) cew$eer
Gllejë 1896 heemetve Dee@efuebefhekeÀ meeceves oj ®eej Je<ee¥veer JesieJesieUîee (6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer MeesOetve efuene.
osMeeble YejJeues peeleele.
Gllejsë (i) meecevess (ii) ÒeefleefveOeer (iii) osMe
(i) cew$eer®ee ceb$e meebieCeejs -
(ii) Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®³ee J³eJemLesmeeþer vesceuesueer meefceleer- Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
(iii) F.me.1894 meeueer `Dee@efuebefhekeÀ keÀe@ie´sme' YejJeC³eele Deeuesuee cew$eer®ee ®ee <e<þer
osMe - meecev³eeb®eer ®eer <e<þer
Gllejsë (i) Dee@efuebefhekeÀ meeceves (ii) `Deeblejjeäêr³e Dee@efuebefhekeÀ meefceleer' efveefcelleeves ves le=leer³ee
(iii) ÖeÀevme mHeOee¥le le meHleceer
(3) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene. (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(i) Dee@efuebefhekeÀ meecev³eemeebþer ueeieCeeje meJe& Hewmee mHeOe&keÀ osMe GYee Meyo meeceev³e©he
keÀjleele.
je<ìêb®es je<ìêb
(ii) Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeble Hegª<eebmeeþer Je efm$e³eebmeeþer SkeÀ$e meeceves
KesUeb®³ee KesUeb
nesleele.
Gllejsë (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ (9) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
(i) l³ee Je<eea ÖeÀevme osMeele SkeÀ `Dee@efuebefhekeÀ keÀeBie´sme' YejJeC³eele
Deeueer nesleer.
(ii) ³ee meecev³eeble efvejefvejeUîee SkeÀJeerme KesUeb®eer lejleto Deens.
(i) ne meJe& HewMee mHeOeke&À osMe GYee keÀjleele.
Gllejsë (i) YetlekeÀeU (ii) Jele&ceevekeÀeU
(ii) l³ee keÀeBiesñeuee DeveskeÀ jeäêb®es ÒeefleveerOeer npej nesles.
Òe. 4. mJecele
Gllejsë (i) ne meJe& Hewmee mHeOe&keÀ osMe GYee keÀjleele.
(ii) l³ee keÀeBie´smeuee DeveskeÀ jeäêb®es ÒeefleefveOeer npej nesles. `Dee@efuebefHekeÀ KesUeb®eer JewefMeäîes mHe<ì keÀje.
Gllejë `Dee@efuebefHekeÀ' ne KesU oj 4 Je<ee¥veer KesUuee peelees. ³ee
KesUele mebHetCe& peie menYeeieer nesles. He´l³eskeÀ osMeeleerue KesUe[t
Gllejë (i) ÖeÀevme (ii) Dee@efuebefhekeÀ (iii) keÀe@bies´me (iv) kegÀyej ìerve (v)
mHeOe&keÀ cnCetve Dee@efuebefHekeÀ ceO³es menYeeieer nesleele. He´l³eskeÀ osMee®es
¬eÀer[elep%e (vi) osMe (vii) KesU (viii) Heg©<e (ix) efm$e³ee
Dev³e osMeebMeer cew$eer®es Je efpeJneUîee®es mebyebOe efvecee&Ce JneJesle,
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. cnCetve ³ee ke´Àer[emHeOee& YejefJeu³ee peeleele. ðeer Je Hegª<e ³eebvee
(i) efce$elJee®eer, ceer$elJee®eer, efce$elJeeef®e, efcelejlJeeef®e ³ee KesUele meceeve mebOeer efoueer peeles. ³esLes keÀesCel³eener He´keÀej®ee
(ii) Deeblejeäêr³e, Deeblejjeäêr³e, Deeblejjeefä^³e, Deeblejeeq<ì^³e YesoYeeJe vemelees. mebHetCe& peieele He´sce, DeeHeguekeÀer, efpeJneUe, mecelee,
meodYeeJevee, efMemle, SskeÌ³e Je cew$eer Jee{erme ueeieeJeer ne®e ³ee mHeOex®ee
Gllejsë (i) efce$elJee®eerr (ii) Deeblejjeäêr³e
HećegKe GodosMe Demelees. mebHetCe& efJeMJe ns SkeÀ kegÀìgbye®e Deens cnCetve
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. SkeÀceskeÀebMeer yebOegYeeJeeves Jeeieues Heeefnpes, DeMeer ner mHeOee& DeeHeCeebme
(i) mcejCe - (ii) GheefmLele - He´sjCee osles.
ÒeMve 5 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (ii) PesìesheskeÀves keÀesCel³ee veeJeeves K³eeleer efceUefJeueer nesleer?
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Gllejë PesìesheskeÀves `ceeveJeer jsuJes Fbefpeve' ³ee veeJeeves K³eeleer efceUefJeueer.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (6) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) (i) ............ JeCe&, l³ee®ee osMe ns meJe& efJemeªve meeN³ee peieeves l³ee®eer
ke´Àer[s®³ee #es$eele vemeuesu³ee iees<ìer
ÒeMebmee kesÀueer.
(O³eeve®ebo®ee, kegÀyej®ee, DeesJesvme®ee, PesìesHeskeÀ®ee)
(ii) Sefceue PesìesHeskeÀ ne ............ KesUe[t.
peeefleYeso Oece&Yeso JeCe&Yeso (yeefue&ve®ee, DecesefjkesÀ®ee, Yeejlee®ee, PeskeÀesmueesJneefkeÀ³ee®ee)
Gllejsë (i) DeesJesvme®ee (ii) PeskeÀesmueesJneefkeÀ³ee®ee
(ii) GleeN³eele Deeuesueer efJeosMeer
KesUe[tb®eer veeJes
(i) 1936 ë yeefue&ve :: 1952 ë ............
(ii) meceeve ë mebOeer:: veJes ë ............
pesmeer DeesJesvme Sefceue PesìesHeskeÀ Gllejsë (i) nsueefmebkeÀer (ii) G®®eebkeÀ
(iii) Sefceue PesìesHeskeÀ ³eeves (8) Meyomecetnemeeþer SkeÀ Meyo ®eewkeÀìerle efuene.
efJeke´Àce kesÀuesues KesU efMeuHe le³eej keÀjCeeje - efMeuHekeÀej
(9) Heg{erue KesUe[tb®es l³eeb®³ee osMeebvegmeej JeieeakeÀjCe keÀje.
5000 ceerìj ce@jsLee@ve (ueebye (pesmeer DeesJesvme, DecesefjkeÀe, Sefceue PesìesHeskeÀ, PeskeÀesmueesJneefkeÀ³ee)
OeeJeCes Heuu³ee®eer Me³e&le) KesUe[t osMe
(2) Gllejs efuene. pesmeer DeesJesvme DecesefjkeÀe
(i) meJee¥vee meceeve mebOeer efceUCeejs #es$e - Sefceue PesìesHeskeÀ PeskeÀesmueesJneefkeÀ³ee
(ii) `ceeveJeer jsuJes Fbefpeve' DeMeer K³eeleer efceUJeuesuee -
Gllejsë (i) ¬eÀer[e (ii) Sefceue PesìesHeskeÀ
¬eÀer[s®³ee #es$eele .........................................
.................................... Deeoj efvecee&&Ce Peeuee.
JegÀue iegCeieeve ÒeefmeodOeer ceveg<³e
kebMe ieewjke K³eeleer ceeveke
¬eÀer[s®³ee #es$eele meJee¥vee meceeve mebOeer efceUles; keÀejCe .........
(4) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (De) ¬eÀer[s®³ee #es$eele peeefleYeso, Oece&Yeso, JeCe&Yeso neslees.
(ye) ¬eÀer[s®³ee #es$eele Heb®e Demeleele.
DeesJesvme®³ee Heg{erue iees<ìer
(keÀ) ¬eÀer[s®³ee #es$eele peeefleYeso veener, Oece&Yeso veener keÀer JeCe&Yeso veener.
efJemeªve meeN³ee peieeves
([) ¬eÀer[s®³ee #es$eele v³ee³e Demelees.
l³ee®eer He´Mebmee kesÀueer
Gllejsë ¬eÀer[s®³ee #es$eele meJee¥vee meceeve mebOeer efceUles; keÀejCe ¬eÀer[s®³ee
#es$eele peeefleYeso veener, Oece&Yeso veener keÀer JeCe&Yeso veener.
l³ee®ee JeCe& l³ee®ee osMe
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (i) DecesefjkesÀleerue JebMeeves DeeefÖeÀkeÀer DemeCeeje KesUe[t -
(i) nsueefmebkeÀer ³esLes Dee@efuebefhekeÀ meeceves keÀesCel³ee meeueer Peeues nesles? (ii) 1936 ceO³es Dee@efuebefhekeÀ meeceves Yejuesues efþkeÀeCe -
Gllejë 1952 meeueer nsueefmebkeÀer ³esLes Dee@efuebefhekeÀ meeceves Peeues nesles. Gllejsë (i) pesmeer DeesJesvme (ii) yeefue&ve
(3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.

(i) (i) Demeceeve ƒ (ii) pegves ƒ
pesmeer DeesJesvme
(iii) ueneve ƒ (iv) efveboe ƒ
(v) Deveeoj ƒ
DebefpekeÌ³eHeoeb®eer Gllejsë (i) meceeve (ii) veJes (iii) ceesþe (iv) keÀewlegkeÀ (v) Deeoj
JebMe osMe
mebK³ee
(6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer MeesOetve efuene.
DeeefHe´ÀkeÀer DecesefjkeÀe ®eej Gllejë (i) veJes (ii) osMe
(ii)
Sefceue PesìesHeskeÀ Meyo Òel³e³e efkeYeJeÌleer
peieeves ves le=leer³ee
KesUe[t®ee ®ee <e<"er
efceUefJeuesueer ieepeJeuesues kesÀuesues veJeerve
K³eeleer cewoeve efJeke´Àce
Meyo meeceev³e©he
ceeveJeer jsuJes 5000ceerìj Je´Àer[s®³ee Je´Àer[s
nsueefmebkeÀer®es
Fbefpeve OeeJeCes Je ce@jsLee@ve DecesefjJesÀ®³ee DecesefjJesÀ
(4) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene. (9) JeekedÀÒe®eeje®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele Ghe³eesie keÀje.
(i) ¬eÀer[s®³ee #es$eele peeefleYeso, Oece&Yeso, JeCe&Yeso kesÀuee peelees. K³eeleer efceUefJeCes
(ii) pesmeer DeesJesvme ne PeskeÀesmueesJneefkeÀ³ee®ee KesUe[t. Gllejë DeLe& ë ÒeefmeodOeer efceUefJeCes.
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) ®etkeÀ JeekeÌ³e ë mee³evee vesnJeeueves ye@[efcebìve ³ee KesUeceO³es K³eeleer efceUefJeueer.
(10) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
(i) ³esLes meJee¥vee meceeve mebOeer efceUles.
(ii) ¬eÀer[s®³ee #es$eele peeefleYeso veener, Oece&Yeso veener keÀer JeCe&Yeso veener.
DecesjerkesÀ®³ee ³eMee®ee lees ceesþe efMeHuekeÀej þjuee.
Gllejsë (i) Jele&ceevekeÀeU (ii) Jele&ceevekeÀeU
Gllejë DecesefjkesÀ®³ee ³eMee®ee lees ceesþe efMeuHekeÀej þjuee.
Òe. 4. mJecele
(2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene.
ke´Àer[s®³ee #es$eele peeefleYeso, Oece&Yeso Je JeCee&uee Leeje vemelees.
Gllejë (i) ceesþe (ii) meeN³ee (iii) veJee (iv) SkeÀ
meJee¥vee meceeve mebOeer ns®e ke´Àer[s®es yeéroJeekeÌ³e Demeles, l³eeJej
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. legce®es efJe®eej mHe<ì keÀje.
(i) ef¬eÀ[s®³ee, ¬eÀer[s®³ee, keÀerj[s®³ee, efkeÀ[^s®³ee Gllejë ke´Àer[e meJee¥meeþer cegkeÌle Demeles. ke´Àer[s®es meJee¥vee mJeeleb$³e Demeles.
(ii) DeefpekeÌ³ebheos, DebefpekeÌ³eheos, DeefpebkeÌ³eheos, DepeeRkeÌ³eHeos lesLes peeefleYeso, Oece&Yeso Je JeCe&Yesoeuee cegUer®e mLeeve vemeles. meJee¥vee
Gllejsë (i) ¬eÀer[s®³ee (ii) DeefpebkeÌ³eheos meceeve mebOeer GHeueyOe keÀªve osCes ns®e ke´Àer[s®es yeéroJeekeÌ³e Demeles. He´l³eskeÀ
KesUe[t ne DeeHeDeeHeu³ee #ecelesvegmeej Je kegÀJeleervegmeej KesUele Heejbiele
(4) Keeueerue JeekeÌ³eebleerue DeOeesjsefKele Meyoeb®es meceeve DeLe& efuentve
nesle Demelees Je l³eeJeªve®e l³ee®eer ÞesCeer þjefJeueer peeles. DeeHeu³ee
JeekeÌ³e Hegvne efuene.
Yeejle osMeele efJeefJeOe Heébleeleerue efJeefJeOe Oecee&®es KesUe[t Deensle. Deepe
(i) meeN³ee peieeves DeesJesvme®eer mlegleer kesÀueer. DeeHeu³ee osMeele efke´ÀkesÀì ìerce, ne@keÀer ìerce, keÀye[d[er ìerce DeMee efJeefJeOe
(ii) ¬eÀer[s®³ee efJeYeeieele peeefleYeso veener. KesUeb®³ee ìerce Deensle. lesLes DemeCeejs KesUe[t ns Yeejlee®³ee efJeefJeOe
Gllejsë (i) meeN³ee peieeves DeesJesvme®eer ÒeMebmee kesÀueer. Heébleeleerue Deensle. lesLes peele, Heele, Yee<ee, Oece& efkebÀJee jep³e ³eebvee
(ii) ¬eÀer[s®³ee #es$eele peeefleYeso veener. cegUer®e mLeeve veener.
ÒeMve 6 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (5) menmebyebOe efuene.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (i) Deyesyes efyeefkeÀuee ë ueebye heuu³ee®eer Me³e&le :: HeÀ@veer yeBkeÀme& ë
............
(i) OJepeeJejerue Hee®e Jeleg&Us (ii) Òe³elveJeeoe®ee mebosMe osCeeje ë OJepe:: #egê efJe®eejeb®ee DenbkeÀej
peieeuee osle Demeuesues mebosMe IeeueJeCeejer ë ............
Gllejsë (i) 100 Je 200 ceerìj Me³e&le (ii) p³eesle
meceles®ee efJeMJeyebOeglJee®ee (6) Heg{erue KesUe[tbMeer mebyebefOele DemeCeejs KesU efuene.
KesUe[t KesU
(ii) #egê efJe®eejeb®ee DebOekeÀej IeeueJeCeejer
Deyesyes efyeefJeÀuee ueebye heuu³ee®eer ce@jsLee@ve
p³eesle He@Àveer yeBJeÀme& 100 ke 200 ceerìj®eer Me³e&le
(iii) O³eeve®ebo ne@JeÀer
Dee@ueefHebkeÀ®ee OJepe peieeuee
osle Demeuesuee mebosMe heefj®íso 6 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 21
DeeefÖeÀkeÀsleerue FefLe³eesefhe³ee®ee ..............................
...................................... p³eesle lesJele Demeles.
Hejeke´Àcee®ee He´³elveJeeoe®ee
`De' ieì `ye' ieì l³ee OJepeeJejerue hee®e Keb[eb®eer hee®e Jeleg&Us ..............
(i) Deyesyes efyeefkeÀuee (De) 1948 (De) meceles®ee Je efJeMJeyebOeglJee®ee mebosMe KesUe[btvee osle Demeleele.
(ii) HeÀ@veer yeBkeÀme& (ye) DeeefÖeÀkeÀe (ye) Demeceles®ee Je efJeMJeyebOeglJee®ee mebosMe KesUe[btvee osle Demeleele.
(keÀ) meceles®ee Je Me$eglJee®ee mebosMe KesUe[btvee osle Demeleele.
(iii) O³eeve®ebo (JeÀ) Dee@efuebefhekeÀ OJepe ([) meceles®ee Je efJeMJeyebOeglJee®ee mebosMe peieeuee osle Demeleele.
(iv) mebosMe osCeeje ([) Yeejle Gllejë l³ee OJepeeJejerue hee®e Keb[eb®eer hee®e Jeleg&Us meceles®ee Je
efJeMJeyebOeglJee®ee mebosMe peieeuee osle Demeleele.
Gllejsë (i) DeeefÖeÀkeÀe (ii) 1948 (iii) Yeejle (iv) Dee@efuebefhekeÀ OJepe
(3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (i) DeveJeeCeer hee³eeves ueebye heuu³ee®eer Me³e&le efpebkeÀCeeje -
(i) Deyesyes efyeefkeÀuee ne kegÀþuee KesUe[t neslee? (ii) megÒeefmeodOe Yeejleer³e ne@keÀer KesUe[t -
Gllejë Deyesyes efyeefkeÀuee ne DeeefÖeÀkesÀleerue FefLe³eesefhe³ee®ee KesUe[t neslee. Gllejsë (i) Deyesyes efyeefkeÀuee (ii) O³eeve®ebo
(ii) OJepeeJejerue hee®e Jeleg&Us peieeuee keÀesCelee mebosMe osle Demeleele? (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
Gllejë OJepeeJejerue hee®e Jeleg&Us meceles®ee Je efJeMJeyebOeglJee®ee mebosMe (i)
peieeuee osle Demeleele. FefLe³eesefHe³ee
(4) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. Deyesyes efyeefkeÀuee
(i) ............ ³ee m$eer KesUe[tves lej 1948 meeueer Dee@efuebefhekeÀ®es
cewoeve oCeeCetve mees[ues.
efpebkeÀuesueer keÀeìuesu³ee
(De@veer yeBkeÀme&, HeÀ@veer yeBkeÀme&, HeÀ@veer yeskeÀme&, ce@veer ye@keÀme&)
Me³e&le Debleje®ee JesU
(ii) Yeejleeves ............ mHeOexle DeveskeÀ Je<ex DeefpebkeÌ³eheo efìkeÀJeues.
(keÀye[d[er®³ee, vesceyeepeer®³ee, ne@keÀer®³ee, OeeJeC³ee®³ee) ueebye Heuu³ee®eer 2 leeme
Gllejsë (i) HeÀ@veer yeBkeÀme& (ii) ne@keÀer®³ee ce@jsLee@ve 15 efceefveìs
(ii) He@Àveer yeBkeÀme&®eer (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.

Dee@efuebefHekeÀceOeerue keÀeceefiejer Meyo Òel³e³e efkeYeJeÌleer
hee³eeves ves le=leer³ee
Keb[eb®eer ®eer <e<"er
meeue KesU ¬eÀceebkeÀ (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.

Meyo meeceev³e©he
meceles®ee meceles
1948 100 Je 200 ÒeLece efJeMJeyebOeglJee®ee efkeMkeyebOeglkee
ceerìj Me³e&le
heje¬eÀcee®ee hejeJe´Àcee
(9) Keeueerue efouesu³ee JeekeÌ³ee®ee keÀeU DeesUKee.
(i) l³ee OJepeeJejerue hee®e Keb[eb®eer mene Jeleg&Us meceles®ee Je
megÒeefmeodOe Yeejleer³e ne@keÀer KesUe[t O³eeve®ebo ³eeb®es veeJe efkeÀl³eskeÀ Je<ex
efJeMJeyebOegllJee®ee mebosMe peieeuee osle Demeleele.
peieele meJee¥®³ee efpeYesJej vee®ele nesles.
(ii) Deyesyes efyeefkeÀuee ne DeeefMe³eeleerue KesUe[t neslee.
Gllejsë YetlekeÀeU
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) ®etkeÀ
Òe. 4. mJecele
`Dee@efuebefHekeÀ Jele&gUeb®ee ieesHeÀ' ³eeletve legcnebuee keÀesCeleer He´sjCee
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. efceUles, ns Lees[keÌ³eele meebiee.
Yeejleeves ne@efkeÀ®³ee mHeOexle DeveskeÀ Je<ex DeefpekeÌ³ebheo efìkeÀJeues. Gllejë Hee®e Jeleg&Us SkeÀceskeÀeble iegbHegÀve l³ee®ee ieesHeÀ yeveJetve leer
Gllejë Yeejleeves ne@keÀer®³ee mHeOexle DeveskeÀ Je<ex DeefpebkeÌ³eheo efìkeÀJeues. Dee@efuebefHekeÀ®³ee OJepeeJej jsKeeìueer Deensle. ner Hee®e Jeleg&Us peieeleerue
(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene. Hee®e Keb[eb®es He´leerkeÀ Deensle. peCet ns Hee®e Keb[ SkeÀceskeÀebMeer cew$eerves
Gllejë (i) l³eeves (ii) ³eeb®es Je He´sceeves pegUues iesuesues Deensle Demes ³ee ieesHeÀeletve efometve ³esles. ner
Jeleg&Us peCet DeeHeCeeme meceles®ee, SskeÌ³ee®ee Je efJeMJeyebOeglJee®ee mebosMe
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. osleele. peieeleerue meJe& ueeskeÀebMeer He´sceeves, mecelesves, meodYeeJevesves
(i) JelegUs, Je&legUs, Jeleg&Us, JejlegUs Je DeeHeguekeÀerves JeeieC³eeme efMekeÀefJeleele. mebHetCe& efJeMJe ns DeeHeues
(ii) Òe³evleJeeoe®ee, Òe³elveJeeoe®ee, Òel³eveJeeoe®ee, He´³elveJeoe®ee kegÀìgbye®e Deens, Demes peCet DeeHeCeeme meebieleele. ³ee Hee®e Jeleg&Ueb®³ee
Gllejsë (i) Jeleg&Us (ii) Òe³elveJeeoe®ee peJeU®e lesJele DemeCeejer p³eesle DeeHeu³ee Ëo³eeletve #egê efJe®eejeb®ee
DebOekeÀej efceìefJeC³eeme mJe³ebefmeodOe nesles.
(i) ¬eÀer[ebieCe - (ii) efvejeshe - hee"eKeeueerue mkeeO³ee³e
(iii) PeW[e - (iv) ¬eÀer[eheìt - *He´. 1.Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
Gllejsë (i) cewoeve (ii) mebosMe (iii) OJepe (iv) KesUe[t (i)
Dee@efuebefHekeÀ meecev³eeletve efJekeÀefmele nesCeeN³ee YeeJevee
(i) neleeves ƒ (ii) Gpes[ ƒ
(iii) kegÀÒeefmeodOe ƒ meodYeeJevee efJeMJeyebOeglJe
Gllejsë (i) hee³eeves (ii) DebOekeÀej (iii) megÒeefmeodOe
(6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer MeesOetve efuene. cew$eer SskeÌ³e
Gllejë (i) Je<ex (ii) KesUe[t (iii) Jeleg&Us
mecelee efMemle
(ii) He´. 2. ³eesi³e he³ee&&³e efveJe[tve JeekeÌ³es Hegvne efuene.

Dee@efuebefHekeÀ®es yeérokeeJeÌ³e (i) heefnues Dee@efuebefhekeÀ efJnuespe .............. ³esLes Jemeues.
(ieérme, cesueyeesve&, ÖeÀevme, DecesefjkeÀe)
efmeefì³eme, Dee@equì³eme, HeÀe@efì&³eme (ii) heefnues Dee@efuebefhekeÀ meeceves .............. meeueer Peeues.
(1894, 1956, F.me.HetJe&776, F.me.HetJe& 394)
keeJeÌ³eeletve efceUCeeje mebosMe Gllejsë (i) cesueyeesve& (ii) F.me.HetJe& 776
Òel³esJeÀ KesUe[tves peemleerle DeefOeJeÀeDeefOeJeÀ Gb®eer

peemle ieefleceeve nesC³ee®ee iee"C³eemee"er efMeJeÀmle
Òe³elve JesÀuee heeefnpes JesÀueer heeefnpes
yeuemebkeOe&veemee"er peemleerle
peemle Þece JesÀues heeefnpes
*He´. 3. Keeueerue JeekeÌ³e Jee®ee. DeOeesjsefKele kesÀuesu³ee Meyoebyeeyele ceeefnleer Yeªve lekeÌlee HetCe& keÀje. SKeeoîee Meyoeuee Keeueerue cegodos ueeiet vemeleerue
lej efleLes - ns ef®evn efuene., `Je' ³eemeeþer efuebie, Je®eve, efJeYekeÌleerr meieUerkeÀ[s - ns ef®evn ³esF&ue.
(1) Heg©<eebmeeþer Je eqm$e³eebmeeþer JesieJesieUs meeceves nesleele.
De.¬eÀ Meyo cetU Meyo Meyopeele ÒekeÀej efuebie Je®eve efJeYekeÌleerr
(1) Heg©<eebmeeþer Heg©<e veece meeceev³e veece HeguueeRie DeveskeÀJe®eve -
(2) Je Je GYe³eevJe³eer DeJ³e³e - - - -
(3) efm$e³eebmeeþer m$eer veece meeceev³e veece m$eerefuebie DeveskeÀJe®eve -
(4) JesieJesieUs - efJeMes<eCe DeefveefM®ele mebK³ee - DeveskeÀJe®eve -
efJeMes<eCe
(5) meeceves meecevee veece - - DeveskeÀJe®eve -
(6) nesleele nesCes ef¬eÀ³eeheo DekeÀce&keÀ ef¬eÀ³eeheo - - -
*He´. 4. mkecele ³ee meecev³eebceO³es Yeeie Iesleele. osMeeosMeebleerue cew$eer Jee{tve l³eeb®³eele
(De) `Dee@efuebefhekeÀ cnCepes efJeMJeyebOeglJe' ner mebkeÀuHevee mHeä keÀje. efce$elJee®eer mHeOee&& JneJeer ³eemeeþer Dee@efuebefhekeÀ meeceves oj ®eej Je<ee¥veer
Gllejë ceeveJee®³ee meJee¥ieerCe J³eefkeÌlecellJe efJekeÀemeele KesUe®es JesieJesieUîee osMeele YejJeues peeleele. ³ee meecev³eeb®³ee J³eJemLesmeeþer
cenllJee®es mLeeve Deens. l³eecegUs®e meJe& mlejebJej KesUues peeCeejs SkeÀ Deeblejjeäêr³e Dee@efuebefhekeÀ meefceleer vesceuesueer Demeles. ³ee mHeOee¥le
¬eÀer[emeeceves ns peieYejeleerue ¬eÀer[eÒesceeR®es ue#e JesOetve Iesleele. mebHetCe& Yeeie IesCeeN³ee Òel³eskeÀ osMee®es SkeÀ les leerve ÒeefleefveOeer ³ee meefceleerceO³es
peieYejeleerue ¬eÀer[emeecev³eeble, Dee@efuebefhekeÀ ¬eÀer[emeecev³eebvee SkeÀ Demeleele. ³ee meecev³eebmeeþer ueeieCeeje meeje Hewmee mHeOe&keÀ osMe
ceevee®es mLeeve Deens. ³ee Dee@efuebefhekeÀ meecev³eeb®es mJeleb$e efveMeeCe GYee keÀjleele. ¬eÀer[s®³ee #es$eele peeefleYeso veener, Oece&Yeso veener keÀer
cnCepes, SkeÀ Yeueeceesþe OJepe Demelees. OJepee®³ee heeb{N³eeMegYe´ JeCe&Yeso veener. ³esLes meJee¥vee meceeve mebOeer efceUles. Dee@efuebefhekeÀ®³ee
jbieeJej ueeue, efheJeUîee, efveUîee, efnjJ³ee Je keÀeUîee jbieeb®eer Jeleg&Us cewoeveeJej KesUe[t KesUle Demeleele lesJne KesUe[btvee heje¬eÀcee®ee Je
SkeÀceskeÀeble iegbHeÀuesueer Demeleele. ner hee®e Jeleg&Us cnCepes peieeleerue Òe³elveJeeoe®ee mebosMe osCeeje OJepe [ewueeves HeÀ[keÀle Demelees. l³ee
hee®e Keb[ DeeefCe OJepee®ee heeb{jeMegYe´ jbie cnCepes efJeMeeue DeblejeU OJepeeJejerue hee®e Keb[eb®eer hee®e Jeleg&Us meceles®ee Je efJeMJeyebOeglJee®ee
nes³e. peieYejeleerue meJe& jeäêbleerue megceejs hee®e les mene npeej KesUe[t mebosMe peieeuee osle Demeleele.
aaa
14 les peerJeveoe³eer Pee[
veeJe : Yeejle meemeCes
pevce : 1951
Heefj®e³e : ÒeefmeodOe uesKekeÀ, keÀLeekeÀej, veeìkeÀkeÀej. keÀeobyejerkeÀj `DeveLe&', ùeeue HegÀueeb®es Pee[' ns keÀLeemebûenë `meHe&', òtj lesLes otj lesJne',
`je$e' ³ee ueIegkeÀeobyeN³ee ÒeefmeodOe.
ÒemleeJevee
`les peerJeveoe³eer Pee[' ne Heeþ uesKekeÀ `Yeejle meemeCes' ³eebveer efueefnuee Deens. HeÀueoe³eer Je peerJeveoe³eer efuebyee®es Pee[ DeeefCe ceeveJeer peerJeve ³eeb®eer
megboj meebie[ IeeueC³ee®ee ³eMemJeer Òe³elve Òemlegle Heeþele uesKekeÀebveer kesÀuee Deens.
MeyoeLe&
neHemee - HeeC³ee®ee HebHe (hand pump)
peerJeveoe³eer - peerJeve osCeeje (life sustainer)
ogceg&Keuesueer - Iegceer, Deebyeì ®esnN³ee®eer (sad gloomy)
ie®®e - oeì (dense, thick)
ÒeJe=lleer - keÀue, Dees{ (tendency)
Deemeceble - DeemeHeeme®ee ÒeosMe (surroundings)
IeceIeceeì - Deepetyeepetuee meJe&$e ojJeUCeeje megiebOe (rich
leHeefkeÀjer - (brown)
fragrance spread all over)
ceuetue - efvemlespe (faded)
YekeÀeme - Gpee[, Goeme, Deesmee[ (desolate)
HeeCeLeU - Deesue OejCeejer peceerve (tract of wet soil)
LekeÌkeÀ - ®eefkeÀle, mlebefYele (surprised)
Meg<keÀ - keÀesj[s (dry)
cece& - megHle iegCeOece& (the latent quality)
efJeue#eCe - efJeef®e$e (strange)
Jebef®ele - SKeeoer ieesä ve efceUeuesuee (who is deprived of
efoueemee - DeeMJeemeve,GÊespeve (encouragement)
something)
keWÀê - ceO³e (centre)
yejyeìCes - (ef®eKeue, ceeleer, OetU Fl³eeoeRveer) ceeKeuesues DemeCes nkeÀerkeÀle - yeeleceer, Je=Êeeble (statement, report)
(to be smeared with dirt etc)
cegyeuekeÀ - efJeHegue, Heg<keÀU (abundant)
efvejKeCes - yeejkeÀeF&ves HeenCes (to observe carefully) ®ecelkeÀej - Dee½e³e& (a wonder)
iegbpee - ueeue DeeefCe keÀeUs efþHekesÀ Demeuesu³ee efye³ee DeodYegle - DeeM®e³e&, veJeue (strange)
pees[Heb - vejceeoer ³eeb®eer pees[er (couple) mee#eeroej - HegjeJee osCeeje (a witness)
iepeyepeuesues - KetHe ieoeaves J³eeHeuesues (over-crowded) YeeweflekeÀ - peieeleerue mLeeJej JemletbmebyebOeer (material)
keÀuekeÀueeì - ieeWieeì, keÀesueenue (a confused noise) me=peve - veJeefveefce&leer (creation)
iepeyepeeì - ieueyeuee, ieoea (loud noise) efìhee
leHle - iejce (hot)
efJeMJe - me=<ìer, peie (universe) keÀ[tefuebye - ne Yeejleer³e GHeKeb[eleerue HeeefkeÀmleeve, Yeejle, vesHeeU
oueoue - ef®eKeueeves Yejuesueer peceerve (marshy place) Je yeebiueeosMe ³ee osMeele Dee{UCeeje Je=#e Deens.
Keej - (a squirrel) ³ee Je=#eele l³ee®³ee Heefjmejeleerue nJee MegodOe DeeefCe
efJemeeJee - Deejece, efJeÞeebleer (rest) Deejesi³eHetCe& jeKeC³ee®es meeceL³e& Deens. ³ee Pee[e®ee
kegbÀHeCe - mebj#ekeÀ efYeble (fence) Òel³eskeÀ Yeeie keÀesCel³ee vee keÀesCel³eelejer DeepeejeJej
Hejmeoej - Ieje®ee ceeieerue Yeeieele Demeuesues DeeJeej iegCekeÀejer Deens.
(160)
les peerJeveoe³eer Pee[ 161
*ieesieueiee³e - ne ce=ogkeÀe³e ÒeeCeer Deens. ieesieueieeF¥®³ee MejerjeJej keeJedÀÒe®eej

keÀJe®e Demeles ³eeuee®e MebKe Demesner cnCeleele.
*HeejJee - He#³eeb®eer SkeÀ Òepeeleer. ns meeOeejCeleë 32, meW. ceer. DeeMJeemeve osCes- nceer osCes
DeekeÀejceevee®es efveUîee jeKee[er jbiee®es He#eer Demeleele. ¢<ìerme He[Ces - vepejsme He[Ces
*legjsoej DeekeÀef<e&le nesCes - Dees{ues peeCes
yegueyegue - ne He#eer DeekeÀejeves meeOeejCeeleë 7 Fb®e Demelees. O³eeme IesCes - SKeeo³ee ieesäer®ee melele efJe®eej keÀjCes
¿ee He#³ee®ee Jej®ee jbie ie[o leHeefkeÀjer Demelees lej cece& peeCeCess - jnm³e peeCeCes
HeesìekeÀ[s les MegYe´ Heeb{js Demeleele. [eskeÌ³eeJej ueebye,
Ssìoej keÀeÈ³ee jbiee®ee legje Demelees. ³eeme `js[
efJemkeÀ[& yegueyegue' Demesner cnCeleele.
(2) Gllej efuene.

MASTER KEY QUESTION SET - 14 Deemeceble leeHetve peeC³ee®es keÀejCe ....
He´Mve 1Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer Gllej: l³ee Yeeieele GvneUe peemle neslee.
keÀjeë (3) He³ee&³eer Meyo efuene.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer keÀesj[s Je=#e Òeeble Yetceer
(i) Meg<keÀ Pee[ ÒeosMe peceerve
uesKekeÀeves kesÀuesues efuebyee®³ee Pee[e®es JeCe&ve (4) pees[îee pegUJee.
De ieì ye ieì
keÀeìsjer HeÀUebveer uemeueMeerle ®ewlev³ece³e (i) uemeueMeerle efnjJebieej (De) Gvne®ee
ie®®e efnjJebieej (ii) Meg<keÀ keÀesj[er (ye) efuebyee®eb Pee[
ueie[uesueb (iii) kegÀþb®e veJnleer (JeÀ) peceerve
(ii) (iv) meieUe ÒeosMe ([) HeeCeLeU
GvneUe peemle Demeu³ee®ee Deepetyeepet®³ee Gllejs: (i - ye), (ii - keÀ), (iii - [), (iv - De)
HeefjmejeJej Peeuesuee HeefjCeece (5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
(i) uesKekeÀe®³ee Iejeceeies keÀMee®es Pee[ nesles?
Deemeceble DeemeHeeme®eer DeemeHeeme®eer HeeCeLeU meieUerkeÀ[s IejmegodOee
Gllej: uesKekeÀe®³ee Iejeceeies efuebyee®es Pee[ nesles.
leeHetve peceerve Pee[s ceuetue peceerve- Meg<keÀ leeHetve
peeF& (ii) DeemeHeeme®eer Pee[s HeeCeer vemeu³eeves keÀMeer Peeueer nesleer?
leeHetve DeeefCe Heefjmejele keÀesj[er efveIes
keÀjHetve keÀeUHeì kegÀþb®e peceerve Gllej: DeemeHeeme®eer Pee[s HeeCeer vemeu³eeves ceuetue Peeueer nesleer.
leHeefkeÀjer efnjJeer efomele efomes (6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
He[uesueer efomele vemes (i) ÒeosMe meieUe .............. neslee.
efomes (Gvne®ee, HeeJemee®ee, meeJeueer®ee, JeeN³ee®ee)
(iii) Gvne®³ee og<HeefjCeeceeblener uesKekeÀeuee JeeìCeejs (ii) meieUerkeÀ[b .............. keÀesj[er peceerve.
efuebyee®es Pee[ (Deeê&, Deesuemej, leebye[er, Meg<keÀ)
Gllejs: (i) Gvne®ee (ii) Meg<keÀ
efJeue#eCe peerJevece³e peerJeveoe³eer
(7) menmebyebOe efuene. (4) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.

(i) ceuetue DeeefCe keÀeUHeì efnjJeer ë Pee[s ëë (i) efKe[keÀerueiele®e nesleb les keÀeìsjer DeeefCe yeesje®³ee HeÀUebveer ie®®e
Meg<keÀ keÀesj[er ë .......... ueie[uesueb Demeb.
Gllej: ®etkeÀ
(ii) Deeê& ë Meg<keÀ ëë Deesueer ë ..............
(ii) l³ee Yeeieele SketÀCe®e GvneUe peemle. Deemeceble leeHetve peeF&.
Gllej: (i) peceerve (ii) keÀesj[er
Gllej: yejesyej
heefj®íso 1 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 49 Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
ceer jenle neslees ................................... (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
............................ DeeefCe peerJeveoe³eer Jeeìs. (i) IejmetodOee leeHegve efveIes
(ii) ueeRye cnCepes keÀ[gefuebye veJns.
Gllejs: (i) IejmegodOee leeHetve efveIes. (ii) efuebye cnCepes keÀ[tefuebye veJns.
(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene.
DeemeHeeme®eer peceerve leeHetve keÀjHetve leHeefkeÀjer He[uesueer efomes; keÀejCe
Gllej: (1) ceer (2) l³ee (3) DeeHeCe (4) les (5) leer (6) ³ee
.....
(De) ÒeosMe meieUe meeJeueer®ee neslee.
(i) Jeerue#eCe, efJeuekeÌMeve, efJeue#eCe, efJeue#eve
(ye) ÒeosMe meieUe Gvne®ee neslee.
Gllej: efJeue#eCe
(keÀ) ÒeosMe meieUe ®ewlev³ece³e neslee.
(ii) HeeMJe&Yetceer, HeeMeYetceer, HeeMJeYetceer, HeeMJe&Yegceer
([) ÒeosMe meieUe Meg<keÀ neslee. Gllej: HeeMJe&Yetceer
Gllejë DeemeHeeme®eer peceerve leeHetve keÀjHetve leHeefkeÀjer He[uesueer efomes; keÀejCe (4) meceeveeLeea Meyo efuene.
ÒeosMe meieUe Gvne®ee neslee.
(i) Je=#e - (ii) Òeeble -
(2) keÀe³e les efuene. (iii) meove - (iv) DeekeÀeMe -
uesKekeÀe®³ee Iejeceeie®es Pee[ Gllej: (i) Pee[ (ii) ÒeosMe (iii) Iej (iv) Deemeceble
Gllejë efuebyee®es (5) DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJeªodOeeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne
(3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. efuene.
(i) uesKekeÀe®³ee Iejeceeie®es Pee[ (i) ceer jenle neslees l³ee Ieje®³ee ceeieb SkeÀ efuebyee®eb Pee[ nesleb.
Gllej: ceer jenle neslees l³ee Ieje®³ee Heg{b SkeÀ efuebyee®eb Pee[ nesleb.
veJnles nesles (6) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
(i) Deeê& × (ii) Heg{b ×
keÀ[gefuebyee®es Keelees l³ee efuebyee®es (iii) Goeme × (iv) ce=l³egce³e ×
(ii) Gllejs: (i) Meg<keÀ (ii) ceeieb (iii) ®ewlev³ece³e (iv) peerJevece³e
peceerve keÀjHetve efle®ee Peeuesuee jbie
(7) DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee.
les Pee[ cnCepes efJeue#eCe peerJevece³e DeeefCe peerJeveoe³eer Jeeìs.
leHeefkeÀjer
Gllej: GYe³eevJe³eer DeJ³e³e
(iii) Pee[euee ueie[uesueer HeÀUs (8) Heg{erue efJeMes<eCes keÀMeemeeþer JeeHejC³eele Deeueer les efuene.
(i) uemeueMeerle efnjJebieej
efuebyee®eer Gllej: efuebyee®eb Pee[
(ii) Meg<keÀ keÀesj[er (ii) mepeerJeeb®³ee efoueeMee®eb keWÀê

Gllej: peceerve
(9) lekeÌlee HetCe& keÀje. efuebyee®es Pee[
Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
Ieje®³ee ®³ee <eÿer (SkeÀJe®eve) (iii)
Deepe FLeb efomeuesuee MebKe Goîee efleLeb efomes
HeÀUebveer veer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
Heefjmejele le meHleceer (SkeÀJe®eve) keÀejCe
je$eerletve lees yeje®e mejkeÀuesuee Demes
Meyo cetU Meyo meeceev³eªHe
Ieje®³ee Iej Ieje
HeÀUebveer HeÀU HeÀUeb
(i) peefceveerle vescekeÀer efleLeb®e Deesue Demes; keÀejCe .........
Gvne®ee Tve Gvne
(De) HeeJemee®eb HeeCeer meieUb l³ee Pee[euee peeF&.
efuebyee®³ee efuebye efuebyee
(ye) ie®®eerJej®eb HeeCeer meieUb l³ee Pee[euee peeF&.
(11) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee. (keÀ) ceesjer®eb HeeCeer meieUb l³ee Pee[euee peeF&.
ceer jenle neslees l³ee Ieje®³ee ceeieb SkeÀ efuebyee®eb Pee[ nesleb. ([) DebieCeeleueb HeeCeer meieUb l³ee Pee[euee peeF&.
Gllej: YetlekeÀeU Gllejë peefceveerle vescekeÀer efleLeb®e Deesue Demes; keÀejCe ceesjer®eb HeeCeerr meieUb
l³ee Pee[euee peeF&.
Òe. 4. mJecele
(ii) Deepe FLeb efomeuesuee MebKe Goîee efleLeb efomes; keÀejCe .........
Pee[s peerJeveoe³eer Demeleele ³ee efJeOeeveeJej legce®es cele J³ekeÌle
keÀje. (De) je$eerletve lees yeje®e mejkeÀuesuee Demes.
Gllej: Pee[ cnìues cnCepes efnjJeU Deeueer®e. efnjJee jbie ne mece=odOeer®ee (ye) lees HeeþerJej MebKe Iesle Demes.
Je mebHeVelesves veìuesuee Demelees. Pee[s mJeleë®e peerJevece³e Demeleele, (keÀ) lees je$eer®ee®e ®eeuele Demes.
leer peerJeveoe³eer Demeleele. mJeleë®³ee peerJeveeletve leer Flejeb®es ([) l³eeuee G®euetve ogmejerkeÀ[s þsJeues peeF&.
peerJeve HegÀueefJele Demeleele. Flejebvee peerJeve peieC³ee®eer ÒesjCee osle Gllejë Deepe FLeb efomeuesuee MebKe Goîee efleLeb efome; keÀejCe je$eerletve lees
Demeleele. mJeleë®³ee oele=lJeeletve leer Flejebvee peCet peerJeve®e oeve yeje®e mejkeÀuesuee Demes.
keÀjerle Demeleele. Pee[s mepeerJeebvee ÒeeCeJee³et osleele. HeÀUs Je HegÀues
DeHe&Ce keÀjle Demeleele. SkeÀ Glmeen, Gcebie Je ÒemeVelee ceeCemee®³ee (3) Gllejs efuene.
ceveele efvecee&Ce keÀjleele. l³eeb®³eekeÀ[s Heeefnues keÀer, ceeCemeeb®es ceve (i) uesKekeÀe®ee DeeefCe ueneve cegueeb®ee ne keÀewlegkeÀe®ee keÀe³e&¬eÀce nesTve
ÒemeVe Je ìJeìJeerle nesles. DeMeeÒekeÀejs Pee[s peerJeveoe³eer Demeleele. yemeuee .....
(ii) Pee[eKeeueer DemeCeejer Jemleer .....
ÒeMve.2 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
Gllejsë (i) ieesieueieeF¥®ee ÒeJeeme efvejKeCeb (ii) ieesieueieeF¥®eer
ÒeMebmee ³ee$ee vneCeerIej efveMee
(i)
Deesuemej peefceveerle uesKekeÀeuee efomet ueeieues
keÀewlegkeÀ ÒeJeeme ceesjer je$e
MebKe
(5) pees[îee pegUJee. heefj®íso 2 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 49

`De' ieì `ye' ieì Kejb lej, efYebleer®³ee ...................................
(i) efYebleer®³ee Gb®eer®es (De) meeJeueer ............................ nesTve yemeuee neslee.
(ii) keÀeUerYeesj (ye) ieesieueieeF¥®eer
(iii) Pee[eKeeueer Jemleer (JeÀ) efuebyee®es Pee[ Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
Gllejs: (i - keÀ), (ii - De), (iii - ye) (1) keÀesCe les efuene.
ieesieueieeF¥®ee ÒeJeeme HeenCeejs.
(6) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ¬eÀce ueeJee.
Gllejë uesKekeÀ DeeefCe ueneve cegues.
(i) ueneve-ceesþs DeveskeÀ MebKe ceie efometve ³esT ueeieues.
(ii) ceesjer®eb HeeCeer meieUb l³ee Pee[euee peeF&. (2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(iii) l³ee Deesuemej peefceveerle ceuee keÀener MebKe efomet ueeieues. (i) uesKekeÀemeeþer keÀewlegkeÀe®ee keÀe³e&¬eÀce
(iv) l³eecegUb peefceveerle vescekeÀer efleLeb®e Deesue Demes.
Gllej: (i) ceesjer®eb HeeCeer meieUb l³ee Pee[euee peeF&. HeÀeboerJej ef®ekeÀì ieesieueieeF¥®ee
(ii) l³eecegUb peefceveerle vescekeÀer efleLeb®e Deesue Demes. jbieeveb yejyeìuesu³ee ÒeJeeme efvejKeCeb
(iii) l³ee Deesuemej peefceveerle ceuee keÀener MebKe efomet ueeieues. ieesieueieeF& HeenCeb
(iv) ueneve-ceesþs DeveskeÀ MebKe ceie efometve ³esT ueeieues.
(ii) ieesieueieeF¥efJe<e³eer uesKekeÀeves ÒeLece®e Heeefnuesu³ee iees<ìer
(7) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
(i) HeÀeboerJejerue ieesieueieeF& keÀesCel³ee jbieeveb yejyeìuesu³ee Demele?
Gllej: HeÀeboerJejerue ieesieueieeF& ef®ekeÀì jbieeveb yejyeìuesu³ee Demele. ieesieueieeF& MebKe HeeþerJej l³ee Pee[eJejner
(ii) efuebyee®eb Pee[ keÀesCee®³ee efoueeMee®eb keWÀê Peeueb nesleb? IesTve ®eeueleele. ®e{leele.
Gllej: efuebyee®eb Pee[ mepeerJeeb®³ee efoueeMee®eb keWÀê Peeueb nesleb. (iii) efuebyee®³ee Pee[eKeeueer vescekeÀer Deesue Demes
(iii) efuebyeeKeeue®³ee Deesuemej peefceveerle uesKekeÀeuee keÀesCelee mepeerJe
efomeuee?
keÀejCe
Gllej: efuebyeeKeeue®³ee Deesuemej peefceveerle uesKekeÀeuee MebKe ne mepeerJe
efomeuee.
ceesjer®eb HeeCeer meieUb l³ee
(8) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. Pee[euee peeF&
(i) ieesieueieeF& MebKe .............. IesTve ®eeueleele.
(ceevesJej, Keebo³eeJej, Hee³eebJej, HeeþerJej)
(i) l³eecegUb peefceveerle vescekeÀer efleLeb®e Deesue Demes.
(ii) l³ee Pee[eKeeueer .............. meeJeueer Demes.
(ii) Deepe FLeb efomeuesuee MebKe Go³ee efomesveemee nesF&.
(keÀeUerkegÀìdì, keÀeUerefceìdì, keÀeUerYeesj, keÀeUerkegÀUkegÀUerle)
Gllejs: (i) HeeþerJej (ii) keÀeUerYeesj
efoueeMee®eb ë keWÀê ëë keÀeUerYeesj ë ..............
(i) jeef$eletve lees yeje®e mekeÀjuesuee Demes.
Gllejë meeJeueer
Gllej: je$eerletve lees yeje®e mejkeÀuesuee Demes.
(ii) l³eecegUb peceerveerle vesceefkeÀ efleLeb®e Deesue Demes.
Gllej: l³eecegUb peefceveerle vescekeÀer efleLeb®e Deesue Demes.
(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene. (11) menmebyebOe efuene.

Gllej: (i) ceeP³ee (ii) l³ee (iii) ceuee (iv) lees (v) ceer (vi) l³eeb®ee ceuee ë meJe&veece ëë MebKe ë ..............
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. Gllej: veece
(i) efoueMee®eb, oerueMee®eb, efoueeMee®eb, efoueeMe®eb *Òe. 4. mJecele
(ii) keÀeslegkeÀe®ee, keÀewlegkeÀe®ee, keÀewletkeÀe®ee, keÀewlegkeÀ®ee Je=#e Je ceeveJeer peerJeve ³eeb®³eeleerue HejmHejmebyebOeeefJe<e³eer legce®es
Gllejs: (i) efoueeMee®eb (ii) keÀewlegkeÀe®ee cele meesoenjCe mHe<ì keÀje.
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. Gllej: Je=#e Je ceeveJeer peerJeve ³eeb®es HejmHejmebyebOe Deletì Deensle.
(i) peue - (ii) efveMee - Je=#eebefMeJee³e ceeveJee®³ee peerJevee®eer keÀuHevee®e keÀjlee ³esCeej
(iii) Jemeenle - (iv) íe³ee - veener. l³eeb®³eeefMeJee³e ceeCemee®es DeeefmlellJe®e jenCeej veener.
Gllejs: (i) HeeCeer (ii) je$e (iii) Jemleer (iv) meeJeueer Je=#e ceeveJeeme ÒeeCeJee³et osleele l³eecegUs®e ceeCemeeme MJemeveeme
Jee³et efceUlees. Òee®eerve keÀeUeHeemetve Heeefnues lej DeeHeu³ee ue#eele
³esF&ue keÀer, $eÝ<eercegveeRveer ³ee®e Je=#ee®³ee Keeueer yemetve leHe kesÀuesues
(i) Keesìb × (ii) efoJeme ×
Deens. l³eebvee efoJ³elJee®ee mee#eelkeÀej Je=#eecegUs®e Peeuesuee Deens.
(iii) efveboe × (iv) Jej × ieewlece yegodOeebvee %eeve yeesefOemelJe Je=#eeb®³ee Keeueer®e efceUeues Deens.
Gllejs: (i) Kejb (ii) je$e (iii) keÀewlegkeÀ (iv) Keeueer legkeÀesyeebveer DeeHeueer DeYebiej®evee Je=#ee®³ee meeefVeO³eele yemetve®e
(6) GleeN³eeleerue DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene. efueefnuesueer Deens. `Je=#eJeuueer Deecne mees³ejer' Demes les Deeveboeves
Gllej: MebKe cnCeleele.
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. ÒeMve.3 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer
Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer keÀjeë
peefceveerle le meHleceer (SkeÀJe®eve) Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
efYebleer®³ee ®³ee <eÿer (SkeÀJe®eve) (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
je$eerletve Tve Heb®eceer (SkeÀJe®eve) (i) ieo& efnjJ³ee DeeM®e³ee&le efoueemee MeesOet ueeieueer
Pee[euee uee efÜleer³ee (SkeÀJe®eve)
(8) lekeÌlee HetCe& keÀje. HeejJ³ee®eer pees[er
Meyo cetUMeyo meeceev³eªHe
mepeerJeeb®³ee mepeerJe mepeerJeeb (ii) efuebyee®³ee Pee[eJej vesnceer efomeCeejs He#eer
ieesieueieeF&®eer ieesieueiee³e ieesieueieeF&
peefceveerle peceerve peefceveer legjsoej yegueyegue HeesHeì
cegueeb®ee cegues cegueeb
(iii) meieÈ³eebmeeþer efuebyee®es Pee[ cnCepes®e
(9) DeOeesjsefKele Meyoeb®³ee peeleer DeesUKee.
(i) Deepe FLeb efomeuesuee MebKe Go³ee efleLeb efomes.
(ii) l³eeb®ee ÒeJeeme efvejKeCeb ne ceePee DeeefCe ueneve cegueeb®ee keÀewlegkeÀe®ee SkeÀ keWÀê SkeÀ DeekeÀ<e&Ce SkeÀ DeeMJeemevee®eb,
keÀe³e&¬eÀce nesTve yemeuee neslee. efJeMJeemee®eb efþkeÀeCe
Gllejs: (i) veece (ii) meJe&veece
(iv) Pee[eveb He#³eebvee peieC³eemeeþer efoueb
l³eeb®ee ÒeJeeme efvejKeCeb ne ceePee DeeefCe ueneve cegueeb®ee keÀewlegkeÀe®ee
keÀe³e&¬eÀce nessTve yemeuee neslee. veJeb DeeMJeemekeÀ efveceb$eCe
Gllej: YetlekeÀeU
(2) Gllejs efuene. (6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) l³eeb®³eecegUs Pee[ vesnceer iepeyepeuesueb Demes. (i) peCet ieeleb yenjleb .............. Pee[.
Gllej: ef®eceC³ee DeeefCe Flej He#eer (ue³e³egkeÌle, megjsue, mebieerlece³e, leeue³egkeÌle)
(ii) uegkeÀuegkeÀl³ee vepejs®eer .............. ¢äerme He[s
(ii) efuebyee®³ee keÀeìsjer Pee[ele Iejìs yeebOeCeejer pees[er.
Gllej: HeejJ³ee®eer (ef®eceCeer, HeejJeer, yegueyegue, ueeb[esj)
(3) pees[îee pegUJee. Gllejs: (i) mebieerlece³e (ii) HeejJeer
`De' ieì `ye' ieì
(i) uegkeÀuegkeÀleer ë vepej ëë yenjleb ë ..............
(i) iegbpeeb®³ee [esÈ³eeb®eer (De) Pee[
(ii) legjsoej (ye) HeejJeer (i) MesJeì ë meg©Jeele ëë Leb[ ë ..............
(iii) mebieerlece³e (JeÀ) He#eer Gllejs: (i) Pee[ (ii) leHle
(iv) LeJ³eeLeJ³eeves ³esCeejs ([) yegueyegue (8) Meyopeeue HetCe& keÀje.
Gllejs: (i - ye), (ii - [), (iii - De), (iv - keÀ) (i) HeejJeermeeþer®es efJeMes<eCe

(i) ceie les pees[Heb nUtnUt efomesveemeb Peeueb. iegbpeeb®³ee [esÈ³eeb®eer uegkeÀuegkeÀl³ee vepejs®eer
(ii) l³ee pees[erveb keÀe[îeekeÀe[îeeb®eb SkeÀ Iejìb l³ee efuebyee®³ee keÀeìsjer heefj®íso 3 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 49
Pee[ele yeebOee³euee meg©Jeele kesÀueer.
ueJekeÀj®e SkeÀ HeejJ³ee®eer .................................
(iii) uesKekeÀe®ee cegueiee efleLebb JeejbJeej peeTve Heener.
..................................... ceeP³ee ue#eele Deeueb.
(iv) ueJekeÀj®e SkeÀ HeejJ³ee®eer pees[er l³ee ieo& efnjJ³ee DeeM®e³ee&le
efoueemee MeesOet ueeieueer. Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
Gllej: (i) ueJekeÀj®e SkeÀ HeejJ³ee®eer pees[er l³ee ieo& efnjJ³ee DeeM®e³ee&le (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
efoueemee MeesOet ueeieueer. les pees[Heb nUtnUt efomesveemeb Peeueb; keÀejCe .....
(ii) l³ee pees[erveb keÀe[îeekeÀe[îeeb®eb SkeÀ Iejìb l³ee efuebyee®³ee (De) ceePee cegueiee efleLeb JeejbJeej peeTve Heener.
keÀeìsjer Pee[ele yeebOee³euee meg©Jeele kesÀueer. (ye) Pee[ nUtnUt megkeÀle iesueb.
(iii) uesKekeÀe®ee cegueiee efleLebb JeejbJeej peeTve Heener. (keÀ) ueeskeÀ JeejbJeej efleLeb peeTve Heenle.
(iv) ceie les pees[Heb nUtnUt efomesveemeb Peeueb. ([) GvneUe Jee{le iesuee.
Gllej: les pees[Heb nUtnUt efomesveemeb Peeueb; keÀejCe ceePee cegueiee efleLeb
JeejbJeej peeTve Heener.
(i) ieo& efnjJ³ee DeeM®e³ee&le keÀesCe efoueemee MeesOet ueeieueer?
Gllej: SkeÀ HeejJ³ee®eer pees[er ieo& efnjJ³ee DeeM®e³ee&le efoueemee MeesOet
ueeieueer. efuebyee®³ee Pee[eYeesJeleer®es He#eer
(ii) HeejJ³ee®eb pees[Heb nUtnUt efomesveemeb keÀe Peeueb?

Gllej: uesKekeÀe®ee cegueiee JeejbJeej l³eebvee peeTve Heener cnCetve ceie les pees[Heb HeejJes ef®eceC³ee yegueyegue HeesHeì Flej He#eer
nUtnUtt efomesveemeb Peeueb. (3) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
(iii) efuebyee®³ee Pee[epeJeU vesnceer keÀesCeles He#eer efomele? (i) legjsoej HeesHeì DeeefCe yegueyegue vesnceer efleLeb efomele.
Gllej: efuebyee®³ee Pee[epeJeU vesnceer legjsoej yegueyegue DeeefCe HeesHeì ns He#eer (ii) ceie pees[Heb nUtnUt efomesveemeb Peeueb.
efomele. Gllejs: (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.

(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
ef®ecev³ee DeeefCe Flej He#eer ³eebveer les Pee[ vesnefce iepeyepeuesueb Demes. JeeleeJejCeeletve Tve Heb®eceer (SkeÀJe®eve)
Gllejë ef®eceC³ee DeeefCe Flej He#eer ³eebveer les Pee[ vesnceer iepeyepeuesueb Demes. HeejJ³ee®eer ®eer <eÿer (SkeÀJe®eve)
¢<ìerme me efÜleer³ee (SkeÀJe®eve)
(2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene. He#³eebvee vee efÜleer³ee (DeveskeÀJe®eve)
Gllejë (i) SkeÀ (ii)) ieo& (iii) keÀeìsjer (iv) iegbpeeb®³ee (v) uegkeÀuegkeÀl³ee (9) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(vi) mebieerlece³e (vii) legjsoej (viii) DeeMJemevee®eb (ix) Meyo cetueMeyo meeceev³eªHe
efJeMJeemee®eb (x) DeveskeÀ (xi) SkeÀcesJe
efKe[keÀerletve efKe[keÀer efKe[keÀer
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. [esÈ³eeb®eer [esUs [esÈ³eeb
(i) DeemJeemeve, DeeMJeeMeve, DeeMJeemeve, DeMJeemeve Pee[ele Pee[ Pee[e
LeJ³eeLeJ³eeveb LeJee LeJ³ee
Gllejë DeeMJeemeve
(ii) uetkeÀuegkeÀl³ee, uetkeÀuetkeÀl³ee, uegkeÀuegkeÀl³ee, uegkeÀueketÀl³ee (10) JeekedÀÒe®eeje®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje.
DeeMJeemeve osCes-nceer osCes
Gllejë uegkeÀuegkeÀl³ee
Gllejë efveJe[CetkeÀ peJeU Deeu³eeves veslesceb[Uer keÀesj[er DeeMJeemeves osle
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. nesleer.
(i) ojJeepee - (11) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesuee
(ii) oeì - ³eesi³e JeekeÌÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
(iii) ve³eve - iegbpeeb®³ee [esÈ³eeb®eer, uegkeÀuegkeÀl³ee vepejs®eer HeejJeer vepejsme He[s.
(iv) vesnceer - Gllejë iegbpeeb®³ee [esÈ³eeb®eer, uegkeÀuegkeÀl³ee vepejs®eer HeejJeer ¢äerme He[s.
Gllejsë (i) oej (ii) ieo& (iii) [esUs (iv) JeejbJeej (12) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
YeesJeleeue®³ee jKejKeerletve l³ee pees[erveb SkeÀ Leb[ Demee DeeÞe³e
(5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. MeesOetve keÀe{uee neslee.
(i) MesJeì × Gllejë YetlekeÀeU
(ii) iejce × (13) YeefJe<³ekeÀeU keÀje.
(iii) keÀOeerkeÀOeerr × legjsoej yegueyegue DeeefCe HeesHeì vesnceer efleLeb efomele.
(iv) YejYej × Gllejë legjsoej yegueyegue DeeefCe HeesHeì vesnceer efleLeb efomeleerue.
Gllejsë (i) meg©Jeele (ii) Leb[ (iii) vesnceers (iv) nUtnUt *Òe. 4. mJecele
Pee[b peCet He#³eebvee peieC³eemeeþer veJeb DeeMJeemekeÀ efveceb$eCe
(6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene. osleele ³ee efJeOeeveeJej legce®es mJecele efuene.
Gllejë (i) ef®eceC³ee (ii) He#eer Gllejë Pee[s DeeefCe He#eer ³eeb®es SkeÀceskeÀebMeer Deletì veeles Demeles.
(7) DeOeesjsefKele Meyoeb®³ee peeleer DeesUKee. jsMecee®es yebOe®e peCet l³eeb®³eele iegjHeÀìuesues Demeleele. He#eer
JeeleeJejCeele efJenej keÀjleele. Pee[ ns®e l³eeb®es efJeÞeecee®es Je
(i) uegkeÀuegkeÀl³ee vepejs®eer HeejJeer ¢äerme He[s
JeemleJ³ee®es efþkeÀeCe Demeles. meJe& He#eer Pee[ebJej yemetve efkeÀueefyeueeì
Gllejë efJeMes<eCe keÀjleele lesJne Demes Jeeìles keÀer, peCet He#³eeb®eer MeeUe®e Yejuesueer
(ii) legjsoej yegueyegue DeeefCe HeesHeì vesnceer efleLeb efomele. Deens. Tve Jeeje Je HeeTme ³eebHeemetve mJeleë®es j#eCe keÀjC³eemeeþer
He#eer Pee[ebJej DeeHeueer Iejìer yeebOeleele. Pee[e®eer HeÀUs Keeleele
Gllejë GYe³eevJe³eer DeJ³e³e
Pee[ ns®e l³eeb®³ee mebj#eCee®es SkeÀcesJe meeOeve Demeles. peCet Pee[s®e
efnjJeerieej nesTve [esuele l³eebvee DeeHeu³eekeÀ[s yeesueeJele Demeleele.
ÒeMve.4. Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer (5) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
keÀjeë (i) Pee[eKeeueer keÀesCee®es SkeÀ JesieUs®e efJeMJe nesles?
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Gllej: Pee[eKeeueer cegbi³eeb®es SkeÀ JesieUs®e efJeMJe nesles.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (ii) keÀMeecegUs Pee[eYeesJeleer HebKeOeejer ef®ecegkeÀu³ee HeN³ee G[t
(i) ueeieu³ee?
Pee[eKeeueer DemeCeejb JesieUb®e efJeMJe
Gllej: HegÀueebcegUs Pee[eYeesJeleer HebKeOeejer ef®ecegkeÀu³ee HeN³ee G[t ueeieu³ee.
cegbi³eeb®eb (iii) uesKekeÀeuee kesÀJne efKe[keÀer ueeJetve I³eeJeer Demes Jeeìt ueeieues?
(ii) Gllej: Pee[e®³ee HeÀeboerJej ceOeceeM³eebveer íesìs HeesUs j®eu³eeJej uesKekeÀeuee
Pee[e®³ee Leb[ meeJeueerle efJemeeJ³eeuee ³esCeejs efKe[keÀer ueeJetve I³eeJeer Demes Jeeìt ueeieues.
(iv) efuebyee®³ee Pee[e®eer keÀesCeleer J³eeK³ee Peeueer nesleer?
kegÀ$es
Gllej: `mepeerJeebmeeþer peerJeveoe³eer keWÀê' DeMeer efuebyee®³ee Pee[e®eer J³eeK³ee
(iii) efuebyee®³ee MesJeì®³ee yenjeleerue HegÀueeb®eer JewefMe<ìîes Peeueer nesleer.
(v) efuebyee®es Pee[ ueeJeuesu³ee m$eerveb l³eeuee keÀMee®³ee ce³ee&oe
Ieeleu³ee veJnl³ee?
ef®ecegkeÀueer cebo iees[ DeodYetle HeÀUoej DeeMJeemeve Gllej: efuebyee®es Pee[ ueeJeuesu³ee m$eerveb l³eeuee keÀ[tHeCee®³ee DeeefCe
Jeemee®eer IesTve Deeuesueer kebÀpeg<eer®³ee ce³ee&oe Ieeleuesu³ee veJnl³ee.
(iv) HegÀueebcegUs Pee[eYeesJeleer peceues (6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) .............. ueie[uesueb les Pee[ ¢ä ueeieC³eemeejKeb nesleb.
(HegÀueebveer, HeÀUebveer, HeÀeboîeebveer, HegÀueHeeKejebveer)
HebKeOeejer HegÀueHeeKejs jbieerle G[les HegÀue®egKes Yebgies ceOeceeM³ee (ii) HegÀueebcegUs ueJekeÀj®e l³ee Pee[eYeesJeleer HebKeOeejer ef®ecegkeÀu³ee
ef®ecegkeÀu³ee keÀerìkeÀ ef®ecegkeÀues .............. G[t ueeieu³ee.
HeN³ee He#eer
(®esìefkeÀCeer, HeN³ee, ef®eceC³ee, ueeb[esjer)
(2) Gllejs efuene. ..............
(iii) SkeÀoe Heenle Demeleevee keÀele Dee{Utve Deeueer
(i) uesKekeÀeuee Pee[e®³ee yeeyeleerle ns Hene³euee efceUeues veener.
(Heeueer®eer, He#³eeb®eer, ceiejer®eer, meeHee®eer)
Gllej: HegÀueebHeemetve les HeÀUebHe³e¥le®ee meieUe peerJeveÒeJeeme
(ii) jenl³ee Ieje®³ee ceeies efuebyee®es Pee[ ueeJeCeejer. Gllejs: (i) HeÀUebveer (ii) HeN³ee (iii) meeHee®eer
Gllej: oeef#eCeel³e m$eer (7) menmebyebOe efuene.
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. DeveskeÀjbieer ë efkeÀ[s ëë ef®ecegkeÀu³ee ë ..............
Gllej: HeN³ee
íe³ee mebJesovee Deeke=À<ì peie
meeJeueer YeeJevee DeekeÀef<e&le efJeMJe HebKe OeejCe kesÀuesueer -
Gllej: HebKeOeejer
`De' ieì `ye' ieì heefj®íso 4 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 50
(i) DeveskeÀjbieer (De) HegÀues Pee[eKeeueer cegbi³eeb®ebner ...................................
(ii) cebo iees[ Jeemee®eer (ye) He#eer ............................... DeeefCe peieC³ee®ee efoueemee.
(iii) HegÀue®egKes ef®ecegkeÀues (JeÀ) mepeerJeebmeeþer Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(iv) peerJeveoe³eer keWÀê ([) efkeÀ[s (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
Gllejs: (i - [), (ii - De), (iii - ye), (iv - keÀ) DeemeHeeme®es ueeskeÀ ³esle, efuebyee®eer HeÀUb cegkeÌleHeCes IesTve peele,
keÀejCe....
(De) cegkeÌle-ceeskeÀUb Pee[ efleveb peCet keÀ[tHeCee®³ee DeeefCe kebÀpeg<eer®³ee (5) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
ce³ee&oe Ieeleuesu³ee veJnl³ee. (i) ceeCemebner l³ee Pee[ekeÀ[b DeekeÀef<e&le nesle nesleer.
(ye) cegkeÌle-ceeskeÀUb Pee[ efleveb peCet meJe& yebOeves Ieeleueer veJnleer. (ii) Pee[eKeeueer cegbi³eeb®ebner SkeÀ JesieUb®e efJeMJe nesleb.
(keÀ) cegkeÌle-ceeskeÀUb Pee[ efleveb peCet keÀ[tHeCee®³ee DeeefCe kebÀpeg<eer®³ee (iii) efleveb l³ee Pee[euee kegbÀHeCe Ieeleueb nesleb.
ce³ee&oe Ieeleuesu³ee nesl³ee.
Gllejsë (i) yejesyej (ii) yejesyej (iii) ®etkeÀ
([) leer HeÀUs®e jmeeU nesleer.
Gllej: DeemeHeeme®es ueeskeÀ ³esle, efuebyee®eer HeÀUb cegkeÌleHeCes IesTve peele, keÀejCe
cegkeÌle-ceeskeÀUb Pee[ efleveb peCet keÀ[tHeCee®³ee DeeefCe kebÀpeg<eer®³ee (1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
ce³ee&oe Ieeleuesu³ee veJnl³ee. HeCe Leb[ meeJeefuele kegÀef$ener efleLeb eqJemeeJ³eeuee ³esle.
(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllejë HeCe Leb[ meeJeueerle kegÀ$eerner efleLeb efJemeeJ³eeuee ³esle.
(i) HegÀue®egKes ef®ecegkeÀues (2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene.
Gllejë (i) JesieUb®e (ii) Leb[ (iii) meieUb (iv) ef®ecegkeÀueer (v) Jeemee®eer
He#eer (vi) DeodYetle (vii) HeÀUoej (viii) íesìîee (ix) ceeieb (x)
peerJeveoe³eer (xi) cegkeÌle-ceeskeÀUb (xii) DeemeHeeme®es (xiii)
(ii) efuebyee®³ee Pee[e®eer J³eeK³ee ueie[uesueb
mepeerJeebmeeþer peerJeveoe³eer keWÀê (i) efpeJeveoe³eer, peerJeveo³eer, peerJeveoe³eer, peerJeveoeef³e
(iii) (ii) jbefiele, jieerle, jefiele, jbieerle
efuebyee®es Pee[ DeekeÀ<et&ve Iesle Demes
Gllejsë (i) peerJeveoe³eer (ii) jbieerle
ceeCemeb HeMeg-He#eer keÀerìkeÀ meeHe kegÀ$eer Keejer (i) íe³ee - (ii) efJeÞeebleer -
ieesieueieeF& (iii) megceve - (iv) Jemeenle -
(iv) Gllejsë (i) meeJeueer (ii) efJemeeJee (iii) HetÀue (iv) Jemleer
efuebyee®³ee Pee[euee ve Ieeleuesu³ee ce³ee&oe
(5) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne
efuene.
keÀ[tHeCee®³ee kebÀpeg<eer®³ee
Pee[eKeeueer cegbi³eeb®ebner SkeÀ JesieUb®e efJeMJe nesleb.
Gllejë Pee[eKeeueer cegbi³eeb®ebner SkeÀ JesieUb®e peie nesleb.
(i) DeodYetle HeÀUoej DeeMJeemeve IesTve Deeuesueer.
(ii) íesìîee HeÀeboerJej HeesUb j®eCeeN³ee (6) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
(iii) mepeerJeebmeeþer peerJeveoe³eer keWÀê. (i) jbienerve × (ii) efleKeì ×
(iv) efuebyee®es Pee[ ueeJeCeejer. (iii) Jej × (iv) ceesþîee ×
Gllejsë (i) HegÀues (ii) ceOeceeM³ee (iii) efuebyee®es Pee[ (iv) oeef#eCeel³e m$eer Gllejsë (i) jbieerle (ii) iees[ (iii) Keeueer (iv) íesìîee
(4) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (7) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
(i) HeÀUebveer ueie[uesu³ee efuebyee®³ee Pee[e®eer JewefMe<ìîes Gllejë (i) efkeÀ[s (ii) kegÀ$eer (iv) HegÀueb (v) HeN³ee (vi) HegÀueHeeKejb (vii)
keÀerìkeÀ (viii) Yegbies (ix) HeÀUb (x) ceeCemeb (xi) HeMeg (xii) He#eer
(xiii) Keejer (xiv) ieesieueieeF&
¢ä mece=odOeer®eer YeeJevee peerJeveoe³eer
ueeieC³eemeejKeb peeieJeCeejb
(8) lekeÌlee HetCe& keÀje. ÒeMve.5. Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer
Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer keÀjeë
meeJeueerle le meHleceer (SkeÀJe®eve) Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
Pee[e®ee ®ee <e<þer (SkeÀJe®eve) (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
ceeM³eebveer veer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve) (i)
kebÀpeg<eer®³ee ®³ee <e<þer (SkeÀJe®eve)
uesKekeÀe®³ee Mespeejer jenle Demeuesu³ee kegÀìgbyee®³ee Hejmeoejele
ceeM³eebveer ceeMee ceeM³eeb DemeCeejer iees<ì vemeCeejer iees<ì
Jeemee®eer Jeeme Jeemee
meeHee®eer meeHe meeHee HeeC³ee®ee neHemee ieJelee®eer keÀe[er
efJemeeJ³eeuee efJemeeJee efJemeeJ³ee
(ii) oj $eÝletle Pee[e®³ee Deveg<ebieeveb meepeje nesle DemeCeej
(10) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesuee
³eesi³e JeekeÌ³eÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
GlmeJe
ceeCemebner l³ee Pee[ekeÀ[b Dees{ueer peele nesleer.
Gllejë ceeCemebner l³ee Pee[ekeÀ[b DeekeÀef<e&le nesle nesleer. (iii)
efvemeiee&le èfnjJee ®ecelkeÀej' ªpeJeCeeje
ceeCemebner l³ee Pee[ekeÀ[b DeekeÀef<e&le nesle nesleer. pees ceeCetme SKeeob Pee[ peieJelees
Gllejë YetlekeÀeU
(2) Gllejs efuene.
(12) keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
(i) uesKekeÀe®³ee Mespeejer jenle Demeuesu³ee ueeskeÀebveer keÀOeer Òe³elve kesÀuee
DeemeHeeme®es ueeskeÀ ³esle, efuebyee®eer HeÀUb cegkeÌleHeCes IesTve peele.
veener.
Gllejë DeemeHeeme®es ueeskeÀ ³esleerue, efuebyee®eer HeÀUb cegkeÌleHeCes IesTve peeleerue.
(ii) uesKekeÀ ®eefkeÀle nesTve iesu³ee®es keÀejCe.
(iii) Pee[ ueeJeuesueer yeeF& DeeHeu³eeceeies þsJetve iesueer.
m$eer ë veece ëë l³ee ë ..............
Gllejs: (i) efnjJee Deevebo HemejJeC³ee®ee (ii) Pee[euee Deeuesueb cenllJe
Gllej: meJe&veece Heentve (iii) DeodYetle veeìîe
*Òe. 4. mJecele
Pee[ mepeerJeebmeeþer peerJeveoe³eer kebsÀê keÀmes yevet MekeÀles ns efJeOeeve
HeìJetve oîee. peue JemlegefmLeleer DeuebkeÀej nwjeCe
Gllejë Pee[s mepeerJeebvee ®ewlev³e osleele. mepeerJeebvee cele ÒeHegÀefuuele
HeeCeer nkeÀerkeÀle oeefieves $emle
keÀjleele. Pee[s mepeerJeeb®³ee peerJeveele Deeuneooe³ekeÀ iees[Jee
efvecee&Ce keÀjC³ee®es keÀe³e& keÀjleele. ³ee Pee[ebJej He³ee&JejCeeleerue (4) pees[îee pegUJee.
DeveskeÀ keÀerìkeÀ, He#eer, ceeCemeb Je Flej ÒeeCeer DeeÞe³e Iesleele. DemebK³e `De' ieì `ye' ieì
HeMeg-He#eer, meeHe, Keejer DeveskeÀ ÒekeÀej®es keÀerìkeÀ Je ieesieueieeF¥meeþer
(i) efnjJee (De) ceeCemeb
Pee[s Jejoeve þjleele. ³ee meJee¥®³ee efJemeeJ³ee®eW keWÀê Pee[s®e
(ii) ogceg&Keuesueer (ye) DeeMJeemevee®es
Demeleele. Pee[ebYeesJeleer jbieeryesjbieer HegÀueHeeKejs G[leevee efomeleele.
peCet Pee[ebvee Heentve®e leer vele&ve keÀjle Deensle. Demes Jeeìles. ³ee (iii) mebieerlece³e mebosMe (JeÀ) mepeerJeeb®es
meJe& ÒekeÀej®³ee mepeerJeebmeeþer Pee[s DeeHeues meJe&mJe yeneue keÀjle (iv) DeeMeerJee&o IesCeb ([) ®ecelkeÀej
Demeleele. Gllejs: (i - [), (ii - De), (iii - ye), (iv - keÀ)
(5) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (keÀ) ne efvemeiee&®ee ®ecelkeÀej®e l³eebveer Heeefnuee veener.
(i) uesKekeÀe®³ee Mespeejer jenle Demeuesu³ee kegÀìgbyee®³ee Hejmeoejele ([) l³eeb®es Hejmeoej®e YekeÀeme Deens.
keÀe³e nesles? Gllejë keÀoeef®ele leer ceeCemeb l³eeb®³ee Hejme-DebieCeemeejKeer®e Goeme, YekeÀeme,
Gllejë uesKekeÀe®³ee Mespeejer jenle Demeuesu³ee kegÀìgbyee®³ee Hejmeoejele leHeefkeÀjer DeMeer®e Jeeìle jeefnueer ceveeveb; keÀejCe ne efvemeiee&leuee
HeeC³ee®ee neHemee neslee. Deevebo l³eeb®³ee ceveele Hees®eu³ee®eb ceer Heeefnueb®e veener.
(ii) Pee[ peieJeCeeje ceeCetme efvemeiee&le keÀe³e ªpeJele Demelees? (2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
Gllejë Pee[ peieJeCeeje ceeCetme efvemeiee&le èfnjJee ®ecelkeÀej' ªpeJele (i)
Demelees. uesKekeÀe®³ee celes, cegUele DemeeJeer ueeieCeejer ÒeJe=lleer
(iii) Pee[ ueeJeuesueer yeeF& DeeHeu³eeceeies keÀe³e þsJetve iesueer nesleer?
Gllejë Pee[ ueeJeuesueer yeeF& DeeHeu³eeceeies DeodYetle veeìîe þsJetve iesueer nesleer.
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. Pee[ ueeJeCeb les peieJeCeb otjJej Deeveboe®es meJe& mepeerJeeb®es
DeeefCe DeeMJeemevee®es DeeMeerJee&o IesCeb
(i) meJe& mepeerJeeb®es .............. IesCeb ner SkeÀ ÒeJe=lleer®e DemeeJeer
mebieerlece³e mebosMe
ueeieles. (DeeMeerJee&o, MeeHe, leUleUeì, Devve)
HemejJeCeb
(ii) Hejbleg ve l³eebveer les èfnjJeb .............. ' Heeefnueb, ve Pee[b ueeJeueer.
(DeeMJeemeve, ceve, keÀewlegkeÀ, Oeve) (ii) pees[Fceejleer®³ee Mespeejer jenCeejer ceeCemeb uesKekeÀeuee keÀMeer Jeeìle
(iii) cee$e DebieCeele DeeefCe .............. ieJelee®eer keÀe[erner veJnleer.
(Iejele, oejele, Hejmeoejele, Hejmeyeeiesle) Goeme ogceg&Keuesueer $emle
Gllejsë (i) DeeMeerJee&o (ii) keÀewlegkeÀ (iii) Hejmeoejele (iii) uesKekeÀe®³ee Mespeejer jenCeeN³eebkeÀ[s cegyeuekeÀ DemeCeeN³ee iees<ìer
YejHetj ë HeeCeer ëë cegyeuekeÀ ë HeeCeer peceerve
Gllejë peceerve (iv)
uesKekeÀe®³ee Mespeej®eer ceeCemeb
(8) Meyomecetnebmeeþer SkeÀ Meyo ®eewkeÀìerle efuene.
(i) Iejeceeies DemeCeejer peeiee
ve kesÀuesu³ee iees<ìer Peeuesuee HeefjCeece
(ii) mee#e osCeeje
Gllejë (i) Hejmeoej (ii) mee#eeroej
Hejme DebieCeemeejKeer®e
efnjJeb keÀewlegkeÀ Pee[b HegÀueb Goeme, YekeÀeme, leHeefkeÀjer
heefj®íso 5 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 50
Heeefnueb veener ueeJeueer HegÀueJeueer DeMeer®e Jeeìle jeefnueer
FlekebÀ cenllJe ........................................... veenerle veenerle ceveeveb
.................................... Jeeìle jeefnueer ceveeveb.
mepeerJeeb®³ee peeiel³ee veebol³ee DeefmlelJee®ee mee#eeroej.
Gllejë uesKekeÀ mJele:
keÀoeef®ele leer ceeCemeb l³eeb®³ee Hejme-DebieCeemeejKeer®e Goeme,
YekeÀeme, leHeefkeÀjer DeMeer®e Jeeìle jeefnueer ceveeveb; keÀejCe .....
(De) ne efvemeiee&leuee Deevebo l³eeb®³ee ceveele Hees®eu³ee®eb ceer Heeefnueb®e veener. ojJe<eea meepeje nesCeeN³ee Pee[e®³ee GlmeJee®es mJeªHe
(ye) ne efvemeiee&leuee Deevebo l³eeb®³ee ceveele Hees®eu³ee®eb ceer Heeefnueb.
HegÀueb ³esCes IeceIeceeì ojJeUCes HeÀUb ueie[Ces
(5) mel³e keÀer Demel³e les efuene. Gllejsë (i) efJeMes<eCe (ii) ef¬eÀ³eeHeo
(i) meJe& mepeerJeeb®es DeeMeerJee&o IesCeb ner SkeÀ efJeke=Àleer®e DemeeJeer ueeieles. (9) DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJeªodOeeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne
(ii) èfHeJeÈ³ee Yee<esle' ceuee Demeb yejb®e keÀener meebefieleueb. efuene.
Gllejë (i) Demel³e (ii) Demel³e l³ee Iejeleueer m$eer vesnceer oeefieves Ieeuetve yemes.
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer Gllejë l³ee Iejeleueer m$eer keÌJeef®ele oeefieves Ieeuetve yemes.
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. (10) lekeÌlee HetCe& keÀje.
p³ee Ieje®eer nefkeÀkeÀle ceer meebielees Deens leer SkeÀ pees[erFceejle nesleer. Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
Gllejë p³ee Ieje®eer nkeÀerkeÀle ceer meebielees Deens, leer SkeÀ pees[Fceejle nesleer. Hejmeoejele le meHleceer (SkeÀJe®eve)
ÒeJe=lleer®e ®e <e<þer (SkeÀJe®eve)
IeeF&ves ves le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
Gllejë (i) ìdefJeve (ii) HeeC³ee®ee (iii) YejHetj (iv) Goeme (v) ogceg&Keuesueer Mespeej®eer ®eer <e<þer (SkeÀJe®eve)
(vi) $emle (vii) cegyeuekeÀ (viii) efnjJee (ix) mebieerlece³e (x)
DeodYetle (xi) oj (xii) DeeKKee (xiii) DeveskeÀ (xiv) YekeÀeme (11) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(xv) leHeefkeÀjer. Meyo cetUMeyo meeceev³eªHe
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. ieJelee®eer ieJele ieJelee
(i) ®ecekeÀej, ®ecekeÀj, ®ecelkeÀj, ®ecelkeÀej Deeveboe®es Deevebo Deeveboe

DebieCeele DebieCe DebieCee
(ii) HeJe=leer, HejJe=lleer, ÒeJe=efÊe, ÒeJe=lleer
HeeC³ee®ee HeeCeer HeeC³ee
Gllejsë (i) ®ecelkeÀej (ii) ÒeJe=lleer
FlekebÀ cenllJe l³ee Pee[euee Deeuesueb Heentve ceer ®eefkeÀle nesTve iesuees
(i) nwjeCe - (ii) Yetceer -
neslees.
(iii) Hegjsmes - (iv) JemlegefmLeleer -
Gllejë YetlekeÀeU
Gllejsë (i) $emle (ii) peceerve (iii) cegyeuekeÀ (iv) nkeÀerkeÀle
(13) keÀeU yeouee (YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
(5) DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve JeekeÌ³e Hegvne efuene. leer yeeF& FLetve efveIetve iesueer nesleer.
FlekebÀ cenllJe l³ee Pee[euee Deeuesueb Heentve ceer ®eefkeÀle nesTve iesuees Gllejë leer yeeF& FLetve efveIetve peeF&ue.
neslees.
Gllejë FlekebÀ cenllJe l³ee Pee[ebvee Deeuesueb Heentve ceer ®eefkeÀle nesTve iesuees
neslees. m$eer ë veece ëë leer ë ..............
Gllejë meJe&veece
(i) efvepeeaJe × (ii) MeeHe × Òe. 4. mJecele
(iii) ogëKe × (iv) keÌJeef®ele × Pee[b peieJeCes cnCepes SkeÀ efnjJee ®ecelkeÀej ªpeJeCes Demes pes
cnìues peeles les legcnebme ³eesi³e Jeeìle Deens keÀe? legce®es cele ceeb[e.
Gllejsë (i) mepeerJe (ii) DeeMeerJee&o (iii) Deevebo (iv) vesnceer
Gllejë Pee[b peieJeCes cnCepes SkeÀ efnjJee ®ecelkeÀej ªpeJeCes Demes
pes cnìues peeles les ceuee ³eesi³e Jeeìle Deens. Pee[s efnjJeer Demeleele.
Gllejë (i) ceeCemeb (ii) oeefieves (iii) DeveskeÀ (iv) Pee[b (v) HegÀueb ueeJeuesu³ee SkeÀe jesHeìîee®eer HeefjCeerleer nUtnUt Pee[ele nesles, Je
(8) DeOeesjsefKele Meyoeb®³ee peeleer DeesUKee l³ee®es SkeÀe ceesþîee Je=#eele HeefjJele&ve nesles. efnjJee®e efnjJee jbie
(i) leer SkeÀ pees[Fceejle nesleer. efomet ueeielees peCet keÀesCeerlejer efnjJ³ee jbiee®eer ®eeoj HeefjOeeve kesÀueer
(ii) pees ceeCetme SKeeob Pee[ peieJelees. Deens keÀer keÀe³e Demee Yeeme neslees. DeMee efnjJ³ee Pee[eKeeueer ceeCemes
efJeÞeece keÀjleele. Pee[eJej ³esle Demeuesu³ee HegÀueeb®ee Jeeme Iesleele, (4) pees[îee pegUJee.
HeÀUs Keeleele. MegodOe nJes®ee ueeYe Iesleele. Pee[s HeeJemeeuee efveceb$eCe `De' ieì `ye' ieì
osleele. les He³ee&JejCee®es j#eCe keÀjleele cnCetve Pee[s peieJeCes cnCepes (i) me=peveeMeer mebyebefOele (De) ceve
SkeÀ efnjJee ®ecelkeÀej ªpeJeCes Demes pes cnìues peeles les ³eesi³e®e (ii) YeeweflekeÀ iees<ìer®ee (ye) efnjJee mebosMe
Deens. (iii) efveefce&leerMeer pees[uesueb (JeÀ) O³eeme
(iv) otjJej Hees®eJeCeb ([) oef#eCeel³e efm$e®ee nUJesHeCee
ÒeMve.6. Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer
keÀjeë Gllejs: (i - [), (ii - keÀ), (iii - De), (iv - ye)
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (5) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (i) oeef#eCeel³e yeeF& keÀesCeemen uesKekeÀe®³ee Iejer Deeueer nesleer?
(i) Gllejë oeef#eCeel³e yeeF& efle®³ee cegueemen uesKekeÀe®³ee Iejer Deeueer nesleer.
ceve Deeveboer DeeefCe efveefce&leer#ece nesC³ee®eer keÀejCes
(ii) uesKekeÀe®³ee celes ceve kesÀJne leepeb jenleb?
Gllejë uesKekeÀe®³ee celes ceve me=peveeMeer veJeefvecee&CeeMeer, efveefce&leerMeer
Pee[ebvee ªpeJeCeb l³eeb®ee efnjJee mebosMe
pees[uesueb Demesue lej les leepeb jenleb.
HegÀueJeCeb otjJej Hees®eJeCeb
(ii) Pee[eb®ee èfnjJee mebosMe' otjJej Heesnes®eefJeC³ee®ee HeefjCeece (i) SkeÀ ceeieb þsJeuesueb ............. Pee[ efkeÀleer peerJeebvee peieJeleb.
([sjsoej, megiebOeer, HeÀUoej, yenjuesueb)
ceve ceve Deeveboer ceve efveefce&leerr#ece (ii) l³ee peerJeveoe³eer Pee[eveb DeeHeu³ee `............. Yee<esle' ceuee Demeb
me=peveelcekeÀ nesles nesles yejb®e keÀener meebefieleueb.
nesles (efHeJeÈ³ee, keÀeÈ³ee, iegueeyeer, efnjJ³ee)
Gllejsë (i) HeÀUoej (ii) efnjJ³ee
(ii) oeef#eCeel³e yeeF&®ee nUJesHeCee
(i) oeef#eCeel³e ë yeeF& ëë HeÀUoej ë ..............
mebyebefOele
(ii) ogëKe ë Deevebo ëë efMeUb ë ..............
Gllej: (1) Pee[ (2) leepeb
me=peveeMeer
(2) Gllejs efuene.
les Pee[ ueeJeCeejer ...................................
(i) oeef#eCeel³e yeeF&®ee nUJesHeCee uesKekeÀeuee mebyebefOele Jeeìuee.
............................... keÀener keÀener meebefieleueb.
(ii) vegmelee YeeweflekeÀ iees<ìeR®ee O³eeme Iesleuesues Jebef®ele jenleele.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer.
Gllejsë (i) me=peveeMeer (ii) DeeveboeHeemetve
oeef#eCeel³e yeeF&veb Deeu³eeyejesyej ....
m$eer efvejesHe Keie DeuebkeÀej (De) ÒeLece peeTve les Iej Heeefnueb.
(ye) ÒeLece peeTve les Pee[ Heeefnueb.
yeeF& mebosMe He#eer oeefieves
(keÀ) ÒeLece peeTve Pee[ ueeJeueb.
([) ÒeLece peeTve les Pee[ lees[ueb.
Gllej: oeef#eCeel³e yeeF&veb Deeu³eeyejesyej ÒeLece peeTve les Pee[ Heeefnueb.
(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllejs: (i) efveefce&leer#ece (ii) Jebef®ele

(i) ceve leepeb jenleb (4) meceeveeLeea Meyo efuene.
(i) Dee³eg<³e - (ii) GlkeÀì F®íe -
pej pees[uesueb Demesue (iii) nceer - (iv) efvejesHe -
Gllejs: (i) peerJeve (ii) O³eeme (iii) DeeMJeemeve (iv) mebosMe
me=peveeMeer veJeefvecee&CeeMeer efveefce&leerMeer (5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
(i) efMeUs × (ii) peJeU ×
(ii) ceeieb þsJeuesueb HeÀUoej Pee[ keÀjle Demeuesues keÀe³e& (iii) ogëKeer × (iv) ce=l³eg ×
Gllejs: (i) leepes (ii) otj (iii) Deeveboer (iv) peerJeve
(6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo efuene.
peerJeebvee Deevebo osleb peerJeve osleb DeeMJeemeve DeeefCe
Gllej: (i) oeefieves (ii) He#eer (iii) efye®eejs
peieJeleb DeeMeerJee&o osleb
(7) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
(iii) ³eeb®³eeYeesJeleer keÀOeer efnjJeb Pee[ GieJele veener les Pee[b ueeJeCeejer leer oeef#eCeel³e yeeF& SkeÀoe efle®³ee cegueemen
Deece®³ee Iejer Deeueer nesleer.
pes vegmeles YeeweflekeÀ ieesäer®ee pes vegmeles®e oeefieves uesTve Gllej: les Pee[ ueeJeCeejer leer oeef#eCeel³e m$eer SkeÀoe efle®³ee cegueemen
O³eeme Iesleele yemeleele Deece®³ee Iejer Deeueer nesleer.
(iv) (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.
YeeweflekeÀ iees<ìeR®ee O³eeme Iesleuesu³eebJej nesCeeje HeefjCeece
³eeb®³ee YeesJeleeueer l³eeb®³ee ceveele DeeveboeHeemetve les me=peveeMeer Meer le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
keÀOeer efnjJeb Pee[ keÀOeer He#eer efye®eejs Jebef®ele ieesäer®ee ®ee <e<þer (SkeÀJe®eve)
GieJele veener ef®eJeef®eJele veenerle jenle DemeeJesle peerJeebvee vee efÜleer³ee (DeveskeÀJe®eve)
Yee<esle le meHleceer (SkeÀJe®eve)
(i) efle®ee lees nUJesHeCee ceuee me=peveeMeer mebyebefOele Jeeìuee.
(ii) l³eeb®³ee ceveele keÀOeer He#eer efYejefYejle veener.
peerJeebvee peerJe peerJeeb
Gllejs: (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ Pee[eveb Pee[ Pee[e
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer ieesäer®ee iees<ì ieesäer
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. efveefce&leerMeer efveefce&leer efveefce&leer
DeeveoebHeemetve les yeer®eejs Jebef®ele jenle DemeeJesle. (9) JeekedÀÒe®eeje®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje.
Gllej: DeeveboeHeemetve les efye®eejs Jebef®ele jenle DemeeJesle. O³eeme IesCes -
(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene. DeLe& - GlkeÀì F®íe DemeCes
Gllej: (i) les (ii) leer (iii) efle®³ee (iv) efleveb (v) lees (vi) ceuee (vii) Gllej: meble ceoj lesjsmee ³eebveer iejeryeeb®³ee mesJes®ee O³eeme Iesleuee neslee.
l³eeb®ee (viii) l³eeb®³ee (ix) l³ee (10) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesuee
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. ³eesi³e JeekeÌÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
(i) efveefceleea#ece, efveceealeer#ece, efveefce&leer#ece, veerefceleea#ece ns jnm³e p³eebveer peeCeueb les ceuee Jeeìleb, Deeveboer jenleele.
(ii) Jeef®ele, Je®eerle, Jeb®eerle, Jebef®ele Gllej: ns cece& p³eebveer peeCeueb, les ceuee Jeeìleb, Deeveboer jenleele.
(11) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee. *Òe.3. efuebyee®³ee Pee[euee Keeueerue JewefMe<ìîes keÀesCeer keÀesCeer ÒeeHle
leer oeef#eCeel³e yeeF& SkeÀoe efle®³ee cegueemen Deece®³ee Iejer Deeueer keÀªve efoueer.
nesleer. (i) mebieerlece³e Pee[
Gllej: YetlekeÀeU Gllejë ef®eceC³ee DeeefCe Flej He#eer
(12) keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje) (ii) DeeÞe³eoe³eer Pee[
efle®ee lees nUJesHeCee ceuee me=peveeMeer mebyebefOele Jeeìuee. Gllejë ieesieueieeF&, HeejJee, ef®eceC³ee, yegueyegue, HeesHeì, cegbi³ee, efkeÀìkeÀ,
Gllej: efle®ee lees nUJesHeCee, ceuee me=peveeMeer mebyebefOele Jeeìsue. efkeÀ[s, meeHe, kegÀ$eer, Keej, HegÀueHeeKejs, Yegbies, ceOeceeMeer, ceeCemes F.
(iii) DeeMJeemekeÀ Pee[
Òe. 4. mJecele
Gllejë legjsoej yegueyegue DeeefCe HeesHeì
Pee[s ceeveJeer ceveeuee me=peveMeerue keÀjle Demeleele ³eeJej legce®es
cele meesoenjCe mHe<ì keÀje. (iv) peerJeveoe³eer Pee[
Gllejë Pee[s mJeleë®e me=peveMeerue Demeleele. efvejefvejeUîee $eÝletble Gllejë meJe& mepeerJe
leer mepele Demeleele. mJeleë me=peveMeerue Demeu³eecegUs leer Flejebvee *Öe.4. Hejmeoej ³ee MeyoeHeemetve ®eej DeLe&HetCe& Meyo le³eej keÀje.
osKeerue mepe&veMeerue yeveefJeleele. Je[&mJeLe&uee keÀeJ³ee®eer osCeieer Gllejë oej, mejoej, jme, oeme, Hej, mej, meoe
Pee[ebveer®e efouesueer Deens, cnCetve®e lees efvemeiee&uee ogmeje osJe ceevelees.
*Òe.5. Heeþele JeCe&ve Deeuesu³ee oesve kegÀìgbyee®eer efouesu³ee cegooîeeb®³ee
³ee®e Je=#eeKeeueer yemetve JeeefucekeÀer $eÝ<eeRveer jecee³eCe efueefnues.
yeeuekeÀJeerbvee osKeerue keÀefJelee efueefnC³ee®eer MekeÌleer Pee[ebveer®e efoueer. DeeOeejs leguevee keÀje.
pesJne meJe&meeceev³e ceeCemes yenjuesu³ee efnjJ³ee Pee[ebkeÀ[s Heenleele cegooe kegÀìgbye ¬eÀ 1 kegÀìgbye ¬eÀ 2
lesJne l³eeb®³ee ceveeuee kesÀJe{e Deevebo efceUlees ³ee®es JeCe&ve keÀjCes Hejmeoej Hejmeoejele efnjJesieej Hejmeoejele ieJelee®eer
DeJeIe[ nesF&ue. Pee[eJej GieJeuesues Òel³eskeÀ HeeveveHeeve ceveg<³eeme efuebyee®es Pee[ nesles. keÀe[erner veJnleer.
ÒesjCee osle Demeles. les ceeCemee®es veeles veJeefvecee&CeeMeerr pees[le Demeles.
ceeCemes leepesleJeeves, efveefce&leer#ece.
Goeme, ogceg&Keuesueer
Pee[eJeªve Keeueer He[uesu³ee HeÀUe®es v³etìveves efvejer#eCe kesÀues. ³ee
Pee[ebveer®e l³eeuee efJe%eevee®ee efkeÀleer lejer ceesþe MeesOe ueeJeC³ee®eer $emle.
ÒesjCee efoueer. HeeCeer, peceerve keÀceer ÒeceeCeele GHeueyOe HeCe cegyeuekeÀ nesles HeCe
heeþeKeeueerue mkeeO³ee³e ³eesi³e JeeHej. GHe³eesie kesÀuee veener.
efm$e³ee Deeveboer, nUJ³ee. vesnceer oeefieves Ieeuetve yemele.
*He´.1. keÀejCes efuene.
(i) uesKekeÀeuee efuebyee®es Pee[ peerJeveoe³eer Jeeìues, keÀejCe ..... efnjJee Deevebo efnjJee Deevebo HemejJeC³eele efnjJee Deevebo
Gllejë uesKekeÀeuee efuebyee®es Pee[ peerJeveoe³eer Jeeìues, keÀejCe Deepegyeepeg®ee keÀ[tHeCee®³ee, kebÀpeg<eer®³ee HemejJeC³ee®ee Òe³elve
meieUe ÒeosMe Gvne®ee Demeuee lejer efuebyee®es les Pee[ uemeueMeerle ce³ee&oe Ieeleu³ee veenerle. keÀOeer kesÀuee veener.
efnjJesieej DeeefCe ®ewlev³ece³e nesles. *Òe.6. ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
(ii) HeejJ³ee®eer pees[er efuebyee®³ee Pee[eJej jenles, keÀejCe ..... (i) Hejmeoejer HeeC³ee®ee neHemee Demeuesu³ee MespeeN³eeb®eer yeeie HegÀueuesueer nesleer.
Gllejë YeesJeleeue®³ee jKejKeerle JeeleeJejCeele les efuebyee®eb Pee[ SkeÀ Leb[ (ii) Flej He#³eeb®³ee $eemeecegUs HeejJ³ee®eer pees[er efuebyee®³ee Pee[eJeªve nueueer.
Demee DeeÞe³e neslee. (iii) efuebyee®eb Pee[ ueeJeCeejer m$eer Del³eble nUJeer nesleer.
(iii) uesKekeÀeuee efKe[keÀer ueeJetve I³eeJeer Demes Jeeìues, keÀejCe ..... (iv) efuebyee®³ee Pee[eJej ceOeceeM³ee keÀOeer kegÀCeeuee ®eeJeu³ee veenerle.
Gllejë efuebyee®³ee SkeÀe íesìîee HeÀeboerJej ceOeceeM³eeb®eb HeesUbner j®eueb peeT Gllejë (i) ®etkeÀ (ii) ®etkeÀ (iii) yejesyej (iv) yejesyej
ueeieueb. *Òe.7. mJecele
Òe.2. ®eewkeÀì HetCe& keÀje. (i) Je=#e Je ceeveJeer peerJeve ³eeb®³eeleerue HejmHejmebyebOeebefJe<e³eer legce®es cele
Heeþeleerue veeooMe&keÀ Meyo meesoenjCe mHe<ì keÀje. (Heefj®íso 2 ceOeerue Òe.4 ®es Gllej Hene)
(ii) Pee[ mepeerJeebmeeþer peerJeveoe³eer keWÀê keÀmes yevet MekeÀles, ns efJeOeeve
keÀuekeÀueeì HeìJetve oîee. (Heefj®íso 4 ceOeerue Òe.4 ®es Gllej Hene)
iepeyepeeì
aaa
7 efoJ³ee®³ee MeesOeeceeie®es efoJ³e - [e@. Deefveue iees[yeesues
veeJe : [e@. Deefveue iees[yeesues
keÀeueeJeOeer : 1947
ÒeefmeodOe uesKekeÀ. `mebmkeÀej efMeoesjer mJeeleb$³eJeerj meeJejkeÀj', `Lee@ceme DeuJee Sef[meve', `1857 ®eer ³eMeesieeLee', `megyeesOekeÀLee',
`keÀLeekeÀLeeletve yeeueefJekeÀeme' Fl³eeoer HegmlekesÀ HeéfmeodOe.
ÒemleeJevee
èfoJ³ee®³ee MeesOeeceeie®es efoJ³e' ne Heeþ uesKekeÀ `[e@. Deefveue iees[yeesues' ³eebveer efueefnuee Deens. Lee@ceme DeuJee Sef[meve ³eebveer MeesOe ueeJeuesu³ee
efoJ³ee®³ee MeesOeeceeie®eer keÀLee, Sef[meve ³eeb®³eekeÀ[s Demeuesueer He´³eesieMeeruelee ³ee®es ceeefce&keÀ JeCe&ve ³ee Heeþeletve uesKekeÀebveer kesÀues Deens.
MeyoeLe&
Jemeble$eÝlet - ®ew$e Je JewMeeKe ³ee oesve ceefnv³eeb®ee keÀeueeJeOeer keÀceeveoej - DeOe& Jele&gUeke=Àleer DeekeÀej (an arch shape)
(the spring season) keÀesUmee - efJePeuesuee efveKeeje (coal, charcoal)
efoJee - oerHe - (a lamp) Keef®e&keÀ - ceneie (expensive)
efoJ³e - (³esLes DeLe&) keÀþesj cesnvele efJe<eejer - efJe<e³egkeÌle (poisonous, venomous)
Lee@ceme Sef[meve - SkeÀ Leesj Meem$e%e p³eeves efJepes®³ee efoJ³ee®ee MeesOe OeeskeÀeoe³ekeÀ - Ye³eeJen, ef®ebleepevekeÀ (dangerous, risky)
ueeJeuee He´Kej - leerJe´ (intense)
met³e&ieńCe - met³ee&Jej He[Ceejer íe³ee (solar eclipse) efJe®eej ®eke´À - efJe®eejeb®ee DeesIe (flow of thoughts)
Meem$e%e - Jew%eeefvekeÀ (a scientist) efvejer#eCe - HeenCeer, leHeemeCeer (inspection)
p³eesefle<eer - p³eesefle<e peeCeCeeje- (astrologer) Devegceeve - leke&À, Deboepe (inference, guess)
ie{tve peeCes - ceive nesCes (to be engrossed) He´³eesie - Heél³eef#ekeÀ (an experiment)
MeesOe - ®eewkeÀMeer, leHeeme (investigation) ³eMe - efJepe³e (success)
keÀuHevee - ³egkeÌleer (idea) J³eJenej - keÀece, keÀe³e& (activity, work)
Jes[ieU - KegU®eì (crack, crazy) G<Ce keÀefìyebOe - He=LJeer®³ee ieesueeJejerue keÀke&ÀJe=lle Je cekeÀjJe=lle
iebYeerjHeCes - efJe®eejerHeCeeves (seriously) ³eebojc³eeve®ee YetHeósMe (tropics)
Leìdìe - ®es<ìe, cemkeÀìer (fun, jest, joke) GHe³egkeÌle - GHe³eesieer, pe©jer (useful)
kebÀkeÀCe - yeebie[er (bangle) peeleer - Jeie& (class)
HeeþHegjeJee - efHe®íe (assistance) cewue - Deblej ceespeC³ee®es SkeÀ
JewefMe<ìîe - efJeMes<e iegCeOece& (characteristic) ceeHe (a mile)
ke=Àef$ece - yeveeJeìer (artificial) efnbm$e - ke´tÀj, jeveìer (cruel, wild)
ªHeeblej - veJes©He, yeoue (change in form, [guekeÀer - HeWie, íesìer PeesHe (a nap)
transformation) HegÀjmele - efjkeÀecee JesU, meJe[ (spare time)
He´³elve - ceesþe ³elve, HeefjÞece (an attempt, an effort) ve=l³e - vee®e (dance)
KeeCe - GlHeeqllemLeeve (Mine) leepesleJeeves - ìJeìJeerle (energetic, blooming)
(76)
efoJ³ee®³ee MeesOeeceeie®es efoJ³e 77
HeÀesueHeCee - J³eLe&HeCee, efveªHe³eesieer (useless) (2) mej nbÖesÀ [sJner - efyeéfìMe jmee³eveMeem$e%e. efvejefvejeUîee
HeodOeleMeerj - ³eesi³e HeodOeleerves, efve³eefceleHeCes (systematically) Jee³egb®³ee MJemeveeves nesCeeN³ee heefjCeeceemebyebOeer Òe³eesie. meesef[³ece,
veeWoer - ìe®eCe, efìheCe (record) heesì@efMe³ece Je ce@ivesefMe³ece ns Oeelet le³eej kesÀues.
ìerkeÀekeÀej - ìerkeÀe keÀjCeeje, Mesjsyeepe (critic) (3) keÀeye&ve - meb%ee DeeefCe DeCeg¬eÀceebkeÀ 6 Demeuesues DeOeelet cetueêJ³e.
KeìeìesHe - Guee{eue, oieoie, DeeìeefHeìe (mighty plan, (4) Huesefìvece - meb%ee Pt DeeefCe DeCeg¬eÀceebkeÀ 78 Demeuesues ueJeef®ekeÀ,
strenuous efforts)
efve<¬eÀer³e, jeKee[er-heeb{N³ee jbiee®es, Deveceesue Oeelet cetueêJ³e.
ceeb[Je - ceb[He (an open shed, a pandal)
(5) ceuesefj³ee - De@veesHesÀefueme [emeeb®³ee ®eeJeC³eeves nesCeeje peerJeIesCee
jes<eCeeF& - Deejeme, mepeeJeì, (illumination, lighting)
Deepeej. LekeÀJee, leehe, [eskesÀ ogKeer, Gueìîee ner ³ee®eer ue#eCes
JeeìeCee - ceìej (pea)
Deensle.
YeesHeUe - SkeÀ HeÀU (a pumpkin)
Peieceieeì - ueKeueKeeì, ®ekeÀ®ekeÀeì (dazzing light) (6) efHeÀue@ceWì - met#ce leblet efkebÀJee leej
ceneslmeJe - GlmeJe (festival) (7) ìbiemìve - meb%ee W DeeefCe DeCeg¬eÀceebkeÀ 74 Demeuesues cetueêJ³e
efveefcelle - keÀejCe (a cause) DeefleMe³e pe[ DeeefCe DeefleG®®e leeheceeveeuee efJeleUlees.
HeesmìKeeles - (Post Department) (8) cesvuees heeke&À - DecesefjkesÀleerue ke@ÀefueHeÀesefve&³ee®³ee keÀeþeJejerue
DeeM®e³e& - veJeue, keÀewlegkeÀ (miracle, surprise) Menj.
ceeefce&keÀHeCes - YesokeÀHeCes, Kees®ekeÀHeCes (piercingly) keeJedÀÒe®eej
Gceso - DeeMee, efJeMJeeme (hope, faith)
ef®ekeÀeìer - efveûen, efveOee&j (determination) (1) ie{tve peeCes - ceive nesCes
(2) ceele osCes - efJepe³e efceUJeCes, mebkeÀìebvee otj keÀjCes
efìhee (3) heeþHegjeJee keÀjCes - ceeieesJee IesCes
(1) Sef[meve - Lee@ceme DeuJee Sef[meve (11 HesÀye´gJeejer 1847- (4) MeesOe IesCes - ®eewkeÀMeer, leheeme keÀjCes
18 Dee@keÌìesyej 1931), ceneve DecesefjkeÀer mebMeesOekeÀ lemes®e (5) meecevee keÀjCes - meeceesjs peeCes
J³eJemee³eer. ³eeves HeÀesveesieéHeÀ DeeefCe efJeoîegle efoJ³eeyejesyej®e (6) [guekeÀer IesCes - íesìerMeer HeWie IesCes, íesìerMeer Peeshe IesCes
DeveskeÀ MeesOe ueeJeues. (7) yeeleceer peieYej hemejCes - yeeleceer meJe&$e hemejCes
MASTER KEY QUESTION SET - 7 (iii) Sef[meve
He´Mve 1Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje:

³ee He´keÀej®³ee Jemlet®³ee MeesOeele
(i) met³e&ûenCee®ee DeY³eeme meeceev³e ceeCemeeuee
keÀjC³eemeeþer peceues ÒekeÀeMe peer eEJeÀceleerves
jespe®³ee peerJeveele
osCeeN³ee JeÀceer Demesue
Ghe³eesie nesF&ue.
Meem$e%e p³eesefle<eer (2) Gllejs efuene.
(ii) (i) met³e&ûenCe Demeu³ee®ee HeefjCeece
megìdìer keÀesCe Lee@ceme Sef[meve Gllejë efoJemee meJe&$e DebOeej Hemejuee.
IeeueefJeC³eemeeþer
SkeÀe [eWiejeU (ii) met³e&ûenCee®ee DeY³eeme keÀjC³eemeeþer peceuesu³ee J³ekeÌleer.
efce$eebvee IesTve kegÀþs
peeCeeje Yeeieeleerue Kes[sieeJeele Gllejë (i) Meem$e%e (ii) p³eesefle<eer
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. (7) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) kew%eeefveJeÀ leheeme JeÀj iebcele (i) .............. meeue DeeefCe Jemeble $eÝlet®es efoJeme.
(1890, 1825, 1879, 1856)
(ii) nele®³ee kebÀkeÀCeeuee .............. keÀMeeuee?
Meem$e%e MeesOe nele Leìdìe
(oHe&Ce, Deejmee, keÀe®e, efKe[keÀer)
(ii) mebkeie[er Gpes[ ohe&Ce Yeeke Gllejsë (i) 1879 (ii) Deejmee
efce$e ÒeJeÀeMe Deejmee eEJeÀcele
(i) efce$e ë Me$et :: je$e ë ..............
(4) pees[îee pegUJee. (ii) meeceev³e ë ceeCetme :: Jes[ieU ë ..............
`De' ieì `ye' ieì Gllejsë (i) efoJeme (ii) efJe®eej
(i) met³e&ûenCe (De)
Sef[meve®es JewefMe<ìîe (9) Meyomecegnebmeeþer SkeÀ Meyo ®eewkeÀìerle efuene.
(ii) ÒekeÀeMe osCeejer Jemlet (ye)
Meem$e%e DeeefCe p³eesefle<eer (i) YeefJe<³e meebieCeeje - (ii) MeesOe ueeJeCeeje -
(iii) met³e&ûenCee®ee DeY³eeme (keÀ)
MeesOee®eer keÀuHevee Gllejsë (i) p³eesefle<eer (ii) Meem$e%e
(iv) HeeþHegjeJee ([)
Yej efoJemee meJe&$e DebOeej
Hemejuee heefj®íso 1 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 23
Gllejsë (i - [), (ii - JeÀ), (iii - ye), (iv - De) 1879 meeue ..........................................
........................... ns lej Sef[meve®es JewefMe<ìîe nesles.
(i) yeN³ee®e peCeebveer lej les nmeC³eeJeejer®e vesues. Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(ii) Sef[meve SkeÀe [eWiejeU Yeeieeleerue Kes[sieeJeele peeTve jeefnuee. (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje.
(iii) Sef[meve keÀmeu³eelejer efJe®eejele ie{tve iesuee neslee. (i) 1879 meeue DeeefCe ..............
(iv) efleLes keÀener Meem$e%e DeeefCe p³eesefle<eer met³e&ûenCee®ee DeY³eeme (De) ûeer<ce $eÝlet®es efoJeme (ye) Je<ee& $eÝlet®es efoJeme
keÀjC³eemeeþer peceues nesles. (keÀ) Mejo $eÝlet®es efoJeme ([) Jemeble $eÝlet®es efoJeme
Gllejë (i) Sef[meve SkeÀe [eWiejeU Yeeieeleerue Kes[sieeJeele peeTve jeefnuee. (ii) ceer DeMee keÀenerlejer ÒekeÀeMe osCeeN³ee Jemlet®³ee MeesOeele Deens
(ii) efleLes keÀener Meem$e%e DeeefCe p³eesefle<eer met³e&ûenCee®ee DeY³eeme keÀer, ..............
keÀjC³eemeeþer peceues nesles. (De) peer efkebÀceleerves ceneie Demesue. (ye) peer efkebÀceleerves ogHHeì Demesue.
(iii) Sef[meve keÀmeu³eelejer efJe®eejele ie{tve iesuee neslee. (keÀ) peer efkebÀceleerves keÀceer Demesue. ([) peer efkebÀceleerves peemle Demesue.
(iv) yeN³ee®e peCeebveer lej les nmeC³eeJeejer®e vesues. (iii) Yej efoJemee meJe&$e DebOeej Hemejuee; keÀejCe .................
(6) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (De) ®ebêûenCe Demeu³eecegUs (ye) met³e&ûenCe Demeu³eecegUs.
(i) 1879 meeueer keÀesCelee efJe®eej Jes[ieU neslee? (keÀ) {ieebcegUs. ([) HeeJemeecegUs.
Gllejë DebOeejekej ceele keÀjCeeN³ee, ÒekeÀeMe osCeeN³ee Jemlet®³ee MeesOee®eer Gllejsë (i) 1879 meeue DeeefCe Jemeble $eÝlet®es efoJeme.
(ii) ceer DeMee keÀenerlejer ÒekeÀeMe osCeeN³ee Jemlet®³ee MeesOeele Deens
keÀuHevee ne efJe®eej 1879 meeueer Jes[ieU neslee.
keÀer, peer efkebÀceleerves keÀceer Demesue.
(ii) megìdìer IeeueefJeC³eemeeþer efce$eebvee IesTve Lee@ceme Sef[meve kegÀþs
(iii) Yej efoJemee meJe&$e DebOeej Hemejuee; keÀejCe met³e&ûenCe
peeTve jeefnuee neslee?
Demeu³eecegUs.
Gllejë megìdìer IeeueefJeC³eemeeþer efce$eebvee IesTve Lee@ceme Sef[meve SkeÀe
[eWiejeU Yeeieeleerue Kes[sieeJeele peeTve jeefnuee neslee. (2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(i) GleeN³eele Deeuesueer cnCe
(iii) Sef[meveves keÀesCeles DeeJneve mJeerkeÀejues nesles?
Gllejë ceveeleerue keÀuHevesÒeceeCes DemeCeejer Jemlet MeesOeC³ee®es DeeJneve
Sef[meveves mJeerkeÀejues nesles. nele®³ee kebÀkeÀCeeuee Deejmee keÀMeeuee
(ii) Sef[meve®³ee keÀuHeves®ee l³ee®³ee (4) efuebie yeouee.

efce$eebJej Peeuesuee HeefjCeece cewef$eCeer - efce$e
(5) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo JeeHeªve JeekeÌ³e Hegvne
efuene.
efce$eebveer HeÀejmes iebYeerjHeCes yeN³ee®e peCeebveer efleLes keÀener Jew%eeefvekeÀ DeeefCe p³eesefle<eer met³e&ûenCee®ee DeY³eeme
ceveeJej Iesleues veener. nmeC³eeJeejer®e vesues. keÀjC³eemeeþer peceues nesles.
(iii) Sef[meve®es JewefMe<ìîe Gllejë efleLes keÀener Meem$e%e DeeefCe p³eesefle<eer met³e&ûenCee®ee DeY³eeme
keÀjC³eemeeþer peceues nesles.
SKeeoer keÀuHevee ceveele Deeueer keÀer, (6) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
efle®ee melele HeeþHegjeJee keÀjCes. (i) je$e ƒ (ii) Me$et ƒ
(3) mel³e Jee Demel³e les efuene. (iii) Gpes[ ƒ (iv) peemle ƒ
(i) SKeeoer keÀuHevee ceveele Deeueer keÀer, efle®ee melele HeeþHegjeJee ve keÀjCes Gllejsë (i) efoJeme (ii) efce$e (iii) DebOeej (iv) keÀceer
ns lej Sef[meve®es JewefMe<ìîe nesles. (7) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
(ii) 1879 meeue DeeefCe Mejo $eÝ=let®es efoJeme. Gllejë (i) Meem$e%e (ii) p³eesefle<eer (iii) efce$eceb[Uer (iv) ieHHee
Gllejsë (i) Demel³e (ii) Demel³e (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(4) keÀesCe keÀesCeeme cnCeeues les efuene. Meyo Òel³e³e efkeYeJeÌleer
(i) ``keÀmeu³ee SJe{îee efJe®eejele ie{ueele?'' $e+let®es ®es <e<"er
efce$eceb[Uer®³ee ®³ee <e<"er
eEJeÀceleerves ves le=leer³ee
SkeÀe efce$eeves Sef[meveuee (9) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(ii) ``legcneuee ner Leìdìe Jeeìles? HeCe nele®³ee Meyo meeceev³e©he
kebÀkeÀCeeuee Deejmee keÀMeeuee'' kemlet®³ee kemlet
met³e&ieńCee®ee met³e&ieńCee
(10) JeekedÀÒe®eeje®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje.
Sef[meve l³ee®³ee efce$eebvee ie{tve peeCes
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer Gllejë DeLe& ë ceive nesCes.
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. JeekeÌ³e : Hejer#ee Demeu³eeves efJeveeso DeY³eemeele ie{tve iesuee neslee.
yeje&®e peCeebveer lej les nmev³eeJeejer®e vesues. (11) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
Gllejë yeN³ee®e peCeebveer lej les nmeC³eeJeejer®e vesues. HeCe Sef[meve keÀmeu³eelejer efJe®eejele ie{tve iesuee neslee.
(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene. Gllejë YetlekeÀeU
Gllejë (i) ceuee (i) ceer (iii) les (iv) legcneuee (12) keÀeU yeouee. (Jele&ceevekeÀeU keÀje)
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. ceveeleerue keÀuHeves®ee melele HeeþHegjeJee keÀjCes ns lej Sef[meve®es
(i) JewefMeìîe, JewefMeMìîe, JewefMe<ìîe, JesefMeìîe JewefMe<ìîe nesles.
(ii) peesefle<eer, p³eesefleef<e, p³eesefle<eer, peesefleef<e Gllejë ceveeleerue keÀuHeves®ee melele HeeþHegjeJee keÀjCes ns lej Sef[meve®es
Gllejsë (i) JewefMe<ìîe (ii) p³eesefle<eer JewefMe<ìîe Deens.
(13) pees[îee pegUkee. (2) He³ee&³eer Meyo efuene.

veece meke&veece efJe´À³eeheo efkeMes<eCe efveMee efJePeuesuee efveKeeje Gpes[ efohe
kes[ieU ceuee efke®eejues ceeCetme
je$e JeÀesUmee ÒeJeÀeMe efokee
Gllejsë veece - ceeCetme meJe&veece - ceuee
efJeMes<eCe - Jes[ieU ef¬eÀ³eeHeo - efJe®eejues (3) pees[îee pegUJee.
Òe. 4. mJecele (A) `De' ieì `ye' ieì
mebMeesOekeÀ keÀmee DemeeJee? ³eeJej legce®es cele efuene. (i) DeeJneve mJeerkeÀejCeeje (De) mej nbÖesÀ [sJner
Gllejë ceeveJeeuee efJe%eeve³egieele vesC³ee®ee meJee&&le ceesþe Jeeìe (ii) keÀceeveoej efoJee (ye) keÀeye&ve
mebMeesOekeÀeb®ee Deens. mebMeesOekeÀebcegUs®e Deeheues Dee³eg<³e megKece³e, (iii) leejeb®³ee ìeskeÀebvee pees[uesues (keÀ) Sef[meve
ieefleceeve Peeues Deens. mebMeesOekeÀ cnìues keÀer Deeheu³eemeceesj OeerjiebYeerj cetueêJ³e
Demee l³ee®ee ®esnje GYee jenlees. hejbleg, ceeP³ee celes lees iebYeerj ve Gllejsë (i - JeÀ), (ii - De), (iii - ye)
jenlee KesUkeÀj DemeeJee. Jee®eve, uesKeve, efvejer#eCe, Òe³eesie DeMee
ke=ÀleeR®ee mejeJe keÀjCeeje DemeeJee. mebkegÀef®ele Je=lleeR®ee l³eeie keÀ©ve (B) `De' ieì `ye' ieì
mJele:®ee GoejceleJeeoer ¢<ìerkeÀesCe efvecee&Ce keÀjCeeje DemeeJee. (i) keÀceeveoej (De) ÒekeÀeMe
ceeveJeer³e iegCeebveer HeefjHetCe& Demes l³ee®es J³eefkeÌlecellJe DemeeJes. l³ee®es (ii) PeiePeieerle (ye) Jee³et
MeesOe meceepeefJeIeelekeÀ vemetve meceepeeshe³eesieer DemeeJesle. (iii) efJe<eejer (keÀ) efokee
He´Mve 2Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje: Gllejsë (i - JeÀ), (ii - De), (iii - ye)
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (4) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (i) keÀeye&ve®es legkeÀ[s peeUtve ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjC³ee®es keÀece keÀmes
(i) Sef[meveuee DeHesef#ele Demeuesu³ee ÒekeÀeMee®eer JewefMe<ìîes nesles?
Gllej: keÀeye&ve®es legkeÀ[s peeUtve ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjC³ee®es keÀece Keef®e&keÀ nesles.
(ii) ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjC³ee®es DeeJneve keÀesCeer mJeerkeÀejues?
peemle JesU keÀceer Ke®ee&le HeÀej ÒeKej efJe<eejer Jee³eg®ee
Gllej: ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjC³ee®es DeeJneve Sef[meveves mJeerkeÀejues.
efìkeÀCeeje efvecee&Ce nesCeeje vemeCeeje OeeskeÀe vemeCeeje
(ii) Sef[meve HetJeeaner He´keÀeMeeMeer mebbyebefOele (i) mej nbÖesÀ [sJner ³eeves KeeCeerceO³es JeeHejC³eemeeþer SkeÀ ..............
Peeuesues keÀener Òe³elve le³eej kesÀuee neslee. (jmlee, keÀceeveoej efoJee, kebÀefoue, [^sme)
(ii) leejeb®eer .............. pees[uesueer ìeskesÀ peJeU DeeCeueer keÀer l³eeletve
ke=Àef$eceefjl³ee ÒekeÀeMe je$eer®es efokemeele PeiePeieerle ÒekeÀeMe efvecee&Ce Jne³e®ee. (keÀeye&ve, ®eeboer, leebyes, meesves)
efvecee&Ce keÀjCes ªheeblej JeÀjCes Gllejsë (i) keÀceeveoej efoJee (ii) keÀeye&ve
(iii) (6) menmebyebOe efuene.
mej nbÖesÀ [sJner ³eeb®ee keÀceeveoej efoJee
(i) keÀceeveoej ë efoJee :: PeiePeieerle ë ..............
efoJ³eemeeþer efoJ³ee®eer (ii) Keesìs ë Kejs :: mJemle ë ..............
JeeHejuesueer meeOeves keÀe³e&HeodOeleer Gllejsë (i) ÒekeÀeMe (ii) Keef®e&keÀ
efJepeJeenkeÀ leeje, leejeb®eer keÀeye&ve pees[uesueer heefj®íso 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 23

keÀesUMee®³ee HeoeLee&®es ìeskesÀ peJeU DeeCeueer keÀer, Sef[meveves DeeJneve .......................................
legkeÀ[s (keÀeye&ve) ÒekeÀeMe efvecee&Ce Jne³e®ee. ................................... efJe®eej®e¬eÀ megª Peeues.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer

(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje. (1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
(i) leejeb®eer keÀeye&ve pees[uesueer ìeskesÀ peJeU DeeCeueer keÀer, ......... l³eeletve efvecee&ve nesCeeje efJe<eeefj Jee³et nener OeeskeÀeoe³ekeÀ neslee.
(De) l³eeletve PeiePeieerle ÒekeÀeMe efvecee&Ce Jne³e®ee. Gllejë l³eeletve efvecee&Ce nesCeeje efJe<eejer Jee³et nener OeeskeÀeoe³ekeÀ neslee.
(ye) l³eeletve Deeie ueeiee³e®eer. (2) GleeN³eeleerue oesve veeces MeesOetve efuene.
(keÀ) l³eeletve DeefYeef¬eÀ³ee Jne³e®eer.
Gllejsë (i) Sef[meve (ii) je$e (iii) ÒekeÀeMe (iv) mej nbÖesÀ [sJner
([) l³eeletve ®ecelkeÀej Jne³e®ee.
(v) efoJee (vi) leeje (vii) keÀeye&ve (viii) Jee³et
(ii) HeCe ³ee ÒekeÀeMee®³ee GHe³eeieesuee HeÀej ce³ee&oe nesl³ee;
keÀejCe .............. (3) De®etkeÀ Meyo efuene.
(De) oj JesUer keÀeye&ve®es legkeÀ[s peeUtve ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjCes ns keÀece (i) Ke®eer&keÀ, Keef®e&keÀ, Ke&ef®ekeÀ, Keef®eke&À -
mJemle nesles. (ii) Jeer®eej®e¬eÀ, efJe®eej®e´keÀ, efJe®eej®e¬eÀ, efJe®eej®eke&À -
(ye) oj JesUer pemlee®es legkeÀ[s peeUtve ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjCes ns keÀece Gllejsë (i) Keef®e&keÀ (ii) efJe®eej®e¬eÀ
Keef®e&keÀ nesles. (4) meceeveeLeea Meyo efuene.
(keÀ) oj JesUer keÀeye&ve®es legkeÀ[s peeUtve ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjCes ns keÀece
(i) yeveeJeìer - (ii) leerJe´ -
Keef®e&keÀ nesles.
([) oj JesUer leeby³ee®es legkeÀ[s peeUtve ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjCes ns keÀece (iii) Gpes[ - (iv) efove -
Keef®e&keÀ nesles. Gllejsë (i) ke=Àef$ece (ii) ÒeKej (iii) ÒekeÀeMe (iv) efoJeme
Gllejsë (i) leejeb®eer keÀeye&ve pees[uesueer ìeskesÀ peJeU DeeCeueer keÀer, l³eeletve (5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
PeiePeieerle ÒekeÀeMe efvecee&Ce Jne³e®ee. (i) DeJeIe[ ƒ (ii) DebOeej ƒ
(ii) HeCe ³ee ÒekeÀeMee®³ee GHe³eeieesuee HeÀej ce³ee&oe nesl³ee; keÀejCe (iii) efoJeme ƒ (iv) otj ƒ
oj JesUer keÀeye&ve®es legkeÀ[s peeUtve ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjCes ns
(v) meewc³e ƒ
keÀece Keef®e&keÀ nesles.
Gllejsë (i) meesHes (ii) ÒekeÀeMe (iii) je$e (iv) peJeU (v) ÒeKej
KeeCeerceO³es JeeHejC³eemeeþer SkeÀ keÀceeveoej efoJee le³eej keÀjCeejs
Gllejë (i) leeje (ii) ìeskesÀ
-
Gllejë mej nbHe´sÀ [sJner (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Meyo Òel³e³e efkeYeJeÌleer
leejeb®³ee ®³ee <e<"er
mej nbÖesÀ [sJner ³eeb®³ee efoJ³ee®³ee
heoeLee&®es ®es <e<"er
Ghe³eesieeuee ce³ee&oe DemeC³ee®eer keÀejCes
Keef®e&keÀ efvecee&Ce nesCeeje Meyo meeceev³e©he
keÀece efJe<eejer Jee³et Sef[meveves Sef[meve
(4) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene. je$eer®es je$eer
(i) Sef[meve ³eeves KeeCeerceO³es JeeHejC³eemeeþer SkeÀ keÀceeveoej efoJee JeÀesUMee®³ee JeÀesUMee
le³eej kesÀuee neslee. (9) keÀeU yeouee. (Jele&ceevekeÀeU keÀje)
(ii) oj JesUer keÀeye&ve®es legkeÀ[s peeUtve ÒekeÀeMe efvecee&Ce keÀjCes ns keÀece
HeCe ³ee ÒekeÀeMee®³ee GHe³eesieeuee HeÀej ce³ee&oe nesl³ee.
Keef®e&keÀ nesles.
Gllejë HeCe ³ee ÒekeÀeMee®³ee GHe³eesieeuee HeÀej ce³ee&oe Deensle.
Òe. 4. mJecele (3) He³ee&³eer Meyo efuene.

DeeJneve mJeerkeÀejCes ns lej ceneve Je Oee[meer J³eeqkeÌleb®es ue#eCe®e heenCeer leJe&À Òeel³eef#eJeÀ heWie
Demeles, ³ee efJeOeeveeJej legce®es cele J³ekeÌle keÀje.
Gllejë ceneve Je Oee[meer J³eeqkeÌlebmeeþer DeeJneve mJeerkeÀejCes ne lej [eJ³ee efvejer#eCe Devegceeve Òe³eesie [gueJeÀer
nelee®ee KesU Demelees. l³eeb®³eepeJeU mebkeÀìebvee meeceesjer peeC³ee®eer (4) menmebyebOe efuene.
Je=lleer Demeles. efpeodo, F®íe, Heg{s peeC³ee®es mJeHve yeeUieues cnCetve®e (i) npeejes : cewue :: efnbm$e : ..............
veJeerve YetKeb[e®ee MeesOe ueeieuee. v³etìve, DeeF&vmìeFve, ie@efueefueDees,
(ii) DeeefÖeÀkeÀe : veece :: l³eebvee : ..............
cenelcee ieebOeer DeMee efkeÀleerlejer ceneve Je Oee[meer J³eeqkeÌlebveer peerJeveele
Deeuesu³ee DeeJneveeb®es mJeeiele keÀ©ve l³eeb®ee mJeerkeÀej kesÀuesuee neslee. Gllejsë (i) HeMet (ii) meJe&veece
l³eecegUs®e l³eebvee ³eMe, mevceeve Je ÒeefmeodOeer ÒeeHle Peeuesueer nesleer. (5) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ¬eÀce ueeJee.
DeeJneves J³eeqkeÌle®³ee peerJeveele mebIe<e& efvecee&Ce keÀjleele Je l³eeletve (i) HeCe Depetvener Sef[meve®³ee cevee®es HetCe& meceeOeeve Peeues veJnles.
J³eeeqkeÌlebceO³es mebIe<ee&Jej ceele keÀjC³ee®eer ÒeJe=lleer efvecee&Ce nesles. (ii) neleeleu³ee HebK³eeves Jeeje Iesle Demeleevee Sef[meve®es ue#e HebK³ee®³ee
cnCetve®e peerJeveele DeeJneveeb®es mJeeiele keÀjC³eeme ceneve Je Oee[meer keÀe[erkeÀ[s iesues.
J³ekeÌleer Heg{s ³esleele. Kejs Heenlee DeeJneves®e l³eebvee ceneve Je Oee[meer (iii) l³eeletve l³eeves mene npeej ÒekeÀej®³ee yeebyet®³ee peeleer ieesUe kesÀu³ee.
yeveJele Demeleele.
(iv) yeebyet®³ee peeleer ieesUe keÀjC³eemeeþer Sef[meve®³ee menkeÀeN³eebveer
He´Mve 3Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje: DeeefÖeÀkeÀe Keb[ele npeejes cewue Hee³eer ÒeJeeme kesÀuee.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Gllejë (i) neleeleu³ee HebK³eeves Jeeje Iesle Demeleevee Sef[meve®es ue#e
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. HebK³ee®³ee keÀe[erkeÀ[s iesues.
(i) (ii) yeebyet®³ee peeleer ieesUe keÀjC³eemeeþer Sef[meve®³ee menkeÀeN³eebveer
yeebyet®³ee DemebK³e peeleeR®eer
DeeefÖeÀkeÀe Keb[ele npeejes cewue Hee³eer ÒeJeeme kesÀuee.
ueeieJe[ kesÀues peeCeejs Keb[
(iii) l³eeletve l³eeves mene npeej ÒekeÀej®³ee yeebyet®³ee peeleer ieesUe
kesÀu³ee.
DeeefÖeÀkeÀe DeeefMe³ee (iv) HeCe Depetvener Sef[meve®³ee cevee®es HetCe& meceeOeeve Peeues veJnles.
(ii) yeebyet®³ee peeleer ieesUe keÀjC³eemeeþer Sef[meve (6) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
DeeefCe l³ee®³ee menkeÀeN³eebveer kesÀuesues Òe³elve (i) Sef[meveves efkeÀleer npeej yeebyet®³ee peeleer ieesUe kesÀu³ee?
Gllej: Sef[meveves mene npeej yeebyet®³ee peeleer ieesUe kesÀu³ee.
DeeefÖeÀkeÀe Keb[ele efnbm$e HeMetbMeer DeeefCe HeeC³eemeejKee (ii) keÀesCel³ee Keb[eble yeebyet®³ee DemebK³e peeleeR®eer ueeieJe[ kesÀueer
npeejes cewue Hee³eer ceuesefj³eeMeer melele Hewmee Ke®e& peeles?
ÒeJeeme kesÀuee. meecevee kesÀuee. kesÀuee. Gllej: DeeefMe³ee Je DeeefÖeÀkeÀe Keb[eble yeebyet®³ee DemebK³e peeleeR®eer ueeieJe[
kesÀueer peeles.
(iii) menkeÀeN³eeb®es ceve leepesleJeeves nesC³eemeeþer
(iii) Jeeje Iesle Demeleevee Sef[meve®es ue#e kegÀþs iesues?
Sef[meve l³eebvee ³esLes IesTve pee³e®ee
Gllej: Jeeje Iesle Demeleevee Sef[meve®es ue#e HebK³ee®³ee keÀe[erkeÀ[s iesues.
mecegêeJej ceemes ve=l³eeb®³ee veener lej
(i) Sef[meveves .............. GHe³eesie keÀªve Heeefnuee.
ceeje³euee ieeC³ee®³ee keÀe³e&¬eÀceebvee
(meesv³ee®ee, Huesefìvece®ee, ìbiemìve®ee, ®eeboer®ee)
(2) Gllejs efuene. (ii) .............. le³eej kesÀuesueer efHeÀue@ceWì ner DeefOekeÀ keÀeU ÒekeÀeMe
(i) SkeÀeSkeÀer ueeiele veener - osCeejer þjueer.
(ii) DeeefÖeÀkeÀe Keb[ele npeejes cewue Hee³eer ÒeJeeme keÀjCeejs - (yeebyetHeemetve, meeieeHeemetve, HeUmeeHeemetve, cenesieveerHeemetve)
Gllejsë (i) keÀesCeleener veJee MeesOe (ii) Sef[meve®es menkeÀejer Gllejsë (i) Huesefìvece®ee (ii) yeebyetHeemetve
(8) pees[îee pegUJee. (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.

`De' ieì `ye' ieì (i) keÀesCel³eener MeesOee®es ®e¬eÀ
(i) yeebyetHeemetve le³eej kesÀuesueer (De) Huesefìvece®ee Òe³eesie
(ii) J³eJene³e& vemeuesuee (ye) yeebyet®³ee
efvejer#eCe Devegceeve Òe³eesie Hegvne Hegvne
(iii) mene npeej ÒekeÀej®³ee peeleer (keÀ) efHeÀue@ceWì
Òe³eesie
Gllejsë (i - JeÀ), (ii - De), (iii - ye)
(ii) Sef[meve®³ee Huesefìvece®ee Òe³eesie
J³eJene³e& vemeC³ee®es keÀejCe
Òe³eesie ®eeuet Demeleevee Òe³eesieMeeUsle®e
nesCeejer Sef[meve®eer owvebefove keÀeces
ceneie[e Òe³eesie neslee
®ene peskeCe Peeshe (iii) yeebyetHeemetve le³eej kesÀuesu³ee

efHeÀue@ceWì®ee HeÀe³eoe
keÀesCeleener veJee MeesOe ....................................... DeefOekeÀ keÀeU ÒekeÀeMe osCeejer nesleer
................................... Hegvne keÀeceeuee megªJeele. (iv) Sef[meve®³ee menkeÀeN³eebveer yeebyet®³ee peeleer
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer ieesUe keÀjC³eemeeþer kesÀuesuee ÒeJeeme
(i) yeebyet®³ee peeleer ieesUe keÀjC³eemeeþer ..............
efþkeÀeCe kesÀuesuee meecevee
(De) Sef[meveves Òe³eesieMeeUe le³eej kesÀu³ee.
(ye) Sef[meveves l³eeb®eer ueeieJe[ kesÀueer.
(keÀ) Sef[meveves HeeC³eemeejKee Hewmee Ke®e& kesÀuee. DeeefÖeÀkeÀe efnbm$e HeMetbMeer
([) Sef[meveves keÀpe& Iesleues. Keb[ DeeefCe ceuesefj³eeMeer
(ii) Sef[meve®es Òe³eesie melele ®eeuet®e nesles; keÀejCe .............. (4) mel³e Jee Demel³e les efuene.
(De) lees meceeOeeveer neslee. (i) meeiee®³ee peeleer ieesUe keÀjC³eemeeþer Sef[meve®³ee menkeÀeN³eebveer
(ye) l³ee®³eekeÀ[s Òe³eesieMeeUe nesleer. DeeefÖeÀkeÀe Keb[ele npeejes cewue Hee³eer ÒeJeeme kesÀuee.
(keÀ) Depetvener l³ee®³ee cevee®es HetCe& meceeOeeve Peeues veJnles. (ii) yeebyetHeemetve le³eej kesÀuesueer efHeÀue@ceWì ner DeefOekeÀ keÀeU ÒekeÀeMe osCeejer
([) l³eeuee efpebkeÀe³e®es nesles. þjueer.
Gllejsë (i) yeebyet®³ee peeleer ieesUe keÀjC³eemeeþer Sef[meveves HeeC³eemeejKee Gllejsë (i) Demel³e (ii) mel³e
Hewmee Ke®e& kesÀuee. Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
(ii) Sef[meve®es Òe³eesie melele ®eeuet®e nesles; keÀejCe Depetvener l³ee®³ee
cevee®es HetCe& meceeOeeve Peeues veJnles.
ceve leepesleJeeve Peeues keÀer Hegvne keÀeceeuee megjJeele.
(2) keÀesCe les efuene. Gllejë ceve leepesleJeeves Peeues keÀer Hegvne keÀeceeuee megªJeele.
(i) menkeÀeN³eebvee mecegêeJej ceemes ceeje³euee efkebÀJee ve=l³ee®³ee veener lej
ieeC³ee®³ee keÀe³e&¬eÀceebvee IesTve peeCeeje -
Gllejë (i) Sef[meve (ii) Huesefìvece (iii) HebKee (iv) keÀe[er (v)
(ii) DeefOekeÀ keÀeU ÒekeÀeMe osCeejer efHeÀue@ceWì -
yeebyet (vi) keÀeye&ve (vii) DeeefÖeÀkeÀe (viii) DeeefMe³ee (ix) HeMet
Gllejsë (i) Sef[meve (ii) yeebyetb®eer (x) Hewmee (xi) ìsyeue (xii) mecegê (xiii) ceemes
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. HegÀjmele efceUle veJnleer.

(i) J³eJene&³e, J³eJe&ne³e, J³eJene³e&, JeJ³ene³e& - (10) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
(ii) efnm$e, efnvmej, efnbm$e, neRm$e - G<Ce keÀefìyebOeele DeeefCe efJeMes<ele: DeeefÖeÀkeÀe DeeefCe DeeefMe³ee Keb[ele
yeebyet®³ee DemebK³e peeleeR®eer ueeieJe[ kesÀueer peeles.
Gllejsë (i) J³eJene³e& (ii) efnbm$e Gllejë Jele&ceevekeÀeU
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. (11) keÀeU yeouee (Jele&ceevekeÀeU keÀje)
(i) HeenCeer - (ii) leke&À - Òe³eesie melele ®eeuet®e nesles.
(iii) Òeel³eef#ekeÀ- (iv) JesUt - Gllejë Òe³eesie melele ®eeuet®e Deensle.
Gllejsë (i) efvejer#eCe (ii) Devegceeve (iii) Òe³eesie (iv) yeebyet (12) Heg{erue veeceebmeeþer GleeN³eele Deeuesueer efJeMes<eCes efuene.
(5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. veeces efkeMes<eCes
(i) pegvee ƒ (ii) De³eMemJeer ƒ MeesOe veJes
(iii) mJemle ƒ (iv) DeJ³eJene³e& ƒ efoJeme GvneUîee®es
(v) pecee ƒ Òe³eesie ceneie[e
Gllejsë (i) veJee (ii) ³eMemJeer (iii) ceneie[e (iv) J³eJene³e& (v) Ke®e& peeleer DemebK³e
(6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene. keÀeU DeefOekeÀ
Gllejë (i) peeleer (ii) ceemes Òe. 4. mJecele
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. legce®³ee efJe®eejeb®es Ghe³eespeve keÀjC³eemeeþer legcner keÀe³e keÀjeue?
les mHeä keÀje.
Gllejë DeeHeu³ee ceveele DeveskeÀ efJe®eej ³esle Demeleele. ceveele Deeuesues
Huesefìvece®ee ®ee <e<"er
meJe&®e HetCe&lJeeme vesC³eemeeþer DeeHeCe Òe³elve keÀjle veenerle. DeveskeÀ
hebK³ee®³ee ®³ee <e<"er JesUe efJe®eej keÀjlees. Lees[e JesU efJe®eej kesÀu³eeJej DeeHeCeeme
Òe³eesieebvee vee efÜleer³ee kebÀìeUe ³eslees Je DeeHeCe efJe®eej keÀjCes mees[tve oslees HeCe ns ®egkeÀer®es
(8) lekeÌlee HetCe& keÀje. Deens. DeeHeCe ceveele ³esle Demeuesuee Òel³eskeÀ efJe®eej Òel³e#eele
DeeCeC³eemeeþer l³eeJej ef®ebleve Je ceveve kesÀues®e Heeefnpes. JesieJesieUs
Meyo meeceev³e©he
leke&À Je Devegceeve ³eeb®³eeMeer DeeHeu³ee efJe®eejeb®eer meebie[ Ieeleueer
Sef[meve®es Sef[meve Heeefnpes. efJe®eejebMeer mebyebefOele mekeÀejelcekeÀ Je vekeÀejelcekeÀ yeeyeer
Òe³eesieebvee Òe³eesieeb leHeemetve Heeefnu³ee Heeefnpesle. efJe®eej keÀjCes meesHes Demeles HeCe lees
peeleer®ee peeleer Òel³e#eele DeeCeC³eemeeþer DeeHeCe efpeodo, cevee®eer SkeÀeûelee,
ceuesefj³eeMeer ceuesefj³ee ef®ekeÀeìer, Òe³eesie ³eeb®eer keÀeme Oejueer Heeefnpes. peemleerle peemle JesU
osTve efJe®eej Òel³e#eele DeeCeC³eemeeþer Òe³elve kesÀues Heeefnpesle.
(9) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje.
He´Mve 4Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje:
(i) HeeC³eemeejKee Hewmee Ke®e& keÀjCes. (ii) HegÀjmele efceUCes.
Gllejsë
(i) DeLe& ë KetHe Hewmee Ke®e& keÀjCes. (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
JeekeÌ³e : DeeF&®³ee DeepeejHeCeele megOeerjves HeeC³eemeejKee (i) Sef[meveves efoJ³eeb®eer DeekeÀ<e&keÀ jes<eCeeF& kesÀuesueer efþkeÀeCes
Hewmee Ke®e& kesÀuee.
(ii) DeLe& ë JesU efceUCes. Pee[ele Peg[Heele DebieCeele ie®®eerJej efpeLes peeiee
JeekeÌ³e : ueKeesyeeuee HeeJemeecegUs yeensj He[C³ee®eer efceUsue efleLes
(ii) Òe³eesie keÀ©ve Heeefnu³eeJej (iv) IejeYeesJeleer®ee efoJ³eeb®ee Peieceieeì Heene³euee meejs ieeJe®³ee ieeJe
Sef[meveuee peeCeJee³e®ee ueesìues.
Gllejë (i) ìbiemìve Oeelet®ee Òe³eesie ³eMemJeer Peeuee.
(ii) cesvuees Heeke&À ³esLeerue IejeYeesJeleer l³eeves Òe®eb[ ceesþe ceeb[Je
HeÀesueHeCee
GYeejuee.
(iii) Sef[meveves kesÀuesu³ee (iii) IejeYeesJeleer®ee efoJ³eeb®ee Peieceieeì Heene³euee meejs ieeJe®³ee
veeWoeR®es ÒeceeCe ieeJe ueesìues.
(iv) Jele&ceeveHe$eeletve efoJ³ee®³ee MeesOee®eer yeeleceer peieYej Hemejueer.
Jenîee Heeves (i) meg©Jeeleer meg©Jeeleeruee Sef[meveuee keÀesCeleer keÀuHevee ³eesi³e
Jeeìe³e®eer?
oesveMes ®eeUerme npeej Gllejë meg©Jeeleer meg©Jeeleeruee Sef[meve®³ee efoJ³ee®³ee Òe³eesiee yeeyele®eer
Òel³eskeÀ keÀuHevee ³eesi³e Jeeìe³e®eer.
(iv) Sef[meveves IejeYeesJeleer (ii) efoJ³eeceO³es efHeÀue@ceWìmeeþer keÀesCel³ee Oeelet®ee Òe³eesie ³eMemJeer
efoJ³eeb®ee Peieceieeì kesÀuesuee efoJeme Peeuee?
Gllejë efoJ³eeceO³es efHeÀue@ceWìmeeþer ìbiemìve ³ee Oeelet®ee Òe³eesie ³eMemJeer
21 Dee@keÌìesyej, 1879 Peeuee.
(iii) Sef[meveves kegÀþs Òe®eb[ ceesþe ceeb[Je GYeejuee?
(2) keÀejCes efuene.
Gllejë Sef[meveves cesvuees Heeke&À ³esLeerue IejeYeesJeleer Òe®eb[ ceesþe ceeb[Je
(i) Sef[meveves cesvuees Heeke&À ³esLeerue IejeYeesJeleer Òe®eb[ ceesþe ceeb[Je GYeejuee.
GYeejuee -
(ii) ìerkeÀekeÀej Sef[meveJej ìerkeÀe keÀjle Demele -
(i) IejeYeesJeleer®ee .............. Peieceieeì Heene³euee meejs ieeJe®³ee ieeJe
Gllejsë (i) l³ee®ee cenllJeHetCe& MeesOe ueeskeÀebvee ceeefnleer nesC³eemeeþer.
ueesìues.
(ii) l³ee®es Òe³eesie HeÀesue þjle Demeu³eeves.
(kebÀefoueeb®ee, cesCeyell³eeb®ee, efoJ³eeb®ee, keÀepeJ³eeb®ee)
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. (ii) HeCe Òe³eesie keÀªve Heeefnu³eeJej l³eeleerue .............. peeCeJee³e®ee.
ueKeueKeeì mepeekeì efkeefkeOe ÒeJeÀej ceesnJeÀ (HeÀesueHeCee, DeLe&, ³eMemJeerHeCee, iebYeerjHeCee)
(iii) DeMee l³ee®³ee Òe³eesiee®³ee .............. Jenîeeb®eer ®eeUerme npeej
Peieceieeì jes<eCeeF& veeveeÒeJeÀej DeeJeÀ<e&JeÀ Heeves Yeªve iesueer.
(leerveMes, ®eejMes, oesveMes, MebYej)
Gllejsë (i) efoJ³eeb®ee (ii) HeÀesueHeCee (iii) oesveMes
`De' ieì `ye' ieì
(i) cesvuees Heeke&À (De) ìbiemìve Oeelet®ee (8) menmebyebOe efuene.
(ii) efoJ³eeleerue efHeÀue@ceWì (ye) HeÀmeuesu³ee Òe³eesieeb®³ee (i) oesveMes : Jenîee :: ®eeUerme npeej : ..............
(iii) yengleskeÀ veeWoer (keÀ) DeekeÀ<e&keÀ jes<eCeeF& (ii) De³eesi³e : ³eesi³e :: ÒeMve : ..............
Gllejsë (i - JeÀ), (ii - De), (iii - ye) Gllejsë (i) Heeves (ii) Gllej
(5) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ¬eÀce ueeJee. (9) Meyomecetnemeeþer SkeÀ Meyo ®eewkeÀìerle efuene.
(i) Jele&ceeveHe$eeletve efoJ³ee®³ee MeesOee®eer yeeleceer peieYej Hemejueer. ìerkeÀe keÀjCeeje -
(ii) cesvuees Heeke&À ³esLeerue IejeYeesJeleer l³eeves Òe®eb[ ceesþe ceeb[Je GYeejuee. Gllejsë ìerJeÀeJeÀej
(iii) ìbiemìve Oeelet Òe³eesie ³eMemJeer Peeuee.
(10) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (ii) Sef[meveves JenîeebceOetve

GleeN³eele Deeuesues kesÀuesueer HeodOeleMeerj veeWo
keÀ[Oeev³e HeÀUYeepeer Òel³eskeÀ l³eeletve keÀe³e

Òe³eesiee®eer Dee{Uues ³ee®eer
JeeìeCee YeesHeUe (iii) ueeskeÀebHe³e¥le Heesnes®euesuee Sef[meve®ee
³eMemJeer Òe³eesie
meg©Jeeleer meg©Jeeleeruee ...................................
JeeHejuesueer
................................ yeeleceer peieYej Hemejueer. meeue efþkeÀeCe
keÀuHevee
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje. 21 Dee@keÌìesyej, cesvuees IejeYeesJeleer
1879 Heeke&À DeekeÀ<e&keÀ jes<eCeeF&
(i) melele one les yeeje Je<ex Òe³eesie keÀªve Heeefnu³eeveblej ...........
(De) Sef[meve kebÀìeUuee. (4) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
(ye) efoJ³eeceO³es efHeÀue@ceWìmeeþer JeeHejC³eele ³esCeeN³ee ìbiemìve Oeelet®ee (i) meg©Jeeleer meg©Jeeleeruee efoJ³ee®³ee Òe³eesieeyeeyele®eer Òel³eskeÀ keÀuHevee®e
Òe³eesie ³eMemJeer Peeuee. De³eesi³e Deens. Demes Sef[meveuee Jeeìe³e®es.
(keÀ) Òe³eesie De³eMemJeer Peeuee. (ii) Jele&ceeveHe$eeletve efoJ³ee®³ee MeesOee®eer yeeleceer peieYej Hemejueer.
([) Sef[meveves ogmeje Òe³eesie kesÀuee. Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej
(ii) meejs ieeJe®³ee ieeJe ueesìues, keÀejCe .............. (5) keÀesCe keÀesCeeme cnCeeues les efuene.
(De) Sef[meveuee Heene³euee. (i) ``ne meieUe KeìeìesHe HegÀkeÀì®ee iesuee cnCee³e®ee!
(ye) IejeYeesJeleer yeebyet®eer Pee[s Heene³euee.
keÀejCe ³eeleu³ee yengleskeÀ veeWoer ³ee HeÀmeuesu³ee
(keÀ) IejeYeesJeleer®ee efoJ³eeb®ee Peieceieeì Heene³euee.
Òe³eesieeb®³ee Deensle.''
([) Sef[meveuee efJejesOe keÀje³euee.
Gllejsë (i) melele one les yeeje Je<ex Òe³eesie keÀªve Heeefnu³eeveblej efoJ³eeceO³es keÀesCe keÀesCeeme
efHeÀue@ceWìmeeþer JeeHejC³eele ³esCeeN³ee ìbiemìve Oeelet®ee Òe³eesie
³eMemJeer Peeuee. Sef[meve®es Sef[meveuee
(ii) meejs ieeJe®³ee ieeJe ueesìues, keÀejCe IejeYeesJeleer®ee efoJ³eeb®ee ìerkeÀekeÀej
Peieceieeì Heene³euee. (ii) ``ceer pes npeejes Òe³eesie kesÀues les HeÀmeues lejer
(2) keÀesCe les efuene. HegÀkeÀì iesues Demes keÀmes cnCelee ³esF&ue?''
(i) Òe³eesiee®³ee oesveMes Jenîeeb®eer ®eeUerme npeej Heeves YejCeeje-
(ii) efoJ³ee®ee Òe³eesie ³eMemJeer keÀjCeeje Oeelet - keÀesCe keÀesCeeme
Gllejë (i) Sef[meve (ii) ìbiemìve
Sef[meve Sef[meve®³ee
(3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. ìerkeÀekeÀejebvee
(i) Sef[meve®³ee HeÀmeuesu³ee Òe³eesieeb®ee Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
Flejebvee Peeuesuee HeÀe³eoe.
Jele&ceeveHe$eeletve efoJee®³ee meesOee®eer yeeleceer peieYej Hemejueer.
l³eeb®es Þece Je JesU Jee®euee Gllejë Jele&ceeveHe$eeletve efoJ³ee®³ee MeesOee®eer yeeleceer peieYej Hemejueer.
(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene. Òe. 4. mJecele

Gllejë (i) ceer (ii) l³eeb®es (iii) l³eeves (iv) l³ee mebMeesOekeÀeves kesÀuesuee keÀesCeleener Òe³eesie HeÀesue þjle veener. l³eeletve
keÀener vee keÀener lejer efMekeÀeJe³eeme efceUles. ³ee efJeOeeveeMeer legcner
mencele Deenele keÀer Demencele. legce®es efJe®eej J³ekeÌle keÀje.
(i) HeoOeleMeerj, HeodOeleMeerj, HeleodOeMeerj, HeodOeleefMej -
Gllejë mebMeesOekeÀeves kesÀuesuee keÀesCeleener Òe³eesie HeÀesue þjle veener.
(ii) Jelecee&veHe$e, Je&leceeveHe$e, Jele&ceeveHe$e, Jele&veeceHe$e - l³eeletve keÀener vee keÀener lejer efMekeÀeJe³eeme efceUles. ³ee efJeOeeveeMeer
Gllejsë (i) HeodOeleMeerj (ii) Jele&ceeveHe$e ceer mencele Deens. Yeues Òe³eesie meHeÀue nesJees DeLeJee DemeHeÀue.
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. HeCe l³eeletve veJeerve efMekeÀC³ee®eer mebOeer efceUle Demeles. Òe³eesie
(i) J³eLe&HeCee - (ii) ceb[He - keÀjC³ee®³ee ÒeJe=lleercegUs J³eeqkeÌle®eer SkeÀeûelee Je ef®ekeÀeìer Jee{erme
(iii) Jeelee& - (iv) cesnvele - ueeieles. HeÌuesefcebiees ves yegjMeerJej npeejes Òe³eesie kesÀues. Òel³eskeÀ
kesÀuesu³ee Òe³eesieeletve lees efMekeÀle jeefnuee l³eecegUs®e lees yegjMeer®ee
Gllejsë (i) HeÀesueHeCee (ii) ceeb[Je (iii) yeeleceer (iv) Þece
efmeodOeeble ceeb[t MekeÀuee. Sef[meveves megodOee efoJ³ee®³ee MeesOeemeeþer
(5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. DeveskeÀ Òe³eesie kesÀues. l³eeletve®e l³ee®ee DevegYeJe mece=odOe nesle iesuee.
(i) MesJeì ƒ (ii) De³eesi³e ƒ mebMeesOekeÀ Òe³eesie keÀjleevee DeeHeues meJe&mJe mebMeesOeveele PeesketÀve osle
(iii) ÒeMve ƒ (iv) leesìe ƒ Demelees. pejer Òe³eesie ³eMemJeer Peeuee veener lejer efvejeMe ve neslee lees
Gllejsë (i) meg©Jeele (ii) ³eesi³e (iii) Gllej (iv) HeÀe³eoe l³ee efve<HeÀU þjuesu³ee Òe³eesieeletve efve<keÀ<e& leke&À Je Devegceeve ³eeb®eer
meebie[ Ieeuelees. Heefnu³ee kesÀuesu³ee Òe³eesieeletve®e ÒesjCee IesTve lees
Heg{®³ee Òe³eesiee®³ee le³eejeruee ueeiele Demelees.
Gllejë (i) Jenîee (ii) ìerkeÀekeÀej (iii) veeWoer (iv) efoJes
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. He´Mve 5Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje:
Meyo Òel³e³e efkeYeJeÌleer Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
Òe³eesiee®³ee ®³ee <e<"er (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(i) Sef[meve®³ee ³eMee®ee Jeeìe
ìerJeÀeJeÀejebvee vee efÜleer³ee
kele&ceevehe$eeletve Tve heb®eceer
SkeÀ efnmmee Yeeie veJ³eeCCeJe efnmmes Yeeie
Meyo meeceev³e©he yegefodOecellee ef®ekeÀeìer
efoJ³ee®³ee efoJ³ee (ii) Sef[meveves ueeJeuesu³ee efoJ³ee®³ee MeesOeeuee
Sef[meveuee Sef[meve
Hevveeme Je<ex HetCe& Peeuesuee efoJeme
HegÀJeÀì®ee HegÀJeÀì
ueesJeÀebvee ueesJeÀeb
21 Dee@keÌìesyej, 1929
(iii) Sef[meve®³ee MeesOee®ee DecesefjkesÀves kesÀuesuee mevceeve
³eMemJeer nesCes.
Gllejë DeLe& ë ³eMe mebHeeove keÀjCes.
MeesOee®ee Hevveeme SkeÀ ceesþîee ³ee Ieìves®³ee efveefcelleeves
JeekeÌ³e : KetHe DeY³eeme keÀªve ÒeepekeÌlee Heefnuee ¬eÀceebkeÀ
Je<ex Peeuesuee meceejbYeele DecesefjkesÀ®³ee
efceUefJeC³eele ³eMemJeer Peeueer.
efoJeme SKeeoîee DecesefjkesÀ®³ee HeesmìKeel³eeves
(10) keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje) ceneslmeJeemeejKee DeO³e#eebveer efoJ³ee®es ef®e$e
l³ee efþkeÀeCeer veevee ÒekeÀej®³ee efoJ³eeb®eer DeekeÀ<e&keÀ jes<eCeeF& kesÀueer. meepeje kesÀuee. Sef[meve®ee DemeCeejer efleefkeÀìsner
Gllejë l³ee efþkeÀeCeer veevee ÒekeÀej®³ee efoJ³eeb®eer DeekeÀ<e&keÀ jes<eCeeF& keÀjsue. mevceeve kesÀuee. ÒeefmeodOe kesÀueer.
(2) Gllejs efuene. (ii) SkeÀ meJe&meeceev³e yegef×cellee DemeCeeN³ee .............. ns meejs keÀmes
(i) Sef[meve®³ee ³eMeele SkeÀ efnmmee Yeeie DemeCeejer kesÀues ³ee®es l³ee®³ee ìerkeÀekeÀejebvee DeeM®e³e& Jeeìues.
(ii) 21 Dee@keÌìesyej, 1929 ³ee efoJeMeer Sef[meve®³ee MeesOeeuee (J³ekeÌleerves, ie=nmLeeves, Seff[meveves, Meem$e%eeves)
Peeuesueer SketÀCe Je<ex Gllejsë (i) 1929 (ii) Sef[meveves
Gllejë (i) l³ee®eer yegef×cellee (ii) Hevveeme (7) menmebyebOe efuene.
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. (i) SkeÀ efnmmee Yeeie : yegef×cellee :: veJ³eeCCeJe efnmmes Yeeie :
...............
efkepe³e DeeMee hejepe³e vekeue
(ii) efveOee&j : ef®ekeÀeìer :: Yeeie : ..............
Gllejsë (i) ef®ekeÀeìer (ii) efnmmee
³eMe Gceso Dehe³eMe DeeM®e³e&
Sef[meveyeodoue ìerkeÀekeÀejebvee Jeeìuesues DeeM®e³e&
(i) SkeÀ ceesþîee meceejbYeele DecesefjkesÀ®³ee DeO³e#eebveer Sef[meve®ee mevceeve
kesÀuee.
SkeÀ meJe&meeceev³e yegefodOecellee DemeCeeN³ee
(ii) ³ee Ieìves®³ee efveefcelleeves DecesefjkesÀ®³ee HeesmìKeel³eeves efoJ³ee®es ef®e$e Sef[meveves ns meejs keÀmes kesÀues.
DemeCeejer efleefkeÀìsner ÒeefmeodOe kesÀueer.
(iii) meeN³ee DecesefjkesÀves ne efoJeme SKeeoîee ceneslmeJeemeejKee meepeje heefj®íso 5 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 24
kesÀuee.
21 Dee@keÌìesyej 1929 .................................
(iv) 21 Dee@keÌìesyej, 1929 ³ee efoJeMeer Sef[meveves ueeJeuesu³ee
................................. Yeeie ne ef®ekeÀeìer®ee Deens.
efoJ³ee®³ee MeesOeeuee Hevveeme Je<ex HetCe& Peeueer.
Gllejë (i) 21 Dee@keÌìesyej, 1929 ³ee efoJeMeer Sef[meveves ueeJeuesu³ee Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
efoJ³ee®³ee MeesOeeuee Hevveeme Je<ex HetCe& Peeueer. (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
(ii) meeN³ee DecesefjkesÀves ne efoJeme SKeeoîee ceneslmeJeemeejKee SkeÀ ceesþîee meceejbYeele DecesefjkesÀ®³ee DeO³e#eebveer Sef[meve®ee
meepeje kesÀuee. mevceeve kesÀuee; keÀejCe ..............
(iii) SkeÀ ceesþîee meceejbYeele DecesefjkesÀ®³ee DeO³e#eebveer Sef[meve®ee (De) 21 ef[meWyej, 1929 ³ee efoJeMeer Sef[meveves ueeJeuesu³ee
mevceeve kesÀuee. efoJ³ee®³ee MeesOeeuee Hevveeme Je<ex HetCe& Peeueer.
(iv) ³ee Ieìves®³ee efveefcelleeves DecesefjkesÀ®³ee HeesmìKeel³eeves efoJ³ee®es (ye) lees efveJe[tve Deeuee neslee.
ef®e$e DemeCeejer efleefkeÀìsner ÒeefmeodOe kesÀueer. (keÀ) l³eeves ìbiemìve Oeelet®ee MeesOe ueeJeuee.
(5) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. ([) 21 Dee@keÌìesyej, 1929 ³ee efoJeMeer Sef[meveves ueeJeuesu³ee
(i) keÀesCeekeÀ[tve Sef[meve®ee mevceeve keÀjC³eele Deeuee? efoJ³ee®³ee MeesOeeuee Hevveeme Je<ex HetCe& Peeueer.
Gllej: DecesefjkesÀ®³ee DeO³e#eebkeÀ[tve Sef[meve®ee mevceeve keÀjC³eele Deeuee. Gllejë SkeÀ ceesþîee meceejbYeele DecesefjkesÀ®³ee DeO³e#eebveer Sef[meve®ee mevceeve
(ii) Sef[meve®³ee Debieer DemeCeeN³ee keÀesCel³ee iegCeecegUs l³eeuee ³eMe kesÀuee, keÀejCe 21 Dee@keÌìesyej, 1929³ee efoJeMeer Sef[meveves
efceUeues Demes lees cnCelees? ueeJeuesu³ee efoJ³ee®³ee MeesOeeuee Hevveeme Je<ex HetCe& Peeueer.
Gllej: Sef[meve®³ee Debieer DemeCeeN³ee ef®ekeÀeìer ³ee iegCeecegUs l³eeuee ³eMe (2) keÀesCe les efuene.
efceUeues Demes lees cnCelees.
(i) SkeÀ ceesþîee meceejbYeele Sef[meve®ee mevceeve keÀjCeejs -
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (ii) efoJ³ee®es ef®e$e DemeCeejer efleefkeÀìs ÒeefmeodOe keÀjCeeje osMe-
(i) 21 Dee@keÌìesyej, ............. ³ee efoJeMeer Sef[meveves ueeJeuesu³ee
(iii) Sef[meve®³ee ³eMee®es DeeM®e³e& JeeìCeejs -
efoJ³ee®³ee MeesOeeuee Hevveeme Je<ex HetCe& Peeueer.
(1919, 1939, 1929, 1949) Gllejë (i) DecesefjJesÀ®es DeO³e#e (ii) DecesefjJeÀe (iii) ìerJeÀeJeÀej
(3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllejsë Hegvne eflelekeÌ³ee®e Gcesoerves pegves Òe³eesie keÀªve HeenC³ee®eer ef®ekeÀeìer
Sef[meve®³ee celes l³ee®³ee Òe³eesieeuee ³eMe ceeP³eepeJeU nesleer.
efceUJetve osCeejs l³ee®es iegCe (6) lekeÌlee HetCe& keÀje.
DemebK³e DeHe³eMe Deeues Sef[meve®ee ®ee <e<"er
mebkeÀìebvee
ÒekeÀej®es lejer veJeerve
leeW[ efveefcelleeves ves le=leer³ee
Òe³eesie keÀ©ve Òe³eesie keÀ©ve
osCes. ÒeJeÀej®es ®es <e<"er
HeneCes. HeenC³ee®eer ef®ekeÀeìer
Meyo meeceev³e©he
``FlejebHes#ee ceeP³eeceO³es yegefodOecellee DeefOekeÀ
efoJ³ee®³ee efoJ³ee
nesleer Demes cegUer®e veener.''
heesmìKeel³eeves heesmìKeel³ee
keÀesCe keÀesCeeme Gcesoerves Gcesoer
ef®eJeÀeìer®ee ef®eJeÀeìer
Sef[meve l³ee®³ee (8) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
ìerkeÀekeÀejebvee 21 Dee@keÌìesyej, 1929 ³ee efoJeMeer Sef[meveves ueeJeuesu³ee
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer efoJ³ee®³ee MeesOeeuee Hevveeme Je<ex HetCe& Peeueer.
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. Gllejë YetlekeÀeU
meeN³ee DecesjerkesÀves ne efoJeme SKeeoîee ceneslmJeemeejKee meepeje Òe. 4. mJecele
kesÀuee. MeesOe ueeJeC³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ yeeyeeRefJe<e³eer legce®es cele efuene.
Gllejë meeN³ee DecesefjkesÀves ne efoJeme SKeeoîee ceneslmeJeemeejKee meepeje Gllejë efJe%eeveele veJes MeesOe ueeJeC³eemeeþer HeÀkeÌle yegefodOecellee HegjsMeer
kesÀuee. veener. ³ee celeeMeer ceer mencele Deens. J³ekeÌleer cnìueer cnCepes
(2) GleeN³eeleerue oesve veeces MeesOetve efuene. efle®³eepeJeU yegefodOecellee Demeles®e. Òel³eskeÀeves DeeHeu³ee yegefodOecelles®ee
Gllejë (i) Sef[meve (ii) efoJee (iii) DecesefjkeÀe (iv) ceneslmeJe ³eesi³e Je mekeÀejelcekeÀ GHe³eesie keÀªve IesC³ee®ee ÒeeceeefCekeÀ Òe³elve
(v) HeesmìKeeles (vi) ef®e$e keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. HeÀkeÌle yegefodOecellee veJes MeesOe ueeJeC³eemeeþer
GHe³eesieer He[le veener. veJes MeesOe ueeJeC³eemeeþer SKeeoîee ienve
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. efJe<e³eeJej ef®ebleve Je ceveve keÀjC³ee®eer efJe®eej MekeÌleer, lemes®e mebkeÀìebJej
(i) ceeceeakeÀHeCes, ceeefce&keÀHeCes, ceeefceke&ÀHeCes, ceefce&keÀHeCes ceele keÀjC³ee®eer ÒeJe=lleer DemeCes, DeveskeÀ Òe³eesie keÀ©ve HeenC³ee®eer Je
(ii) yegodOeercellee, yegefodOecelee, yegefodOecellee, yetefoOecellee npeejes JesUe DeHe³eMe Deeues lejer eflelekeÌ³ee®e Gcesoerves veJes Òe³eesie keÀ©ve
Gllejsë (i) ceeefce&keÀHeCes (ii) yegefodOecellee HeenC³ee®eer ef®ekeÀeìer DemeCes HeÀej iejpes®es Demeles. lemes®e efpeodo Je
cevee®³ee SkeÀeûeles®eer iejpe Demeles.
(i) efove - (ii) Deeoj - hee"eKeeueerue mkeeO³ee³e
(iii) DeveskeÀ - (iv) keÀejCe - *He´.1. SkeÀe JeekeÌ³eele Gllejs efuene.
Gllejsë (i) efoJeme (ii) mevceeve (iii) DemebK³e (iv) efveefcelle (i) 1879 meeueer keÀesCelee efJe®eej Jes[ieU neslee?
(5) DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJeªodOeeLeea Meyo JeeHeªve JeekeÌ³e Hegvne (ii) Sef[meveves keÀesCeles DeeJneve mJeerkeÀejues?
efuene. Gllejsë (i) `DebOeejeJej ceele keÀjCeeN³ee He´keÀeMe osCeeN³ee Jemlet®ee MeesOe ne
Hegvne eflelekeÌ³ee®e Gcesoerves veJes Òe³eesie keÀªve HeenC³ee®eer ef®ekeÀeìer efJe®eej 1879 meeueer Jes[ieU neslee.
ceeP³eepeJeU nesleer.
(ii) meeceev³e ceeCemeeuee jespe®³ee peerJeveele GHe³eesie keÀjlee *He´.5. Deeke=Àefle HetCe& keÀje.
³esCeeN³ee, efkebÀceleerves keÀceer DemeCeeN³ee, He´keÀeMe osCeeN³ee Sef[meve®³ee J³eefkeÌlecellJee®es iegCeefJeMes<e
Jemlet®ee MeesOe IesC³ee®es DeeJneve Sef[meveves mJeerkeÀejues.
*He´.2. Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
DeeJneves SKeeoer keÀuHevee DeHesef#ele ceveefceUeJet,
(i) mej nbÖesÀ [sJner ³eebveer le³eej kesÀuesu³ee efoJ³ee®³ee ce³ee&oe mJeerkeÀejCes ceveele Deeueer, ³eMe newMeer
(Oee[meer keÀer efle®ee efceUsHe³e¥le
ojJesUer l³eeletve He´keÀeMe He´keÀeMe Je=lleer) melele He´³elve keÀjCes
keÀeye&ve®es efvecee&Ce peemle HeÀej HeeþHegjeJee (nej ve
legkeÀ[s nesCeeje JesU He´Kej keÀjCes. ceeveCes,
peeUtve He´keÀeMe efJe<eejer Jee³et efìkeÀCeeje neslee. ef®ekeÀeìer)
efvecee&Ce keÀjCes OeeskeÀeoe³ekeÀ veJnlee.
*He´.6. Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoeb®es Je®eve yeouetve
Keef®e&keÀ nesles. neslee.
JeekeÌ³es Hegvne efuene.
(ii) (i) IejeYeesJeleer efoJ³eeb®ee Peieceieeì Hene³euee meejs ieeJe ueesìues.
yeebyet®³ee efvejefvejeUîee peeleer ieesUe keÀjC³eele Sef[meve®³ee (ii) keÀeye&ve®ee legkeÀ[e pees[tve He´keÀeMe le³eej keÀjC³ee®es keÀece Keef®e&keÀ
menkeÀe³ee¥vee Deeuesu³ee De[®eCeer nesles.
(iii) DecesefjkesÀ®³ee HeesmìKeel³eeves efoJ³ee®es ef®e$e DemeCeejer eflekeÀerìsner
DeeefHe´ÀkeÀe DeeefHe´ÀkeÀe ceuesefj³eeMeer DemebK³e HeéfmeodOe kesÀues.
Keb[ele Keb[eleerue melele yeebyetHewkeÀer keÀesCelee (iv) HeÀmeuesu³ee He´³eesiee®eer HeodOeleMeerj veeWo Sef[meveves JenerceO³es
npeejes cewue efnbm$e meecevee yeebyet Ghe³egkeÌle þsJeueer.
Hee³eer He´Jeeme HeMetbMeer melele keÀjeJee þjsue ³ee®ee MeesOe Gllejsë (i) IejeYeesJeleer efoJ³ee®ee Peieceieeì Hene³euee meejs ieeJe ueesìues.
keÀjeJee meecevee keÀjeJee ueeieuee. IesCes DeefleMe³e (ii) keÀeye&ve®ee legkeÀ[s pees[tve He´keÀeMe le³eej keÀjC³ee®es keÀece
ueeieuee. ueeieuee. keÀþerCe þjle Keef®e&keÀ nesles.
nesles.
(iii) DecesefjkesÀ®³ee HeesmìKeel³eeves efoJ³ee®es ef®e$e DemeCeejs eflekeÀerìner
*He´.3. efjkeÀec³ee peeiee Yeje. HeéfmeodOe kesÀues.
(i) .......... ³ee efoJeMeer Sef[meve®³ee IejeYeesJeleer DeekeÀ<e&keÀ jes<eCeeF& (iv) HeÀmeuesu³ee He´³eesiee®eer HeodOeleMeerj veeWo Sef[meveves JenîeebceO³es
nesleer. þsJeueer.
(ii) ........... ceeO³eceeletve efoJ³ee®³ee MeesOee®eer yeeleceer meJe&$e Hemejueer. *He´.7.mkecele
(iii) Sef[meve®³ee celes l³ee®³eele ............. % ef®ekeÀeìer nesleer. (i) mebMeesOekeÀ nesC³eemeeþer legcner mJeleë®³ee J³eefkeÌlecellJeele keÀmes
Gllejsë (i) 21 Dee@keÌìesyej, 1879 (ii) Jele&ceeveHe$ee®³ee (iii) 99 yeoue keÀjeue les 8-10 JeekeÌ³eeble efuene.
(veJ³eeCCeJe) Gllejë ceuee efJe%eevee®eer DeeOeerHeemetve®e KetHe iees[er Deens. l³eeletve ceuee
*He´.4. ³eesi³e He³ee&³e MeesOetve JeekeÌ³e HetCe& keÀje. mebMeesOekeÀ nesC³ee®eer KetHe F®íe Deens. l³eemeeþer ceuee mJeleëceO³es
KetHe yeoue keÀjeJes ueeieleerue. He´l³eskeÀ iees<ìer®es yeejerkeÀ efvejer#eCe
(i) Huesefìvece®ee He´³eesie ............. neslee.
keÀªve leer mecepetve IesC³ee®ee ceer He´³elve keÀjsve. kegÀCee®³eener
(mJemle, HeÀe³eosMeerj, ceneie[e, J³eJene³e&)
yeesueC³eeJej menpe efJeMJeeme ve þsJelee efJe%eevee®³ee keÀmeesìerJej leer
(ii) HeÀmeuesu³ee He´³eesieeletvener veblej He´³eesie keÀjCeeN³eeb®es ............. iees<ì ceer leHeemetve Heenerve. meceepee®³ee DeeefCe meJe&meeceev³e ueeskeÀeb®³ee
Jee®eleele. (Hewmes, Þece, keÀeieo, He´³elve) GHe³eesieer He[sue, l³eebvee HeÀe³eoe nesF&ue Demee MeesOe ueeJeC³ee®ee
Gllejsë (i) ceneie[e (ii) Þece He´³elve keÀjsve. DeHesef#ele ³eMe efceUsHe³e¥le melele l³ee®ee HeeþHegjeJee
keÀjsve. SKeeoîee He´³eesieele DeHe³eMe pejer Deeues lejer nej ve ceevelee O³es³eeHeemetve efJe®eueerle nesT ve³es ns cenllJee®es Deens.
peesHe³e¥le ³eMe efceUle veener leesHe³e¥le ceer Hegvne Hegvne veJ³ee peesceeves (iii) legce®³ee ceveele ³esCeeje veJeerve efJe®eej He´l³e#eele DeeCeC³eemeeþer
He´³elve keÀjle jenerve. legcner keÀesCekeÀesCeles He´³elve keÀjeue ?
(ii) efJe%eeveele veJes MeesOe ueeJeC³eemeeþer HeÀkeÌle yegefodOecellee HegjsMeer Gllejë ceeP³ee ceveele pej SKeeoe veJeerve efJe®eej Deeuee lej lees
veener ³ee celeeMeer DeeHeCe mencele Deenele keÀe? Demeu³eeme ogmeN³ee keÀesCeeuee meebieC³eeDeeOeer ceer l³ee®ee meejemeej efJe®eej keÀjsve.
DeLeJee vemeu³eeme legce®es cele mekeÀejCe mHe<ì keÀje. l³ee®ee meJe&meeceev³e ueeskeÀebvee nesCeeje HeÀe³eoe, meceepeeuee nesCeeje
Gllejë efJe%eeveele veJes MeesOe ueeJeC³eemeeþer HeÀkeÌle yegefodOecellee HeÀe³eoe ceer efJe®eejele IesF&ve. ceuee les meejs Heìues, ³eesi³e Jeeìues lej
Demetve ®eeuele veener. l³eemeeþer DeeHeu³eekeÀ[s efpeodo, ef®ekeÀeìer ceveele Deeuesu³ee lees efJe®eej He´l³e#eele DeeCeC³eemeeþer ceer l³ee®ee
megodOee DemeeJeer ueeieles. veJee MeesOe ueeJeC³eemeeþer, p³ee®ee mebHetCe& melele HeeþHegjeJee keÀjsve. Flejebveer l³ee efJe®eejeJeªve ceePeer Leìdìe,
peieeuee HeÀe³eoe nesF&ue l³eemeeþer ³esCeeN³ee mebkeÀìebvee leeW[ osC³ee®eer cemkeÀjer kesÀueer, ceuee Jes[e þjJeues lejer ceer l³eekeÀ[s ogue&#e keÀjerve.
ceeveefmekeÀlee DemeeJeer ueeieles. DemebK³e He´keÀej®es He´³eesie keÀªve ceeP³ee ceveeleuee efJe®eej He´l³e#eele DeeCeC³eemeeþer ceeiee&le ³esCeeN³ee
HeenC³ee®eer Je npeejes JesUe DeHe³eMe Deeues lejer Hegvne eflelekeÌ³ee®e De[®eCeeR®ee, mebkeÀìeb®ee ceer meecevee keÀjsve. peesHe³e¥le DeeHeu³ee
Glmeeneves veJes He´³eesie keÀªve HeenC³ee®eer efpeodo DemeeJeer ueeieles. ceveemeejKes DeHesef#ele ³eMe efceUle veener leesHe³e¥le ceer efJeefJeOe He´³eesie
peesHe³e¥le ceveemeejKes ³eMe efceUle veener leesHe³e¥le nej ve ceeveC³ee®eer keÀjerle jenerve. efkeÀleerner JesUe DeHe³eMe Deeues lejer ceer ceeies nìCeej
ceeveefmekeÀlee nJeer. íesìîee-íesìîee iees<ìeR®es yeejerkeÀ efvejer#eCe, l³ee®es veener. Hegvne Hegvne veJ³ee Gcesoerves ceer He´³eesie keÀjsve. ceveeHeemetve ceole
Devegceeve, Hegvne Hegvne He´³eesie keÀjCes ns ®eke´À melele ®eeuet þsJeeJes keÀjCeeN³ee ceeP³ee menkeÀeN³eebvee ceer ceeP³ee keÀe³ee&ceO³es menYeeieer
ueeieles. l³eemeeþer He´®eb[ Oeerj DeeefCe menveMekeÌleer DemeCes iejpes®es keÀªve IesF&ve DeeefCe ceePes O³es³e ceer ieeþerve.
Deens. efMeJee³e ueeskeÀebveer efkeÀleerner efnCeJeues, ef®e[Jeues lejer DeeHeu³ee
aaa
8 meKet Deepeer - jepeve ieJeme
veeJe : jepeve ieJeme
HeéfmeodOe keÀLee, keÀeobyejerkeÀej, keÀJeer, meceer#ekeÀ, mebMeesOekeÀ. `Yeb[ejYeesie', èfOebieeCee', `keÀUHe', `leCekeÀì' Fl³eeoer keÀeobyeN³ee;
`nbgokeÀe' keÀeJ³emebień; `keÀe®ekeÀJe[îee' ne ueefueleieoîemebień HeéfmeodOe Deens.
ÒemleeJevee
`meKet Deepeer' ne Heeþ uesKekeÀ `jepeve ieJeme' ³eebveer efueefnuee Deens. ³ee Heeþele meKet Deepeer®³ee ceveeleerue pegv³ee-veJ³ee peerJevecetu³eebefJe<e³eer®es
Yeeve, efle®eer HeíeefleMeerue ¢<ìer, efveCe&³e#ecelee, ceeCemeebJej®es He´sce DeefleMe³e menpe Je meesH³ee Yee<esle ceeb[ues Deens.
MeyoeLe&
Yeeve - peeCeerJe (consciousness) ieesleeJeUe - veel³ee®eer, DeeHle mebyebOeer ceeCemes (relations)
GHeeqmLele - ³esLes DeLe& (efJe®eejCes) (to ask) n³eele - efpeJeble (living)
peKece - IeeJe, Fpee, ogKeeHele (a wound) keÀeyeerpe - nmleiele (captured)
efvejYe´ - mJe®í (cloudless, fair) HeesjkebÀ - efvejeOeej(parentless)
megjkegÀl³ee - lJe®es®eer ®egCeer (wrinkle) oblekeÀLee - keÀeuHeefvekeÀ iees<ì (myth, legend)
mejCe - ef®elee (funeral pure) ieeJeiee[e - ieeJee®es mJe©He
keÀHeeU - YeeU (the forhead)
efìhee
DeJeCe&veer³e - JeCe&ve keÀjC³eeme keÀþerCe (indescribable)
oerIe&keÀeU - ceesþîee keÀeUe®ee DeJeOeer (a long period) (1) ieeJeyewþkeÀ - ieécemLeebveer SkeÀ$e ³esTve meeJe&peefvekeÀ Je Jew³eefkeÌlekeÀ
jWieeUCes - efleLeu³ee efleLes efHeÀjCes (to linger) ÒeMve mees[Jetve keÀejYeej keÀjC³ee®eer SkeÀ heodOele.
leHeM®e³ee& - leHem³ee (penance, devout) 2) mejHeb®e - ieéceHeb®ee³eleer®ee ÒecegKe. ieeJeheeleUerJej ieeJee®³ee
Keeboe - shoulder
efJekeÀemeemeeþer keÀeces keÀjCeeje Je efveCe&³e IesCeeje J³ekeÌleer.
HeÀeU - veebieje®³ee ìeskeÀeuee ueeJeC³ee®es ueesKeb[er Heeles (the 3) oblekeÀLee - DeMee ieesäer p³ee efueefKele mJe©heele vemetve hejbhejeiele
blade of a plough share)
heodOeleerves meebefieleu³ee Je SskeÀu³ee peeleele.
Meneje - jesceeb®e (horripilation) keeJedÀÒe®eej
kewÀkeÀ - Heg<keÀU, efkeÀl³eskeÀ (many several)
(1) KeesueJej peKece nesCes - leerJe´ og:Ke nesCes
meHeeve - mJeHve (a dream)
(2) oelekegÀ[er yemeCes - oeleefKeUer yemeCes
yeeHe³e - Hegª<e
(3) DebieeJej Menejs ³esCes - jesceebef®ele nesCes
F[b - efJe[e
(4) keÀeyeerpe keÀjCes - efceUJeCes
JeeJeieb - JeeF&ì
(5) heesjkebÀ nesCes - efvejeOeej nesCes
Heéw{ - Je³eele Deeuesuee (adult, matured)
(92)
meKet Deepeer 93
MASTER KEY QUESTION SET - 8 (5) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ¬eÀce ueeJee.

(i) ceuee meKet Deepeer vesnceer®e SkeÀ keÀefJelee Jeeìles.
He´Mve 1Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (ii) He´l³eskeÀ peCe efle®³eeMeer yeesuee³e®ee He´³elve keÀjlees.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (iii) leer keÀefJelesle yeesueles. keÀefJelesle peieles.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (iv) cneleejer He´l³eskeÀeMeer yeesueles.
(i)
meKet Deepeer®ee ce=l³et KeesueJej peKece Gllej: (i) He´l³eskeÀ peCe efle®³eeMeer yeesuee³e®ee He´³elve keÀjlees.
(ii) (ii) cneleejer He´l³eskeÀeMeer yeesueles.
uesKekeÀe®eer meKet DeepeerMeer jkeÌlee®³ee (iii) ceuee meKet Deepeer vesnceer®e SkeÀ keÀefJelee Jeeìles.
Demeuesueer peJeUerkeÀ ceeCemeeFlekeÀer®e (iv) leer keÀefJelesle yeesueles. keÀefJelesle peieles.
(iii) (6) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
Je³e neleele
(i) meKet Deepeer HejJee Jeejueer, ner iees<ì uesKekeÀeuee meebieC³eeFleHele
veJJeo Je<ex keÀeþer
meKet Deepeer cenllJee®eer keÀe Jeeìle veener ?
Gllej: meKet Deepeer HejJee Jeejueer, ner iees<ì uesKekeÀeuee meebieC³eeFleHele
Mejerj ®esnje cenllJee®eer Jeeìle veener; keÀejCe DeeHeCe efkeÀleerlejer ce=l³et jespe
DevegYeJele Demelees.
JeeketÀve keÀceeve Peeuesueb megjkegÀl³eebveer Yejuesuee
(ii) uesKekeÀeuee meKet Deepeer keÀefJelee JeeìC³ee®es keÀejCe keÀe³e
(2) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje. Deens?
(i) meKet Deepeer cejCe HeeJeueer ³eeuee ............. Gllej: uesKekeÀeuee meKet Deepeer vesnceer®e SkeÀ keÀefJelee Jeeìles, keÀejCe leer
(De) efJeMes<e cenllJe veener. (ye) efJeMes<e keÀener®e veener. keÀefJelesle yeesueles, keÀefJelesle peieles.
(keÀ) efJeMes<e cenllJe keÀe³e. ([) efJeMes<e keÀe³e Deens. (7) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(ii) efle®³eeFlekebÀ He´®eb[ Yeeef<ekeÀ %eeve ............. (i) meKet Deepeer®ee ce=l³et ceuee ............. keÀªve iesuee.
(De) ceuee keÀesCeekeÀ[b®e efomeueb veener. (ye) ceuee efceUeue®e veener. (JejJej peKece, KetHe ceesþer peKece, Lees[erMeer peKece, KeesueJej peKece)
(keÀ) ceuee meieUîeebkeÀ[s efomeueb. ([) ceuee efomeueb®e veener. (ii) meKet Deepeer ............. peeleevee keÀesCeer menpe cnìueb, `Deepeer,
Gllejs: (i) meKet Deepeer cejCe HeeJeueer ³eeuee efJeMes<e cenllJe keÀe³e. kegÀþb ®eeueueerme?'
(ii) efle®³eeFlekebÀ He´®eb[ Yeeef<ekeÀ %eeve ceuee keÀesCeekeÀ[b®e efomeueb (Iejeletve, ieuueerletve, yeepeejeletve, osJeUeletve)
veener. (iii) ceuee meKet Deepeer vesnceer®e SkeÀ ............. Jeeìles.
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. (Oe[e, ieeCeb, keÀefJelee, Heeþ)
DevegYetefle JeÀcelejlee mekeeue JeÀeJ³e Gllejsë (i) KeesueJej peKece (ii) ieuueerletve (iii) keÀefJelee
DevegYeke heesJeÀUer ÒeMve JeÀefkelee (i) leªCe ë cneleejb :: pevce ë .............
(4) pees[îee pegUJee. (ii) keÀeJ³e ë keÀefJelee :: keÀj ë .............
`De' ieì `ye' ieì (iii) KeesueJej ë peKece :: He´®eb[ ë .............
(i) meKet Deepeer (De) vee Heeleer®eer Gllejsë (i) ce=l³et (ii) nele (iii) Yeeef<ekeÀ %eeve
(ii) vee peeleer®eer (ye) yeIee ceep³ee ce[îeeuee
(iii) keÀefJelesle yeesueles. (keÀ) HejJee Jeejueer
(iv) ne[b iesueer Je[îeeuee ([) keÀefJelesle peieles. (i) Je³emkeÀj m$eer -
Gllejsë (i - JeÀ), (ii - De), (iii - [), (iv - ye) (ii) Yee<eeefJe<e³ekeÀ %eeve -
(iii) peJeU®³ee veel³eeleerue ceeCeme - Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer

Gllejë (i) cneleejer (ii) Yeeef<ekeÀ %eeve (iii) jkeÌlee®eer ceeCemeb (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
(i) meKeg Deepeer HejJee Jeejefue.
heefj®íso 1 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 27 (ii) meKet Deeefpe®eb Je³e Jej<es veJJeo.
meKet Deepeer HejJee Jeejueer, ................................. Gllejë (i) meKet Deepeer HejJee Jeejueer.
................................. keÀesCeekeÀ[b®e efomeueb veener. (ii) meKet Deepeer®eb Je³e Je<ex veJJeo.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene.

(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje. Gllejë (i) leer (ii) ceeP³ee (iii) ceuee
ceuee meKet Deepeer vesnceer®e SkeÀ keÀefJelee Jeeìles; keÀejCe .......... (3) De®etkeÀ Meyo efuene.
(De) leer keÀefJelee keÀjles. (i) ceneleejer, cneleeefj, cneleejer, ceneleeefj -
(ye) leer keÀefJelesle yeesueles. keÀefJelesle peieles. (ii) megjkegÀle³ee, megjketÀl³ee, megjkegÀl³ee, metjketÀl³ee -
(keÀ) leer cneleejer Peeueer nesleer. (iii) Yeeef<ekeÀ, YeeefMekeÀ, YeeefmekeÀ, Yee<eerkeÀ -
([) efle®³ee ®esnN³eeJej megjkegÀl³ee He[u³ee nesl³ee.
Gllejsë (i) cneleejer (ii) megjkegÀl³ee (iii) Yeeef<ekeÀ
Gllej: ceuee meKet Deepeer vesnceer®e SkeÀ keÀefJelee Jeeìles; keÀejCe leer keÀefJelesle
yeesueles. keÀefJelesle peieles. (4) efuebie yeouee.
Deepeesyee ö
Gllejë Deepeer
(i) `ne[b iesueer Je[îeeuee, yeIee ceep³ee ce[îeeuee' Demes yeesueCeejer-
(ii) He´®eb[ Yeeef<ekeÀ %eeve Demeuesueer J³ekeÌleer - (5) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo JeeHeªve JeekeÌ³e Hegvne
efuene.
Gllejsë (i) meKet Deepeer (ii) meKet Deepeer
Demee ÒeMve keÀesCeerner GHeefmLele keÀª MekesÀue.
Gllejsë Demee meJeeue keÀesCeerner GHeefmLele keÀª MekesÀue.
ne[b iesueer yeIee ceep³ee
(i) peerJeve ƒ (ii) efveboe ƒ
ke[îeeuee ce[îeeuee (iii) DevegHeeqmLele ƒ (iv) ueebye®eer ƒ
(4) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene. Gllejsë (i) ce=l³eg (ii) mlegleer (iii) GHeeqmLele (iv) peJeU®eer
(i) ceuee meKet Deepeer vesnceer®e SkeÀ JeÀes[b Jeeìles. (7) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
(ii) cneleejer keÀesCeeMeerner yeesuele veener. Gllejë (i) peeleer (ii) ceeCemeb
(iii) meJee&le DeefOekeÀ Yeeef<ekeÀ %eeve DeepeerkeÀ[b®e efomeueb. (8) GleeN³eele Deeuesueer cnCe HetCe& keÀje.
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) ®etkeÀ (iii) yejesyej `ne[b iesueer Je[îeeuee, ............
(5) keÀesCe keÀesCeeme cnCeeues les efuene. Gllejë `ne[b iesueer Je[îeeuee, yeIee ceep³ee ce[îeeuee.'
`Deepeer, kegÀþb ®eeueueerme ?' (9) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Meyo cetU Meyo meeceev³eªhe
jJeÌlee®³ee jJeÌle jJeÌlee
cenllkee®eer cenllke cenllkee
ieuueerleuee meKet
keÀesCeerlejer J³ekeÌleer Deepeeruee
meKet Deepeer 95
(10) lekeÌlee HetCe& keÀje. (ii)

Meyo Òel³e³e efkeYeJeÌleer DeepeerMeer yeesueleevee
peeleer®eer ®eer <e<"er (SkeÀJe®eve) efceUCeeje Deevebo
meieUîeebvee vee efÜleer³ee (DeveskeÀJe®eve) DeJeCe&veer³e
(iii) ueeskeÀeuee
HeeskeÀUer Jee{Ces
Gllejë DeLe& : efjkeÀecesHeCee efvecee&Ce nesCes. Gje³e®eer cejCe efokeÌkeÀeuee
JeekeÌ³e : DeeF&®³ee peeC³eeves MeketÀ®³ee Dee³eg<³eeleerue HeeskeÀUer Yeªve mejCe
Jee{le iesueer. Deepeer®es
(12) keÀeU yeouee. (YetlekeÀeU keÀje) cneleejer veJemee®eer yeesue Yejueb DeeYeeU
ceuee meKet Deepeer vesnceer®e SkeÀ keÀefJelee Jeeìles.
efPepeueb cejueb
Gllejë ceuee meKet Deepeer vesnceer®e SkeÀ keÀefJelee Jeeìe³e®eer.
keÀevegme ceeCetme
(13) keÀeU DeesUKee.
HeCe He´l³eskeÀ peCe efle®³eeMeer yeesuee³e®ee He´³elve keÀjlees. (iv)
Deepeer®³ee yeesueC³eeleerue JewefMe<ìîes
Gllejë Jele&ceevekeÀeU
Òe. 4. mJecele
leer pegUJetve yeesuee³euee ueeieueer keÀer
legce®eer Deepeer Je meKet Deepeer ³eeb®³ee mJeYeeJeeleerue meec³e mLeU yeesuee³e®eer DeeHeesDeeHe®e efle®³ee leeW[eletve
meebiee. veener Meyo yeensj ³ee³e®es
Gllejë ceePeer Deepeer Je meKet Deepeer ³eeb®³eele HeÀej®e meec³e Deens.
oesIeerner Je=odOe Deensle. ceeP³ee Deepeer®eener ®esnje megjkegÀl³eebveer (v) Deepeer®³ee iees<ìer®eb
Yejuesuee Deens. ceeP³ee Deepeer®esner Mejerj JeeJetÀve keÀceeve Peeuesues kewÀkeÀ Je<ee¥le Demeb
mJeHve He[e³e®eb yebo
Deens. ceeP³ee Deepeer®esner Yeeef<ekeÀ %eeve He´®eb[ Deens. yeesueleevee pegv³ee keÀOeer Ie[ueb veener
nesF&ue.
cnCeeR®ee leer GHe³eesie keÀjles. pemes keÀer ë `ceePeb veeJe ceceleer, Deved
ceuee keÀe³e keÀceleer' meKet Deepeer HećeeCes®e ceePeer Deepeer keÀe³e yeesueles (vi) meJee¥vee ieesUe DeeþJe[e DeeþJe[e
ns ueeskeÀebvee DeveskeÀ JesUe keÀUle®e veener; keÀejCe efle®³ee peJeU
keÀªve yemee³e®eer iees<ì meebiee³e®eer
HejbHejeiele Demeuesu³ee cnCeeRMeer DeeOegefvekeÀ keÀeUeleerue ueeskeÀ MeeUsuee peeCeeN³ee
eflelekesÀ Heefjef®ele veenerle. meKet DeepeerHećeeCes keÀeþer ìskeÀle ìskeÀle leer cegueebvee Deepeer®eer iees<ì
meieUerkeÀ[s efnb[les DeeefCe jml³eeme pees Yesìsue l³ee®³eeMeer mebJeeo meebieC³ee®eer HeodOele
meeOeles. MeeUsntve ³esleevee MeeUsuee peeleevee
keÀener JesU keÀener JesU
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (vii)
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. uesKekeÀe®³ee mJeHveeleerue iees<ìer®ee DeLe&
(i) efleuee efJe®eeju³eeveblej efle®es Gllej
Deepeer®eer iees<ì meebieC³ee®eer JewefMe<ìîes
ieeJe meHeeve Oejleer ceeleer
®esnN³eeJej®es neleeb®³ee
yeoueCeejs YeeJe neue®eeueer iejleeruee Oejleeruee ogJeeHeueer nejekeÀueer
(viii) (ii) ìeeJe iejleeruee, meHeeve Oejleeruee/Oejleer ......... ceeleer nejekeÀueer'.

Mesleele SkeÀ neslee meeHe
(HeÀeìueer, ogJeeHeueer, ogYebieueer, ogce[ueer)
lees iesuee mecegêeJej (iii) Deepeer®eer ............. keÀOeer keÀOeer DeeþJe[e DeeþJe[e ®eeuee³e®eer.
Deepeer®eer (iebcele, ieeCeer, keÀjecele, iees<ì)
iees<ì HeÀeUeuee [meueer veeieerCe Gllejsë (i) meeHe (ii) ogJeeHeueer (iii) iees<ì
veebieje®eer Peeueer veoer
(i) cejCe ë ueeskeÀeuee :: mejCe ë ............
(2) pees[îee pegUJee. (ii) ieeJe ë iejleeruee :: meHeeve ë ............
`De' ieì `ye' ieì Gllejsë (i) efokeÌkeÀeuee (ii) Oejleeruee
(i) ieeke (De) Oejleeruee
(ii) meheeve (ye) iejleeruee heefj®íso 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 27, 28
(iii) Oejleer (keÀ) nejeJeÀueer meKet Deepeer menpe .......................................
(iv) ceeleer ([) ogkeeheueer ................................... keÀener®e efJe®eejueb veener.
Gllejsë (i - ye), (ii - De), (iii - [), (iv - JeÀ) Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(3) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee. (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
(i) kewÀkeÀ Je<ee¥le Demeb keÀOeer Ie[ueb veener. ner keÀLee keÀOeer De®eevekeÀ [esUs ìkeÌkeÀ GIe[s He[e³e®es; .............
mJeHveele ³esles®e. (De) meeHe DeebIeesU keÀje³euee ueeieuee keÀer,
(ii) efleLetve Heg{b PeesHe®e ueeiee³e®eer veener. (ye) yewue DeebIeesU keÀje³euee ueeieueer keÀer,
(iii) keÀOeer lejer DeeHeu³ee mJeHveeleuee meeHe veeieerCe IesTve peeF&ue DeeefCe (JeÀ) l³ee®ee meeHe Peeuee keÀer, ([) meeHeeuee HebKe HegÀìues keÀer,
DeeHeu³eeuee nss mJeHve He[e³e®eb yebo nesF&ue, Demeb Jeeìe³e®eb. Gllej: [esUs ìkeÌkeÀ GIe[s He[e³e®es; yewue DeebIeesU keÀje³euee ueeieuee keÀer,
(iv) yewue DeebIeesU keÀje³euee ueeieuee, keÀer [esUs ìkeÌkeÀ GIe[s He[e³e®es. (2) keÀesCe les efuene.
Gllejë (i) yewue DeebIeesU keÀje³euee ueeieuee, keÀer [esUs ìkeÌkeÀ GIe[s (i) ceveele oerIe&keÀeU jWieeUueer -
He[e³e®es.
(ii) HeÀeUeuee [meueer -
(ii) efleLetve Heg{b PeesHe®e ueeiee³e®eer veener.
(iii) keÀOeer lejer DeeHeu³ee mJeHveeleuee meeHe veeieerCe IesTve peeF&ue (iii) ®esnN³eeJej®es yeoueCeejs YeeJe -
DeeefCe DeeHeu³eeuee nss mJeHve He[e³e®eb yebo nesF&ue, Demeb Jeeìe³e®eb. Gllejsë (i) Deepeer®eer iees<ì (ii) veeieerCe (iii) Deepeer®es
(iv) kewÀkeÀ Je<ee¥le Demeb keÀOeer Ie[ueb veener. ner keÀLee keÀOeer De®eevekeÀ (3) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
mJeHveele ³esles®e. (i) meKet Deepeer menpe yeesuee³euee ueeieueer lejer SkeÀ iees<ì®e yeesuee³e®eer.
(4) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (ii) `cejCe ueeskeÀeuee, YejCe efokeÌkeÀeuee'
(i) Deepeer Mesleeleu³ee keÀesCee®eer iees<ì meebiee³e®eer? (iii) veebieje®eer veoer Peeueer. (iv) HeÀeUeuee veeieerCe [meueer.
Gllejë Deepeer Mesleeleu³ee osJee®eer iees<ì meebiee³e®eer. Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) ®etkeÀ (iii) yejesyej (iv) yejesyej
(ii) uesKekeÀe®ee keÀesCelee He´Mve Depetvener Deveglleefjle Deens?
Gllejë Deepeerveb meebefieleuesu³ee kewÀkeÀ iees<ìeRHewkeÀer SkeÀ®e iees<ì ceWotle keÀMeer
©letve yemeueer, ne uesKekeÀe®ee He´Mve Depetvener Deveglleefjle Deens. `cneleejer ieHHe Iejele yemee³e®eb
mees[tve kegÀþb efveIeeueerme ceje³euee.'
(i) keÀOeer lejer DeeHeu³ee mJeHveeleuee ............. veeieerCe IesTve peeF&ue keÀesCe keÀesCeeme
DeeefCe DeeHeu³eeuee ns mJeHve He[e³e®eb yebo nesF&ue.
(yewue, ceeCetme, meeHe, js[e) kegÀCeerlejer meKet Deepeeruee
meKet Deepeer 97
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer Gllejsë

(1) uesKeveefve³eceebvegmeej JeekeÌ³e MegodOe keÀªve efuene. (i) DeLe& : KetHe efYeleer JeeìCes.
veblej cneleeefjuee keÀeefn®e efJe®eejueb veener. JeekeÌ³e ë meceesj®es DeHeIeelee®es ¢M³e Heentve ceeP³ee DebieeJej
Gllejë veblej cneleejeruee keÀener®e efJe®eejueb veener. Meneje Deeuee.
(ii) DeLe& : keÀe³ecemJe©Heer ue#eele jenCes.
JeekeÌ³e : ueneveHeCeer Deepeerves meebefieleuesu³ee iees<ìer Depetvener
(i) DeJeCe&veer³e, DeJe&Ce&veer³e, DeJe&Ceveer³e, DeJeve&Ceer³e -
ceeP³ee ceWotle ©letve yemeu³ee Deensle.
(ii) leHeM®e³ee&, leHe&M®e³ee, leeHeM®e³ee&, leHe&M®e&³ee - (9) keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje.)
Gllejsë (i) DeJeCe&veer³e (ii) leHeM®e³ee& (i) efle®³eeMeer yeesueleevee SkeÀ DeJeCe&veer³e Deevebo efceUe³e®ee.
(3) meceeveeLeea Meyoeb®³ee pees[îee pegUJee. Gllejsë efle®³eeMeer yeesueleevee SkeÀ DeJeCe&veer³e Deevebo efceUsue.
`De' ieì `ye' ieì Òe. 4. mJecele
(i) Yeeue (De) veoer legcnebuee mecepeuesu³ee meKet Deepeer®es J³eefkeÌleef®e$e jsKeeìe.
(ii) F&Mkej (ye) Oejleer
Gllejë meKet Deepeer cnCepes SkeÀ efpeJeble keÀefJelee®e nesleer. efle®es
(iii) mejerlee (keÀ) JeÀheeU
yeesueCes®e keÀeJ³ece³e nesles. efle®es Yeeef<ekeÀ %eeve He´®eb[ nesles. ieeJeeleerue
(iv) he=Lkeer ([) oske
ueneve cegueebvee SkeÀ$e keÀªve l³eebvee Mesleeleu³ee osJee®³ee iees<ìer
Gllejsë (i - JeÀ), (ii - [), (iii - De), (iv - ye) meebieCes Deepeeruee HeÀej DeeJe[e³e®es. DeepeerpeJeU keÀeuHeefvekeÀ
(4) efJeªodOeeLeea Meyoeb®³ee pees[îee pegUJee. Je jnm³ekeÀLeeb®es Yeeb[ej®e nesles. keÀLes®es efveJesove keÀjleevee
efle®³ee ®esnN³eeJej®es yeoueCeejs YeeJe Je nelee®³ee neue®eeueer
(i) peerJeve ƒ (ii) ogëKe ƒ
HeenC³eemeejK³ee Demee³e®³ee. ueneve cegueebvee keÀLee meebieleebvee
(iii) DeuHekeÀeU ƒ (iv) yebo ƒ l³eebvee keÀuHeves®³ee efJeMJeele vesC³ee®eer peeot DeepeerpeJeU nesleer.
Gllejsë (i) cejCe (ii) Deevebo (iii) oerIe&keÀeU (iv) GIe[s keÀLesleerue SKeeoe Yeeie J³eJeefmLele keÀUuee veener Jee keÀLesleerue
(5) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene. SKeeoîee Yeeiee®ee DeLe& Deepeeruee keÀOeer efJe®eejuee lej leer
Gllejë (i) Yejueb (ii) efPepeueb (iii) SkeÀ (iv) ®eej (v) kewÀkeÀ Leelegjceelegj Demes keÀener yeesuee³e®eer keÀer, p³ee®ee DeLe&®e keÀesCeeuee
keÀUe³e®ee veener.
Meyo Òel³e³e efkeYeJeÌleer ÒeMve 3 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
ueesJeÀeuee uee efÜleer³ee (DeveskeÀJe®eve) Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
vekemee®eer ®eer <e<"er (SkeÀJe®eve) (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
Deepeer®eer ®eer <e<"er (SkeÀJe®eve) (i)
leeW[eletve Tve Heb®eceer (SkeÀJe®eve) meKet Deepeer nìketÀve
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. Heg{b Demee³e®eer®e
Meyo meeceev³eªhe cegUMeyo
mkeHveeble mkeHveeb mkeHve yeejMeeuee ueiveeuee ce³eleeuee
mecegêekej mecegêe mecegê
(ii)
(8) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje. GleeN³eele Deeuesues Fbie´peer Meyo
(i) DebieeJej Menejs ³esCes (ii) ceWotle ©letve yemeCes
®e@uebspe HeÀe³eveue [^sme keÀe@uespe

(iii) meKet (3) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee.

meieUb efle®³ee cnCeC³eevegmeej ®eeuee³e®eb
Deepeer®ee (i) DeMeele meeleyee IeesjHe[îee®ee Heesjiee JeeJeieb Jeeieuee.
ieeJeeleerue ojeje efle®³ee Meyoeuee ®e@ueWpe vemee³e®eb (ii) meieUîeebveer ceevee [esueeJeu³ee.
oMe&efJeCeejer (iii) SkeÀoe ieeJe®³ee ue#ceer®eer pe$ee þjueer.
JeekeÌ³es ieeJeeleu³ee yeeHe³e ceeCemeeble leer
(iv) ieeJe yewþkeÀ yemeueer.
SkeÀoce yejesyejerveb JeeJeje³e®eer
Gllejë (i) SkeÀoe ieeJe®³ee ue#ceer®eer pe$ee þjueer.
(iv) (ii) DeMeele meeleyee IeesjHe[îee®ee Heesjiee JeeJeieb Jeeieuee.
ieeJeyewþkeÀ
yemeueer (iii) ieeJe yewþkeÀ yemeueer.
(iv) meieUîeebveer ceevee [esueeJeu³ee.
keÀejCe Heb®eeb®ee efvekeÀeue
meeleyee IeesjHe[îee®ee cegueiee efjJeepeevegmeej meeleyee®³ee (i) ieeJeele SkeÀoe keÀesCel³ee osJeer®eer pe$ee þjueer?
JeeJeieb Jeeieuee. Heesjeuee ob[ keÀjCes. Gllej: ieeJeele SkeÀoe ue#ceer osJeer®eer pe$ee þjueer.
(ii) meKet Deepeer ieeJeeleu³ee Dee³eeyee³ee ieesUe keÀªve keÀesCee®³ee
(v) Heb®eeb®ee efvekeÀeue Iejele Deeueer?
Gllej: meKet Deepeer ieeJeeleu³ee Dee³eeyee³ee ieesUe keÀªve uesKekeÀe®³ee Iejele
Deepeer®es Deepeer®³ee Deeueer.
Gllej Glleje®ee HeefjCeece (iii) ieeJe®ee mejHeb®e keÀmee neslee?
Gllej: ieeJe®ee mejHeb®e DebieþsJeeuee neslee.
`Heesjieb ceeb[erJej IeeCe meieUs Gþues. DeeHeeHeu³ee (iv) cneleejer®ee ieesleeJeUe cnCepes keÀe³e?
keÀjleb³e cnCetve Ieje®³ee Jeeìsuee ueeieues. Gllej: ìeeJe' cnCepes cneleejer®ee ieesleeJeUe.
ceeb[er keÀeHelee meeleyee®³ee Heesjeuee keÀesCeer®e (5) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀeceer peeiee Yeje.
Jn³eiee çç?' keÀener yeesueues veener. (i) DeMeele meeleyee ............. Heesjiee JeeJeieb Jeeieuee.
(osMecegKeeb®ee, kegÀuekeÀC³ee¥®ee, Heeìueeb®ee, IeesjHe[îeeb®ee)
(vi) pe$ee þju³eeveblej®ee ieeJeeleuee efve³ece .............
(ii) ieeJeeuee Yeerleer nesleer.
(Deepeer®eer, cneleejer®eer, osJeer®eer, ceemlejeb®eer)
ieeJeeleueer Jemlet yeensj peeT oîee³e®eer veener.
(iii) Deece®³ee Yeeieele lesJne ............. Jeie& peesjele nesles.
(vii) (mJe®ílee DeefYe³eevee®es, yeeue mee#ejles®es, Deejesi³e,
Deepeerves mejHeb®eeuee Heéw{ mee#ejles®es)
ieeþu³ee®es efþkeÀeCe Gllejsë (i) IeesjHe[îeeb®ee (ii) cneleejer®eer (iii) Heéw{ mee#ejles®es
®eeJe[er (6) menmebyebOe efuene.
(2) pees[îee pegUJee. meeleyee IeesjHe[îee®ee cegueiee ë JeeJeieb Jeeieuee :: ®eesHe[e ³eeb®ee
Heesjiee ë .............
`De' ieì `ye' ieì
(i) JeeJeieb Jeeieuesuee (De) mejHeb®e Gllejë Heesueerme Peeuee.
(ii) DebieþsJeeuee (ye) ®eesHe[e ³eeb®ee Heesjiee heefj®íso 3 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 28
(iii) Heesueerme Peeuesuee (keÀ) uesKekeÀ
meKet Deepeer ieeJeeleu³ee ...................................
(iv) Deepeeruee mee#ej keÀjCeeje ([) meeleyee IeesjHe[îee®ee heesjiee
................................... DeeHeueb Iej efomee³e®eb.
Gllejsë (i - [), (ii - De), (iii - ye), (iv - JeÀ)
meKet Deepeer 99
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (iii) menerHegjlee mee#ej Peeuee -

(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje. Gllejsë (i) meeleyee IeesjHe[îee®ee Heesjiee (ii) meKet Deepeer®eer
(i) cneleejerveb ieeJe®³ee yee³ekeÀe ieesUe keÀªve, l³eeuee [^smeJej DeesJeeUueb, (iii) mejHeb®e
keÀejCe ............. (4) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
(De) Deece®³ee ieeJeeleu³ee ®eesHe[e ³eeb®ee Heesjiee Heefnu³eeboe Heesueerme Peeuee. (i) meKet Deepeer ieeJeeleu³ee kegÀCee®³eener yeejMeeuee, ueiveeuee, ce³eleeuee
(ye) Deece®³ee ieeJeeleu³ee IeesjHe[s ³eeb®ee cegueiee Heefnu³eeboe Heesueerme Peeuee. pee³e®eer veener.
(keÀ) Deece®³ee ieeJeeleu³ee ®eesHe[e ³eeb®ee Heesjiee JeeJeieb Jeeieuee.
(ii) DeMeele meeleyee IeesjHe[îee®ee Heesjiee JeeJeieb Jeeieuee.
([) Deece®³ee ieeJeeleu³ee IeesjHe[s ³eeb®ee cegueiee JeeJeieb Jeeieuee.
(ii) meeleyee®³ee Heesjeuee keÀesCeer®e keÀener yeesueueb veener; keÀejCe
............. (5) keÀesCe keÀesCeeme cnCeeues les efuene.
(De) meeleyee®eer ieeJeeuee Yeerleer nesleer. (i) `Heesjieb ceeb[erJej IeeCe keÀjleb³e
(ye) meeleyee®³ee Heesje®eer ieeJeeuee Yeerleer nesleer. cnCetve ceeb[er keÀeHelee Jn³eieeçç?'
(keÀ) lees JeeJeieb Jeeieuee neslee.
([) cneleejer®eer ieeJeeuee Yeerleer nesleer. keÀesCe keÀesCeeme
Gllejsë (i) cneleejerveb ieeJe®³ee yee³ekeÀe ieesUe keÀªve, l³eeuee [^smeJej
DeesJeeUueb; keÀejCe Deece®³ee ieeJeeleu³ee ®eesHe[e ³eeb®ee Heesjiee meKet Deepeer ieeJekeÀN³eebvee
Heefnu³eeboe Heesueerme Peeuee.
(ii) meeleyee®³ee Heesjeuee keÀesCeer®e keÀener yeesueueb veener; keÀejCe (ii) ``Deece®eb Heesjieb SJe{b keÀe³e keÀe³e efMekeÀueb³e,
cneleejer®eer ieeJeeuee Yeerleer nesleer. DeeHeu³eeuee ogmeje ceemlej keÀMeeuee Hee³epes.
(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. let®e efMekeÀerJe jbçç Deeceeuee.''
(i) meieUîee yee³ekeÀebvee
mee#ej Peeu³eeveblej efMekeÀJele megìueer
Deepeerveer ieeJeemeeþer
kesÀuesueer keÀeces DeeþJe[îeele mejHeb®eeuee meKet Deepeer uesKekeÀeme
menerHegjlee mee#ej kesÀuee Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
(ii) [^smeJej (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
ieeJeeleerue ®eesHe[e
DeesJeeUueb (i) cnleeefj®eer ieeJeeuee efYeleer nesleer.
³eeb®ee Heesjiee Heefnu³eeboe
Heesueerme Peeu³eeveblej (ii) Deece®³ee Yeeieele lesJne Heéw{ me#ejles®es Jejie peesjele nesles.
Deepeerves kesÀuesues keÀewlegkeÀ oner-meeKejsveb Gllejsë (i) cneleejer®eer ieeJeeuee Yeerleer nesleer.
leeW[ iees[ kesÀueb (ii) Deece®³ee Yeeieele lesJne Heéw{ mee#ejles®es Jeie& peesjele nesles.
(iii) cneleejer®ee ieesleeJeUe ieeJe (2) GleeN³eeleerue oesve veeces MeesOetve efuene.
Gllejsë (i) meKet (ii) ue#ceer (iii) meeleyee (iv) Heb®e (v) cneleejer
(iv)
ieeJeeleu³ee meieUîee ueneve (vi) yee³ekeÀe (vii) mejHeb®e (viii) oner (ix) Deepeer (x) IeesjHe[s
Deeheueb Iej
LeesjebceO³es cneleejeruee efomee³e®eb (xi) meeKej
(3) keÀesCe les efuene. (3) De®etkeÀ Meyo efuene.

(i) JeeJeieb JeeieCeeje - (i) jerJeepeevegmeej, efjJeepeevegmeej, efjJeepevegmeej, efjJeepeevetmeej -
(ii) ieeJeeuee Yeerleer Jeeìe³e®eer - (ii) ieesleJeUe, ieesleeJesUe, ieesleeJeUe, ieeleesJeUe -
Gllejsë (i) efjJeepeevegmeej (ii) ieesleeJeUe
(4) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne ÒeMve 4 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
efuene. Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(i) DeeHeu³eeuee ogmeje efMe#ekeÀ keÀMeeuee Heeefnpes. (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
Gllejsë DeeHeu³eeuee ogmeje ceemlej keÀMeeuee Heeefnpes. (i) uesKekeÀe®³ee celes meKet Deepeer
kegÀþu³ee kegÀþs Demeleer.
pej
(i) ceesþe ƒ (ii) Deele ƒ
Gllejsë (i) ueneve (ii) yeensj
meKet Deepeer efMekeÀueer meKet Deepeer Menjele
meJejueer Demeleer. pevceueer Demeleer.
Gllejë (i) meieUs (ii) Jeie&
(ii) ueneve HeesjebHeemetve
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. meKet Deepeer
cejCe cneleeN³eekeÀesleeN³eebHe³e¥le
HeeJeu³ee®ee He´l³eskeÀe®³ee [esUîeebletve HeeCeer Deeueb.
ieeke®³ee ®³ee <e<"er (SkeÀJe®eve)
ue#ceer®eer ®eer <e<"er (SkeÀJe®eve) HeefjCeece
ieeJe HeesjkebÀ Peeueb.
(8) lekeÌlee HetCe& keÀje. (iii)
Deepeer®³ee ceeies efle®eer efle®³ee
Meyo meeceev³eªhe cegUMeyo Gjuesueer iees<ì oblekeÀLee
Ieje®³ee Ieje Iej
JeÀe@uespeele JeÀe@uespee JeÀe@uespe (2) Gllejs efuene.
(i) He´l³eskeÀ ieeJe®ee ieesleeJeUe meebYeeUtve iesuesueer®e Demeles. -
(ii) Goîee®³ee cegueeb®eer nesCeejer De[®eCe -
lesJne ceer keÀe@uespeele neslees.
Gllejsë (i) SkeÀ Deepeer (ii) Deepeer®eer DeeþJeCe ve meebielee ³esCes.
Gllejë YetlekeÀeU
`De' ieì `ye' ieì
DeMeele meeleyee IeesjHe[îee®ee Heesjiee JeeJeieb Jeeieuee. (i) De[®eCe nesF&ue (De) ieeJekeÀN³eeb®³ee
Gllejë DeMeele meeleyee IeesjHe[îee®ee Heesjiee JeeJeieb Jeeiesue. (ii) [esUîeebletve HeeCeer Deeues (ye) Deepeer®³ee
Òe. 4. mJecele (iii) oblekeÀLee (keÀ) Goîee®³ee cegueeb®eer
m$eer efMe#eCeele meeefJe$eeryeeF& HegÀues ³eeb®ee Jeeìe mHeä keÀje. Gllejsë (i - JeÀ), (ii - De), (iii - ye)
Gllejë cegueeRvee osKeerue meceeve efMe#eCee®ee DeefOekeÀej DemeeJee ³eemeeþer (4) Keeueerue He´Mvee®es Gllej SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
meceepeeleerue DeveskeÀ efm$e³eebveer keÀece kesÀues, pemes meeefJe$eeryeeF& HegÀues. (i) Deepeer vemeu³eeves Deelee keÀesCee®eer De[®eCe nesCeej Deens?
l³eebveer meceepee®ee efJejesOe helkeÀªve osKeerue cegueeRvee efMe#eCe osC³ee®ee
Gllejë Deepeer vemeu³eeves Deelee Goîee®³ee cegueeb®eer De[®eCe nesCeej Deens.
Deeień mees[uee veener. mJele: efMe#eCe Iesleu³eeveblej l³eebveer peesefleyee
HegÀues cnCepes®e l³eeb®³ee heleermeesyele 1848 ceO³es HegC³eeuee (5) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
MeeUe megª kesÀueer. keÀeueeblejeves l³eeb®³ee MeeUsle cegueeR®eer mebK³ee (i) Deelee HeÀkeÌle Deepeer®³ee ............. Ie[uesu³ee ve Ie[uesu³ee
Jee{le iesueer DeeefCe l³eeb®es mJeHve HetCe& Peeues. l³eeb®³ee efMe#eCeeleerue (ueeskeÀkeÀLee, YeekeÀ[keÀLee, ueIegkeÀLee, oblekeÀLee)
³eesieoeveeyeodoue efyeéfìMe mejkeÀejleHexÀ l³eebvee ieewjefJeC³eele Deeues. (ii) meKet Deepeer efMekeÀueer meJejueer Demeleer, ............. pevceueer
meceepeeuee mee#ej JeÀjCeeN³ee DeveskeÀ efm$e³eebHewkeÀer meeefJe$eeryeeF& HegÀues Demeleer, lej kegÀþu³ee kegÀþb Heesnes®eueer Demeleer.
³eeb®eener cenllJee®ee Jeeìe neslee. (Kes[îeele, ieeJeele, Menjele, HejosMeele)
Gllejsë (i) oblekeÀLee (ii) Menjele
meKet Deepeer 101
(6) menmebyebOe efuene. Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer

cejCe HeeJeueer ë meKet Deepeer :: HeesjkebÀ Peeueb ë ............. (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
Gllejë ieeJe (i) Deelee HeÀkeÌle Deeefpe®³ee olebkeÀLee
(7) Meyomecetnemeeþer SkeÀ Meyo ®eewkeÀìerle efuene. (ii) Heve les efle®³ee veMeeryeele veJnleb.
HetJeeaHeemetve ®eeuele Deeuesu³ee keÀequHele keÀLee - Gllejsë (i) Deelee HeÀkeÌle Deepeer®³ee oblekeÀLee
Gllejë oblekeÀLee (ii) HeCe les efle®³ee veefMeyeele veJnleb.
heefj®íso 4 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 28, 29 (2) De®etkeÀ Meyo efuene.

(i) olebkeÀLee, oblekeÀLee, olekebÀLee, olekeÀLee-
meKet Deepeer efMekeÀueer .....................................
(ii) He´l³eskeÀe®³ee, HejleskeÀe®³ee, Hejl³eskeÀe®³ee, He´leskeÀe®³ee-
.............................. DeeþJeCe kegÀþueer meebiee³e®eer?
Gllejsë (i) oblekeÀLee (ii) He´l³eskeÀe®³ee
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (3) meceeveeLeea Meyo efuene.
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje. (i) ce=l³et - (ii) mcejCe -
(i) Deepeeruee peeiee®e Gjueer veener; keÀejCe ............. (iii) ve³eve - (iv) peue -
(De) Iejs ueneve Peeueer. (ye) ueeskeÀ megeqMeef#ele Peeues. Gllejsë (i) cejCe (ii) DeeþJeCe (iii) [esUs (iv) HeeCeer
(keÀ) ieeJeiee[e yeoueuee. ([) Deepeer cneleejer Peeueer.
(4) DeOeesjes Kf ele Meyoe®ee efJeªodOeeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
(ii) ieeJe HeesjkebÀ Peeueb; keÀejCe ............. meKet Deepeer efMekeÀueer meJejueer Demeleer, Menjele pevceueer Demeleer,
(ye) meKet Deepeer cejCe HeeJeueer. ([) uesKekeÀ ieeJeeyeensj iesues. lej kegÀþu³ee kegÀþb Heesnes®eueer Demeleer.
(keÀ) mejHeb®e cejCe HeeJeues. (De) meKet Deepeer ogmeN³ee ieeJeer iesueer.
Gllejë meKet Deepeer efMekeÀueer meJejueer Demeleer, ieeJeele pevceueer Demeleer, lej
Gllejsë (i) Deepeeruee peeiee®e Gjueer veener; keÀejCe ieeJeiee[e yeoueuee. kegÀþu³ee kegÀþb Heesnes®eueer Demeleer.
(ii) ieeJe HeesjkebÀ Peeueb; keÀejCe meKet Deepeer cejCe HeeJeueer.
Gllejë (i) oblekeÀLee (ii) Heesjb
DeepeerefJevee HeesjkeÀe Peeuesuee -
Gllejë ieeJe
Gllejë (i) He´®eb[ (ii) Goîee®³ee (iii) SkeÀ
(i) (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Deepeer ve efMekeÀlee efle®es
keÀenerner ve efyeIe[C³ee®es keÀejCe Meyo Òel³e³e efkeYeJeÌleer
[esUîeebletve Tve heb®eceer (DeveskeÀJe®eve)
meieUb efleveb efle®³ee Deepeeruee uee odefkeleer³ee (SkeÀJe®eve)
n³eeleerle keÀeyeerpe kesÀueb nesleb
(ii) Deepeer vemeu³eeves Goîee®³ee cegueeb®eer nesCeejer De[®eCe Meyo meeceev³eªhe cegUMeyo
Goîee®³ee Goîee Goîee
meebiee³euee Deepeer®eer DeeþJeCe vemeCes Òel³esJeÀe®³ee Òel³esJeÀe Òel³esJeÀ
(4) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene. (9) JeekedÀHe´®eeje®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje.
(i) Deepeer ieeJe mees[tve iesu³eeves ieeJe HeesjkebÀ Peeueb. keÀeyeerpe keÀjCes
(ii) De[®eCe HeÀkeÌle Goîee®³ee cegueeb®eer Gllejë DeLe& ë efceUJeCes.
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej JeekeÌ³e ë oesve Heńj mebHesHe³e¥le ceeJeUîeebveer efkeÀuuee keÀeyeerpe kesÀuee.
(10) keÀeU yeouee. *He´. 4. kebÀmeeleerue meg®evesvetmeej yeoue keÀje.

HeCe les efle®³ee veefMeyeele veJnleb. (Jele&ceevekeÀeU keÀje) (De) ³eeyeeyele ceuee keÀenerner cnCee³e®es veener. (keÀeU DeesUKee)
Gllejë HeCe les efle®³ee veefMeyeele veener. Gllejë Jele&ceevekeÀeU
Òe. 4. mJecele (Dee) Deepeer kegÀþb ®eeueueerme? (DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee)
Gllejë Deepeer - veece
`yeouel³ee ieeJeJee[îeele Deepeeruee peeiee®e Gjueer veener' ³ee
efJeOeeveeyeodoue legce®es cele meefJemlej meebiee. (F) Deepeer ceeP³ee peJeU®eer nesleer. (DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJe©odOeeLeea
Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne efuene.)
Gllejë Deelee ieeJeeb®es MenjerkeÀjCe nesle ®eeueuesues Deens. pegv³ee
Gllejë Deepeer ceeP³ee ueebye®eer nesleer.
cetu³eeb®³ee peeieer veJeerve cetu³es ÒemLeeefHele nesle Deensle. Òesce, DeeHeguekeÀer
(F&) [eWieje®³ee kegÀMeerle Jemeues nesles les ieeJe! (DeOeesjsefKele Meyoe®ee
Je efpeJneUe ³eeb®es cenllJe keÀceer nesle ®eeueuesues Deens. GoejceleJeeoer
meceeveeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne efuene.)
¢<ìerkeÀesCe ue³eeme peeTve mebkegÀef®ele Je=lleer Jee{le ®eeueueer Deens. Deepe
cegueebvee DeeHeu³ee DeeF&-yeeyeebvee®e meebYeeUCes keÀþerCe Peeues Deens, lesLes Gllejë HeJe&lee®³ee kegÀMeerle Jemeues nesles les ieeJe!
Deepeeruee keÀesCe Je keÀmes meebYeeUCeej? Demee ÒeMve®e efvecee&Ce Peeuesuee *He´. 5. mJecele ë
Deens. Deepe®³ee keÀeUeleerue leªCe efHe{er FlekeÀer mJeeLeea Peeuesueer Deens (De) meKet Deepeer®³ee J³eefkeÌlecellJee efJeMes<eebHewkeÀer legcnebuee YeeJeuesu³ee
keÀer l³eebvee mJele:efMeJee³e Flej keÀesCeer®e efomele veener. Deepe®³ee cegueebvee keÀesCel³eener oesve efJeMes<eeb®es mekeÀejCe mHe<ìerkeÀjCe keÀje.
DeepeerpeJeU yemetve pegv³ee iees<ìer SskeÀeJ³ee Jeeìle veenerle. keÀejCe Gllejë meKet Deepeer menpe yeesuee³euee ueeieueer lejer SkeÀ keÀefJelee®e
l³eeb®³ee Ëo³eele Deepeeryeodoue Òesce®e veener. Deepeer cnCepes Iejeleerue yeesuee³e®eer. lees efle®³ee J³eefkeÌlecellJee®ee SkeÀ efJeMes<e neslee. efleuee
SkeÀ De[ieU nes³e. leer SkeÀ De[®eCe®e nes³e. efle®es ogKeCes, meJejCes Je kegÀCeer cnìue keÀer, cneleejer ieHHe Iejele yemee³e®eb mees[tve kegÀþb
efle®eer mesJee keÀje³euee Deepe kegÀCeeuee®e DeeJe[le veener, cnCetve yeouel³ee efveIeeueerme ceje³euee'. lej leer ueies®e cnCee³e®eer, `cejCe ueeskeÀeuee,
ieeJeJee[îeele Deepeeruee peeiee®e Gjueer veener. mejCe efokeÌkeÀeuee~ ceepeb keÀHeeU Yejueb DeeYeeU~ cejueb ceeCetme,
efPepeueb keÀevegme ~ cneleejer veJemee®eer, Yeªve Gje³e®eer' ns meieUb
leer pegUJetve yeesuee³e®eer Demeb veener, HeCe leer yeesuee³euee ueeieueer keÀer
*He´. 1. Keeueerue Ieìves®ee uesKekeÀeJej Peeuesuee HeefjCeece efuene. DeeHeesDeeHe efle®³ee leeW[eletve les yeensj ³ee³e®eb.
KeesueJej peKece keÀªve iesuee meKet Deepeer®³ee J³eefkeÌlecellJee®ee ceuee YeeJeuesuee ogmeje efJeMes<e
meKet
DeeHeueb Demeb keÀener njJeueb cnCepes `veJeerve yeoue menpe mJeerkeÀejCes' ne nes³e. uesKekeÀ jenlees
Deepeer®ee
peieC³eeleueb SkeÀ MegYe´-efvejYe´ keÀener l³ee efJeYeeieele Òeew{ mee#ejles®es Jeie& peesjele nesles. HeCe l³eeb®³ee ieeJeele
ce=l³et
mebHeueb DeMeer SkeÀ HeeskeÀUer Jee{ueer SkeÀner ®eeuele veJnlee. meKet Deepeeruee ns ceeefnleer Peeues lesJne keÀe@
uespeeceO³es efMekeÀJeCeeN³ee uesKekeÀe®³ee Iejer meKet Deepeer Deepegyeepet®³ee
*He´. 2. `meKet Deepeer keÀefJelesle yeesueles, keÀefJelesle peieles' ns efJeOeeve
Dee³ee-yee³ee IesTve iesueer. l³eeveblej meieUîeeb®³ee meceesj cnCeeueer
mHe<ì keÀjCeejer Heeþeleerue JeekeÌ³es MeesOee. keÀer, ``Deece®eb Heesjieb SJe{b keÀe³e keÀe³e efMekeÀueb³e, DeeHeu³eeuee
Gllejë (i) `ne[b iesueer Je[îeeuee, yeIee ceep³ee ce[îeeuee.' ogmeje ceemlej keÀMeeuee Hee³epes. let®e efMekeÀerJe jbçç Deeceeuee'' meKet
(ii) `cejCe ueeskeÀeuee, mejCe efokeÌkeÀeuee/ceepeb keÀHeeU, Yejueb Deepeer HebOeje efoJemeele efuene³e Jee®ee³euee efMekeÀueer. efMeJee³e Flej
DeeYeeU/ cejueb ceeCetme, efPepeueb keÀevegme/cneleejer veJemee®eer, yee³ekeÀebveeosKeerue efMekeÀJee³euee meg©Jeele kesÀueer.
Yeªve Gje³e®eer.' (Dee) Keeueerue cegodoîeeuee Devegme©ve meKet DeepeeRefJe<e³eer legce®es cele
(iii) ìeeJe iejleeruee, meHeeve Oejleeruee/Oejleer ogJeeHeueer, ceeleer nejekeÀueer.' efuene. (1) keÀjejerHeCee (2) Deepeer®ee ieesleeJeUe
*He´. 3. iegCeJewefMe<ìîes efuene. Gllejë meKet Deepeer SkeÀoce keÀjejer nesleer. lees efle®³ee J³eefkeÌlecellJee®ee
Òe®eb[ Yeeef<eJeÀ %eeve Keeme efJeMes<e neslee. SkeÀoe ieeJeefve³eceeefJe©odOe JeeieCeeN³ee meeleyee
IeesjHe[îee®³ee cegueeuee Heb®eebveer Je ieeJekeÀN³eebveer ob[ keÀjeJee' Demes
meKet vekeerve iees<ìer efMeJeÀC³ee®ee mkeYeeke þjJeues. l³eeJesUer meKet Deepeer DeeHeu³ee keÀjejer mJeYeeJeevegmeej þeceHeCes
Deepeer ieekeele DemeCeeje ojeje cnCeeueer keÀer, `Heesjieb ceeb[erJej IeeCe keÀjleb³e cnCetve ceeb[er keÀeHelee
Jn³eieeçç?' efle®³ee cnCeC³eevegmeej ueies®e efMe#ee keÀjC³eeSsJepeer
menpe ke JeÀeJ³eelceJeÀ yeesueCes
meKet Deepeer 103
®etkeÀ keÀjCeeN³ee J³ekeÌleeruee megOeejC³ee®eer mebOeer oîee³euee nJeer. efle®³ee (Dee) legcnebuee mecepeuesu³ee `meKet Deepeer®es' J³eefkeÌleef®e$e jsKeeìe.
³ee mJeYeeJeecegUs ieeJekeÀN³eeb®³ee ceveele efle®³eeefJe<e³eer Deeoj neslee. Gllejë uesKekeÀ `jepeve ieJeme' ³eebveer DeeHeu³ee Heeþele jbieJeuesueer
l³eecegUs®e meeleyee®³ee cegueeuee keÀesCeerner keÀenerner yeesueues veener. `meKet Deepeer' ceveeuee YeeJeles. meeOeejCe SKeeo³ee cneleeN³ee yeeF&
meKet Deepeeruee ieeJeeleu³ee meieUîee ueneve-LeesjebceO³es meejKeer®e leer nesleer. efle®es Je³e veJJeo Je<ex nesles. keÀcejsle JeekeÀuesueer
DeeHeueb Iej efomee³e®eb. ieeJe cnCepes efle®ee ieesleeJeUe neslee. meieUs DeeefCe DeeOeejemeeþer neleele vesnceer keÀeþer Demee³e®eer. megjkegÀl³eebveer
ieeJekeÀjer peCet efle®es veelesJeeF&keÀ®e nesles. l³eecegUs®e meieUîee De[eCeer Yejuesuee ®esnje vesnceer He´mevve efomee³e®ee. ieeJeeleu³ee He´l³eskeÀeMeer efleves
Dee³ee-yee³eebvee ieesUe keÀªve leer uesKekeÀekeÀ[s iesueer DeeefCe, ``SJe{e He´scee®eb veeleb pees[uesueb Demes. peelee-³eslee leer He´l³eskeÀeMeer yeesuee³e®eer.
efMekeÀuee-meJejuee Deensme lej ogmeN³ee keÀesCeer efMekeÀJeC³eeHes#ee let®e efle®³eeMeer yeesueleevee He´l³eskeÀeuee Deevebo Jne³e®ee. leer vesnceer
Deecnebuee efuene³e-Jee®ee³euee efMekeÀJe'', Demes nkeÌkeÀeves cnCeeueer. keÀefJelesletve®e yeesuee³e®eer. efle®eer keÀefJeleeªHeer Yee<ee yeesueCes meieU³eebvee
mJele: HebOeje efoJemeeble efueefnCes Jee®eCes efMeketÀve efleves Flejebvee mecepee³e®es®e Demes veJnles, HeCe He´l³eskeÀpeCe efle®³eeMeer yeesueC³ee®ee
efMekeÀJee³euee meg©Jeele kesÀueer. ieeJeeleuee ®eesHe[e ³eeb®ee cegueiee He´³elve keÀje³e®ee. ueneve cegueebvee peceJetve l³eebvee ef®e$eefJeef®e$e iees<ìer
Heefnu³eeboe Heesefueme Peeuee. l³eeJesUer Deepeerves ieeJe®³ee yee³ee ieesUe meebieCes efleuee KetHe DeeJe[e³e®es. Meyo Meyo pees[tve keÀesCeleerner
keÀ©ve l³eeuee [^smeJej®e DeesJeeUueb. oner-meeKejsveb leeW[ iees[ keÀneCeer leer meebiee³e®eer. DeMeer ner Deepeer HeíeleMeerue ¢<ìer®eer nesleer.
kesÀueb DeMee ³ee meKet Deepeer®ee ieeJe cnCepes ieesleeJeUe®e neslee. l³eecegUs®e mJeleëmeesyele ieeJeeleerue DeveskeÀ De[eCeer yee³ekeÀebvee IesTve
meieUîeeb®³ee ceveele efle®³eeefJe<e³eer Deeoj neslee. l³eecegUs®e pesJne leer leer uesKekeÀekeÀ[s iesueer DeeefCe Deecnebuee let®e efuene³e-Jee®ee³euee
Jeejueer lesJne meieUîee ieeJekeÀN³eeb®³ee [esUîeeble HeeCeer GYes jeefnues. efMekeÀJe Demes nkeÌkeÀeves cnCeeueer. Heg{®³ee HebOeje efoJemeele Glmeeneves
DeeHeueb ceeCetme iesu³ee®eb og:Ke meieUîeebvee Peeueb nesleb. efuene³euee-Jee®ee³euee efMeketÀve Deepeer ogmeN³eebvee HeCe efMekeÀJet
*He´. 6. DeefYeJ³ekeÌleer ë ueeieueer. ieeJeeleuee SkeÀ cegueiee Heefnu³eeboe Heesefueme Peeuee, lesJne
(De) `yeouel³ee ieeJeiee[îeele Deepeeruee peeiee®e Gjueer veener.' ieeJeeleu³ee yee³ekeÀe ieesUe keÀªve efleves [^smeJej®e l³eeuee DeesJeeUues.
³ee efJeOeeveeyeeyele legce®es cele meefJemlej efuene. oner-meeKejsves leeW[ iees[ kesÀues. meejs ieeJekeÀjer efle®³eemeeþer efle®es
Gllejë HetJeea ieeJeebceO³es `Deepeer' veeJee®³ee J³eefkeÌlecellJeeuee HeÀej cenllJe peJeU®es veelesJeeF&keÀ®e nesles. l³eecegUs®e meieUîeebvee efle®³eeefJe<e³eer
Demes. MeeUsleerue cegueebvee peelee-³eslee Deepeer ieesUe keÀªve yemee³e®eer. ceveele Deeoj neslee. cnCetve pesJne meKet Deepeer cejCe HeeJeueer lesJne
Mesleeleu³ee osJee®³ee iees<ìer meebiee³e®eer. Deepeer ieeJeeleu³ee kegÀCee®³eener ueneve HeesjebHeemetve cneleeN³eekeÀesleeN³eebHe³e¥le He´l³eskeÀe®³ee [esUîeele
yeejMeeuee, ueiveeuee, ce³eleeuee nìkeÀtve Heg{b Demee³e®eer®e. meieUb HeeCeer Deeues nesles.
efle®³ee cnCeC³eevegmeej ®eeuee³e®eb. ieeJee®³ee owvebefove J³eJenejele Deepeer (F) meKet Deepeer Je legce®eer Deepeer ³eeb®³ee mJeYeeJeeleerue meec³emLeU
meejK³ee cneleeN³ee DeeefCe DevegYeJeer ceeCemeeb®eer celeb efJe®eejele Iesleueer MeesOee.
pee³e®eer. ieeJe cnCepes cneleejer®ee ieesleeJeUe Demes. efleuee ieeJeeleu³ee Gllejë meKet DeepeerHećeeCes ceePeer DeepeermegodOee KetHe He´sceU Deens.
ueneve-LeesjebceO³es DeeHeueb Iej efomee³e®eb. ceeP³ee Deepeer®es veeJe peevekeÀer Deens. ceePeer peevekeÀer Deepeer meeN³ee
HeCe nuueer HeefjeqmLeleer yeoueueer Deens. DeepekeÀeue®³ee ieeJee®eer megodOee Deepeer®e Deens. meejs ieeJekeÀjer efle®³eemeeþer peCet
èfJeYekeÌle kegÀìgbye' ³eespeveebceO³es Deepeer meejK³ee cneleeN³ee ceeCemeebvee efle®es veelesJeeF&keÀ®e Deensle. ieeJeeletve efHeÀjleevee leer He´l³eskeÀeMeer He´sceeves
peeiee®e Gjueer veener. DeepekeÀeue ueeskeÀ Deepeer®³ee celeebvee yeesueles. efle®³eeefJe<e³eer meeN³eeb®³ee ceveele Deeoj Deens. keÀesCelesner
efJeveekeÀejCe kesÀuesuee nmle#esHe mecepeleele. cnCetve Deepeer®³ee celeeuee mebkeÀì Deeues, De[®eCe Deeueer lej meuuee ceeiee³euee ieeJekeÀjer
efkebÀcele®e Gjueer veener. SkesÀkeÀeUer DeepeeryeeF¥®³ee Deew<eOee®³ee ³esleele. Deepeer®³ee efJe®eejebvee meieUs ceeve osleele. ieeJeeleu³ee
Iejiegleer yeìJ³eeleerue SKeeoer yegìer Keeuueer keÀer Deepeej nceKeeme ueneve-ueneve cegueebvee peceJetve l³eebvee íeve iees<ìer meebieCes efleuee
HeUtve peele Demes, HeCe Deepe l³ee®eer peeiee ceneie[îee [e@keÌìjeb®³ee DeeJe[les. HeCe keÀesCeer MeeUsuee oeb[er ceejueer lej efleuee DeeJe[le
Deew<eOeebveer Iesleueer. Deepe DeepeermeejK³ee Je[erueOeeN³ee ceeCemeeb®eer veener. èfMeketÀve meJeªve ceesþs Jne' Demes efle®es vesnceer meebieCes
peeiee HeÀkeÌle Je=odOeeÞeceele Gjueer Deens. HetJeea DeepeerkeÀ[tve SKeeoer Demeles. ieeJeeceO³es keÀesCeer cejCe HeeJeues, keÀesCeekeÀ[s yeejmes Demesue,
iees<ì SskeÀu³eeefMeJee³e ve PeesHeCeejer veeleJeb[s Deepe ceesyeeF&ueefMeJee³e kegÀCeekeÀ[s ueive Demesue lej ceePeer `peevekeÀer Deepeer' efleLes cegodoece
PeesHele veener. `Deelee ieeJeiee[e yeoueuee l³eecegUs Deepeeruee peeiee®e DemeCeej®e. efle®³ee met®evesvegmeej meieUs Jeeieleele. efle®ee Meyo keÀesCeer
Gjueer veener', ns Kejs Deens. cees[le veener.
aaa
nem³eef®e$eebleueer cegueb (mLetuekee®eve) - ceOegkeÀj Oecee&HegjerkeÀj
veeJe : ceOegkeÀj Oecee&HegjerkeÀj
Heefj®e³e : keÀLeeuesKekeÀ, ueefuele uesKekeÀ DeeefCe J³ebieef®e$eeb®es mebieénkeÀ-DeY³eemekeÀ. 1976 Heemetve l³eebveer J³ebieef®e$eeb®ee mebień keÀjC³eeme
meg©Jeele kesÀueer. keÀLeeuesKeveemeesyele®e J³ebieef®e$eeb®³ee DeemJeeoe®³ee efveefcelleeves efJeHegue uesKeve. efkeÀMeesjJe³eerve cegueebmeeþer efueefnuesu³ee
`DevedkeÀe@ceve ce@ve Deej. kesÀ. ue#ceCe' ³ee HegmlekeÀeuee ceneje<ì^ Meemevee®ee HegjmkeÀej efceUeuee Deens. Deej. kesÀ. veeje³eCe ³eeb®³ee
`ceeueieg[er [spe' DeeefCe `mJeeceer De@C[ He´bsÀ[pe' ³ee HegmlekeÀeb®es cejeþer DevegJeeo kesÀuesues Deensle. `DeHe´Het', `ªHe', èfJeMJeveeLe',
èf®eveketÀue' ns keÀLeemebień, `js<eeuesKekeÀ Jemeble mejJeìs', `nmeN³ee js<esletve nmeJeC³ee®³ee HeueerkeÀ[s' ner HegmlekesÀ HeéfmeodOe.
ÒemleeJevee
`nem³eef®e$eebleueer cegueb' ns mLetueJee®eve uesKekeÀ `ceOegkeÀj Oecee&HegjerkeÀj' ³eebveer efueefnues Deens. ³ee Heeþele nem³eef®e$es Je J³ebieef®e$es ³eebceOeerue Yeso
oeKeJele nem³eef®e$e, J³ebieef®e$e cnCepes keÀe³e? leer keÀMeer Jee®ee³euee Heeefnpesle? ns Deieoer jbpekeÀ HeodOeleerves meebefieleues Deens.
MeyoeLe& efìhee
nem³eef®e$e - nmet ³esC³eemeejKes ef®e$e (1) ef®ebìt - mekeÀeU Je=llehe$eeleerue SkeÀ efJeveesoer ef®e$eceeefuekeÀe.
J³ebieef®e$e - efJeveesoer ef®e$e (caricature, cartoon) ³ee®es uesKeve ÒeYeekeÀj Jee[skeÀj DeeefCe ®ee©neme Hebef[le ³eebveer
YesoeYeso - YesoYeeJe (discrimination) kesÀues Deens. ef®ebìt ns hee$e ceO³eceJeieea³e cejeþer kegÀìgbyeeleerue Deens.
LeyekeÀCes - ceO³es®e DekeÀmceele LeebyeCes ³eele efJeveesoer ®esnN³eeves l³ee®³ee owvebefove peerJeveeleu³ee Ieìvee
yeejkeÀeF&ves - ue#eHetJe&keÀ (with full attention) efou³ee peeleele.
keÀewMeu³e - kegÀMeuelee, keÀmeye (skill) (2) efMe. o. HeÀ[Ceerme - efMeJejece ollee$es³e HeÀ[Ceerme (29 peguew,
nslet - GodosMe, Godefo<ì, keÀejCe (intention, reason) 1925) Yeejleeleerue ÒeefmeodOe ef®e$ekeÀej DeeefCe J³ebieef®e$ekeÀej.
efJeveeso - Leìdìe, GHeneme (jokes, humour, jesting)
jesHeìs - ueneve keÀesJeUs Pee[ (a plant) (3) [sefJn[ ueBi[ve - (24 HesÀye´gJeejer, 1914 - veesJnWyej,
ueJe®eerkeÀ - ve cees[lee JeekeÀCeeje (a flexible) 2011) l³ee®es heefnues J³ebieef®e$e 1935 ceO³es Suemeermeer
jebieCes - mejHeìle peeCes (to creep, to crawl) keÀce&®eejer peve&ue, ueb[ve ìeGveceO³es ÒeefmeodOe Peeues.
vekeÌkeÀue - DevegkeÀjCe (copy, imitation) (4) Deej. kesÀ. ue#ceCe - jeMeerHegjce ke=À<CeemJeeceer De³³ej (24
ngyesntye - Deieoer meejKes (exactly, similar) Dee@keÌìesyej, 1921- 26 peevesJeejer, 2015) Yeejleer³e
®elegj - Oetle& (shrewd) J³ebieef®e$ekeÀej, ef®e$ekeÀej DeeefCe efJeveesoer uesKekeÀ. les l³eeb®³ee
YeeJe - YeeJevee (an emotion) `keÀe@ceve ce@ve' DeeefCe ò ìeFce Dee@HeÀ Fbef[³ee' ceOeerue `³et mes[ Fì'
Kes[s - ueneve ieeJe (village) ³ee ef®e$eceeefuekesÀmeeþer ÒeefmeodOe Deensle.
Glmeen - peesMe, peesce, Gceso (enthusiasm, energy) (5) vee@ce&ve LesueJesue - (23 ces, 1923 - 7 HesÀye´gJeejer, 2004),
Gllece - ®eebieues, Glke=À<ì (best, excellent) efyeéfìMe J³ebieef®e$ekeÀej. Iees[îeeb®³ee ef®e$eebmeeþer ÒeefmeodOe nesles.
DeekeÀ<e&Ce - ceesnkeÀlee (attraction)
YegJe³ee - efYeJeF& (eyebrow)
(104)
nem³eef®e$eebleueer cegueb (mLetuekee®eve) 105
keeJedÀÒe®eej
(1) LeyekeÀCes - ceO³es®e DekeÀmceele LeebyeCes (3) YeeskeÀe[ hemejCes - peesjpeesjele j[Ces
(2) efJe®eej ceeb[Ces - keÀuHevee, cele ceeb[Ces (4) ngketÀcele ieepeJeCes - Je®e&mJe, DeefOekeÀej ieepeJeCes
MASTER KEY QUESTION SET DeMee ieceleeroej ef®e$eeleerue oeKeJeuesu³ee neJeYeeJeebletve J³ekeÌleer®es
iegCeoes<e ®eìkeÀve DeeHeu³ee ue#eele ³esleele. mebJesoveMeerue J³ekeÌleer
*Òe.1. Keeueerue HeÀjkeÀ efuene. Demes ef®e$e Heentve DeeHeu³ee JeeieC³eeyeesueC³eele yeoue keÀª MekeÀlees.
J³ebieef®e$e Je nem³eef®e$e GoenjCe oîee³e®es Peeu³eeme DeeHeu³ee Heeþele efouesues
Gllejë J³ebieef®e$e ë- nem³eef®e$ee®ee Heg{®ee ìHHee cnCepes J³ebieef®e$e nes³e. nbiesefj³eve J³ebieef®e$ekeÀej jsyej ³ee®es J³ebieef®e$e Heene. ueneve
nem³eef®e$eeHećeeCes J³ebieef®e$emegodOee DeeHeu³eeuee nmeJeleb. HeCe cegueiee DeeefCe ceesþe ceeCetme oesIesner Jne³eesefueve JeepeJele Deensle.
kesÀJeU nmeJeCeb Ske{e®e l³ee®ee nslet vemelees. J³ebieef®e$e Heeefnu³eeJej HeCe kesÀmeeb®eer þsJeCe Heeefnu³eeJej ue#eele ³esles keÀer, oesIesner SkeÀ®e
DeeHeu³eeuee nmetner ³esleb DeeefCe les DeeHeu³eeuee l³eeefMeJee³e Deensle. HeCe ueneveHeCeer ceesþs Jne³eesefueve lej ceesþs Peeu³eeJej ueneve
keÀenerlejer meebiet Heenle Demeleb. DeeHeCe pej l³ee ef®e$eeHeeMeer Lees[b Jne³eesefueve JeepeJelees Deens. ³ee®ee®e DeLe& Demee keÀer, ueneve cegueebvee
Leebyetve jeefnuees, lej l³eele ceeb[uesuee SKeeoe ieceleeroej efJe®eej ceesþîee Jemletb®es DeekeÀ<e&Ce Demeles. cnCepes®e DeeHeueer DeeJe[ efkebÀJee
DeeHeu³ee menpe ue#eele ³eslees. DeeHeuee SKeeoe íbo l³eeb®³eemeeþer meJe&mJe Demeles. l³ee Je³eele
nem³eef®e$e ë- `meHeÀeF&oej, js<eebveer keÀe{uesueb ieceleeroej ef®e$e leer DeeJe[ KetHe ceesþer Demeles. Hejbleg, Jee{l³ee Je³eevegmeej DeeHeCe
cnCepes nem³eef®e$e nes³e.' nem³eef®e$ee®es Keeme JewefMe<ìîe cnCepes les peHeuesuee íbo ueneve nesle peelees. yee¿e DeekeÀeje®es DeekeÀ<e&Ce keÀceer
Heeefnues keÀer DeeHeu³eeuee íeve nmet ³esles. ³ee ieceleeroej ef®e$eebceO³es Peeuesues Demeles, ns l³ee ef®e$ekeÀejeuee meebiee³e®es Deens. ³ee®ee®e
SkeÀ peeskeÀ, SkeÀ efJeveeso ceeb[uesuee Demelees. l³ee ef®e$eebceOeuee DeLe& Demee keÀer, ueneveHeCeer peHeuesuee íbo, ceesþîee DeeJe[erves
SKeeoe ceeCetme ogmeN³ee ceeCemeeMeer keÀenerlejer yeesuelees. les Jee®eueb DeeHeCe ceesþsHeCeermegOoe peHeuee lej peerJeveeleu³ee leeCe-leCeeJeebJej,
keÀer DeeHeu³eeuee nmet ³esleb. l³eeletve Keeme Demee efJe®eej ceeb[uesuee ogëKeebJej DeeHeCe menpe ceele keÀª MekeÀlees. Lees[keÌ³eele meebiee³e®es
efometve ³esle veener. Peeues lej ueneveHeCeer®ee peHeuesuee íbo ne l³ee®ee iegCe, lej ceesþsHeCeer
³ee íboekeÀ[s kesÀuesues ogue&#e ne l³ee®ee oes<e ef®e$eeletve HeÝeeJeerHeCes
*Òe.2. JewefMe<ìîes efuene. ceeb[uesuee Deens.
J³ebieef®e$es
*Òe.4. He´mlegle Heeþeleerue J³ebieef®e$eebHewkeÀer legcnebuee DeeJe[uesuee
Gllejë keÀesCel³eener SkeÀe J³ebieef®e$ee®es legcner kesÀuesues efvejer#eCe
(1) nem³eef®e$ee®ee Heg{uee ìHHee cnCepes J³ebieef®e$e nes³e. yeejkeÀeJ³eemen mJeleë®³ee Meyoeble efuene.
(2) J³ebieef®e$es DeeHeu³eeuee nmeJeleele, HeCe kesÀJeU nmeJeCeb SJe{e®e
Gllejë `nem³eef®e$eebleueer cegueb' ³ee Heeþeleerue èf®ebìt®³ee ef®e$eceeefuekeÀe'
l³eeb®ee nslet vemelees.
ns SkeÀ J³ebieef®e$e efouesues Deens. les ceuee KetHe DeeJe[ues Deens.
(3) J³ebieef®e$e Heeefnu³eeJej DeeHeu³eeuee nmetner ³esleb DeeefCe les DeeHeu³eeuee
l³eeleerue `HeHHee veoer®eb HeeCeer kegÀþs peeleb nes?' ne ef®ebìt®ee meeOee
l³eeefMeJee³e keÀenerlejer meebiet Heenle Demeleb.
He´Mve ceuee HeìkeÀve keÀUuee®e veener. l³eeves Demes keÀe efJe®eejues
(4) DeeHeCe pej DeMee J³ebieef®e$eeHeeMeer Lees[b Leebyetve jeefnuees lej l³eele
Demesue? ³ee®ee Gueie[e ceuee ueies®e Peeuee veener. HeCe eflemeN³ee
ceeb[uesuee ieceleeroej efJe®eej DeeHeu³ee ue#eele ³eslees.
ef®e$eele yeeyeebveer efJe®eejuesu³ee `keÀe js?' ³ee He´Mveeuee ef®ebìtves
*Òe.3. `J³ebieef®e$e ns J³ekeÌleer®es iegCe-oes<e ceeb[C³ee®es HeÝeeJeer Dem$e efouesu³ee ``legce®³ee mkegÀìj®eer efkeÀuueer veoerle He[ueer cnCetve
Deens,' ne efJe®eej meesoenjCe mHe<ì keÀje. efJe®eejlees³e,'' ³ee Deieoer efvejeieme, menpe Gllejeves ceuee l³ee®³ee
Gllejë nem³eef®e$eeHećeeCes J³ebieef®e$emegOoe DeeHeu³eeuee nmeJeles. HeCe He´Mvee®ee DeLe& keÀUuee.
kesÀJeU nmeJeCeb SJe{e®e l³ee®ee nslet vemelees. nmeJeC³eeefMeJee³e les Gllej osleevee ef®ebìtves efHeÀjJeuesuee ®esnje, l³ee®es yeeyeebkeÀ[s ve
J³ebieef®e$e DeeHeu³eeuee Depetve keÀenerlejer meebiet Heenle Demeles. DeeHeCe HeenCes, [esUîeebleues efvejeieme YeeJe ®eìkeÀve DeeHeu³ee ®esnN³eeJej
l³ee ef®e$eeHeeMeer Lees[s Leebyetve jeefnuees lej l³eele ceeb[uesuee ieceleeroej nmet DeeCeleele. l³ee®eyejesyej DeeHeu³ee ®etkeÀeb®eerner peeCeerJe keÀªve
efJe®eej DeeHeu³ee ue#eele ³eslees. meHeÀeF&oej js<eebveer keÀe{uesu³ee osleele.
*Òe.5. `J³ebieef®e$e jsKeeìCes' ner keÀuee Deelcemeele keÀjC³eemeeþer *Òe.6. ùeneve cegueeb®eer nem³eef®e$es keÀe{Ces DeJeIe[ Deens', ³eeyeeyele
keÀesCel³ee iegCeeb®eer DeeJeM³ekeÀlee Demeles. ³eemebyebOeer legce®es legce®es cele mHe<ì keÀje.
efJe®eej efuene. Gllejë ueneve cegueeb®eer nem³eef®e$es keÀe{Ces ner meJee&le DeJeIe[ iees<ì
Gllejë J³ebieef®e$e jsKeeìC³eemeeþer DeefleMe³e cenllJee®es cnCepes Deens. cegueeb®eer cnCepes, kesÀJeU cegueebmeeþer®e veener, lej nem³eef®e$eele
DeeHeueer ef®e$ekeÀuesJej ngketÀcele Demeueer Heeefnpes. ef®e$eeleu³ee js<ee peer cegueb Demeleele, leer cegueb keÀe{Ceb HeÀej DeJeIe[ Demeleb. HeÀej
Del³eble meHeÀeF&oejHeCes keÀe{lee Deeu³ee Heeefnpesle. efMeJee³e yeejerkeÀ keÀceer peCeebvee DeMeer ueneve cegues ef®eef$ele keÀjCes peceles. ueneve
efvejer#eCeMekeÌleer DeeHeu³eepeJeU DemeCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. ceguee®eb ef®e$e keÀe{leevee, l³ee ef®e$ee®ee efkebÀJee l³ee ceguee®ee ueneve
Deepetyeepet®³ee ceeCemeeb®³ee, peveeJejeb®³ee, HeMet-He#eeb®³ee meJe³eer, DeekeÀej®e cenllJee®ee vemelees, lej Mejerje®³ee He´l³eskeÀ DeJe³eJee®ee
l³eeb®³ee uekeÀyeer ³eemeJee¥®es efvejer#eCe J³ebieef®e$ekeÀejeuee keÀjlee DeekeÀej l³ee HećeeCeele ueneve DemeCeb iejpes®eb Demeleb. cnCepes
Deeues Heeefnpesle. l³ee®eyejesyej ef®e$eeceOetve SKeeoe efJeveeso, ceeb[lee nelee-Hee³eeb®eer yeesìb ueneve keÀe{ueer keÀer DeeHeesDeeHe veKeb ueneve
Deeuee Heeefnpes. Demes ef®e$e Heenleevee meceesj®³ee J³ekeÌleeruee nmet nesleele. veekeÀe®ee, Deesþeb®ee DeekeÀej ueneve keÀe{u³eeJej l³eeb®³ee
Deeues Heeefnpes. efMeJee³e l³eeuee efJe®eej keÀje³euee Yeeie Hee[ues [esUîeebJej®³ee YegJe³ee leMee®e ueneve efkebÀJee SkeÀe®e js<es®³ee
Heeefnpes. cnCepes®e J³ebieef®e$ekeÀejeves DeMee ef®e$eeletve ieceleeroej nesleele. efMeJee³e ueneve cegueebvee oe{er-efceM³ee vemeleele l³eecegUs
efJe®eej ceeb[Ces DeeJeM³ekeÀ Demeles. l³eemeeþer J³ebieeq®e$ekeÀejekeÀ[s l³ee oeKeefJeC³ee®eer iejpe He[le veener. cnCetve®e ueneve cegueeb®eer
efJeveesoyegodOeer DemeCes iejpes®es Demeles. nem³eef®e$es keÀe{leevee ceesþîee ceeCemeebkeÀ[s DeeefCe ueneve cegueebkeÀ[s
yeejkeÀeF&ves HeenCes, l³eeb®es veerì efvejer#eCe keÀjCes DeeJeM³ekeÀ þjles.
aaa
Yeeie - 3
9 Gpee[ GIe[s ceeUjevener - keÀJeef³e$eer - ueefuelee ieeoies
keÀJeef³e$eer®ee - Heefj®e³e
veeJe : ueefuelee ieeoies
pevce : 1954
ÒeefmeodOe keÀJeef³e$eer, `HeÀmeJeer ef#eeflepes', `DeeqivepeU', `mebJesove' Fl³eeoer keÀefJeleemebûen; `Dee³eg<³ee®³ee keÀeþekeÀeþeves', òg:Ke
DeeefCe DeÞet', `ÒeepekeÌlee®eer HegÀues DeeefCe oen' ns keÀLeemebûen; `veeUyebOee®eer keÀneCeer', èfKe[keÀerleueb DeeYeeU' ns ueefuele ieoîe
ÒeefmeodOe.
ÒemleeJevee
`Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ner keÀefJelee keÀJeef³e$eer ueefuelee ieeoies ³eebveer efueefnueer Deens. ³ee keÀefJelesle keÀJeef³e$eerves Jemeble$eÝlet®³ee DeeieceveecegUs
efvemeie&meeQo³ee&leerue yeoueeb®es ceveceesnkeÀ JeCe&ve kesÀues Deens.
YeekeeLe& uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer Pegues Je[ ne obie nesTveer,

ogjbieer ®egvejerle GYeer ner IeeCesjer ner veìgveer Leìgveer ~~ 3 ~~
mJeeiele keÀjC³ee Jemeble $eÝlet®es jbie GOeUues efoMee-efoMeebvee,
Jemeble$eÝletle meJe& Pee[ebvee veJeerve HeeueJeer HegÀìles DeMeer®e ner ceT,
yesj[ keÀesj[ FLeueer me=<ìer IesTve Deeueer leer vepejeCee ~~1~~
keÀesJeUer, uegmeuegMeerle Heeves DebieesHeebieer IesTve Je[e®es Pee[ obie nesTveer
Jemeble $eÝlet®³ee Deeiecevee®³ee mJeeielee®es JeCe&ve keÀjleevee keÀJeef³e$eer
DeefleMe³e Deeveboeves [guele Deens. SJe{s®e veJns lej IeeCesjer megodOee oesve
meebieleele, Jemeble $eÝletceO³es JesieJesieÈ³ee jbiee®eer Heeves, HegÀues HegÀueleele.
jbiee®eer Dees{Ceer DeeHeu³ee DebieeKeeboîeeJej HeefjOeeve keÀªve Jemeble$eÝlet®³ee
meeje efvemeie&, meejer me=<ìer JesieJesieUîee jbieebveer mepeuesueer Deens. peCet keÀener
mJeeieleemeeþer veìgve Leìgve GYeer Deens.
Jemeble $eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer ns nesle Deens. meJe& efoMee JesieJesieUîee jbieeveer
GpeUtve efveIeeu³ee Deensle. efMeefMej $eÝletceO³es meejer me=<ìer keÀesj[er, ©#e meUmeU PeUPeU efHebHeU Heeves ceT ceguee³ece ceesjefHemeeHejer,
Peeuesueer Demeles. DeMeer ner keÀesj[er, ©#e Peeuesueer me=<ìer Demee JesieJesieUîee meebyej ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve GYes mJeeielee HeeCeboerJejer ~~4~~
jbiee®ee vepejeCee Jemeble $eÝletmeeþer IesTve Deeueer Deens. Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer efHebHeU DeeHeu³ee ceesjefHemeeÒeceeCes ceT
Je ceguee³ece Heeves DeeHeu³ee DebieeJej IesTve meUmeU keÀjle GYee Deens.
ieo& HeesHeìer uesTve Jemeves cegj[le Deeueer efuebyeesCeer, lemes®e meebyej Je=#e osKeerue jevee®³ee l³ee ef®eb®eesUîee JeeìsJej (HeeCebo) oesvner
peo& leebye[er keÀCe&HegÀuesner Ieeuetve mepeueer veeieHeÀCeer ~~2~~ yeepetuee ueeue keÀÈ³eebveer yenªve Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer GYes Deensle.
Jemeble $eÝletceO³es Pee[ebvee veJeer efnjJeer HeeueJeer HegÀìles, l³ee efnjJ³ee
HeUmeHegÀues ner yenªve Deeueer ³ee ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer,
HeeueJeeruee yeIetve Demes Jeeìles keÀer, ieo& HeesHeìer cnCepes efnjJ³ee jbiee®eer Jem$es
kegÀmegces meejer ³ee peieeleueer Heentve l³eebvee ceveele Pegjleer ~~5~~
HeefjOeeve keÀªve efuebyeesCeer ue®ekeÀle, cegj[le Deeueer Deens. ieo& leebye[îee
HeUmeeb®³ee HegÀueebvee yenj Deeuee Deens. ³ee yenjuesu³ee HegÀueebveer
jbiee®eer keÀCe&HegÀues Ieeuetve veeieHeÀCeer®eer Pee[s osKeerue mepeueer Deensle.
Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer DeeHeuee me[e®e ³ee ceeleerJej Hemejuesuee Deens.
Jemeble$eÝlet®³ee Deeieceveeves meeN³ee me=<ìerle Deevebo Hemejuesuee Deens.
leer DeefleMe³e Deeveboeves ³ee ceeleerJej Hemejuesueer, megKeeJeuesueer DeeHeu³eeuee
Heene³euee efceUleele. HeUmeeuee Deeuesueer Je ceeleerJej Hemejuesueer leer HegÀues
Je l³eeb®eer megbojlee Heentve peieeleerue meJe& HegÀues ceveeleu³ee ceveele Pegjleele.
(107)
Deeby³ee®³ee ceesnjeletve Deeueer keÀesefkeÀUs®eer megjsue leeve, Deeby³ee®³ee Pee[eJej yemetve keÀesefkeÀUe megjsue leeve Iesle Demeles.
Gpee[ GIe[s ceeUjevener ieeT ueeieues Jemebleieeve ~~6~~ Jemeble$eÝlet®³ee Deeieceveeves Gpee[ GIe[s ceeUjevener HegÀueebbveer Heeveebveer
Jemeble $eÝletle me=<ìerle DeveskeÀ yeoue Ie[leele. Jemeble$eÝletle yenªve Deeuesues Deens. peCet keÀener les ceeUjevener DeefleMe³e Deeveboeves
Deeby³ee®³ee Pee[euee ceesnj ³eslees. DeMee ³ee Deevebooe³eer JeeleeJejCeele Jemeble$eÝlet®es ieerle ieele Deens.
MeyoeLe& Heeve - HeCe& (a leaf)

ceT - meewc³e, vejce (soft, mild)
mJeeiele - DeeefleL³e (Welcome) HeeCebo - De©bo Hee³eJeeì (a narrow lane)
yesj[ - efveiejieìdì (hardened) yenjCes - ceesnjCes (to blossom)
keÀesj[ - keÀesj[er, Meg<keÀ (dry) kegÀmegce - HetÀue (Flower)
GOeUCes - HemejJeCes (to spread) PegjCes - Keble JeeìCes (to pine and waste away)
efoMee - yeepet (a side) megjsue - keÀCe&ceOegj, cebpegU (sweet sounding)
me=<ìer - efvemeie& (a nature) leeve - uekesÀj, ieeC³eeleerue DeeueeHe (a tune)
vepejeCee - Jeefj<þeuee oîee³e®eer YesìJemlet ( a respectful gift) ceeUjeve - veeHeerkeÀ cewoeve (barren land)
ieo& - oeì (dense)
Jemebleieeve - Jemeble$eÝlet®ee Deevebo J³ekeÌle keÀjCeejs ieerle
Jemeve - Jem$e (a cloth)
cegj[Ces - veìCes (to adorn) efìhee
peo& - oeì, ieefnje (dark or deep) efuebyeesCeer - keÀ[gefuebye (neem tree)
leebye[e - ueeue, DeejkeÌle (red) veeieHeÀCeer - ke@ÀkeÌìme (cactus) kegÀUeleerue keÀeìsjer HetÀuePee[
keÀCe&HegÀues - keÀeveeleerue oeefievee (an ear-ring) Je[ - JeìJe=#e (a banyan tree)
mepeCes - veìCes, Me=bieejCes (to get dressed out) IeeCesjer - Gûe oHe& ³esCeejb jbieeryesjbieer ueneve HegÀueeb®eb Peg[tHe
uegmeuegme - ìJeìJeerle (Fresh and healthy) efHebHeU - SkeÀ Je=#e
DebieesHeebieer - DebieeJej meebyej - G<CekeÀefìyebOeer³e Jeveebleerue SkeÀ Je=#e
obie - leuueerve, iebgie (deeply engaged) HeUme - SkeÀ Je=#e (butea from dosa)
ogjbieer - oesve jbieele keÀe{uesues (in two colours) Jemeble$eÝleg - ®ew$e Je JewMeeKe ³ee oesve ceefnv³eebceO³es ³esCeeje $eÝlet
®egvejerr - oesvner KeeboîeebJeªve IesC³ee®es efm$e³eeb®es SkeÀ Jem$e (a (the spring season)
light garment)
keeJedÀÒe®eej
meUmeU - `meUmeU' Demee DeeJeepe (throbbing)
PeUPeU - ®ekeÀekeÀCes (glitter) (1) obie nesCes - iegbie /ceive nesCes
MASTER KEY QUESTION SET - 9 (ii) Jemeble$eÝletHetJeea me=<ìer®es mJeªHe

yesj[ keÀesj[b
(iii) Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer yenjuesueer Pee[s
(i) HeesHeìer efuebyeesCeer veeieHeÀCeer
keÀeJ³eHebkeÌleerleerue jbie
leebye[e
Gpee[ GIe[s ceeUjevener 109
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. JeÀeJ³eHebkeÌleer 1 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 35

yeepet ©#e Jem$es Yesì mJeeiele keÀjC³ee Jemeble .............................
............................... Ieeuetve mepeueer veeieHeÀCeer ~~
efoMee keÀesj[b Jemeves vepejeCee
(1) menmebyebOe MeesOee.
`De' ieì `ye' ieì
(i) ieo& : HeesHeìer : : peo& : .................
(i) jbie GOeUues (De) me=<ìer
Gllejë leebye[er
(ii) yesj[ keÀesj[ (ye) efuebyeesCeer
(2) Heg{erue DeesUeR®ee DeLe&meeQo³e& mHe<ì keÀje.
(iii) ieo& HeesHeìer (JeÀ) veeieHeÀCeer
(i) mJeeiele keÀjC³ee Jemeble $eÝlet®es, jbie GOeUues efoMee-efoMeebvee.
(iv) peo& leebye[er ([) efoMee-efoMeebvee
Gllejë Jemeble $eÝlet®³ee Deeiecevee®³ee mJeeielee®es JeCe&ve keÀjleevee
Gllejsë (i - [), (ii - De), (iii - ye), (iv - keÀ) keÀJeef³e$eer meebieleele, Jemeble $eÝletceO³es JesieJesieUîee jbiee®eer Heeves, HegÀues
(4) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. HegÀueleele. meeje efvemeie&, meejer me=<ìer JesieJesieUîee jbieebveer mepeuesueer
Deens. peCet keÀener Jemeble $eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer ns nesle Deens. jbie
(i) efoMee-efoMeebvee jbie keÀe GOeUues Deensle?
GOeUu³eecegUs efoMee GpeUtve efveIeeu³ee Deensle.
Gllej: Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer efoMee efoMeebvee jbie GOeUues Deensle.
(ii) peo& leebye[er keÀCe&HegÀuesner Ieeuetve mepeueer veeieHeÀCeer.
(ii) Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer keÀesCe vepejeCee IesTve Deeueer
Gllejë ieo& leebye[îee jbiee®eer keÀCe&HegÀues Ieeuetve veeieHeÀCeer®eer Pee[s
Deens?
Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer mepeueer Deensle. Jemeble$eÝlet®³ee
Gllej: Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer yesj[, keÀesj[ me=<ìer vepejeCee IesTve
Deeieceveeves meeN³ee me=<ìerle Deevebo Hemejuesuee Deens.
Deeueer Deens.
(iii) Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer efuebyeesCeer keÀMeer Deeueer Deens?
(i) Jemebleele jbiee®eer GOeUCe Peeuesueer Demeles.
Gllej: ieo& HeesHeìer jbiee®eer Jem$es HeefjOeeve keÀªve, cegj[le efuebyeesCeer Deeueer
Deens. (ii) Jemebleele efuebyeesCeer veìu³eeÒeceeCes Yeemeles.
(iv) Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer veeieHeÀCeer keÀMeer mepeueer Deens? Gllejsë (i) mJeeiele keÀjC³ee Jemeble $eÝlet®es jbie GOeUues efoMee-efoMeebvee.
Gllej: Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer peo& leebye[er keÀCe&HegÀues Ieeuetve veeieHeÀCeer (ii) ieo& HeesHeìer uesTve Jemeves cegj[le Deeueer efuebyeesCeer.
mepeueer Deens. (4) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(5) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer
(i) yesj[ keÀesj[ FLeueer ................. IesTve Deeueer leer vepejeCee.
(¢<ìer, me=<ìer, keÀ<ìer, cemleer)
(ii) ieo& ................. uesTve Jemeves cegj[le Deeueer efuebyeesCeer.
(efHeJeUer, ueeue, leebye[er, HeesHeìerr) efuebyeesCeer veeieHeÀCeer
(iii) peo& leebye[er keÀCe&HegÀuesner Ieeuetve mepeueer .................
(veeieHeÀCeer, efuebyeesCeer, IeeCesjer, efHebHeU) ieo& HeesHeìer Jem$es Ieeuetve peo& leebye[er keÀCe&HegÀues
(iv) mJeeiele keÀjC³ee ................. $eÝlet®es jbie GOeUues efoMee- cegj[le Deeueer Ieeuetve mepeueer.
efoMeebvee. (efMeefMej, ÞeeJeCe, Jemeble, ûeer<ce)
Gllejs: (i) me=<ìer (ii) HeesHeìer (iii) veeieHeÀCeer (iv) Jemeble
(i) (De) yesj[ keÀesj[ FLeueer me=<ìer
(ye) jbie GOeUues efoMee-efoMeebvee
(keÀ) mJeeiele keÀjC³ee Jemeble $eÝlet®es Gllej :meboYe& - Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer ùeefuelee ieeoies' ³eeb®³ee
([) IesTve Deeueer leer vepejeCee `Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ³ee keÀefJelesletve IesC³eele Deeueer Deens.
Gllejë (De) mJeeiele keÀjC³ee Jemeble $eÝlet®es Jemeble$eÝlet®³ee DeeieceveecegUs me=<ìer®³ee efvemeie&meeQo³ee&leerue yeoueeb®es
ceveceesnkeÀ JeCe&ve kesÀuesues efometve ³esles.
(ye) jbie GOeUues efoMee-efoMeebvee
mHe<ìerkeÀjCe - Jemeble$eÝlet®³ee Deeiecevee®³ee mJeeielee®es JeCe&ve
(keÀ) yesj[ keÀesj[ FLeueer me=<ìer
keÀjleevee keÀJeef³e$eer meebieleele, Jemeble $eÝletceO³es JesieJesieÈ³ee jbieeveer
([) IesTve Deeueer leer vepejeCee Heeves, HegÀues, efvemeie& meejer me=<ìer mepeuesueer Deens. efJeefJeOe jbiee®³ee
(ii) (De) Ieeuetve mepeueer veeieHeÀCeer HegÀueebveer efvemeie& yenjuesuee Deens. ³eecegUs Deepetyeepet®es HeMeg-
(ye) cegj[le Deeueer efuebyeesCeer He#eer megodOee Deevebefole Peeues Deensle. peCet keÀener Jemeble$eÝlet®³ee
(keÀ) peo& leebye[er keÀCe&HegÀuesner mJeeieleemeeþer ns nesle Deens. meJe& efoMee JesieJesieUîee jbieeveer GpeUtve
efveIeeu³ee Deensle.
([) ieo& HeesHeìer uesTve Jemeves
Gllejë (De) ieo& HeesHeìer uesTve Jemeves (ii) ieo& HeesHeìer uesTve Jemeves
cegj[le Deeueer efuebyeesCeer
(ye) cegj[le Deeueer efuebyeesCeer
Gllej: meboYe& - Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer ùeefuelee ieeoies' ³eeb®³ee
(keÀ) peo& leebye[er keÀCe&HegÀuesner
`Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ³ee keÀefJelesletve IesC³eele Deeueer Deens.
([) Ieeuetve mepeueer veeieHeÀCeer
Jemeble$eÝlet®³ee DeeieceveecegUs efuebyeesCeerceO³es Peeuesues yeoue ³esLes efometve
(6) keÀesCe les efuene. ³esleele.
(i) HeesHeìer Jem$es HeefjOeeve mHe<ìerkeÀjCe - Jemeble $eÝletle meJe& Heefjmej veìuesuee mepeuesuee
efuebyeesCeer
kesÀuesueer Deens. veeveeefJeOe jbieebveer efvemeiee&®es ªHe ceveceesnkeÀ Peeuesues Deens. ³ee
(ii) leebye[er keÀCe&HegÀues Ieeuetve Jemeble$eÝletle Pee[ebvee veJeer HeeueJeer HegÀìles. l³ee efnjJ³ee HeeueJeeruee
veeieHeÀCeer yeIetve Demes Jeeìles keÀer, ieo& HeesHeìer cnCepes efnjJ³ee jbiee®eer Jem$es
mepeuesueer
HeefjOeeve keÀªve efuebyeesCeer ue®ekeÀle, cegj[le Deeueer Deens.
(7) keÀeJ³eHebkeÌleerJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
(i) vepejeCee, yesj[, Jemeble, GOeUues * Jemeble$eÝlet®³ee Deeieceveeves me=<ìerle nesCeejs yeoue legce®³ee
(ii) leebye[er, efuebyeesCeer, veeieHeÀCeer, HeesHeìer efvejer#eCeeves efuene.
Gllejsë (i) Jemeble, GOeUues, yesj[, vepejeCee Gllejë Jemeble$eÝlet ne Yeejleeleerue meJe& $eÝlet®ee jepee ceeveuee peelees.
(ii) HeesHeìer, efuebyeesCeer, leebye[er, veeieHeÀCeer cnCetve®e l³eeuee `$eÝletjepe' osKeerue cnCeleele. Jemeble$eÝlet®³ee
(8) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene. Deeieceveeves me=<ìerle yeoue nesleele. leer efvemeie&meeQo³ee&ves vneTve
efveIeles. peCet Jemeble$eÝlet®es mJeeiele keÀjC³eemeeþer leer yenjles.
(i) peo& leebye[er keÀCe&HegÀues Ieeuetve efuebyeesCeer mepeueer Deens.
Pee[ebvee veJeer HeeueJeer ³esles. Heeves HegÀues yenjleele. efuebyeesCeer, Deyeesueer,
(ii) ieo& HeesHeìer Jemeves Ieeuetve me=<ìer Deeueer Deens. peeF&, pegF&, kesÀJe[e, jelejeCeer, ®ebHee, ®ecesueer DeMeer efJeefJeOe HegÀues
(iii) veeieHeÀCeer yesj[ keÀesj[er Peeueer Deens. HegÀueleele. l³eeb®ee megiebOe peCet Jemeble$eÝlet®es mJeeiele keÀjC³eemeeþer
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) ®etkeÀ (iii) ®etkeÀ meppe neslees. Jemeble$eÝlet®es Deeieceve nesCeej cnCetve He#eerner KegMe
Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe nesleele. Jemeble$eÝlet®es mJeeiele He#eerner keÀjleele. l³eeb®es keÀuejJe
keÀeveer He[leele. keÀesefkeÀUe kegÀnt-kegÀnt keÀªve DeeHeues ieeCes megª
(1) Keeueerue keÀeJ³eHebkeÌleer®es meboYee&meefnle mHe<ìerkeÀjCe keÀje. keÀjles. peCet leer Jemeble$eÝlet Deeu³ee®eer iJeener osles. Jemeble$eÝletle mebHetCe&
(i) mJeeiele keÀjC³ee Jemeble $eÝlet®es mepeerJe me=<ìerle SkeÀ veJeerve Glmeen Je Deevebo DeeHeu³eeuee Hene³euee
jbie GOeUues efoMee-efoMeebvee efceUlees.
He´Mve 2 Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (iv) HeeCeboerJej keÀesCe GYes Deens?
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Gllej: meeyebj Je=#e HeeCeboerJej GYes Deens.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (v) ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve keÀesCe Deens?
(i) Gllej: ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve meebyej Je=#e Deens.
HeeCeboerJej ueeue keÀUîeebveer ueKe[uesuee Je=#e
(i) ................. Heeves DebieesHeebieer Pegues Je[ ne obie nesTveer.
meebyej
(ceUceU, PeUPeU, uegmeuegme, cegj[le)
(ii) (ii) ogjbieer .............. GYeer ner IeeCesjer ner veìgveer Leìgveer.
keÀeJ³eHebkeÌleerleerue Je=#e, Peg[tHe
(keÀUîeebveer, ceesjefHemeejer, ceguee³ece, ®egvejerle)
Je[ efHebHeU meebyej IeeCesjer (iii) meUmeU PeUPeU ................. Heeves ceT ceguee³ece
ceesjefHemeeHejer. (Je[, efHebHeU, Deebyee, HeUme)
(iii) keÀeJ³eHebkeÌleerleerue ³ecekeÀ pegUCeejs Meyo (iv) meebyej ................. keÀUîeebveer ueKe[tve GYes mJeeielee
HeeCeboerJejer. (HeesHeìer, leebye[e, ueeue, efnjJeer)
veìgveer meUmeU Gllejs: (i) uegmeuegme (ii) ®egvejerle (iii) efHebHeU (iv) ueeue
JeÀeJ³eHebkeÌleer 2 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 35

Leìgveer PeUPeU uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer .............................
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. .................................. GYes mJeeielee HeeCeboerJejer~~
HeCe& vejce iegbie DebieeJej Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(1) menmebyebOe MeesOee.
Heeve ceT obie DebieesHeebieer
(i) uegmeuegme : Heeves : : ogjbieer : ..............
(3) pees[îee pegUJee. Gllejë ®egvejer
`De' ieì `ye' ieì (2) Heg{erue DeesUeR®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
(i) uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer (De) efHebHeU Heeves (i) ogjbieer ®egvejerle GYeer ner IeeCesjer ner veìgveer Leìgveer
(ii) ogjbieer ®egvejerle GYeer (ye) meebyej Je=#e Gllejë IeeCesjer megodOee oesve jbiee®eer Dees{Ceer DeeHeu³ee DebieeKeeboîeeJej
(iii) ceT ceguee³ece ceesjefHemeejer (JeÀ) IeeCesjer HeefjOeeve keÀªve Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer veìgve Leìgve GYeer Deens.
(iv) ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve GYes ([) Je[ Je=#e (ii) meUmeU PeUPeU efHebHeU Heeves ceT ceguee³ece ceesjefHemeejer,
Gllejë Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer efHebHeU ceesjefHemeeÒeceeCes ceT Je
Gllejsë (i - [), (ii - keÀ), (iii - De), (iv - ye)
ceguee³ece Heeves DeeHeu³ee DebieeJej IesTve meUmeU keÀjle GYee Deens.
(i) uegmeuegme Heeves DebieeJejleer IesTve keÀesCe Peguele Deens?
(i) Je[e®es Pee[ Jemeble$eÝletle Deeveboeves [guele Deens.
Gllej: uegmeuegme Heeves DebieeJejleer IesTve `Je[' Peguele Deens.
(ii) meebyej Je=#e ueeue keÀUîeebveer yenªve Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer
(ii) ogjbieer ®egvejerle keÀesCe veìgve Leìgve Deeueer Deens?
GYes Deensle.
Gllej: ogjbieer ®egvejerle ÌeeCesjer' veìgve Leìgve Deeueer Deens.
Gllejsë (i) uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer Pegues Je[ ne obie nesTveer.
(iii) efHebHeUe®eer Heeves keÀMeer Deensle? (ii) meebyej ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve GYes mJeeielee HeeCeboerJejer
Gllej: efHebHeUe®eer Heeves ceT ceguee³ece ceesjefHemeemeejKeer Deensle.
(4) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje. (keÀ) meebyej ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve
(i) meUmeU PeUPeU efHebHeU Heeves .................................. ([) GYes mJeeielee HeeCeboerJejer
(De) ogjbieer ®egvejerle GYeer ner (7) keÀeJ³eHebkeÌleerJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
(ye) GYes mJeeielee HeeCeboerJejerle (i) IeeCesjer, Je[, ogjbieer, Heeves
(keÀ) ceT ceguee³ece ceesjefHemeeHejer (ii) meebyej, efHebHeU, ceesjefHemeeHejer, HeeCeboerJejer
([) uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer Gllejsë (i) Heeves, Je[, ogjbieer, IeeCesjer
(ii) meebyej ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve .................................. (ii) efHebHeU, ceesjefHemeeHejer, meebyej, HeeCeboerJejer
(De) uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer (8) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene.
(ye) meUmeU PeUPeU efHebHeU Heeves
(i) uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer IesTve Je[ obie Peeues Deens.
(keÀ) Pegues Je[ ne obie nesTveer
(ii) meebyej ogjbieer ®egvejerle HeeCeboerJej GYes Deens.
([) GYes mJeeielee HeeCeboerJejer
Gllejsë (i) meUmeU PeUPeU efHebHeU Heeves ceT ceguee³ece ceesjefHemeeHejer.
(ii) meebyej ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve GYes mJeeielee HeeCeboerJejer.
(1) Keeueerue keÀeJ³eHebkeÌleer®es meboYee&meefnle mHe<ìerkeÀjCe keÀje.
(i) uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer
(i) ogjbieer ®egvejerle GYeer Pegues Je[ ne òbie nesTveer,
IeeCesjer
DemeCeejer Gllej: meboYe& - Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer ùeefuelee ieeoies' ³eeb®³ee
(ii) ceT ceguee³ece `Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ³ee keÀefJelesletve IesC³eele Deeueer Deens.
efHebHeU Heeves Jemeble$eÝlet®³ee DeeieceveecegUs Je[ Je=#eeceO³es Peeuesuee yeoue Jejerue
ceesjefHemeeHejer
(iii) keÀeJ³eHebkeÌleerceO³es efometve ³eslees.
obie nesTveer PegueCeeje Je[
mHe<ìerkeÀjCe - Jemeble$eÝlet®³ee Deeieceve®³ee mJeeielee®es JeCe&ve
(6) keÀeJ³eHebkeÌleerb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. keÀjleevee keÀJeef³e$eer meebieleele, Jemeble$eÝletle meJe& efoMee JesieJesieUîee
(i) (De) Pegues Je[ ne obie nesTveer, jbiee®³ee HegÀueebveer Heefjmej veìuesuee Deens. l³ee®eÒeceeCes Jemeble $eÝletle
(ye) IeeCesjer ner veìgveer Leìgveer meJe& Pee[ebvee veJeer HeeueJeer HegÀìles. DeMeer®e ner HeeueJeer ceT, keÀesJeUer,
(keÀ) uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer uegmeuegMeerle Heeves DebieesHeebieer IesTve Je[e®es Pee[ obie nesTve [guele
Deens.
([) ogjbieer ®egvejerle GYeer ner
(ii) meebyej ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve
Gllejë (De) uegmeuegme Heeves DebieesHeebieer,
GYes mJeeielee HeeCeboerJejer
(ye) Pegues Je[ ne obie nesTveer,
Gllej: meboYe& - Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer ùeefuelee ieeoies' ³eeb®³ee
(keÀ) ogjbieer ®egvejerle GYeer ner `Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ³ee keÀefJelesletve IesC³eele Deeueer Deens.
([) IeeCesjer ner veìgveer Leìgveer Jemeble$eÝlet®³ee DeeieceveecegUs me=<ìer®³ee efvemeie&meeQo³ee&leerue
(ii) (De) ceT ceguee³ece ceesjefHemeeHejer, yeoueeb®es ceveceesnkeÀ JeCe&ve kesÀues Deens.
(ye) meUmeU PeUPeU efHebHeU Heeves mHe<ìerkeÀjCe - Jemeble$eÝlet®³ee Deeiecevee®³ee mJeeielee®es JeCe&ve
(keÀ) GYes mJeeielee HeeCeboerJejer keÀjleevee keÀJeef³e$eer meebieleele keÀer. efvemeiee&leerue Òel³eskeÀ IeìkeÀ ³ee
([) meebyej ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve Deeieceveemeeþer meppe Peeuesuee Deens. efvemeiee&le JesieJesieUîee jbiee®eer
GOeUCe Peeuesueer Deens. efuebyeesCeer, veeieHeÀCeer, Je[ IeeCesjer, efHebHeU,
Gllejë (De) meUmeU PeUPeU efHebHeU Heeves,
HeUme, Deebyee meJe&peCe ³ee efvemeie&meesnUîee®³ee Deeveboele meeceerue
(ye) ceT ceguee³ece ceesjefHemeeHejer,
Peeuesueer Deensle. ³eele meebyej Je=#emegodOee ceeies jeefnuee veener. jevee®³ee
l³ee ef®eb®eesUîee JeeìsJej (HeeCebo) oesvner yeepetuee ueeue keÀUîeebveer (3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
yenªve meebyej Je=#e Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer GYes Deensle. (i) ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer keÀesCe yenªve Deeues Deensle?
Òe. 4. DeefYeJ³ekeÌleer Gllej: ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer HeUmeHegÀues yenªve Deeueer Deensle.
ceeveJeer peerJeveele Jemeble$eÝletuee SkeÀ DeeieUsJesieUs mLeeve efoues (ii) HeUmeHegÀueebvee Heentve keÀesCe Pegjle Deensle?
iesuesues Deens. ³ee efJeOeeveeJej ®e®ee& keÀje. Gllej: HeUmeHegÀueebvee Heentve peieeleerue meejer kegÀmegces Pegjle Deensle.
Gllejë Jemeble$eÝlet me=<ìer®³ee yenje®ee $eÝlet Deens. ³ee $eÝletle me=<ìer (iii) Deeby³ee®³ee ceesnjeletve keÀesCe Deeueer Deens?
veìles cnCetve ceeveJe ÒeeCeer JemebleHeb®eceer meepejer keÀjlees. ³ee $eÝlet®³ee Gllej: Deeby³ee®³ee ceesnjeletve keÀesefkeÀUs®eer megjsue leeve Deeueer Deens.
efveefcelleeves ve=l³e Je mebieerlee®es keÀe³e&¬eÀce Dee³eesefpele kesÀues peeleele.
(iv) Gpee[ GIe[s ceeUjeve keÀe³e keÀjle Deens?
Yeejlee®³ee efJeefJeOe jep³eele ne GlmeJe JesieJesieUîee ÒekeÀejs meepeje
kesÀuee peelees. oef#eCe Yeejleer³e Je Gllej Yeejleer³e ne meCe ceesþîee Gllej: Gpee[ GIe[s ceeUjeve Jemebleieeve ieeT ueeieues Deens.
Glmeenele meepeje keÀjleele. jepemLeeveer ueeskeÀ ³ee GlmeJee®³ee (5) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
efveefcelleeves met³ee&®eer Hetpee keÀªve l³ee®³ee jLee®eer efcejJeCetkeÀ (i) Deeby³ee®³ee ceesnjeletve Deeueer ................. megjsue leeve.
keÀe{leele. Yeejlee®³ee keÀener jep³eele ueeskeÀ jbieeryesjbieer Jem$es HeefjOeeve (HeesHeìe®eer, ef®eceCeer®eer, keÀesefkeÀUs®eer, keÀeJeUîee®eer)
keÀªve efJeefJeOe jbie Je iegueeue G[Jetve ne GlmeJe ceesþîee Glmeeneves (ii) .............. meejer ³ee peieeleueer Heentve l³eebvee ceveele Pegjleer.
meepeje keÀjleele. (megjsue, mJeeielee, mepeueer, kegÀmegces)
He´Mve 3 Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë Gllejs: (i) keÀesefkeÀUs®eer (ii) kegÀmegces
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer JeÀeJ³eHebkeÌleer 3 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 35
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. HeUmeHetÀues ner yenªve Deeueer .............................
(i) .................................. ieeT ueeieues Jemebleieeve~~
HeUmeHegÀueebvee Heentve ceveele PegjCeejer

peieeleerue meJe& kegÀmegces (1) menmebyebOe MeesOee.
(ii) (i) Deebyee : ceesnj : : keÀesefkeÀUe : .................
keÀeJ³eHebkeÌleerleerue ³ecekeÀ pegUCeejs Meyo
Gllejë leeve
DebkeÀeJejleer leeve
(i) HeUmeHegÀues ner yenªve Deeueer ³ee ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer
Gllejë HeUmee®³ee HegÀueebvee yenj Deeuee Deens. ³ee yenjuesu³ee HegÀueebveer
Pegjleer Jemebleieeve Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer DeeHeuee me[e®e ³ee ceeleerJej Hemejuesuee
Deens. leer DeefleMe³e Deeveboeves ³ee ceeleerJej Hemejuesueer, megKeeJeuesueer
(iii) keÀeJ³eHebkeÌleerleerue Deeuesuee He#eer DeeHeu³eeuee Heene³euee efceUleele.
(ii) Deeby³ee®³ee ceesnjeletve Deeueer keÀesefkeÀUs®eer megjsue leeve.
keÀesefkeÀUe Gllejë Jemeble$eÝletle me=<ìerle DeveskeÀ yeoue Ie[leele. Jemeble$eÝletle
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. Deeby³ee®³ee Pee[euee ceesnj ³eslees. DeMee ³ee Deevebooe³eer JeeleeJejCeele
HetÀue efJeMJe cebpegU uekesÀj Deeby³ee®³ee Pee[eJej yemetve keÀesefkeÀUe megjsue leeve Iesle Demeles.
kegÀmetce peie megjsue leeve (i) HeUmee®eer HegÀues Heentve Flej HegÀues Pegjleele.
(ii) ceeUjevener Jemeble$eÝlet®es ieerle ieele Deens.
Gllejsë (i) kegÀmegces meejer ³ee peieeleueer Heentve l³eebvee ceveele Pegjleer. (ii) ceeUjevener, Jemebleieeve, ceesnjeletve, keÀesefkeÀUs®eer
(ii) Gpee[ GIe[s ceeUjevener ieeT ueeieues Jemebleieeve. Gllejsë (i) HeUmeHegÀues, ceeleer®³ee, kegÀmegces, Pegjleer
(4) keÀeJ³eHebkeÌleerb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. (ii) ceesnjeletve, keÀesefkeÀUs®eer, ceeUjevener, Jemebleieeve
(i) (De) kegÀmegces meejer ³ee peieeleueer Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe
(ye) HeUmeHegÀues ner yenªve Deeueer (1) Keeueerue keÀeJ³eHebkeÌleer®es meboYee&meefnle mHe<ìerkeÀjCe keÀje.
(keÀ) Heentve l³eebvee ceveele Pegjleer (i) kegÀmegces meejer ³ee peieeleueer,
([) ³ee ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer Heentve l³eebvee ceveele Pegjleer
Gllejë (De) HeUmeHegÀues ner yenªve Deeueer, Gllej: meboYe& - Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer keÀJeef³e$eer ùeefuelee ieeoies' ³eeb®³ee
(ye) ³ee ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer, `Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ³ee keÀefJelesletve IesC³eele Deeueer Deens.
Jemeble$eÝlet®³ee DeeieceveecegUs me=<ìer®³ee efvemeie&meeQo³ee&leerue yeoueeb®es
(keÀ) kegÀmegces meejer ³ee peieeleueer
ceveceesnkeÀ JeCe&ve efometve ³esles.
([) Heentve l³eebvee ceveele Pegjleer
mHe<ìerkeÀjCe - Jemeble$eÝlet®³ee Deeiecevee®³ee mJeeielee®es JeCe&ve
(ii) (De) keÀesefkeÀUs®eer megjsue leeve, keÀjleevee keÀJeef³e$eer meebieleele, keÀer Jemeble$eÝletle HeUmee®eer HegÀues
(ye) ieeT ueeieues Jemebleieeve yenªve Deeueer Deensle. leer HegÀues ceeleerJej megKeeJeuesueer DeeHeu³eeuee
(keÀ) Gpee[ GIe[s ceeUjevener Hene³euee efceUleele. l³ee HegÀueeb®ee lees Deevebo, l³eeb®eer leer megbojlee
([) Deeby³ee®³ee ceesnjeletve Deeueer Heentve peieeleerue meJe& HegÀues ceveeleu³ee ceveele Pegjleele. l³eebveener lees
Deevebo nJeenJeemee Jeeìlees.
Gllejë (De) Deeby³ee®³ee ceesnjeletve Deeueer,
(ye) keÀesefkeÀUs®eer megjsue leeve, Òe. 4. DeefYeJ³ekeÌleer
(keÀ) Gpee[ GIe[s ceeUjevener * me=<ìer®es meeQo³e& keÀe³ece jenC³eemeeþer legcnebuee meg®eleerue Demes
GHee³e efuene.
([) ieeT ueeieues Jemebleieeve
Gllejë me=<ìer®es meeQo³e& keÀe³ece jenC³eemeeþer ceer ceeP³ee Hejerves meJe&
(5) keÀesCe les efuene. Òe³elve keÀjsve. Pee[s ueeJetve l³eeb®es mebJeOe&ve keÀjsve. Flejebvee osKeerue
(i) ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer Pee[s ueeJeC³eeme Òesjerle keÀjsve. HeMeg-HeeKejs, veoer, leueeJe ns osKeerue
HeUmeHegÀues
yenªve ³esCeejer me=<ìer®es®e DebMe Deensle. ³ee meJee&®es j#eCe keÀjC³ee®eer peyeeyeoejer ceer
(ii) mJeerkeÀejsve, JevemebJeOe&vemeeþer meceepeele peeie©keÀlee efvecee&Ce keÀjsve.
Deeby³ee®³ee ceesnjeletve keÀesefkeÀUs®eer leeve me=<ìer F&MJeje®es ogmejs ªHe Deens ner YeeJevee ceveer yeeUietve efle®es Hetpeve
³esCeejer
keÀjsve, Òeot<eCe keÀceer keÀjC³ee®ee Òe³elve keÀjsve. Pee[s ueeJee Je Pee[s
(iii) Jemebleieeve ieeCeejs Gpee[ GIe[s ceeUjeve peieJee' ³ee ceb$ee®es meJee¥vee Heeueve keÀjC³eeme meebiesve. peceerve, HeeCeer,
nJee, JevemHeleer DeeefCe Tpee& ³eeb®ee DeJeemleJe JeeHej ìeUC³ee®ee
(6) keÀeJ³eHebkeÌleerJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
Òe³elve keÀjerve. me=<ìer®ee meceleesue jeKeC³eemeeþer ceer Òe³elve keÀjsve.
(i) kegÀmegces, Pegjleer, ceeleer®³ee, HeUmeHegÀues
aaa
HeeþeKeeueerue mkeeO³ee³e *Òe. 3. Keeueerue Meyoebmeeþer keÀefJelesle Deeuesues meceeve DeLee&®es Meyo
MeesOee.
*He´. 1. (De) keÀejCes efuene. (i) YesìJemlet - vepejeCee
(i) keÀJeef³e$eer®³ee celes oener efoMeebvee jbie GOeUues, keÀejCe Jemeble (ii) mepeueer - veìgveer
$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer.
(iii) De©bo jmlee - HeeCebo
(ii) peieeleerue meJe& HetÀues ceveele Pegª ueeieueer keÀejCe HeUmeHegÀues
ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer HegÀuetve Deeueer. (iv) DebkeÀ - ef®evn
(Dee) Keeueerue Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. *He´. 4. YeeJeeLee&Oeeefjle ke=Àleer
(De) `meebyej ueeue keÀUîeebveer ueKe[tve GYes mJeeielee HeeCeboerJejer' ³ee
Jemeble$eÝlet®³ee mJeeieleemeeþer Deelegj Demeuesues IeìkeÀ DeesUer®ee meboYe& mHe<ì keÀje.
Gllejë Jejerue keÀeJ³eHebkeÌleer `Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ³ee keÀefJelesleerue
me=<ìer veeieHeÀCeer Je[ efHebHeU HeUmeHegÀues Deens. ³ee keÀefJeles®³ee keÀJeef³e$eer ùeefuelee ieeoies' Deensle. ³eebveer ³ee
efuebyeesCeer Deebyee IeeCesjer meebyej ceeUjeve efþkeÀeCeer Jemeble$eÝlet®³ee DeeieceveecegUs me=<ìer®³ee efvemeie&meeQo³ee&leerue
yeoueeb®es ceveceesnkeÀ JeCe&ve kesÀues Deens.
(F) He=LJeer®es ªHe Keeueerue yeeyeleeRle mHe<ì keÀje.
(Dee) `Gpee[ GIe[s ceeUjevener ieeT ueeieues Jemebleieeve' ³ee
DeesUerrleerue legcnebuee keÀUuesues DeLe&meeQo³e& mHe<ì keÀje.
DeeieceveeHetJeea Jemeble$eÝlet Deeieceveeveblej Gllejë Jemeble$eÝlet®³ee Deeieceveeves me=<ìerleerue Òel³eskeÀ iees<ìeruee
DeefleMe³e Deevebo Peeuee Deens. Jemeble$eÝlet®³ee Deeieceveeves Gpee[
yesj[, keÀesj[ ieeT ueeieueer Jemebleieeve GIe[s ceeUjevener jbieefyejbieer HegÀueebveer, Heeveebveer yenªve Deeuesues
Deensle. peCet keÀener les ceeUjevener DeefleMe³e Deeveboeves Jemeble$eÝlet®es
*He´. 2. me=<ìerleerue Keeueerue IeìkeÀ Jemeble$eÝlet®³ee Deeieceveeves keÀmes
ieerle Deeveboeves ieele Deens.
mepeues, les mHe<ì keÀje.
*Òe. 5. DeefYeJ³eJeÌleer:
IeìkeÀ l³eeb®es mepeCes
(i) Jemeble$eÝlet®³ee Deeieceveeves me=<ìerle nesCeejs yeoue legce®³ee
(i) efuebyeesCeer ieo& HeesHeìer jbiee®eer Jem$es Ieeuetve mepeueer
efvejer#eCeeves efuene.
Deens.
(ii) veeieHeÀCeer peo& leebye[er keÀCe&HetÀues Ieeuetve veeieHeÀCeer Gllejë keÀeJ³eHebkeÌleer - 1 ceOeerue Òe. 4 ®es Gllej Hene.
mepeueer Deens. (ii) me=<ìer®es meeQo³e& keÀe³ece jenC³eemeeþer legcnebuee meg®eleerue Demes
(iii) IeeCesjer ogjbieer ®egvejerle mepeueer Deens. GHee³e efuene.
(iv) HeUmeHegÀues ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer yenªve Deeueer Gllejë keÀeJ³eHebkeÌleer - 3 ceOeerue Òe. 4 ®es Gllej Hene.
Deensle.
aaa
15 ceePes efMe#ekeÀ Je mebmkeÀej uesKekeÀ - MebkeÀjjeJe Kejele
uesKekeÀe®ee Heefj®e³e
veeJe : MebkeÀjjeJe Kejele
keÀLeekeÀej, keÀeobyejerkeÀej, uesKekeÀ, oefuele ®eUJeUerle meef¬eÀ³e menYeeie. `le[erHeej', `meebieeJee', `Dee[ieeJe®es HeeCeer' Fl³eeoer
keÀLeemebûen, `PeesHe[Heìdìer', `HetÀìHeeLe veb. 1', `ceePe veeJe', Fl³eeoer keÀeobyeN³ee, `lejeU-DeblejeU' ns Deelce®eefj$e.
ÒemleeJevee
`ceePes efMe#ekeÀ Je mebmkeÀej' ne Heeþ uesKekeÀ MebkeÀjjeJe Kejele ³eebveer efueefnuee Deens. Meeues³e Je³eele efMe#ekeÀebkeÀ[tve kesÀu³ee peeCeeN³ee mebmkeÀejeb®es
cenllJe Òemlegle Heeþeletve uesKekeÀeves J³ekeÌle kesÀues Deens.
MeyoeLe&
mebmkeÀej - ®eebieuee HeefjCeece ceveeJej efyebyeJeCes ue{le - (ue{eF&), Pegbpe (fight)
jefnJeemeer - efveJeemeer efnjcegmeCes - efvejeMe nesCes
Òe³elve - HeefjÞece (effort) efveêe - PeesHe (a sleep)
³eMe - efJepe³e (success) efMeceiee - nesUer®ee meCe (the Holi festival)
meuuee - GHeosMe (advice) Jemleer - Jemeenle (colony, settlement)
me[HeeleU - efkeÀjkeÀesU Debiee®ee (a slim) mee#ej - De#ejDeesUKe Demeuesuee (literate)
efJekeÀej - Deepeej, jesie keÀuHevee - ³eespevee (³esLes DeLe&) ceeefnleer, HetJe& met®evee
Yee<eeblej - SkeÀe Yee<esleerue cepekegÀje®es Jee ûebLee®es ogmeN³ee Yee<esle jneì - efJeefnjerletve HeeCeer keÀe{C³ee®eer ³eb$eCee (®eekeÀ)
kesÀuesues ªHeeblej (translation)
efìhee
Mesleerlep%e - MesleerefJe<e³ekeÀ meKeesue %eeve DemeCeeje
yeeie - yeieer®ee, Goîeeve (a garden) leceeMee -
yeJnbMeer efJeveeso Je Meb=ieej ³eeb®ee DeefJe<keÀej keÀjCeeje
Heefj®e³e - DeesUKe (an introduction) ueeskeÀkeÀues®ee veeìkeÀemeejKee ÒekeÀej
ceesþe[ - ceesþe OetefueJebove - (OegueJe[) efnbotb®ee SkeÀ meCe, HejmHejebJej OetU, jbie F.
keÀ<ì - cesnvele (hard work) G[JeC³ee®ee KesU
keÀCeKej - cepeyetle (strong, tough) leKe&[keÀj - oeoesyee Heeb[tjbie leKe&[keÀj ns cejeþer J³eekeÀjCe uesKekeÀ
DeeefCe meceepemegOeejkeÀ nesles
efvekeÀeue - (result)
mkeÀeGì - Yeejle mkeÀeGì ieeF[ (mebmLeeHekeÀ - yes[sve HeeJesue,
efnleesHeosMe - keÀu³eeCekeÀejkeÀ meuuee (counselling)
SkeÀ Mew#eefCekeÀ ®eUJeU)
GHeke=Àle - p³eeuee ceole kesÀueer Deens Demee (helped)
kegÀmleer - ceneje<ìê®³ee ceeleerle cegjuesuee SkeÀ KesU
GodOe=le - GoenjCe cnCetve kesÀuesuee (quoted as an extract) leceeMee®ee HeÀ[ - leceeMee efkebÀJee Flej ueeskeÀkeÀuee meeoj kesÀueer peeles leer
leeueerce - MeejerefjkeÀ J³ee³eece (exercise) peeiee
nbieece - ceesmece, $eÝlet (season) kegÀmleer®ee HeÀ[ - kegÀmleer®³ee mHeOee& efpeLes KesUu³ee peeleele leer peeiee
Fveece - ye#eerme
(176)
ceePes efMe#ekeÀ Je mebmkeÀej 177
keeJedÀÒe®eej
(1) ojeje DemeCes - Je®ekeÀ DemeCes (4) mecegHeosMeve keÀjCes - ceeie&oMe&ve keÀjCes
(2) efnjcegmeues nesCes - veejepe nesCes (5) Òeieleer keÀjCes - megOeejCee keÀjCes
(3) GodOe=le keÀjCes - GuuesKe keÀjCes (6) ceeve Keeueer peeCes - Mejcesves ceeve PegkeÀCes
MASTER KEY QUESTION SET - 15 Gllejs: (i) ceer ceePeer ieeJe®eer MeeUe mees[Ceej neslees.
(ii) keÀe$es ceemlejeb®³ee Iejer ceePes Je[erue ueekeÀ[b HeÀes[e³euee
ÒeMve 1: Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer pee³e®es.
keÀjeë
(iii) MeeUs®³ee `yeeiee' Deece®³eemeejK³ee cegueeb®³ee efpeJeeJej®e
lej GY³ee nesl³ee.
(iv) Þeer. ieesUerJe[skeÀj ceemlej Deece®³eeJej Òesce keÀje³e®es.
(i) Þeer. ieesUerJe[skeÀj ceemlej Je uesKekeÀ ³eeb®ee
peJeU®ee Heefj®e³e (3) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
(i) uesKekeÀeb®ee Heg{erue efMe#eCeemeeþer keÀesþs peeC³ee®ee efJe®eej
keÀejCe neslee?
Gllej: uesKekeÀeb®ee Heg{erue efMe#eCeemeeþer DeeQOe (efpe. meeleeje) ³esLeerue
MeeUs®³ee yeeiee ne³emketÀueceO³es peeC³ee®ee efJe®eej neslee.
(ii) uesKekeÀeb®es Je[erue keÀesCeekeÀ[s ueekeÀ[s HeÀes[e³euee pee³e®es?
(ii) uesKekeÀeb®³ee
Þeer. nCeceblejeJe osMecegKe Gllej: uesKekeÀeb®es Je[erue keÀe$es ceemlejeb®³ee Iejer ueekeÀ[s HeÀes[e³euee
ieeJee®es jefnJeemeer pee³e®es.
(iii) (iii) MeeUs®³ee `yeeiee' keÀesCee®³ee efpeJeeJej GY³ee nesl³ee?
keÀe$es ceemlej
Gllej: MeeUs®³ee `yeeiee' uesKekeÀemeejK³ee cegueeb®³ee efpeJeeJej GY³ee nesl³ee.
Debieeves keÀOeer-keÀOeer $eeme Jne³e®ee (4) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) Þeer. ............ ceemlej ceuee cejeþer Hee®eJeerle nesles.
me[HeeleU oc³ee®³ee efJekeÀejeves (ieesUerJe[skeÀj, HeeìkeÀj, osMecegKe, keÀe$es)
(ii) Þeer. nCeceblejeJe osMecegKeebveer ceuee Fbûepeer ............ Yee<eeblej
(iv) uesKekeÀebvee ®eewLeer®³ee Jeiee&le efMekeÀJeues.
Þeer. keÀe$es ceemlej
ieefCele efMekeÀJeCeejs (leje[keÀjeb®es, leKe&[keÀjeb®es, keÀefþCe Meyoeb®es, Heefj®ísoe®es)
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. Gllejs: (i) ieesUerJe[skeÀj (ii) leKe&[keÀjeb®es
ÒeeCe DeesUKe meove Goîeeve heefj®íso 1 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 52
ceer ceePeer ieeJe®eer ..........................................
peerke Heefj®e³e Iej yeeie ................................... Deecner cegueb keÀjle Demet.
(i) Þeer. ieesUerJe[skeÀj ceemlej Deece®³eeJej Òesce keÀje³e®es.
(ii) MeeUs®³ee `yeeiee' Deece®³eemeejK³ee cegueeb®³ee efpeJeeJej®e lej GY³ee
(i) Deecner cegueb Je³eeveb lemeb®e ............
nesl³ee.
(De) Dee[oeb[ ceesþe[. (ye) cepeyetle keÀCeKej.
(iii) ceer ceePeer ieeJe®eer MeeUe mees[Ceej neslees. (keÀ) ne[e-efHeb[eves ceesþe[. ([) yeebOee ceesþe[.
(iv) keÀe$es ceemlejeb®³ee Iejer ceePes Je[erue ueekeÀ[b HeÀes[e³euee pee³e®es.
(ii) uesKekeÀebvee ³eMe efceUCeej ³ee®eer ............ (5) DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee.
(De) Kee$eer nesleer. (ye) ceeefnleer nesleer. Deyeye! kesÀJe{e ceesþe meeHe.
(keÀ) mecepe nesleer.([) keÀuHevee nesleer. Gllejë kesÀJeueÒe³eesieer DeJ³e³e.
Gllejs: (i) Deecner cegueb Je³eeveb lemeb®e ne[e-efHeb[eves ceesþe[.
(ii) uesKekeÀebvee ³eMe efceUCeej ³ee®eer Kee$eer nesleer.
(i) ieeJe®eer ®eer <e<þer efJeYekeÌleer (SkeÀJe®eve)
(i) Mesleerlep%e efMe#ekeÀ Þeer. ieesUerJe[skeÀj
(ii) efMe#ekeÀe®eer ®eer <e<þer efJeYekeÌleer (SkeÀJe®eve)
(ii) mkeÀeGìceemlej Þeer. nCeceblejeJe osMecegKe (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Meyo cetUMeyo meeceev³e©He
(i) leKe&[keÀjeb®es leKe&[keÀj leKe&[keÀje
yeeiesleu³ee efJeefnjer®eb HeeCeer oesve-oesve leeme jeneìeves Dees{tve osle
(ii) oc³ee®³ee ocee oc³ee
HegÀuePee[ebvee HeÀUPee[ebvee (iii) cegueeb®³ee cegueb cegueeb
(4) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene. (iv) keÀ<ìe®eer keÀ<ì keÀ<ìe
(i) keÀe$es ceemlejeb®³ee Iejer uesKekeÀeb®es Je[erue meeHeÀ meHeÀeF& keÀje³euee
(8) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje.
pee³e®es.
(ii) ieesUerJe[skeÀj ceemlej Fefleneme Yetieesue efMekeÀJee³e®es. ieesUerJe[skeÀj ceemlej Fefleneme, Yetieesue efMekeÀJee³e®es.
Gllejs: (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej (keÀeU DeesUKee.)
Gllejë YetlekeÀeU
Òe. 3. J³eekeÀjCe keÀ=leer
(1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. Òe. 4. mJecele
Deecner cetueb Je³eeveb lemeb®e ne[e-HeeR[eves ceesþe[. * efJeoîeeL³ee¥®³ee J³eeqkeÌlecellJe efJekeÀemeele efMe#ekeÀeb®eer YetefcekeÀe
cenllJee®eer Deens. ³ee efJeOeeveeyeeyele legce®es cele meesoenjCe mHe<ì
Gllejë Deecner cegueb Je³eeveb lemeb®e ne[e-efHeb[eves ceesþe[.
keÀje.
(2) De®etkeÀ Meyo efuene. Gllej: efMe#ekeÀ efJeoîeeL³ee¥®es J³eeqkeÌlecellJe Ie[efJele Demeleele.
(i) Mesleerlep%e, Meseflele%e, Mesleerleo%e, Mesleerle%e l³eebvee %eeve osTve l³eeb®³eeJej ³eesi³e les mebmkeÀej keÀjle Demeleele.
(ii) leKe[keÀj, lejKe[keÀj, leKe&[keÀj, lejKejkeÀj cegueebvee ³eesi³e ÒekeÀejs ceeie&oMe&ve keÀªve Heg{erue Dee³eg<³eemeeþer
Gllejs: (i) Mesleerlep%e (ii) leKe&[keÀj l³eebvee le³eej keÀjle Demeleele. ceeveJeer cetu³eeb®es ³eesi³e les DeeoMe&
(3) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne cegueebmeceesj GYes keÀjC³ee®es meeceL³e& efMe#ekeÀeble Demeles; l³eecegUs®e
efuene. efJeoîeeL³ee¥®³ee J³eeqkeÌlecellJee®eer pe[CeIe[Ce nesles. SKeeoîee
l³eeb®eer Je ceePeer peJeU®eer DeesUKe nesleer. iees<ìeryeodoue efJe®eej keÀjC³ee®eer mekeÀejelcekeÀ ceeveefmekeÀlee le³eej
nesles. efMe#ekeÀ mJeleë®³ee Dee®ejCeeletve cegueebmeceesj SkeÀ DeeoMe&
Gllejë l³eeb®ee Je ceePee peJeU®ee Heefj®e³e neslee.
efvecee&Ce keÀjC³ee®es keÀe³e& keÀjleele. l³eecegUs cegueebvee ÒesjCee efceUles Je
(4) DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJe©odOeeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne les DeeHeu³ee efMe#ekeÀeb®es DevegkeÀjCe keÀjleele. DeMee ÒekeÀejs cegueeb®³ee
efuene. J³eeqkeÌlecellJeeuee meg[ewue Dee³eece osC³ee®es keÀe³e& efMe#ekeÀ®e keÀjleele.
³eMe efceUCeej ³ee®eer uesKekeÀebvee Kee$eer nesleer. ]
Gllejë DeHe³eMe efceUCeej ³ee®eer uesKekeÀebvee Kee$eer nesleer.
He´Mve 2: Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer (5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
keÀjeë (i) uesKekeÀeb®³ee MeeUsle keÀesCee®ee ojeje neslee?
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer Gllej: uesKekeÀeb®³ee MeeUsle ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ ³eeb®ee ojeje neslee.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (ii) MeeUs®eer ogmejer Iebìe neslee®e ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ keÀe³e keÀjle
(i) veeF&keÀ ceemlejebveer uesKekeÀebvee kesÀuesuee efnleesHeosMe Demele?
Gllej: MeeUs®eer ogmejer Iebìe neslee®e ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ neleele í[er
efMemleer®³ee ¢<ìerves peerJeveele DeeHeueer Òeieleer IesTve MeeUs®³ee oejele Leebyele Demele.
keÀmeb JeeieeJes keÀMeer keÀªve I³eeJeer (6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) veeF&keÀ ceemlejebveer kesÀuesuee .............. uesKekeÀ keÀOeer®e efJemeª
(ii) uesKekeÀebvee mebmkeÀej¢<ìîee GHeke=Àle keÀjCeejs efMe#ekeÀ MekeÀle veener. (mebmkeÀej, efnleesHeosMe, Òe³eesie, DeefYeve³e)
(ii) .............. ceemlejebmeejKes les keÀOeerner Flej meeJe&peefvekeÀ keÀe³ee&le
Þeer. je³eieeJekeÀj Þeer. osMeHeeb[s He[le vemele.
(Þeer. nCeceblejeJe osMecegKe, keÀe$es, Þeer. veeF&keÀ, Þeer. je³eieeJekeÀj)
Gllejs: (i) efnleesHeosMe (ii) Þeer. je³eieeJekeÀj
(i) uesKekeÀeb®es ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ
heefj®íso 2 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ - 52, 53
(ii) meeJe&peefvekeÀ keÀe³ee&le ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ .....................................
Þeer. je³eieeJekeÀj ............................... SkeÀoe efceUeu³ee®es DeeþJeles.
menYeeieer Demeleele
Jele&ve OeekeÀ meuuee keÀeþer ÞeerHeÀU (i) Þeer. veeF&keÀ ceemlejebveer kesÀuesuee efnleesHeosMe uesKekeÀ keÀOeer®e
efJemeª MekeÀle veenerle; keÀejCe ............
efMemle ojeje mecegHeosMe í[er veejU (De) efMemleer®³ee ¢<ìerves keÀmeb JeeieeJes, peerJeveele DeeHeueer Òeieleer keÀMeer
(4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee. keÀªve I³eeJeer.
(i) Hejer#es®³ee efvekeÀeuee®³ee ¢<ìerves l³eebveer MeeUs®eer ®eebieueer Òeieleer (ye) meieUer keÀ<ìe®eer keÀeces Þeer. veeF&keÀ ceemlej keÀjle Demele.
kesÀueer. (keÀ) MeeUsle ojeje Demes, les efMemleer®es YeeskeÌles nesles.
([) MeeUs®eer ogmejer Iebìe neslee®e les neleele í[er IesTve MeeUs®³ee oejele
(ii) DeeQOeuee efMekeÀe³euee peeCeej cnCetve ceer Þeer. veeF&keÀ ceemlejebvee
Leebyele Demele.
Yesìuees. Gllejs: (i) Þeer. veeF&keÀ ceemlejebveer kesÀuesuee efnleesHeosMe uesKekeÀ keÀOeer®e
(iii) efMemleefÒe³e ns[ceemlejebveer ceeP³ee MeeUsuee ®eebieueer®e efMemle ueeJeueer. efJemeª MekeÀle veenerle; keÀejCe efMemleer®³ee ¢<ìerves keÀmeb JeeieeJes,
(iv) les meoevekeÀoe efJeoîeeL³ee¥vee mecegHeosMe keÀjle. peerJeveele DeeHeueer Òeieleer keÀMeer keÀªve I³eeJeer.
Gllejs: (i) efMemleefÒe³e ns[ceemlejebveer ceeP³ee MeeUsuee ®eebieueer®e efMemle (2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
ueeJeueer. uesKekeÀeb®es ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ ³eeb®eer iegCeJewefMe<ìîes
(ii) les meoevekeÀoe efJeoîeeL³ee¥vee mecegHeosMe keÀjle.
(iii) Hejer#es®³ee efvekeÀeuee®³ee ¢<ìerves l³eebveer MeeUs®eer ®eebieueer mecegHeosMekeÀ efMemleefÒe³e
Òeieleer kesÀueer.
(iv) DeeQOeuee efMekeÀe³euee peeCeej cnCetve ceer Þeer. veeF&keÀ ceemlejebvee
Yesìuees. uesKekeÀebveer nbieeceele kegÀml³ee KesUtve efceUJeuesues Fveece
Keesyejs veejU SKeeoe ©He³ee

(4) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene. (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.

(i) ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ ceemlej ³eeb®ee MeeUsle ojeje vemes. Meyo cetUMeyo meeceev³e©He
(ii) DeeQOeuee efMekeÀe³euee peeCeej cnCetve uesKekeÀ Þeer. veeF&keÀ ceemlejebvee
Yesìues. (i) ns[ceemlejebveer ns[ceemlej ns[ceemleje
Gllejs: (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej (ii) MeeUs®³ee MeeUe MeeUs
Òe. 3. æJ³eekeÀjCe ke=Àleer (iii) Hejer#es®³ee Hejer#ee Hejer#es
(8) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesues
³ee efMemleÒeer³e ns[ceemlejebveer ceeP³ee MeeUsuee ®eebieueer®e Meermle
ueeJeueer. ³eesi³e JeekedÀÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
Gllejë ³ee efMemleefÒe³e ns[ceemlejebveer ceeP³ee MeeUsuee ®eebieueer®e efMemle (i) jeceuee meefcejves ceeie&oMe&ve kesÀues.
ueeJeueer. Gllejë jeceuee meefcejves mecegHeosMeve kesÀues.
(2) De®etkeÀ Meyo efuene. (ii) ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ ³eeb®ee MeeUsle Je®ekeÀ neslee.
(i) efMemleÒeer³e, efMemleefÒe³e, MeermleefÒe³e, efMemleefÒej³e Gllejë ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ ³eeb®ee MeeUsle ojeje neslee.
(ii) ceeie&oMe&ve, ceeie&ojMeve, ceejieoMeve, ceeieoMe&ve (9) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje.
Gllejs: (i) efMemleefÒe³e (ii) ceeie&oMe&ve
(i) les efMemleer®es keÀ[s YeeskeÌles nesles. (keÀeU DeesUKee.)
(3) DeOeesjsefKele Meyoeb®ee meceeveeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³es Hegvne Gllejë YetlekeÀeU.
efuene.
(i) ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ ceemlej ³eeb®eer MeeUsle Je®ekeÀ Demes. Òe. 4. mJecele
Gllejë ns[ceemlej Þeer. veeF&keÀ ceemlej ³eeb®ee MeeUsle ojeje Demes. MeeUe ner efJeoîeeL³ee¥Jej mebmkeÀej keÀjCeejs SkeÀ ÒecegKe keWÀê
Demeles. ³ee efJeOeeveeJej legce®es efJe®eej mHe<ì keÀje.
(ii) Hejer#es®³ee efvekeÀeuee®³ee ¢<ìerves l³eebveer MeeUs®eer ®eebieueer megOeejCee
Gllej: MeeUe efJeoîes®es ceensjIej Demeles. MeeUsle efMekeÀefJeCeejs efMe#ekeÀ
kesÀueer.
ns cegueebvee efJeoîee osC³ee®es keÀe³e& keÀjle Demeleele. peJeUHeeme
Gllejë Hejer#es®³ee efvekeÀeuee®³ee ¢<ìerves l³eebveer MeeUs®eer ®eebieueer Òeieleer
efJeoîeeLeea jespe Hee®e les mene leeme MeeUsle Demeleele. SJe{e JesU
kesÀueer.
cegueebJej mebmkeÀej keÀjC³eemeeþer Hegjsmee Demelees. efMe#ekeÀ efMekeÀefJele
(4) DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJe©odOeeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne Demeuesu³ee efJeefJeOe efJe<e³eeb®³ee ceeO³eceeletve cegueebJej mebmkeÀej keÀjerle
efuene. Demeleele. MeeUsceO³es nesle Demeuesu³ee efvejefvejeÈ³ee keÀe³e&¬eÀceeletve
Hejer#es®³ee efvekeÀeuee®³ee o=<ìerves l³eebveer MeeUs®eer DeOeesieleer cegueebJej mebmkeÀej nesle Demeleele. lemes®e MeeUsceeHe&Àle Dee³eesefpele
kesÀueer. kesÀuesu³ee Mew#eefCekeÀ menueeRletve cegueebJej mebmkeÀej nesle Demeleele.
Gllejë Hejer#es®³ee efvekeÀeuee®³ee o=<ìerves l³eebveer MeeUs®eer Òeieleer kesÀueer. cnCetve MeeUe ns efJeoîeeL³ee¥Jej mebmkeÀej keÀjCeejs ÒecegKe keWÀê Deens.
(5) DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee.
He´Mve 3: Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer
(i) ceer keÀOeer®e efJemeª MekeÀle veener.
keÀjeë
Gllejë meJe&veece. Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(ii) Deecneb cegueebmeeþer JesieUer leeueerce nesleer.
Gllejë efJeMes<eCe.
(i) efMecei³ee®³ee uesKekeÀeb®³ee Jemleerleerue leceeMee®ee
(6) lekeÌlee HetCe& keÀje. OegUJe[eruee Òeew{ Jeiee&le HeÀ[
Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer (ii)
Òeew{ Jeiee&uee Yesì Þeer. je³eieeJekeÀj
(i) MeeUs®³ee ®³ee <e<þer (SkeÀJe®eve) oîee³euee Deeues. ceemlej
(ii) ceemlejebvee vee odefJeleer³ee (SkeÀJe®eve)
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. (De) HeÀ[ele efHeÀjJele nesles.

Ieìvee ³eespevee ue#eele ceeie&oMe&ve (ye) cewoeveele efHeÀjJele nesles.
(keÀ) DebieCeele efHeÀjJele nesles.
Òemebie keÀuHevee O³eeveele GHeosMe ([) jml³eeJej efHeÀjJele nesles.
(ii) Þeer je³eieeJekeÀj ceemlej ®eìkeÀve Hejle efHeÀjues; keÀejCe ......
(3) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ¬eÀce ueeJee.
(De) Òeew{ Jeiee&®³ee kebÀefouee®³ee ÒekeÀeMeele leceeMee ®eeueuee neslee.
(i) mejebveer uesKekeÀebvee kesÀuesuee GHeosMe les keÀOeer®e efJemeª MekeÀle veJnles. (ye) MeeUsle kebÀefouee®³ee ÒekeÀeMeele leceeMee ®eeueuee neslee.
(ii) ``Dejs! Deepe OetefueJebove! ns ®eeuee³e®es®e!'' (keÀ) Òeew{ Jeiee&le kebÀefouee®³ee ÒekeÀeMeele ueeJeCeer ®eeueueer nesleer.
(iii) Òeew{ Jeiee&®³ee kebÀefouee®³ee ÒekeÀeMeele leceeMee ®eeueuee neslee. ([) meeJe&peefvekeÀ efþkeÀeCeer kebÀefouee®³ee ÒekeÀeMeele {esue-leeMee®eb Jeeoîe
(iv) efMecei³ee®³ee OegUJe[eruee Òeew{ Jeiee&le leceeMee®ee HeÀ[ GYee jeefnuee. Jeepele nesles.
Gllejs: (i) SkeÀe Leesje[ cegueeuee, `³eeuee pees[, ³eeuee pees[' cnCetve
Gllejs: (i) efMecei³ee®³ee OegUJe[eruee Òeew{ Jeiee&le leceeMee®ee HeÀ[ GYee
HeÀ[ele efHeÀjJele nesles. (ii) Þeer je³eieeJekeÀj ceemlej ®eìkeÀve Hejle
jeefnuee.
efHeÀjues; keÀejCe Òeew{ Jeiee&®³ee kebÀefouee®³ee ÒekeÀeMeele leceeMee
(ii) Òeew{ Jeiee&®³ee kebÀefouee®³ee ÒekeÀeMeele leceeMee ®eeueuee neslee.
®eeueuee neslee.
(iii) ``Dejs! Deepe OetefueJebove! ns ®eeuee³e®es®e!''
(iv) mejebveer uesKekeÀebvee kesÀuesuee GHeosMe les keÀOeer®e efJemeª MekeÀle (2) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
veJnles. (i) l³ee efoJeMeer Òeew{ mee#ejles®ee Jeie& ®eeuet neslee.
(ii) mejebveer uesKekeÀebvee kesÀuesuee GHeosMe uesKekeÀ keÀOeer®e efJemeª MekeÀle
veJnles.
(i) uesKekeÀeb®eer mecepetle keÀesCeer keÀe{ueer? Gllejs: (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej
Gllej: uesKekeÀeb®eer mecepetle Þeer. je³eieeJekeÀjebveer keÀe{ueer.
(ii) je³eieeJekeÀj ceemlej uesKekeÀebvee Heentve keÀe³e cnCeeues?
(i) `MebkeÀN³ee! Gþleesme keÀe? Oejleesme keÀe kegÀmleer
Gllej: ``Dejs! Deepe OetefueJebove! ns ®eeuee³e®es®e!'' Demes je³eieeJekeÀj
ceemlej uesKekeÀebvee cnCeeues. l³ee ie[îeeyejesyej?
(i) `Dejs, meceepe Depetve .............. Deens.
(efveefêmle, PeesHeuesuee, peeiee, DeebOeUe) SkeÀ cnCeeuee uesKekeÀebvee
(ii) `` .............. let ns O³eeveele þsJe.''
(ii) `Dejs, meceepe Depetve efveefêmle Deens.'
(Meece!, MebkeÀj!, veeF&keÀ!, osMeHeeb[s!)
Gllejs: (i) efveefêmle (ii) MebkeÀj! keÀesCe keÀesCeeme
Þeer. je³eieeJekeÀjebveer uesKekeÀebvee
uesKekeÀebvee GHeosMe keÀjCeejs Þeer. je³eieeJekeÀj ceemlej
heefj®íso 3 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ - 53 Òe.3. J³eekeÀjCe ke=Àleer

Demee yeensjieeJeer ceer ....................................... (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
..................................... efJemeª MekeÀle veJnlees. (i) uesKekeÀ efnjcetmeuee nesTve ceeIeeefj iesuee.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (ii) l³ee oerJeMeer Òeew{ mee#ejles®ee Jejie yebo neslee.
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje. Gllejsë (i) uesKekeÀ efnjcegmeuee nesTve ceeIeejer iesuee.
(i) SkeÀe Leesje[ cegueeuee, `³eeuee pees[, ³eeuee pees[' cnCetve ..... (ii) l³ee efoJeMeer Òeew{ mee#ejles®ee Jeie& yebo neslee.
(2) De®etkeÀ Meyo efuene. (8) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesuee
(i) Jemleerleerue, Jeefmleefleue, Jemleerefleue, Jeefmleleerue ³eesi³e JeekedÀÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
(ii) OetueerJebove, OegefueJebove, OetefueJebove, OegueerJebove (i) jcesMeuee keÀyye[er KesUe³euee ve efceUeu³eeves lees veejepe Peeuee.
Gllejs: (i) Jemleerleerue (ii) OetefueJebove Gllejë jcesMeuee keÀyye[er KesUe³euee ve efceUeu³eeves lees efnjcegmeuee.
(3) meceeveeLeea Meyo efuene. (9) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
(i) efMe#eCe - mebmkeÀej (i) meceepe Depetve efveefêmle Deens.
Gllej: Jele&ceevekeÀeU.
(ii) keÀmeye - keÀewMeu³e
(10) keÀeU yeouee.
(iii) PeesHe - efveêe
(i) mejebveer ceuee GHeosMe kesÀuee neslee. (Jele&ceevekeÀeU keÀje.)
(iv) Ieìvee - Òemebie Gllej: mej ceuee GHeosMe keÀjle Deensle.
(v) efJeYeeie - Jeie& Òe. 4. mJecele
(vi) HeeskeÌle - Òeew{ * efMe#ekeÀ Je efJeoîeeLeea ³eeb®³eeleerue veelesmebyebOeefJe<e³eer legce®³ee
mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje.
Gllej: efMe#ekeÀ efJeoîeeL³ee¥vee %eeve osle Demeleele. keÀUle-vekeÀUle
(i) yeeuekeÀ ƒ Òeew{
l³eeb®³eeJej mebmkeÀej keÀjle Demeleele. efJeoîeeLeea megodOee efMe#ekeÀebveer
(ii) je$eer ƒ efoJemee efouesues %eeve Deelcemeele keÀjle Demeleele Je mebmkeÀeje®es Heeueve keÀjle
(iii) Jej ƒ Keeueer Demeleele. l³eecegUs®e l³eeb®³eele SkeÀ ÒekeÀej®es efpeJneÈ³ee®es Je mvesne®es
mebyebOe efvecee&Ce nesle Demeleele. l³eeb®³eele iegª-efMe<³ee®es veeles efvecee&Ce
(5) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve nesles. efJeoîeeLeea DeeHeu³ee efMe#ekeÀebveer efouesu³ee Òel³eskeÀ met®eveeb®es Je
JeekeÌ³e Hegvne efuene. efveoxMeeb®es Heeueve keÀjle Demeleele. l³eeb®es efJe®eej mJeleë®³ee peerJeveele
l³ee efJeoîes®³ee cebefojele leceeMee GYee keÀmee ...? GlejJele Demeleele. l³eeb®ee DeeHeu³ee efMe#ekeÀebJej efJeMJeeme Demelees.
Gllejsë l³ee efJeoîes®³ee cebefojele leceeMes GYes keÀmes ...? l³eecegUs®e SkeÀe ÞeodOes®³ee o=ef<ìkeÀesCeeletve les DeeHeu³ee efMe#ekeÀebkeÀ[s
Heenle Demeleele. DeMee ÒekeÀejs efJeoîeeL³ee¥meeþer l³ee®es efMe#ekeÀ ns
(6) lekeÌlee HetCe& keÀje. ceel³ee-efHel³ee®eer YetefcekeÀe yepeeefJele Demeleele.
(i) cewoeveele le meHleceer (SkeÀJe®eve) hee"eKeeueerue mkeeO³ee³e
*He´.1. Keeueerue JeekeÌ³eeb®ee meboYee&meefnle DeLe& mHe<ì keÀje.
(ii) je³eieeJekeÀjebveer veer le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
(i) MeeUs®³ee `yeeiee' uesKekeÀebmeejK³ee cegueeb®³ee efpeJeeJej
(iii) ÒekeÀeMeele le meHleceer (SkeÀJe®eve) GY³ee nesl³ee.
(iv) kesÀuesuee uee odefJeleer³ee (SkeÀJe®eve) Gllej: meboYe& - MebkeÀjjeJe Kejele ³eeb®³ee `ceePes efMe#ekeÀ Je mebmkeÀej' ³ee
Heeþeletve ns JeekeÌ³e Iesleues Deens. MeeUs®³ee `yeeiee' GYeejleevee uesKekeÀ
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. Je Flej cegueeb®es ueeYeuesues ³eesieoeve ³ee JeekeÌ³eeletve efometve ³esles.
Meyo cetUMeyo meeceev³e©He DeLe& - uesKekeÀ Je uesKekeÀebmeejKeer ne[e-efHeb[eves ceesþer Demeuesueer cegues
keÀ<ìe®³ee keÀeceele keÀCeKej nesleer. efJeefnjer®eb HeeCeer oesve-oesve leeme
(i) nbieeceele nbieece nbieecee
jeneìsves Dees{tve, yeeiesleu³ee HegÀuePee[ebvee, HeÀUPee[ebvee leer cegues HeeCeer
(ii) kegÀml³eeb®ee kegÀmleer kegÀml³eeb osle Demele. l³eecegUs leer HegÀuePee[s-HeÀUPee[s lejeªve GYeer jenle
nesleer. yeeiesuee mebj#eCe efceUeJes; cnCetve cegues yeeiesleerue peceerve kegÀoUer,
(iii) efMecei³ee®³ee efMeceiee efMecei³ee
efìkeÀeJeeves Keesoe³e®eer. l³ee®es JeeHesÀ keÀje³e®eer Je yeeies meYeesJeej yeebOe
(iv) cebefojele cebefoj cebefoje Ieeuee³e®eer DeMeer meJe& keÀ<ìe®eer keÀeces kesÀu³eecegUs MeeUs®³ee `yeeiee'
uesKekeÀebmeejK³ee cegueeb®³ee efpeJeeJej GY³ee nesl³ee, Demes cnìues Deens.
(ii) uesKekeÀ meeleeje efpeunîeeleerue DeeQOeuee pee³e®³ee efJe®eejele Gllej: GoenjCe - uesKekeÀ kegÀmleer®eer ue{le ue{C³eemeeþer cewoeveele Glejues
nesles. Demelee l³eebvee kegÀCeerlejer DeesUKeues Je nìkeÀues.
Gllej: meboYe& - MebkeÀjjeJe Kejele ³eeb®³ee `ceePes efMe#ekeÀ Je mebmkeÀej' ³ee (ii) uesKekeÀebveer DeeefCe l³eeb®³ee efce$eebveer kesÀuesueb keÀ<ìe®es keÀece.
Heeþeletve ns JeekeÌ³e Iesleues Deens. uesKekeÀeb®eer efMe#eCee®eer Dees{ ³ee Gllej: GoenjCe - yeeiesleerue HegÀuePee[ebvee Je HeÀUPee[ebvee HeeCeer osC³eemeeþer
JeekeÌ³eele efometve ³esles.
uesKekeÀ Je l³eeb®es efce$e efJeefnjer®es HeeCeer oesve-oesve leeme jneìeves Dees{tve
DeLe& - uesKekeÀ ieeJe®³ee MeeUsle efMekeÀle nesles. lesLes Gllece efMe#eCee®eer
keÀe{le.
mees³e nesleer. efMe#ekeÀner ®eebieues nesles. ³eesi³e ceeie&oMe&ve Je Gllece mebmkeÀej
les JesUesJesUer cegueebJej keÀjle Demele. HeCe uesKekeÀebvee Heg{erue efMe#eCe *He´. 6. Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
I³ee³e®es nesles. Heg{erue efMe#eCee®eer mees³e ieeJe®³ee MeeUsle veJnleer. cnCetve efnjcegmeuesu³ee uesKekeÀe®eer mecepetle Ieeueleevee je³eieeJekeÀj mejebveer
uesKekeÀ meeleeje efpeunîeele DeeQOeuee pee³e®³ee efJe®eejele nesles. J³ekeÌle kesÀuesues mekeÀejelcekeÀ efJe®eej
*He´. 2. pees[îee pegUJee.
efMe#ekeÀ iegCeJewefMe<ìd³e
(i) Þeer. veeF&keÀ (De) mkeÀeGìieeF&[ DeO³eeHevelep%e (i) (ii) (iii) (iv)
(ii) Þeer. osMecegKe (Dee) ieefCele DeO³eeHevelep%e Gllejs: (i) meceepe efveefêmle Deens.
(iii) Þeer. ieesUerJe[skeÀj (F) mecegHeosMekeÀ DeeefCe efMemleefÒe³e (ii) KesUele peele ve Heenlee keÀewMeu³e HeeneJes.
(iv) Þeer. keÀe$es (F&) Mesleerlep%e (iii) ne YesoeYeso ve<ì nesF&ue.
(iv) yeefn<ke=Àleebveener KesUele-mHeOexle ceeveeves yeesueeJeues peeF&ue.
Gllejs: (i - F), (ii - De), (iii - F&), (iv - Dee)
*He´.
7. ®eewkeÀìerleerue JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuene.
*He´.3. ®eewkeÀìer HetCe& keÀje. (i) ojeje DemeCes (ii) efnjcegmeues nesCes
HeeþeJeªve legcneuee peeCeJeuesueer uesKekeÀe®eer mJeYeeJeJewefMe<ìîes efuene.
(iii) GodOe=le keÀjCes (iv) mecegHeosMeve keÀjCes
Gllejs: (i) Je®ekeÀ DemeCes. (ii) veejepe nesCes.
Gllejs: (i) keÀ<ìeUt (ii) Dee%eeOeejkeÀ (iii) GuuesKe keÀjCes. (iv) ceeie&oMe&ve keÀjCes.
(iii) njngvvejer (iv) mecebpeme
*He´.8. mJecele.
*He´.4. Keeueerue HeefjCeece p³ee Ieìves®es Deensle, l³ee Ieìvee efuene.
(i) èfJeoîeeL³ee¥®³ee J³eeqkeÌlecellJe efJekeÀemeele efMe#ekeÀeb®eer YetefcekeÀe
(i) HeefjCeece - efnjcegmeues nesTve uesKekeÀ kegÀmleer®³ee cewoeveeletve cenllJee®eer Deens, ³ee efJeOeeveeyeeyele legce®es cele meesoenjCe mHe<ì
ceeIeejer efHeÀjues. keÀje.
Gllej: Ieìvee - cewoeveele kegÀCeerlejer uesKekeÀebvee peeleerJeªve nìkeÀues. Gllej: Heefj®íso 1 ceOeerue Òe. 4 ®es Gllej Hene.
(ii) HeefjCeece - uesKekeÀe®eer ceeve Keeueer iesueer nesleer. (ii) efMe#ekeÀ Je efJeoîeeLeea ³eeb®³eeleerue veelesmebyebOeeefJe<e³eer legce®³ee
Gllej: Ieìvee - Òeew{ mee#ejles®ee Jeie& yebo þsJetve l³eeefþkeÀeCeer OetefueJebovee®³ee mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje.
efoJeMeer leceeMee ®eeueuee neslee. les Heentve je³eieeJekeÀj ceemlej ceeies Gllej: Heefj®íso 3 ceOeerue Òe. 4 ®es Gllej Hene.
JeUues.
*He´. 5. meceHe&keÀ GoenjCe efuene.
(i) KesUelemegodOee peeleHeele ceeveueer peele Demes.
aaa
10 kegÀuetHe - Þeer. ke=À. keÀesunìkeÀj
veeJe : ÞeerHeeo ke=À<Ce keÀesunìkeÀj
meceer#ekeÀ, uesKekeÀ, keÀJeer, veeìkeÀkeÀej, keÀLeekeÀej, keÀeobyejerkeÀej. `cetkeÀvee³ekeÀ', ìegHlecebpet<e', `ceefleefJekeÀej', `ÒesceMeesOeve'
Fl³eeoer veeìkesÀ; ògìHHeer keÀer ognsjer', `Meecemegboj' Fl³eeoer keÀeobyeN³ee; ìeerleesHee³eve' ne keÀeJ³emebûen ÒeefmeodOe.
ÒemleeJevee
`kegÀuetHe' ne Heeþ uesKekeÀ ÞeerHeeo ke=À<Ce keÀesunìkeÀj ³eebveer efueefnuee Deens. mJeYeeJeefve<þ Je Òemebieefve<þ efJeveesoe®ee DeefleMe³e ®eHeKeueHeCes JeeHej,
ns Òemlegle Heeþe®es Keeme JewefMe<ìîe Deens. yeb[tveeveeb®³ee kegÀueHeeb®³ee nJ³eemeeHee³eer l³eeb®³eeJej DeveskeÀ ®ecelkeÀeefjkeÀ Òemebie GodYeJeleele ³ee®es JeCe&ve Òemlegle
Heeþele efJeveesoer Mewueerle uesKekeÀebveer kesÀues Deens.
MeyoeLe& De#ejMe$et - De#ejMetv³e

kegÀuetHe - ìeUs, (a lock) nef<e&le - (n<e&Yeefjle) Deevebefole
MeewkeÀ - íbo (a hobby) keÀuHekeÀ - veJeveJeerve keÀuHevee keÀe{C³eele lejyespe / MeesOekeÀ,
mebûeneue³e - mebûenmLeeve (a museum) ³eespekeÀ (resourceful)
keÀHeeì - a cupboard DekeÀefuHele - DeveHesef#ele (unexpected)
veekesÀyeboer - a blockade Gllespeve - Òeeslmeenve (encouragement)
[ekeÀe - ojes[e (a sudden attack by robbers) DeeÞe³e - DeeOeej (support)
nJ³eeme - GlkeÀì F®íe (thirst) keÀesleJeeue - Heesefuemeeb®ee cegK³e DeefOekeÀejer (the chief police
Òemebie - Ieìvee (an incident) constable)
kegÀìgbye - HeefjJeej (a family) ®ecelkeÀej - DeeM®e³e&keÀejkeÀ iees<ì (a miracle)

efkeÀuueer - ®eeJeer (a key) efpevveme - Jemlet (an item)
keÀesþer - Oeev³eeieej (a granary) ®eeJe[er - (³esLes DeLe&) Heesueerme ®eewkeÀer (a police station)
ueesnej - ueesKeb[e®es keÀece keÀjCeeje (a blacksmith) Òe³eesie - Òel³e#e ef¬eÀ³ee (an experiment)
ogIe&ì - DeJeIe[ (difficult) efveYe&³e - ve IeeyejCeeje (brave)
ie=nmLe - J³ekeÌleer, ÒeeHebef®ekeÀ Heg©<e ìesceCee - GHejesefOekeÀ Mesje (taunt)
ceeveer - DeefYeceeveer (proud) megowJeeves - veefMeyeeves (luckily)
nkeÀeriele - nefkeÀkeÀle, yeeleceer efìhee
Iegmmee - jeie (anger)
DeveLe& - ceesþs mebkeÀì (1) peeveJes - ³e%eesHeefJele (yeéïeCe, #eef$e³e, JewM³e ³ee
iegojCes - Dees{JeCes %eeleerleerue ceguee®³ee cegbpeer®³ee JesUer HeefJe$e ef®evn
efJeefOeefve<esOe - DecegkeÀ keÀª ve³es ³eeyeeyele®es efve³ece cnCetve l³ee®³ee ieUîeele [eJ³ee KeeboîeeJeªve
efJeMJeemet - YejJeMee®ee (trustworthy) GpeJ³ee KeeboîeeKeeueer OeejCe keÀjeJe³ee®es
veeskeÀj - veeskeÀjer keÀjCeeje ( a servant) HeefJe$e metle)
kegÀ®ekeÀeceer - Deieoer efve©He³eesieer (useless)
(116)
kegÀuetHe 117
(2) JemegOewJe keeJedÀÒe®eej Je l³eeb®es DeLe&

kegÀìgbyekeÀced - `meejs efJeMJe®e ceePes Iej' DeMeer YeeJevee,
mebmke=Àle megYeeef<ele (1) vepejsme He[Ces - ¢<ìerme He[Ces
(3) Sef[meve - ceneve DecesefjkeÀer mebMeesOekeÀ lemes®e J³eJemee³eer. (2) ne[s efKeUefKeUer nesCes - KetHe ceej ueeieCes
HeÀesveesûeeHeÀ DeeefCe efJeoîegle efoJ³eeyejesyej®e (3) mJeeOeerve keÀjCes - nJeeueer keÀjCes
DeveskeÀ MeesOe ueeJeues. (4) mlegleer keÀjCes - ÒeMebmee keÀjCes
(4) `megYeêenjCe DeLeJee (5) Iegmmee nesCes - jeieeJeCes
®eew³e&efJeHeekeÀ' - SkeÀ veeìkeÀ (6) [esUs Heeb{js nesCes - DeefleMe³e IeeyejCes
(5) Dee³e&Yetefce - YeejleYetceer (7) efleUHeeHe[ nesCes - jeiejeie keÀjCes, mebleeHe nesCes
MASTER KEY QUESTION SET - 10 (5) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ¬eÀce ueeJee.

(i) yeb[tveeveebveer keÀener keÀ[îeebme oesve-oesve Je keÀener oejebme oesvneR yeepetbveer
He´Mve 1Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë kegÀueHes ueeJeuesueer Deensle.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (ii) kegÀueHeeb®ee mebûen efce$eceb[UeR®³ee vepejsme He[eJee SJe{er®e Deens.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (iii) kegÀueHes ueeJetve veekesÀyeboer keÀªve ìekeÀueer Deens.
(i) kegÀuetHe mebûeneue³eeleerue kegÀueHeeb®eer JewefMe<ìîes (iv) Deece®³ee yeb[tveeveebvee kegÀueHeeb®ee ceesþe MeewkeÀ.
Gllejs: (i) Deece®³ee yeb[tveeveebvee kegÀueHeeb®ee ceesþe MeewkeÀ.
DeveskeÀ DeveskeÀ DeveskeÀ (ii) kegÀueHes ueeJetve veekesÀyeboer keÀªve ìekeÀueer Deens.
Oeeletb®eer DeekeÀejeb®eer keÀUeR®eer (iii) kegÀueHeeb®ee mebûen efce$eceb[UeR®³ee vepejsme He[eJee SJe{er®e
(ii) Deens.
yeb[tveeveebveer kegÀueHes ueeJetve
(iv) yeb[tveeveebveer keÀener keÀ[îeebme oesve-oesve Je keÀener oejebme
kesÀuesueer veekesÀyeboer
oesvneR yeepetbveer kegÀueHes ueeJeuesueer Deensle.
Heemetve He³e¥le
(i) yeb[tveeveebvee pe[uesuee íbo keÀesCelee?
otOe-otYel³eeb®³ee Gllej: yeb[tveeveebvee kegÀueHeeb®ee íbo pe[uee neslee.
HewMee®³ee eflepeesjerHe³e¥le
keÀHeeìeHeemetve (ii) kegÀueHeeb®ee mebûen keÀesCee®³ee vepejsme He[eJee Demes yeb[tveeveebvee
(2) Gllej efuene. Jeeìle nesles?
(i) yeb[tveeveeb®ee MeewkeÀ kegÀueHeeb®ee mebûen keÀjCes Gllej: kegÀueHeeb®ee mebûen efce$eceb[UeR®³ee vepejsme He[eJee Demes yeb[tveeveebvee
Jeeìle nesles.
íbo ìeUb ojes[e ueesYe
(i) DeveskeÀ Oeeletb®eer, DeveskeÀ DeekeÀejeb®eer, DeveskeÀ keÀUeR®eer ..............
MeewkeÀ kegÀuetHe [ekeÀe nJ³eeme peceJetve l³eebveer SkeÀ mebûeneue³e yeveJeues Deens.
(kegÀueHes/efkeÀu³ee/Iejs/HegmlekesÀ)
(ii) Deece®³ee ........... kegÀueHeeb®ee ceesþe MeewkeÀ.
`De' ieì `ye' ieì (meKet Deepeeruee/yeb[tveeveebvee/Je[erueebvee/Keb[tveeveebvee)
(i) HewMee®eer (De) mebûen
Gllejs: (i) kegÀueHes (ii) yeb[tveeveebvee
(ii) kegÀueHeeb®ee (ye) keÀesþer
(JeÀ) eflepeesjer (8) Meyomecetnemeeþer SkeÀ Meyo ®eewkeÀìerle efuene.
(i) ceewu³eJeeve Jemlet megjef#ele þsJeC³ee®eer Hesìer eflepeesjer
Gllejs: (i - keÀ), (ii - De)
heefj®íso 1 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 37 (ii) oejebme oesvner yeepetbveer ìeUs ueeJeuesueer Deensle.
Deece®³ee yeb[tveeveebvee kegÀueHeeb®ee ............................. Gllejë (i) HegmlekeÀeb®ee mebûen keÀje³euee jcesMeuee DeeJe[lees.
(ii) oejebme oesvner yeepetbveer kegÀueHes ueeJeuesueer Deensle.
.................................. kegÀueHes ueeJeuesueer Deensle.
(4) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer JeekeÌ³e Hegvne efuene.
(1) keÀejCe efuene. Deece®³ee yeb[tveeveebvee kegÀueHeeb®ee ceesþe MeewkeÀ.
(i) yeb[tveeveebveer IejYej kegÀueHes ueeJetve yeboesyemle keÀjC³ee®es keÀejCe; Gllejë Deece®³ee yeb[tveeveebvee kegÀueHee®ee ceesþe MeewkeÀ.
.................
(De) IejeJej [ekeÀe He[Ceej Deens, DeMeer yeeleceer l³eebvee keÀUeueer (DeOeesjsefKele Meyoeb®eer peele DeesUKee)
nesleer. (i) yeb[tveeveebvee kegÀueHeeb®ee ceesþe MeewkeÀ.
(ye) DeeHeu³ee ®eerpeJemletb®es j#eCe JneJes ner F®íe nesleer. (ii) lees Heneìs ojjespe ®eeuee³euee peelees.
(keÀ) kegÀueHeeb®ee mebûen efce$eceb[Uer®³ee vepejsme He[eJee cnCetve. Gllejsë (i) veece (ii) ef¬eÀ³eeefJeMes<eCe DeJ³e³e
([) veeveebvee kegÀuetHeeb®ee mebûen keÀje³e®ee neslee.
Gllej: yeb[tveeveebveer IejYej kegÀueHes ueeJetve yeboesyemle keÀjC³ee®es keÀejCe;
kegÀueHeeb®ee mebûen efce$eceb[UeR®³ee vepejsme He[eJee cnCetve. Meyo cetUMeyo meeceev³eªHe
(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. kegÀuetHee®ee kegÀuetHe kegÀueHee
(i) nJ³eemeecegUs nJ³eeme nJ³eemee
nJ³eemeecegUs®e yeb[tveeveebveer kegÀueHes ueeJeueer keÀHeeìeHeemetve keÀHeeì keÀHeeìe
oejebme oejs oejeb
keÀ[îeebme oejebme
(7) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesuee
³eesi³e JeekedÀÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
oesve-oesve oesvner yeepetbveer
kegÀueHeeb®ee mebûen efce$eceb[UeR®³ee ¢<ìerme He[eJee SJe{er®e F®íe
(3) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene. Deens.
(i) yeb[tveeveebveer keÀener keÀ[îeebme oesve-oesve Je keÀener oejebme oesvner yeepetbveer Gllejë kegÀueHeeb®ee mebûen efce$eceb[UeR®³ee vepejsme He[eJee SJe{er®e F®íe
kegÀueHes ueeJeueer Deensle. Deens.
(ii) Deece®³ee yeb[tveeveebvee HegmlekeÀeb®ee ceesþe MeewkeÀ. (8) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje.
Gllejsë (i) yejesyej (ii) ®etJeÀ kegÀueHes peceJetve yeb[tveeveebveer SkeÀ mebûeneue³e yeveJeues Deens.
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer (keÀeU DeesUKee)
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. Gllejë Jele&ceevekeÀeU
(i) DeeHeu³ee ef®epeJemletb®es j#eCe JneJes efn F®íe nesleer. Òe. 4. mJecele
Gllejsë (i) DeeHeu³ee ®eerpeJemletb®es j#eCe JneJes ner F®íe nesleer. * yeb[tveeveeb®³ee kegÀueHeeb®³ee MeewkeÀecegUs Ie[CeeN³ee ®ecelkeÀeefjkeÀ
(2) De®etkeÀ Meyo efuene. ÒemebieebefJe<e³eer legce®es cele efuene.
Gllejë yeb[tveeveebvee kegÀueHeeb®ee MeewkeÀ neslee. DeeHeu³ee ³ee MeewkeÀeHee³eer
(i) efce$eceb[efU, ceer$eceb[efU, efce$eceb[Uer, ceer$eceb[Uer
(ii) mebûeneue³e, meie=neue³e, mebiejneue³e, mebûejneue³e l³eebveer JesieJesieÈ³ee ÒekeÀej®eer kegÀueHes mebûenerle keÀªve þsJeuesueer nesleer.
l³eeb®³ee kegÀìgbyeeves (yee³ekeÀesves) Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee kegÀueHeeb®eer
Gllejë (i) efce$eceb[Uer (ii) mebûeneue³e
efkeÀuueer njJeueer. kegÀuetHe ueesnejekeÀ[tve keÀe{tve Iesleues lej les legìsue
(3) Keeueerue JeekeÌ³eeble DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesues cnCetve l³eebveer ueesnejeuee yeesueeefJeues veener. les FlekesÀ mJeeefYeceeveer
meceeve DeLee&®es Meyo MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene. nesles keÀer, FlejebkeÀ[tve Oeev³e Gmeves ve Ieslee Iejeleerue meJe& ceb[UeRmen
(i) HegmlekeÀeb®ee meeþe keÀje³euee jcesMeuee DeeJe[lees. oesve efoJeme GHeeMeer®e jeefnues. keÀ[keÀ GHeemeeves veeveeb®eer ley³esle
kegÀuetHe 119
efyeIe[ueer, lesJne Flej ueeskeÀebveer ueesnejeuee yeesueeefJeues. l³eeb®³eeMeer (iii) ogmeN³ee efoJeMeer odJeeoMeer.
veevee J³eJeefmLele yeesuele veJnles. Kejs Heenlee veeveebvee efJeefJeOe ÒekeÀej®eer (iv) veevee HebOeje efoJemeeHe³e¥le Deece®³eeMeer veerìHeCes yeesuesveele®e!
kegÀueHes mebûener þsJeC³ee®ee MeewkeÀ neslee. l³eebvee DeeHeu³ee MeewkeÀeHeg{s
keÀesCeleer®e iees<ì cenllJee®eer Jeeìle vemes. DeeHeu³ee MeewkeÀeHee³eer
J³ekeÌleer keÀenerner keÀjC³eeme le³eej nesles. veeveeb®³ee yeeyeleerlener ns®e (i) Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee kegÀueHee®eer efkeÀuueer keÀesCeer njJeueer?
cnìues Heeefnpes. Gllejë Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee kegÀuetHee®eer efkeÀuueer yeb[tveeveeb®³ee kegÀìgbyeeves
njJeueer.
ÒeMve 2 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (ii) Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee kegÀuetHee®eer efkeÀuueer njJeu³eecegUs Iejeleerue
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer meJe& ceb[UeRvee efkeÀleer efoJeme GHeJeeme Ie[uee?
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllejë Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee kegÀuetHee®eer efkeÀuueer njJeu³eecegUs Iejeleerue
(i) njJeuesu³ee kegÀuetHee®eer efkeÀuueer MeesOeC³eemeeþer meJe& ceb[UeRvee oesve efoJeme GHeJeeme Ie[uee.
yeb[tveeveeves kesÀuesueer ke=Àleer (7) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(i) veeveeb®es lej [esUs ............ nesC³ee®eer JesU Deeueer.
meieUe yeepeej HeeueLee Ieeleuee. (keÀeUs, ueeue, Heeb{js, efveUs)
(ii) (ii) yeb[tveeveebJej DeveskeÀ .............. Òemebiener Deeues Deensle.
ueesnejekeÀ[tve kegÀuetHe HeÀes[tve veevee HebOeje efoJeme
keÀesCeeMeer®e veerìHeCes
(®ecelkeÀeefjkeÀ, jesceeb®ekeÀejer, efoue®emHe, Ye³eevekeÀ)
Iesleu³eecegUs veeveeb®³ee jeiee®ee
HeefjCeece yeesueues veenerle. Gllejsë (i) Heeb{js (ii) ®ecelkeÀeefjkeÀ
(2) Gllej efuene.
(i) ueesKeb[eHeemetve Jemlet le³eej keÀjCeeje keÀejeefiej ueesnej
yeb[tveeveebvee ogIe&ì kegÀuetHeeb®eer ne[s efKeUefKeUer
DemeCeejer iees<ì nesleevee HeenCes.
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. SJe{e KeìeìesHe keÀªve ....................................
(i) Òe³elve DeJeIe[ cee³ee ®eeJeer .......................... Deece®³eeMeer veerìHeCes yeesuesveele®e!
KeìeìesHe ogIe&ì cecelee efkeÀuueer Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

(1) keÀejCes efuene.
(i) veeveebveer MespeeN³eebHeeMeer HemeeYej Oeev³e ceeefieleues veener; keÀejCe .....
`De' ieì `ye' ieì ...............................................................
(i) Oeev³ee®eer (De) efkeÀuueer (ii) kegÀuetHe ueesnejekeÀ[tve keÀe{e³e®es veener; keÀejCe .......................
(ii) kegÀuetHee®eer (ye) mebûen .............................................
(JeÀ) keÀesþer Gllej: (i) veeveebveer MespeeN³eebHeeMeer HemeeYej Oeev³e ceeefieleues veener; keÀejCe
Gllejs: (i - JeÀ), (ii - De) veeveeb®ee mJeYeeJe ceeveer neslee.
(5) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee. (ii) kegÀuetHe ueesnejekeÀ[tve keÀe{e³e®es veener; keÀejCe kegÀueHee®eer ne[s
(i) veevee HebOeje efoJemeebHe³e¥le Deece®³eeMeer veerìHeCes yeesuesveele®e! efKeUefKeUer nesleevee HeenCes ns yeb[tveeveebmeeþer DeJeIe[ nesles.
(ii) ogmeN³ee efoJeMeer odJeeoMeer. (2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(iii) efkeÀuueer MeesOeC³eekeÀjlee l³eebveer meieUe yeepeej HeeueLee Ieeleuee. (i) Iejeleerue meJe& ceb[UeRvee kegÀueHeeefveefcelle keÀ[keÀ[erle
(iv) yeb[tveeveebJej DeveskeÀ ®ecelkeÀeefjkeÀ Òemebiener Deeues Deensle. GHeJeeme keÀe{eJee ueeieuee; keÀejCe....
Gllejsë (i) yeb[tveeveebJej DeveskeÀ ®ecelkeÀeefjkeÀ Òemebiener Deeues Deensle.
(ii) efkeÀuueer MeesOeC³eekeÀjlee l³eebveer meieUe yeepeej HeeueLee Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee yeb[tveeveeb®ee ceeveer
Ieeleuee. kegÀueHee®eer efkeÀuueer njJeueer mJeYeeJe
(3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.

veevee jeieJeues Meyo cegUMeyo meeceev³eªHe
ueesnejekeÀ[tve ueesnej ueesneje
keÀejCe efkeÀleer efoJeme veerìHeCes yeesuesveele MespeeN³eebHeeMeer Mespeejer MespeeN³eeb
(8) JeekedÀÒe®eeje®ee DeLe& efuene.
Oeev³ee®³ee keÀesþer®es HebOeje efoJemeebHe³e¥le (i) ne[s efKeUefKeUer nesCes (ii) vepejsme He[Ces
kegÀuetHe HeÀes[ues. Gllejsë
(4) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene. (i) ne[s efKeUefKeUer nesCes : KetHe ceej ueeieCes
yeb[tveevee MespeeN³eebHeeMeer Oeev³e Gmeves ceeiele Demele. (ii) vepejsme He[Ces : ¢ef<ìme He[Ces
Gllejë ®etkeÀ (9) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje.
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer yeb[tveeveebveer efkeÀuueer MeesOeC³eekeÀjlee meieUe yeepeej HeeueLee Ieeleuee
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. neslee. (keÀeU DeesUKee)
SJe{e KeìeìesHe keÀªve þsJeu³eecetUs yeb[tveeveebJej DeveskeÀ ®ecelkeÀeefjkeÀ Gllejë YetlekeÀeU
Hejmebie Deeues Deensle. Òe. 4. mJecele
Gllejë SJe{e KeìeìesHe keÀªve þsJeu³eecegUs yeb[tveeveebJej DeveskeÀ ®ecelkeÀeefjkeÀ yeb[tveeveebmeejKee legcnebueener peªj keÀesCelee vee keÀesCelee lejer
Òemebie Deeues Deensle. íbo DemeCeej®e. legcner DeeHeu³ee íboe®eer peesHeemevee keÀMeer
(2) De®etkeÀ Meyo efuene. keÀjlee ns Lees[keÌ³eele J³ekeÌle keÀje.
(i) efKeUKeerUer, efKeUefKeUer, KeerUKeerUer, efKeUefKeefU Gllejë yeb[tveeveebÒeceeCes ceuee ner íbo Deens, lees cnCepes veeCeer ieesUe
(ii) otIe&ì, ogjIeì, ogie&ì, ogIe&ì keÀjC³ee®ee. DeeleeHe³e¥le ceer osMe efJeosMeebleerue DeveskeÀ veeCeer mebûener
Gllejsë (i) efKeUefKeUer (ii) ogIe&ì yeeUieueer Deensle, veeCeer njJet ve³esle lemes®e leer ®eesjeruee peeT ve³es;
cnCetve ceer veeCeer þsJeC³eemeeþer SkeÀ mJeleb$e keÀHeeì®e kesÀuesues Deens.
Òel³eskeÀ ceefnv³ee®³ee MesJeì®³ee jefJeJeejer ceer ceePeer meJe& veeCeer yeensj
(i) jeie - (ii) ve³eve - keÀe{tve l³eebvee mJe®í keÀHe[îeeves Hegmetve þsJelees. ceeP³ee efce$eebvee Iejer
Gllejsë (i) Iegmmee (ii) [esUs yeesueeJetve l³eebvee meJe& veeCeer oeKeJelees, HeCe keÀesCeeueener nele ueeJet
(4) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve osle veener. cegbyeF&leerue ®eesj yeepeej, He@ÀMeve mìêrì ³esLes JesUesJesUer
JeekeÌ³e Hegvne efuene. peeTve efJeefJeOe osMeeb®eer veeCeer ceer Kejsoer keÀjlees. mebieCekeÀe®³ee
Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee kegÀueHee®eer efkeÀuueer l³eeb®³ee kegÀìgbyeeves njJeueer. ceoleerves HejosMeele veJeerve efveIeeuesu³ee veeC³eeb®eer ef®e$es Heenlees Je
Gllejë Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee kegÀueHeeb®³ee efkeÀuu³ee l³eeb®³ee kegÀìgbyeeves njJeu³ee. DeLekeÀ Òe³elve keÀªve, leer veeCeer efceUefJeC³ee®ee Òe³elve keÀjlees.
(5) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje. He´Mve 3Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(i) veeveeb®es lej [esUs Heeb{js nesC³ee®eer JesU Deeueer. (DeOeesjsefKele Meyoe®eer Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
peele DeesUKee) (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(ii) Iejemeceesj efJenerj Deens. (DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee) (i) yeepeejer kegÀuetHeebvee ®eeuele Demeuesu³ee iees<ìer
Gllejë (i) efJeMes<eCe (ii) Meyo³eesieer DeJ³e³e
(6) lekeÌlee HetCe& keÀje. keÀesCeleerner efkeÀuueer efKeUe keÀeb[er
Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer (ii) yeb[tveeveebveer kegÀìgbyee®³ee
kegÀueHee®eer ®eer <e<ìer (SkeÀJe®eve) meeOeer yeepeejer kegÀueHes
mJeeOeerve kesÀues
ueesnejeme me efÜleer³ee (SkeÀJe®eve)
kegÀuetHe 121
(2) Gllejs efuene. Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

(i) kegÀueHes Heg<keÀU yejerr - (1) keÀejCe efuene.
(ii) yeb[tveeveeb®eer Je=lleer - DeeHeu³ee GHe³eesieeleerue meJe& efkeÀuu³ee yeb[tveevee DeeHeu³ee
Gllej: (i) De#ejMe$et (ii) `JemegOewJe kegÀìtbyekeÀced' peeveJ³eele De[keÀJetve þsJele; keÀejCe ..............
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. (De) efkeÀuu³ee keÀOeer njJele veenerle.
(ye) efkeÀuu³ee vesnceer njJele.
ìeU ®eeJeer He´keÀeMe mesJekeÀ
(keÀ) efkeÀuu³ee keÀOeer meeHe[le vemele.
kegÀuegHe efkeÀuueer Gpes[ veeskeÀj ([) efkeÀu³ee efJemejC³ee®eer yeb[tveeveebvee meJe³e nesleer.
(4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ¬eÀce ueeJee. Gllej: DeeHeu³ee GHe³eesieeleerue meJe& efkeÀuu³ee yeb[tveevee DeeHeu³ee peeveJ³eele
De[keÀJetve þsJele; keÀejCe efkeÀuu³ee keÀOeer njJele veenerle.
(i) `JemegOewJe kegÀìgbyekeÀced' Je=lleer®es veevee.
(ii) veeveebveer Iej®³eeb®³ee mJeeOeerve yeepeejer kegÀueHes kesÀueer. (2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(i) yeb[tveeveeb®³ee njJele
(iii) De#ejMe$et kegÀueHes Heg<keÀU yejer. keÀejCe
eqkeÀuu³ee veenerle
(iv) De#ejs pegUJeleevee leer peJeU GYes jeneCeejemener efomet ueeieueer.
Gllejs: (i) veeveebveer Iej®³eeb®³ee mJeeOeerve yeepeejer kegÀuetHes kesÀueer. peeveJ³eele De[keÀJetve þsJele
(ii) `JemegOewJe kegÀìgbyekeÀced' Je=lleer®es veevee.
(iii) De#ejs pegUJeleevee leer peJeU GYes jeneCeejemener efomet ueeieueer. (ii) efkeÀuu³ee njJeleele
(iv) De#ejMe$et kegÀueHes Heg<keÀU yejer.
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. kegÀìgbyee®³ee leey³eeleu³ee
(i) yeb[tveevee keÀesCeleer kegÀueHes kegÀìgbyee®³ee mJeeOeerve keÀª ueeieues? (3) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
Gllej: yeb[tveevee meeOeer yeepeejer kegÀueHes kegÀìgbyee®³ee mJeeOeerve keÀª ueeieues. (i) ³eeHes#ee De#ejMe$et kegÀueHes Heg<keÀU JeeF&ì.
(ii) `JemegOewJe kegÀìgbyekeÀced' Je=lleer Heentve keÀesCeeuee ®eesjer keÀjC³ee®eer (ii) kegÀuetHe vegmeles oeyeues keÀer ueeiele Demes.
F®íe Peeueer? Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej
Gllej: `JemegOewJe kegÀìgbyekeÀced' Je=lleer Heentve veeveeb®³ee SkeÀe efJeMJeemet
veeskeÀjeuee ®eesjer keÀjC³ee®eer F®íe Peeueer.
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (i) kegÀuetHe vetmeles oeyeues efkeÀ ueeiele Demes.
(i) .............. Je=lleer Heentve veeveeb®³ee Heoj®³ee SkeÀe efJeMJeemet
(ii) ÒeLece l³eebefve De#eefj kegÀuetHe ueeJeues.
veeskeÀjeueener ®eesjer keÀjC³ee®eer F®íe Peeueer.
(`JemegOewJe kegÀìgbyekeÀced'/ÒeeceeefCekeÀ/SkeÀefve<ì/meeOeerYeesUer) Gllejsë (i) kegÀuetHe vegmeles oeyeues keÀer ueeiele Demes.
(ii) De#ejMe$et.............. Heg<keÀU yejer. (ii) ÒeLece l³eebveer De#ejer kegÀuetHe ueeJeues.
(ojJeepes/kegÀueHes/Iejs/efkeÀuueer) (2) De®etkeÀ Meyo efuene.
Gllejs: (i) `JemegOewJe kegÀìgbyekeÀced' (ii) kegÀueHes (i) kegÀþbgye, kegÀìbgye, ketÀìgbye, kegÀìtbye.
(ii) JemegOewJe, JemetOewJe, JemetOe³eJe, JemegOe³ewJe
Gllejsë (i) kegÀìgbye (ii) JemegOewJe
DeeHeu³ee GHe³eesieeleerue meJe& ................................
(3) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoeSsJepeer Heeþele Deeuesuee
................................... efkeÀuueer®eer peªj ueeies.
meceeve DeLee&®ee Meyo MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
(i) De#ejMe$et kegÀueHes YejHetj yejer.
Gllejë De#ejMe$et kegÀueHes Heg<keÀU yejer.
(4) efJe©odOeeLeea Meyo efuene. Iejele efMejuee Deens; HeCe Òel³e#eele yeb[tveevee®e mJele:®e ®eesje®eer
(i) DeefJeMJeeme ƒ (ii) keÀeUesKe ƒ YetefcekeÀe efveYeeJetve mJele:®e keÀesleJeeuee®eer YetefcekeÀe megodOee Heej Hee[le
(iii) meeHe[leele ƒ (iv) Òee®eerve ƒ nesles.
Gllejsë (i) efJeMJeeme (ii) Gpes[ (iii) njJeleele (iv) DeeOegefvekeÀ ÒeMve 4 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(5) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje. Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer
(DeOeesjsefKele Meyoeb®eer peele DeesUKee) (1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(i) yeb[tveeveeb®ee veeskeÀj npeejHee®eMes [yeesues IesTve HeUtve iesuee. (i) veeveeb®³ee celes, l³eeb®³eekeÀ[®es ®eesj
(ii) ís! ceer lemes cnCeeuees®e veener.
Gllejë (i) ef¬eÀ³eeHeo (ii) kesÀJeueÒe³eessieer DeJ³e³e osMeyeg[Jes keÀuesuee DeeÞe³e ve
(6) lekeÌlee HetCe& keÀje. osCeejs Demeleele.
Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer (ii) Dee³e&Yetceer®³ee Heg$eebvee
veeskeÀjeuee uee efÜleer³ee (SkeÀJe®eve)
veener ®eesneskeÀ[s
kegÀueHee®eer ®eer <e<þer (SkeÀJe®eve)
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. keÀuHekeÀlee Deesj[
Meyo cetUMeyo meeceev³eªHe (2) Gllej efuene.
DebOeejele DebOeej DebOeeje osMeyeg[Jes Je keÀuesuee DeeÞe³e ve osCeejs -
kegÀìgbyee®³ee kegÀìgbye kegÀìgbyee Gllejë ®eesj
(8) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoeSsJepeer Heeþele Deeuesuee (3) He³ee&³eer Meyo efuene.
³eesi³e JeekedÀÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene. pevelee ÒeMebmee ³eespevee keÀHeeì
jcesMeves megjsMe®es HegmlekeÀ l³ee®³ee nJeeueer kesÀues.
Gllejë jcesMeves megjsMe®es HegmlekeÀ l³ee®³ee mJeeOeerve kesÀues.
ueeskeÀ mlegleer yessle eflepeesjer
yeb[tveeveebvee HeÀej efoJeme ÒeMve He[uee neslee. (keÀeU DeesUKee) (4) pees[îee pegUJee.
Gllejë YetlekeÀeU `De' ieì `ye' ieì
Òe. 4. mJecele (i) ®eesj (De) Heg$e
(ii) keÀuesuee (ye) osMeyeg[Jes
* yeb[tveeveeb®³ee íboe®³ee JeCe&veeletve Heeþele Ie[Ceeje efJeveeso
legce®³ee Meyoeble meebiee. (iii) Dee³e&Yetceer®es (JeÀ) DeeÞe³e
(iv) DeueewefkeÀkeÀ iegCe ([) DekeÀefuHele
Gllejë SkeÀoe yeb[tveeveeb®³ee Iejele eflepeesjer®eer ®eesjer Peeueer. l³eeveblej
(F) ¢{efveM®e³e
l³eebveer eflepeesjerme Iebìs®es kegÀuetHe ueeJeues DeeefCe eflepeesjer mJele:®³ee
PeesHee³e®³ee Keesueerle vesTve þsJeueer. Deelee DeeHeCe ®eesjeuee HekeÀ[t Gllejs: (i - ye), (ii - keÀ), (iii - De), (iv - F)
MekeÀlees keÀejCe efkeÀuueer®ee Òe³eesie megª neslee®e Iebìe Jeepee³euee (5) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee.
ueeieCeej Je lees HekeÀ[uee peeCeej cnCetve veevee KetHe Deeveboer nesles.
(i) veeveeb®³ee Debieer ¢{efveM®e³e ne SkeÀ DeueewefkeÀkeÀ iegCe Deens.
p³ee efoJeMeer les kegÀuetHe ueeJeues iesues, l³ee®e je$eer Iejeleerue ceb[UeRvee
Iebìs®ee DeeJeepe SskeÀe³euee Deeuee. meJe&peCe yeb[tveeveeb®³ee Keesueerle (ii) ®eesjmegodOee osMeyeg[Jes Je keÀuesuee DeeÞe³e ve osCeejs Demeleele!
iesues. yeb[tveevee mJele: GpeJ³ee neleeves kegÀuetHe GIe[le nesles Je [eJ³ee (iii) yeb[tveevee Deelee eflepeesjeruee kegÀuetHe ueeJetve HetJeea®es keÀe{tve ìekeÀCeej.
neleeves GpeJ³ee neleeuee HekeÀ[tve peesj peesjele ®eesj, ®eesj Demes cnCetve (iv) Dee³e&Yetceer®³ee Heg$eebvee keÀuHekeÀlee veener cnCetve ®eesneskeÀ[s Deesj[ ®eeuet
Deesj[le nesles. Iejeleerue ceb[UeRvee Jeeìues nesles keÀer, KejesKej®ee ®eesj Deens.
kegÀuetHe 123
Gllejsë (i) Dee³e&Yetceer®³ee Heg$eebvee keÀuHekeÀlee veener cnCetve ®eesneskeÀ[s Deesj[ (2) HeÀjkeÀ efuene.
®eeuet Deens. HetJeea®es kegÀuetHe Deelee®es veJeerve kegÀuetHe
(ii) yeb[tveevee Deelee eflepeesjeruee kegÀuetHe ueeJetve HetJeea®es keÀe{tve
(i) kegÀuetHe vegmeles oeyetve ueeJelee (De) vegmel³ee efnme[îeeves
ìekeÀCeej.
³esles. GIe[les.
(iii) veeveeb®³ee Debieer `¢{efveM®e³e' ne SkeÀ DeueewefkeÀkeÀ iegCe Deens. (ii) kegÀueHeeme GIe[e³euee efkeÀuueer (ye) kegÀuetHe ueeJeleevee
(iv) ®eesjmegodOee osMeyeg[Jes Je keÀuesuee DeeÞe³e ve osCeejs Demeleele! Heeefnpes. efkeÀuueer Heeefnpes.
(6) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (3) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene.
(i) yeb[tveeveeb®³ee celes mebOeer efceUeueer Demeleer lej keÀesCe Peeues (i) ns kegÀuetHe ceer Deelee eflepeesjeruee ueeJetve HetJeea®es keÀe{tve ìekeÀCeej.
Demeles? (ii) ueesneje®³ee ceoleerves yeb[tveeveebveer mJele: le³eej kesÀuesues SkeÀ kegÀuetHe
Gllejë yeb[tveeveeb®³ee celes mebOeer efceUeueer Demeleer lej `Sef[meve' Peeues oeKeJeues.
Demeles.
Gllejë (i) yejesyej (ii) yejesyej
(ii) veeveeb®³ee Debieer keÀesCelee DeueewefkeÀkeÀ iegCe neslee?
Gllejë veeveeb®³ee Debieer `¢{efveM®e³e' ne DeueewefkeÀkeÀ iegCe neslee. Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
`³ee kegÀuetHee®eer keÀueHevee ceuee Deece®³ee eflepeesefj®³ee
(i) Deece®³ee .............. Heg$eebvee keÀuHekeÀlee veener cnCetve ®eesneskeÀ[s kegÀuetHeeJeªve meg®eueer.'
Deesj[ ®eeuet Deens.
Gllejë `³ee kegÀuetHee®eer keÀuHevee ceuee Deece®³ee eflepeesjer®³ee kegÀuetHeeJeªve
(keÀce&Yetceer®³ee, Dee³e&Yetceer®³ee, Oece&Yetceer®³ee, ceele=Yetceer®³ee)
meg®eueer.'
(ii) Deenes, Deecneuee mebOeer efceUle veener meeOeer! leer efceUeueer lej
DeecnebkeÀ[s MeskeÀ[es .............. Peeues Demeles. (2) De®etkeÀ Meyo efuene.
(Sef[meve, Hegpeejer, MeslekeÀjer, JekeÀerue) (i) S[ermeve, Sef[meve, Ssef[meve, Sef[Deme
(iii) veeveeb®³ee Debieer .............. ne SkeÀ DeueewefkeÀkeÀ iegCe Deens. (ii) ¢{efveM®e³e, ê{efveM®e³e, o={veerM®e³e, ê{veerM®e³e
(DeelceefJeMJeeme, efveM®e³e, mJeeJeuebyeve, ¢{efveM®e³e) Gllejë (i) Sef[meve (ii) ¢{efveM®e³e
Gllejsë (i) Dee³e&Yetceer®³ee (ii) Sef[meve (iii) ¢{efveM®e³e (3) meceeveeLeea Meyo efuene.
(i) peceerve - (ii) ceewkeÀe -
heefj®íso 4 - Hee"îeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 37, 38
Gllejsë (i) Yetceer (ii) mebOeer
`SkesÀ efoJeMeer yeb[tveevee ....................................
................................. DeeÞe³e ve osCeejs Demeleele! (4) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve
JeekeÌ³e Hegvne efuene.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer Dee³e&Yetceer®³ee Heg$eebvee keÀuHekeÀlee veener.
(1) keÀejCe efuene. Gllejë Dee³e&Yetceer®³ee Heg$eeuee keÀuHekeÀlee veener.
veeveeb®ee efleUHeeHe[ Peeuee! keÀejCe .............. (5) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje.
(De) DevegceeveeÒeceeCes keÀHeeìe®eer ®eesjer Peeueer. leer efceUleer lej DeecnebceO³es MeskeÀ[es Sef[meve Peeues Demeles.
(ye) DevegceeveeÒeceeCes eflepeesjer®eer ®eesjer Peeueer. (DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee)
(keÀ) DevegceeveeÒeceeCes Ieje®eer ®eesjer Peeueer Gllejë meJe&veece
([) DevegceeveeÒeceeCes ogkeÀevee®eer ®eesjer Peeueer. (6) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJe©odOeeLeea Meyo
Gllejë veeveeb®ee efleUHeeHe[ Peeuee! keÀejCe DevegceeveeÒeceeCes eflepeesjer®eer ®eesjer efuentve JeekeÌ³e Hetvne efuene.
Peeueer. HeCe ne DeejesHe efveJJeU Keje veener.
Gllejë HeCe ne DeejesHe efveJJeU Keesìe veener.
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. (ii) efkeÀuueer®ee Òe³eesie neslee®e Iebìe Jeepesue
Heg$eebvee Heg$e Heg$eeb HeefjCeece
ueessneje®³ee ueesnej ueesneje
Iejeleerue meJe& keÀesleJeeue ®eeJe[er
ueeskeÀeble ueeskeÀ ueeskeÀeb
ceb[Uer peceleerue efomesue
DevegceeveeÒeceeCes Devegceeve Devegceevee
(2) Gllejs efuene.
(8) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoeSJepeer Heeþele Deeuesuee
(i) veeveebveer DeeHeu³ee efvepee³e®³ee Keesueerle vesTve þsJeueer -
³eesi³e JeekedÀÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
(ii) veeìkeÀe®ee Heefnuee Òe³eesie -
Yet<eCe Sme.Sme.meer Hejer#esle ®eebieu³ee iegCeebveer Heeme Peeu³eecegUs
l³ee®³ee efce$eebveer l³ee®eer ÒeMebmee kesÀueer. Gllejë (i) eflepeesjer (ii) `megYeêenjCe DeLeJee ®eew³e&efJeHeekeÀ'
Gllejë Yet<eCe Sme.Sme.meer Hejer#esle ®eebieu³ee iegCeebveer Heeme Peeu³eecegUs (3) He³ee&³eer Meyo efuene.
l³ee®³ee efce$eebveer l³ee®eer mlegleer kesÀueer. DeveHesef#ele MeefJe&uekeÀ OJeveer keÀj
yeb[tveeveebveer þjuesuee yesle ueeieueer®e Deceueele DeeCeuee neslee. DekeÀefuHele ®eesj DeeJeepe nele
(keÀeU DeesUKee)
Gllejë YetlekeÀeU (4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee.
*Òe. 4. mJecele (i) lees keÀe³e ®ecelkeÀej meebieeJee.
yeb[tveeveeb®³ee leeW[euee DeeHeesDeeHe kegÀuetHe yemeC³ee®eer legcnebuee (ii) Ìebìs®³ee DeeJeepeeyejesyej ceer lee[keÀve Gþtve l³ee®³ee ceeveiegìerme
mecepeuesueer keÀejCes mJeYee<esle meebiee. yemeuees®e mecepee!'
Gllejë yeb[tveeveebveer Iejeleerue eflepeesjeruee kegÀueHe ueeJetve megodOee l³eeb®³ee (iii) Deelee cee$e ®eesj ceeP³ee neleer efve:mebMe³e meeHe[Ceej.
SkeÀe veeskeÀjeves ®eesjer kesÀueer lej SkeÀoe ®eesjebveer l³eeb®ee SsJepe HeUJeuee. (iv) veeveebveer eflepeesjerme Iebì®es kegÀuetHe ueeJeues.
MesJeìer kebÀìeUtve l³eebveer ieeJeele Deeuesu³ee ìesUerkeÀ[tve DeveskeÀ kegÀueHes Gllejsë (i) veeveebveer eflepeesjerme Iebì®es kegÀuetHe ueeJeues.
efJekeÀle Iesleueer. l³ee®e efoJeMeer veevee DeeHeu³ee Iejeleerue ceb[UeRmen (ii) Deelee cee$e ®eesj ceeP³ee neleer efve:mebMe³e meeHe[Ceej.
veeìkeÀeuee iesues. veeìkeÀeuee peeleevee les HegÀMeejkeÌ³ee ceejle nesles keÀer, (iii) Ìebìs®³ee DeeJeepeeyejesyej ceer lee[keÀve Gþtve l³ee®³ee
®eesjeb®³ee yeeHepevceermegodOee l³eeb®eer eflepeesjer HeÀes[ueer peeCeej veener. ceeveiegìerme yemeuees®e mecepee!'
keÀejCe l³eeb®³eepeJeU Deelee efJeefMe<ì ÒekeÀej®eer kegÀueHes Deensle. (iv) lees keÀe³e ®ecelkeÀej meebieeJee.
veeìkeÀ mebHeu³eeJej Iejer Deeu³eeJej l³eeb®³ee meJe& Hesìîeeb®eer kegÀueHes (5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
peMeer®³ee leMeer®e nesleer Je Deeleerue ceeue cee$e ®eesjeruee iesuesuee neslee. (i) eflepeesjeruee kegÀuetHe ueeJetve veeveeb eflepeesjer keÀesþs IesJetve iesues?
ìesUer HeUtve iesueer nesleer. l³eeb®³ee kegÀìgbyee®³ee newMeercegUs l³eeb®³ee Gllejë eflepeesjeruee kegÀuetHe ueeJetve veevee eflepeesjer efvepee³e®³ee Keesueerle IesJetve iesues.
DebieeJejerue oeefieves cee$e Jee®eues nesles. l³eecegUs l³eeb®es kegÀìgbye vesnceer
(ii) veeìkeÀe®³ee Heefnu³ee Òe³eesiee®es veeJe keÀe³e nesles?
l³eebvee ìesceCee ceejle Demes.
Gllejë veeìkeÀe®³ee Heefnu³ee Òe³eesiee®es veeJe `megYeêenjCe DeLeJee ®eew³e&efJeHeekeÀ'
ÒeMve 5 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë nesles.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (6) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (i) veeveebveer eflepeesjerme .............. kegÀuetHe ueeJeues.
(i) ®eesjer Peeu³eeJej veeveebveer (Iebìs®es, ìeUîee®es, De#ejeb®es, DebkeÀeb®es)
Iebìs®es kegÀuetHe ..............
eflepeesjeruee ueeJeues (ii) veeìkeÀe®ee Heefnuee Òe³eesie DeLeJee ®eew³e&efJeHeekeÀ' l³ee®e
efoJeMeer neslee. (ceblejuesues efuebyet, megYeêenjCe, efieOee[, kegÀueebieej)
Gllejsë (i) Iebìs®es (ii) megYeêenjCe
kegÀuetHe 125
heefj®íso 5 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 38 (ii) yeb[tveeveebveer eflepeesjeruee kegÀuetHe ueeJeC³ee®eer ³eespevee DeeKeueer.
`³eeveblej veeveebveer eflepeesjerme ................................. Gllejë (i) Deelee cee$e ®eesj ceeP³ee neleer efve:mebMe³e meeHe[Ceej.
.................................... legcner Heeefnueer vemeleerue. (ii) yeb[tveeveebveer eflepeesjeruee kegÀuetHe ueeJeC³ee®ee yesle DeeKeuee.
(4) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer JeekeÌ³es Hegvne efuene.
(1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje. (i) `Deelee ®eesjebvee cnCeeJes, ³ee, keÀMeer ®eesjer keÀjlee les Heent.'
yeb[tveevee DeeHeueer meJe& ceb[Uer yejesyej IesTve efveYe&³e ef®elleeves Gllejë `Deelee ®eesjeuee cnCeeJes, ³es, keÀMeer ®eesjer keÀjleesme les Heent.'
..............
(De) efmevesceeuee iesues (ye) keÀLeekeÀLeveeuee iesues
(keÀ) veeìkeÀeuee iesues ([) ef®e$eHeìeuee iesues (i) HeejO³eeves peeUs ìekeÀues; HeCe l³eele meeJepe De[keÀues®e veener.
Gllejë yeb[tveevee DeeHeueer meJe& ceb[Uer yejesyej IesTve efveYe&³e ef®elleeves (DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee)
veeìkeÀeuee iesues. (ii) meJe&peCe HeesìYej pesJele Demele. (keÀeU DeesUKee)
(iii) ne DeefJe®eej Deecneuee Hemeble He[uee. (DeOeesjsefKele Meyoe®ee
efJe©odOeeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne efuene.)
`Deelee ®eesjebvee cnCeeJes, ³ee keÀMeer ®eesjer Gllejë (i) DeYe³eevJe³eer DeJ³e³e (ii) YetlekeÀeU (iii) ne efJe®eej
keÀjlee les Heent' Deecneuee Hemeble He[uee.
keÀesCe keÀesCeeme (6) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Meyo meeceev³eªHe cetUMeyo
yeb[tveevee mJele:Meer®e ueeskeÀeble ueeskeÀeb ueeskeÀ
yesìîeeuee yesìîee yesìe
(i) yeueg®eer ueeskeÀebpeJeU®eer kegÀuetHes uesKekeÀebveer efJekeÀle Iesleueer. (7) keÀeU yeouee.
(ii) keÀce&Oece&meb³eesieeves SkeÀ veeìkeÀceb[Uer ieeJeele Deeueer nesleer. ®eesj! ®eesj! cnCetve Deesj[le Deensle. (YetlekeÀeU keÀje)
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej Gllejë ®eesj! ®eesj! cnCetve Deesj[le nesles.
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer Òe. 4. mJecele
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. Iebìs®es kegÀuetHe ueeJeu³eeJej ®eesj DeeHeu³ee neleer efveëmebMe³e
Heefnuee Òe³eesie `metYeêenjCe DeLeJee ®eew³e&JeerHeekeÀ' l³ee®e efoJeMeer meeHe[Ceej, DeMeer veeveebvee Jeeìle Demeuesueer Kee$eer yejesyej
neslee. nesleer keÀe? ³eeJej legce®es cele efuene.
Gllejë Heefnuee Òe³eesie `megYeêenjCe DeLeJee ®eew³e&efJeHeekeÀ' l³ee®e efoJeMeer Gllejë veeveeb®³ee Iejeleerue eflepeesjer®eer DevegceeveeHećeeCes ®eesjer Peeueer,
neslee. lesJne veeveeb®ee efleUHeeHe[ Peeuee. l³eeveblej veeveeb®eer ueies®e®e
eflepeesjerme Iebìs®es kegÀuetHe ueeJeues. veeveebveer eflepeesjer megjef#ele mLeUer
(2) De®etkeÀ Meyo efuene. nueJeueer, cnCepes®e eflepeesjer DeeHeu³ee PeesHee³e®³ee Keesueerle þsJeueer.
(i) efvejYe³e, veerjYe³e, efveYe&³e, efvej&Ye³e pej ®eesjebveer efkeÀuueer ueeJetve eflepeesjer®es kegÀuetHe GIe[C³ee®ee He´³elve
(ii) lejslejs®eer, leNnsleNns®eer, leNnslejs®eer, lejsleNns®eer kesÀuee lej Iebìe Jeepee³euee meg©Jeele nesF&ue. Iebìs®³ee DeeJeepeeves
Gllejsë (i) efveYe&³e (ii) leNnsleNns®eer Iejeleerue meJe& ceb[Uer peceleerue Je ®eesjeuee HekeÀ[leerue DeMeer ³eespevee
veeveebveer Iebìs®es kegÀuetHe ueeJetve kesÀueer nesleer. l³eecegUs Iebìs®es kegÀuetHe
(3) Keeueerue JeekeÌ³eeble DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesues
ueeJeu³eeJej ®eesj DeeHeu³ee neleer efveëmebMe³e meeHe[Ceej ner veeveebvee
meceeve DeLee&®es Meyo MeesOetve JeekeÌ³e Hetvne efuene.
Jeeìle Demeuesueer Kee$eer ³eesi³e®e nesleer.
(i) Deelee cee$e Yeeceìe ceeP³ee neleer efve:mebMe³e meeHe[Ceej.
ÒeMve 6 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (6) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (i) veevee Hejle ³esTve Heenleele lees meJe& .............. kegÀueHes peMeer®³ee
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. leMeer. (ojJeepee®eer, Hesìîeeb®eer, eflepeesjer®eer, Ieje®eer)
(i) (ii) yeb[tveeveebme vesnceer l³eeb®³ee .............. ìesceCee oîeeJee, keÀer òeefieves
DeeHeu³ee kegÀuetHeebHes#ee IeeueC³ee®ee ceeP³ee newMeeryeodoue DeeHeCe meoe ceuee oes<e ueeJele
yeb[tveeveebvee kegÀìgbyeeves
ceeP³ee newMeerves®e DeeHeu³ee neslee.
efouesuee ìesceCee
efceUkeÀleer®ee ye®eeJe kesÀuee. (efce$eceb[Uerves, MespeeN³eebveer, kegÀìgbyeeves, veeleueieeves)
yeb[tveeveebvee mekeÀeUer Iejer Deeu³eeJej efomeues Gllejsë (i) Hesìîeeb®eer (ii) kegÀìgbyeeves
(ii)
Hesìîeeb®eer kegÀueHes Hesìerleerue ceeue
veeìkeÀ mekeÀeUer Hee®e Jeepelee ..........................
peMeer®³ee leMeer ................................ DeeHeesDeeHe®e kegÀuetHe yemeues!
®eesjerme iesuee neslee
nesleer
(2) Gllejs efuene. Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(i) veeìkeÀ DeeìesHeC³ee®eer JesU - (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
(ii) leeW[euee DeeHeesDeeHe®e kegÀuetHe yemeues - efye®eejs yeb[tveevee lejer ³eeJej keÀe³e yeesueCeej? ..............
Gllejë (i) mekeÀeUer Hee®e Jeepelee. (ii) yeb[tveeveeb®³ee (De) les ieHHe yemeues nesles
(ye) l³eeb®³ee leeW[euee DeeHeesDeeHe®e ®eeJeer yemeueer.
(keÀ) l³eeb®³ee leeW[euee DeeHeesDeeHe®e kegÀuetHe yemeues.
efvejeieme Jemlet jpeveer vesnceer
([) les peesjpeesjeves Deesj[t ueeieues nesles.
Gllejë efye®eejs yeb[tveevee lejer ³eeJej keÀe³e yeesueCeej? l³eeb®³ee leeW[euee
efye®eeje ceeue je$e meoe DeeHeesDeeHe®e kegÀuetHe yemeues.
(4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ke´Àce ueeJee. (2) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene.
(i) yeb[tveeveeb®³ee leeW[euee DeeHeesDeeHe®e kegÀuetHe yemeues! (i) veeìkeÀ ogHeejer oesve Jeepelee DeeìesHeues.
(ii) veeìkeÀ mekeÀeUer Hee®e Jeepelee DeeìesHeues. (ii) yeb[tveeveeb®³ee leeW[euee DeeHeesDeeHe®e kegÀuetHe yemeues!
(iii) ìesUer HeUtve iesuesueer Dee{Uueer.
(iv) DeeHeu³ee kegÀueHeebHes#ee ceeP³ee newMeerves®e DeeHeu³ee efceUkeÀleer®ee
ye®eeJe kesÀuee! Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
Gllejsë (i) veeìkeÀ mekeÀeUer Hee®e Jeepelee DeeìesHeues. (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
(ii) ìesUer HeUtve iesuesueer Dee{Uueer. (i) leer ìesefUner HeUgve iesuesueer Dee{Uueer.
(iii) DeeHeu³ee kegÀueHeebHes#ee ceeP³ee newMeerves®e DeeHeu³ee efceUkeÀleer®ee
(ii) l³eecetUs oeieerves cee$e ye®eeJeues.
ye®eeJe kesÀuee!
(iv) yeb[tveeveeb®³ee leeW[euee DeeHeesDeeHe®e kegÀuetHe yemeues! Gllejsë (i) leer ìesUerner HeUtve iesuesueer Dee{Uueer.
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (ii) l³eecegUs oeefieves cee$e ye®eeJeues.
(i) veeìkeÀ efkeÀleer Jeepelee mebHeues? (2) De®etkeÀ Meyo efuene.
Gllejë veeìkeÀ mekeÀeUer Hee®e Jeepelee mebHeues. (i) megosJeeves, metoxJeeves, megowJeeves, megoxJeeves
(ii) yeb[tveeveeb®ee Hesìîeebleerue ceeue keÀesCeer uebHeeme kesÀuee? (ii) oeieerves, oeefieves, oeeqiieves, oeieves
Gllejë yeb[tveeveeb®ee Hesìîeeleerue ceeue ieeJeele Deeuesu³ee ìesUerves uebHeeme Gllejsë (i) megowJeeves (ii) oeefieves
kesÀuee.
kegÀuetHe 127
(3) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoeSsJepeer Heeþele Deeuesues (8) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje.
meceeve DeLee&®es Meyo MeesOetve JeekeÌ³e Hetvne efuene. (i) Hesìerleerue ceeue ®eesjerme iesuee neslee. (keÀeU DeesUKee)
yeb[tveeveebvee l³eeb®³ee kegÀìgbyeeves ìesuee efouee. (ii) yeb[tveeveebme l³eeb®³ee Iejeleerue ceb[Uer ìesceCee osleerue (Jele&ceevekeÀeU
Gllejë yeb[tveeveebvee l³eeb®³ee kegÀìgbyeeves ìesceCee efouee. keÀje)
(4) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve Gllejë (i) YetlekeÀeU
JeekeÌ³e Hegvne efuene. (ii) yeb[tveeveebme l³eeb®³ee Iejeleerue ceb[Uer ìesceCee osle Deensle.
veevee Hejle ³esTve Heenleele lees Hesìer®es kegÀuetHe pemes®³ee lemes. Òe. 4. mJecele
Gllejë veevee Hejle ³esTve Heenleele lees Hesìîeeb®eer kegÀuetHes peMeer®³ee leMeer. yeb[tveeveeb®eer Helveer l³eebvee ve pegceevelee meJe& oeefieves Ieeuetve
(5) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje. veeìkeÀeuee iesueer, ns legcneuee ³eesi³e Jeeìles keÀe?
l³eeb®³ee leeW[euee DeeHeesDeeHe®e kegÀuetHe yemeues! (DeOeesjsefKele Meyoe®eer Gllejë yeb[tveeveeb®eer Helveer l³eebvee ve pegceevelee oeefieves Ieeuetve veeìkeÀeuee
peele DeesUKee) iesueer, ns ceeP³ee celes ³eesi³e®e nesles. yeb[tveevee ieeJeele Deeuesu³ee
veeìkeÀceb[Uerb®ess `megYeêenjCe DeLeJee ®eew³e&efJeHeekeÀ' ns veeìkeÀ
Gllejë meJe&veece
HeeneJe³eeme DeeHeu³ee kegÀìgbyeemeceJesle iesues. yeb[tveevee vesnceer®e
(6) lekeÌlee HetCe& keÀje. DeeHeu³ee Helveeruee oeefieves IeeueC³eemeeþer vekeÀej osle Demele. ³eener
Meyo efJeYekeÌleer Òel³e³e JesUer les vekeÀes cnCele Demeleevee l³eeb®eer Helveer l³eebvee ve pegceevelee meJe&
ueeskeÀebveer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve) veer oeefieves Ieeuetve veeìkeÀeuee iesueer. l³ee®e je$eer ®eesjebveer yeb[tveeveeb®³ee
veeìkeÀeuee efÜleer³ee (SkeÀJe®eve) uee Iejeleerue meJe& ceeue uebHeeme kesÀuee. HeÀkeÌle yeb[tveeveeb®³ee Helveer®³ee
newMeerves®e l³eeb®³ee efceUkeÀleer®ee (oeefieves) ye®eeJe kesÀuee. Peeuesu³ee
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. ®eesjerle ns oeefieves lesJe{s®e Jee®eues.
Meyo cegUMeyo meeceev³eªHe
ueeskeÀebveer ueeskeÀ ueeskeÀeb
veeìkeÀeuee veeìkeÀ veeìkeÀe
DebieeJej Debie Debiee
kegÀueHeeHes#ee kegÀuetHe kegÀueHee
aaa
*Òe. 3. Heeþele Deeuesu³ee efJeveesoer JeekeÌ³eeb®ee MeesOe I³ee Je leer efuene.

HeeþeKeeueerue mkeeO³ee³e
Gllejë (i) ogOe-ogYel³ee keÀHeeìeHeemetve les HewMee®³ee eflepeesjerHe³e¥le Òel³eskeÀ
*He´.1. (De) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. efþkeÀeCeer kegÀueHes ueeJetve veekesÀyeboer keÀªve ìekeÀueer Deens.
(i) kegÀuetHe mebûeneue³eeleerue kegÀueHeeb®eer JewefMe<ìîes (ii) kegÀuetHe ueesnejekeÀ[tve keÀe{JeeJes lej Heesì®³ee HeesjeHes#eener
cecelesves Jee{Jeuesu³ee kegÀueHee®eer ne[s efKeUefKeUer nesleevee
DeveskeÀ DeveskeÀ DeveskeÀ HeenCes ns yeb[tveeveebmeejK³eebvee peje ogIe&ì®e nesles.
Oeeletb®eer DeekeÀejeb®eer keÀUeR®eer (iii) HeCe lees efoJeme ner meieUîeebveer eflelekeÌ³ee®e Oeeefce&keÀHeCes GHeemeele
(ii) keÀe{uee.
meeOeer yeepeejer kegÀuegHeeb®eer JewefMe<ìîes
(iv) veeveeb®es lej [esUs Heeb{js nesC³ee®eer JesU Deeueer.
keÀesCeleerner efkeÀuueer, efKeUe vegmel³ee efnmekeÌ³eeves *Òe. 4. menmebyebOe MeesOee.
efkebÀJee keÀe[er ®eeueCeejer GIe[Ceejer (i) DebOeej : Gpes[ : : efve:mebMe³e : mebMe³e
(ii) meeJeOe : yesmeeJeOe : : efJeMJeemet : DeefJeMJeemet
*(Dee) keÀejCes MeesOee.
(iii) les : meJe&veece : : Je : GYe³eevJe³eer DeJ³e³e
(i) keÀener keÀ[îeebvee DeeefCe keÀener oejebvee oesve oesve kegÀuegHes keÀejCe- *Òe. 5. mkecele:
(ii) veeveebveer MespeeN³eebkeÀ[s HemeeYej Oeev³e ceeefieleues veener keÀejCe- (i) yeb[tveeveeb®³ee kegÀuetHeeb®³ee MeewkeÀecegUs Ie[CeeN³ee ®ecelkeÀeefjkeÀ
Gllejë (i) kegÀuetHeeb®ee mebûen efce$eceb[Uer®³ee vepejsme He[eJee ³ee veevee®³ee ÒemebieeefJe<e³eer legce®es cele efuene.
nJ³eemeecegUs. Gllejë Heefj®íso ¬eÀ.1 ceOeerue Òe. 4 ®es Gllej Heene.
(ii) veeveeb®ee mJeYeeJe ceeveer neslee.
(ii) yeb[tveeveeb®³ee leeW[euee DeeHeesDeeHe kegÀuetHe yemeC³ee®eer legcnebuee
*(F) Keeueerue ®eewkeÀìerle efouesu³ee mebkeÀuHevee®ee DeLe& mHe<ì mecepeuesueer keÀejCes mJeYee<esle meebiee.
keÀje. Gllejë Heefj®íso ¬eÀ. 4 ceOeerue Òe. 4 ®es Gllej Heene.
mebkeÀuHevee mebkeÀuHeveeb®ee DeLe& *Òe. 6. DeefYeJ³eJeÌleer:
(i) JemegOewJe kegÀìgbyekeÀced `meejs efJeMJe ceePes Iej' DeMeer (i) yeb[tveeveeb®³ee íboe®³ee JeCe&veeletve Heeþele Ie[Ceeje efJeveeso
Je=lleer YeeJevee. legce®³ee Meyoeble meebiee.
(ii) De#ejMe$et kegÀuetHe De#ejeb®ee JeeHej ve keÀjlee ogmeN³ee Gllejë Heefj®íso ¬eÀ. 3 ceOeerue Òe. 4 ®es Gllej Heene
®eeJeerves GIe[Ceejer kegÀueHes.
(ii) J³eeqkeÌlecellJe efJekeÀemeele íboe®es cenllJe efuene.
(iii) ®eesj keÀuesuee kegÀueHeeb®es keÀewlegkeÀ ve keÀjlee ®eesj
Gllejë mHeOex®³ee ³egieele J³eeqkeÌlecellJe efJekeÀemeeuee Devev³emeeOeejCe
DeeÞe³e osle veener. ®eesjer keÀªve peeleele.
cenllJe ÒeeHle Peeues Deens. owvebefove J³eJenejebceO³es mJele:uee
(iv) ceeP³ee newMeerves oeefieves IeeueC³ee®³ee DeeJe[erves
Flejeb®³ee leguevesle mejme þsJeC³eemeeþer mJele:ceO³es J³ekeÌleercellJe
efceUkeÀleer®ee ye®eeJe oeefieves Jee®eJeues.
efJekeÀeme Ie[Jetve DeeCeCes pe©jer®es Deens. Òel³eskeÀeuee JesieJesieUe
kesÀuee
íbo Demelees. keÀesCeer JesieJesieÈ³ee efJe<e³eeJej ceeefnleer ieesUe keÀjlees,
*(F&) Deeke=Àleer HetCe& keÀje. keÀesCeer Hegjeleve Jemletb®ee mebûen keÀjlees. Demes DeveskeÀ íbo Demeleele.
veeveeb®³ee Debie®es iegCe Jee®eve keÀjCes ne ner SkeÀ íbo Deens. cnCepes®e Jee®eve keÀjCeeje
J³ekeÌleer %eeveer mecepeuee peelees. keÀejCe ojjespe l³ee®³ee %eeveele
mJeeefYeceeveer ¢{efveM®e³eer keÀuHekeÀlee kegÀueHeeb®es Yej He[le Demeles. veJeveJeerve iees<ìer lees Deelcemeele keÀjle Demelees.
MeewkeÀerve ³eecegUs legce®ee mecepetleoejHeCee DeefOekeÀ HegÀuelees. DeeCeKeer ueeskeÀ
*Òe. 2. (De) Keeueerue Meyoeb®es DeLe& MeesOetve efuene. legce®³eeMeer pees[ues peeleele. lemes®e, veJeerve íbo peesHeemee³e®ee Òe³elve
kesÀuee Heeefnpes. legcnebuee ®eebieu³ee iees<ìer®ee íbo Demesue lej legce®es
(i) ogIe&ì - DeJeIe[
J³eeqkeÌlecelJe DeefOekeÀ ÒeYeeJeer Je Ketuetve efomesue; cnCetve J³eeqkeÌlecellJe
(ii) nJ³eeme - ueesYe
efJekeÀemeele íboe®es cenllJe Deens.
(iii) kegÀ®ekeÀeceer - efveªHe³eesieer
aaa
11 DeeYeeUeleu³ee HeeTueJeeìe
ÒemleeJevee
vewmeefie&keÀ meeOevemebHelleerves mece=odOe Demeuesu³ee Yeejleele ÒeeCeer, He#eer ³eebceOeerue JewefJeO³ener LekeÌkeÀ keÀjCeejs Deens. Yeejleele He#³eeb®³ee 1246
peeleer Deensle. He#³eeb®³ee ogefve³esleu³ee DeveskeÀ DeeM®e³e&keÀejkeÀ iees<ìeRHewkeÀer SkeÀ iees<ì cnCepes He#³eeb®es mLeueeblej nes³e. He#eer mLeueeblej keÀe, kegÀþtve Je
keÀOeer keÀjleele, ³ee®es efJeJes®eve Òemlegle Heeþele Deeues Deens. Òemlegle Heeþ `DeeHeueer me=<ìer DeeHeues Oeve' ³ee HegmlekeÀeletve Iesleuee Deens.
MeyoeLe&
HeeTueJeeìe ö Hee³eJeeìe, HeoHeLe (footpath) Ievelee ö oeìHeCee (density, thickness)
mece=odOe ö mebHevve (rich, prosperous) Òe³eeCe ö ieceve, ÒemLeeve (departure)
JewefJeO³e ö efJeefJeOelee, efYevvelee (variety, diversity) DeveeefcekeÀ ö veeJee®ee GuuesKe vemeuesuee (nameless)
LekeÌkeÀ ö ®eefkeÀle (surprised) Dees{ ö keÀue, DeekeÀ<e&Ce (inclination)
mLeueeblej ö peeiesle yeoue (migration)
efJeJes®eve ö mHe<ìerkeÀjCe, ®e®ee& (explanantion, efìhee
discussion) mee³eyesefj³ee - ne jefMe³ee osMeeceOeerue SkeÀ DeJee{J³e ÒeosMe Deens.
efmleefcele ö DeeM®e³e&®eefkeÀle (astonished) mee³eyesefj³eeves jefMe³ee®³ee SketÀCe #es$eHeÀUeHewkeÀer
cewue ö Deblej ceespeC³ee®es SkeÀ ceeHe 77… Yeeie J³eeHeuee Deens.
mejesJej ö ceesþs leUs, leueeJe (a lake) keÀeefueoeme - ns SkeÀ Meem$eer³e mebmke=Àle Yee<esleerue meJee&le ceesþs keÀJeer
MJesle ö meHesÀo (white) Je veeìkeÀkeÀej nesles. l³eeb®eer veeìkesÀ DeeefCe keÀefJelee ³ee
ÒeecegK³eeves Yeejleer³e HegjeCeebJej DeeOeeefjle Deensle.
peeCeerJe ö DeekeÀueve, %eeve, yeesOe (realization)
keÀeyetue - DeHeÀieeefCemleeve osMee®³ee jepeOeeveer®es Menj.
memleve ö efHeuueebvee pevce osCeejs (mammal)
DeHeÀieeefCemleeve - oef#eCe-ceO³e DeeefMe³eeleerue SkeÀ osMe.
keÀHeej ö iegbHeÀe, efJeJej (a hole in a hill or rock) HeeefkeÀmleeve - oef#eCe DeeefMe³eeleerue Yeejlee®³ee Jee³eJ³eskeÀ[erue
ÒeoerIe& ö KetHe ueebye (very long) osMe.
Keb[ ö YetÒeosMe, DeveskeÀ osMeeb®ee meceg®®e³e (a continent) Hejerì - (White Wagtail) ne mLeueeblejerle He#eer Deens.
JeeUs ö Hee³eele IeeueC³ee®ee SkeÀ oeefievee (an anklet) efnJeeÈ³eele HeeCeLeU peeieebpeJeU ne He#eer efomelees.
MelekeÀ ö MebYej ner mebK³ee (century) efnceeue³e - He=LJeerJejerue meJeex®®e efMeKejeb®es ceensjIej.
ceesuee®eer ö cenllJee®eer (important) DeeefMe³eeleerue HeJe&lejebie p³eecegUs Yeejleer³e GHeKeb[
iet{ ö jnm³e, iegefHele (mystery, secret) efleyesì®³ee HeþejeHeemetve JesieUs Peeues Deens.
GkeÀueCes ö Gueie[e keÀjCes (to expound) efncekeÀekeÀ He#eer - (Red-billed Chough) keÀeJeÈ³eeb®³ee peeleerleerue
meKeue ö Keesueieì (low-lying, depressed place) He#eer pes HeJe&le DeeefCe efkeÀveeN³eeueiele®³ee efMeKejebJej
og<keÀeU ö Devvee®eer ìb®eeF& (a drought) Dee{Uleele.
ceneHetj ö veoeruee ³esCeeje ceesþe Hetj (great flood) SJnjsmì - mecegêmeHeeìerHeemetve 8.848 ceer. Gb®eerJejerue
peieeleerue meJeex®®e efMeKej.
ogefYe&#e ö DeYeeJe, og<keÀeU, keÀcelejlee (scarcity,
Jemeble - Yeejleeleerue mene $eÝletbHewkeÀer SkeÀ $eÝlet. ne HesÀye´gJeejer,
famine, dearth)
cee®e& Je SefÒeue ³ee ceefnv³eebceO³es ³eslees.
efie³ee&jesnkeÀ ö [eWiej ®e{tve peeCeeje (mountainer)
(129)
keeJedÀÒe®eej (2) efomesveemes nesCes - veeefnmes nesCes

(3) PesHe IesCes - Gb®e G[Ces
(1) efmleefcele keÀjCes - DeeM®e³e&®eefkeÀle keÀjCes
MASTER KEY QUESTION SET - 11 (iii) He#³eebyeodoue®eer keÀesCeleer ceeefnleer kegÀþsner efomele veener?
Gllej: efnJeeÈ³ee®³ee DeejbYeer Yeejleele ³esCeejs npeejes He#eer Flej JesUer kegÀþs
ÒeMve 1: Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer peeleele, He#³eebyeodoue®eer ner ceeefnleer kegÀþsner efomele veener.
keÀjeë (6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (i) ............ He#eermegodOee HeeJemeeÈ³eele efomele veenerle DeMeer JeCe&ves
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Òee®eerve Jee*dce³eele Deensle. (HeÌuesefcebiees, yeokeÀ, nbme, keÀeJeUe)
(i) ³ee Yeeieeletve npeejes cewueeb®ee ÒeJeeme keÀªve (ii) yeueekeÀeb®³ee mLeueeblejeefJe<e³eer .............. Jee*dce³eele GuuesKe
Deeuesues yeueekeÀ Dee{Uleele. (J³eemee®³ee, keÀeefueoemee®³ee, Jesoe®³ee, JeefMe<þe®³ee)
³egjesHe Gllej DeeefMe³ee Gllejs: (i) nbme (ii) keÀeefueoemee®³ee
(2) Gllej efuene.
Deefve³eefcele : efve³eefcele ëë DeJee&®eerve : ............
³ee osMeeletve Yeejleele ³esCeejs MJesleyeueekeÀ pece&veer
Gllej: Òee®eerve
Keie ¢<ìer peue menm$e meg©Jeele
SkeÀe efþkeÀeCeentve ogmeN³ee efþkeÀeCeer peeCes ö mLeueeblej
He#eer vepej HeeCeer npeejes DeejbYe
(4) pees[îee pegUJee. He#³eeb®³ee ogefve³esleu³ee DeveskeÀ ..............................
(i) Òee®eerve nbme .................................. cee$e ceeefnleer efomele veener.
(ii) cewue Jee*dce³e Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(iii) He#eer npeejes (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
Gllejs: Yeejleeleu³ee keÀesCel³eener mejesJejekeÀ[s efnJeeÈ³ee®³ee
meg©Jeeleeruee vepej ìekeÀueer lej ............
(i) Òee®eerve Jee*dce³e
(De) efvejefvejeÈ³ee peeleeR®³ee ÒeeC³eebveer HeeCeer De#ejMe: PeekeÀuesues efomeles.
(ii) cewue npeejes (ye) efvejefvejeÈ³ee peeleeR®³ee keÀerìkeÀebveer HeeCeer De#ejMe: PeekeÀuesues
efomeles.
(iii) He#eer nbme
(keÀ) HeeCeer De#ejMe: jbieerle efomeles.
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. ([) efvejefvejeÈ³ee peeleeR®³ee yeokeÀebveer HeeCeer De#ejMe: PeekeÀuesues efomeles.
(i) He#³eeb®³ee yeeyeleerle meJee&le efmleefcele keÀjCeejer iees<ì keÀesCeleer? Gllej: Yeejleeleu³ee keÀesCel³eener mejesJejekeÀ[s efnJeeÈ³ee®³ee meg©Jeeleeruee
Gllej: He#³eeb®³ee yeeyeleerle meJee&le efmleefcele keÀjCeejer iees<ì cnCepes keÀener vepej ìekeÀueer lej efvejefvejeÈ³ee peeleeR®³ee yeokeÀebveer HeeCeer De#ejMe:
He#eer peeleer Je<ee&letve oesveoe keÀjle Demeuesuee npeejes cewueeb®ee ÒeJeeme. PeekeÀuesues efomeles.
(ii) Yeejleele DemebK³e peeleer®es He#eer keÀesCel³ee $eÝlet®³ee DeejbYeer ³esT
ueeieleele?
Gllej: Yeejleele DemebK³e peeleer®es He#eer efnJeeUe ³ee $eÝlet®³ee DeejbYeer ³esT
ueeieleele.
DeeYeeUeleu³ee HeeTueJeeìe 131
(2) keÀesCe les efuene. (vi) DeeefMe³ee (vii) Yeejle (viii) MJesleyeueekeÀ (ix) pece&veer
Òee®eerve Jee*dce³eele JeCe&ve kesÀuesuee (x) mee³eyesefj³ee (xi) yeueekeÀ (xii) keÀeefueoeme (xiii) nbme
nbme
HeeJemeeÈ³eele ve efomeCeeje He#eer (3) De®etkeÀ Meyo efuene.
(3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (i) efnJeÈ³ee®³ee , nerJeeÈ³ee®³ee, efnJeeUe®³ee, efnJeeÈ³ee®³ee
(i) (ii) mleerefcele, eqmceeflele, efmleefcele, efmleeflece
He#³eeb®³ee ogefve³esleerue efmleefcele keÀjCeejer iees<ì
Gllejs: (i) efnJeeÈ³ee®³ee (ii) efmleefcele
DeveskeÀ He#eer peeleer Je<ee&letve oesveoe keÀjle (4) meceeveeLeea Meyo efuene.
Demeuesuee npeejes cewueeb®ee ÒeJeeme (i) meg©Jeele - DeejbYe
(ii) (ii) Heeb{je - MJesle

Yeejleele efnJeeÈ³ee®³ee meg©Jeeleeruee mejesJejekeÀ[erue
efvejefvejeÈ³ee peeleeR®eer yeokesÀ Heentve efvecee&Ce nesCeejs ÒeMve (iii) Keie - He#eer
(iv) ¢<ìer - vepej
ns He#eer ceefnv³ee oesve SkeÀoce npeejeW®³ee mebK³esves (v) peue - HeeCeer
ceefnv³eebHetJeea lej FLes veJnles. ns Deeues kegÀþtve?
(iii) Òee®eerve Jee*dce³e (i) MesJeì ƒ meg©Jeele
JeCe&ves ceeefnleer efomele veener (ii) GIe[s ƒ PeekeÀuesues

(iii) DeJee&®eerve ƒ Òee®eerve
nbme He#eermegodOee ³ee keÀeUele ns He#eer vekeÌkeÀer
HeeJemeeÈ³eele efomele veenerle kegÀþs peeleele? (iv) keÀeUe ƒ MJesle
(6) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo JeeHeªve JeekeÌ³e Hegvne
(iv) Flej osMeebletve Yeejleele ³esCeejs He#eer efuene.
yeieÈ³eeb®³ee mLeueeblejeefJe<e³eer keÀeefueoemee®³ee Jee*dce³eele GuuesKe
MJesleyeueekeÀ yeokeÀeb®³ee keÀener peeleer Dee{Uleele.
Gllejë yeueekeÀeb®³ee mLeueeblejeefJe<e³eer keÀeefueoemee®³ee Jee*dce³eele GuuesKe
pece&veer mee³eyesefj³ee Dee{Uleele.
(4) mel³e Jee Demel³e les efuene. (7) GleeN³eeleerue DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
(i) ceeCemeeb®³ee ogefve³esleu³ee DeveskeÀ iees<ìer DeeM®e³e&keÀejkeÀ Deensle. Gllej: (i) iees<ìer (ii) peeleer (iii) JeCe&ves (iv) He#eer
(ii) Yeejleele ³esCeejs MJesleyeueekeÀ Dee@mì^sefue³eeletve ³esleele.
Gllejs: (i) Demel³e (ii) Demel³e
(i) yeokeÀebveer veer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
ns Heef#e ceefnv³ee oesve cenerv³eebHetJeer& lej FLes veJnles. (ii) Je<ee&letve Tve Heb®eceer (SkeÀJe®eve)
Gllejë ns He#eer ceefnv³ee oesve ceefnv³eebHetJeea lej FLes veJnles. (iii) npeejeW®³ee ®³ee <e<þer (DeveskeÀJe®eve)
(2) GleeN³eeleerue veeces MeesOetve efuene. (iv) He#³eeb®³ee ®³ee <e<þer (DeveskeÀJe®eve)
Gllej: (i) He#eer (ii) mejesJej (iii) yeokeÀ (iv) HeeCeer (v) ³egjesHe
(9) lekeÌlee HetCe& keÀje. (ii) ³egjesHe - efnJeeUe

Meyo meeceev³e©He cetU Meyo
(i) He#³ee®³ee He#³ee He#eer Ie[Ceejer ueeskeÀeb®eer ÒeJeeMeebvee efometve
Ieìvee mecepetle Deeuesueer iees<ì
(ii) efnJeeÈ³ee®³ee efnJeeÈ³ee efnJeeUe
(iii) yeokeÀeb®³ee yeokeÀeb yeokeÀ He#eer efomesveemes He#eer ÒeoerIe& DeeHeu³ee
nesleele efnJeeUer PeesHe Keb[eletve iee³eye
(iv) mebK³esves mebK³es mebK³ee
keÀe{le DemeeJesle nesCeejs He#eer
(10) JeekedÀÒe®eeje®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje. l³ee®e $eÝletle
ogmeN³ee Keb[ele
efmleefcele keÀjCes
efometve ³esleele
Gllejë DeLe& - DeeM®e³e&®eefkeÀle keÀjCes.
(ii) memleve ÒeeCeer mJele:uee iee[tve Iesleele
JeekeÌ³e - peeotieejeves DeeHeu³ee KesUebletve meJee¥vee efmleefcele kesÀues.
(11) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee. ef®eKeueele keÀHeejerle
Yeejleele ³esCeejs MJesleyeueekeÀ pece&veerletve ³esleele.
(2) Gllejs efuene.
Gllejë Jele&ceevekeÀeU.
DeJeIe[eleu³ee
(12) keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje) (i) efJe%eeveeuee ceeie& keÀe{eJes®e ueeieleele DeJeIe[
ÒeMveeletve
He#eer efve³eefceleHeCes efnJeeÈ³ee®³ee DeejbYeer ³esT ueeieleele. (ii) ³egjesHeceO³es efnJeeÈ³eele efomesveemes nesCeejs He#eer
Gllejë He#eer efve³eefceleHeCes efnJeeÈ³ee®³ee DeejbYeer ³esleerue. (3) He³ee&³eer Meyo efuene.
Òe. 4. mJecele ceveg<³e jmlee ef®evn efveêe
* `He#eer pee³e efoiebleje' ner GkeÌleer HeeþîeebMee®³ee DeeOeejs mHe<ì
keÀje. ceeCetme ceeie& KetCe PeesHe
Gllej: `He#eer pee³e efoiebleje' ³ee GkeÌleer®ee DeLe& Deens keÀer (4) pees[îee pegUJee.
nJeeceeveevegmeej keÀener He#eer osMeefJeosMeele YećeCe keÀjerle Demeleele.
`De' ieì `ye' ieì
les SkeÀe efþkeÀeCeentve Dev³e efþkeÀeCeer mLeueeblej keÀjleele. ³egjesHe
Keb[eletve lemes®e Gllej DeeefMe³eeletve DeveskeÀ He#eer npeejes cewueeb®ee (i) efnJeeUer PeesHe keÀe{Ceejs (De) He#eer
ÒeJeeme keÀjerle Yeejleele ³esleele. jepenbme, MJesleyeueekeÀ Demes DeveskeÀ (ii) mLeueeblej keÀjCeejs (ye) mebmLee
He#eer efnJeeÈ³eele Yeejleer³e mecegê efkeÀveeN³eeJej ieoea keÀjleevee (iii) mLeueebleje®ee DeY³eeme keÀjCeeN³ee (keÀ) memleve ÒeeCeer
Dee{Utve ³esleele. DeveskeÀ He#eer ns Je<ee&letve oesveoe ÒeJeeme keÀjleele. (iv) DeJeIe[ ÒeMveeletve ceeie& keÀe{Ceejs ([) efJe%eeve
YećeCe keÀjCes ne l³eeb®ee efvemeie&olle DeefOekeÀej Deens Je lees efnjeJetve Gllejsë (i - keÀ), (ii - De), (iii - ye), (iv - [)
IesCes keÀesCeeuee®e MekeÌ³e veener. cnCetve `He#eer pee³e efoiebleje' Demes pes (5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
cnìues iesuesues Deens les Deieoer Kejs®e Deens. (i) ceeCetme SkeÀe Keb[eletve ogmeN³ee Keb[ele ÒeJeeme keÀª ueeieuee
He´Mve 2: Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer lesJne l³ee®³ee keÀe³e ue#eele Deeues?
keÀjeë Gllej: ceeCetme SkeÀe Keb[eletve ogmeN³ee Keb[ele ÒeJeeme keÀª ueeieuee lesJne
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer l³ee®³ee ue#eele Deeues keÀer, DeeHeu³ee Keb[eletve iee³eye nesCeejs He#eer
l³ee®e $eÝletle ogmeN³ee Keb[ele efometve ³esleele.
(i) (ii) He#³eeb®³ee Hee³eeuee ueeJeC³eele ³esCeejs JeeUs keÀesCel³ee Oeelet®es
GleeN³eele Deeuesues ÒeoerIe& efnJeeUer PeesHe keÀe{Ceejs ÒeeCeer
Demeleele?
Gllej: He#³eeb®³ee Hee³eeuee ueeJeC³eele ³esCeejs JeeUs De@u³egefceefveDece ³ee
yes[tkeÀ KeJeueskeÀjer memleve ÒeeCeer Oeelet®es Demeleele.
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(i) He#³eeb®³ee .............. DeY³eeme keÀjCes ner keÀener meesHeer iees<ì veener. (i) DeJeIe[eleu³ee DeJeIe[ ÒeMveeletve ceeie& keÀe{Ceejs
(keÀeueebleje®ee, GHe³eesieeb®ee, Jee{er®ee, mLeueebleje®ee)
(ii) ³ee®³ee Gueì .............. DeveskeÀ He#eer efnJeeÈ³eele efomesveemes efJe%eeve
nesleele ³ee®eer peeCeerJe nesleer.
(DeeefÖeÀkesÀle, ³egjesHeceO³es, DeeefMe³eele, DecesefjkesÀle) (ii) De@u³egefceefveDece®³ee JeeÈ³eeJej veeWo Demeuesu³ee iees<ìer
Gllejs: (i) mLeueebleje®ee (ii) ³egjesHeceO³es
(7) menmebyebOe efuene. p³ee mebMeesOeve mebmLesves KegCes®ee ¬eÀceebkeÀ
ueeJeues l³ee mebmLes®es veeJe
DeveskeÀ : He#eer :: KegCes®es : ..............
Gllejs: JeeUs (iii) He#³eeb®³ee mLeueebleje®es ceeie& MeesOeC³eemeeþer JeeHeju³ee
(8) Meyomecegnebmeeþer SkeÀ Meyo efuene. peeCeeN³ee Ghee³ee®eer JewefMeäîes
(i) efHeueebvee pevce osCeejs
(ii) DebieeJej KeJeues DemeCeejs meeOee keÀ<ìmeeO³e
Gllejs: (i) memleve (ii) KeJeueskeÀjer
(i) He#³eeb®ee mLeueebleje®ee DeY³eeme keÀjCes ner meesHeer iees<ì Deens.
He#³eebyeodoue mebmLeskeÀ[s DemeCeejer veeWo (ii) De@u³egefceefveDece®es yeveJeuesues ns JeeUs pe[ Demeleele.
Gllejs: (i) ®etkeÀ (ii) ®etkeÀ
keÀesCel³ee kegÀþs ueeJeues kesÀJne ueeJeues Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
¬eÀceebkeÀe®es
JeeUs keÀesCel³ee
He#³eeuee ueeJeues (i) He#eeb®³ee mleueebleje®ee DeY³eeme keÀjCes ner keÀener meesHeer iees<ì veener.
Gllejë He#³eeb®³ee mLeueebleje®ee DeY³eeme keÀjCes ner keÀener meesHeer iees<ì veener.
heefj®íso 2 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ - 40, 41 (ii) l³ee®es He#eebvee Deespes nesle veener.
³ee®³ee Gueì ³egjesHeceO³es ................................... Gllejë l³ee®es He#³eebvee DeesPes nesle veener.
..................................... mebmLeskeÀ[s veeWo Demeles. (2) GleeN³eeleerue veeces MeesOetve efuene.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer Gllej: (i) ³egjesHe (ii) He#eer (iii) efnJeeUe (iv) yeHe&À (v) yes[tkeÀ
(vi) ÒeeCeer (vii) ef®eKeue (viii) ceeCetme (ix) Keb[ (x) $eÝlet
(xi) efJe%eeve
He#³eeb®³ee mLeueebleje®ee DeY³eeme keÀjCes ner ............
(De) keÀener meeOeer iees<ì veener.
(ye) keÀener DeJeIe[ iees<ì veener. (i) ÒeeC³eebÒeceeCes, ÒeeCeebÒeceeCes, ÒeeC³eeÒebceeCes, ÒeebC³eeÒeceeCes
(ii) mLebueelej, mleueeblej, mLeUeblej, mLeueeblej
(keÀ) DeJeIe[ iees<ì Deens.
Gllej: (i) ÒeeC³eebÒeceeCes (ii) mLeueeblej
([) keÀener meesHeer iees<ì veener
Gllej: He#³eeb®³ee mLeueebleje®ee DeY³eeme keÀjCes ner keÀener meesHeerr iees<ì veener. (4) meceeveeLeea Meyo efuene.
(2) keÀesCe les efuene. (i) efomesveemes - iee³eye
efnJeeÈ³eele ÒeoerIe& PeesHe keÀe{Ceejs ÒeeCeer (ii) cesnvele - keÀ<ì
Gllej: yes[tkeÀ, KeJeueskeÀjer, memleve ÒeeCeer
(iii) HeejKe - peeCeerJe
(iv) ueebyeue®ekeÀ - ÒeoerIe&
(5) efJe©odOeeLeea Meyo efuene. (12) keÀeU yeouee. (YetlekeÀeU keÀje)

(i) megueì ƒ Gueì keÀesCel³ee ¬eÀceebkeÀe®es JeeUs keÀesCel³ee He#³eeuee, kegÀþs DeeefCe kesÀJne
ueeJeues ³eeb®eer mebmLeskeÀ[s veeWo Demeles.
(ii) DeJeIe[ ƒ meesHeer
Gllejë keÀesCel³ee ¬eÀceebkeÀe®es JeeUs keÀesCel³ee He#³eeuee, kegÀþs DeeefCe kesÀJne
(iii) pe[ ƒ nuekesÀ ueeJeues ³eeb®eer mebmLeskeÀ[s veeWo nesleer.
(iv) efve©Hee³e ƒ Ghee³e Òe. 4. mJecele
* legcnebuee Heef#eefce$e yevee³euee DeeJe[sue keÀe³e? legce®es cele
(6) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo JeeHeªve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
mekeÀejCe efuene.
DeJeIe[ ÒeMveeletve efJe%eeveeuee jmles keÀe{eJes®e ueeieleele.
Gllej: nes³e, ceuee Heef#eefce$e yevee³euee DeeJe[sue. ceuee He#eer HeÀej
Gllejë DeJeIe[ ÒeMveeletve efJe%eeveeuee ceeie& keÀe{eJes®e ueeieleele.
DeeJe[leele. leemevedleeme keÀvee&Ue DeYe³eejC³eele peeTve lesLeerue He#eer
(7) DeOeesjsefKele Meyoeb®eer peele DeesUKee. HeenC³eeme ceuee HeÀej DeeJe[les. ceeP³eekeÀ[s DeveskeÀ He#³eeb®eer ef®e$es
(i) l³ee®es He#³eebvee DeesPes nesle veener. Deensle. ceer mJeleë [e@. meueerce Deueer ³eeb®es He#eer JeCe&ve Jee®euesues
Gllejë veece. Deens. l³eecegUs ceuee Heef#eefce$e yevee³euee DeeJe[sue. Heef#eefce$e yevetve
(ii) ³ee JeeÈ³eeJej mebmLes®es veeJe, KegCes®ee ¬eÀceebkeÀ Demelees. pebieueele Yećebleer keÀªve He#³eeb®ee mJe®íbo keÀuejJe keÀeveer SskeÀleevee
SkeÀ JesieÈ³ee®e ÒekeÀej®eer megboj DevegYetleer ³esles. ³ee®ee Òel³e#e DevegYeJe
Gllejë Meyo³eesieer DeJ³e³e.
ceer Iesleuesuee Deens. Heef#eefce$e yevetve ceer He#³eeb®es mebJeOe&ve keÀjC³ee®es
(8) lekeÌlee HetCe& keÀje. GHe¬eÀce neleer IesF&ue. meceepeele He#³eebyeodoue Òesce Je peeie©keÀlee
Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer efvecee&Ce keÀjerue. cnCetve ceuee Heef#eefce$e yevee³euee DeeJe[sue.
(i) Keb[eletve Tve Heb®eceer (SkeÀJe®eve) He´Mve 3: Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer
(ii) He#³eeb®³ee ®³ee <e<þer (DeveskeÀJe®eve) keÀjeë
(iii) mebmLesves ves le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
(iv) KegCes®ee ®ee <e<þer (SkeÀJe®eve) (i) kesÀjU yeńdceosMe
Meyo meeceev³e©He cetU Meyo keÀesþtve keÀesþs
(i) ef®eKeueele ef®eKeuee ef®eKeue jeveHejerì

(ii) Keb[ele Keb[e Keb[
(iii) $eÝletle $eÝlet $eÝlet He#³eeb®es mLeueeblej
(iv) KegCes®ee KegCes KetCe
yeueekeÀ
efomesveemes nesCes - veenermes nesCes keÀesþtve keÀesþs
Gllejë JeekeÌ³e - Yeejleele DeveskeÀ peeleeR®es He#eer efomesveemes nesle Deensle.
(11) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee. pece&veer efyekeÀevesj
SkeÀ meeOee HeCe keÀ<ìmeeO³e Ghee³e iesu³ee MelekeÀeHeemetve JeeHejuee (ii)
DeoîeeHe ve GkeÀueuesueer He#³eeb®³ee iet{
peele Deens. meJe³eermebyebOeer®eer
jnm³es
Gllejë Jele&ceevekeÀeU
(iii) DeueerkeÀ[®³ee keÀeUeleerue He#³eeb®³ee mLeueeblejeefJe<e³eer (7) menmebyebOe efuene.

ceeefnleer efceUefJeC³ee®eer ³eb$eCee (i) jeveHejerì : yeńdceosMe :: yeueekeÀ : ..............
Gllejs: (i) efyekeÀevesj
efJeceeves j[ej³eb$eCee heefj®íso 3 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ - 41

JeeUs De[keÀJeuesues ns ......................................
(2) Gllejs efuene.
................................ DeoîeeHe GkeÀueuesueer veenerle.
SKeeoe JeeUs Demeuesuee He#eer
(i) efpeJeble DeLeJee ce=le meeHe[u³eeme mebmLesuee
keÀUJeeJes Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
keÀe³e keÀjeJes DeMeer DeHes#ee
(ii) pece&veerle JeeUs ueeJeuesuee yeueekeÀ SKeeoe JeeUs Demeuesuee He#eer efpeJeble DeLeJee ce=le p³eeuee
efyekeÀevesj
Yeejleele meeHe[u³ee®ee efpeune meeHe[sue l³eeves ......
(De) l³eeuee OejeJes DeMeer DeHes#ee Demeles.
(ye) l³eeuee mees[eJes DeMeer DeHes#ee Demeles.
yeieUe ÒeosMe DeekeÀeb#ee cegkeÌle (keÀ) l³ee mebmLesuee keÀUJeeJes DeMeer DeHes#ee Demeles.
([) l³ee mebmLesuee keÀUt osT ve³es DeMeer DeHes#ee Demeles.
yeueekeÀ Òeeble DeHes#ee ceeskeÀUs Gllej: SKeeoe JeeUs Demeuesuee He#eer efpeJeble DeLeJee ce=le p³eeuee
(4) pees[îee pegUJee. meeHe[sue l³eeves l³ee mebmLesuee keÀUJeeJes DeMeer DeHes#ee Demeles.
`De' ieì `ye' ieì (2) keÀesCe les efuene.
(i) kesÀjU (De) He#³eeb®³ee mLeueeblejeefJe<e³eer ceeefnleer yeńdceosMeele meeHe[uesuee He#eer -
(ii) j[ej³eb$eCee (ye) yeueekeÀ Gllej: jeveHejerì
(iii) pece&veer (keÀ) jeveHejerì (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(iv) JeeUs De[keÀJeuesues ([) He#eer (i)
pece&veerle JeeUs ueeJeuesuee yeueekeÀ Yeejleele meeHe[uesuee efpeune
Gllejsë (i - keÀ), (ii - De), (iii - ye), (iv - [)
(5) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. efyekeÀevesj
(i) yeńdceosMeele meeHe[uesuee jeveHejerì cegUele keÀesþs Dee{Ulees?
(ii)
Gllej: yeńdceosMeele meeHe[uesuee jeveHejerì cegUele kesÀjUele Dee{Ulees. GleeN³eeleerue
(ii) kesÀjUele JeeUs ueeJeuesues Hejerì He#eer keÀesCel³ee Yeeieeble meeHe[ues
Deensle? osMe efpeune Menj jep³e
Gllej: kesÀjUele JeeUs ueeJeuessues Hejerì He#eer keÀeyetue, DeHeÀieeefCemleeve,
Jee³eJ³e HeeefkeÀmleeve ³ee Yeeieeble meeHe[ues Deensle. DeHeÀieeefCemleeve, efyekeÀevesj keÀeyetue kesÀjU
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. HeeefkeÀmleeve, pece&veer
(i) .............. JeeUs ueeJeuesuee yeueekeÀ efyekeÀevesjceO³es meeHe[uee.
(Dee@mì^sefue³eele, pece&veerle, jefMe³eele, DecesefjkesÀle) (iii) kesÀjUele JeeUs ueeJeuesues He#eer p³ee osMeele
(ii) DeueerkeÀ[®³ee keÀeUele .............. DeeefCe j[ej³eb$eCeecegUs megodOee meeHe[ues les osMe
He#³eeb®³ee mLeueeblejeefJe<e³eer ceesuee®eer ceeefnleer efceUeueer Deens.
(efJeceeves, yeesìer, HeeCeyeg[îee, jsuJes) DeHeÀieeefCemleeve Jee³eJ³e HeeefkeÀmleeve
Gllejs: (i) pece&veerle (ii) efJeceeves
(4) mel³e Jee Demel³e les efuene. (8) GleeN³eeleerue DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
(i) JeeUs De[keÀJeuesues He#eer Hegvne ceeskeÀUs mees[ues peeleele. Gllej: (i) JeeUs (ii) jnm³es (iii) He#eer
(ii) kesÀjUeleuee®e SkeÀ jeveHejerì vesHeeUceO³es meeHe[uee Deens.
Gllejs: (i) mel³e (ii) Demel³e (9) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. (i) JeeÈ³eeb®eer ®eer <e<þer (DeveskeÀJe®eve)
DejLeele ueeJeuesu³ee meJe& JeebÈ³ee®eer ceeefnleer Hejle efceUles®e
(ii) ceesuee®eer ®eer <e<þer (SkeÀJe®eve)
Demes veener.
Gllejë DeLee&le ueeJeuesu³ee meJe& JeeÈ³eeb®eer ceeefnleer Hejle efceUles®e Demes (iii) mebK³esuee uee odefJeleer³ee (SkeÀJe®eve)
veener. (iv) yeńdceosMeele le meHleceer (SkeÀJe®eve)
(2) GleeN³eeleerue efJeMes<eCes MeesOetve efuene.
Gllej: (i) efpeJeble (ii) ce=le (iii) ceewu³eJeeve (iv) ceesuee®eer (v) SkeÀ (10) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(vi) oesve Meyo meeceev³eªHe cetUMeyo
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. (i) mebmLesuee mebmLes mebmLee
(i) cewu³eJeeve, ceesu³eJeeve, ceewueJeeve, ceewu³eJeeve
(ii) He#³eeb®³ee He#³eeb He#eer
(ii) keÀerl³eskeÀ, efkeÀleskeÀ, efkeÀl³eskeÀ, keÀerleskeÀ
Gllejs: (i) ceewu³eJeeve (ii) efkeÀl³eskeÀ (iii) ceesuee®eer ceesuee ceesue
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. (iv) JeeÈ³eeb®ee JeeÈ³eeb JeeUs
(i) efkeÀceleer - ceewu³eJeeve
(11) keÀeU yeouee. (YetlekeÀeU keÀje)
(ii) ÒeosMe - Òeeble
pece&veerle JeeUs ueeJeuesuee yeueekeÀ efyekeÀevejsceO³es meeHe[uee
(iii) jnm³e - iet{ Deens.
(iv) DeekeÀeb#ee - DeHes#ee Gllej: pece&veerle JeeUs ueeJeuesuee yeueekeÀ efyekeÀevesjceO³es meeHe[uee neslee.
(5) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve Òe. 4. mJecele
JeekeÌ³e Hegvne efuene. * He#eer efvejer#eCeeletve He#³eeb®³ee peerJeveHeodOeleermebyebOeer legce®es cele
JeeUs De[keÀJeuesues ns He#eer Hegvne ceeskeÀUs mees[ues peeleele. meefJemlej efuene.
Gllejë JeeUs De[keÀJeuesuee ne He#eer Hegvne ceeskeÀUe mees[uee peelees. Gllej: He#eer SkeÀe efþkeÀeCeentve ogmeN³ee efþkeÀeCeer mLeueeblej keÀjleele.
(6) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. nJeeceeveevegmeej Je Devvee®³ee MeesOeemeeþer He#eer SkeÀe efþkeÀeCeentve
ogmeN³ee efþkeÀeCeer peeleele. DeefOekeÀeefOekeÀ He#eer DeeHeDeeHeu³ee
(i) yebefomle ƒ ceeskeÀUs
LeJ³eebceO³es®e jenCes Hemeble keÀjleele. efJeMes<ele: ef®eceC³ee, keÀeJeUs,
(ii) njJeCes ƒ meeHe[Ces keÀyetlejs, jepenbme, yeieUs DeeHeDeeHeu³ee LeJ³eebceO³es®e jenCes Hemeble
(iii) efpeJeble ƒ ce=le keÀjleele. Kejs Heene³euee iesues lej He#³eebvee nJeeceevee®eer SJe{er ef®eblee
(iv) leg®í ƒ ceewu³eJeeve vemeles. les keÀesCel³eener ÒeosMeele jent MekeÀleele. pej keÀe SKeeoîee
(7) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo ÒeosMeele Hegjsmes Devve GHeueyOe vemesue lej He#eer lees ÒeosMe mees[tve
efuentve JeekeÌ³e Hegvne efuene. ogmeN³ee ÒeosMeele mLeueebleefjle nesleele. He#eer He³ee&JejCee®ee SkeÀ
DeefJeYeep³e Yeeie Demeleele. He³ee&JejCeeleerue keÀ®eje, ceeveJeeves
MebYejeleu³ee SkeÀ oesve JeeÈ³eeb®ee pejer efþkeÀeCee ueeieuee lejer
ìekeÀuesu³ee ìekeÀeT Jemlet KeeTve®e les DeeHeuee GojefveJee&n keÀjerle
l³eeletve ceewu³eJeeve ceeefnleer efceUt MekeÀles.
Demeleele. SkeÀe DeLee&ves les He³ee&JejCe mJe®í þsJeC³ee®³ee keÀeceer
Gllejë MebYejeleu³ee SkeÀ oesve JeeÈ³eeb®ee pejer Hellee ueeieuee lejer l³eeletve ceeveJee®eer ceole®e keÀjerle Demeleele.
ceewu³eJeeve ceeefnleer efceUt MekeÀles.
He´Mve 4: Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer (4) pees[îee pegUJee.
keÀjeë `De' ieì `ye' ieì
(i) efnceeue³e (De) efnJeeÈ³eele
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (ii) oef#eCeskeÀ[s mLeueeblej (ye) ceneHetj
(i) He#³eebvee vemeuesueer keÀeUpeer Leb[erJeeN³ee®eer (iii) cetU ÒesjCee (keÀ) HeJe&lejebiee
(iv) vewmeefie&keÀ DeeHelleer ([) mLeueeblejeceeie®eer
He#eer yeHeÀe&U Òeebleelener Devvee®ee Hegjsmee Gllejsë (i - keÀ), (ii - De), (iii - [), (iv - ye)
(ii)
J³eJeefmLele peiet MekeÀleele pej HegjJeþe Demesue
(iii) efncekeÀekeÀ He#³eebvee mee[sDeeþ npeej ceerìj Gb®eerJejner (i) efnceeue³e HeJe&lejebieebceOeerue He#eer efnJeeÈ³eele kegÀþs peeleele?
$eeme nesle vemeuesu³ee iees<ìer Gllej: efnceeue³e HeJe&jebieebceOeerue He#eer efnJeeÈ³eele meKeue Yeeieele peeleele.
(ii) mLeueeblejeceeie®eer cetU ÒesjCee keÀesCeleer?
yeHe&À Leb[er nJes®eer keÀceer nesle
peeCeejer Ievelee Gllej: Devvee®es ogefYe&#e ner®e mLeueeblejeceeie®eer cetU ÒesjCee Deens.
(iii) He#³eebvee keÀMee®eer HeÀejMeer keÀeUpeer vemeles?
(iv)
efnJeeÈ³eele He#³eeb®es oef#eCeskeÀ[s mLeueeblej Gllej: He#³eebvee Leb[erJeeN³ee®eer HeÀejMeer keÀeUpeer vemeles.
(iv) keÀesCeles He#eer melleeJeerme npeej HegÀìebHe³e¥le Deeu³ee®eer veeWo
mLeueeblejeceeies vemeuesues mLeueeblejeceeies Demeuesues Deens?
keÀejCe keÀejCe Gllej: efncekeÀekeÀ He#eer melleeJeerme npeej HegÀìebHe³e¥le Deeu³ee®eer veeWo Deens.
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀeceer peeiee Yeje.
yeHe&À He[tve Devve MeesOeCes cegUele Devvee®es ogefYe&#e ner®e .............. cetU ÒesjCee Deens.
Leb[er (mLeueeblejeceeie®eer, ÒeJeemeeceeie®eer, G[C³eeceeie®eer, MeesOeC³eeceeie®eer)
keÀþerCe Peeu³eecegUs
Gllej: mLeueeblejeceeie®eer
(2) Gllejs efuene.
(i)
He#³eeb®eer efnJeeÈ³eeleerue oef#eCe Gb®e : meKeue :: meesHes : ..............
mLeueebleje®eer efoMee Gllej: keÀþerCe
og<keÀeU, heefj®íso 4 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 41
GleeN³eele Deeuesu³ee vewmeefie&keÀ ceneHetj,
(ii) DeeHelleer yeHe&ÀJe=<ìer He#³eeb®³ee mLeueebleje®es .....................................
................................. MeesOeCes keÀþerCe Peeu³eecegUs.
ef®eblee ³ee$ee DeJeIe[ ìb®eeF&
keÀeUpeer ÒeJeeme keÀþerCe ogefYe&#e (i) He#eer lees Òeeble mees[tve leelHegjles ogmejerkeÀ[s peeleele; keÀejCe
............
(De) SkeÀe®e efþkeÀeCeer jenC³ee®ee kebÀìeUe Deeuee keÀer.
(ye) SkeÀe®e ÒekeÀej®es Devve Keeuues keÀer.
(keÀ) Devve efceUsveemes Peeues keÀer.
([) DevveeceO³es JewefJeO³e vemeues keÀer.
(ii) Devvee®ee Hegjsmee HegjJeþe Demesue lej ............ Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
(De) He#eer Devve MeesOele veenerle. (1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
(ye) He#eer DeeUMeer nesleele. l³eeb®³ee SketÀCe HejJeeme keÀener keÀerueesceerìj®ee®e Demelees.
(keÀ) He#eer yeHeÀe&U Òeebleelener J³eJeefmLele peiet MekeÀleele. Gllejë l³eeb®ee SketÀCe ÒeJeeme keÀener efkeÀueesceerìj®ee®e Demelees.
([) He#eer yeHeÀe&U Òeebleelener J³eJeefmLele peiet MekeÀle veenerle.
Gllejs: (i) He#eer lees Òeeble mees[tve leelHegjles ogmejerkeÀ[s peeleele; keÀejCe (2) GleeN³eeleerue efJeMes<eCes MeesOetve efuene.
Devve efceUsveemes Peeues keÀer. Gllej: (i) SketÀCe (ii) cetU (iii) HeÀejMeer (iv) Hegjsmee (v) J³eJeefmLele
(ii) Devvee®ee Hegjsmee HegjJeþe Demesue lej He#eer yeHeÀe&U Òeebleelener (3) De®etkeÀ Meyo efuene.
J³eJeefmLele peiet MekeÀleele. (i) og<keÀeU, ogMkeÀeU, ot<keÀeU, otMkeÀeU
(2) keÀesCe les efuene. (ii) ceneHegj, ceeneHetj, ceneHetj, ceeneHegj
(i) GleeN³eele Deeuesu³ee HeJe&lejebiee - Gllejs: (i) og<keÀeU (ii) ceneHetj
Gllej: efnceeue³e (4) meceeveeLeea Meyo efuene.
(ii) melleeJeerme npeej HegÀìebHe³e¥le Dee{UCeeje He#eer - (i) ìb®eeF& - ogefYe&#e
Gllej: efncekeÀekeÀ He#eer (ii) Òeeslmeenve - ÒesjCee
(3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (iii) DeJeIe[ - keÀþerCe
(i) (iv) ef®eblee - keÀeUpeer
efnceeue³e HeJe&lejebieebleerue He#³eeb®es mLeueeblej
efnJeeÈ³eele GvneÈ³eele (i) Jej ƒ Keeueer
(ii) megkeÀeU ƒ og<keÀeU
Keeueer ojerle DeLeJee meKeue Hejle Jej mejkeÀleele (meKeue
(iii) keÀe³ece®es ƒ leelHegjles
Yeeieele peeleele Yeeieeletve HeJe&lejebieebkeÀ[s)
(iv) DeJ³eJeefmLele ƒ J³eJeefmLele
(ii) mLeueeblejeceeie®eer cetU ÒesjCee Devvee®es ogefYe&#e (6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
Gllej: (i) HeJe&lejebiee (ii) He#eer
(iii) SKeeoîee Òeebleele Devve efceUsveemes nesC³ee®eer keÀejCes
og<keÀeU ceneHetj yeHe&ÀJe=<ìer Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
(i) ojerle le meHleceer (SkeÀJe®eve)
(ii) Devvee®es ®es <eÿer (SkeÀJe®eve)
efncekeÀekeÀ He#eer
SjJeer meeHe[leele leer efie³ee&jesnkeÀeb®³ee ceeies ceeies
Gb®eer Deeu³ee®eer veeWo Demeuesueer Gb®eer Meyo meeceev³e©He cetU Meyo
(i) He#³eeb®ee He#³eeb He#eer
oesve les Hee®e npeej ceerìj mee[sDeeþ npeej ceerìj (ii) Devvee®es Devvee Devve
(5) ®etkeÀ keÀer yejesyej efuene. (iii) Leb[erJeeN³ee®eer Leb[erJeeN³ee Leb[erJeeje

(i) efnJeeÈ³eele He#eer GllejskeÀ[s mLeueeblej keÀjleele. (iv) GvneÈ³eele GvneÈ³ee GvneUe
(ii) He#³eebvee Leb[erJeeN³ee®eer HeÀej keÀeUpeer Demeles.
Gllejs: (i) ®etkeÀ (ii) ®etkeÀ
(9) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee. (iii) met³e& oef#eCeskeÀ[s PegketÀ ueeieuee keÀer,
cegUele Devvee®es ogefYe&#e ner®e mLeueeblejeceeie®eer cetU ÒesjCee Deens.
Gllejë Jele&ceevekeÀeU. He#³eeb®eer nesCeejer He#eer keÀjle
DeJemLee Demeuesu³ee ke=Àleer
He#eer lees Òeeble mees[tve leelHegjles ogmejerkeÀ[s peeleele.
Gllejë He#eer lees Òeeble mees[tve leelHegjles ogmejerkeÀ[s peeleerue. l³eeb®es ceve peCet oef#eCes®eer Dees{
G®eue Keeles ueeieles
Deeleerue DemJemLelee
efnceeue³e : veece :: HeÀejMeer : .............. Jee{les
Gllej: efJeMes<eCe
Òe. 4. mJecele SkeÀe peeleer®es DeveskeÀ þjeefJekeÀ cegntlee&uee
He#eer SkeÀ$e ³esleele Òe³eeCe keÀjleele
* legce®³ee celes ceeveJeer peerJeve Je He#eer peerJeve ³eeb®³eeleerue cenllJee®es
(2) Gllejs efuene.
meeOec³e& meesoenjCe mHe<ì keÀje.
Gllej: He#³eeb®es peerJeve Demees Jee ceeveJee®es. oesIeebveener peerJeve peieC³eeme Òeeefce&keÀ efJeOeer' þjeefJekeÀ $eÝletle
Devvee®eer iejpe Demeles. p³ee ÒeosMeele peceerve megHeerkeÀ Demeles Je Demeu³eemeejKee He#³eeb®ee þjeefJekeÀ efoMesves PesHe
(i) peerJevee®ee®e SkeÀ Yeeie IesCes.
HeeC³ee®ee HegjJeþe GHeueyOe Demelees, lesLes ceeveJeer peerJeve efvecee&Ce nesles
l³ee®eÒeceeCes He#³eeb®esner lemes®e Demeles. megHeerkeÀ peefceveerJej DeveskeÀ
meieUs®e He#eer DeveeefcekeÀ
Pee[s Demeleele. lemes®e DevveOeev³e cegyeuekeÀ ÒeceeCeele Demeles cnCetve Dees{erves DeeHeu³ee Gllejsleu³ee Jemebleeieceve
He#eerner DeMee®e ÒeosMeele DeeHeuee leU þeskeÀleele. SKeeoîee ÒeosMeele (ii) IejebkeÀ[s efveIeC³ee®ee keÀeU
og<keÀeU, ceneHetj DeLeJee yeHe&ÀJe=<ìer Peeueer keÀer ceeveJeer peerJeve lesLetve
mLeueeblej keÀjles lemes®e He#eerner ceeveJee®es DevegkeÀjCe keÀjleele. ns®e He#³eeb®³ee yeeyeleerle
mLeueebleje®ee ve Gjuesuee DevveeMeer
ceeveJeer peerJeve Je He#eer peerJeve ³eeb®³eeleerue cenllJee®es meeOec³e& Deens. (iii) mebyebOe
He´Mve 5: Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer (3) He³ee&³eer Meyo efuene.
keÀjeë DeekeÀ<e&Ce yes®ewveer ÒemLeeve efnmmee
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Dees{ DemJemLelee Òe³eeCe Yeeie
(i) þjeefJekeÀ $eÝletle
He#³eebyeeyele®ee (4) pees[îee pegUJee.
þjeefJekeÀ efoMesves
Oeeefce&keÀ efJeOeer `De' ieì `ye' ieì
PesHe IesCes
(i) DeveskeÀ (De) Devvee®ee
(ii) yeN³ee®e He#³eeb®eer oef#eCe³ee$ee (ii) legìJe[e (ye) He#eer
(iii) Oeeefce&keÀ (keÀ) Dees{
He[e³euee ueeieCee®³ee DeoîeeHener YejHetj GHeueyOe (iv) DeveeefcekeÀ ([) efJeOeer
yejs®e DeeOeer Demeleevee®e
Gllejsë (i - ye), (ii - De), (iii - [), (iv - keÀ)
yeHe&À Devve (5) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ¬eÀce ueeJee.

(i) þjeefJekeÀ cegntlee&uee He#eer Òe³eeCe keÀjleele.
(ii) met³e& oef#eCeskeÀ[s PegketÀ ueeielees.
(iii) SkeÀe peeleer®es DeveskeÀ He#eer SkeÀ$e ³esleele.
(iv) l³eeb®es ceve peCet G®eue Keeles. (2) keÀesCe les efuene.
Gllej: (i) met³e& oef#eCeskeÀ[s PegketÀ ueeielees. (i) oef#eCeskeÀ[s PegketÀ ueeieCeeje
(ii) l³eeb®es ceve peCet G®eue Keeles. Gllej: met³e&
(iii) SkeÀe peeleer®es DeveskeÀ He#eer SkeÀ$e ³esleele. (ii) Jemebleeieceeuee Gllejsleu³ee IejebkeÀ[s efveIeCeejs
Gllej: He#eer
(iv) þjeefJekeÀ cegntlee&uee He#eer Òe³eeCe keÀjleele.
(6) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.
(i)
(i) He#eer kesÀJne DeeHeu³ee Gllejsleu³ee IejebkeÀ[s efveIeleele? He#eer mLeueeblejemeeþer Devvee®³ee
Gllej: Jemebleeieceeuee He#eer DeeHeu³ee Gllejsleu³ee IejebkeÀ[s efveIeleele. Jeeì Heenele yemele veenerle legìJe[îee®eer
(ii) He#³eeb®es ceve kesÀJne G®eue Keeles?
Gllej: met³e& oef#eCeskeÀ[s PegketÀ ueeieuee, keÀer He#³eeb®es ceve G®eue Keeles. (ii)
GleeN³eele Deeuesuee $eÝlet Jemeble
(4) mel³e keÀer Demel³e les efuene.
(i) SkeÀe .............. DeveskeÀ He#eer SkeÀ$e ³esleele.
(peeleer®es, JebMee®es, jbiee®es, DeekeÀeje®es) (i) Jemebleeieceeuee meieUs®e He#eer DeveeefcekeÀ Dees{erves DeeHeu³ee Gllejsleu³ee
(ii) þjeefJekeÀ $eÝletle þjeefJekeÀ efoMesve PesHe IesCes ne SkeÀ `.............. IejebkeÀ[s efveIeleele.
efJeOeer' Demeu³eemeejKee l³eeb®³ee peerJevee®ee®e SkeÀ Yeeie Peeuee Deens. (ii) He#eer mLeueeblejemeeþer HeeC³ee®³ee legìJe[îee®eer Jeeì Heenele yemele
(HeejbHeefjkeÀ, DeO³eeeqlcekeÀ, Oeeefce&keÀ, efJeefOeJele) veenerle.
(iii) .............. meieUs®e He#eer DeveeefcekeÀ Dees{erves DeeHeu³ee Gllejsleu³ee Gllejs: (i) mel³e (ii) Demel³e
IejebkeÀ[s efveIeleele. Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer
(GvneÈ³eele, HeeJemeeÈ³eele, Jemebleeieceeuee, ûeer<ceeieceeuee) (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
Gllejs: (i) peeleer®es (ii) Oeeefce&keÀ (iii) Jemebleeieceeuee (i) Hejefle®³ee HejJeemee®esner lemes®e.
(8) menmebyebOe efuene. (ii) Deeefleue DemJemlelee Jee{les.
(i) oef#eCeskeÀ[s PegketÀ ueeielees : met³e& :: G®eue Keeles : .............. Gllejsë (i) Hejleer®³ee ÒeJeemee®esner lemes®e.
(ii) oef#eCeskeÀ[s mLeueeblej : efnJeeÈ³eele :: Hejleer®ee ÒeJeeme : (ii) Deeleerue DemJemLelee Jee{les.
..............
(2) GleeN³eeleerue veeces MeesOetve efuene.
Gllejs: (i) ceve (ii) Jemebleeieceeuee
Gllej: (i) He#eer (ii) yeHe&À (iii) Devve (iv) oef#eCe (v) met³e&
heefj®íso 5 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 41 (vi) Jemeble (vii) Gllej (viii) $eÝlet
DeveskeÀ He#eer Demes .......................................... (3) De®etkeÀ Meyo efuene.
............................. Gllejsleu³ee IejebkeÀ[s efveIeleele. (i) DeceeefvekeÀ, DeceeveerkeÀ, DeveeefcekeÀ, DeveeceerkeÀ
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (ii) meyeOe, mebyeOe, meyebOeb, mebyebOe
Gllejs: (i) DeveeefcekeÀ (ii) mebyebOe
l³eeb®es ceve peCet G®eue Keeles; keÀejCe ..... (4) meceeveeLeea Meyo efuene.
(De) met³e& GllejskeÀ[s PegketÀ ueeieueer keÀer. (i) efJeHegue - YejHetj
(ye) met³e& HeefM®eceskeÀ[s PegketÀ ueeieuee keÀer. (ii) ÒeJeeme - ³ee$ee
(keÀ) met³e& oef#eCeskeÀ[s PegketÀ ueeieuee keÀer. (iii) ÒemLeeve - Òe³eeCe
([) met³e& HetJexkeÀ[s PegketÀ ueeieuee keÀer. (iv) jefJe - met³e&
Gllej: l³eeb®es ceve peCet G®eue Keeles, keÀejCe met³e& oef#eCeskeÀ[s PegketÀ
ueeieuee keÀer.
(5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. MeesOeele, megjef#ele ÒeosMe MeesOele mLeueeblej keÀjleele. DeeHeu³eekeÀ[s
(i) veblej ƒ DeeOeer Leb[er Demeueer, lejer Oe´gJeer³e ÒeosMee®³ee leguevesle keÀceer Demeles. FLes
meg©Jeele ³ee He#eebvee cegyeuekeÀ ÒeceeCeele Devve efceUles. DeeHeu³eekeÀ[s keÀener
(ii) MesJeì ƒ
keÀeUeHegjles efomeCeejs ns He#eer mLeueeblej keÀªve Deeuesues Demeleele.
(iii) Deeieceve ƒ Òe³eeCe keÀener keÀeU FLes Leebyetve Hejle DeeHeDeeHeu³ee ÒeosMeele peeleele. Hejbleg
(iv) ce=l³et ƒ peerJeve keÀener He#³eeb®³ee yeeyeleerle mLeueebleje®ee DevveeMeer mebyebOe vemetve
(6) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne þjeefJekeÀ $eÝletle, þjeefJekeÀ efoMesves PesHe IesCes ne l³eeb®³ee peerJevee®ee®e
efuene. SkeÀ Yeeie Peeuee Deens. He#³eeb®es mLeueeblej ner He#eerpeerJeveeceOeerue
SkeÀ efJeue#eCe Ieìvee Deens. He#eer Keeoîeemeeþer, nJeeceeve yeoueecegUs
Devvee®³ee keÀcelejles®eer Jeeì Heenele yemele veenerle.
lemes®e efHeuueeb®³ee ÒeefMe#eCeemeeþerner mLeueeblej keÀjleele. meoe
Gllejë Devvee®³ee legìJe[îee®eer Jeeì Henele yemele veenerle. meJe&keÀeU DevegketÀue HeefjeqmLeleer ueeYeC³eemeeþer JemeeflemLeeveele
(7) lekeÌlee HetCe& keÀje. efve³eefceleHeCes DeeefCe Deeueìtve Heeueìtve yeoue keÀjle Demeleele. ns
Je<ee&vegJe<ex ve ®egkeÀlee Ie[le Demeles.
(i) mLeueebleje®ee ®ee <e<þer (SkeÀJe®eve) hee"eKeeueerue mkeeO³ee³e
(ii) DevveeMeer Meer le=leer³ee (SkeÀJe®eve) He´. 1.
(iii) peeleer®es ®es <e<þer (SkeÀJe®eve) *(De) He#eer mLeueebleje®³ee DeY³eemee®³ee JeeUs De[keÀefJeC³ee®³ee
(iv) efoMesves ves le=leer³ee (SkeÀJe®eve) HeodOeleer®ee Ieìvee¬eÀce efuene.

Gllej: (1) SKeeoîee efJeefMe<ì Yeeieeleerue He#eer HekeÀ[Ces.
(8) lekeÌlee HetCe& keÀje. (2) l³eeb®³ee Hee³eele KegCes®es JeeUs De[keÀJeCes.
Meyo meeceev³eªHe cetU Meyo (3) keÀesCel³ee ¬eÀceebkeÀe®es JeeUs keÀesCel³ee He#³eeuee, kegÀþs DeeefCe kesÀJne
ueeJeues ³ee®eer mebmLeskeÀ[s veeWo keÀjCes.
(i) He#³eeb®³ee He#³eeb He#eer
(4) JeeUs De[keÀJeuesues He#eer Hegvne ceeskeÀUs mees[Ces.
(ii) peeleer®es peeleer peele *(Dee) He#³eeb®³ee mLeueebleje®eer JewefMe<ìîes efuene.
(iii) cegntlee&uee cegntlee& cegntle& Gllej: (1) He#eer npeejes cewueeb®ee ÒeJeeme keÀjleele.
(iv) Hejleer®³ee Hejleer Hejle (2) Devvee®es ogefYe&#e ns He#³eeb®³ee mLeueeblejeceeie®eer cetU ÒesjCee Deens.
(3) He#eer Leb[erle Keeueer ojerle DeLeJee meKeue Yeeieele Glejleele.
(4) GvneÈ³eele Hejle Jej mejkeÀleele.
PesHe IesCes - Gb®e G[Ces.
*(F) mLeueeblej keÀjCeeN³ee JesieJesieÈ³ee peeleeRleerue He#³eeb®es
Gllejë He#³eeves Ye#e MeesOeC³eemeeþer DeekeÀeMeele PesHe Iesleueer. meec³eIeìkeÀ efuene.
(10) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee. Gllej: (1) He#eer efve³eefcele mLeueeblej keÀjleele.
He#³eebvee Leb[erJeeN³ee®eer HeÀejMeer keÀeUpeer vemeles. (2) Oeeefce&keÀ efJeOeer Demeu³eemeejKee mLeueeblej ne l³eeb®³ee
Gllej: Jele&ceevekeÀeU. peerJevee®ee Yeeie Peeuee Deens.
Òe. 4. mJecele (3) SkeÀe peeleer®es DeveskeÀ He#eer SkeÀ$e ³esleele.
* He#eer mLeueeblej keÀe keÀjle DemeeJesle l³eeJej legce®es cele efuene. (4) He#eer þjeefJekeÀ cegntlee&uee Òe³eeCe keÀjleele.
Gllej *He´.2. HeÀjkeÀ mHe<ì keÀje.
He#³eeb®³ee ogefve³esle DeveskeÀ ®ecelkeÀeefjkeÀ iees<ìer Deensle. l³eeHewkeÀer oef#eCeskeÀ[erue nJeeceeve GllejskeÀ[erue nJeeceeve
SkeÀ cnCepes He#eer keÀjle Demeuesues mLeueeblej. efnJeeÈ³eele Oe´gJeer³e (i) G<Ce (i) Leb[
HeósMeeleerue efoJeme ueneve neslees. l³eele®e yeHe&ÀJe=<ìercegUs DeveskeÀ (ii) nJes®eer Ievelee peemle (ii) nJes®eer Ievelee keÀceer
JevemHeleer, keÀerìkeÀ yeHeÀe&Keeueer peeleele. l³eecegUs ns He#eer Devvee®³ee
*He´.3. ®eewkeÀìer HetCe& keÀje. (ii) pece&veer DeeefCe mee³eyesefj³ee ns Gllej ³esF&ue Demee ÒeMve le³eej
(i) He#³eeb®³ee mLeueebleje®eer cetU - keÀje.
ÒesjCee Gllej: keÀesCel³ee osMeebletve Yeejleele MJesleyeueekeÀ Je yeokeÀeb®³ee keÀener peeleer
(ii) yeueekeÀeb®es Yeejleele mLeueeblej - ³esleele?
nesCeejs osMe (iii) JeeUs De[keÀJeuesues He#eer ceeskeÀUs mees[ues peeleele. (DeOeesjsefKele
(iii) DeeOegefvekeÀ keÀeUele He#³eeb®³ee - Meyoe®ee efJe©odOeeLeea Meyo JeeHeªve JeekeÌ³e Hegvne efuene.)
mLeueebleje®eer ceeefnleer osCeeN³ee Gllej: JeeUs De[keÀJeuesues He#eer yebefomle kesÀues peeleele.
iees<ìer
*He´.6. mJecele.
(iv) efie³ee&jesnkeÀeb®³ee ceeies peeCeejs -
(i) He#eer efvejer#eCeeletve He#³eeb®³ee peerJeveHeodOeleermebyebOeer legce®eer celes
He#eer
meefJemlej efuene.
Gllejs: (i) Devvee®es ogefYe&#e (ii) pece&veer, mee³eyesefj³ee
Gllej: Heefj®íso 3 ceOeerue Òe.4 ®es Gllej Hene.
(iii) efJeceeves, j[ej³eb$eCee (iv) efncekeÀekeÀ He#eer
(ii) legce®³ee celes ceeveJeer peerJeve Je He#eer peerJeve ³eeb®³eeleerue cenllJee®es
*He´.4. keÀejCes efuene. meeOec³e& meesoenjCe efuene.
(i) HeÀkeÌle De@u³egefceefveDece®es®e JeeUs He#³eeb®³ee Hee³eele De[keÀJeleele Gllej: Heefj®íso 4 ceOeerue Òe.4 ®es Gllej Hene.
keÀejCe .....
*He´.7. DeefYeJ³ekeÌleer.
(ii) efnJeeÈ³eele He#eer oef#eCeskeÀ[s mLeueeblej keÀjleele keÀejCe ......
Gllejs: (i) HeÀkeÌle De@u³egefceefveDece®es®e JeeUs He#³eeb®³ee Hee³eele De[keÀJeleele (i) `He#eer pee³e efoiebleje' ner GkeÌleer Heeþe®³ee DeeOeejs legce®³ee
keÀejCe ns JeeUs nuekesÀ Demeleele. Meyoeble mHe<ì keÀje.
(ii) efnJeeÈ³eele He#eer oef#eCekeÀ[s mLeueeblej keÀjleele keÀejCe yeHe&À Gllej: Heefj®íso 1 ceOeerue Òe.4 ®es Gllej Hene.
He[tve Devve MeesOeCes keÀþerCe Peeu³eecegUs. (ii) legcnebuee He#eerefce$e yevee³euee DeeJe[sue keÀe³e? legce®es cele
mekeÀejCe efuene.
*He´.5. met®evesÒeceeCes ke=Àleer keÀje. Gllej: Heefj®íso 2 ceOeerue Òe.4 ®es Gllej Hene.
(i) He#³eebvee YeefJe<³ee®eer ®eentue ueeieles. (³ee DeLee&®es JeekeÌ³e MeesOee.)
Gllej: met³e& oef#eCeskeÀ[s PegketÀ ueeieuee, keÀer l³eeb®es ceve peCet G®eue Keeles.
aaa
12 Hegvne SkeÀoe - Heéflecee Fbieesues
keÀJeef³e$eer®ee - Heefj®e³e
veeJe : Heéflecee Fbieesues
pevce : (1953)
: ieéceerCe keÀLeekeÀej, keÀJeef³e$eer `npeejer yesueHeeve', `DekeÀefmeoer®es oeves', `megiejve®ee KeesHee', `peeJe³ee®eb Heesj' Fl³eeoer
keÀLeemebień; `YegueeF&' ne keÀefJeleemebień; `yeg{eF&' ner keÀeobyejer HeéfmeodOe. Demmeue JewoYeea yeesueer®ee HeÝeeJeer JeeHej ns l³eeb®³ee uesKevee®es
Keeme JewefMe<ìîe Deens. .
ÒemleeJevee
`Hegvne SkeÀoe' ner keÀefJelee keÀJeef³e$eer `Heéflecee Fbieesues' ³eebveer efueefnueer Deens. ³ee keÀefJelesle veJeefvecee&Cee®ee O³eeme Iesleuesu³ee cevee®³ee YeeJeefmLeleer®es
megjsKe JeCe&ve kesÀuesues Deens.
YeekeeLe&
Hegvne SkeÀoe ®ecekeÀeJeer Jeerpe GlejeJeer Keeueer efYeveeJeer jkeÌleele leer SkeÀpeerJe JneJeer. ³ee®ee®e DeLe& ³ee ceeleerleerue cnCepes®e meceepeeleerue
HesìeJes mvee³et keÀjerle HegkeÀej Hegvne SkeÀJeej meieUe YesoeYeso efceìtve peeJee, mebHetve peeJee, Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles.
efvemeiee&leerue efJeefJeOe He´leerkeÀeb®ee JeeHej keÀjerle keÀJeef³e$eer cnCepes®e meceepeele Demeuesuee iejerye-Þeerceble, G®®e-veer®e, peele-Oece&,
veJeefveefce&leer®ee O³eeme Iesleuesu³ee cevee®³ee YeeJeefmLeleer®es íeve JeCe&ve m$eer-Hegª<e Demee efJeefJeOe He´keÀej®ee YesoeYeso ve<ì nesTve YesoYeeJeefJejefnle
keÀjleele. l³ee cnCeleele keÀer, Hegvne SkeÀoe Jeerpe ®eceketÀve Keeueer Gleªve veJ³ee meceepee®eer efveefce&leer JneJeer, Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles.
³eeJeer. l³ee Jeerpes®es lespe, efle®eer He´Kejlee ceeCemeeb®³ee jkeÌleele efYeveeJeer.
cnCepes®e ceeCemeebceO³es Hegvne SkeÀoe Glmeen Yeªve peeJee. l³eeb®es mvee³et Hegvne SkeÀoe IegceeJee Jeeje ³egJekeÀ FLeuee Yeejuee peeJee YegueeJeer
Hesìtve GþeJesle cnCepes®e meceepeeleerue pegv³ee, Deefve<ì ®eeueerefjleer, ª{er, leneve efJemejeJeer YetkeÀ veJeefvecee&Cee®eer ueeieeJeer ®eentue GpeUeJeer
HejbHeje, Dev³ee³e, Del³ee®eej ³eeefJeªodOe l³eebveer Hesìtve GþeJes DeeefCe les Yetceer... efoiebleele... Hegvne SkeÀoe
meejs ve<ì keÀªve l³eeletve meceepeeuee HeíeleerHeLeeJej IesGÀve peeCeejs veJeerve veJeefveefce&leer®es efJe®eej He´Kejlesves ceeb[leevee keÀJeef³e$eer Heg{s cnCeleele
efJe®eej efvecee&Ce JneJesle. keÀer, Hegvne SkeÀoe veJ³ee megOeejCeeb®ee Jeeje DeeHeu³ee meceepeele Iegcele
³eeJee. ³ee JeeN³eeves FLeuee He´l³eskeÀ ³egJekeÀ Yeeªve peeJee. FLeu³ee le©Ceeves
Hegvne SkeÀoe Ieeueerle efHebiee HeeJemee®³ee mejer JneJ³eele yesYeeve ceb$ecegiOe nesTve, leneveYetkeÀ efJemeªve veJeveJeerve iees<ìer efvecee&Ce keÀjC³ee®eer
keÀesmeUeJ³ee Keeueer ceeleerle ceeleer JneJeer SkeÀ... Hegmetve ìekeÀerle Deeme OejeJeer. veJeefvecee&Cee®eer ®eentue l³eeuee ueeieeJeer. veJeerve efJe®eejeb®ee
YesoeYeso... Hegvne SkeÀJesU... veJee meceepe efvecee&Ce JneJee. veJ³ee efJe®eejebveer, veJ³ee keÀle&=lJeeves DeeHeueer
veJeefveefce&leer®³ee efJe®eejebveer He´sjerle Peeuesu³ee cevee®es JeCe&ve meejer Yetceer GpeUtve efveIeeJeer. cnCepes®e DeeHeueer YeejleYetceer Hegvne SkeÀoe
keÀjleevee keÀJeef³e$eer Heg{s cnCeleele keÀer, Hegvne SkeÀoe HeeJemee®³ee peesjoej He´Kej lespeeves leUHeeJeer, efle®eer efkeÀleea meieÈ³ee peieYej HemejeJeer, Demes®e
mejer efHebiee Ieeueerle cnCepes mJeleëYeesJeleer ieesue ieesue efHeÀjle, yesYeeve nesTve keÀJeef³e$eeruee Jeeìles.
peefceveerJej yejmeeJ³eele. ³ee yesYeeve mejeRcegUs ceeleerle ceeleer efcemeUtve peeJeer.
(143)
MeyoeLe& YesoeYeso - G®®e-veer®e, Þes<þ-keÀefve<þ (discrimination)

SkeÀoe - SkeÀJeej (once) ³egJekeÀ - le©Ce Hegª<e (a youth)
®ecekeÀCes - ®ekeÀekeÀCes veJeefvecee&Ce - veJeerve efveefce&leer (to create something new)
jkeÌle - ªefOej (blood) Yetceer - peceerve (land)
mvee³et - (a muscle)
®eentue - keÀeveesmee, met®evee (hint)
HegkeÀej - nekeÀ efoieble - Deemeceble (sky)
efHebiee - ueneve cegueeR®ee SkeÀ KesU keeJedÀÒe®eej
HeeTme - Hepe&v³e (rain)
keÀesmeUeJ³ee - He[eJ³eele (1) yesYeeve nesCes - Yeeve efJemejCes.
IegceeJee - (to blow)
(2) Yeejues peeCes - ceb$ecegiOe nesCes.
yesYeeve - Deefve³ebef$ele, DeveeJej
MASTER KEY QUESTION SET - 12 (5) pees[îee pegUJee.
He´Mve 1Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë `De' ieì `ye' ieì
Òe. 1. DeekeÀueve ke=Àleer (i) ®ecekeÀeJeer (De) HegkeÀej
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (ii) efYeveeJeer (ye) mvee³et
(iii) HesìeJes (JeÀ) jkeÌleele
Hegvne SkeÀoe Ie[eJes
(iv) keÀjerle ([) Jeerpe
®ecekeÀeJeer Jeerpe Gllejsë (i - [); (ii - keÀ); (iii - ye); (iv - De)
GlejeJeer efYeveeJeer HesìeJes Hegvne SkeÀoe ®ecekeÀeJeer .............................
................................... Hegvne SkeÀJeej
Keeueer jkeÌleele mvee³et
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. (1) Heg{erue DeesUer®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
©efOej nekeÀ SkeÀJeej ®ekeÀekeÀCes (i) GlejeJeer Keeueer efYeveeJeer jkeÌleele.
Gllejë efvemeiee&leerue efJeefJeOe He´leerkeÀeb®ee JeeHej keÀjerle keÀJeef³e$eer
jkeÌle HegkeÀej SkeÀoe ®ecekeÀCes veJeefveefce&leer®ee O³eeme Iesleuesu³ee cevee®³ee YeeJeefmLeleer®es íeve JeCe&ve
(3) Keeueerue He´Mveeb®es Gllej SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. keÀjleele. l³ee cnCeleele keÀer, Hegvne SkeÀoe Jeerpe ®eceketÀve Keeueer
Gleªve ³eeJeer. l³ee Jeerpes®es lespe, efle®eer He´Kejlee ceeCemeeb®³ee jkeÌleele
(i) Hegvne SkeÀoe keÀesCe ®ecekeÀeJes Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles?
efYeveeJeer.
Gllej: Hegvne SkeÀoe Jeerpe ®ecekeÀeJeer Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles.
(i) keÀjerle HegkeÀej
(i) Hegvne SkeÀoe ®ecekeÀeJeer ..............
(ii) efYeveeJeer jkeÌleele
(Jeerpe, leej, keÀe®e, keÀe³ee)
(ii) efYeveeJeer .............. HesìeJes mvee³et (iii) ®ecekeÀeJeer Jeerpe
(ceeleerle, HeeC³eele, jkeÌleele, Debieele) (iv) HesìeJes mvee³et
Gllejë (i) Jeerpe (ii) jkeÌleele Gllejë (i) ®ecekeÀeJeer Jeerpe
Hegvne SkeÀoe 145
(ii) efYeveeJeer jkeÌleele ¬eÀebleerme efmeodOe nesles. ªmees®es efJe®eej Jee®etve ueeskeÀ ÖeWÀ®e jep³e¬eÀebleer
(iii) HesìeJes mvee³et keÀjC³eeme efmeodOe Peeues nesles. kesÀmejerleerue ueeskeÀceev³e efìUkeÀeb®es
uesKe Jee®etve ueeskeÀ FbûepeebefJejesOeele ef®e[tve Gþues nesles.
(iv) keÀjerle HegkeÀej
(3) keÀeJ³eHebkeÌleerbJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. He´Mve 2Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(i) HegkeÀej, ®ecekeÀeJeer, jkeÌleele, mvee³et
(ii) SkeÀoe, GlejeJeer, SkeÀJeej, keÀjerle
(i)
Gllejsë (i) ®ecekeÀeJeer, jkeÌleele, mvee³et, HegkeÀej Hegvne SkeÀoe Ieeueerle efHebiee
(ii) SkeÀoe, GlejeJeer, keÀjerle, SkeÀJeej
(4) ®eewkeÀì HetCe& keÀje. HeeJemee®³ee mejer
(i) jkeÌleele efYeveeJeer -
Gllejë (i) Jeerpe JneJ³eele keÀesmeUeJ³eele
(5) ÒeMve le³eej keÀje.
Hegvne SkeÀoe ®ecekeÀeJeer Jeerpe. yesYeeve Keeueer
Gllejë Hegvne SkeÀoe keÀesCeer ®ecekeÀeJes? (ii)
Hegvne SkeÀJesU
(1) Keeueerue keÀeJ³eHebkeÌleer®es meboYee&menerle mHeäerkeÀjCe keÀje.
Hegvne SkeÀoe ®ecekeÀeJeer Jeerpe GlejeJeer Keeueer efYeveeJeerr jkeÌleele. ceeleerle ceeleer Hegmetve ìekeÀerle
Gllejë meboYe&- keÀJeef³e$eer Òeeflecee Fbieesues ³eeb®³ee Hegvne SkeÀoe ³ee keÀefJelesletve
ner keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. veJeefvecee&Cee®ee O³eeme ³esLes efometve
³eslees. SkeÀ JneJeer YesoeYeso
mHe<ìerkeÀjCe- Jeerpe ns meUmeUl³ee Glmeene®es ÒeleerkeÀ Deens. meO³ee (2) He³ee&³eer Meyo efuene.
meceepeeceO³es peer cejieU efomeles Deens. leer cejieU veä nesTve Hepe&v³e yesHeÀece
ceeCemeebceO³es Glmeen efvecee&Ce JneJee Demes ³esLes keÀJeef³e$eeruee metef®ele
keÀje³e®es Deens. Òel³eskeÀe®³ee jesceejesceele ®ewlev³e efvecee&Ce Peeues
Heeefnpes. Òel³eskeÀpeCe Glmeeneves ®eebieues keÀe³e& keÀjC³eemeeþer Heg{s ³eeJee HeeTme yesYeeve
DeeefCe l³ee®³ee neletve osMeemeeþer keÀenerlejer ®eebieu³ee iees<ìer Ie[u³ee (3) Gllej efuene.
Heeefnpesle.
efHebiee IeeueCeeN³ee -
Òe. 4. DeefYeJ³ekeÌleer Gllejë HeeJemee®³ee mejer
(1) ¬eÀebleer DeeHeesDeeHe nesle veener lej leer Ie[Jetve DeeCeeJeer ueeieles
³eeJej legce®es cele meesoenjCe mHeä keÀje.
(i) Hegvne SkeÀoe efHebiee Ieeueerle keÀesCe ³eeJes?
Gllejë ¬eÀebleer DeeHeesDeeHe nesle vemeueer lejer leer Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer
leMeer HeefjefmLeleer efvecee&Ce JneJeer ueeieles. ¬eÀebleercegUs meceepeele Gllejë Hegvne SkeÀoe efHebiee Ieeueerle HeeJemee®³ee mejer ³eeJ³eele.
HeefjJele&ve nesle Demeles. mebHetCe& meceepeele Je osMeele Deecetueeûe (ii) yesYeeve keÀesCe JneJes Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles?
yeoue Ie[Jetve DeeCeC³ee®es meeceL³e& ¬eÀebleerle Demeles, efleuee Ie[Jetve Gllejë HeeJemee®³ee mejer yesYeeve JneJ³eele Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles.
DeeCeC³eemeeþer meceepeeleerue keÀesCeerlejer J³ekeÌleer Heg{ekeÀej Iesles. leer
DeeHeues pJeueble efJe®eej efueefKele mJeªHeele ceeb[les Je Heg{s J³ekeÌle (5) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
keÀjles. l³ee®es Jee®eve keÀªve ueeskeÀebceO³es lelkeÀeueerve ª{er, HejbHeje (i) Hegvne SkeÀoe Ieeueerle .............. HeeJemee®³ee mejer JneJ³eele
Jee efJe®eejOeejCesefJe<e³eer efleìkeÀeje efvecee&Ce neslees. pevelee DeeHeu³eeJej yesYeeve. (efOebieevee, efHebiee, Jejer, vee®e)
nesle Demeuesu³ee Dev³ee³e, Del³ee®eej ³eebefJejesOeele peeie=le nesles Je (ii) ceeleerle .............. JneJeer SkeÀ.
(ceeleerle, ceeleer, Oeve, HeeCeer)
(iii) Hegmetve ìekeÀerle .............. Hegvne SkeÀJesU. (iii) Hegmetve ìekeÀerle YesoeYeso
(peeleerYeso, Oece&Yeso, YesoeYeso, Oece&)
(iv) Hegvne SkeÀJesU .....
Gllejsë (i) efHebiee (ii) ceeleer (iii) YesoeYeso
(5) keÀeJ³eHebkeÌleerbJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
(i) SkeÀJesU, SkeÀoe, ìekeÀerle, Ieeueerle
Hegvne SkeÀoe Ieeueerle efHebiee .............................
(ii) efHebiee, YesoeYeso, yesYeeve, keÀesmeUeJ³eele
................................... Hegvne SkeÀJesU.....
Gllejsë (i) SkeÀoe, Ieeueerle, ìekeÀerle, SkeÀJesU
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (ii) efHebiee, yesYeeve, keÀesmeUeJ³eele, YesoeYeso
(6) ÒeMve le³eej keÀje.
ceeleerle ceeleer JneJeer SkeÀ ... Hegmetve ìekeÀerle YesoeYeso ...
HeeJemee®³ee mejer JneJ³eele yesYeeve
Gllejë yesYeeve mejeRcegUs ceeleerle ceeleer efcemeUtve peeJeer. leer SkeÀpeerJe
Gllejë yesYeeve keÀesCeer JneJes Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles?
JneJeer. ³ee®ee®e DeLe& ³ee ceeleerleerue cnCepes®e meceepeeleerue meieUe
YesoeYeso efceìtve peeJee, mebHetve peeJee, Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles. cnCepes®e Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe
meceepeele Demeuesuee iejerye-Þeerceble, G®®e-veer®e, peele-Oece&, m$eer-Hegª<e (1) meboYee&men mHeäerkeÀjCe efuene.
Demee efJeefJeOe He´keÀej®ee YesoeYeso ve<ì nesTve YesoYeeJejnerle veJ³ee *(i) `ceeleerle ceeleer JneJeer SkeÀ', Hegmetve ìekeÀerle YesoeYeso.
meceepee®eer efveefce&leer JneJeer, Demes keÀJeef³e$eeruee Jeeìles.
Gllejë meboYe&- keÀJeef³e$eer `Òeeflecee Fbieesues' ³eeb®³ee `Hegvne SkeÀoe' ³ee keÀefJelesletve
(2) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene. ner keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. ceeveJee®³ee DeeMeeJeeoe®es oMe&ve ³eeletve
(i) ceeleerle ceeleer efcemeUtve peeJeer Je SkeÀ JneJeer. Ie[ues Deens.
(ii) HeeJemee®³ee mejer efHebiee Ieeueerle yesYeeve nesTve ³eeJ³eele. mHeäerkeÀjCe- Hegvne SkeÀoe HeeJemee®³ee mejer yesYeeve nesTve keÀesmeUeJ³eele.
Gllejsë (i) ceeleerle ceeleer JneJeer SkeÀ ³ee yesYeeve mejerbcegUs ceeleerle ceeleer efcemeUtve peeJeer. leer SkeÀpeerJe JneJeer.
(ii) Ieeueerle efHebiee HeeJemee®³ee mejer JneJ³eele yesYeeve ³ee®ee®e DeLe& ³ee ceeleerleerue cnCepes meceepeeleerue meieUe YesoeYeso efceìtve
peeJee. meceepeele SkeÀesHee efvecee&Ce JneJee. cnCetve ceeleerle ceeleer SkeÀ
JneJeer Demes keÀJeef³eef$euee Jeeìles.
`De' ieì `ye' ieì
(i) Ieeueerle ³eeJ³ee efHebiee (De) YesoeYeso
*(1) DeeHeu³ee osMeele Meebleer efvecee&Ce JneJeer ³eemeeþer `Hegvne SkeÀoe'
(ii) HeeJemee®³ee mejer (ye) JneJeer SkeÀ
keÀe³e JneJes Demes legcnebme Jeeìles les mJeleë®³ee Meyoeble meefJemlej
(iii) ceeleerle ceeleer (JeÀ) JneJ³eele yesYeeve
efuene.
(iv) Hegmetve ìekeÀerle ([) HeeJemee®³ee mejer.
Gllejë DeeHeu³ee osMeele Deepe Ye´<ìe®eej, Dev³ee³e, Del³ee®eej, m$eer
Gllejsë (i - [); (ii - keÀ); (iii - ye); (iv - De) Mees<eCe, yeeue Mees<eCe Demes DeveskeÀ JeeF&ì ÒekeÀej Ie[le Deensle.
(4) keÀeJ³eHebkeÌleeR®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee. l³eecegUs DeeHeu³ee osMeele Deepe DeMeebleer®es JeeleeJejCe efvecee&Ce
Peeuesues Deens. ³eemeeþer `Hegvne SkeÀoe' ¬eÀebleer Ie[Jetve DeeCeC³eemeeþer
(i) Hegmetve ìekeÀerle YesoeYeso
meJee¥veer SkeÀ$e ³esCes DeeJeM³ekeÀ yeveuesues Deens. osMeele Jee{le
(ii) HeeJemee®³ee mejer JneJ³eele yesYeeve
®eeueuesueer DejepekeÀlee Je DebOeeOebgoer keÀceer keÀjC³eemeeþer meJee¥veer
(iii) Hegvne SkeÀoe Ieeueerle efHebiee ÒeeceeefCekeÀHeCeeves DeeHeues keÀle&J³e efveYeeJeues Heeefnpes. ceer Ye´<ìe®eej
(iv) Hegvne SkeÀJesU ..... keÀjCeej veener Jee Flejebvee keÀª osCeej veener, ³eeJej meJee¥veer þece
Gllejë (i) Hegvne SkeÀoe Ieeueerle efHebiee Demeues Heeefnpes. mebefJeOeevee®³ee efJejesOeele keÀe³e& keÀjle Demeuesu³ee
(ii) HeeJemee®³ee mejer JneJ³eele yesYeeve ueeskeÀebvee HekeÀ[tve Heesueerme þeC³eele efoues Heeefnpes. osMemesJes®es
Hegvne SkeÀoe 147
yeeUkeÀ[t meJee¥veer ÒeeMeve kesÀues Heeefnpes. ³eemeeþer meJee¥veer efceUtve Hegvne GpeUtve efveIeeJeer. cnCepes®e DeeHeueer YeejleYetceer Hegvne SkeÀoe He´Kej
SkeÀoe DeefYe³eeve ®eeueefJeues Heeefnpes. lespeeves leUHeeJeer, efle®eer efkeÀleea meieÈ³ee peieYej HemejeJeer, Demes®e
keÀJeef³e$eeruee Jeeìles.
(ii) Hegvne SkeÀoe IegceeJee Jeeje ³egJekeÀ FLeuee Yeejuee peeJee.
Gllejë veJeefveefce&leer®es efJe®eej He´Kejlesves ceeb[leevee keÀJeef³e$eer cnCeleele keÀer,
Hegvne SkeÀoe veJ³ee megOeejCeeb®ee Jeeje DeeHeu³ee meceepeele Iegcele ³eeJee.
(i) IegceeJee Jeeje ³ee JeeN³eeves FLeuee He´l³eskeÀ ³egJekeÀ Yeeªve peeJee.
³egJekeÀ Yeejuee peeJee (2) meceeve DeLee&®³ee keÀeJ³eHebkeÌleer MeesOetve efuene.
(i) Hegvne SkeÀoe veJ³ee megOeejCeeb®ee Jeeje DeeHeu³ee meceepeele Iegcele
Hegvne YegueeJeer leneve
³eeJee.
SkeÀoe efJemejeJeer YetkeÀ (ii) DeeHeueer YeejleYetceer Hegvne SkeÀoe ÒeKej lespeeves leUHeeJeer efle®eer
veJeefvecee&Cee®eer ®eentue efkeÀleea meieÈ³ee peieYej HemejeJeer.
Gllejsë (i) Hegvne SkeÀoe IegceeJee Jeeje
GpeUeJeer Yetceer
(ii) GpeUeJeerr Yetceer ... efoiebleele ...
(2) He³ee&³eer Meyo efuene. (3) pees[îee pegUJee.
HeJeve le©Ce le=<Cee peceerve `De' ieì `ye' ieì
(i) Hegvne SkeÀoe (De) YetkeÀ
Jeeje ³egJekeÀ leneve Yetceer
(ii) ³egJekeÀ FLeuee (ye) leneve
(iii) YegueeJeer (JeÀ) Yeejuee peeJee
(i) keÀJeef³e$eer®³ee celes veJeefvecee&Cee®eer ®eentue keÀesCeeuee ueeieeJeer?
(iv) efJemejeJeer ([) IegceeJee Jeeje
Gllejë keÀJeef³e$eer®³ee celes veJeefvecee&Cee®eer ®eentue ³egJekeÀeuee ueeieeJeer.
(ii) keÀJeef³e$eer keÀesCeeuee leneve, YetkeÀ efJemeje³euee meebieles? Gllejsë (i - [); (ii - keÀ); (iii - ye); (iv - De)
Gllejë keÀJeef³e$eer ³egJekeÀeuee leneve, YetkeÀ efJemeje³euee meebieles. (4) keÀeJ³eHebkeÌleeR®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
(4) keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. (i) GpeUeJeer Yetceer ..... efoiebleele .....
(i) Hegvne SkeÀoe IegceeJee Jeeje .............. FLeuee Yeejuee peeJee. (ii) ³egJekeÀ FLeuee Yeejuee peeJee
(ceeCetme, ³egJekeÀ, cegueiee, yeeHe) (iii) Hegvne SkeÀoe IegceeJee Jeeje
(ii) veJeefvecee&Cee®eer ueeieeJeer ®eentue GpeUeJeer .............. (iv) veJeefvecee&Cee®eer ueeieeJeer ®eentue
(Yetceer, peceerve, Heþej, ojer)
Gllejë (i) Hegvne SkeÀoe IegceeJee Jeeje
Gllejë (i) ³egJekeÀ (ii) Yetceer
(ii) ³egJekeÀ FLeuee Yeejuee peeJee
(iii) veJeefvecee&Cee®eer ueeieeJeer ®eentue
Hegvne SkeÀoe IegceeJee Jeeje .................................
(iv) GpeUeJeer Yetceer ....... efoiebleele ........
............................. efoiebleele ... Hegvne SkeÀoe....
(5) keÀeJ³eHebkeÌleerbJeªve Meyoeb®ee ³eesi³e ¬eÀce ueeJee.
Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (i) ³egJekeÀ, Jeeje, YetkeÀ, Yetceer.
(1) Heg{erue DeesUeR®ee DeLe& mHeä keÀje. (ii) ®eentue, Yeejuee, IegceeJee, efJemejeJeer
(i) GpeUeJeer Yetceer .... efoiebleele .... Gllejsë (i) Jeeje, ³egJekeÀ, YetkeÀ, Yetceer
Gllejë veJ³ee efJe®eejebveer, veJ³ee keÀle&=lJeeves DeeHeueer meejer Yetceer (ii) IegceeJee, Yeejuee, efJemejeJeer, ®eentue
(6) ÒeMve le³eej keÀje. HeeþeKeeueerue mkeeO³ee³e

(i) Hegvne SkeÀoe IegceeJee Jeeje.
Gllejë Hegvne SkeÀoe keÀesCe IegceeJee? *He´.1. keÀJeef³e$eeruee Demes keÀe cnCeeJesmes Jeeìles?
(ii) veJeefvecee&Cee®eer ueeieeJeer ®eentue. (i) heeJemee®³ee mejer keÀesmeUeJ³eele, keÀejCe ....
Gllejë meceepeeleerue DemeCeeje YesoeYeso efceìtve peeJee.
Gllejë keÀesCee®eer ®eentue ueeieeJeer?
(ii) YegueeJeer leneve efJemejeJeer YetkeÀ, keÀejCe ....
Gllejë veJeveJeerve iees<ìeR®eer efveefce&leer keÀjC³ee®eer F®íe JneJeer.
(1) meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe efuene.
*Òe.2. Keeueerue Ieìveeb®es keÀJeef³e$eeruee DeHesef#ele HeefjCeece efuene.
(i) veJeefvecee&Cee®eer ueeieleer ®eentue GpeUeJeer Yetceer... efoiebleele...
(i) Jeerpe ®ecekeÀCes - Glmeen efvecee&Ce neslees, ceeCemeele veJe®ewlev³e
Gllejë meboYe&- keÀJeef³e$eer `Òeeflecee Fbieesues' ³eeb®³ee `Hegvne SkeÀoe' ³ee meUmeUles.
keÀefJelesletve ner keÀeJ³eHebkeÌleer Iesleueer Deens. veJeefvecee&Cee®es efJe®eej (ii) Jeeje IegceCes - ³egJekeÀ Yeejuee peeTve, leneveYetkeÀ efJemeªve peeTve,
keÀJeef³e$eer ÒeKejlesves ceeb[leevee ³esLes efomeleele. veJeefveefce&leermeeþer Òe³elveMeerue nesF&ue.
mHeäerkeÀjCe- le©Ceeves leneveYetkeÀ efJemeªve veJeveJeerve iees<ìer efvecee&Ce *Òe.3. Keeueerue ÒeeflekesÀ Je l³eeb®ee DeLe& ³eeb®³ee pees[îee ueeJee.
keÀjC³ee®eer Deeme OejeJeer. veJeefvecee&Cee®eer ®eentue l³eeuee ueeieeJeer. `De' ieì `ye' ieì
veJeerve efJe®eejeb®ee veJee meceepe efvecee&Ce JneJee. veJ³ee efJe®eejebveer veJ³ee
(i) Jeerpe jkeÌleele efYeveeJeer (De) meJe&$e Yeejle Yetceer
keÀle=&lJeeves DeeHeueer meejer Yetceer GpeUtve efveIeeJeer. cnCepes®e DeeHeueer
(ii) ceeleerle ceeleer SkeÀ JneJeer ®ecekeÀeJeer
Yeejle-Yetceer Hegvne SkeÀoe ÒeKej lespeeves leUHeeJeer. efle®eer efkeÀleer&
(iii) veJeefvecee&Cee®eer ®eentue ueeieeJeer (Dee) meceepeeleerue YesoYeeJe veä
meieUîee peieYej HemejeJeer Demes keÀJeeruee Jeeìles.
(iv) Hegmetve ìekeÀerle YesoYeeJe JneJes
Òe. 4. DeefYeJ³ekeÌleer (v) GpeUeJeer Yetceer efoiebleele (F) ceeleerves YesoYeeJe efJemejeJee
(i) veJeefveefce&leer®ee O³eeme Iesleuesues ueeskeÀ meJe&meeceev³eebHes#ee JesieUs (F&) ceeCemeeble Glmeen efvecee&Ce
Demeleele. ³eeJej legce®es efJe®eej meesoenjCe mHeä keÀje. JneJee.
(G) veJeveJeerve iees<ìer®eer
Gllejë veJeefveefce&leer cnCepes pegv³ee ®eeueerjerleer, ª{er, HejbHeje,
efveefce&leer keÀjC³ee®eer F®íe
meceepeele Òe®eefuele Demeuesu³ee meeceeefpekeÀ mecem³ee ³eeb®ee veeMe
JneJeer.
keÀªve veJeerve cetu³eebJej DeeOeeefjle meceepee®eer mLeeHevee keÀjCes
nes³e. DeMee ³ee veJeefveefce&leer®ee O³eeme Iesleuesues ueeskeÀ Flejebntve Gllejs: (i - F&), (ii - F), (iii - G), (iv - Dee), (v - De)
JesieUs®e Demeleele. les DeeHeu³ee O³eemeeves YeejeJeuesues Demeleele. *Òe.4. YeeJeeLee&Oeeefjle.
veJeefveefce&leer®ee O³eeme meekeÀej keÀjC³eemeeþer les meceepeele ¬eÀebleer `ceeleerle ceeleer JneJeer SkeÀ, Hegmetve ìekeÀerle YesoeYeso' ³ee
Ie[Jetve DeeCeleele. DeeHeu³ee pJeueble efJe®eejebveer Je ke=Àleerletve keÀeJ³eHebkeÌleerleerue meceeefpekeÀ DeeMe³e mHe<ì keÀje. (keÀeJ³eHebkeÌleer
les meceepeeHeg{s SkeÀ DeeoMe& efvecee&Ce keÀjleele. veJeefveefce&leer®ee 2 ceOeerue Òe.3 (i) ®es GllejHene)
O³eeme Iesleuesues Hegª<e O³es³eJes[s Demeleele. vesumeve ceb[suee ³eebveer Òe.5. DeefYeJ³ekeÌleer
megodOee ÒemLeeefHele meceepej®evesefJejesOeele pees mebIe<e& kesÀuee neslee lees (i) DeeHeu³ee osMeele Meebleer efvecee&Ce JneJeer ³eemeeþer `Hegvne SkeÀoe'
KejesKej®e ÒeMebmeveer³e®e neslee. mJeeceer efJeJeskeÀevebo, DeeiejkeÀj, keÀe³e JneJes Demes legcnebme Jeeìles les mJeleë®³ee Meyoeble meefJemlej
ueeskeÀceev³e efìUkeÀ ³eebveer megodOee veJeefveefce&leermeeþer YeieerjLe Òe³elve efuene. (keÀeJ³eHebkeÌleer 2 ceOeerue Òe.4 ®es Gllej Hene)
kesÀues nesles; cnCetve ³ee meJee¥vee meJe&meeceev³eebHes#ee ceevee®es Je Deeoje®es (ii) keÀefJeles®ee legcneuee mecepeuesuee YeeJeeLe& mHe<ì keÀje. (keÀefJeles®ee
mLeeve Deens. YeeJeeLe& Hene)
aaa
Jnsefveme (mLetueJee®eve) - jcesMe ceb$eer
veeJe : jcesMe jepeejece ceb$eer
Heefj®e³e : keÀLeekeÀej, He´JeemeJeCe&vekeÀej, efJeveesoer uesKekeÀ. `Leb[er®es efoJeme', `megKee®es efoJeme', `veJejbie' Fl³eeoer He´JeemeJeCe&ves HeéfmeodOe.
1979 meeueer SkeÀe®e Je<ee&le 34 HegmlekesÀ He´keÀeefMele keÀjC³ee®ee efJeke´Àce l³eeb®³ee veeJeeJej Deens.
ÒemleeJevee
`Jnsefveme' ns mLetueJee®eve uesKekeÀ `jcesMe ceb$eer' ³eebveer efueefnues Deens. ³ee heeþele ³egjesHe Keb[eleerue `Jnsefveme' ³ee HeeC³eeJej lejbieCeeN³ee Menjeleerue
JeeleeJejCe, nJeeceeve, efvemeie&meeQo³e& Je peerJeveceeve ³ee®es Oebgo JeCe&ve Deeues Deens.
MeyoeLe&
ef®ekeÀej - efJeHegue, YejHetj, Heg<keÀU (abundant, plentifly) DeHeÀeì - He´®eb[, efJeMeeue (huge, vast)
efyeNne[ - JeemleJ³e (a residence in a lodging) cegkeÌkeÀece - jenC³ee®es, JeemleJ³ee®es efþkeÀeCe (a place of
Fjeoe - yesle, nslet, GodosMe (intention, aim, object) residence)
DeewHe®eeefjkeÀ - GHe®eej cnCetve HeeUuesuee, JejJej®ee ke=Àef$ece

efìhee
(formal, artificial)
keÀeueJee - veoer®es HeeCeer Mesle Fl³eeoeRvee HegjJeCeeje Heeì efkebÀJee (1) Jnsefveme - HetJeexllej Fìueerleerue SkeÀ Menj DeeefCe
DeesnesU (a water course, canal) Jnsvesìes Heéblee®eer jepeOeeveer, ne veoîee DeeefCe
veeJe - veewkeÀe, nes[er (a boat) keÀeueJ³eebcegUs JesieUîee Peeuesu³ee 118
ueneve yesìeb®ee mecetn Deens.
³egiegue - pees[Hes, pees[er (a couple)
efJemleerCe& - DeHeÀeì (enlarged) (2) Heesì&me& - cnCepes®e JeenkeÀ efkebÀJee nceeue, pes Flejeb®³ee
HegkeÀej - nekeÀeìer (a call) Jemlet Jeentve vesleele.
Glmeen - peesMe, peesce (enthusiasm, energy) (3) ie´B[ ke@Àvee@ue - SkeÀ peeieeflekeÀ Jeejmee mLeU. peieeleerue
meJee&le ueebye keÀeueJee efkebÀJee ke=Àef$ece veoer DeeefCe
lee©C³e - le©CeHeCe, peJeeveer (youthful state)
HeéfmeodOe He³e&ìve mLeU.
DeodYetle - DeHetJe&, DeueewefkeÀkeÀ (strange)
(4) JnsefveefPe³ee - Fìueerleerue SkeÀ yeboj
SkeÀcesJe - SkeÀ®e SkeÀ (the only one)
(5) efHe³eePee - (Piazza) efHe³eePee me@ve ceekeÀex (Piazza san
efve©oîeesieer - keÀecekeÀepe vemeuesuee (unemployed)
marco). p³eeuee Fbie´peerle meWì ceeke&À mkeÌJesDej
legb[gye - keÀeþeskeÀeþ, HeefjHetCe& (quite full)
(st. Mark's Square) Demesner DeesUKeues peeles.
megmeeì - peesjele efkebÀJee Jesieele (with great speed)
He³e&ìveemeeþer ns SkeÀ DeekeÀ<e&keÀ ®eewkeÀ Deens.
ueeef[keÀ - ueef[JeeUHeCes (doting affection, fondness)
(6) DeLe&lep%e - DeLe& efJe<e³ekeÀ ceeefnleer DemeCeejs Je l³eeyeeyele
HebgpekeÀe - ieg®íe (cluster) meuuee osT MekeÀCeejs DeLe&Meem$ee®es efJeodJeeve.
efveJeeble - Meeble (still, quiet) (7) efueje - 1861 les 2002 ®³ee ojc³eeve Demeuesues
DeefueHle - Deueie, JesieUe (separate) Fìueerleerue ®eueve.
cegveerce - J³eJemLeeHekeÀ (a manager) (8) jesce - Fìueer®³ee jepeOeeveer®es Menj.
(149)
(9) ceeefCekeÀ -ns meJeexllece jlve ceeveues peeles. ³eeuee Fbie´peerle ©yeer (12) neBiekeÀeBie -®eerve osMeeleerue SkeÀ mJee³elle HeósMe
(ruby) Demes cnCeleele. ueeue jbiee®ee ceeefCekeÀ meJee&efOekeÀ (13) ueb[ve -Fbiueb[®³ee jepeOeeveer®es Menj
ceewu³eJeeve Demelees.
keeJedÀÒe®eej
(10) v³et³ee@ke&À -DecesefjkesÀleerue meJee&le oeì ueeskeÀJemleer Demeuesues Menj
(11) cebgyeF& -Yeejlee®eer DeeefLe&keÀ jepeOeeveer DeeefCe oeì ueeskeÀJemleer®es (1) ntjntj JeeìCes - ef®eblee JeeìCes
Menj
MASTER KEY QUESTION SET ³ee Menjele KeN³ee DeLee&ves jmles®e veenerle. FLes efpekeÀ[s eflekeÀ[s
HeeCejmles®e Deensle. ³ee HeeCejml³eebJej®e DeveskeÀ íesìîee-ceesþîee
*He´. 1. ìerhee efuene. veeJee Glmeener He´JeeMeebvee IesTve ³es-pee keÀjle Demeleele. Jnsefveme®es
(1) ie´B[ ke@Àvee@ue (2) Jnsefveme®³ee mìsMeve yeensj®ee Heefjmej jmles cnCepes HeeCejmles Demeleele ³ee®eer keÀuHevee vemeuesuee SkeÀ cegveerce
Gllejsë SkeÀoe ueb[ventve Jnsefvemeuee efJeceeveeves Deeuee. jml³eeJej meieUerkeÀ[s
(1) ie´B[ ke@Àvee@ue : Jnsefveme mìsMeve®³ee yeensj jml³eeSsJepeer SKeeoîee HeeCeer®e HeeCeer Peeuesues Heentve l³eeves DeeHeu³ee ceeuekeÀeuee leej kesÀueer,
efJemleerCe& veoermeejKee He´®eb[ keÀeueJee efomelees. l³eeuee®e ìe´B[ ’JnsefvemeceO³es Hetj Deeuee Deens. meieUs jmles HeeC³eeveb leg[bgye Yejues
ke@Àvee@ue' cnCeleele. l³eele DeveskeÀ Hee@ìj ì@keÌmeer cnCepes ueneve ceesìej Deensle. Hejle ³esT keÀer Hetj DeesmejsHe³e¥le Jeeì Heent les keÀUJee!“
ueeB®eerme DeeefCe ceesþîee ³eebef$ekeÀ veeJee GY³ee Demeleele. He´Jeemeer Heesìele efpekeÀ[s HeeneJes eflekeÀ[s HeeCeer DeeefCe HeeCeer®e efomeles. Jnsefveme cnCepes
IesTve ³ee veeJee Glmeeneves ³ee®e ke@Àvee@ueJej ³es-pee keÀjle Demeleele. KeN³ee DeLee&ves DeHeÀeì peueoMe&ve Deens. DeMee ³ee Jnsefveme®³ee nJesle
He´sceele He[uesu³ee ³egiegueebvee efJepes®³ee Jesieeves megmeeì IesTve peeCeeN³ee ieejJee Demelees. FLeu³ee JeeN³eele Glmeener DeeefCe ceveele mebieerle vee®ele
ceesìj ueeB®esmeHe³e¥le Jesiee®³ee DeveskeÀ He´keÀej®³ee veeJee ³ee ie´B[ Demeles. lemes®e meYeesJeej Hemejuesu³ee HeeC³eele lee©C³ee®eer meUmeU
ke@Àvee@ueJej He´Jeeme keÀjle Demeleele. ³ee ke@Àvee@ue®³ee HeeC³eele vesnceer®e efomeles. l³eecegUs®e Jnsefveme Menje®es JeCe&ve Meyoeble keÀjlee®e ³esle
lee©C³e meUmeUleevee efomeles. ³ee ie´B[ ke@Àvee@ue®³ee efkeÀveeN³eeJej veener.
Keg®³ee& ìekeÀuesu³ee efomeleele. ³ee ®eej Keg®³ee¥®³ee ceO³es ìsyeue DeeefCe *He´. 3. Keeueerue mebkeÀuHevee mHe<ì keÀje.
l³eeJej jbieeryesjbieer He´®eb[ í$eer þsJeuesueer Dee{Ules. ³ee Keg®³ee¥Jej (1) Jnsefveme cnCepes efnN³ee-ceeCekeÀeb®³ee ef{ieemeejKee yesìeb®ee
yemetve efyeDej efkebÀJee keÀe@HeÀer Iesle HeeC³eeletve He´Jeeme keÀjCeeN³ee HebgpekeÀe ............... .
veeJeebkeÀ[s HeenCes meieUîeebvee ceveeHeemetve DeeJe[les.
Gllejë Jnsefveme ³ee Menjele meJe&$e HeeCeer®e HeeCeer efomeles. HeeC³eeJej
(2) Jnsefveme®³ee mìsMeve yeensj®ee Heefjmej: `Jnsefveme' mìsMeve®³ee lejbieCeejs ns DeodYetle Menj Deens. ne ieeJe cnCepes KeN³ee DeLee&ves
yeensj jmlee veener®e. SKeeoîee efJemleerCe& veoermeejKee Hemejuesuee SkeÀ Menj veener®e. lej DeveskeÀ íesìîee-íesìîee yesìeb®ee mecetn®e Deens.
He´®eb[ keÀeueJee Deens. l³eeuee®e ìe´B[ ke@Àvee@ue' cnCeleele. uesKekeÀ DeveskeÀ keÀeueJes DeeefCe l³eebvee pese[Ceejs Hetue ³eecegUs ns Menj Keguetve
lesLes Heesnes®euee lesJne ³ee ke@Àvee@ueceO³es DeveskeÀ Hee@ìj ì@keÌmeer cnCepes efomeles. ceOetve®e ®e®e& efkebÀJee pegvee jepeJee[e ³eeb®eer ìeskesÀ DeeYeeUele
ueneve ceesìj ueeB®eerme DeeefCe ceesþîee ³eebef$ekeÀ veeJee GY³ee nesl³ee. Iegmeu³eeHećeeCes JeeìCeejs ns Menj ceKeceueer meeiejeJej ìekeÀuesu³ee
`JnsefveefPe³ee-JnsefveefPe³ee, efHe³eePee-efHe³eePee' Demee nîeeb®ee HegkeÀej efnN³ee-ceeCekeÀeb®³ee ef{ieemeejKes ueebyetve efomeles. cnCetve®e pees keÀesCeer
®eeueuee neslee. ì@keÌmeerHes#ee yeme mJemle He[Ceej l³eecegUs Flej DeveskeÀ FLes ³eslees lees efveUîee HeeC³eele lejbieCeeN³ee ³ee Menje®³ee He´sceele
He´JeeMeebHećeeCes ceesþîee yeesìer®es eflekeÀerì IesTve uesKekeÀ yeesìerle yemeuee. He[lees.
oesveSkeÀMes He´Jeemeer Heesìele IesTve veeJe peesjele Heg{s efveIeeueer nesleer.
(2) Jnsefveme cnCepes efve©oîeesieer Menj ............... .
*He´. 2. Keeueerue cegodoîeeb®³ee DeeOeejs Jnsefveme®es JeCe&ve efuene. Gllejë ³egjesHe Keb[eleues HeeC³eeJej lejbieCeejs peieeleues SkeÀcesJe Menj
(De) Jnsefveme cnCepes DeHeÀeì peueoMe&ve cnCepes `Jnsefveme' nes³e. FLes meJe&$e HeeCejmles®e Deenssle. FLeu³ee
(ye) Jnsefveme cnCepes DeJeCe&veer³e Menj keÀeueJ³eebceOetve DeveskeÀ ueneve-ceesþîee veeJee Glmeener He´JeeMeebvee lemes®e
Gllejë Jnsefveme cnCepes kesÀJeU keÀeueJ³eeb®es®e veJns lej keÀeueJ³eelener He´sceer ³egiegueebvee Jesieeves ves-DeeCe keÀjle Demeleele. FLeu³ee ie´B[ ke@Àvee@
lejbieCeejs Menj Deens. ³ee Menjele SkeÀner ceesìej veener keÀejCe ue®³ee efkeÀveeN³eeJej Keg®³ee& ìekeÀuesu³ee efomeleele. ®eej Keg®³ee¥®³eeceO³es
Jnsefveme (mLetueJee®eve) 151
ìsyeue DeeefCe l³eeJej jbieeryebjbieer í$eer. ³ee Keg®³ee¥Jej yemetve efyeDej jbieeves jbietve iesues nesles. ceer KetHe Deeveboer Peeuees neslees. Menjeleerue
efkebÀJee keÀe@HeÀer Iesle meceesªve mejkeÀCeeN³ee efJeefJeOe DeekeÀejeb®³ee DeeefCe efmeceWì keÀeBefke´Àì®³ee pebieueele Jee{uesu³ee ceeP³eemeejK³ee cegueeuee
Deveble He´keÀejeb®es Gleeª cnCepes®e He´Jeemeer Jeentve vesCeeN³ee veeJeeb®eer ³es- l³ee meeQo³ee&®ee nsJee Jeeìt ueeieuee.
pee Heenle yemee³e®es. leer®e iebcele ³ee veeJeebceOetve He´Jeeme keÀjCeeN³eeveebner He´. 6. OeeJeHeUer®³ee Menjer peerJeveeletve JesU keÀe{tve ceveg<³e efvemeie&jc³e
Heene³euee efceUles. [skeÀJej ³esGÀve efkeÀveeN³eeJej®³ee efve©oîeesieer mebLe, Meeble efþkeÀeCeebvee Yesì osle Demelees. ³eeJej legce®es efJe®eej efuene.
Meeble, ef®e$eefJeef®e$e He´JeeMeeb®³eekeÀ[s Heenle Heg{s-Heg{s mejkeÀe³e®es. ns
Gllejë Menjer peerJeve ns OekeÀeOekeÀer®es Je OeeJeHeUer®es peerJeve Deens. ³ee
Menj efve©oîeesi³eebmeeþer®e Deens, Demes Jeeìles keÀejCe FLess ³esCeeN³ee
peerJeveele ceeCemeeuee Deejece veener. efoJeme je$e keÀeces®e keÀeces l³eeme
He´JeeMeebvee keÀmeueerner IeeF&-ieoea vemeles. v³et³ee@ke&À, cebgyeF&, neBiekeÀeBie
keÀjeJeer ueeieleele. keÀesCel³ee®e He´keÀej®ee efJejbiegUe l³eeme DevegYeJee³eeme
DeMee Menjebleu³ee OeeJeHeUerHeemetve ns HetCe&HeCes JesieUs Meeble Demes Menj
efceUle veener. keÀesCel³eener He´keÀej®eer keÀjceCetkeÀ veener. ceveg<³e DeMee
Deens.
He´keÀej®³ee peerJeveeuee kebÀìeUlees Je lees leerve les ®eej efoJeme keÀe nesF&vee
*He´. 4. `Jnsefveme'ns HeeC³eeleues peieeleues SkeÀcesJe Menj Deens. Heeþe®³ee efvemeie&jc³e Meeble mLeUeuee Yesì oslees. efvemeie& ceeveJeeuee leepes ìJeìJeerle
DeeOeejs ³ee efJeOeevee®eer mel³elee HeìJetve oîee. Je He´mevve keÀjlees. lees ceeCemee®ee meJe& LekeÀJee Jee Jesovee otj keÀªve
Gllejë Jnsefveme ns HeeC³eeleues Demes peieeleues SkeÀcesJe DeodYetle Menj l³eele Tpee& efvecee&Ce keÀjlees. peerJeveele Gcesoerves GYeer jenC³ee®eer He´sjCee
Deens. ³ee Menjele SkeÀner ceesìej veener. JeenletkeÀ efve³eb$eCe keÀjCeeje oslees. cnCetve ceveg<³e OeeJeHeUer®³ee Menjer peerJeveeletve JesU keÀe{tve
Heesueerme veener. ì^@efHeÀkeÀ ueeF&ìdme veenerle DeeefCe jml³eeJej OekeÌkeÀeyegkeÌkeÀer efvemeie&jc³e Meeble efþkeÀeCeebvee Yesì osle Demelees.
veener Demes ns peieeleues SkeÀcesJe Menj Deens keÀejCe ³eeuee KeN³ee He´. 7. legcnebuee keÀOeer SKeeoîee Menjeuee Yesì efou³eeveblej les mees[leevee
DeLee&ves jmles®e veenerle. FLes HeÀkeÌle keÀeueJes Deensle DeeefCe l³eebvee ceveele ngjngj efvecee&Ce Peeuesueer Deens keÀe? legce®ee DevegYeJe
pees[Ceejs Hetue Deensle. DeeF&®³ee ieUîeele cegueeves ueef[JeeUHeCes keÀLeve keÀje.
He´sceUHeCes nele ìekeÀeJes lemes ns Hetue Deensle. ³esLeerue HeeCejml³eebletve®e
Gllejë ceer iesu³ee Je<eea ceeP³ee kegÀìbgyeemeesyele ogyeF&uee iesuees neslees. ogyeF&
DeveskeÀ ueneve-ceesþîee ³eebef$ekeÀ veeJee newMeer He´JeeMeebvee lemes®e He´sceele
ns peieeleerue SkeÀ YeJ³e Je efoJ³e Demes Menj Deens. je$eer®³ee JesUer
He[uesu³ee ³egiegueebvee megmeeì Jesieeves IesTve peele-³esle Demeleele.
meJe&$e efoJ³eeb®eer jes<eCeeF& Heentve DeeHeues [esUs efoHetve peeleele. Deesmee[
³esLeerue nJesle ieejJee Demelees. JeeN³eele Glmeen Demelees. ceveele mebieerle
JeeUJebìeJej Jemeuesues ns Menj Heentve meJe&peCe DeeM®e³e&®eefkeÀle
Demeles DeeefCe efJeMes<e cnCepes meYeesJeej Hejmeuesu³ee HeeC³eele lee©C³ee®ee
nesleele. Gb®e®e Gb®e ieieve®ebgyeer Fceejleer Heentve ceve LekeÌkeÀ nesles.
Glmeen efometve ³eslees. l³eecegUs®e efveUîee HeeC³eeJej lejbieCeejs ns Menj
lemes®e mecegoéleerue HeeC³eeJej Jemeuesues yegpe& KeefueHeÀe ns Heb®eleejebefkeÀle
mees[leevee Giee®e ceveeuee ngjngj Jeeìles.
ne@ìsue Heentve ceue Oev³e nesles. ogyeF& ³esLeerue c³egefpe³ece mvees Jeu[& ke´Àer[e
*He´. 5. legcner Heeefnuesu³ee legcneuee DeeJe[uesu³ee keÀesCel³eener mLeUe®es Peesve Heentve ceveeuee megKeo DeeM®e³ee&®ee OekeÌkeÀe yemelees. peeieespeeieer
JeCe&ve legce®³ee Meyoeble keÀje. efJeefJeOe He´keÀej®eer mebgoj mebgoj Pee[s ueeJetve le³eej kesÀuesueer Goîeeves
Heenleevee ceve Deieoer Yeªve ³esles. jbieeryesjbieer HegÀuePee[s Heentve ceve
Gllejë ceeie®³ee jefJeJeejer ceeP³ee leeF&®³ee meemegjJee[eruee peeC³ee®ee
ìJeìJeerle nesles. ogyeF& ³esLeerue ®eewHesÀj jml³eeJeªve iee[îee Deieoer
³eesie Deeuee. keÀeskeÀCeeleerue oeHeesueer leeuegkeÌ³eeleerue `DeebefyeJeueer'
YejOeeJe Jesieeves Heg{s®e Heg{s mejmeeJeleevee Heentve ceveeuee SkeÀ He´keÀej®eer
ns efle®es meemej. [eWieje®³ee kegÀMeerle Jemeuesues, efvemeie&meeQo³ee&ves
YegjU®e He[les. Demes ns Menj mees[leevee ceeP³ee ceveele SkeÀ He´keÀej®eer
veìuesues, íesìsmes, ìgceoej Kes[sieeJe. ieeJee®³ee eflevener yeepetbveer
ngjngj efvecee&Ce Peeuesueer nesleer. efveIeleevee Demes®e Jeeìle nesles keÀer ³ee®e
Deebyee, veejU ³eeb®³ee ieo& yeeiee DeeefCe efnjJeerieej Mseleer Deens lej
mLeUer jeneJes.
®eewL³ee yeepetves KeUKeU DeeJeepe keÀjle JeenCeejer keÀeUt veoer
meeN³ee ieeJekeÀN³eemeebþer Jejoeef³eveer®e Deens. Heneìs He#³eeb®³ee
efkeÀueefyeueeìeves peeiee nesTve ceer yeensj He[uees. l³eeJesUer Heneìs®³ee
l³ee efvemeie&meeQo³ee&ves ceer ceesntve®e iesuees. meJe&$e OegkesÀ Hemejuesues nesles.
[eWieje®³ee HeefuekeÀ[tve met³e& nUtnUt Jej ³esle neslee. DeekeÀeMe meesvesjer
aaa
16 Meyoeb®ee KesU
veeJe : nsueve kesÀuej
keÀeueeJeOeer : (1880-1968)
Heefj®e³e : efJemeeJ³ee MelekeÀeJej DeeHeu³ee DeueewefkeÀkeÀ keÀe³ee&ves DeeefCe k³eeqkeÌlecellJeecegUs p³ee ueeskeÀesllej J³ekeÌleeR®ee ÒeYeeJe He[uee, l³eeceO³es
nsueve kesÀuej ³eeb®es veeJe DeûeieC³e Deens. DebOelJe, cegkesÀHeCee DeeefCe yeefOejlJe DeMee eflensjer DeHebielJeeMeer meecevee osle l³eebveer DeeHeues
efMe#eCe HetCe& kesÀues. DebOeejeletve ÒekeÀeMeekeÀ[s vesCeeN³ee efMe#eCeHeJee&®es LekeÌkeÀ keÀjCeejs DevegYeJe l³eebveer 'the story of my life'
³ee DeelcekeÀLevee®ee cejeþer DevegJeeo Þeer. ceeOeJe keÀJex ³eebveer `ceePeer peerJevekeÀneCeer' ³ee HegmlekeÀªHeeves kesÀuee Deens.
Òemlegle Gleeje `ceePeer peerJevekeÀneCeer - nsueve kesÀuej, DevegJeeo - ceeOeJe keÀJex, ³ee HegmlekeÀeletve Iesleuee Deens.
ÒemleeJevee
Meyoeb®ee KesU ne Heeþ nsueve kesÀuej ³eebveer efueefnuee Deens. ³ee Heeþele uesefKekesÀves DeHebielJeecegUs Yee<ee efMe#eCeele ³esCeejs De[LeUs Je ns De[LeUs otj
keÀjC³eemeeþer l³eebveer Je l³eeb®³ee efMeef#ekesÀves kesÀuessues Òe³elve ³ee®es JeCe&ve ³esLes kesÀues Deens.
MeyoeLe&
veJeue - DeeM®e³e& (wonder) Keble - ogëKe (regret)
Hees®e& - Üejceb[He (porch) Keso - ogëKe (regret)
DeHes#ee - F®íe (ambition , wish) DeeefJeYee&Je - neJeYeeJe (expression)
KeeCeeKegCee - ³es®es DeLe& KegCee, FMeeje (signs, marks) efveM®eue - mleyOe, De{U (stable, firm)
ueieyeie - IeeF& Je ie[ye[ (hurry, bustle) nUJes - veepetkeÀ
Deboepe - megceej, Deoceeme (rough estimate) Gyeoej - iejce keÀjCeejs (warm)
keÀ[JeìHeCee - keÀ[gHeCee (bitterness) ìgCeìgCe - ueneve-ueneve G[îee ceejle (hoppingly)
J³eûe - J³emle, iegbie (engrossed) HeeTueJeeì - Hee³eJeeì (path)
Peie[e - Yeeb[Ce (dispute) ojJeUle - meJe&$e Hemejle
oeì - Ieve (thick, dense) Oeeje - ÒeJeen (flow)
mHeMe& - mebHeke&À (touch) DeesIeU - yeejerkeÀ ÒeJeen (streamlet)
efkeÀveeje - keÀeþ (a bank) DemHe<ì - mHeä vemeuesues (not clear)
leeCe - oyeeJe (strain, tension) peeCeerJe - DeekeÀueve, yeesOe (realization)
efveëMeyo - keÀener ve yeesuelee, Meeble (silent) mce=leer - DeeþJeCe (memory)
Dee¬ebÀove - leerJe´ MeeskeÀ, Dee¬eÀesMe (piteous willing) Lejej - (thrill)
vneCes - veenCes, mveeve keÀjCes (to bath)
GmeUves - Jej peeCes (to rise up)
HeeKej - ³es®es DeLe& meeJeueer (shade)
®ewlev³ece³e - Glmeener
efpevee - Hee³eN³ee (staircase)
GOeUCes - ³es®es DeLe& G[JeCes (to throw)
ef®ebO³ee - HeÀeìuesues Jem$e (strip of cloths)
leeveceeve - j®euekeÀeue HeefjefmLeleer®eer DevegketÀue mebOeer De[LeUs - De[®eCeer (problems, obstacles)
(favourable chance)
®ee®eHe[le - ³esLess DeLe& neleebveer mHeMe& keÀjCes
efnmekeÀeJeCes - Kes®etve IesCes (to take away forcibly) HeM®eelleeHe - Keso (remorse)
Heer[e - $eeme, Jesovee (trouble pain) YeeJeefJeMJe - YeeJevesleerue peie
(184)
Meyoeb®ee KesU 185
veeìîece³e - veeìîeHetCe& (dramatic) leeCe DemeCes - leCeeJe DemeCes

Heuebie - Keeì (bedstead, coach) íeleer Oe[Oe[Ces - Yeerleer JeeìCes
MeskeÀesìer - peeU (a little warming fire) cee³es®eer HeeKej IeeueCes - Òesce keÀjCes
DeefYeceeveeveb HegÀuetve ³esCes - KetHe Deevebo nesCes
efìhee DevegkeÀjCe keÀjCes - vekeÌkeÀue keÀjCes
De@veer ce@vmeefHeÀu[ megefueJn@ve - uesefKekeÀe nsueve kesÀuej ³eeb®eer efMeef#ekeÀe KeeCeeKegCee keÀjCes - FMeeje keÀjCes
nveermekeÀued Jesue - megiebOeer HegÀueeb®eer Jesue GkeÀÈ³ee HegÀìCes - KetHe Deevebo nesCes
neskeÀe³eb$e - efoMee DeesUKeC³eemeeþer ieueyeleeJej JeeHejues efnmekeÀeJetve IesCes - Kes®etve IesCes
peeCeejs ³eb$e Keble vemeCes - ogëKe vemeCes
Heefke&Àme FeqvmììîetMeve - ³ee mebmLes®eer mLeeHevee 1929 ceO³es Deeveboe®eer GOeUCe keÀjCes - Deevebo HemejJeCes
Peeueer. ner DecesefjkesÀleerue meJee¥le pegveer Deelegj nesCes - GlmegkeÀ nesCes
DebOe J³ekeÌleebrmeeþer Demeuesueer MeeUe veJeer ¢<ìer efceUCes - veJeerve efoMee efceUCes
Deens. HeM®eelleeHe nesCes - Keso JeeìCes / JeeF&ì JeeìCes / HemleeJee
JeeìCes
keeJedÀÒe®eej HeeueJeer HegÀìCes - veJeerve Glmeen efvecee&Ce nesCes
veJeue JeeìCes - DeeM®e³e& JeeìCes GlkebÀþe ueeieCes - GlmegkeÀlee ueeieCes
Deboepe ³esCes - meeOeejCe keÀuHevee ³esCes efnjcees[ nesCes - veejepe nesCes
keÀuHevee vemeCes - ceeefnle vemeCes keÀmeesMeerves Òe³elve keÀjCes - KetHe keÀ<ì keÀjCes
J³eûe nesCes - J³emle DemeCes, ceive/iegbie DemeCes Deelegj nesCes - GlmegkeÀ nesCes
LeketÀve peeCes - oceCes
MASTER KEY QUESTION SET - 16 (iii) Hees®e&ceO³es GYeer Demeleevee uesefKekesÀ®eer DeJemLee
He´Mve 1Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer

keÀjeë
Meeble keÀMee®³ee lejer DeHes#esle
Òe.1. DeekeÀueve ke=Àleer
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (iv) keÀenerlejer JesieUb Ie[Ceej ³ee DeboepeeJej
( i) uesefKekesÀ®eer Òeefleef¬eÀ³ee
uesefKekesÀ®³ee DeeþJeCeerleuee efoJeme
oejeHeeMeer peeTve Hee³eN³eebJej Jeeì Heenle jenCes
efMeef#ekeÀe ce@veer ce@vmeefHeÀu[ megefueJn@ve ³eeb®³ee
efMekeÀJeCeer®ee Heefnuee efoJeme (2) Gllej efuene.
nveermekeÀued Jesueer®³ee
Gvneves keÀe{uesueer Jeeì
(ii) peeÈ³eeceOetve
Deepe keÀenerlejer JesieUb Ie[Ceej ³ee®ee
uesefKekesÀuee Deeuesuee Deboepe (3) He³ee&³eer Meyo efuene.
peerJeve FMeeje leke&À HeCe&
keÀMeeJeªve
Dee³eg<³e KeeCeeKegCee Deboepe Heeve
DeeF&®³ee KeeCeeKegCee Iejeleueer ueieyeie
(4) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ¬eÀce ueeJee. heefj®íso 1 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 55

(i) uesefKekeÀe oejeHeeMeer peeTve Hee³eN³eebJej Jeeì Heenle jeefnueer. ceeP³ee DeeþJeCeerleuee, Dee³eg<³eeleuee ........................
(ii) l³ee efoJeMeer uesefKekeÀe ogHeejer Hees®e&ceO³es GYeer nesleer. ............................ ceuee keÀuHevee veJnleer.
(iii) keÀenerlejer JesieUb Ie[Ceej nîee®ee uesefKekesÀuee meeOeejCe Deboepe
Deeuee neslee.
Gllejë (i) l³ee efoJeMeer uesefKekeÀe Hees®e&ceO³es GYeer nesleer.
(i) Dee³eg<³eeleuee cenllJee®ee efoJeme cnCepes ceeP³ee ......
(ii) keÀenerlejer JesieUb Ie[Ceej nîee®ee uesefKekesÀuee meeOeejCe Deboepe
Deeuee neslee. (De) yeeF& megefueJn@ve De@veer ce@vmeefHeÀu[ ceuee efMekeÀJee³euee Deeu³ee lees
efoJeme.
(iii) uesefKekeÀe oejeHeeMeer peeTve Hee³eN³eebJej Jeeì Heenle jeefnueer.
(ye) yeeF& ce@vmeefHeÀu[ megefueJn@ve De@veer ceuee efMekeÀJee³euee Deeu³ee lees
efoJeme.
(i) uesefKekesÀ®³ee peerJeveeleerue cenllJee®ee efoJeme keÀesCelee?
(keÀ) yeeF& De@veer ce@vmeefHeÀu[ megefueJn@ve ceuee efMekeÀJee³euee Deeu³ee lees
Gllejë efMeef#ekeÀe De@veer ce@vmeefHeÀu[ megefueJn@ve p³ee efoJeMeer uesefKekesÀuee efoJeme.
efMekeÀJee³euee Deeu³ee lees efoJeme uesefKekesÀ®³ee peerJeveeleerue DeefleMe³e
([) yeeF& ce@vmeefHeÀu[ De@veer megefueJn@ve ceuee efMekeÀJee³euee Deeu³ee lees
cenllJee®ee efoJeme neslee.
efoJeme.
(ii) uesefKekesÀuee keÀMee®eer keÀuHevee veJnleer?
Gllejë Dee³eg<³eeleuee cenllJee®ee efoJeme cnCepes ceeP³ee yeeF& De@veer
Gllejë uesefKekesÀuee YeefJe<³eele efle®³eemeeþer keÀe³e ®ecelkeÀej efuentve þsJeuee³e ce@vmeefHeÀu[ megefueJn@ve ceuee efMekeÀJee³euee Deeu³ee lees efoJeme.
³ee®eer keÀuHevee veJnleer.
(ii) YeefJe<³eele ceeP³eemeeþer keÀe³e ®ecelkeÀej efuentve þsJeuee³e, ....
(iii) 3 cee®e&, 1887 jespeer ogHeejer uesefKekeÀe keÀesþs GYeer nesleer?
(De) ³ee®eer keÀener ceuee keÀuHevee veJnleer.
Gllejë 3 cee®e&, 1997 jespeer ogHeejer uesefKekeÀe Hees®e&ceO³es GYeer nesleer.
(ye) ³ee®eer keÀener ceuee keÀuHevee nesleer.
(iv) uesefKekesÀuee DeeþJeb Je<e& ueeiee³euee efkeÀleer ceefnves yeekeÀer nesles?
(keÀ) ³ee®eer keÀener ceuee nUtnUt keÀuHevee Deeueer nesleer.
Gllejë uesefKekesÀuee DeeþJeb Je<e& ueeiee³euee leerve ceefnves yeekeÀer nesles.
([) ³ee®eer ceuee HegjsHetj keÀuHevee nesleer.
(v) uesefKekesÀ®eer yeesìb keÀÈ³eebJeªve keÀMeer efHeÀjueer?
Gllejë YeefJe<³eele ceeP³eemeeþer keÀe³e ®ecelkeÀej efuentve þsJeuee³e, ³ee®eer
Gllejë Jemeble $eÝlet®eb mJeeiele keÀje³euee®e GceueeJ³eele leMeer uesefKekesÀ®eer keÀener ceuee keÀuHevee veJnleer.
yeesìb keÀÈ³eebJeªve efHeÀjueer.
(6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje. Hees®e& PeeketÀve ìekeÀCeeN³ee nveermekeÀued Jesueer
(i) YeefJe<³eele ceeP³eemeeþer keÀe³e .............. efuentve þsJeuee³e, ³ee®eer Jesueer
keÀener ceuee keÀuHevee veJnleer.
(DeefYeJeeove, vecemkeÀej, DeeMeerJee&o, ®ecelkeÀej)
(i) uesefKekeÀe oejeHeeMeer peeTve Hee³eN³eebJej Jeeì Heenle jeefnueer.
(ii) cnCetve ceer oejeHeeMeer peeTve .............. Jeeì Heenle jeefnues.
(ii) uesefKekesÀuee DeeþJeb Je<e& ueeiee³euee Hee®e ceefnves yeekeÀer nesles.
(Deelegjlesves, Hee³eN³eebJej, efKe[keÀerHeeMeer, Hees®e&Jej)
Gllejsë (i) mel³e (ii) Demel³e
(iii) ceuee DeeþJeb Je<e& ueeiee³euee .............. ceefnves yeekeÀer nesles.
(SkeÀ, ®eej, leerve, Hee®e) (1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene.
Gllejsë (i) ®ecelkeÀej (ii) Hee³eN³eebJej (iii) leerve (i) ceuee DeeþJeb Je<e& ueeiee³euee efleve cenerves yeekeÀer nesles.
Gllejë ceuee DeeþJeb Je<e& ueeiee³euee leerve ceefnves yeekeÀer nesles.
Meyoeb®ee KesU 187
(ii) oesve Deieoer HejmHejefJejesefOe Dee³et<³eb keÀMeer SkeÀ$e ³esleele. (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Gllejë oesve Deieoer HejmHejefJejesOeer Dee³eg<³eb keÀMeer SkeÀ$e ³esleele. Meyo cetUMeyo meeceev³eªHe
DeeþJeCeerleuee DeeþJeCe DeeþJeCeer
(2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes/veeces/meJe&veeces MeesOetve efuene.
meJe³eer®³ee meJe³e meJe³eer
Gllejë (i) meJe&veecesë ceer, ceeP³ee, ceuee, ceePeer
(ii) veecesë DeeF&, Hees®e&, oej, Hee³ejer, Tve (9) Keeueerue JeekeÌ³eeble kebÀmeeleerue JeekedÀÒe®eejeb®ee JeeHej keÀje.
(veJeue JeeìCes, keÀuHevee vemeCes)
(iii) efJeMes<eCesë Meeble, ueieyeie
(i) YeefJe<³eele keÀe³e keÀje³e®es Deens ³ee®eer jcesMekeÀ[s keÀenerner ³eespevee
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. veJnleer.
(i) YeefJe<e³eele, YeJeer<³eele, YeefJe<³eele, YeJeefJe<³eele (ii) DeekeÀeMeele Hemejuesueb FbêOeveg<³e Heentve meJee¥vee DeeM®e³e& Jeeìues.
Gllejsë (i) YeefJe<³eele keÀe³e keÀje³e®es Deens ³ee®eer jcesMekeÀ[s keÀenerner
(ii) ®ecelkeÀej, ®ecelekeÀej, ®elcekeÀej, ®ececekeÀej
keÀuHevee veJnleer.
Gllejsë (i) YeefJe<³eele (ii) ®ecelkeÀej (ii) DeekeÀeMeele Hemejuesueb FbêOeveg<³e Heentve meJee¥vee veJeue Jeeìues.
(4) Keeueerue Meyoebmeeþer Heeþele Deeuesues meceeve DeLee&®es Meyo (10) keÀeU yeouee.
MeesOee. (i) ³ee®eer keÀener ceuee keÀuHevee veJnleer. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
( i) Gllejë ³ee®eer keÀener keÀuHevee ceuee vemesue.
efove efoJeme (ii) Deepe keÀenerlejer JesieUb Ie[Ceej ³ee®ee ceuee meeOeejCe Deboepe Deeuee.
(YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
(ii) m$eer yeeF& Gllejë Deepe keÀenerlejer JesieUb Ie[Ceejb ³ee®ee ceuee meeOeejCe Deboepe ³esF&ue.
Òe. 4. mJecele
(iii) uelee Jesue legce®³ee DeeþJeCeerleuee cenllJee®ee efoJeme keÀesCelee Je keÀe
³eeyeodoue legce®es efJe®eej J³ekeÌle keÀje.
(iv) ceeme ceefnvee Gllejë ceeP³ee DeeþJeCeerleuee cenllJee®ee efoJeme 10 ef[meWyej,
2015 Deens. l³eeuee keÀejCener lemes®e Deens. ³ee efoJeMeer ceuee
(5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. Deeblej- efJeoîeeue³eerve Yee<eCe mHeOexle ÒeLece Heeefjleesef<ekeÀ efceUeues Je
(i) DemeeOeejCe × les ner ceneje<ì^ jep³ee®³ee cegK³eceb$³eeb®³ee nmles! ceuee DeeleeHe³e¥le®³ee
efJeoîeeLeer& peerJeveele efceUeuesues ns Heefnues®e ye#eerme nesles. l³eecegUs
(ii) meeJeueer × ceuee ³ee efoJemee®es efJeMes<e DeekeÀ<e&Ce Deens. ÒeLece®e Dee³eg<³eele
(iii) je$e × efceUeuesu³ee Heefnu³ee ³eMee®ee ne efoJeme Deens. lees ceer keÀOeer®e
efJemejCes MekeÌ³e®e veener. ceuee Deepener DeeþJelees³e lees efoJeme. ceePes
(iv) Meeble × Yee<eCe SsketÀve meJee¥veer ceePes keÀewlegkeÀ kesÀues. mJeleë cegK³eceb$³eebveer ceePes
Gllejsë (i) meeOeejCe (ii) Tve (iii) efoJeme (iv) DeMeeble Yee<eCe SsketÀve YeefJe<³eele ceuee veslee nesC³eeme meebefieleues cnCetve ne
ceeP³ee Dee³eg<³eeleerue cenllJee®ee efoJeme Deens.
Gllejë (i) ceefnves (ii) Hee³eN³ee (iii) peeÈ³ee (iv) meJe³eer (v) keÀÈ³eeb ÒeMve.2 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
(vi) KeeCeeKegCee (vii) DeeþJeCeer (viii) yeesìb Òe.1. DeekeÀueve ke=Àleer
(i) jeie
uee odefJeleer³ee (SkeÀJe®eve)
cevee®³ee J³eûeles®es keÀejCe ceveeleerue
DeeþJeCeerleuee
keÀ[JeìHeCee
Jesueer®³ee ®³ee <e<þer (SkeÀJe®eve)
(ii) (6) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.

efMe#eCeeuee meg©Jeele nesC³eeDeeOeer uesefKekesÀ®eer DeJemLee
(i) vescekeÌ³ee l³ee®e nJ³eeM³ee #eCeer .............. ÒekeÀeMeele ceer vneTve
efveIeeues. (ceeskeÀUîee, DebOekeÀej, Òescee®³ee, jeiee®³ee)
OegkeÌ³eele meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer
(ii) efkeÀveeje ieeþsHe³e¥le .............. Demelees.
(iii) (leeCe, $eeme, J³eûe, OegkebÀ)
ÒekeÀeMe! ÒekeÀeMe nJee³e
Deelc³ee®eb efveëMeyo Dee¬ebÀove (iii) íeleer .............. Demeles.
ceuee!
(Ieeyejle, Oe[Oe[le, Oe[He[le, OeyeOeyele)
(iv) Demeb ceeP³ee .............. efveëMeyo Dee¬ebÀove ®eeuee³e®eb.
ceive oyeeJe Jeeì leì (peerJevee®eb, Deelc³ee®eb, cevee®eb, peerJee®eb)
Gllejs: (i) Òescee®³ee (ii) leeCe (iii) Oe[Oe[le (iv) Deelc³ee®eb
J³eûe leeCe ceeie& efkeÀveeje
(3) pees[îee pegUJee. heefj®íso 2 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 55
`De' ieì `ye' ieì l³eeDeeOeer keÀener DeeþJe[s jeieeveb .............................
(i) ceive (De) Oe[Oe[le ............................ ceer vneTve efveIeeues.
(ii) oeì (ye) Òescee®ee Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
(iii) íeleer (JeÀ) J³eûe (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje.
(iv) ÒekeÀeMe ([) OegkebÀ
(i) efMe#eCeeuee meg©Jeele nesC³eeDeeOeer ceePeer DeJemLee ....
Gllejs: (i - keÀ), (ii - [), (iii - De), (iv - ye) (De) l³ee OegkeÌ³eele ve meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer nesleer.
(4) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ¬eÀce ueeJee. (ye) l³ee OegkeÌ³eele meeHe[uesu³ee yeesìermeejKeer nesleer.
(i) Òescee®³ee ÒekeÀeMeele uesefKekeÀe vneTve efveIeeueer. (keÀ) l³ee OegkeÌ³eele ve meeHe[uesu³ee yeesìermeejKeer nesleer.
(ii) uesefKekesÀ®³ee Deelc³ee®eb efveëMeyo Dee¬ebÀove ®eeuee³e®eb. ([) l³ee OegkeÌ³eele meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer nesleer.
(iii) uesefKekesÀkeÀ[s neskeÀe³eb$e Jeiewjs keÀener®eb veJnleb. Gllej: efMe#eCeeuee meg©Jeele nesC³eeDeeOeer ceePeer DeJemLee l³ee OegkeÌ³eele
(iv) ceve jeieeveb DeeefCe keÀ[JeìHeCeeveb J³eûe Peeueb nesleb. meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer nesleer.
Gllej: (i) ceve jeieeveb DeeefCe keÀ[JeìHeCeeveb J³eûe Peeueb nesleb. (ii) menpe mHeMe& keÀjlee ³esF&ue DeMee Heeb{N³ee .....
(ii) uesefKekesÀkeÀ[s neskeÀe³eb$e Jeiewjs keÀener®eb veJnleb. (De) DebOeejeveb DeeHeu³eeuee Jes{ue³eb DeeefCe leMee OegkeÌ³eeletve penepe Jeeì
(iii) uesefKekesÀ®³ee Deelc³ee®eb efveëMeyo Dee¬ebÀove ®eeuee³e®eb keÀe{le efkeÀveeN³ee®³ee efJeªodOe efoMesveb ³esle Demeleb.
(iv) Òescee®³ee ÒekeÀeMeele uesefKekeÀe vneTve efveIeeueer. (ye) DebOeejeveb DeeHeu³eeuee Jes{ue³eb DeeefCe leMee OegkeÌ³eeletve penepe Jeeì
keÀe{le efkeÀveeN³ee®³ee efoMesveb ³esle Demeleb.
(i) uesefKekeÀe keÀMeeves LeketÀve iesueer nesleer? (keÀ) DebOeejeveb DeeHeu³eeuee Jes{ue³eb DeeefCe leMee OegkeÌ³eeletve penepe Jeeì ve
keÀe{lee efkeÀveeN³ee®³ee efoMesveb ³esle Demeleb.
Gllej: uesefKekeÀe mJeleëMeer®e ®eeueuesu³ee melele®³ee Peie[îeeveb Deieoer LeketÀve
iesueer nesleer. ([) DebOeejeveb DeeHeu³eeuee Jes{ue³eb DeeefCe leMee OegkeÌ³eeletve penepe Jeeì ve
keÀe{lee efkeÀveeN³ee®³ee efJeªodOe efoMesveb ³esle Demeleb.
(ii) efMe#eCeeuee meg©Jeele nesCe³eeHetJeea uesefKekesÀ®eer DeJemLee keÀMeer
nesleer? Gllej: menpe mHeMe& keÀjlee ³esF&ue DeMee Heeb{N³ee DebOeejeveb DeeHeu³eeuee
Jes{ue³eb DeeefCe leMee OegkeÌ³eeletve penepe Jeeì keÀe{le efkeÀveeN³ee®³ee
Gllej: efMe#eCeeuee meg©Jeele nesC³eeDeeOeer uesefKekesÀ®eer DeJemLee OegkeÌ³eele
efoMesveb ³esle Demeleb.
meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer nesleer.
(2) Heefj®ísoeJeªve Keeueerue efJeOeeves ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
(iii) uesefKekeÀe keÀMee®³ee ÒekeÀeMeele vneTve efveIeeueer?
(i) mJeleëMeer®e ®eeueuesu³ee melele®³ee Peie[îeeveb uesefKekeÀe Deieoer LeketÀve
Gllej: uesefKekeÀe Òescee®³ee ÒekeÀeMeele vneTve efveIeeueer.
iesueer nesleer.
Meyoeb®ee KesU 189
(ii) efkeÀveeje ieeþsHe³e¥le leeCe vemelees. (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.

(iii) uesefKekesÀkeÀ[s neskeÀe³eb$e Demeu³eecegUs yeboj efkeÀleer peJeU Deens ns Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
keÀeUe³euee ceeie& neslee. melele®³ee ®³ee <eÿer (SkeÀJe®eve)
Gllejs: (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ (ii)) ®etkeÀ ÒekeÀeMeele le meHleceer (SkeÀJe®eve)

(1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. Meyo cetUMeyo meeceev³eªHe
(i) keÀerveeje ieeþsHej³e&le leeCe Demelees. jeieeveb jeie jeiee
Gllejë efkeÀveeje ieeþsHe³e¥le leeCe Demelees. mecegêeJej mecegê mecegêe
(ii) mJeleëMeer®e ®eeueuesu³ee melele®³ee Peie[îeeveb efce Deieefo LeketÀve iesues DebOeejeveb DebOeej DebOeeje
efMe#eCeeuee efMe#eCe efMe#eCee
nesles.
Gllejë mJeleëMeer®e ®eeueuesu³ee melele®³ee Peie[îeeveb ceer Deieoer LeketÀve iesues (9) JeekeÌÒe®eejeb®ee DeLe& efuene.
nesles. (i) J³eûe nesCes -
(2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes/veeces/meJe&veeces MeesOetve efuene. (ii) leeCe DemeCes -
(i) meJe&veecesë mJeleë, ceePeer, ceer Gllejsë (i) J³emle nesCes (ii) Yeej DemeCes, leCeeJe DemeCes
(ii) veecesë ceve, ÒekeÀeMe, efMe#eCe, penepe, OegkebÀ (10) JeekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
(iii) efJeMes<eCesë J³eûe, oeì, leeCe lesner keÀUe³euee keÀener ceeie& veJnlee.
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. Gllejë YetlekeÀeU
(i) Deelec³ee®eb, Deelc³ee®eb, Deelcee®eb, Deelece³ee®eb Òe. 4. mJecele
Gllejë Deelc³ee®eb legce®eer DeJemLee keÀOeer OegkeÌ³eele meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer
(ii) uetkeÀuegkeÀl³ee, uetkeÀuetkeÀl³ee, uegkeÀuegkeÀl³ee, uegkeÀuetkeÀl³ee Peeueer Deens keÀe? l³eeletve legcner ceeie& keÀe{C³ee®ee keÀmee Òe³elve
Gllejë uegkeÀuegkeÀl³ee kesÀueele ns Lees[keÌ³eele efuene.
(4) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeer& Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne Gllejë peerJeve cnìues cnCepes mebIe<e& ne Deeuee®e. ueneve Demees efkebÀJee
efuene. ceesþs. mebkeÀìs ner meJee¥Jej®e ³esle Demeleele. l³eeJesUer DeeHeueer DeJemLee
oeì OegkebÀ Demeleevee legcner keÀOeer meeiejeJej iesuee³ele? OegkeÌ³eele meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer nesle Demeles. keÀe³e keÀjeJes Je
keÀe³e veener ³eeyeodoue vescekesÀ keÀe³e les meg®ele®e veener. ieeWOeUtve peeCeejer
Gllej: oeì OegkebÀ Demeleevee legcner keÀOeer mecegêeJej iesuee³ele?
efmLeleer efvecee&Ce bnesles. ueneveHeCeer SkeÀoe DeeF&yejesyej yeepeejele iesuesuees
(5) DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJeªodOeeLeea Meyo JeeHeªve JeekeÌ³e Hegvne Demeleevee ieoeacegUs ceer DeeF&Heemetve ogjeJeuees Je j[le j[le DeeF&uee
efuene.
MeesOeerle jeefnuees. ceuee DeeF& kegÀþs®e efomeueer veener. ceePeer DeJemLee
efMe#eCeeuee MesJeì nesC³eeDeeOeer ceePeer DeJemLee l³ee OegkeÌ³eele l³eeJesUer KejesKej®e OegkeÌ³eele meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer®e Peeueer
meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer nesleer. nesleer. ueeskeÀebveer ceeP³eeYeesJeleer ieoea kesÀueer. ceuee ceePes veeJe efJe®eejues
Gllej: efMe#eCeeuee meg©Jeele nesC³eeDeeOeer ceePeer DeJemLee l³ee OegkeÌ³eele ceer j[le j[le l³eebvee ieCeHeleer cebefojepeJeU jenlees Demes meebefieleues
meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer nesleer. oesve J³ekeÌleer ceuee cebefojepeJeU IesTve Deeu³ee. lesLesner ieoea peceueer
(6) DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee. nesleer. ceePeer DeeF& lesLes yemetve j[le nesleer. DeeF&uee Heentve ceer efleuee
jece Je Meece oesIes efce$e Deensle. Ieìdì efceþer ceejueer.
Gllej: GYe³eevJe³eer DeJ³e³e
ÒeMve.3 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë (ii) uesefKekesÀ®³ee yeeF& efMekeÀefJeC³eeyejesyej®e keÀe³e keÀje³euee
Òe.1. DeekeÀueve ke=Àleer Deeu³ee nesl³ee?
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllejë uesefKekesÀ®³ee yeeF& efMekeÀefJeC³eeyejesyej uesefKekesÀJej cee³es®eer HeeKej
Ieeuee³euee Deeu³ee nesl³ee.
( i) DebOe cegueebveer HeeþefJeuesueer Yesì yeengueer (iii) uesefKekesÀuee keÀesCelee KesU DeeJe[uee?
(ii) Gllejë uesefKekesÀuee yeesìeb®ee KesU KetHe DeeJe[uee.
DebOe cegueeb®eer mebmLee Heefke&Àvme FeqvmììîetMeve
(iii) yejs®e efoJeme yeeF¥yejesyej jentve uesefKekesÀ®³ee (i) .............. ne yeesìeb®ee KesU ceuee HeÀej DeeJe[uee.
ue#eele Deeuesueer iees<ì (P-I-N, m-u-q, d-O-l-l, W-A-T-E-R)
(ii) l³eenerHes#ee peemle ceeP³eeJej .............. HeeKej Ieeuee³euee.
Òel³eskeÀ Jemletuee keÀenerlejer veeJe Demeleb (cee³es®eer, Òescee®eer, DeefYeceevee®eer, Deeveboe®eer)
(iii) OeeJele®e .............. Gleªve ceer DeeF&HeeMeer iesues!
(Ieeì, efMe[er, Hee³ejer, efpevee)
Òesce n<e& keÀj vekeÌkeÀue (iv) ceer HeÀkeÌle yeesìebveer yeeF¥®eb .............. keÀjle nesles.
HeeKej Deevebo nele DevegkeÀjCe
(DebOeevegkeÀjCe, ef®e$eerkeÀjCe, DevegkeÀjCe, íe³eeef®e$e)
Gllejsë (i) d-O-l-l (ii) cee³es®eer (iii) efpevee (iv) DevegkeÀjCe
(i) cee³es®eerë HeeKej ëë yeeUmegueYe ë .............. heefj®íso 3 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 55, 56
(ii) n@ì ë Meyo ëë yemeCeb ë .............. ceeP³ee peJeU kegÀCeerlejer .............................
Gllejsë (i) Deevebo (ii) ef¬eÀ³eeHeo ............................ ns ceeP³ee ue#eele Deeueb.
(4) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ¬eÀce ueeJee. Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

(i) DebOe cegueebveer uesefKekesÀuee SkeÀ yeengueer efoueer.
(i) l³ee ceuee efMekeÀJee³euee Deeu³ee nesl³ee, ........
(ii) yeesìeb®³ee KesUeodJeejs uesefKekeÀe Meyo Je ef¬eÀ³eeHeob efMekeÀueer.
(De) l³eenerHes#ee peemle ceeP³eeJej ceceles®eer HeeKej Ieeuee³euee!
(iii) ogmeN³ee efoJeMeer mekeÀeUer®e yeeF& efueefKekesÀuee DeeHeu³ee Keesueerle
(ye) l³eenerHes#ee peemle ceeP³eeJej Òescee®eer HeeKej Ieeuee³euee!
IesTve iesu³ee.
(keÀ) l³eenerHes#ee peemle ceeP³eeJej cee³es®eer HeeKej Ieeuee³euee!
(iv) yeeF¥veer uesefKekesÀ®³ee neleeJej mJeleë®³ee yeesìebveer De#ejb pegUJeueer.
([) l³eenerHes#ee peemle ceeP³eeJej Deeveboe®eer HeeKej Ieeuee³euee!
Gllejë (i) ogmeN³ee efoJeMeer mekeÀeUer®e yeeF& efueefKekesÀuee DeeHeu³ee
Gllejë l³ee ceuee efMekeÀJee³euee Deeu³ee nesl³ee, l³eenerHes#ee peemle ceeP³eeJej
Keesueerle IesTve iesu³ee.
cee³es®eer HeeKej Ieeuee³euee!
(ii) DebOe cegueebveer uesefKekesÀuee SkeÀ yeengueer efoueer. (ii) MesJeìer pesJne SkeÀoe ceer leer De#ejb yejesyej keÀe{ueer lesJne .......
(iii) yeeF¥veer uesefKekesÀ®³ee neleeJej mJeleë®³ee yeesìebveer De#ejb (De) yeeuemegueYe DeefYeceeve DeeefCe Deeveboeveb HegÀuetve Deeues.
pegUJeueer. (ye) yeeuemegueYe Deevebo DeeefCe DeefYeceeveeveb HegÀuetve Deeues.
(iv) yeesìeb®³ee KesUeodJeejs uesefKekeÀe Meyo Je ef¬eÀ³eeHeob efMekeÀueer. (keÀ) yeeuemegueYe Deevebo DeeefCe DeefYeceeveeveb nUtnUt HegÀuetve Deeues.
(5) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. ([) yeeuemegueYe Deevebo DeeefCe DeefYeceeveeveb De®eevekeÀ HegÀuetve Deeues.
(i) yeengueer keÀesCeer mepeJeueer nesleer? Gllejë MesJeìer pesJne SkeÀoe ceer leer De#ejb yejesyej keÀe{ueer lesJne yeeuemegueYe
Gllejë yeengueer uee@je efye´peceveveb mepeJeueer nesleer. Deevebo DeeefCe DeefYeceeveeveb HegÀuetve Deeues.
Meyoeb®ee KesU 191
(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (4) meceeveeLeer& Meyoeb®³ee pees[îee ueeJee.

(i) yeesìe®³ee HeodOeleerves uesefKekeÀe efMekeÀueer `De' ieì `ye' ieì
(i) yeeF& (De) ceelee
Meyo ef¬eÀ³eeHeob (ii) DeeF& (ye) nele
(iii) keÀj (JeÀ) Deevebo
efHeve n@ì keÀHe yemeCeb GYeb jenCeb ®eeueCeb (iv) n<e& ([) efMeef#ekeÀe
Gllejs: (i - [); (ii - De); (iii - ye); (iv - keÀ)
(i) uesefKekesÀ®³ee yeeF& De@veer megefueJn@ve (i) [esUme ×
(4) Heefj®ísoeJeªve mel³e Jee Demel³e les efuene. (ii) ®e{Ces ×
(i) uesefKekesÀuee yeesìeb®ee KesU KetHe®e DeeJe[uee. Gllejsë (i) DebOe (ii) GlejCes
(ii) yeengueer De@veer megefueJn@veves mepeJeueer. (6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene.
(iii) uesefKekeÀe OeeJele®e efpevee Gleªve yeeF¥HeeMeer Deeueer. Gllejë (i) yeesìebveer (ii) cegueebveer
(iv) Òel³eskeÀ Jemletuee keÀenerlejer veeJe Demeleb, ns uesefKekesÀ®³ee ue#eeleb (6) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Deeueb. Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
Gllejsë (i) mel³e (ii) Demel³e (iii) Demel³e (iv) mel³e mekeÀeUer ®e <eÿer (SkeÀJe®eve)
Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer Keesueerle le meHleceer (SkeÀJe®eve)
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. DeeJe[uee uee efÜleer³ee (SkeÀJe®eve)
yeesìebveer veer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
ceeP³ee peJeue kegÀefCeleefj ³esle³emeb ceuee peeCeJeueb.
Gllejë ceeP³ee peJeU kegÀCeerlejer ³esle³emeb ceuee peeCeJeueb. (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(2) GleeN³eeleerue oesve Meyoeb®³ee peeleer MeesOetve efuene. Meyo cetUMeyo meeceev³eªHe
( i) veecesë yeeF&, nele, DeeF&, yeesìb cegueebveer cegueb cegueeb
DeefYeceeveeveb DeefYeceeve DeefYeceevee
(ii) meJe&veecesë ceer, ceeP³ee, ceuee
yeesìebveer yeesì yeesìeb
(iii) efJeMes<eCesë HeeKej, DebOe, DeefYeceeve
(8) Keeueerue JeekeÌ³eele DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesues
(iv) Meyo³eesieer DeJ³e³eë DeeF&HeeMeer, efle®³eemeceesj, yeeF&yejesyej
³eesi³e JeekeÌÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
Mespeej®³ee keÀeketÀ vesnceer®e Deece®³eeJej Òesce keÀjleele.
( i) megefueJn@ve, metefueJn@ve, megueerJn@ve, metueerJn@ve
Gllejë Mespeej®³ee keÀeketÀ vesnceer®e Deece®³eeJej cee³es®eer HeeKej Ieeueleele.
(ii) FefvmììîegMeve, FefvmììîetMeve, FveefmemìtMeve, Fveefmìt#eCe
Gllejsë (i) megefueJn@ve (ii) FefvmììîetMeve
ceer SkeÀ Meyo pegUJele nesles.
(4) efuebie yeouee.
Gllejë YetlekeÀeU
(i) Je[erue DeeF& (10) keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
(ii) iegªpeer yeeF& Òel³eskeÀ Jemletuee keÀenerlejer veeJe Demeleb, ns ceeP³ee ue#eele Deeueb.
Gllejë Òel³eskeÀ Jemletuee keÀenerlejer veeJe Demeleb, ns ceeP³ee ue#eele ³esF&ue.
Òe. 4. mJecele (iii) efueefKekesÀ®³ee efveM®eue DeeefCe DebOeeN³ee peieele keÀesCel³ee YeeJevee
èfoJ³eebie cegueebvee Yee<eeefMe#eCeele ³esCeejs mebYeeJ³e De[LeUs' GieJeCes keÀefþCe nesles?
³eeJej legce®es cele efuene. Gllejë uesefKekesÀ®³ee efveM®eue DeeefCe DebOeeN³ee peieele nUJ³ee Je nUtJeej
Gllejë efoJ³eebie cegues ner efJeMes<ekeÀªve cegkeÀer, yeefnjer Je DebOe Demeleele. YeeJevee GieJeCes keÀefþCe nesles.
l³eecegUs l³eebvee efMekeÀefJeCes ner SkeÀ ÒekeÀejs leejsJej®eer keÀmejle®e (iv) yeeF¥veer uesefKekesÀ®³ee yeengueer®es legkeÀ[s kegÀþs ueesìues?
Demeles. l³eebvee efMe#eCe Iesleevee efJeefJeOe De[®eCeer ³esle Demeleele. Gllejë yeeF¥veer uesefKekesÀ®³ee yeengueer®es legkeÀ[s Pee[tve MeskeÀesìer peJeU®e SkeÀe
SkeÀlej Òel³e#e Jemlet HeenC³eemeeþer l³eeb®³eekeÀ[s ¢äer vemeles, yeepetuee ueesìues.
l³eecegUs l³eebvee ¢<ìer®³ee ªHeeletve Òel³e#e DevegYeJe GHeueyOe keÀªve (3) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀec³ee peeiee Yeje.
osCes menpe MekeÌ³e vemeles. DeMee JesUer l³eebvee efMekeÀefJeleevee mHeMee&®³ee (i) SJe{e Le³eLe³eeì keÀªvener vee Keble vee Keso Demee®e ceePee ...........
ceeO³eceeletve Òel³e#e DevegYeJe osCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. mJeleë efoJ³eebie neslee. (efJe®eej, DeeojYeeJe, DeeefJeYee&Je, DeefJe®eej)
cegueebveener Yee<es®es %eeve ÒeeHle keÀªve Iesleevee DeMee ÒekeÀej®³ee Òel³e#e (ii) ceePee ne ieeWOeU yeIetve l³eeb®ee .............. Peeuee.
DevegYeJeebMeer mecee³eespeve meeOeeJes ueeieles. l³eebvee Yee<eeefMe#eCe ÒeeHle (efnjcees[, Le³eLe³eeì, Keso, Keble)
keÀªve IesC³eemeeþer DeLekeÀ Òe³elve keÀjeJes ueeieleele. les nUtnUt Meyo
Gllejsë (i) DeeefJeYee&Je (ii) efnjcees[
efMekeÀle Demeleele. l³eeb®eer meJe&meeceev³e cegueebHes#ee %eeve ÒeeHle keÀªve
IesC³ee®eer ieleer keÀceer Demeles. heefj®íso 4 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 56
ÒeMve.4 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë SkeÀ efoJeme ceer ceeP³ee veJ³ee .............................
Òe.1. DeekeÀueve ke=Àleer ............................ iesu³eeveb ceueener ne³emeb Jeeìueb.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer
( i) pegveer (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeves HetCe& keÀje.
yeeF¥veer efouesueer yeengueer ef®ebO³ee (i) ceePee ne ieeWOeU yeIetve l³eeb®ee efnjcees[ Peeuee .....
Peeuesueer (De) DeeefCe l³eebveer lees efJe<e³e lesJe{îeeJej þsJeuee veener.
(ye) DeeefCe l³eebveer lees efJe<e³e lesJe{îeeJej®e ve þsJelee Heg{s ®eeuet®e þsJeuee.
(ii) vee Keble
yeengueer legìu³eeJej uesefKekesÀ®ee (keÀ) DeeefCe l³eebveer lees efJe<e³e lesJe{îeeJej®e þsJeuee.
DeeefJeYeeJe& ([) DeeefCe l³eebveer lees efJe<e³e lesJe{îeeJej DeeìHetve Iesleuee.
vee Keso
Gllejë ceePee ne ieeWOeU yeIetve l³eeb®ee efnjcees[ Peeuee DeeefCe l³eebveer lees
(iii) efveM®eue efJe<e³e lesJe{îeeJej®e þsJeuee.
(ii) l³ee yeengueer®es legkeÀ[s nesTve ceeP³ee Hee³eebMeer He[uesues .....
uesefKekesÀ®es peie DebOeejeves
Yejuesues (De) ceuee peeCeJeu³eeJej ceuee GkeÀUîee HegÀìt ueeieu³ee.
(ye) ceuee peeCeJeu³eeJej ceuee Deeveboeveer GkeÀUîee HegÀìt ueeieu³ee.
(iv) yeeF¥veer neleeJej efueefnuesuee Meyo d-O-l-l (keÀ) ceuee peeCeJeu³eeJej ceuee jeiee®³ee GkeÀUîee HegÀìt ueeieu³ee.
([) ceuee peeCeJeu³eeJej ceuee vekeÀUle GkeÀUîee HegÀìt ueeieu³ee.
(2) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. Gllejë l³ee yeengueer®es legkeÀ[s nesTve ceeP³ee Hee³eebMeer He[uesues ceuee
(i) yeeF¥veer uesefKekesÀ®³ee ceeb[erJej þsJeuesueer yeengueer keÀMeer nesleer? peeCeJeu³eeJej ceuee GkeÀU³ee HegÀìt ueeieu³ee.
Gllejë yeeF¥veer uesefKekesÀ®³ee ceeb[erJej þsJeuesueer yeengueer pegveer, ef®ebO³ee Peeuesueer (2) keÀesCe les efuene.
nesleer.
uesefKekesÀ®³ee DebOeeN³ee peieele ve GieJeCeeN³ee YeeJevee
(ii) uesefKekesÀuee kesÀJne GkeÀÈ³ee HegÀìt ueeieu³ee?
Gllejë yeengueer®es legkeÀ[s nesTve DeeHeu³ee Hee³eebMeer He[uesues peeCeJeu³eeveblej
uesefKekesÀuee GkeÀÈ³ee HegÀìt ueeieu³ee. nUJ³ee nUgJeej
Meyoeb®ee KesU 193
(3) mel³e Jee Demel³e les efuene. (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.
(i) yeeF¥veer uesefKekesÀ®eer pegveer ef®ebO³ee Peeuesueer yeengueer uesefKekesÀ®³ee Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
ceeb[erJej þsJeueer. yeengueerMeer Meer le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
(ii) uesefKekesÀ®ee ieeWOeU yeIetve yeeF¥®ee efnjcees[ Peeuee veener. yeeF¥veer veer le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
(iii) uesefKekesÀ®eer [eskesÀogKeer iesu³eeveb uesefKekesÀuee®e ne³emeb Jeeìueb. yeengueer®es ®es <e<þer (SkeÀJe®eve)
ceueener ner le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
Gllejsë (i) mel³e (ii) Demel³e (iii) mel³e
(1) Keeueerue JeekeÌ³es uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. Meyo meeceev³eªHe
(i) Deelee Hetvne yeengueerJeªve l³eeb®eb MeerkeÀJeCeb megª Peeueb nesleb. yeengueerMeer yeengueer
yeengu³eebvee yeengu³eeb
Gllejë Deelee Hegvne yeengueerJeªve l³eeb®eb efMekeÀJeCeb megª Peeueb nesleb.
(ii) efce ceePeer veJeer yeengueer efnmekeÀeJetve peceerefveJej DeeHeìueer. (10) JeekedÀÒe®eej Je DeLe& ³eeb®³ee ³eesi³e pees{îee pegUJee.
Gllejë ceer ceePeer veJeer yeengueer efnmekeÀeJetve peefceveerJej DeeHeìueer. `De' ieì `ye' ieì
(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene. (i) KeeCeeKegCee keÀjCes (De) ogëKe vemeCes
(ii) efnmekeÀeJeCes (ye) KetHe Deevebo nesCes
Gllejë (i) ceer (ii) ceePeer (iii) l³eebveer (iv) lees (v) ns (vi) les
(iii) GkeÀÈ³ee HegÀìCes (JeÀ) FMeeje keÀjCes
(vii) ceeP³ee (viii) ceuee
(iv) Keble vemeCes ([) Kes®etve IesCes
Gllejs: (i - keÀ), (ii - [), (iii - ye), (iv - De)
DeeJeerYee&Je, DeeefJeYee&Je, DeeefJeYeeJe&, DeeefJeYeeJe
Gllejë DeeefJeYee&Je
ceePeer [eskesÀogKeer iesu³eeveb ceueener ne³emeb Jeeìueb.
Gllej: YetlekeÀeU
(i) $eeme - (12) keÀeU yeouee. (Jele&ceevekeÀeU keÀje)
(ii) ogëKe - leer yeengueer ceePeer veeJe[leer nesleer.
(iii) ieuekeÀe - Gllej: leer yeengueer ceePeer veeJe[leer Deens.
Gllejsë (i) Heer[e (ii) Keso (iii) ieeWOeU
*Òe.4. mJecele
(5) DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne De@veer megefueJn@ve vemel³ee lej `nsueve Ieæ[ueer vemeleer' ³ee
efuene. efJeOeevee®eer mel³elee HeìJetve oîee.
Jeeìueb, yej Peeueb, SkeÀoe®ee $eeme iesuee. Gllejë nsueve kesÀuej ner cegUele®e efoJ³eebie cegueieer nesleer. l³eecegUs efle®³ee
Gllejë Jeeìueb, yejb Peeueb, SkeÀoe®eer Heer[e iesueer. efMe#eCeele yeN³ee®e De[®eCeer ³esle nesl³ee. efleuee meeOeer De#ej, Meyo
(6) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. DeesUKener keÀjCes DeefleMe³e keÀþerCe nesles. l³eecegUs efleuee SkeÀ Demee
(i) Deevebo × efMe#ekeÀ nJee neslee keÀer, peer efle®³ee MeejerefjkeÀ ogye&uelesuee mecepetve
(ii) veJeer × efle®eer efMe#eCeele ceole keÀjsue. De@veer cevmeefHeÀu[ megefueJn@ve ³ee DeMee®e
efMeef#ekeÀe efleuee ueeYeu³ee nesl³ee. De@veer megefueJn@ve ³eebveer meJe&ÒeLece
(iii) veblej ×
efle®³eeJej DeeHeu³ee cee³es®eer HeeKej Ieeleueer. efMekeÀefJeleevee efle®³ee
Gllejë (i) Keso (ii) pegveer (iii) DeeOeer
DeeJe[ervegmeej efle®³ee keÀuesvegmeej IesleIesle efleuee efMekeÀefJeues nsueve®ee
(7) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene. efMe#eCeele pesJne pesJne ieeWOeU Jne³e®ee lesJne lesJne yeeF& meb³ece
Gllejë (i) yeengu³eebvee (ii) legkeÀ[s yeeUiee³e®³ee nsueve®eer efMe#eCeeleerue ogye&uelee ue#eele IesTve yeeF&bveer
kesÀJeU De#ej, Meyo DeesUKe keÀªve ve oslee l³eeb®³ee DeLee&®eer ner (iv) SkeÀe ®ewlev³ece³e efpeJeble Meyoeveb uesefKekesÀ®³ee Deelc³eeuee peMeer peeie
DeesUKe keÀªve efoueer. yeengueer, HeeCeer ³eeb®³ee Òel³e#e DevegYeJeeodJeejs Deeueer.
DeLe& mecepetve osC³ee®ee Òe³elve kesÀuee. HeefjCeeceer nsueve®³ee DebOeejeves (4) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene.
Yejuesu³ee Dee³eg<³eele veJeerve YeefJeleJ³ee®eer HeeueJeer HegÀìueer kesÀJeU (i) uesefKekeÀe Deeveboeveb ìgCeìgCe G[îee keÀe ceeª ueeieueer?
HeÀkeÌle yeeF¥cegUs®e.
Gllejë yeensj íeve Gyeoej Gvnele pee³euee efceUCeej ³ee efJe®eejeveb uesefKekeÀe
cnCetve `De@veer megefueJn@ve' vemel³ee lej nsueve Ie[ueer vemeleer ns JeekeÌ³e
Deeveboeveb ìgCeìgCe G[îee ceeª ueeieueer.
mel³e Jeeìles.
(ii) uesefKekeÀe Je yeeF& efJeefnjerHeeMeer keÀMee Heesnes®eu³ee?
ÒeMve.5 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë Gllejë HeeTueJeeìsveb peele uesefKekeÀe Je yeeF& efJeefnjerHeeMeer Heesnes®eu³ee.
(5) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo efjkeÀec³ee peeieer Yeje.
(i) l³eeb®³ee HegÀueeb®ee megiebOe .............. neslee.
( i) yeensjerue Tve (YeeJeuesuee, Hemejuesuee, ojJeUle, DeeJe[uesuee)
(ii) ceer SkeÀoce .............. GYeer jeefnues.
íeve Gyeoej (mleyOe, efveM®eue, Meeble, efveMeyo)
Gllejsë (i) ojJeUle (ii) efveM®eue
(ii) efJenerjerHeeMeer peeC³ee®ee ceeie& HeeTueJeeì (6) menmebyebOe efuene.
(iii) ieceeJeuesueer mce=leer (i) megbiebOeer ë HegÀues ëë Gyeoej ë ..............
uesefKekesÀves DevegYeJeuesuee Lejej
Hejle ³esC³eeleuee (ii) mHeä ë DemHe<ì ëë ce=le ë ..............
(iv) Gllejsë (i) Gvn (ii) efpeJeble
efpeJeble ®ewlev³ece³e Meyo W-a-t-e-r

(2) he³ee&³eer Meyo efuene. yeeF¥veer ceePeer n@ì .............................
n<e& keÀj peue DeeþJeCe ............................ HeCe ueewkeÀj®e les otj nesCeej nesles.
Deevebo nele HeeCeer mce=leer Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

(3) GleeN³eevegmeej Ieìvebe®ee ¬eÀce ueeJee. (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje.
(i) SkeÀe ®ewlev³ece³e efpeJeble Meyoeveb uesefKekesÀ®³ee Deelc³eeuee peMeer peeie yeeF¥veer ceePeer n@ì ceeP³ee neleele þsJeu³eeJej ceer DeesUKeueb ....
Deeueer. (De) Deelee yeensj, HeeJemeele pee³e®eb³e.
(ii) Gvnele pee³euee efceUCeej ³ee efJe®eejeves uesefKekeÀe ìgCeìgCe G[îee (ye) Deelee yeensj, leHle Gvnele pee³e®eb³e.
ceeª ueeieueer. (keÀ) Deelee yeensj, íeve Gyeoej Gvnele pee³e®eb³e.
(iii) ieceeJeuesueer mce=leer Hejle ³esC³ee®ee Lejej uesefKekesÀves DevegYeJeuee. (Ke) Deelee yeensj, Leb[erle pee³e®eb³e.
(iv) HegÀueeb®ee megiebOe ojJeUle neslee. Gllejë yeeF¥veer ceePeer n@ì ceeP³ee neleele þsJeu³eeJej ceer DeesUKeueb Deelee
Gllejë (i) Gvnele pee³euee efceUCeej ³ee efJe®eejeves uesefKekeÀe ìgCeìgCe yeensj, íeve Gyeoej Gvnele pee³e®eb³e
G[îee ceeª ueeieueer.
(ii) HegÀueeb®ee megiebOe ojJeUle neslee.
efJenerjerpeJeU DemeCeeN³ee nveermekeÀued Jesueer®³ee
(iii) ieceeJeuesueer mce=leer Hejle ³esC³ee®ee Lejej uesefKekesÀves DevegYeJeuee.
peeÈ³ee
Meyoeb®ee KesU 195
(3) keÀejCes oîee. (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.

uesefKekesÀ®es ìgCeìgCe G[îee Meyo Òel³e³e efJeYekeÌleer
Deeveboeves
ceejCes yeeF¥veer veer le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
(4) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene. Jesueer®³ee ®³ee <e<þer (SkeÀJe®eve)
Oeejsle le meHleceer (SkeÀJe®eve)
(i) l³eeb®³ee HegÀueeb®ee ogie¥Oe ojJeUle neslee.
HeeC³ee®³ee ®³ee <eÿer (SkeÀJe®eve)
(ii) HeeTueJeeìsveb peele uesefKekeÀe Je yeeF& efJeefnjerHeeMeer Deeu³ee.
Gllejsë (i) ®etkeÀ (ii) yejesyej (9) lekeÌlee HetCe& keÀje.
Deelc³eeuee Deelcee Deelc³ee
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. HetÀue HegÀueeb
HegÀueeb®ee
HeCe ueeskeÀj®e les ogj nesCeej nesles. Jesueer®³ee Jesue Jesueer
Gllejë HeCe ueewkeÀj®e les otj nesCeej nesles. Jeeìsle Jeeì Jeeìs
(2) GleeN³eeleerue oesve efJeMes<eCes MeesOetve efuene. (10) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuentve JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje.
Gllejë (i) íeve (ii) Gyeoej (iii) Jesueer®³ee (iv) Leb[ieej (v) FlekesÀ (i) efveM®eue GYes jenCes - mleyOe GYes jenCes
(vi) ieceeJeuesueer (vii) efpeJeble (viii) ®ewlev³ece³e Gllejë yeeyee jeieeJeues Deensle ns DeesUKetve meercee l³eeb®³eemeceesj mleyOe GYeer
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. jeefnueer.
(i) efveM®eue, veerM®eue, efve®eue, efveM®eue (ii) Deeveboe®eer GOeUCe keÀjCes - Deevebo HemejJeCes
(ii) ®eslev³ece³e, ®ewlevece³e, ®ewlev³ece³e, ®ewlevece³e Gllejë l³ee Heefnu³ee HeeJemeeves meieUerkeÀ[s Deeveboe®eer GOeUCe kesÀueer nesleer.
Gllejsë (i) efveM®eue (ii) ®ewlev³ece³e (11) keekeÌ³eeleerue keÀeU DeesUKee.
(4) meceeveeLeea Meyo efuene. Depetvener lemes ¿ee Jeeìsle yejs®e De[LeUs nesles.
(i) ceeie& - (ii) peue - Gllejë YetlekeÀeU
(iii) DeeþJeCe - (iv) Gpes[ - (12) keÀeU yeouee. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
Gllejsë (i) Jeeì (ii) HeeCeer (ii) mce=leer (iv) ÒekeÀeMe l³eeb®³ee HegÀueeb®ee megiebOe ojJeUle neslee.
Gllejë l³eeb®³ee HegÀueeb®ee megiebOe ojJeUsue.
*Òe.4. mJecele
(i) Deele × (ii) peueo ×
`meJe&meeceev³e cegueebyejesyej efoJ³eebie cegueebvee efMe#eCee®eer meceeve
(iii) je$e × (iv) peJeU ×
mebOeer oîee³euee nJeer' ³ee efJe®eeje®es meeceeefpekeÀ cenllJe peeCee
Gllejsë (i) yeensj (ii) meeJekeÀeMe (iii) efoJeme (iv) otj Je les MeyoyeodOe keÀje.
(6) DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJeªodOeeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne Gllejë efvemeie&efve³eceevegmeej lemes®e keÀe³eoîeevegmeej Òel³eskeÀeuee
efuene. efMe#eCee®ee meceeve DeefOekeÀej Deens. l³eecegUs meJe&meeceev³e cegues
FlekesÀ efoJeme DeeHeCe keÀenerlejer efJemeªve iesuees nelees, ³ee®eer mHeä efkebÀJee efoJ³eebie cegues ne YesoYeeJe DeeHeCe keÀª MekeÀle veener. HeCe
peeCeerJe Peeueer. lemes Peeu³eeme efoJ³eebie cegues ner l³eeb®³ee ÒeeLeefcekeÀ nkeÌkeÀeHeemetve
Gllejë FlekesÀ efoJeme DeeHeCe keÀenerlejer efJemeªve iesuees neslees, ³ee®eer DemHe<ì Jebef®ele nesleerue, l³eeb®³eeceO³es v³egveieb[e®eer, mJeleëceO³es keÀenerlejer
peeCeerJe Peeueer. keÀcelejlee Deens ner YeeJevee efvecee&Ce nesF&ue. HeefjCeeceer meceepeeleerue
SkeÀ cenllJee®ee IeìkeÀ meceepeeHeemetve otj nesF&ue, l³eecegUs efoJ³eebie
(7) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene. cegueebvee efMe#eCee®eer meceeve mebOeer oîee³euee nJeer. efMe#eCeecegUs
Gllejë (i) peeÈ³ee (ii) HegÀueeb®ee (iii) yeesìebveer l³eeb®³eeleerue v³egveieb[lee keÀceer nesTve les DeeHeu³ee efoJ³eebieeJej
ceele keÀjleerue. les mJeeJeuebyeer yeveleerue. l³eeb®³eeceO³es efMe#eCeecegUs (iv) lees efoJeme ceeP³ee ¢äerveb HeÀej veeìîece³e neslee.
mJeeefYeceeve peeie=le nesF&ue. efMe#eCeecegUs l³eebvee meceepeele ceevee®es Gllejë (i) ceuee peMeer SkeÀ JesieUer®e veJeer ¢<ìer efceUeueer nesleer.
mLeeve efceUsue. HeefjCeeceer meceepee®eer, osMee®eer Òeieleer nesC³eeme ceesþer (ii) oejeHeeMeer Deeu³eeJej ceuee ceer cees[uesu³ee yeengueer®eer DeeþJeCe
ceole efceUsue. l³eecegUs®e meJe&meeceev³e cegueebyejesyej efoJ³eebie cegueebvee Peeueer.
efMe#eCee®eer meceeve mebOeer oîee³euee nJeer.
(iii) lees efoJeme ceeP³ee ¢äerveb HeÀej veeìîece³e neslee.
ÒeMve.6 Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer
(iv) Dee³eg<³eele Heefnu³eeboe®e ceuee Goîee keÀOeer GieJelees³e ¿ee®eer
keÀjeë
GlkebÀþe ueeietve jeefnueer nesleer.
(i) uesefKekesÀ®es ceve keÀesCel³ee ieesäeRmeeþer Deelegj Peeues nesles?
(i) uesefKekesÀuee ueeietve jeefnuesueer
Goîee keÀOeer GieJelees³e Gllejë uesefKekesÀ®es ceve veJeerve iees<ìer efMekeÀC³eemeeþer Deelegj Peeues nesles.
GlkebÀþe
(ii) oejeHeeMeer Deeu³eeJej uesefKekesÀuee keÀMee®eer DeeþJeCe Deeueer?
(ii) Gllejë oejeHeeMeer Deeu³eeJej uesefKekesÀuee efleves®e cees[uesu³ee yeengueer®eer
uesefKekesÀves efMekeÀuesues veJeerve Meyo
DeeþJeCe Deeueer.
(iii) uesefKekesÀuee keÀesCeleer GlkebÀþe ueeietve jeefnueer nesleer?
DeeF& yeeyee yeefnCe yeeF&
Gllejë uesefKekesÀuee Dee³eg<³eele Heefnu³eeboe®e Goîee keÀOeer GieJelees³e nîee®eer
(iii) GlkebÀþe ueeietve jeefnueer nesleer.
uesefKekesÀves keÀmeesMeerveb kesÀuesuee Òe³elve
legkeÀ[s pees[tve Hegvne l³eeb®eer yeengueer keÀjC³ee®ee (i) Dee³eg<³eele veJ³eeveb Deeuesu³ee ³ee Meyoebveer ceeP³ee .............
HeeueJeer HegÀìueer.
(2) keÀejCes oîee. (YeeJeefJeMJeele, efJeMJeele, peieele, Dee³eg<³eele)
(i) uesefKekesÀ®es [esUs Yeªve Deeues (ii) lees efoJeme ceeP³ee ¢äerveb HeÀej ............. neslee.
(Deevebooe³eer, ®ewlev³ece³e, veeìîece³e, HeM®eelleeHee®ee)
mJeleë®³ee neletve Ie[uesu³ee ®egkeÀer®eer peeCeerJe Peeu³eecegUs Gllejsë (i) YeeJeefJeMJeele (ii) veeìîece³e
(ii)
uesefKekesÀ®³ee YeeJeefJeMJeele HeeueJeer HegÀìueer veJeerve ë iees<ìer ëë veJee ë ..............
Gllejë (i) efJe®eej
Dee³eg<³eele veJ³eeveb Deeuesu³ee Meyoebveer
(3) He³ee&³eer Meyo efuene. efJenerjerHeemetve ceer Hejleues .................................
Glmeen vepej mcejCe ve³eve ............................ GlkebÀþe ueeietve jeefnueer nesleer.
®ewlev³e ¢<ìer DeeþJeCe [esUs
(4) GleeN³eevegmeej JeekeÌ³eeb®ee ¬eÀce ueeJee. (i) Deelee Òel³eskeÀ iees<ìeruee veeJe nesleb ......
(i) Dee³eg<³eele Heefnu³eeboe®e ceuee Goîee keÀOeer GieJelees³e Ôîee®eer GlkebÀþe (De) DeeefCe Òel³eskeÀ veeJeeletve Gceuele neslee SkesÀkeÀ veJee efJe®eej!
ueeietve jeefnueer nesleer. (ye) DeeefCe Gceuele neslee SkesÀkeÀ veJee efJe®eej Òel³eskeÀ veeJeeletve!
(ii) oejeHeeMeer Deeu³eeJej ceuee ceer cees[uesu³ee yeengueer®eer DeeþJeCe Deeueer.
(keÀ) DeeefCe veeJee-veeJeeletve Gceuele neslee SkesÀkeÀ veJee efJe®eej!
(iii) ceuee peMeer SkeÀ JesieUer®e veJeer ¢äer efceUeueer nesleer.
Meyoeb®ee KesU 197
([) DeeefCe SkesÀkeÀ veJee efJe®eej Gceuele neslee Òel³eskeÀ veeJeeletve! Gllejsë (i) [esUe (ii) je$e (iii) ¢<ìer (iv) Òe³elve
Gllejë Deelee Òel³eskeÀ iees<ìeruee veeJe nesleb DeeefCe veeJee-veeJeeletve Gceuele (5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.
neslee SkesÀkeÀ veJee efJe®eej!
(i) pegves × (ii) efJemcejCe ×
(ii) ®ee®eHe[le MeskeÀesìerpeJeU ueesìuesues yeengueer®es .......
(iii) yejesyej × (iv) DeefveefM®ele ×
(De) legkeÀ[s ieesUe keÀªve ceer G®eueues.
(ye) ceer legkeÀ[s ieesUe keÀªve G®eueues. Gllejsë (i) veJeerve (ii) DeeþJeCe (iii) ®etkeÀ (iv) efveefM®ele
(keÀ) legkeÀ[s ieesUe keÀªve ceer G®eueues. (6) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOeerve efuene.
([) legkeÀ[s ceer ieesUe keÀªve G®eueues. Gllejë (i) legkeÀ[s (ii) [esUs (iii) veJes (iv) Meyo (v) DeeþJeCeer
Gllejë ®ee®eHe[le MeskeÀesìerpeJeU ueesìuesues yeengueer®es legkeÀ[s ceer ieesUe (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.
keÀªve G®eueues.
(2) keÀesCe les efuene. iees<ìeruee uee efÜleer³ee (SkeÀJe®eve)
(i) veJeerve iees<ìer efMekeÀC³eemeeþer Meyoebveer veer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
uesefKekesÀ®es ceve
Deelegj Peeuesues yeengueer®es ®es <eÿer (SkeÀJe®eve)
(ii) veeJeeletve Tve Heb®eceer (SkeÀJe®eve)

veeJee-veeJeeletve GceueCeeje veJee efJe®eej
(3) ®etkeÀ Jee yejesyej les efuene. Meyo cetUMeyo meeceev³eªHe
( i) uesefKekesÀ®es ceve veJeerve ieesäer efMekeÀC³eemeeþer Deelegj Peeueb nesleb. yeengueer®eer yeengueer yeengueer
(ii) uesefKekesÀuee Deepe peMeer SkeÀ JesieUer®e veJeer ¢<ìer efceUeueer veJnleer. iees<ìeruee iees<ì iees<ìer
(iii) oejeHeeMeer Deeu³eeJej uesefKekeÀe cees[uesu³ee yeengueer®eer DeeþJeCe DeLee&le DeLe& DeLee&
efJemejueer.
Meyoebveer Meyo Meyoeb
Gllejsë (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ (iii) ®etkeÀ
Òe.3. J³eekeÀjCe ke=Àleer *Òe.4. mJecele
(1) Keeueerue JeekeÌ³e uesKeveefve³eceebvegmeej MegodOe keÀªve efuene. legce®³ee celes nsueve kesÀuej Dee³eg<³eele Heefnu³eeboe `Goîee®eer'
l³ee®e efoJeMeer ceer KegHe veJes Meyo efMekegÀve Iesleues. Jeeì keÀe Henele Demesue?
Gllejë l³ee®e efoJeMeer ceer KetHe veJes Meyo efMeketÀve Iesleues. Gllejë nsueve kesÀuej ner SkeÀ efoJ³eebie cegueieer nesleer. DeebOeUsHeCee,
yeefnjsHeCee Je cegkesÀHeCee ³eecegUs efle®³ee mebHetCe& Dee³eg<³eele DebOeej
Hemejuesuee neslee. Hejbleg efMeef#ekeÀe De@veer ce@vmeefHeÀu[ megefueJn@
Gllejë (1) efJeefnj (2) yeengueer (3) [esUs (4) Meyo (5) DeeF&
ve ³eeb®³eecegUs efleuee Meyoeb®eer DeesUKe Peeueer. veJeerve Meyo keÀUt
(6) yeeyee (7) yenerCe (8) yeeyee (9) je$e (10) Heuebie
ueeieues. Heefjef®ele DeHeefjef®ele Jemletb®eer veeJes efleuee keÀUt ueeieueer,
(3) De®etkeÀ Meyo efuene. l³eecegUs DebOeejeves Yejuesu³ee efle®³ee peieeceO³es veJe®ewlev³e efvecee&Ce
(i) keÀMeesMeerveb, keÀmeesefMeveb, keÀMeesefMeveb, keÀmeesMeerveb Peeues. l³eecegUs®e nsueve®³ee Dee³eg<³eele veJ³eeveb Deeuesu³ee ³ee
(ii) He®®eelleeHe, HeM®eeleeHe, HeM®eelleeHe, HeM®elleeHe Meyoebveer efle®³ee YeeJeefJeMJeele HeeueJeer HegÀìueer. DebOeejeves Yejuesu³ee
Gllejsë (i) keÀmeesMeerveb (ii) HeM®eelleeHe Dee³eg<³eele pes Ie[ues veJnles les Ie[le Ie[ues. ³ee meJe& keÀejCeebcegUs
(4) meceeveeLeer& Meyo efuene. nsueve kesÀuej Dee³eg<³eele Heefnu³eeboe `Goîee®eer' Jeeì Henele Demesue
(i) ve³eve - (ii) jpeveer - Demes Jeeìles.
(iii) vepej - (iv) cesnvele -
HeeþeKeeueerue mkeeO³ee³e *He´.4. HeÀjkeÀ mHe<ì keÀje.

efMe#eCeeuee meg©Jeele nsueve®eer keÀener Meyo
*He´.1. Keeueerue JeekeÌ³eeb®ee DeLe& mHe<ì keÀje.
nesC³eeHetJeea YeeJeeJemLee efMekeÀu³eeveblej
(i) yeengueer®es MeskeÀesìerpeJeU ueesìuesues legkeÀ[s nsueveves ieesUe kesÀues.
Gllejë nsueveves jeiee®³ee Yejele yeengueer yeeF¥keÀ[tve efnmekeÀeJetve leer OegkeÌ³eele meeHe[uesu³ee penepeemeejKeer YeeJeefJeMJeele HeeueJeer HegÀìueer
peefceveerJej DeeHeìueer. l³eecegUs yeengueer®es legkeÀ[s legkeÀ[s Peeues nesles.
HeCe yeeF¥®³ee meeefvveO³eele uesefKekesÀuee SkeÀ veJeerve ¢äer efceUeueer ceveele jeie Je Goîee keÀOeer GieJelees³e nîee®eer
nesleer. l³eecegUs DeeHeu³ee neletve Ie[uesu³ee ®egkeÀer®eer uesefKekesÀuee keÀ[JeìHeCee GlkebÀþe ueeietve jeefnueer
peeCeerJe Peeueer Je JeeF&ìner Jeeìues. oejeHeeMeer ³eslee®e efleuee l³ee *He´.5. Keeueerue ieìeleerue uesKeveefve³eceebvegmeej ³eesi³e Meyo efuene.
yeengueer®eer DeeþJeCe Deeueer. l³eecegUs®e yeengueer®es MeskeÀesìerpeJeU (i) efMejer<e, efMeefjMe, efMejerMe, Meerjer<e
ueesìuesues legkeÀ[s nsueves ieesUe kesÀues. (ii) HegveJe&meve, HetveJe&meve, HegveJe&meve, HegvejJemeve
(ii) nJ³eeMee #eCeer nsueve Òescee®³ee ÒekeÀeMeele vneTve efveIeeueer. (iii) HeejebHeeefjkeÀ, HeejbHeefjkeÀ, HeejbHeejerkeÀ, HeejbHejerkeÀ
Gllejë yeeF&-De@veer ce@vmeefHeÀu[ megefueJn@ve peerJeveele ³esC³eeHetJeea nsueve®es (iv) ef¬eÀ[ebieCe, ¬eÀer[ebieCe, ef¬ebÀ[eieCe, ef¬eÀ[ebieve
ceve jeie Je keÀ[JeìHeCeeveb Yejuesues nesles. mJeleë®³ee YeefJe<³eemeeþer Gllejsë (1) efMejer<e (2) HegveJe&meve (3) HeejbHeefjkeÀ (4) ¬eÀer[ebieCe
mJeleëMeer®e ®eeueuesu³ee melele®³ee Peie[îeeveb nsueve LeketÀve iesueer
*He´.6. Keeueerue JeekeÌ³eebleerue keÀeU DeesUKee.
nesleer. efle®eb Dee³eg<³e cnCepes OegkeÌ³eele meeHe[uesu³ee penepeemeejKes
Peeues nesles. neskeÀe³eb$e Je yeboj ³eeyeodoue nsueveuee keÀener®e keÀuHevee (i) keÀeue Meyo efMeketÀve Iesleues.
veJnleer. DeMee ³ee efvejeMe, YeefJeleJ³e vemeuesu³ee Dee³eg<³eele Deieoer (ii) mekeÀeUer DeeF& ceeP³ee Keesueerle ³esTve iesueer.
³eesi³e JesUer yeeF&. De@veer ce@vmeefHeÀu[ megefueJn@ve ³eeb®ee ÒeJesMe Peeuee. (iii) Dee³eg<³eele Heefnu³eeboe®e ceuee Goîee keÀOeer GieJesue ³ee®eer GlkebÀþe ueeieueer.
p³eebveer nsueve®³ee peerJeveele cee³es®eer HeeKej Ieeleueer. De#ej, Meyo Gllejë (i) YetlekeÀeU (ii) YetlekeÀeU (iii) YetlekeÀeU
³eeb®es %eeve Peeues. l³eecegUs nsueve®³ee peerJeveele efMe#eCee®ee ÒeJesMe *He´.7. mJecele.
Peeuee. cnCetve uesefKekeÀe nsueve meebieles nJ³eeMee #eCeer nsueve Òescee®³ee (i) legce®³ee celes nsueve kesÀuej Dee³eg<³eele Heefnu³eeboe `Goîee®eer'
ÒekeÀeMeele vneTve efveIeeueer. Jeeì keÀe Henele Demesue?
*He´.2. w - a - t - e - r Meyo nsueve keÀMeer efMekeÀueer ns efuentve Deeke=Àleer (Heefj®íso 6-ceOeerue Òe.4 ®es Gllej HeneJes)
HetCe& keÀje. (ii) `De@veer megefueJn@ve vemel³ee lej nsueve Ie[ueer vemeleer' efJeOeevee®eer mel³elee
yeeF¥veer HeeC³ee®³ee Oeejsle Leb[ieej HeeC³ee®es DeesIeU Jeenle HeìJetve oîee. (Heefj®íso 4-ceOeerue Òe. 4 ®es Gllej HeneJes)
nsueve®ee nele Oejuee Demeleevee yeeF¥veer l³ee®e neleeJej *He´.8. DeefYeJ³ekeÌleer
yeesìebveer Meyo efueefnuee (i) legce®³ee celes efoJ³eebie cegueebvee Yee<eeefMe#eCeele ³esCeejs mebYeeJ³e
w-a-t-e-r De[LeUs efuene.
w-a-t-e-r ne Meyo
Gllejë keÀesCeleerner Yee<ee efMekeÀleevee l³ee Yee<es®eer cegUe#ejs l³eeb®es
neleeJej DeeOeer meeJekeÀeMe, ceie nsueve®eb meieUb ue#e yeeF¥®³ee
PejPej efueefnuee G®®eej ceenerle DemeCes efkebÀJee efMekeÀCes DeefleMe³e DeeJeM³ekeÀ Demeles.
yeesìeb®³ee neue®eeueeRJej SkeÀJeìueb pej cegueiee efkebÀJee cegueieer ³eebvee yeefnjsHeCee Demesue lej G®®eejeleerue
DeeJeepe, mJej SsketÀ ve Deeu³eeves cegUe#ejeb®es G®®eej %eeve nesle veener.
w-a-t-e-r Meyo efMekeÀueer cegueiee efkebÀJee cegueieer ³eebvee DebOelJe Demesue lej De#ej DeesUKener
*He´.3.pees[îee pegUJee. nesle veener. cegkesÀHeCee pej cegueebceO³es Demesue lej cegUe#ejeb®es,
Meyoeb®es G®®eej %eeve nesle veener.
`De' ieì `ye' ieì l³eecegUs®e yeesueCes, Jee®eCes, efueefnCes, SskeÀCes ³eeletve Yee<es®es %eeve
(i) Deelegj nesCes (De) KetHe Deevebo nesCes Je Yee<es®eer mece=odOeer cegueebvee ÒeeHle nesle Demeles. Hejbleg efoJ³eebie cegueebvee
(ii) efnjcees[ nesCes (ye) Òesce keÀjCes cee$e l³eeb®³eeleerue MeejerefjkeÀ DeHebielJeecegUs Yee<eeefMe#eCeeme cegkeÀeJes
(iii) GkeÀUîee HegÀìCes (JeÀ) GlmegkeÀ nesCes ueeieles.
(iv) HeeueJeer HegÀìCes ([) veejepe nesCes (ii) `meJe&meeceev³e cegueebyejesyej efoJ³eebie cegueebvee efMe#eCee®eer meceeve
(v) cee³es®eer HeeKej IeeueCes (F) veJeerve Glmeen efvecee&Ce nesCes mebOeer oîee³euee nJeer'. ³ee efJe®eeje®es meeceeefpekeÀ cenllJe peeCee
Gllejs: (i - keÀ), (ii - [), (iii - De), (iv - F), (v - ye), Je les MeyoyeodOe keÀje.(Heefj®íso 5-ceOeerue Òe. 4 ®es Gllej
HeneJes
aaa
efJeMJekeÀesMe (mLetueJee®eve)
ÒemleeJevee
èfJeMJekeÀesMe' ns mLetueJee®eve cnCepes efJeMJekeÀesMee®eer DeesUKe keÀªve osCeeje Heeþ Deens. efJeMJekeÀesMe HeenC³ee®eer iejpe keÀUeJeer Je efJeMJekeÀesMe
DeY³eemeC³eemeeþer meJe³e ueeieeJeer ne nslet ³ee Heeþeletve efometve ³eslees.
MeyoeLe&
efJeMJekeÀesMe - meJe& efJe<e³eeb®es meKeesue %eeve osCeeje %eevekeÀesMe mece=odOeer - mebHevvelee
(an encyclopaedia) ©{ - (³esLes DeLe&) (use) JeeHej
ie´bLeeue³e - ie´bLee®es oeueve (library) DeewoîeesefiekeÀ - GoîeesieefJe<e³ekeÀ (industrial)
meeefnl³e - ueefuele Jee*dce³e (literature) Dee³eece - Hewuet (dimensions)
J³eglHelleer - Meyoeb®eer Ieìvee Je Giece; Meyoe®es cetU, l³ee®ee meboYe&ie´bLe - ceeefnleer efceUJeC³eemeeþer GHe³egkeÌle ie´bLe
Giece meebieCeejs Meem$e. (a reference book)
®eefj$e - SKeeoîee J³ekeÌleer®ee Dee³eg<³eke´Àce iejpe - DeeJeM³ekeÀlee (need)

(life, biography) ceev³elee - Devegceleer (consent)
MeyokeÀesMe - Meyoeb®ee DeLee¥men mebień (dicitionary) Heefj®e³e - DeesUKe (an introduction)
ceeveJ³e - ceeCegmekeÀer (ceeveJelee) (humanity) ke=Àle%elee - GHekeÀeje®eer peeCeerJe (thankfulness)
mcejCe - mce=leer, DeeþJeCe (memory)
efJeoîee - %eeve, efJeodJellee, %eeveHeéHleer®es meeOeve
GuuesKeveer³e - He´Mebmeveer³e (commendable)
(knowledge)
efJekeÀeme - Heíeleer (progress)
efJe%eeve - (Science)
efJeoîeceeve - meO³ee®ee (present)
mebkeÀefuele - SkeÀ$e pecee kesÀuesues (added)
meefceleer - ceb[U (committee)
Deoîe³eeJele - DeeOegefvekeÀ (up-to-date) Meer<e&keÀ - ceLeUe (an title)
%eeve - ceeefnleer (knowledge) veeWo - ìe®eCe (notes)
mebueive - pees[uesuee (attached) DekeÀejefJeuns - cetUe#ejeb®³ee ke´Àceevegmeej, De#ejevegke´Àceeves
JewoîekeÀMeem$e - Deew<eOeerMeem$e (the science of medicine) (alphabetically)
Deew<eOe - oJee (a medicine) Keb[ - Yeeie
jmee³eveMeem$e - He=LJeerJejerue HeoeLee¥®³ee Ieìvesle nesCeeN³ee ef#eleerpe - DeekeÀeMe pesLes peefceveeruee ìskeÀu³eemeejKes Yeemeles
HeÀjkeÀeb®eer keÀejCes, HeefjCeece F. efJe<e³ekeÀ leer Jeleg&UekeÀej ce³ee&oe. (the horizan)
efJeJes®eve keÀjCeejs Meem$e (Chemistry) DeefYeJ³ekeÌleer - Kegueemee, mHe<ìerkeÀjCe
Yee<ee - ceveeleerue efJe®eej MeyoebodJeeje J³ekeÌle keÀjC³ee®es HeíeuYe - HeefjHekeÌJe (profoundly)
meeOeve, yeesueer (language) met#ce - Deieoer yeejerkeÀ yeejerkeÀ
JewoîekeÀMeem$e - (Medical science) Deveg%es³e - ieénîe (permissible)
Deew<eOe efJe%eeve - (intethal medicine) DeeOeej - HećeeCe (evidence)
peerJejmee³eveMeem$e - (Biochemistry) HeewjeefCekeÀ - HegjeCeeleerue (mythological)
Mejerj - (Anatomy) DeekeÀ<e&keÀ - ue#eJesOekeÀ (attractive)
Mejerjefke´À³ee efJe%eeve - (Physiology) DebleYet&le - meceeefJe<ì (included)
jesiepeblegMeem$e - (microbiology) Giece - GlHelleer
(199)
keÀuHevee - ³eespevee (a plan) (2) ceneje<ì^ jep³e meeefnl³e mebmke=Àleer ceb[U - ceneje<ì^ meeefnl³e,
efMeuHe - nmlekeÀewMeu³e Fefleneme Je mebmke=Àleer ³eeb®³ee efJekeÀemeemeeþer
DevegkeÀjCe - vekeÌkeÀue (imitation) efoveebkeÀ 19 veesJnWyej, 1960uee Meemeveeves
mLeeHeve kesÀuesues ceb[U.
efìhee
keeJedÀÒe®eej
(1) Svmee³ekeÌueesHeeref[³ee efye´ìeefvekeÀ - Fbie´peer Meyoeb®ee DeLe& mHe<ì (1) Dee³eece HeéHle nesCes - cenllJe HeéHle nesCes.
keÀjCeeje peeieeflekeÀ opee&®ee MeyokeÀesMe. (2) ®eeuevee efceUCes - Heéslmeenve efceUCes.
MASTER KEY QUESTION SET veeWoeR®³ee ³eeoîee le³eej kesÀu³ee iesu³ee. veblej DekeÀejefJeunîeevegmeej
³ee ³eeoîee ueeJeC³eele Deeu³ee. 1976 ³eeJe<eea ceneje<ì^ jep³e
*He´. 1.ìerhee efuene. meeefnl³e mebmke=Àleer ceb[Ueves cejeþer efJeMJekeÀesMee®ee Heefnuee Keb[
(1) efJeMJekeÀesMee®ee GHe³eesie (2) efJeMJekeÀesMee®eer efveefce&leerHeéfke´À³ee He´keÀeefMele kesÀuee. meO³ee DeeHeu³ee efJeMJekeÀesMee®es Deþje Keb[
Gllejsë HeéfmeodOe Deensle.
(1) efJeMJekeÀesMee®ee GHe³eesie: keÀesCeleener SkeÀ cenllJee®ee efJe<e³e Flej *He´.2.`MeyokeÀes[s mees[Jeu³eecegUs Yeeef<ekeÀ keÀewMeu³e Jee{les', ³eeefJe<e³eer
DeveskeÀ efJe<e³eebMeer pees[uesuee Demelees. DeMee DeveskeÀ efJe<e³eeb®eer SkeÀ$e legce®es cele efuene.
ceeefnleer efceUeueer, lej lees efJe<e³e veerì mecepetve Ieslee ³eslees. Gllejë MeyokeÀes[s mese[Jeu³eecegUs Yee<es®eer iebcele DevegYeJelee ³esles.
Goe. `JewoîekeÀMeem$e' ne cenllJee®ee efJe<e³e efJeMJekeÀesMeele MeyokeÀes[îeebcegUs Yeeef<ekeÀ mece=odOeerle efveefM®ele Yej He[les. efJeefJeOe
Heent ueeieuees lej l³ee®³eeMeer mebyebOeerle Deew<eOe efJe%eeve, Mejerj, Jele&ceeveHe$es, ceeefmekesÀ, meeHleeefnkesÀ ³eebceO³es ³esCeejer MeyokeÀes[er
Mejerjefke´À³ee efJe%eeve, peerJe-jmee³eveMeem$e, jesiepeblegMeem$e Demes mees[Jeu³eecegUs DeeHeu³ee MeyomebHelleerle Yej He[les. DeeHeuee
DeveskeÀ GHeefJe<e³e l³ee®e efþkeÀeCeer Jee®ee³euee efceUleele. DeMee Meyomebień Jee{lees. Meyoeb®³ee JesieJesieÈ³ee DeLe&íìe keÀUC³eeme
He´keÀejs cegK³e efJe<e³e Je l³ee®³eeMeer pees[uesu³ee efJe<e³eeb®es %eeve HeéHle ceole nesles. l³eecegUs Meyo%eeve Jee{les. SkeÀ®e Meyo HeCe meboYee&vegmeej
keÀjC³eemeeþer cejeþer efJeMJekeÀesMee®ee GHe³eesie neslees. Yee<eeYee<eebceO³es l³ee®ee DeLe& keÀmee yeouelees les mecepeC³eeme ceole®e nesles. MeyokeÀes[er
DeeoeveHeóeve nesTve DeveskeÀ veJes Meyo cejeþerle Deeues. efMeJee³e mees[Jeu³eecegUs DeeHeuee Meyomebień Jee{tve Yee<esJej®es HeÝeglJe Jee{les.
Jee{l³ee DeewoîeesefiekeÀerkeÀjCeecegUs meceepee®³ee Jew%eeefvekeÀ Je leebef$ekeÀ efJeefJeOe efJe<e³eeb®es %eeve Jee{les. Jew%eeefvekeÀ, YeewieesefuekeÀ, SsefleneefmekeÀ
iejpee Jee{t ueeieu³ee, l³eecegUsner DeveskeÀ Meyo DeefmlelJeele Deeues. mebkeÀuHevee mecepeCes meesHes nesles. efMeJee³e l³ee l³ee efJe<e³eeb®es
Meyoebvee veJeerve Dee³eece HeéHle Peeues. ns meejs mecepeC³eemeeþer efJemle=le %eeve DeeHeu³eeHe³e¥le Heesnes®eles. MeeefyokeÀ keÀjeceleeRJej
efJeMJekeÀesMee®ee GHe³eesie neslees. cnCepes®e DeeHeu³ee %eeveefJe<e³ekeÀ DeeOeeefjle MeyokeÀes[s mees[Jeu³eecegUs DeeHeu³eeuee uesKekeÀ, keÀJeer,
iejpee cejeþerletve YeeieefJeC³eemeeþer, DeeHeu³ee DeefYeJ³ekeÌleeruee ³eesi³e meeefnefl³ekeÀeb®eener peJeUtve Heefj®e³e neslees. l³eecegUs DeeHeueer Yee<ee
®eeuevee efceUC³eemeeþer, meJe& He´keÀej®es HeíeuYe Je met#ce %eeve cejeþer DeefOekeÀeefOekeÀ meceodOe nesles.
Yee<esletve efceUC³eemeeþer efJeMJekeÀesMee®ee GHe³eesie neslees. DeMee He´keÀejs `MeyokeÀes[s, mees[Jeu³eecegUs Yeeef<ekeÀ keÀewMeu³e
(2) efJeMJekeÀesMee®eer efveefce&leerHeéfke´À³ee: cejeþer efJeMJekeÀesMee®³ee Jee{C³eeme KetHe ceole nesles'.
efveefce&leeruee mJeeleb$³eHetJe&keÀeUeceO³es meg©Jeele Peeueer. ³ee efveefce&leer *He´. 3.efJeMJekeÀesMe HeenC³ee®es legcnebuee ue#eele Deeuesues HeÀe³eos efuene.
Heéfke´À³esceO³es %eevekeÀesMekeÀej [e@. ÞeerOej J³ebkeÀìsMe kesÀlekeÀj ³eeb®es
Gllejë DeeHeu³ee MeeUsle efkebÀJee DeeHeu³ee ieeJeeleerue, efJeYeeieeleerue
ceesuee®es menkeÀe³e& ueeYeues Deens. efJeMJekeÀesMe efvecee&Ce keÀjleevee
meeJe&peefvekeÀ ie´bLeeue³eele ceesþ-ceesþîee keÀe®es®³ee keÀHeeìele
meg©Jeeleeruee efJe<e³eJeej lep%eeb®³ee meefceleer®eer j®evee kesÀueer iesueer.
cejeþer®³ee efJeefJeOe meeefnl³emebHeosmeesyele®e `cejeþer efJeMJekeÀesMe'
He´l³eskeÀ efJe<e³ee®³ee veeWoer®eer Meer<e&kesÀ efveefM®ele kesÀueer iesueer. cegK³e,
þsJeuesuee Dee{Ulees. Demee ne cejeþer efJeMJekeÀesMe Heene³e®ee
ceO³ece, ueneve veeWoerleerue cegodoîeeb®eer ìe®eCes le³eej kesÀueer iesueer.
Demesue lej (1) Meyo DeekeÀejefJeunîeevegmeej HeeneJesle.
efMeJee³e veeWoeR®³ee ce³ee&oe DeeKetve ìe®eCeebceO³es leMee met®evee efou³ee
(2) yeejeKe[erleerue mJej Je J³ebpeve ³eeb®³ee mLeeveevegmeej Devegke´Àceeves
iesu³ee. He´l³eskeÀ efJe<e³eeleerue cegK³e, ceO³ece, ueneve Je veececee$e
efJeMJekeÀesMe (mLetueJee®eve) 201
efouesuee Meyo HeeneJee. veerì J³eJeefmLele mecepetve IesCes MekeÌ³e nesles. cejeþer efJeMJekeÀesMeecegUs
Svmee³ekeÌueesHeeref[³ee efye´ìeefvekeÀeHećeeCes cejeþer Yee<esleerue lees HeÀe³eoe neslees. efMeJee³e efMe#eCee®ee He´meej pemee PeHeeìîeeves Jesie
meJe&efJe<e³eeb®ee meceeJesMe Demeuesuee efJeMJekeÀesMe DeeHeu³ee %eeveele IesT ueeieuee, Yee<eemeceodOeer®eer Jeeì®eeue oceoej nesT ueeieueer leMeer
DeeHeu³ee Yeeef<ekeÀ mece=odOeerle Yej Ieeuelees. DeeHeuee cejeþer efJeMJekeÀesMe `Yee<ee' meJee&Lee&ves Keguet ueeieueer. Yee<ee-Yee<eebceO³es DeeoeveHeóeve nesTve
Heeefnu³eecegUs Yee<ee Je l³eemebyebOee®es meboYe&, efJeefJeOe efJe<e³eebJej®eer veJes Meyo cejeþerle ª{ Peeues. Jee{l³ee DeewoîeesefiekeÀerkeÀjCeecegUs
meKeesue Je efJemle=le ceeefnleer, l³eeleerue iebcele DeeHeu³eeuee DevegYeJelee meceepee®³ee Jew%eeefvekeÀ Je leebef$ekeÀ iejpee Jee{t ueeieu³ee. l³eecegUs
³esles. DeeHeu³eeuee DeeJe[Ceejs nJes Demeuesues keÀesCelesner Meyo, l³eeb®es DeveskeÀ veJes Meyo DeefmlelJeele Deeues. Meyoebvee veJeerve Dee³eece HeéHle
DeLe&, l³eeb®es efJeefJeOe meboYe& efJeMJekeÀesMeele Heenlee ³esleele, efMeJee³e Peeues. DeMee ³ee Meyoeb®es JesieJesieUs meboYe& cejeþer efJeMJekeÀesMeeletve
Yee<es®es DeveesKes jbie DeeHeu³eeuee DevegYeJelee ³esleele. menpeHeCes efceUleele.
*He´. 4.kesÀMeYet<es®es GodosMe meebietve l³eele keÀesCel³ee iees<ìeR®ee DebleYee&Je DeMeeHe´keÀejs DeeHeu³ee %eeveefJe<e³ekeÀ iejpee DeeefCe J³eeJeneefjkeÀ
neslees, les mHe<ì keÀje. mees³eer ³eeb®³ee ¢<ìerves meJe& efJe<e³eeb®ee meceeJesMe Demeuesuee cejeþer
Gllejë DeepekeÀeue kesÀmeeb®³ee JesieJesieÈ³ee mìeF&ue keÀjCes DeeHeCee efJeMJekeÀesMe DeefleMe³e GHe³egkeÌle Deens. l³ee®ee DeY³eeme keÀªve
meJee¥vee®e DeeJe[les. l³eecegUs DeeHeu³ee meeQo³ee&le Yej®e He[les. DeeHeCe cejeþer Yee<esleerue efJeefJeOe efJe<e³eebJej®es %eeve Deieoer menpeHeCes
DeepekeÀeue®e veJns HeCe HeewjeefCekeÀ keÀeUeHeemetve kesÀMej®eves®es HeéHle keÀª MekeÀlees.
DeekeÀ<e&Ce meJe& meceepeele nesles. Deeefoce ueeskeÀ kesÀmeebvee ceeleer®ee uesHe He´. 6. efJeMJekeÀesMe ne He´l³eskeÀ Jee®eveeue³ee®ee ceeveefyebot Demelees. Demes
ueeJetve DeeHeuee Hejeke´Àce Je iegCeJewefMe<ìîes oeKeJeC³eekeÀjerlee l³eele keÀe cnìues peeles ³eeefJe<e³eer legce®es cele ceeb[e.
efJepe³eef®evns DeeefCe HeokesÀ ueeJele nesles. Gllejë Jee®eveeue³e cnìues cnCepes HegmlekesÀ Deeueer. HegmlekeÀebletve
kesÀMeYet<es®ee cegK³e GodosMe `DeekeÀ<e&keÀlee efkebÀJee meeQo³e& DeeHeCeeme %eeve efceUle®e Demeles. HegmlekeÀebletve HeÀkeÌle DeeHeCeeme
Jee{JeCes' ne Deens. efMeJee³e `meeceeefpekeÀ mebkesÀleevegmeej He´leerkeÀelcekeÀ mebyebefOele efJe<e³ee®es®e %eeve efceUles, HeCe efJeMJekeÀesMe cnìuee cnCepes
kesÀMeYet<ee keÀjCes' ne kesÀMeYet<es®ee meeceeefpekeÀ GodosMe Deens. ³ee l³eele efJeefJeOe efJe<e³eeb®es %eeve SkeÀef$ele kesÀuesues Demeles. HeÀkeÌle Yee<es®es®e
kesÀMeYet<esle kesÀme keÀeHeCes, kesÀme OegCes, veerì keÀjCes, efJeb®ejCes, kegÀjUs %eeve veener lej efJe%eeve leb$e%eeve Je efJeefJeOe keÀuee ³eeb®ee meceie´ DeY³eeme
keÀjCes, mejU keÀjCes ³ee efJeefJeOe iees<ìeR®ee DebleYee&Je neslees. keÀjC³eemeeþer efJeMJekeÀes<ee®es mene³³e Iesleues peeles. SKeeoe efJe<e³e
kesÀme Flejebvee efomet ve osC³ee®³ee Hegjeleve m$eer®³ee He´³elveeletve l³eeb®³eeMeer mebyebefOele DemeCeeN³ee efJe<e³eebMeer keÀMee He´keÀejs pegUuesuee
kesÀMeyebOee®eer keÀuHevee Heg{s Deeueer DemeeJeer. Deefpebþe, JesªU, Demelees ³ee®es DeekeÀueve keÀªve IesC³eemeeþer efJeMJekeÀesMe cenllJee®ee
keÀesCeeke&À, Kepegjenes ³esLeerue efMeuHeeke=Àleerle Dee{UCeeN³ee m$eer- Demelees. cnCetve efJeMJekeÀesMe ne He´l³eskeÀ Jee®eveeue³ee®ee ceeveefyebot
Hegª<eeb®³ee kesÀMej®evee GuuesKeveer³e Deensle. ³ee Heé®eerve kesÀMej®eveeb®es Demelees Demes pes cnìues peeles les ³eesi³e®e Deens.
DevegkeÀjCe Yeejleer³e efm$e³ee keÀjleevee Dee{Uleele. He´. 7. Yee<eemece=odOeermeeþer efJeMJekeÀesMe cenllJee®ee Demelees. ³eeJej
*He´. 5.efJeMJekeÀesMee®ee GHe³eesie legcnebuee cejeþer Yee<esleerue %eeve HeéHle legce®es cele J³ekeÌle keÀje.
keÀjC³eemeeþer keÀmee nesT MekesÀue, les efuene. Gllejë DeeOegefvekeÀ keÀeUele peeieeflekeÀerkeÀjCe PeHeeìîeeves nesle ®eeueuesues
Gllejë G®®e efMe#eCee®es ceeO³ece cnCetve DeepekeÀeue cejeþer®ee Deens. l³eecegUs Yee<ee Yee<eebceO³es menmebyebOe Jee{erme ueeieues Deens.
DeefOekeÀeefOekeÀ mJeerkeÀej nesle ®eeueuee Deens. l³ee®eyejesyej Meyo mebkeÀj nesTve veJeveJeerve Meyo cejeþerle ³esle Deensle. lemes®e
MeemeveJ³eJeneje®eer Yee<ee cnCetve jep³eHeeleUerJej cejeþer Yee<esuee yeesueer Yee<esceOeerue meeefnl³e ner mece=odOe nesle ®eeueuesues Deens. efJe%eeve
ceev³elee efceUeueer Demeu³eecegUs cejeþerceO³es meboYe&ieb´Lee®eer leerJe´ Je leb$e%eeve DeMee efJeefJeOe efJe<e³eebleerue Meyo cejeþerle He´®eefuele nesT
iejpe efvecee&Ce Peeueer. l³eecegUs®e ceeveJ³eefJeoîee, efJe%eeve Je leb$e%eeve ueeieuesues Deensle. DeMee meJe& Meyoeb®eer HeeUscegUs Je l³eeb®es DeLe& peeCetve
³eebleerue meJe& efJe<e³eeb®es Deoîe³eeJele %eeve SkeÀe J³eeHekeÀ ³eespevesKeeueer IesC³eemeeþer efJeMJekeÀes<ee®es mene³³e Iesleues peeles. Meyoeb®es meeQo³e& KeN³ee
SkeÀ$e keÀjCeeje cejeþer efJeMJekeÀesMe le³eej Peeuee. keÀesCeleener SkeÀ DeLee&ves peeCetve IesC³ee®es efJeMJekeÀes<e ns cenllJee®es meeOeve Deens. cnCetve
cenllJee®ee efJe<e³e Dev³e DeveskeÀ efJe<e³eebMeer pees[uesuee Demelees. Yee<ee mece=odOeermeeþer efJeMJekeÀes<e cenllJee®ee Demelees.
DeMee DeveskeÀ efJe<e³eeb®eer SkeÀ$e ceeefnleer efceUeueer, lej lees efJe<e³e
aaa
13 Heefþle keÀefJeleeb®ee jmeieńCeelcekeÀ DeY³eeme (Yeeie 1 les 4)
DeYebie efueefnuee Deens. ³ee GoenjCeeb®ee DeY³eeme kesÀuee Demelee
Yeeie - 1 meble legkeÀejeceeb®³ee ceveele efJeþdþuee®³ee Yesìer®eer efkeÀleer DeveeJej
Dees{ Deens ns ue#eele ³esles. DeMeer®e DeeHeCener HejcesMJeje®eer YekeÌleer
2. mebleJeeCeer kesÀueer lej DeeHeCeemener HejcesMJeje®eer ÒeeHleer nesF&ue Demee®e mebosMe
`Yesìerueeieer peerJee' ³ee DeYebieeletve DeeHeCeeme efceUlees.
(De) Yesìerueeieer peerJee (9) keÀefJelee DeeJe[C³ee®eer Jee ve DeeJe[C³ee®eer keÀejCes-
- meble legkeÀejece Yesìerueeieer peerJee ne meble legkeÀejecee®ee DeYebie ceuee KetHe DeeJe[uee
(1) keÀJeer / keÀJeef³e$eer®es veeJe - Deens. l³ee®es keÀejCe cnCepes efJeþdþueYesìer®eer Dees{ J³ekeÌle
meble legkeÀejece (legkeÀejece yeesunesyee Debefyeues - ceesjs) keÀjC³eemeeþer l³eebveer efveme&iee&leerue, mebmeejeleerue Deieoer ®eHeKeue
(2) meboYe& - GoenjCeeb®ee JeeHej kesÀuesuee Deens. jespe®³ee J³eJenejeleerue GoenjCes
`Yesìerueeieer peerJee' ne DeYebie `meble legkeÀejece' ³eebveer efueefnuee Deens. JeeHeªve DeHes#eerle HeefjCeece l³eebveer meeOeuee Deens.
ne DeYebie `mekeÀuemebleieeLee Keb[ ogmejeë Þeer legkeÀejece cenejepeeb®eer (10) Yeeef<ekeÀ JewefMe<ìîes-
DeYebieieeLee' ³ee HegmlekeÀeletve Iesleuee Deens. meble legkeÀejece ³eeb®³ee DeYebiee®eer Yee<ee DeefleMe³e meeOeer, mejU Je
(3) He´mleeJevee - jmeeU Deens. efMeJee³e YekeÌleerr, J³eJenej DeeefCe DeO³eelce ³eeb®eer
`Yesìerueeieer peerJee' ne DeYebie `meble legkeÀejece' ³eebveer efueefnuee Deens. meg³eesi³e meebie[ l³eeb®³ee DeYebieeletve efometve ³esles.
³ee DeYebieeletve meble legkeÀejeceebveer DeeHeu³ee ceveeleerue efJeþdþuee®³ee
Yesìer®eer Dees{ ³eesi³e GoenjCeeletve J³ekeÌle kesÀueer Deens. (Dee) mebleke==ÀHee Peeueer
(4) Jee*dce³eHe´keÀej- - meble yeefnCeeyeeF&
`Yesìerueeieer peerJee' ner keÀefJelee SkeÀ DeYebie Deens. (1) keÀJeer / keÀJeef³e$eer®es veeJe -
(5) keÀefJeles®ee efJe<e³e- meble yeefnCeeyeeF&
efJeþdþue Yesìer®eer DeveeJej Dees{ efJeefJeOe GoenjCeebodJeejs J³ekeÌle (2) meboYe& -
keÀjCeeje meble legkeÀejeceeb®ee `Yesìerueeieer peerJee' ne DeYebie SkeÀ
`mebleke=ÀHee Peeueer' ne DeYebie meble yeefnCeeyeeF& ³eebveer efueefnuee Deens.
Glke=À<ì YeeqkeÌleieerle Deens.
ne DeYebie mekeÀuemebleieeLee Keb[ ogmejeë meble yeefnCeeyeeF¥®es DeYebie ³ee
(6) keÀefJelesleerue DeeJe[uesueer DeesU-
HegmlekeÀeletve Iesleuee Deens.
efoJeeUer®³ee cegUe uebskeÀerb DeemeeJeueer~
(3) He´mleeJevee -
Heenelemes Jeeìgueer Heb{jer®eer~~
`mebleke=ÀHee Peeueer' ne DeYebie `meble yeefnCeeyeeF&' ³eebveer efueefnuee Deens.
(7) ceO³eJeleea keÀuHevee -
cenejeäêleerue JeejkeÀjer mebÒeoe³eªHeer Fceejle GYejCeerceO³es mebleeb®ee
meble legkeÀejeceebveer leve, ceve, Oeve DeHet&ve efJeþdþuee®eer YekeÌleer kesÀueer. ceesuee®ee Jeeìe keÀmee Deens, ³ee®es megboj JeCe&ve ³ee DeYebieeceO³es `meble
Deieoer ceveeHeemetve l³ee®es veecemcejCe kesÀues. DeMee ³ee DeeHeu³ee yeefnCeeyeeF&' ³eebveer kesÀues Deens.
YeieJeblee®³ee cnCepes®e efJeþdþuee®³ee Yesìer®eer DeveeJej Dees{ l³eeb®³ee
ceveele efvecee&Ce Peeueer. l³eemeeþer DeefleMe³e meceHe&keÀ GoenjCes (4) Jee*dce³eHe´keÀej-
JeeHeªve l³eebveer `Yesìerueeieer peerJee' ³ee DeYebieeletve leer Dees{ J³ekeÌle `mebleke=ÀHee Peeueer' ner keÀefJelee SkeÀ DeYebie Deens.
kesÀueer Deens. (5) keÀefJeles®ee efJe<e³e-
(8) keÀefJelesletve efceUCeeje mebosMe- ceneje<ìêleerue JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®³ee GYeejCeerceO³es mebleeb®ee
meble legkeÀejece ³eebvee efJeþdþue Yesìer®eer Dees{ ueeieueer Deens. l³eemeeþer ceesuee®ee Jeeìe Deens ns, oMe&efJeCeeje meble yeefnCeeyeeF¥®ee mebleke=ÀHee
DeefleMe³e ³eesi³e GoenjCes JeeHeªve l³eebveer Yesìerueeieer peerJee ne Peeueer ne DeYebie SkeÀ Glke=À<ì YeeqkeÌleieerle Deens.
(202)
Heefþle keÀefJeleeb®ee jmeieńCeelcekeÀ DeY³eeme (1 les 4) 203
(6) keÀefJelesleerue DeeJe[uesueer DeesU- (2) meboYe& -

%eeveosJeW jef®euee Hee³ee~ `J³ee³eecee®es cenllJe' ner keÀefJelee `jeä^meble legkeÀ[espeer cenejepe' ³eebveer
GYeeefjueW osJeeue³ee~~ efueefnueer Deens. ner keÀefJelee l³eeb®³ee `ûeeceieerlee' ³ee HegmlekeÀeletve Iesleueer
(7) ceO³eJeleea keÀuHevee - Deens.
ceneje<ì^ ner mebleeb®eer Yetceer ceeveueer Deens. ³ee Yetceerle DeveskeÀ meble (3) He´mleeJevee -
pevceeuee Deeues. ³ee meieUîee mebleebveer leve, ceve, Oeve DeHe&Ce keÀªve `J³ee³eecee®es cenllJe' ner keÀefJelee `jeä^meble legkeÀ[espeer cenejepe'
Heb{jer®³ee efJeþdþuee®eer YekeÌleer kesÀueer. l³ee®³ee YekeÌleerle meowJe obie ³eebveer efueefnueer Deens. ceeveJeer peerJeveeleerue J³ee³eecee®es cenllJe ³ee
Demeuesu³ee JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®eer GYeejCeer ³ee mebleebveer kesÀueer. keÀefJelesletve legkeÀ[espeer cenejepeebveer ÒeYeeJeerHeCes ceeb[ues Deens.
l³eeceO³es mebleebveer kesÀuesu³ee menkeÀe³ee&®es JeCe&ve `mebleke=ÀHee Peeueer' ³ee (4) Jee*dce³eHe´keÀej-
DeYebieeceO³es kesÀuesues Dee{Ules. `J³ee³eecee®es cenllJe' ner keÀefJelee cnCepes `DeesJ³ee' Deensle.
(8) keÀefJelesletve efceUCeeje mebosMe- (5) keÀefJeles®ee efJe<e³e-
cenejeäê®³ee HeefJe$e Yetceerle DeveskeÀ mebleebveer pevce Iesleuee Deens. ³ee J³ee³eecee®es MejerjeJej nesCeeje mekeÀelcekeÀ HeefjCeece oMe&efJeCeejer
meeN³ee mebleebveer meJe&mJe DeHe&Ce keÀªve Heb{jHetj®³ee efJeþdþuee®eer `jeä^meble legkeÀ[espeer cenejepe' ³eeb®eer `J³ee³eecee®es cenllJe' ner
YekeÌleer kesÀueer. l³ee®es veecemcejCe kesÀues. efMeJee³e meJe&meeceev³e keÀefJelee cnCepes DeeoMe& `DeesJ³ee' Deensle.
ueeskeÀebvee YekeÌleerceeiee&keÀ[s JeUJeues. l³eemeeþer JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®eer (6) keÀefJelesleerue DeeJe[uesueer DeesU-
GYeejCeer ³ee cenejeäêle kesÀueer. l³ee mebleeb®³ee keÀe³ee&®es cenllJe
J³ee³eeces Jee{s ÒeeflekeÀej MekeÌleer ~ mJeeJeuebyevee®eer ÒeJe=eflle ~
DeY³eemetve, DeeHeCemegodOee YeeqkeÌleceeiee&®ee efmJekeÀej keÀjeJee, ne®e
mebosMe `mebleke=ÀHee Peeueer' ³ee DeYebieeletve DeeHeCeeme efceUlees. J³ee³eeces Debieer Jee{s mHetÀefle& ~ keÀe³e& keÀjC³ee®eer ~~
(9) keÀefJelee DeeJe[C³ee®eer Jee ve DeeJe[C³ee®eer keÀejCes- (7) ceO³eJeleea keÀuHevee -
`mebleke=ÀHee Peeueer' ne meble yeefnCeeyeeF& ³eeb®ee DeYebie ceuee KetHe Deejesi³eemeeþer J³ee³eece DeefleMe³e DeeJeM³ekeÀ iees<ì Deens.
DeeJe[uee Deens. l³ee®es cegK³e keÀejCe cnCepes DeeHeu³ee cenejeäêceO³es J³ee³eeceecegUs Mejerjeleerue jesieÒeeflekeÀejMekeÌleer Jee{les. efMeJee³e efHeÊe,
JeejkeÀjer mebÒeoe³ee®eer GYeejCeer mebleebveer kesÀueer Deens. l³eeb®es ceesuee®es keÀHeÀ, Jee³et ³ee iees<ìeR®es Mejerjeleerue ÒeceeCe meblegefuele jentve Mejerj
menkeÀe³e& l³eemeeþer ueeYeues Deens. ³ee meJee¥®es YekeÌleerHetCe& JeCe&ve yeueJeeve nesles. DeMee ÒekeÀej®es ceeveJeer peerJeveeleerue J³ee³eecee®es
keÀjleebvee meble yeefnCeeyeeF¥veer ³ee JeejkeÀjer mebÒeoe³eeuee osJeeue³ee®³ee cenllJe oMe&efJeCeejer `jeä^meble legkeÀ[espeer cenejepe' ³eeb®eer
Fceejleer®es ÒeleerkeÀ ceeveues Deens. Fceejleer®ee Hee³ee, l³ee®ee efkebÀkeÀj, `J³ee³eecee®es cenllJe' ner megboj keÀefJelee Deens.
Keebye, keÀUme, HeÀ[keÀCeejer OJepee ³ee Òeefleceeb®ee Deieoer ³eesi³e JeeHej (8) keÀefJelesletve efceUCeeje mebosMe-
meble yeefnCeeyeeF¥veer kesÀuesuee efomelees. meg¢{ Deejesi³e nJes Demesue lej J³ee³eece keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Deens.
(10) Yeeef<ekeÀ JewefMe<ìîes- J³ee³eeceecegUs DeVeHe®eve menpe nesles. efMeJee³e mLetueHeCee keÀceer nesTve
meble yeefnCeeyeeF& ³eeb®³ee keÀeJ³ej®evesJej meble legkeÀejeceeb®³ee jkeÌleJ³eJemLee Gllece keÀe³e& keÀjles l³ee®eyejesyej Mejerje®es mvee³et
keÀeJ³ej®eves®ee ÒeYeeJe efomelees. lemes®e l³eeb®³ee DeYebieeletve yeUkeÀì nesTve jesieÒeeflekeÀej MekeÌleer Jee{les. DebieeceOeuee DeeUme
YeeqkeÌleYeeJevee GlkeÀìHeCes peeCeJeles. efMeJee³e l³eeb®³ee DeYebiee®eer Yee<ee otj nesTve mHetÀefle& Jee{les. DeMeeÒekeÀejs J³ee³eeceecegUs MejerjeJej
DeefleMe³e meeOeer, meesHeer, jmeeU Deens. mekeÀejelcekeÀ HeefjCeece nesle Demelees cnCetve ojjespe J³ee³eece keÀjCes
DeeJeM³ekeÀ Deens. Demee mebosMe `J³ee³eecee®es cenllJe' ³ee keÀefJelesletve
Yeeie - 2 DeeHeCeeme efceUlees.
(9) keÀefJelee DeeJe[C³ee®eer Jee ve DeeJe[C³ee®eer keÀejCes-
`J³ee³eecee®es cenllJe' ner keÀefJelee ceuee KetHe DeeJe[ueer Deens. ³ee®es
5. J³ee³eecee®es cenllJe cenllJee®es keÀejCe cnCepes DeeHeues Dee³eg<³e GpeUtve ìekeÀCeeN³ee
- je<ì^meble legkeÀ[espeer cenejepe J³ee³eecee®es cenllJe jeä^meble legkeÀ[espeer cenejepeebveer DeefleMe³e meesH³ee
(1) keÀJeer / keÀJeef³e$eer®es veeJe - Yee<esle HeìJetve efoues Deens. l³eeb®es MejerjÒeke=Àleer®es yeejerkeÀ efvejer#eCe
jeä^meble legkeÀ[espeer cenejepe (ceeefCekeÀ yeb[espeer þeketÀj) ceveeuee YeeJeCeejs Deens.
(10) Yeeef<ekeÀ JewefMe<ìîes- Deens. ner me=<ìer ceeCemeeuee YejYeªve osle Demeles. ceeCetme cee$e
`J³ee³eecee®es cenllJe' ³ee keÀefJelesceO³es `jeä^meble legkeÀ[espeer mJeleë®³ee mJeeLee&meeþer ³ee megboj me=<ìer®ee veeMe keÀjlees. l³eecegUs
cenejepeebveer meeO³ee DeeefCe meesH³ee Yee<es®ee JeeHej kesÀuee Deens. efMeJee³e efvemeiee&®ee meceleesue efyeIe[uee Deens. ³ee mebgoj Je ceveceesnkeÀ
ner keÀefJelee `DeesJeer' ªHeele Demeu³eecegUs Òel³eskeÀ DeesJeerceO³es ®eej efvemeiee&®es mebieesHeve keÀªve efveme&iee®ee meceleesue meeOeuee Heeefnpes.
®ejCe efometve ³esleele. l³ee®eyejesyej `³ecekeÀ' DeuebkeÀeje®ee JeeHej efvemeie&meeQo³ee&leerue yeoueeb®es peeCeerJeHetJe&keÀ mJeeiele keÀje. Demee
MeesYetve efomelees. mebosMe Gpee[ GIe[s ceeUjevener ³ee keÀefJelesletve efceUlees.
Yeeie - 3 `Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ner keÀefJelee ceuee KetHe DeeJe[ueer Deens.
l³ee®es cenllJee®es keÀejCe cnCepes Gpee[ Peeuesues, ceeskeÀUs Demeuesues
9. Gpee[ GIe[s ceeUjevener ceeUjeve Jemeble$eÝlet®³ee Deeieceveeyejesyej ®ewlev³eeves Yeªve ³esles.
- ueefuele ieeoies Pee[ebvee veJeerve HeeueJeer HegÀìles. meeje efvemeie& efnjJ³ee jbieele vneTve
(1) keÀJeer / keÀJeef³e$eer®es veeJe - peelees. jeveHegÀues uesJetve, efnjJ³ee Jeeìe mepetve peeleele. keÀeskeÀerUs®ee
megceOetj DeeJeepe meejs JeeleeJejCe yesOebgo keÀjCeejs Demeles. ³ee meeN³ee
ueefuelee ieeoies
meeQo³ee¥®es megjsKe JeCe&ve DeeHeCeebme ³ee keÀefJelesle Jee®ee³euee efceUles.
(2) meboYe& -
(10) Yeeef<ekeÀ JewefMe<ìîes-
`Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ner keÀefJelee keÀJeef³e$eer ùeefuelee ieeoies'
`Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ³ee keÀefJelesceO³es keÀJeef³e$eer ùeefuelee
³eebveer efueefnueer Deens.
ieeoies' ³eebveer HećeeCe cejeþer Yee<es®ee JeeHej kesÀuesuee Deens.
(3) He´mleeJevee -
`Gpee[ GIe[s ceeUjevener' ner keÀefJelee keÀJeef³e$eer ùeefuelee ieeoies' 12. Hegvne SkeÀoe
³eebveer efueefnueer Deens. ³ee keÀefJelesceO³es Jemeble$eÝlet®³ee DeeieceveecegUs - Heéflecee Fbieesues
me=<ìer®³ee efvemeie&meeQo³ee&leerue yeoueeb®es ceveceesnkeÀ JeCe&ve kesÀues Deens. (1) keÀJeer / keÀJeef³e$eer®es veeJe -
(4) Jee*dce³eHe´keÀej- Heéflecee Fbieesues
efvemeie& keÀefJelee (2) meboYe& -
(5) keÀefJeles®ee efJe<e³e- `Hegvne SkeÀoe' ner keÀefJelee keÀJeef³e$eer `Heéflecee Fbieesues' ³eebveer efueefnueer
efvemeiee&leerue yeoueeb®es ceveceesnkeÀ JeCe&ve keÀjCeejer `Gpee[ GIe[s Deens. ner keÀefJelee l³eeb®³ee `YegueeF&' ³ee keÀefJeleemebieńeleerue Deens.
ceeUjevener' ner SkeÀ efvemeie& keÀefJelee Deens. (3) He´mleeJevee -
(6) keÀefJelesleerue DeeJe[uesueer DeesU- `Hegvne SkeÀoe' ner keÀefJelee keÀJeef³e$eer `Heéflecee Fbieesues' ³eebveer efueefnueer
Deens. ³ee keÀefJelesle veJeefvecee&Cee®ee O³eeme Iesleuesu³ee cevee®³ee
HeUmeHegÀues ner yenªve Deeueer
YeeJeefmLeleer®es megjsKe JeCe&ve keÀJeef³e$eerves kesÀues Deens.
³ee ceeleer®³ee DebkeÀeJejleer
(4) Jee*dce³eHe´keÀej-
meeceeefpekeÀ keÀefJelee
Jemeble$eÝlet efnJeeÈ³eeveblej megª neslees. ³ee $eÝletle efvemeie& efnjJeeieej
(5) keÀefJeles®ee efJe<e³e-
efomelees. keÀejCe Jemeble$eÝletceO³es Pee[ebvee veJeerve HeeueJeer HegÀìuesueer
veJeefveefce&leer®ee O³eeme Iesleuesu³ee cevee®³ee YeeJeefmLeleer®es JeCe&ve
Demeles. meeje Deemeceble efJeefJeOe jbieele DeeefCe efJeefJeOe iebOeelener vneGÀve
keÀjCeejer Hegvne SkeÀoe ner keÀefJelee meeceeefpekeÀ Yeeve Demeuesueer
peelees. meJe& Pee[sJesueer efnjJeerieej Je ìJeìJeerle efomet ueeieleele.
keÀefJelee Deens.
veJe®ewlev³eeves meUmeUt ueeieleele. meejer me=<ìer Deeveboerle nesles.
keÀJeef³e$eerves DeMee mebgoj yeoueeb®es JeCe&ve `Gpee[ GIe[s ceeUjevener' (6) keÀefJelesleerue DeeJe[uesueer DeesU-
³ee keÀefJelesle kesÀuesues efometve ³esles. ceeleerle ceeleer
(8) keÀefJelesletve efceUCeeje mebosMe- JneJeer SkeÀ ...
efnjJeerieej Pee[s, PegUPegU JeenCeejs Pejs, KeUeUCeeN³ee mejerlee, Hegmetve ìekeÀerle
Gb®e®e Gb®e HeJe&le ³ee meeN³eebveer le³eej Peeuesueer me=<ìer KetHe®e mebgoj YesoeYeso...
Heefþle keÀefJeleeb®ee jmeieńCeelcekeÀ DeY³eeme (1 les 4) 205
(7) ceO³eJeleea keÀuHevee - keÀeceeb®eer ueieyeie ³eeb®es ef®e$eoMeea JeCe&ve ³ee keÀefJelesle keÀJeerves kesÀues
meceepeeleerue pegv³ee ª{er, jerefleefjJeepe, HejbHeje, YesoeYeso ve<ì keÀªve Deens.
veJeefvecee&Cee®ee O³eeme Iesleuesu³ee cevee®³ee YeeJeefmLeleer®es megjsKe JeCe&ve (4) Jee*dce³eHe´keÀej-
`Hegvne SkeÀoe' ³ee keÀefJelesle efometve ³esles. èfleHeÀve' ner keÀefJelee SkeÀ ùeeskeÀieerle' Deens.
(8) keÀefJelesletve efceUCeeje mebosMe- (5) keÀefJeles®ee efJe<e³e-
meceepeeleerue meJe& He´keÀej®ee YesoeYeso, ª{er, jerleerefjJeepe, HejbHeje MeslekeÀjer, keÀ<ìkeÀjer ueeskeÀpeerJevee®es ef®e$eCe keÀjCeejer èfleHeÀve' ner
FLeu³ee le©Ceebveer ve<ì keÀjeJ³eele. lemes®e veJeerve, Hegjesieeceer efJe®eejeb®ee SkeÀ ieéceerCe keÀefJelee Deens.
veJee SkeÀmebIe meceepe efvecee&Ce keÀjC³ee®ee He´l³eskeÀeves O³eeme I³eeJee. ne
(6) keÀefJelesleerue DeeJe[uesueer DeesU-
mebosMe `Hegvne SkeÀoe' ³ee keÀefJelesletve efceUlees.
mejerJej mejer ³esleer ceeleer vneleerOegleer nesles
efle®ee keÀmlegjer®ee Jeeme Yetue peerJeeues HeeUles
`Hegvne SkeÀoe' ner keÀefJelee ceuee KetHe DeeJe[ueer Deens. l³ee®es
cenllJee®es keÀejCe cnCepes veJeefvecee&Cee®ee O³eeme Iesleuesu³ee cevee®³ee
YeeJeefmLeleer®es JeCe&ve keÀjC³eemeeþer keÀJeef³e$eerves efvemeiee&leerue efJeefJeOe He[CeeN³ee HeeJemeeJej, MesleerJej MeslekeÀN³ee®es meejs peerJeve DeJeuebyetve
HeéflekeÀeb®ee DeefleMe³e megjsKe JeeHej kesÀuesuee Deens. ³ee HeéflekeÀebcegUs Demeles. HeeTme Deeu³eeJej l³ee®eer Mesleer®³ee keÀecee®eer Oeeboue megª
keÀefJelee peerJeble Demeu³eeHećeeCes Yeeme neslees. nesles. HesjCeer, yewueebefJe<e³eer®es He´sce, HeeJemee®³ee efoJemeebleerue ceeleer®ee
megiebOe, MeslekeÀN³eeb®es mJeHve, Mesleer®³ee keÀeceeb®eer ueieyeie ³ee®es mebgoj
(10) Yeeef<ekeÀ JewefMe<ìîes-
ef®e$e èfleHeÀve' keÀefJelesle efometve ³eles.
`Hegvne SkeÀoe' ³ee keÀefJelesceO³es keÀJeef³e$eer `Heéflecee Fbieesues' ³eebveer
(8) keÀefJelesletve efceUCeeje mebosMe-
HećeeCe cejeþer Yee<es®ee JeeHej kesÀuesuee Deens. He´l³eskeÀ DeesUerceO³es
kesÀJeU oesve®e Meyoeb®ee JeeHej keÀªve JesieUe íeve HeefjCeece meeOeuee MeslekeÀjer KetHe keÀ<ìeves Mesleele Oeev³e efHekeÀJele Demelees. DeeHeu³ee
Deens. efMeJee³e efvemeie&HeéflekeÀeb®ee ³eesi³e JeeHej keÀjerle DeLee&®es meeQo³e& DeveskeÀ megKee®ee, Deeveboe®ee lees l³eeie keÀjle Demelees. He´mebieer
Jee{Jeuesues Deens. j[CeeN³ee cegueebkeÀ[s ogue&#e keÀªve, DeeHeu³ee peKeceebvee efJemeªve lees
Mesleer®eer keÀeces keÀjle Demelees. KetHe ³eelevee, $eeme meesmetve DeeHeu³ee
Yeeie - 4 leeìele Yeepeer-YeekeÀjer®eer mees³e keÀjCeeN³ee MeslekeÀN³eeb®ee DeeHeCe
Deeoj kesÀuee Heeefnpes. lees ceeleerle keÀ<ì keÀjlees cnCetve DeeHeCe HeesìYej
pesT MekeÀlees, ns DeeHeCe keÀOeerner efJemeª ve³es. ne mebosMe èfleHeÀve' ³ee
13. efleHeÀve keÀefJelesletve DeeHeCeeme efceUlees.
- efJeþdþue JeeIe (9) keÀefJelee DeeJe[C³ee®eer Jee ve DeeJe[C³ee®eer keÀejCes-
(1) keÀJeer / keÀJeef³e$eer®es veeJe -
èfleHeÀve' ner keÀefJelee ceuee KetHe DeeJe[ueer Deens. l³ee®es keÀejCe
efJeþdþue JeeIe cnCepes ns SkeÀ ueeskeÀieerle Deens. íeve ®eeueerJej DeeHeCe les ieeT
(2) meboYe& - MekeÀlees. efMeJee³e ner keÀefJelee Jee®ele Demeleevee MeslekeÀN³ee®es Dee³eg<³e
èfleHeÀve' ner keÀefJelee keÀJeer èfJeþdþue JeeIe' ³eebveer efueefnueer Deens. ner DeeHeu³ee [esÈ³eebmeceesj GYes jenles.
keÀefJelee l³eeb®³ee `keÀeÈ³ee ceeleerle ceeleerle' ³ee keÀefJeleemebieńeleerue (10) Yeeef<ekeÀ JewefMe<ìîes-
Deens. èfleHeÀve' ³ee keÀefJelesceO³es keÀJeer èfJeþdþue JeeIe' ³eebveer JeNne[err
(3) He´mleeJevee - yeesueer®ee íeve JeeHej kesÀuee Deens. ³ee keÀefJelesceO³es ³ecekeÀ
èfleHeÀve' ner keÀefJelee keÀJeer èfJeþdþue JeeIe' ³eebveer efueefnueer Deens. DeuebkeÀeje®ee JeeHej keÀªve íeve HeefjCeece meeOeuee Deens. efMeJee³e
Deens. HeeJemee®³ee Deeieceveeves MeslekeÀN³eeb®eer nesCeejer Mesleer®³ee FLes ef®e$eoMeeaMewueer efometve ³esles.
aaa
DeHeefþle
DeHeefþle ieoîe DeekeÀueve
DeeHeCe HeeþîeHegmlekeÀele ieoîe Je Heoîe Heeþeb®ee DeY³eeme keÀjlees. efJeefJeOe l³ee efoMesves ®eeuee³e®esner Deens. ns mJeHe´³elveeves®e MekeÌ³e Deens. ®eebieu³ee
meeefnl³eHe´keÀejeb®³ee DeY³eemeeyejesyej Yeeef<eskeÀ Debieeves He´l³eskeÀ Heeþe®ee meJe³eer kesÀJeU mJeHe´³elveeuee ®eeuevee osle veenerle, l³ee kesÀJeU O³es³e
DeY³eeme DeeHeCeebme keÀje³e®ee Demelees. efJeoîeeL³ee¥®eer Yee<eemece=odOeer, Yeeeq<ekeÀ
ieeþtve Leebyele veenerle, lej l³ee mebHetCe& ceeveJeer iegCe Je=efodOebiele keÀjC³eeme
efJekeÀeme ner cejeþer Yee<ee DeO³e³eve-DeO³eeHevee®eer HećegKe Godefo<ìs Deensle,
ceole keÀjleele.
cnCetve®e HeeþîeHegmlekeÀeleerue Heeþeb®³ee met#ce DeY³eemeeves DeeHeu³eeuee
keÀesCelesner meeefnl³e Jee®eu³eeveblej l³ee®es DeekeÀueve nesCes, DeemJeeo Ieslee ³esCes He´.2. DeekeÀueve
Je l³ee Yee<es®es meg³eesi³e J³eJeneefjkeÀ GHe³eespeve keÀjlee ³esCes ner Godefo<ìs meeO³e
( i) SkeÀe JeekeÌ³eele Gllejs efuene.
keÀjlee ³esleele. DeMee Heeþîeslej Yee<es®³ee DeekeÀuevee®es, cetu³eceeHeve keÀjC³ee®es
keÀewMeu³e HeéHle nesC³ee®³ee ¢<ìerves HeeþîeHegmlekeÀele DeHeefþle ieoîe Gleeje ne ®eebieu³ee meJe³eer keÀesCeeuee ®eeuevee osle veenerle?
IeìkeÀ meceeefJe<ì kesÀuee Deens. ieoîe Gleeje Jee®etve l³ee®es DeekeÀueve nesCes Je Gllejë ®eebieu³ee meJe³eer kesÀJeU mJeHe´³elveeuee ®eeuevee osle veenerle.
l³eeJejerue mJeeO³ee³e legcner mJe³ebDeO³e³eveeves keÀjCes ³esLes DeHesef#ele Deens.
(ii) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀeceer peeiee Yeje.
*He´Mve.1 Keeueerue Gleeje keÀeUpeerHetJe&keÀ Jee®etve l³eeKeeueerue ke=Àleer keÀje.
efveJe[uesu³ee #es$eele ³eMe mebHeeove keÀjC³eemeeþer l³eeuee efJeMes<e
(HeeþîeHegmlekeÀ He=ÿ ¬eÀ. 26)
..................... DeeJeM³ekeÀlee He[le veener.
He´.1. DeekeÀueve
(keÀ<ìe®eer, cesnveleer®eer, DeeHeguekeÀer®eer, menevegYetleer®eer)
efJeoîeeL³ee¥®eer meceepeele JesieUer DeesUKe Gllejë cesnveleer®eer
efvecee&Ce keÀjCeeN³ee meJe³eer He´.3. J³eekeÀjCe
( i) DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee.
®eebieues meeefnl³e ³eesi³e l³ee yeeyeer ³eesi³e efþkeÀeCeer DeeJeM³ekeÀ legcnebuee®e efoMee þjJee³e®eer Deens.
Jee®eCeeje ue#eele þsJeCeeje Ke®e& keÀjCeeje Demesue lesJe{s®e Gllejë meJe&veece
yeesueCeeje
(ii) meg®evesHećeeCes ke=Àleer keÀje.
efJeoîeeLeeapeerJeveele ®eebieu³ee meJe³eeRvee Del³eble cenllJee®es mLeeve
efJeoîeeLeeapeerJeveele ®eebieu³ee meJe³eeRvee Del³eble cenllJee®es mLeeve Deens. (YetlekeÀeU keÀje)
Deens. ®eebieues meeefnl³e Jee®eCeeje, ³eesi³e l³ee®e yeeyeer ue#eele
Gllejë efJeoîeeLeeapeerJeveele ®eebieu³ee meJe³eeRvee Del³eble cenllJee®es mLeeve
þsJeCeeje, ³eesi³e efþkeÀeCeer Ke®e& keÀjCeeje, DeeJeM³ekeÀ Demesue lesJe{s®e
nesles.
yeesueCeeje, vesnceer®e Flejeb®³ee ceoleermeeþer lelHej DemeCeeje efJeoîeeLeea
YeeJeer Dee³eg<³eele meceepeele DeeHeueer JesieUer DeesUKe efvecee&Ce keÀjlees. He´.4. mJecele
l³eeves efveJe[uesu³ee #es$eele ³eMe mebHeeove keÀjC³eemeeþer l³eeuee efJeMes<e `®eebieu³ee meJe³eer DeeefCe mJeHe´³elve ³eecegUs J³eefkeÌlecellJe Ie[les'
cesnveleer®eer DeeJeM³ekeÀlee He[le veener. ns GoenjCeemen mHe<ì keÀje.
legcner peesHe³e¥le ceeie&oMe&ve efceUJeC³eemeeþer mJeleëntve Gllejë ceeveJeer peerJeveele ®eebieu³ee meJe³eeRvee Del³eble cenllJee®es mLeeve
Heg{ekeÀej IesCeej veenerle, leesHe³e¥le legcnebuee keÀesCee®esner ceeie&oMe&ve Deens. ®eebieues meeefnl³e Jee®eCeeje, ³eesi³e l³ee®e yeeyeer ue#eele
efceUCeej veener. DeeHeu³eeuee keÀe³e keÀje³e®es ³ee®eer efoMee ogmeje þsJeCeeje, ³eesi³e efþkeÀeCeer Ke®e& keÀjCeeje, DeeJeM³ekeÀ Demesue
þjJeCeej veener. legcneuee®e efoMee þjJee³e®eer Deens DeeefCe legcnebuee®e lesJe{s®e yeesueCeeje, vesnceer®e Flejeb®³ee ceoleermeeþer lelHej DemeCeeje.
ceeCetme meceepeele DeeHeueer JesieUer DeesUKe efvecee&Ce keÀjlees cnCepes®e
(206)
DeHeefþle ieoîe DeekeÀueve 207
®eebieu³ee meJe³eeRcegUs ceeCemee®es J³eeqkeÌlecellJe Kegueles. lemes®e SKeeos He´.3. J³eekeÀjCe

O³es³e efveeqM®ele keÀªve les O³es³e ieeþC³eemeeþer melele He´³elveMeerue (1) lekeÌleeHetCe& keÀje.
jeefnues Heeefnpes. DeeHeCe mJeleëntve He´³elve kesÀu³eeeqMeJee³e keÀesCeleer®e
Meyo meeceev³eªhe cetUMeyo
iees<ì meeO³e nesle veener. ³ee®es Gllece GoenjCe uelee cebiesMekeÀj.
efleves mJeHe´³elveeves mebieerle #es$eele mJeleë®es JesieUs mLeeve efvecee&Ce kesÀues. PeW[îeeKeeueer PeW[îee PeW[e
®eebieu³ee meJe³eer kesÀJeU mJeHe´³elveebvee ®eeuevee osle veenerle lej O³es³e ÒekeÀeMee®ee ÒekeÀeMee ÒekeÀeMe
ieeþC³eeme ceole keÀjleele Je mebHetCe& ceeveJeer iegCe Je=efodOeieble keÀjC³eeme
(2) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoeuee ueeieuesuee
ceole keÀjleele.
efJeYekeÌleer Òel³e³e Je efJeYekeÌleer DeesUKee.
*He´Mve.2Keeueerue Deheefþle Gleeje keÀeUpeerHetJe&keÀ Jee®etve l³eeKeeueerue Deeheu³ee PeW[îee®ee ceOeuee Yeeie heeb{je Deens.
ke=Àleer keÀje. (HeeþîeHegmlekeÀ He=ÿ ¬eÀ. 44) Gllejë Òel³e³e - ®ee, efJeYekeÌleer - <eÿer (SkeÀJe®eve)
He´.1. DeekeÀueve
He´.4. mJecele
(1) ®eewkeÀìer HetCe& keÀje.
PeW[îeeleerue DeLe&HetCe&lee mJeYee<esle mHeä keÀje.
(i) PeW[îee®ee Heeb{je jbie iegCeeb®es He´leerkeÀ -
Gllejë Deeheu³ee Yeejlee®ee jeäÔJepe eflejbiee Deens. Pes[îeeb®³ee Jej®³ee YeeieeJej
(ii) PeW[îee®ee kesÀMejer jbie iegCeeb®es He´leerkeÀ -
Demeuesuee kesÀMejer jbie ne l³eeiee®es Je vece´les®es ÒeleerkeÀ Deens. osMeemeeþer
(iii) PeW[îee®ee efnjJee jbie iegCeeb®es He´leerkeÀ -
p³ee p³ee osMeYekeÌleebveer Deeheu³ee ÒeeCeeb®eer Deengleer efoueer l³ee meJee¥®³ee
(iv) PeW[îeeleeRue ®e¬eÀ ns meebieles - l³eeiee®es ÒeleerkeÀ cnCepes kesÀMejer jbie. PeW[îee®ee heeb{je jbie ÒekeÀeMee®ee
Gllejë (i) ÒekeÀeMee®ee mel³ee®ee Je meeOesheCee®ee efveoMe&keÀ Deens. mel³ee®ee Je meeOesheCee®ee efveoMe&keÀ Deens. lees heeb{je jbie ne Meebleles®es
(ii) l³eeiee®ee Je vece´les®ee efveoMe&keÀ Deens. ÒeleerkeÀ Deens. PeW[îee®³ee Keeue®³ee Yeeieele DemeCeeje efnjJee jbie ne
(iii) nefjleM³eeceue Yetceeles®ee efveoMe&keÀ Deens. nefjleM³eeceue Yetceeles®ee Deens. efnjJee jbie mece=odOeer®es ÒeleerkeÀ cnCetvener
(iv) ieefleceeve jne. DeesUKeuee peelees. PeW[îeeJej Demeuesues DeMeeskeÀ®e¬eÀ ns meodiegCeeb®eer
DeeHeu³ee PeW[îee®ee ceOeuee Yeeie Heeb{je Deens. l³ee®ee DeLe& keÀe³e? Oecee&&®eer KetCe Deens. ³ee PeW[îeeKeeueer keÀece keÀjleevee DeeheCe Oece&ce³e Je
Heeb{je jbie He´keÀeMee®ee mel³ee®ee Je meeOesHeCee®ee efveoMe&keÀ Deens DeeefCe mel³ece³e jent Deme l³ee®ee DeLe& Deens.
l³eeJejerue DeMeeskeÀ®e¬eÀ keÀe³e meebieles? les meodiegCeeb®eer, Oecee&®eer KetCe
He´Mve 3 Keeueerue GleeN³ee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje.
meebieles. ³ee PeW[îeeKeeueer keÀece keÀjleevee DeeHeCe Oece&ce³e jent, mel³ece³e
He´. 1. DeekeÀueve
jent Demee l³ee®ee DeLe& Deens. DeeHeu³ee Jele&vee®eer ner met$es jent osle. ³ee
®eke´Àe®ee DeeCeKeer keÀe³e DeLe& Deens? ®eke´À cnCepes ieleer. ns ®eke´À meebieles,
keÀer ieefleceeve jene. kesÀMejer jbie l³eeiee®ee Je vece´les®ee efveoMe&keÀ Deens (i)
DeeefCe efnjJee jbie cnCepes nefjleM³eeceue Yetceeles®ee. ³ee OJepeeKeeueer GYes keÀenerlejer ef®eceC³ee veenerMee ceve Giee®e®e
njJeu³eemeejKes Peeu³eeves uesKekeÀebJej efYejefYeje³euee
jentve mesJeeJe=lleerves Je efvejnbkeÀejerHeCeeves DeeHeCe He=LJeerJej mJeie& efvecet&³ee.
Giee®e®e Jeeìt ueeieues. Peeuesuee heefjCeece ueeieues.
He´.2. DeekeÀueve
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (ii) MeeUspeJeU®eer meieUer
PeW[îeeJejerue DeMeeskeÀ®e¬eÀ meebieles Pee[s lees[ueer iesueer nesleer.
leUîeepeJeU®³ee
MeeUs®eer meO³ee®eer Gpee[
efmLeleer oeKeJeCeeN³ee MeeUe
meodiegCeeb®eer PeW[îeeKeeueer keÀece mel³ece³e ®e¬eÀ cnCepes MeeUs®³ee Jnjeb[îeele
Oecee&&®eer KetCe keÀjleevee DeeheCe jent ieleer yeeyeer efuene
ef®eceCeer®es SkeÀner Iejìs
meebieles. Oece&ce³e jent veJnles.
DeeF& meebiee³euee ueeieueer, Deelee He³eu³eeiele vneF& Nne³eu³ee JeeJej ve<ì Peeuee. l³ee mewjYewj Peeu³ee. MeeUspeJeU®eer meieUer
ef®eceC³ee. kegÀþb efokeÌkeÀesHeeue Peeu³ee. Giee®e®e keÀenerlejer njJeu³eemeejKeb Pee[s lees[tve Heefjmej Gpee[ keÀªve ìekeÀuee neslee. l³eecegUs MeeUsle
Jeeìe³euee ueeieueb. ieuueerle Deeuees lej Deew<eOeeueener ef®eceCeer veener. ceve vesnceer Dee{UCeejer ef®eceC³eeb®eer Iejìer®e veJnleer. ef®eceC³ee keÀceer
Giee®e®e efYejefYeje³euee ueeieueb. DeeF&uee meebietve le[keÀ yeensj He[uees. nesC³eeceeie®es DeeCeKeer SkeÀ keÀejCe cnCepes ueeskeÀ nuueer ef®eceC³eebvee
leUîeepeJeU®³ee MeeUspeJeU Heesnes®euees. MeeUspeJeU®eer meieUer cetþYej Oeev³ener Ieeuele veenerle. JesieJesieUîee keÀejCeebveer MesleeJej
Pee[b lees[uesueer. Gpee[ MeeUe. ueebyeue®ekeÀ Jnjeb[îeeletve efHeÀjleevee jemee³eefvekeÀ Deew<eOeeb®eer HeÀJeejCeer kesÀueer peeles, l³eecegUs ef®eceC³eebvee
ef®eceC³eeb®eer Iejìer MeesOet ueeieuees. kegÀþb®e Iejìb veener. ef®eceC³eeb®eb Peeueb Devve efceUCes keÀþerCe Peeues Deens.
keÀe³e, ³ee He´Mveeveb ceuee HeesKeje³euee meg©Jeele kesÀueer. ieuueerletve Hejleleevee
Lees[keÌ³eele Je=#elees[, jemee³eefvekeÀ Keleeb®ee ceeje, keÀerìkeÀveeMekeÀeb®ee
ueneveHeCeer®ee meJebie[er Yesìuee. Gllece yeeiee³eleer Mesleer keÀjlees lees meO³ee.
l³eeuee efJe®eejueb, Dejs, ef®eceC³ee iesu³ee kegÀþb meieUîee? l³eeuee keÀener®e ceeje ³ee DeMee efvemeiee&Jej Del³ee®eej keÀjCeeN³ee ke=Àl³eebcegUs
keÀUsvee. ceie mecepetve meebefieleueb, lej cnCeeuee, keÀMeeuee ieeçNneleerue ef®eceC³eeb®eer mebK³ee keÀceer Peeueer. Deens, Demes peeCeJeles.
l³ee ieeJeele? Deelee keÀesCeer ef®eceC³eebvee Hemee cetþ meeb[le veener. l³eebveer ÒeMve.4 Keeueerue GleeN³ee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë
Mesleeble peeJeb lej meieUîee efHekeÀebJej veevee Deew<eOeb HeÀJeejuesueer.
Òe.1. DeekeÀueve
efHekeÀebJej jesie He[uee - Deew<eOe. leCe Jee{ueb - Deew<eOe. DeeleeM³eele
cnCepes Deew<eOee®³ee yeeìu³ee, efleLeb peieleerue keÀMee ef®eceC³ee? l³ee®³ee (1) keÀesäkeÀ HetCe& keÀje.
Gueìîee He´Mveeveb YeebyeeJeuees. Deecner Heíeleer keÀje³euee efveIeeuesues ueeskeÀ, uesKekeÀe®es ce@efì^keÀ®es Je<e&
keÀesCel³ee JeeUJebìe®³ee efveefce&leerle iebgleuees³e? keÀMeemeeþer? efce$ee®³ee
yeesueC³eeveb [eskeÌ³eele veJeb®e keÀe³e keÀe³e megª Peeuesueb. 1960
He´. 2. DeekeÀueve ueeskeÀebveer Jeie&Ceer keÀe{tve efoueer, cnCetve

(1) GleeN³ee®³ee DeeOeejs keÀejCes efuene.
(i) ieeJeeletve ef®eceC³ee veenerMee Peeu³ee. uesKekeÀ Hejer#eekeWÀêeJej Goieerjuee peeT MekeÀues.
Gllejë nuueer ef®eceC³eebvee keÀesCeerner cegþYejmeodOee Oeev³e Ieeuele veener.
(ii) efhekeÀebJej Deew<eOeeb®eer HeÀJeejCeer kesÀueer peeles. 1960 ®eer ner iees<ì, ce@efì^keÀ Peeu³eemeeue®eer ner iees<ì. l³ee®eb
Demeb Peeueb keÀer, ceer meeN³eebveer ®eboe keÀªve efou³eeJej lesJne DenceoHetjuee
Gllejë efhekeÀebJej jesie he[uee, leCe Jee{ues ³ee keÀejCeebcegUs efhekeÀebJej
keWÀê veJnleb cnCetve Hejer#esuee Goieerjuee iesuees. meeN³eebyejesyej ceveele
Deew<eOeeb®eer HeÀJeejCeer kesÀueer peeles.
meejKeb OegketÀ[HegketÀ[ ®eeuet nesleb keÀer, veeHeeme Peeuees lej ueeskeÀ keÀe³e
Òe.3. J³eekeÀjCe cnCeleerue. p³eebveer Hejer#esmeeþer Keeme ®eboe keÀªve efouee les keÀe³e
(1) DeOeesjsefKele Meyoeuee ueeieuesuee Òel³e³e meebietve efJeYekeÌleer cnCeleerue Je veeHeeme Peeu³eeJej ceePeb keÀe³e nesF&ue ns efve Demes DeveskeÀ
DeesUKee. YeejeYej He´Mve ceeP³ee ceveele meejKes ³esTve peele. ceer meeN³eebyejesyej
ieuueerle Deeuees lej Deew<eOeeueener ef®eceCeer veener. SkeÀe leelHegjl³ee keÀªve efouesu³ee Keesueerle jeefnuees Je meeN³eebyejesyej
Gllejë Òel³e³e - le, efJeYekeÌleer - meHleceer (SkeÀJe®eve) pesJeCener Iesle neslees. SkeÀeceeietve SkeÀ efoJeme ®eeueues. SkeÀ SkeÀ HesHej
mebHet ueeieuee. jespe leer®e leer®e Oe[keÀer keÀmeb nesleb keÀe³e veener. meejspeCe
(2) Heg{erue efJeOeevee®ee keÀeU DeesUKee.
Lees[sHeÀej peeiee³e®es HeCe ceuee peeieCes pecee³e®es veener. keÀejCe SkeÀlej
lees meO³ee yeeiee³eleer Mesleer keÀjlees.
ueneveHeCeeHeemetve peJeUHeeme meejs®e efoJeme DeeleeHe³e¥le®es ueeskeÀebveer
Gllejë Jele&ceevekeÀeU efouesueb efMeUHeeUb KeeTve iesu³eeues Je ncesMeekeÀefjlee ne vee lees jesie
Òe.4. mJecele ceeP³ee ceeies®e jene³e®ee. l³eecegUs ceer meejKee keÀcepeesj Demee³e®ees
ef®eceC³ee keÀceer nesC³eeceeieerue keÀejCes legce®³ee Meyoeble meebiee. cnCetve Lees[bmeb keÀener Keeuueb keÀer megjmegj keÀªve ceuee iegbieer ³esleemes cnCetve
Gllejë ef®eceC³ee keÀceer nesC³eeceeie®es peeCeJeuesues Heefnues cenllJee®es keÀejCe ve peeielee F®íe vemeleeveener PeesHeeJes®e ueeiele Demes. Peeues meejs HesHeme&.
mebHeueer Hejer#ee®e meejer. ceveele DeveskeÀ efJe®eej ³esle Demetvener Deelee
cnCepes Je=#elees[ nes³e. l³eecegUs ef®eceC³eeb®ee HetJeer&®ee Guneefmele
keÀener keÀª MekeÀle veJnlees. keÀejCe HesHeme& cnCepes He®ex lej neleeletve meejb JeÀjle neslees. meesyele je$e MeeUsle efMe#eCe ®eeuet nesleb. ke[erue
iesuesle Deieesoj®e, Deelee neleele keÀener vemeu³eecegUs efvekeÀeuee®eer Jeeì yejs Peeues. les Deelee Deece®³ee meesyele JeÀece JeÀª ueeieues. yeIelee
HeeneC³eeHeu³ee[ ceeP³eekeÀ[s keÀener®e veJnles. yeIelee meejs JeÀener meekejues. peieC³ee®ee vekee ceeie&®e peCet meehe[uee.
heg{s ceePeb efMe#eCe hetCe& Peeueb. ceer meveoer DeefOeJeÀejer Peeuees DeeefCe
Òe.2. DeekeÀueve mevceeveeves peieC³ee®eb vekeb Meem$e meehe[ueb, lees®e ceeP³ee peerkeveeleerue
(1) Gllejs efuene. mebmcejCeer³e efokeme!
(i) uesKekeÀe®³ee ceveele keÀe³e OegketÀ[HegketÀ[ ®eeuet nesleb ?
ÒeMve.5 Keeueerue GleeN³ee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje.
Gllejë uesKekeÀe®³ee ceveele `veeHeeme Peeuees lej ueeskeÀ keÀe³e cnCeleerue', ns
OegketÀ[HegketÀ[ ®eeuet nesleb. Òe.1. DeekeÀueve
(ii) HesHeme& Peeu³eecegUs uesKekeÀekeÀ[s keÀesCeleer iees<ì Gjueer nesleer ? (1) Gllej efuene.
Gllejë HesHeme& Peeu³eecegUs èfvekeÀeuee®eer Jeeì HeenCes' ner®e iees<ì uesKekeÀekeÀ[s ³ee iegªpeeRyeooue uesKekeÀe®³ee ceveele Deeoj neslee uenevet iegªpeer
Gjueer nesleer.
Òe.3. J³eekeÀjCe (2) Deeke=Àleer HetCe& keÀje.
lekeÌlee HetCe& keÀje. osMeYekeÌleeb®³ee cegueeb®³ee peerJeveemeeþer
ke@ÀkeÀìdme
JeeHejuesueer GHecee
Meyo efJeYekeÌleer He´l³e³e efJeYekeÌleer
(i) meeN³eebveer veer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve) yeeiesle keÀener Pee[s DeMeer Demeleele keÀer p³eebvee ceeUer keÀOeer®e
(ii) ceer He´Lecee (SkeÀJe®eve) HeeCeer Ieeuele veener, l³eeb®eer efveieener jeKeerle veener, lejerner leer Pee[s
(iii) Keesueerle le meHleceer (SkeÀJe®eve) Jee{leele. Deecner osMeYekeÌleeb®eer cegues Demes®e `ke@ÀkedÀìme' meejKes Jee{uees
(iv) efvekeÀeuee®eer ®eer <e<þer (SkeÀJe®eve) Je efMekeÀuees. Je[erue 1920 meeueeHeemetve®e cenelcee ieebOeerpeeRveer
megª kesÀuesu³ee mJeeleb$³e Deeboesueveele menYeeieer Peeues nesles. cnCetve
Òe.4. mJecele
Deece®³eeyeeyele Flej leLeekeÀefLele Òeefleefÿle Jeie& melele cnCele Demes ``ve
`ceeP³ee peerkeveeleerue mebmcejCeer³e Òemebie' ³ee efke<e³eekej legce®es yeeHekeÀe [j, ve ceeBkeÀe [j, yesìe yevee Jne@uesefvì³ej'', keÀejCe DeeF&ner
DevegYeke efuene. 1941 ®³ee Jew³eeqkeÌlekeÀ mel³eeûenele Je l³eeveblej®³ee 1942®³ee
Gllejë ceeP³ee peerkeveeleerue mebmcejCeer³e Òemebie cnCepes ceeP³ee yeeueheCeer®ee `Yeejle íes[es' Deeboesueveele pesueceO³es iesueer nesleer. Deece®³ee efMe#eCee®es
SJeÀ Òemebie. ceer 8J³ee F³ellesle efMeJeÀle neslees. ceeP³ee Dee³eg<³eeuee meelel³e efìkeÀCes lemes keÀþerCe nesles. meg©Jeeleeruee veeieHetj ³esLeerue ef®eìCeerme
JeÀueeìCeer osCeejer SJeÀ Ieìvee Ie[ueer. Deece®³ee Iejer JeÀceekeles Heeke&ÀpeJeUerue veiejHeeefuekesÀ®³ee ÒeeLeefcekeÀ MeeUsle lejìe®³ee ®eìF&Jej
HeÀJeÌle ceePes ke[erue! l³eeb®³ee Debieekej efveUîee jbiee®es JeÀmeues lejer yemetve®e SkeÀ Je<e& efMekeÀuees. veblej Deecner JeOee& ³esLes 1935 meeueer
®eìdìs he[ues nesles. Òe®eb[ Keepe megìle nesleer. Deecner meke& ÒeJeÀej®³ee Deeuees. l³ee JesUer yepeepeJee[erle jenele neslees. yepeepeJee[er ns ®eeueles-
leheemeC³ee JesÀu³ee. l³eebvee JesÀF&Sce ne@eqmheìueceO³es oeKeue JesÀues. yeesueles leerLe&#es$e nesles. Yeejleer³e jeäêr³e peerJeveele peer peer efoJ³e lellJes
mene ceefnves l³eeb®³eekej Ghe®eej megª nesles. nUtnUt iegCe ³esle neslee. nesleer, pes pes keÀu³eeCekeÀejer YeeJe nesles, pes pes HeeefJe$³e³egkeÌle ceeOeg³e&
JeÀeceekej ve iesu³eeves l³eeb®eer veesJeÀjer iesueer. heieej vemeu³eeves Iej®³eeb®eer nesles, l³ee meJee¥®es les HegC³e#es$e nesles. cenelcee ieebOeerpeeR®³ee JeemleJ³eeves
leejebyeU, keªve Deew<eOeeshe®eejeb®ee Ke®e&, JeÀe³e JeÀjekes mecepele DeefYecebef$ele Peeuesues les efþkeÀeCe nesles.
veJnleb. MeeUs®eer HeÀer ve Yeju³eeves efMe#eJeÀeb®ee HeÀermeeþer leieeoe megª JeOee& ³esLes Deeu³eeJej veiejHeeefuekesÀ®³ee efìUkeÀ ÒeeLeefcekeÀ MeeUsle
neslee. ceuee efMeJeÀC³ee®eer Òe®eb[ F®íe nesleer. yeeuecevee®eer veepetJeÀ ogmeN³ee Jeiee&le ÒeJesMe Iesleuee. lesLeerue SkeÀ efMe#ekeÀ uenevet ieg©peer.
DekemLee! ceePeb Deuue[ DekeKeU yeeueheCe SJeÀoce heesJeÌle yeveueb. l³eeb®ee efMekeÀJeC³eeJej efJeMJeeme neslee. l³eecegUs les `Deece®es' ieg©peer
ceer ceveeMeer þjefkeueb JeÀer, heefjefmLeleerkej ceele JeÀjC³eemeeþer DeeheCe nesles. mebmkeÀej keÀjeJes ueeiele vemeleele, lej MeeUs®es JeeleeJejCe Je
JeÀenerlejer JesÀueb heeefnpes. efMe#ekeÀeb®es Dee®eej-efJe®eej ³eebletve DeeHeesDeeHe les nesleele, ³eeJej l³eeb®ee
DeeF&, YeeT ke OeeJeÀìîee yeefnCeer®eer ceole IesTve ceer jml³ee®³ee efJeMJeeme neslee. les meJee¥vee KetHe DeeJe[le, DeeHeu³eeHewkeÀer Jeeìle.
JeÀ[suee íesìerMeer ìhejer GYeejueer. ke[eheeke, Yepeer yeveketve Deecner l³eeb®³eeyeodoue FlekeÀe Deeoj neslee keÀer ceer v³ee³ecetleea Heoe®eer MeHeLe
efkeJetÀ ueeieuees. heg{s ueesJeÀeb®³ee ceeieCeervegmeej cemeeuesYeele, hegueeke Iesleu³eeJej meJe&ÒeLece l³eebvee®e mee<ìebie vecemkeÀej keÀje³euee iesuees neslees.
efheþueb-YeeJeÀjer yeveket ueeieuees. Del³eble veececee$e Yeekeele Deecner
Òe.2. DeekeÀueve (2) Gllej efuene.

(1) Keeueerue He´Mvee®es Gllej SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. meejs HeMegHe#eer keÀesCel³ee iees<ìerkeÀ[s DeeM®e³ee&veb Heent ueeieues ?
uesKekeÀe®³ee celes, ®eeueles yeesueles leerLe&#es$e keÀesCeles nesles? Gllejë meejs HeMegHe#eer OeeJel³ee [ewueoej Deeke=ÀleerkeÀ[s DeeM®e³ee&veb Heent
ueeieues.
Gllej ë uesKekeÀe®³ee celes, ®eeueles yeesueles leerLe&#es$e yepeepeJee[er ns nesles.
ceesnkeÀ megiebOe! efoJ³e megJeeme!
(2) efjkeÀec³ee peeieer keÀbmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve JeekeÌ³e Hegvne efuene. l³eeveb ®eesnerkeÀ[b Heeefnueb lees megiebOe kegÀþtve ³esle Deens, ns l³eeuee
............. JeemleJ³eeves DeefYecebef$ele Peeuesues les efþkeÀeCe nesles. keÀUsvee. l³ee efoJ³e megJeemeeveb lees Jes[eJetve iesuee, ®eewKetj OeeJele megìuee.
(efìUkeÀeb®³ee, ce. ieebOeeR®³ee, ke´ÀebeflekeÀejkeÀeb®³ee, vesleepeeR®³ee) meejer He=LJeer HeeueLeer Ieeueerve, HeCe ³ee megiebOee®ee MeesOe ueeJeerve, DeMeer
Gllej ë ce. ieebOeeR®³ee JeemleJ³eeves DeefYecebef$ele Peeuesues les efþkeÀeCe nesles. ceveele Heéfle%ee keÀªve lees DeKeb[ OeeJele jeefnuee. peCet JeeN³eeMeer
Me³e&le ueeieueer nesleer l³ee®eer. l³ee OeeJel³ee [ewueoej Deeke=ÀleerkeÀ[s meejs
Òe.3. J³eekeÀjCe
HeMegHe#eer DeeM®e³ee&veb Heent ueeieues. cee$e SkeÀeueener l³eeuee De[JeC³ee®ee
Oeerj Peeuee veener. MesJeìer, SkeÀ Je=odOe njerCe Heg{b Deeuee. l³eeveb l³eeuee
(i) iees[Jee ö (ii) mLeeve ö LeebyeefJeueb. cee³esveb DeesLebyeuesu³ee mJejeveb lees cnCeeuee,
Gllejsë (i) ceeOeg³e& (ii) efþkeÀeCe ``Demee Jes[îeemeejKee OeeJet vekeÀesme, yesìe! ceeP³ee Deep³ee®³ee
(2) efJeªodOeeLeea Meyoeb®³ee pees[îee pegUJee. HeCep³ee®ee KeeHejHeCepee Demee OeeJelee OeeJelee®e cesuee. keÀMeemeeþer
`De' ieì `ye' ieì Demee peerJe HeeKe[lees Deensme let, Heesje?''
(i) DeÒeefleef<þle (De) Jew³eefkeÌlekeÀ ``ceuee Jeeme ³eslees³e. Jeeme? efMekeÀeN³ee®ee?''
(ii) meeceeefpekeÀ (ye) keÀþerCe l³eeveb ceevesveb `veener' cnìueb.
(keÀ) Òeefleef<þle Je=odOe mecepeeJeCeer®³ee mJejele yeesuet ueeieuee.
Gllejs: (i - keÀ), (ii - De) ``Jes[e Deensme let Heesje! jeveeJeveeble meieUerkeÀ[b Jeemeeb®eb jep³e
Demeleb. MeneC³ee njCeeveb DeeOeer megjef#ele peeieer ueHeeJeb. ceie efleLeb ³esF&ue,
Òe.4. mJecele
lees Jeeme I³eeJee.'' Je=odOee®eb yeesueCeb SsketÀve lees cebo cebo nmeuee. [esÈ³ee®eb
`ÒeeLeefcekeÀ efMe#eCee®es cenllJe' ³ee efJe<e³eeJej legce®es cele efuene. Heeleb ueJeleb, ve ueJeleb, lees®e Hegvne OeeJele megìuee - leerjemeejKee.
Gllejë cebefoj efkeÀleer cepeyetle Deens ns l³ee®³ee Hee³eeJeªve keÀUles.
Òe.2. DeekeÀueve
Òel³eskeÀ ieesäerle Hee³ee ne YekeÌkeÀce Demee³euee nJee. l³ee®eÒeceeCes Mew#eefCekeÀ
peerJeveele J³ekeÌleeruee ³eMemJeer Jne³e®es Demesue lej l³ee®ee efMe#eCeeleerue (1) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.
Hee³ee cnCepes®e ÒeeLeefcekeÀ efMe#eCe ®eebieues DemeCes cenÊJee®es Deens. keÀejCe (i) ``Jes[e Deensme let Heesje! jeveeJeveeble meieUerkeÀ[b Jeemeeb®eb jep³e
ceeleer Deesueer DemesHe³e¥le efleuee megboj Je nJee lemee DeekeÀej oslee ³eslees. Demeleb.'' -
l³ee®eÒeceeCes yeeueHeCeele®e efJe®eejMekeÌleer, keÀuHeveeMekeÌleer, mebJesoveMekeÌleer (ii) [esÈ³ee®eb Heeleb ueJeleb, ve ueJeleb, lees®e Hegvne OeeJele megìuee -
Fl³eeoer ceeveefmekeÀ iegCeeb®eer Jee{ nesles. cegueeb®eer DeefYe©®eer Jee{Jeueer peeles. yebotkeÀermeejKee.
l³eeb®³ee efMe#eCeeyeodoue®³ee DeeJe[eruee KeleHeeCeer IeeueC³ee®es keÀece ÒeeLeefcekeÀ Gllejsë (i) yejesyej (ii) ®etkeÀ
efMe#eCeele®e nesles.
Òe.3. J³eekeÀjCe
ÒeMve.6 Keeueerue GleeN³ee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje ë veece Je efJeMes<eCee®³ee pees[îee ueeJee.
Òe.1. DeekeÀueve veece efJeMes<eCe
(1) Keeueerue ÒeMvee®³ee Glleje®ee ³eesi³e he³ee&³e MeesOetve efuene. DejC³e Ieveoeì
njerCe keÀMee®ee MeesOe ueeJeC³eemeeþer ®eewKetj OeeJele neslee ?
Deeke=Àleer [ewueoej
(De) Delleje®ee (ye) megiebOee®ee
megJeeme efoJ³e
(JeÀ) ceelee-efHel³eeb®ee ([) JeeN³ee®ee
megiebOe ceesnkeÀ
Gllejë njerCe megiebOee®ee MeesOe ueeJeC³eemeeþer ®eewKetj OeeJele neslee.
Òe.4. mJecele leerve efoJeme. DeOetve - ceOetve Lees[erMeer efJeÞeebleer pejer l³eeves Iesleueer
Je=odOe njCee®es legcnebuee peeJeCeuesues cele mecepeeJetve efkebÀJee l³ee®ee Jesie pejer Lees[e keÀceer Peeuee, lejer HeeTme cee$e Leebyele
meebiee. vemes. mebleleOeej HeeTme megª Demee³e®ee. ³ee HeeJemee®ee efJeMes<e Demee
Gllejë ³ee keÀLesleerue leªCe njerCe mJeieea³e megiebOee®³ee F®ísves PeHeeìuee Demee³e®ee keÀer, l³ee®eer ieleer, Jesie DeeefCe DeeJeepe leerve-leerve efoJeme
neslee. SkeÀ Je=odOe DevegYeJeer njerCe l³eeuee l³ee F®ísHeemetve HejeJe=lle meejKee®e Demee³e®ee. l³eele Lees[emee yeoue Peeuee lejer Lees[e®e JesU;
keÀjC³ee®ee He´³elve keÀjlees. HeCe Hegvne DeeHeu³ee HetJe&ieleerves l³ee®es keÀesmeUCes ®eeuet Jne³e®es.
l³ee Je=odOe njCee®³ee celes, megiebOee®³ee efkebÀJee lelmece iees<ìer®³ee
Òe.2. DeekeÀueve
ceeies OeeJeC³eele DeLe& veener. leer iees<ì keÀOeer HeéHle lej nesCeej
veener®e; HeCe l³ee Oe[He[erle mJeleë®ee Deble cee$e vekeÌkeÀer Demelees. (1) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efjkeÀeceer peeiee Yeje.
njCeeves vesnceer mJeleë®ee peerJe Jee®eJeeJee. Lees[keÌ³eele, yesOe[keÀHeCes keÀOeer keÀOeer HeeTme .............. cegkeÌkeÀeceeuee ³ee³e®ee.
DeeJneves mJeerkeÀejle, mebkeÀìeb®eer HeJee& ve keÀjlee Hejeke´Àceebveer (je$eer®³ee, efoJemeYeje®³ee, mebO³eekeÀeUer, oesve efoJemee®³ee)
Yejuesu³ee peerJeveeHes#ee peerJeeuee megjef#ele þsJetve efceUsue l³eele®e Gllejë keÀOeer keÀOeer HeeTme je$eer®³ee cegkeÌkeÀeceeuee ³ee³e®ee.
meceeOeeve ceevetve peerJeve peieCes Þes³emkeÀj Demeles, Demes l³ee Je=odOe
njCee®es cele nesles. ceeP³ee celes, yengmebK³e ceeCemeeb®ee Demee®e (2) mebleleOeej heekemee®eer kewefMeäîes efuene.
¢eq<ìkeÀesve Demelees. Gllejë mebleleOeej heekemee®eer ieleer, kesie DeeefCe Deekeepe leerve leerve efokeme
meejKee®e Demee³e®ee.
ÒeMve.7 Keeueerue GleeN³ee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje ë
Òe.3. J³eekeÀjCe
Òe.1. DeekeÀueve
(1) keÀeU yeouetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
(1) keÀesäkeÀ HetCe& keÀje.
HeeJemee®eer efkeÀleerlejer ªHeb ceer DevegYeJeueer. (Jele&ceevekeÀeU
uesKekeÀemeeþer jceCeer³e nesles HeeTme keÀje.)
Gllejë HeeJemee®eer efkeÀleerlejer ªHeb ceer DevegYeJelees.
uesKekeÀemeeþer jceCeer³e veJnles yeeueHeCe (2) Keeueerue keeJeÌ³eebleerue DeJ³e³e DeesUKetve DeJ³e³ee®es veeke
efuene.
(2) SJeÀe keeJeÌ³eele Gllej efuene. ieleer, kesie DeeefCe Deekeepe leerve-leerve efokeme meejKee®e Demee³e®ee.
uesKeJeÀeves heekemee®eer JeÀesCeJeÀesCeleer ªhes DevegYekeueer? Gllejë (i) DeJ³e³e Meyo : DeeefCe
Gllejë GvneUîeele®e JeÀesmeUCeeje, meesmeeìîee®³ee keeN³eekeekeOeeveemen (ii) DeJ³e³ee®es veeke : GYe³eevke³eer DeJ³e³e
³esCeeje, Deeby³ee®eer veemee[er JeÀjCeeje DekeJeÀeUer ke ce=iee®³ee
Òe.4. mJecele
efokeMeer efkepeebmen yejmeCeeje DeMeer heekemee®eer efkeefkeOe ªhes
uesKeJeÀeves DevegYekeueer. heeTme JeÀceer nesle ®eeueuee Deens ³ee meboYee&le legce®es cele efuene.
`jc³e les yeeueHeCe' Demes cnìues peeles; HeCe ceePes yeeueHeCe keÀener Gllejë ce=ie ve#e$e meg© Peeues JeÀer hetkeea nceKeeme heeTme he[e³e®ee®e heCe Deelee
jceCeer³e veener. HeÀkeÌle yeeueHeCeer DevegYeJeuesuee HeeTme cee$e DeefleMe³e leer efmLeleer jeefnueer veener. ³eeuee JeÀejCe ceveg<³eÒeeCeer®e Deens. Deeheues
jceCeer³e Deens, ³eele keÀener MebkeÀe®e veener. ceuee pesJneHeemetve DeeþJeles³e, SsefnJeÀ peerkeve megKeJeÀejJeÀ JeÀjC³ee®³ee veeoele ceevekeeves he³ee&kejCee®ee
lesJneHeemetve®ee HeeTme ne cegmeUOeej keÀesmeUCeeje Demee®e Deens. Nneme JesÀuee. efkeJeÀemee®³ee veekeeKeeueer ceesþîee ÒeceeCeele pebieuelees[
HeeJemee®eer efkeÀleerlejer ªHeb ceer lesJne DevegYeJeueer. Deieoer GvneÈ³eele®e JesÀueer. ceesþîee ÒeceeCeele Kes[îeeb®es MenjerJeÀjCe Peeues. peefceveerkej
keÀesmeUCeeje, meesmeeìîee®³ee JeeN³ee JeeJeOeeveemen ³esCeeje DeeefCe Pee[s ke ceesþîee ÒeceeCeele pebieues Demeleerue lej Pee[s peefceveerKeeueer
Deeby³eeb®eer veemee[er keÀjCeeje DeJekeÀeUer HeeTme DeeefCe ce=iee®³ee efoJeMeer heeCeer efìJeÀketve þskeleele. pebieues Demeueer JeÀer ceesþîee ÒeceeCeekej
efJepeebmen yejmeCeeje DeMeer HeeJemee®eer efJeefJeOe ªHeb Demee³e®eer. keÀOeer heeTme he[lees. heCe Deeleecee$e efvemeiee&®es kesUehe$eJeÀ®e yeoueues Deens.
keÀOeer HeeTme je$eer®³ee cegkeÌkeÀeceeuee ³ee³e®ee. meeOeejCeleë mebO³eekeÀeUer heekemeeUîeele heeTme ve he[u³eeves og<JeÀeU he[lees. Deved DekeJeÀeUer
mee[s®eej-Hee®e Jeepelee pees HeeTme megª Jne³e®ee, lees je$eer, ogmeN³ee heekemeecegUs ceesþîee ÒeceeCeele vegJeÀmeeve nesles. efvemeiee&®eb ®eJe´À megjUerle
efoJeMeer mekeÀeUer, ogHeejer, mebO³eekeÀeUer DeeefCe Demee®e Heg{s oesve - nesC³eemeeþer ceesþîee ÒeceeCeekej ke=#e ueeieke[ JesÀueer heeefnpes.
aaa
J³eeJeÀjCe efkeYeeie
1 Meyoe®³ee peeleer
Yee<ee ë efJe®eejeb®eer osJeeCeIesJeeCe keÀjC³ee®es ceeO³ece cnCepes `Yee<ee'. meke&veece (Pronoun)
JeekeÌ³e ë Meyoeb®³ee DeLe&HetCe& mecetneuee `JeekeÌ³e' Demes cnCeleele. J³eeK³eeë JeekeÌ³eele Hegvne Hegvne ³esCeeN³ee veeceeSsJepeer JeeHeju³ee peeCeeN³ee
JeekeÌ³e ns MeyoebHeemetve yeveuesues Demeles. JeekeÌ³eele JeeHejues peeCeejs Meyo Meyoeuee `meJe&veece' Demes cnCeleele.
JesieJesieUer keÀe³ex keÀjleele. Meyoeb®eer DeMeer Deeþ keÀe³ex Demeleele. l³eeb®³ee Gleeje - 1
l³ee keÀe³ee&Jeªve Meyoeb®³ee Deeþ peeleer cnCepes®e Deeþ He´keÀej He[leele.
petefue³ee yejer®e Gb®e nesleer. petefue³ee efomee³euee megjsKe nesleer.
Meyoeb®³ee ³ee Deeþ peeleer Heg{erueHećeeCes Deensle.
mee³ekeÀueJeªve efHeÀje³euee petefue³eeuee KetHe DeeJe[s. petefue³ee®es yeeyee
Meyoeb®³ee peeleer efpeuneefOekeÀejer nesles. petefue³ee®ee yebieuee Deieoer Menjeyeensj, HeÀej otj
neslee. ceer mebO³eekeÀeUer KesUe³euee petefue³eekeÀ[s peele Demes.
efJekeÀejer Meyo DeefJekeÀejer Meyo Gleeje - 2

(meJ³e³e) (DeJ³e³e) petefue³ee yejer®e Gb®e nesleer. leer efomee³euee megjsKe nesleer.
(1) veece (Noun) (2) meJe&veece (Pronoun) mee³ekeÀueJeªve efHeÀje³euee efleuee KetHe DeeJe[s. efle®es yeeyee
(3) efJeMes<eCe (Adjective) (4) efke´À³eeHeo (Verb) efpeuneefOekeÀejer nesles. efle®ee yebieuee Deieoer Menjeyeensj HeÀej otj neslee.
(5) efke´À³eeefJeMes<eCe DeJ³e³e (Adverb) ceer mebO³eekeÀeUer KesUe³euee efle®³eekeÀ[s peele Demes.
(6) Meyo³eesieer DeJ³e³e (Preposition) Jejerue Heefnu³ee GleeN³eele `petefue³ee' ns veece JeejbJeej Deeu³eeves les
(7) GYe³eevJe³eer DeJ³e³e (Conjunction) SskeÀe³euee kebÀìeUJeeCes Jeeìles. ogmeN³ee GleeN³eele cee$e, ogmeN³ee JeekeÌ³eeHeemetve
(8) kesÀJeueHe´³eesieer DeJ³e³e (Interjection) `petefue³ee' ³ee veeceeSsJepeer Devegke´Àces `leer, efleuee, efle®es, efle®ee, efle®³eekeÀ[s'
ns Meyo Deeues Deensle. l³eecegUs ogmeje Gleeje Heefnu³eeHes#ee Jee®ee³euee meesHee
(1) èfJekeÀejer Meyo' efkebÀJee `meJ³e³e' cnCepes®e yeoue nesCes. ³ee Meyoeb®ee Jeeìlees. DeMee Meyoebvee®e `meJe&veeces' Demes cnCeleele.
JeekeÌ³eeble GHe³eesie keÀjleevee l³eeb®³ee cetU ªHeeble yeoue neslees. ³esLes
veece, meJe&veece, efJeMes<eCe Je efke´À³eeHeo ns efJekeÀejer Meyo Deensle. cegK³e meJe&veeces ë
ceer, Deecner, let, legcner, lees, leer, les, ne, ner, ns, peer, pees, pes, keÀesCe, keÀe³e,
(2) `DeefJekeÀejer Meyo' efkebÀJee `DeJ³e³e' cnCepes®e yeoue ve nesCes. ³ee
DeeHeCe, mJeleë ner `cegK³e meJe&veeces' Deensle.
Meyoeb®ee JeekeÌ³eeble GHe³eesie keÀjleevee l³eeb®³ee cetU ªHeele yeoue nesle
veener. ³esLes efke´À³eeefJeMes<eCe DeJ³e³e, Meyo³eesieer DeJ³e³e, GYe³eevJe³eer meJe&veeceeb®eer keÀener ªHes KeeueerueHećeeCes ë
DeJ³e³e Je kesÀJe}He´³eesieer DeJ³e³e ns DeefJekeÀejer Meyo Deensle. ceer : ceuee, ceePeer, ceeP³ee, ceeP³eekeÀ[s, ceeP³eeMeer, ceeP³eentve Fl³eeoer.
Deecner ë Deecneuee, Deece®es, Deece®³eeMeer, Deece®³eele, Deece®³eentve Fl³eeoer.
veece (Noun) let ë leguee, legP³ee, legP³eeMeer, legPeer, legP³eele, legP³eekeÀ[s Fl³eeoer.
J³eeK³eeë He´l³e#eele Demeuesu³ee efkebÀJee keÀuHevesves peeCeuesu³ee keÀesCel³eener legcner ë legce®ee, legce®eer, legcneuee, legce®³ee, legce®³eeMeer Fl³eeoer.
Jemletuee, J³ekeÌleeruee efkebÀJee efþkeÀeCeeuee pes veeJe efoues peeles l³eeme `veece' lees ë l³ee®es, l³eeuee, l³eeves, l³ee®³ee, l³ee®³eekeÀ[s Fl³eeoer.
Demes cnCeleele. leer ë efleuee, efleves, efle®es, efle®³eeMeer, efle®eer, effle®³eele Fl³eeoer.
(1) Keeueerue DeOeesjsefKele Meyo DeY³eemee. les ë l³eebvee, l³eebveer, l³eeb®³ee, l³eeb®eer, l³eeb®³eeMeer Fl³eeoer.
(1) jcesMe DeeefCe megjsMe ner cegueeb®eer veeJes Deensle. ne ë nîeeuee, nîeeves, nîee®eer, nîee®³eele, nîee®³eentve Fl³eeoer.
(2) HegmlekeÀ DeeefCe Hesefvmeue ner Jemletb®eer veeJes Deensle. ns ë nîeebbvee, nîeebbveer, nîeebb®³eeMeer, nîeebb®³ee, nîeebb®eer, nîeebb®ee Fl³eeoer.
ner ë efnuee, efnves, efn®eer, efn®³eeMeer, nîeebb®eer, Fl³eeoer.
(3) Je[ Je efHebHeU ner Pee[eb®eer veeJes Deensle.
DeeHeCe ë DeeHeCeeuee, DeeHeCeebme, DeeHeCeeMeer, DeeHeCentve Fl³eeoer.
(4) meerlee DeeefCe mJejebieer ner cegueeR®eer veeJes Deensle. mJeleë ë mJeleëves, mJeleëuee, mJeleëMeer, mJeleë®ee, mJeleë®³ee Fl³eeoer.
(212)
Meyoe®³ee peeleer 213
mkeeO³ee³e keÀOeerkeÀOeer SkeÀe®e veeceeuee DeveskeÀ efJeMes<eCes ueeieleele.

Goe. (1) megboj, megiebOeer, veepetkeÀ, jbieeryesjbieer HegÀues
He´Mve 1 Keeueerue JeekeÌ³eebleerue meJe&veeces DeesUKetve efuene.
keÀener JeekeÌ³eeble efJeMes<eCe veecee®³ee Deieesoj ³esles lej keÀener JeekeÌ³eeble
(1) ceePes HegmlekeÀ Depe³ekeÀ[s Deens. (2) let keÀe³e keÀjMeerue ? les veecee®³ee veblej ³esles.
(3) yeeyeebveer leguee yeesueeJeues Deens. Goe. (1) YejOeeJe Jesieeves lees veeefnmee Peeuee.
Gllej: (1) ceePes (2) let (3) leguee (2) l³eeves Heeb{je Meì& Ieeleuee Deens.
He´Mve 2 Keeueerue meJe&veeceeb®ee JeekeÌ³eeble GHe³eesie keÀje. mkeeO³ee³e
(pes, ceer, let, Deecner, ne)
He´Mve 1 Keeueerue JeekeÌ³eeleerue efJeMes<eCe DeesUKetve efuene.
GÊej:
(1) pes ë jMceeruee pes HegmlekeÀ nJes les efleuee os. (1) ieefjyeerJej ceele keÀªve efveuesMeves efMe#eCeele Gllegbie Yejejer Iesleueer.
(2) efnceeue³ee®³ee efMeKejeJej keÀeUs {ie oeìues.
(2) ceer ë keÀeue ceer cebefojele iesuees neslees.
(3) vesHeeU íesìemee osMe Deens.
(3) let ë let ef®eblee keÀª vekeÀesme.
(4) leebye[îee keÀHe[îeeJej Heeb{N³ee HegÀueeb®eer ve#eer nesleer.
(4) Deecner ë oesve efoJemeebveer Deecner ieeJeeuee peeCeej.
Gllej: (1) Gllegbie (2) keÀeUs (3) íesìemee (4) leebye[îee, Heeb{N³ee
(5) ne ë ne legPee kegÀ$ee Deens keÀe?
He´Mve 2 kebÀmeele efouesu³ee efJeMes<eCeebleerue ³eesi³e efJeMes<eCes Keeueerue
efJeMes<eCe (Adjective) JeekeÌ³eebleerue ieeUuesu³ee peeieer efuene.
J³eeK³ee ë veeceeyeodoue efkebÀJee meJe&veeceeyeodoue efJeMes<e efkebÀJee (o³eeUt, YejHetj, keÀ<ìeUt, HeéceeefCekeÀ, ceePeer, ueeKeess)
peemle ceeefnleer meebieCeeN³ee Meyoeuee èfJeMes<eCe' cnCeleele. (1) HeéfleJe<eea ............. JeejkeÀjer Heb{jHetjuee peeleele.
Keeueerue Meyomecetn DeY³eemee. (2) ............. jepet meJee¥®es Ëo³e efpebketÀve iesuee.
(1) ngMeej mebpe³e (3) peceuesu³ee ueeskeÀebveer l³ee ............. keÀeceieeje®es keÀewlegkeÀ kesÀues.
`ngMeej' ³ee Meyoeves `mebpe³e' ³ee veeceeyeodoue efJeMes<e ceeefnleer Gllej: (1) ueeKees (2) HeéceeefCekeÀ (3) keÀ<ìeUt
meebefieleueer Deens.
efke´À³eeHeo (Verb)
(2) lees ceeCetme J³eeK³eeë JeekeÌ³ee®ee DeLe& HetCe& keÀjCeeN³ee efke´À³eeoMe&keÀ Meyoeuee
`lees' ³ee Meyoeves `ceeCetme' ³ee veeceeyeodoue efJeMes<e ceeefnleer èfke´À³eeHeo' cnCeleele.
meebefieleueer Deens. Keeueerue DeOeesjsefKele kesÀuesues Meyo DeY³eemee ë
efJeMes<³eë èfJeMes<eCe' p³ee veeceeyeodoue efkebÀJee meJe&veeceeyeodoue (1) ue#ceCe Hesª Keelees. (2) meercee DeY³eeme keÀjles.
efJeMes<e efkebÀJee peemle ceeefnleer meebieles l³ee veeceeuee efkebÀJee meJe&veeceeuee èfJeMes<³e' Jejerue JeekeÌ³eebleerue `Keelees, keÀjles' ³ee DeOeesjsefKele MeyoebceOetve
cnCeleele. keÀesCeleer lejer efke´À³ee (KeeCes, keÀjCes) J³ekeÌle nesles. cnCepes®e les èfke´À³eeoMe&keÀ
Goe. (1) `He´sceU yeeyee' ³esLes `He´sceU' ns efJeMes<eCe Deens Je `yeeyee' ns Meyo' Deensle. efMeJee³e l³ee MeyoebcegUs JeekeÌ³ee®ee DeLe& HetCe& neslees, cnCetve Jejerue
efJeMes<³e Deens. JeekeÌ³eele `Keelees, keÀjles' ner efke´À³eeHeos Deensle.
(2) `ngMeej keÀesune' ³esLes `ngMeej' ns efJeMes<eCe Deens Je `keÀesune' ns efke´À³eeJee®ekeÀ Meyo®e JeekeÌ³eeletve keÀe{tve ìekeÀues lej....
ns efJeMes<³e Deens. (1) ue#ceCe Hesª ............. (2) meercee DeY³eeme .............
Keeueerue efJeMes<eCes Je efJeMes<³e DeY³eemee. efke´À³eeJee®ekeÀ Meyo JeekeÌ³eeletve keÀe{tve ìekeÀues, lej JeekeÌ³ee®ee DeLe& HetCe&
nesle veener, ³ee Meyoebveer JeekeÌ³ee®ee DeLe& HetCe& neslees.
Je´À efouesues Meyo efJeMes<eCe efJeMes<³e
yengleskeÀ JesUe efke´À³eeHeo ns JeekeÌ³ee®³ee MesJeìer ³esles, Hejbleg keÀener JesUe
(1) DeeieUerJesieUer nesUer DeeieUerJesieUer nesUer les JeekeÌ³eele ceO³es efkebÀJee meg©Jeeleerueener ³esT MekeÀles.
(2) efnjJeeieej ceUe efnjJeeieej ceUe Goe. (1) efoues l³eeves meieUs. † efke´À³eeHeo JeekeÌ³ee®³ee meg©Jeeleeruee
(3) Gllegbie efnceeue³e Gllegbie efnceeue³e (2) SkeÀ neslee jepee. † efke´À³eeHeo JeekeÌ³ee®³ee ceO³es
(3) DeeF& pesJeCe keÀjles. † efke´À³eeHeo JeekeÌ³ee®³ee MesJeìer
mkeeO³ee³e (2) efle®³eepeJeU ef®e$ee®es HegmlekeÀ Deens.

Jejerue JeekeÌ³eeble DeOeesjsefKele Meyo l³eeb®³ee DeeOeer®³ee Meyoebvee
He´Mve 1 Keeueerue JeekeÌ³eebleerue efke´À³eeHeos DeesUKee.
cnCepes®e veeceebvee pees[tve Deeues Deensle.
(1) Goîee ceer MeeUsle ueJekeÀj peeCeej. Goe. `Jej' ne Meyo `ìsyeuee' ³ee veeceeuee pees[tve Deeuee Deens.
(2) ns keÀceUe®es HetÀue DeefleMe³e megboj Deens. `peJeU' ne Meyo èfle®³ee' ³ee meJe&veeceeuee pees[tve Deeuee Deens.
Gllej: (1) peeCeej (2) Deens DeMeeHe´keÀejs `Jej, peJeU' ns Meyo DeeOeer®³ee Meyoebvee (veeceebvee
He´Mve 2 kebÀmeeleerue efke´À³eeHeos ³eespetve Keeueerue JeekeÌ³eebleerue efjkeÀec³ee efkebÀJee meJe&veeceebvee) pees[tve ³esleele, l³eecegUs l³eebvee Meyo³eesieer DeJ³e³e
peeiee Yeje. (keÀjlees, Heenles, efueefnlees) cnCeleele. ³esLes `³eesie' cnCepes `pegUCes'. ns Meyo `DeefJekeÀejer' He´keÀejele
(1) efmecee ìer.Jner.Jejerue yeelec³ee .............. ³esle Demeu³eeves, l³eebvee `Meyo³eesieer DeJ³e³es' Demes cnCeleele.
(2) megjpe mekeÀeUer J³ee³eece .............. meeceev³eªHe
(3) lees DeeF&uee He$e .............. J³eeK³eeë Meyo³eesieer DeJ³e³e pees[leevee Meyoe®³ee cetU ªHeele
Gllej: (1) Heenles (2) keÀjlees (3) efueefnlees nesCeeN³ee yeoueeuee `meeceev³eªHe' cnCeleele.
Keeueerue DeOeesjsefKele MeyoebkeÀ[s veerì ue#e oîee.
efke´À³eeefJeMes<eCe DeJ³e³e (Adverb)
(1) l³eeb®³ee Iejemeceesj efJenerj Deens.
J³eeK³eeë èfke´À³eeHeoeyeodoue' efJeMes<e ceeefnleer meebieCeeN³ee DeefJekeÀejer
(2) DeeF&ves HeuebieeJej ®eeoj þsJeueer.
Meyoeuee èfke´À³eeefJeMes<eCe DeJ³e³e' Demes cnCeleele.
Meyo³eesieer DeJ³e³e pees[u³eecegUs cetU Meyoeble keÀesCelee yeoue
yengleskeÀ JesUe `keÀmee, keÀOeer, keÀesþs, efkeÀleer' ns He´Mve efke´À³eeHeoeuee
Peeuee les Jee®et ë
efJe®eejues keÀer, peer Gllejs ³esleele, leer èfke´À³eeefJeMes<eCe DeJ³e³es' Demeleele.
Keeueerue JeekeÌ³es DeY³eemee. cetU Meyo Peeuesuee yeoue
(1) meef®eve HeìeHeì ®eeuelees. (keÀmee ®eeuelees? † HeìeHeì) Iej Ieje (meceesj)
(2) lees HejJee legP³eekeÀ[s ³esF&ue. (keÀOeer ³esF&ue? † HejJee) heuebie heuebiee (kej)
mkeeO³ee³e Keeueerue lekeÌlee DeY³eemee ë
He´Mve 1 Keeueerue JeekeÌ³eebleerue efke´À³eeefJeMes<eCe DeJ³e³es DeesUKetve efuene. Meyo cetU Meyo Meyo³eesieer DeJ³e³e
(1) keÀeue yeeyee Deece®³eeJej KetHe jeieeJeues. DeeF&yejesyej DeeF& yejesyej
(2) Yeejleeves HeeefkeÀmleeveJej menpe ceele kesÀueer. veoerceO³es veoer ceO³es
(3) Iees[e DeefleMe³e Jesieeves HeUlees. MegodOe Meyo³eesieer DeJ³e³es
Gllej: (1) keÀeue, KetHe (2) menpe (3) DeefleMe³e Jesieeves J³eeK³eeë keÀenerJesUe `®e, cee$e, ner, osKeerue, megodOee' ³eebmeejKeer
He´Mve 2 Keeueerue efke´À³eeefJeMes<eCe DeJ³e³eeb®ee JeekeÌ³eeble GHe³eesie keÀje. Meyo³eesieer DeJ³e³es pees[tvener cetU Meyoeb®eer meeceev³eªHes nesle veenerle, DeMee
(keÀeue, meceesj, HetJeea) Meyo³eesieer DeJ³e³eebvee `MegodOe Meyo³eesieer DeJ³e³es' cnCeleele.
Gllej: (1) keÀeue ë keÀeue mekeÀeUer HeeTme He[uee veener.. Goe. ceer Goîee®e cegbyeF&uee peeF&ve.
let osKeerue ceeP³eeyejesyej ®eue.
(2) meceesj ë cegueebvees meceesj yeIee.
(3) HetJeea ë HetJeea ueeskeÀ KetHe cesnvele keÀjle nesles. mkeeO³ee³e
Meyo³eesieer DeJ³e³e (Preposition) He´Mve 1 Keeueerue JeekeÌ³eebleerue Meyo³eesieer DeJ³e³es DeesUKee.
J³eeK³eeë JeekeÌ³eele veece efkebÀJee meJe&veeceeuee pees[tve ³esCeeN³ee (1) HeuebieeKeeueer ceebpej ueHeues Deens.
DeefJekeÀejer Meyoeuee `Meyo³eesieer DeJ³e³e' Demes cnCeleele. (2) ceer DeeF&Jej Gieer®e®e jeieeJeuees.
Keeueerue JeekeÌ³es DeY³eemee. (3) meerlee DeeF&yejesyej yeepeejele iesueer.
(1) ìsyeueeJej ®e<cee Deens. Gllej: (1) Keeueer (2) Jej (3) yejesyej
Meyoe®³ee peeleer 215
He´Mve 2 Keeueerue JeekeÌ³eebleerue DeOeesjsefKele Meyoeb®es cetUMeyo, Meyo³eesieer (2) Jeerpee ®ecekeÀu³ee; HeCe HeeTme He[uee veener.
DeJ³e³es Demes JeieeakeÀjCe keÀje. (3) ceer Jeiee&le efMejueess; DeeefCe MeeUs®eer Heefnueer Iebìe Peeueer.
(1) Iejeyeensj efJenerj Deens. Gllej: (1) Je (2) HeCe (3) DeeefCe
(2) HeejepeJeU osTU Deens. He´Mve 2 Keeueer oesve mJeleb$e JeekeÌ³es efoueer Deensle. ³eesi³e GYe³eevJe³eer
(3) efveuesMe veeskeÀjerkeÀjerlee ieeJe mees[tve cegbyeF&uee Deeuee. DeJ³e³e JeeHeªve leer JeekeÌ³es HetCe& keÀje. (keÀer, DeeefCe, Hejbleg)
(4) ceer pesJeCeeveblej yeensj efHeÀjeJe³eeme peelees. (1) DeeF&ves jepetuee SkeÀ OeHeeìe efouee. l³eeuee cee³esves peJeU Iesleues.
Gllej: (2) mejebveer jIetuee KetHe mecepeeJeues. l³eeuee keÀener mecepesvee®e.
(3) lees l³eeuee cnCeeuee. ceer Iejer ³esCeej.
Je´À cetU Meyo Meyo³eesieer DeJ³e³es Gllej:
(1) Iej yeensj (1) DeeF&ves jepetuee SkeÀ OeHeeìe efouee; DeeefCe l³eeuee cee³esves peJeU Iesleues.
(2) heej pekeU (2) mejebveer jIetuee KetHe mecepeeJeues; Hejbleg l³eeuee keÀener mecepesvee®e.
(3) veesJeÀjer JeÀjerlee (3) lees l³eeuee cnCeeuee; keÀer ceer Iejer ³esCeej.
(4) peskeCe veblej
kesÀJeueHe´³eesieer DeJ³e³e (Interjunction)
GYe³eevJe³eer DeJ³e³e (Conjunction) J³eeK³eeë ceveeleerue Deevebo, ogëKe, DeeM®e³e&, Üs<e efkebÀJee Dev³e
J³eeK³eeë oesve Meyo efkebÀJee oesve íesìer JeekeÌ³es pees[CeeN³ee DeefJekeÀejer YeeJevee oMe&JeCeeN³ee DeefJekeÀejer Meyoeuee `kesÀJeueHe´³eesieer DeJ³e³e' cnCeleele.
Meyoeuee `GYe³eevJe³eer DeJ³e³e' cnCeleele. Keeueerue DeOeesjsefKele kesÀuesues Meyo DeY³eemee ë
He´Mve 1 Keeueerue DeOeesjsefKele kesÀuesues Meyo DeY³eemee ë (1) yeeHejs ! kesÀJe{e ceesþe meeHe! (2) Dejsjs ! lees veeHeeme Peeuee.
(1) megjsMe DeeefCe jcesMe oesIes efce$e Deensle. JeekeÌ³eebleerue `yeeHejs, Dejsjs, Jee, Deyeye, ís' ns Meyo ceeCemee®³ee
(2) lees Je jepe oesIes HegC³eeuee peeCeej Deensle. ceveeleerue YeeJevee J³ekeÌle keÀjCeejs Godieej Deensle. DeMee Meyoebvee
`GodieejJee®ekeÀ Meyo' cnCeleele. ³eebvee®e J³eekeÀjCeele `kesÀJeueHe´³eesieer
(3) ceer eflekeÀ[s iesueess; HeCe lees Deeuee®e veener.
DeJ³e³es' cnCeleele.
Jejerue JeekeÌ³eebleerue DeOeesjsefKele Meyoeb®es keÀe³e& DeY³eemee ë cnCepes®e `Deyeye, Dejssjs, Deenene, Meeyyeeme, ís, íer, De®íe'
(1) `DeeefCe' ³ee Meyoeves `megjsMe' Je `jcesMe' ns oesve Meyo pees[ues Deensle. ns Meyo `kesÀJeueHe´³eesieer DeJ³e³es' Deensle.
(2) `Je' ³ee Meyoeves `lees' DeeefCe `jepe' ns oesve Meyo pees[ues Deensle. YeeJevee J³ekeÌle keÀjCeeN³ee keÀesCel³eener GodieejJee®ekeÀ MeyoeHeg{s
(3) `HeCe' ³ee Meyoeves `ceer eflekeÀ[s iesuees, lees Deeuee®e veener' ner oesve GodieejJee®ekeÀ ef®evn (!) oîeeJe³ee®es Demeles.
JeekeÌ³es pees[ueer Deensle. mkeeO³ee³e
DeMeeHe´keÀejs `DeeefCe, Je, HeCe, efkebÀJee, Hejbleg, keÀejCe F. ³eebmeejKes He´Mve 1 Keeueerue JeekeÌ³eeb®³ee DeejbYeer kebÀmeeleerue ³eesi³e kesÀJeueHe´³eesieer
Meyo Deepetyeepet®³ee oesve Meyoebvee efkebÀJee JeekeÌ³eebvee pees[leele, cnCetve l³eebvee DeJ³e³eeb®ee JeeHej keÀje.
`GYe³eevJe³eer DeJ³e³es' cnCeleele. (1) ...........! keÀe³e megboj HegmlekeÀ Deens les! (Meeyyeeme/ Deenene)
(³esLes, GYe³e † oesve Je DevJe³e † pees[Ces.) (2) ...........! efkeÀleer cemle megiebOe Hemejuee³e! (Jee / Deyeye)
Keeueerue GYe³eevJe³eer DeJ³e³es DeY³eemee. (3) ...........! efkeÀleer ueeieues js leguee! (íeve / DeeF& ieb)
DeeefCe efkebÀJee pej ...... lej keÀer Gllej: (1) Deenene (2) Jee (3) DeeF& ieb
Je HeCe pemes ...... lemes efve
He´Mve 2 Keeueerue kesÀJeueHe´³eesieer DeJ³e³eeb®ee JeekeÌ³eele GHe³eesie keÀje.
cnCetve DeLeJee cnCepes keÀejCe
Hejbleg Jee pejer ...... lejer DeeCeKeer (1) JeenJee ! (2) Dejs yeeHejs ! (3) ís !
Gllej: (1) JeenJee! legPee Helebie KetHe®e Gb®e G[euee.
mkeeO³ee³e (2) Dejs yeeHejs! kesÀJe{e ceesþe Depeiej ne!
He´Mve 1 Keeueerue JeekeÌ³eebleerue GYe³eevJe³eer DeJ³e³es DeesUKee. (3) ís! ceer lemes cnCeeuees®e veener.
(1) efjcee Je meerlee ®eebieu³ee cewef$eCeer Deensle.
2 keÀeU
k³eeK³ee YetlekeÀeUe®es He´keÀej
(1) meeOee YetlekeÀeU (Simple Past Tense)ë
efke´À³eeHeoeJeªve leer efke´À³ee keÀesCel³ee JesUer Ie[ueer Deens ³ee®ee pesJne
yeesOe neslees l³eeuee `keÀeU' Demes cnCeleele. efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee Peeueer ns keÀUles.
Goe. (i) Yejleves DeY³eeme kesÀuee.
JeÀeUe®es ÒeJeÀej
(ii) oeoe cewoeveele OeeJeuee.
(2) DeHetCe& YetlekeÀeU (Past Continuous Tense)ë
Jele&ceevekeÀeU YetlekeÀeU YeefJe<³ekeÀeU efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee DeHetCe& nesleer ns keÀUles.
(Present Tense) (Past Tense) (Future Tense) Goe. (i) Yejle DeY³eeme keÀjle neslee.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJele neslee.
Jele&ceevekeÀeUë pesJne efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee Deelee megª Deens, ³ee®ee yeesOe
neslees lesJne lees `Jele&ceevekeÀeU' Demelees. (3) HetCe& YetlekeÀeU (Past Perfect Tense)ë
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee HetCe& Peeueer nesleer ns keÀUles.
YetlekeÀeUë pesJne efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee HetJeea Ie[ueer, ³ee®ee yeesOe neslees
lesJne lees `YetlekeÀeU' Demelees. Goe. (i) Yejleves DeY³eeme kesÀuee neslee.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJeuee neslee.
YeefJe<³ekeÀeUë pesJne efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee Heg{s ³esCeeN³ee keÀeUele Ie[Ceej
Deens, ³ee®ee yeesOe neslees lesJne lees `YeefJe<³ekeÀeU' Demelees. (4) jerleer YetlekeÀeU (Past Perfect Continuous Tense)ë
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee vesnceer nesle nesleer ns keÀUles.
Jele&ceevekeÀeUe®es He´keÀej
Goe. (i) Yejle DeY³eeme keÀjle Demes.
(1) meeOee Jele&ceevekeÀeU (Simple Present Tense):
(ii) oeoe cewoeveele OeeJele Demes.
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee Ie[le Deens ns keÀUles.
YeefJe<³ekeÀeUe®es He´keÀej
Goe. (i) Yejle DeY³eeme keÀjlees.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJelees. (1) meeOee YeefJe<³ekeÀeU (Simple Future Tense)ë
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee nesF&ue / Ie[Ceej Deens ns keÀUles.
(2) DeHetCe& Jele&ceevekeÀeU (Present Continuous Tense):
Goe. (i) Yejle DeY³eeme keÀjsue.
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee DeHetCe& Demeu³ee®es keÀUles.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJesue.
Goe. (i) Yejle DeY³eeme keÀjle Deens.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJele Deens. (2) DeHetCe& YeefJe<³ekeÀeU (Future Continuous Tense)ë
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee DeHetCe& Demesue ns keÀUles.
(3) HetCe& Jele&ceevekeÀeU (Present Perfect Tense):
Goe. (i) Yejle DeY³eeme keÀjle Demesue.
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee HetCe& Demeu³ee®es keÀUles.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJele Demesue.
Goe. (i) Yejleves DeY³eeme kesÀuee Deens.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJeuee Deens. (3) HetCe& YeefJe<³ekeÀeU (Future Perfect Tense)ë
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee HetCe& Peeueer Demesue ns keÀUles.
(4) jerleer Jele&ceevekeÀeU (Present Perfect Continuous Tense):
Goe. (i) Yejleves DeY³eeme kesÀuee Demesue.
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee vesnceer Ie[le Demeu³ee®es keÀUles.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJeuee Demesue.
Goe. (i) Yejle DeY³eeme keÀjle Demelees.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJele Demelees. (4) jerleer YeefJe<³ekeÀeU (Future Perfect Continuous Tense)ë
efke´À³eeHeoeJeªve efke´À³ee vesnceer Ie[le Demesue ns keÀUles.
(216)
keÀeU 217
Goe. (i) Yejle DeY³eeme keÀjle peeF&ue. ÒeMve 2 Keeueerue JeekeÌ³eebleerue keÀeUeb®es He´keÀej DeesUKetve efuene.
(ii) oeoe cewoeveele OeeJele peeF&ue. (1) ceer ieeJeeuee iesuees. (2) jece DeY³eemeele ngMeej Deens.
Jele&ceevekeÀeU (3) ieeJe KetHe mebgoj nesles. (4) DeMeeskeÀ Je[eHeeJe Keele Demelees.
(1) meeOee Jele&ceevekeÀeU jece osJeUele peelees. (5) lees PeesHeuee neslee. (6) ieeJeele efJenerj Deens.
(2) DeHetCe& Jele&ceevekeÀeU jece osJeUele peele Deens. (7) KetHe HeeTme He[le neslee. (8) ceer Goîee yeepeejele peeCeej.
(3) HetCe& Jele&ceevekeÀeU osJeUele iesuee Deens. (9) Yeerce uee[t Keele Demelees. (10) lees cegueebvee ceejlees.
(4) jerleer Jele&ceevekeÀeU jece osJeUele peele Demelees. (11) ceuee DeeF&mke´Àerce DeeJe[le Demes.
YetlekeÀeU (12) cegueebveer DeY³eeme kesÀuee Demesue.
(1) meeOee YetlekeÀeU jece osJeUele iesuee. Gllejsë (1) meeOee YetlekeÀeU (2) meeOee Jele&ceevekeÀeU (3) meeOee
(2) DeHetCe& YetlekeÀeU jece osJeUele peele neslee. YetlekeÀeU (4) jerleer Jele&ceevekeÀeU (5) HetCe& YetlekeÀeU (6) meeOee
(3) HetCe& YetlekeÀeU jece osJeUele iesuee neslee. Jele&ceevekeÀeU (7) DeHetCe& YetlekeÀeU (8) meeOee YeefJe<³ekeÀeU
(4) jerleer Jele&ceevekeÀeU jece osJeUele peele Demes. (9) jerleer Jele&ceevekeÀeU (10) meeOee Jele&ceevekeÀeU (11) jerleer
YetlekeÀeU (12) HetCe& YeefJe<³ekeÀeU
YeefJe<³eJeÀeU
ÒeMve 3 kebÀmeeleerue met®evesvegmeej keÀeU yeouee.
(1) meeOee YeefJe<³ekeÀeU jece osJeUele peeF&ue.
(2) DeHetCe& YeefJe<³ekeÀeU jece osJeUele peele Demesue. (1) Deecneb efce$eeb®ee SkeÀ keÌueye neslee. (Jele&ceevekeÀeU keÀje)
(3) HetCe& YeefJe<³ekeÀeU jece osJeUele iesuee Demesue (2) Deecner Keeoer JeeHejle Deenesle. (YetlekeÀeU keÀje)
(4) jerleer YeefJe<³ekeÀeU jece osJeUele peele peeF&ue. (3) ®esletves [esUîeebleues HeeCeer Hegmeues. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
(4) ceemlej mJeleë keÀOeer®e keÀe@uespe®eer Hee³ejer ®e{ues veJnles.
mkeeO³ee³e
(YeefJe<³ekeÀeU keÀje.)
ÒeMve1. Keeueerue JeekeÌ³eebleerue keÀeU DeesUKetve efuene.
(5) ceuee efJevebleer keÀjeefJeMeer Jeeìles. (YetlekeÀeU keÀje)
(1) jepet Helebie G[Jesue. (2) leeF&ves kegÀ$³eeuee oie[ ceejuee.
(6) leer Deele PeesHeueer Deens.(YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
(3) leg<eej Jener HeÀe[lees. (4) jcesMe MeeUsle peele Deens.
(7) DeeHeues JeeªU Jeentve peeCeej. (Jele&ceevekeÀeU keÀje)
(5) jeceves Deebyee Keeuuee. (6) mJeeleer HejosMeele peeF&ue.
(8) mebO³eekeÀeUer Gªmee®eer le³eejer megª nesles. (YeefJe<³ekeÀeU keÀje)
(7) efHe´³ee HesHej Heenle nesleer. (8) De#e³ee cegbyeF&ntve Deeueer Deens.
(9) mee³ebkeÀeUer peceuesu³ee cepegjerletve Yeepeer-YeekeÀjer yeveJeCeej.
(9) mebpet meeceeve DeeCele Demes. (10) efHe´leer ®eHeel³ee yeveJele Deens.
(Jele&ceevekeÀeU keÀje.)
(11) yeeyee keÀeceeJeªve Hejle Deeues nesles.
(10) ³esCeejer efHe{er cegkeÌle DeeeqCe mJeleb$e Deens. (YetlekeÀeU keÀje)
(12) DeeF& ieeJeer iesueer nesleer.
Gllejsë (1) Deecneb efce$eeb®ee SkeÀ keÌueye Deens. (2) Deecner Keeoer JeeHejle
Gllejsë (1) meeOee YeefJe<³ekeÀeU (2) meeOee YetlekeÀeU neslees. (3) ®eslet [esUîeebleues HeeCeer Hegmesue. (4) ceemlej mJeleë
(3) meeOee Jele&ceevekeÀeU (4) DeHetCe& Jele&ceevekeÀeU keÀOeer®e keÀe@uespe®eer Hee³ejer ®e{Ceej veenerle. (5) ceuee efJevebleer
(5) meeOee YetlekeÀeU (6) jerleer YeefJe<³ekeÀeU keÀjeefJeMeer Jeeìueer. (6) leer Deele PeesHesue. (7) DeeHeues JeeªU
(7) DeHetCe& YetlekeÀeU (8) HetCe& Jele&ceevekeÀeU Jeentve peeles. (8) mebO³eekeÀeUer Gªmee®eer le³eejer megª nesF&ue.
(9) jerleer YetlekeÀeU (10) DeHetCe& Jele&ceevekeÀeU (9) mee³ebkeÀeUer peceuesu³ee cepegjerletve Yeepeer-YeekeÀjer yeveJelees.
(11) HetCe& YetlekeÀeU (12) HetCe& YetlekeÀeU (10) ³esCeejer efHe{er cegkeÌle DeeeqCe mJeleb$e nesleer.
aaa
3 meeceev³eªhe
efMe#ekeÀebveer ieesefJeboeuee Jeiee&le MeeyeemekeÀer efoueer. (6) yeb[t (HeeTme) le yeb[t HeeJemeele efYepeC³eemeeþer
Jejerue JeekeÌ³eele ö efMe#ekeÀebveer, ieesefJeboeuee, Jeiee&le efYepeC³eemeeþer yeensj iesuee. yeensj iesuee.
ner efJeYekeÌleer ªHes Deensle. ner ªHes le³eej keÀjleevee ³ee Meyoebvee `veer', (7) GieJee (ceesleer) ®ee ®eeje. GieJee ceesl³ee®ee ®eeje.
ùee', `le' ner De#ejs pees[ueer. l³eebvee èfJeYekeÌleer®es He´l³e³e' Demes cnCeleele.
(8) l³ee®eer ueebye MesHeìer (veeie) l³ee®eer ueebye MesHeìer
ns He´l³e³e pees[leebvee efMe#ekeÀ ö efMe#ekeÀeb, ieesefJebo ö ieesefJeboe, Jeie& ö meejKeer GYeer jene³e®eer. veeieemeejKeer GYeer jene³e®eer.
Jeiee& DeMeer ªHes le³eej nesleele. ³ee ªHeebvee®e `meeceev³eªHe' Demes cnCeleele.
(9) (lees) ves ³eMee®es efMeKej l³eeves ³eMee®es efMeKej ieeþues.
efJeYekeÌleer®es He´l³e³e pees[leevee efkebÀJee Meyo³eesieer DeJ³e³e pees[C³eeHetJeea ieeþues.
Meyoeb®³ee cetUªHeele yeoue nesTve pes ªHe le³eej nesles, l³eeuee®e
(10) Dev³ee³eefJe©odOe (ceer) uee Dev³ee³eefJe©odOe ceuee ®eer[
`meeceev³eªHe' Demes cnCeleele.
®eer[ ³esles. ³esles.
Goe. (1) l³eeuee efkeÀleer yejs Jeeìues.
(2) yeb[tves Iejeyeensj Hee³e keÀe{uee. ÒeMve 2 efouesu³ee Meyoeb®es meeceev³eªHe efuene.
efouesuee Meyo mejUªHe meeceev³e ªHe Meyo meeceev³eªHe Meyo meeceev³eªHe

l³eeuee lees l³ee He´l³eskeÀ He´l³eskeÀe ieeþes[s ieeþes[îee
Iejeyeensj Iej Ieje Yetceer Yetceeruee jeCeermeensye jeCeermeensyeeb
efve³ece efve³ecee He=LJeer He=LJeer
keÀener veeceeb®es meeceev³eªHe nesleevee cetU ªHeele yeoue nesle veener.
lellJe%eevee lellJe%eev³ee ceesieje ceesieN³ee
Goe. (1) De#e³euee Deepe yejs Jeeìle veJnles.
(2) yeb[tJej meejspeCe Deesj[ues. ceeCetme ceeCemee #eCe #eCee
osJe osJee cenejepe cenejepeeb
efouesuee Meyo mejUªHe meeceev³e ªHe
veoer veoer lees l³ee
De#e³euee De#e³e De#e³e
yeb[tJej yeb[t yeb[t ÒeMve 3 efouesu³ee Meyoeb®es meeceev³eªHe efuene.
ÒeMve 1 kebÀmeele efouesu³ee Meyoeb®es meeceev³eªHe keÀªve JeekeÌ³es Hegvne efuene. Meyo efouesuee Meyo cetU Meyo meeceev³eªHe
Je´À keeJeÌ³e Gllej (1) ceeCemeeb®eer ceeCemes ceeCemeeb
(1) (omeje) ®ee meCe meJee¥vee omeN³ee®ee meCe meJee¥vee Deevebo (2) yeesueC³ee®es yeesueCe yeesueC³ee
Deevebo oslees. oslees. (3) MeeUsle MeeUe MeeUs
(2) SkeÀe (ceefnvee) le meHe&obMeeves SkeÀe ceefnv³eele meHe&obMeeves (4) leg©bieele leg©bie leg©biee
oesIeeb®ee ce=l³et Peeuee. oesIeeb®ee ce=l³et Peeuee. (5) iee[erletve iee[er iee[er
(3) osJeUe®³ee (Hegpeejer) keÀ[s osJeUe®³ee HegpeeN³eekeÀ[s ueeskeÀ (6) jbieMeeUsuee jbieMeeUe jbieMeeUs
ueeskeÀ iesues. iesues. (7) meceejbYeebvee meceejbYe meceejbYeeb
(4) Deceesue (yeeie) le KesUle Deceesue yeeiesle KesUle neslee. (8) mebmeeje®³ee mebmeej mebmeeje
neslee.
(5) DeeF&®³ee He´sceeuee (DeeYeeU) DeeF&®³ee He´sceeuee DeeYeeUe®eer
®eer GHecee osleele. GHecee osleele.
aaa
(218)
4 efJeYekeÌleer
`JeekeÌ³e' cnCepes Meyoeb®ee DeLe&HetCe& mecetn Demelees. JeekeÌ³eele pes (3) Deepeer osJeUele iesueer.
Meyo ³esleele les l³eeb®³ee cetU mJeªHeele pemes®³ee lemes vesnceer®e ³esle veenerle. Deepeer - He´l³e³e veener - He´Lecee (SkeÀJe®eve)
JeekeÌ³eele JeeHejleevee l³eeb®³ee mJeªHeele yeoue keÀjeJee ueeielees. osJeUele - le - meHleceer (SkeÀJe®eve)
Goe. (1) efMe#ekeÀ jepet Jeie& keÀefJelee efMekeÀJe. (4) cegueebvees, Jeiee&le Meeble yemee.
Demes Meyo SkeÀeHeg{s SkeÀ Deeues lej keÀener®e DeLe&yeesOe nesle veener. cegueebvees - vees - mebyeesOeve (DeveskeÀJe®eve)
³ee Meyoeb®³ee mecetneuee JeekeÌ³e cnCelee ³esle veener. `èfMe#ekeÀebveer jepetuee Jeiee&le - le - meHleceer (SkeÀJe®eve)
Jeiee&le keÀefJelee efMekeÀefJeueer'' ³ee j®evesuee JeekeÌ³e cnCelee ³esF&ue. DeMeeHe´keÀejs (3) efJeYekeÌleer DeesUKee.
DeLe&HetCe& JeekeÌ³es yeveefJeC³eemeeþer l³ee MeyoebceO³es yeoue Jne³euee nJesle.
¬eÀ. Meyo efJeYekeÌleer
cnCepes®e JeekeÌ³eeleerue Meyoeb®ee SkeÀceskeÀebMeer DeeefCe efke´À³eeHeoeMeer
(1) ceeCemeeb®eer <eÿer (DeveskeÀJe®eve)
Demeuesuee mebyebOe oeKeefJeC³eemeeþer veece efkebÀJee meJe&veece ³eeb®³ee mJeªHeele
yeoue efkebÀJee efJekeÀej keÀjeJee ueeielees; lej®e les JeekeÌ³e DeLe&HetCe& yeveles. (2) leemeeYejeves le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
veeces Je meJe&veeces ³eeb®es JeekeÌ³eeleerue efke´À³eeHeoeMeer efkebÀJee Flej (3) meceepeele meHleceer (SkeÀJe®eve)
MeyoebMeer ³esCeejs mebyebOe p³ee efJekeÀejebveer oeKeefJeues peeleele l³ee efJekeÀejebvee (4) efce$eceb[UeRMeer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
èfJeYekeÌleer' Demes cnCeleele. (5) cewef$eCeer®eer <eÿer (SkeÀJe®eve)
veecee®es efkebÀJee meJe&veecee®es efJeYekeÌleer®es ªHe le³eej keÀjC³eeme l³eeuee (6) #ecee ÒeLecee (SkeÀJe®eve)
peer De#ejs pees[leele l³eeme èfJeYekeÌleer He´l³e³e' Demes cnCeleele. (7) Deeieiee[erletve Heb®eceer (SkeÀJe®eve)
Jejerue JeekeÌ³eele veer, uee, le ns efJeYekeÌleer He´l³e³e Deensle. (8) SkeÀceskeÀebvee ®elegLeea (DeveskeÀJe®eve)
(1) efJeYekeÌleerHe´l³e³e KeeueerueHećeeCes ë (9) DecesefjkesÀle meHleceer (SkeÀJe®eve)
Je´À efJeYekeÌleer SkeÀJe®eve (He´l³e³e) DeveskeÀJe®eve (He´l³e³e) (10) ef[keÀvme ÒeLecee (SkeÀJe®eve)
(1) He´Lecee He´l³e³e veenerle He´l³e³e veenerle (11) Keesueerle meHleceer (SkeÀJe®eve)
(2) efÜleer³ee me, uee, les me, uee, vee, les (12) l³ee®³eeMeer le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
(3) leÉleer³ee ves, S, Meer veer, ner, F&, Meer (13) ceeUer ÒeLecee (SkeÀJe®eve)
(4) ®elegLeea me, uee, les me, uee, vee, les (14) MeeUsle meHleceer (SkeÀJe®eve)
(5) Heb®eceer Tve, ntve Tve, ntve (15) ieefleMeerue ÒeLecee (SkeÀJe®eve)
(6) <e<þer ®ee, ®eer, ®es ®es, ®³ee, ®eer (16) De#ej%eevee®es <eÿer (SkeÀJe®eve)
(7) meHleceer le, F&, Dee le, F&, Dee (17) Deecnebuee ®elegLeea (DeveskeÀJe®eve)
(18) YeeJevesves le=leer³ee (SkeÀJe®eve)
(8) mebyeesOeve He´l³e³e veener vees
(19) efJeoîeeue³e ÒeLecee (SkeÀJe®eve)
(2) Heg{erue JeekeÌ³eebleerue DeOeesjsefKele Meyoeb®es efJeYekeÌleer He´l³e³e meebiee.
(20) efyeveefYebleebr®³ee <eÿer (DeveskeÀJe®eve)
(1) DeeF&ves DeMeeskeÀuee Ie[îeeU efoues.
(21) ®eeboer®ee <eÿer (SkeÀJe®eve)
DeeF&ves - ves - leÉleer³ee (SkeÀJe®eve)
(22) neleer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve )
DeMeeskeÀuee - uee - ®elegLeea (SkeÀJe®eve)
(23) efJeJeskeÀeveboebveer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
(2) cegueebveer efMe#ekeÀeb®³ee Dee%ee HeeUeJ³eele.
cegueebveer - veer - leÉleer³ee (DeveskeÀJe®eve) (24) efMekeÀeieesntve Heb®eceer (SkeÀJe®eve)
efMe#ekeÀeb®³ee - ®³ee - <e<þer (DeveskeÀJe®eve) (25) ef®e$ekeÀues®es <eÿer (SkeÀJe®eve)
(219)
(26) Yeejleele meHleceer (SkeÀJe®eve) (60) eqðe³eebveer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)

(27) Yeespevee®ee <e<þer (SkeÀJe®eve) (61) cegpeeJejeb®³ee <eÿer (DeveskeÀJe®eve)
(28) leguee efÜleer³ee (SkeÀJe®eve) (62) efYebleeruee ®elegLeea (SkeÀJe®eve)
(29) ceveeletve Heb®eceer (SkeÀJe®eve) (63) cegpeeJej ÒeLecee (SkeÀJe®eve)
(30) iesnì& ÒeLecee (SkeÀJe®eve) (64) leesjCeebveer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
(31) ef®eb®eHeeskeÀUeruee ®elegLeea (SkeÀJe®eve) (65) cegbi³eebveer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
(32) efJeoîeeHeerþebletve Heb®eceer (DeveskeÀJe®eve) (66) Heesjebvee efÜleer³ee (DeveskeÀJe®eve)
(33) Iejer meHleceer (SkeÀJe®eve) (67) veeiee®³ee <e<þer (SkeÀJe®eve)
(34) HegjmkeÀej ÒeLecee (SkeÀJe®eve) (68) HeeJemeeUe ÒeLecee (SkeÀJe®eve)
(35) mekeÀeUer meHleceer (SkeÀJe®eve) (69) Heesjeb®es <eÿer (DeveskeÀJe®eve)
(36) ogHeejer meHleceer (SkeÀJe®eve) (70) HeeJemeeÈ³eele meHleceer (SkeÀJe®eve)
(37) MeeUsletve Heb®eceer (SkeÀJe®eve) (71) peiee®³ee <eÿer (SkeÀJe®eve)
(38) ceevee®eer <eÿer (SkeÀJe®eve) (72) ®ebêHetj ÒeLecee (SkeÀJe®eve)
(39) efmeceu³eentve Heb®eceer (SkeÀJe®eve) (73) veelesJeeF&keÀebMeer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
(40) HeesmìkeÀe[e&Jej®³ee <e<þer (SkeÀJe®eve) (74) efYekeÀeN³eeuee ®elegLeea (SkeÀJe®eve)
(41) Meebleles®ee <e<þer (SkeÀJe®eve) (75) yeeyeebveer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
(42) legce®³eeMeer le=leer³ee (SkeÀJe®eve) (76) Oecee¥®³ee <eÿer (DeveskeÀJe®eve)
(43) efnceeue³ee®³ee <eÿer (SkeÀJe®eve) (77) yeeyee ÒeLecee (SkeÀJe®eve)
(44) ef®e$e ÒeLecee (SkeÀJe®eve) (78) mJeHveeb®es <e<þer (DeveskeÀJe®eve)
(45) mJeeielee®eer <eÿer (SkeÀJe®eve) (79) mJeHveebMeer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve)
(46) jbie ÒeLecee (SkeÀJe®eve) (80) keÀesefkeÀUs®ee <eÿer (SkeÀJe®eve)
(47) Kes[îeele meHleceer (SkeÀJe®eve) (1) efJeYekeÌleerHe´l³e³e KeeueerueHećeeCes ë
(48) ®ew$eieewjer®³ee <eÿer (SkeÀJe®eve) Je´À JeekeÌ³es mejUªHe meeceev³eªHe He´l³e³e efJeYekeÌleer
(49) peeefleOecee¥Meer le=leer³ee (DeveskeÀJe®eve) (1) jcesMe®ee YeeT jcesMe jcesMe ®ee <e<þer
(50) ceveele meHleceer (SkeÀJe®eve) MeeUsle iesuee. (SkeÀJe®eve)
(51) ueivee®³ee <eÿer (SkeÀJe®eve) (2) yeBkesÀves MesleJeÀjer MesleJeÀN³ee uee ®elegLeea
(52) GlmeJe ÒeLecee (SkeÀJe®eve) MeslekeÀN³eeuee (SkeÀJe®eve)
(53) efvepeKetCe ÒeLecee (SkeÀJe®eve) keÀpe& efoues.
(54) Je<ee&vegJe<ee¥®³ee <e<þer (DeveskeÀJe®eve) (3) megìdìerle lees efce$e efce$eeb Meer le=leer³ee
(55) meCee®ee <eÿer (SkeÀJe®eve) efce$eebMeer (DeveskeÀJe®eve)
(56) omeje ÒeLecee (SkeÀJe®eve) KesUlees.
(57) efiejCeerletve Heb®eceer (SkeÀJe®eve) (4) ceb[F&le HeÀue HeÀUeb ®³ee <e<þer
(58) DeeefoueMeneves le=leer³ee (SkeÀJe®eve) HeÀUeb®³ee (DeveskeÀJe®eve)
(59) Goyelleer®es <eÿer (SkeÀJe®eve) iee[îee Deensle.
aaa
5 meceeme
J³eJenejele p³eeHećeeCes ceveg<³e JesUs®eer, HewMeeb®eer ye®ele keÀjC³ee®ee odJebodJe meceemee®es ÒeJeÀej
He´³elve keÀjlees lemes®e yeesueC³ee®³ee J³eJenejelener HeeneJe³eeme efceUles. (i) Flejslej odJebodJe meceemeë p³ee meceemee®ee efJeień keÀjleevee `DeeefCe',
Goe. DeeF& DeeefCe Je[erue † DeeF&Je[erue `Je' ³ee meceg®®e³e oeKeefJeCeeN³ee GYe³eevJe³eer DeJ³e³eeb®ee GHe³eesie
1 2 3 † 1 keÀjeJee ueeielees, l³eeme `Flejslej odJebodJe meceeme' Demes cnCeleele.
(³ee meceemeele DeLee&®³ee ¢<ìerves oesvner Heoeb®eer DeHes#ee Demeles.)
®ene, HeeCeer Je HeÀjeUe®es Flej HeoeLe& † ®eneHeeCeer
1 2 3 4 5 6 1 Goe. DeeF&Je[erue † DeeF& DeeefCe Je[erue
jeceue#ceCe † jece DeeefCe ue#ceCe
veT je$eeR®ee mecetn † veJeje$e
nefjnj † njer DeeefCe nj
1 2 3 † 1
yenerCeYeeT † yenerCe DeeefCe YeeT
Meyoeb®³ee (oesve efkebÀJee DeefOekeÀ) SkeÀ$eerkeÀjCeeuee (combining) ke=À<Ceepeg&ve † ke=À<Ce DeeefCe Depeg&ve
`meceeme' Demes cnCeleele. Meyoeb®³ee DeMee SkeÀ$eerkeÀjCeeves pees SkeÀ pees[Meyo efJeìeroeb[t † efJeìer DeeefCe oeb[t
le³eej neslees, l³eeme `meeceeefmekeÀ Meyo' Demes cnCeleele. ne meeceeefmekeÀ Meyo (ii) JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceemeë p³ee meceemee®ee efJeień keÀjleevee èfkebÀJee',
keÀesCel³ee MeyoebHeemetve le³eej Peeuee ns mHe<ì keÀjC³eemeeþer DeeHeCe l³ee®eer `Jee', `DeLeJee' ³ee efJekeÀuHe oeKeefJeCeeN³ee GYe³eevJe³eer DeJ³e³eeb®ee
HeÀes[ (split) keÀªve meebielees. HeÀes[ keÀªve oeKeefJeC³ee®³ee ³ee HeodOeleeruee GHe³eesie keÀjeJee ueeielees, l³eeme `JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme' Demes
èfJeień' Demes cnCeleele. cnCeleele. (³ee meceemeele DeLee&®³ee ¢<ìerves oesvneRHewkeÀer SkeÀe Heoe®eer
meceemee®es ÒeJeÀej DeHes#ee Demeles.)
Goe. KejsKeesìs † Kejs efkebÀJee Keesìs
yejsJeeF&ì † yejs efkebÀJee JeeF&ì
DeJ³e³eerYeeJe odJebodJe Oecee&Oece& † Oece& efkebÀJee DeOece&
meceeme meceeme v³ee³eev³ee³e † v³ee³e efkebÀJee Dev³ee³e
odJebodJe meceemee®es Keeueerue He´keÀej He[leele. mel³eemel³e † mel³e efkebÀJee Demel³e
HeemeveeHeeme † Heeme efkebÀJee veeHeeme
(i) Flejslej odJebodJe meceeme (ii) JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme
leerve®eej † leerve efkebÀJee ®eej
(iii) meceenej odJebodJe meceeme HeeHeHegC³e † HeeHe efkebÀJee HegC³e
(1) DeJ³e³eerYeeJe meceemeë p³ee meceemeeleerue Heefnues Heo yengOee DeJ³e³e (iii) meceenej odJebodJe meceemeë p³ee meceemee®ee efJeień keÀjleevee l³eeleerue
Demetve les cenllJee®es Demeles Je ³ee meeceeefmekeÀ Meyoe®ee JeeHej Heoeb®³ee DeLee&efMeJee³e l³ee®e peeleer®³ee Flej HeoeLee¥®eener l³eele
efke´À³eeefJeMes<eCeemeejKee kesÀuesuee Demelees. lesJne l³eeme `DeJ³e³eerYeeJe meceeJesMe (inclusion) kesÀuesuee Demelees, l³eeme `meceenej
meceeme' Demes cnCeleele. odJebodJe meceeme' Demes cnCeleele.
Goe. Deepevce † pevceeHeemetve (³eemeceemeeleDeLee&®³ee¢<ìervesSkeÀeJesUeroesvnerHeoebefMeJee³eFlejHeoeb®eerner
Heéfleefove † He´l³eskeÀ efoJeMeer DeHes#ee Demeles.)
Goe. ®eneHeeCeer † ®ene, HeeCeer Jeiewjs
³eLeeMekeÌleer † MekeÌleerHećeeCes
ceerþYeekeÀj † ceerþ, YeekeÀj Jeiewjs
Heéfle#eCe † He´l³eskeÀ #eCeeuee YeepeerHeeuee † Yeepeer, Heeuee Jeiewjs
ojjespe † He´l³eskeÀ efoJeMeer HeevemegHeejer † Heeve, megHeejer Jeiewjs
iewjnpej † npej vemeuesuee MesleerJee[er † Mesleer, Jee[er Jeiewjs
(2) odJebodJe meceemeë p³ee meceemeeleerue oesvner Heos DeLe&¢<ìîee meceeve keÀHe[euellee † keÀHe[e, uellee Jeiewjs
opee&®eer Demeleele, l³eeme òdJebodJe meceeme' Demes cnCeleele. HeeTmeHeeCeer † HeeTme, HeeCeer Jeiewjs
HeeueeHee®eesUe † Heeuee, Hee®eesUe Jeiewjs
(221)
meeceeefmekeÀ Meyo efJeień meceemee®ee He´keÀej ueskeÀermegvee ueskeÀer DeeefCe megvee Flejslej odJebodJe meceeme
HegCescegbyeF& HegCes DeeefCe cegbyeF& Flejslej odJebodJe meceeme kesÀjkeÀ®eje kesÀj, keÀ®eje Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme
neleHee³e nele DeeefCe Hee³e Flejslej odJebodJe meceeme DeOee&HeeTCe DeOee& efkebÀJee HeeTCe JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme
neue®eeue neue, ®eeue Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme leneveYetkeÀ leneve DeeefCe YetkeÀ Flejslej odJebodJe meceeme
³eLeeMekeÌleer MekeÌleerHećeeCes DeJ³e³eerYeeJe meceeme keÀHe[euellee keÀHe[e, uellee Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme
oeieoeefieves oeie, oeefieves Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme nejpeerle nej efkebÀJee peerle JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme
ueeYeneveer ueeYe efkebÀJee neveer JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme meemetmeemejs meemet DeeefCe meemejs Flejslej odJebodJe meceeme
m$eerHegjÀ<e m$eer DeeefCe Heg©<e Flejslej odJebodJe meceeme Heéfleefove He´l³eskeÀ efoJeMeer DeJ³e³eerYeeJe meceeme
YeepeerHeeuee Yeepeer, Heeuee Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme mHe=M³eemHe=M³e mHe=M³e efkebÀJee DemHe=M³e JewkeÀefuHekeÀ obdJeodJe meceeme
ke=À<Ceepeg&ve ke=À<Ce DeeefCe Depeg&ve Flejslej odJebodJe meceeme mebgþmeeKej megbþ Je meeKej Flejslej odJebodJe meceeme
yejsJeeF&ì yejs DeLeJee JeeF&ì JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme nUoerkegbÀketÀ nUoer, kegbÀketÀ Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme
Oecee&Oece& Oece& efkebÀJee DeOece& JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme veJejeyee³ekeÀes veJeje DeeefCe yee³ekeÀes Flejslej odJebodJe meceeme
oer[oesve oer[ efkebÀJee oesve JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme HeeTmeHeeCeer HeeTme, HeeCeer Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme
mJe³ebHeekeÀHeeCeer mJe³ebHeekeÀ, HeeCeer Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme
Iejoej Iej, oej Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme mkeeO³ee³e
v³ee³eev³ee³e v³ee³e efkebÀJee Dev³ee³e JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme keieeaJeÀjCe JeÀje.
veHeÀeleesìe veHeÀe efkebÀJee leesìe JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme Heéfleefove
efpepeeue#ceer efpepee DeeefCe ue#ceer Flejslej odJebodJe meceeme
cee³eueskeÀ cee³e DeeefCe ueskeÀ Flejslej odJebodJe meceeme DeJ³e³eerYeeJe
keÀceerDeefOekeÀ keÀceer efkebÀJee DeefOekeÀ JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme meceeme
HeeveHe$eeJeU Heeve, He$eeJeU Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme DeeF&yeeHe cee³eueskeÀ
JewkeÀefuHekeÀ
efJeìeroeb[t efJeìer DeeefCe oeb[t Flejslej odJebodJe meceeme odJebodJe
yenerCeYeeT yenerCe DeeefCe YeeT Flejslej odJebodJe meceeme meceenej
®eneHeeCeer
DebLeªCe-HeebIeªCe DebLeªCe, HeebIeªCe Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme odJebodJe Flejslej
HeeHeHegC³e HeeHe efkebÀJee HegC³e JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme odJebodJe
Heéfle#eCe He´l³eskeÀ #eCeeuee DeJ³e³eerYeeJe meceeme efveboemlegleer HeemeveeHeeme
MesleerJee[er
mel³eemel³e mel³e efkebÀJee Demel³e JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme
vesDeeCe ves DeeefCe DeeCe Flejslej odJebodJe meceeme
`De' ieì `ye' ieì
³eMeeHe³eMe ³eMe efkebÀJee DeHe³eMe JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme Gllejsë
meceemee®es veeJe meeceeefmekeÀ Meyo
keÀefìKeeboer keÀìer DeeefCe Keeboer Flejslej odJebodJe meceeme (i) meceenej odJebodJe ®eneHeeCeer, MesleerJee[er
HeeueeHee®eesUe Heeuee, Hee®eesUe Jeiewjs meceenej odJebodJe meceeme (ii) JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe HeemeveeHeeme, efveboemlegleer
Deepevce pevceeHeemetve DeJ³e³eerYeeJe meceeme (iii) Flejslej odJebodJe DeeF&yeeHe, cee³eueskeÀ
efveboemlegleer efveboe efkebÀJee mlegleer JewkeÀefuHekeÀ odJebodJe meceeme (iv) DeJ³e³eerYeeJe meceeme Heéfleefove
aaa
6 efJejeceef®evns
JeekeÌ³e ë DeeHeCe pesJne SkeÀceskeÀebMeer (ogmeN³ee J³eeqkeÌleMeer) yeesuele Demelees, l³eeJesUer DeeHeCe yeesueleevee ceO³es ceO³es Leebyelees ³ee LeebyeC³eeuee J³eekeÀjCeele
èfJejece' Demes cnCeleele.
uesKeveeceO³es ne efJejece efvejefvejeUîee ef®evnebveer oeKeefJeuee peelees. ³ee ef®evnebvee èfJejeceef®evns' Demes cnCeleele.
(1) HetCe&efJejece (.) (2) DeOe&efJejece (;) (3) mJeuHeefJejece (,) (4) DeHetCe& efJejece (:) (5) ÒeMveef®evn (?)
(6) Godieejef®evn (!) (7) DeJelejCe ef®evn ’ö“ `ö' (8) meb³eesie ef®evn (-) (9) DeHemeejCe ef®evn (õ)
efJejeceef®evns SketÀCe veT ÒekeÀej®eer Deensle.
Je´À efJejeceef®evn keÀOeer JeeHejleele GoenjCe
(1) HetCe&efJejece (.) JeekeÌ³e HetCe& Peeues ns oeKeefJeC³eemeeþer JeekeÌ³ee®³ee MesJeìer ns jeceeves jeJeCeeuee ceejues.
(Full stop) ef®evn JeeHejleele. (DeO³ee#ejs efkebÀJee mebef#eHle ªHes ³eeb®³ee Goe. Heg. ue. osMeHeeb[s, yeer. S.
MesJeìer)
(2) DeOe&efJejece (;) oesve íesìer íesìer JeekeÌ³es pees[leevee GYe³eevJe³eer DeJ³e³ee®³ee Jeef[ueebveer jcesMeuee MeeyeemekeÀer efoueer; keÀejCe lees
(Semi colon)) SkeÀ$e keÀjC³ee®³ee DeeOeer ns ef®evn JeeHejleele. Hejer#esle Heefnuee Deeuee.
(3) mJeuHeefJejece (,) meceesj®³ee J³eeqkeÌleuee nekeÀ ceejleevee efkebÀJee SkeÀe®e peeleer®es 1. cegueebvees, DeY³eeme keÀje.
(Comma) DeveskeÀ Meyo SkeÀeHeeþesHeeþ Deeu³eeme ns ef®evn JeeHejleele. 2. Hebpeeye, cenejeä^, iegpejele ner Yeejleeleerue megHeerkeÀ
jep³e Deensle.
(4) DeHetCe& efJejece (:) JeekeÌ³ee®³ee MesJeìer leHeMeerue oîeeJe³ee®ee Demeu³eeme ³ee Heg{erue ¬eÀceebkeÀe®es efJeoîeeLeea DeveglleerCe& Peeues : 2, 5,
(Colon) ef®evne®ee JeeHej keÀjleele. 15, 20
(5) ÒeMveef®evn (?) JeekeÌ³eele ÒeMve efJe®eejuee iesuee Demesue, lej lees oMe&efJeC³eemeeþer DeeF& ieeJeeuee iesueer keÀe?
(Question mark) JeekeÌ³ee®³ee MesJeìer ns ef®evn JeeHejleele.
(6) Godieejef®evn (!) ceveeleerue keÀesCeleerner YeeJevee J³ekeÌle keÀjCeeN³ee Meyoe®³ee veblej 1. Dejs Jee! HeÀej®e megboj Deens legPes De#ej !
(Mark of ns ef®evn JeeHejleele. 2. yeeHejs! kesÀJe{er Gb®e Fceejle Deens ner !
exclamation)
(7) DeJelejCeef®evns (’---“) SKeeoîee yeesueCeeN³ee J³eeqkeÌle®³ee cegKeeletve ueeskeÀceev³e efìUkeÀ cnCeeues, ’mJejep³e ne ceePee
SkesÀjer (`---') G®®eejuesues Meyo pemes®³ee lemes oeKeJeleevee ³ee ef®evne®ee pevceefmeodOe nkeÌkeÀ Deens DeeefCe lees ceer efceUJeCeej®e.“
JeeHej keÀjleele. `mJejep³e efceUefJeCes' ns Yeieleefmebie®es Debeflece O³es³e
ognsjer (’---“) (`---') JeekeÌ³eeleerue SKeeoîee efJeefMeä MeyoebJej peesj osleevee nesles.
(single and double efkebÀJee SKeeoîee HegmlekeÀe®es veeJe osleevee
inverted comma)
(8) meb³eesieef®evn (-) DeesUer®³ee MesJeìer Meyo DeHegje jeefnu³eeme efkebÀJee oesve Meyo 1. Deepe®ee keÀe³e&¬eÀce keÀener keÀejCeemleJe jodo keÀj-
(Full stop) pees[leevee ³ee ef®evne®ee JeeHej keÀjleele. C³eele Deeuesuee Deens.
2. efJeoîeeLeea - Yeeb[ej, Òesce - efJeJeen
(9) DeHemeejCeef®evn (õ) yeesuelee yeesuelee efJe®eejceeefuekeÀe legìu³eeme efkebÀJee mHeäerkeÀjCe 1. lees FLes Deeuee, HeCe -
(mHeäerkeÀjCe ef®evn) oîeeJe³ee®es Demeu³eeme ns ef®evn JeeHejleele. 2. lees cegueiee - p³eeves ye#eerme efceUefJeues - DeeHeu³ee
(Long Dash or Dash) MeeUsle Deens.
(223)
mkeeO³ee³e (12) ceer ueies®e ceveele veJeÌJeÀer JesÀues JeÀer pekeUheeme JegÀ"slejer jevecnMeeR®ee
JeÀUhe Demeuee heeefnpes
He´. 1. Keeueerue JeekeÌ³eeble ³eesi³e efJejeceef®evneb®ee GHe³eesie keÀªve Gllej: ceer ueies®e ceveele veJeÌJeÀer JesÀues, JeÀer pekeUheeme JegÀ"slejer jevecnMeeR®ee
JeekeÌ³es Hegvne efuene. JeÀUhe Demeuee heeefnpes.
(1) meY³e m$eer heg©<enes ceeP³ee keeoveefkeoîeeue³ee®ee ne heefnuee®e peenerj (13) nlleerhes#eener Gb®e Demeuesu³ee SequeHebÀì ieéme (nlleer iekele) ceOetve
JeÀe³e&Je´Àce Deens ef®eKeue leg[kele ceengleeves kewpe³ebleeruee heg{s JeÀe{ueer
Gllej: `meY³e m$eer-heg©<enes, ceeP³ee keeoveefkeoîeeue³ee®ee ne heefnuee®e peenerj Gllej: nlleerhes#eener Gb®e Demeuesu³ee `SequeHebÀì ieéme' (nlleer iekele) ceOetve
JeÀe³e&Je´Àce Deens.' ef®eKeue leg[kele ceengleeves kewpe³ebleeruee heg{s JeÀe{ueer.
(2) ceer efMejer<eJeÀ[s heeefnues (14) ³ee Okepeekej Dee@eÅueefheJeÀ®es yeérokeeJeÌ³e efueefnuesues Deens efmeefì³eme
Gllej: ceer efMejer<eJeÀ[s heeefnues. Dee@equì³eme HeÀe@efì&³eme cnCepes ieefleceeve G®®elee lespeeqmkelee
(3) leguee ieeC³ee®eer Deeke[ Deens lej Gllej: ³ee Okepeekej Dee@eÅueefheJeÀ®es yeérokeeJeÌ³e efueefnuesues Deens- èfmeefì³eme,
Gllej: `leguee ieeC³ee®eer Deeke[ Deens lej!' Dee@equì³eme, HeÀe@efì&³eme.' `cnCepes ieefleceeve, G®®elee, lespeeqmkelee.
(4) JeÀyettue Goîeeheemetve ceer ³eslees (15) FleJeÀe cenllkehetCe& MeesOe ueeieuee heCe lees ueesJeÀebvee ceeefnleer JeÀmee
Gllej: `JeÀyettue! Goîeeheemetve ceer ³eslees.' Jnekee
(5) DeeheCe JegÀ"b Demelee JeÀeceeuee Yees®eJeÀheCes efMejer<e®e hegve: cnCeeuee Gllej: FleJeÀe cenllkehetCe& MeesOe ueeieuee; heCe lees ueesJeÀebvee ceeefnleer JeÀmee
Gllej: `DeeheCe JegÀ"b Demelee JeÀeceeuee?' Yees®eJeÀheCes efMejer<e®e hegve: Jnekee?
cnCeeuee. (16) vee ceeP³ee peeleer®eer vee heeleer®eer heCe lejerner leer ceeP³ee pekeU®eer nesleer
(6) Dejs legPee hellee lejer JeÀe³e Gllej: vee ceeP³ee peeleer®eer vee heeleer®eer; heCe lejerner leer ceeP³ee pekeU®eer
Gllej: `Dejs, legPee hellee lejer JeÀe³e?' nesleer.
(7) efMejer<e ceer legP³ee Yeekevee DeesUKelees heCe Deepe ceePee veeF&ueepe (17) cnCepes JegÀCeer cnìueb cneleejer ieHhe Iejele yemee³e®eb mees[tve JegÀ"b
Deens. efveIeeueerme ceje³euee
Gllej: èfMejer<e, ceer legP³ee Yeekevee DeesUKelees; heCe Deepe ceePee veeF&ueepe Gllej: cnCepes JegÀCeer cnìueb, `cneleejer ieHhe Iejele yemee³e®eb mees[tve JegÀ"b
Deens.' efveIeeueerme ceje³euee.'
(8) ceuee hejkeeveieer efoueerle lej ceePeer ceve:eqmLeleer DeeheesDeehe megOeejsue (18) yeesuee³e®eb JeÀe³e Meskeìer meieUs G"ues
Gllej: `ceuee hejkeeveieer efoueerle, lej ceePeer ceve:eqmLeleer DeeheesDeehe Gllej: yeesuee³e®eb JeÀe³e? Meskeìer meieUs G"ues.
megOeejsue!' (19) efleuee ieekeeleu³ee meieUîee ueneve LeesjebceO³es Deeheueb Iej efomee³e®eb
(9) cetUpeer pes"e ceesjejpeer ieesJegÀUoeme Deeocepeer heerjYeeF& [sefke[ memetve Gllej: efleuee ieekeeleu³ee meieUîee ueneve-LeesjebceO³es Deeheueb Iej efomee³e®eb.
keiewjs DevesJeÀ veeceebefJeÀle veiejMesìpeeR®es DeLee&le l³eebvee hee"yeU nesles®e (20) DeeJeÀejeves ueneve cees"sheCe Deens®e heCe l³eeefMekee³e DeefOeJeÀ JeÀe³e
Gllej: cetUpeer pes"e ceesjejpeer ieesJegÀUoeme, Deeocepeer heerjYeeF&, [sefke[ Deens
memetve keiewjs DevesJeÀ veeceebefJeÀle veiejMesìpeeR®es DeLee&le l³eebvee hee"yeU Gllej: DeeJeÀejeves ueneve-cees"sheCe Deens®e; heCe l³eeefMekee³e DeefOeJeÀ JeÀe³e
nesles®e. Deens?
(10) efoveebJeÀ 18 SefÒeue meve 1853 meescekeej jespeer mee³ebJeÀeUer 5 (21) l³ee DeLee&veb ns Gllece Demes J³ebieef®e$e Deens veener JeÀe
keepelee heefnueer Deeieiee[er cegbyeF&ntve efveIeeueer Gllej: l³ee DeLee&veb ns Gllece Demes J³ebieef®e$e Deens, veener JeÀe!
Gllej: efoveebJeÀ 18 SefÒeue meve 1853, meescekeej jespeer mee³ebJeÀeUer 5 (22) cnCepes nelee hee³eeb®eer yeesìb leer ueneve JeÀe{ueer JeÀer DeeheesDeehe veKeb
keepelee heefnueer Deeieiee[er cegbyeF&ntve efveIeeueer. ueneve nesleele
(11) yeesjIeeìe®es JeÀece ®eeueues Demeleevee®e cegbyeF& hegC³ee®ee jsukesÒekeeme Gllej: cnCepes, nelee-hee³eeb®eer yeesìb, leer ueneve JeÀe{ueer, JeÀer DeeheesDeehe
p³eejerves ®eeuet Peeuee veKeb ueneve nesleele.
Gllej: yeesjIeeìe®es JeÀece ®eeueues Demeleevee®e cegbyeF&-hegC³ee®ee jsukesÒekeeme
p³eejerves ®eeuet Peeuee.
aaa
7 DeuebkeÀej
DeuebkeÀej ³ee Meyoe®ee DeLe& oeefievee Demee Deens. oeefieves Ieeleu³eeJej Goe. megjsMe®es De#ej ceesl³eemeejKes megboj Deens.
ceeCemee®³ee Mejerjeuee MeesYee ³esles. l³ee®³ee meeQo³ee&le Yej He[les. megboj GHeces³e - De#ej
keÀHe[s, ®e<cee ns osKeerue SkeÀe DeLee&ves DeuebkeÀej®e Deensle. DeuebkeÀejele GHeceeve - ceesleer (megjsMe®³ee De#eje®eer leguevee ceesl³eeMeer kesÀueer Deens.)
Mejerjeuee MeesYee DeeCeC³ee®ee iegCeOece& Demelees. l³eeÒeceeCes DeeHeueer Yee<ee
meec³eJee®ekeÀ Meyo - meejKes
DeefOekeÀ HeefjCeecekeÀejkeÀ eEkeÀJee ®eebieueer efomeeJeer cnCetve meeOeer, vesnceer®eer
Yee<ee ve JeeHejlee DeeHeCe JesieUîee®e HeodOeleerves meebietve leer DeefOekeÀ DeekeÀ<e&keÀ meceeve Oece& - megboj (De#ej Je ceesleer ³eebleerue meejKesHeCee megboj ³ee Meyoeves
keÀjC³ee®ee Òe³elve keÀjlees. cnCepes®e DeuebkeÀejeves Yee<es®es cetU meeQo³e& DeefOekeÀ oeKeefJeuee Deens.)
osKeCes nesles. DeeHeCeeuee GHecee Je GlHes´#ee ³ee DeLee&uebkeÀejeb®ee DeY³eeme keÀje³e®ee Deens.
Yee<esuee p³eecegUs MeesYee ³esles l³ee iegCeOecee¥vee `Yee<es®es DeuebkeÀej' (1) GHecee DeuebkeÀej
Demes cnCeleele. oesve Jemletbleerue efkeÀbJee ke=Àleerbleerue meec³e ®ecelke=ÀleerHetCe& jerleerves JeCe&ve
Goe. DeeF& DeeHeu³ee yeeUeuee PeesHeJeC³eemeeþer cnCeles. kessÀuesues Demeles, efleLes `GHecee' ne DeuebkeÀej neslees.
`[esUs efceìtve Ies Je PeesHe.' ner®e keÀuHevee keÀJeer DeeHeu³ee Meyoeble ³ee DeuebkeÀejele mece, meceeve, meejKes, JeeCeer, pewmes, lewmes,
ceeb[lees. HećeeCe, me¢Me, Hejer ³eebHewkeÀer Meyo ³esleele.
`HeeHeefCe®³ee HebKeele PeesHeg os [esUîeeb®eer HeeKejs.' Goe. cegbyeF&®eer Iejs cee$e ueneve keÀyegleje®³ee Kegje[îeebmeejKeer.
[esUîeebvee HeeKejs ceeveu³eecegUs meeOee efJe®eej MeesYetve efomelees. Jejerue GoenjCeele Iejs ³ee Meyoeuee keÀyegleje®³ee Kegje[îeeb®eer GHecee
Yee<ee DeefOekeÀ megboj eEkeÀJee HeefjCeecekeÀejkeÀ keÀjC³eemeeþer Heg{erue efou³eecegUs FLes GHecee DeuebkeÀej Peeuee Deens.
cegodoîeeb®ee JeeHej kesÀuee peelees. Keeueerue GoenjCe Jee®etve ke=Àleer keÀje.
(1) SKeeoer keÀuHevee JeepeJeerHes#ee DeefOekeÀ HegÀieJetve meebieCes. Goe. meeJeUe®e jbie legPee HeeJemeeefU veYeeHejer !
(2) keÀOeer - keÀOeer efJejesOe oeKeJeCes. ®eewkeÀìer HetCe& keÀje.
(3) veeo efvecee&Ce keÀjCeejs Meyo JeeHejCes.
(4) oesve JemletbceOeerue meec³e oeKeJeCes. (i) Gheces³e jbie (ii) Gheceeve heekemeeUer veYe
(5) DeLee¥®es meeQo³e& Keguetve efomeeJes ³eemeeþer Meyoeb®eer efJeefMe<ì ³eespevee keÀjCes. (iii) meceeve Oece& meeJeUe (iv) meeOec³e&Jee®ekeÀ Meyo hejer
Deelee DeeHeCe DeuebkeÀeje®es ÒekeÀej Heent³ee... (2) GlHes´#ee DeuebkeÀej
MeyoeuebkeÀej - Meyoeb®³ee ®ecelke=ÀefleHetCe& j®evesletve Yee<es®es meeQo³e& GHeces³e ns peCet GHeceeve®e Deens DeMeer keÀuHevee kesÀuesueer Demeles lesJne
Jee{efJeCeeN³ee iegCeOecee¥vee `MeyoeuebkeÀej' Demes cnCeleele. `GlHes´#ee' ne DeuebkeÀej neslees.
(³ecekeÀ, DevegHeéme DeeefCe Flej DeuebkeÀej) ³ee DeuebkeÀejele peCet, keÀe³e, pesefJe, ieces, Yeemes, Jeeìs, keÀer, pemes,
DeLee&uebkeÀej - Meyoeb®³ee DeLe&HetCe& ³eespevesletve DeLee&®es meeQo³e& Jee{efJeCeeN³ee lemes ns Meyo ³esleele.
iegCeOecee¥vee `DeLee&uebkeÀej' Demes cnCeleele. Goe. leer iegueeyeer Heneì cnCepes HejcesMJeje®es He´sce peCet.
(GHecee, GlHe´s#ee, ªHekeÀ DeeefCe Flej DeuebkeÀej) Jejerue GoenjCeeceOeerue GHeces³e ns peCet GHeceeve®e Deens, Demes JeCe&ve
DeuebkeÀejeb®³ee meboYee&leerue cenllJee®³ee ieesäer - kesÀuesues Demeu³eecegUs FLes `GlHe´s#ee' DeuebkeÀej Peeuesuee Deens.
GHeces³e - p³ee®eer leguevee keÀjeJe³ee®eer Deens les eEkeÀJee p³ee®es JeCe&ve GHeces³e - iegueeyeer Heneì
keÀjeJe³ee®es Deens, lees IeìkeÀ. GHeceeve - HejcesMJeje®es He´sce
GHeceeve - p³ee®³eeMeer leguevee keÀjeJe³ee®eer Deens eEkeÀJee p³ee®eer GHecee Keeueerue GoenjCe Jee®etve ke=Àleer keÀje.
efoueer peeles, lees IeìkeÀ. Goe. ne Deebyee peCet keÀe³e meeKej Jeeìsue legcneuee.
meceeve Oece& - oesve Jemletble DemeCeeje meejKesHeCee eEkeÀJee oesve Jemletble ®eewkeÀìer HetCe& keÀje.
DemeCeeje meceeve iegCeOece&.
(i) Gheces³e Deebyee (ii) Gheceeve meeKej
meec³eJee®ekeÀ Meyo/meeOec³e&Jee®ekeÀ Meyo -
Jejerue meejKesHeCee oeKeefJeC³eemeeþer JeeHejuee peeCeeje Meyo. (iii) meceeve Oece& - (iv) meeOec³e&Jee®ekeÀ Meyo peCet
(225)
8 meceeveeLeea Meyo
meceeveeLeea Meyo: pes Meyo kesieUîee ÒeJeÀejs kee®eues, efueefnues DeLekee G®®eejues peeleele hejbleg l³eeb®ee DeLe& SJeÀ®e Demelees. DeMee meke&
ÒeJeÀej®³ee Meyoebvee `meceeveeLeea Meyo' Demes cnCeleele.
(1) DeefYekeeove † kebove, vecemJeÀej (33) efleefcej † DebOeej
(2) lespe † ÒeJeÀeMe (34) ÒeYet † oske, F&Mkej
(3) peerkeve † Dee³eg<³e (35) megceve † HegÀue, heg<he
(4) ieieve † DeeJeÀeMe (36) Þece † JeÀ<ì
(5) Deemet † DeÞet (37) heo † heekeues
(6) heekeve † heefke$e (38) jCe † ³egodOeYetceer, mecejeieCe
(7) JeÀj † nele, nmle (39) oerhe † efokee
(8) JeÀªCee † o³ee (40) Ye³e † Yeerleer
(9) ceeie& † jmlee (41) meoe † melele, vesnceer, efvele
(10) Deeme † F®íe (42) DeodYegle † Depeye
(11) oskeeue³e † osTU, cebefoj (43) Okepe † PeW[e, efveMeeCe
(12) JeÀesueenue † ieeWOeU, ie[ye[ (44) Kee$eer † efkeMkeeme
(13) meY³e † meppeve (45) vekeKee † vekee
(14) cegmeeefHeÀj † efHeÀjmlee (46) JeÀewlegJeÀ † ÒeMebmee, mlegleer
(15) hegjshetj † hetCe&heCes (47) ÒeefleeEyeye † íyeer
(16) cegêe † Yeeke, íìe (48) vekeue † DeeM®e³e&
(17) FYe´le † Fppele (49) Deceehe † Kethe
(18) JeÀCeKej † yeUJeÀì (50) mce=leer † Dee"keCe
(19) JeÀejJetÀve † veesJeÀj, meskeJeÀ, JeÀce&®eejer (51) Fveece † yeef#eme
(20) meje&me † meke& (52) efkeefkeOe † kesiekesieUs
(21) kev³e † pebieueer (53) heMet † ÒeeCeer
(22) efvejYe´ † mke®í (54) JeÀo&ce † ef®eKeue
(23) Òe®eb[ † cees"s, efkeMeeue (55) ³eesodOee † keerj
(24) efveM®eue † De®eue (56) ceveer<ee † F®íe
(25) leJe&À † Deboepe (57) ¢<ìer † vepej
(26) oerIe& † cees"er (58) yeOeerj † megvve
(27) Deeqive † Deeie (59) Òeke=eqlle † mkeYeeke
(28) JeÀe³e& † JeÀece (60) ieeke † Kes[s
(29) mlebYe † Keebye (61) efce$e † meKee, meesyeleer, oesmle
(30) eqMeJeÀmle † Òe³elve (62) Þece † JeÀ<ì
(31) heke&Ceer † mebOeer (63) DevegJeÀjCe † veJeÌJeÀue
(32) efvekeeme † Iej (64) Peie[e † Yeeb[Ce
(226)
efke©odOeeLeea Meyo 227
(65) efJe´À[e † KesU (79) [eWiej † heke&le

(66) ie{Ces † iegbleCes (80) ce=l³et † cejCe
(67) GheeqmLele † npej (81) ngjngj † yes®ewveer
(68) iees<ì † JeÀLee, JeÀneveer (82) JeÀeJeÀ † JeÀekeUe
(69) hebKe † hej (83) mecegê † meeiej
(70) Meneje † JeÀeìe (84) meehe † mehe&
(71) Oejleer † Oeefj$eer, OejCeer (85) meheeve † mkeHve
(72) efve³ece † Deì (86) Dee³eeyee³ee † efm$e³ee
(73) Òeew{ † cees"e (87) efjkeepe † heodOele, jerle
(74) keekeieb † keeF&ì (88) ieesleekeUe † veeleskeeF&JeÀ
(75) veeqMeye † Yeei³e (89) DeequeHle † kesieUs
(76) heesjJebÀ † hejJebÀ, SJeÀìb (90) iebcele † ceewpe, cepee
(77) nslet † GodosMe (91) JesÀkeU † HeÀJeÌle
(78) heesjieb † cegueiee (92) JeÀewMeu³e † JeÀmeye
aaa
9 efke©odOeeLeea Meyo
efke©odOeeLeea Meyo: pes Meyo SJeÀcesJeÀeb®³ee efke©odOe DeLe& ÒeJeÀì JeÀjleele, DeMee meke& Meyoebvee èfke©odOeeLeea Meyo' Demes cnCeleele.
(1) efleefcej ƒ ÒeJeÀeMe, lespe (17) v³ee³e ƒ Dev³ee³e
(2) %eeve ƒ De%eeve (18) heg{s ƒ ceeies
(3) je$e ƒ efokeme (19) heewefCe&cee ƒ Deceekem³ee
(4) cepe ƒ legpe (20) hee³ee ƒ JeÀUme
(5) eqmLej ƒ DeeqmLej (21) FJeÀ[s ƒ efleJeÀ[s
(6) meY³e ƒ DemeY³e (22) Deevebo ƒ og:Ke
(7) DeefleMe³e ƒ JeÀceer, Deuhe (23) meg©keele ƒ Meskeì
(24) Kejeye ƒ ®eebieues
(8) Meeble ƒ DeMeeble
(25) mhe<ì ƒ Demhe<ì
(9) Deepe ƒ Goîee
(26) Deeke[ ƒ veeke[
(10) vekeKee ƒ hegjeCee, pegvee (27) leelhegjles ƒ JeÀe³ece®es
(11) Kee$eer ƒ MebJeÀe (28) meceeOeeve ƒ DemeceeOeeve
(12) Gllej ƒ ÒeMve (29) nueJeÀe ƒ pe[
(13) le=Hleer ƒ Dele=Hleer (30) peemle ƒ JeÀceer
(14) Òeieleer ƒ DeOeesieleer (31) Giekeuee ƒ ceekeUuee
(15) oeb[ieer ƒ JeÀceJegÀkele (32) iewjnpej ƒ npej
(16) pekeU ƒ otj (33) pegves ƒ vekes
(34) mees³e ƒ iewjmees³e (62) ceev³e ƒ Deceev³e

(35) Yeeme ƒ DeeYeeme (63) keejues ƒ pevceues
(36) íesìe ƒ cees"e (64) eEveoe ƒ mlegleer
(37) MeneCes ƒ De[eCeer (65) Òeeble ƒ hejÒeeble
(38) ef"JeÀef"JeÀeCeer ƒ SJesÀef"JeÀeCeer (66) SJesÀjer ƒ ognsjer
(39) Þes<" ƒ JeÀefve<" (67) meceeOeeve ƒ DemeceeOeeve
(40) meJeÀeUer ƒ mebO³eeJeÀeUer
(68) ìeJeÀeT ƒ efìJeÀeT
(41) hetkex®ee ƒ heeqM®eces®ee
(69) Òel³e#e ƒ DeÒel³e#e
(42) efkeMeeueJeÀe³e ƒ ueIegJeÀe³e
(70) efvejYe´ ƒ De®íeefole
(43) meekeOe ƒ yesmeekeOe
(44) efkeJeÀej ƒ DeefkeJeÀej (71) JeÀ"erCe ƒ meeshes
(45) oerIee&³eg ƒ Deuhee³eg (72) efveM®eue ƒ ®eue
(46) ³eMemkeer ƒ De³eMemkeer (73) heg{s ƒ ceeies
(47) mcejCe ƒ efkemcejCe (74) ce=l³et ƒ pevce
(48) DeefYeceeve ƒ ogjeefYeceeve (75) efce$e ƒ Me$et, kewjer
(49) Ghe³eesie ƒ og©he³eesie (76) meMeJeÌle ƒ DeMeJeÌle
(50) Je=Àef$ece ƒ vewmeefie&JeÀ (77) Nneme ƒ Go³e
(51) GvneUe ƒ heekemeeUe (78) eqMemle ƒ yeseqMemle
(52) ³eMe ƒ Dehe³eMe (79) Deeoj ƒ Deveeoj
(53) keCe&veer³e ƒ DekeCe&veer³e (80) mkeerJeÀej ƒ DemkeerJeÀej
(54) Gllejerle ƒ Devegllejerle (81) ceneie ƒ mkemle
(55) mee#ej ƒ efvej#ej (82) ³eesi³e ƒ De³eesi³e
(56) DekeIe[ ƒ meeshes
(83) menpe ƒ cegodoece
(57) mecepe ƒ iewjmecepe
(84) nmeCes ƒ j[Ces
(58) JeÀesj[er ƒ Deesueer
(85) mejU ƒ kes[keeJeÀ[b
(59) njkeCes ƒ iekemeCes, meehe[Ces
(60) vemeekee ƒ Demeekee (86) DeeJeÀ<e&Ce ƒ ÒeleerJeÀ<e&Ce
(61) mkemLe ƒ DemkemLe (87) GIe[s ƒ PeeJeÀuesues
aaa
uesKeve efkeYeeie
1 he$euesKeve
He$euesKeve ns oesve mlejebJej nesle Demeles. (9) He$eeKeeueer efueHeÀeHeÀe keÀe{Ces DeeJeM³ekeÀ Deens. efueHeÀeHeÀe
(1) DeewHe®eeefjkeÀ He$es (J³eeJemeeef³ekeÀ He$es) - Formal Letters meeOeejCeHeCes Dee³eleeke=Àleer (Rectangle) keÀe{eJee, ®eewjme
(2) DeveewHe®eeefjkeÀ He$es (Iejiegleer He$es) - Informal Letters (Square) keÀe{t ve³es. l³eemeeþer veT les one DeesUer I³eeJ³eele. SkeÀe
DeeHeu³eeuee ³eeJe<eea HeÀkeÌle DeewHe®eeefjkeÀ He$euesKevee®ee DeY³eeme yeepetuee efleefkeÀìe®ee ®eewkeÀesve keÀe{tve Òeefle Je Òes<ekeÀe®ee Hellee efueneJee.
keÀjeJe³ee®ee Deens. `He$euesKeve' cnCepes uesKeer mJeªHeeleerue efvejesHe.
Hejer#esle He$e HeeþJeCeeje (Òes<ekeÀ) Je p³eeuee He$e ÒeeHle nesF&ue l³ee He$ee®es HećegKe Yeeie :-
ÒeeHlekeÀl³ee&®ee (Òeefle) Hellee efouesuee Demesue. (1) He$e efueefnCeeN³ee®es veeJe, Hellee Je efoveebkeÀ
He$e efueefnleevee ue#eele þsJee³e®³ee iees<ìer: (2) cee³evee
(1) He$e HeeþJeCeeN³ee®ee (Òes<ekeÀe®ee) Hellee GpeJ³ee yeepetme Jej®³ee (3) cegK³e cepeketÀj
keÀesHeN³eele efueneJee. lesLes DeeHeues veeJe efuent ve³es. Hell³eeKeeueer (4) meceejesHe Je mJee#ejer
efoveebkeÀ efueneJee. (5) efueHeÀeHeÀe (p³eeuee He$e HeeþJee³e®es l³ee®ee Hellee)
(2) l³eeveblej p³eeuee He$e HeeþJee³e®es l³eeuee GodosMetve cee³evee efueneJee He$ee®es oesve ÒekeÀej :-
Je Yeejleer³e mebmke=Àleer Je cejeþer efjJeepeeÒeceeCes l³ee l³ee J³ekeÌleer®³ee (1) DeewHe®eeefjkeÀ He$e (Formal letter)
Je³eesceeveevegmeej l³eeuee mebyeesOetve vecemkeÀej DeLeJee DeeMeerJee&o (2) DeveewHe®eeefjkeÀ He$e (Informal letter)
efueneJee.
veeJe õõõõõõõ
(3) J³eeJemeeef³ekeÀ He$e Demeu³eeme DeeHeuee Hellee efueefnu³eeveblej [eJ³ee
Hellee õõõõõõõ,
yeepetme p³eeuee He$e HeeþJee³e®es l³eeuee GodosMetve l³ee®ee Hellee
efueneJee Je l³ee®ee Hellee efueefnu³eeveblej ....... õõõõõõõ
õõõõõõõ
efJe<e³e : (pees Demesue lees)
(4) keÀe³e&ue³eerve He$e efueefnleevee cenllJee®³ee Heoeb®ee GuuesKe DeJeM³e efo. õõõõõõõ
keÀjeJee. Goe. cegK³eeO³eeHekeÀ, Òee®ee³e&, ¬eÀer[eefOekeÀejer, meef®eJe, Heéfle,
DeO³e#e, J³eJemLeeHekeÀ, meb®eeuekeÀ, keÀe³e&keÀejer meb®eeuekeÀ, cegK³e cee. õõõõõõ,
keÀe³e&keÀejer DeefOekeÀejer, efMe#eCeeefOekeÀejer, keÀe³e&keÀejer DeefYe³eblee Fl³eeoer. õõõõõõõ,
(5) He$ee®ee ceO³eceeie cnCepes He$ee®ee Deelcee nes³e. ³eele cenllJee®ee õõõõõõõ.
cepeketÀj Lees[keÌ³eele Je vescekeÌ³ee Meyoeble efueneJee. efJe<e³e : õõõõõõõõõ
(6) p³ee J³ekeÌleeruee He$e efuenerle Deenesle l³ee J³ekeÌleer®es Heo Je Òeefle<þe ceeveveer³e ceneso³e,
ue#eele IesTve He$eeleerue Yee<ee ³eesi³e ÒekeÀejs JeeHejeJeer.
meHe´sce vecemkeÀej.
(7) DeewHe®eeefjkeÀ He$eele keÀOeer-keÀOeer vescekeÀe keÀesCelee efJe<e³e efJe®eejuee
õõõõõõõõõõõõõõõõõ
Deens, ns efJeoîeeL³ee¥vee keÀUle veener. He$ee®ee efJe<e³e ve mecepeu³eecegUs
õõõõõõõõõõõõõõõõõõõõ
He$ee®ee DeeMe³e ®egkeÀlees Je Metv³e iegCe efceUleele. cnCetve He$ee®ee
efJe<e³e J³eJeefmLeleHeCes mecepetve IesCes DeeJeM³ekeÀ Deens.
(8) DeewHe®eeefjkeÀ He$e Demeu³eeme l³ee l³ee DeefOekeÀeN³eeefJe<e³eer efJeMJeeme
keÀUeJes, lemeoeryeodoue #ecemJe.
J³ekeÌle keÀªve, ueJekeÀjele ueJekeÀj keÀe³e&Jeener keÀjC³eemebyebOeer DeLeJee
efJe<e³eemebyebOeer efuentve MesJeìer `DeeHeuee efkebÀJee DeeHeueer efJeMJeemet' DeeHeuee vece´,
Demes efueneJes. õõõõõ
(229)
(1) De. ye. keÀ.

efleJeÀerì efJeoîeeLeea HeéfleefveOeer,
Òeefle
mejmJeleer efJeoîeeue³e,
Òes<ekeÀ, õõõõõõ,
peesiesMJejer (He.),
õõõõõõ, õõõõõõ,
cegbyeF& - 400101.
õõõõõõ, õõõõõõ.
efo. 27 peevesJeejer, 2016
õõõõõõ. Òeefle,
cee. J³eJemLeeHekeÀ,
vecegv³eeoeKeue JeÀener cee³eves Keeueer efoues Deensle. Dee³eef[³eue ûebLe Yeeb[ej,
JeÀesCeeme meg©keele meceejeshe cenelcee ieebOeer jes[, oeoj (He.),
cegbyeF& - 400 028.
(1) DeeF& leerLe&ªhe meew. DeeF&me, legPee uee[JeÀe,
efJe<e³e - Meeues³e ûebLeeue³eemeeþer HegmlekeÀeb®eer ceeieCeer.
mee.ve.efke.efke legPeer uee[JeÀer,
ceeveveer³e ceneso³e/ceneso³ee,
(2) ke[erue leerLe&ªhe yeeyeebvee, legce®ee uee[JeÀe,
mee.ve.efke.efke legce®eer uee[JeÀer, meÒesce vecemkeÀej.
(3) ke[erue ceb[Uerme leerLe&ªhe .........., Deeheuee uee[JeÀe, ceer De. ye. keÀ., `mejmJeleer efJeoîeeue³e' ³ee MeeUsleerue efJeoîeeLeea
mee.ve.efke.efke Deeheueer uee[JeÀer, HeéfleefveOeer ³ee veel³eeves cegK³eeO³eeHekeÀeb®³ee mebceleerves ns He$e efuenerle Deens.
(4) ceesþe YeeT/yenerCe efÒe³e oeoe / leeF&, legPee YeeT, Deece®³ee MeeUs®³ee ûebLeeue³eemeeþer Keeueerue HegmlekeÀeb®eer DeeJeM³ekeÀlee Deens.
mee.ve.efke.efke legPeer yenerCe, lejer ke=ÀHe³ee leer HegmlekesÀ MeeUs®³ee Hell³eeJej lJejerle HeeþJetve oîeeJeerle.
(5) OeeJeÀ[e YeeT, ef®e. ............., legPee oeoe, meesyele HegmlekeÀeb®es os³ekeÀ (efyeue) HeeþJeeJes. pesCeskeÀªve HegmlekeÀeb®eer jkeÌkeÀce
lJejerle osC³ee®eer J³eJemLee keÀjlee ³esF&ue.
DevesJeÀ DeeMeerkee&o legPeer leeF&,
HegmlekeÀeb®eer ³eeoer Heg{erueÒeceeCes :
(6) efce$e/cew$eerCe efÒe³e efce$e / cew$eerCe, legPee efce$e,
meÒesce vecemJeÀej legPeer cew$eerCe, ¬eÀ. HegmlekeÀe®es veeJe uesKekeÀe®es veeJe Òeleer
(7) efMe#eJeÀebme cee. ieg©ke³e&, legce®ee Dee%eeOeejJeÀ, (1) efMeJeí$eHeleer Þeer. yeeyeemeensye Hegjbojs 05
meÒesce vecemJeÀej legce®eer Dee%eeOeejJeÀ, (2) yeìeìîee®eer ®eeU Heg. ue. osMeHeeb[s 10
(8) mevceeveveer³e ceeveveer³e ceneso³e/ Deeheuee efkeMkeemet, (3) mJeeceer jCeefpele osmeeF& 07
J³eJeÌleer ceneso³ee (4) ³eMe legce®³ee neleele efMeJe Kesje 05
meÒesce vecemJeÀej. Deeheueer efkeMkeemet Jejerue HegmlekesÀ efJeoîeeL³ee¥meeþer Demeu³eecegUs ke=ÀHe³ee HegmlekeÀebJej
³eesi³e leer meJeuele oîeeJeer, ner vece´ efJevebleer.
vecegvee he$e
DeewHe®eeefjkeÀ He$es DeeHeuee efJeMJeemet,
ke=Àefle 1 De. ye. keÀ.
(efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer)
cee. J³eJemLeeHekeÀ, Dee³eef[³eue ûebLe Yeeb[ej,
cenelcee ieebOeer jes[, oeoj (He.), cegbyeF&. efleJeÀerì
Òeefle
efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer ³ee veel³eeves Òes<ekeÀ,
Dee³eef[³eue ûebLe Yeeb[ej,
De. ye. keÀ.
cenelcee ieebOeer jes[,
eEJeÀkee efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer
Meeues³e ûebLeeue³eemeeþer ûebLeeue³eemeeþer HegmlekeÀebJej oeoj (He.), cegbyeF& 400 028.
HegmlekeÀeb®eer ceeieCeer efJeMes<e meJeuele efou³eeyeodoue peesiesMJejer (He.), cegbyeF& - 400101.
keÀjCeejs He$e efuene. DeeYeej ceeveCeejs He$e efuene.
he$euesKeve 231
(2) De. ye. keÀ. (1) De. ye. keÀ.

efJeoîeeLeea HeéfleefveOeer, 10, ®ewlev³e efveJeeme,
mejmJeleer efJeoîeeue³e, ueeskeÀceev³e efìUkeÀ jes[,
peesiesMJejer (He.), cegbyeF&. Yeeb[tHe (Het.), cegbyeF& - 42.
efo. 27 peevesJeejer, 2016 efo. 15 HesÀye´gJeejer, 2016
Òeefle,
Òeefle,
cee. Heesueerme FvmHeskeÌìj,
Dee³eef[³eue ûebLe Yeeb[ej,
Yeeb[tHe Heesueerme mìsMeve,
cenelcee ieebOeer jes[, oeoj (He.),
cegbyeF& - 400 028. Yeeb[tHe, cegbyeF& - 42.
efJe<e³e - ieb´Leeue³eemeeþer HegmlekeÀebJej efJeMes<e meJeuele efJe<e³e - jml³eeJejerue keÀke&ÀMe DeeJeepeecegUs DeY³eemeele
efou³eeyeodoue DeeYeej ³esCeeN³ee J³el³e³eeyeodoue leke´Àej...
ceeveveer³e ceneso³e/ceneso³ee, ceeveveer³e ceneso³e/ceneso³ee,
meÒesce vecemkeÀej. meHe´sce vecemkeÀej.
ceer De. ye. keÀ., `mejmJeleer efJeoîeeue³e' ³ee MeeUsleerue efJeoîeeLeea ceer De. ye. keÀ., DeeHeu³ee efJeYeeieeleerue F³ellee oneJeerle efMekeÀCeeje
HeéfleefveOeer ³ee veel³eeves cegK³eeO³eeHekeÀeb®³ee mebceleerves ns He$e efuenerle Deens. efJeoîeeLeea Deens. cee®e& Je SefHeúe ns Deecne efJeoîeeL³ee¥®es Ssve DeY³eemee®es
DeeHeCe ieb́Leeue³eemeeþer efJekeÀle Iesleu³ee peeCeeN³ee HegmlekeÀebJej 35% Je Hejer#eeb®es efoJeme Deensle Je ³esl³ee keÀener efoJemeele®e Deece®³ee Hejer#esuee
SJe{er efJeMes<e meJeuele osle Deenele. ³ee GHeke´Àceeyeeyele DeeHeues KetHe KetHe meg©Jeele nesCeej Deens.
DeeYeej. ³ee GHeke´ÀceecegUs DeveskeÀ ieb́Leeue³eebvee KetHe meejer HegmlekesÀ Kejsoer keÀjlee Deece®³ee Mespeejer SkeÀ MegYecebieue keÀe³ee&ue³e Deens. Je<e&Yej lesLes
³esleerue. Jee®ekeÀebveemegodOee l³eecegUs DeveskeÀ HegmlekesÀ Jee®ee³euee efceUleerue. meeefnl³e DeveskeÀ Oeeefce&keÀ, meeceeefpekeÀ keÀe³e&ke´Àce nesle Demeleele. ns efoJeme ueivemejeF&®es
Jee®evee®eer iees[er efvecee&Ce nesF&ue. Hegvne SkeÀoe DeeHeues ceveëHetJe&keÀ DeeYeej. Demeu³eekeÀejCeeves lesLes ojjespe yeB[®es keÀke&ÀMe, keÀeveþUîee yemeCeejs DeeJeepe
keÀUeJes, lemeoeryeodoue #ecemJe. efoJemeYej Iegcele Demeleele. lemes®e keÀOeer keÀOeer ceO³eje$eerHe³e¥le osKeerue ne
DeeHeuee efJeMJeemet, keÀke&ÀMe DeeJeepe ®eeuet®e Demelees. l³eecegUs DeY³eemeele ue#e keWÀefêle keÀjCes
De. ye. keÀ. keÀþerCe nesle Deens. lemes®e efJeYeeieele DeveskeÀ Je³eesJe=odOe, ueneve cegues Deensle.
(efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer) l³eebveener ³ee®ee HeÀej $eeme nesle Deens. efJeMes<e keÀªve DeY³eeme keÀjCeeN³ee
Deecne efJeoîeeL³ee¥vee ³ee DeeJeepee®ee DeefOekeÀ $eeme nesle Deens.
efleJeÀerì
Òeefle lejer DeeHeCe ³ee yeeyeleerle Jew³eefkeÌlekeÀ ue#e Ieeuetve Deecneuee nesCeeje
cee. J³eJemLeeHekeÀ, $eeme keÀceer keÀjeJee, ner vece´ efJevebleer.
Òes<ekeÀ,
Dee³eef[³eue ûebLe Yeeb[ej, keÀUeJes, lemeoeryeodoue #ecemJe.
De. ye. keÀ.
cenelcee ieebOeer jes[, DeeHeuee efJeMJeemet,
efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer
oeoj (He.), cegbyeF& - 400 028. De. ye. keÀ.
peesiesMJejer (He.), cegbyeF&. (efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer)
ke=Àefle 2 efleJeÀerì
Òeefle
cee. Heesefueme FvmesskeÌìj, Yeeb[tHe Heesefueme mìsMeve, Yeeb[tHe, cegbyeF& - 42 cee. J³eJemLeeHekeÀ,
Òes<ekeÀ, Dee³eef[³eue ûebLe Yeeb[ej,
jml³eeJejerue keÀke&ÀMe efJeoîeeLeea jml³eeJejerue keÀke&ÀMe De. ye. keÀ. cenelcee ieebOeer jes[,
DeeJeepeecegUs DeY³eemeele ³ee DeeJeepeecegUs DeY³eemeele efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer oeoj (He.), cegbyeF& 400 028.
³esCeeN³ee J³el³e³eeyeodoue veel³eeves ³esCeeje J³el³e³e otj mejmJeleer efJeoîeeue³e,
le¬eÀej keÀjCeejs kesÀu³eeyeodoue DeeYeej peesiesMJejer (He.), cegbyeF& - 400 028.
He$e efuene. eEJeÀkee ceeveCeejs He$e efuene.
(2) De. ye. keÀ. ke=Àefle 3

10, ®ewlev³e efveJeeme, cee. DeefOekeÀejer,
ueeskeÀceev³e efìUkeÀ jes[, ceneveiejHeeequekeÀe HegCes
Yeeb[tHe (Het.), cegbyeF& - 42.
efo. 15 HesÀye´gJeejer, 2016 efJeYeeieeleerue jefnJeeMeer
Òeefle, ³ee veel³eeves
cee. Heesueerme FvmHeskeÌìj,
jml³eeJejerue eEJeÀkee otef<ele
Yeeb[tHe Heesueerme mìsMeve,
keÀ®ejeHesìer®³ee HeeC³eeyeeyele
Yeeb[tHe, cegbyeF& - 42. ogo&MesmeboYee&le le¬eÀej leke´Àej keÀjCeejs
efJe<e³e - DeY³eemeele ³esCeeje J³el³e³e otj kesÀu³eeyeodoue DeeYeej keÀjCeejs He$e He$e efuene.
ceeveveer³e ceneso³e/ceneso³ee, efuene.
(1) De. ye. keÀ.
ceer De. ye. keÀ., DeeHeu³ee efJeYeeieeleerue F³ellee oneJeerle efMekeÀCeeje 135, meeF&meove,
efJeoîeeLeea Deens. cee®e& Je SefHeúe ns Deecne efJeoîeeL³ee¥®es Ssve DeY³eemee®es meoeefMeJe Hesþ,
Je Hejer#eeb®es efoJeme Deensle DeeefCe nîee efoJemeeble jml³eeJejerue keÀke&ÀMe HegCes.
DeeJeepee®³ee mecem³esletve legcner Deece®eer cegkeÌlelee kesÀueerle l³eeyeodoue DeeYeej efo. 5 petve,2016
ceeveCeejs ns He$e DeeHeCeeme efuenerle Deens. Òeefle,
Deece®³ee Hejer#esuee meg©Jeele nesCeej Deens. iesu³ee keÀener DeeþJe[îeele ceeveveer³e DeefOekeÀejer,
Deece®³ee ³esLes cebieue keÀe³ee&ue³ee®³ee ceO³eje$eerHe³e¥le ®eeueuesu³ee keÀke&ÀMe HegCes ceneveiejHeeefuekeÀe,
DeeJeepee®ee Deecne efJeoîeeL³ee¥vee DeY³eemeele KetHe®e $eeme nesle neslee. SkeÀeie´lesves HegCes.
DeY³eeme keÀjlee ³esle veJnlee. ns oneJeer®es Je<e& Demeu³eecegUs Hejer#es®eer le³eejer efJe<e³e - jml³eeJejerue keÀ®ejeHesìer®³ee ogo&Mesyeeyele leke´Àej He$e.
®eebieueer nesCes KetHe®e cenllJee®es Deens. Hejbleg Deecner DeeJeepee®ee J³el³e³e ³esle ceeveveer³e ceneso³e/ceneso³ee,
Demeu³eecegUs efoJemeYej keÀe³e, HeCe je$eer®ee megodOee DeY³eeme keÀª MekeÀle veJnlees. meHe´sce vecemkeÀej.
l³eeyeeyele Deecner legce®³eekeÀ[s uesKeer leke´Àej kesÀueer nesleer. ³ee leke´ÀejerkeÀ[s ceer De. ye. keÀ., meoeefMeJe Hesþ, HegCes ³esLes jenlees. ceeP³ee Iejemeceesj®e
legcner lJejerle ue#e osTve ³eesi³e leer keÀe³e&Jeener keÀªve Deecneuee ³ee mecem³esletve ceneveiejHeeefuekesÀleHexÀ keÀ®eN³eemeeþer SkeÀ Hesìer þsJeuesueer Deens. ogozJee®eer iees<ì
cegkeÌle kesÀu³eeyeodoue legce®es MeleMeë DeeYeej. DeMeer keÀer, efJeYeeieeleerue ueeskeÀ keÀ®eje ìekeÀleevee lees keÀ®ejeHesìerle®e He[sue
keÀUeJes, lemeoeryeodoue #ecemJe. ³ee®eer Lees[erner keÀeUpeer Iesleevee efomele veenerle. l³eecegUs peJeUHeeme meJe&®e
DeeHeuee efJeMJeemet, keÀ®eje Hesìer®³ee yeensj He[uesuee Demelees. keÀ®eje pecee keÀjCeejs lej lees
De. ye. keÀ. DeeCeKeerve®e FkeÀ[s-eflekeÀ[s HemejJeleele. YeìkeÀer kegÀ$eer je$eYej lesLes®e ieesUe
(efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer) nesTve peesjpeesjele YegbkeÀle Demeleele.
efMeJee³e DeeHeu³ee ceneveiejHeeefuekesÀleHexÀ ³esCeejer keÀ®eje G®eueCeejer
efleJeÀerì iee[er oesve les leerve efoJemeebveer ³esles. l³eecegUs yeje®e keÀ®eje pecee neslees Je
Òeefle l³eeuee Ye³ebkeÀj ogie¥Oeer megìuesueer Demeles. l³eecegUs efJeYeeieeleerue ueeskeÀeb®es
Òes<ekeÀ, cee. Heesueerme FvmHeskeÌìj, Deejesi³e efyeIe[sue DeMeer eE®elee Deecneuee ueeieuesueer Deens.
De. ye. keÀ. Yeeb[tHe Heesueerme mìsMeve, lejer DeeHeCe ke=ÀHe³ee ³ee iees<ìerkeÀ[s Jew³eeqkeÌlekeÀ ue#e osTve ³eeletve
10, ®ewlev³e efveJeeme, Yeeb[tHe, cegbyeF& - 42. Deece®eer megìkeÀe keÀjeJeer, ner vece´ efJevebleer.
ueeskeÀceev³e efìUkeÀ jes[, keÀUeJes, lemeoeryeodoue #ecemJe.
Yeeb[tHe (Het.), cegbyeF& - 42. DeeHeuee efJeMJeemet,
De. ye. keÀ.
he$euesKeve 233
ke=Àefle 4
efleJeÀerì
Òeefle mebyebefOele efke<e³eemee"er mke-heefj®e³e He$e le³eej JeÀje.
Òes<ekeÀ, ceeveveer³e DeefOekeÀejer, cenelcee HegÀues efkeoîeeue³e, yegue{eCee
De. ye. keÀ. HegCes ceneveiejHeeefuekeÀe, DeeblejMeeues³e veeìîeceneslmekeeleerue mheOee¥mee"er
135,meeF&meove, hegCes SJeÀhee$eer Òe³eesie JeÀueeJeÀejeb®eer efveke[
meoeefMeJe Hesþ, F®ígJeÀ efkeoîeeL³ee¥JeÀ[tve mke-heefj®e³ehe$e
hegCes Debeflece efoveebJeÀ ceeieefkeC³eele ³esle Deens.
efoveeJeÀ: 26
veeìîeefkeYeeie ÒecegKe
(2) De. ye. keÀ. ef[meWyej
101, mebpeerJeveer efveJeeme, heemeheesì& DeekeÀeje®ee HeÀesìes DeeJeM³ekeÀ
cebieUJeej Hesþ,
HegCes. mJeheefj®e³e he$ee®es cegodos
efo. 5 peevesJeejer, 2016 (1) mebHetCe& veeJe 5) Mew#eefCekeÀ hee$elee / efJeMes<e ÒeefMe#eCe
Òeefle, (2) hellee 6) íbo
ceeveveer³e DeefOekeÀejer, (3) mebheke&À ¬eÀceebkeÀ 7) DevegYeJe / heeefjleesef<ekeÀ
HegCes ceneveiejHeeefuekeÀe, (4) pevceleejerKe 8) Flej keÀueebceOeerue ÒeeJeerC³e
HegCes.
efJe<e³e - otef<ele HeeC³eeyeeyele le¬eÀej He$e. (1) JegÀ. Go³ejepe efMebos
ceeveveer³e ceneso³e/ceneso³ee, De / 002, ue#ceCe efvekeeme,
meHe´sce vecemkeÀej. eflemeieebke, JeÀu³eeCe (hetke&),
ceer De. ye. keÀ., DeeHeu³ee efJeYeeieeleerue jefnJeeMeer Demetve iesu³ee efoveebJeÀ: 20 ef[meWyej, 2017.
oesve DeeþJe[îeeHeemetve Deece®³eekeÀ[s otef<ele HeeC³ee®ee HegjJeþe nesle Deens. Òeefle,
HeefjCeeceer oesve DeeþJe[îeeHeemetve Deecne jefnJeeMeeb®es HeÀej®e neue nesle Deensle. cee. veeìîeefkeYeeie ÒecegKe,
HeeCeer DeefleMe³e otef<ele Demeu³eecegUs l³ee®ee JeeHejner keÀjlee ³esle veener. oesve cenelcee HegÀues efkeoîeeue³e,
efoJemeebHetJeea HeeC³eele pebletner Dee{Utve Deeues. l³eecegUs l³eeb®ee Deejesi³eeJej yegue{eCee.
IeelekeÀ HeefjCeece nesle Deens. yeN³ee®e peCeebvee Gueìer, pegueeye ³eebmeejK³ee efke<e³e: SJeÀhee$eer Òe³eesie JeÀueeJeÀejeb®³ee efveke[eryeeyele.
jesieebvee yeUer He[eJes ueeiele Deens. efm$e³eebvee ³eecegUs Iejiegleer keÀeceele HeÀej®e cee. ceneso³e,
$eeme nesle Deens. meefkeve³e vecemJeÀej,
ke=ÀHe³ee ³ee iees<ìerbkeÀ[s DeeHeCe Jew³eefkeÌlekeÀ ue#e osTve ³ee $eemeeletve yegue{eC³eeleerue cenelcee HegÀues efkeoîeeue³e Dee³eesefpele DeeblejMeeues³e
Deece®eer cegkeÌlelee keÀjeJeer, ner vece´ efJevebleer. veeìîeceneslmekeemee"er SJeÀhee$eer Òe³eesie JeÀueeJeÀejeb®³ee efveke[eryeeyele®es
keÀUeJes, lemeoeryeodoue #ecemJe. kele&ceeve he$eele ÒeefmeodOe Peeuesues Deeheues efvekesove kee®eues. ceer ³ee mheOexmee"er
DeeHeuee vece´, mke-heefj®e³e KeeueerueÒeceeCes osle Deens. ceer F³ellee 9 keer ®ee efkeoîeeLeea
De. ye. keÀ. Demetve ceuee Meeues³e heeleUerkejerue SJeÀhee$eer DeefYeve³ee®³ee efpeunemlejer³e
mheOexle iesueer oesve ke<ex ÒeLece Je´ÀceebJeÀe®eer yeef#emes efceUeueer Deensle. DeeheCe
efleJeÀerì ceeiekeuesueer ceeefnleer ceer Keeueerue ÒeceeCes osle Deens.
Òeefle HeÀesìes
Òes<ekeÀ, ceeveveer³e DeefOekeÀejer, mkeheefj®e³e
De. ye. keÀ. HegCes ceneveiejHeeefuekeÀe, (1) mebhetCe& veeke : JegÀ. Go³ejepe mebYeepeer efMebos
101, mebpeerJeveer efveJeeme, hegCes (2) hellee : De/002, ue#ceCe efvekeeme, eflemeieebke,
cebieUJeej Hesþ, JeÀu³eeCe (hetke&)
hegCes (3) mebheJe&À Je´ÀceebJeÀ : 9769269302
(4) pevceleejerKe :01/06/2002 (1) De. ye. keÀ.

(5) Mew#eefCeJeÀ hee$elee :F³ellee 9 keer (2017-2018) SkeÀlee efveJeeme,
(6) íbo :kee®eve, ve=l³e, iee³eve. [e@. Deebyes[keÀj ceeie&,
(7) DevegYeke/heeefjleesef<eJeÀ :oesve ke<ex efpeune heeleUerkejerue DecejeJeleer.
heeefjleesef<eJesÀ efkepeslee efo. 3 veesJnsbyej, 2015
(8) Flej JeÀueebceOeerue ÒeekeerC³e : leyeuee keeove (odefkeleer³e heefj#ee Òeefle,
GlleerCe&) ceeveveer³e J³eJemLeehekeÀ,
lejer ceePee kejerue mke-heefj®e³e ceeefnleer Kejer Demetve Deeheu³ee mheOexle mejiece mebmLee,
Yeeie IesC³ee®eer mebOeer DeeheCe ceuee oîeeue. ceePeer efveke[ DeeheCe mheOexmee"er DecejeJeleer.
JeÀjeue DeMeer Dehes#ee. efJe<e³e - èfoJeeUer heneì' keÀe³e&¬eÀce Hegvne meeoj keÀjCesyeeyele...
JeÀUekes. ceeveveer³e ceneso³e/ceneso³ee,
Deeheuee Je=ÀheeefYeuee<eer, meHe´sce vecemkeÀej.
JegÀ. Go³ejepe efMebos ceer De. ye. keÀ., [e@. Deebyes[keÀj ceeie&, DecejeJeleer ³esLes jenlees. ceer
Deeheu³ee èfoJeeUer heneì' ³ee keÀe³e&¬eÀceeyeeyele peenerjele heeefnueer. meesceJeej
efleJeÀerì efoveebkeÀ 2 veesJnWyej jespeer DeeheCe keÀe³e&¬eÀce Dee³eesefpele kesÀuee neslee. Deeheuee ne
Òeefle megjsue, yenejoej iee³evee®ee keÀe³e&¬eÀce DeefleMe³e keÀeveebvee le=Hle keÀjCeeje Deens. ³ee
cee. veeìîeefJeYeeie ÒecegKe, keÀe³e&¬eÀceeuee jefmekeÀ Þeesl³eeb®ee YejIeesme Òeeflemeeo efceUle Deens. peeefnjeleer®³ee
Òes<ekeÀ (From), cenelcee HegÀues efJeoîeeue³e, Heefnu³ee®e efoJeMeer keÀe³e&ke´Àcee®eer meJe& efleefkeÀìs mebHeueer. l³eecegUs Deecnebuee ³ee
kegÀ. Go³ejepe efMebos yegue{eCee. keÀe³e&¬eÀcee®eer efleefkeÀìs Kejsoer keÀjlee Deeueer veener. Deece®³eemeejK³ee jefmekeÀ
De/002, ue#ceCe efveJeeme,
Hes´#ekeÀebvee ³ee keÀe³e&¬eÀcee®ee Deevebo uegìlee Deeuee veener.
eflemeieebJe, keÀu³eeCe (HetJe&).
lejer ke=Àhe³ee èfoJeeUer heneì' ne keÀe³e&¬eÀce hejle SkeÀoe meeoj
ke=Àefle 5 keÀjeJee, ner vece´ efJevebleer.
DecejeJeleerkeÀjebvee megJeCe&mebOeer DeeHeuee vece´,
meke& `mejiece' mebmLee DecejeJeleerodJeejs mekee¥veer De. ye. keÀ.
veeieefjJeÀebvee Dee³eesefpele menYeeieer efleJeÀerì
efveceb$eCe èfoJeeUer heneì' Jne Òeefle
mLeU - JemeblejeJe osMeheeb[s ne@ue keÀewmlegYe Je meesveeueer cee[s Òes<ekeÀ, ceeveveer³e J³eJemLeehekeÀ,
³eeb®³ee megjsue, yenejoej iee³evee®ee keÀe³e&¬eÀce De. ye. keÀ. mejiece mebmLee,
SkeÀlee efveJeeme, DecejeJeleer.
meescekeej le=Hle keÀje keÀeveebvee heneìs [e@. Deebyes[keÀj ceeie&,
efoveebJeÀ 2 ÒeHegÀ ef u uele keÀje ceveeuee 5.30 DecejeJeleer.
veesJnWyej Jeepelee
(2) De. ye. keÀ.
Iejhees®e efleefkeÀìeb®eer mees³e Je ne@ueJej efJe¬eÀer meg©. SkeÀlee efveJeeme,
jefmekeÀ veeieefjkeÀ ³ee veel³eeves [e@. Deebyes[keÀj ceeie&,
DecejeJeleer.
keÀe³e&¬eÀcee®eer efleefkeÀìs Iejhees®e efleefkeÀìs
efo. 3 veesJnsbyej, 2015
mebheu³eecegUs ne®e ceeefieleu³eeÒeceeCes
Òeefle,
keÀe³e&¬eÀce Hegvne meeoj ve efceUeu³eeyeeyele
ceeveveer³e J³eJemLeehekeÀ,
keÀjC³ee®eer ceeieCeer mebyebefOele J³eefkeÌlekeÀ[s
mejiece mebmLee,
keÀjCeejs he$e efuene. le¬eÀej keÀje.
DecejeJeleer.
he$euesKeve 235
efJe<e³e - keÀe³e&¬eÀcee®eer Iejhees®e efleefkeÀìs ceeefieleu³eeÒeceeCes ve mkeeO³ee³e

efceUeu³eeyeeyele le¬eÀej he$e ....
ceeveveer³e ceneso³e/ceneso³ee, ke=Àefle 1
keOee&heve efoveeefveefcelle Keeme ³eespevee
ceer De. ye. keÀ., [e@. Deebyes[keÀj ceeie&, DecejeJeleer ³esLes jenlees.
`Decej' mheesì&me [shees,
meesceJeej efoveebkeÀ 2 veesJnWyej jespeer DeeheCe èfoJeeUer heneì' ³ee megjsue DeeHhee yeUkeble ®eewJeÀ, hegCes - 30.
yenejoej keÀe³e&¬eÀce JemeblejeJe osMeheeb[s ne@ue ³ee efþkeÀeCeer Dee³eeefpele kesÀuee efkeoîeeue³eebvee 50% mekeueleer®³ee ojele meeefnl³e
neslee. ³ee keÀe³e&¬eÀceemeeþer ueeieCeejer efleefkeÀìs J³eJemLee DeeheCe Iejhees®e
keÀjCeej nesleele. l³eecegUs ceer Deeheu³ee mebmLeskeÀ[s ³eesi³e leer jkeÌkeÀce Yeªve eEJeÀkee
efleefkeÀìs ceeieJeueer nesleer, Hejbleg ³ee keÀe³e&¬eÀcee®eer efleefkeÀìs Deoîeehe ceeP³eehe³e¥le efJe´À[eÒeefleefveOeer ³ee efJe´À[e efMe#eJeÀ ³ee veel³eeves
heesn®eueer veener. l³eecegUs meeoj Peeuesu³ee megjsue keÀe³e&¬eÀceeuee ceuee Je ceeP³ee veel³eeves efJe´À[emeeefnl³ee®eer ceeiekeuesues meeefnl³e ve
heefjJeejeuee cegkeÀeJes ueeieues. ceeieCeer JeÀjCeejs efceUeu³ee JeÀejCeeves leJe´Àej
efleefkeÀìs vemeu³eecegUs ne@ueceO³es keÀe³e&ke´Àceemeeþer Deecneuee He´JesMe he$e efuene. JeÀjCeejs he$e efuene.
veekeÀejC³eele Deeuee. Deeheu³ee ³ee yespeyeeyeoej keÀejYeejecegUs Deece®³ee
meejK³ee DeveskeÀebvee $eeme menve keÀjeJee ueeielees Deens. l³eecegUs DeeheCe ³ee®eer ke=Àefle 4
Keyejoejer I³eeJeer. mebyebefOele efke<e³eemee"er mke-heefj®e³e le³eej JeÀje.
lejer DeeheCe ke=Àhe³ee ³ee ieesäerkeÀ[s Jew³eefkeÌlekeÀ ue#e osTve Flejebvee
$eeme nesCeej veener. ³ee®eer keÀeUpeer I³eeJeer. ner vece´ efJevebleer. ueesJeÀceev³e efMe#eCe mebmLes®³ee
keÀUeJes, lemeoeryeodoue #ecemJe. ueesJeÀceev³e efkeoîee cebefoj,
heemeheesì& DeeJeÀeje®ee IeeìJeÀeshej (he.) Debeflece efoveebJeÀ
DeeHeuee vece´,
De. ye. keÀ.
HeÀesìes DeekeM³eJeÀ ³ee MeeUsle efueefheJeÀ 15 petve 2016
heoemee"er Depe& ceeiekeC³eele ³esle Deensle.
efleJeÀerì
Òeefle l³ee Depee&mee"er mke-heefj®e³e JeÀªve oîee ke
Òes<ekeÀ, ceeveveer³e J³eJemLeehekeÀ, he$ee®ee vecegvee le³eej JeÀje.
De. ye. keÀ. mejiece mebmLee,
SkeÀlee efveJeeme, DecejeJeleer. mJeheefj®e³e he$ee®es cegodos
[e@. Deebyes[keÀj ceeie&, 1) mebHetCe& veeJe 5) Flej keÀueebceOeerue ÒeeJeerC³e
DecejeJeleer. 2) hellee 6) JeÀecee®ee DevegYeke
3) pevceleejerKe 7) mebheJe&À Je´ÀceebJeÀ
4) Mew#eefCekeÀ hee$elee
aaa
2 ieoîe DeekeÀueve
Gleeje efJeYeeie
DeeCeleerue, lesJne DeeHeCeemener efceUsue. neJejsHeCee keÀª ve³es. efMeles
ne Gleeje HeeþîeHegmlekeÀe®³ee yeensjerue DeeefCe 80 les 100 Meyoeb®ee
Demelees. efouesu³ee GleeN³eeJej DeeOeejerle Hee®e ÒeMve yeveJee³e®es Demeleele. Heevee®³ee Keeueer meeb[t ve³es, Heeveele keÀener ìeketÀ ve³es, HeeveeJejerue HeoeLee¥Jej
Gleeje keÀeUpeerHetJe&keÀ oesveoe Jee®eCes Je l³eeJej DeeOeejerle Òel³eskeÀer SkeÀe ìerkeÀe keÀª ve³es. Heeveele iegbleJeU efkebÀJee keÀener meeHe[ues lej efvecetìHeCes
JeekeÌ³eele Gllej ³esF&ue Demes Hee®e ÒeMve le³eej keÀjCes DeeJeM³ekeÀ Demeles. keÀe{eJes. Jee®³elee keÀª ve³es. ogmeN³eeme les oeKeJet ve³es. keÀejCe ogmeN³eebvee
SkeÀ®e Gllej ³esF&ue Demes oesve ÒeMve efJeoîeeL³ee¥veer le³eej keÀª ve³esle. efkeÀUme ³esles. efJe<eejer Jemlet meeHe[ueer lej cee$e meebieeJes. Heeve keÀmes ueKKe
keÀjeJes.'' ³ee meebieC³eeÒeceeCes Je[erue mJele: Jeeiele Demele. ceer DeveskeÀebvee
ÒeMve: Keeueerue Gleeje Jee®etve l³eeJej Hee®e ÒeMve Demes le³eej keÀje keÀer pesJeleevee Heeefnues Deens; Hejbleg ceeP³ee Jeef[ueeb®es pesJeCe Peeu³eeJej leeì
p³ee®eer Gllejs Òel³eskeÀer SkeÀe JeekeÌ³eele ³esleerue.
efpelekesÀ mJe®í Je efvece&U efomes, lemes ceer keÀesþsner Heeefnues veener.
Gleeje 1
ÒeMve :
efvemeiee&leerue Òel³eskeÀ ¢M³e ceeCemee®³ee ceveeuee Deevebefole keÀjCeejs
(1) GoenjCeeletve efceUCeejs efMe#eCe keÀmes Demeles? (1)
Deens. met³ee&mlee®³ee JesUer DeekeÀeMeele DeJeCe&veer³e MeesYee efomeles. met³eefyebye
(2) DeeHeu³eekeÀ[s keÀMee®eer mebmke=Àleer Deens? (1)
ueeueYe[keÀ Peeuesues Demeles DeeefCe cesIeeb®³ee HeìueeJej mebO³eejeiee®³ee
(3) Heeveele iegbleJeU efkebÀJee keÀener meeHe[ues lej keÀe³e keÀjeJes? (1)
Deveble íìe Hemejuesu³ee Demeleele. efkeÀueefyeueeì keÀjerle IejìîeekeÀ[s
(4) Heeve keÀmes keÀjeJes? (1)
He#eer Hejlele Demeleele. mekeÀeUer efYevve efYevve ceeiee¥veer G[euesues ns He#eer (5) ke=Àleer keÀMeer yeesueles? (1)
mebO³eekeÀeUer cee$e ieìeieìeves IejìîeekeÀ[s ³esleele. jeveeJeveele ®ejeJe³eeme
iesuesueer iegjs{esjs megodOee Deelegjlesves IejekeÀ[s ³esle Demeleele. ieeF¥®eer Dee®eUb mkeeO³ee³e
Jeemejeb®³ee Dees{erves leg[tbye Yejuesueer Demeleele. DeOeerj nesTve nbyejle®e l³ee ÒeMve: Keeueerue Gleeje Jee®etve l³eeJej Hee®e ÒeMve Demes le³eej keÀje keÀer
ieesþîeekeÀ[s OeeJeleele. lesJne l³eeb®³ee ieUîeeleerue lees Iebìeveeo keÀeveeuee p³ee®eer Gllejs Òel³eskeÀer SkeÀe JeekeÌ³eele ³esleerue.
le=Hle keÀjlees. l³ee®eJesUer l³eeb®³ee HeeJeueebveer G[euesueer OetU JeeleeJej- Gleeje 1
Ceeleerue ueeue jbieele efcemeUles DeeefCe JeeleeJejCeeuee HeefJe$e keÀjles. cebo
cebo JeeN³ee®³ee PegUkeÀe Pee[s JesueeRvee efnboUJeleele. nUtnUt keÀeUesKee®eer `M³eece®eer DeeF&' ner cejeþer Jee*dce³eke=Àleer Decej keÀjCeejs meeves
ceKeceue Oejleer HeebIejles DeeefCe meejs efJeMJe efJeÞeebleerle jceceeCe nesles. ieg©peer cnCepes cetefle&ceble ceele=YekeÌle nesles. osJekeÀesìeruee Heesnes®euesu³ee
efJeYegleeRHewkeÀer, mebleebHewkeÀer les SkeÀ nesles. yeeuekeÀebJej DeefleMe³e Òesce
ÒeMve : keÀjCeejs les Jeelmeu³ecetleea nesles. Òel³e#e pevceoel³ee DeeF&yeeHeebveerosKeerue
(1) efvemeiee&leerue Òel³eskeÀ ¢M³e keÀmes Demeles? (1) cegueebvee efve<þgjlesves JeeieefJeuesues l³eebvee KeHele vemes. cegueeb®eer yeepet IesTve
(2) ieeF¥®eer Dee®eUb keÀMeeves Yejuesueer Demeleele? (1) les DeeF&yeeHeebMeer Peie[e³euee osKeerue keÀceer keÀjerle vemele. peieeleues
(3) Pee[s JesueeRvee keÀesCe efnboUJeleele? (1) og:Ke veä JneJes, DeveeLe DeHebieebvee megKe efceUeJes ner leUceU meeves
(4) cesIeeb®³ee HeìueeJej keÀMee®³ee íìe Hemejuesu³ee Demeleele? (1)
ieg©peeR®³ee ceveele Denefve&Me GHeÀeUle Demes. DeeF& ner meJee&le ceesþer
(5) Oejleer keÀe³e HeebIejles? (1)
efMe#ekeÀ DeeefCe Iej ns G®®elece efJeoîeecebefoj ner `M³eece®eer DeeF&' ³ee
Gleeje 2
HegmlekeÀe®eer ceO³eJeleea keÀuHevee Deens. DeeF&ves cegueebvee keÀmes efMekeÀJeeJes
efce$eebvees! Òel³e#e GoenjCeeves pes efMe#eCe efceUles, les MeskeÀ[es ³ee®ee DeeoMe& l³ee keÀLesle l³eebveer meebefieleuesuee Deens. cegueebJej ®eebieues
J³eeK³eeves SsketÀve efkebÀJee DeveskeÀ ûebLe Jee®etvener efceUle veener. ke=Àleer ner mebmkeÀej keÀje³e®es Demeleerue lej DeeF&yeeHeebvee DeeHeues Dee®ejCe Goej
cegkesÀHeCeeves yeesueles. Meyoebntvener leer HeefjCeecekeÀejkeÀ Demeles. DeeefCe efvece&U þsJeues Heeefnpes. Iejele®e peeefleYesoeuee mLeeve Demesue lej
keÀmes pesJeeJes ³ee®eer megodOee DeeHeu³eekeÀ[s mebmke=Àleer Deens. ceePes l³eeefJe©odOe yeensj keÀesCeer efkeÀleerner oebefYekeÀ ye[ye[ kesÀueer lejer l³ee®ee
Je[erue vesnceer meebiee³e®es, ``DeeHeu³ee HeeveekeÀ[s Heentve pesJeeJes. HeeveeJej efleUcee$ener HeefjCeece nesCeej veener.
Jemlet Demelee ceeiet ve³es. ³esF&ue lesJne I³eeJes. Hebieleerle meJee¥vee Jee{e³euee
aaa
(236)
3 keÀLeeuesKeve
cejeþer ÒeMveHeef$ekesÀle iees<ì uesKeve DeLeJee keÀLeeuesKeve ne SkeÀ Meer<e&keÀemeeþer Je SkeÀ iegCe leelHe³ee&meeþer jeKetve þsJeleele. iees<ì
DeeJeM³ekeÀ ÒeMve Demelees. iees<ì uesKeveemeeþer Demeuesu³ee yeN³ee®e iees<ìer ³ee meeOeejCeHeCes SkeÀ HegÀuemkesÀHe keÀeieo Yejsue SJe{er efueneJeer.
DeeHeCe ueneveHeCeer SskeÀuesu³ee DeLeJee Jee®euesu³ee Demeleele. keÀener iees<ìer Keeueerue DeHetCe& keÀLee HetCe& keÀªve efuene.
FmeeHeveerleerleerue Demeleele lej keÀener Heb®eleb$eeleerue Demeleele. pej efouesueer (1)
iees<ì DeeHeCeeme Deieesoj ceeefnleer Demesue lej Demes cnCet ve³es keÀer, `Dejs, ner
jeceHetj ieeJeeceO³es meesnveueeue veeJee®ee SkeÀ meeJekeÀej jenle
lej Deieoer meesHeer iees<ì Deens DeeefCe leer ceuee ceenerle Deens'. iees<ì ceenerle
neslee. lees DeefleMe³e ueesYeer neslee. meesv³ee®eer lej l³eeuee efJeMes<e DeeJe[
DemeCes pesJe{s cenllJee®es, lesJe{s®e leer iees<ì Lees[îee JesUele legcner efkeÀleer
nesleer.
GlleceHeCes efuent MekeÀlee ns peemle cenllJee®es Demeles. iees<ì efueefnCes ner SkeÀ
SkesÀ efoJeMeer ieeJeele SkeÀe meeOet®es He´Je®eve nesles. He´Je®eveele
keÀuee Deens. ³eemeeþer Keeueerue cegodos veerì DeY³eemeeJesle.
meeOegcenejepeebveer meebefieleues keÀer, ``DeeHeCe pej ceveeHeemetve
(1) iees<ìer®eer ªHejs<ee: iees<ìer®eer ªHejs<ee Jee®etve, mecepetve IessCes ns HejcesMJeje®eer YekeÌleer kesÀueer lej HejcesMJej DeeHeu³ee meJe& F®íe
Del³eble cenllJee®es Demeles, keÀejCe ªHejs<ee mecepeu³eeefMeJee³e iees<ì HetCe& keÀjlees.'' meesnveueeue ns SsketÀve KetHe®e Ket<e Peeuee. l³ee
efueefnlee®e ³esCeej veener efkebÀJee efueefnueer lej leer iees<ì ®egkeÀer®eermegodOee efoJemeeHeemetve®e HejcesMJeje®eer YekeÌleer keÀª ueeieuee. efoJeme je$e
Demet MekeÀles. iees<ì efueefnleevee iees<ìerleerue cegodos Gueìmegueì keÀª Deieoer ceveeHeemetve HejcesMJeje®³ee YekeÌleerle lees jbietve peeT ueeieuee
ve³esle, l³ee®eÒeceeCes meJe& cegodoîeeb®ee efJemleej keÀjeJee. Demes yejs®e efoJeme efveIetve iesues........
(2) meg©Jeele: iees<ìer®eer meg©Jeele Del³eble ef®elleJesOekeÀ Je Lees[keÌ³eele
Gllej: ueesYeer ceeCetme
DemeeJeer. Jee®ekeÀe®eer GlkebÀþe l³eecegUs peeie=le JneJe³eeme nJeer.
l³ee®eer YekeÌleer Heentve SkesÀ efoJeMeer HejcesMJej l³ee®³eeJej He´mevve
iees<ìerleerue Hee$eebvee Je mLeUebvee DeeHeCe veeJes oîeeJeerle.
Peeuee. HejcesMJejeves l³eeuee oMe&ve efoues DeeefCe meeebefieleues, ``ceeie leguee keÀe³e
(3) Yee<ee Je efJemleej: iees<ìerleerue mebyebefOele ¢M³eeb®es JeCe&ve keÀjeJes. nJes les?'' HejcesMJeje®es ns Meyo SskeÀlee®e meesnveueeue®ee ueesYeerHeCee peeie=le
Hee$eeb®³ee leeW[er DeeJeM³ekeÀ mebJeeo IeeueeJesle; Hejbleg les mebJeeo Peeuee; DeeefCe lees HejcesMJejeuee cnCeeuee ceeP³ee PeesUerle YejHetj meesv³ee®eer veeCeer
cenllJee®es Je Lees[keÌ³eele DemeeJesle. ìekeÀ. HejcesMJejeves l³ee®eer ceeieCeer ceev³e keÀjleevee l³eeme meebefieleues, ``veeCeer
iees<ì YetlekeÀeUele efueneJeer; Hejbleg Hee$eeb®³ee leeW[er DemeCeejs mebJeeo pej peefceveerJej He[ueer lej l³ee®eer ceeleer nesF&ue.'' ueesYeerHeCeecegUs meesnveueeueves
keÀesCel³eener keÀeUele Demet MekeÀleele. iees<ìer®eer Yee<ee, meeOeer, l³eekeÀ[s ue#e efoues veener.
meesHeer Je ÒeJeener DemeeJeer. De#ej megboj keÀe{eJes. Kee[eKees[ keÀª HejcesMJej meesnveueeue®³ee PeesUerle meesv³ee®eer veeCeer ìeketÀ ueeieuee.
ve³es. MegodOeuesKevee®³ee efve³eceeb®es Heeueve keÀjeJes Je ³eesi³e efþkeÀeCeer nUtnUt mebHetCe& PeesUer meesv³ee®³ee veeC³eebveer Yeªve iesueer. lejerner meesnveueeue
efJejeceef®evneb®ee GHe³eesie keÀjeJee. JeekedÀÒe®eej Je cnCeeR®ee iees<ìerle ³eesi³e osJeeuee `ceuee Depetve meesv³ee®eer veeCeer os' Demes meebiele neslee DeeefCe De®eevekeÀ
GHe³eesie kesÀu³eeme iees<ì DeefOekeÀ DeekeÀ<e&keÀ Je ÒeYeeJeMeeueer yeveles. meesv³ee®eer veeCeer PeesUerle peemle Peeu³eeves PeesUer HeÀeìueer DeeefCe meJe& veeCeer
(4) MesJeì: iees<ìer®ee MesJeì ne ÒeejbYeeSJe{e®e cenllJeHetCe& Demelees; cnCetve peefceveerJej He[tve l³eeb®eer ceeleer Peeueer. ns Heenlee®e meesnveueeueuee DeefleMe³e
iees<ìer®ee MesJeì ne DeekeÀ<e&keÀ Je DeeìesHeMeerj DemeCes DeeJeM³ekeÀ Deens. ogëKe Peeues DeeefCe l³ee®eJesUsuee HejcesMJejner DebleOee&ve HeeJeues.
iees<ì mebHeu³eeJej efleves Jee®ekeÀeb®³ee ceveeJej HeefjCeece keÀje³euee nJee. leelHe³e&ë ceeCemeeves keÀOeerner DeefleueesYe keÀª ve³es.
Jee®ekeÀeb®³ee ceveele Lees[e JesU lejer leer iees<ì jWieeUle jene³euee nJeer.
(2)
(5) Meer<e&keÀ Je leelHe³e&: iees<ìer®³ee meg©Jeeleeruee ceO³eYeeieer iees<ìer®es
Meer<e&keÀ efueneJes. ns Meer<e&keÀ iees<ìerMeer mebyebefOele DemeeJes. SkeÀ efkebÀJee meesveeHetj ieeJe veeJeeÒeceeCes®e meesv³eemeejKes megboj nesles. efvemeiee&ves peCet
oesve Meyoeb®es Meer<e&keÀ ns Gllece Meer<e&keÀ ceeveues peeles. Meer<e&keÀ ns keÀener cegkeÌle nmleeves meeQo³e& GOeUues nesles ³ee ieeJeeJej. ieeJeeletve
SkeÀ veoer Jeenle nesleer. ³ee®e íesìîeeMee ieeJeele jecet veeJee®³ee SkeÀe
keÀOeerner JeekeÌ³e efkebÀJee ÒeMve mJeªHeele Demet ve³es.
eEMeH³ee®es ogkeÀeve nesles.
iees<ì mebHeu³eeJej iees<ìer®es leelHe³e& Lees[keÌ³eele efueneJes. leelHe³e&
cnCepes iees<ìerHeemetve efceUCeeje yeesOe. iees<ì uesKeveele SkeÀ iegCe
(237)
ieeJeele SkeÀoe meke&Àme Deeueer. meke&ÀMeerleuee nlleer jespe veoerJej mJeeiele kessÀues. YeeJeeves efle®ee megKeer mebmeej Heeefnuee. l³eeuee HetJeea ieefjyeerJeªve
mveeveemeeþer peeF&. peeleevee lees eEMeH³ee®³ee ogkeÀeveeHeeMeer Leebyes. eEMeHeer DeeHeu³ee yeefnCeer®ee kesÀuesuee DeHeceeve DeeþJeuee. DeeHeu³ee ®egkeÀer®eer peeCeerJe
l³eeuee jespe keÀener vee keÀener Kee³euee osle Demes. ceie nlleermegodOee nesTve DeeHeu³ee ke=Àleer®ee l³eeuee DeefleMe³e HeM®eeÊeeHe Peeuee.
KetMe nesTve l³eeuee meeW[sves meueece keÀjerle Demes....... leelHe³e&: ceeCemee®es meJe& efoJeme meejKes vemeleele, l³eecegUs keÀesCee®eener
DeHeceeve keÀª ve³es.
Gllej: keÀjeJes lemes YejeJes Keeueerue Meyo iegbHetÀve SkeÀ íeveMeer keÀLee le³eej keÀje. keÀLesuee
SkesÀ efoJeMeer, eEMeH³ee®³ee ceveele efJe®eej Deeuee keÀer, DeeHeCe ³ee Meer<e&keÀ oîee.
nlleer®eer iebcele keÀjeJeer. vesnceerÒeceeCes nlleer veoerJej peeleevee eEMeH³ee®³ee Iej ö Þeercebleer ö cew$eer ö ceole
ogkeÀeveepeJeU Deeuee. HeCe Deepe cee$e KeeT osC³eeSsJepeer l³eeves nlleer®³ee cew$eer
meeW[suee megF& ìes®eueer. Dejsjs! efye®eeje nlleer! Jesovesves keÀUJeUuee, HeCe SkeÀ nesleer ef®eceCeer, SkeÀ neslee keÀeJeUe. oesIeeble Keeme cew$eer nesleer.
DeeHeues og:Ke efye®eeN³ee cegkeÌ³ee peveeJejeuee J³ekeÌle keÀjlee ³esF&vee. lees lemee®e keÀeJeUe cee$e iejerye neslee. ef®eceCeer Þeerceble nesleer. keÀeJeÈ³ee®eb Iej nesleb
Heg{s veoerJej iesuee. ceveele cee$e efMebH³eeJej®ee jeie OegmeHegÀmele neslee. l³eevesner MesCee®eb, ef®ecebCeer®eb Iej nesleb cesCee®eb.
jecetuee Oe[e efMekeÀefJeC³ee®es þjefJeues. SkeÀoe keÀe³e Peeueb ? KetHe ceesþe HeeGÀme He[uee. l³ee HeeJemeele
DeebIeesU keÀªve Peeu³eeJej nlleeruee ³egkeÌleer meg®eueer. veoerpeJeU®e keÀeJeÈ³ee®eb Iej Jeentve iesueb. ef®eceCeer®eb Iej lemeb®e nesleb. ceie keÀeJeÈ³eeves
SkeÀ IeeCesj[îee HeeC³ee®es [yekesÀ nesles. l³eeves les IeeCesj[s HeeCeer DeeHeu³ee keÀe³e kesÀues? lees Deeuee DeeHeu³ee ef®eTleeF&keÀ[s. l³eeves oejeJej ìkeÀìkeÀ
meeW[sle Iesleues Je lees eEMeH³ee®³ee ogkeÀeveepeJeU Hejle Deeuee. eEMeHeer keÀHe[îeeb®ee kesÀueer DeeefCe cnCeeuee, `èf®eTleeF& ef®eTleeF&, oej GIe[.'' ef®eceCeer
Hemeeje keÀe{tve keÀHe[s efMeJele yemeuee neslee. l³eeves les meeW[sleues IeeCesj[s HeeCeer Iejeletve DeeJeepe osle cnCeeueer, ``Leeyeb ceeP³ee yeeUeuee DeebIeesU Ieeueles.''
eEMebH³ee®³ee ogkeÀeveeleerue meJe& keÀHe[îeebJej G[Jeues. DeMeeÒekeÀejs l³eeves keÀeJeUsoeoeves efouesu³ee He´l³eskeÀ nekesÀuee ef®eceCeer JesieJesieUer keÀejCes meebiele
efMebH³eeuee ®eebieuee®e Oe[e efMekeÀJeuee. jeefnueer. keÀeJeUsoeoeuee cee$e oejeHeeMeer leeìkeÀUle GYeb jeneJes ueeieues.
leelHe³e&: efJeveekeÀejCe ogmeN³eeuee $eeme osT ve³es. keÀener JesUeves HeeTme Leebyeuee. keÀeJeUe veJeerve Iej yeebOeC³eemeeþer efveIetve iesuee.
Lees[îee efoJemeebveer keÀeJeÈ³eeves DeeHeues SkeÀ íeve veJeerve Iej GYeejues.
(3)
keÀener efoJemeeveblej De®eevekeÀ keÀ[ekeÌ³ee®es Tve He[ues. ef®eceCeer®eb Iej
cene[ ³esLes Yeesmeues veeJee®es SkeÀ Þeerceble kegÀìgbye jenle nesles. ieerlee ner cesCee®es nesles. l³eecegUs keÀe³e Peeues ? ef®eceCeer®es Iej efJeleUtve iesues. Deelee
l³ee kegÀìgbyeeleerue SkegÀueleer SkeÀ cegueieer. l³eecegUs meenefpekeÀ®e meJee¥®eer ef®eceCeer DeeHeu³ee efHeuueebvee IesTve keÀeJeUsoeoekeÀ[s ceole ceeiee³euee Deeueer.
uee[keÀer HeCe ieerleeves kegÀìgbyeeleerue meJee¥®³ee ceveeefJeªodOe SkeÀe iejerye efleves oejeJej ìkeÀìkeÀ kesÀueer DeeefCe cnCeeueer, ``keÀeJeUsoeoe keÀeJeUsoeoe,
leªCeeMeer ueive kesÀues. meJee¥vee efle®ee KetHe jeie Deeuee. Iejeleerue meJe& oej GIe[.'' keÀeJeÈ³eeves cee$e ef®eceCeerHećeeCes oej GIe[e³euee GMeerj kesÀuee
ueeskeÀebveer efle®³eeMeer mebyebOe lees[ues....... veener. l³eeves HeìkeÀve oej GIe[ues Je ef®eceCeeruee DeeHeu³ee Iejele Iesleues.
Gllej: mkeeefYeceeveer cegueieer keÀeJeUe Je ef®eceCeer ³eeb®ee HeefjJeej SkeÀ$e jent ueeieuee. keÀeJeÈ³eeves
ef®eceCeeruee meebieerleues keÀer, ``leguee efpelekesÀ efoJeme jene³e®es Deens eflelekesÀ
ueiveeveblej Heefnu³ee efoJeeUeruee leer ceensjer Deeueer. efleuee Jeeìues,
efoJeme let Deeveboeves jne.''
Deelee lejer DeeF&Jeef[ueeb®ee jeie Meeble Peeuee Demesue. HeCe ís! efle®³ee
keÀeJeUe vesnceer mekeÀeUer ueJekeÀj yeensj peele Demes Je GefMeje Iejer
DeeF&Jeef[ueebveer efle®ee ieefjyeerJeªve DeHeceeve kesÀuee. keÀesCeerner efle®³eeMeer Òesceeves
Hejlele Demes. SkesÀ efoJeMeer ef®eTleeF&ves keÀeJeÈ³eeuee vesnceer mekeÀeUer ueJekeÀj
yeesueues veener. lesJne efleves ceensjer Hejle ve ³esC³ee®ee efveM®e³e kesÀuee.
yeensj peeC³ee®es keÀejCe efJe®eejues. ef®eceCeerkeÀ[s ogue&#e keÀªve keÀeJeÈ³eeves
veJeje-yee³ekeÀes oesIeebveer efceUtve ÒeeceeefCekeÀHeCes keÀ<ì keÀªve DeeHeueer
efJe<e³eeblej kesÀues Je SkeÀ efoJeMeer meJee&bvee yeensj efHeÀje³euee v³ee³e®es DeeMJeemeve
ieefjyeer ve<ì keÀjC³ee®ee efveCe&³e Iesleuee. nUtnUt efoJeme Heeueìt ueeieues.
efoues.
Iej megKe-mece=odOeer Je Oeve-Oeev³eeves Yeªve iesues. Deelee l³eebvee keÀesCel³ee®e
þju³eeHećeeCes SkesÀ efoJeMeer meJe&peCe efHeÀje³euee iesues. IejeHeemetve otj
iees<ìer®eer keÀceer veJnleer.
pebieueele ³esTve Heesn®eues. He´l³eskeÀpeCe DeeHeu³eeuee DeeJe[sue l³ee efoMesves
DeMeer KetHe Je<e& ueesìueer. yeeje Je<ee¥veblej ieerlee®ee YeeT De®eevekeÀ PesHeeJele neslee. Pee[e®³ee ³ee HeÀeboerJeªve l³ee HeÀeboerJej G[er Iesle neslee.
efle®³ee Iejer Deeuee. ieerleeuee DeefleMe³e Deevebo Peeuee. efleves l³ee®es Òesceeves meJe&peCe Deeveboer nesles. De®eevekeÀ ef®eceCeer®es ue#e SkeÀe ceesþîee Pee[eJejerue
keÀLeeuesKeve 239
megboj IejekeÀ[s iesues. keÀeJeÈ³eeuee ceie ef®eceCeerves efJe®eejues keÀer, ``ns Iej ÒeMve 2 Keeueerue DeHetCe& keÀLee HetCe& keÀªve efuene.
keÀesCee®es Deens?'' lesJne keÀeJeUsoeoe ef®eceCeeruee cnCeuee keÀer, ``ceer ojjespe (1)
ueJekeÀj Ieje yeensj peeTve GMeerje ³ee³e®ees ³ee®es keÀejCe ns®e Deens. ns Iej ceer
SkeÀ Ieveoeì pebieue nesles. l³ee pebieueele DeveskeÀ ÒeeCeer
legP³eemeeþer yeebOeues Deens.'' ef®eceCeer ns íevemes Iej Heentve KetHe KetMe Peeueer
iegC³eeieesefJeboeves SkeÀef$ele jenle nesles. Hejbleg l³ee pebieuee®ee jepee efmebn
DeeefCe l³eeves kesÀuesueer ceole Heentve efle®³ee [esUîeebletve HeeC³ee®³ee Oeeje Jeent
efomesue l³ee ÒeeC³eeuee þej ceejerle Demes Je DeeHeueer YetkeÀ YeeieJele
ueeieu³ee. Demes. l³eecegUs pebieueeleerue meJe& ÒeeCeer efmebneuee DeefleMe³e Ieeyejle
leelHe³e&: mebkeÀìkeÀeUer pees ceole keÀjlees lees®e Keje efce$e Demelees. Demele,
mkeeO³ee³e SkeÀoe meJe& ÒeeC³eebveer meYee YejJeueer Je þjJeues keÀer, ........
ÒeMve 1 Keeueer efouesu³ee cegodoîeebJeªve keÀLee efuene. keÀLesuee ³eesi³e (2)
Meer<e&keÀ osTve leelHe³e& efuene. JeejeCemeer Menjele jece®ejCe veeJee®es SkeÀ efJeodJeeve Hebef[le jenle
(1) cegodos : SkeÀ ueneve yeeuekeÀ - iejerye DeeF&yejesyej PeesHe[erle nesles. l³eebvee DeeHeu³ee efJeodJelles®ee HeÀej ieJe& neslee. SkeÀoe Go³eHetj
jenCes - HeeJemeeUîee®es efoJeme - Ye³ebkeÀj Jeeje Je HeeTme - jsuJesªU ieeJeeceO³es Hebef[leeb®eer ceesþer meYee Yejueer. l³ee meYesuee jece®ejCepeeRvee
GKe[Ces - l³ee®³ee vepejsle ³esCes - Debieeleuee leebye[e Meì& keÀe{tve Deeceb$eCe nesles.
Deeieiee[er LeebyeJeCes - ÒeJeeMeeb®ee mebleeHe - Fbefpeve [ê³eJnj®eer Go³eHetj ieeJe veoerHeueerkeÀ[s nesles. veoer Heej keÀjC³eemeeþer
ªUeJej vepej He[Ces - ªU Jeentve iesuesues - cegueecegUs ÒeJeeMeeb®es veeJesletve ÒeJeeme keÀjeJee ueeies. jece®ejCepeer SkeÀe veeJesle yemeues, veeJe
ÒeeCe Jee®eCes - je<ì^HeleeRodJeeje ceguee®ee mevceeve - leelHe³e&. megª Peeueer .............
(2) cegodos : SkeÀ Je=odOe MeslekeÀjer - ®eej cegueies - DeeHeeHemeele (3) Keeueerue Meyo iegbHetÀve SJeÀ íeveMeer JeÀLee le³eej JeÀje. JeÀLesuee
Yeeb[Ces - MeslekeÀN³eeuee ef®eblee - Deepeejer He[Ces - SkesÀ efoJeMeer Meer<e&JeÀ oîee.
®eewIeebvee SkeÀ$e yeesueeJeCes - Òel³eskeÀeme SkeÀ SkeÀ keÀeþer cees[C³eeme Je=odOe MeslekeÀjer - Deeby³ee®eer jeshes - jepee®ee ÒeMve - ye#eerme.
osCes - ®eewIeebveer cees[tve oeKeJeCes - Òel³eskeÀeme ®eej keÀeþîeeb®eer ceesUer
lees[C³eeme osCes - ®eewIeeb®es Òe³elve DemeHeÀue - leelHe³e&.
aaa
4 peeefnjele uesKeve
 Jemletb®eer ceeieCeer efvecee&Ce keÀjC³ee®³ee keÀuesuee `peeefnjele' Demes (De) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs oîee.
cnCeleele. (i) íboJeie& He´JesMeemeeþer Je³eesieì ® 10 les 17 Je<e&
 peeefnjeleeRcegUs®e ieénkeÀeb®³ee ceveele JemletefJe<e³eer Dees{ efvecee&Ce nesles (ii) peeefnjeleerle GuuesKe Demeuesu³ee keÀueeb®eer veeJes efuene.
DeeefCe ceie ieénkeÀ leer Jemlet efJekeÀle Iesleele.
1. ve=l³e 2. mebieerle
 peeefnjeleer®eer DeveskeÀ ceeO³eces GHeueyOe Deensle. Goe. DeekeÀeMeJeeCeer,
otjoMe&ve, ef®e$eHeì, Jele&ceeveHe$es, Fbìjvesì, ceeefmekesÀ, F. 3. DeefYeve³e 4. efMeuHekeÀuee
(iii) íboJeiee&le He´JesMe kesÀu³eeves nesCeeje HeÀe³eoe
peeefnjeleer®eer Yee<ee :
(1) DeekeÀ<e&keÀ cepeketÀj.
(2) meeOeer, meesHeer, mejU, DeekeÀ<e&keÀ Je mHe<ì, DeesIeJeleer Yee<ee. J³eefkeÌlecellJe mece=oOe
(3) yegodOeeruee HeÀejmee leeCe ve osCeejer. (iv) veeJe efuene.
(4) ûeenkeÀe®³ee ceveele efJeMJeemeen&lee efvecee&Ce keÀjCeejer.
Dee³eespekeÀ mebmLee - `keÀueeefveOeer Heéfle<þeve'
(5) Meyoeb®ee iewjJeeHej ve kesÀuesueer.
(6) ueeskeÀYeeJeveeb®eer pees[ Demeuesueer. (Dee) peeefnjeleerleerue keÀener cepeketÀj ®egkeÀer®ee Jeeìlees keÀe? mekeÀejCe
(7) Jes®ekeÀ, DeLe&HetCe&, Òemevve Je HeefjCeecekeÀejkeÀ DemeeJeer. veceto keÀje.
(8) ue³eyeodOe Je Jee®ekeÀebMeer megmebJeeoer DemeeJeer. Gllej: peeefnjeleerle keÀueeefveOeer Òeefle<þeve®es JewefMe<ìîe efoues Deens.
(9) efJeveesoe®eer Peeuejner DemeeJeer. les JewefMe<ìîe cnCepes®e keÀceer JesUele DeveskeÀ keÀueebceO³es ÒeeJeerC³e
(10) ceeveJeer YeeJeYeeJeveeb®eer mebJesoveMeeruelee peeCeCeejer Je peHeCeejer DemeeJeer. efceUJee. ne cepeketÀj ®egkeÀer®ee Jeeìle Deens. keÀejCe; keÀesCeleerner
keÀuee efMekeÀC³eemeeþer JesU oîeeJee ueeielees. l³ee®eÒeceeCes l³ee keÀuesle
peeefnjele le³eej keÀjleevee ue#eele I³ee³e®³ee yeeyeer :
ÒeeJeerC³e efceUefJeC³eemeeþer melele®ee mejeJe DeeJeM³ekeÀ Demelees.
(1) ceLeUe (2) GHeceLeUe
ceefnveesvedceefnves cesnvele keÀªve, mejeJe keÀªve osKeerue keÀenerlejer
(3) leHeMeerue (4) kebÀHeveer®eer cegêe
efMekeÀe³e®es jentve peeles. l³eecegUs®e peeefnjeleerleerue lees cepeketÀj
(5) kebÀHeveer®es veeJe (6) kebÀHeveer®ee Hellee
®egkeÀer®ee Jeeìle Deens.
(1) Keeueerue peeefnjele Jee®etve l³eeKeeueer efouesueer ke=Àleer keÀje.
(F) Jejerue peeefnjele DeefOekeÀ DeekeÀ<e&keÀ yeveJeC³eemeeþer legcner
keÀueeefveOeer Heéfle<þeve keÀesCekeÀesCeles yeoue meg®eJeeue?
menîeeêer efJeoîeecebefoj, kegbÀYeJe[s. Gllej: Jejerue peeefnjele DeekeÀ<e&keÀ nesC³eemeeþer meJee&le ÒeLece pees
íboJeiee&le He´JesMe! J³eefkeÌlecellJe mece=odOe! ®egkeÀer®ee cepeketÀj Jeeìle Deens cnCepes®e keÀueeefveOeer Òeefle<þeve®es
‡ DeefYeve³e keÀe³e&MeeUe JewefMe<ìîeë keÀceer JesUele DeveskeÀ JewefMe<ìîe l³eele yeoue keÀjsve. lees yeoue cnCepes `keÀueebceO³es DeeJe[
‡ ve=l³ekeÀuee HeéfMe#eCe keÀueebceO³es HeéJeerC³e efceUJee. efvecee&Ce keÀªve keÀuesle ÒeeJeerC³e efceUefJeC³eemeeþer Òeeslmeenve osCes' ns
‡ mebieerle HeéfMe#eCeJeie& l³ee®es veJeerve JewefMe<ìîe Demesue.
‡ nmlekeÀuee efMeyeerj JesU peeefnjeleerle keÀesCel³ee keÀueeb®es ÒeefMe#eCe efoues peeCeej Deens ³eeb®eer
mekeÀeUer: 10.00 les 12.30 veeJes efoueer Demeueer lejer l³eeJej Meer<e&keÀ efoues veener. cnCetve®e l³eeuee
‡ efMeuHekeÀuee HeéfMe#eCe
efo. 09 Dee@keÌìesyej, 2016 les SKeeos Meer<e&keÀ osF&ve pemes - ÒeefMe#eCe efou³ee peeCeeN³ee keÀuee!
10 veesJnWyej, 2016 Òel³eskeÀ keÀuee cnìueer keÀer, efle®es ÒekeÀej, GHeÒekeÀej Demeleele.
ceie ³ee keÀueeefveOeer Òeefle<þeveele Òel³eskeÀ keÀues®es keÀesCeles GHeÒekeÀej
Je³eesieì: 10 les 17 Je<ex Hellee: menîeeêer efJeoîeecebefoj, ceg.Hees.
efMekeÀefJeues peeCeej Deensle les veceto keÀjsve. pesCeskeÀªve l³eele mHe<ìlee
kegbÀYeJe[s, lee. keÀCekeÀJeueer, efpe.
³esF&ue. pemes- ve=l³ekeÀuesle - kegÀ®eerHeg[er, Yeebie[e, Yejleveeìîeced,
efmebOegogie&
HeeefM®eceeÊ³e.
(240)
peeefnjele uesKeve 241
l³ee®eÒeceeCes peeefnjeleerle Jeeoîeeb®eer, efMeuHeeb®eer efkebÀJee Gllej:

nmlekeÀues®³ee Jemletb®eer ef®e$es osF&ve l³eecegUs peeefnjele DeekeÀ<e&keÀ nesF&ue.
efnjJ³ee efnjJ³ee jbiee®eer Pee[er Ieveoeì,
lemes®e, peeefnjeleerle Òel³eskeÀ efþkeÀeCeer De#ejeb®eer Mewueer meejKeer®e efomele
meebie iees ®es[Jee efomelee keÀmees Keb[eÈ³ee®ees Ieeì...
Deens. l³eeceO³es Lees[e yeoue keÀªve peeefnjele DeekeÀ<e&keÀ yeveJesve.
e &® ee ueeYe
(2) Keeueer efouesu³ee yeeleceer®³ee ceLeUîeeJeªve DeekeÀ<e&keÀ peeefnjele
efvemeie & me e Qo ³ e
e®ee³e ?
efiejerkegbÀpe
le³eej keÀje. DevegYeJee³ ee®e ...
`Deece®³eekeÀ[s meJe& He´keÀej®eer Je meJe& ®eJeeR®eer DeeF&mke´Àerce ceie ³ee D
eece®³ efjmee@ì&ceO³es
efceUleerue.' Deieoer Iej®³eemeejKes pesJeCe, efvemeie&meeefvveO³e, jsve [evme,
OeyeOeyes, JnsJe Hetue Denes, keÀener keÀeU Deieoer
Leb[ Leb[ ... ieej ieej ...
peiee®ee efJemej®e He[lees !
ieg[d[erpe DeeF&mke´Àerce Heeue&j
ceie Deelee efJe®eej vekeÀes
Deece®³eekeÀ[s meJe& He´keÀej®eer Je meJe& ®eJeeR®eer ueies®e®e ³ee yeIet...
DeeF&mke´Àerce efceUleele.
efiejerkegbÀpe efjmee@ì&,
ceBiees, meerleeHeÀU, osJeefiejer ceeie&, ueesCeeJeUe
yeìjmkeÀe@®e, Jn@efveuee,
yue@keÀyesjer, ìgìerHe´gÀìer mkeeO³ee³e
(1) Keeueerue peeefnjele Jee®etve l³eeKeeueer efosuesu³ee ke=Àleer keÀje.
~~ ieénkeÀeb®es meceeOeeve ns®e Deece®es O³es³e ~~
Helleeë ieg[d[erpe DeeF&mke´Àerce, cenelcee ieebOeer jes[,
DeefJe<keÀej Heéfle<þeve
censMe ìîegìesefj³eumemeceesj, þeCes (He.) `meg³eMe efJeoîeeue³e' leHexÀ `mebmkeÀejJeie&'
(3) Keeueerue peeefnjeleer®es DeefOekeÀ DeekeÀ<e&keÀ mJe©Heele HegveuexKeve v DeeHeu³ee keÀle=&lJeeuee Gb®e Yejejer osC³eemeeþer
keÀje. `meg³eMe efJeoîeeue³e' leHexÀ GHeke´Àce -
v Keeme JewefMe<ìîes -
`Deece®³eekeÀ[s meJe& He´keÀej®eer Je meJe& ®eJeeR®eer DeeF&mke´Àerce
(1) keÀceeuece³ee&osHe³e¥le J³eefkeÌlecelJe efJekeÀeme.
efceUleerue.'
(2) cetu³emebmkeÀjCe (3) HeýeesOeve (4) efJe®eej mebmkeÀjCe
efnjJ³ee efnjJ³ee jbiee®eer Pee[er Ieveoeì, (5) Glke=À<ì mecee³eespeve (6) peeCeerJe peeie=leer
meebie iees ®es[Jee efomelee keÀmees Keb[eÈ³ee®ees Ieeì... keÀeueeJeOeer: 1 ces les 10 ces, 2016
efvemeie& meeQo³ee&®ee ueeYe DevegYeJee³e®ee³e ? Hellee: meg³eMe efJeoîeeue³e, í$eHeleer efMe#eCe keWÀo´, Yeeb[gHe (He) cegbyeF& - 78.
ceie ³ee Deece®³ee®e ...
(De) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs oîee.
efiejerkegbÀpe efjmee@ì&ceO³es (i) veeJe efuene.
Deieoer Iej®³eemeejKes pesJeCe, efvemeie&meeefvveO³e, jsve [evme, OeyeOeyes, Dee³eespekeÀ mebmLee -
JnsJe Hetue Denes, keÀener keÀeU Deieoer
(ii) mebmkeÀejJeiee&®eer JewefMe<ìîes keÀesCeleerner ®eej
peiee®ee efJemej®e He[lees !
Gllej: (1) (2)
ceie Deelee efJe®eej vekeÀes ueies®e®e ³ee yeIet...
(3) (4)
efiejerkegbÀpe efjmee@ì&, osJeefiejer ceeie&, ueesCeeJeUe
(iii) mebmkeÀejJeiee&®ee keÀeueeJeOeer - (3) Keeueerue peeefnjeleer®es DeefOekeÀ DeekeÀ<e&keÀ mJe©Heele HegveuexKeve
keÀje.
(iv) `mebmkeÀejJeie&' Dee³eespevee®ee nslet -
(Dee) peeefnjeleerleerue keÀener cepeketÀj ®egkeÀer®ee Jeeìlees keÀe? mekeÀejCe ner ®eeue legªlegª, G[leer JesÀme YegªYegª
veceto keÀje. Deeheues JesÀme YegªYegª G[e³euee nkes Demeleerue lej....
(F) Jejerue peeefnjele DeefOekeÀ DeekeÀ<e&keÀ yeveJeC³eemeeþer legcner
ueekee HeÀJeÌle heb®ejlve lesue
keÀesCekeÀesCeles yeoue meg®eJeeue? meke& pe[eryegìeRveer ³egJeÌle Demes
(2) Keeueer efouesu³ee yeeleceer®³ee ceLeUîeeJeªve DeekeÀ<e&keÀ peeefnjele heb®ejlve lesue
le³eej keÀje.
JeÀesb[e nesCes
`megboj, DeekeÀ<e&keÀ ®e<ces Keeme meJeueleer®³ee ojele efceUleerue.'
JesÀme ieUCes ³ee mekee¥kej nceeKeeme
Ghee³e Leb[ieej
[esJesÀ ogKeCes heb®ejlve lesue
[esUs peUpeUCes
meke& pevejue mìesDeme&ceO³es GheueyOe
aaa
5 cegueeKele
SKeeoîee J³ekeÌleerMeer mebJeeo meeOetve efle®es efJe®eej, peerJevekeÀe³e& cegueeKeleer®eer JewefMe<ìîes
ueeskeÀebHe³e¥le Heesnes®eJeC³ee®es HeÝeeJeer ceeO³ece cnCepes cegueeKele nes³e.
mJeleëkeÀceerlekeÀceer yeesuetve meceesj®³ee J³ekeÌleeruee yeesueles keÀjC³ee®eer cegueeKele Iesleevee cegueeKele efueefnleevee
keÀuee cegueeKelekeÀejeves mebHeeove keÀjeJeer ueeieles. (1) He´Mveesllej mJeªHeele. (1) meg©Jeeleerme HeémleeefJekeÀ /
p³ee J³ekeÌleer®es efJe®eej DeeHeu³eeuee peeCetve I³ee³e®es Deensle l³eebvee (2) vece´, efJeMJeemet, ceeskeÀUîee Heefj®íso.
Yesìtve, keÀener He´Mve efJe®eeªve, l³ebe®es efJe®eej mecepeeJetve IesCes ³eeuee®e JeeleeJejCeele. (2) vescekesÀ He´Mve-Gllej
`cegueeKele' Demes cnCeleele. (3) meceesj®³ee J³ekeÌleer®ee ceeve meefJemlej.
jeKele. (3) cetU DeeMe³eeuee OekeÌkeÀe ve
cegueeKelekeÀejeves ue#eele þsJeeJes.
(4) J³ekeÌleeruee yeesueles keÀjCes. ueeJelee DeekeÀ<e&Ce mebHeeove.
(1) HetJe&%eeve (2) cegueeKeleer®ee nslet
(3) J³ekeÌleerefJe<e³eer ceeefnleer cegueeKele uesKeve vecegvee
cegueeKelekeÀejeves ue#eele þsJeeJes. (1) legce®³ee MeeUsleerue efMe#ekeÀ
(1) JeeleeJejCeele ke=Àef$ecelee vemeeJeer. (2) Meyoeble peJeUerkeÀ (mLeU - efMe#ekeÀeb®eer yemeeJe³ee®eer Keesueer)
(3) keÀceer yeesueCes (4) menpe mebJeeo ceer ë vecemkeÀej leg<eej mej, þju³eeHećeeCes Deepe ceer legce®eer cegueeKele
(5) ³eesi³e Deeoj I³ee³euee Deeuees.
cegueeKele MeyoebefkeÀle keÀjleevee Heg{erue met®evee ue#eele I³eeJ³eeleë leg<eej mej ë vecemkeÀej ³ee ³ee! ceer legce®eer®e Jeeì Heenle neslees.
ceer ë mej, ³eeJe<eea DeeHeu³ee MeeUsuee Hevveeme Je<ex HetCe& Peeueer. l³ee
1. p³ee J³ekeÌleer®eer cegueeKele I³eeJe³ee®eer Deens, l³ee J³ekeÌleer®eer yeewefodOekeÀ
efveefcelleeves DeeHeu³ee MeeUs®eer mcejefCekeÀe keÀe{e³e®eer Deens.
kegÀJele ue#eele IesTve He´Mve le³eej keÀjeJesle.
legcner meJee&le pess<þ Je meJee¥®es uee[kesÀ efMe#ekeÀ Deenele. cnCetve
2. He´Mve meesHes Je menpe DeekeÀueve nesCeejs DemeeJesle. DeeHeueer cegueeKele Del³eble iejpes®eer Deens.
3. kesÀJeU `nes³e' efkebÀJee `veener' DeMeer Gllejs ³esCeejs He´Mve MekeÌ³elees leg<eej mej ë yejb, efJe®eeje keÀe³e efJe®eeje³e®eb Demesue les.
ìeUeJesle. efkebÀJee DeMee He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀ-oesve JeekeÌ³eeble DeeMe³e ceer ë mej, legcner ³ee MeeUsle keÀOeerHeemetve mesJesle ªpet Peeueele.
HetCe& keÀªve efueneJeerle. leg<eej mej ë 1 petve 1982 Heemetve ³ee MeeUsle keÀe³e&jle Deens. Deepe
4. p³ee J³ekeÌleer®eer cegueeKele I³eeJe³ee®eer efle®eer/efle®³ee keÀe³ee&®eer ceuee 39 Je<ex HetCe& nesleerue.
JewefMe<ìîes cegueeKeleerletve mHe<ì J³ekeÌle JneJeerle. ceer ë mej, ³ee MeeUsle keÀesCee®³ee meboYee&ves Deeueele ?
5. megceejs mene les Deeþ íesìs-ceesþs He´Mve efJe®eeªve efueefnuesues cegueeKele leg<eej mej ë 14 ces 1982 ®ee lees efoJeme. ³ee efoJeMeer Jele&ceeveHe$e
megceejs 20-25 DeesUeR®³ee ce³ee&osle HetCe& nesT MekeÀles. Jee®ele Demeleevee SkeÀe HeeveeJej DeeHeu³ee MeeUs®eer peeefnjele
6. mebHetCe& cegueeKele ner SkeÀ meueie j®evee Jeeìueer Heeefnpes. Deeueer nesleer. Je l³eeJesUer osMecegKe mej ns[ceemlej nesles.
Deece®³ee ieeJeeleerue meeJeble mej, osMecegKe mejebvee DeesUKele
cegueKeleer®es oesve Yeeie nesles. l³eecegUs osMecegKe mej Deece®³ee ieeJeer (meeJeble mejebkeÀ[s)
³esle Demele. lesJne l³eeb®ee Heefj®e³e neslee®e.
ceer ë mej legce®e efMe#eCe keÀesþHe³e¥le Peeue Deens.
He´l³e#e cegueeKele MeyoyeodOe leg<eej mej ë ceer Sced. S. yeer. S[d Deens. cejeþer Je Fefleneme ns cegK³e
IesCes keÀjCes DeO³eeHevee®es efJe<e³e Deensle. 2010 meeueer Sced. Sme. meer.
Dee³e. ìer (mebieCekeÀer³e Hejer#ee) Heeme Peeuees Deens. ceer lemes
Heeefnueele lej Deepener efJeoîeeLeea®e Deens DeeefCe efJeoîeeLeea®e
(243)
jenCeej. ceer He´l³eskeÀ efoJeMeer DevegYeJeeletve veJeveJeerve iees<ìer ceer ë Deeheu³ee J³eJemee³ee®es mJe©he ns peje meebieeue keÀe?
efMekeÀle Demelees. DeeHeu³ee MeeUsleerue efMe#ekeÀebkeÀ[tve yejs®e ceemìj ë ceePee ceMeerveJej ueeskeÀjer keÀhe[s Je MeeUs®³ee ieCeJesMe
keÀener efMekeÀe³euee efceUeues. efMeJeC³ee®ee J³eJemee³e Deens. cegK³eleë ceeP³eekeÀ[s
leg<eej mej ë mej, legcner Yee<es®es efMe#ekeÀ Deenele. meeefnl³eeefJe<e³eer legce®ee MeeUs®ee ueneve cegueeb®es keÀhe[s efMeJee³euee ³esleele.
meKeesue DeY³eeme Deens. legcner efueefnuesueer HegmlekesÀ ceer Jee®eueer MeeUs®es ieCeJesMe Je l³eemeesyele ueeieCeeN³ee yesuìme, ceewpes,
Deensle. mJesìme& ³eeb®³eener ceer kebÀ$eeìer mJe©heele IeeTkeÀ ÒeceeCeele
leg<eej mej ë Dejs Jee ! HeÀej®e íeve ! Dee@[&j Ieslees. l³ee®emeesyele efkeÀjkeÀesU ÒeceeCeeJejerue
ceer ë SkebÀojerle legcner ³ee MeeUsJej KetMe Deenele, Demeb®e vee ? Dee@[&me&ner ³esle Demeleele, l³eener HegN³ee keÀjle Demelees.
leg<eej mej ë vegmelee KetMe veener, ceneKetMe. Deenes menefMe#ekeÀ cnCetve FLeb ceer ë ³ee #es$eele legcner Iesleuesues efMe#eCe Je J³eJemee³e megª
ueeieuees efve Deelee `ns[ceemlej' cnCetve efjìe³ej nesCeej ner ³ee keÀjC³eeDeieesoj Iesleuesuee DevegYeJe keÀe³e neslee? ³ee #es$ee®eer
MeeUs®eer®e ke=ÀHee. DeeJe[ meg©Jeeleerheemetve nesleer keÀe³e?
ceer ë legce®³ee ³ee Deeveboer JeeieC³ee-yeesueC³eeveb Deecneueener yej ceemìj ë ceer cegbyeF& efJeoîeeheerþeletve yeer.S kesÀue Deens. hejblet efMeJeCe Je
Jeeìleb. ner cegueeKele efou³eeyeodoue legce®es DeeYeej. efJeCekeÀeceeefJe<e³eer DeeJe[ nesleer. lemes heenlee mejkeÀejer veeskeÀjer
efceUCes DeJeIe[ nesles. cnCetve p³ee ieesäer®eer DeeJe[ Deens leer®e
2. ueeskeÀjer keÀhe[s Je ieCeJesMe J³eJemee³e keÀjCeeN³ee meblet ceemìj®eer
peesheemeC³ee®ee Òe³elve kesÀuee.
cegueeKele.
ceer ë ³ee J³eJemee³eele legcnebuee efkeÀleer iegbleJeCetkeÀ keÀjeJeer ueeieueer?
(efJeCeuesues keÀhe[s Je MeeUe ieCeJesMeeb®ee J³eJemee³e
ceemìj ë efJeCekeÀecee®es ceMeerve Je efMeueeF& ceMeerve efJekeÀle IesC³eemeeþer
keÀjCeeN³ee meblet iees[yeesues ³eeb®eer Iesleuesueer cegueeKele) 10,000 npeej ©He³es FlekeÀe Ke®e& Deeuee neslee.
ceer ë meblet keÀekeÀe, vecemkeÀej ceer ë legce®³ee keÀeceele legcnebuee ÒesjCee osCeeN³ee J³ekeÌleer Deensle keÀe?
ceemìj ë vecemkeÀej, ³ee yemee. ceemìj ë ceePes yeeyee, ns ceePes heefnues ÒesjCeemLeeve Deensle. yeeyeebveer®e ³ee
ceer ë meblet keÀekeÀe, ceer Deeheueer cetueeKele IesT Fef®ílees. (cnCepes ceer JeeìsJej ®eeueC³eemeeþer Òeeslmeenve efoues.
legcnebuee keÀener ÒeMve efJe®eejCeej Deens. l³ee®eer legcner Gllejs ceer ë ³ee J³eJemee³eeleerue veJeeieleebvee keÀe³e meuuee oîeeue legcner?
oîee³e®eer) Deeheu³eekeÀ[s JesU Deens keÀe? ceemìj ë heefnueer ieesä cnCepes HesMevme Deefpeyeele mees[e³e®ee veener.
ceemìj ë nes Deens vee. efJe®eeje legcneuee keÀe³e efJe®eeje³e®es Deens les. keÀewMeu³e efJekeÀefmele keÀjle pee³e®eer. ceesþîee ef®e$eeJej
ceer ë keÀekeÀe, legcneuee mebletceemìj Demes keÀe cnCeleele? vepej Demeueer lejer l³ee®eyejesyej ueneve-meneve yeejkeÀeJesner
ceemìj ë ceePes veeJe mebleepeer legkeÀejece iees[yeesues. ceePee J³eJemee³e meebYeeUe³e®es!
keÀhe[îeeb®ee Deens. ueeskeÀebveer mebleepeer®ee meblet kesÀuee. ceie ceer ë DeeheCe ³ee J³eJemee³eele KetMe Deenele vee?
mebletceemìj Demes veeJe he[ues. ceemìj ë nes. Deens®e...
ceer ë keÀekeÀe, legcner ne J³eJemee³e efkeÀleer ye<ee&&heemetve keÀjlee³e? ceer ë DeeheCe Deeheuee J³eJemee³e DeeCeKeer efJemleeje³e®eer mJeHves heenle
ceemìj ë ceer ne J³eJemee³e iesueer 10 Je<ee&&heemetve keÀjlees³e. Deenele. l³eebvee ceeP³eekeÀ[tve Deeieeceer Jeeì®eeueermeeþer neefo&keÀ
MegYes®íe!
aaa
6 mebJeeouesKeve
oesve efkebÀJee DeefOekeÀ J³ekeÌleer SkeÀ$e Deeu³ee, keÀer l³eeb®³eeceO³es pes vecegvee mebJeeouesKeve
yeesueCes efkeÀbJee Yee<eCe nesles l³eeuee mebYee<eCe Demes cnCeleele. oesve ceeCemes
(1)
menpe Yesìueer cnCepes leer SkeÀceskeÀebMeer yeesueleele. l³eeb®³ee yeesueC³eeuee
efJeefMe<ì Demee efJe<e³e vemelees. SkeÀceskeÀeb®es kegÀMeue efJe®eejC³eeHeemetve lees Pee[s ueekee, osMe peiekee
nJeer Demeuesueer ceeefnleer efJe®eejsHe³e¥le®es efJeefJeOe efJe<e³e l³eele ³esTve peeleele;
HeCe SKeeoîee efveefM®ele efJe<e³eeJej pes mebYee<eCe ®eeueles l³eeuee mebJeeo
Demes cnCeleele. mebYee<eCe efuentve oeKeefJeCes ³eeuee®e `mebJeeouesKeve' ~~ ke=#eejesheCe efove~~
Demes cnCeleele.
mebJeeo uesKeve keÀjleevee ue#eele þsJeC³ee®es cegodos : Pee[ebvee veJeÀe JeÀª ve<ì
Mkeeme Iesleevee nesleerue JeÀ<ì
(1) mebJeeouesKeveeleerue Yee<ee leer yeesueCeeN³ee J³ekeÌleeR®³ee leeW[er MeesYesue
DeMeer DemeeJeer. ueneve cetue yeesuele Demesue lej cegueeb®eer Yee<ee
keÌJeef®ele yeesye[er ®eeuesue. veeskeÀj efkebÀJee MeslekeÀjer peer Yee<ee yeesuesue Jejerue efveJesove Jee®etve Je=#eejesHeCe keÀje³e®es Deens l³eeJej efce$eebceO³es
leer l³eeuee meepesMeer efkebÀJee ûeeceerCe DemeeJeer. Ie[uesuee mebJeeo efuene.
(2) mebJeeoe®eer Yee<ee ner yeesueer efkebÀJee HećeeCe Yee<ee DemeeJeer. SkeÀ efoJeme Je=#eejesHeCee®ee
(ceveespe ceOeu³ee megìdìerle OeeJele OeeJele Jeiee&le ³eslees.)
(3) mebJeeoeleerue JeekeÌ³es ueebyeue®ekeÀ Demet ve³esle.
efceefuebo : ³es ceveespe, Deepe yeIe ceer legP³ee DeeJe[er®es ceesokeÀ DeeCeues
(4) mebJeeoeleerue JeekeÌ³es íesìer Je megìmegìerle vesnceer®³ee mebYee<eCeeuee
Deensle.
MeesYeleerue DeMeer DemeeJeer Je cegodoîeeuee Oeªve DemeeJeer.
ceveespe : Dejs JJee ! os, os. Dejs HeCe ceer pes meebiee³euee Deeuees les DeeOeer
(5) mebJeeo-uesKeveele kesÀJeU ÒeMveesllejs vemeeJeerle.
meebielees. DeeHeu³ee MeeUs®³ee yeepet®eer leer `HejebpeHes ieuueer'
(6) mebJeeo ®eìkeÀoej DemeeJesle. Deens vee, efleLes yeIe leer Deepeer Pee[eKeeueer yeesjb, ef®eb®ee
(7) mebJeeoele SkeÀe®e J³ekeÌleer®es ueebyeue®ekeÀ Yee<eCe vemeeJes. efJekeÀe³euee. les ceesþdþb Je[e®eb Pee[ Hee[ueb.
(8) mebJeeoe®ee MesJeì HeefjCeecekeÀejkeÀ JneJee. Deefve©odOe : Dejs, HeCe keÀe? les lej efkeÀleer pegveb DeeefCe ceesþdþb Pee[ nesleb.
(9) mebJeeoeceO³es SKeeoer ke=Àleer efkebÀJee DeefYeve³e meg®eJee³e®ee Demeu³eeme DeeHeCe lej vesnceer l³ee®³ee Heejby³eebJej KesUe³e®ees. keÀe yejb
lees kebÀmeele efuentve meebieeJee. Hee[ueb Demesue?
(10) mebJeeo efueefnleevee yeesueCeeN³ee J³ekeÌleer®³ee veeJeeHeg{s SkeÀ íesìer ceveespe : Dejs, efleLes vee ceesþer efyeefu[bie nesCeej Deens. les Pee[ ceO³es
Dee[Jeer jsIe (-) oîeeJeer efkebÀJee SkeÀeKeeueer SkeÀ DeMeer oesve ³esle nesleb cnCetve l³ee efyeefu[bie yeebOeCeeN³ee efyeu[jves les Pee[
efìbyes (:) oîeeJes. ³ee®ee DeLe& `cnCeeuee' Demee neslees. Hee[e³euee ueeJeueb.
Devegpee : keÀe³e cemle Pee[ nesleb les! GvneUîee®³ee megìdìerle DeeHeCe jespe
mebJeeoemeeþer DeeJeM³ekeÀ mJeYeeJe JewefMe<ìîe :
l³ee®³ee HeejeJej KesUe³e®ees. efkeÀleer og<ì Demeleele ner ceesþer
(1) mebJesoveMeeruelee (2) iegCeûeenkeÀlee
ceeCemeb... l³eebvee nJeer leMeer Pee[b Hee[leele DeeefCe veJeerve
(3) DeveeûeenerJe=lleer (4) efJeJeskeÀMeeruelee
ueeJelener veenerle. (lesJe{îeele jepet efMeHeeF& ³eslees.)
(5) YeeJeefvekeÀlee (6) efJeMJeemeen&lee
efMeHeeF& : keÀe³e js Heesjebvees... keÀesCe Pee[b ueeJele veenerle? keÀe³e Peeueb?
(7) mJeeieleMeerue jefmekeÀ Je=lleer.
ceveespe : Denes keÀekeÀe, les ceesþb Je[e®eb Pee[ keÀeHeueb... cnCetve Devegpee
ner JewefMe<ìîes Debieer Demeleerue lej®e ceeCetme megmebJeeoer yevelees. cnCeles keÀer, Pee[b keÀeHeleele HeCe veJeerve ueeJele veenerle.
(245)
efMeHeeF& : Dejs, ceie legcner ueeJee. DeeHeu³ee MeeUs®³ee ceeie®³ee yeepetuee meO³ee®es leeHeceeveJee{ ner HetCe&le: ceeveJeefveefce&le Demetve l³ee®es
yejer®e peeiee Deens. efleLes DeeHeu³ee meieUîeebvee Òel³eskeÀer SkeÀ JeeF&ì HeefjCeece meJe& mepeerJeebvee YeesieeJes ueeiele Deensle.
Pee[ ueeJelee ³esF&ue SJe{er HegjsMeer peeiee Deens. efMeJee³e Lees[s Heg<Hee : HeCe mej iueesyeue Jee@efce¥ie ns ceeveJeecegUs keÀmes keÀe³e nesT
Heg{s iesu³eeJej `ceecee-Yee®es' veeJee®ee [eWiej Deens, efleLesner MekesÀue?
legcner Pee[s ueeJet MekeÀlee. ieg©peer : ceeveJe Òeieleer keÀjle iesuee. DeewoîeesefiekeÀ ¬eÀebleer Peeueer,
ceveeueer : Dejs nes. DeeHeCe Pee[s ueeJet³ee. DeeHeu³ee vesves ieg©peeRvee ne l³eecegUs Òeot<eCe Jee{ues, l³ee®eyejesyej nefjleJee³et®es ceesþîee
ÒemleeJe meebiet³ee DeeefCe ³esl³ee MeefveJeejer MeeUe ueJekeÀj ÒeceeCeeJejerue Glmepe&ve peeieeflekeÀ leeHeceeveJee{eruee keÀejCeerYetle
megìu³eeJej DeeHeCe lesLes peeT. þjues Deens.
Devegpee : ®eeuesue, let DeeefCe ceer mejebvee meebietve HejJeeveieer IesT DeeefCe ©Heeueer : mej, iueesyeue Jee@efce¥iecegUs vekeÌkeÀer HeefjCeece keÀe³e neslees?
Jeiee&Jeiee&le peeTve Je=#eejesHeCee®eer Iees<eCee keÀª. ®eeuesue? ieg©peer : mecegêe®³ee HeeC³ee®eer HeeleUer Jee{le ®eeueueer Deens. l³eecegUs
ceveespe : Dejs JJee! vekeÌkeÀer ®eeuesue DeeefCe SkeÀ Iees<eJeekeÌ³e IesT³ee YeefJe<³eele DeveskeÀ cenllJee®³ee Menjebvee OeeskeÀe mebYeJelees.
DeeHeCe! ³eebJej SkeÀcesJe GHee³e cnCepes nefjleJee³et®es Glmepe&ve
meJe&peCe : SkeÀ efoJeme Je=#eejesHeCee®ee! DeeìeskeÌ³eele DeeCeCes. l³eemeeþer DeewoîeesefiekeÀ ÒekeÀuHeebvee DeeUe
(2) IeeueCes cenllJee®es Deens. Hejbleg l³eecegUs DeeefLe&keÀ mebkeÀìebvee
leeW[ oîeeJes ueeieC³ee®eer Yeerleer Òel³eskeÀ je<ìêuee Jeeìles.
®euee keÀª³ee, iueesyeue Jee@efce&¥ie Heemetve megìkeÀe jceCe : ceie ns ìueesyeue Jee@efce¥ie' LeebyeJeC³eemeeþer keÀe³e keÀjlee ³esF&ue?
Heg<Hee : l³eemeeþer DeeHeCe Je=#elees[ LeebyeJetve YejHetj Pee[s ueeJetve leer
``Òeot<eCe cegkeÌle efove'' peieJeueer lej ns ìueesyeue Jee@efce¥ie' keÀceer nesT MekesÀue.
ieg©peer : nes nes vekeÌkeÀer®e. l³ee®ee HeÀe³eoe DeeHeCee meJee¥vee®e nesF&ue.
meejspeCe : Pee[s ueeJet³ee, JemegbOejsuee Jee®eJet³ee.
leeHeceeveele Jee{, Dee³eg<³eele Ieì
Pee[s ueeJee, iueesyeue Jee@efce&¥ieuee otj HeUJee mkeeO³ee³e
Jejerue efveJesove Jee®etve iueesyeue Jee@efce¥ie ³ee efJe<e³eeJej ieg©peer Je KegMeKeyej.... KegMeKeyej..
efJeoîeeL³ee¥ceO³es Ie[uesuee mebJeeo efuene.
iueesyeue Jee@efce¥ie mejmJeleer efJeoîeeue³eeleHexÀ
(Jeiee&le efHebHeUs ieg©peer Yetieesue efMekeÀJele Demeleele.) F. 10 Jeer ®³ee efJeoîeeL³ee¥meeþer ceesHeÀle
ieg©peer : cegueebvees, lej DeMeeÒekeÀejs ne Oe[e mebHeuee Deens. keÀesCeeuee mebieCekeÀ Jeie&
keÀener ÒeMve Demeleerue lej efJe®eeje. megìdìerleerue megJeCe&mebOeer ÒeLece ³esCeeN³eeme
©Heeueer : ieg©peer, keÀeue vee ceePes Je[erue ìer.Jner. Jej ìueesyeue Jee@efce¥ie' lJeje keÀje! ÒeLece ÒeeOeev³e
³ee efJe<e³eeJejerue ceeefnleerHeì Heenle nesles. HeCe ns iueesyeue Jee@ (veeJe veeWoCeer DeeJeM³ekeÀ)
efce¥ie vekeÌkeÀer keÀMeecegUs nesles?
ieg©peer : Deepe He=LJeerJejerue peeieeflekeÀ leeHeceeveele KetHe Jee{ Peeueer Jejerue efveJesove Jee®etve legcner DeeefCe legce®es Je[erue ³eeb®³eeceO³es Ie[uesuee
Deens. l³eeuee®e DeeHeCe ìueesyeue Jee@efce¥ie' cnCelees. HetJeea ner mebJeeo 60 les 80 Meyoeble efuene.
leeHeceeveJee{ HetCe&le: vewmeefie&keÀ keÀejCeebcegUs nesle nesleer. cee$e
aaa
7 Je=lleeble uesKeve
meYee, mebcesueve, meceejbYe, efMeefyejs, Heefj<eoe efkebÀJee l³ee l³ee Heefjmejele neslee. `jkeÌleoeve ns meJe&Þes<þ oeve' ³ee yeéro®ee He´meej ns Deece®es O³es³e Deens
SKeeoer Ieìvee Ie[u³eeJej l³ee IeìvesmebyebOeer meefJemlej ke´Àceeves ceeefnleer osCes Demes ceb[Ue®es DeO³e#e Þeer. He´keÀeMe jeTle ³eebveer meebefieleues. ³ee efMeefyejeuee
cnCepes®e `Je=lleeble uesKeve' nes³e. meJe&meeceev³e veeieefjkeÀeb®ee YejIeesme Heéflemeeo efceUeuee. leerve efoJemeeble SketÀCe
600 yeeìu³ee jkeÌle pecee keÀjC³eele Deeues. ns meJe& jkeÌle megjef#eleefjl³ee
Je=lleeble uesKeve keÀjleevee ue#eele þsJeC³eepeesi³ee iees<ìerë
jkeÌleHes{erceO³es þsJeC³eele Deeues.
(1) Je=lleeble uesKeveeleerue Yee<ee meeOeer, JeemleJeoMeea Je mecepeC³eeme meesHeer
MesJeì®³ee efoJeMeer jkeÌleoeve keÀjCeeN³ee meJe& jkeÌleoel³eeb®ee melkeÀej
DemeeJeer.
keÀªve l³eebvee ceeveef®evn osTve ieewjJeC³eele Deeues. ³ee He´mebieer DeO³e#e
(2) Je=lleeble uesKeveeleerue Yee<ee mekeÀejelcekeÀ DemeeJeer. cnCetve ceneHeewj Þeer. peiepeerleefmebie GHeefmLele nesles. ³ee He´keÀej®eer DeeCeKeer
(3) Ieìvesyeeyele mJeleë®es cele J³ekeÌle ve keÀjlee Ieìvee peMeer Ie[ueer leMeer efMeefyejs Dee³eesefpele keÀªve jkeÌleoevee®ee He´meej keÀjC³ee®ee efveOee&j ³ee He´mebieer
efueneJeer. Ieìves®es uesKeve De®etkeÀ Je mHe<ì DemeeJes. keÀjC³eele Deeuee.
(4) IeìvesmebyebOeer ceeefnleer ³eesi³e Je HeefjHetCe& DemeeJeer, pesCeskeÀªve (2) legce®³ee MeeUsle YejefJeC³eele Deeuesu³ee efJe%eeve HeóMe&vee®ee Je=lleeble
Jee®ekeÀeb®³ee ceveele MebkeÀe GHeefmLele nesCeej veener. efuene.
(5) ceLeUe DeekeÀ<e&keÀ Je mecepeC³eeme meesHee DemeeJee. efoveebkeÀ
(6) ceLeUîeeveblej Je=lleebleeefJe<e³eer mHe<ìerkeÀjCe osTve veblej Ieìvee/Je=lle mLeU keÀeueeJeOeer
ke´Àceeves meefJemlej efueneJes. mLeU, keÀeU Je J³ekeÌleer ³eeb®ee GuuesKe efJe%eeveHeóMe&ve
lesLes DemeeJee. HećegKe HeengCes mebosMe
ceeveef®evn
(7) Heefj®íso DeLeJee l³eeleerue JeekeÌ³es mekeÀejelcekeÀ DemeeJeer.
(8) Je=lleeble uesKeveele keÀesCee®eerner yeoveeceer nesCeej veener ³eekeÀ[s efJeMes<e efJe%eeveHeóMe&vee®ee Je=lleeble
ue#e oîeeJes. ceguegb[, efo. 1 peevesJeejer (HeéfleefveOeer) ö èfJe%eevee®es owvebefove peerJeveeleerue
(9) Je=lleeble uesKeveele keÀuHevesuee Deefpeyeele JeeJe vemeeJee. mel³ekeÀLeve Je cenllJe' ³ee efJe<e³eeJej DeeOeeefjle SkeÀ efJe%eeve HeóMe&ve vegkeÀles®e `mejmJeleer
Jemlegefve<þlee ³eebme cenllJe oîeeJes. efJeoîeecebefoj, ceguegb[' ³esLes YejefJeC³eele Deeues nesles. ³ee HeóMe&vee®³ee GodIeeìveeuee
HeéfmeodOe Jew%eeefvekeÀ `Þeer. Jemeble ieesJeejerkeÀj' HećegKe HeengCes cnCetve GHeefmLele nesles.
vecegvee ke=lleeble uesKeve efJeoîeeLee¥veer Keeme cesnvele IesTve yeveefJeuesu³ee efJeefJeOe owvebefove
(1) legce®³ee efJeYeeieele mebHevve Peeuesu³ee jkeÌleoeve efMeefyeje®ee Je=lleeble GHe³eesiee®³ee Jemlet ns HeóMe&vee®es JewefMe<ìîe nesles. MeeUs®es efJe%eeve efJe<e³eHećegKe
efuene. Heé. [cejs mej ³eeb®es ceeie&oMe&ve ³ee meJe& cegueebvee ueeYeues. Þeer. Jemeble ieesJeejerkeÀj
³eebveer cegueeb®³ee ³ee keÀeceefiejer®es Keeme keÀewlegkeÀ kesÀues. `legcner®e Yeejlee®es
efoveebkeÀ
mLeU Dee³eespekeÀ Kejs YeefJe<³e Deenele' Demes meebiele l³eebveer efJeoîeeL³ee¥vee yengceesue ceeie&oMe&ve
jkeÌleoeve efMeefyej kesÀues. ®eej efoJeme ®eeueuesu³ee ³ee HeóMe&veeuee ueeskeÀeb®ee peyejomle Heéflemeeo
efceUeuee. SkeÀe efJeoîeeL³ee&ves efJepesefMeJee³e HeeCeer MegodOe keÀjCeejs GHekeÀjCe
HećegKe HeengCes ueeskeÀeb®ee Heéflemeeo HeóMe&veele þsJeues nesles. les meJee¥®³ee®e DeekeÀ<e&Cee®es keWÀê þjues.
ceeveef®evn
HeóMe&vee®³ee MesJeìer meJe& menYeeieer efJeoîeeL³ee¥®ee ieewjJe keÀjC³eele
jkeÌleoeve efMeefyeje®ee Je=lleeble
Deeuee. meceejesHeHe´mebieer yeesueleevee MeeUs®es cegK³eeO³eeHekeÀ Þeer. JeeIeceejs
Ssjesueer, efo. 10 cee®e& (HeéfleefveOeer) - ³esLeerue ueeF&HeÀueeF&ve ceb[Ueves mej ³eebveer òsMee®³ee HeíeleerceO³es leveceveeves meeceerue Jne' Demes efJeoîeeL³ee¥vee
DeeHeu³ee JeOee&Heveefoveeefveefcelle efo. 6,7,8 cee®e& jespeer jkeÌleoeve efMeefyej DeeJeenve kesÀues.
Dee³eesefpele kesÀues nesles. `mebpeerJeveer ne@efmHeìue®³ee' mene³³eeves ns efMeefyej mebHevve mkeeO³ee³e
Peeues. ³ee efMeefyeje®es GodIeeìve Deeceoej `Þeer. efJepe³e ®eewiegues' ³eebveer kesÀues.
(1) SsefleneefmekeÀ Jemlet HeóMe&vee®ee Je=lleeble efuene.
meJe&meeceev³e veeieefjkeÀebceO³es jkeÌleoeveeefJe<e³eer Demeuesues iewjmecepe
(2) 9 Dee@iemìuee MeeUsceO³es meepeje Peeuesu³ee ke´Àebefleefovee®ee Je=lleeble
otj JneJesle Je l³ee®es cenllJe ueeskeÀebvee mecepeeJes, ne ³ee efMeefyeje®ee GodosMe
efuene.
aaa
(247)
8 efveyebOe uesKeve
 efveyebOee®es ÒekeÀej : efþkeÀeCeer efJejeceef®evneb®ee ³eesi³e JeeHej keÀjeJee. MekeÌ³e Demeu³eeme JeekedÀÒe®eej
(1) ÒemebieuesKeve efveyebOe (2) DeelcekeÀLeveelcekeÀ efveyebOe Je cnCeer ³eeb®ee keÀewMeu³eeves JeeHej keÀjeJee. l³eecegUs efveyebOe ÒeYeeJeMeeueer Je
DeekeÀ<e&keÀ yevelees.
(3) keÀuHeveeÒeOeeve efveyebOe
³ee ÒeMveemeeþer efJeoîeeL³ee¥veer kesÀJeU HeeþîeHegmlekeÀ DeLeJee yeepeejele
 efveyebOe uesKeve keÀjleevee I³eeJe³ee®eer keÀeUpeer: efceUCeejer efveyebOee®eer HegmlekesÀ ³eeJej DeJeuebyetve ve jenlee, mJele: KetHe
DeeHeCe keÀesCelee efveyebOe efueefnCeej Deenesle, ns ÒeLece efJeoîeeL³ee&ves Jee®eve keÀjeJes, DeeHeu³ee meYeesJeleeue®es peeieªkeÀHeCes efvejer#eCe keÀjeJes,
ceveeMeer þjJeeJes. SKeeoe efJe<e³e efveJe[u³eeJej lees®e J³eJeefmLeleHeCes efueneJee. Jele&ceeveHe$eeleerue, jsef[DeesJejerue Je ìer.Jner.Jejerue yeelec³ee Jee®eeJ³eele/
efveyebOee®es cegodos yengleskeÀ efouesues Demeleele®e. HeCe mecepee, les efoues vemeu³eeme SskeÀeJ³eele. mJele:®eer efìHeCes keÀe{tve ef®ebleve Je ceveve kesÀu³eeme ne ÒeMve
DeeHeCe Lees[keÌ³eele cenllJee®es cegodos le³eej keÀªve l³ee cegodoîeeb®ee efJemleej keÀþerCe JeeìCeej veener.
keÀjeJee. SkeÀe Heefj®ísoele SkeÀ efkebÀJee oesve cegodoîeeb®ee efJemleej keÀjeJee. vecegvee efveyebOe
 efveyebOee®eer meg©Jeele:
ÒemebieuesKeve efveyebOe
efveyebOee®eer meg©Jeele ner DeefleMe³e cenllJee®eer Demeles. efveyebOee®eer
meg©Jeele DeLeJee efJe<e³e-ÒeJesMe pesJe{e ÒeYeeJeer Demesue, lesJe{s Hejer#ekeÀe®es DeeHeCe DevegYeJeuesueer, SskeÀuesueer, SKeeoer Ieìvee, SKeeoe Òemebie,
SKeeoe efJe®eej, SKeeoer mecem³ee DeeHeu³eeuee vesnceer®e efJe®eejÒeJe=lle
legce®³eeyeodoue®es cele ®eebieues nesles.
keÀjerle Demelees. lees Òemebie pej DeeHeu³ee yeeyeleerle Ie[uee lej DeeHeueer
efveyebOee®eer meg©Jeele Keeueerue ÒekeÀejs keÀjlee ³esF&ue: Òeefleef¬eÀ³ee keÀe³e Demesue? Demee efJe®eej DeeHeCe kesÀu³eeme DeeHeCe Òemebiee®es
(i) efJe<e³ee®eer J³eeK³ee osTve. efJeMues<eCe DeeHeCe leìmLeHeCes keÀª MekeÀlees. DeMee efJe®eejebvee, YeeJeveebvee,
(ii) l³ee efJe<e³eemebyebOeer nuueer®eer ®e®ee& keÀªve. mebJesoveMeerueles®eer, YeeJeefvekeÀles®eer pees[ osTve MeyoyeodOe kesÀues, lej lees Òemebie
(iii) SKeeoîee keÀJeer®³ee l³ee efJe<e³eemebyebOeer®³ee cenllJee®³ee DeesUer osTve. Jee®eCeeN³ee®³ee ceveeuee efYe[lees l³ee Òemebiee®es Meyoef®e$e [esUîeebmeceesj GYes
(iv) SKeeoe Òemebie osTve. jent MekeÀles. DeeHeu³ee YeeJevee ÒeYeeJeerHeCes ceeb[C³ee®es keÀewMeu³ener J³ekeÌle
(v) efJe<e³ee®es cenllJe mecepeeJetve. nesTve uesKevekeÀewMeu³ee®ee, DeefYeJ³ekeÌleer #eceles®ee efJekeÀeme meeO³e nesT
(vi) SKeeoîee ceesþîee J³ekeÌleer®es cele, meboYe& efkebÀJee GoenjCe osTve. MekeÀlees.
(vii) SKeeoer iees<ì DeLeJee mebJeeo Lees[keÌ³eele osTve. ÒemebieuesKeve keÀjleevee ue#eele I³eeJe³ee®es ceodos :
(1) Òemebiee®eer, Ieìves®eer keÀuHevee (2) met#ceefvejer#eCe
 efveyebOee®ee ceO³eYeeie:
efveyebOee®ee ceO³eYeeie ne Del³eble cenllJeHetCe& Yeeie Deens. ³eele cetU (3) YeeJeveeb®eer DeefYeJ³ekeÌleer (4) ef®e$eoMeea mebJesoveMeerue uesKeve
efJe®eej mHe<ì keÀjeJee Je efJe<e³eemebyebOeer®e efueneJes. YejkeÀìle peeT ve³es. (1) Keeueerue Òemebieer legcner GHeefmLele neslee. l³ee YeeJeHetCe& Òemebiee®es
efJe®eejeb®eer HegvejeJe=lleer ìeUeJeer. ³eemeeþer keÀceerle keÀceer oesve Heefj®íso uesKeve keÀje.
keÀjeJesle.
 efveyebOee®ee MesJeì:
efveyebOee®ee MesJeì ne ÒeejbYeeÒeceeCes®e cenllJee®ee Demelees. MesJeì ne
Lees[keÌ³eele, Del³eble mHe<ìªHeeves Je Jee®ekeÀeuee efJe®eej ÒeJe=lle keÀjCeeje
DemeeJee.
 efveyebOeeefJe<e³eer Flej cenllJee®³ee iees<ìer :
efveyebOeele ®eej les Hee®e Heefj®íso DemeeJesle. SkeÀe Heefj®ísoele SkeÀ
DeLeJee oesve efJe®eejeb®es efJeJes®eve DemeeJes. efveyebOe ne Jee®ekeÀebMeer megmebJeeo
meeOeCeeje lej DemeeJee®e; HeCe l³eele efJe®eejeb®eer HegvejeJe=lleer vemeeJeer.
efveyebOee®eer Yee<ee MegodOe Je DeesIeJeleer DemeeJeer. l³eele J³eekeÀjCee®³ee
®egkeÀe keÀª ve³esle. l³ee®eÒeceeCes MegodOeuesKevee®es efve³ece HeeUeJesle. ³eesi³e
(248)
efveyebOe uesKeve 249
ceuee Depetvener DeeþJelees lees efoJeme. 24 peguew, JesU mebO³eekeÀeUer efHebpeN³eeleerue HeesHeìe®es DeelceJe=lle
6 Jeepetve 20 efceefveìs. cegmeUOeej yejmeCeeje HeeTme peCet Deece®³ee
1. HetJeea®es Deeveboe®es efoJeme 6. iegueeceefiejer®es
og:Keele menYeeieer Peeuee DemeeJee. Òemebie neslee HeekeÀJ³eeHle keÀeMceerjceO³es
efoJeme, ogëKe
DeelebkeÀJeeoîeebmeesyele Peeuesu³ee ieesUeryeejele Menero Peeuesues cespej jceekeÀeble
³eebvee osC³eele Deeuesu³ee YeeJeHetCe& ÞeodOeebpeueer keÀe³e&¬eÀcee®ee. lees Òemebie
2. SkeÀe
keÀener kesÀu³ee ceeP³ee DeeþJeCeeR®³ee Heìeletve Hegmeuee peeCeej veener FlekeÀe 5. efHebpeN³eele
HeÀemesHeejO³eeves
ngyesntye Depetvener ceuee DeeþJelees. l³ee ceeJeUl³ee met³ee&yejesyej Jee{le þsJeCes
HekeÀ[ues
peeCeejer Meeblelee DeeefCe meieUîeeb®es YeejeJeuesues HeeCeeJeuesues [esUs. DeeoMe&
efJeoîeeue³ee®³ee HeìebieCeele yeebOeuesu³ee He$³ee®³ee Mes[ceO³es Deecner meJe&peCe
peceuees neslees. cnCepes®e ceer DeeefCe Deece®³ee DekeÀesuee Menjeleerue ueeskeÀ.
3. HeejO³eeves DeveskeÀ 4. HeesHeìe®eer SkeÀe
meJee¥®ee Gj DeefYeceeveeves Yeªve ³esF&ue Demee lees Òemebie Demeuee lejer SkeÀ
He#eer HekeÀ[ues nesles. ÞeercebleekeÀ[s efJeke´Àer
JeerjHegª<e DeeHeCe ieceeJeuee ³ee®es og:Kener ueeskeÀebvee Jeeìle nesles.
Menero cespej jceekeÀeble ³eeb®es íe³eeef®e$e meceesj®³ee ìsyeueeJej þsJeC³eele `èfce$ee, ceer efHebpeN³eeleuee HeesHeì yeesuelees Deens. ceer ³ee efHebpeN³eele
Deeues nesles. osMeemeeþer ÒeeCe DeHe&Ce kesÀu³ee®es meceeOeeve íe³eeef®e$eeleu³ee ogëKeer keÀ<ìer peerJeve peiele Deens. Deelee ceuee ns peerJeve vekeÀesmes Peeues Deens.
l³eeb®³ee efmcelenem³eekeÀ[s Heentve peeCeJele nesles. peceuesu³ee meieUîeebveer keÀe³e ns ceePeb ogYee&i³e ! ceeP³ee mJeHveeleosKeerue Demee efJe®eej Deeuee veener
cesCeyell³ee HesìJetve SkeÀ-SkeÀ keÀªve ìsyeueeJej þsJeu³ee DeeefCe lesLeerue®e SkeÀ keÀer, ceuee efHebpeN³eele yebefomle JneJes ueeiesue. ³ee efHebpeN³eele ceuee ceOegj
mesJeeefveJe=lle mesvee DeefOekeÀeN³eebveer meieUîeebvee oesve efceefveìs ceewve HeeUtve Menero HeÀUs Kee³euee efceUleele. Iejeleerue meJe&peCe ceePes keÀewlegkeÀ keÀjleele. HeCe
cespej jceekeÀeble ³eebvee ÞeodOeebpeueer osC³ee®es DeeJeenve kesÀues. les ¢M³e Heentve ceuee keÀesCeerner efHebpeN³eeletve yeensj keÀe{le veener. Deepener ceuee ceePes HetJeea®es
KejesKej®e osMeemeeþer ÒeeCe efouesu³ee l³ee yeneogjemeeþer ieJe& Jeeìuee Hejbleg mJeeleb$³ee®es efoJeme DeeþJeleele DeeefCe Demes njJetve iesuesues Deeveboe®es #eCe
Heg{®³ee®e #eCeer Deelee l³eeb®³ee kegÀìgbyee®es keÀe³e nesF&ue ne efJe®eej [eskeÌ³eele Hejle ceeP³ee peerJeveele keÀOeer ³esCeej, ³ee efJe®eejeves ceePes ceve J³eeketÀU nesles.
Deeuee. MeeUsle peeCeejer l³eeb®eer cegues, l³eeb®es efMe#eCe, ceeies jeefnuesues cneleejs
yeeueHeCeer ceer efkeÀleer megKeele neslees ! DeefleMe³e efvemeie&jc³e Demes les
DeeF&-Je[erue, yee³ekeÀes. Deelee keÀe³e nesF&ue? ogmeN³ee®e #eCeer ceePeer vepej
pebieue nesles. l³ee pebieueeleerue SkeÀe Pee[eJejerue {esueerle ceePee pevce Peeuee.
efleLes®e yemeuesu³ee l³eeb®³ee mebHetCe& kegÀìgbyeekeÀ[s iesueer. l³eeb®³ee ®esnN³eeJej
l³ee {esueerletve ceer He´Lece yeensj Heeefnues lesJne DeemeHeeme®ee ve³evejc³e osKeeJee
mJele:®³ee YeefJe<³eeyeodoue Lees[erner ef®eblee ceuee peeCeJeueer veener. Gueì Demes
Heentve ceuee efkeÀleer Deevebo Peeuee neslee! Heg{s ceeP³ee HebKeele yeU Deeu³eeJej
Depetvener Heg$e Demeles lej osMeemeeþer HeéCeeHe&Ce keÀjC³eemeeþer l³eebveener HeeþJeues
DeeF&Jeef[ueebveer ceuee efveÈ³ee DeekeÀeMeele G[e³euee efMekeÀefJeues. pebieueeleerue
Demeles Demes®e l³eebvee Jeeìle DemeeJes Demes ceuee peeCeJeues. Lees[îee®e JesUele
Pee[ebJej ceer DeeF&Jeef[ueebmeceJesle mJe®íboHeCes efJenej keÀjerle Demes. keÀOeer ³ee
cespej jceekeÀeble ³eeb®³ee Helveer yeesueC³eeme meceesj Deeu³ee. l³eebveerner mJele:
Pee[eJej lej keÀOeer l³ee Pee[eJej. efoJeme Gpee[uee keÀer ceer yeensj He[le Demes.
mewv³eele peeC³ee®eer F®íe oMe&efJeueer lesJne KejesKej®e Demes Jeeìues keÀer,
DeeF&Jeef[ueebyejesyej jeefnu³eeJej ceer meceJe³emkeÀ efce$eebyejesyej jcet ueeieuees.
osMeemeeþer yeefueoeve osC³ee®eer mebOeer pejer ceuee efceUeueer lej ceeP³eemeejKee
l³eeJesUer leemeved leeme peieeleu³ee meJe& ogëKeebHeemetve otj DeekeÀeMeele efHeÀje³e®ees.
Yeei³eJeeve ceer®e Demesve!
ceer ceePes HebKe HemejJetve DeMeer keÀener Yejejer DeekeÀeMeele I³ee³e®ees peCet keÀener
DeelcekeÀLeveelcekeÀ efveyebOe ceer®e FLeuee `jepee' Deens. Pee[eb®³ee [neÈ³eebJej KesUe³e®ees, yeeie[e³e®ees.
DeelceuesKeve keÀjleevee ue#eele I³eeJe³ee®es cegodos : ceOegj ieeCeer iee³e®ees. Mesleeleerue Oeev³ee®³ee keÀCemeeleerue oeCes efìHee³e®ees.
(1) mepeerJe DeeefCe efvepeeaJe IeìkeÀebyeeyele meJe&meceeJesMekeÀ efJe®eej. pebieueeleerue Pee[eb®eer HeÀUs cevemeeskeÌle Kee³e®ees. efJeMes<eleë Hesª®³ee Pee[eb®eer !
(2) l³eeb®³ee YeeJevee, megKeog:Ke, meJe³eer, GHe³eesefielee, keÀe³e& ³eeb®ee MeesOe ceie efnjJ³eeieej Pee[eb®³ee meeefveO³eele iee{ PeesHe³e®ees. je$eer®³ee JesUer PeesHe Deeueer
efvejer#eCeMekeÌleerves IesCes. veener lej DeekeÀeMeeleerue ®ebê Je ®eeboC³ee ³eeb®ee ueHeb[eJe Heenle jene³e®ees. Demes
nesles les cemle peerJeve ! HeCe ceeP³ee Jeeìîeeuee HeÀej®e Lees[s efoJeme les megKe Deeues.
(3) DeeHeCe mJele: leer Jemlet Deenesle DeMeer keÀuHevee keÀª. (HejkeÀe³ee ÒeJesMe)
SkesÀ efoJeMeer ceer peefceveerJejerue oeCes efìHele Demeleevee keÀmee keÀesCe
(4) keÀuHeveeMekeÌleer®³ee ceeO³eceeletve veeìîeHetCe&efjleerves keÀuHevee ceeb[Ces.
peeCes ceePee Hee³e peeÈ³eele De[keÀuee. ceer Deesj[t ueeieuees; HeCe ceePes meesyeleer
(5) mebHetCe& uesKeve keÀjleevee Yee<ee ÒeLeceHegª<eer SkeÀJe®eveer DemeeJeer. ceeP³ee ceoleeruee ve ³eslee G[tve iesues. ceer HeÀemesHeejO³ee®³ee neleer meeHe[uees.
l³ee®³eepeJeU Flejner Heg<keÀU He#eer nesles. HeÀemesHeejO³eeves ceuee SkeÀe Þeerceble
ceeCemee®³ee neleer efJekeÀues. ceeP³ee megbojlesJej KegMe nesTve l³ee Þeerceble He=LJeer yeesuet ueeieueer lej ...
ceeCemeeves HeÀemesHeejO³eeuee YejHetj Hewmes efoues.
1. He=LJeer®ee pevce 2. ceeCemeeuee GHe³eesie
lesJneHeemetve ceer ns iegueeceefiejer®es peerJeve peielees³e. ceeP³ee ceeuekeÀeves
ceuee meesvesjer efHebpeN³eele yebefomle kesÀues Deens. l³eeves efouesueer HeÀUs iees[ ceevetve 3. ceeCemee®eer 4. l³eecegUs He=LJeeruee
Keelees. ueneve cegues ceuee KesUCeb mecepetve ceeP³ee meYeesJeleer IesjeJe Ieeueleele mJeeLeea Je JeeìCeejs ogëKe
DeeefCe keÀener vee keÀener KeeT IeeueC³ee®ee He´³elve keÀjleele. mJeeleb$³e efnjeJetve mebkegÀef®ele Je=lleer
Iesleu³ee®eb ogëKe l³eebvee keÀe³e mecepeCeej !
lejerHeCe ueeskeÀebvee Deevebo osC³eemeeþer Keesìb nem³e ®esnN³eeJej `22 SefHeúe' ne `JemegbOeje efove' cnCetve meepeje keÀjC³eele ³eslees.
DeeCelees. ceveele vemeleeveener Flejebvee jceefJeC³eemeeþer ceuee MeerU IeeueeJeer Deece®³ee MeeUslener ne efoJeme Glmeenele meepeje keÀjC³eele Deeuee. HeCe
ueeieles. ceeP³ee yebefomle peerJevee®eer J³eLee HeÀkeÌle les®e mecepet MekeÀleele, p³eebveer l³ee®eJesUer ceveele efJe®eej Deeuee keÀer, Deepe ceeCemeeuee peeCeerJe keÀªve
Demes yebefomle peerJeve J³eleerle kesÀues Deens. ³esLes ceeP³eeHeemetve ceePeb Dee³eg<³e oîeeJeer ueeieles, `Dejs, Jee®eJe He=LJeeruee !' Kej®eb ! ner He=LJeer ceeCemeeMeer yeesuet
efnjeJetve Iesleueb peele Deens. FlekesÀ®e veJns, lej ceePeer Yee<eener efnjeJetve Iesleueer ueeieueer lej ........
peele Deens. ³ee Iejeleerue J³ekeÌleeRveer efMekeÀJeu³eeHećeeCes ceer `megmJeeieleced', He=LJeer ceeCemeeuee efle®³ee pevceeHeemetve les DeepeHe³e¥le®³ee He´Jeemee®eer
`vecemles', `jece jece', `ke=À<Ce ke=À<Ce', èfceþt efceþt' yeesuelees. ceeP³ee keÀneCeer meebiesue. He=LJeer ceeCemeeuee Del³eble ogëKeeves megªJeeleeruee®e peeCeerJe
ceeuekeÀeuee `Deelceejece' DeMeer nekeÀ ceejlees. ns Kejb Deens, keÀer Iejeleu³ee keÀªve osF&ue keÀer, mepeerJeme=<ìeruee DeeOeej ueeYeuee lees HeÀkeÌle He=LJeerleueeJej!
meJee¥vee ceer efHe´³e Deens, HeCe legcner DeMee He´sceeuee keÀe³e cnCeCeej? He=LJeerefMeJee³e ceeveJee®es DeefmlelJe Metv³e Deens. npeejes Je<ee&Heemetve ceeveJepeele
Ìej keÀmeues ner lej keÀeje ³ee He=LJeerleueeJej Jemeueer Deens. HeCe Deepe DeeHeu³ee mJeeLee&meeþer efle®es Keveve
efJe<e meceeve ceesleer ®eeje keÀjle Deens. me=<ìer®es meeQo³e& ve<ì keÀjle Deens.
He´scee®es yebOeve Üeje He=LJeer J³eefLele DebleëkeÀjCeeves meebiesue keÀer, Fceejleer, keÀejKeeves, jmles
cepe De[efJelees ne Gbyeje' yeebOeC³eemeeþer ceeCemeeves Je=#elees[ kesÀueer. efkeÀueefyeueCeejs He#eer, ef®eceC³eeb®eer
ef®eJeef®eJe, keÀeJeÈ³eeb®eer keÀeJekeÀeJe DeueerkeÀ[s SsketÀ®e ³esle veener. l³eeb®ee
ceuee ³esLes YejHetj Kee³euee efceUles, lejerner ceer FLes ogëKeer Deens. ³ee
efveJeeje®e ³ee ceeCemeeves ve<ì kesÀuee. ne ceveg<³eHeéCeer HeéC³eeb®ee®e Me$et Peeuee
iegueeceer®³ee peerJeveecegUs ceer $emle Peeuees³e. YetlekeÀeUeleu³ee jbieleoej DeeþJeCeer
Deens. l³eeb®eer keÀlleue keÀªve l³eeb®³ee DeJe³eJeeb®ee J³eeHeej keÀjle Deens. DeveskeÀ
ceeP³ee ogëKeele Depetve Yej Ieeueleele. KetHe JesUe mJeleëuee mebHeJeC³ee®ee He´³elve
Deew<eOeer JevemHeleer Je HeéC³eeb®³ee peeleer ve<ì Peeu³ee Deensle. keÀUHeeleerue HeéCeer
kesÀuee HeCe ³ee Iejeleu³ee J³ekeÌleer ceuee FlekeÌ³ee uee[ Heśceeves JeeieJeleele, keÀer
SkeÀekeÀer He[ues Deensle. ³ee ke=Àl³eeuee kesÀJeU DeeHeCe®e peyeeyeoej Deenesle Demes
peiee³euee Yeeie He[eJes ueeieles. melele ceer Flejeb®es ceveesjbpeve keÀjerle Deens. HeCe
leer meebiesue. mJeleë®³ee ueeskeÀmebK³esuee DeeUe ve Ieeuelee ogmeN³ee HeéCeercee$ee®eer
ceie ceeP³ee YeefJeleJ³ee®es keÀe³e ? cegkeÌleHeCes efHeÀjC³ee®es Yeei³e ceuee keÀOeer ueeYesue
nl³ee keÀjle Deens. yegodOeer®es Jejoeve ueeYeuesuee ceveg<³e `nce keÀjsmees keÀe³eoe'
keÀe ? efce$ee, Hegvne kesÀJne Yesìt ns meebielee ³esCeej veener. ceer ceeP³ee ceeuekeÀeyejesyej
³ee GkeÌleerHećeeCes meieUerkeÀ[s meb®eej keÀjle Deens.
HejosMeer peele Deens. ceuee vesnceer SkeÀ He´Mve He[lees keÀer, mJeleë®³ee mJeeleb$³eeyeeyele
``ceer ceeCemeeuee DeeOeej osles, cnCetve®e ceuee ÒejCeer' cnCeleele.
peeie=le DemeCeejer ner ceeCemes G[C³ee®³ee Deece®³ee pevceefmeodOe nkeÌkeÀebJej HeebIeªCe
ceer legce®es meejs DeHejeOe menve keÀjles, lejerner ceer legcneuee #ecee keÀjles. ceer
Ieeuetve Deecnebuee yebOeveele keÀe ìekeÀleele ?
DeeHeu³ee Gojele ceeCemeemeeþer efkeÀleerlejer Deceesue iees<ìer meebYeeUles. ceeP³ee
keÀuHeveeÒeOeeve efveyebOe Gojele keÀesUmee Demelees, meesves, leebyes, ueesn, pemle DeMeer DeveskeÀ Keefvepes ceer
keÀuHevee ÒeOeeve uesKeve keÀjleevee ue#eele I³eeJe³ee®es cegodos : ceeCemeeuee osles. ceeP³eepeJeU pes keÀener Deveceesue nesles les ceer ceeCemeeuee efoues,
(1) keÀuHevee ÒeOeeve uesKevekeÀewMeu³ee®ee GodosMe®e keÀuHevee keÀjlee ³esCes HeCe ceeveJe ke=ÀleIve nesle ®eeueuee Deens,'' Demes ogëKeeves keÀUJeUtve leer cnCesue.
ne Deens. He=LJeer MesJeìer ceeCemeeuee GHeosMe keÀjsue keÀer, ``HejmHejesień peerJeve
(2) cegK³e keÀuHevee efveyebOee®³ee Meer<e&keÀele®e o[uesueer Demeles. ner GkeÌleer ceeCemee ue#eele þsJe.'' JemegbOeje ner ceelesmeceeve Deens Je ceeveJe ne
(3) SkeÀeletve ogmejer keÀuHevee DeMeer keÀuHeveeb®eer meeKeUer uesKevekeÀewMeu³e efle®ee Heg$e Deens, l³eecegUs l³eeves efle®eer keÀeUpeer Iesleueer Heeefnpes. cnCetve®e
Jee{Jeles. MesJeìer cnCeeJesmes Jeeìles ..... ceeveJee, Deeleelejer peeiee nes, DeeefCe cnCe .....
(4) keÀuHevee JeemleJeeuee Oeªve efkebÀJee ieceleeroej DemeeJeer. `DeJeI³ee me=<ìer®eer ner peveveer, cnCeleer efleuee ceelee,
(5) efJe<e³eemebyebOeer meg®euesu³ee keÀuHeveeb®ee efJemleej keÀjeJee. yenjues peerJeve efpe®³eecegUs, efle®es j#eCe keÀª Deelee'
efveyebOe uesKeve 251
mkeeO³ee³e (2) meble vemeles lej
Keeueerue uesKeve Je=Àleer mees[kee.

(1) ceer je<ìÔkepe yeesuelees³e.....
1. He´mleeJevee
2. je<ìÔJepe osMee®eer DeesUKe
1. mebleeb®eer HejbHeje
3. DeefmleJee®es HeéflekeÀ OJepee®es mJeªHe
2. meceepeeuee YeefkeÌleceeiee&®eer efMekeÀJeCe
4. je<ìÔJepee®ee ieewjJeMeeueer Fefleneme 3. meceepe peeie=leer®es keÀe³e&
5. Heéflele DeLe& - l³eeie, yeefueoeve, osMeYekeÌleer®eer YeeJevee 4. DebOeÞeodOee otj keÀjC³ee®ee He´³elve
6. meO³ee®eer efmLeleer - ogëKe 5. DeYebie, DeesJeer, MueeskeÀ, Yeeª[ ³eeb®es uesKeve
6. `pevemesJee efn®e F&MJejmesJee' Demee mebosMe
7. ®eebieuee meceepe Ie[efJeC³ee®es keÀe³e&, ns Peeues vemeles.
aaa
4
JesU : 3 leeme
vecegvee ÒeLece me$e ÒeMveHeef$ekeÀe
(cejeþer De#ejYeejleer - odefJeleer³e Yee<ee)
iegCe : 100
efJeYeeie 1 ö ieoîe
He´.1. De. Keeueerue GleeN³ee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje.
(1) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (2)
(i) Deepe®³ee keÀe³e&¬eÀcee®eer megªJeele
(ii) eflemejer Iebìe IeCe IeCeC³ee®ee HeefjCeece
eflemejer Iebìe IeCeIeCeueer Je yeensj®ee mebefceÞe keÀesueenue yebo He[uee. Gieer®e®e FkeÀ[tve eflekeÀ[s JeUCeeN³ee ceevee mìspe®³ee efoMeskeÀ[s efmLej Peeu³ee. ueeskeÀeb®es
ue#e Deelee DeeHeu³eekeÀ[s Deens, ³ee®eer Kee$eer Jeeìlee®e ceer iebYeerj DeeJeepeele yeesuee³euee meg©Jeele kesÀueer.
`meY³e m$eer-Heg©<enes, ceeP³ee JeeoveefJeoîeeue³ee®ee ne Heefnuee®e peenerj keÀe³e&¬eÀce Deens. DeeHeu³ee ®ejCeer ner keÀuee meeoj keÀjleevee ceuee DeefleMe³e Deevebo
Jeeìle Deens. DeeHeCe MeebleHeCeeves ³ee meJe& keÀe³e&¬eÀcee®ee DeemJeeo I³eeJee, DeMeer DeeHeu³eeuee vece´ efJevebleer keÀªve, ceer keÀe³e&¬eÀceeuee meg©Jeele keÀjlees. Deepe®³ee
keÀe³e&¬eÀcee®eer meg©Jeele èfMejer<e YeeieJele' ³ee®³ee efHeÀ[dueJeeoveeves nesF&ue. ne efJeoîeeLeea ceeP³ee efJeoîeeue³eele vegkeÀlee®e efMekeÀe³euee Deeuee Deens. keÀues®³ee
Òeebleeleerue ne veJeKee cegmeeefHeÀj Deens, ns ue#eele IesTve DeeHeCe l³ee®³ee ngMeejer®es keÀewlegkeÀ keÀjeJes, ner efJevebleer!' SJe{s yeesuetve ceer efMejer<ekeÀ[s Heeefnues. ceuee
³ee ceguee®eer DeefleMe³e Yeerleer Jeeìle nesleer. Kejs meebiee³e®es cnCepes, ceeP³ee ceveeletve ceuee efMejer<euee keÀe³e&¬eÀce oîee³e®ee®e veJnlee, keÀejCe vegkeÀlee®e efMekeÀe³euee
ueeieuesuee ne efJeoîeeLeea ceeP³ee efJeoîeeue³ee®es veeJe Kejeye keÀjerue ³ee®eer ceuee Kee$eer nesleer, cnCetve®e ceer l³eeuee keÀe³e&¬eÀce osC³ee®es ìeUle neslees!
(2) he³ee&&³eer Meyo efuene. (2)

ÒeMebmee ÒeJeemeer ®eJe Ye³e
(3) J³eekeÀjCe:
(i) Keeueerue efouesu³ee JeekeÌ³eeb®ee keÀeU DeesUKee. (1)
ceer l³eeuee keÀe³e&¬eÀce osC³ee®es ìeUle neslees.
(ii) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene.: (i) .............. (ii) .............. (1)
(4) mJecele: (2)
legcner mìspeJej SKeeoe keÀe³e&ke´Àce peªj meeoj kesÀuesuee Demeeue, l³eeJesUer Deeuesu³ee legce®³ee DevegYeJeeb®es JeCe&ve keÀje.
He´.1. ye. Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje:
(i) yeebyet®³ee DemebK³e peeleeR®eer
ueeieJe[ kesÀues peeCeejs Keb[
(252)
vecegvee ÒeLece me$e ÒeMveHeef$ekeÀe 253
(ii) Gllej efuene.

DeeefÖeÀkeÀe Keb[ele npeejes cewue Hee³eer ÒeJeeme keÀjCeejs -
keÀesCeleener veJee MeesOe SkeÀeSkeÀer ueeiele veener. efvejer#eCe, Devegceeve, Òe³eesie, Hegvne Hegvne Òe³eesie keÀjCes ns ®e¬eÀ melele ®eeuet®e Demeles. Sef[meveves Huesefìvece®ee
GHe³eesie keÀªve Heeefnuee. lees Lees[e HeÀej ³eMemJeer Peeuee; HeCe Demeuee ceneie[e Òe³eesie J³eJene³e& veJnlee. GvneUîee®es efoJeme. neleeleu³ee HebK³eeves Jeeje Iesle
Demeleevee Sef[meve®es ue#e HebK³ee®³ee keÀe[erie[s iesues. ``³ee yeebyetHeemetve keÀeye&ve keÀjlee ³esF&ue keÀe?'' ceveele efJe®eej Deeuee, keÀer ueies®e Òe³eesieebvee meg©Jeele. ne
yeebyet keÀesCel³ee peeleer®ee DemeeJee? G<Ce keÀefìyebOeele DeeefCe efJeMes<ele: DeeefÖeÀkeÀe DeeefCe DeeefMe³ee Keb[ele yeebyet®³ee DemebK³ee peeleeR®eer ueeieJe[ kesÀueer peeles.
³ee HewkeÀer keÀesCelee yeebyet GHe³egkeÌle þjsue ³ee®ee MeesOe IesCes DeeJeM³ekeÀ nesles. yeebyet®³ee peeleer ieesUe keÀjC³eemeeþer Sef[meve®³ee menkeÀeN³eebveer DeeefÖeÀkeÀe Keb[ele
npeejes cewue Hee³eer ÒeJeeme kesÀuee. l³ee efþkeÀeCeer l³eebvee eEnm$e HeMetbMeer DeeefCe ceuesefj³eeMeer melele meecevee keÀjeJee ueeieuee. yeebyet®³ee peeleer ieesUe keÀjC³eemeeþer
Sef[meveves HeeC³eemeejKee Hewmee Ke®e& kesÀuee. l³eeletve l³eeves mene npeej ÒekeÀej®³ee yeebyet®³ee peeleer ieesUe kesÀu³ee. yeebyetHeemetve le³eej kesÀuesueer efHeÀue@ceWì ner DeefOekeÀ
keÀeU ÒekeÀeMe osCeejer þjueer; HeCe Depetvener l³ee®³ee cevee®es HetCe& meceeOeeve Peeues veJnles. Òe³eesie melele ®eeuet®e nesles. ns Òe³eesie ®eeuet Demeleevee Sef[meve®es ®ene,
pesJeCe DeeefCe PeesHe ns meejs Òe³eesieMeeUsleerue ìsyeueeJej®e. YetkeÀ ueeieueer, keÀer GY³ee GY³eeme Lees[smes Kee³e®es, LekeÀu³eemeejKes Jeeìues, keÀer yemeu³ee yemeu³ee
Lees[erMeer [guekeÀer I³ee³e®eer. lejerner keÀeceeletve Lees[erMeer HegÀjmele efceUeueer, keÀer Sef[meve l³ee®³ee menkeÀeN³eebvee mecegêeJej ceemes ceeje³euee efkebÀJee ve=l³ee®³ee veener
lej ieeC³ee®³ee keÀe³e&¬eÀceeuee IesTve pee³e®ee. ceve leepesleJeeves Peeues keÀer Hegvne keÀeceeuee meg©Jeele.
(2)
(i) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje : (1)
yeebyet®³ee peeleer ieesUe keÀjC³eemeeþer ..............
(De) Sef[meveves Òe³eesieMeeUe le³eej kesÀu³ee. (ye) Sef[meveves l³eeb®eer ueeieJe[ kesÀueer.
(keÀ) Sef[meveves HeeC³eemeejKee Hewmee Ke®e& kesÀuee. ([) Sef[meveves keÀpe& Iesleues.
(ii) keÀesCe les efuene: (1)
menkeÀeN³eebvee mecegêeJej ceemes ceeje³euee efkebÀJee ve=l³ee®³ee veener lej ieeC³ee®³ee keÀe³e&¬eÀceebvee IesTve peeCeeje -
(3) J³eekeÀjCe:
(i) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue keÀeU yeouee (Jele&ceevekeÀeU keÀje) : (1)
Òe³eesie melele ®eeuet®e nesles.
(ii) lekeÌlee HetCe& keÀje. (1)
hebK³ee®³ee
Òe³eesieebvee
(4) mJecele: (2)

legce®³ee efJe®eejeb®es Ghe³eespeve keÀjC³eemeeþer legcner keÀe³e keÀjeue? les mHeä keÀje.
He´.1. keÀ. Keeueerue GleeN³ee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje.
(1) (i) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje. (1)
uesKekeÀeuee keÀenerlejer njJeu³eemeejKeb Jeeìe³euee ueeieueb keÀejCe ............................
(De) DeeF& leebotU efveJe[le nesleer. (ye) DeeF&YeesJeleer KetHe ef®eceC³ee nesl³ee.
(ye) DeeF&®³ee Deepetyeepetuee SkeÀner ef®eceCeer veJnleer. ([) DeeF&ves ef®eceC³eebvee nekeÀueJetve ueeJeues.
(ii) Gllej efuene. (1)
uesKekeÀe®³ee MeeUs®eer Jele&ceevekeÀeueerve JewefMe<ìîes: (De) ............................ (ye) ...........................
DeeF& leebotU efveJe[le yemeuesueer. Deelee KetHe LekeÀuesueer. efle®³eemeceesj®e ìskeÀuees. leer keÀe³ekeÀe³e meebiele nesleer. ceve ueeJetve SskeÀle neslees. SkeÀoce ceuee
peeCeJeueb, DeeF& leebotU efveJe[les; HeCe Deepetyeepetuee SkeÀner ef®eceCeer veener. DeeF&uee lemeb cnìueb, lej leer meebiee³euee ueeieueer, Deelee He³eu³eeiele vneF& Nne³euee
ef®eceC³ee. kegÀþb efokeÌkeÀesHeeue Peeu³ee. Giee®e®e keÀenerlejer njJeu³eemeejKeb Jeeìe³euee ueeieueb. ieuueerle Deeuees lej Deew<eOeeueener ef®eceCeer veener. ceve Giee®e®e
efYejefYeje³euee ueeieueb. DeeF&uee meebietve le[keÀ yeensj He[uees. leUîeepeJeU®³ee MeeUspeJeU Heesnes®euees. MeeUspeJeU®eer meieUer Pee[b lees[uesueer. Gpee[ MeeUe.
ueebyeue®ekeÀ Jnjeb[îeeletve efHeÀjleevee ef®eceC³eeb®eer Iejìer MeesOet ueeieuees. kegÀþb®e Iejìb veener. ef®eceC³eeb®eb Peeueb keÀe³e, ³ee ÒeMveeveb ceuee HeesKeje³euee meg©Jeele
keÀsueer. ieuueerletve Hejleleevee ueneveHeCeer®ee meJebie[er Yesìuee. Gllece yeeiee³eleer Mesleer keÀjlees lees meO³ee. l³eeuee efJe®eejueb, Dejs ef®eceC³ee iesu³ee kegÀþb meieUîee?
l³eeuee keÀener®e keÀUsvee. ceie mecepetve meebefieleueb, lej cnCeeuee, keÀMeeuee ieeçNneleerue l³ee ieeJeele? Deelee keÀesCeer ef®eceC³eebvee Hemee cetþ meeb[le veener.
(2)
(i) De®etkeÀ efJeOeeve DeesUKee. (1)
(De) MeeUs®³ee Jnjeb[îeele uesKekeÀ ef®eceC³ee MeesOele nesles. (ye) MeeUs®³ee Jnjeb[îeele uesKekeÀ ef®eceC³eeb®eer Iejìer MeesOele nesles.
(ii) keÀejCe meebiee: uesKekeÀe®³ee efce$ee®³ee celes ef®eceC³ee ve jenC³ee®es keÀejCe ............................ (1)
(3) J³eekeÀjCe:
(i) meJe&veece DeesUKee : Gllece yeeiee³eleer Mesleer keÀjlees lees meO³ee. (1)
(ii) DeOeesjsefKele Meyoeuee ueeieuesuee Òel³e³e meebietve efJeYekeÌleer DeesUKee: ieuueerle Deeuees lej Deew<eOeeueener ef®eceCeer veener. (1)
(4) mJecele: (2)
DeeHeu³ee DeJeleerYeesJeleer ef®eceC³eeb®ee JeeJej nuueer efomele veener. ³ee®eer legcneuee peeCeJeuesueer keÀejCes 8 les 10 JeekeÌ³eeble efuene.
efJeYeeie 2 ö Heoîe
He´.2. De. Keeueerue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje.
(i) YegJesÀefuekee yeeU
Deleer JeÀjlees keeì heenlees
(ii) menmebyebOe efuene: ueWkeÀeR ë DeemeeJeueer :: Gefj ë ............. (1)

JeÀeJ³eHebkeÌleer
efoJeeUer®³ee cegUe ueWkeÀer DeemeeJeueer ~ Heenleemes Jeeìgueer Heb{jer®eer ~~
YegkesÀefueJee yeeU Deefle MeeskeÀ keÀjer ~ Jeeì Heens Gefj ceeGueer®eer ~~
legkeÀe cnCes cepe ueeieueermes YetkeÀ ~ OeebJetefve ÞeercegKe oebJeer osJee ~~
(2)
(i) Keeueerue He´Mvee®es Gllej SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (1)
meble legkeÀejece efJeþdþueeuee keÀesCeleer efJevebleer keÀjle Deensle?
(ii) kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo JeeHeªve efjkeÀeceer peeiee Yeje. (1)
efoJeeUer®³ee cegUe .............. DeemeeJeueer ~ (cegueer, yee³ee, ueWkeÀeR, efm$e³ee)
(3) Keeueerue DeesUer®es meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe keÀje. (3)

legkeÀe cnCes cepe ueeieueermes YetkeÀ ~ OeeJetbefve ÞeercegKe oebJeer osJee ~~
(4) meble legkeÀejeceebveer Heeb[gjbiee®³ee Yesìeryeeyele efouesu³ee ¢<ìevleeleerue legcnebuee DeeJe[uesuee o=<ìevle mHe<ì keÀje. (3)
He´.2. (ye) Keeueerue efouesu³ee keÀefJeleebHewkeÀer keÀesCel³eener SkeÀe keÀefJeles®³ee jmeûenCeelcekeÀ DeeOeeefjle ke=Àleer mees[Jee.
(1) mebleke=ÀHee Peeueer (2) J³ee³eecee®es cenllJe
(1) keÀJeer / keÀJeef³e$eer - (1)
(2) meboYe& - (1)
(3) Jee*dce³eÒekeÀej - (1)
(4) keÀefJelesleerue DeeJe[uesueer DeesU - (1)
(5) ceO³eJeleea keÀuHevee - (2)
(6) keÀefJelee DeeJe[C³ee®eer Jee ve DeeJe[C³ee®eer keÀejCes - (2)
(7) keÀefJelesletve efceUCeeje mebosMe - (2)
efJeYeeie 3 ö mLetueJee®eve
He´.3. keÀesCel³eener oesve ke=Àleer mees[Jee. (6)
(1) keÀePeerjbiee DeYe³eejC³ee®eer JewefMe<ìîes Keeueerue cegodoîeebvee Devegmeªve efuene: (De) YeewieesefuekeÀ JewefMe<ìîes (ye) ÒeeefCepeerJeve
(2) JewefMe<ìîes efuene: J³ebieef®e$es (3) `keÀePeerjbiee ner keÀo&ceYetceer Deens', ns efJeOeeve meesoenjCe mhe<ì keÀje.
efJeYeeie 4 ö J³eekeÀjCe
He´.4. (De) Yee<eeY³eemeeJej DeeOeeefjle ke=Àleer
(1)
(i) Keeueerue GoenjCeeleerue GHeces³e, GHeceeve, meeOec³e&Jee®ekeÀ Meyo Je meceeve Oece& DeesUKee. (2)
ne Deebyee peCet keÀe³e meeKej Jeeìsue legcneuee.
(De) GHeces³e - (ye) GHeceeve - (keÀ) meceeve Oece& - ([) meeOec³e&Jee®ekeÀ Meyo -
(ii) Keeueerue keÀeJ³eHebkeÌleerceOeerue DeuebkeÀeje®es veeJe efuene. (1)
DeeF&®es Òesce cnCepes peCet meeiej®e.
(iii) Keeueerue ®eewkeÀìerle efouesueer efJejeceef®evns DeesUKee Je l³eeb®eer veeJes efuene. (1)
efJejeceef®evns veeJes
!
,
(iv) DeOeesjsefKele MeyoebefJe<e³eer Keeueerue ceeefnleer Yeªve lekeÌlee HetCe& keÀje. (2)
JeekeÌ³es mejU©He meeceev³e©He

jcesMe®ee YeeT MeeUsle iesuee.
megìdìerle lees efce$eebMeer KesUlees.
(v) Keeueerue MeyoemecetneHeemetve meeceeefmekeÀ Meyo le³eej keÀje. (2)

Meyomecetn meeceeefmekeÀ Meyo
(De) MekeÌleerÒeceeCes
(ye) nele DeeefCe Hee³e
(keÀ) Kejs efkebÀJee Keesìs
(vi) Keeueerue meeceeefmekeÀ Meyoeb®ee efJeûen keÀje. (2)

meeceeefmekeÀ Meyo efJeûen
cee³eueskeÀ
Òeefle#eCe
(ye) mJeeO³ee³eeJej DeeOeeefjle ke=Àleer

(1) Keeueerue JeekeÌ³eeble DeOeesjsefKele MeyoebSsJepeer Heeþele Deeuesues ³eesi³e JeekeÌÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³es Hegvne efuene. (2)
(i) Jeiee&leerue efJeoîeeL³ee¥veer efMe#ekeÀeb®es efMekeÀJeCes ue#eHetJe&keÀ SskeÀues Heeefnpes. (ii) Gllece Jeeoveeves uesKekeÀe®es efMejer<eyeeyele®es cele ®eebieues Peeues.
(2) Meyoebyeeyele ceeefnleer Yeªve lekeÌlee HetCe& keÀje. (3)
De.¬eÀ. Meyo cetUMeyo Meyopeele
(1) jeceeves
(2) l³eeuee
(3) ceejues
(3) Keeueerue JeekeÌ³eebleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve JeekeÌ³es Hegvne efuene. (2)
(i) IejeYeesJeleer efoJ³eeb®ee Peieceieeì Heene³euee meejs ieeJe ueesìues. (ii) HeÀmeuesu³ee Òe³eesieeb®eer HeodOeleMeerj veeWo Sef[meveves JenerceO³es þsJeueer.
(4) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje. (3)
(i) ³eeyeeyele ceuee keÀenerner cnCee³e®es veener. (keÀeU DeesUKee.)
(ii) [eWieje®³ee kegÀMeerle Jemeues nesles les ieeJe! (DeOeesjsefKele Meyoe®ee meceeveeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne efuene.)
(iii) Deepeer, kegÀþb ®eeueueerme? (DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee.)
efJeYeeie 5 ö GHe³eesefpele uesKeve
He´.5. (De)
(1) He$euesKeve (5)
cee. J³eJemLeeHekeÀ, Dee³eef[³eue ûebLe Yeeb[ej, cenelcee ieebOeer jes[, oeoj (He.), cegbyeF&.
efJeoîeeLeea ÒeefleefveOeer ³ee veel³eeves
Meeues³e ûebLeeue³eemeeþer HegmlekeÀeb®eer ceeieCeer ûebLeeue³eemeeþer HegmlekeÀebJej efJeMes<e meJeuele

keÀjCeejs He$e efuene. eEJeÀkee efou³eeyeodoue DeeYeej ceeveCeejs He$e efuene.
(2) keÀLeeuesKeve
Keeueerue DeHetCe& keÀLee HetCe& keÀªve efuene. (5)
cene[ ³esLes Yeesmeues veeJee®es SkeÀ Þeerceble kegÀìgbye jenle nesles. ieerlee ner l³ee kegÀìgbyeeleerue SkegÀueleer SkeÀ cegueieer. l³eecegUs meenefpekeÀ®e
meJee¥®eer uee[keÀer HeCe ieerleeves kegÀìgbyeeleerue meJee¥®³ee ceveeefJeªodOe SkeÀe iejerye le©CeeMeer ueive kesÀues. meJee¥vee efle®ee KetHe jeie Deeuee.
Iejeleerue meJe& ueeskeÀebveer efle®³eeMeer mebyebOe lees[ues.......
(3) ieoîe DeekeÀueve
Keeueerue Gleeje Jee®etve l³eeJej Hee®e ÒeMve Demes le³eej keÀje keÀer p³ee®eer Gllejs Òel³eskeÀer SkeÀe JeekeÌ³eele ³esleerue. (5)
efce$eebvees! Òel³e#e GoenjCeeves pes efMe#eCe efceUles, les MeskeÀ[es J³eeK³eeves SsketÀve efkebÀJee DeveskeÀ ûebLe Jee®etvener efceUle veener. ke=Àleer ner cegkesÀHeCeeves
yeesueles. Meyoebntvener leer HeefjCeecekeÀejkeÀ Demeles.
keÀmes pesJeeJes ³ee®eer megodOee DeeHeu³eekeÀ[s mebmke=Àleer Deens. ceePes Je[erue vesnceer meebiee³e®es, ``DeeHeu³ee HeeveekeÀ[s Heentve pesJeeJes. HeeveeJej
Jemlet Demelee ceeiet ve³es. ³esF&ue lesJne I³eeJes. Hebieleerle meJee¥vee Jee{e³euee DeeCeleerue, lesJne DeeHeCeemener efceUsue. neJejsHeCee keÀª ve³es. efMeles
Heevee®³ee Keeueer meeb[t ve³es, Heeveele keÀener ìeketÀ ve³es, HeeveeJejerue HeoeLee¥Jej ìerkeÀe keÀª ve³es. Heeveele iegbleJeU efkebÀJee keÀener meeHe[ues lej efvecetìHeCes
keÀe{eJes. Jee®³elee keÀª ve³es. ogmeN³eeme les oeKeJet ve³es. keÀejCe ogmeN³eebvee efkeÀUme ³esles. efJe<eejer Jemlet meeHe[ueer lej cee$e meebieeJes. Heeve keÀmes
ueKKe keÀjeJes.'' ³ee meebieC³eeÒeceeCes Je[erue mJele: Jeeiele Demele. ceer DeveskeÀebvee pesJeleevee Heeefnues Deens; Hejbleg ceeP³ee Jeef[ueeb®es pesJeCe Peeu³eeJej
leeì efpelekesÀ mJe®í Je efvece&U efomes, lemes ceer keÀesþsner Heeefnues veener.
He´.5. (ye)
(1) peeefnjele uesKeve
Keeueer efouesu³ee yeeleceer®³ee ceLeUîeeJeªve DeekeÀ<e&keÀ peeefnjele le³eej keÀje. (5)
`Deece®³eekeÀ[s meJe& He´keÀej®eer Je meJe& ®eJeeR®eer DeeF&mke´Àercemed efceUleerue.'
(2) cegueeKele efuene.: ueeskeÀjer keÀhe[s Je ieCeJesMe J³eJemee³e keÀjCeeN³ee meblet ceemìj®eer cegueeKele I³ee. (5)
He´.5. (keÀ)
Keeueerue uesKeveÒekeÀejebHewkeÀer keÀesCeleerner SkeÀ ke=Àleer mees[Jee. (5)
(1) ceer je<ìÔJepe yeesuelees³e (2) yeeueHeCeeleerue DeefJemcejCeer³e Òemebie
aaa
4
JesU : 3 leeme
vecegvee odefJeleer³e me$e ÒeMveHeef$ekeÀe
(cejeþer De#ejYeejleer - odefJeleer³e Yee<ee)
iegCe : 100
efJeYeeie 1 ö ieoîe
( i) njJeuesu³ee kegÀuetHee®eer efkeÀuueer MeesOeC³eemeeþer (ii) ueesnejekeÀ[tve kegÀuetHe HeÀes[tve
yeb[tveeveeves kesÀuesueer ke=Àleer Iesleu³eecegUs veeveeb®³ee jeiee®ee
HeefjCeece
SJe{e KeìeìesHe keÀªve þsJeu³eecegUs yeb[tveeveebJej DeveskeÀ ®ecelkeÀeefjkeÀ Òemebiener Deeues Deensle. SkeÀoe l³eeb®³ee Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee kegÀueHee®eer efkeÀuueer
l³eeb®³ee kegÀìgbyeeves njJeueer. kegÀuegHe peje efvejeÈ³ee HeodOeleer®es Demeu³eecegUs l³eeuee efkeÀuueer MeesOeC³eekeÀjlee l³eebveer meieUe yeepeej HeeueLee Ieeleuee, lejer efkeÀuueer
efceUsvee! yejs, kegÀuetHe ueesnejekeÀ[tve keÀe{JeeJes lej Heesì®³ee HeesjeHes#eener cecelesves Jee{Jeuesu³ee kegÀueHee®eer Pee[s efKeUefKeUer nesleevee HeenCes ns yeb[tveeveebmeejK³eebvee
peje ogIe&ì®e nesles. efMeJee³e ie=nmLe FlekeÀe ceeveer, keÀer l³eeveer MespeeN³eebHeeMeer keÀOeer HemeeYej Oeev³ener Gmeves ceeefieleues veJnles Demees, DeMee efjleerves Heefnuee efoJeme
lej Iejeleerue meJe& ceb[UeRveer l³ee kegÀueHeeefveefcelle keÀ[keÀ[erle GHeeme keÀe{uee. ogmeN³ee efoJeMeer odJeeoMeer; HeCe lees efoJemener meieUîeebveer eflelekeÌ³ee®e Oeeefce&keÀHeCeeves
GHeemeele keÀe{uee. veeveeb®es lej [esUs Heeb{js nesC³ee®eer JesU Deeueer. MesJeìer meJe& nkeÀerkeÀle keÀUlee®e Deecner mJeleë ueesnejeme IesTve veeveeb®³ee Iejer iesuees Je les
kegÀuetHe SkeÀoe®es HeÀes[ues; HeCe l³eecegUs veeveeb®ee Deece®³eeJej FlekeÀe Iegmmee Peeuee, leer les HebOeje efoJemeHe³e¥le Deece®³eeMeer veerìHeCes yeesuesveelee®e!
(2) keÀejCe efuene. (1)

(i) veeveebveer MespeeN³eebHeeMeer HemeeYej Oeev³e ceeefieleues veener; keÀejCe
(ii) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene. (1)
yeb[tveevee MespeeN³eebHeeMeer Oeev³e Gmeves ceeiele Demele.
(3) J³eekeÀjCe:
(i) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve JeekeÌ³e Hegvne efuene. (1)
Oeev³ee®³ee keÀesþer®³ee kegÀueHee®eer efkeÀuueer l³eeb®³ee kegÀìgbyeeves njJeueer.
(i) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje. (1)
(i) Iejemeceesj efJenerj Deens. (DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee)
(4) mJeceleë
yeb[tveeveebmeejKee legcnebueener pe©j keÀesCelee vee keÀesCelee lejer íbo DemeCeej®e. legcner DeeHeu³ee íboe®eer (2)
peesHeemevee keÀMeer keÀjlee ns Lees[keÌ³eele J³ekeÌle keÀje.
He´.1. ye. Keeueerue GleeN³ee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje.
( i)
uesefKekesÀves efMekeÀuesues veJeerve Meyo
(258)
vecegvee odefJeleer³e me$e ÒeMveHeef$ekeÀe 259
(ii) menmebyebOe efuene. (1)

veJeerve ë iees<ìer ëë veJee ë ..............
efJeefnjerHeemetve ceer Hejleues, lesJne ceve veJeerve iees<ìerr efMekeÀC³eemeeþer Deelegj Peeueb nesleb. Deelee Òel³eskeÀ iees<ìeruee veeJe nesleb Deeefce veeJee-veeJeeletve Gceuele
neslee SkesÀkeÀ veJee efJe®eej! Iejele Deeu³eeJej ceer mHeMe& keÀje³e®eer leer Òel³eskeÀ Jemlet peMeer mHeMee&ieefCekeÀ ®ewlev³eeveb LejLeje³e®eer, ceuee pemeer SkeÀ JesieUer®e
veJeer ¢äer efceUeueer nesleer. Deelee l³ee ¢äerletve ceer meieUb `Heenle' nesles. oejeHeeMeer Deeu³eeJej ceuee ceer cees[uesu³ee yeengueer®eer DeeþJeCe Peeueer. ®ee®eHe[le
MeskeÀesìerpeJeU ueesìuesues yeengueer®es legkeÀ[s ceer ieesUe keÀªve G®eueues. legkeÀ[s pees[tve Heenle Hegvne l³eeb®eer yeengueer keÀjC³eeme ceer keÀmeesMeerveb Òe³elve keÀjle jeefnues.
Deelee ceeP³ee neletve Ie[uesu³ee ®egkeÀer®eer peeCeerJe nesTve ceePes [esUs Yeªve Deeues. Heefnu³eeboe®e ceuee KeN³ee DeLee&veb HeM®eelleeHe Peeuee, HeÀej JeeF&ì Jeeìueb.
l³ee®e efoJeMeer ceer KetHe veJes Meyo efMeketÀve Iesleues. les meieUs®e keÀener, vescekesÀ keÀesCeles les Deelee DeeþJele veener; HeCe l³ee Meyoeble `DeeF&', `yeeyee', `yenerCe',
`yeeF&' ns Meyo neles SJe{b efveefM®ele. Dee³eg<³eele veJ³eeveb Deeuesu³ee ³ee Meyoebveer ceeP³ee YeeJeefJeMJeele HeeueJeer HegÀìueer. lees efoJeme ceeP³ee ¢<ìerveb Heej veeìîece³e
neslee. je$e ceer ceeP³ee ef®ecegkeÀu³ee HeuebieeJej PeesHeer iesues, lesJne ceeP³eeFlekeÀe ogmeje Deeveboer peerJe kegÀþs meeHe[uee vemelee. efoJemeYeje®³ee Deevebooe³eer DeeþJeCeerr
Hegvne Hegvne ceer DeeþJele jeefnues. Dee³eg<³eele Heefnu³eeboe®e ceuee `Goîee' keÀOeer GieJelees³e, nîee®eer GlkebÀþe ueeietve jeefnueer nesleer.
(2)
(i) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve efJeOeeve HetCe& keÀje. (1)
Deelee Òel³eskeÀ iees<ìeruee veeJe nesleb ......
(De) DeeefCe Òel³eskeÀ veeJeeletve Gceuele neslee SkesÀkeÀ veJee efJe®eej!
(ye) DeeefCe Gceuele neslee SkesÀkeÀ veJee efJe®eej Òel³eskeÀ veeJeeletve!
(keÀ) DeeefCe veeJee-veeJeeletve Gceuele neslee SkesÀkeÀ veJee efJe®eej!
([) DeeefCe SkesÀkeÀ veJee efJe®eej Gceuele neslee Òel³eskeÀ veeJeeletve!
(ii) keÀesCe les efuene. (1)
veJeerve iees<ìer efMekeÀC³eemeeþer

Deelegj Peeuesues
(3) J³eekeÀjCeë
(i) GleeN³eeleerue oesve DeveskeÀJe®eveer Meyo MeesOetve efuene. (1)
(i) ..............
(ii) ..............
(ii) lekeÌlee HetCe& keÀje. (1)

efMe#ekeÀeb®eer
iees<ìeruee
(4) mJeceleë
legce®³ee celes nsueve kesÀuej Dee³eg<³eele Heefnu³eeboe `Goîee®eer' Jeeì keÀe Henele Demesue? (2)
He´.1. keÀ. Keeueerue GleeN³ee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje. (1)
(i) Keeueerue ÒeMvee®³ee Glleje®ee ³eesi³e he³ee&³e MeesOetve efuene. (1)
njerCe keÀMee®ee MeesOe ueeJeC³eemeeþer ®eewKetj OeeJele neslee ?
(De) Delleje®ee (ye) megiebOee®ee (JeÀ) ceelee-efHel³eeb®ee ([) JeeN³ee®ee
(i) Gllej efuene. (1)
meejs HeMegHe#eer keÀesCel³ee iees<ìerkeÀ[s DeeM®e³ee&veb Heent ueeieues ?
ceesnkeÀ megiebOe! efoJ³e megJeeme!

l³eeveb ®eesnerkeÀ[b Heeefnueb lees megiebOe kegÀþtve ³esle Deens, ns l³eeuee keÀUsvee. l³ee efoJ³e megJeemeeveb lees Jes[eJetve iesuee, ®eewKetj OeeJele megìuee. meejer He=LJeer
HeeueLeer Ieeueerve, HeCe ³ee megiebOee®ee MeesOe ueeJeerve, DeMeer ceveele Heéfle%ee keÀªve lees DeKeb[ OeeJele jeefnuee. peCet JeeN³eeMeer Me³e&le ueeieueer nesleer l³ee®eer. l³ee
OeeJel³ee [ewueoej Deeke=ÀleerkeÀ[s meejs HeMegHe#eer DeeM®e³ee&veb Heent ueeieues. cee$e SkeÀeueener l³eeuee De[JeC³ee®ee Oeerj Peeuee veener. MesJeìer, SkeÀ Je=odOe njerCe Heg{b
Deeuee. l³eeveb l³eeuee LeebyeefJeueb. cee³esveb DeesLebyeuesu³ee mJejeveb lees cnCeeuee,
``Demee Jes[îeemeejKee OeeJet vekeÀesme, yesìe! ceeP³ee Deep³ee®³ee HeCep³ee®ee KeeHejHeCepee Demee OeeJelee OeeJelee®e cesuee. keÀMeemeeþer Demee peerJe HeeKe[lees
Deensme let, Heesje?''
``ceuee Jeeme ³eslees³e. Jeeme? efMekeÀeN³ee®ee?''
l³eeveb ceevesveb `veener' cnìueb.
Je=odOe mecepeeJeCeer®³ee mJejele yeesuet ueeieuee.
``Jes[e Deensme let Heesje! jeveeJeveeble meieUerkeÀ[b Jeemeeb®eb jep³e Demeleb. MeneC³ee njCeeveb DeeOeer megjef#ele peeieer ueHeeJeb. ceie efleLeb ³esF&ue, lees Jeeme
I³eeJee.'' Je=odOee®eb yeesueCeb SsketÀve lees cebo cebo nmeuee. [esÈ³ee®eb Heeleb ueJeleb, ve ueJeleb, lees®e Hegvne OeeJele megìuee - leerjemeejKee.
(2) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene. (2)

(i) ``Jes[e Deensme let Heesje! jeveeJeveeble meieUerkeÀ[b Jeemeeb®eb jep³e Demeleb.''
(ii) [esÈ³ee®eb Heeleb ueJeleb, ve ueJeleb, lees®e Hegvne OeeJele megìuee - yebotkeÀermeejKee.
(3) J³eekeÀjCeë
Heg{erue veeceebyeodoue GleeN³eele Deeuesueer efJeMes<eCe MeesOetve efuene. (2)
veeces efJeMes<eCe
njerCe
Deeke=Àleer
megJeeme
megiebOe
(4) mJeceleë
Je=odOe njCee®es legcnebuee peeCeJeuesues cele mecepeeJetve meebiee. (2)
efJeYeeie 2 ö Heoîe
(1) (i) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (1)
MeslekeÀjer keÀeÈ³ee peefceveerle efleHeÀve ®eeuele Demeleevee
efJepe {ie
(ii) Keeueerue He´Mveeb®eer Gllejs SkeÀe JeekeÌ³eele efuene. (1)

Heejeyeleerves Heesìeuee keÀe³e yeebOeues Deens?
keÀe³ee ceeleerle ceeleerle efleHeÀve ®eeueles efleHeÀve ®eueles
F&pe vee®eles Le³eLe³e {ie {esue JeepeJeles
veboer yewuee®³ee peesUerues meoeMeerJe nkeÀeueles
Jeìs yeebOetve Heesìeues Heejeyeleer Gveejles
Jeìer Heesìeues yeebOeles Pees³eer keÀeìerues ìebieles
Pees³eer keÀeìerues ìebieles l³eele leevegueb ueUles
l³eele leevegueb ueUles {ie yejmeles
(2) Heg{erue DeesUer®ee DeLe& mHe<ì keÀje. (2)
(i) F&pe vee®eles Le³eLe³e {ie {esue JeepeJeles.
(3) meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe keÀje. (3)
(i) keÀe³ee ceeleerle ceeleerle efleHeÀve ®eeueles efleHeÀve ®eeueles, F&pe vee®eles Le³eLe³e {ie {esue JeepeJeles
(4) DeefYeJ³ekeÌleer
yewue, keÀeUer ceeleer, efleHeÀve DeeefCe Mesle ³eebceO³es®e MeslekeÀjer jepee®ee mebmeej iegjHeÀìuesuee Demelees, legce®es efJe®eej efuene. (3)
He´.2. ye. Keeueerue efouesu³ee keÀefJeleebHewkeÀer keÀesCel³eener SkeÀe keÀefJeles®ee jmeûenCeelcekeÀ DeeOeeefjle ke=Àleer efuene.
(Hegvne SkeÀoe, Gpee[ GIe[s ceeUjevener)
(i) keÀJeer/keÀJeef³e$eerr - (1)
(ii) meboYe& - (1)
(iii) Jee[dce³eÒekeÀej - (1)
(iv) keÀefJelesleerue DeeJe[uesueer DeesU - (1)
(v) ceO³eJeleea keÀuHevee - (2)

(vi) keÀefJelee DeeJe[C³ee®eer Jee ve DeeJe[C³ee®eer keÀejCes - (2)
(vii) keÀefJelesletve efceUCeeje mebosMe - (2)
efJeYeeie 3 ö mLetueJee®eve
He´.3. De. keÀesCel³eener oesve ke=Àleer mees[Jee.
(1) Keeueerue cegodoîeeb®³ee DeeOeejs Jnsefveme®es JeCe&ve efuene. (6)
(De) Jnsefveme cnCepes DeHeÀeì peueoMe&ve (ye) Jnsefveme cnCepes DeJeCe&veer³e Menj
(2) ìerhee efuene.
efJeMJekeÀesMee®ee GHe³eesie
(3) legcner Heeefnuesu³ee legcnebuee DeeJe[uesu³ee keÀesCel³eener mLeUe®es JeCe&ve legce®³ee Meyoeble keÀje.
efJeYeeie 4 ö J³eekeÀjCe
He´.4. De. Yee<eeY³eemeeJej DeeOeeefjle ke=Àleer.
(1) Keeueerue GoenjCeeleerue GHeces³e, GHeceeve, meeOec³e&Jee®ekeÀ Meyo Je meceeve Oece& DeesUKee. (2)
meeJeUe®e jbie legPee HeeJemeeefU veYeeHeejer!
( i) GHeces³e - (ii) GHeceeve -
(iii) meceeve Oece& - (iv) meeOec³e&Jee®ekeÀ Meyo -
(2) Keeueerue MeyomecetneHeemetve meeceeefmekeÀ Meyo le³eej keÀje. (2)
Meyomecetn meeceeefmekeÀ Meyo
( i) Hee®e Deejl³eeb®ee mecetn
(ii) Òel³eskeÀ Iejer
(iii) iegª DeeefCe efMe<³e
(iv) Kejs efkebÀJee Keesìs
(3) Keeueerue JeekeÌ³eeleerue eq®evns DeeefCe l³eeb®eer veeJes ³eeb®ee lekeÌlee le³eej keÀje. (2)
``DeeJe[ues keÀe leguee ns HegmlekeÀ?''
efJejeceef®evns veeJes
(4) DeOeesefjefKele MeyoebefJe<e³eer Keeueerue ceeefnleer Yeªve lekeÌlee HetCe& keÀje. (2)
JeekeÌ³es mejUªHe meeceev³eªHe
(1) megìdìerle lees efce$eebMeer KesUlees.
(2) ceb[F&le HeÀUeb®³ee iee[îee Deensle.
(5) DeOeesefjefKele MeyoebefJe<e³eer Keeueerue ceeefnleer Yeªve lekeÌlee HetCe& keÀje. (2)
JeekeÌ³es Òel³e³e efJeYekeÌleer
(1) uesKekeÀe®³ee efMekeÀJeCeer®eer HeÀer 50 ªHe³es nesleer.
(2) yeBkesÀves MeslekeÀN³eeuee keÀpe& efoues
He´.4. ye. mJeeO³ee³eeJej DeeOeeefjle ke=Àleer.

(1) Keeueerue JeekeÌ³eeble DeOeesefjefKele MeyoebSsJepeer ³eesi³e JeekedÀÒe®eej MeesOetve JeekeÌ³e Hegvne efuene. (2)
(i) Hejer#esleerue efceUeuesu³ee Yejieesme ³eMeeveblej Òeceeso®es meJee¥veer keÀewlegkeÀ kesÀues.
(ii) peeotieeje®eer peeot Heentve meJe&peCe DeeM®e³e&®eefkeÀle Peeues.
(2) kebÀmeeleerue met®evesvegmeej yeoue keÀje. (2)
(i) Deepeeruee peeiee®e Gjueer veener. (keÀeU DeesUKee)
(ii) ceeP³ee peJeU kegÀCeerlejer ³esle³ebme ceuee peeCeJeueb. (DeOeesjsefKele Meyoe®ee efJeªodOeeLeea Meyo efuentve JeekeÌ³e Hegvne efuene)
(3) Keeueerue JeekeÌ³eebleerue DeOeesjsefKele Meyoe®es Je®eve yeouetve JeekeÌ³es Hegvne efuene. (2)
(i) ef®eceC³ee DeeefCe Flej He#eer ³eebveer les Pee[ vesnceer iepeyepeuesueb Demes.
(ii) yeb[tveeveebvee kegÀueHeeb®ee ceesþe MeewkeÀ.
(4) DeOeesjsefKele Meyoe®eer peele DeesUKee. (2)
(i) ³eeHes#ee De#ejMe$et kegÀueHes Heg<keÀU yejer.
(ii) l³eeb®³ee peerJevee®ee®e SkeÀ Yeeie Peeuee Deens.
(5) Keeueerue JeekeÌ³eeb®ee keÀeU yeouee. (2)
(1) He#³eeb®ee mLeueebleje®es DeveskeÀ ÒekeÀej Hee[lee ³esleerue (Jele&ceeve keÀje)
(2) Jnsefveme peieeleues SkeÀcesJe GodYegle Menj Deens. (YetlekeÀeU keÀje)
efJeYeeie 5 ö GHe³eesefpele uesKeve

He´.5. (De)
(1) He$euesKeve (5)
cee. DeefOekeÀejer, efJeYeeieeleerue jefnJeeMeer
ceneveiejHeeequekeÀe HegCes ³ee veel³eeves
eEJeÀkee
jml³eeJejerue keÀ®ejeHesìer®³ee otef<ele HeeC³eeyeeyele
ogo&MesmeboYee&le le¬eÀej leke´Àej keÀjCeejs
keÀjCeejs He$e efuene. He$e efuene.
(2) keÀLeeuesKeve (5)

Keeueerue DeHetCe& keÀLee HetCe& keÀªve efuene.
jeceHetj ieeJeeceO³es meesnveueeue veeJee®ee SkeÀ meeJekeÀej jenle neslee. lees DeefleMe³e ueesYeer neslee. meesv³ee®eer lej l³eeuee efJeMes<e DeeJe[ nesleer.
SkesÀ efoJeMeer ieeJeele SkeÀe meeOet®es He´Je®eve nesles. He´Je®eveele meeOegcenejepeebveer meebefieleues keÀer, ``DeeHeCe pej ceveeHeemetve HejcesMJeje®eer YekeÌleer kesÀueer lej HejcesMJej DeeHeu³ee
meJe& F®íe HetCe& keÀjlees.'' meesnveueeue ns SsketÀve KetHe®e Ket<e Peeuee. l³ee efoJemeeHeemetve®e HejcesMJeje®eer YekeÌleer keÀª ueeieuee. efoJeme je$e Deieoer ceveeHeemetve HejcesMJeje®³ee
YekeÌleerle lees jbietve peeT ueeieuee Demes yejs®e efoJeme efveIetve iesues........
(3) ieoîe DeekeÀueve (5)

Keeueerue Gleeje Jee®etve l³eeJej Hee®e ÒeMve Demes le³eej keÀje keÀer p³ee®eer Gllejs Òel³eskeÀer SkeÀe JeekeÌ³eele ³esleerue.
`M³eece®eer DeeF&' ner cejeþer Jee*dce³eke=Àleer Decej keÀjCeejs meeves ieg©peer cnCepes cetefle&ceble ceele=YekeÌle nesles. osJekeÀesìeruee Heesnes®euesu³ee efJeYegleeRHewkeÀer, mebleebHewkeÀer les SkeÀ
nesles. yeeuekeÀebJej DeefleMe³e Òesce keÀjCeejs les Jeelmeu³ecetleea nesles. Òel³e#e pevceoel³ee DeeF&yeeHeebveerosKeerue cegueebvee efve<þgjlesves JeeieefJeuesues l³eebvee KeHele vemes. cegueeb®eer yeepet
IesTve les DeeF&yeeHeebMeer Peie[e³euee osKeerue keÀceer keÀjerle vemele. peieeleues og:Ke veä JneJes, DeveeLe DeHebieebvee megKe efceUeJes ner leUceU meeves ieg©peeR®³ee ceveele Denefve&Me
GHeÀeUle Demes. DeeF& ner meJee&le ceesþer efMe#ekeÀ DeeefCe Iej ns G®®elece efJeoîeecebefoj ner `M³eece®eer DeeF&' ³ee HegmlekeÀe®eer ceO³eJeleea keÀuHevee Deens. DeeF&ves cegueebvee keÀmes
efMekeÀJeeJes ³ee®ee DeeoMe& l³ee keÀLesle l³eebveer meebefieleuesuee Deens. cegueebJej ®eebieues mebmkeÀej keÀje³e®es Demeleerue lej DeeF&yeeHeebvee DeeHeues Dee®ejCe Goej DeeefCe efvece&U þsJeues
Heeefnpes. Iejele®e peeefleYesoeuee mLeeve Demesue lej l³eeefJe©odOe yeensj keÀesCeer efkeÀleerner oebefYekeÀ ye[ye[ kesÀueer lejer l³ee®ee efleUcee$ener HeefjCeece nesCeej veener.
He´.5. (ye)
(1) mebJeeo uesKeve (5)
®euee keÀª³ee, iueesyeue Jee@efce&¥ie Heemetve megìkeÀe
``Òeot<eCe cegkeÌle efove''

leeHeceeveele Jee{, Dee³eg<³eele Ieì
Pee[s ueeJee, iueesyeue Jee@efce&¥ieuee otj HeUJee
Jejerue efveJesove Jee®etve iueesyeue Jee@efce¥ie ³ee efJe<e³eeJej ieg©peer Je efJeoîeeL³ee¥ceO³es Ie[uesuee mebJeeo efuene.
(2) cegueeKele (5)
(i) legce®³ee MeeUsleerue efMe#ekeÀeb®eer cegueeKele I³ee.
He´.5. (keÀ)
Keeueerue uesKeveÒekeÀejebHewkeÀer keÀesCeleerner SkeÀ ke=Àleer mees[Jee. (5)
(i) efHebpeN³eeleerue HeesHeìe®es DeelceJe=lle (ii) He=LJeer yeesuet ueeieueer lej ....
aaa

Marathi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Marathi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Yeeie - 1

1 meJee&lcekeÀe efMeJemegboje keÀJeer - kegÀmegceeie´pe

Þeceleesme let MseleeceOes ............................ efleLes legPes Heo HeeJevee ~~

v³ee³eeLe& pes ue{leer jCeer......................cegveer nesleesme l³eeb®eer meeOevee~~

peerke Deeme peerkeve je$e efokeme

(5) pees[îee pegUJee. (iii) lewmeW ceePeW ceve Jeeì Heens ~~

JeÀeJ³eHebkeÌleer 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ - 2

Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

efMe<³ee - efJeoîeeLeeaveer (a disciple, a pupil) efìhee

MASTER KEY QUESTION SET - 2 (B) Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

*He´. 3. YeeJeeLee&Oeeefjle. *He´. 4. DeefYeJ³ekeÌleer.

MASTER KEY QUESTION SET - 3 (ii) mìspe®³ee efoMesves Gieer®e®e FkeÀ[tve

(ii) ``leguee ieeC³ee®eer DeeJe[ Deens lej!'' Òe. 4. mJecele

(iii) Deece®es vecemkeÀej Peeues. (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.

(iii) l³ee®ee ®esnje keÀenermee Glejuee! (2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.

(7) menmebyebOe efuene. Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer

Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (2) De®etkeÀ Meyo efuene.

efMejer<e yeeyele Flej efJeoîeeL³ee¥yeeyele heefj®íso 8 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 8, 9

keÀesCe keÀesCeeme (8) JeekedÀÒe®eejeb®ee DeLe& efuene.

MeyoeLe& ®eeboveb - ®eeboCeb (moon light)

Le³eLe³e vee®eles {esue JeepeJeleele He´. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

Demeeceer - J³ekeÌleer (person) (5) [sefJe[ memetve -

(iii) ceesjejpeer cetUpeer

peceMesìpeer peievveeLe veevee (2) Gllejs efuene.

ÒeefmeodOe JeÌue=Hleer Okepe DeeM®e³e& (7) Meyopeeue HetCe& keÀje.

(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (v) cetKe& ƒ (vi) DemeceeOeeve ƒ

Òe. 4. mJecele (ii)

mej peceMesìpeer efpepeerYeeF& peievveeLe veevee MebkeÀjMesì

*He´. 3. `keÀePeerjbiee ner keÀo&ceYetceer Deens', ns efJeOeeve meesoenjCe mhe<ì

MeyoeLe& pe[lJe - pe[lee, pe[HeCee, mLetueheCee (heaviness)

MASTER KEY QUESTION SET - 5 (ii) O³eeveer þsJeeJes met$e

He´Mve 1Heg{erue Heoîee®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀjeë

(2) He³ee&³eer Meyo efuene. JeÀeJ³eHebkeÌleer 1 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 18

Òe. 3. meboYee&men mHe<ìerkeÀjCe hee"eKeeueerue mkeeO³ee³e

heefj®íso 1 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 20

DeeHeu³eeuee Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer

(5) keÀe³e les efuene. (2) GleeN³eeleerue oesve veeces efuene.

(6) efJeªodOeeLeea Meyo efuene. (2) He³ee&³eer Meyo efuene.

Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer (iii) leekeÀo - (iv) oesmleer -

(3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. (5) efJeªodOeeLeea Meyo efuene.

(ii) He@Àveer yeBkeÀme&®eer (7) lekeÌlee HetCe& keÀje.

meeue KesU ¬eÀceebkeÀ (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.

(ii) He´. 2. ³eesi³e he³ee&&³e efveJe[tve JeekeÌ³es Hegvne efuene.

Òel³esJeÀ KesUe[tves peemleerle DeefOeJeÀeDeefOeJeÀ Gb®eer

*ieesieueiee³e - ne ce=ogkeÀe³e ÒeeCeer Deens. ieesieueieeF¥®³ee MejerjeJej keeJedÀÒe®eej

(2) Gllej efuene.

(7) menmebyebOe efuene. (4) ®etkeÀ keÀer yejesyej les efuene.

(ii) Meg<keÀ keÀesj[er (ii) mepeerJeeb®³ee efoueeMee®eb keWÀê

(5) pees[îee pegUJee. heefj®íso 2 - HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 49

(2) GleeN³eeleerue oesve meJe&veeces MeesOetve efuene. (11) menmebyebOe efuene.

(4) GleeN³eevegmeej Ieìveeb®ee ¬eÀce ueeJee.

(ii) HeejJ³ee®eb pees[Heb nUtnUt efomesveemeb keÀe Peeueb?

Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer (8) lekeÌlee HetCe& keÀje.

(i) ®ecekeÀej, ®ecekeÀj, ®ecelkeÀj, ®ecelkeÀej Deeveboe®es Deevebo Deeveboe

(2) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje. Gllejs: (i) efveefce&leer#ece (ii) Jebef®ele

MASTER KEY QUESTION SET - 7 (iii) Sef[meve

He´Mve 1Heg{erue Heefj®ísoe®³ee DeeOeejs efouesu³ee met®evesvegmeej ke=Àleer keÀje:

(ii) Sef[meve®³ee keÀuHeves®ee l³ee®³ee (4) efuebie yeouee.

(13) pees[îee pegUkee. (2) He³ee&³eer Meyo efuene.

efJepeJeenkeÀ leeje, leejeb®eer keÀeye&ve pees[uesueer heefj®íso 2 - Heeþd³eHegmlekeÀ He=<þ ke´ÀceebkeÀ 23

Òe. 2. DeekeÀueve ke=Àleer Òe. 3. J³eekeÀjCe ke=Àleer

Òe. 4. mJecele (3) He³ee&³eer Meyo efuene.

(8) pees[îee pegUJee. (3) Deeke=ÀefleyebOe HetCe& keÀje.

®ene peskeCe Peeshe (iii) yeebyetHeemetve le³eej kesÀuesu³ee

He´. 3. YeeJeeLee&Oeeefjle. He´. 4. DeefYeJ³ekeÌleer.