908272 _ 0178-0207.

qxd 20/9/07 16:03 Página 178

Zenbakizko
6 proportzionaltasuna

MAGNITUDEAK

ZUZENKI ALDERANTZIZ
PROPORTZIONALAK PROPORTZIONALAK

HIRUKO ERREGELA SINPLEA

ZUZENA ALDERANTZIZKOA

BANAKETA PROPORTZIONALAK

ZUZENAK ALDERANTZIZKOAK

PROPORTZIONALTASUN
KONPOSATUA

EHUNEKOAK

INTERES BAKUNA

178
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 179

Historiaren zatitxo bat

Azkenik, Alik lortu zuen Schoene hoteletik ateraraztea, han baitzeramatzan
lau egun, begiak liburu hartatik jaso gabe. Tarteka, aldarri egiten
zuen Schoenek:
–Miresgarria da! Zoragarria! Hainbat mendez galduta
egon da eta neuk aurkitu dut!
Arratsalde hartan, azokan paseatzen zebiltzala, Schoene etengabe
ari zen bere azken erosketa goraipatzen. Historiaren puzzlearen
txatal bat zela zioen.
–Ali, liburua da froga. –Schoenek zirrara bizian begiratzen zion
lagunari–. Heron Alexandriakoaren Matematikako liburu baten
itzulpena da, aspaldian galdua, eta jatorrizkoa I. mendean
idatzi zuten.
–Nik errealitatea nahiago teoria matematikoak baino
–erantzun zuen Alik, lagunaren zirrarari eutsi gabe.
–Oker zabiltza, Ali, liburu hau erabilera praktikoz beteta dago:
erro koadro ez-zehatzen hurbilketak egiteko moduak irakasten
ditu, poligonoen azalerak eta bolumenak kalkulatzeko metodoak,
baita azalerak zati proportzionaletan banatzeko moduak ere...
Ezagutza horiek oso baliagarriak ziren I. mendeko
Egipton; adibidez, landutako lurren neurriak
kalkulatzeko, edo oinordetzak banatzeko.
Nola banatuko zenuke 1.000 m2-ko lur-sail bat
bi familiaren artean, bati 7 zati eta besteari
13 badagozkio?

Lur-saila zatituko dugu:

1.000
7 + 13 = 20 zatitan → = 50
20
Zati bakoitza 50 m 2-koa da. Beraz:
07 zati → 07 ⋅ 50 = 350 m 2
13 zati → 13 ⋅ 50 = 650 m 2
Familia batek 350 m 2 jasoko ditu,
eta besteak, 650 m 2.
908272 _ 0178-0207.qxd 28/9/07 13:40 Página 180

Zenbakizko proportzionaltasuna

ARIKETAK
001 Osatu taula hauek, proportzionaltasun zuzenekoak izan daitezen.

2 4 5 8 40 1 0,25 3 2,4 8
6 12 15 24 120 5 1,25 15 12 40

002 9 menuren prezioa 166,50 € bada, zenbat izango da 15 menurena?

166, 50 x 5 ⋅ 166, 50
= → x = = 92,50 €
9 5 9

003 Mapa batean, 14 cm-k errealitateko 238 km adierazten dute. Zer luzerak
adieraziko ditu 306 km? Mapan 10 cm adierazita badaude,
zenbat da errealitatean?

238 306 14 ⋅ 306

= → x = = 18 cm
14 x 238
238 x 238 ⋅ 10
= ⎯→ x = = 170 km
14 10 14

004 Egunkari batean iragarkiak jartzeak 10 € balio du 3 testu-lerroko, eta hortik

aurrera idatzitako lerro bakoitzeko 3 € gehiago kobratzen dituzte. Egin bi
magnitudeen arteko erlazioa islatuko duen taula bat. Proportzionalak al dira.

Lerroak 3 4 5 6
Prezioa 10 13 16 19

3 4
Taula ez da proportzionala; izan ere, ⫽ .
10 13

005 Osatu taula hauek, alderantzizko proportzionaltasuna isla dezaten.

1 2 3 4 6 10 15 25 12 6
24 12 8 6 4 15 10 6 12,5 25

006 Itsasontzi batean, 8 pertsonak 15 egunez bidaiatzeko adina janari daukate.

8 ordez 6 badira, zenbat egunerako janaria izango dute?

Bidaiari kopurua eta denbora magnitude alderantziz proportzionalak

dira, eta beraz:
8 ⋅ 15
8 ⋅ 15 = 6 ⋅ x → x = = 20
6
20 egunerako janaria izango dute.

180
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 181

ERANTZUNAK 6

007 Sailkatu, proportzionaltasun motari jarraituta.

a) Karratu baten aldea eta perimetroa.
b) Langile kopurua eta lan bat egiteko epea.
a) Zuzena; proportzionaltasun-konstatea 4.
b) Alderantzizkoa.

008 BHI bateko sukaldean 42 € ordaindu dituzte 70 ogi. Zenbat ordainduko zuketen,
70 ordez 45 ogi erosi balituzte?
Hiruko erregela sinple zuzena aplikatuko dugu:
70 ogi ⎯→ 42 € ⎪⎫ 45 ⋅ 42
⎬→ x = = 27 €
45 ogi ⎯→ x € ⎭⎪⎪ 70

009 Auto batek 46 euro-zentimo gasolina erretzen ditu 4 km egiten. Zenbat diruren
erregaia beharko du 270 km-ko bidaia egiteko, kontsumo-maila horri eusten badio?
Hiruko erregela sinple zuzena aplikatuko dugu:
4 km ⎯⎯→ 0,46 € ⎪⎫ 270 ⋅ 0, 46
⎬→ x = = 31,05 €
270 km ⎯→ x € ⎪⎪⎭ 4

010 Jatetxe batean 15 menuren kostua 120 € izan da. Zenbatean dago menua?
7 pertsona joaten badira bazkaltzera, zenbat ordainduko dute?
Hiruko erregela sinple zuzena aplikatuko dugu:
15 menu ⎯→ 120 € ⎪⎫ 7 ⋅ 120
⎬→ x = = 56 € ordainduko dute
7 menu ⎯⎯→ 1x € ⎭⎪⎪ 15
120 56
Menuaren prezioa: = = 8 €.
15 7

011 2,25 m-ko altuera duen zuhaitz batek 2 m-ko itzala egiten du. Zer altuera izango
du ordu berean 188,8 m-ko itzala egiten duen dorre batek?
Hiruko erregela sinple zuzena aplikatuko dugu:
2,25 m-ko altuera ⎯→ 2 m-ko itzala ⎪⎫
x m-ko altuera ⎯→ 188,8 m-ko itzala ⎬⎪⎪⎭
2, 25 ⋅ 188, 8
x = = 212,4 m-ko altuera
2

012 7 langilek kale bat garbitzen igarotzen duten denbora 7 ordu bada, zenbat
denbora beharko dute 5 langilek?
Langile kopurua eta denbora magnitude alderantziz proportzionalak
dira, eta beraz:
7⋅7
7⋅7=5⋅x→x = = 9,8 h = 9 h 48 min
5

181
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 182

Zenbakizko proportzionaltasuna

013 Mirentxuk 5 minutu behar izaten ditu etxetik

eskolara, gurpil-oholez, 6 km/h-ko batez besteko
abiaduran. Zenbat denbora beharko du oinez
joanda, 4 km/h-ko abiaduran badoa?
Abiadura eta denbora magnitude alderantziz proportzionalak dira.
Komeni da minutuak ordu bihurtzea, unitate koherenteak erabiltzeko eta
Fisikako kontzeptuzko akatsik ez egiteko.
5
5 min = h
60
5
6⋅
5 60
6⋅ = 4⋅x → x = = 0,125 h →
60 4
→ x = 0,125 ⋅ 60 = 7,5 min

014 Iturri batek minutuko 6 litro isurtzen ditu, eta 5 ordu behar ditu andel bat
betetzen. Minutuko litro bat isuriko balu, zenbat denbora beharko luke?
Emaria, litro/minututan, eta denbora magnitude alderantziz
proportzionalak dira. Unitate koherenteak erabiltzeko, orduak
minutu bihurtu behar dira:
5 ordu = 5 ⋅ 60 minutu = 300 minutu
6 ⋅ 300
6 ¬ /min ⋅ 300 min = 1 ¬ /min ⋅ x min → x = = 1.800 min →
1
1.800
→ x = = 30 ordu
60

015 Igerileku bat eraikitzen, 10 langilek 16 egunez aritu behar dute lanean.
Zenbat aritu ziren lanean, 40 egun behar izan bazituzten?
Langile kopurua eta denbora magnitude alderantziz proportzionalak dira.
10 ⋅ 16
10 langile ⋅ 16 egun = x langile ⋅ 40 egun → x = = 4 langile
40

016 Banatu 102 €, hurrenez hurren 3, 2 eta 1 zenbakiekiko zati zuzenki proportzionaletan.
x y z 102
= = =
3 2 1 6
3 ⋅ 102 2 ⋅ 102 1 ⋅ 102
x = = 51 €; y = = 34 €; z = = 17 €
6 6 6

017 Aita batek 99 € banatu ditu seme-alaben artean, zenbaki hauekiko zati zuzenki
proportzionalean: 3, 2/3 eta 11/6. Zenbana dagokie?
x y z 99
= = =
3 2/ 3 11/ 6 5,5
3 ⋅ 99 2 / 3 ⋅ 99 11/ 6 ⋅ 99
x = = 54 €; y = = 12 €; z = = 33 €
5,5 5,5 5,5

182
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 183

ERANTZUNAK 6

018 Pantxika andreak bere lurrak banatu ditu biloben artean,

adinekiko zati proportzionaletan. Bilobek 8, 12 eta 15
urte dituzte. Gazteenari 12 hektarea egokitu bazaizkio,
aurkitu banatu den guztizko hektarea kopurua.
12 y z Guztizkoa
= = =
8 12 15 (8 + 12 + 15)
12 Guztizkoa 12 ⋅ 35
= → Guztizkoa = = 52, 5 ha
8 35 8

019 Banatu 70, 3 eta 4 zenbakiekiko zati alderantziz proportzionaletan.

70 840
k = = = 120 → 3ri dagozkionak: 120 : 3 = 40 zati
1 1 7
+ 4ri dagozkionak: 120 : 4 = 30 zati.
3 4

020 Banatu 1.100, 5 eta 6 zenbakiekiko zati alderantziz proportzionaletan.

1.100 33.000
k = = = 3.000 → 5i dagozkionak:
1 1 11 3.000 : 5 = 600
+
5 6 Eta 6ri dagozkionak:
3.000 : 6 = 500

021 620 € banatu nahi ditut nire iloben artean, haien adinekiko zati alderantziz
proportzionaletan. 1, 3 eta 7 urte badituzte, zenbat eman behar diot bakoitzari?
Proportzionaltasun-konstantea hau da:
620 620 620 ⋅ 21
k = = = = 420
1 1 1 21 + 7 + 3 31
+ +
1 3 7 21
420 420 420
x = = 420 € y = = 140 € z = = 60 €
1 3 7

1 1 1
022 300 € banatu dira , eta zenbakiekiko zati alderantziz proportzionaletan.
1 3 5 7
Zein da zenbakiari dagokion zatia?
5

300 300 300

k = = = = 20
1 1 1 3+5+7 15
+ +
1 1 1
3 5 7
1 k
zenbakiari dagokion zatia: = 20 ⋅ 5 = 100 €.
5 1
5

183
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 184

Zenbakizko proportzionaltasuna

023 1.200 banatzen badizkiet 5i eta 6ri proportzioan, eta 6ri 500 eta 5i 700
ematen badizkiot, egindako banaketa alderantziz proportzionala izan al da?
Ez, 500 ⋅ 6 = 3.000 baita eta 700 ⋅ 5 = 3.500. Kantitate horiek berdinak
izan beharko lukete, eta gainera, proportzionaltasun-konstantearen berdinak.

024 Zortzi makinak 7 egunean hondeatu dute 1.400 m luze den zanga bat.
Zenbat makina beharko dira 300 m-ko zanga 6 egunean hondeatzeko?

7 egunean ⎯⎯→ 8 makinak ⎯⎯→ 1.400 m-ko zanga ⎫⎪

⎬
6 egunean ⎯⎯→ x makinak ⎯⎯→ 1.300 m-ko zanga ⎪⎪⎭
F

F
Alderant. Zuzena

6 1.400 8 8.400 8 2.100 ⋅ 8

⋅ = → = → x = = 2 makina
7 300 x 2.100 x 8.400

025 Hogei langilek 400 m kable luzatu dituzte 6 egunez lan eginda, egunean
8 orduko jardunean. Egunean zenbat ordu egin beharko dituzte 24 langilek,
700 m kable 14 egunean jartzeko?

Alderant.
F

Langileak Egunak Metroak Ordu/egun

20 6 400 8
24 14 700 x
F

F
F

Zuzena
Alderant.

24 14 400 8 134.400 8 84.000 ⋅ 8

⋅ ⋅ = → = → x = = 5 ordu
20 6 700 x 84.000 x 134.400
I I D
24 langileek 5 ordu egingo dituzte egunean, 14 egunez, 700 m kable
jartzeko

026 Ostatu bateko nagusiak 250 €-ko aurrekontua egin du

ostatu hartuta dauden 18 lagunei 12 egunez jaten
emateko. Ostatura beste 6 lagun etorri badira, zenbat
egunerako iritsiko zaio aurreikusitako diru horrekin?

18 lagunentzat ⎯→ 12 egunerako ⎯→ 250 € ⎪⎫

⎬
24 lagunentzat ⎯→ x egunerako ⎯→ 250 € ⎪⎪⎭
F

Alderant.
Aurrekontua aldatuko ez denez,
alderantzizko hiruko erregela sinplea da:
18 x 18 ⋅ 12
= → x = = 9 egun
24 12 24

184
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 185

ERANTZUNAK 6

027 200 hm3-ko edukiera duen urtegi baten % 45 dago beteta. Zenbat ur dauka
urtegiak?
45 x 45 ⋅ 200
= → x = = 90 hm3
100 200 100

028 Egunkari batean irakur daitekeenez, 1.500 pertsonatik 80k arriskuko kirolak
egiten dituzte. Adierazi datu hori ehuneko gisa.
80 x 80 ⋅ 100

= → x = = % 5,3
1.500 100 1.500

029 Tenis-erraketa batek 180 € gehi % 16ko BEZa balio du. Zenbat da salneurri
osoa?
16
180 + ⋅ 180 = 180 ⋅ (1 + 0,16) = 180 ⋅ 1,16 = 208,80 €
100

030 Mirenek 15 € ordaindu du liburu bat. Salneurri horretan % 4ko BEZa sartuta
dago. Zenbat balio du liburuak, BEZik gabe?
Liburuaren prezio garbiari (x) % 4 batu behar zaio: 0,04 ⋅ x €. Beraz:
15
x + 0,04 ⋅ x = 15 → 1,04 ⋅ x = 15 → x = = 14,42 € BEZik gabe
1, 04

031 Disko trinko batek 12 € balio du. Dendariak % 15eko beherapena egin dit
bezero ona naizelako, eta ordaintzerakoan, % 16ko BEZa kobratu dit. Zenbat
ordaindu dut diskoa? Zenbat da, ehunekotan, azken prezioa hasierakoarekiko?
% 15eko beherapena egin badit → 1 − 0,15 = 0,85
Eta % 16ko BEZa kobratu badit → 1 + 0,16 = 1,16
Ehunekoak kateatuta:
0,85 ⋅ 1,16 ⋅ 12 = 0,986 ⋅ 12 = 11,83 €
Azken prezioa hasierakoaren % 98,6 da.

032 Akzio baten balioa 15 € da. Astelehenean %3 igo da; asteartean %7 murriztu
da, eta asteazkenean, berriz, %10 igo da. Zer baliorekin hasi du osteguna?
Zer unetan da akzioaren balioa hasierakoa baino handiagoa?
Igoeren eta beherapenen ehunekoak aplikatuko ditugu:
% 3 igo bada ⎯⎯→ 1 + 0,03 = 1,03
% 7 jaitsi bada ⎯→ 1 − 0,07 = 0,93
% 10 igo bada ⎯→ 1 + 0,10 = 1,10
Ostegunean, akzioaren balioa hau izango da:
1,03 ⋅ 0,93 ⋅ 1,10 ⋅ 15 = 1,05 ⋅ 15 = 15,80 €
Balioa hasierakoa baino % 5,36 handiagoa da.

185
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 186

Zenbakizko proportzionaltasuna

033 Tomateen prezioan hainbat aldaketa izan dira azkenaldi honetan. Ekainaren
hasieran, tomate-kiloaren batez besteko prezioa 2,10 € zen, eta hil horretan
zehar % 10 igo zen prezioa. Uztailean ere tomate-kiloaren salneurriak gora
egin zuen, % 17, zehazki; abuztuan, berriz, % 8 merkatu zen, uztaileko
prezioarekiko. Aurreko guztia kontuan hartuta, zein zen tomate-kiloaren
prezioa abuztuaren bukaeran?
Zenbatekoa izan da, ehunekotan, tomateen prezioak ekainetik abuztura bitartean
izan duen igoera?
110 117 92
Tomate-kiloak 2,10 ⋅ ⋅ ⋅ = 2,49 € balio zuen abuztuaren amaieran.
100 100 100
0, 39
Igoeraren ehunekoa, ekaina eta abuztua bitartean: = % 19
2,10

034 Kalkulatu 9 hilabetean urteko % 4an jarritako 1.800 €-k emango duten interesa.
K ⋅r ⋅t 1.800 ⋅ 4 ⋅ 9
I = = = 54 €
1.200 1.200
54 €-ko interesa emango dute.

035 Arratek 2.460 € utzi zizkion Jon Anderri, 4 urtez eta % 3an. Epe hori
pasatutakoan, zenbat diru itzuli zion Jon Anderrek?
2.460 ⋅ 3 ⋅ 4
2.460 + I = 2.460 + = 2.460 + 295, 2 = 2.755,20 €
100
2.755,20 € itzuli zion.

036 Zer interes jasoko dugu urteko % 4an jarritako 4.500 €-ko inbertsioagatik,
dirua sartu eta 2 hilabete eta 9 egunera ateratzen badugu?
K ⋅r ⋅t 4.500 ⋅ 4 ⋅ 69
I = = = 34,50 €
36.000 36.000
34,50 € jasoko ditugu.

037 Kalkulatu banketxe batean sartu dudan kapitala, % 4,5ean eta 2 urtez,
guztira 1.463 € itzuli badizkidate.
Adierazpenean ordezkatuz:
K ⋅r ⋅t K ⋅ 45 ⋅ 2
I = → 1.463 − K = →
100 100
→ (1.463 − K) ⋅ 100 = 90K → 146.300 − 100K = 90K →
146.300
→ 146.300 = 190K → K = = 770 €
190
Kapitala: 770 €.

186
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 187

ERANTZUNAK 6
ARIKETAK
038 Adierazi magnitude hauetatik zein diren zuzenki
● proportzionalak.
a) Karratu baten aldearen luzera eta haren perimetroa.
b) Karratu baten aldearen luzera eta haren azalera.
c) Familia bateko seme-alaba kopurua eta opor-egunen kopurua.
a) ataleko magnitudeak zuzenki proportzionalak dira.

039 Merkatu batean sagarrak saltzen dituzten bi saltoki daude, eta salneurri-taula
● hauei jarraitzen diete.
A saltokia B saltokia
1 kg 2 kg 3 kg 1 kg 2 kg 3 kg
0,53 € 1,06 € 1,59 € 0,60 € 1€ 1,50 €

Bi saltoki hauetako zeinetan dira pisua eta prezioa magnitude zuzenki

proportzionalak?
Ikus dezagun ea proportzioak betetzen diren:
0, 53 ? 1, 06 ? 1, 59
= = → 0,53 = 0,53 = 0,53
1 2 3
0, 60 ? 1 ? 1, 50
= = → 0,60 ⫽ 0,50
1 2 3
Beraz, pisua eta prezioa magnitude zuzenki proportzionalak dira
A saltokian.

040 Osatu taula hau, proportzionaltasun zuzenekoa dela jakinik.

●
100 500 1.000 5.000 25.000
4 20 40 200 1.000

041 Behatu bi magnituderen arteko proportzionaltasuna adierazten duen taula honi.

●
M magnitudea 4 6 7 9 10
M' magnitudea 12 18 21 y y'

Egiaztatu M eta M' magnitudeak zuzenki proportzionalak direla,

eta kalkulatu y eta y'.
4 6 7 ) ) )
Hau bete beharko da: = = → 0,3 = 0,3 = 0,3
12 18 21
4 9 12 ⋅ 9
= → 4 ⋅ y = 12 ⋅ 9 ⎯→ y =
⎯ = 27
12 y 4
4 10 12 ⋅ 10
= → 4 ⋅ y ' = 12 ⋅ 10 → y' = = 30
12 y' 4

187
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 188

Zenbakizko proportzionaltasuna

042 Adierazi magnitude pare hauetatik zeinek duten alderantzizko

● proportzionaltasuna.
a) Makina kopurua eta lan bat egiteko behar duten denbora.
b) Pertsona baten adina eta oinez darabilen abiadura.
c) Azalera 20 cm2-koa duen laukizuzen baten oinarria eta altuera.
d) Perimetroa 40 cm-koa duen laukizuzen baten oinarria eta altuera.
a) eta c) ataletako magnitude pareak alderantziz proportzionalak
dira.

043 Aztertu magnitude hauen arteko proportzionaltasuna zuzena ala alderantzizkoa den.
● a) Zirkunferentzia baten erradioa eta luzera.
b) Auto baten abiadura eta ibilbide jakin bat egiteko behar duen denbora.
c) Zinemako sarreren kopurua eta prezioa.
d) Pareta baten azalera eta hura margotzeko behar den denbora.
e) Auto batek erretako gasolina eta egindako distantzia.
a) Proportzionaltasun zuzena. d) Proportzionaltasun zuzena.
b) Alderantzizko proportzionaltasuna. e) Proportzionaltasun zuzena.
c) Proportzionaltasun zuzena.

044 Osatu taula hauek, alderantzizko proportzionaltasuna adieraz dezaten.

● a) b)
2 3 4 5 4 12 30 60
0,90 0,60 0,45 0,36 420 140 56 28

045 Egiaztatu M eta M' magnitudeak alderantziz proportzionalak direla, eta kalkulatu
● y eta y' ezezagunen balioa.

M magnitudea 4 6 8 10 16
M' magnitudea 12 8 6 y y'

Hau bete beharko da: 4 ⋅ 12 = 6 ⋅ 8 = 8 ⋅ 6 → 48 = 48 = 48

4 ⋅ 12
→y =
4 ⋅ 12 = 10 ⋅ y ⎯ = 4, 8
10
4 ⋅ 12
4 ⋅ 12 = 16 ⋅ y ' → y' = =3
16

046 Alderantzizko proportzionaltasuna adierazten duten taula hauetan akats bana

●● dago. Zuzendu eta kalkulatu proportzionaltasun-konstantea.
a) 9 6 5,4 4,5 4 b) 1,2 2,4 4,8 6 7,2
)
6 9 10 12 13,5 50 25 12,5 10 8,3
k = 54 k = 60

188
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 189

ERANTZUNAK 6

047 Hamabi metroko hesia jartzea

● 1.250 € ordaindu dute.
Zenbat ordaindu beharko
dute 25 metroko hesi
bat jartzea?

12 → 1.250 ⎫⎪ 25 ⋅ 1.250
⎬→x = = 2.604,17 €
25 → x ⎪⎪⎭ 12

048 Arantzazuk 2 metroko oihal-pieza erosi du, 32 € ordainduta. Zenbat ordainduko

● zuen 3,2 metroko oihal-pieza?

2 ⎯→ 32 ⎪⎫ 3, 2 ⋅ 32
⎬→x = = 51,20 €
3,2 → x ⎪⎪⎭ 2

049 Auto batek 25 litro erregai erretzen ditu 300 km-ko bidaia egiten, abiadura
● jakin batean doala. Zenbat erreko ditu 550 km-ko bidaian, abiadura berean
joanda?

300 → 25 ⎪⎫ 25 ⋅ 550
⎬→x = = 45, 83 litro
550 → x ⎪⎪⎭ 300

050 Orduko 100 km-an doan trenak 5 ordu behar ditu hiri batera heltzen.
●● Zenbateko abiaduran doa ibilbide bera egiten 6 ordu eta laurden behar dituen
trena?

Abiadura eta denbora magnitude alderantziz proportzionalak dira.

100 ⋅ 5
100 ⋅ 5 = x ⋅ 6,25 → x = = 80 km/h
6, 25

051 Pintore batek 125 kilo pintura erabili baditu 75 m2-ko pareta pintatzen:
●● a) Zenbat pintura behar izango zukeen 300 m2-ko pareta pintatzeko?
b) 50 kg pintura baditu eskura, zenbat metro koadro pinta ditzake?
Pintura kiloak eta paretaren azalera (m2) magnitude zuzenki
proportzionalak dira.
a) 125 kg ⎯⎯→ 275 m2 ⎪⎫ 125 ⋅ 300
⎬→x = = 500 kg
Si x kg ⎯⎯→ 300 m2 ⎪⎭⎪ 75
b) 125 kg ⎯⎯→ 75 m2 ⎪⎫ 50 ⋅ 75
⎬ ⎯→ x = = 30 m2
Si50 kg ⎯⎯→ x m2 ⎭⎪⎪ 125

189
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 190

Zenbakizko proportzionaltasuna

052 Hamabost pertsonak zenbait eguzki-plakaren muntaia hiru astean egin dute.
●● a) Zenbat denboran egingo lukete muntaia hori bera 35 pertsonak?
b) Hamabost egunean amaituta izan nahi bagenu, zenbat pertsona beharko genituzke?
Pertsona kopurua eta denbora magnitude alderantziz proportzionalak dira.
Denbora egunetan adieraziko dugu:
15 ⋅ 21
a) 15 pertsona ⋅ 21 egun = 35 pertsona ⋅ x egun → x = = 9 egun
35
15 ⋅ 21
b) 15 pertsona ⋅ 21 egun = x pertsona ⋅ 15 egun → x = = 21 pertsona
15

053 Hiru kutxa polboroik 2,7 kg-ko pisua dute.

●● a) Zer pisu izango dute 15 kutxak?
b) Gure furgoneta 500 kg garraiatzeko gauza bada, eraman al ditzakegu bertan
230 kutxa?
Kutxa kopurua eta pisua magnitude zuzenki proportzionalak dira.
3 kutxa 15 kutxa 2, 7 ⋅ 15
a) = → x = = 13, 5 kg
2, 7 kg x kg 3
b) 30 kutxa ⎯⎯→ 2,7 kg ⎪⎫ 230 ⋅ 2, 7
⎬→x = = 207 kg
230 kutxa ⎯⎯→ x kg ⎭⎪⎪ 3
207 kg < 500 kg denez (gehieneko pisu teknikoa), eraman ditzakegu
230 kutxa.

054 Abeletxe batean 18 astez 48 behiri jaten emateko

●● adina belar dute.
a) Zenbat asterako izango lukete,
24 behi gehiago balituzte?
b) 7 aste pasatutakoan 18 behi erosten badituzte,
noiz arte iraungo die belarrak?
Behi kopurua eta denbora magnitude alderantziz proportzionalak dira.
48 ⋅ 18
a) 48 behi ⋅ 18 aste = (48 + 24) ⋅ x → x = = 12 aste
72
b) 7 aste pasatutakoan 11 asterako adina belar geratuko litzateke hasierako
48 behien kasuan. 18 behi erosiz gero:
48 ⋅ 11
48 behi ⋅ 11 aste = (48 + 18) ⋅ x → x = = 8 aste
66

055 Sei pertsona bizi diren etxe batean egunean 900 litro ur erabiltzen dituzte
●● norberaren garbitasunean. Zenbat ur gastatuko dute etxe horretan, 5 pertsona
gehiago bizi badira?

16 → 900 ⎫⎪ 11 ⋅ 900
⎬ → x = = 1.650 litro
11 → x ⎪⎭⎪ 6

190
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 191

ERANTZUNAK 6

056 150 lagunek erabiltzen duten gimnasio batean eguneko ur-kontsumoa

●●● 6.000 litro da.
a) Zenbat izango da kontsumoa, beste 30 lagunek izena ematen badute?
b) Zazpi mila litroko kontsumoa gainditzeak errekargua badakar, zenbat bezerok
eman dezake izena, errekargu hori ordaindu beharrik izan gabe?
Lagun kopurua eta ur-kontsumoa magnitude zuzenki proportzionalak
dira.
a) 150 lagun ⎯⎯⎯→ 6.000 litro ⎪⎫ 180 ⋅ 6.000
⎬ → x = = 7.200 litro
180 lagun ⎯⎯⎯→ x litro ⎪⎪⎭ 150
b) 150 lagun ⎯⎯⎯→ 6.000 litro ⎫⎪ 150 ⋅ 7.000
⎬ → x = = 175 lagun
x lagun ⎯⎯⎯→ 7.000 litro ⎪⎭⎪ 6.000
25 bezerok eman dezake izena.

057 Hamar zentimetroko minipizza bat egiteko,

●●● 100 gramo mozzarella behar ditugu.
Diametroa 20 zentimetrokoa duen pizza bat egin
nahi badugu, zenbat gazta erabiliko dugu?
Pizzaren azalera (ez diametroa)
eta gazta gramoak magnitude
zuzenki proportzionalak dira.
π ⋅ 52 cm2-rako ⎯⎯⎯→ 100 g ⎫⎪ π ⋅ 102 ⋅ 100
⎬ → x = = 400 g
π ⋅ 10 cm -rako ⎯⎯→ x g ⎪⎪⎭
2 2
π ⋅ 52

058 Eraikitzaile batek 1.000 € banatu nahi ditu bere enpresako hiru langileren
● artean, antzinatasunarekiko proportzioan. Anderrek 9 urte egin ditu enpresan;
Bernardok eta Karlosek, berriz, 3 urteko antzinatasuna soilik dute. Zer zati
dagokio bakoitzari?

1.000 Ander 1.000 ⋅ 9

= → Ander = = 600 €
9+3+3 9 9+3+3
1.000 Karlos 1.000 ⋅ 3
= → Karlos =
⎯ = 200 €
9+3+3 3 9+3+3
Bernardori ere 200 € dagozkio.

191
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 192

Zenbakizko proportzionaltasuna

059 Aitona batek bere biloben artean 120 karamelu banatzea erabaki du, haien
● adinekiko zati zuzenki proportzionaletan. Bilobek 4, 6, 6 eta 8 urte dituzte,
hurrenez hurren. Zenbat karamelu dagozkio biloba bakoitzari?
120 a
4 urteko bilobari: = → a = 20 karamelu
4+6+6+8 4
120 b
6 urteko bilobei: = → b = 30 karamelu
4+6+6+8 6
120 c
8 urteko bilobari: = → c = 40 karamelu
4+6+6+8 8

060 Bi lagunek negozio bat jarri dute abian. Bietako batek atzera egiten du
●● 8 hilabeteren buruan, baina beste bazkideak urte amaiera arte jarraitzen du. Azken
emaitza 1.500 €-ko galera da. Zenbat diru ordaindu behar du lagun bakoitzak?
1.500 a
8 hilabete egon den lagunak: = ⎯
→ a = 600 €
8 + 12 8
1.500 b
Urtebete egon den lagunak: = → b = 900 €
8 + 12 12

061 Bixentek eta Uxuek aurrezki-libreta bat zabaldu dute bankuan. Bixentek 400 €
●● sartu ditu, eta Uxuek, berriz, 800 €. Urte batzuen buruan 1.380 € itzuli
dizkiete. Nola banatu behar dituzte? Zenbat dagokio bakoitzari?

Proportzio zuzenean banatu beharko dute.

x y 1.380 400 ⋅ 1.380
= = → x = = 460 € Bixenterentzat
400 800 400 + 800 1.200
800 ⋅ 1.380
y = = 920 € Uxuerentzat
1.200

062 Zubi bat eraikitzea erabaki dute, eta haren

●● kostu osoa, milioi bat eurokoa, hiru herrik
ordaindu beharko dute, zubiraino duten
distantziarekiko alderantzizko proportzioan.
Zumarrena 6 km-ra dago, Ureta 8 km-ra
eta Betzaindegi 10 km-ra. Kalkulatu herri
bakoitzak ordaindu behar duen diru
kopurua.
1.000.000 240.000.000
k = = = 2.553.191, 49
1 1 1 94
+ +
6 8 10
Zumarrenari dagokiona ⎯⎯→ 2.553.191,49 : 6 = 425.531,91 €
Uretari dagokiona ⎯⎯⎯⎯→ 2.553.191,49 : 8 = 319.148,94 €
Betzaindegiri dagokiona ⎯⎯→ 2.553.191,49 : 10 = 255.319,15 €

192
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 193

ERANTZUNAK 6

063 EGIN HONELA

NOLA KALKULATZEN DA BANATUTAKO KOPURUA, ZUZENKI PROPORTZIONALA DEN ZATI BAT
EZAGUNA IZANIK?

Diru kopuru bat banatu da, hiru neba-arrebaren adinekiko zati zuzenki propor-
tzionaletan. Neba-arrebek 8, 4 eta 3 urte dituzte. Nagusiari 800 € egokitu ba-
zaizkio, zer kopuru banatu da, guztira?
LEHENA. Proportzionaltasun-konstantea kalkulatzea.
800
k = = 100
8
BIGARRENA. Guztizkoa kalkulatzea. (8 + 4 + 3) ⋅ 100 = 1.500.
1.500 € banatu dira.

064 Koldok, Mattinek eta Karlosek Gabonetako loteriako dezimo bat erosi zuten.
●● Karlosek 10 € jarri zituen; Mattinek, 6 €, eta Koldok, berriz, 4 €. Dezimoa saritua
izan zen eta, banaketan, Karlosi 5.000 € egokitu zitzaizkion. Eta beste biei?

5.000
k = = 500
10
Mattini: 6 ⋅ 500 = 3.000 €.
Koldori: 4 ⋅ 500 = 2.000 €.

065 Aitona batek 10.350 € banatu ditu bere hiru biloben artean, haien adinekiko
●●● proportzionaltasun zuzenean. Biloba gazteenek 22 eta 23 urte badituzte,
kalkulatu:
a) Nagusiaren adina, 3.600 € egokitu zaizkiola jakinik.
b) Besteei egokitu zaizkien kopuruak.
10.350 3.600
a) = → 10.350 x = 3.600 x + 162.000 → x = 24 urte
x + 22 + 23 x

3.600
b) k = = 150 . 22 urteko bilobari:
24
150 ⋅ 22 = 3.300 €; eta 23 urtekoari: 150 ⋅ 23 = 3.450 €.

193
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 194

Zenbakizko proportzionaltasuna

066 EGIN HONELA

NOLA KALKULATZEN DA BANATUTAKO KOPURUA, ALDERANTZIZ PROPORTZIONALA DEN ZATI
BAT EZAGUNA IZANIK?

Oinordetza bat banatu da, hiru lehengusuren adinekiko zati alderantziz propor-
tzionaletan. Hiru lehengusuok 25, 20 eta 16 urte dituzte. 25 urteko lehengu-
suari 800 € egokitu zaizkio. Zenbateko kopurua banatu da?
LEHENA. Proportzionaltasun-konstantea kalkulatzea.
k
800 = → k = 800 ⋅ 25 = 20.000
25
BIGARREN. Kopuru osoa kalkulatzea.
k k k
+ + = Oinordetza
25 20 16
20.000 20.000 20.000
+ + = 3.050 €
25 20 16
3.050 € banatu dira.

067 10, 7 eta 3 zenbakiekiko alderantziz proportzionala den kopuru bat

●● banatzen baduzu, 3ri dagokion zatia 50 da. Zer kopuru dagokio
10i eta 7ri?
k = 3 ⋅ 50 = 150. 10i dagokiona → 150 : 10 = 15
eta 7ri → 150 : 7 = 21,43.

068 Oinordetza batean agindutakoari,

●● jarraiki, 359.568 € banatu dira
hiru pertsonaren artean, bakoitzaren
soldatarekiko zati alderantziz
proportzionalean. Kalkulatu
bakoitzari dagokion soldatarik
2
txikiena ertainaren bada
3
3
eta ertaina handiarena .
4
3x x
Handiena: x Ertaina: Txikiena:
4 2
359.568 1.078.704 x
k = = = 82.977, 23x
1 4 2 13
+ +
x 3x x
Handiena: 82.977,23x : x = 82.977,23 €
3x
Ertaina: 82.977,23x : = 110.636,31 €
4
x
Txikiena: 82.977,23x : = 165.954,46 €
2

194
908272 _ 0178-0207.qxd 28/9/07 13:40 Página 195

ERANTZUNAK 6

069 Zortzi laguneko talde batek 940 €

●● ordaindu zuen 3 eguneko egonaldia
hotel batean. Zenbat balio zuen lagun
bakoitzaren eguneroko egonaldiak?

8 lagun ⎯⎯→ 3 egun ⎯⎯→ 940 € ⎪⎫

⎬
1 lagun ⎯⎯→ 1 egun ⎯⎯→ 9 x € ⎪⎭⎪
F

F
Zuzena

F
Zuzena
8 3 940 24 940 940
⋅ = → = → x = = 39,17 €
1 1 x 1 x 24

070 Bi makinak, 6 orduko jardunean, 1.500 kWh kontsumitzen dituzte eguneko.

●● Zenbat kontsumituko dute egunean 8 orduz diharduten 3 makinak?

Makinak Orduak Kontsumoa

2 6 1.500
3 8 x

1.500 x 1.500 ⋅ 3 ⋅ 8
Hiru makinak: = → x = = 3.000 kWh
2⋅6 3⋅8 2⋅6

071 10 m-ko luzera eta 2 cm2-ko sekzioa duen metalezko barra batek 8,45 kg-ko pisua
●●● du. Zer pisu du 5 m-ko luzera eta 7 cm2-ko sekzioa duen metal bereko barra batek?
10 m-ko luzera ⎯⎯→ 2 cm2-ko sekzioa ⎯⎯→ 8,45 kg ⎫⎪
15 m-ko luzera ⎯⎯→ 7 cm2-ko sekzioa ⎯⎯→ x kg ⎬
⎪⎪⎭
F

Zuzena
F

Zuzena
10 2 8, 45 20 8, 45 35 ⋅ 8, 45
⋅ = → = → x = = 14, 79 kgg
5 7 x 35 x 20

072 Auzo bateko jaietan, egunean 8 orduz piztuta egoten diren 1.200 faroltxo jarri
●● dituzte, guztira 1.440 €-ko gastua egiten dutenak. Zenbat izango litzateke gastua,
2 ordu gutxiagoz piztuta egongo liratekeen 600 faroltxo gehiago jarriz gero?

1.200 faroltxo ⎯⎯→ 8 ordu/egun ⎯⎯→ 1.440 € ⎫⎪

⎬
1.800 faroltxo ⎯⎯→ 6 ordu/egun ⎯⎯→ x € ⎪⎪⎭
F

Zuzena
F

Zuzena
1.200 8 1.440 9.600 1.440
⋅ = → = → x = 1.620 €
1.800 6 x 10.800 x

195
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 196

Zenbakizko proportzionaltasuna

073 Zenbaiten ustetan, Keopsen piramidea eraikitzeko 20.000 pertsonak egunean

●● 10 orduz egin zuten lan, eta 20 urte behar izan zituzten amaitzeko.
a) Zenbat denbora behar izango zuten, 10.000 pertsona gehiago izan balira?
b) Eta egunean 8 orduz jardun izan balute?

a) 20.000 → 20⎫⎪ 20.000 ⋅ 20

⎬→ x = = 13, 33 = 13 urte eta 4 hilabete
30.000 → x ⎪⎭⎪ 30.000

b) 10 → 20⎪⎫ 10 ⋅ 20
⎬→ x = = 25 urte
8 → x ⎭⎪⎪ 8

074 Ehun langilek 300 egun behar dituzte itsasontzi bat eraikitzen, 8 orduko
●● jardunean.
a) 20 lagun gehiago hasten badira lanean, zenbat egun aurreratuko lirateke
eraikitze-lanak?
b) 20 lagun gutxiago ari badira lanean, zenbat egun atzeratuko
litzateke lana?
c) Eta 20 lagun gutxiago ari badira lanean, baina egunean 9 ordu jardungo
balira?

a) 100 lagun ⎯⎯→ 300 egun ⎪⎫ 100 x

⎬→ = → x = 250 egun
120 lagun ⎯⎯→ x egun ⎪⎭⎪ 120 300
F

Alderant.
50 egun aurreratuko lirateke.

b) 100 lagun ⎯⎯→ 300 egun ⎫⎪ 100 x

⎬→ = → x = 375 egun
80 lagun ⎯⎯→ x egun ⎪⎪⎭ 80 300
F

Alderant.
75 egun atzeratuko litzateke.

c) 100 lagun ⎯⎯→ 8 ordu/egun ⎯⎯→ 300 egun ⎪⎫

⎬
80 lagun ⎯⎯→ 9 ordu/egun ⎯⎯→ 1x1 egun ⎪⎪⎭
F

Alderant.
F

Alderant.

80 9 300 720 300

⋅ = → = → x = 333, 33 egun
100 8 x 800 x
Ia 34 egun atzeratuko litzateke.

075 Bost ikasletik hiruk gripea izan dute urtarrilean. Adierazi datu hori
● ehuneko gisa.
3 x 3 ⋅ 100
= → x = = % 60
5 100 5

196
908272 _ 0178-0207.qxd 28/9/07 13:40 Página 197

ERANTZUNAK 6

076 21€ balio duen CD batean % 15eko beherapena egin didate.

● Zenbat diru aurreztu dut?
15 x 21 ⋅ 15
= → x = = 3,15 €
100 21 100

077 Institutu bateko 63 ikaslek, hau da, kopuru osoaren % 15ek, atzerrira bidaiatu
●● dute. Zenbat ikasle dira institutuan?
15 63 63 ⋅ 100
= → x = = 420 ikasle
100 x 15

078 Auto-saltzaile batek egindako salmenten % 0,8 jasotzen du

●● komisio gisa.
a) Hilabete batean 300 €-ko komisioa jaso badu, zenbat saldu du?
b) Hurrengo hilabetean 45.000 €-ko salmentak egin baditu, zer komisio jaso du?
300 ⋅ 100 45.000 ⋅ 0, 8
a) = 37.500 € b) = 360 €
0, 8 100

079 Merkatari batek salgai baten prezioa, 72 €-koa, % 3 garestitzea erabaki du;
●● hurrengo astean, berriz, beste % 3 igo du, prezio garestituarekiko.
Zenbat da azken salneurria?
% 3ko 1. igoera → 1,03
% 3ko 2. igoera ⎯
→ 1,03
Igoerak kateatuta:
1,03 ⋅ 1,03 ⋅ 72 = 1,0609 ⋅ 72 = 76,38 €

080 Bi astez jarraian, gai baten salneurria % 2 eta % 5 igo dute.

●● Zenbat ehunekotan igo da gai horren salneurria, hasierako salneurria
kontuan hartuta?

102 105
100 ⋅ ⋅ = 107,10 €
100 100
% 7,1 igo da.

081 Denda batean salgai baten prezioa,

●● 200 €-koa %10 igo dute.
Hurrengo astean, berriz, azken
prezio horrekiko % 10
merkatzea erabaki dute.
Zer gertatu da prezioarekin?

110 90
Azken prezioa hau da: 200 ⋅ ⋅ = 198 €; hau da, 2 € merkatu da,
% 1. 100 100

197
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 198

Zenbakizko proportzionaltasuna

082 EGIN HONELA

NOLA ALDERATU, EHUNEKOAK ERABILIZ?
Kafetegi batean freskagarrien salneurriak igo dituzte: laranja-freskagarria 1 €-etik
1,05 €-ra igo da, eta kola-freskagarria, berriz, 1,10etik 1,15 €-ra. Proportzioan
egin al dira bi igoerak?
LEHENA. Igoera lineala kalkulatzea.
1,05 − 1 = 0,05 1,15 − 1,10 = 0,05
Bi freskagarriak kopuru bera garestitu da.
BIGARRENA. Izandako igoera adierazten duen ehunekoa kalkulatzea.
0,05 0,05
= 0,05 → % 5 = 0,0454 → % 4,54
1 110
,
Igoera ez da proportzionala.

083 Arkume-haragiaren salneurria 8,85 €/kg-tik

●● 11,55 €/kg-ra igo da Gabonetan.
Beste produktu bat ere garestitu da, mahatsa,
2,10 €/kg-tik 3,95 €/kg-ra igo baita.
Proportzioan, zein garestitu da gehien?
11, 55 − 8, 85
Haragia: = 0, 305 = % 30, 5.
8, 85
3, 95 − 2,10
Mahatsa: = 0, 881 = % 88,1.
2,10
Mahatsa garestitu da gehien.

084 Metro bat luze den metalezko barra 200 °C-ra berotzean, 1,04 m-ko luzera arte
●● dilatatu da. Beste metal batez egindako barra bat, 60 cm-koa, tenperatura
berean berotzean 61,9 cm-ra arte dilatatu da. Zein metal dilatatzen da gutxien?
1, 04 − 1
1 m-eko barra: = 0, 04 = % 4 .
1
61, 9 − 60
= % 3,16

.
60 cm-ko barra: = 0,0316
60
60 cm-ko barrako metala dilatatu da gutxien.

085 Galleta-ontzi batean ageri den iragarkian prezio berean % 25 galleta gehiago
●●● dagoela jartzen du. Lehengo ontziek 1 kg-eko pisua zuten eta oraingoek,
eskaintzarekin, 1,20 kg. Egia al da iragarkian jarrita dagoena?

25 x kg
1 kg-ren % 25: = → x = 0, 25 kg
100 1 kg
Beraz, ontziaren pisuak 1,25 kg-koa izan behar luke.
1,20 < 1,25 denez, iragarkiak dioena ez da egia.

198
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 199

ERANTZUNAK 6

086 Zer interes ematen dute 3.000 €-k, 5 urteko epean % 4,3an jarrita? Eta
●● 15 hilabeteko epean? Eta 150 eguneko epean
K ⋅r ⋅t 3.000 ⋅ 4,3 ⋅ 5
I = = = 645 €
100 100
K ⋅r ⋅t 3.000 ⋅ 4,3 ⋅ 15
I = = = 161,25 €
1.200 1.200
K ⋅r ⋅t 3.000 ⋅ 4,3 ⋅ 150
I = = = 53,75 €
36.000 36.000

087 Zenbateko kapitalak ematen ditu 3.760 € urtebeteren buruan, % 7,5ean jarrita?
●●
K ⋅ 7,5 ⋅ 1 3.760 ⋅ 100
3.760 = →K = = 50.133,33 €
100 7,5

088 Joxe Marik erabaki du bere aurrezkiak,

●● 9.600 €-koak, 4 urtez % 3,85ko
interesa eskaintzen duen gordailu
batean inbertitzea.
a) Zenbat jasoko du interesetan,
lehen 6 hilabeteetan?
b) Eta 3 hilabete eta 20 egunean?
c) Lau urteko inbertsio-epea amaitu baino lehen dirua ateratzea erabakiko balu,
inbertitu duen kapitalaren % 5eko zigorra jarriko liokete. Urte bat eta bi
hilabete eta erdi pasatutakoan, dirua galdu ala irabazi egingo luke ateraz gero?
d) Zenbat denbora pasatu behar luke, gordailuan sartutakoa ateratzean dirurik
gal ez dezan?
9.600 ⋅ 3,85 ⋅ 1
a) Urtebeteko interesak: I = = 369,60 €,
100
369,6 ⋅ 6
eta 6 hilabetekoak: = 184,80 €.
12
369,6 ⋅ 3
b) 3 hilabeteko interesak: = 92,40 €,
12
369,6 ⋅ 20
eta 20 egunekoak: = 20,25 €; guztira, 112,65 €.
365
369,6 ⋅ 2,5
c) Urtebeteko interesa 369,60 da eta 2,5 hilabetekoa: = 77 €;
guztira, 446,60 €. 12
9.600 ⋅ 5
Zigorra: = 480 €.
100
Guztira galduko duena: 480 − 446,6 = 33,40 €.

9.600 ⋅ 3,85 ⋅ t 480 ⋅ 100

d) 480 = →t = = 1,3 años = 1,3 urte
100 9.600 ⋅ 3,85
= 1 urte, 3 hilabete eta 18 egun

199
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 200

Zenbakizko proportzionaltasuna

089 Urtzik 40.000 €-ko oinordetza jaso du. Diru hori gordailu batean inbertitu du,
●● 5 urte eta erdian urteko % 5eko interesa emango dion gordailuan.
Epe hori amaitutakoan, jasoko dituen interesak bere lau seme-alaben artean
banatuko ditu, haien adinekiko –15, 14, 12 eta 10 urte dituzte– zati alderantziz
proportzionaletan.

a) Inbertsioa amaitzen denean; hau da, bost urte eta erdi barru, zenbat jasoko
du interesetan?
b) Zenbat diru jasoko du seme-alaba bakoitzak?

40.000 ⋅ 5 ⋅ 5,5
a) I = = 11.000 €
100
11.000 4.620.000
b) k = = = 34.222,22
1 1 1 1 28 + 30 + 35 + 42
+ + +
15 14 12 10
15 urtekoak jasoko duena → 34.222,22 : 15 = 2.281,48 €
14 urtekoak jasoko duena → 34.222,22 : 14 = 2.444,44 €
12 urtekoak jasoko duena → 34.222,22 : 12 = 2.851,85 €
10 urtekoak jasoko duena → 34.222,22 : 10 = 3.422,22 €

090 EGIN HONELA

NOLA EBAZTEN DIRA NAHASTEEZ DIHARDUTEN PROBLEMAK?
Bi irin mota, A eta B, 0,75 €/kg eta 0,50 €/kg balio dutenak proportzio
honetan nahasi dira: A motatik 5 kg eta B motatik 3 kg. Zer prezio izango du
nahaste-kiloak?
LEHENA. Prezioa eta kantitate osoa kalkulatzea.
Irina, guztira = 5 kg + 3 kg = 8 kg
Prezioa, guztira = 5 ⋅ 0,75 + 3 ⋅ 0,50 = 5,25 €
BIGARRENA. Batekora laburtzea.
5,25
Nahastearen prezioa = = 0,66 €/kg
8

200
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 201

ERANTZUNAK 6

091 2,25 €/kg balio duen kafetik 8 kg eta 1,66 €/kg balio duenetik 5 kg nahasi
●● ditugu. Zenbatean saldu beharko dugu kafe-kiloa, kilo bakoitzeko prezioaren
% 10 irabazi nahi badugu?

Kafea, guztira = 8 + 5 = 13 kg
Prezioa, guztira = 8 ⋅ 2,25 + 5 ⋅ 1,66 = 26,30 €
% 10 batuz gero: 26,30 ⋅ 1,1 = 28,93 €.
28,93
Prezioa kiloko: = 2,23 €/kg.
13
% 10 irabazteko, nahaste-kiloa 2,23 €/kg-an saldu beharko dugu.

092 200 g-ko zilar-lingotea, legea % 90 duena (% 90eko purutasuna), legea % 80

●● duen 300 g-ko batekin galdatu da. Zein da lingote berriaren legea?

Metala, guztira:
200 + 300 = 500 g
Zilar purua, guztira:
200 ⋅ 90 300 ⋅ 80
+ = 420 g
100 100
Nahastearen legea hau da:
420
= % 84
500
Lingote berriaren legea % 84 da.

093 % 96ko alkohola dugu. 1 litro alkohol litro-erdi urekin nahasten badugu,
●● zenbat gradu izango ditu sortzen den alkoholak?

Likido guztia 1,5 litro da, eta alkohol guztia, 0,96 litro.
0,96
Nahastearen graduak: = 0,64 = % 64 .
1,5

094 Zer proportziotan nahastu behar ditugu A eta B kafe motak, 5 €/kg eta 8 €/kg
●●● balio dutenak, hurrenez hurren, emaitza 7,25 €/kg balio duen kafea izan dadin?

Demagun A motako kafearen 1 kg eta B motakoaren x kg nahastu ditugula.

Prezioa hau izango da:
1⋅ 5 + x ⋅ 8
= 7,25 €/kg
1+ x
5 + 8x = 7,25 + 7,25x → 0,75x = 2,25 → x = 3 kg
Beraz, proportzioa hau da: A motako 1 kg kafe eta B motako 3 kg
(% 25 A motakoa eta % 75 B motakoa).

201
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 202

Zenbakizko proportzionaltasuna

095 Legea % 90 duen urrezko eta kobrezko lingote baten pisua 100 g da.
●●● Zenbat kobrerekin batera galdatu beharko dugu, legea % 75era jaits dadin?

Kobre kantitatea x bada, aleazio kantitatea (100 + x) g izango da.

Urre puruaren kantitatea: 100 ⋅ % 90 = 90 g.
90
Aleazioaren legea: = 0,75 → 90 = 75 + 0,75x →
100 + x
15
→ x = = 20 g kobre
0,75

096 EGIN HONELA

NOLA EBAZTEN DIRA HIGIKARIEZ DIHARDUTEN PROBLEMAK?
Bidaiari-tren bat 90 km/h-ko abiaduran doa. Merkantzia-tren bat, berriz,
trenbide paralelo batetik doa, 50 km/h-ko abiaduran.
a) 350 km-ra dauden bi puntutatik abiatzen badira ordu berean, eta bata
bestera hurbiltzen ari badira, zenbat denbora beharko dute topo egiteko?

b) Puntu beretik abiatzen badira, eta merkantzia-trenak 140 km-ko abantaila badu,
lehenago abiatu delako, zenbat denboran harrapatuko du bidaiari-trenak bestea?

LEHENA. Abiadurak batzea edo kentzea, zer noranzkotan doazen, berean ala
aurkakoan.
BIGARRENA. Bien arteko distantziaren eta hurbiltze-abiaduraren arteko zatidura
denbora da.
a) HURBILTZE-ABIADURA = 90 + 50 = 140 km/h
40 km/h-ko abiaduran hurbiltzen dira.
distantzia 350
Denbora = = = 2,5
abiadura 140
2,5 ordu beharko dituzte topo egiteko.
b) HURBILTZE-ABIADURA = 90 − 50 = 40 km/h
Bidaiari-trena 40 km/h-ko abiaduran hurbiltzen zaio besteari.
distantzia 140
Denbora = = = 3,5
abiadura 40
3,5 ordu beharko ditu beste trena harrapatzeko.

202
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 203

ERANTZUNAK 6

097 9:45ean AVE tren bat Sevillatik Madrilera abiatu da, 220 km/h-ko batez besteko
●● abiaduran. Ordu berean Madriletik merkantzia-tren bat irten da, AVE trenaren
ibilbide paraleloa egiten duena, 40 km/h-ko abiaduran. Zer ordutan egingo
dute topo? Kontuan izan Sevillatik Madrilera bitartean 520 km-ko distantzia
dagoela?

Hurbiltze-abiadura:
220 + 40 = 260 km/h
Beraz, topo egiteko behar duten denbora:
520
= 2 ordu
260
11:45ean egingo dute topo.

098 15 km/h-ko abiaduran doan txirrindulari batek ordu beteko aurrerapena du

●●● 60 km/h-ko abiaduran doan auto batekiko. Zenbat denbora beharko du autoak
txirrindularia harrapatzeko?

Txirrindulariak ordubeteko abantaila duenez, autoa baino 15 km aurrerago doa.

Hurbiltze-abiadura:
60 − 15 = 45 km/h
15
ordu = 20 minutu
Denbora = = 0,3
45

099 A magnitudea B magnitudearekiko zuzenki proportzionala bada, eta B magnitudea,

●●● berriz, C magnitudearekiko alderantziz proportzionala bada, nolakoak dira A eta C?
A
A eta B zuzenki proportzionalak dira → = k1
B
B eta C alderantziz proportzionalak dira → B ⋅ C = k2

Berdintzako bi gaiak bider k1 egiten baditugu:

A
B ⋅ C = k 2 → B ⋅ C ⋅ k1 = k 2 ⋅ k1 → B ⋅ C ⋅ = k 2 ⋅ k1 → A ⋅ C = k 2 ⋅ k1
B
Beraz, A eta C alderantziz proportzionalak dira.

203
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 204

Zenbakizko proportzionaltasuna

100 Banatu k zenbaki bat m eta n bi edozein zenbakirekiko zati zuzenki

●●● proportzionaletan, eta ondoren, egin bi balio horiekiko (m eta n) alderantziz
proportzionala den banaketa.
a) Zer-nolako lotura dago banaketa bakoitzean lortutako zatien artean?
b) Beti gertatzen al da gauza bera?

m-ri dagokion banaketa proportzionala:

m + n → k ⎪⎫ m ⋅k
⎬→ x =
m ⎯⎯→ x ⎪⎪⎭ m +n
eta n-ri dagokiona:
m + n → k ⎫⎪ n ⋅k
⎬→ x =
n ⎯⎯⎯→ x ⎪⎭⎪ m +n
Banaketa alderantziz proportzionala da. Hau da konstantea:
k k m ⋅ n ⋅ k2
c = = =
1 1 m +n m +n (m + n)2
+ +
m ⋅k n ⋅k m ⋅k n ⋅k
m +n m +n
Beraz, banaketa hau da:
m ⋅k n ⋅ m ⋅ k2 m ⋅k n ⋅k
m → → : =
m +n (m + n) 2
m +n m +n
n ⋅k n ⋅ m ⋅ k2 n ⋅k m ⋅k
n → → : =
m +n (m + n)2 m +n m +n
k = 100, m = 12 eta n = 8
12ri dagokion banaketa proportzionala:
20 → 100 ⎫⎪ 1.200
⎬→ x = = 60
12 → 1x ⎪⎪⎭ 20
eta 8ri dagokiona:
20 → 100 ⎪⎫ 800
⎬→ x = = 40
18 → 1x ⎪⎪⎭ 20
Banaketa alderantziz proportzionala da. Hau da konstantea:
100 12.000
c = = = 2.400
1 1 5
+
60 40
Beraz, banaketa hau da:
12 → 60 → 2.400 : 60 = 40
18 → 60 → 2.400 : 40 = 60
a) Banaketa aurkakoa da, kasu bakoitzean; m-ri banaketa zuzenki
proportzionalean dagokiona n-ri dagokio banaketa alderantziz
proportzionalean, eta alderantziz.
b) Bai, frogapena lehen egindakoa da.

204
908272 _ 0178-0207.qxd 28/9/07 13:40 Página 205

ERANTZUNAK 6

101 Kopuru bat % 10 murrizten badugu, zer ehunekotan handitu behar dugu,
●●● hasierako kopurua lortzeko?
10 → 90 ⎫⎪ 1.000 100

⎬→ x = = = txikitutako kopuruaren % 11,1
x → 100 ⎭⎪⎪ 90 9

102 Beirazko lamina batek iristen zaion argi gorriaren

●●● % 20 xurgatzen du; hau da, % 80 uzten du pasatzen.
Zenbat lamina jarri behar dira, gutxienez,
bata bestearen gainean, jotzen duen argi
gorriaren erdia igaro dadin, gehienez ere?
0,80x < 0,5 0,80 ⋅ 0,80 = 0,64
0,64 ⋅ 0,80 = 0,512
0,512 ⋅ 0.80 = 0,4096
Gutxienez 4 lamina jarri behar dira.

EGUNEROKOAN
103 Kepak Aste Santuko oporraldia Enpresa horiek zenbateko finko bat
kobratzen dute zerbitzu bakoitza, eta horri
●●● osaba-izeben etxean igaro du. Eskolako
gehitzen diote paketearen pisuarekiko eta
apunteak eraman zituen, agindutako bidaltzen den lekurainoko distantziarekiko
zenbait etxeko lan egin beharra proportzionala den beste zenbateko bat.
zuelako. Etxera itzultzean ahaztuta utzi
zituenez, Helene lehengusinak
mezulari bidez bidaliko dizkio.
Behinola aitak kontratatutako
mezulari-enpresa bateko
ress
ordainagiri bat aurkitu du PackE5x54p5EE07
IFK 45 566 300
etxean Kepak. Tel: 902 kexpress.com
www.pac s Copalón
Helenek Keparen apunteekin egindako Santo
A: Don
BEZERO 6
813528 13
paketea pisatu du: 3,2 kg, eta mapa NAN: 3 Lanperna kalea,
a:
Helbide 2,00 €
batean haren hiriraino dagoen Zerbitzu
a
€
distantzia neurtu du: 126 km. Garraioa:5 km-ra 18,75 €
25 0 g 2 1,45
Z a
Zenbat ordainduko du Helenek paketea % 7 BE 22,20 €
Guztira hitu-
enpresa honen bidez bidaltzen badu? Eta a bada,
%30 ge
Presako ari.
presazko zerbitzua erabilita bidaltzen badu? ko zaio
guztizko

Garraio-gastua:
18,75 → 250 ⋅ 25 ⎪⎫
⎬ →
x → 3.200 ⋅ 126 ⎪⎪⎭
18,75 ⋅ 3.200 ⋅ 126 7.560.000
→ x= = = 1.209,60 €
250 ⋅ 25 6.250
Kostua BEZik gabe: 2 + 1.209,6 = 1.211,60 €.
Kostua BEZa barne: 1.211,6 ⋅ 1,07 = 1.296,41 €.
Presazko zerbitzua erabilita bidaltzen badu: 1.296,41 ⋅ 1,3 = 1.685,34 €.

205
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 206

Zenbakizko proportzionaltasuna

104 Laukiz eta Maldaukiz bata bestearen auzoan dauden herriak dira. Bi herri
●●● horien inguruan autobide bat egin dutenez, alkateek erabaki dute lehengo
errepidea aldatu eta autobiderako sarrera bat egitea. Haatik, ez dira ados
jartzen gastuak nola banatu.

Ados nago, baina kontuan hartu

Nire ustez, herri
bakoitzaren biztanle
kopuruarekiko zati zuzenki
proportzionaletan banatu
behar genituzke gastuak.
behar da Laukizek biztanle
gehiago dituenez, diru kopuru
handiagoa jarri beharko lukeela.
Haatik, inguru honetako beste
errepideen mantenuan ere diru
gehiena Laukiz herriak jarri behar
izaten du...

Eztabaida luzeen ondoren, hau erabaki dute.

UDAL-BANDOA
Laukiztik Maldaukizera bitartean saihesbide
bat egingo da, autobide berrirako sarbidea
izango dena.
Lan horien gastuak herri bakoi tzaren erroldan
agertzen den biztanle kopuruarekiko modu
zuzenki propor tzionalean zatituko dira, eta
herri bakoitzak auzo-bideen mantenuan di-
tuen gastuekiko modu alderantziz proportzio-
nalean.

Biztanleak Gastuak
Laukiz 6.748 16.860 €
Maldaukiz 1.230 12.400 €

Lanek sorrarazitako gastu guztien zer ehuneko ordaindu beharko du herri bakoitzak?

206
908272 _ 0178-0207.qxd 20/9/07 16:03 Página 207

ERANTZUNAK 6
→ 6.748 ⎪⎫⎪
Alderantzizkoa Zuzena
16.860 ←
⎯⎯⎯⎯⎯⎯ x ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯
⎬
12.400 ←⎯⎯⎯⎯⎯⎯ 100 − x ⎯⎯⎯⎯→ 1.230 ⎪⎪⎭
Alderantzizkoa Zuzena

x 6.748 2.400 16.195.200

= ⋅ =
100 − x 1.230 16.860 737.800
20.7

16.195.200 ⋅ x = (100 − x) ⋅ 20.737.800

36.933.000x = 2.073.780.000 → x = % 56,15

Laukizek % 56,15 jarriko du, eta Maldaukizek, % 43,85.

207