Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

1. Khaùi nieäm chung

- Tröôøng ñieän töø tónh laø tröôøng ñieän töø thoûa maõn caùc ñieàu kieän
sau:
   
a. Caùc ñaïi löôïng ñieän töø E, D, B, H, ρ, σ... khoâng thay ñoåi theo thôøi
 ∂ 
gian ⇒ caùc ñaïo haøm rieâng cuûa caùc ñaïi löôïng naøy baèng 0  = 0  .
 ∂t 
b. Khoâng coù söï chuyeån ñoäng cuûa caùc ñieän tích, nghóa laø khoâng coù

om
doøng ñieän ⇒ maät ñoä doøng J = 0.
- Heä phöông trình Maxell vaø caùc ñieàu kieän bieân cuûa caùc vectô
tröôøng:  

.c

{n .( D 1 − D 2 ) = σ }Σ
∂D     
rot H = J + D = εE
∂ t  
{n × ( E 1 − E 2 ) = 0}Σ
  
B = µH

ng
 ∂B
rot E = −
{  
2 ) = 0}Σ
∂t

 n .( B − B
div B = 0 1
co
{n × ( H 1 − H 2 ) = J S }Σ
    
div D = ρ
1
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

1. Khaùi nieäm chung

o

- Heä phöông trình Maxell vaø caùc ñieàu kieän bieân cuûa caùc vectô
du

tröôøng cuûa tröôøng ñieän töø tónh:

{n .( D1 − D 2 ) = σ}Σ
 
rot H = 0
{n × ( E1 − E 2 ) = 0}Σ
  
u

rot E = 0
{n .( B 1 − B 2 ) = 0}Σ
 
cu


div B = 0

div D = ρ {n × ( H 1 − H 2 ) = 0}Σ
- Phöông trình vaø ñieàu kieän bieân cuûa tröôøng ñieän töø tónh coù theå
taùch thaønh 2 nhoùm ñoäc laäp:
 
rot H = 0  rot E = 0 
  Tröôøng   Tröôøng
div B = 0  div D = ρ 
{  
}
n .( B 1 − B 2 ) = 0 Σ  töø {
  
}
n .( D 1 − D 2 ) = σ Σ  ñieän
 
{ } { }
     
n × (H1 − H 2 ) = 0
  Σ
 tónh n × ( E 1 − E 2 ) = 0 Σ 
  tónh
2
B = µH D = εE

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
2. Tính chaát theá cuûa tröôøng ñieän tónh
a. Coâng cuûa löïc ñieän tónh
- Coâng cuûa löïc ñieän tónh khi dòch chuyeån moät ñôn vò ñieän tích
döông theo ñöôøng kín C laø:  Q
A = ∫ E .dl
 C
a
- Ta coù rot E = 0 vaø aùp duïng ñònh lyù Stokes ta ñöôïc:
  b
A = ∫ E .dl = ∫ rot E .dS = 0 P C

om
C S
- Vaäy coâng cuûa löïc ñieän tónh thöïc hieän theo ñöôøng cong kín thì
baèng 0: Tröôøng ñieän tónh laø tröôøng theá. Laáy ñöôøng kín C goàm 2

.c
nhaùnh PaQ vaø QbP:
      
∫ E.dl = ∫ E.dl + ∫ E.dl = 0 ⇒ ∫ E.dl = − ∫ E.dl ⇒ ∫ E.dl = ∫ E.dl

ng
PaQbP PaQ QbP PaQ QbP PaQ PbQ

- Vaäy coâng cuûa löïc ñieän tónh khoâng phuï thuoäc vaøo ñöôøng dòch
co
chuyeån, maø chæ phuï thuoäc vaøo ñieåm ñaàu vaø ñieåm cuoái cuûa ñöôø
3 ng
dòch chuyeån.
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

2. Tính chaát theá cuûa tröôøng ñieän tónh

o

b. Theá ñieän
du

- Haøm theá voâ höôùng ϕ coøn goïi laø theá ñieän ϕ ñöôïc ñònh nghóa laø:
 
E = −gradϕ ñoù chính laø nghieäm cuûa phöông trình: rot E = 0
u

- Ñeå yù laø: E .dl = − grad ϕ .dl

cu

 ∂ϕ  ∂ϕ  ∂ϕ   
gradϕ.dl = 
∂
ix +
∂
iy +
∂
( 
)  ∂ϕ ∂ϕ ∂ϕ
iz  dx ix + dy iy + dz iz = dx + dy + dz = dϕ
∂ ∂ ∂z
 x y z  x y
 
⇒ dϕ = −E.dl ⇒ ϕ = −∫ E.dl + C
- Theá ñieän ϕ khoâng ñôn trò, ñöôïc xaùc ñònh vôùi 1 haèng soá coäng theâm
vaøo.
- Neáu choïn tröôùc giaù trò theá ñieän taïi ñieåm naøo ñoù thì theá ñieän taïi
taát caû caùc ñieåm khaùc hoaøn toaøn xaùc ñònh.
- Trong thöïc teá ngöôøi ta choïn theá ñieän chuaån cuûa ñaát baèng 0.
Trong lyù thuyeát ngöôøi ta choïn theá ñieän chuaån baèng 0 ôû voâ cuø 4
ng
neáu ñieän tích phaân boá trong mieàn khoâng gian höõu haïn.

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
2. Tính chaát theá cuûa tröôøng ñieän tónh
b. Theá ñieän Q
- Hieäu ñieän theá giöõa 2 ñieåm P vaø Q laø: ϕ ( P ) − ϕ ( Q ) = ∫ .dl ( V )
E
P

- Hieäu ñieän theá giöõa 2 ñieåm baèng coâng cuûa löïc ñieän dòch chuyeån
moät ñôn vò ñieän tích döông giöõa 2 ñieåm ñoù.
- Neáu choïn theá ñieän chuaån baèng 0 ôû voâ cuøng ϕ(Q) = 0 thì:
∞ 

om
ϕ ( P ) = ∫ E .dl ( V )
P

- Vectô cöôøng ñoä ñieän tröôøng cuûa ñieän tích ñieåm q ñoái xöùng ∞caàu laø:

.c
 q   V ∞ ∞ ∞
q q  1 q
E= i   ⇒ ϕ(P) = ∫ E.dl = ∫ Er .dr =∫ .dr = −  =
4πεr 2 r
 m P P P 4πεr
2
4πε  r  r 4πεr

ng
- Neáu coù moät heä goàm n ñieän tích ñieåm q 1, q2,…, qn thì theá ñieän taïi
ñieåm P nhaän ñöôïc theo nguyeân lyù choàng tröôøng laø:
co
 laø cöôøng ñoä ñieän tröôøng do5 q1,
     
E = E1 + E2 + ... + En E1 , E2 ,..., En q ,…, q gaây ra.
2 n
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

2. Tính chaát theá cuûa tröôøng ñieän tónh

o

b. Theá ñieän
du

∞  ∞  ∞  ∞ 

⇒ ϕ ( P ) = ∫ E .dl = ∫ E 1 .dl + ∫ E 2 .dl + ... + ∫ E n .dl

P P P P
u

n n
1 qk
⇒ ϕ ( P ) = ϕ 1 ( P ) + ϕ 2 ( P ) + ... + ϕ n ( P ) = ∑ ϕ k (P ) = ∑
cu

k =1 4 πε k = 1 rk
1 n qk
⇒ ϕ(P) = ∑  
4 πε k = 1 r − rk '
   
vôùi r = x ix + y iy + z iz laø vectô vò trí xaùc ñònh ñieåm P.
   
rk ' = x'k ix + y'k iy + z'k iz laø vectô vò trí xaùc ñònh ñieän tích qk.
z 
 P

(r )
r rk
 qk
rk '
0 y 6
x

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
2. Tính chaát theá cuûa tröôøng ñieän tónh
b. Theá ñieän
- Tröôøng hôïp ñieän tích phaân boá lieân tuïc trong theå tích V, treân maët
S, treân ñöôøng L vôùi maät ñoä ñieän tích khoái ρ, maät ñoä ñieän tích maët σ ,
maät ñoä ñieän tích daøi λ , khi ñoù ta coù:
1 dq
ϕ(P) = ∫  
4 πε V , S , L r − r '

om

 ρ ( r ' ). dV
 
trong ñoù dq laø yeáu toá ñieän tích ñieåm: dq =  σ ( r ' ). dS

.c
 λ ( r ' ). dl


r ' laø vectô vò trí xaùc ñònh yeáu toá theå tích dV, yeáu toá dieän tích dS,

ng
yeáu toá daøi dl. co
7
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

3. Phöông trình Poisson - Laplace

   
o

- Ta coù: div D = ρ maø D = ε E , E = − grad ϕ

du


⇒ div ( ε E ) = ρ ⇒ div ( ε ( − grad ϕ )) = ρ ⇒ div ( ε grad ϕ ) = − ρ
- Neáu mieàn khaûo saùt laø moâi tröôøng ñoàng nhaát thì ε = const vaø ta
u

coù:
cu

div ( grad ϕ ) = − ρ / ε
⇒ ∆ϕ = − ρ / ε
∆ laø toaùn töû Laplace, trong heä toïa ñoä Ñeà caùc:
∂ 2ϕ ∂ 2ϕ ∂ 2ϕ
∆ϕ = + + = − ρ / ε Phöông trình Poisson
∂x 2 ∂y 2 ∂z 2
Phöông trình Poisson coù nghieäm rieâng daïng tích phaân:

1 ρ (r' )
ϕ(P) =   dV
4 πε ∫V r − r '
- Neáu trong mieàn khaûo saùt khoâng coù ñieän tích ( ρ = 0 ) thì: 8
∆ϕ = 0 Phöông trình Laplace

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
4. Vaät daãn trong tröôøng ñieän tónh
- Vaät daãn hay moâi tröôøng daãn laø moâi tröôøng coù caùc ñieän tích töï do.
- Döôùi taùc duïng cuûa löïc ñieän caùc ñieän tích töï do chuyeån dôøi taïo
neân doøng ñieän daãn. 
- Moâi tröôøng daãn coù ñoä daãn ñieän γ ≠ 0, maät ñoä doøng ñieän daãn J
 
lieân heä vôùi vectô cöôøng ñoä ñieän tröôøng theo ñònh luaät Ohm: J = γ E
- Neáu trong moâi tröôøng daãn ôû thôøi ñieåm t taïi mieàn naøo ñoù coù phaân

om
boá ñieän tích khoái maät ñoä ρ ( P , t ) thì maät ñoä doøng J vaø maät ñoä ñieän
tích khoái ρ lieân heä vôùi nhau theo phöông trình lieân tuïc:

.c
 ∂ρ    
div J + = 0 div D = ρ ⇒ div ( εE ) = ρ , div J = div ( γ E )
∂t
vôùi moâi tröôøng ñoàng nhaát γ = const, ε = const phöông trình lieân tuïc

ng
trôû thaønh:
     γ ∂ρ γ
ε div E = ρ ⇒ div E = ρ / ε , div J = div ( γ E ) = γ div E = ρ ⇒ + ρ= 0
co
ε ∂t ε 9
- Phöông trình naøy coù nghieäm: ρ = ρ 0 .e − ( γ / ε ) t = ρ 0 .e − t / T (C / m 3 )
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

4. Vaät daãn trong tröôøng ñieän tónh

o

T = ε / γ (s) laø haèng soá thôøi gian.

du

- Nhö vaäy maät ñoä ñieän tích khoái beân trong vaät daãn suy giaûm raát
nhanh theo quy luaät haøm muõ vôùi haèng soá thôøi gian T.
u

- Nhö vaäy neáu taïi moät ñieåm baát kyø trong vaät daãn maät ñoä ñieän tích
cu

khoái ôû thôøi ñieåm ban ñaàu baèng 0 (ρ 0 = 0 ) thì seõ baèng 0 ôû moïi thôøi
ñieåm.
- Vì theá khoâng coù löôïng ñieän tích naøo suy giaûm ôû moät mieàn beân
trong vaät daãn ñeå roài xuaát hieän ôû moät mieàn khaùc beân trong vaät daãn
naøy.
- Maët khaùc ñieän tích phaûi baûo toaøn söï suy giaûm ñieän tích beân trong
vaät daãn chæ coù theå daõn tôùi söï xuaát hieän ñieän tích maët treân vaät daãn.
Quaù trình naøy dieãn ra raát nhanh.
10

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
4. Vaät daãn trong tröôøng ñieän tónh
- Khi ñaët vaät daãn vaøo tröôøng ñieän ngoaøi, döôùi taùc duïng cuûa löïc
ñieän seõ coù söï phaân boá laïi caùc ñieän tích töï do treân maët vaät daãn.
- Caùc ñieän tích caûm öùng naøy taïo ra moät ñieän tröôøng phuï laøm trieät
tieâu ñieän tröôøng beân trong vaät daãn vaø laøm meùo ñieän tröôøng beân
ngoaøi vaät daãn.
  
- Ñieàu kieän caân baèng tónh ñieän ñoøi hoûi maät ñoä doøng J = 0 : J = γ E = 0

om

do γ ≠ 0 ⇒ E (trong vaät daãn) = 0

do E (trong vaät daãn) = − grad ϕ = 0

.c
⇒ ϕ (vaät daãn) = const

ng
- Theá ñieän taïi moïi ñieåm beân trong vaät daãn ñeàu baèng nhau: vaät daãn
laø vaät ñaúng theá.
co
11
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

4. Vaät daãn trong tröôøng ñieän tónh

o

- Vì cöôøng ñoä ñieän tröôøng beân trong vaät daãn baèng 0 neân theo ñieàu
du

kieän bieân taïi maët vaät daãn ta coù:

 
σ = D n = n .D
u

  
D = D n .n = σ .n
cu

- Vaäy caùc ñöôøng söùc ñieän tröôøng vuoâng goùc vôùi maët vaät daãn. Taïi
nhöõng ñieåm beân trong vaät daãn: 
div E = 0, div D = 0

div D = ρ ⇒ ρ (trong vaät daãn) = 0
- Vaäy ñieän tích chæ phaân boá ngoaøi maët vaät daãn vôùi maät ñoä ñieän tích
maët σ (C/ m2 ). 
n
−  +
E=0 E=0 +
− +
q 12

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
a. Ñònh lyù töông hoã
- Heä thoáng n vaät daãn, ñieän tích caùc vaät daãn laàn löôït laø q 1, q2,…, qk,…,
qn vaø theá ñieän laàn löôït laø ϕ 1 , ϕ 2 ,..., ϕ k ,..., ϕ n .
- Khi ñieän tích caùc vaät daãn thay ñoåi nhaän trò soá môùi q 1’, q2’,…, qk’,…,
qn’, theá ñieän caùc vaät daãn thay ñoåi theo coù giaù trò laàn löôït laø
ϕ '1 , ϕ '2 ' ,..., ϕ 'k ,..., ϕ 'n .

om
- Giaû söû caùc vaät daãn phaân boá trong 1 mieàn giôùi noäi ñaët trong moâi
tröôøng tuyeán tính ñaúng höôùng khoâng coù phaân boá ñieän tích khoái.
- Mieàn khoâng gian coù ñieän tröôøng V laø toaøn khoâng gian tröø ñi theå

.c
tích caùc vaät daãn. Taïi ñieåm P trong mieàn V caûm öùng ñieän tröôùc vaø
sau khi caùc vaät daãn thay ñoåi thoûa maõn phöông trình Maxwell:

ng
 
div D = 0, div D' = 0
 
co
E = − grad ϕ , E' = − grad ϕ' 13
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
o

a. Ñònh lyù töông hoã

du

      
div (ϕ' D) = ϕ' div D + D grad ϕ' = − D. E' = − εE.E'
      
div (ϕ D' ) = ϕdiv D'+ D' grad ϕ = − D'. E = − εE. E'
u

 
cu

⇒ div (ϕ' D) = div (ϕ D' )

   
⇒ ∫ div (ϕ' D). dV = ∫ div (ϕ D' ). dV ⇒ ∫ (ϕ' D) dS = ∫ (ϕD' ) dS
V V S S

- Maët kín S bao goàm toaøn khoâng gian ôû voâ cuøng S( ∞ ) vaø caùc maët
n
vaät daãn ∑ S k . Tích phaân laáy theo maët S( ∞ ) baèng 0 vì caùc vaät daãn
k =1

phaân boá trong mieàn giôùi noäi, do ñoù ta coù:

  n  n 
∫ ( ϕ ' D ) dS = ∫ ( ϕ D ' ) dS ⇒ ∑ ∫ ( ϕ ' D ) dS = ∑ ∫ ' ) dS
( ϕ D
n n k =1 k =1
Sk Sk 14
∑ Sk ∑ Sk
k =1 k =1

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
a. Ñònh lyù töông hoã
- Treân vaät daãn k: ϕ k = const , ϕ'k = const, neân ta coù:
n  n 
∑ ϕ 'k ∫ D dS = ∑ ϕ k ∫ D ' dS
k =1 k =1
Sk Sk

- AÙp duïng ñònh luaät Gauss ta coù:

om
n n
∑ ϕ'k q k = ∑ ϕ k q'k (*)
k =1 k =1

.c
- Heä thöùc (*) laø bieåu dieãn toaùn hoïc cuûa ñònh lyù töông hoã.

ng
co
15
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
o

b. Heä soá theá

du

- Theá ñieän ϕ vaø ñieän tích q cuûa moät vaät daãn coâ laäp lieân heä nhau qua
thoâng soá C goïi laø ñieän dung cuûa vaät daãn coâ laäp:
u

q
ϕ=
cu

C
- Ñieän dung C cuûa vaät daãn coâ laäp phuï thuoäc vaøo hình daïng, kích
thöôùc cuûa vaät daãn vaø moâi tröôøng ñaët vaät daãn, C ño baèng Farad (F).
- Ñoái vôùi heä n vaät daãn mang ñieän, theá ñieän cuûa moãi vaät daãn phuï
thuoäc vaøo ñieän tích, hình daïng, vaø söï phaân boá cuûa taát caû vaät daãn
ñaët trong heä. Theá ñieän taïi ñieåm P do ñieän tích qk gaây ra:
ϕ k = B pk q k vôùi Bpk laø heä soá tyû leä
- Theá ñieän taïi ñieåm P do caû heä n vaät daãn mang ñieän q 1, q2,…, qn gaây
ra:
ϕ p = ϕ p 1 + ... + ϕ pk + ... + ϕ pn = B p 1q 1 + ... + B pk q k + ... + B pn q n 16

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
b. Heä soá theá
- Neáu ñieåm P choïn treân vaät daãn k thì theá ñieän cuûa vaät daãn k baèng:
n
ϕ k = B k 1q 1 + ... + B kk q k + ... + B kn q n = ∑B
m =1
km qm

- Caùc heä soá Bkm, vôùi k ≠ m , goïi laø heä soá theá töông hoã giöõa vaät daãn
k vaø vaät daãn m.

om
- Heä soá theá töông hoã phuï thuoäc hình daïng, kích thöôùc vaø vò trí
töông hoã giöõa caùc vaät daãn vaø moâi tröôøng ñaët vaät daãn.
- Khi vaät daãn m mang ñieän tích q m ≠ 0 , caùc vaät daãn coøn laïi khoâng

.c
mang ñieän (q1 = q2 = ... = qn = 0) thì:
ϕk = Bkmq m ⇒ Bkm = ϕk / q m (F−1 )

ng
- Vaät daãn k ñaët trong ñieän tröôøng cuûa vaät daãn m mang ñieän tích qm
> 0 seõ coù ñieän theá ϕk > 0 do ñoù:
co
17
Bkm > 0
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
o

b. Heä soá theá

du

- Giaû thieát ôû traïng thaùi ban ñaàu chæ coù vaät daãn k mang ñieän q k ≠ 0,
caùc vaät daãn khaùc khoâng mang ñieän (q1 = q2 = ... = qn = 0).
u

- ÔÛ traïng thaùi môùi chæ coù vaät daãn m mang ñieän q'm ≠ 0 caùc vaät daãn
cu

khaùc khoâng mang ñieän (q'1 = q'2 = ... = q'n = 0). Theo ñònh lyù töông hoã
ta coù:
ϕ 'k .q k = ϕ m .q 'm
ϕ'k = B km q 'm , ϕ m = B mk q k
⇒ B km q 'm .q k = B mk q k .q 'm ⇒ B km = B mk
- Vaäy caùc heä soá theá töông hoã khoâng ñoäc laäp ñoái vôùi nhau.
- Caùc heä soá theá B11,…, Bkk,…, Bnn goïi laø heä soá theá rieâng. Heä soá theá
rieâng phuï thuoäc vaøo hình daïng, kích thöôùc cuûa vaät daãn vaø moâi
tröôøng ñaët vaät daãn. 18

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
b. Heä soá theá
- Khi vaät daãn k mang ñieän q k ≠ 0 , caùc vaät daãn khaùc khoâng mang
ñieän (q1 = q2 = ... = qn = 0), thì:
Bkk = ϕk / qk (F−1 )
- Vaät daãn k ñieän tích qk > 0 seõ coù ñieän theá ϕk > 0, do ñoù:

om
Bkk > 0

.c
ng
co
19
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
o

c. Heä soá ñieän dung - Heä soá caûm öùng

du

- Coù theå xaùc ñònh ñieän tích cuûa 1 vaät daãn theo theá ñieän cuûa caùc vaät
daãn trong heä n vaät daãn baèng caùch giaûi heä n phöông trình: n
u

q k = A k 1ϕ 1 + ... + A km ϕ m + ... + A kk ϕ k + ... + A kn ϕ n = ∑ A km ϕ m

cu

m =1
- Caùc heä soá Akm vôùi k ≠ m , goïi laø heä soá ñieän dung töông hoã giöõa
vaät daãn k vaø vaät daãn m, coøn goïi laø heä soá caûm öùng.
- Caùc heä soá cuøng chæ soá Akk goïi laø heä soá ñieän dung rieâng.
- Caùc heä soá ñieän dung tính qua heä soá theá: A km = ∆ km / ∆
vôùi ∆ laø ñònh thöùc laäp töø caùc heä soá theá, ∆ km laø phaàn phuï ñaïi soá cuûa
phaàn töû Bkm trong ñònh thöùc ∆ :
B 11 ... B 1m ... B 1n B 11 ... B 1m ... B 1n
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
∆ = B k1 ... B km ... B kn ∆ km = ( − 1)(k + m ) B k 1 ... B km ... B kn
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
B n1 ... B nm ... B nn B n1 ... B nm ... B nn

10

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
c. Heä soá ñieän dung - Heä soá caûm öùng
- Ta coù: Bkm = Bmk, ∆ km = ∆ mk ⇒ A km = A mk
- Noái taát caû caùc vaät daãn vôùi ñaát, ( ϕ 1 = ϕ 2 = ... = ϕ n = 0 ) tröø vaä t daãn k
khi ñoù: q = A ϕ , A = q / ϕ (F )
k kk k kk k k

q m = A mk ϕ k , A mk = q m / ϕ k ( F )
- Vì ñieän tích naïp cho vaät daãn k laø qk cuøng daáu vôùi ñieän theá ϕ k neân:

om
A kk > 0
- Söï coù maët cuûa ñieän tích qk treân vaät daãn k laøm xuaát hieän ñieän tích

.c
caûm öùng qm ngöôïc daáu vôùi qk, nghóa laø ngöôïc daáu vôùi ϕ k do ñoù:
A mk < 0

ng
- Caùc heä soá ñieän dung phuï thuoäc hình daïng, kích thöôùc, vò trí töông
hoã giöõa caùc vaät daãn vaø phuï thuoäc moâi tröôøng.
co
21
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
o

c. Heä soá ñieän dung - Heä soá caûm öùng

du

- Heä 2 vaät daãn caûm öùng ñieän toaøn phaàn (coù ñieän tích baèng nhau vaø
traùi daáu) laø moät tuï ñieän. Ta coù:
u

q 1 = A 11 ϕ 1 + A 12 ϕ 2 = q
cu

q 2 = A 21 ϕ 1 + A 22 ϕ 2 = − q
⇒ ( A 11 + A 21 )ϕ 1 + ( A 12 + A 22 )ϕ 2 = 0
- Heä thöùc naøy nghieäm ñuùng vôùi moïi giaù trò cuûa ϕ 1 , ϕ 2 khi:
A 11 + A 21 = 0, A 12 + A 22 = 0
⇒ A 11 = − A 21 = − A 12 = A 22 = C
- C laø ñieän dung cuûa tuï ñieän, ñaëc tröng cho khaû naêng tích ñieän cuûa
tuï ñieän:
q
C= (F ) 22
ϕ1 − ϕ 2

11

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
d. Ñieän dung boä phaän
- Ta coù: n
q k = A k 1 ϕ 1 + ... + A km ϕ m + ... + A kk ϕ k + ... + A kn ϕ n = ∑A
m =1
km ϕm
n
⇒ q k = A kk ϕ k + ∑A
m =1
km (ϕ m − ϕ k + ϕ k )
m ≠k

om
n n
⇒ q k = A kk ϕ k + ∑A
m =1
km ϕk + ∑ (− A
m =1
km )( ϕ k − ϕ m )
m ≠k m≠k

.c
n n n
⇒ q k = ϕ k ∑ A km + ∑ (− A km ) U km ⇒ q k = C kk U ko + ∑C km U km
m =1 m =1 m =1

ng
m ≠k m ≠k

vôùi: U ko = ϕ k hieäu ñieän theá giöõa vaät daãn k vaø ñaát. co

n
C kk = ∑A
m =1
km ñieän dung boä phaän rieâng cuûa vaät daãn k. 23
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

5. Söï phaân boá theá ñieän vaø ñieän tích trong heä thoáng vaät daãn
o

d. Ñieän dung boä phaän

du

C km = − A km ñieän dung boä phaän töông hoã giöõa vaät daãn k vaø vaät daãn m.
- Ñieän dung boä phaän phuï thuoäc hình daïng, kích thöôùc, vò trí töông
u

hoã cuûa caùc vaät daãn vaø phuï thuoäc moâi tröôøng ñaët caùc vaät daãn.
cu

- Khi noái taát caû caùc vaät daãn trong heä vôùi vaät daãn k: Ukm = ϕk − ϕm = 0
ruùt ra: q k = Ckk U ko = C kk ϕ k
- Vì ñieän tích naïp cho vaät daãn k qk vaø theá ñieän ϕk cuûa vaät daãn naøy
cuøng daáu neân: C kk > 0
- Vì Akm = Amk neân: C km > 0, C km = C mk
- Ñieän tích qk cuûa vaät daãn k laø toång caùc ñieän tích:
+ Ñieän tích boä phaän (CkkUko) gaây neân hieäu theá giöõa vaät daãn k vaø
ñaát.
+ Ñieän tích boä phaän (CkmUkm) gaây neân hieäu theá giöõa vaät daãn 24k vaø
vaät daãn m.

12

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
6. Naêng löôïng tröôøng ñieän
- Naêng löôïng tröôøng ñieän bieåu dieãn qua caùc vectô ñaëc tröng cho
tröôøng ñieän bôûi heä thöùc:
1 
We = ∫ E D dV ( J )
2V
- Giaû söû tröôøng ñieän ñöôïc taïo neân bôûi caùc ñieän tích phaân boá khoái
maät ñoä ρ ( C / m 3 ) trong theå tích V’ vaø ñieän tích phaân boá maët maät ñoä
σ ( C / m2 )treân maët S’. Ta coù:  

om
E .D = − Dgrad ϕ = ϕ div D − div ( ϕD ), div D = ρ
   1 1 
⇒ E .D = ϕρ − div ( ϕD ) ⇒ We = ∫ ϕρ dV − ∫ div ( ϕ D )dV

.c
2V 2V
   
- Ta coù: ∫ div ( ϕ D )dV = ∫ ϕ D dS ' '+ ∫ ϕ D dS n dS'
S' '

ng
V S '' S
dS 2 (1)
S'
co dS1 25
S (2)
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

6. Naêng löôïng tröôøng ñieän

o

- Tích phaân laáy theo maët S’’ bao toaøn khoâng gian coù tröôøng ñieän
du

vaø maët S bao maët S’ coù phaân boá ñieän tích töï do maët.
- Tích phaân laáy theo maët S’’ ôû voâ cuøng baèng 0 neáu caùc ñieän tích
phaân boá trong moät mieàn giôùi noäi.
u
cu

- Tích phaân laáy theo maët S khi ñeán giôùi haïn S co saùt S’, ñöôïc taùch
thaønh 2 tích phaân:
     
∫S
ϕ D dS = ∫ 2
ϕ D dS '
S'
− ∫ 1
ϕ D dS '
S'
= ∫ ϕ n ( D 2
S'
− D 1 ) dS '

  1 1
∫ div ( ϕ D ) dV =
V
∫S ϕ D dS = − S∫' ϕσ dS ' ⇒ We = 2 V∫' ϕρ dV + 2 S∫' ϕσdS '
- Neáu tröôøng ñieän taïo bôûi heä thoáng goàm n vaät daãn mang ñieän q 1,
q2,…, qn thì naêng löôïng cuûa heä thoáng vaät daãn mang ñieän laø:
1 1 n
We = ∫ ϕσ dS ' = ∑ ∫ ϕ k σ k dS k 26
2 S' 2 k =1 S k

13

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
6. Naêng löôïng tröôøng ñieän
- Tích phaân laáy theo maët vaät daãn k (S k), treân maët Sk thì ϕ k = const ,
neân:
1 n 1 n
We = ∑ ϕ k ∫ σ k dS k = ∑ ϕ k q k
2 k =1 S k
2 k =1
n n
1
maø ϕ k =
m =1
∑B km ∑ B km q k q m
q m ⇒ We =
2 k ,m = 1

om
n
1 n
q k = ∑ A km ϕ m ⇒ We = ∑ A km ϕ k ϕ m
m =1 2 k ,m = 1
- Khi ñoù naêng löôïng cuûa moät vaät daãn coâ laäp mang ñieän tích q laø:

.c
1 1 1 q2
We = ϕ q = C ϕ 2 =

ng
2 2 2 C
q
C= ( F ) laø ñieän dung cuûa vaät daãn coâ laäp
ϕ
co
27
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

6. Naêng löôïng tröôøng ñieän

o

- Naêng löôïng cuûa tuï ñieän laø naêng löôïng cuûa heä hai vaät daãn mang
du

ñieän baèng nhau traùi daáu:

1 1 1 1 1 1 q2
We = ϕ 1 q 1 + ϕ 2 q 2 = q ( ϕ 1 − ϕ 2 ) = qU = CU =
u

2 2 2 2 2 2 C
cu

C laø ñieän dung cuûa tuï ñieän:

q q
C= = (F )
ϕ1 − ϕ 2 U

28

14

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt
 Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH
7. Baøi taäp
1. Theá ñieän ϕ cuûa tröôøng ñieän tónh phaân boá nhö sau:
a ,r< R
a. Toïa ñoä caàu: ϕ = 
(aR / r ) ,r > R
a ln(d / R) , r < R
b. Toïa ñoä truï: ϕ = 
a ln(d / r ) , r > R

om
a, d, R laø nhöõng haèng soá. Haõy tính cöôøng ñoä tröôøng ñieän trong 2
tröôøng hôïp treân.
2. Cöôøng ñoä ñieän tröôøng beân trong quaû caàu ( ε 1 = 3 ε 0 ) baùn kính R =

.c
0.01m coù daïng: E1 = K 1r , 0 < r < R .
Cöôøng ñoä ñieän tröôøng beân ngoaøi quaû caàu ( ε 2 = ε 0 ) coù daïng:

ng
 
E 2 = ( K 2 / r 3 )r , r > R vôùi: K 1 = 12 ,56 ( V / m 2 ), K 2 = 3,77. 10 −3 ( Vm )
Tìm maät ñoä ñieän tích khoái beân trong vaø beân ngoaøi quaû caàu, ñieän
co
tích Q phaân boá trong khoâng gian.
29
an
th

Chöông 3: TRÖÔØNG ÑIEÄN TÓNH

ng

7. Baøi taäp
o

3. Theá ñieän cuûa 1 tröôøng ñieän tónh phaân boá nhö sau:
du

Q Q
ϕ1 = , r > R; ϕ 2 = , r<R
4 πε 1r 4 πε 2 R
u

Tìm phaân boá cöôøng ñoä tröôøng ñieän vaø phaân boá ñieän tích trong
cu

khoâng gian.
4. Trong heä toïa ñoä Ñeà caùc cöôøng ñoä tröôøng ñieän coù daïng:
   
E1 = yz ix + zx iy + xy iz
Tìm hieäu ñieän theá giöõa 2 ñieåm A(0, 22.7, 99), B(1, 1, 1).

30

15

CuuDuongThanCong.com https://fb.com/tailieudientucntt