ĐIỆN TỬ CƠ BẢN

ThS Nguyễn Lê Tường

Bộ môn Cơ điện tử
ĐH Nông Lâm Tp. HCM
 Nội dung

Chương 1: Vật liệu bán dẫn

Chương 2: Diode vaø caùc maïch öùng duïng

Chương 3: Transistor BJT

Chương 4: Mạch khuếch đại thuật toán

2 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử cơ bản

 Chöông 1

VAÄT LIEÄU BAÙN DAÃN

3 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử cơ bản

 Chaát baùn daãn

Moät baùn daãn laø moät nguyeân toá hoaù hoïc coù ñaëc tính
daãn ñieän naèm giöõa chaát daãn ñieän vaø chaát caùch ñieän,
coù boán electron hoùa trò.

Caùc chaát baùn daãn phoå bieán trong töï nhieân laø Si, Ge,
As, Te, Se

Si laø nguyeân toá raát phoå bieán, coù trong caùt
Quyõ ñaïo hoùa trò

+14 +4

4 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử cơ bản

 Tinh thể Silicon

Khi caùc nguyeân töû Si lieân keát

nhau taïo thaønh khoái Si, chuùng töï
saép xeáp theo moät traät töï coù hình
daùng nhaát ñònh goïi laø tinh thể.

Caùc electron goùp chung cuûa hai
nguyeân töû Si ôû gaàn seõ taïo thaønh
moät lieân keát coäng hoaù trò.

Ở nhieät ñoä phoøng (25oC) tinh theå
Si hoaøn toaøn laø chaát caùch ñieän.

5 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử cơ bản

 Lỗ trống và sự tái hợp

(a) (b)

6 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử cơ bản

 Baùn daãn tinh khieát – loaïi i

Baùn daãn loaïi i laø loaïi baùn daãn tinh khieát khoâng chöùa baát
kyø moät nguyeân töû taïp chaát naøo trong tinh theå. Ôû nhieät ñoä
phoøng, baùn daãn loaïi loaïi i gioáng nhö moät vaät lieäu caùch
ñieän vì chuùng coù raát ít electron töï do vaø loã troáng sinh ra
bôûi nhieät naêng
+ Electron töï do -
+ -
+ -
+ -
+
+
Loã
A C D F
- ni = pi
troáng -
+ -
+ B E
-
+ -
+ -
+ -

7 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Baùn daãn loaïi n

Ñeå gia taêng soá löôïng electron töï do cuõng nhö gia taêng khaû
naêng daãn ñieän cuûa baùn daãn ngöôøi ta theâm vaøo baùn daãn tinh
khieát caùc nguyeân töû taïp chaát thuoäc nhoùm naêm nhö Arsenic
(As), Antimony (Sb) vaø Phosphorus (P)

Electron töï do Nguyeân töû donor

nn = nd + ni ≈ nd

8 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Baùn daãn loaïi p

Ñeå gia taêng khaû naêng daãn ñieän ngöôøi ta cuõng coù theå gia taêng
soá löôïng loã troáng. Soá löôïng loã troáng trong trong baùn daãn ñöôïc
gia taêng baèng caùch theâm caùc nguyeân töû taïp chaát nhoùm ba nhö
Aluminum (Al), Boron (Bo) hay Gallium (Ga) vaøo baùn daãn
tinh khieát

Nguyeân töû acceptor

Loã troáng

p p = pa + pi ≈ pa

9 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Tieáp xuùc p-n khoâng phaân cöïc
p n
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
+ + + + + + + +
(a) (b) (c)
p n p n
+ + + + + +
+ + + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + + +
+ + + + + +
+ + + + + + +
(a) (b)

• Ôû 25oC haøng raøo ñieän theá cuûa diode Ge khoaûng 0.3V vaø cuûa diode Si khoaûng 0.7V
• Ñieän tröôøng toàn taïi trong vuøng ngheøo khi diode ôû traïng thaùi caân baèng coù chieàu höôùng
töø n sang p.

10 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Phaân cöïc thuaän tieáp xuùc p-n

p n
+ +
+ + +
+ +
+ + +
+ +
+ + +

11 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Phaân cöïc nghòch tieáp xuùc p-n

12 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Hieän töôïng ñaùnh thuûng

Doøng ñieän ngöôïc taêng voït, chuyeån tieáp p-n daãn ñieän
maïnh caû theo chieàu nghòch, phaù hoûng ñaëc tính van voán
coù cuûa noù => hieän töôïng ñaùnh thuûng.

Nguyeân nhaân

Do ñieän: coù theå phuïc hoài ñaëc tính chænh löu cuûa chuyeån
tieáp p-n neáu coù bieän phaùp haïn cheá doøng ngöôïc sao cho
coâng suaát tieâu taùn chöa vöôït quaù giaù trò cöïc ñaïi cho pheùp.

Ñaùnh thuûng thaùc luõ

Ñaùnh thuûng xuyeân haàm

Do nhieät: phaù hoûng vónh vieãn ñaëc tính chænh löu cuûa
chuyeån tieáp p-n

13 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Chöông 2

DIODE VAØ CAÙC MAÏCH ÖÙNG DUÏNG

14 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật giao tiếp máy tính
 Diode chænh löu

15 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Diode chænh löu
Ñaëc tính V-A cuûa diode chænh löu

16 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Moâ hình töông ñöông

Moâ hình 1

Moâ hình 2

17 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Caùc loaïi diode

Diode Tunnel

Diode Zener

Diode Schottky

Power diode

18 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Light-Emitting Diode

LED ñôn

LED 7 ñoaïn

19 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Light-Emitting Diode

LED ma traän

20 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 ÖÙng duïng cuûa diode chænh löu
Maïch chænh löu baùn kyø +
Vin R Vout

0 < t < T/2 -

+ +
Vin R Vout

- -

T/2 < t < T

- +
Vin R Vout
+ -

21 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 ÖÙng duïng cuûa diode chænh löu
Maïch chænh löu toaøn kyø
Vin +
R Vout
-

22 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 ÖÙng duïng cuûa diode chænh löu
Tuï loïc thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå oån ñònh ñieän aùp ra

+
Vin R C Vout

Vin +
R
C Vout
-

23 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch xeùn

24 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch xeùn
Maïch xeùn vôùi nguoàn DC ñöôïc boå sung

25 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch xeùn
Maïch xeùn vôùi nguoàn DC ñöôïc boå sung

26 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch ghim
Maïch ghim laø maïch coá ñònh ñænh treân hay ñænh döôùi cuûa tín hieäu ôû moät giaù
trò ñieän aùp nhaát ñònh

27 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Chöông 3

Transistor löôõng cöïc

Bipolar Junction Transistor - BJT

28 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật ñieän töû

 Caáu taïo vaø kyù hieäu

29 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Caáu taïo vaø kyù hieäu

I E = I B + IC

I C = αI E + I CBO

30 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Cheá ñoä laøm vieäc

• Cheá ñoä khuyeách ñaïi (JE phaân cöïc thuaän, JC− phaân cöïc
nghòch)
• Cheá ñoä khoùa ñieän töû hay cheá ñoä ñoùng môû:
• chuyeån tieáp JE, JC ñeàu phaân cöïc thuaän (traïng thaùi daãn
baõo hoøa hay coøn goïi laø traïng thaùi môû),
• chuyeån tieáp JE, JC ñeàu phaân cöïc nghòch (traïng thaùi
ngöng daãn hay coøn goïi laø traïng thaùi taét)

31 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Caùc cheá ñoä hoaït ñoäng cuûa transistor BJT
Maïch Emitter chung (EC) Maïch Collector chung (CC)

Maïch Base chung (BC)

32 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

Mạch khuếch đai E chung (EC)

• Ñieän aùp UCE khoaûng 60% ÷ 70% Vcc

• Maïch khueách ñaïi ñieän aùp
• Doøng ñieän tín hieäu ra lôùn hôn doøng tín hieäu vaøo nhöng kho6nf ñaùng keå
• Tín hieäu ra ngöôïc pha vôùi tín hieäu vaøo
• Ñöôïc öùng duïng nhieàu nhaát trong thieát bò ñieän töû

33 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

Mạch khuếch ñaïi C chung (CC)

• Bieân ñoä tín hieäu ra baèng bieân ñoä tín hieäu vaøo
• Cöôøng ñoä doøng ñieän tín hieäu ra maïnh hôn tín hieäu vaøo gaáp nhieàu laàn
• Tín hieäu ra cuøng pha vôùi tín hieäu vaøo
• Ñöôïc öùng duïng nhieàu trong caùc maïch khueách ñaïi ñeäm vaø maïch oån aùp
nguoàn

34 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

Mạch khuếch ñaïi B chung (BC)

• Raát ít ñöôïc söû duïng trong thöïc teá

35 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch EC

36 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Ñieåm laøm vieäc tónh vaø ñöôøng taûi moät chieàu
Maïch Emitter chung (EC)

37 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Phaân cöïc BJT
Yeâu caàu oån ñònh ñieåm laøm vieäc tónh
• Doøng ngöôïc collector cuûa BJT taêng nhanh theo nhieät ñoä
• Caùc heä soá truyeàn ñaït doøng ñieän α, β taêng theo nhieät ñoä
 T2 − T1 
β (T2 ) = β (T1 )1 + 
 75 

• Ñieän aùp treân chuyeån tieáp emitter VBE öùng vôùi moät doøng ñieän IB = const giaûm
khi nhieät ñoä taêng dVBE
εT = (I B = const ) = −(2 ÷ 2,5)mV / o C
dT
S laø ñoä baát oån ñònh: tieâu chuaån ñaùnh giaù ñoä oån ñònh cuûa caùc maïch ñieän..
Tröôøng hôïp lí töôûng: S = 1, maïch oån ñònh nhaát. Neáu S caøng lôùn, maïch caøng
keùm oån ñònh.
∂I C
S=
Th.S Nguyễn Lê Tường
∂I CBO
38 Bài giảng Kỹ thuật điện tử
 Caùc maïch phaân cöïc BJT
Maïch phaân cöïc ñònh doøng IB khoâng coù RE

39 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Caùc maïch phaân cöïc BJT
Maï
, ch phaân cöïc ñònh doøng IB khoâng coù RE

VCC = VRC + VCE = I C RC + VCE (*)

VCC = VRB + VBE = I B RB + VBE (**)

• Baøi toaùn tính toaùn

VBEQ=0.7 V
VCC − VBEQ
(* *) ⇔ I BQ =
RB
I C = βI B VCE = VCC − I C RC
• Baøi toaùn thieát keá

VCC − VCE VCC − VBE VCC − VBE

(*) ⇔ RC = (**) ⇔ RB =
IB
=
IC
IC β
40 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử
 Caùc maïch phaân cöïc BJT
Maï
, ch phaân cöïc ñònh doøng IB coù RE

41 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Caùc maïch phaân cöïc BJT
Maï
, ch phaân cöïc ñònh doøng IB coù RE

VCC = VRC + VCE + VRE = I C RC + VCE + I E RE (*)

VCC = VRB + VBE + VRE = I B RB + VBE + I E RE (**)

RE + RB RB
S = (β + 1 ) ≈
R B + (β + 1 )R E RB
RE +
β +1

42 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch phaân cöïc caàu phaân aùp

RB 2
E BB = VCC E BB = I B RBB + VBE + I E RE
RB1 + RB 2
RB1 × RB 2 VCC = I C RC + VCE + I E RE
RBB = RBB
RB1 + RB 2 S = 1+
Th.S Nguyễn Lê Tường
RE
43 Bài giảng Kỹ thuật điện tử
 Maïch phaân cöïc hoài tieáp cöïc C

VCC = VRC + VCE = ( I C + I B ) RC + VCE

RC + RB RC + RB
S = (β + 1) =
RB + (β + 1)RC RC + (1 − α )RB
VCC =VRC +VRB +VBE = (IC + IB )RC + IBRB +VBE

44 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Moät soá daïng phaân cöïc khaùc

β = 100 / Si
β = 50 / Si β = 100 / Si

45 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Ví duï 1

Cho mạch phân cực với đặc tuyến ngõ ra của BJT như hình
dưới. Xác định VCC, RC, RB.

IC(mA)
8
IC

6 IB=40µA

4
IB

2
UCE(V)

0 10 20

46 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Ví duï 1
VCE =VCC-RCIC

VCC=20V
Vcc
I Csat = = 8 ( mA ) ⇒ RC = 2.5 ( k Ω )
Rc
VBE=0.7V

VCC − VBE 20V − 0.7V

IB = = = 40 ( µ A )
RB RB

⇒ RB = 482.5 ( k Ω )
Để có các điện trở tiêu chuẩn ta chọn: RB=470 KΩ, RC=2.4 KΩ..

47 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Ví duï 2

Thiết kế mạch phân cực như hình dưới. IC=2mA, VCE=10V

IC
β = 150 / Si
IB

IE

48 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Ví duï 2
Thực nghiệm, thường chọn VE khoảng 1/10VCC.
1 1 1 1
VE = VCC = 20 = 2 (V ) IB = IC = 2 = 13.333 ( µ A )
10 10 β 150

VE VE 2V
RE = = = = 1( k Ω )
I E I C 2mA
VC − VCE − VE 20V − 10V − 2V
Rc = = = 4 ( kΩ)
IC 2mA

VB = VCC − VBE − VRE = 20 − 0.7 − 2 = 17.3 (V )

VB 17.3V Chọn
RB = = = 1.3 ( M Ω )
I B 13.333µ A RB=1.2 MΩ

49 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Ví duï 3

Thiết kế mạch phân cực có dạng như hình dưới

Vcc=20V
R2 = 6,8 ( k Ω )
R1=39kΩ hoặc 47kΩ
R1 RC
VCE=10V
IB IC=2mA RE=1kΩ
β min = 80 / Si
RC=4kΩ

R2 RE 100µF

50 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Cheá ñoä khoùa ñieän töû

51 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Cheá ñoä khoùa ñieän töû

52 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Cheá ñoä khoùa ñieän töû

53 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch gheùp Darlington

54 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Chöông 4

Maïch khueách ñaïi thuaät toaùn

Operational Amplifier - OA

55 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật ñieän töû

 Caáu taïo vaø kyù hieäu

56 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Caáu taïo

57 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Ñaëc tuyeán laøm vieäc

- Vùng khuếch đại tuyến tính: trong vùng này điện áp ngõ ra Vo tỉ lệ với tín hiệu ngõ
vào theo quan hệ tuyến tính. Nếu sử dụng mạch khuếch đại điện áp vòng hở (Open
Loop) thì vùng này chỉ nằm trong một khoảng rất bé.
- Vùng bão hoà dương: bất chấp tín hiệu ngõ vào ngõ ra luôn ở +Vcc.
- Vùng bão hoà âm: bất chấp tín hiệu ngõ vào ngõ ra luôn ở -Vcc.
58 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử
 Thoâng soá

59 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Phương phaùp phaân tích Op-amp
Sơ đồ tương đương

Tuần tự thực hiện ba bước sau:

- Viết phương trình Kirchhoff cho đầu vào V+
- Viết phương trình Kirchhoff cho đầu vào V_
- Cho V+=V_, tìm mối quan hệ giữa Vin và Vo

60 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Caùc maïch öùng duïng Op-amp
Maïch khueách ñaïi ñaûo

R2
I
Vi
- Vo
R1 Ii=0
+

Vo R2
Av = =−
Vi R1

61 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch khueách ñaïi khoâng ñaûo

R2
I
- Vo
R1 Ii=0
+
Vi

Vo R 1 +R 2 R2
Av = = = 1+
Vi R1 R1

62 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch ñeäm
,

- Vo
+
Vi

Vo
Vo = Vi Av = =1
Vi

63 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch khueách ñaïi coäng ñaûo daáu
Vi1
R11 I1 R2
I=I1+I2+I3
Vi2 R12 I2
+ - Vo
Vi
Vi3 R13 I3 -+

R2 R R
Vo =Vo1 +Vo2 +Vo3 =-( Vi1 + 2 Vi2 + 2 Vi3 )
R11 R12 R12

R11 =R12 =R13 = R1

R2
Vo =- (Vi1 +Vi2 +Vi3 )
R11

64 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch khueách ñaïi coäâng khoâng ñaûo daáu
,
R1 R2

- Vo
R11
Vi1 Vi
+
Vi2 R12

R  R12 R11 
Vo =Vo1 +Vo2 =(1+ 2 ) ( )Vi1 + ( )Vi2 
R1  R11 +R12 R11 +R12 
R11 =R12 R11 =R12 =R1 = R2
R 2 Vi1 + Vi2 Vo =Vi1 + Vi2
Vo =(1+ )( )
R1 2

65 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch khueách ñaïi vi sai
,

R3 R4 R1 =R3 , R 2 = R 4
Vi1

- Vo
R1 R2
Vi2
+ Vo = (Vi1 − Vi1 )
R1
R2
R1 =R 2 = R3 = R 4

R R2 R Vo =Vi1 − Vi1
Vo =Vo1 + Vo2 = (1+ 4 )( )Vi2 − 4 Vi1
R3 R1 +R 2 R3

66 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử

 Maïch tích phaân
,

Vi R
- Vo 1
A Vo = − ∫ Vi dt
i + RC

Maïch vi phaân
R

Vi C i dVi
- Vo Vo =-RC
A dt
i +

67 Th.S Nguyễn Lê Tường Bài giảng Kỹ thuật điện tử