რობერტ სტურუას სათეატრო ენის სემიოტიკა - მაკა ვასაძე

maka (marine) vasaZe
robert sturuas
saTeatro enis
semiotika
damxmare saxelmZRvanelo
gamomcemloba `kentavri~
Tbilisis
2016
recenzentebi:: maia kiknaZe _ profesori
marina xaratiSvili _ profesori
koreqtori: manana sanadiraZe
damkabadonebeli: ekaterine oqropiriZe
© marine vasaZe
© Marine Vasadze
© saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos

saxelmwifo universiteti, gamomcemloba `kentavri~, 2016
© Shota Rustaveli Theatre and Film Georgian State
University Publishing House “Kentavri”, 2016
ISBN 978-9941-9461-4-1
2
s a r C e v i
Sesavali, xelovnebis enis raoba ...............................................................5

Tavi I
saTeatro enis semiotika ...................................................................................14
Tavi II
sareJisoro enis sawyisebi da formireba ........................................31
Tavi III
robert sturuas saTeatro enis
formirebis safuZvlebi ......................................................................................36
Tavi IV
qarTuli klasikuri nawarmoebebis sturuaseuli
interpretaciebi XX saukunis 60-70-ian wlebSi .........................53
Tavi V
`gaucxoebis efeqti~ da robert
sturuas saTeatro ena .........................................................................................75
Tavi VI
robert sturuas qarTuli Seqspiriana
`riCard III~ .............................................................................................................99
`mefe liri~ ..........................................................................................................124
`makbeti~ ...................................................................................................................148
`rogorc geneboT, anu Sobis meTormete Rame~ ................168
`hamleti~ .................................................................................................................193
ìulius keisari~ ............................................................................................218
daskvna ................................................................................................................................232
gamoyenebuli literatura ............................................................................242
saxelTa saZiebeli ................................................................................................249
3
robert sturuas saTeatro enis semiotika
4
Sesavali
xelovnebis enis raoba
XXI saukuneSi xelovnebis semiotikas mniSvnelovani

adgili uWiravs niSanTa sistemis zogad TeoriaSi.
Teatris semiotika _ mniSvnelovani da dRemde jer isev
naklebad Seswavlili nawilia am rTuli problemisa.
swored amitom, CemTvis saintereso iyo robert
sturuas Semoqmedebis kvleva am kuTxiT warmemarTa.
robert sturuas saTeatro enis formirebis procesis
gaanalizebisas Sevecade gamomekveTa robert sturuas
Teatris semiotika.
kvlevis procesSi kompleqsurad Seviswavle
xelovnebis, konkretulad ki _ saTeatro enaze
dawerili Sromebi, am SromebSi gamoTqmuli azri da
problematika. kerZod, davamuSave _ iuri lotmanis,
roland bartis, mixeil baxtinis, ilia ilinis,
marsel martenis, siuzan melrouzis, Carlz
jenksis, aleqsei losevis, iuri tinianovis, viqtor
Sklovskis, valentina dianovas, viqtoria zaSCepkinas
da sxvaTa _ statiebi da gamokvlevebi. gavaanalize
cnebebi, romlebic gansazRvraven xelovnebis enisa,
zogadad, da, konkretulad, saTeatro enis specifikas,
mis struqturas, niSnebis erTobliobas. aqedan
gamomdinare, vcade warmomeCina, Tu ra fenomenia
robert sturuas saTeatro ena. kvlevis miznebidan
gamomdinare, davadgine Zireuli amocanebi, romelTa
safuZvelzec is etapobrivad ganxorcielda.
robert sturuas Semoqmedebis Sesaxeb arsebobs
TeatrmcodneTa: nodar gurabaniZis, dali mumlaZis,
paola uruSaZis, Tamar bokuCavas da sxvaTa safuZvliani
Sromebi. nodar gurabaniZis wignSi `reJisori robert
sturua~ TvalsaCinod aris warmoCenili reJisoris
ormocwliani SemoqmedebiTi gza SoTa rusTavelis
saxelobis akademiur TeatrSi, institutSi swavlis
5
periodidan 1996 wlis CaTvliT. araerTi recenziis,

dialogis, samecniero kvleviTi statiis avtoria dali
mumlaZe. pirvelad, swored mis SromebSi gamoikveTa
robert sturuas SemoqmedebaSi postmodernizmis
niSnebi. paola uruSaZes samecniero kvlevis interess
warmoadgenda Seqspiris sturuaseuli koncefciebi.
am TemasTan mimarTebiT, igi mravali statiis da
rusul enaze gamoqveynebuli wignis `Seqspiri da
qarTuli Teatri~ (Шекспир и грузинский театр) avtoria.
aseve, araerTi sagazeTo da saJurnalo publikaciis
avtors, Tamar bokuCavas disertaciaSi: `miTosi da
qarTuli Teatri~, axali kuTxiT aqvs gaanalizebuli
robert sturuas sareJisoro koncefciebi. aqedan
gamomdinare, winamdebare naSromi erT-erTi nawilia
robert sturuas Semoqmedebis kvlevisa.
sxvadasxva saxis miniSnebebi, robert sturuas
saTeatro enis Sesaxeb, yvela zemoT CamoTvlili
Teatrmcodnis naSromSi gvxvdeba. siaxlea, am kuTxiT
(vgulisxmob saTeatro enas) misi Semoqmedebis Seswavla,
robert sturuas Teatris semiotikis kvleva, problemis
mecnieruli damuSaveba. amgvarad, kvlevis istoriul-
tipologiurma da struqturul-dialeqtikurma
meTodma saSualeba momca gameanalizebina, Tu ras
warmoadgens zogadad `saTeatro ena~, ganmesazRvra
niSnebis is erToblioba, romlebic am enas qmnian.
robert sturuas saTeatro enis kvlevisas meCvenebina
misi formirebis procesi.
lingvosemiotikis ganviTarebasTan erTad
saxelovnebo mecnierebaSi gaaqtiurda `xelovnebis
enis~ kvleva. XX s. meore naxevari iqca metakulturuli
problemebis epoqad. am periodSi SeiniSneba
miTologiuri azrovnebis zogierTi maxasiaTeblis
regeneracia. aranakleb mniSvnelovania mxatvruli
enebis gamoyeneba kulturis metameqanizmebis
gansaviTareblad. erTi romelime mxatvruli enis,
rogorc kulturis metaenis gamoyofis paralelurad
6
Sesavali, xelovnebis enis raoba
viTardeba sxva tendencia _ metaxelovnebis Seqmna:

metapoeziis (poezia poeziaze), metaferweris (ferwera
_ ferweris enis aRmweri), metaTeatris (Teatri _
Teatris enis gamaanalizebeli), metakinematografis.
am TvalsazrisiT semiotikis gamoCena kanonzomieria
ara marto mecnierebis istoriis perspeqtivaSi, aramed,
rogorc faqti kulturis TviTorganizaciisa.
ras niSnavs `xelovnebis ena~? terminSi èna~
mecnierebi gulisxmoben yvelanair sakomunikacio
sistemas, romelic sargeblobs gansakuTrebuli saxiT
ganlagebuli niSnebiT. semiotika enas ganixilavs
rogorc niSanTa sistemas, komunikaciis saSualebas.
winamdebare naSromSi Cven ar vapirebT enis bunebis
lingvistur analizs da mxolod SegaxsenebT, Tu ra
mniSvneloba aqvs mas TavisTavad, garda imisa, rom igi
ideebis gamtarebelia.
`marTlac, ra aris ena? Cveulebriv mas ganixilaven
rogorc saSualebas, Seqmnils adamianis mier Tavisive
msgavsTan komunikaciisaTvis, aqedan gamomdinare,
rogorc raRac xelovnurs (xelovnuri, anu Seqmnili
adamianis mier, gansxvavebiT bunebaSi aRmocenebulisa).
Zalian advilia imis damtkiceba, rom es Tvalsazrisi
mcdaria. Tuki ena marTlac xelovnurad Seiqmna, igi unda
arsebuliyo Tavis aRmocenebamde, vinaidan adamianebs
aucileblad mouwevdaT miemarTaT sityvebisaTvis,
raTa moelaparakebinaT maT mniSvnelobaze. aqedan
gamomdinare, ena ar Seqmnila xelovnurad. es aris
iseTive bunebrivi movlena, rogoric Tavad adamiania.
aqve unda ganvmartoT, rom ena socialuri movlenaa:
misi mizania _ komunikacia, romelic amave dros mis
mizezsac warmoadgens~.1
xelovneba obieqturad, ama Tu im xerxiT, yovelTvis
asaxavs cxovrebiseul movlenebs, gadahyavs ra is
Tavis enaze, avtorisa da mayureblis gacnobierebuli
ganwyoba am sakiTxisadmi SeiZleba iyos sammagi.
1
Марсель М. Язык кино, М. «Искусство». 1959. ст.19.
7
pirvel rigSi, xelovneba da aramxatvruli realoba

ganixileba rogorc sferoebi, romelTa Soris
gansxvaveba imdenad didia, rom maTi Sedareba
gamoricxulia. iq, sadac gamomsaxvelobiTi xelovneba
an Teatri sargebloben winaswar gansazRvruli
pirobiTi niSnebiT da urTierToba gamosaxulebasa da
Sinaarss Soris ganisazRvreba ara msgavsebiT, aramed
istoriuli konvenciiT, maTi erTmaneTSi àrevis~
SesaZlebloba gamoricxulia. tilosa da mayurebels,
scenasa da darbazs Soris warmoiSoba gadaulaxavi
zRvari. mxatvruli da aramxatvruli sivrce imdenad
mkveTrad aris erTmaneTisgan dacilebuli, rom maT
Soris SesaZlebelia Tanaarseboba, magram ara Serwyma.
meorec, cxovreba gamodis, rogorc modelirebadi
aqtiurobis sfero _ qmnis nimuSebs, romelTac
baZavs xelovneba. Tuki meore SemTxvevaSi xelovneba
adamianTa cxovrebiseul qcevas aZlevs formebs,
maSin mesameSi cxovrebiseuli qcevis formebi
gansazRvraven scenur qcevebs. aris epoqebi, rodesac
xelovneba Zlierad iWreba yofaSi, esTetikurobas
sZens cxovrebis yoveldRiur mdinarebas. aseTi iyo
aRorZinebis, barokos, romantizmis, XIX saukunis
dasawyisis xelovneba. swored imitom, rom Teatraluri
cxovreba gansxvavdeba yofiTisagan, Sexeduleba
cxovrebaze, rogorc speqtaklze, adamians axali
qcevis SesaZleblobebs aZlevda.
postmodernizmis epoqaSi, mxatvruli nawarmoebis,
rogorc asaxvis aRqmis, egzistencialur-mniSvnelovani
proceduris fonze, Tanamedrove saxelovnebo
mecnierebaSi dgeba sakiTxi misi enis Sesaxeb, rogorc
saerTo enis gamonaxvisa avtorsa da mkiTxvels,
mayurebels, msmenels Soris. komunikaciis yoveli
aqti Tavis TavSi Seicavs informaciis gadamcemsa
da mimRebs, xolo imisaTvis, rom mimRebma gaigos
gadamcemis Setyobineba, aucilebelia, maT Soris
arsebobdes saerTo Suamavali _ ena.
8
Tanamedrove saxelovnebo mkvlevrebi, imaze

dayrdnobiT, rom yovelnairi sistema, romelic or
an ufro met adamians Soris komunikaciis saSualebaa,
SeiZleba ganisazRvros, rogorc ena, amtkiceben, rom
xelovnebis sxvadasxva dargs Tavisi gansakuTrebuli
ena gaaCnia. cnobili lingvisti, literaturisa
da xelovnebis mkvlevari, filosofosi iuri
lotmani miiCnevs, rom vinaidan xelovneba Seicavs
komunikacias, mas aucileblad aqvs am komunikaciis
gansaxorcieleblad organizebuli sistema, anu _ ena.
aqedan gamomdinare, Cven SeiZleba visaubroT musikis,
ferweris, Teatris, zogadad _ xelovnebis enaze.
yovel bunebriv enaSi arsebobs niSanTa sistema
Tavisi gansazRvruli wesebiT, romelTa mixedviTac
lagdeba am niSanTa sxvadasxva kombinacia. Tanamedrove
semiotikaSi SeiniSneba yuradRebis gadatana verbaluri
niSnebidan araverbalur niSnebze. wamoiWra sakiTxi
niSnis lingvisturi bunebis gadaxedvis Sesaxeb. am
lingvisturi gadatrialebis Sedegad yvelaferi
moiazreboda rogorc teqsti, diskursi, mTeli
kacobriobis kultura _ rogorc jami teqstebisa,
rogorc interteqsti, romlis wakiTxvac SeiZleba
gramatikis Sesabamisi wesebis mixedviT. ra Tqma unda,
specifikuri yoveli saxeobis teqstisTvis, magram
agebuli bunebrivi enis gramatikis Sesabamisad.
amgvarad, araverbalur niSnebs miaweres verbaluri
niSnebis Tvisebebi. yovelgvari niSnebi, rogorc
kognituri, aseve komunikatoruli, unda ikiTxebodes,
amisTvis ki aucilebelia wakiTxvis proceduris
Seswavla. yovel enas aqvs Tavisi gansazRvruli
struqtura. Tuki xelovneba komunikaciis saSualebaa
da, aqedan gamomdinare, enaa, maSin am enas aucileblad
unda hqondes Tavisi niSanTa sistema, mxolod misTvis
damaxasiaTebeli (gansazRvruli) saxiT mowyobili.
sakiTxis amgvarad dasma iZleva imis saSualebas,
rom xelovnebas ori gansxvavebuli TvalsazrisiT
mivudgeT.
9
pirvel rigSi, xelovnebas aqvs yvela sxva enasTan

raRac saerTo da meorec, gaaCnia mxolod misTvis,
rogorc gansakuTrebuli enisTvis damaxasiaTebeli,
rac asxvavebs mas am tipis sxva sistemebisgan. iuri
lotmani gamoyofs enebis sam tips.
`cneba èna~ aerTianebs:
a) bunebriv enebs (magaliTad: rusuli, franguli,
estonuri, Cexuri);
b) xelovnur enebs: mecnierebis enebi (metaenebi
samecniero aRwerisTvis), pirobiTi signalebis enebi
(magaliTad, sagzao niSnebi) da a. S.;
g) meoradi enebis meorad modelirebad sistemebs
_ komunikaciuri struqturebi, daSenebuli bunebriv-
enobriv safexurze (miTi, religia)~1 da askvnis, rom
xelovneba meoradi modelirebadi sistemaa, xolo
`meoradi, enasTan mimarTebaSi~ ar unda gavigoT, ènis,
rogorc masalis gamomyenebeli~.2
vinaidan adamianis cnobiereba enobrivi
Semecnebaa, misi yvela saxeoba, maT Soris xelovnebac,
SeiZleba ganisazRvros, rogorc meoradi modelirebadi
sistema. amrigad, xelovneba warmoadgens erTgvar,
meorad enas, xolo xelovnebis nimuSi _ am enaze
Seqmnil teqsts. avtori, Semoqmedi mis mier Seqmnili
enobrivi sistemiT gadascems informacias mkiTxvels,
mayurebels, msmenels da a. S. swored am enis meSveobiT
myardeba kontaqti informaciis gadamcemsa da mimRebs
Soris, adresatsa da adresants Soris. imavdroulad,
adresati SeiZleba iyos erTi an mravali. amgvarad,
Semoqmedi xelovnebis meSveobiT gadascems informacias.
mxatvruli teqstis informaciuli sisavse miiRweva
imiT, rom miuxedavad misi rTuli, xSirad bolomde
gaugebari Sinagani meqanizmisa, struqturuli
kanonzomiereba ar amcirebs masSi informaciulobas.
am informaciis gadacemas mkvlevrebma pirobiTad
1
Лотман Ю. Об Искусствe. M. «Искусство». 2005. ст. 21.
2
iqve:Ggv. 21.
10
uwodes mxatvruli komunikacia da gansazRvres, rom

mxatvruli komunikaciis monawile iRebs informacias
ara mxolod Setyobinebidan, aramed im enidanac,
romelzec esaubreba mas xelovneba. mxatvruli
komunikaciis aqtSi arasdros aris SeumCneveli,
avtomatizebuli, winaswar ganWvretili sistema.
Aaqedan gamomdinare, mxatvruli urTierTobisas
esTetikuri konteqstis enam da teqstma imave enaze,
mTeli urTierTobis ganmavlobaSi unda SeinarCunon
moulodneloba. mxatvruli komunikacia TiTqosda
qmnis urTierTsawinaaRmdego situacias. vinaidan
is, rac moulodnelia, arakanonzomieria, xolo
rac arakanonzomieri, arasistemuria, ar SeiZleba
gadaices, vinaidan niSanTa sazRvrebs gareT rCeba.
àm sawyisi winaaRmdegobidan mxatvruli teqsti ori
gziT gamodis. pirveli dakavSirebulia imasTan, rom
erTi da igive teqsti esadageba or struqturul
normas. is, rac teqstSi erTi normativi poziciidan
SemTxveviTia, meorisTvis aRmoCndeba kanonzomieri.
ori sawinaaRmdego sistemis sisavse erTimeoris
gadafarvisas qreba da teqsti Tavidan bolomde
inarCunebs informaciulobas~.1
mkvlevrebi mividnen mniSvnelovan daskvnamde:
yoveli ena aris ara mxolod komunikatoruli, aramed
modelirebadi sistema, ufro sworad, orive es funqcia
uwyvet kavSirSia erTmaneTTan. yovel komunikaciis
sistemas SeuZlia Seasrulos modelirebadi funqcia
da piriqiT, yovel modelirebis sistemas SeuZlia
iTamaSos komunikatoruli roli. ra Tqma unda, esa
Tu is funqcia SeiZleba iyos gamoxatuli ufro
mZafrad an piriqiT, _ TiTqmis ar SeigrZnobodes,
magram potenciurad orive funqcia Tanaarsebobs. es
Zalian mniSvnelovania xelovnebisTvis.
Tuki xelovnebis nawarmoebi me raimes matyobinebs,
Tuki es emsaxureba komunikaciis miznebs gadamcemsa
1
lotmani i. dasaxelebuli naSromi. gv.327.
11
da mimRebs Soris, maSin masSi SeiZleba gamoiyos:

Setyobineba _ is, rac gadaicema da ena _ saerTo
abstraqtuli sistema gadamcemisTvisac da
mimRebisTvisac, romelic SesaZlebels xdis Tavad
komunikaciis aqts. semiotikuri TvalsazrisiT
kultura SeiZleba warmovidginoT, rogorc rTulad
organizebuli niSnobrivi meqanizmi. mis erT-
erT ZiriTad Taviseburebas warmoadgens is, rom
mTlianobis uzrunvelmyofeli Sinagani kavSirebi
realizdeba semiotikuri komunikaciebis meSveobiT.
SeiZleba iTqvas, rom kulturas axasiaTebs
poliglotizmi. arc erTi kultura ar SeiZleba
dakmayofildes erTi eniT. yvelaze cota, SeiZleba
visaubroT ori paraleluri enis Tanaarsebobaze _
sityvieri da gamomsaxvelobiTi. nebismieri kulturis
dinamika Seicavs semiotikuri komunikaciebis
krebulis gamravlebas. sxvadasxva saxis elementebis
Tanaarseboba _ farTod miRebuli saSualebaa
xelovnebaSi. ufro metic, zogierTi mxatvruli
stili orientirebulia elementebis Sejaxebaze,
mwvave konfliqtze, magram rogori stilic ar
unda avirCioT _ kontrastebiT gamaocebeli Tu
harmoniiT STabeWdilebis Semqmneli _ misi meqanizmis
safuZvelSi SeiZleba aRmovaCinoT Tanaarseboba
da winaaRmdegoba elementebisa, konstruqciis is
Sinagani winaaRmdegoba, romlis gareSec `teqsts~
CamoerTmeoda mxatvruli informaciuloba. nebismier
kulturaSi Tanaarseboben sxvadasxva epoqebi.
metadoneze es sxvadasxvaoba ixsneba. tipologiuri
TvalsazrisiT, metameqanizmi SeiZleba igebodes
sami tipis safuZvelze: miTologiuri (miTologiuri
tipis metaenobrivi meqanizmis warmoqmnas aqvs saerTo
niSnebi miTwarmoqmnasTan), mxatvruli da samecniero.
12
sakontrolo SekiTxvebi:
1. enaTmecnierebis romeli mimarTulebis

ganviTarebasTan erTad dadga `xelovnebis enis~
Seswavlis sakiTxi da rodis?
2. ras niSnavs terminebi `metaxelovneba~,
`metapoezia~, `metaferwera~, `metaTeatri~
`metakinematografi~?
3. ris safuZvelze amtkiceben mkvlevrebi, rom
xelovnebas Tavisi ena aqvs?
4. enebis romel tips miekuTvneba `xelovnebis ena~?
5. minimum ramdeni paraleluri enis Tanaarsebobaze
SeiZleba saubari xelovnebis enaSi?
6. ganmarteT termini meoradi ena.
13
Tavi I
saTeatro enis semiotika
lingvosemiotikosebi, rogorc ukve aRvniSne,

amtkiceben, rom xelovneba gansakuTrebuli saxiT
organizebuli enaa, aqedan gamomdinare, SeiZleba
visaubroT musikis, ferweris, kinos, Teatris da a.
S. enaze. uSualod robert sturuas saTeatro enis
kvlevamde, Sevecdebi mimovixilo, Tu ras warmoadgens,
zogadad, `saTeatro ena~. `saTeatro enaze~ saubrisas
unda ganisazRvros niSnebis is erToblioba, romlebic
am enas qmnian.
xelovneba Semecnebis da urTierTobis saSualebaa.
igi eZebs WeSmaritebas da gamoxatavs mas Tavis, mxolod
misTvis damaxasiaTebel, enaze. xelovnebis semiotikas
mniSvnelovani adgili uWiravs niSanTa sistemis
zogad TeoriaSi. Teatris semiotika _ mniSvnelovani
da dRemde jer isev naklebad Seswavlili nawilia am
rTuli problemisa.
scenuri qmedeba, rogorc erTianoba msaxiobebisa,
romlebic moqmedeben da axorcieleben saqciels, maT
mier warmoTqmuli sityvieri teqstebi, dekoraciebi
da rekviziti, ganaTeba, musikaluri gaformeba...
warmoadgens mniSvnelovani sirTulis teqsts, romelic
iyenebs sxvadasxva tipisa da xarisxis pirobiT niSnebs.
Tumca is faqti, rom scenuri samyaro Tavisi bunebiT
niSnobrivia, aniWebs mas gansakuTrebulad mniSvnelovan
Tvisebebs. niSani Tavisi arsiT winaaRmdegobrivia: is
mudam realuria da mudam iluzoruli. realuria
imitom, rom niSnis buneba materialuria; imisaTvis,
rom iqces niSnad, anu gardaiqmnas socialur
faqtad, mniSvneloba realizebuli unda iqnas raime
materialur substanciaSi. niSnis iluzoruloba
imaSi mdgomareobs, rom is yovelTvis moCvenebiTia,
anu asaxavs ara mis garegnul saxes, aramed raRac
sxvas. amasTan, aucilebelia gaviTvaliswinoT,
14
Tavi I, saTeatro enis semiotika
rom xelovnebis sferoSi mravalmniSvneloba

Sinaarsobriobisa izrdeba. winaaRmdegoba realursa da
iluzoruls Soris qmnis semiotikuri mniSvnelobebis
im garemos, romelSic cxovrobs yoveli mxatvruli
teqsti. scenuri teqstis erT-erTi gansakuTrebuloba
gamoyenebuli enebis mravalferovnebaSia.
Jestebi ewodeba gansazRvruli mniSvnelobebis
matarebel moZraobebs. fiqsirebuli mniSvnelobebiT
dakavSirebuli fonemebis SeTavsebas _ sityvebi.
ufro ganzogadebuli midgomisas SeiZleba visaubroT
niSnebze _ simboloebze _ gamoxatvis nebismier
saSualebaze, mxolod maTTvis damaxasiaTebeli
mniSvnelobebis matareblebze. niSnebi arsebobs
sxvadasxva tipis, razec damokidebulia maTi
pirobiTobis xarisxi. niSnebi iseTi tipisa, rogoric
aris `sityva~, pirobiTad, aerTianeben zogierT
mniSvnelobas gansazRvrul gamoxatulebasTan (erTsa
da imave mniSvnelobas sxvadasxva enaze sxvadasxva
gamoxatuleba aqvs). gamomsaxvelobiTi (`xatovani~)
niSnebi aerTianeben Sinaarss gamosaxvasTan, romlebic
floben garkveul msgavsebas. nebismier adamianTa
Soris urTierTobas, romelic eyrdnoba gansazRvruli
wesebiT daregulirebul niSanTa sistemas, SeiZleba
vuwodoT enobrivi urTierToba. am sistemebsa da
maTi meSveobiT urTierTobebis pirobebs Seiswavlis
semiotika. vinaidan es aris mecniereba urTierTobebze,
Setyobinebebis gadacemaze, adamianTa mier sxva
xalxisa da sakuTari Tavis gageba _ argagebaze,
socialur-kulturuli formebis kodirebaze _ mas
aqvs sazogadoebrivi xasiaTi.
adamianTa garkveul qmedebebs erTiani gegmiT,
cnobieri an aracnobieri programiT ganxorcielebuls,
ewodeba qceva. magaliTad, samuSao qceva da
niSnobrivi. niSnobrivi qceva vlindeba TamaSebrivi
xasiaTis rTul formebSi da xdeba arsebiTi yvela
xalxisTvis. niSnobrivi qcevis sferoa: zeimi, TamaSi,
15
sazogadoebrivi da religiuri dResaswaulebi.

gansakuTrebul tansacmels, moZraobebs, metyvelebis
xasiaTisa da tipis cvlilebebs, musikas, simReras,
Jestebisa da qmedebebis mkacr Tanmimdevrobas
mivyavarT ritualis warmoSobasTan. dgindeba
kalendris Sesabamisi dReebi, Sesabamisi tanisamosi
da sagangebod gamoyofili adgilebi. `praqtikuli
da ritualuri qcevis urTierTqmedebis mniSvnelovan
sferos warmoadgens TamaSi. imisda miuxedavad, rom
TamaSi Cvens cnobierebaSi asocirdeba dasvenebasTan,
fsiqologiur da fizikur gantvirTvasa da
garTobasTan, mas gansakuTrebulad didi adgili aqvs
cxovrebaSi, individis aRzrdasa da sazogadoebis
kulturaSi~.1
TamaSebri qcevis specifika mis araerTgvarovnebaSia:
TamaSi gulisxmobs erTdroul realizacias
praqtikuli da pirobiTi qcevisa. moTamaSes axsovs,
rom igi imyofeba ara realur, aramed, pirobiT
_ TamaSis samyaroSi. imavdroulad igi ganicdis
sinamdvilesTan miaxloebul emociebs. TamaSis qcevis
arsi mdgomareobs imaSi, rom erTdroulad icode da
arc icode, gaxsovdes da gaviwydebodes, rom situacia
gamogonilia. TamaSis xelovneba swored ormagi
qcevis Cvevebis dauflebaSia. nebismieri àmovardna~,
rodesac qreba `viTom~, angrevs TamaSs. TamaSi
adamianis garSemo qmnis mravalmxrivi SesaZleblobebis
gansakuTrebul samyaros da amiT aqtiurobis
zrdis mastimulirebelia. TamaSi _ SemoqmedebiTi
azrovnebis erT-erTi meqanizmia, romelic pasiurad
ki ar misdevs romelime winaswar mocemul programas,
aramed orientirebulia SesaZleblobebis rTul
da mravalmxriv uwyvetobaze. amgvarad, cxovrebaSi,
arsebobs scenis miRma ganviTarebuli masalebi,
romelTagan igeba Teatraluri samyaro. aRsaniSnavia,
rom es masalebi TavisTavad jer kidev ar qmnian
1
lotmani i. dasaxelebuli naSromi. gv. 585.
16
Teatrs _ amisTvis, maT unda Seexos xelovneba.

`saTeatro xelovnebas gaaCnia semiotikuri
meqanizmebi. Teatrisa da qcevis urTierTqmedebis
rezultatia is, rom Teatris istoriaSi mudmivad
moqmedi tendenciis _ scenuri cxovrebis mimsgavsebisa
realurTan _ gverdiT aseve arsebobs sawinaaRmdego _
realuri cxovrebis (an misi gansazRvruli sferoebis)
mimsgavseba TeatrTan. ukanaskneli tendencia
gansakuTrebiT SeigrZnoba kulturaSi, sadac
gamomuSavdeba naTlad gamoxatuli ritualizebuli
qceva. Tuki Tavis saTaveebSi Teatraluri qmedeba
ritualidan gamomdinareobs, Semdgom istoriul
ganviTarebaSi xdeba piruku dasesxeba: rituali
iTvisebs saTeatro normebs~.1
saTeatro xelovneba flobs Tavis specifikur
enas. saTeatro enis erT-erT safuZvels warmoadgens
scenis mxatvruli sivrce. Teatraluri sivrce
ZiriTadad or nawilad iyofa: scena da mayurebelTa
darbazi, romelTa Soris myardeba urTierTobebi.
arsebobs dadgmebi, sadac sivrce sam nawilad iyofa:
scena, scena-scenaze da mayurebelTa darbazi. sivrcis
amgvari dayofa im SemTxvevaSi gamoiyeneba, rodesac
speqtaklSi TamaSdeba `Teatri-TeatrSi~. aseTi dayofa
sivrcisa arc ise xSiria. ZiriTadad, sivrce ori
nawilisgan Sedgeba. saubaria urTierTdapirispirebaze
arsebulsa da ararsebuls Soris. arseboba da
realoba am ori Teatraluri nawilisa, TiTqosda,
realizdeba or sxvadasxva ganzomilebaSi. mayureblis
TvalsazrisiT, fardis awevisa da piesis dawyebis
momentidan mayurebelTa darbazi wyvets arsebobas.
yvelaferi rampis aqeTa mxares qreba. misi utyuari
realoba uCinardeba da mTlianad uTmobs adgils
scenuri moqmedebis iluzorul realobas. s c e n i s
TvalsazrisiT, ar arsebobs mayurebelTa darbazi.
Teatri moiTxovs adresatis arsebobas, am adresatis
1
iqve: gv. 585.
17
yofnas scenaze arsebul droSi da imavdroulad

aRiqvams misgan momaval signalebs (mdumarebis,
mowonebis da gakicxvis, daZraxvis niSnebs),
Sesabamisad varirebs teqstiT. `swored am teqstis
dialogis bunebasTanaa dakavSirebuli misi iseTi
Tviseba, rogoricaa variantuloba (saxesxvaoba). cneba
`kanonikuri teqsti~ iseTive ucxoa speqtaklisaTvis,
rogorc folklorisTvis, igi icvleba romeliRac
invariantis cnebiT, romelic realizdeba rig
variantebSi~.1
scenuri sivrce gamoirCeva niSnobrivi
gajerebulobiT _ yvelaferi, rac scenazea, iRebs
tendencias ganimsWvalos damatebiTi mniSvnelobebiT.
moZraoba iqceva mniSvnelobis matarebel Jestad,
nivTi _ detalad. yoveli moqmedeba savse unda iyos
sakuTari mniSvnelobiT da imavdroulad gamzadebdes
SemdegisaTvis, kidev ufro mniSvnelovanisaTvis.
scenuri samyaro Tavisi bunebiT niSnobrivia, rac
aniWebs mas gansakuTrebul, arsebiT Tvisebebs.
àrsebobs scenuri sivrce, rogorc realuri
mocemuloba da arsebobs dramatuli sivrce, rogorc
misi referenti. dramatul sivrces patris pavi
ganmartavs rogorc mayureblisa Tu mkiTxvelis
mier warmosaxvaSi Seqmnil sivrces. scenuri
sivrce dramatuli sivrcis referencias axdens. is
mayureblis warmosaxvis warmarTvisa da modelirebis
funqcias kisrulobs. dramatuli da scenuri sivrcis
urTierTsinTezis safuZvelze iqmneba e. w. mayureblis
Sida sivrcec, scenuri sivrcis saboloo formirebas
mayureblis mes TviTproeqcia asrulebs, mxolod aseTi
TviTporeqciis gziT ganxorcielebuli semiotizaciis
gziT iZens sivrceTa gadakveTis es fizikuri wertili
srulfasovan sazriss~.2
1
lotmani i. dasaxelebuli naSromi. gv. 588-589.
2
bokuCava T. Teatraluri nawarmoebi rogorc `teqsti~ da
struqtura. samecniero konferenciis masalebi II. Tb. `kentavri~.
2010. gv. 14.
18
scenuri qmedebis safuZvelia msaxiobi, moTamaSe

adamiani, Caketili scenur sivrceSi. magram,
swored es scenuri qmedebis Zireuli elementi
iZens ormag semiotikur mniSvnelobas. scenaze
viTardeba movlenaTa jaWvi, gmirebi sxvadasxva
qcevas axorcieleben, erTi scena cvlis meores.
Tavis SigniT es samyaro cxovrobs ara niSnobrivi,
aramed realuri cxovrebiT. yovel msaxiobs `sjera~
rogorc sakuTari, aseve partnioris da mTlianobaSi
moqmedebis realurobisa scenaze. mayurebeli ki aris
esTetikuri da ara realuri gancdis zemoqmedebis
qveS. mayurebeli sxvanairad iqceva: ra gancdebic ar
unda hqondes, gaunZrevlad rCeba savarZelSi. scenaze
myofi adamianebisaTvis xdeba movlena, darbazSi
myofTaTvis ki movlena warmoadgens sakuTari Tavis
niSans. `msaxiobs mihyavs dialogi or sxvadasxva
sibrtyeze: gamoxatuli urTierToba mas akavSirebs
moqmedebis sxva monawileebTan, xolo aragamoxatuli
Cumi dialogi _ mayurebelTan. orive SemTxvevaSi
igi gvevlineba ara dakvirvebis pasiur obieqtad,
aramed komunikaciis aqtiur monawiled. aqedan
gamomdinare, misi yofiereba scenaze principulad
ori mniSvnelobisaa: igi SeiZleba aRqmuli iqnas
rogorc uSualo realoba da rogorc realoba,
gardasaxuli niSnad am realobisa. am ukiduresobebs
Soris mudmivi meryeoba aniWebs speqtakls sicxoveles,
xolo mayurebels Setyobinebis pasiuri mimRebidan
gardaqmnis monawiled koleqtiuri cnobierebis
aqtisa, romelic TeatrSi mimdinareobs~.1
scenuri sanaxaobis winapirobas warmoadgens
mayureblis darwmuneba, rom gansazRvruli
kanonebi sinamdvilisa scenur sivrceSi SeiZleba
TamaSis Seswavlis obieqtad iqcnen, anu SeiZleba
deformirdnen an saerTod gauqmdnen. magaliTad, dro
scenaze SeiZleba realobaSi arsebul droze ufro
1
19
swrafad, an SeiZleba ufro nela miedinebodes. scenis

kanonebze drois daqvemdebareba mas kvlevis obieqtad
aqcevs. scenaze, iseve rogorc yovelnairi ritualis
Caketil sivrceSi, xazgasmulia sivrcis semantikuri
koordinatebi.
gansakuTrebul mniSvnelobas iZens scenaze
dekoracia da rekviziti. dekoraciisa da rekvizitis
semiotikuri buneba ufro gasagebi gaxdeba, Tuki
SevadarebT mis funqciasa da gamoyenebas kinoSi.
Teatralur da kinodarbazSi mayurebeli mTeli
sanaxaobis ganmavlobaSi erTsa da imave fiqsirebul
mdgomareobaSia, magram maTi damokidebuleba im
esTetikur kategoriasTan, romelsac xelovnebis
struqturul TeoriaSi ewodeba Wvreta, Zlier
gansxvavebulia. Teatraluri mayurebeli inarCunebs
bunebriv xedvas sanaxaobaze, romelic ganisazRvreba
misi Tvalis optikuri urTierTobebiT scenisadmi.
mTeli speqtaklis ganmavlobaSi es pozicia ucvlelia.
kinomayureblis Tvalsa da ekranze gamosaxulebas
Soris arsebobs Suamavali _ operatoris mier
mimarTuli kinoaparatis obieqtivi. mayurebeli
TiTqos gadascems mas Tavis xedvas. xedi da rakursi
kinogamoxatvis aqtiuri elementebia. dekoraciebis
da sagnebis (rekvizitis) funqciebi kinosa da
TeatrSi gansxvavebulia. sagani TeatrSi mxolod
msaxiobis TamaSis atributia, kinoSi igi SeiZleba
sruluflebiani moqmedi piri iyos. es, kerZod,
ganisazRvreba SesaZleblobiT _ sagani gadaRebuli
iqnas msxvili xediT, kadrebis ricxobrivi zrdis
meSveobiT masze yuradRebis SeCerebiT da sxv.
kinematografSi detali TamaSobs, TeatrSi igi
gaTamaSdeba. TeatrSi da, ufro metad kinoSi, sagani,
rekviziti metaforis, simbolos rolis matarebelia.
metaforebs da simboloebs SeiZleba hqondes Zalian
rTuli da mravalmxrivi mniSvneloba. gamovyofT sami
saxis metafora-simboloebs: 1. plastikur metaforebs,
dafuZnebulebs wminda garegnul msgavsebaze an
20
gamosaxulebis kontrastze. 2. dramatul metaforebs:

isini TamaSoben rols qmedebaSi da SemoaqvT
ganmartebiTi elementi, xels uwyoben monaTxrobis
gagebas. dabolos, arsebobs metaforebis mesame
kategoria _ 3. ideologiuri, vinaidan maTi mizania
_ mayureblis cnobierebaSi dabados idea, romelic
scildeba scenaze an kadrSi arsebuli moqmedebis
zRvars, emsaxureba ideebis gamoxatvas, romelic
monaTxrobis CarCoebze, romlebSic isinia CarTuli,
bevrad metia da asaxaven reJisoris damokidebulebas
kacobriobis winaSe mdgari yvelaze mniSvnelovani
problemebisadmi. saboloo jamSi, gamoxataven
gansazRvrul msoflmxedvelobas. `metafora _ es
niSania da erTdroulad ilustracia; amgvarad, es
enis elementia. metyvelebis toni, misi ritmuli
agebuleba _ es enobrivi elementebia, romlebic
sxvadasxva amocanas asruleben~.1
gansxvavebulia mayureblis damokidebulebac
mxatvruli sivrcisadmi. kinoSi sivrcis iluzoruli
gamosaxuleba mayurebels TiTqos SigniT iTrevs,
TeatrSi mayurebeli yovelTvis mxatvruli sivrcis
gareTaa. aqedan gamomdinare, Teatralur dekoraciaSi
mniSvnelovnad ufro xazgasmulia markirebis funqcia.
aranakleb mniSvnelovania Teatraluri dekoraciis
sxva funqciac: rampasTan erTad igi markirebas
ukeTebs saTeatro sivrcis sazRvrebs. sazRvris
SegrZneba, mxatvruli sivrcis Caketiloba TeatrSi
ufro Zlierad aris gamoxatuli, vidre kinoSi.
amas mivyavarT modelirebis funqciis mniSvnelovan
zrdasTan. Tuki kino Tavisi `bunebrivi~ funqciiT
miiltvis imisken, rom iyos aRqmuli rogorc
dokumenti, epizodi sinamdvilidan, cxovrebis modelis
saxe, TeatrisaTvis aranakleb `bunebrivia~ aRqmuli
iqnas, rogorc sinamdvilis gansaxiereba ukiduresad
ganzogadebuli saxiT.
1
Брук П. Пустое пространство, секретов нет. М. «Наука». 2003. ст. 165.
21
imisaTvis, rom SesaZlebeli iyos Setyobinebis

gagzavna da miReba, igi Sesabamisad unda iyos
kodirebuli da dekodirebuli. rodesac Cven vsaubrobT
speqtaklze, upirveles yovlisa, ganvsazRvravT,
ras niSnavs `teqsti~ speqtaklSi. Cven, ra Tqma
unda, SegviZlia visaubroT ama Tu im speqtaklze,
rogorc erTian teqstze. igi upasuxebs am gagebis
ZiriTad niSan-Tvisebebs: gamoxatulebiT, gamijvniT,
erTiani mniSvnelobiT. materialuri gamoxatuleba
miiRweva Tavad dadgmis faqtiT; gamijvna _ naTlad
gamoxatuli niSanTvisebebiT. speqtakli matarebelia
mTeli rigi calkeuli Setyobinebisa, imavdroulad,
gaaCnia mTlianobis, integrirebulobis mniSvneloba
da asrulebs raRac erTian kulturul funqcias.
dramaturgis TvalsazrisiT, piesa, romelic ar
dadgmula TeatrSi _ srulyofili teqstia, Teatris
TvalsazrisiT _ es mxolod mniSvnelovani komponentia
sasceno teqstis Sesaqmnelad. dramaturgisTvis
piesa SeiZleba iyos mkiTxvelisadmi adresirebuli
Setyobineba. TeatrisaTvis Setyobineba SeiZleba
iyos mxolod scenuri dadgma. speqtaklis mxatvruli
gaformeba _ misi ganuyofeli, organuli nawilia
da erTdroulad, igi, rig SemTxvevaSi, SeiZleba
ganxiluli iqnas, rogorc xelovnebis damoukidebeli
faqti. speqtaklis erTiani teqsti igeba, sul cota,
sami, sakmaod damoukidebeli, subieqtisagan. piesis
sityvieri teqstidan, romelsac qmnian msaxiobebi
da reJisori, musikalur-mxatvruli gaformebiT da
ganaTebiT.
speqtakli gadascems informacias Seqmnili
teqstis meSveobiT. mayurebeli ki, umetes SemTxvevaSi,
adekvaturad aRiqvams informacias. es efeqti miiRweva
imiT, rom speqtaklis Semqmnelebic da mayurebelic
arian erTi istoriul-kulturuli epoqis adamianebi,
CarTulebi saerTo socialur, kulturul da
fsiqologiur kodebSi. Teatri _ erT-erTi yvelaze
22
metad Zveli da globaluri xelovnebaa msoflio

kulturaSi. Tavisi arsebobis aTaswleulebis
ganmavlobaSi man daagrova mdgradi saSualebebis
arsenali, nebismieri ideur-mxatvruli, scenuri
reformebis pirobebSi SenarCunebuli. es stabiluri
semiotikuri karkasi warmoadgens TiTqosda
universalur mTargmnels, romelic uzrunvelyofs,
minimum Tanaziarobas. yoveli WeSmaritad mxatvruli
teqsti Seicavs mxatvrul enas da am enis Seswavla-
gagebas. sistema `scena _ mayurebeli~ viTardeba
TamaSis modelis mixedviT.
semiotikuri aqti ar aris mxolod gamgzavnidan
mimRebamde raRac garkveuli saxis Setyobinebis
gadacema. es aris rTuli procesi, misi mimdinareobis
dros informaciis gadamcemi da mimRebi urTierTqmedeben,
gardaiqmnebian, transformirdebian. es aris cocxali
procesi, romlis msvlelobisas yvela komponenti
imyofeba rTuli konfliqtis mdgomareobaSi da
amJRavnebs simyaresa da cvalebadobas, gagebasa da
vergagebas. mayureblis CarTva koleqtiuri cnobierebis
sistemaSi, romelic gulisxmobs sxvis xedvas, rogorc
partniorisa komunikaciaSi, subieqti, da ara sagani,
aqcevs Teatrs sazogadoebrivi moralis skolad.
Teatri ansambluri xelovnebaa. ansamblze
orientireba sasceno semiotikis erT-erTi
Taviseburebaa. yoveli mxatvruli teqsti semiotikurad
araerTgvarovania, magram mxolod ànsamblis~ cneba
gardaiqmneba erT-erT wamyvan konstruqtivistul
principad. igi mdgomareobs mxatvruli gamosaxvis
sxvadasxvagvari saSualebiT principul orientaciaSi.
ansamblurobis TeoriaSi didi mniSvneloba aqvs niSanTa
sistemebis ori gansxvavebuli tipis Tanaarsebobas:
erTimeorisgan gamijnul (diskretul) niSnebs,
gancalkevebul sistemas, sadac erTi niSnis meorisgan
gamijvna Znelia da SeuZlebeli, xolo mniSvnelobis
matarebeli Tavad teqstia. aseT (aradiskretul)
23
sistemaSi mTeli teqsti gvevlineba rTulad agebul

niSnad. speqtaklis verbaluri nawili iswrafvis
mniSvnelobebis diskretuli gadmocemisken, qmediTi
_ aradiskretulisaken. speqtaklSi erTdroulad
SeiZleba warmoiqmnas rogorc aradiskretuli teqsti,
aseve zeaweuli (zeamaRlebuli) mniSvnelobebi.
scenuri ansamblurobis mTavari Tvisebaa: sxvadasxvis
erTianoba da sxvadasxvaoba erTianobaSi. `grimidan
da mimikidan dawyebuli, darbazSi mayureblis qcevis
normebiT damTavrebuli, Teatraluri salarodan,
ritualizebul `Teatralur atmosferomde~ _ TeatrSi
yvelaferi semiotikaa. misi saxeobebi imdenad rTuli
da sxvadasxvaa, rom scenas sruliad safuZvlianad
SeiZleba vuwodoT semiotikis enciklopedia~.1
gansakuTrebuli adgili TeatrSi _ ansamblur
xelovnebaSi _ aqvs musikas. Teatris samyaroSi
mudmivad JRers musika, romelic qmnis Tavisebur
atmosferos, raRac axal ganzomilebas, romelic
mudmivad amdidrebs mas, ganmartavs, xandaxan asworebs,
xandaxan aZlevs mimarTulebas, yovel SemTxvevaSi,
axdens mis organizebas droSi. `musika, _ es aris
uxilavi ena, romlis meSveobiTac àraferi~ uecrad
iZens formas: misi danaxva SeuZlebelia, magram
SesaZlebelia SegrZneba~.2 musikam xeli unda Seuwyos
gamTlianebas da ar unda Semoifarglos TanxlebiT
an mayurebelze STabeWdilebis moxdeniT. igi
SeumCnevlad unda monawileobdes speqtaklis saerTo
tonalobis SeqmnaSi, mis esTetikur da dramaturgiul
JReradobaSi. misi zemoqmedeba iqneba ufro Zlieri da
uSualo, rac ufro naklebad mousmenen, miuxedavad
imisa, rom mudmivad ismis. TeatrSi ar midian musikis
mosasmenad. man mxolod unda gaaRrmaos mayureblis
STabeWdileba. musikam scenur qmedebas Taviseburi
JReradoba unda mianiWos. mas unda Sehqondes sakuTari
1
2
bruki p. dasaxelebuli naSromi, gv. 165.
24
qarga speqtaklis ama Tu im epizodSi. musika, iseve

rogorc piesa, sareJisoro eqsplikacia, dekoraciebi,
mizanscenebi xels unda uwyobdes speqtaklis
sicxades, logikurobas, simarTles. cnobili faqtia,
rom meierholdi sareJisoro eqsplikaciaSi iyenebda
musikalur terminebs. amgvarad, musika unda axdendes
saerTo zemoqmedebas. igi zemoqmedebs mayurebelze
Tavisi tonalurobiT (maJoruli an minoruli),
ritmiT (Cqari an Senelebuli), melodiiT (mxiaruli
an naRvliani). musikaluri Tanxleba imdenad
SeumCneveli unda iyos, rom mayurebelma daiviwyos
mis Sesaxeb, imavdroulad Seqmnas Taviseburi
emociuri atmosfero, romelic daexmareba darbazSi
myofs ufro kargad aRiqvas saxeebis Sinagani
mniSvneloba an, ufro sworad, zogadad, speqtaklis
gamomsaxvelobiTi zemoqmedeba. `musikalur formas,
Sinaganad dakavSirebuls msaxiobis xelovnebasTan,
qmnian musikosebi, romlebic Tavidanve monawileoben
speqtaklis Seqmnis koleqtiur muSaobaSi. ra Tqma
unda, kompozitors SeuZlia bevri kargis Seqmna
speqtaklisaTvis, magram mxolod maSin, Tu is mzad
aris ilaparakos erT enaze yvela monawilesTan da ar
ecdeba damoukideblad daatkbos mayureblis smena~.1
yoveli xelovneba gvesaubreba misTvis
damaxasiaTebel enaze. xelovnebis enis Tavisebureba
imaSi mdgomareobs, rom is arasdrosaa winaswar
mocemuli, is yovelTvis erTgvari variaciaa,
aucilebeli konkretuli CanafiqrisTvis. Canafiqri,
SemoqmedebiT aqtamde arasdros gvevlineba, rogorc
raRac logikuri. Canafiqri, romelic moaqvs Semoqmeds,
aris mxatvruli azri. iqmneba konkretul nawarmoebSi
konkretuli nawarmoebiT da ar SeiZleba misi
gancalkeveba teqstisgan. teqsti ar aris gayinuli
azris sacavi, igi generatoria, romelic, erTi mxriv,
mierTebulia auditoriasTan da gadamcemebTan (wigni,
1
iqve: gv. 225.
25
Teatri da a. S.), meore mxriv, qmnis axal Setyobinebebs,

ideebs da grZnobebs. `Teatris ena arbitraluria _
pirobiT SeTanxmebas emyareba, Teatraluri niSani
ki asimetriuli, rac imas niSnavs, rom mas realobis
erTze meti obieqtisa Tu fenomenis erTdrouli
aRniSvnis Tviseba aqvs. swored es qmnis Teatraluri
niSnis interpretaciis SesaZleblobas. Teatraluri
nawarmoebis semiotizaciis procesi da misi niSnobrivi
bunebis gamovlena mxolod misi mayureblis winaSe
demonstraciis procesSi grZeldeba da sruldeba.
Teatraluri niSani arsebobs ara rogorc mxolod
fizikuri mocemuloba, aramed rogorc warmodgenis
obieqti~.1
upirveles yovlisa, Teatris, rogorc xelovnebis,
ena aris Teatraloba. igi aris Teatris ganuyofeli
nawili da Teatris arseboba mis gareSe warmoudgenelia.
Teatralobis arsis gansazRvra SesaZlebelia ori
TvalsazrisiT. erTi mxriv, SeiZleba aRiweros
xelovnebis nawarmoebis Sinagani agebuleba da
ganisazRvros, ra saxis struqturul Tvisebebs unda
flobdes teqsti, rom arsebuli kulturis sazRvrebSi
Cven SevZloT misi, rogorc mxatvrulis, aRqma. es
struqturuli aspeqtia. meore mxriv, Cven SegviZlia
vTqvaT, rom xelovnebis nawarmoebia yvelaferi,
rac auditoriis mier aRiqmeba rogorc xelovneba.
am TvalsazrisiT, mxatvruli nawarmoebi aris is,
rasac arsebul kulturaSi SeuZlia Seasrulos
esTetikuris funqcia. Teatris arsebobis manZilze
erTmaneTs ebrZvis Teatralobis ori koncefcia:
mayurebelma unda daiviwyos, rom igi TeatrSia, da
_ mayurebeli yovelTvis unda grZnobdes, rom igi
TeatrSia. es dava axasiaTebs ara Teatris bunebas,
aramed ama Tu im Teatraluri moRvawis subieqtur
midgomas. sinamdvileSi mayurebeli unda iviwyebdes
da imavdroulad, ar aviwydebodes, rom TeatrSia.
1
bokuCava T. dasaxelebuli naSromi, gv. 14.
26
gamomdinare esTetikuri koncefciebidan, kulturuli

orientaciidan, individualuri amocanidan SeiZleba
keTdebodes am orgvari formulirebis aqcenti ama
Tu im nawilze. sanam arsebobs Teatri, arsebobs
misi zemoqmedebis ori mxare: rwmena imisa, rom
scenis iluzoruli realoba realuria da imisa,
rom igi cxovreba ki ar aris, aramed `cxovrebis
TamaSi~. Teatris saidumloeba imaSi mdgomareobs,
rom mayurebeli, romelic uyurebs speqtakls, erTi
mxriv, yvelaze intensiuri saxiT aRmoCndeba CarTuli
mimdinare qmedebaSi, xolo meore mxriv, inarCunebs
distancias. piter bruki wignSi `carieli sivrce~ wers:
`muSaobis dawyebisas, aucilebelia swrafva, gamoiyeno
yvela elementi, Teatris yoveli SesaZlebloba,
ar ecado winaswar gamoyo maTgan isini, romlebic
ufro kargad esadagebian Canafiqrs. mTavari mizania,
miaRwio saboloo STabeWdilebis namdvilobas.
es imas ar niSnavs, rom laparakia realizmze an
naturalizmze. Sesruleba SeiZleba iyos usazRvrod
pirobiTi, stilizebuli, xolo Sedegi iqneba realuri,
an piriqiT, SeiZleba yvelaferi gaakeTo Zalian
`naturalurad~, magram Sedegi iqneba xelovnuri,
gamogonili. amitom dRes CemTvis yvelaze mTavari
sakiTxia _ ras vgulisxmobT, rodesac vsaubrobT
kulturasa da kulturul faseulobebze? vinaidan
erTi da igive sityva SeiZleba aRniSnavdes yvelaze
kargs da yvelaze cuds, gamomdinare iqidan, rogor
gvesmis da rogor viyenebT mas~.1
Teatralobas gansakuTrebiT rTuli buneba
aqvs. upirveles yovlisa, igi iqmneba piesasTan
speqtaklis damokidebulebiT. TavisTavad piesa
dasrulebuli mxatvruli nawarmoebia, iseve, rogorc
sxva sityvieri xelovnebis Janrebi: romani, moTxroba,
poema, leqsi, magram piesis speqtaklad gadaqcevis
dawyebisTanave aRmoCndeba, rom igi Seicavs mraval
1
bruki p. dasaxelebuli naSromi. gv. 289-290.
27
potenciur interpretacias, rom igi TiTqos jer

kidev daumTavrebelia da saWiroebs dagvirgvindes
romeliRac xorcSesxmiT, axali reJisoruli
gadawyvetiTa Tu samsaxiobo TamaSiT. piesisa da
speqtaklis dialogi _ rTuli da, rogorc wesi,
dramatuli dialogia. piesa da speqtakli saubroben
sxvadasxva enaze da sityva, romelic iwereba
qaRaldze, araadekvaturia sityvisa scenaze. dadgma _
erT-erTi urTulesi saxeobaa mxatvruli Targmanisa.
magram swored mis siZneleSia misi Rirebuleba.
Teatralobas aqvs sxva `berketis mxarec~. speqtakls,
erTi mxriv, mihyavs dialogi piesasTan, meore mxriv _
mayurebelTan. es ori _ gansxvavebuli dialogia da
speqtakli gaiSleba maTSi sxvadasxvanairad. arc erTi
xelovneba ar aris dakavSirebuli esoden uSualod
auditoriis reaqciasTan, ar reagirebs am reaqciaze
umalve da aqtiurad, rogorc Teatri. Tavad dialogis
SesaZlebloba _ xelovnebis erT-erTi mniSvnelovani
da urTulesi monapovaria. saWiroa enobrivi erToba,
erTiani kulturuli sivrce. `Cven vsaubrobT rTul
dialogze piesis avtorTan, _ aseve, rTuli unda
iyos dialogi mayurebelTan. arc ise rTuli, rom
ar Sedges dialogi da arc ise ioli, rom iqces
uSinaarsod. pirveli sakiTxia dialogisa: ra enaze?
Teatrs saubari mihyavs Teatralobis enaze~.1
Teatri _ lokaluri movlenaa. yvelaferi
damokidebulia konkretul garemoebaze, viTarebaze.
erT situaciaSi ufro metad efeqturi SeiZleba
aRmoCndes folkloruli Teatri, sxva situaciaSi didi
mniSvnelobis movlenad SeiZleba iqces politikuri
Teatris speqtakli. gaaCnia, ra socialur-politikur
viTarebaSi idgmeba speqtakli. rodesac vsaubrobT
xelovnebaze, srulebiTac ar aris umniSvnelo, rom
WeSmariteba _ yovelTvis aris Zieba. ara zedapiruli
moda, ara daufiqrebeli survili siaxlisa, aramed
1
28
Zieba siaxlisa WeSmaritebis dadgenisaTvis. es

survili ki cvlis xelovnebaSi miRweul formebs jer
kidev ucnobze. `kacobrioba qmnis ra xelovnebis axal
modelebs, qmnis maT ara imitom, rom Tavad modelebi
unda ganaxldes, aramed igi ibrZvis cxovrebaze Tavisi
uflebebis gasafarToeblad, kvlevis uflebisaTvis da
axali bednierebis misaRwevad... Zveli struqturebis
gamocdileba rCeba, magram isini ar meordeba, aramed
gamoiyeneba da gamoiyeneba SejaxebebiT, erTmaneTis
uaryofiT~.1
scenisa da darbazis urTierTgageba _ saqmis
mxolod erTi mxarea. da, Tu igi Sromis gareSe miiRweva,
rogorc adreuli warmatebebis gamoZaxili, mowmobs
Teatris ganviTarebis SeCerebaze. am SemTxvevaSi
igi eqspluatacias ukeTebs guSindel Teatralobas
da ar eZebs axals. enis evolucia, misi cvlileba,
dinamizmi _ enis semiotikuri sistemis kanonia. piter
bruki Tavis wignSi `carieli sivrce~ aRniSnavs, rom
saTeatro ena unda iyos martivi, magram yovelTvis
sxvadasxva, damokidebuli imaze, Tu sad da visTvis
TamaSob.
àmgvarad, msaxiobi an msaxiobTa jgufi axdens
raRac STabeWdilebas, romelic, Tanamedrove
terminologiiT sargeblobisas, TavisTavad
warmoadgens raRac kods. es niSnavs, rom adamianuri
urTierTobis saSualebebis mTeli krebulidan,
sityva, metyveleba gvevlineba erT-erT SesaZlo
variantad. metyvelebis miRma arsebobs sxeulis ena.
xmis JReradoba _ esec enaa. sivrceSi moZraoba _
agreTve enaa. dumili, siCume _ es enaa. ritmi _ es aseve
enaa. amasTan dakavSirebiT, me mgonia, dRes Cven isev
vsargeblobT Zveli terminiT `totaluri Teatri~,
gaviazrebT ra mas Tavidan. am cnebis tradiciuli
interpretacia gamovida eqspresionizmidan, igi
1
Шкловский В. Тетива, о несходстве сходного. Энергия заблуждения, книга о
сюжете. M. «Художественная литература». 1983. Т. II. ст. 184.
29
gulisxmobs, rom msaxiobTa TamaSi, dekoraciebi,

Suqi, musika _ yvelaferi es saTeatro enis formebia,
romlebisganac iqmneba speqtakli~. 1
1. romeli niSnebis erToblioba gansazRvravs saTeatro

enas? (CamoTvaleT saTeatro enisTvis damaxasiaTebeli
niSnebi).
2. ramden nawilad iyofa scenis mxatvruli sivrce
Teatralur dadgmebSi?
3. ras niSnavs speqtaklSi `teqsti~ da bunebrivia Tu ara
speqtaklisaTvis cneba `kanonikuri teqsti~?
4. vin aris scenuri qmedebis safuZveli?
5. cxovrebis asaxva dokumenturi, realuri saxiT kinosTvis
aris bunebrivi Tu TeatrisTis?
6. ra funqcia ekisreba musikas speqtaklSi da rogori
unda iyos igi?
7. ra qmnis Teatraluri niSnis interpretaciis
saSualebas?
8. ramden obieqtTan aqvs dialogi Teatralur enas?
(CamoTvaleT `saTeatro enis~ dialogis obieqtebi).
9. CamoTvaleT saTeatro enis verbaluri da araverbaluri
Semadgeneli nawilebi.
1
bruki p. dasaxelebuli naSromi. gv. 288.
30
Tavi II
sareJisoro enis sawyisebi da formireba
qarTuli profesiuli reJisura, anu sareJisoro

Teatri, iseve rogorc evropuli, erT saukuneze cotaTi
mets iTvlis. vgulisxmobT imas, rom sareJisoro
Teatrs (zogadad) safuZveli Caeyara XIX saukunis 80-
ian wlebSi _ C. kini, g. kregi, a. apia, an. antuani, o.
brami, m. reinhardti, k. stanislavski, vs. meierholdi...
saqarTvelom XX saukunis ganmavlobaSi Sva msoflio
masStabis oTxi reJisori _ kote marjaniSvili,
aleqsandre axmeteli, mixeil TumaniSvili da
robert sturua. vfiqrob, es arc ise cotaa. oTxivem
gansxvavebuli _ sakuTari, individualuri, xelweriT
_ epoqa Seqmna msoflio Teatralur samyaroSi.
maT axali sityva Tqves saTeatro, sareJisoro enis
formirebis sakiTxebSi. amjerad kvlevis obieqtia
robert sturua, misi saTeatro enis formirebis
sakiTxi.
sad SeiZleba veZio r. sturuas xelweris
safuZvlebi, konkretulad qarTul da, zogadad,
msoflio Teatris masStabiT? rogor ganviTarda
da Camoyalibda misi saTeatro, sareJisoro ena?
da SeiZleba Tu ara, vuwodoT mas erTi, romelime
konkretuli mimdinareobis reJisori?
Cveni mizania gamovikvlio, rogor Camoyalibda
iseTi fenomeni, rogoricaa _ robert sturuas
Teatri da misi gamomsaxvelobiTi saSualebani.
SemoqmedebiTi koncefciidan gamomdinare, Seviswavlo
misi sareJisoro ena, rogorc teqnikuri saSualeba
koncefciis gamosaxatavad. es ori komponenti
erTimeoridan gamomdinareobs. teqnika _ enaa, ena ki
saSualebaa sakuTari koncefciis, msoflmxedvelobis
gamosaxatavad. ra xerxebs mimarTavs robert sturua
amisTvis?
r. sturuas Teatris Seqmnis models èkleqturi
31
Teatris~ modeli vuwode, miuxedavad imisa, rom

termin ekleqturobas adre xelovnebis nebismieri
dargis mimarT xmarobdnen im SemTxvevaSi, Tu is
`cudi~ iyo. magaliTisTvis momyavs nawyveti statiidan
`Teatri absurdi~. (...) èpigonoba. diletantoba. or
skam Sua jdoma. yoveli dadgma marjaniSvilis aris
eklektiuri naxerxi aqedan: Teatraluri SantaJi~1
(stili daculia).
amas werdnen kote marjaniSvilze 1924 wels
_ qarTuli da ara marto qarTuli _ Teatris
reformatorze (gavixsenoT k. marjaniSvilis
moRvaweoba ruseTSi, kerZod, misi roli `Tavisufali
Teatris~ SeqmnaSi a. TairovTan erTad). aRvniSnav
imasac, rom am Jurnalis Semqmnelebi da avtorebi
misi megobrebi da bevr rameSi Tanamoazreebi iyvnen.
me ki, am SemTxvevaSi, vgulisxmob imas, rom robert
sturuam _ xelovnebis sxvadasxva dargis sxvadasxva
mimarTuleba gaaerTiana erT, mwyobr sistemaSi...
amasTanave, moaxerxa, es yvelaferi Seerwya qarTul
tradiciul fenomenTan, rasac qarTuli kultura
ewodeba...
XIX saukunis bolo da XX saukune aris axali
Teatraluri Ziebebis, aRmoCenebis saukune evropaSi,
amerikasa da aziaSic (italia, britaneTi, safrangeTi,
germania, iaponia, aSS da a.S.). gansakuTrebiT
sainteresoa XX da XXI saukuneebis Teatraluri
Ziebebi poloneTsa da litvaSi. es exeba rogorc
dramaturgias, aseve reJisuras, Teatralur mxatvrobas,
musikas, saSemsruleblo teqnikas da a. S. am Ziebebsa
da aRmoCenebSi, axali Teatraluri stilistikis
SeqmnaSi, sabWoeTis rkinis fardis miuxedavad,
qarTuli Teatric CarTuli gaxldaT. robert sturuas
`saTeatro modelis~, `saTeatro enis~ kvlevis dros
aucileblad unda gaviTvaliswinoT istoriuli
winapirobebi: qveynis politikur-kulturuli da
1
J. `H2SO4~. 1924. #1. gv. 46.
32
Tavi II, sareJisoro enis sawyisebi da formireba
yofiTi garemo, romelSic aRizarda da moRvaweobs

xelovani.
nebismieri eris materialuri kultura erisTvis
did faseulobas warmoadgens. dRes, msoflio
kulturis codna, msoflio kulturis konteqstSi
sakuTari adgilis gansazRvra aris mniSvnelovani.
gasuli saukunis 1960-iani wlebis meore naxevris
studenturma moZraobam mTlianad Secvala XX
saukunis kultura, sruliad axali faseulobebi
Semoitana msoflioSi. es moZraoba daiwyo de golis
winaaRmdeg da igi gadadga. am revolucias mohyva is,
rasac vuwodebT `seqsualur revolucias~ da axali
kulturuli Rirebulebebi Seiqmna. es iyo 1967-68
wlebi. 1968 w. ki sabWoTa kavSiri evropaSi tankebiT
SeiWra. praqtikulad, msoflio orad gaiyo. yvela is
xelovani, romelic moRvaweobda sabWoTa kavSirSi,
sxva sazogadoebriv sivrceSi moxvda, sadac sul
ramdenime xelovani aRmoCnda, romelsac protesti,
`brZola~ SeeZlo.
XX saukunis meore naxevari aRsavse iyo sxvadasxva
politikuri, socialuri, kulturuli movleniT.
konfliqturi, SeuTavsebeli formebis da Sinaarsebis
aRqmisa da gagebis mravalgvaroba, maTTvis axali
mniSvnelobis miniWeba, socio-kulturuli yofis
paradoqsuloba naTlad gamoixata axal mimarTulebaSi,
postmodernizmSi. postmodernizmis mkvlevarma ilia
ilinma mas erTgvari qimera uwoda. qimeruloba
postmodernisa _ ilinis gansazRvriT ganpirobebulia
imiT, rom masSi, iseve rogorc sizmarSi, Tanaarseboben
SeuTavsebeli: gauTviTcnobierebeli swrafva, Tundac
paradoqsul formaSi, kompleqsuri, mTliani da
msoflmxedvelobiT-esTetikuri Secnoba cxovrebisa
da naTeli gaazreba Tavdapirveli fragmentulobisa,
XX saukunisTvis damaxasiaTebeli adamianis
principulad arasinTezirebadi gaxleCilobisa.
mkvlevrebi miiCneven, rom postmodernizmis kanonebis
33
SemuSaveba ganpirobebuli iyo poststruqturalizmisa

da dekonstruqciis ideebiT. postmodernisTvis
damaxasiaTebeli Taviseburebani SeiZleba Semdegi saxiT
Camoyalibdes: ganusazRvreloba, sicxadis uqonloba,
fragmentuloba da montaJis principi, `dekanonizireba~,
òrmagi kodirebis~ principi, fsiqologiuri da
simboluri siRrmeebis gareSe, dumili, mizezisa da
sawyisis uaryofa, ironia, Janrebis aRreva _ stiluri
sinkretizmi, Tanamedrove kulturis Teatraloba,
muSaoba publikaze, auditoriis aucilebeli
gaTvaliswineba, karnavaluroba, imanenturoaba _
cnobierebis Serwyma komunikaciis saSualebebTan.
1980-iani wlebidan avangardist Teoretikosebs Soris
sul ufro da uro mkvidrdeboda mosazreba, uTuod,
m. baxtinis gavleniT, sazogadoebrivi cxovrebis da
misi aRqmis saSualebebis karnavalurobaze, rodesac
politika, reklamiT SefuTuli ekonomika, komerciuli
xelovneba _ yvelaferi es transformirdeba e. w.
`yovlismomcvel Sou-biznesSi~. aqedan gamomdinare,
kvlav aqtualuri gaxda Seqspiris sentencia _ `mTeli
samyaro Teatria~ da Teatris axali Teoriis Seqmna
sazogadoebis axali Teoriis Seqmnis tolfasi
gaxda.
postmodernis CamoTvlili niSnebis umravlesoba
naTlad aris gamoxatuli robert sturuas
SemoqmedebaSi. amitomac, Cven Tavisuflad SeiZleba
vuwodoT mas postmodernuli mimdinareobis xelovani.
am mimdinareobam didi roli iTamaSa reJisoris
saTeatro enis formirebis procesSi.
XX saukunis 1960-ian wlebSi, ruseTSi, saTeatro,
sareJisoro xelovnebaSi Cndeba iuri lubimovi
(manamde vaxtangovis Teatris msaxiobia). 1963 w.
SCukinSi ganaxorciela b. brextis `seCuaneli keTili
adamiani~, swored am speqtaklma misca dasabami
moskovSi `Teatri tagankze~ Seqmnas (1964w. 23 aprili).
man aaRorZina is miRwevebi, romelTac meierholdi
atarebda rusul TeatrSi da, amasTanave, principulad
34
Tavi II, sareJisoro enis sawyisebi da formireba
axali saTeatro ena SemogvTavaza. ruseTSi es iyo

didi movlena xelovnebis sferoSi. lubimovis
`seCuaneli keTili adamiani~ erTgvar `revoluciur
gadatrialebad~ moinaTla Teatralur xelovnebaSi.
imave periodSi rusTavelis TeatrSi moRvaweobas
iwyebs robert sturua (1962 w.). robert sturuas
Teatralur institutSi gavlili aqvs dimitri
aleqsiZis, lili ioselianis da mixeil TumaniSvilis
`saTeatro, sareJisoro skola~. 1964 wels dgams
v. rozovis `vaxSmobis win~ (gadmoqarTulebuli
j. Carkvianis mier), xolo 1965 wels ki a. mileris
`seilemis process~. es iyo pirveli seriozuli
reJisoruli warmateba mis SemoqmedebaSi.
am periodSi (mTeli XX saukunis ganmavlobaSi da
dResac) evropaSi, saqarTveloSi, ruseTSi grZeldeba
e. w. `sareJisoro Ziebebi~, reJisorTa `saTeatro enis~
formirebis procesi. seriozuli kvlevebi mimdinareobs
am mimarTulebiT. kvlevebma moicva kulturis,
xelovnebis sxvadasxva dargi. reJisorebi, mecnierebi,
filosofosebi, literaturis Teoretikosebi da a. S.
ikvleven `saxelovnebo enas~ zogadad.
1. rodis Caeyara safuZveli sareJisoro Teatrs da vin
iyvnen sareJisoro Teatris fuZemdeblebi?
2. romeli periodi iTvleba axali Teatraluri aRmoCenebis
epoqad da ratom?
3. riT iyo ganpirobebuli e. w. `seqsualuri revolucia~ da
ra gavlena moaxdina am movlenam zogadad kulturaze,
konkretulad saTeatro xelovnebaze?
4. rodis yalibdeba kulturaSi axali mimdinareoba
postmoderni da ra siaxle Semoitana am mimarTulebam
xelovnebaSi?
5. 1980-iani wlebidan, mixeil baxtinis gavleniT, ra
Teoriuli mosazreba yalibdeba _ xelovnebaSi
sazogadoebrivi cxovrebis aRqmaze?
6. CamoTvaleT `postmodernis~ damaxasiaTebeli niSnebi.
35
Tavi III
robert sturuas saTeatro enis
formirebis safuZvlebi
60-ian wlebSi qarTul xelovnebaSi Zalian Zlieri

Taoba modis _ r. sturua, T. CxeiZe, g. yanCeli, g.
mesxiSvili, o. ioseliani, m. kobaxiZe da sxvebi.Aamave
periodSi, moskovSi iwyeben moRvaweobas a. tarkovski,
i. lubimovi, rogorc Teatraluri reJisori da
sxvebi. xelovanebi protestis gamosaxatavad, TavianTi
msoflmxedvelobis warmosaCenad xelovnebas
mimarTaven. es aris sakvanZo wertili, imitom rom,
praqtikulad, sturua `seilemis procesiT~ iwyebs
politikuri Teatris damkvidrebas. am periodSi
politikuri Teatri Tanabrad arsebobs evropis
sxvadasxva qveyanaSi.
ras niSnavs `politikuri Teatri~? marTalia, es
termini ukve damkvidrebulia, magram me mainc, sturuas
imdroindel Semoqmedebas, sxva mravalTan erTad,
`protestis Teatrs~ davarqmevdi. mas Semdeg, rac
kacobriobis istoriaSi gaCnda saxelmwifo wyobileba,
saxelmwifo wyobilebis `maxinji~ formebic mravlad
arsebobda sxvadasxva saxiT. adamianebi, am SemTxvevaSi
xelovanebi, aseT dros, protests Tavis SemoqmedebaSi
gamoxatavdnen.
robert sturua, agrZelebda ra qarTuli
Teatraluri skolis tradiciebs (marjaniSvili,
axmeteli, TumaniSvili), Tavis speqtaklebSi
simbolur, metaforul enas iyenebda `protestis~
gamosaxatavad. mivyveT qronologias: a. mileris
`seilemis procesi~ (1965 w.), a. cagarelis `xanuma~
(1968 w.), b. brextis `seCuaneli keTili adamiani~ (1969
w. 90-iani wlebis meore naxevarSi igi kvlav dgams am
piesas), d. kldiaSvilis `samaniSvilis dedinacvali~
(1969 w.), h. ibsenis èqimi Stokmani~ (1972 w.), p. kakabaZis
`yvaryvare~ (1974 w.) da a. S. igi Tavisi speqtaklebiT,
36
Tavi III, robert sturuas saTeatro enis formirebis safuZvlebi
metaforuli, simboluri, saTeatro enis gamoyenebiT

amxelda tiraniis araadamianur arss. yvelaze ufro
mwvaved es sakiTxebi 1960-iani wlebis bolos da 70-
iani wlebis dasawyisis dadgmebSi gamovlinda. Tu
vityviT, rom sturua aris 1960-iani wlebis movlenebis
tipuri warmomadgeneli, anu cnobierad am procesebis
monawilea, moRvaweobda ra rusTavelis saxelmwifo
TeatrSi, qmnida gansakuTrebul mimarTulebas,
romlisTvisac, im periodSi, SeiZleba andergraundic
gvewodebina. SeiZleba gvewodebina eqsperimentuli
Ziebebi da amave dros amboxi. axalgazrda xelovanis
amboxi im movlenebis mimarT, romlebic arsebobda.
simbolur-metaforuli eniT azrovneba maSin iwyeba,
rodesac formirebas iwyebs e. w. `sareJisoro Teatri~
(XIX saukinis bolo _ XX saukunis dasawyisi). imis
Tqma msurs, rom 60-ian wlebSi `simbolur-metaforuli
Teatri~ _ erTgvari `rimeiqi~ iyo saxecvlili
formebiT. amis tradicia ukve arsebobda ara mxolod
evropasa da ruseTSi, aramed saqarTveloSic. robert
sturuas `saTeatro enis~ formirebis sakiTxis
gaanalizebisaTvis aucilebeli da saWiroa mokle
istoriuli, kulturuli, saxelovnebo eqskursis
Catareba. gavixsenoT periodi, rodesac kote
marjaniSvili brundeba saqarTveloSi ruseTidan da
rusTavelis dramatuli Teatris mTavar reJisorad
iniSneba (vgulisxmob 1920-ian wlebs). 1917 wlis ruseTis
revoluciaze, 1921 wels saqarTvelos gasabWoebaze
rodesac vsaubrobT, ar unda dagvaviwydes erTi ram:
imxanad, evropasa da ruseTSi, pirvelma msoflio
omma (1914-1918) adamianebs sulieri, fizikuri
danaklisis garda ekonomikuri gaWirvebac moutana.
xalxi gamoxatavda protests, zogi quCaSi gamovida,
xelovanebi ki amas Tavis SemoqmedebaSi asaxavdnen.
bevri maTgani revolucias Sexvda, rogorc mxsnels,
ganmaTavisuflebel movlenas. evropul qveynebSi (mag;
safrangeTi, niderlandebis gaerTianebuli samefo da
37
sxv.) saxelmwifo mmarTvelobis formebi Secvlili

iyo. ruseTis imperia ukve `zanzarebda~, cvlilebebi
mwifdeboda, xolo omma daaCqara am cvlilebebis
ganxorcieleba. aqedan gamomdinare, vinaidan
saqarTvelo, maSinac, ruseTis imperiis provincia iyo,
e. w. cvlilebebs, iseve rogorc ruseTSi, qarTul
kulturaSi moRvawe cnobili poetebi, mwerlebi,
reJisorebi da sxvebi erTgvari `sixaruliT~ Sexvdnen.
bevri maTgani maleve mixvda, rom Secdnen, zogma qveyana
datova da ucxoeTSi gadasaxlda, zogi daiWires da
zogic daxvrites... magaliTad moviyvan 20-iani wlebis
dasawyisis gazeT `komunistis~ ramdenime amonarids:
gancxadeba: vacxadeb Cemdami rwmunebul saxelovno
komitetSi Semaval mTel respublikis dawesebulebaTa
da xelovanTa sayuradRebod, rom maTi saqmeebis
gamo mommarTon piradad me, an saxelovno komitetis
ganyofilebis gamgeebs da ara sxva romelime umaRles
dawesebulebaT. mTavari saxelovno komitetis
Tavmjdomare _ gr. robaqiZe, mdivani _ S. afxaiZe// 1
Teatri da xelovneba: [gancxadeba saqarTvelos
qalaqebSi saxelmwifo dramatuli skolebis gaxsnis
Sesaxeb] // respublikis saTeatro ganaTlebis gamgis
akaki faRavas gancxadebis Tanaxmad, saTeatro
studiebi ixsneba TbilisSi _ saxelmwifo dramis
kantoraSi; quTaisSi _ xelovnebis muSakTa kavSirSi;
baTumSi _ òdisTan;~ WiaTuraSi _ reJisor qorelTan;
rusTavelis Teatris Sesaxeb revoluciuri komitetis
dadgenileba #101, 1921 wlis noembris 25, tfilisis
sasaxle: saxelmwifo dramis Teatrs (yofili
saartisto sazogadoeba) ewodos `SoTa rusTavelis
Teatri~// 2
TaTbiri qarTuli Teatris Sesaxeb ganaTlebis
saxalxo komisariatSi: krebis Tavmjdomaris _ gr.
robaqiZis 6 winadadeba qarTuli Teatris krizisis
dasaZlevad. TeatrSi literaturuli gamgis
Tanamdebobis moTxovna.EsityvebiT gamovidnen k.
1
gaz. `komunisti~. 1921. 28.06. gv 2.
38
marjaniSvili, akaki faRava, paolo iaSvili da sxv.1

cxvris wyaro: premiera rusTavelis TeatrSi 26
noembers. recenzenti (r.g.) qarTuli Teatris mesias
uwodebs kote marjaniSvils ganxorcielebuli
dadgmisa da qarTuli Teatris gadarCenis gamo.
monawileobdnen: Tamar WavWavaZe, taso abaSiZe, elene
donauri, akaki vasaZe, uSangi CxeiZe, Salva RambaSiZe
da sxvebi.2
k. marjaniSvili qarTuli akademiuri dasis mTavari
reJisori: [informacia xelovnebis komitetis mier
kote marjaniSvilis daniSvnis Sesaxeb].3
igive xdeboda ruseTSic. 1917-18 wlebSi, revoluciis
periodSi, rodesac meierholdi iyo komisari, pirvel
naSromebSi (1891-1917) Zalian bevrs werda XX saukunis
saTeatro xelovnebaze. ukve axsenebda montaJis
principebs. werda imis Sesaxeb, rom Seicvala saTeatro
dro.
`Teatr-studia axali scenuri formebis Ziebis
Teatri iyo. (...) mayureblisTvis am Teatrs kari ar
gauxsnia, istorias ara aqvs saSualeba Seafasos mis
mier mopovebuli gamocdilebis Rirebuleba. amisda
miuxedavad, imdenad didi iyo Teatr-studiis gavlena
rusuli Teatris momavalze, rom misi `sikvdilis~
Semdgomac ki, yovel jerze, moskovsa Tu peterburgSi
raime axali, gaxmaurebuli speqtaklis dadgmis
Semdgom, yovelTvis ixsenebdnen Teatr-studias.
(...) scenaze Zalian mniSvnelovania dro~,4 _ werda
meierholdi.
es is periodia, rodesac reJisori agrZelebs
eqsperimentebs Ria sivrceSi. meierholdi eqsperimentebs
Ria cis qveS iwyebs cotaTi ufro adre, 1910 wels.
1
gaz. `komunisti~. 1922, 28.11. gv. 2.
2
gaz. `komunisti~. 1922. 712. gv. 3.
3
gaz. `komunisti~. 1922. 15.11. gv.3.
4
Мейерхольд В. Статьи, письма, речи, беседы. ч. первая. 1891-1917. М.
«Искусство». 1968. ст.81; 85.
39
is dgams kalderonis piesas `jvris Tayvaniscema~.

dadgma ganxorcielda peterburgTan axlos, mwerali
qalis _ krestovskaias mamulSi, `molodioJnoeSi~.
aq iyo araCveulebrivi baRi, romelic uerTdeboda
`fineTis yures~. patara sasaxlidan `fineTis yuremde~
eSveboda uzarmazari kibe, pirobiTad sasceno sivrce.
Canafiqris mixedviT speqtakli mimdinareobda Rame,
CiraRdnebiT ganaTebuli, da masSi monawileobdnen
mimdebare teritoriebze macxovreblebi.
robert sturua, pirvel rigSi, muSaobs teqstze da
teqstidan akeTebs garkveul kompilacias. arsebuli
teqstidan is qmnis Tavis teqsts. am SemTxvevaSi Cven
SegviZlia vTqvaT, rom pirvelad aseTi seriozuli
xerxi gamoiyena meierholdma. reJisori kinaRam
ànaTemas gadasces~, rodesac gogolis `revizors~ da
griboedovs miawera Tanaavtorad Tavi. meierholdi
marTali iyo imitom, rom teqsti aiRo rogorc
`masala~, teqstidan Seqmna axali versia da speqtaklad
gadaaqcia. sturua pirvel etapze akeTebs teqsts,
mere axorcielebs ra am teqsts srulad scenaze,
iwyebs mis montaJs. praqtikulad iyenebs kino-xerxs,
kinomontaJis princips, rodesac kinoreJisori iRebs
gadaRebul masalas da Semdeg amontaJebs.
piesis an nawarmoebis teqstis montaJs, CvenTan
jer kidev marjaniSvili iyenebda, dRes ki reJisorTa
umravlesoba mimarTavs am xerxs. teqstis montaJis
garda, akeTeben erT Temaze Seqmnili sxvadasxva
avtoris teqstis kompilacias, cvlian moqmedebis
adgilsac. magaliTad davasaxeleb: maia kliCevskas
`fedra~, eimuntas nekroSiusis _ òtelo~, `fausti~,
`hamleti~; oskaras korSunovasis `romeo da julieta~,
`hamleti~, jorjo streleris àrlekini, ori batonis
msaxuri~ (aq piesis saTaurSi vxedavT cvlilebas, k.
goldonis piesis saTauria òri batonis msaxuri~)
da a.S. es procesi Zalian mniSvnelovania, vinaidan
saTeatro nawarmoebi, speqtakli aris cocxali, droSi
40
arsebuli, romelsac aqvs dasawyisi da dasasruli.

kinoSi procesi erTxel fiqsirdeba. TeatrSi ar xdeba
procesis am saxiT dafiqsireba. meierholdi SemTxveviT
ar vaxsene. igi bevrs werda, rogorc Teoretikosi.
werda montaJze, teqstTan axal midgomebze da a.S.
man Tanamedrove Teatris TvalsazrisiT gacilebiT
gauswro dros.
Tu sturuas teqstis montaJirebis xerxs
ganvixilavT, rogorc erT-erT mniSvnelovan princips
misi Semoqmedebisa, rogorc erTgvar `samzareulos~,
aRmoCndeba, rom sturua Tanabrad mihyveba evropul
procesebs.
rodesac vsaubrob piesis teqstis montaJze,
saintereso kiTxva Cndeba _ rogor akeTebs piesis
arCevans robert sturua? rodis xvdeba, rom es is piesaa,
an im literaturuli nawarmoebis inscenirebaa, romlis
ganxorcielebac surs scenaze. Cemi dakvirvebiT, igi
upiratesobas mainc e. w. `klasikur piesebs~ aniWebs.
amave dros dadgmuli aqvs Tanamedrove piesebic,
maT Soris qarTuli. radgan qarTul dramaturgiaze
Camovarda saubari, aucileblad unda gavixsenoT, rom
mas qarTveli klasikosebic _ ilia WavWavaZe, daviT
kldiaSvili da polikarpe kakabaZe sainteresod,
axleburad, Taviseburad (vityodi sturuaseulad) aqvs
danaxuli, moazrebuli da dadgmuli. `samaniSvilis
dedinacvali~ (T. CxeiZesTan erTad), `yvaryvare~,
`kacia_adamiani?!~, `darispanis gasaWiri~, àsulni~... am
CamonaTvalidan ilia, ra Tqma unda, ar iyo dramaturgi,
magram saocrad azrovnebda da werda e. w. `saxeebiT~
(gavixsenoT `kacia-adamiani?~, `glaxis naambobi~... es
nawarmoebebi araerTxel daudgamT qarTul scenaze
da gadauRiaT filmebi).
aqve minda moviyvano nawyveti robert sturuasTan
Cemi saubrisa, romelic 2006 wlis noemberSi Sedga.
kiTxvaze, Tu ra principiT xelmZRvanelobs scenaze
gansaxorcielebeli piesis arCevisas _ mipasuxa:
41
r. s _ SemoqmedebiTi, reJisoruli gzis dasawyisSi

vcdilobdi damedga mxolod iseTi piesebi, romlebic
Cems cxovrebiseul `kredos~, Cems msoflmxedvelobas
esadageboda, magram aris momentebi, rodesac Sen
asruleb SekveTas. axalgazrdobaSi xSirad miwevda
e. w. ganawilebiT Sexvedrili piesebis dadgma. droTa
ganmavlobaSi mivxvdi, rom amgvarad dadgmuli
speqtaklebi arc ise cudi gamodioda, piriqiTac
ki xdeboda xolme. Anu, ar aris aucilebeli,
piesa zustad emTxveodes Sens msoflmxedvelobas.
nebismieri nawarmoebidan SegiZlia gaakeTo is, rac
Sen gsurs. mokled vityvi, nebismier nawarmoebSi
(Tu is sruli `katastrofa~ ar aris) SegiZlia
ipovo raRac marcvali da Semdeg masze aago mTeli
Seni koncefcia, struqtura da a. S. Tu kargia
dramaturgiuli nawarmoebi, maSin is, sxvadasxva
epoqaSi, zustad moergeba Tanamedroveobas. SegiZlia
ipovo iq saTqmeli, romelic gainteresebs Sen da Sens
xalxs am konkretul droSi, am konkretul momentSi.
Teatri ki yovelTvis iyo, aris da iqneba konkretuli
drois, Tanamedroveobis amsaxveli da gamomxatveli
tribuna, amitomac ver moikida TeatrSi fexi e. w.
socrealizmma, Tumca mxatvrobaSi, mwerlobaSi
mSvenivrad damkvidrda da mTeli mimdinareobac ki
Seiqmna socrealizmisa.
dRes, rodesac virCev piesas (an nebismier
nawarmoebs) dasadgmelad, intuiciasac veyrdnobi.
magaliTad, momewona xuTi piesa da miWirs arCevanis
gakeTeba, imitom rom, xuTive Zalian sainteresoa.
mxatvruli done maRalia, Seesabameba Cemi da Cemi
xalxis tkivils, problemebs. viReb raime yuTs an
jams, sxvadasxva qaRaldis naglejze vwer saTaurebs,
vyri am yuTsa Tu jamSi, kargad amovurev da amoviReb
erT-erTs. mokled, `latareas~ vTamaSob. Teatri,
xelovnebis sxva dargebisgan gansxvavebiT, yvelaze
ufro cocxali xelobaa, xelovnebaa. Tu is ar
42
asaxavs Tanamedroveobas, maSin igi mkvdaria. rac ar

unda kargi piesa airCio dasadgmelad da CaTvalo,
rogorc reJisorma, rom dadgma warmatebulia, Tu is
mayurebelma ar moiwona, speqtaklma mayurebeli ver
miizida, maSin e. i. raRac aklia. es Seni (reJisoris)
bralia. yovelTvis unda gaiTvaliswino mayureblis
moTxovna. vinaidan Teatri da mayurebeli cal-calke
ar arsebobs, erTiania, erTianad cocxlobs, erTnairad
sunTqavs. maT erT ritmSi unda ucemdeT pulsi, maTi
majiscema unda emTxveodes. speqtakli im konkretul
momentSi cocxlobs, rodesac scenaze TamaSdeba da
mas mayurebeli adevnebs Tvals.
reJisorisTvis sainteresoa magidasTan piesaze
muSaobis procesi, scenaze gadatanis procesi,
msaxiobebTan muSaobis procesi, mxatvarTan,
kompozitorTan, gamnaTebelTan da a.S. Semdeg. speqtakli
roca Sedgeba da mayurebeli mas naxavs, me is ukve
imdenad aRar mainteresebs... is icocxlebs, Tu sworad
davdgi, anu mayureblisaTvis gasagebad. parterSi
sxvadasxva inteleqtis, fenis warmomadgenlebi sxedan;
Sen, rogorc reJisorma, muSaobis dros unda ifiqro
yvelaze, raTa yvelasTvis misaRebi da gasagebi gaxdes
Seni Canafiqri. yvelam unda gaigos, risi Tqma gsurda.
zogs, ubralod, nanaxiT siamovnebis gancda mianiWo,
zogic ufro Rrmad Caswvdeba Sens namuSevars da
detalebiT daiwyebs tkbobas da a.S.
aris piesebi, romlebic uSualod ar exeba
Tanamedroveobas, sakmaod rTuli, filosofiuri
siRrmeebiT, mayureblisTvis aRsaqmelad mZimea,
samagierod, aseT piesebSi, aris deteqtiuri momentebi.
TiTqmis yvela piesaSi aris deteqtivis marcvali.
magaliTad, aviRoT saberZneTi. epidavrosSi davdgi
òidipos mefe~, TiTqos araferi aqvs saerTo
TanamedroveobasTan. samagierod, masSi devs deteqtivis
marcvlebi. anu, mkvleli, borotmoqmedi, ise, rom
Tavad ar icis, eZebs mamis mkvlels (Tavad mokla
43
mama) da cxovrobs dedasTan (oidiposma, ra Tqma unda,

ar icis, rom iokasta misi dedaa). me im dadgmaSi wina
planze, swored es deteqtiurobis momenti gamovitane
da ara is, rom adamiani ver gaeqceva Tavis bedisweras.
ufro metsac getyviT, `hamletic~ deteqtivia,
vinaidan Cven danamdvilebiT ar viciT, marTla mokla
klavdiusma Tavisi Zma Tu ara. èleqtrac~ deteqtivia,
SurisZiebis deteqtivi. anu, reJisorma nebismieri
piesis dadgmis dros unda moZebnos raime, riTac
miizidavs mayurebels. vimeoreb, parterSi, sxvadasxva
fenis, sxvadasxva inteleqtis mayurebeli zis da
Sen, reJisorma unda SeZlo yvelasTan miitano Seni
saTqmeli. Teatri yvelaze demokratiuli Janria da
unda hyavdes mayurebeli.
bevrs hgonia, rom me dramaturgias, dramaturgs
udierad vepyrobi. es ar aris marTali. me yovelTvis
vcdilob dramaturgis stili gamovavlino. yovelTvis
nawarmoebs veyrdnobi, Tumca, dRes, XXI saukuneSi,
msoflios sxvadasxva qveynis reJisorebi, Zalian
`Tavisuflad~ udgebian klasikosi, Tu araklasikosi
dramaturgebis piesebs. (aRsaniSnavia, rom reJisorebi,
aseve `Tavisuflad~ epyrobodnen piesebs jer
kidev XIX saukunis bolodan, vgulisxmob zemoT
CamoTvlil `sareJisoro Teatris~ mamamTavrebs, maT
Soris k. marjaniSvils. mag. gr. robaqiZe, marTalia,
aRfrTovanebuli iyo k. marjaniSvilis da a. axmetelis
`lamaras~ dadgmiT, magram amave dros, ukmayofilo
_ marjaniSviliseuli `montaJiT~ piesisa, romlis
mixedviTac a. axmetelma ganaxorciela scenaze es piesa).
magaliTad, litvelma reJisorma _ o. korSunovasma
`romeo da julieta~ dadga, sadac moqmedeba viTardeba
samzareuloSi _ sacxobSi (qarTvelma mayurebelma es
speqtakli ixila 2009 wels Tbilisis saerTaSoriso
Teatralur festivalze _ marjaniSvilis TeatrSi.
m. v.). anu, isini weren Zveli piesis axal variants. me
amgvarad ar viqcevi. Tu vdgam klasikosis nawarmoebs,
44
vakeTebT axal Targmans da erTi sityvis meoreTi

Senacvlebis dros mimyavs xolme teqstualuri mxare
Cemi Canafiqrisaken. roca Tanamedrove dramaturgis
piesaze vmuSaob (magaliTad, laSa buRaZe, irakli
samsonaZe), maSin maT vuTanxmdebi, an saerTod, maT
vTxov, gadamikeTon esa Tu is epizodi, scena Tu
teqstualuri masala... ~1
zogjer, robert sturua ar dgams piesiT
gansazRvrul yvela suraTs, moqmedebas. gavixsenoT,
Tundac, bolo wlebSi dadgmuli, samuel beketis
`godos molodinSi~, maqs friSis 2009_2010 wlis
rusTavelis Teatris sezonis premiera `bidermani da
cecxlis wamkidebelni~. es `xerxic~, rogorc zeviT
aRvniSne, àr axalia, Zvelia~.
rodesac vsaubrobT XX saukunis reJisuraze,
gansakuTrebiT meore naxevarze _ streleri, bruki,
grotovski, rankone, piter Staini, Sero, vitezi da
a.S. romlebic qmnian, amaT ricxvSi, rasakvirvelia,
sturuas Tavisi adgili ukavia.
vfiqrob, im xerxebis nakrebiT, romelsac
reJisori iyenebs, sturuam Tavisi saTeatro dadgmebi
maqsimalurad miuaxlova kinoxelovnebis enas. albaT
imitom, rom mas Tavad Zalian undoda yofiliyo
kinoreJisori da kinoxelovnebas kargad icnobs. aq
vgulisxmob Teatralur formebs gamomsaxvelobiTi
enis TvalsazrisiT. magram, ucnauri aris is, rom
man es gaakeTa mxolod mwiri Teatraluri xerxebis
gadafasebis safuZvelze. Segnebulad ar vlaparakob
konceptualur midgomebze. vfiqrob, rom ufro
mniSvnelovania gamomsaxvelobiTi enis dadgena da
mere SeiZleba saubari koncefciaze. gavixsenoT misi
speqtaklebi, rodesac saTeatro sivrceSi sxvadasxva
kinoxedi gamoiyeneboda, magaliTad: gamsxvileba,
msxvili xedebi, saerTo xedebi. qarTul TeatrSi
1
vasaZe m. veragi qalis mier damonebuli geniosi. gaz. `kultura~
2006. #12 (29). gv. 6.
45
kinoxerxebs Tavis speqtaklebSi marjaniSvilic

iyenebda. magaliTad, ernst toleris `hopla, Cven
vcocxlobT~, sadac uSualod kinoproeqcias mimarTa
(1928 wlis 3 noembers am dadgmiT quTaisSi xsnis
axal saxelmwifo Teatrs, dRevandeli marjaniSvilis
Teatri). ùriel akostaSi ~ (k. guckovis piesis
mixedviT) ki e. w. `kinoxerxebs~: montaJs, xedebis
gamsxvilebas, sasceno sivrceSi erTdroulad
sxvadasxva planze moqmedebas da a. S. iyenebda.
Teatris istoriaSi seriozul reaqcias iwvevs iseTi
dadgmebi, sadac eqsperimentebTan erTad vRebulobT
maRalmxatvrul nimuSs. eqsperimenti SeiZleba bevrgan
moviZioT, magram Sedegi _ ara. Teatris istorias rCeba
iseTi warmodgenebi, sadac yvelaferi Serwymulia.
SeiZleba iyos speqtaklebi, sadac raRac mignebebi iyo,
magram speqtakli ar Sedga, ver Sedga, ar iarseba da
ar icocxla. amis saukeTeso magaliTia antonen arto.
misi yvela speqtakli, romelTac Semdgom uzarmazari
gavlena moaxdines saTeatro samyaroze, Tavis droze
mayurebelma, sazogadoebam ar miiRo.
evropuli ideebi saqarTveloSi mkvidrdeba.
magaliTad, Temur CxeiZe arasdros ar malavda imas,
rom Seqspiris dadgmis dros mTlianad eyrdnoboda ian
kotis mosazrebebs. ian koti poloneli Teoretikosia,
romelmac Zalian didi gavlena iqonia Tanamedrove
Teatrmcodneobaze beketis, Seqspiris analizis
TvalsazrisiT.
50-iani wlebis bolodan qarTul TeatrSi,
kerZod ki rusTavelis TeatrSi, iwyeba, aleqsandre
axmetelis damkvidrebuli, gmirul-romantikuli
Teatris principebis ugulebelyofa, Ziebebi axali
reJisoruli stilistikis SeqmnisaTvis. es procesi,
zogadad, da konkretulad, SeqspirTan mimarTebaSi,
sabWoTa kavSiris Teatraluri samyaros masStabiT
mimdinareobda. Seqspiris gaazreba Tanamedrove dramis,
brextis Teatris poziciebidan, samociani wlebis
46
dasawyisSi, rusTavelis TeatrSi pirvelad mixeil

TumaniSvilma rusTavelis Teatris scenaze Seqspiris
sami piesis dadgmiT ganaxorciela _ `zafxulis Ramis
sizmari~ (1964 w.), `mefe liri~ (1966 w.) da ìulius
keisari~ (1967 w.) am speqtaklebis gaanalizeba calke
msjelobis sagania. gamovyof `zafxulis Ramis sizmars~.
m. TumaniSvilis es dadgma e. w. `Cavardnil speqtaklad~
iTvleba. Tavis droze ki igi `kritikis qarcecxlSi~
gaatares. mixeil TumaniSvils sayvedurobdnen
novatorobas, tradiciisagan gandgomas, sxvadasxva
saSemsruleblo maneris erT speqtaklSi aRrevas,
ekleqtizms, mxatvruli poziciis meryeobas da a.
S. rac mTavaria, kicxavdnen msaxiobebis TamaSis
pirobiTobas da uaryofdnen amgvari TamaSis maneras
dramatul TeatrSi.
akritikebdnen mixeil TumaniSvilis Ziebebs,
cdebs qarTul TeatrSi brextiseuli esTetikis
SemotanisaTvis. am garemoebam dRes CvenSi SeiZleba
Rimili gamoiwvios, radganac im braldebebs,
romlebic mis `WinWraqasa~ (g. naxucriSvilis piesis
mixedviT) da `zafxulis Ramis sizmris~ dadgmebs
wauyenes, warmatebul momentad vTvliT robert
sturuas SemoqmedebaSi. ubralod, logikurad ar
SeiZleba, rom `WinWraqasa~ da `zafxulis Ramis
sizmars~ gacnobierebulad Tu gaucnobiereblad ar
emoqmeda robert sturuas reJisoruli stilistikis
Camoyalibebaze, radganac swored ekleqtizmi,
romlisTvisac ase kicxavdnen TumaniSvils, mravladaa
sturuas TiTqmis yvela dadgmaSi. amitomac yvelaze
swori iqneba, rom gavakeTo CamonaTvali im saTeatro
procesebis, movlenebis da faqtebisa, romlebmac
ganapiroba sturuas saTeatro modelis Camoyalibeba.
ver vityvi, konkretulad romeli, magram SemiZlia
vTqva, rom es aris lubimovis speqtaklebi, romlebmac
sabWoTa sinamdvileSi daabrunes is gamomsaxvelobiTi
formebi, rac iyo meierholdTan da sxvebTan 20-ian
47
wlebSi. Tu magaliTisTvis aviRebT lubimovis 60-iani

wlebis dasawyisSi dadgmul speqtaklebs, vnaxavT
ZiriTad xerxebs, romlebsac SemdgomSi saukeTeso
saxiT vxedavT sturuas speqtaklebSic. lubimovis
resursi aris meierholdi, brexti da a. S., rodesac
scenaze gvaqvs mravalfunqciuri metaforebi, rodesac
erTi nivTi an sagani, speqtaklis ganmavlobaSi,
metaforizacias ganicdis. es Zalian kargad Cans ukve
rusTavelis Teatris bevr speqtaklSi. es ar aris
mxolod sturuasTan. es ukve dawyebulia àntigoneSi~,
`samaniSvilSi~, rodesac reforma Semodis saTeatro
sivrceSi da scenidan qreba mZime, mouqneli
dekoraciebi, Cndeba abstraqtuli sivrce. unda
mivaqcioT yuradReba, rom Cndeba axali scenografia,
romelic jer kidev 10-ian wlebSi gvxvdeba evropaSi
da dakavSirebulia apiasTan, kregis eqsperimentebTan.
es brwyinvaled hqondaT atacebuli petre ocxels
da irakli gamrekels. moxda Zvelis ganaxleba da
Tavidan Semotana. brextis epikuri Teatri CvenTan ar
iyo sruli masStabiT. CvenTan gamoiyeneboda xerxebi.
am SemTxvevaSi logikuria, rom Cndeba gansazRvreba
_ ekleqtizmi... ekleqtizmi ara im TvalsazrisiT,
rom xelovnebis nawarmoebi aris danawevrebuli,
aramed iseTi saTeatro modeli, rodesac mravali
xerxis, sxvadasxva, gansxvavebuli xerxis gamoyenebiT
vRebulobT erT mTlians.
`seCuaneli keTili adamiani~, J. anuis `medea~,
agreTve inteleqtualuri Teatris principebze
agebuli h. ibsenis èqimi Stokmani~ sasinji qva
iyo r. sturuasTvis. es qva ukve afrqvevda elvare
naperwklebs, magram cecxli cota mogvianebiT aenTo,
maSin rodesac r. sturuam evropuli Teatraluri
kulturis Studirebis gza gaasrula da ukan
gamosasvleli biliki ipova sakuTari Tavisaken. miagno
sakuTar xmas, Temasa da stils~.1
1
mumlaZe d. robert sturua, J. `sabWoTa xelovneba~ 1981. # 12. gv. 34.
48
robert sturuas `saTeatro modelis~, `saTeatro

enis~ kvlevis dros, Cems interess ar warmoadgens imis
Zieba _ visTan ufro adre gvxvdeba esa Tu is sareJisoro,
saTeatro xerxi. istoriuli winapirobebis, saTeatro
esTetikis, saTeatro modelis, zogadad saxelovnebo
Ziebebis fonze (marjaniSvilis, axmetelis, brextis,
streleris, lubimovis, TumaniSvilis da sxvaTa
Ziebebi) msurs gamovikvlio robert sturuas `saTeatro
ena~, ramac gansazRvra im fenomenis warmoqmna, rasac
Cven dRes robert sturuas Teatrs vuwodebT.
mainc, saidan iwyebs robert sturua rogorc
reJisori? `m. TumaniSvilma maswavla Semecno Teatri,
rogorc sixaruliT savse, magram Tavdauzogavi
Sromis asparezi, roca vnebebs scenis rkinisebur
logikas umorCileb da aboboqrebul warmosaxvas
azris damarcxebis saSualebas ar aZlev. sxva
maswavleblebic myavda. es iyo dodo aleqsiZe, romelsac
Teatri esmoda rogorc zeimi. es iyo misi saocari,
brwyinvale TeatralobiT aRbeWdili speqtaklebi...
es iyo lili ioseliani, romelic speqtaklze Tavisi
skrupulozuri muSaobiT gamoirCeoda... es iyo saSa
miqelaZe, romelic reJisoris profesias ironiiT
uyurebda da amtkicebda, ar SeiZleba, rom WeSmariti
Semoqmedi Zalze seriozulad ekidebodes imas, rasac
TviTon qmniso. me yvelafer amas viwovdi, magram Cem
gzas veZebdi mainc...~1 _ amas Tavad reJisori ambobs.
me ki davumatebdi, rom e. w. `genetikuri maxsovrobiT~,
robert sturua (Tu mxolod qarTul Teatrs SevexebiT)
kote marjaniSvilis `mowafec~ aris. vinaidan,
rogorc ukve vTqvi, qarTul TeatrSi kinomontaJis
principi, rodesac scenaze erTdroulad, erT
epizodSi ramdenime qmedeba TamaSdeba, swored kote
marjaniSvilma daamkvidra. dRes sturua saTeatro
reJisuris yvela gasaRebsa Tu saidumlos flobs.
fsiqologiuri wvdomis ostatobiT gamoirCeoda
1
sturua – sturuas Sesaxeb. gaz. `kultura~ 2008. #2 (40). gv.7.
49
robert sturuas speqtakli `seilemis procesi~ (a.

mileri). warmodgena yvelam erTxmad miiRo. Tavis
droze dramaturgmac moiwona sturuaseuli dadgma.
`darbaisluri warmodgenaa da ara sentimentaluri,
rogorc es zogierT scenaze minaxavs. momewona, Zalze
STambeWdavia... mizanswrafulia, Zlieria moqmedeba,
mTliani da monoliTuri~...1 _ ambobs artur mileri.
gamarjvebis Semdgom TiTqos logikuri unda yofiliyo
misi SemoqmedebiTi gzis am stilSi gagrZeleba,
magram robert sturuam sul sxva gza airCia. man
mimarTa brextis Teatrs, SeiTvisa igi da amasTanave
daukavSira qarTuli erovnuli Teatraluri kulturis
tradiciebs. `Cven yvelas Zalian kargad gvaxsovs,
romel Teatralur esTetikasac eyrdnoboda igi adre.
is Teatraluri esTetika sturuas ar moutania. igi
mas daxvda da isic qmnida mis farglebSi. amitom,
arsebulis daTmoba maSin sakuTari Tavis povnas
2
udrida~. _ wers dali mumlaZe. robert sturuam
qarTul scenaze, kerZod ki, rusTavelis TeatrSi
daamkvidra politikur-plakaturi Teatris principebi.
ra Tqma unda, es erTbaSad, erTi xelis mosmiT ar
momxdara. wlebis ganmavlobaSi Ziebebis, damarcxebebis
Tu gamarjvebis Sedegad Seiqmna aseTi tipis Teatri.
Ziebani, albaT, axlac mimdinareobs mis SemoqmedebaSi,
magram erTi ram udavod naTelia _ robert sturuas
fenomeni, rogorc Teatris reJisorisa _ arsebobs.
robert sturua Tavis SemoqmedebaSi ikvlevs
tiraniis, tiranul saxelmwifoSi adamianis
Tavisuflebis, pirovnebisa da sazogadoebis
urTierdamokidebulebis problemebs. igi Tavisi
speqtaklebiT amxilebs tiraniis araadamianur arss.
Tu Tvals gadavavlebT mis mier rusTavelis TeatrSi
ganxorcielebul dadgmebs, vnaxavT, rom yvelaze
ufro mwvaved es sakiTxebi gamovlinda klasikos
1
rusTavelis Teatris muzeumis masalebidan.
2
qarTveliSvili v. mumlaZe d. liris Teatri. vaxtang
qarTveliSvili. Tb. `kentavri~. 2006. gv. 318.
50
dramaturgTa piesebis dadgmebSi. robert sturuam

rusTavelis Teatris scenaze am avtorTa mravali
nawarmoebi ganaxorciela. esenia: avqsenti cagarelis
`xanuma~ (1968), bertold brextis `seCuaneli keTili
adamiani~ (1969), henrik ibsenis èqimi stokmani~ (1972),
polikarpe kakabaZis `yvaryvare TuTaberi~ (`yvaryvare~)
(1974), aleqsandre sumbaTaSvil-iuJinis `Ralati~
(1975), brextis `kavkasiuri carcis wre~ (1975), uiliam
Seqspiris `riCard III~ (1979) da `mefe liri~ (1987),
pedro kalderonis `cxovreba sizmaria~ (1993), brextis
`seCuaneli keTili adamiani~ (1993), Seqspiris `makbeti~
(1995), grigol robaqiZis `lamara~ (1997), karlo gocis
`qali gveli~ (1998), ilia WavWavaZis `kacia_adamiani?!~
(2000), Seqspiris `Sobis meTormete Rame anu rogorc
geneboT~ (2001) da `hamleti~ (2001), samuel beketis
`godos molodinSi~ (2002), daviT kldiaSvilis
`darispanis gasaWiri~ (2006), kakabaZis `sami asuli~
(àsulni~) (2014), Seqspiris ìulius keisari~ (ìulius
keisari, fragmentebi~) (2015).
yvela am dadgmaSi gamoikveTa r. sturuas
moqalaqeobrivi pozicia, misi miswrafeba, rogorc
pirovnebisa da rogorc reJisoris, gamoikvlios
adamianis pirovnebad Camoyalibebis procesi,
pirovnebis Tavisuflebis aspeqtebi, pirovnebisa da
sazogadoebis urTierTdamokidebuleba, saxelmwifos
tiranuli mmarTvelobis winaaRmdegobani, swored
am problemebidan gamomdinare akeTebda klasikur
nawarmoebTa Tavisebur, SeiZleba, sakamaTo
interpretaciebsac ki. robert sturua zogjer
marcxdeboda, zogjer ki imarjvebda, magram arasodes
ar Ralatobda Tavis mrwamss. igi yovel dadgmaSi,
`xanumadan~ moyolebuli, eZiebda da cdilobda
warmoeCina axleburi reJisoruli stilistika, Seeqmna
misTvis damaxasiaTebeli saTeatro ena.
winamdebare naSromSi ramdenime speqtaklis
magaliTze Sevecdebi gamovavlino is Taviseburebani,
51
romlebic damaxasiaTebelia robert sturua _

reJisorisaTvis. naSromSi ganvixilav im dadgmebs,
sadac yvelaze ufro mZafrad gamoikveTa reJisoris
pozicia, xelwera, saTeatro ena. ZiriTadad ki,
daveyrdnobi rusTavelis TeatrSi ganxorcielebul
Seqspiris piesebis sturuaseul interpretaciebs.
1. romelma qarTvelma reJisorma gamoiyena pirvelad

kinoxerexebi Tavis Teatralur dadgmebSi?
2. rodis da romel speqtaklSi gamoiyena pirvelad
kinoproeqcia kote marjaniSvilma?
3. rodis iwyebs sareJisoro Teatri `simbolur-
metaforuli~ eniT azrovnebas da ratom?
4. romelma Teatralurma reJisorma Tqva pirvelad da
rodis, rom `saTeatro dro~ Seicvala?
5. rodis da romel reJisorebTan gvxvdeba pirvelad
dramaturgiuli teqstis montaJi?
6. romli reJisoris Teoriulma mosazrebebma moaxdines
udidesi gavlena saTeatro xelovnebis ganviTarebaze,
magram misi dadgmebi Tanamedroveebma ar miiRes?
7. vin scada qarTul TeatrSi pivelad da rodis _
Seqspiris gaazreba Tanamedrove dramis, brextis
Teatris poziciebidan? (CamoTvaleT dadgmebi).
8. realuri cxovrebis romel ZiriTad aspeqtebs ikvlevs
robert sturua Tavis SemoqmedebaSi?
9. CamoTvaleT robert sturuas saTeatro enis formirebis
winamZRvrebi.
52
Tavi IV
qarTuli klasikuri nawarmoebebis
sturuaseuli interpretaciebi XX saukunis
60-70-ian wlebSi
robert sturuas mier rusTavelis TeatrSi

qarTuli klasikuri piesebis dadgmam met-naklebi
warmateba moipova. yovel SemTxvevaSi, metad mwvave
diskusia gamoiwvia Cvens sazogadoebaSi. amis mizezi,
albaT, is aris, rom klasikuri nawarmoebebi reJisorma
sruliad axleburad waikiTxa da ganaxorciela.
speqtakli `xanuma~ Zalze Teatraluri (am
sityvis kargi gagebiT), reJisoruli gamonagonebebis
siuxviTAsavse musikaluri warmodgena iyo, sadac Tavi
iCina warmosaxvis, warmoCenis Teatris stilistikam.
speqtaklma gansakuTrebuli roli iTamaSa robert
sturuas SemoqmedebaSi, misi Semdgomi reJisoruli
enis CamoyalibebaSi. `xanumas~ avkargianobis Sesaxeb
imarTeboda diskusiebi, romlebSic literaturis
kritikosebic monawileobdnen. kamaTobdnen imis
Taobaze, Tu ramdenad mizanSewonilia akademiur
TeatrSi amgvari speqtaklebis dadgma. robert sturuam
avqsenti cagarelis piesis sruli modernizacia
moaxdina. piesas daemata prologi, Caemata teqsti,
msaxiobebi xSirad improvizacias mimarTavdnen. Seiqmna
SesaniSnavi aqtioruli ansambli. scenaze cocxldeboda
avqsenti cagarelis komediuri situaciebi, mkveTri,
sisxlsavse xasiaTebi. speqtakli siTboTi, qarTuli
artistizmiT iyo savse. ar iyo cxovrebis seriozul
problemebze fiqri, mxolod da mxolod garToba,
sicili. rogorc aRvniSne, `xanuma~ didi kamaTis
sagani xdeba. imis eSiniaT, rom Teatri kargavs ideaTa,
problemaTa simZafres, socialur gamiznulobaTa
aqtualobas. 1882 wels dawera avqsenti cagarelma
`xanuma~. mas Semdeg es piesa mravaljer daidga qarTul
scenaze. `xanuma~ Tavis droze aqtualuri, socialuri
53
nawarmoebi iyo. swored socialuri winaaRmdegobis

gamo komediis safuZvlad iqca gadamdgari, xandazmuli
generlis, Tavad vano fantiaSvilis mier vaWar
mikiC tyuilkotriancis sasurvel sasiZod CaTvla.
dRevandeli sazogadoebisaTvis isev aqtualuri
gaxda `xanumas~ socialuri motivi (ra Tqma unda,
sxva datvirTviT). maSin ki, robert sturuam `xanumas~
Camoacila socialuri safuZveli da mayurebels
uCvena mecxramete saukunis Tbilisis suraTebi.
sturuam Seqmna Tavisi `xanuma~, SeaerTa ra komedia
komediasTan. ès iyo speqtakli-oreuli, erTianobaSi
Serwymuli `xanuma~ da ànti-xanuma~. artistebi
erTdroulad TamaSobdnen da angrevdnen cagarelis
piesas~.1
`xanumaSi~ Caisaxa pirvelad bevri ram, rac Semdgom
r. sturuas saTeatro enisTvis xdeba damaxasiaTebeli.
speqtaklSi aRreul iqna sxvadasxva Janri. SeiZleba
iTqvas, reJisorma speqtaklSi monaxa is garegnuli
formebi, gamomsaxvelobiTi saSualebebi, romlebic mas
daexmarebodnen Tavisi SemoqmedebiTi gzis Semdgomi
orientaciis gansazRvraSi da, romelsac dRes,
`sturuaseuli ekleqturi Teatri~ vuwodeT. `xanuma~,
ase vTqvaT, `sasinji qva~, gardamavali wertili
iyo fsiqologiuri mimarTulebis Teatridan axali,
brextiseuli Teatris principebisaken, romelic
robert sturuam qarTul erovnul xasiaTTan
daaaxlova. amasTanave, `xanumaSi~ gamovlinda qarTuli
artistizmi, qarTuli artistuli `suli~. salome
yanCelis, erosi manjgalaZis da ramaz CxikvaZis
trio kidev ufro met xalissa da sicocxles
matebda speqtakls. `wyarosaviT moedineba artistuli
mravalferovneba, gardasuli saukunis cxovreba modis
Tavisi primitiuli gulaxdilobiT, modis sixalisiT,
zeimurad. reJisori poulobs cocxal nervs xalxur
Teatralur tradiciebTan, asxvaferebs mas da isev
1
Орджоникидзе Г. Становление. ж. «Советская музыка» . 1976. №10. ст.20.
54
Tavi IV, qarTuli klasikuri nawarmoebebis
sturuaseuli interpretaciebi XX saukunis 60-70-ian wlebSi
ubrunebs pirvelsawyisebs. aq yvelaferi TamaSobs,
araseriozulis sazRvramde midis seriozuli da
winaaRmdegobaTa groteskul ganzogadebaSi isaxeba
garkveuli Teatraluri tendencia~.1
speqtakl `xanumaSi~, mayurebelTan kontaqtis
gasaRrmaveblad axali formebis Ziebis moments
zogierTni uaryofiTad afasebdnen da miiCnevdnen,
rom `xanumas~ msgavsi speqtaklebi Teatrs mxolod
garTobis sagnad gadaaqcevda da Camoacilebda mas
`sulis gansawmendis~ daniSnulebas. magram, rogorc
drom gviCvena, robert sturuam Tavis Semdgom
speqtaklebSi ki ar Camoacila, aramed, gaamZafra `Teatri-
tribunis~ roli. ra Tqma unda, rodesac xelovnebaSi
mimdinare procesebi Cvens Tvalwinaa, Znelia dainaxo
da Seafaso isini. amas dro da distancia sWirdeba.
axla, rodesac drom ganvlo, aRmoCnda, `xanumas~
dadgma mxolod da mxolod reJisoris àkviatebuli~
survilis nayofi ar yofila. misi rusTavelis Teatris
scenaze ganxorcieleba kargad mofiqrebuli nabiji,
an SeiZleba is `winaswarmetyveluri~ unari iyo, rac
geniosebs xSirad axasiaTebT xolme. rusi kritikosi
v. ivanovi zust Sefasebas aZlevs robert sturuas
reJisorul azrovnebas: `robert sturuas mxatvruli
azrovneba mimarTulia sazogadoebis siRrmeebisken,
reJisori adamians uyurebs sazogadoebrivi
TvalTaxedviT. sturuasTan adamianis Sinagani
samyaros analizi socialuri problemebis kvlevidan
gamomdinareobs~.2
marTlac, robert sturua yovelTvis miiswrafvis
konkretulidan zogadisaken. mis speqtaklebSi,
konkretuli zogad xasiaTs iZens. gmiris
moqmedebas reJisori xSirad socialuri movlenebis
Tvalsazrisidan aSuqebs, xsnis.
dramatuli nawarmoebis axleburi interpretaciis
1
kiknaZe v. Teatri da dro. Tb. `xelovneba~. 1984. gv. 34.
2
Иванов В. Человек в обществе, мир в человеке. Размышления о театре имени
Руставели. ж. «Дружба народов» 1977. №6. ст. 228.
55
dros yvelaze Znelia SeinarCuno nawarmoebis

ZiriTadi arsi, Sinagani struqtura, koncefcia da
Janruli specifika. rusTavelis Teatris sturuaseuli
speqtaklebi swored amis saukeTeso magaliTia.
`Ralatsa~ da `yvaryvareSi~ teqsti zogan Camatebulia,
darRveulia moqmedebis Tanmimdevroba. mokled
rom vTqvaT, robert sturua qarTuli klasikuri
nawarmoebebis axal montaJs gvTavazobs. magaliTad,
`yvaryvareSi~ Setanilia polikarpe kakabaZis sxva
piesebidan (`kaxaberis xmali~, `cxovrebis jara~)
amokrebili citatebi, sadac yvaryvares variaciuli
saxeebia mocemuli. ufro metic, reJisorma Caamata scena
bertold brextis piesidanAàrturo uis kariera.~ Tu
risTvis dasWirda am scenis Camateba, amis Sesaxeb
ufro qveviT vilaparakeb. `RalatSi~ reJisors sxva
piesebidan scenebi ar gadmoaqvs, magram aqac gvxdeba
teqstualuri cvlilebebi, gadaadgilebebi, Camatebebi
da kupiurebi; rogorc ukve aRvniSne, dramaturgiis
sferoSi amgvari CareviT ar icvleba nawarmoebis
dedaazri, piriqiT, kidev ufro mkafio xdeba.
`samaniSvilis dedinacvali~ robert sturuam
Temur CxeiZesTan erTad 1969 wels dadga. da, albaT,
ra sirTulis winaSe aRmoCnda damdgmeli koleqtivi,
rodesac daviT kldiaSvilis SesaniSnavi moTxrobis
inscenirebas Seudga. sirTuleebi bevri iqneboda.
pirvel rigSi _ forma; ra formiT unda miesadagebina
am nawarmoebis socialuri problematika Cvens
Tanamedrove yofasTan. speqtakli pirobiT aspeqtSi
gadawyvites da es pirobiToba savsebiT gamarTlebuli
aRmoCnda, imdenad bunebrivad moxda yvelaferi.
warmodgena daviT kldiaSvilis saxl-muzeumSi
damTvalierebelTa mosvliT iwyeboda da mTeli
moqmedeba am muzeumis erT oTaxsa da aivanze
mimdinareobda. giorgi gegeWkori xelSi iRebda daviT
kldiaSvilis gamocemis eqsponirebul egzemplars
da iwyebda kiTxvas. TandaTanobiT Sedioda msaxiobi
56
saxeSi da im adgilas, sadac warmoTqvamda: `mRupav,
mama?!~ _ igi ukve platon samaniSvilad iqceoda.
aseve ubralod, bunebrivad erTveboda moTxrobis
gasceniurebaSi bekinac. sergo zaqariaZe mxrebze
gadaigdebda TeTr yabalaxs, romelic agreTve
muzeumis eqsponats warmoadgenda da TamaSs iwyebda.
aseve Sediodnen TavianT saxeebSi damTvalierebelTa
jgufis sxva warmomadgenlebi. amgvari scenuri
atmosfero mayurebels warmosaxvis, fantaziis
uflebas utovebda.
`yvaryvares~, romelsac robert sturuam daarqva
samnawiliani sanaxaoba polikarpe kakabaZis piesebis
mixedviT, iwyebda moxetiale dasi. scenaze eklesiis
interieri iyo warmodgenili. taZris kedelze _
`yinwvisis angelozis~ uzarmazari freska, romelsac
marjvena xeli Sav CarCoSi hqonda Casmuli, Camoqceuli
`wminda giorgis~ freska, eklesiis kedelze mkveTrad
gamosaxuli samizne tiris wreebi _ es metaforul-
simboluri miniSnebebi savsebiT naTlad miuTiTebda
ùRvTod~ mitovebul qveynaze. taZris kedlebze
moCanda agreTve mecxramete saukunis dasasrulisa da
meoce saukunis dasawyisis gamoCenil adamianTa saxeebi.
aqve iyo warmosaxuli isrebiT gangmiruli sebastiane.
scenaze warmoCenili mTeli dekoraciis daniSnuleba
SemdegSi mdgomareobda: eCvenebina mimdinare movlenaTa
sayovelTaooba, globaluroba. swored aq, am taZarSi,
gaemarTaT wisqvili (mxatvrebi g. imerliSvili, m.
SveliZe); am daqceul eklesiaSi modioda moxetiale
dasi da marTavda speqtakls. warmodgenis aseTi
xerxiT gadawyveta reJisors saSualebas aZlevda,
gadaeadgilebina epizodebi, Seeqmna improvizaciis
saSualeba da, rac mTavaria, naTlad warmoeCina
dadgmis koncefcia. speqtaklis wamyvanebi iyvnen: dasis
xelmZRvaneli (jemal RaRaniZe) da patara momRerali
biWuna (nanuli sarajiSvili), romlebic speqtaklis
prologs simReriTa da reCitativiT warmoTqvamdnen.
57
isini mayurebels amcnobdnen, rom moxetiale

dass ganuzraxavs speqtaklis gamarTva, rom isini
speqtaklis wamyvanebi arian da swored prologSi
gangvimartavdnen TavianTi `Teatrisa Tu koleqtivis~
esTetikur mrwamss: _ `maS, Cemo daso, miwieri codo-
madlis kanonebs nu gadauxvev xelovnebaSi~... da
warmodgena iwyeboda. `yvaryvare TuTaberis~ dasawyisi
sturuam sruliad Secvala. polikarpe kakabaZis
piesas yvaryvare iwyebs, romelic sayveduris toniT
mimarTavs mewisqviles: `kmara, mudam xom ar unda
iRiRino?!~, vinaidan mewisqvile xels uSlis nacris
moqeqvasa da momavali gegmebis dawyobaSi. robert
sturuam Secvala ara mxolod garemo, aramed piesis
moqmedebaTa Tanmimdevrobac. reJisorma speqtakls
SemTxveviT rodi daarqva `yvaryvare~ (piesisagan
gansxvavebiT). es gaazrebulad moxda. robert sturuam
mayurebels afiSidanve ganucxada, rom speqtakli
raRaciT gansxvavebuli iqneboda piesisagan, rom
yvaryvares saxe ufro globaluri masStabiT iqneboda
warmodgenili. `robert sturuas speqtaklma rogorc
axali drois, aseve axali Teatraluri enis Tvisebebi
warmogvidgina. rusTavelis Teatris dadgmis Janri
groteski gaxda... p. kakabaZis piesaSi warmodgenili
karnavaluri gmiris aRzeveba gangvirgvinebis zogadi
idea, romelic saqarTvelos romeliRac miyruebuli
mazris masStabebSi TamaSdeboda, robert sturuas
dadgmaSi axal masStabebs iZens, uaRresad pirobiT,
magram axal viTarebaSi warmoisaxeba~.1
robert sturuam, 1974 wels, qarTuli Teatris
aRdgenis asocdaxuT wlisTavs miuZRvna aleqsandre
sumbaTaSvil-iuJinis piesa `Ralatis~ dadgma.
reJisorma scenaze am nawarmoebis ganxorcielebisas
metad gabeduli gza airCia. rogorc cnobilia, es
nawarmoebi mravaljer daudgamT qarTul TeatrSi.
`Ralatis~ scenuri cxovreba sakmao dros moicavs.
1
mumlaZe d. yvaryvare. J. `Teatri da cxovreba~, 1998. #4. gv. 20-21.
58
ar darCenila saqarTvelos arc erTi profesiuli,
Tu moyvarulTa dasi, rom ar esinja am nawarmoebis
dadgma. amitom, sazogadoeba didi interesiT eloda,
Tu rogor saxes miiRebda piesa iseTi reJisoris
xelSi, rogoric sturuaa, vinaidan is principulad
uaryofda gatkepnili gzebiT siaruls, cdilobda
viwro, konkretuli epoqis farglebSi moqceuli
movlenebi ganevrco da erovnuli tipaJisTvis ufro
farTo, zogadsakacobrio elferi mieniWebina. robert
sturuam amjeradac uari Tqva wlebis ganmavlobaSi
damkvidrebuli `Ralatis~ dadgmis tradiciaze.
piesa zedmiwevniT Seiswavla da, Tanadroulobis
Tvalsazrisidan gamomdinare, gaacocxla warsulis
patriotuli epizodebi.
reJisorma speqtakli Semzaravi simbolikiT
daiwyo. darbazSi gaismoda sparsul sakravTa xmebi,
avanscenaze gamoCndeboda nergi, romelic cxovrebis
xis, anu maradiulobis simbolos gamoxatavda. scenis
siRrmidan modioda Sav samosSi gaxveuli qali da
nergis qveS emxoboda. es iyo saqarTvelos dedofali
_ Tamari. saorkestro ormodan scenaze nel-nela
amoemarTeboda soleimani da miwaze garTxmul
Tamar dedofals medidurad gadaabijebda. misi
mosasxami gadaacocdeboda Tamaris sxeuls, sudaras
gadaaclida da saqarTvelos dedofali _ zeinabad,
soleimanis meuRled gadaiqceoda mowiTalo ferebSi
gadawyvetili samosiT. soleimani ki gzas agrZelebda
da maRali kibiT adioda wminda giorgis gabzaruli
karedis win dadgmul taxtze. speqtaklSi ferTa
simbolikas mniSvnelovani dramaturgiuli funqcia
mieniWa. magaliTad, Tu dasawyisSi zeinabsa da oTar-
begs sisxlisferi samosi ecvaT, rogorc soleimanis
msaxurebs, speqtaklis dasrulebisas mooqrosfroTi
icvleboda, rac, albaT, maT ganaxlebul sulier
mdgomareobaze mianiSnebda. `Ralats~ robert sturuam
zogadsakacobrio masStabi SesZina da globalurad
59
warmoaCina dampyroblisa da dapyrobilis

urTierTobani, maTi fsiqologia da cxovrebis
cvalebadobis gardauvaloba.
`samaniSvilis dedinacvalSi~ robert sturuam da
Temur CxeiZem erTmaneTs SeuTavses fsiqologiuri
wvdomis, gardasaxvis principebi _ brextiseul
`gaucxoebis efeqts~. am xerxis gamoyenebiT, distancia
msaxiobebsa da moTxrobis gmirebs Soris xan
mcirdeboda, xan kvlav izrdeboda. amgvari mignebiT,
zustad daiWires da gadmosces daviT kldiaSvilis
moTxrobebis `suli~, romlis saSualebiTac msaxiobebi
TavianTi gmirebis cxovrebas kidec ganicdidnen
da amave dros, Semfaseblebadac gvevlinebodnen.
reJisorebma da msaxiobebma miaRwies xasiaTebisa da
movlenebis arsis groteskul gadmocemas, maTdami
damokidebulebis warmoCenas. amas garda, meTodi,
romelic gamoiyenes reJisorebma, speqtaklis
dasawyisidanve aZlevda maT saSualebas, Tavisuflad
gadasuliyvnen moTxrobis realuri situaciebidan
pirobiTsa da stilizebul xerxebze. esec xazs usvamda
reJisorebis damokidebulebas ama Tu im movlenisadmi
_ gadasvla ironiidan da iumoridan naRvelisa da
tragizmis situaciebze. magaliTisTvis moviyvan
platonis wasvlis scenas `sacole-dedinacvlis~
saZebnelad. moTxrobis mixedviT, gzis naxevarze mets
platoni fexiT midis da cxens, am gasacodavebul
sulier arsebas, moaTrevs. es epizodi moTxrobaSi
aRsavsea iumoriTa da naRveliT. reJisorebma
SemogvTavazes uCveulo sanaxaoba: wnelisagan
gakeTebuli raRac fitulis cxeni. igi sabralod da
sacodavad gamoiyureboda. erTi SexedviT SeiZleba ver
mimxvdariyavi, rom es cxenia, magram uceb, platonis _
giorgi gegeWkoris mier erTi maTraxis aqneva, cxenze
mjdomis moZraoba... da mayureblis winaSe realuri
sinamdvilis iluzia iqmneboda. mayurebels sjeroda,
rom platoni, marTlac, Tavis daCaCanakebul cxens
60
miaTrevda. aseve pirobiT xerxSi iyo gadawyvetili

platonisa da kiriles (ramaz CxikvaZe) gamgzavrebis
scena. giorgi gegeWkori da ramaz CxikvaZe iRebdnen
Cveulebriv skamebs, `gadaajdebodnen~, xelebs
skamis zurgs CasWidebdnen, cxenze mjdomi kaciviT
moZraobdnen, xmiT cxenis floqvebis xmas gamoscemdnen
da mayureblis winaSe kvlav iSleboda pirobiTi da
amave dros, iumoriT savse sanaxaoba. anda bekinas
da elenes tradiciuli wes-CveulebiT dadgmuli
qorwinebis scena, romelic reJisuram ironiis
sagnad aqcia. am scenis finali gadawyvetili iyo
Zveli fotosuraTis pozaSi, sadac ojaxis wevrebs
kmayofilebiT aRsavse saxeebi aqvT. marTlac, TiTqos
yvelaferi kargad damTavrda. platoni da bekina
kmayofilebi iyvnen TavianTi bediT. bekinam aisrula
colis SerTvis survili, xolo platonma uSvilo,
ornaqmarevi dedinacvali ìSovna~. mas aRar hqonda
SiSi mamulze moziaris dabadebisa, magram cxovreba
umowyalo aRmoCnda. elene dafexmZimda. bekina TiTqos
damnaSavedac grZnobda Svilis winaSe Tavs, magram
amave dros, eamayeboda kidec, rom am asakSi colis
dafexmZimeba SeZlo da platonis winadadebas – elenem
muceli moiSaloso, aRSfoTebulma upasuxa: `RvTis
Casaxuli kaci movkla?~
Semdgom, bavSvis dabadebis scenac pirobiTad iyo
gadawyvetili. speqtaklis yvela monawile scenaze
imyofeboda, maT Soris _ elenec. ismoda Tofis
gavardnis xma. aristo qvaSaviZe amcnobda bekinas, biWi
SegeZinao. platonis natvra, gogo mainc daibadoso,
ar asrulda. xalxi modioda bekinasa da elenesTan
mosalocad. Tavis dabla daxriT xels arTmevdnen,
TiTqos usityvo solidarobas ucxadebdnen da imave
dros, usamZimrebdnen kidec. yvelafers agvirgvinebda
TiTqmis tragikuli finali. giorgi gegeWkori TandaTan
`Sordeboda~ Tavis platons da kvlav wigns iRebda
xelSi. igi samuzeumo eqsponatis ukanasknel gverds
61
furclavda da iwyebda kiTxvasATavisi gmiris ara

gakicxvis, aramed misadmi TanagrZnobis intonaciiT.
giorgi gegeWkori auwyebda mayurebels, Tu ramdeni
mwuxareba da ubedureba xvda wilad samaniSvilebis
ojaxs. bavSvis gaCenam sixarulis nacvlad, saxlSi
ubedureba Semoitana. es aris adamianTa cxovrebis
tragizmi; magram ram moitana aseTi Seusabamoba?!
ra Tqma unda, epoqam. epoqam, romelmac adamianSi
adamianuri suli mokla. es marTlac, satireli da
sasaciloa. da, rusTavelis Teatris speqtaklic
xom tragi-komedia iyo. ai, ras wers am speqtaklis
Sesaxeb v. ivanovi: `speqtaklis Tavisebureba
imaSia, rom dramatuli siuJeti adamianis sulieri
degradaciisa xorcSesxmulia komikur fabulaSi, rig
mZafrad komikur Janrobriv scenebSi, `samaniSvilis
dedinacvlis~ gmirebi egoisturad gancalkevebulni
arian, magram garegnulad isini erTmaneTs yuradRebiTa
da gulisyuriT epyrobian~.1
speqtaklis sevdanarevi iumori, naRvliani
kilo iwvevda agreTve TanagrZnobas im adamianebis
mimarT, romlebic scenaze idgnen da TiTqos Sengan
(mayureblisgan) xsnas elodnen.
rogorc aRvniSne, robert sturuas reJisoruli
azrovneba miiswrafvis Tanamedrove brextiseul
Teatris principebis sinTezisaken qarTul nacionalur
kulturasTan. amis magaliTia speqtakl `yvaryvares~
Seqmna. sityva Seqmna me SemTxveviT ar mixmaria, radganac
`yvaryvare~ robert sturuas usazRvro reJisoruli
fantaziis nayofia. misma dadgmam Zalian saintereso
rezultati mogvca. saintereso Tundac imitom,
rom warmodgenam didi kamaTi gamoiwvia aramarto
Teatralur kritikosTa Soris, aramed Teatris
moyvaruli da TeatrSi mosiarule mTeli sazogadoeba
aalaparaka. zogni mTlianad uaryofdnen polikarpe
kakabaZis sturuaseul interpretacias, zogni _
1
ivanovi v. dasaxelebuli naSromi. gv. 229.
62
piriqiT, didad uWerdnen mxars. mowinaaRmdegeni,
sxva mizezebTan erTad, robert sturuas speqtakls
uaryofdnen imis gamo, rom maTi azriT, ar SeiZleba
globalur masStabebSi warmodgeniliyo polikarpe
kakabaZis wmindad qarTuli piesa; magram aq Cndeba erTi
uneburi kiTxva: Tu polikarpe kakabaZis nawarmoebTa
problematika aseTi viwro wriT, mxolod da mxolod
èrovnuli niadagiT~ ifargleba, maSin ratom aris
igi klasikosi, msoflio masStabis dramaturgi?
magram saqme aq sxvagvaradaa. robert sturuas
yvaryvaresaTvis `qarTuli niadagi~ ar gamouclia,
reJisorma, ubralod, polikarpe kakabaZis siRrmeebSi
arsebuli `yvaryvarizmis~ zogadsakacobrio idea wina
planze wamoswia da es idea speqtaklSi Taviseburi
formiT ganaxorciela. Cems azrs imis Sesaxeb, rom
robert sturuas saTeatro ena, xerxebi qarTul
niadags eyrdnoba, cnobili rusi Teatrmcodnis _
mixeil Svidkois sityvebic adasturebs: `CemTvis
yvelaze mniSvnelovania is, rom sturua aris
qarTveli reJisori, romelic gamoxatavs qarTveli
xalxis tkivils, vnebaTa SeWirvebas, imeds. rasac
ar unda dgamdes _ brextsa Tu Seqspirs, romlebmac
mas msoflio saxeli mouxveWes, sturua CemTvis aris
ilia WavWavaZisa da niko firosmanaSvilis, daviT
kldiaSvilisa da polikarpe kakabaZis Tanamemamule~.1
prologis damTavrebis Semdeg, qvemexebisa Tu
tyviamfrqvevTa kakanis fonze scenaze Semorboda
Tavzardacemuli brbo da miwas erTxmoda. maT Soris
iyo SeSinebuli, saxegafiTrebuli, jariskacis formaSi
gamowyobili ltolvili, romelic erTi Tvalis
gadavlebis Semdgom, isev ukan garboda, raTa mcire
xnis Semdeg maT mesiis saxiT gamoscxadeboda. àqedan
iwyeba yvaryvares sakvirveli metamorfozebi, da misi
svla cxovrebis sxvadasxva `rkalSi~, romelic Tavis
TanmimdevrobiT macxovris cxovrebas mogvagonebs,
1
SoTa rusTavelis Teatris muzeumis masalebidan.
63
gardatexils groteskulad, Sebrunebulad, ironiuli

paradoqsalurobiT~.1
me ki, nodar gurabaniZis am citatas davumatebdi,
rom reJisoris mier yvaryvares warmoCena aseTi
saxiT mis pirvelsave scenaSi xazs usvamda da amave
dros mayurebels Tavidanve amcnobda yvaryvares
araCveulebriv niWs situaciis Sefasebisa. yvaryvarem
igrZno, rom swored es momenti, rodesac xalxs, masas
Tavgza abneuli aqvs da goneba dakarguli, SeeZlo
gamoeyenebina Tavisi gandidebis mizniT. es xom yvela im
karieristi adamianis Tvisebaa, romelsac TavisTavad
araferi Rirebulis Seqmna ar ZaluZs, magram raRac
niRabs moirgebs da ase niRabafarebuli warmoaCens
Tavis Tavs. àm speqtaklSi igi (niRabi, m. v.) mainc
mniSvnelovan komponentad mimaCnia _ yvaryvare ar
gvevlineba Tavisi namdvili saxiT, mas udidesi niRabi
aqvs afarebuli cxovrebaSi, igi mudam SeniRbulia~.2
yvaryvarem `qristes~ niRabi aifara, raTa xalxi
moenusxa. ai, rogor xsnis amas Tavad reJisori robert
sturua: `me gavavle paraleli qristes cxovrebasTan,
radgan Tavisi droisaTvis igi warmomidgeba keTilis,
progresulis sawyisad. am paralelis meoxeobiT
vaCvene egreTwodebuli àntiqriste~. romelic Tavis
saqmianobas sikeTis saxeliT iwyebs – qadagebs imas,
rac xalxisaTvis saWiro da misaRebia~.3
imisaTvis, rom es paraleli qristesa da antiqristes
Soris mayureblisaTvis ufro naTeli da gasagebi
yofiliyo, robert sturuam ramaz CxikvaZis yvaryvares
pirvel gamoCenas `qristes~ saxiT musikalur fonad
daudo qarTuli qoralis xmebi `Sobai, Seni qristeo~.
reJisoris es SesaniSnavi migneba, marTlac rom,
savsebiT naTelia _ qveyanaSi rwmenas urwmunoeba
Secvlis, adamianTa idealebs _ gaqroba, gadagvarebis
1
gurabaniZe n. reJisori robert sturua. Tb. `xelovneba~. 1997.
gv.198.
2
dialogi yvaryvareze. J. `Teatraluri moambe~. #4. 1974. gv.25.
3
iqve. gv. 25.
64
saSiSroeba moelis. àm sazogadoebis mxilebis

paTosi imgvaria speqtaklSi, rom igi afarToebs
warmodgenis Janruli gaazrebis struqturas da
yvaryvare mniSvnelovani axali TemebiTa da motivebiT
mdidrdeba, masSi iseTi plastebi amotivtivdeba, rom
igi veRar eteva martooden groteskis CarCoebSi
da midis ekleqtizmamde, romelsac principuli
mniSvneloba aqvs dadgmaSi~.1
reJisors speqtakli gadawyvetili hqonda, rogorc
sakarnavalo farsi, xolo aseT JanrSi yovelgvari
pirobiTobaa dasaSvebi. amitomac sruliad gamarTlda
ramaz CxikvaZis yvaryvares saxis warmoCena tiranis
globalur aspeqtebSi. yvaryvare _ triumfatori,
xakisfer kostiumSi gamowyobili interventi generali,
bonapartizmis Tvisebebis matarebeli. ndobaaRWurvili
yvaryvare xelSi iRebda gvirgvins da Tavze idgamda.
swored am detalSi vlindeboda yvaryvares gegmis
mizani _ gandideba. xalxi, `sazogadoeba~ jer ver
xvdeboda, Tu ras sCadioda yvaryvare, magram rodesac
mixvda, mainc masTan darCa, mainc misi miznebis da
ìdeebis~ gamtarebeli da aRmsrulebeli aRmoCnda.
robert sturua amxelda ara marto yvaryvares,
aramed iseT sazogadoebasac, romelic uSvebs da itans
yvaryvares arsebobas. albaT, swored amitom, reJisorma
speqtaklSi dagvanaxa yvaryvares metamorfozebi,
misi niRbis sxvadasxvagvari imitaciebi. `niRabTa
monacvleobis, maTi imitirebis sistemaSi yvaryvarizmis
sqema ikveTeba, `gaucxoebisa~ da `moulodnelobis~
efeqtTa feierverki warmoisaxeba da gmirs kvlav
axal niRabSi vxedavT~.2
yvaryvares metamorfozebi sxva reJisorul
mignebebTan erTad yvaryvares kostiumebis
cvalebadobaSic gamoixata. jariskacis ubralo
formas cvlida qristes wamosasxami, Semdeg SemTxveviT
1
mumlaZe d. dasaxelebuli naSromi. gv.22.
2
iqve, gv. 26.
65
icvamda yayutasa da quCaras mier gaZarculi Turqi

jariskacis formas, romelic Ziudoistis formas
mogvagonebda. pirveli moqmedebis bolos, qarTul
CoxaSi warmogvidgeboda, Semdeg, momwvano samxedro
formiTa da rkinis muzaradiT _ generali interventi,
Zalauflebis zenitSi yofnis dros _ ìnteligenturad
Cacmuli~, xolo bolos, rodesac igi Seityobda mis
mazraSi revoluciuri armiis Semosvlis ambavs _
SiSvldeboda.
am kostiumebis cvalebadobisas, yovelTvis
ucvleli rCeboda erT-erTi detali _ ramaz CxikvaZis
yvaryvare yovelTvis fexSiSveli iyo. TiTqos
reJisori da msaxiobi, am StrixiT, xazs usvamdnen
im garemoebas, rom yvaryvare Sinagani bunebiT mudam
nacrismqeqav mawanwalad darCeba. ai, ras ambobs am
detalis Sesaxeb Tavad msaxiobi ramaz CxikvaZe: ès
fexSiSvloba me, rogorc msaxiobs, Sinaganad mexmareba
ufro cxadad warmovidgino mawanwala yvaryvares
natura. yvaryvares frakic acvia, magram me ar vkargav
personaJis `bosiakur~ sawyiss. igi naZiralaa da
wmindanad, xalxisaTvis wamebul kacad gvaCvenebs
Tavs~.1 ucvleli rCeboda agreTve misi saxis gayinuli
gamometyveleba, romlis miRma adamianis namdvili
grZnobebis amokiTxva SeuZlebeli iyo.
robert sturuam yvaryvares mkrebelobiTi saxis
warmosaCenad, principulad mimarTa ekleqtizmsa
da aplikaciur meTods. speqtaklSi erTmaneTis
gverdiT arsebobdnen da erTmaneTs erwymodnen
fotoilustraciebi, amonaWrebi gazeTebidan,
xalxuri, jazi, klasika da sxva. swored am principiT
iyo gamarTlebuli scenis Casma speqtaklSi, brextis
piesidan àrturo uis kariera~. zogadidan reJisorma
konkretuli magaliTi aCvena. amasTanave, bertoltd
brextis piesa dawerilia, rogorc tragikuli farsi
da amiTac Seerwya igi `yvaryvares~. ai, ras wers am
1
dialogi yvaryvareze. J. `Teatraluri moambe~. 1974. #4. gv. 28.
66
scenis Camatebis Sesaxeb literaturis kritikosi g.

gaCeCilaZe: àq aucilebelia erTi momentis sagangebo
gaTvaliswineba. iseve, rogorc yvaryvare, uic
karnavaluri `gmiria~, am SemTxvevaSi mis istoriul
`kostiums~, romelSic hitleri igulisxmeba, aqvs
ukiduresad pirobiTi mniSvneloba. saqme isaa,
rom p. kakabaZis komediis ganzogadebis sibrtyeSi,
yvaryvares adgilas igulisxmeba istoriis nebismieri
karnavaluri mefe~.1
SemTxveviTi ar iyo is faqti, rom reJisorma
speqtaklis sxva rekvizitTan erTad scenaze globusi
gamoitana. am globuss simboluri daniSnuleba
mieniWa. reJisori kidev erTxel usvamda xazs misi
gmiris masStaburobas. amas garda mayurebels
mianiSnebda imaze, rom yvaryvare msoflios yvela
kuTxeSi SeiZleba gaCndes, Tu amas dauSvebs da xels
Seuwyobs sazogadoeba. `misi mizani arasrulyofili
sazogadoebis mxilebaa. am sazogadoebis mxilebis
paTosi imgvaria speqtaklSi, rom igi afarToebs
warmodgenis Janruli gaazrebis struqturas da
yvaryvare mniSvnelovani axali TemebiTa da motivebiT
mdidrdeba, masSi iseTi plastebi amotivtivdeba, rom
igi veRar eteva martooden groteskis CarCoebSi
da midis ekleqtizmamde, romelsac principuli
mniSvneloba aqvs dadgmaSi~.2 _ wers dali mumlaZe.
is faqti, rom yvaryvarem xalxis meSveobiTAmiaRwia
gandidebis zenits, kidev erTxel mtkicdeboda
`SeTqmulebis~ sceniT. mtkicdeboda isic, rom
yvaryvares arseboba ubralod xels aZlevs im xalxs,
radganac am SemTxvevaSi maTac _ ùbralo mokvdavT~,
SeeZloT TavianT gandidebaze ocneba da am ocnebis
realurad ganxorcieleba. yvaryvares kimono ecva.
regbisa da Ziudos ileTebis gamoyenebiTAmimdinareobda
1
gaCeCilaZe g. yvaryvares metamorfozebi. J. `ciskari~ 1974. #7.
gv. 154.
2
mumlaZe d. dasaxelebuli naSromi. gv. 22
67
es scena. erT mxares yvaryvare idga, meore mxares

_ mowinaaRmdegeTa mTeli jgufi. isini TavebiT
awvebodnen erTmaneTs. es Serkineba mTavrdeboda
imiT, rom yvaryvare erTi naxtomiT yvelas aswrebda
`savarZelSi~ Cajdomas. xolo savarZeli ki
Zalauflebis simbolos warmoadgenda. yvaryvares
mowinaaRmdegeni marcxdebodnen, magram, Cemi azriT,
am scenaSi yvelaze saintereso momenti Semdegi iyo:
ramaz CxikvaZe – yvaryvare eTiSeboda moqmedebis
msvlelobas, `simarTlisaTvis~ mebrZol `meamboxeTa~
zedaxoras da mayurebels cinikuri toniT mimarTavda:
`simarTlis ambavi aseTia!~
sabolood, speqtaklSi yvaryvare àmxiles~.
rodesac mas niRabs Camoxsnidnen da gaaSiSvlebdnen,
igi Tavisi gandidebis saboloo xriks mimarTavda
_ yvaryvares gmiruli sikvdili surda. magram mas
es bolo imedic ucruvdeboda. `golgoTis gzaze~
mimavals bolSeviki sevastis sityvebi eweoda: _ Tavi
daanebeT, niRabi Camoxsnili aqvs, Cven veRaras gvavnebs
da icxovros Tavisi namdvili saxiT. nacarqeqias
saxeliT iaros qveyanaze.
yvaryvares ar undoda jvarcmidan Camosvla,
ebRauWeboda mas. magram... jvarcmidan Camoxsnidnen,
sanagve yuTSic gadauZaxebdnen da speqtakli `parad
aleTi~ mTavrdeboda. speqtaklis finalis pirveladi
varianti ufro esadageboda da amarTlebda mis
mTlian reJisorul struqturas. yvaryvare kvlav
aRdgeboda sanagve yuTidan da brundeboda scenaze.
`Cven speqtakls sul sxvagvari finali hqonda.
radgan qristed movlenili antiqristes saxe mudmiv
modernizebas ganicdis, logikuri da bunebrivi
iqneboda misi aRdgomis scenac. Cven es scena gvqonda
kidec speqtaklSi. raSi mdgomareobda am scenis arsi?
uaryofili, gandevnili yvaryvare xelaxla evlineboda
xalxs. amiT mindoda erTxelac gamesva xazi imisaTvis,
68
Tu raoden fxizlad unda iyvnen adamianebi~.1

vfiqrob, sruliad gaumarTlebeli iyo amgvari
finalis Secvla. speqtaklSi, piesis aseTi
cvlilebebis miuxedavad, robert sturuas polikarpe
kakabaZis dramaturgiis ZiriTadi arsi ar daurRvevia,
vinaidan TviT polikarpe kakabaZeATavisi Semoqmedebis
manZilze yovelTvis amxelda sazogadoebrivi
cxovrebis mankier mxareebs da es SeimCneva ara marto
`yvaryvare TuTaberSi~, aramed mis mier daweril
sxva komediebSic: `kolmeurnis qorwineba~, `kaxaberis
xmali~, `cxovrebis jara~ da sxva. am komediebis
gmirebi didi ostatobiT xmaroben sxvadasxva niRabs.
reJisorma swored es erT-erTi mTavari Tema wamoswia
wina planze kakabaZis Semoqmedebidan. gaaerTiana isini
erT saxeSi da Seqmna mTliani, krebiTi, globaluri
masStabebis Tema `yvaryvarizmisa~, swored amaSia
reJisoris mTavari da didi damsaxureba.
rogorc dasawyisSi aRvniSne, robert sturuam
`Ralatis~ Taviseburi interpretacia SemogvTavaza.
Cemi azriT – Tanadrouli da progresuli. reJisorma
piesis sruliad axleburi koncefcia mogvca da
SeiZleba am Tamamma nabijmac gamoiwvia sturuaseuli
dadgmis kritika. magram konkretulad ras warmoadgenda
piesis wakiTxvis es axleburi varianti? Sevecdebi
am kiTxvaze pasuxis gacemas. pirvel rigSi, unda
aRiniSnos, rom speqtaklSi aRar arsebobdnen mkveTrad
gayofili keTili da boroti saxeebi. reJisors surda
aexsna TiToeuli personaJis qmedebis xasiaTi, misi
arsi. soleimani aRar warmoadgenda mxolod borot
dampyrobels, isic raRaciT tragikuli adamiani iyo,
vinaidan TviTonacATavisze zemdgomis mona gaxldaT.
soleimans sruliadac ar surda saqarTvelos
dapyroba, mas es daavales. soleimans sparseTSi
yofna urCevnia. erTi suli aqvs, rodis datovebs
saqarTvelos da dabrundeba Tavis samSobloSi.
1
dialogi yvaryvareze. J. `Teatraluri moambe~ 1974. #4. gv. 27
69
arc misi cxovrebaa saxarbielo, radgan isic ar

aris Sinaganad Tavisufali. reJisorma piesidan
mTlianad amoiRo daTosa da gaianes mijnurobis
scenebi, radgan Tavisi koncefciis warmosaCenad es
siuJeturi xazi ar esaWiroeboda. xolo ruqaias da
giorgis (imave erekles) sasiyvarulo scenebi imdenad
iyo datovebuli, ramdenadac maT siuJeturi kvanZis
Sekvrisa da Semdgom gaxsnis funqcia ekisrebodaT.
Secvlili iyo agreTve giorgis sikvdilis scena. igi
reJisorma soleimanis jalaTebis xeliT mokla da amiT
misi saxe, rogorc gonebaClungi da ususuri arsebisa,
daCrdila. sul sxvagvarad iyo warmoCenili oTar-begis
saxe, romelsac e. manjgalaZe ganasaxierebda. oTar-
begi gamoyvanili iyo medroved, romelsac SeuZlia
yovelTvis moergos situacias da kmayofili iyos. ra
Cveni saqme ariso omi _ Cven, qarTvelebi, omisaTvis ki
ara, sicil-xarxarisTvis varT gaCenilebio, _ ambobs
oTar-begi. amgvari msoflmxedvelobiT cxovrobs igi.
Aamitom, ra gasakviria, rom robert sturuam oTar-
begis aseTi xasiaTi dagvixata? gana, cotani arian
dResdReobiT amgvari qarTvelebi, romelTac araferi
da aravin awuxebTAsakuTari Tavis garda. sabolood,
speqtaklSi zeinabisa (z. kverenCxilaZe) da saba-
beris (g. saRaraZe) meSveobiT oTar-begi Seignebs
Tavis Secdomas da Semobrundeba saqarTvelosken.
robert sturuam imisaTvis, rom ufro naTlad
daenaxebina mayureblisaTvis misi dacemisa da
Semobrunebis procesi, yara-iusufis Ralatis scena
bolo moqmedebidan pirvelSi gadmoitana da oTar-
begis Tanamzraxvelad aqcia. speqtaklSi oTar-begis
pirovnebis erTgvari metamorfoza iyo naCvenebi.
piesasTan SedarebiT, metad iyo datvirTuli saba-
beris saxe guram saRaraZis SesrulebiT. igi zeinabTan
erTad saTaveSi edga samSoblos daxsnisTvis brZolas.
sainteresod Canda misi saubari soleimanTan, rodesac
ganumartavda, rom dampyrobelic damonebulia, raki
man sxvas daado borkili.
70
gogi gegeWkoris anania erT-erTi im rolTagania,

romelic TiTqmis ucvlelad iqna gadmotanili
piesidan speqtaklSi. g. gegeWkori TamaSobda patiosan,
vaJkac, patriot glexs, romelic TavganwirviT ibrZvis
Tavisi mamulisa da xalxis keTildReobisTvis.
zina kverenCxilaZe misTvis Cveuli dramatuli
maneriT axorcielebda zeinabis _ATamar dedoflis
_ saxes. mis TamaSSi Serwymuli iyo temperamenti
daATavSekavebuloba. Zalian kargad gamosdioda
msaxiobs SvilTan Sexvedris scena, dialogi oTar-
begTan da sikvdilis finaluri scena. ai, ras wers
oTar-begTan dialogis Sesaxeb kritikosi m. kostava:
òTar-begTan dialogis scena sasaubro intonaciisa
da reCitativis sazRvarze mihyavda msaxiobs, rasac
moiTxovs ambis uCveuloba da Tavad faqti, rom
saubrobs dedofali da ara ubralo mokvdavi. saubris
siTbom unda SeZras dacemuli adamiani, sindisis
cecxlad unda STaegznos skepsisiT daserili
adamianis guls, magram zedmetma mgrZnobelobam rodi
unda Seasustos sityvis Zala, movaleobis mTeli
simkacriT mimaniSnebeli~.1
reJisoruli TvalsazrisiT speqtakli mTlianobaSi
pirobiT formaSi gadawyda. aseve pirobiTi iyo
speqtaklis gaformebac. msaxiobTa qmedeba Serwymulad
aRiqmeboda ferTa simbolikasTan da dekoraciul
metaforebTan, risi damamtkicebelic speqtaklis
finali gaxldaT: rodesac damarcxebuli soleimani
nel-nela qreboda scenidan, kibeze wiTel mosasxams
tovebda. aseT simbolikas mravalgvari axsna SeiZleba
movuZebnoT. Cemi azriT, wiTeli mosasxamis datoveba
imis mimniSnebeli iyo, rom soleimanma, anu mterma ki
datova saqarTvelo, magram sisxlis Rvra aq kvlavac
gagrZeldeba, qarTvelebi axla erTmaneTis `Wamas~
moundebian, radganac soleimanis wasvlis Semdeg maT
ar darCaT Zlieri winamZRoli erisa, Zlieri mefe.
1
kostava m. `Ralati~ S. rusTavelis saxelobis saxelmwifo aka-
demiuri Teatris scenaze. J. `sabWoTa xelovneba~, 1975. #4. gv. 46.
71
rogorc davinaxeT, am speqtaklSic klasikuri

memkvidreoba axleburad aris wakiTxuli.
`Temebis, motivebisa da problemebis siaxliT
kacobriobas veRaravin acvifrebs dRes. sworad
amitomaa saintereso Semoqmedis axali TvalTaxedva,
is axali kuTxe, is rakursi, saidanac cnobili Temebisa
da problemebis axali mniSvneloba ixsneba~.1
robert sturua xSirad mimarTavs klasikas da
es savsebiT gasagebia. klasika xom imitomac aris
klasika, rom mudam cocxalia, mudam Tanamedrovea.
igi mudam iZleva axali SemoqmedebiTi gzebis,
axali interpretaciis saSualebas. Tanamedroveoba
WeSmariti xelovanisa ar niSnavs imas, rom mis
Seqmnil mxatvrul nawarmoebebSi aisaxos mxolod da
mxolod dRevandeli dRe, dRevandeli dro. rogorc
brexti ambobda, Tanadroul problemebs dRevandel
cxovrebaSi ufro Znelad davinaxavT, vidre maSin,
rodesac maT gavitanT Cveni qveynisa da Cveni drois
farglebs gareT.
robert sturuasaTvis, rogorc adamianis,
reJisorisa da SemoqmedisaTvis erT-erTi mniSvenlovani
problemaa brZola yovelgvari borotebis (socialuri,
moraluri, zneobrivi da sxva) winaaRmdeg. `garkveva
imisa, Tu rogor itans adamiani Cagvras, monobas,
monobas fulisa, nivTisa, meore adamianisa. ra xdeba
masSi, ratom eCveva kaci amas da ar ibrZvis gamostacos
suli am mwuxarebas~,2 _ rogorc Tavad reJisori
ambobs.
robert sturuas speqtaklebSi forma da idea
yovelTvis harmoniulad aris Serwymuli erTmaneTTan.
iseT dadgmaSic ki, rogoricaa `xanumaa~. miswrafeba
brextis Teatris esTetikisaken `Canasaxovan
mdgomareobaSi~ swored am speqtaklSi gamoCnda,
xolo saboloo, Camoyalibebuli saxiT Tavi iCina
1
mumlaZe d. dasaxelebuli naSromi. gv. 31.
2
Teatri, Cemi siyvaruli. gaz. àxalgazrda komunisti~, 1979. 05. #7.
72
`yvaryvareSi~. robert sturua erT-erT interviuSi

ityvis: CemTvis TeatrSi mTavaria sazeimo ganwyobilebis
Seqmna. swored aseTi sazeimo ganwyobilebis apoTeozi
iyo `xanuma~.
robert sturua _ reJisori, TiTqmis yvela Tavis
speqtaklSi mimarTavs grotesks. xolo groteski da
gulgriloba erTmaneTTan SeuTavsebeli cnebebia. Tu
`samaniSvilis dedinacvalSi~ r. sturua adamianTa
urTierTobis rTul sulier da socialur procesebs
ikvlevda da warmoaCenda, `RalatSi~ da Semdgom,
ufro mZafrad, `yvaryvareSi~ politikuri Teatris
principebi Cndeba, mere da mere ki `kavkasiur carcis
wreSi~, `riCardSi~ da sxva speqtaklebSi viTardeba.
es speqtaklebi TavianTi arsiT ebrZvian yovelgvar
usamarTlobas. reJisori ar erideba situaciebis
gaRrmavebas da gamwvavebas, raTa ukeT warmoaCinos
keTili. am gziT afxizlebs igi Cvens gonebas da
aqtiurad gangvawyobs samarTlianobis dasacavad.
1. robert sturuas romel speqtaklSi iCina Tavi pirvelad

warmosaxvis Teatris stilistikam?
2. daviT kldiaSvilis `samaniSvilis dedinacvlis~
dadgmisas, romeli Teatraluri meTodebi Seurwyes
erTmaneTs, Temur CxeiZem da robert sturuam? (daasaxeleT
TamaSis xerxi, romelic gamoiyenes Temur CxeiZem da
robert sturuam `samaniSvilis dedinacvlis~ dadgmisas,
riTac gaamarTles axleburi interpretacia).
3. speqtaklSi _ `yvaryvare~ _ romeli da visi piesebis
nawyvetebi gamoiyena robert sturuam dramaturgiuli
nawarmoebebis scenuri interpretaciisas?
4. ratom Seucvala reJisorma polikarpe kakabaZis
`yvaryvare TuTabers~ saxelwodeba da Tavis speqtakls
daarqva `yvaryvare~, ra xerxs mimarTa robert
sturuam yvaryvares mkrebelobiTi saxis warmosaCenad
73
daYyvaryvares personaJis masStaburobis, mkrebelobiTi
saxis warmosaCenad, dekoraciis Semadgeneli ra
rekviziti gamoiyena speqtaklSi?
5. rogori iyo `yvaryvares~ Tavdapirveli finali da
rogori finali ixila mayurebelma? (aRwereT orive
finali. CamoayalibeT Tqveni mosazreba, ratom
Seacvlevina cenzuram reJisors finali).
6. ra problematika wamoswia wina planze robert sturuam
`RalatSi~ da ra funqcia mianiWa reJisorma ferTa
simbolikas?
7. ra cvlilebebi Seitana reJisorma sumbaTaSvil-iuJinis
`Ralatis~ personaJebis xasiaTebSi da risTvis dasWirda
es cvlilebebi?
8. Tqveni azriT, raze mianiSnebda reJisori `Ralatis~
finalSi, damarcxebuli soleimanis mier kibeze wiTeli
mosasxamis datovebiT?
9. ra mTavari maxasiaTeblebis SenarCunebaa aucilebeli
dramatuli nawarmoebis axleburi, reJisoruli
interpretaciis dros?
10. CamoTvaleT robert sturuas, qarTuli klasikuri
nawarmoebebis interpretaciias gamoyenebuli, niSnebi
da xerxebi, riTac reJisori aRwevs konkretikis
ganzogadebas.
74
Tavi V
`gaucxoebis efeqti~
efeqti~ da robert sturuas
saTeatro ena
yovel axal mimdinareobas Tavisi warmoSobis

winapirobebi gaaCnia. inteleqtualuri Teatris
dabadebasac aqvs Tavisi wanamZRvrebi. es aris bernard
Sous, luiji pirandelos da eqspresionistebis
dramaturgia. swored Sous piesebSi gamovlinda
pirvelad `gaSiSvlebul ideaTa~ Widili. amis
sailustraciod SeiZleba moviyvanoT piesa `maior
barbara~. rac Seexeba pirandelos, inteleqtualuri
dramis warmomadgenlebma, kerZod, egzistencialistebma
misgan bevri ram aiRes da ganaviTares. es iqneba
adamianis Tavisuflebis, TviTdamtkicebis Tema, idea
imisa, rom adamiani Tavad unda gaxdes sakuTari
Tavis avtori (èqvsi personaJi eZebs avtors~),
individisa da sazogadoebis, anu individisa da sxvaTa
dapirispireba, Tu kidev mravali sxva motivi da Tema;
eqspresionistebisagan ki inteleqtualurma Teatrma,
kerZod, brextma aiRo da ganaviTara Teatraluri
formis idea _ socialuri tipaJebis Cveneba, ideebis
gaSiSvleba, msaxiobis ruporad qceva. brextis epikuri
Teatris formis Seqmna, istoriuli da agreTve
socialuri TvalsazrisiT, ganpirobebuli iyo
faSizmis damkvidrebiT germaniaSi, brextma mouwoda
gonebas, inteleqts, radganac mxolod mas SeeZlo
xsna im masobrivi fsiqozisagan, romelmac moicva
mTeli germania. amas Tavad brextic aRniSnavs.
brexti _ Teoretikosi, dramaturgi da reJisori
eZebda axal Teatralur formebs, xerxebs, iseTs,
romelic mayurebels meti fiqrisa da analizis
saSualebas miscemda. mokled rom vTqvaT, mas undoda
mayureblis aqtivizacia. `brextma scenaze Semoitana
racionaluri da mkacrad logikuri xelovnebis
75
SeteviTi Zala. mayurebels gauRviva da naTlad daanaxa

simZafre da mniSvneloba socialuri problemebisa.
yvelaze metad mas surda exila Teatri ara marto
rogorc sinamdvilis, realobis Semswavleli, aramed
rogorc am sinamdvilis gardamsaxveli~1.
brextis epikuri Teatris mTavari principia
`gaarTe da ise aswavle~. Teatri aris misTvis asaxva
cocxal suraTebSi namdvili an gamogonili ambebisa,
romelTa fonzec viTardeba adamianTa urTierTobebi,
asaxva, romelic gaTvaliswinebulia gasarTobad.
brexti ilaSqrebda romantikuli Teatris
winaaRmdeg. es protesti man gamoxata Tavis meore
dramaSi `Ramis dafdafebi~ _ `nu dagiWyetiaT
Tvalebi romantikulad~. brexti ilaSqrebda agreTve
iluzoruli, anu mimeturi Teatris winaaRmdegac,
Tumca msaxiobis aRzrdis pirvel etapebze ar
uaryofda amgvari Teatraluri xerxebis gamoyenebas.
Tu iluzoruli, anu mimeturi Teatri iseTi Teatria,
romelic iyenebs cxovrebiseuli sinamdvilisadmi
mibaZvis, mimsgavsebis meTods, cdilobs Seqmnas
realuri, namdvili cxovrebis iluzia, TiTqos
scenaze mimdinare ambavi cxovrebiseuli sinamdvilis
identuria, analitikuri, antimimeturi Teatri, mis
erT-erT saxesxvaobasac brextis èpikuri Teatri~
warmoadgens, romelic iluzoruli, mimeturi
Teatrisagan gansxvavebiT, miznad ar isaxavs realuri
cxovrebis, sinamdvilisadmi mibaZvas, mimsgavsebas.
brextis Teatris mizani ar aris garegnuli
damajereblobis Seqmna. brextis Teatri ukidures
pirobiTobas mimarTavs. brexti cdilobs warmosaxos,
ganasaxieros da ara asaxos, areklos, rogorc es
iluzorul, mimetur TeatrSi xdeba. igi sinamdvilis
arss, sazriss gadmogvcems da ara Tavad realur
sinamdviles. Tu iluzoruli, mimeturi Teatri
1
Стуруа Р. Революционный преобразователь сцены. газ. «Молодёжь грузии».
1978. 14. 02.
76
Tavi V, `gaucxoebis efeqti~ da robert sturuas saTeatro ena
emyareba STagonebas, gaigivebas, mayurebels aiZulebs

personaJebis grZnobebi, gancdebi, saqcieli ganicados,
maTTan erTad icinos, erTi sityviT, Tavisi Tavi
personaJTan gaaigivos da amis saSualebiT mayureblis
grZnobaTa `kaTarzisi~ moaxdinos, brextis èpikuri
Teatri~ moiTxovs mademonstrirebel–TxrobiT
formas, rac mayurebels saSualebas aZlevs miiRos
sakuTari damoukidebeli gadawyvetileba da scenaze
momxdari ambis mimarT kritikuli midgomis saSualebas
utovebs.
brextma Teatrs moxsna `meoTxe kedeli~, radganac,
misi azriT, mayurebels ki ar unda agrZnobino, rom
igi TeatrSi imyofeba, aramed piriqiT, xazgasmiT unda
uCveno, rom scenaze TamaSdeba speqtakli da rom swored
msaxiobebi TamaSoben am speqtakls. amgvarad, igi
winaaRmdegia TeatrSi sinamdvilis iluziis Seqmnisa
da xazs usvams Teatraluri sanaxaobis pirobiTobas.
aqedan gamomdinare, igi uaryofs msaxiobis TamaSSi
gardasaxvis meTods da mis magivrad gvTavazobs
`gasxvisebis, gaucxoebis efeqts~.
àravis, TeatriT seriozulad dainteresebuls,
ar SeuZlia gverdi auaros brexts. brexti _ Cveni
drois mTavari figuraa.
... brextisTvis Teatri, es aris Teatri, romelic arc
erTi wuTiT ar Sordeba (ar gamoeyofa) sazogadoebas,
romelsac igi emsaxureba. ukve aRar arsebobs meoTxe
kedeli Semsruleblebsa da mayurebels Soris
_ msaxiobis erTaderTi amocanaa _ gamoiwvios
mayureblis gansazRvruli reaqcia, romelsac igi
usazRvrod scems pativis. swored sazogadoebisadmi
pativiscemis gamo brextma wamoswia gaucxoebis idea.
gaucxoeba _ es mowodebaa SeCerebisken: gaucxoeba
SeaCerebs, miaqvs sinaTlesTan, aiZulebs axleburad
Sexedvas. gaucxoeba _ es, upirveles yovlisa,
mowodebaa mayureblisadmi _ Tavad imuSaos. amis
Sedegad izrdeba mayureblis pasuxismgebloba imis
77
mimarT, rasac xedavs, ase rom, igi miiRebs mxolod

imas, rac seriozulad daarwmunebs~.1
`gaucxoebis meTodis~ saSualebiT iqmneba distancia
msaxiobisa _ rolis, xolo mayureblisa _ scenaze
mimdinare ambis mimarT. misi mizania, STaagonos
mayurebels analitikuri, kritikuli damokidebuleba
scenaze mimdinare ambebis mimarT.
`Tumca, msaxiobis swrafva _ warmoadginos
konkretuli saxeebi da aCvenos maTi qceva _ ar gulis
xmobs gardasaxvis saSualebebis mTlian uaryofas. am
saSualebebs igi iyenebs im xarisxiT, rogorc amas
akeTebs nebismieri sxva adamiani, romelsac ara aqvs
samsaxiobo monacemebi da msaxioburi pativmoyvareoba,
gamoiyenebs am saSualebebs, raTa warmoadginos sxva
adamiani, anu misi qceva~. 2
amrigad, mayurebeliATeatrSi meTvalyuris
mdgomareobaSi aRmoCndeba. epikuri Teatri gamoTiSavs
mayureblis grZnobebs, igi mimarTavs mis gonebas. epikur
TeatrSi msaxiobi gamoiyvans scenaze Tavis personaJs
da warudgens mas mayurebels, gamoiyvans da Tavad ar
iqceva personaJad. mayurebels unda mieces saSualeba,
kritikulad Seafasos scenaze momxdari ambavi.
mayurebeli unda azrovnebdes. brextis TeatrisaTvis
mTavaria, mayurebels misces gonebrivi sazrdo. magram
garTobis momentsac didi mniSvneloba akisria. brexti
Tavis Teoriul naSromebSi epikuri Teatris Sesaxeb
arasodes ar iviwyebda, piriqiT, xazs usvamda kidec
imas, rom Teatris pirveladi daniSnuleba iyo, aris
da iqneba xalxis garToba.
meore mxriv, `gaucxoebis efeqti~ vrceldeba
agreTve gamomsaxvelobiT saSualebebsa da mxatvrul
xerxebze, romelTa saSualebiT nacnobi situaciebi
isea Setrialebuli, rom mayurebeli maT axali TvaliT
1
Брук П. Пустое пространство, секретов нет. М. «Наука». 2003. ст. 108.
2
Брехт Б. Краткое описание новой техники актёрской игры, вызывающей так
называемый «эффект отчуждения» в кн. Театр. М. «Искусство». 1965. Т. 5/2.
ст. 103.
78
uyurebs. maSasadame, brextis Teatri apirobebs ara

Tanagancdas, aramed Tanaazrovnebas, Tanafiqrs, davasa
da kamaTs. brextis Teatris mizani is ki ar aris,
mayurebeli monusxos, moajadovos, transSi Caagdos,
aramed, gaxados igi aqtiuri, moqmedi, moazrovne, ganze
mdgari Tanaavtori. `gaucxoebis efeqti~ vrceldeba
mTel moqmedebaze, enaze, mxatvrobaze, musikaze,
qoreografiaze, Cacmulobze.
`gaucxoebam SeiZleba imuSaos antiTezis principiT;
parodia, imitacia, kritika _ mas eqvemdebareba mTeli
ritorikuli rigi. es aris sufTad Teatraluri meTodi
dialeqtikuri winaaRmdegobebisa. gaucxoeba dRes
CvenTvis xelmisawvdomi enaa, potenciurad iseTive
mdidari, rogorc poezia. es aris erT-erTi magaliTi
dinamikuri Teatrisa cvalebad samyaroSi; gaucxoebis
saSualebiT Cven SegviZlia mivaRwioT imasve, rasac
Seqspiri aRwevda enis dinamikurobis gamoyenebisas.
gaucxoeba SeiZleba iyos Zalian ubralo (martivi),
SeiZleba TavisTavad warmoadgendes mxolod fizikuri
ileTebis serias~.1
èpikur TeatrSi~ mayureblis goneba mimarTulia
ara moqmedebis bolosaken, finalisaken, aramed
moqmedebis msvlelobisaken, romelic calkeul
scenebad aris dayofili. brextis mizani ar aris,
mayureblis cnobismoyvareoba daZabos siuJetiT. misi
piesebi Sedgeba calkeuli, erTmaneTs miyolebuli
scenebisagan, romlebic moqmedebis erTianobiT
ar aris dakavSirebuli. aq erTmaneTs enacvleba
sinamdvilis sxvadasxva fragmenti _ TeatrSi
sinamdvilis iluziis gasaqrobad brexti mimarTavda
sxvadasxva saSualebas: zongebs, romlebic moqmedebas
wyvetdnen da aferxebdnen, dafebze warwerebs,
romlebic mayurebels siuJets winaswar acnobdnen,
mayureblisadmi uSualo mimarTvas da sxva. brexti
prologSi romelime Temas wamoayenebs xolme da
1
bruki p. dasaxeლebuli naSromi. gv. 109.
79
Semdeg cdilobs mis damtkicebas. brextis mixedviT,

Teatri unda Zabavdes, afiqrebdes, mosvenebas
ukargavdes mayurebels da amasTanave esTetikur
siamovnebasac aniWebdes. Teatrma msoflmxedvelobiTi
Sexedulebani unda gamoumuSavos adamians, daafiqros
cxovrebis azrze, bedniereba-ubedurebis raobaze,
bedze. èpikur TeatrSi~ avtori aqtiurad ereva
moqmedebaSi, alag-alag wyvets moqmedebas, urTavs
komentarebs, ganixilavs, msjelobs am moqmedebaze.
brextTan, iseve, rogorc saerTod inteleqtualur
dramaSi, ugulebelyofilia personaJis saqcielis
fsiqologiuri motivireba.
brextma SeimuSava agreTve axali samsaxiobo
xelovnebac, romlis mixedviTac ar aris saWiro
identificireba, anu msaxiobis gaigiveba personaJTan,
ar aris saWiro gardasaxva. msaxiobma unda
ganasaxieros esa Tu is personaJi da amasTanave
unda Candes misi (msaxiobis) damokidebuleba am
personaJisadmi. msaxiobis TamaSSi unda Candes
pozicia. amasTanave, msaxiobi arsad seriozulad ar
unda asrulebdes Tavis rols, igi yovelTvis unda
axdendes parodirebas da xazs usvamdes TamaSis
moments. msaxiobma rolze muSaobisas unda Seqmnas
specifikuri Jestebis, mimikis, qcevis kompleqsi, rac
mTlianobaSi mogvcems saqcielis erTianobas, riTac
igi urTierTobas amyarebs sxva adamianebTan. brexti
uaryofda msaxiobis emociur, gancdiT TamaSs. mokled
rom vTqvaT, brexti moiTxovda imas, rom msaxiobs
eTamaSa Tavisi roli da am rolTan damokidebuleba.
saqarTveloSi brexti pirvelad daidga 1964
wels. reJisorma d. aleqsiZem rusTavelis TeatrSi
ganaxorciela bertold brextis piesa `samgroSiani
opera~. speqtakls didi warmateba hqonda, Tumca man
ver miaRwia im srul ganzogadebas, romelsac brextis
Teatraluri esTetika da, kerZod, es piesa iTxovda.
Teatrmcodne nodar gurabaniZis azriT: `qarTveli
80
mayurebeli pirvelad ecnoboda brextis dramaturgias

da misTvis bevri ram uCveulo iyo. mayurebeli
moumzadebeli iyo brextis `zongebis~ aRsaqmelad,
misTvis ucxo iyo piesis paraboluri buneba,
dramaturgis paradoqsuli filosofia da mTlianad
am piesis `dramaturgia~. ... aq, `gaucxoebis efeqti~
aRiqmeboda, rogorc socialuri sazogadoebrivi
motivi _ yvelaze znedacemuli adamianebi umaRles
zneobriv idealebs uqadagebdnen sazogadoebas. ... magram
mTlianad speqtaklis stilistika, misi esTetika, ufro
dimitri aleqsiZiseuli iyo, vidre brextiseuli, Tumca
es sruliadac ar gamoricxavda imasac, rom èpikuri
Teatris~ bevri motivi am speqtaklSic bunebrivad da
organulad aJRerebuliyo~.1 xolo Teatrmcodne eTer
guguSvilma ki recenzia am speqtaklis Sesaxeb Semdegi
sityvebiT daamTavra: `Tavad aqtma brextis piesis
gamoCenisa qarTul scenaze ar SeiZleba ukvalod
Caiaros~.2
es sityvebi winaswarmetyveluri aRmoCnda. brextma
ara Tu kvali datova, aramed didi da gansakuTrebuli
adgili daimkvidra qarTul TeatrSi, kerZod, robert
sturuas SemoqmedebaSi.
pirveli reJisori, romelmac gabedulad gaarRvia
saqarTveloSi romantikuli Teatris, mimetur-
iluzoruli Teatris wre da dasabami misca
antiiluzorul, parodiul-groteskul Teatrs, aris
robert sturua. igi nel-nela, magram amave dros
daJinebiT miiwevda qarTuli TeatrisaTvis uCveulo
gzaze. mayurebels aCvevda aTeuli wlebis ganmavlobaSi
Sesisxlxorcebuli, Zvalsa da rbilSi gamjdari
Teatraluri stilisa da manerisagan principulad
gansxvavebuli axali Teatraluri enis gagebas.
brextis Teatraluri esTetika principulad
gansxvavdeba stanislavskis Teatraluri sistemisagan.
1
gurabaniZe n. reJisori robert sturua. Tb. `xelovneba~ 1997. gv.
101-102.
2
Гугушвили Э. Первая встреча с Брехтом. газ.«Заря Востока». 1964. 26.01.
81
stanislavskis sistema, SeiZleba iTqvas, erTaderTi

muSaobis meTodi iyo rusuli, da ara marto rusuli,
sasceno xelovnebisaTvis. `brextis SemoqmedebiTi
principebis aTviseba CvenSi mxolod maSin moxerxda,
roca kargad daviwyebuli axlo warsulis,
saxeldobr, meierholdisa da sxvaTa Teatraluri
praqtikis gaxsenebis SesaZlebloba Seiqmna da
maTi monapovrebis Secnoba imdenadve aucilebeli,
ramdenadac safuZvlianad gvqonda aTvisebuli
stanislavskis reJisoruli gakveTilebi. roca Cveni
sasceno xelovnebis Rrmad realistur bunebas
organulad daukavSirda eqscentruli Teatraluri
formebi, ukiduresi pirobiToba, ironiuloba da
paradoqsuloba, roca garduvali aRmoCnda iseTi
msaxiobis aRzrda, romelic marto gardasaxvis
ostatobas ki ar flobda, aramed saSemsruleblo
teqnikis sxva Taviseburebebic SeeZlo daeZlia _
brexti warmatebiT daidga sabWoTa scenaze~.1
yoveli Tavisi axali speqtakliT: `xanuma~,
`seCuaneli keTili adamiani~, `samaniSvilis
dedinacvali~, `Ralati~ da sxv. robert sturua
uaxlovdeboda brextis `kavkasiur carcis wres~,
sadac ukve Tvisobrivi naxtomis mowmeni gavxdiT. imis
miuxedavad, rom CamoTvlili piesebi da speqtaklebi
gansxvavebuli Rirsebisa da mniSvnelobis iyo, yovel
maTganSi reJisori cdilobda gamoecada, Seemowmebina
romelime meTodi Tu gamomsaxveli saSualeba.
`viTarebis Sesabamisad, principulad unda
Secvliliyo Teatris sametyvelo enac rusTavelis
TeatrSi. am amocanis ganxorcieleba axali Taobis
Semoqmedebma ikisres. msoflgancdis cvlileba
dramaturgiuli masalisadmi damokidebulebis,
speqtaklis Seqmnis Tvisobrivad axali esTetikuri da
konceptualuri principebis SeqmnaSi gamoixata...
am procesis saTaveSi, samociani wlebis Sua
1
mumlaZe d. robert sturua. Jur. `sabWoTa xelovneba~ # 12. 1981. gv. 33.
82
periodidan, reJisori robert sturua moeqca,

romlis SemoqmedebaSi mravali, erTi SexedviT,
urTierTsapirispiro tendencia gaerTianda, rac
Tanamedrove postmodernis epoqisaTvis damaxasiaTebel
sayovelTao kriticizmsa da revizionizms asaxavda~.1
usamarTloba iqneboda imis mtkiceba, TiTqos
qarTul TeatrSi robert sturuamde ar yofila
analogiuri cdebi. aseTi cdebi mravladac iyo.
sakmarisia gavixsenoT Tundac m. TumaniSvilis
dadgmebi: èspaneli mRvdeli~ an `WinWraqa~, gavixsenoT
d. aleqsiZis mier ganxorcielebuli `samgroSiani
opera~. magram yvelaferi es calkeuli elementebisa
da tendenciebis doneze darCa da maT dasrulebuli,
srulqmnili saxe ver miiRes, axal TvisebriobaSi,
axal xarisxSi ver gadavidnen. cxadia, robert
sturuas, arafridan, nulidan, SiSveli adgilidan ar
dauwyia. mas winaprebi da winamorbedebi hyavda. saqme
is aris, rom swored robert sturuaSi sruliqmna,
Camoyalibda da dagvirgvinda, ra Tqma unda qarTul
niadagze, axali Teatraluri msoflmxedveloba da
meTodi.
reJisoris mier fsiqologiuri Teatris principebze
uaris Tqmas, albaT bevri mizezi hqonda. xolo erT-
erTs, mixeil baxtinis naSromebs, TviT reJisori
asaxelebs: ìgi ganixilavda cxovrebas da Teatrs,
rogorc sxvadasxva stilTa sinTezs. igi miiCnevda, rom
xelovneba aRwevs mwvervalebs maSin, rodesac masSi
Tanaarseboben melodrama da farsi. `karnavaluroba~
_ es misi terminia. aseve Cems speqtaklebSi me vcdilob
warmovaCino cxovrebis mravalferadovani palitra~.2
robert sturuas saTeatro enis Camoyalibebis
procesSi mniSvnelovani roli iTamaSa mixeil
baxtinis Teoriulma kvlevebma. man, SeiZleba iTqvas,
1
bokuCava T. miTosi da qarTuli Teatri. sadisertacio naSro-
mi. gv. 88. http://www.nplg.gov.ge/dlibrary/coll/0002/000038/ ukanasknelad
iqna gadamowmebuli 10.02.2014.
2
Стуруа Р. Обрати театр в зрелище. газ. «Заря Востока». 1984. 17.06.
83
praqtikaSi, Tavis dadgmebSi ganaxorciela baxtinis

Teoriuli mosazrebebi. sturuas saTeatro enaSi
Serwymulia brexti, baxtini da qarTuli kulturis
tradiciebi. man baxtinis parodiis, groteskis, ironiis,
karnavalurobis Teoria gadaamuSava da sakuTar
sareJisoro enaSi organulad gamoiyena.
`Suasaukuneebis karnavalis mravalsaukunovani
ganviTarebis procesSi, Semzadebuli aTswleulebis
ganmavlobaSi ganviTarebuli ufro Zveli saseiro
wes-CveulebebiT (antikur etapze saturnaliebis
CaTvliT), gamomuSavebuli iqna karnavaluri formebisa
da simboloebisTvis TiTqosda gansakuTrebuli ena,
ena Zalian mdidari, xalxis erTiani, magram rTuli
karnavaluri msoflmxedvelobis gamomxatveli.
es msoflmxedveloba mtrulad iyo ganwyobili
yovelive mzasa da dasrulebulisadmi, yovelgvari
pretenziisadmi mudmivobisa da uryeobisa, saWiroebda
dinamikur da cvalebad, TamaSebriv da meryev formebs
Tavisi gamoxatvisTvis. paTosiT cvlilebebisa
da ganaxlebebis, gabatonebuli simarTlisadmi
da mmarTvelobisadmi mxiaruli damokidebulebis
gacnobierebiT ganmsWvalulia karnavaluri enis
yvela forma da simbolo~.1
da marTlac, robert sturuas mTel Semdgom
SemoqmedebaSi sxvadasxva stilisa da Janris, sxvadasxva
saSemsruleblo maneris urTierTSekavSireba moxda da
ara aRreva. `brextis SeuRlebam qarTul TeatrTan~,
mdidari karnavaluri enis gamoyenebam, marTlac rom
ucnauri `hibridi mogvca~.
ìnteleqtualuri ironiis dabadeba Teatralur
rituals ukavSirdeba, swored aq gadaikveTeba sturuas
konceptualizmSi brexti da baxtini. yoveldRiur
cnobierebas inteleqtualuri gaucxoebis unari
naklebad Seswevs, saWiroa Teatraluri rituali,
1
Бахтин М. Творчество Франсуа Рабле и народная культура средневековья и
ренессанса. ст. 7. www.philosophy.ru/library/bahtin/rable.html ukanasknelad
iqna gadamowmebuli 10.02.2014.
84
sadac gaucxoeba sakuTari empiriuli `medan~ gamosvla

da movlenaTa garedan Wvreta SesaZlebeli gaxdeba.
karnavali `Tavisuflebis sivrcea~, xolo masxara –
karnavalis protagonisti da misi sulis gansaxiereba.
... amasTan, reJisori am qmedebaSi ukve mxolod
demiurgis ki ara, mediatoris, komunikatorisa da
virtualuri Tanamonawilis rols asrulebs~.1
brextiseuli Teatris principebi _ msxvreva
yovelgvari dogmebis, qrestomaTiul WeSmaritebaTa
axleburi wakiTxva, Rrma tragizmisa da bufonadis
Serwyma, axali aRmoCnda robert sturuas SemoqmedebiTi
mrwamsisaTvis.
`xanumaSi~, rogorc ukve aRvniSneT, reJisorma
gamoiyena `gaxsnili xerxiT~ TamaSis specifika. es
ukve gaxldaT Cvenebis da ara gancdis da gardasaxvis
warmodgena. am speqtaklSi musikas (kompozitori g.
yanCeli) didi adgili eWira, mas dramaturgiuli
mniSvneloba hqonda miniWebuli. brextic xom udides
mniSvnelobas aniWebda speqtaklis musikalur
gaformebas. r. sturuam swored qarTuli klasikuri
nawarmoebi aiRo dasadgmelad da xazi gadausva mis
tradiciul wakiTxvas. sruliad axleburad waikiTxa,
daanaxa mayurebels. man erovnuli klasikuri piesis
safuZvelze gaamdidra axali xerxebiT saSemsruleblo
kultura da am TamaSis axal, `brextiseul~ wess
aRtacebiT Sexvda qarTveli mayurebeli. es ar iyo
SemTxveviTi faqti, rogorc Tavad reJisori ambobs,
brextis dialeqtika Zalian axloa Cvens bunebasTan,
qarTveli xalxis bunebasTan. `gaxsnili xerxiT~
TamaSis specifika robert sturuam gamoiyena
`samaniSvilis dedinacvalsa~ da `yvaryvareSic~.
magram am speqtaklebiT ar Camoyalibebula robert
sturuas reJisoruli stilistika. igi jer kidev
Ziebis procesSi imyofeboda, reJisori brextis
epikuri Teatris paralelurad egzistencialuri
1
bokuCava T. dasaxelebuli naSromi. gv. 88.
85
dramis principebsac iziarebda.

1969 wels robert sturua dgams brextis piesas
`seCuaneli keTili adamiani~. speqtakli ar gamovida.
mayurebeli warmodgenas gulgrilad Sexvda, magram
robert sturuasTvis mas ukvalod ar Cauvlia. speqtakls
misi SemoqmedebisaTvis mainc didi mniSvneloba hqonda.
robert sturua erT-erT interviuSi ganacxadebs, rom
sakuTari Tavi 1969 wels igrZno brextis `seCuaneli
keTili adamianis~ or scenaSi: `qorwilis~ scenasa
da Sen tes zongSi, romelic man monologad aqcia.1
am faqtis SegrZneba albaT ufro mogvianebiT moxda,
rodesac man ganaxorciela `samaniSvilis dedinacvali~
T. CxeiZesTan erTad, `yvaryvare~ da `kavkasiuri carcis
wris~ dadgmebi.
Teatrmcodne dali mumlaZe robert sturuas
`seCuaneli keTili adamianis~ pirveli dadgmis Sesaxeb
wers: `rogorc igi Tavad aRniSnavs, pirvelad brextis
`seCuaneli keTili adamianis~ dadgmisas igrZno Tavi
iseTad, rogoric is axla aris, magram es potenciuri
SesaZleblobebis grZnoba ufro iyo albaT, vidre ukve
Semdgari SemoqmedebiTi faqti, radgan r. sturuas am
qmnilebas Zalze emCneoda i. lubimovis mier moskovis
tagankis Teatris scenaze ganxorcielebuli amave
saxelwodebis speqtaklis zegavlena. r. sturua aq
Segirds ufro hgavda, vidre ostats~.2
`seCuanel keTil adamianSi~ robert sturuam
SeZlo gadmoeca azris Tanmimdevruloba, socialuri
simaxvile, magram speqtaklis formaSi, mxatvrul
saSualebebSi araviTari siaxle ar igrZnoboda.
`seCuaneli keTili adamianis~ dadgmidan cota
xnis Semdeg robert sturua rusTavelis TeatrSi
dgams Jan anuis `medeas~. am speqtaklSi franguli
egzistencialuri dramis yvela principi iqna
daculi. misi polemikuri xasiaTi, gaSiSvlebul
1
xalisiTa da SemarTebiT. J. `Teatraluri moambe~. #6. 1980. gv. 11.
2
86
ideaTa Sejaxeba, arCevanis gakeTeba medeas pirovnebad

Camoyalibebis dros. inteleqtualuri Tanagansjis
procesSi _ mayureblis gamofxizleba da sxva. aq
adgili ar hqonda emociur Tanagancdasa Tu xasiaTisa
an movlenis fsiqologiur ganviTarebas, Cawvdomas,
magram, meore mxriv, warmodgenis saSemsruleblo done
dabali aRmoCnda. mayurebelma speqtakli ar miiRo
da es arc aris gasakviri, radganac arc qarTveli
msaxiobi da arc qarTveli mayurebeli ar iyo
momzadebuli amisaTvis. garda amisa, egzistencialuri
dramis principebi Sors aRmoCnda qarTveli artistis
bunebisagan.
1975 wels robert sturua dgams bertold brextis
`kavkasiur carcis wres~. es iyo reJisoris meore
Sexvedra uSualod brextis dramaturgiasTan, Tu ar
CavTvliT `yvaryvareSi~ mis mier gamoyenebul scenas
àrturo uis karieridan~. cnobilia, rom brextma es
piesa, faSisturi germaniidan aSS-Si emigraciis dros
dawera (1945 w.). dramaturgiuli nawarmoebis safuZvlad
ramdenime wyaro saxeldeba: upirvels yovlisa, es
aris, bibliuri mefe solomonis igavi. Semdeg, 1920-
ian wlebSi, frangulidan klabundis adaptirebuli
Targmani _ `carcis wre~, romelic me-13 saukunis imave
saxelwodebis, li cinCJaos nawarmoebis Targmani iyo.
agreTve, Tavad brextis 1940-iani wlebis dasawyisSi
dawerili novela àugsburgis carcis wre~. `kavkasiuri
carcis wre~ brextis erT-erT saukeTeso piesad aris
miCneuli da 1950-iani wlebidan moyolebuli dRemde,
metnaklebi warmatebiT idgmeba msoflio Teatralur
scenebze. robert sturuas speqtakli ki aRiarebulia,
rogorc erT-erTi saukeTeso, saxelganTqmuli
warmodgena (igi Setanilia wignSi `XX saukunis 100
saukeTeso evropuli speqtakli~).
`kavkasiur carcis wreze~ muSaobis dawyebisas,
msaxiobebi ukve momzadebulni iyvnen da kargadac
icnobdnen brextis aqtioruli TamaSis principebs,
87
mis specifikas. axla yvelaferi reJisorze iyo

damokidebuli. mas ar unda daeSva is Secdoma, romelic
`seCuaneli keTili adamianis~ dadgmis dros mouvida.
reJisors unda moeZebna piesis ganxorcielebisaTvis
iseTi struqtura, romelic qarTveli mayureblis
bunebasTan axlos iqneboda. brexti ar iyo dogmatikosi
da sxvasTan erTad Tavis sakuTar Teoriasac ar
miiCnevda dasrulebul, gardauval moZRvrebad. robert
sturuam gaiTvaliswina es garemoeba da brextis
piesas iseve moeqca, rogorc Tavad brexti akeTebda
amas sxva avtorTa, TviT klasikosTa nawarmoebebis
mimarT. ai, ras wers amis Sesaxeb nodar kakabaZe:
`r. sturuas speqtakli ar aris da arc unda
iyos brextis Teoriisa Tu SemoqmedebiTi praqtikis
meqanikuri reproducireba. ar arRvevs ra brextis
esTetikisa da dramis Teoriis arsebiT, ZiriTad
principebs, qarTveli reJisori qmnis brextis
piesis axal, miseul qarTul interpretacias, Tavis
individualobasac avlens da Tavis individualur
beWeds asvams am speqtakls. r. sturua brextis arc
orTodoqsuli, arc epigonuri da arc `muzeumuri~
interpretatoria. yoveli namdvili reJisori
dramaturgis Tanaavtori, TanaSemoqmedi da amave dros
raRacnairad misi oponenticaa. igi dramaturgiis
masalaze qmnis faqtiurad axal mxatvrul nawarmoebs,
radgan piesa da speqtakli sul sxvadasxva sferoa.
TviT brextic ar iyo fetiSizaciis momxre da
reJisorebsac ar avalebda brma mimdevrobas~.1
robert sturuam `kavkasiuri carcis wris~
Tavisufali montaJi SemogvTavaza. piesis prologi
mTlianad amoiRo speqtaklidan, mgosani Secvala
mTxrobliT, amoagdo musikosTa jgufi da maTi
dramaturgiuli datvirTva mTxrobels daakisra,
Seamokla teqsti; magram brextis dramis Teoriis
mTavari principebi speqtaklSi daculi iqna. erT-
1
kakabaZe n. kavkasiuri carcis were. J. `ciskari~. 1976. #11. gv. 130.
88
erTi maTgani, eposisa da dramis sinTezi, romelic

speqtaklSi mTxrobels hqonda dakisrebuli,
mTxroblis mier Sesrulebuli zongebi, reCitativebi
da imis gadmocema, Tu ra ifiqra gmirma ama Tu im
momentSi, mayurebels yuradRebas umaxvilebda
garkveul faqtebze. igi sul mudam scenaze imyofeboda
da ar iZleoda scenuri iluziis Seqmnis saSualebas,
mayurebels uviTarebda kritikul damokidebulebas
scenaze mimdinare siuJetis mimarT da, rogorc ukve
aRvniSne, qmnida epikuri da dramatuli elementebis
organul sinTezs.
speqtakli erTgvari `parad-aleTi~ iwyeboda.
Cabnelebuli scenis siRrmidan gamodiodnen
mTxrobeli (J. lolaSvili) da koncertmaisteri (l.
siymaSvili). mTxrobeli avanscenis marcxena kuTxeSi
gakrul rukasTan midioda, romelzedac TeTri wre iyo
Semoxazuli, xeliTAmiuTiTebda wreze da acxadebda:
brexti `kavkasiuri carcis wre~. mayurebelTa
darbazSi sinaTle qreboda. scenis moedani
mTlianad naTdeboda. mTxrobeli scenis siRrmisken
miemarTeboda, WiSkridan urduls gamoiRebda da
kars aRebda. scenaze cekviT speqtaklis personaJebi
SemoiWrebodnen mTxroblis simReris TanxlebiT:
ìyideT, iyideT rame~. es, faqtobrivad, speqtaklis
mxolod siuJeturi dasawyisi ar iyo, igi imTaviTve
gansazRvravda warmodgenis mxatvrul stilistikas
da mayurebels uqmnida garkveul ganwyobilebas.
sturuam gansacvifreblad amaRlebuli, cocxali,
faqizi iumoriT aRsavse speqtakli Seqmna; sada da
Rrma erTsa da imave dros. man ostaturad Seuxama
urTierTs groteski da realizmi. aqtioruli
Sesrulebis stereotipuli maneris parodirebiT,
ritmis monacvleobiT speqtaklSi, reJisorma msaxiobebs
xeli Seuwyo mieRwiaT srulqmnilebis im donisaTvis,
roca Sesruleba Tavisufal improvizaciad miiCneva
da msaxiobebi savsebiT erwymian piesis teqsts.
89
`kavkasiur carcis wreSi~ robert sturuam

ganaxorciela groteskisa da realizmis
urTierTSerwyma, mis saTeatro enaSi naTlad
gamoikveTa baxtiniseuli groteskuli realizmis
arseboba. speqtaklSi brextis kidev erTi principi
iyo daculi _ sxvadasxva mimdinareobaTa erTmaneTTan
organuli Serwymis principi. am SemTxvevaSi
naturalizmis, eqspresionizmisa da simbolizmisaTvis
damaxasiaTebeli niSnebi. naturalistur maneraSi iyo
gadawyvetili, magaliTad, iosebis tanis dabanis scena,
efreitoris mier gruSes gaupatiurebis scena.
brextis Teoriis Tanaxmad, reJisorma erTmaneTs
Seurwya poeturi da prozauli, fantastikuri da
realuri, gonebrivi da emociuri. amis erT-erTi
TvalsaCino magaliTi gaxldaT mTlianobaSi azdakis
saxe. azdaki iyo mSiSara, loTi, magram amave dros
maRali, keTili, poeturi bunebis adamiani. gavixsenoT
sasamarTloSi misi pirveli mosvlis scena. am epizodSi
Tavidan igi `gmirad~ warmogvidgeboda, romelic Tavisi
Tavis dasjas moiTxovda imis gamo, rom xalxis mteri
Tavadi jandieri misda uneburad Seifara. Semdeg mas
SiSis grZnoba Seepareboda da gaparva undoda. amave
scenaSi azdaki mReroda Tavis arias, romelic Zalze
poeturi da emociuri iyo. reJisoris sityvebiT rom
vTqvaT: ària, romelsac igi speqtaklSi mReris, misi
evoluciis Sedegia, misi rTuli warsulis xmaa. igi
yofili inteligentia, romelic galoTda da fskerze
daeSva. aria ki misi kulturuli Semoqmedebaa~.1
mTeli speqtaklis ganmavlobaSi mimdinareobda
gruSes pirovnebad Camoyalibebis procesi. speqtaklis
generaluri xazi swored gruSes mZime gza gaxldaT
bavSvis gadasarCenad. `misi tanjva-wameba, sxvadasxva
situaciaSi sxvadasxva adamianTan Sexvedra, sadac
misi, rogorc adamianis, gamocda xdeboda. sabolood
am rTul pirovnebad Camoyalibebis procesSi igi
1
vergasova i. avtoportreti Teatralur interierSi. J. `sabWoTa
xelovneba~, 1983. #12. gv. 92.
90
irCevda Tavisi sicocxlis mrwamss _ `Tesos sikeTe~.

gruSes rolis Semsrulebeli msaxiobis TamaSSi (i.
gigoSvili), iseve, rogorc azdakisa (r. CxikvaZe),
Serwymuli iyo pirobiTi, Teatraluri manera did
gulwrfelobasTan. gavixsenoT, Tundac, scena mas
Semdeg, roca gruSe patara miSikos soflel qals
utovebs. wamyvanis SekiTxvaze _ `maS ratoma xar
mxiaruli, patara qalo?~ saxeganaTebuli, gaxarebuli
Tavisi TavisuflebiT, gruSe upasuxebs: `xedav,
pataras swyalobs ufali~. xolo wamyvanis Semdeg
kiTxvaze _ `maS mowyenili ratom xar, patara qalo?~,
gruSe sulisSemZvreli xmiT eubneba: `swored imitom,
rom var ase Tavisufali~. gruSes msgavsad, azdakic
sikeTis matarebelia da sabolood maTi sruliad
gansxvavebuli gzebi bunebrivad Seerwya erTmaneTs.
`kavkasiur carcis wreSi~, iseve rogorc
`xanumaSi~, didi mniSvneloba hqonda miniWebuli
musikalur gaformebas (kompozitori g. yanCeli).
mas dramaturgiuli funqcia ekisreboda. musika
amZafrebda msaxiobTa TamaSs, aRrmavebda plastikur-
gamomsaxvelobiT saSualebebs, mayurebels uqmnida
ganwyobilebas. robert sturuas udidesi partnioria
gia yanCeli, musikis avtori. igive iTqmis speqtaklis
mxatvrul gaformebazec (mxatvari g. aleqsi-
mesxiSvili). scenaze araferi ar iyo zedmeti.
yvela detali moqmedebaSi CarTuli da amave dros
simbolur-metaforuli mniSvnelobis gaxldaT.
gavixsenoT, Tundac, moZravi fardebi, romlebic
xan Rrublebis rols asrulebda, xan eSveboda da
TiToeuli scenisaTvis ganmsazRvrel dramaturgias
qmnida. mxatvarisa da kompozitoris namuSevrebi
harmoniulad erwymoda reJisoris Canafiqrs.
speqtakli isev `parad-aleTi~ mTavrdeboda.
mxolod, am SemTxvevaSi mas Tavisi azrobrivi
datvirTva hqonda. reJisorma aq Tavisi speqtaklis
idea gaSiSvlebuli saxiT mogvawoda _ yvelaferi unda
91
ekuTvnodeT imaT, vinc sikeTes Tesavs. amasTanave es

dasawyisi da daboloeba speqtakls erT mTlianobaSi
kravda. `kavkasiur carcis wreSi~ robert sturuam
gamokveTa brextis piesis mTavari idea: konfliqti
adamianis bunebasa da socialur pirobebs, sikeTesa
da borotebas Soris.
evropasa Tu amerikaSi, brextis `kavkasiuri carcis
wris~ dadgmisas, xazs usvamdnen qarTul kolorits.
qarTul dadgmaSi ki robert sturua piruku moiqca.
mis speqtaklSi ufro ganzogadebisaken swrafva
SeimCneoda, vidre dakonkretebisaken. piesaSi arsebuli
niRbebic (esoden originaluri qarTuli Teatraluri
sanaxaobisaTvis) swored am ganzogadebis kuTxiT
gamoiyena reJisorma.
am mosazrebis dasadastureblad, evropasa Tu
amerikaSi `kavkasiuri carcis wris~ dadgmebze
recenziebidan, ramdenime amonarids moviyvan. 1997
da 2007 wlebSi londonis `nacionalur TeatrSi~,
frenk makginesis mier adaptirebuli brextis piesa,
sxvadasxva Teatralurma dasma orjer dadga. 1997
wels `komplisitis~ (`Complicite~ saTeatro dasi
_ m. v.) speqtaklze (reJisori da azdakis rolis
Semsrulebeli saimon makberni) pol teilori werda:
`morali `kavkasiuri carcis wrisa~ (rom miwebi
unda gadaeceT maT, visac yvelaze ukeT SeuZliaT misi
gamoyeneba) ilustrirebulia yalbi, zedmetad Sav-
TeTri dramatuli situaciis meSveobiT. imavdroulad,
qarTuli himnebiT uxvad gajerebul dadgmaSi,
`komplisiti~ kidev erTxel qmnis Teatralur magias
umartivesi saSualebebiT; magaliTad, dasartyami
instrumentebis meSveobiT iqmneba mdinaris dinebis
efeqti da Semdeg, mdinaris dineba gadaiqceva jariskacTa
SemaZrwunebel sabrZolo Subebad. zogierTi efeqti
adreuli dadgmebidan aris aRebuli~.1
1
Taylor P. Caucasian Chalc Circle RNT, London: Review. Newsp.The Independent.
1997. 23.04. http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/caucasian-chalk-cir-
cle-rnt-london-review-1268727.html Finally had been reviewed in 10.02.2014.
92
Teatraluri dasis `bleqaid Teatri~ (Blackeyed

theatre) 2011 w. ganxorcielebuli warmodgenis Sesaxeb
anne morlei-praistmani wers: `tom neilis
dadgma xazs usvams istoriaSi istoriis simbolur
aspeqtebs. viqtoria spearingis Txrobis ZiriTad
adgils warmoadgens karis CarCo, romlis Tavze
Camokidebulia maryuJi da paltos sakidi. fiona
devisis niRbebi da kostiumebi (speqtaklSi sul 5
msaxiobi monawileobda _ m. v.) xerxia (saSualebaa),
rogorc swrafi cvlilebebisa, aseve sasamarTlos
epizodSi scenis xalxiT datvirTvis iluziis
Seqmnisa, romelic speqtaklis kulminaciaa. ron
makalisteris dauviwyari musikaluri gaformeba,
romelSic uxvad JRers aRmosavleT evropis xalxTa
musikis elementebi, ufro metad ki sevdiani iberiuli,
abrwyinebs moqmedebas~.1
SesaZloa, r. sturuas warmodgenaSi brextis
cnobili `gaucxoebis efeqti~ ar iyo yvelgan daculi
da mayurebeli aqtiurad ebmeboda moqmedebaSi, zogan
es marTlac ase gaxldaT, magram es reJisoris
minusad ki ara, plusad unda CaiTvalos, radganac,
rodesac namdvili Semoqmedi xar, ar SeiZleba raime
axali ar Tqva, raime axlisaken ar miiswrafode Sens
SemoqmedebaSi. amjeradac ase moxda. robert sturuam
Tavisi axali sityva Tqva brextis Teatraluri
esTetikis gaazrebaSi. reJisorma, sworedac rom,
brexti daauRla baxtinTan, qarTul TeatrTan
da `xelosnis~ msgavsad pirdapir ar gadmoitana
brextiseuli principebi qarTul TeatrSi. amas garda,
r. sturua, rogorc ar unda cdiliyo, ver daZlevda
qarTveli msaxiobis bunebas, mis emociurobas,
tradiciebs, rac gvsurs Tu ara, mainc iCens Tavs
yoveli niWieri Semoqmedis qmnilebaSi. amis saukeTeso
1
Morley-Priestman A. The Caucasian Chalc Circle (Tour-Norwich). WhatsOnStage.
2011. 02.02. http://www.whatsonstage.com/reviews/theatre/southeast/
E8831296746746/The+Caucasian+Chalk+Circle+(tour+%96+Norwich).html Finally
had been reviewed in 10.02. 2014.
93
magaliTi speqtaklSi iyo ramaz CxikvaZis azdaki da

iza gigoSvilis gruSe vaCnaZe. maT TamaSSi organulad
Seerwya emociuroba da brextis `gaucxoebis efeqti~.
ai, ras werda `kavkasiuri carcis wris~ Sesaxeb
Teatrmcodne v. kiknaZe:
`karga xania rusTavelis Teatris scenaze ar
gvinaxavs amdeni aqtioruli warmateba erTad.
didi da patara rolebis Semsruleblebi erTi da
igive msaxiobebi sxvadasxva rolebSi, efeqturi
mizanscenebi, improvizaciebi, paraleluri moqmedebebi,
replikebi, sxvadasxva ritmis scenebi erTsa da imave
dros, sxvadasxva sibrtyeze warmoCenili xasiaTebi,
dedamiwis darad moZravi scenis (viTA cxovreba)
sxvadasxva rakursi, warsuli da Tanamedroveoba,
sisastike da simSvide – ras ar naxavT aq: es aris
reJisoruli fantaziis daucxromeli guluxvoba,
aqtiorTa gataceba da maRali profesionalizmi~.1
da marTlac, gavixsenoT, Tundac, g. saRaraZis mier
Seqmnili sami saxe _ efreitoris, berisa da yazbegis.
aq gamovlinda g. saRaraZis, rogorc msaxiobis
mravalsaxeoba, misi niWis mdidari SesaZleblobani.
i. gigoSvilis gruSe dramatuli xazis gamtarebeli
iyo speqtaklSi. swored misma TamaSma gansazRvra
warmodgenis emociuri tonaloba, emociuri tonalobis
ganmsazRvreli iyo agreTve ramaz CxikvaZis azdaki.
xolo misi `simReris scena~ gamoirCeoda eqspresiiTa
da Sinagani tragizmiT. yoveli personaJisaTvis
robert sturuam ipova individualuri, plastikuri
daxasiaTeba. ama Tu im personaJis dasaxasiaTeblad
reJisori xSirad mimarTavda xolme romelime erT, magram
aucileblad zustad mignebul detals. gavixsenoT
policieli Salvasa da lavrentis TiTis wverebze
siaruli, anda efreitoris pirveli Semosvla. igi
jariskacis mxrebze àmxedrebuli~ warmogvidgeboda
scenaze. amiT reJisori efreitoris egreTwodebul
1
kiknaZe v. Teatri da dro. Tb. 1984. gv. 252
94
`saldafonobaze~ migvaniSnebda, romelSic Caqsovili

iyo idea uxeSobisa da Zalmomreobisa. anda, Tavadi
yazbegis siaruli, romelSiac naTlad gamosWvioda
misi `gaumaZRari~ buneba.
robert sturuas miswrafebam publicistikisaken,
poeturi sityvis, musikis da cekvis sinTezisaken
Tavisi maRalmxatvruli gamoxatuleba pova brextis
`kavkasiur carcis wreSi~, es iyo r. sturuas
reJisoruli azrovnebis namdvili gamarjveba.
àm bolo oci wlis manZilze brextis piesebi Cveni
yuradRebis centrSi moeqca. Cven vnaxeT `kavkasiuri
carcis wre~ besonisa da streleris dadgmiT, magram
Tbilisis S. rusTavelis sax. akademiuri Teatris
mier warmodgenili speqtakli sruliad sxvagvari,
uaRresad originaluri, STambeWdavi da ucnauri
elementebis Semcveli sanaxaobaa.
qarTvelebma saocari simkvircxle, sicocxle
SesZines am piesas da gamoamzeures brextis
dramaturgiis mSveniereba. es Zalze mniSvnelovania,
radgan sul cota xnis win brexti warmogvidgines
sulTamxuTav ideologad, romlis piesebSi ver
vxedavT sinaTles da silaRes. swored amitom, brextis
nawarmoebebze Seqmnili speqtaklebi gvRlida da
gvaRizianebda kidec. r. sturuam moaxerxa Taviseburad
gaeazrebina brexti, rac sakmaod Sors dgas dasavleT
evropis reJisorTa koncefciebisagan. mayurebeli
moajadova am speqtaklis ukidegano Teatralobam da
didi dResaswaulis uSualo monawiled aqcia, TiTqos
mayurebelTa darbazsa da scenas Soris zRvari
moiSala~.1
saocrad mravalplaniani aRmoCnda speqtakli
`kavkasiuri carcis wre~ reJisoruli azrovnebiT,
msaxiobTa SesrulebiT, mxatvris (g. mesxiSvili),
kompozitoris (g. yanCeli) namoRvawariT. simfonizmma,
1
kosinski r. rusTavelis Teatris muzeumis masalebidan, gaz.
àvenire~. poloneTi.
95
urTierTSerwymam yoveli detalisa, yoveli xazisa

speqtakls mianiWa sisadave da mTlianoba. speqtakli
savse iyo simsubuqiT, sinarnariT, uSualobiT,
plastikurobiT, sicocxliT, mxiarulebiT da
gaocebda sinTezurobiT.
1994 wels robert sturua rusTavelis TeatrSi
meored dgams brextis `seCuanel keTil adamians~. am
speqtaklSi reJisorma kvlav gausva xazi sikeTisa da
borotebis fardobiTobas, SeiZleba iTqvas, sikeTis
praqtikuli ganuxorcieleblobis Temas. am dadgmaSi
reJisori sikeTis sazrisis aseT interpretacias
iZleva: sikeTis keTebisas sakuTari Tavis mimarTac
keTili unda iyo, sxva SemTxvevaSi sikeTe borotebis
saTaved SeiZleba iqces.
`saerTod, siyvarulis Tema 90-ianebis erT
erTi wamyvani Tema xdeba, xolo socialur da
politikur motivebs adamianis egzistenciisa da
misi individualuri arCevanis, TviTsrulyofisa
Tu TviTdestruqciis motivebi Crdilavs. reJisors
sul ufro metad ainteresebs adamianis qcevis
spontanuri, intuiciuri, misi koleqtiuri arsis
amsaxveli aspeqtebi. sturuas anTropologiuri
interesi ufro farTo da mravalmxrivi xdeba,
imave `seCuanelSi~, RmerTebis TiTqmis marionetuli
figurebi adasturebs, rom yofierebis ZiriTadi
drama dedamiwaze xorcieldeba. aracnobieris,
fuZiseulis, iracionalurisadmi interesi reJisoris
SemoqmedebaSi sul sxvadasxvagvarad aisaxeba. amasTan
aqtualuri rCeba ganvlil periodebSi Seqmnili
mxatvruli modelirebis enac~.1
am speqtaklSi robert sturuam gamoiyena
`citirebis~ xerxi: `citirebebi~ Tavisi adrindeli
speqtaklebidan, erTgvari kolaJi sxvadasxva
speqtaklebis dekoraciebidan, magaliTad: `kavkasiuri
carcis wris~ da `riCard mesamis~. mayureblisaTvis
1
96
nacnobi anturaJi, sxva konteqstSi warmoCenili, axal

sinamdviles qmnida.
reJisorma `keTili~, magram uZluri RmerTebi
liftis kabiniT dauSva scenaze da miamitur,
erTgvarad infantilur personaJebadac ki aqcia.
am infantilur RmerTebs ki daupirispira areuli,
orsaxovani samyaro, sadac boroteba batonobs. aq, am
samyaroSi, ar fasobs sikeTe, siyvaruli, erTguleba,
gulwrfeloba... erTaderTi adamiani, romelic sikeTis
matarebelia, aris meZavi Sen te. magram masac aiZuleben
gardaiqmnas daundobel Sui ted, radgan am qveyanaze
siyvaruli da sikeTe aravis sWirdeba. sakuTari
adgilis dasamkvidreblad ki sakuTari moyvasic ki
ar unda dazogo.
robert sturuas `seCuaneli keTili adamiani~
erTgvari miTologiuri igavia samyaros wyobaze. es
ukanaskneli, adamianis mier bolomde Seucnobelia da,
albaT amitomac, yovel nabijze Ralatobs RvTaebriv
kanonebs. robert sturuam Riad datova kiTxva _
SeZlebs ki Sen te sikeTis SenarCunebas, balaganidan,
qaosidan wamodgomas, zneobriv gamarjvebas.
darCeba Tu ara igi keTil adamianad? `kavkasiuri
carcis wrisgan~ gansxvavebiT, `seCuaneli keTili
adamianis~ sturuaseuli brexti ufro skeptikuria.
aq, am speqtaklSi brextiseuli `gaucxoebis efeqti~
yvelaze ufro metad aisaxa reJisorisa da drois
gaucxoebaSi.
1. ra aris brextis epikuri Teatris mTavari principi da ra

ganmasxvavebeli niSnebia iluzorul, mimetur Teatrsa
da brextis èpikur Teatrs~ Soris?
2. Ppiter brukis mosazrebiT, romeli umniSvnelovanesi
maxasiaTeblebis gamo aris brexti Tanamderove Teatris
mTavari figura?
97
3. Mra aris brextis `gaucxoebis meTodis~ mTavari mizani
da uaryofs Tu ara igi mTlianad msaxiobis TamaSSi e.
w. gardasaxvis meTods?
4. ra saSualebebs, xerxebs iyenebs brexti TeatrSi
sinamdvilis iluziis gasaqrobad?
5. mayurebelSi kritikuli azrovnebis gamomuSavebis
garda, ra daniSnuleba aqvs Teatrs brextis mixedviT?
6. rodis daidga brexti pirvelad saqarTveloSi, vin iyo
reJisori da ra piesa ganaxorciela?
7. vin gaarRvia pirvelad saqarTveloSi romantikuli,
mimetur-iluzoruli Teatris wre da dasabami misca
antiiluzorul, parodiul-groteskul Teatrs?
8. brextis romeli piesa dadga sturuam pirvelad da
ramdenjer ganaxorciela misi dadgma rusTavelis
TeatrSi da ratom, ra mizeziT?
9. romel wels dadga robert sturuam brextis `kavkasiuri
carcis wre~ da ra ZiriTadi montaJuri cvlilebebi
ganaxorciela speqtaklSi?
10. ra funqcia daakisra Janri lolaSvilis mTxrobels
reJisorma `kavkasiur carcis wreSi~?
11. speqtaklSi _ `kavkasiuri carcis wre~, romeli
personaJebis saxeebSi moxda Serwyma brextis saTeatro
Teoriis (samsaxiobo xelovnebis) ZiriTadi niSnebis?
12. ra Zireuli koncefciuri sxvaoba iyo 1975 w. dadgmul
`kavkasiur carcis wresa~ da 1992 w. ganxorcielebul
`seCuanel keTil adamians~ Soris? (daasaxeleT am
sxvaobis mizezebi).
13. daasaxeleT inteleqtualuri dramis dabadebis
winamZRvrebi.
98
Tavi VI
robert sturuas qrTuli Seqspiriana
`riCard III~
(1978)
klasikuri nawarmoebis dadgmisas reJisorma

da msaxiobebma aucileblad unda gaiTvaliswinon,
Tu maT mier amorCeuli piesa ramdenad miesadageba
Tanamedroveobas, upasuxebs Tu ara im problemebsa da
kiTxvebs, romlebic dResdReobiT awuxebT da aRelvebT
adamianebs. gansazRvruli qveynis, epoqis yofis asaxva
SeiZleba warmoadgendes interess eTnografiuli
muzeumisaTvis, magram aramc da aramc Teatraluri
koleqtivisa da Teatraluri mayureblisaTvis.
klasikuri nawarmoebi yovelTvis humanur, mowinave
ideebs amtkicebs. reJisoris amocana da mizani ki imaSi
mdgomareobs, rom es ideebi saxeobrivad, mxatvrul
formaSi asaxos. Tanadroulad gaxsna klasikuri piesa,
niSnavs masSi ipovo is didi problemebi, romlebsac
ar SeuZliaT ar gamoiwvion dRevandel mayurebelSi
vnebaTaRelva. piter bruki wignSi `carieli sivrce~
wers: `Seqspiri CvenTvis kvlav misabaZi magaliTia.
aqedan gamomdinare, Cveni muSaoba Seqspiris scenaze
gansaxorcieleblad mimarTulia iqiTken, rom
mis piesebs mivaniWoT `Tanamedrove~ JReradoba,
vinaidan, mxolod maSin, rodesac mayurebels
uSualod gaaRizianebs piesis Sinaarsi, SesaZlebelia
gadailaxos dro da pirobiTobebi~.1
Seqspiris dramaturgia ekuTvnis swored iseT
klasikur nawarmoebTa ricxvs, romelic reJisorma
SeiZleba miusadagos Tanamedrove problemebs,
konkretulad am SemTxvevaSi ki saubaria piesaze
`riCard III~.
1
Брук П. Пустое пространство, секретов нет. М. «Наука». 2003. стр.143.
99
saqarTveloSi Seqspiri mecxramete saukunis pirveli

naxevridanaa cnobili, misi popularoba ki uSualod
aris dakavSirebuli qarTuli Teatraluri kulturis
zrdasTan. qarTuli Teatri mwvaved ganicdida erovnuli
dramaturgiis naklebobas da imJamad arsebuli piesebis
dabal dones. swored amitomac qarTveli msaxiobebi
eswrafodnen sazRvargareTel dramaturgTa, maT
Soris Seqspiris nawarmoebebis ganxorcielebas; iseT
dramaturgias, romlis mxatvrul-msoflmxedvelobiTi
poziciebi axlo iyo qarTveli eris kulturisaTvis.
saqarTveloSi Seqspiris popularizaciaSi didi
wvlili miuZRviT ilia WavWavaZes da ivane maCabels.
ai, ras wers amis Sesaxeb profesori niko yiasaSvili:
`Secdoma iqneboda gvefiqra, rom ilia WavWavaZisa
da, gansakuTrebiT, ivane maCablis, rogorc ZiriTadi
mTargmnelis, roli mxolod da mxolod Seqspiris
teqstis gadmoqarTulebiT amoiwureboda. `mefe liris~,
hamletis~ òtelosa~ Tu `makbetis~ qarTuli Targmanebi,
amave dros, Seqspiris Tavisebur, Rrma interpretacias
warmoadgenda. iliasa da ivane maCabels SesaniSnavad
esmodaT Seqspiris Semoqmedebis ara marto mxatvrul-
esTetikuri srulfasovnoba, aramed misi didi, Rrmad
humanisturi msoflmxedvelobrivi safuZvlebic.
swored Seqspirisadmi am msoflmxedvelobriv-
esTetikurma naTesaobam Sva rogorc brwyinvale
Targmanebi, iseve SesaniSnavi qarTuli Seqspiruli
Teatric~.1
swored maT saxelTanaa dakavSirebuli `mefe
liris~ cocxali suraTebis ganxorcieleba pirveli
saSualo skolis (Zveli gimnaziis) SenobaSi.
ilia WavWavaZem warCinebuli ojaxebidan Sekriba
Semsruleblebi, liris rols ki Tavad asrulebda.
dResdReobiT warmoudgenelia qarTuli
Teatris istoria Seqspiris dramaturgiis gareSe.
warmoudgenelia lado mesxiSvilis da uSangi
1
yiasaSvili n. `qarTuli Seqspiriana~. Tb. 1959. gv. 9.
100
Tavi VI, robert sturuas qrTuli Seqspiriana, `riCard III~
CxeiZis hamletis, uSangi CxeiZis iagos, akaki vasaZis

klavdiusisa da iagos, akaki xoravas otelos, vaso
goZiaSvilis riCardis gareSe. ramdenadac paradoqsuli
unda iyos, qarTuli Teatris didi gamarjvebebi
yovelTvis dakavSirebuli iyo ara erovnuli, aramed
sazRvargareTuli dramaturgiis dadgmasTan; iyo iseTi
dadgmebic (mxedvelobaSi maqvs mixeil TumaniSvilis
`zafxulis Ramis sizmari~), romlebic Tavis dros
ramdenime wliT uswrebdnen da amis gamo mayureblisa
da kritikisagan miuRebeli da amouxsnelni rCebodnen
xolme. araerTi aRfrTovanebuli fraza dawerila
qarTul Seqspirul warmodgenebze. moviyvan erT
magaliTs. xoravas otelos Sesaxeb v. i. nemiroviC-
danCenko ambobda: `xoravaze SeiZleba iTqvas, rom sxva
masze ukeTesi otelos rolis Semsrulebeli sabWoTa
kavSirSi ar moipoveba. me ar meSinia ganvacxado, rom
otelo-xorava es Teatraluri movlenaa, romlis
Sesaxeb ginda ilaparako da wero~.1 am didi Teatraluri
moRvawis sityvebidan naTlad Cans, Tu ra warmatebiT
idgmeboda qarTul TeatrSi Seqspiri.
60-iani wlebis dasawyisidan qarTul TeatrSi,
kerZod ki, rusTavelis TeatrSi iwyeba romantikuli
Teatris principebis ugulebelyofa da Ziebani axali
reJisoruli stilistikis damkvidrebisaTvis. es
procesi SeqspirTan mimarTebaSi sabWoTa kavSiris
Teatraluri samyaros masStabiT mimdinareobda.
ai, ras wers amis Sesaxeb rusi Teatrmcodne a.
bartoSeviCi: `v. i. nemiroviC-danCenkos TqmiT,
tradiciul-romantikuli, damtkbari Seqspiris
uaryofisas, Teatrma gansakuTrebuli simwvaviT
aRmoaCina Seqspiris saxiT xelovani, romelic
movlenebs gadmoscemda daundobeli simaxviliT da
Seulamazebeli simarTliT. klasikosis nawarmoebebi
gaiazreboda Tanamedrove dramis, gansakuTrebiT,
1
Беседа с В. И. Немировичем-Данченко. газ. «Заря Востока». 1941. .№290.
101
brextis poziciebidan~.1 Seqspiris gaazreba

Tanamedrove dramisa, brextis Teatris poziciebidan
samociani wlebis dasawyisSi rusTavelis TeatrSic
SeiniSneboda. `Seqspiriseul TeatrSi Tavisuflad
Tanacxovroben brextic da beketic, magram Tavad
is (Seqspiri) erTi TaviT maRla dgas oriveze. Cveni
amocanaa _ postbrextiseul epoqaSi win gavWraT gza,
ufro sworad, ukan _ SeqspirTan~.2
mixeil TumaniSvilma rusTavelis Teatris scenaze
Seqspiris sami piesa ganaxorciela. `zafxulis Ramis
sizmari~ (1964 w.), `mefe liri~ (1966 w.) da ìulius
keisari~ (1967 w.). am speqtaklebis gaanalizeba calke
Temis sagania. me ki am sami dadgmidan gamovyof
`zafxulis Ramis sizmars~. m. TumaniSvilis es dadgma,
dResdReobiT, Tu SeiZleba ase iTqvas, `Cavardnil
speqtaklad~ iTvleba. Tavis droze igi `kritikis
qarcecxlSi~ gaatares. mixeil TumaniSvils
sayvedurobdnen novatorobas, tradiciisagan
gandgomas, sxvadasxva saSemsruleblo maneris
erT speqtaklSi aRrevas, ekleqtizms, mxatvruli
poziciis meryeobas da a. S. rac mTavaria, kicxavdnen
msaxiobebis TamaSis pirobiTobas da uaryofdnen
amgvari TamaSis maneras dramatul TeatrSi. `m.
TumaniSvilis reJisorul profilSi TandaTan imata
tradiciisadmi novatorulma damokidebulebam. misi
speqtaklebidan TiTqos `WinWraqas~ mfrinavi xaliCiT,
ise gauCinardnen Zlieri vnebis adamianebi. reJisori
TviTneburi stilizaciiT gaumklavda qarTuli
folkloris surneliT Sepkurebul naxucriSvilis
piesa-zRapars... m. TumaniSvilma tradiciisagan
gandgomac aRar ikmara da `zafxulis Ramis sizmarSi~
mis Cawixvlas Seudga~.3 ai, amgvarad akritikebdnen
mixeil TumaniSvilis Ziebebs, cdebs qarTul TeatrSi
1
Бартошевич А. Диалоги с Шекспиром. ж. «Театр». 1976. № 6. ст. 53.
2
bruki. dasaxelebuli naSromi. gv. 143.
3
qarTveliSvili v. fiqrebi rusTavelis Teatrze. J. `sabWoTa
xelovneba~. 1964. #5, gv. 19. 22.
102
brextiseuli esTetikis SemotanisaTvis.

`Seqspiris piesebis dadgmebi umeteswilad
warmoadgens sxvadasxva Teatralur stilTa istorias,
romlebic ubiZgebda msaxiobebs, reJisorebsa da
mxatvrebs gamoeZerwaT Seqspiris piesebi Taviseburad~,1
_ wers piter bruki. SeiZleba `zafxulis Ramis sizmari~,
marTlac, ar gamouvida m. TumaniSvils, magram erTi
ram udavod faqtia. sturuas mier Seqspiris `riCard
III~ axleburad wakiTxvisa da dadgmis winamZRvrebi
unda veZeboT `zafxulis Ramis sizmarSi~. logikurad
ar SeiZleba, rom `WinWraqasa~ da `zafxulis Ramis
sizmars~ gacnobierebulad Tu gaucnobiereblad ar
emoqmeda robert sturuas reJisoruli stilistikis
Camoyalibebaze, radganac swored ekleqtizmi,
romlisTvisac ase kicxavdnen TumaniSvils, mefobs
sturuas TiTqmis yvela dadgmaSi da maT Soris
`riCard mesameSi~.
Seqspiris `riCard mesame~ ekuTvnis istoriuli
qronikebis ricxvs. am piesaSi dramaturgma dagvixata ara
mxolod brZola ZalauflebisaTvis, aramed adamianebi,
romlebic Sepyrobilni arian Zalauflebis `xelSi
Cagdebis~ ideafiqsiT da romlebic arafris winaSe ar
ixeven ukan Tavisi miznis misaRwevad. es miswrafeba
klavs adamianSi suliers, ukargavs siyvarulis
unars, yovelgvar rwmenas. ZalauflebisaTvis brZola
sabolood iqceva ra maT miznad, gansazRvravs maT
xasiaTs, maT urTierTdamokidebulebas garSemo myofi
adamianebisadmi. mTavari problema am tragediaSi aris
tiraniis problema, romelic adamianis Tavisuflebis,
adamianis pirovnebad Camoyalibebis winaaRmdeg aris
mimarTuli. swored amaSi mdgomareobda Seqspiris
tragediis humanuri idea. riCards, romelic
Zalauflebis xelSi Cagdebis ideiTaa Sepyrobili,
SeuZlia gawiros yvela da yoveli, rac ki mas
win aRudgeba am miznis misaRwevad. Tavis gzaze
1
Брук П. Шекспир в наше время. Ж. «Англия». 1964. №2. стр. 8.
103
Zalauflebisaken igi daundobeli, Seuwynarebelia,

advilad midis yovelgvar danaSaulze. `riCard mesameSi~
Seqspirma gaaSiSvla ZalauflebisaTvis brZolis
kanonzomierebani, asaxa misi arsi, gamoamJRavna misi
araadamianuri saxe. Seqspirma gviCvena egreT wodebuli
`Caketili wre~, romelSiac moqmedebdnen riCardi da
misi `Tanamzraxvelni~. swored am viwro wreSi unda
gadawydes qveynis bedi, aq xdeba SeTqmulebebi, aq
imarjveben da marcxdebian, awameben da sjian, magram
sinamdvileSi aravis ar awuxebs qveynisa da xalxis
momavali, amave dros arcerTi maTgani ar uSvebs
moments xelidan, raTa warmoTqvas amaRlebuli
sityvebi samSobloze, xalxze, sazogadoebriv
idealebze. magram es yvelaferi mxolod politikuri
iaraRia maT xelSi. `savsebiT cxadia, rom Seqspiri
Tavisi piesebis werisas, gulisxmobda usazRvro
sivrces da ganusazRvrel dros. rodesac aqcenti
keTdeba adamianur urTierTobebze, ar SeiZleba
Tavis SeboWva droisa da adgilis erTianobiT. Cveni
yuradReba koncentrirebulia urTierTqmedebaze
erTi personaJisa meoreze, amasTan cxovrebiseuli
konteqsti ki ar gamoixateba, aramed iqmneba sxva
personaJebis mier~.1
Seqspirma Tavis tragediaSi dagvixata agreTve
riCardis winaaRmdeg mebrZolnic. magaliTad,
riCmondi. dramaturgma igi piesis bolos Semoiyvana,
SeabrZola riCards da daamarcxebina, e. i. sabolood
keTils gaamarjvebina borotze. robert sturuam
ki riCmondic riCardis Tanamzraxvelad gamoiyvana
da SeiZleba masze ufro saSiS borotmoqmedadac.
maxsovs, bevrni ukmayofiloni iyvnen riCmondis amgvari
saxecvlilebiT _ reJisori mayurebels araviTari
keTilis rwmenas aRar utovebso; magram reJisoris
aseTi gadawyveta, vfiqrob, ufro Seesabameba im dros,
roca daidga speqtakli, Tanamedrove epoqas. Tanac
1
bruki. dasaxelebuli naSromi. gv. 224.
104
es ar iyo axali movlena. ramdenime wliT adre

sabWoTa kavSiris sxva TeatrebSic moxda riCmondis
saxis amgvari gadawyveta. ai, ras wers amis Sesaxeb
Teatrmcodne a. bartoSeviCi: `lipeckis Teatris
speqtaklSi `riCard III~ riCmondi _ axalgazrda,
Zlieri mxecia, mglis lekvi, romelsac surs Serkineba,
bolos meore riCardi aRmoCndeba. TiTqmis imave sqemiT,
sazogadod miRebuli gadawyvetisgan gansxvavebulad
aris dadgmuli `riCard III~ finali lvovis TeatrSi.
speqtakls amTavrebda igive macne, vinc iwyebda. igi
mxned mouTxrobda simSvidesa da keTildReobaze,
bolos da bolos ingliss rom ewvia. macnes
wamoZaxilebis fonze riCmondi Cumad ebRauWeboda
gvirgvins, ixutebda mkerdze, xolo scenis centrSi
TandaTan naTdeboda riCardis najaxi _ bolo sagani,
rasac xedavdnen speqtaklSi. yvelaferi Tavidan unda
daiwyos~.1
rogorc vxedavT, sabWoTa kavSiris sami sxvadasxva
Teatri TiTqmis erTdroulad, sxvadasxva mxatvruli
formiT, mivida riCmondis saxis azrobrivad erTnair
gadawyvetamde. es faqti, ra Tqma unda, SemTxveviTi
ar aris, rogorc zemoTAaRvniSne, igi drom da epoqam
moitana. Seqspiris sturuaseuli interpretaciiT,
brZola, romelic mimarTulia riCardis winaaRmdeg,
gamomdinareobs ara moraluri da eTikuri, aramed piradi
gamorCenis, sakuTari interesebis dakmayofilebis
Tvalsazrisidan. da gana Cvens droSi swored amgvar
gadagvarebamde araa misuli xalxi? robert sturua
Tavisi speqtakliT eubneboda mayurebels, xalxs,
SeCerdiT, dafiqrdiT, ras sCadixarT, winaaRmdeg
SemTxvevaSi Tqven dakargavT adamianur saxes, adamianur
Rirsebas, yovelgvar adamianurs da gadaiqceviT
gandidebis maniiT Sepyrobil meqanizmebad. ra Tqma
unda, sturuas speqtakli mimarTulia yovelgvari
tiraniis winaaRmdeg. àdamianuri faseulobebis
1
bartoSeviCi a. dasaxelebuli naSromi. gv. 60-61.
105
skalaze Seqspiri ukan ar ixevs arc maRalis da

arc dabalis gadmocemisas. misi Teatri ar auxeSebs
suliers, imisTvis, rom gaxados igi xelmisawvdomi
da ar uaryofs WuWys, simaxinjes, Zaladobas am or
ukiduresobas Soris da nabij-nabij krefs energias,
aZlierebs grZnobas, romelic mwifdeba, sanam
mayureblis winaaRmdegoba ar iqneba motexili da ar
gamofxizldeba, raTa wamierad Caixedos realurobis
siRrmeebSi~.1
SeqspirTan, iseve rogorc speqtaklSi, riCardi
Tavisi zraxvebis ganxorcielebisaTvis eyrdnoba
Tanamzraxvelebs, romlebic raRaciT politikur
partias mogvagoneben, maT aerTianebT mTavari
politikosis, riCardis neba da Tu vinme ver Seasrulebs
Tavis `rols~, im wuTSive aqroben. aqroben cotaodeni
winaaRmdegobis gamwev, bevris mcodne, gansazRvruli
etapis Semdgom naklebad saWiro pirebs. es erTgvari
TamaSia, politikuri `TamaSi~. aq ukve adamiani da
adamianuri aRaraviTar rols aRar TamaSobs. èrT-
erTi problema, romelsac Cven vawydebiT speqtaklSi
`riCard III~, aris adamianurobis araadamianurobaSi
gardaqmna. SemTxveviTi ar aris, rom dramis nebismieri
monawilis daRupva CvenSi ar iwvevs TanagrZnobas.
isini, vinc CaerTnen sisxlian TamaSSi, erTmaneTze
ise nadiroben, rogorc es namdvili nadirobis dros
xdeba. rodesac mtaceblis ganadgureba _ mizania,
romelic amarTlebs nebismier saSualebas. yoveli
maTgani gansakuTrebulad daundobelia, saerTod ara
aqvT Secodebis instinqti. aravin ar gansazRvravs
sxvis cxovrebas, rogorc raRac faseuls. aq fasobs
mxolod Tanamoazre, isic iqamde, sanam SeuZlia
gagiwios samsaxuri~.2
SeqspirTan Zalmomreoba da cinizmi erT-erTi
mTavari iaraRia ZalauflebisTvis brZolaSi. swored
1
bruki. dasaxelebuli naSromi. gv. 258-259.
2
Орджоникидзе Г. Прочтение Шекспира. газ. «Литературная Грузия». 1984. .№1.
106
amas usvamda xazs Tavis speqtaklSi robert sturua.

amisaTvis sakmarisia gavixsenoT, Tundac, klarensis,
ufliswulebis, hestingsis mkvlelobis scenebi.
ZalmomreobiTa da cinizmiT moralurad aknineben,
sakuTar me-s akargvineben adamians, laquca finiad
gadaaqceven, rogorc amas ukeTeben kenterberis
arqiepiskoposs. yovelive gancdilisa da gadatanilis
Semdeg arqiepiskoposi gardaiqmneboda raRac cxovelis
msgavs, usityvo arsebad, riCardis uerTgules
msaxurad, romelic yovelgvar damcirebazea Tanaxma,
oRondac is tkivili, romelic man ganicada, meored
aRar miayenon. amitomac igi sityvaSeubruneblad
asrulebs bakingemis cinikur rCevas _ xalxSi
gaavrcelos riCardis interesebisTvis hestingsis
danaSaulebrivobis versia da, aqedan gamomdinare,
misi dasjis aucilebloba.
robert sturuas daintereseba Seqspiris `riCard
mesameTi~ ar yofila SemTxveviTi. tiraniis globaluri
aspeqtebis Cveneba, mis winaaRmdeg brZola, tiranul
saxelmwifoSi pirovnebis nivelirebis problema
yovelTvis awuxebda da aRelvebda reJisors. gavixsenoT
`yvaryvare~, `Ralati~, `kavkasiuri carcis wre~. Tuki
`yvaryvareSi~ yvaryvare, Tavisi namdvili, nacarqeqias
saxis dasafarad, niRabs amofarebuli moqmedebs,
`riCard mesameSi~ ukve ufro saSiS `borotmoqmedTan~
gvaqvs saqme. riCardi borotmoqmedi, magram Wkviani
politikosia. erTaderTi Secdoma, romelsac igi am
TamaSis dros dauSvebs, es aris riCmondis siyvaruli,
erTaderTi adamianuri grZnoba, romelic riCards
gaaCnda. robert sturuam `riCard mesamis~ dadgmis
drosac ar uRalata Tavis meTods da reJisoruli
koncefciis gamosaxatavad Seqspiris teqstsac iseve
Tavisuflad moeqca, rogorc amas sxva dramaturgTa
mimarT akeTebda xolme. amisda miuxedavad, rusTavelis
Teatris `riCard mesame~ Seqspiruli speqtaklia,
didi ingliseli dramaturgis nawarmoebis sulis
107
erTguli. `me vTvli, rom damdgmels aqvs ufleba

misces forma, daWras da gadaaadgilos, magram
mxolod im SemTxvevaSi, Tuki Rrmad sjera imisa, rom
stilizaciis is xerxi, romelsac igi axorcielebs,
emsaxureba Zalian mniSvnelovan, arsebiT amocanas
_ Tanamedrove auditoriisaTvis, piesis ZiriTadi
masalis aRorZinebasa da gacocxlebas. magram man
yovelTvis unda gaiTvaliswinos, rom raime erTiani
stilis dadeba gamofitavs piesas~,1 _ wers bruki.
tragediis sturuaseuli rekonstruqciiT
speqtaklSi zogierTi personaJi saerTod gaqra.
gaCndnen axali gmirebi, teqsti Seamokles,
specialurad am dadgmisTvis. zurab kiknaZem Seasrula
axali prozauliATargmani, romelSiac nawilobriv
Sevida ivane maCablis Targmani, Caemata axali
teqstebi, Seqspiris tragediis xuTi moqmedeba, sam
aqtamde daiyvanes. rigi scenebi, romlebic SeqspirTan
Tanmimdevrulad aris mocemuli, speqtaklSi
gaerTianda polifoniur plastebSi, amiT naTlad
gamomJRavnda movlenebis is urTierTSemakavSirebeli
xazi, romelic sxva SemTxvevaSi mayureblisaTvis
SeiZleba amoucnobi gamxdariyo. magaliTisaTvis
gavixsenoT hestingsTan riCardis gamefebaze
dasaTanxmeblad migzavnili Suakacebis epizodi,
romelic gaerTianebulia riCardisa da misi amalis
molaparakebis scenasTan. riCardi TiTqos eswreba
hestingsTan Suakacebis dialogs, afasebs mas da
iRebs garkveul gadawyvetilebebs. Seqspirs klarensis
mkvleloba ramdenime epizodSi aqvs mocemuli. pirveli
moqmedebis mesame nawilSi, riCardi mkvlelebTan
molaparakebas awarmoebs, meoTxe nawilSi, klarensi
brekenbers uambobs Tavis saSinel sizmars. mkvlelebi
saSvs warudgenen brekenbers, ukanaskneli tovebs
klarenss, viTomda sasaxleSi mefisaTvis moxsenebis
gasakeTeblad. Semdgom _ mkvlelebis dialogi, sadac
1
Брук П. Шекспир в наше время. ж. «Англия ». 1964. №2. стр. 16.
108
maTi sxvadasxvanairi damokidebuleba mJRavndeba

danaSaulisadmi anu mkvlelobisadmi. klarensi
da mkvlelebi, da bolos, mkvlelebi mkvlelobis
Cadenis Semdgom. yvela am epizods robert sturuam
erT scenaSi mouyara Tavi da yvela es moqmedeba
erT droSi warmogvidgina. scena or nawilad daiyo.
mayureblidan marcxniv klarensi yveba sizmars. scenis
Sua nawilSi riCardi mkvlelebTan erTad miemarTeba
avanscenisaken. riCardi TiTqos yurs ugdebs klarensisa
da brekenberis dialogs. riCardi mkvlelebs aZlevs
brZanebas da ukanasknelni ganlagdebian scenis
marjvena kuTxeSi, erTmaneTSi arCeven situacias.
es yvelaferi, ra Tqma unda, pirobiTobaa, magram
gamarTlebuli pirobiToba. amiT reJisorma dro moigo
da amave dros gviCvena riCardis damokidebuleba, misi
fiqri mxdali klarensis ukanasknel Rameze. robert
sturuas speqtaklidan mTlianad gaqra epizodebi,
romelSiac mocemuli iyo dialogi moqalaqeebisa
mefe edvardis sikvdilis Semdgom, gaqra agreTve
ojaxuri scena mcirewlovani iorkis hercogis,
dedofal elizabeTis, iorkis mTavris meuRlisa da
kenterberis arqiepiskoposis monawileobiT, aqedan
reJisorma gamoiyena mxolod ramdenime sarkastuli
SeniSvna riCardis Sesaxeb, xolo uelsis princis
CamosvlasTan dakavSirebiT arqiepiskoposi ambobs
oficialur sityvas, romelic SeqspirTan saerTod
ar aris, sainteresoa agreTve, rom princis pasuxSi
gaismis sityvebi, romliTac Seqspiris piesaSi riCmondi
amTavrebs tragedias.
ìnglisi didxans WkvaSeSlilebr itanjeboda,
uwyalod Rvrida Zma Zmis sisxlsa, mama Svilisas~1
da a. S.
princis mier warmoTqmuli sityvebi, TiTqos raRaca
SemTxvevisaTvis specialurad naswavli, gazepirebuli,
1
Seqspiri u. riCard mesame. TxzulebaTa sruli krebuli. t. 1.
`xelovneba~. Tb. 1983. gv. 222.
109
haerSi nasroli sityvebia. robert sturuam speqtaklSi

Secvala Seqspiris tragediis dasasruli. aRar aris
riCardisa da riCmondis brZolisaTvis mosamzadebeli
scenebi. Seicvala, gadakeTda aCrdilTa gamocxadebis
scenebi. SeqspirTan isini riCardsa da riCmonds
moevlinebian brZolis win, wyevlian ra pirvelsa
da amxneveben meores. speqtaklSi lirikuli valsis
TanxlebiT saorkestro ormodan amodian xelixel
Cakidebuli patara princebi, isini avanscenidan
scenis siRrmisaken miemarTebian. maTi msvleloba
ramdenjerme meordeba. scenis siRrmeSi Cndebian
sxva aCrdilebic. riCardi am dros ori gvirgviniT
xelSi giJiviT daborialobs scenaze da cdilobs
aCrdilebis gandevnas. am epizodebs Soris xdeba
misi Sexvedra tirelTan, dedasTan da elizabeTTan.
speqtaklidan amoRebulia riCardis mier sikvdilis
win wakiTxuli monologi da datovebulia mxolod
erTi fraza: `cxeni, cxeni, erT cxenSi vaZlev mTels
Cems samefos~. aRsaniSnavia robert sturuas mier
speqtaklSi Casmuli scenebi riCardisa da riCmondis
SebrZolebis win, es gakeTebulia riCardis bolo
monologis safuZvelze. mxedvelobaSi gvaqvs riCardisa
da margaretis, riCardisa da riCmondis dialogebi.
speqtaklSi Semoyvanilia axali personaJic, romelic
Seqspiris tragediaSi ar aris. es aris masxaras saxe.
robert sturua Seqspiris tragedias tragifarsis
formiT gvawvdis.
tragikulia yvelaferi is, rac scenaze xdeba, ra
Tqma unda, tragediaa adamianTa imgvari yofa, arseboba,
rogoradac es Seqspiris `riCard mesameSia~ mocemuli,
magram reJisori yvelafer amas, adamianTa gaSmagebul
brZolas Zalauflebis mopovebisaTvis, ironiulad
uyurebs, TiTqos dascinis kidec maT. igi TiTqos
civi gonebiT ukvirdeba, afasebs maT Semoqmedebas
da mayurebelsac uqmnis scenaze mimdinare ambis
Sefasebisa da ara gancdis saSualebas. warmodgenis
110
amgvar xasiaTSi gadawyvetas Seefereba rogorc

speqtaklis mxatvruli (m. SveliZe), aseve musikaluri
(g. yanCeli) gadawyveta. aqve moviyvan patara nawyvets
robert sturuasTan saubrisa, romelic ufro
metad mohfens naTels sturuaseul `riCard III~-is
interpretacias.
`m. v. _ piter bruki Tavis werilSi `Seqspiri
Cvens droSi~ wers: `Cven vxedavT, rom TeatrSi
msaxiobebi, mxatvrebi da reJisorebi Tavs imtvreven,
Zalisxmevas ar iSureben scenebis aranJirebis
problemis gadawyvetaze, maTTvis damTavrebuli
formis, erTiani Tanmimdevruli stilis misacemad
da ver acnobiereben, rom es problema SeiZleba
sinamdvileSi arc arsebobdes. rogorc aRmosavleli
brZeni, galiidan Citis amoyvanisas, taSs Semokravs
da wamoiZaxebs ài, isic!~, Cvenc ukuvagdebT ra aseul
tomebs, romlebSic Seqspiris mkvlevrebi daoben
Seqspiris piesebis amoxsnaze, SegviZlia SemovkraT
taSi da wamoviZaxoT ài, rogori unda iyos!~
rogoria Tqveni damokidebuleba Seqspirisadmi da
Tqveni midgoma Seqspiris piesebis interpretaciisa,
Tqveneuli koncefciis misadagebisas?
r. s. _ rasakvirvelia, vkiTxulob interpretaciebs
Seqspiris Sesaxeb Teatrmcodneebis... zogierTi raRacas
mkarnaxobs. erTi ingliseli avtoris citata mohyavda
aniqsts, rom `riCard III~ es aris, yvelaze mxiaruli
tragedia. aman momca raRac garkveuli ufleba, rom
damedga, rogorc Savi komedia, samwuxarod, albaT
Zalian logikurad, aq ar icinodnen, imitom rom,
is ambebi, romelic xdeba, yvelas Tavis istorias
axsenebda, 1937 weli da a.S., amitom ar icinodnen.
londonSi, edinburgSi rom viTamaSeT, siciliT
iwyeboda speqtakli da siciliT mTavrdeboda. ramazma
(ramaz CxikvaZe m. v.) miTxra antraqtSi, _ biWo Cven mgoni
komedia davdgiTo. me vuTxari _ xo, _ mxolod Savi.
Zalian kargad miiRes es Janri. jer erTi, ingliselebi
111
iumorTan Zalian axlos arian, meorec, maTi istoria

aranakleb sisxliania, vidre Cveni, magram Soreuli
istoriaa. XIX _ XX saukuneebSi maTi qveyana ukve
demokratiisken miiswrafoda da aRar xdeboda is
saSinelebebi, rac CvenTan me-20 saukuneSi. daaxloebiT
ase viqcevi. me ar maxsovda es citata, Zalian sworad
wers es kaci, yvelam Tavisi Citi unda amoiyvanos
galiidan. rac Seexeba Tqvens mier moyvanil brukis
citatas, me principSi ase vdgam~.1
mayurebelTa darbazSi SesvlisTanave Cvens
yuradRebas ipyrobda scena, romelic sabrZolo karavs
mogvagonebda. Warbobda ruxi, monacrisfro, moSavo
ferebi, kedlebi alag-alag CaSavebuli. ramdenime
adgilas TiTqos xvrelebi gaCeniliyo. am xvrelebidan
moevlinebodnen Semdgom riCards aCrdilebi. moTeTro,
alag-alag TiTqos amomwvari tilo faravda scenis
ukana mxares. scenis centrSi Weri Camongreuliyo
da iqidan moCanda daZenZili tiloebi. scenaze
gafantuliyo sxvadasxva aqsesuarebi: zeamarTuli
namglebi, celebi, Subebi, urmis Tvali. yvelaferi
es erT mizans emsaxureboda _ Seexsenebina epoqaTa
swraf monacvleobaSi Zalauflebis mopovebisaTvis
brZolis ganmeorebadoba.
robert sturuas yvela speqtaklsa da maT Soris
`riCard mesameSi~ didi mniSvneloba eniWeboda musikas.
umetes SemTxvevaSi igi sazRvravda speqtaklis
plastikur gadawyvetas. amis Sesaxeb robert sturua
erT-erT interviuSi ambobs: `piradad me arasdros
vdgam speqtaklebs musikis gareSe _ CemTvis igi Zalian
mniSvnelovani, SeiZleba ganmsazRvreli komponentia,
maSinac ki, rodesac igi ar JRers speqtaklSi~.2
amasTan dakavSirebiT minda erTi faqti gavixseno.
`riCard III~-is dadgmis procesSi robert sturua
1
vasaZe m. saubrebi robert sturuas saTeatro enaze. J. `saxelovnebo
mecnierebaTa Ziebani~, 2010. #4. gv. 20-21.
2
Зейфас Н. Dramma der musica и музыка для драмы. ж. «Советская музыка».
1981. №2. ст. 92.
112
iyenebda aRmosavlur, iaponur musikas. Semdgom

es musika amoiRes speqtaklidan, magram darCa misi
gavlena, rac speqtaklis plastikur gadawyvetaSi
Canda. `riCard III~-Si reJisorma da kompozitorma
stilurad Zalze gansxvavebuli musikaluri
nawyvetebi Seitanes. speqtaklSi JRerda reg-taimi,
Cernis etiudi, baxi, specialurad am speqtaklisaTvis
dawerili g. yanCelis musika da yvelaferi es isev
da isev speqtaklSi dasmuli problemebis globalur,
msoflio masStabebSi gaazrebis mimniSnebeli iyo. amis
mimniSnebeli gaxldaT agreTve kostiumebi, romlebic
speqtaklSi monawile msaxiobebs, `riCard mesamis~
personaJebs ecvaT. es iyo abstraqtul-stilizebuli
kostiumebi, romlebic TiTqosda yvela drois
politikosTa Cacmulobas mogvagonebda (hitleris,
napoleonis da a. S.).
darbazSi ismoda reg-taimis bgerebi. saorkestro
ormodan amodioda SavebSi Semosili qali _ margareti.
iRebda wigns, romelic speqtaklis msvlelobis
dros, rogorc `bedisweris~ wigni, ise TamaSdeboda
da acxadebda: `cxovreba da sikvdili mefe riCard
mesamisa~. Cernis etiudis bgerebis fonze gamodiodnen
riCardi da riCmondi (speqtaklis bolo epizodebamde
riCardis erTguli mowafe, gulis mesaidumle
da Tanamdevi). scenis siRrmeSi zeaityorcneboda
TeTri tilos farda. gamoCndeboda scenis ukana
kedeli, SuagulSi Savi xvreliT. mis win sacekvao
moZraobebs akeTebdnen cxoveluri JiniT Sepyrobili
adamianebi (brbo, masa yovelgvar pirovnul Tvisebebs
moklebuli). maT mouwesrigebeli moZraobebi hqondaT.
es yvelaferi Senelebuli kadris tempSi mimdinareobda.
maT Tvalyurs adevnebda riCardi, romelic imave Savi
xvrelidan gamodioda scenaze.
riCardi _ ramaz CxikvaZis SesrulebiT mTavari da
amosavali wertili gaxldaT speqtaklSi. masze, mis
TamaSze modioda speqtaklis azrobrivi datvirTvis
113
erTi mesamedi. swored riCardis saxeSi iyo gamoxatuli

yvelaze ufro naTlad daundobeli araadamianuroba,
Zalauflebis xelSi Cagdebis yvelaze ufro mZafri
survili. misi cxovreba TamaSia, `riskiani TamaSi~.
riCardi–CxikvaZe gulcivi, azartuli, mis garSemo
myofebze ufro Wkviani moTamaSe, imdenad iyo koWli
da kuziani, ramdenadac es mas sWirdeboda. ramaz
CxikvaZis SesrulebaSi SeimCneoda Serwyma tragikuli
eqspresiisa brextis `gaucxoebis efeqtTan~.
adamianebisadmi siZulvils, maTdami cinikur
damokidebulebas gadmoscemda r. CxikvaZis TamaSis
manera, mimika, intonacia. am mxriv, SesaniSnavad
asrulebda msaxiobi parlamentis sxdomis, hestingsisa
da bakingemis sikvdiliT dasjis scenebs. ramdeni
cinizmi da ironia gamosWvioda am dros ramaz CxikvaZe-
riCardSi. groteskulad iyo gadawyvetili riCardis
scena ledi anasTan. es, SeiZleba iTqvas, ramaz CxikvaZis
mier erT-erTi brwyinvaled Sesrulebuli epizodi
iyo. riCardi mekuboeTa da riCmondis TandaswrebiT
uxsnida siyvaruls ledi anas, ufro metic, aqve
kubosTan imorCilebda mas. pirveli sityvebi, riTac
iwyeboda ledi anas `Semobruneba~ riCardisaken, iyo
riCardis sityvebi: `Sens loginSi unda vkvnesode~.
sxeulebrivma Jinma imarjva ledi anas gonebaze, mis
inteleqtze. am dros ismoda violinoze Sesrulebuli
naTeli melodia, rac kidev ufro metad usvamda
xazs scenaze gaTamaSebulis simdables, sibilwes.
am scenaSi riCards ar sWirdeboda gulwrfeli
aRelvebis TamaSi. riCardi TiTqos amasxaravebda
anas da es gamasxaraveba, abuCad agdeba grZeldeboda
`mosasxamTan~ scenaSi. da bolos, mxiarul musikaze
fexis ayolebiT, wiTeli vardis xelSi SeTamaSebiT
da ironiuli intonaciiT warmoTqmuli sityvebiT:
ùarSiynia vinmes qalTan ase saocrad?~ gadioda
scenidan. aq igi ukve yvelas dascinoda, visac sjera
namdvili, amaRlebuli, saukuno siyvarulisa, qalis
saTnoebisa.
114
Seqspiris tragediaSi riCardi fizikuri
naklovanebis, arasrulyofilebis gamo aris
gaborotebuli, igi Tavis pirvelive monologSi
ambobs:
`da ai esred modunebuls mSvidobis Jamsa
sxva araferi damrCenia dros gasarTobad,
Tu ara igi, rom vuyuro Cems aCrdils mzian dRes
da Cemis TvaliT ganvicado es saxiCroba.
raxan asea, arSiyoba raki ar Zal-miZs
da ver avyvebi am tkbil JamTa dros gatarebas,
maS siborotiT mainc unda viCino Tavi
da Cavumwaro sxvebs amao siamovneba~.1
robert sturuas speqtaklSi r. CxikvaZis riCardi
ar iyo Sepyrobili garegnuli simaxinjis gancdiT.
yovel SemTxvevaSi es ar gaxldaT mTavari momenti
gandidebisaTvis mis brZolaSi Zalauflebis
mosapoveblad. igi speqtaklis dasawyisidanve
gamsWvaluli iyo Tavisi upiratesobis grZnobiT
garemomcvel adamianebTan. riCardi maTze ufro
Wkviani da cbieria. amitom TiToeuli maTgani mis
winaSe ususurad gamoiyureboda. riCardma icoda
TiToeulis fasi da es SeuZlebels xdida mis
motyuebas. riCardis amgvari saxis Seqmna savsebiT
gamarTlebuli gaxldaT piesis reJisoruli
gadawyvetidan gamomdinare. robert sturuas speqtaklSi
ar iyo arcerTi dadebiTi personaJi. yovel maTganSi
ido borotebis marcvali da gandidebis survili.
TiToeuli, pirdapir Tu iribad, riCardis zraxvebis
Tanamonawile gaxldaT. yvela isini garkveuli saxiT
riCardebi iyvnen. speqtaklSi riCardis xasiaTi, sxva
personaJebTan SedarebiT ufro mravalmxrivad iyo
mocemuli. amis gamo ramaz CxikvaZis gmiri SeiZleba
momxibvlelobasac ar iyo moklebuli. mas SeeZlo
moexibla ana da elizabeTi im dros, rodesac isini
1
Seqspiri u. riCard mesame. uiliam Seqspiris tragediebi. t. I. Tb.
1953. gv. 6.
115
glovobdnen riCardis mier moklul maTTvis sayvarel

adamianebs. ra Tqma unda, aq gvirgvinisaken swrafvis
momentebis garda moqmedebda riCardis mamakacuri
momxibvlelobac. princebTan Sexvedrisas igi iCenda
bavSvis fsiqologiis araCveulebriv codnas. zogierT
SemTxvevaSi mis `msxverplT~ SeuZlebeli iyo eWvi
SehparvodaT riCardis gulwrfelobaSi, magram amave
dros, ramaz CxikvaZe `gaucxoebis efeqtis~ meSveobiT
yovelTvis gulwrfeli iyo mayurebelTan, yovelTvis
avlenda maT winaSe Tavis namdvil saxes.
transformaciam, romelic ganicades robert
sturuas speqtaklSi Seqspiris tragediis gmirebma,
mianiWa maT saxeebs ufro publicisturi JReradoba.
Seqspiris `riCard mesamis~ yvela gmiri ar aris aramzada.
riversma Tavis droze erTgulebis fici daudo henrix
VI-es da aqedan gamomdinare asrulebda Tavis vals,
ebrZoda ra mis mtrebs. hestingsi yovelgvari egoisturi
zraxvebis gareSe, gulwrfelad uWerda mxars
uelsis princs. riCmondi, marTlac, sazogadoebrivi
idealebiT Sepyrobili ibrZoda tiraniis winaaRmdeg,
speqtaklSi ki, teqstSi aqcentebis gadaadgilebiT,
replikebis amogdebiT, CasmiT, gadakeTebiT da sxva
amgvari saSualebebiT, rogorc ukve aRvniSneT,
yvelani aRmoCndnen pativmoyvare, Zalauflebisaken
swrafviT Sepyrobilni. riCmondi, bakingemi, stenli,
keitsbi, uxeSad rom vTqvaT, riCardis `bandidan~
iyvnen. SeqspirTan riCmondi gmiria, romelic riCardis
anu tiraniis winaaRmdeg ibrZvis. sxvanairad Seqspirs
arc SeeZlo riCmondis saxis daxatva, radganac igi
iyo tiudorebis dinastiis damamkvidrebeli. Seqspiri
ki cxovrobda da moRvaweobda tiudorebis mefobis
dros. sturuas speqtaklSi riCmondi (a. xidaSelis
SesrulebiT) gvevlineboda riCardis mudam Tanamdev
oreulad, sulier Svilad, riCardis yvelaze amazrzeni
borotmoqmedebebis mowmed. riCardi yvelaferSi
endoboda riCmonds da swored amaSi tyuvdeboda.
116
riCmondi riCardze axlgazrdaa da garegnuladac
masze mimzidveli. magram am garegnul silamazeSi
borotebis iseTive marcvlebi Zevs, rogoric
riCardis maxinj sxeulSi. reJisorma riCmondisa da
riCardis am garegnul sxvaobas imitom gausva xazi,
rom kidev erTxel daemtkicebina _ riCardis boroti
zraxvebi mxolod misi garegnuli simaxinjidan ar
gamomdinareobs. riCmondi fizikurad janmrTeli da
lamazi, riCardis msgavsi borotmoqmedia. gavixsenoT
scena kenterberis arqiepiskoposis egreT wodebuli
`moqcevisa~. riCardis amala gars Semoexveoda
muxlebze daCoqil RvTis msaxurs. brekenberi fexebs
Sua moiqcevda arqiepiskoposis Tavs da ise uWerda
fexebs, rom ukanaskneli tkivilisagan itanjeboda.
arqiepiskoposi kvlav muxlebze iyo daCoqili,
rodesac mas riCmondi ubrunebda dasjamde `gaxdil~
tansacmels, Tan misive tansacmliT urtyamda,
xolo, rodesac arqiepiskoposi gasasvlelisaken
mibrundeboda, riCmondi ar akmarebda manamde gancdils,
gadatanils da panRuriTac daajildoebda. aq, iseve,
rogorc sxva scenebSi, riCmondi riCardis `bandis~
tipur warmomadgenlad gvevlineboda da riCardis
dammarcxebeli, momavali mefe zneobriv aspeqtSi
arafriT ar aRemateboda riCards. aRsaniSnavia is
faqti, rom rodesac riCmondi mirboda riCardis
winaaRmdeg jaris mosagroveblad, robert sturuas mier
speqtaklSi Semoyvanili masxara panRuriT acilebda
mas, gamoxatavda ra amiT upativcemlobas riCmondisa
da misi viTomda keTilSobiluri misiisadmi. riCmondis
pativmoyvareobis da Zalauflebisaken miswrafebis
damamtkicebeli gaxldaT speqtaklis finaluri
scena. riCardis mokvlis Semdeg xelSi Caigdebda ra
gvirgvins, udierad gadaabijebda riCardis gvams da
sanatreli ocnebis gvirgvins miSterebuli adioda
Zalauflebis mwvervalisaken da idgamda gvirgvins
Tavze. `Seqspiris piesebis siZliere imaSia, rom
117
maTSi adamiani erTdroulad warmodgenilia yvela

aspeqtSi: Cven SegviZlia masTan identificirebac da
misgan daSorebac. umartivesi situacia gvaforiaqebs
qvecnobieris meSveobiT, am dros ki inteleqti
akvirdeba, akeTebs komentarebs, filosofosobs~.1
speqtaklSi Taviseburi transformacia ganicada
dedofal margaretis saxem. mas medea Caxava
asaxierebda. Seqspiris piesaSi margareti savsebiT
realuri personaJia. igi wyevlis yvelas, vinc misi
gaubedurebis: Svilis da qmris mokvlis, gvirgvinis
warTmevis mizezi yofila. speqtaklSi margareti
warmoadgenda TiTqos erTgvar simbolos bediswerisa.
simbolos imaTi dasjisa, vinc ki adamianur uflebebs
Telavda. mas xelSi eWira bedisweris wigni. margareti
ìbarebda~ xolme riCardis mier moklulTa sulebs. am
proceduris Sesrulebis dros mis sityvebSi erTgvari
ironiac JRerda. ase mimarTavda margareti hestingss
misi sikvdiliT dasjis win.: ìCqareT milord, riCards
sadili ugviandeba~. zogierT scenaSi margareti
realur personaJadac warmoCndeboda. magaliTad,
wyevlis scenaSi. magram riCardTan misi dialogi
finalur scenaSi wminda pirobiToba iyo. aq margareti
riCardis erTgvari sindisis qenjna gaxldaT.
speqtaklSi margareti xSirad Tavisuflad ereoda
moqmedebis msvlelobaSi. swored igi afrTxilebda
riCmonds riCardis gamefebis Semdgom, rom man iCqaros,
Torem riCardi misTvisac moiclis.
elizabeTis rols speqtaklSi asaxierebda salome
yanCeli. elizabeTma erTxel ukve igema Zalauflebis
sitkbo da ar surda dakargva. es momenti amosavali
wertili iyo elizabeTis saxis sturuaseuli
interpretaciisa. es brwyinvaled iyo gamoxatuli
riCardisa da elizabeTis bolo dialogSi, speqtaklis
mesame moqmedebaSi. riCardma elizabeTis ori vaJi
mokla da axla qaliSvilis xeli unda sTxovos
1
118
mas. riCardis cinizmi ukve yovelgvar sazRvrebs

scildeba. magram amave dros riCardma kargad icis
Zalauflebisaken adamianTa Sinagani ltolvis ambavi.
aqedan gamomdinare igi arwmunebda elizabeTs, rom
mefis bebiaoba aranakleb sapatioa mefis dedobaze
da Tanac am saubris dros gvirgvins utrialebda
cxvirwin. elizabeTi mojadoebuliviT ucqerda
gvirgvins da aviwydeboda Tavisi mokluli Svilebi.
igi imdenad iyo aRelvebuli, rom sityvis warmoTqmac
ki ar SeeZlo. rodesac gvirgvini elizabeTis xelSi
aRmoCndeboda, misi aRfrTovaneba, udidesi swrafva
Zalauflebisaken, raRac cxovelur amoZaxilSi
gamoixateboda.
ledi anas saxec (nana faCuaSvili) reJisorma
sul ramdenime StrixiT dagvixata. ana garegnulad
damwuxrebuli da dadardianebuli, Sinaganad Zalze
didi temperamentis mqonea (gavixsenoT scena kubosTan).
arc igi iyo gulgrilad ganwyobili gvirgvinisadmi.
speqtaklis meore moqmedebaSi, rodesac riCardi
viTomda uars ambobda gamefebaze, ana (piesisagan
gansxvavebiT) mis gverdiT imyofeboda da nerviulobda,
aRelvebda riCardis mefed kurTxevis sakiTxi.
edvard IV (a. maxaraZe) speqtaklSi, SeiZleba iTqvas,
yvelaze groteskul personaJad iyo warmodgenili.
reJisorma igi dagvixata iseT mbrZaneblad, romelic
mxolod da mxolod Tavisi keTildReobis, nebismieri
– adamianuri Tu araadamianuri _ survilebis
asrulebisaTvis zrunavs. Tavisive Rormucelobis
msxverpli, avTo maxaraZis edvard IV ar iyo
moklebuli SarJsa da karikaturas. igi iyo adamianis
msgavsi cxoveli. swored amas gausva xazi reJisorma,
rodesac edvard IV TeTri vardebis WamaSi amohxada
suli.
literaturul pirvelwyarosTan yvelaze ufro
axlos klarensis saxe iyo (speqtaklSi mas gogi
xarabaZe asaxierebda). man srulad SeinarCuna Tavisi
119
xasiaTi _ araSorsmWvreteloba, gulubryviloba da

simxdale. F
riCardis deda _ iorkis hercoginia (m. Tbilelis
SesrulebiT) ubeduri deda gaxldaT. garegnulad igi
welSi moxrili bebruxana iyo. rodesac mas uyurebdi,
gjeroda, rom am qals SeeZlo eSva iseTi sulieri
da fizikuri simaxinje, rogoricaa riCardi. igi
grZnobda da ganicdida Tavis danaSauls qveyanaze
riCardis movlinebis gamo. speqtaklSi riCardi dedis
Seuxorcebeli Wriloba iyo. dedobrivi instinqtiT
dakavSirebuli riCardTan, grZnobs mis ganwirulobas
da simartoves. amave dros sxva adamianuri ufro
Rrma instinqti aiZulebda daewyevla riCardi.
iorkis hercoginiam kargad icoda, rom riCardi misi
danaSaulebrivi warsulis maxinji sarkea. speqtaklis
finalSi, rodesac isini xvdebodnen molandebebis
scenebs Soris, igi TiTqmis miwis qveSidan amodioda.
molandebebisagan daRlili riCardi exveoda mas,
am misTvis mZime momentSi TiTqos Svelas iTxovda
dedisagan, ukanasknelis xmaSi ki ismoda rogorc
tkivili, Secodeba, TanagrZnoba, aseve zizRi. igi
wyevlida Tavis Svils da am wyevlis sityvebiT
uCinardeboda miwaSi. `SemaZrwunebeli borotebis da
Zaladobis deda _ es Tavad bunebis xmaa mimarTuli
mis mierve Sobili borotebis winaaRmdeg. bunebrivia,
dedas ar SeeZlo win aRdgomoda riCardis qveynad
movlinebas da bolo moeRo misi sisxliani
TamaSebisTvis. magram, Tundac mxolod biologiur
aspeqtSi, deda mainc pasuxismgebelia yvelaferze,
rac misma Svilma Caidina. da misi sinanuli, SeiZleba
erTaderTi naTeli wertilia am bneliT mocul
tragediaSi~.1
speqtaklSi bakingemi (g. gegeWkori) gamoyvanili
iyo yvelaze ufro erTgulATanamzraxvelad garkveul
sazRvramde. igi yvelaze ufro eSmaki da Wkviania.
1
orjonikiZe g. dasaxelebuli naSromi.
120
misi amocnoba arc ise advilia da, albaT amitomac,

margaretis wyevlaSi mxolod da mxolod bakingemi
ar ixsenieba. g. gegeWkoris bakingemi iyo moqnili. mis
saxes arasodes scildeboda Tavaziani Rimili, igi
Tavaziani iyo maSinac, rodesac xalxs sikvdiliT
dasjaze uSvebda. bakingemi exmareboda riCards, magram
amas akeTebda piradi gamorCenisTvis. amas riCardi
xvdeboda. amitomac bevr dapirebas aZlevda, xolo im
momentSi, rodesac bakingemi danapirebs mosTxovda,
misTvis Cveuli gziT moiSorebda Tavidan. moiSorebda
ara mxolod danapirebis arasrulebis mizniT, aramed
bevris codnisaTvisac.
zemoT vTqviT, rom mesame moqmedebaSi r. sturuas
Semohyavda jambazi. mas a. maxaraZe asaxierebda.
jambazi scenaze mimdinare moqmedebas ironiul,
gamosaaSkaravebel komentarebs ukeTebda. reJisorma
mas mayureblis `gaucxoebis~ funqcia daakisra.
`gaucxoebam SeiZleba imuSaos antiTezis principiT;
parodia, imitacia, kritika _ mas eqvemdebareba mTeli
ritorikuli rigi. es aris Teatraluri meTodi
dialeqtikuri winaaRmdegobebisa. gaucxoeba _
dRes CvenTvis xelmisawvdomi enaa, potenciurad
iseTive mdidari, rogorc poezia. es aris erT-erTi
magaliTi dinamikuri Teatrisa cvalebad samyaroSi
da gaucxoebis saSualebiT Cven SegviZlia mivaRwioT
imasve, rasac Seqspiri aRwevda enis dinamikurobis
gamoyenebisas~.1
jambazi mayurebels ironiulad esaubreboda
tragediis bunebis Sesaxeb. dascinoda scenaze moqmed
personaJebs. yvelafer amas ki akeTebda imisTvis, raTa
mayurebels SesZleboda gaeanalizebina scenaze
momxdari ambis saSineli uazroba da Seegno, rom
ZalauflebisaTvis, sakuTari gandidebisaTvis brZola
klavs adamianSi yovelgvar adamianurs, aqcevs mas
sisxlismsmel, ideafiqsiT Sepyrobil meqanizmad.
1
121
`riCard mesameSi~ reJisorma xazi gausva im

garemoebas, rom zneobrivad arajansaRma garemocvam
xeli Seuwyo riCardis araadamianuri zraxvebis
rogorc aRmocenebas, aseve aRsrulebas.
speqtaklSi sainteresod iyo gadawyvetili riCardis
sikvdilis scena. jambazi acxadebda finaluri scenis
saxelwodebas: `sikvdili mefe riCardisa~. riCmondi
fizikurad lamazi da riCardi fizikurad maxinji
miemarTebodnen inglisis rukisagan. yofdnen masSi
Tavs, iRebdnen uzarmazar xmlebs da iwyeboda brZola.
es scena musikisa da ganaTebis meSveobiT sakmaod
efeqturad iyo gakeTebuli. riCmondi imarjvebda am
orTabrZolaSi. riCardi am rukaSi gaxveuli simwriT
mococavda avanscenisaken da SeZaxili: èrT cxenSi
vaZlev mTel Cems samefos~ _ misTvis sasikvdilo
xrialad iqceoda. ficarnagisaken neli nabijiT samefo
gvirgviniT xelSi miemarTeboda riCmondi, aseve nela
gvirgvinisagan TvalmouSorebliv adioda yvelaze
amaRlebul, mbrZaneblis adgilze da Camoicvamda ra
Tavze gvirgvins, qvavdeboda. scenaze avis momaswavebeli
dumili daisadgurebda. mefdeboda riCmondi, riCardze
aranaklebi borotmoqmedi. `Cven gvinda gavafrTxiloT
mayurebeli, rom boroteba SeiZleba dabrundes, Tu
Cven ar viqnebiT dakvirvebulni da yuradRebiT... rac
ufro uaxlovdeba riCardi Zalauflebas, miT ufro
Rrmad efloba igi uzneobaSi. Cven vsaubrobT imis
Sesaxeb, rom Tuki adamianis miswrafeba da brZola
ar aris aRvsili zneobrivi idealebiT _ mis saqmeebs
mivyavarT borotebasa da RvarZlTan.~1
1
Интервию с Р. Стуруа. ж. «Театральная жизнь». 1983. №4. ст. 14.
122
1. rodidan aris cnobili saqarTveloSi uiliam Seqspiri,

vin iyvnen Seqspiris pirveli mTargmnelebi?
2. mixeil TumaniSvilis romel dadgmebSi unda
veZeboT Seqspiris sturuaseuli interpretaciebis
winamZRvrebi?
3. Seqspiris Semoqmedebis romel periodSia dawerili
`riCard mesame~ da romel Janrs miakuTvneben
Seqspirologebi am piesas?
4. ra aris `riCard mesamis~ sturuaseuli interpretaciis
umTavaresi maxasiaTebeli (niSani) da gmirTa saxeebis
interpretaciisas, ra mniSvnelovani cvlileba Seitana
robert sturuam?
5. ra formiT gvawvdis reJisori Seqspiris tragedias?
6. Seqspiris gmirTa xasiaTebis cvlilebebis garda,
romeli axali personaJi Semoiyvana robert sturuam
speqtaklSi da ra funqcia daakisra?
7. akonkretebda Tu ara speqtaklis scenografia da
kostiumebi epoqas, dros?
8. rogor gadawyvita reJisorma finalSi riCardis
sikvdilis scena da ra iyo speqtaklis mTavari
saTqmeli?
9. gaaanalizeT piter brukis mosazreba: `Seqspiriseul
TeatrSi Tavisuflad Tanacxovroben brextic da
beketic, magram Tavad is (Seqspiri) erTi TaviT maRla
dgas oriveze. Cveni amocanaa _ postbrextiseul epoqaSi
win gavWraT gza, ufro sworad, ukan _ SeqspirTan~.
123
`mefe liri~
(1987)
Seqspiris `mefe liri~ saqarTveloSi, kerZod

TbilisSi, pirvelad XIX saukuneSi ilia WavWavaZem
ganaxorciela gimnaziis SenobaSi. rogorc aRvniSneT,
man warCinebuli ojaxebidan Sekriba Semsruleblebi
da cocxali suraTebi warmoadgina. mefe lirs ki
Tavad asaxierebda. `mefe liris~ dadgma, Semdgom
kote marjaniSvils da sandro axmetelsac
hqondaT ganzraxuli, magram ar ganuxorcielebiaT.
Semonaxulia am piesis maTi interpretaciebi. 1948
wels `mefe liri~ akaki vasaZem dadga rusTavelis
TeatrSi, akaki xorava asrulebda mefe liris rols.
akaki vasaZe Tavis `mogonebebsa da fiqrebSi~1 am
speqtakls gaumarTlebel da uazro cdas uwodebs.
speqtakli Cavarda. 1960-iani wlebis meore naxevarSi
mixeil TumaniSvili dgams `mefe lirs~ rusTavelis
TeatrSi, liris rols sergo zaqariaZe TamaSobda.
warmateba arc am speqtakls xvda wilad. 1974 wels
giga lorTqifaniZe rusTavis dramatul TeatrSi
dgams Seqspiris am piesas. liris rols akaki vasaZe
asaxierebda.
robert sturuam `mefe lirze~ muSaoba 1982 wels
daiwyo. periodulad muSaobda piesaze. rusTavelis
TeatrSi remonti tardeboda da dasi profkavSirebis
sasaxleSi iyo dabinavebuli. aqve Seiqmna speqtaklis
ramdenime ZiriTadi epizodis monaxazi, romelic uCvena
kidec Teatraluri sazogadoebis viwro wres. man 5
weli moandoma Canafiqris ganxorcielebas, premiera
1987 wels Sedga.
robert sturuam piesis axali prozauli Targmani
gaakeTa (avtorebi: g. Carkviani, r. sturua, l. fofxaZe).
mas prozauli Targmani Tavisi koncefciis ukeT
1
vasaZe ak. mogonebebi, fiqrebi. t.II, Tb. `kentavri~. 2010. gv.426.
124
Tavi VI, robert sturuas qrTuli Seqspiriana, `mefe liri~
warmoCenisaTvis, axali aqcentebis gamo sWirdeboda.

axali Targmani aseve mimarTuli iyo Seqspiris
tragediis deklamaciuri warmodgenis winaaRmdeg.
`rasakvirvelia, ar SeiZleba imis Tqma, rom r.
sturuam `mefe lirSi~ `yvelaferi daiviwya~, rac
aqamde TeatrSi ukeTebia, magram Cemi azriT, ueWvelia,
rom am speqtaklma saTave daudo axal tendencias
mis SemoqmedebaSi. metic, `mefe liri~ ajamebs
yovelives, rac aqamde iwodeboda rogorc `robert
sturuas~ Teatri da amave dros, Tvisobrivad aaxlebs
da afarToebs mis Tvalsawiers~.1 _ wers nodar
gurabaniZe.
robert sturuam `mefe lirSi~ harmoniulad
gaaerTiana sxvadasxva Teatraluri mimdinareoba.
Tavis `saTeatro enas~ axali JReradoba SesZina. e.
w. `warmosaxvis Teatrs~, pirobiTobas, `gaucxoebis
efeqts~ da distanciur damokidebulebas, Teatralobas
daumata gmirTa xasiaTebis fsiqologiuri
damuSaveba. man am speqtaklSi gaaerTiana TiTqosda
urTierTgamomricxavi Teatraluri esTetika. sturuam
wina planze wamoswia Seqspiris teqstis qveteqsti.
tragifarsuli, tragikomikuri Teatris gverdiT,
reJisorma Rrmad Cagvaxeda adamianis Sinagan samyaroSi,
mis sulSi, gviCvena pirovnuli tragedia, pirovnebis
sulis rRveva da aRorZineba. zogadi, sakacobrio
problemebi sturuam pirovnebis, individis WrilSi
gardatexili warmogvidgina.
`Tavidanve xazgasasmelia, rom is saSualebebi
da xerxebi, romelTac iyenebs reJisori, upirveles
yovlisa, gamiznulia scenuri qmedebis grZnobad,
emociur aRqmaze, raTa ,,SeZras“ mayurebeli. ...fxizeli
TvaliT Sexedos samyaros, SeigrZnos, rom mxolod
mis aqtiur moqmedebazea damokidebuli, samyaro
uwindeburad ucvleli darCeba, Tu ara. ai, speqtaklis
ZiriTadi mizani da aq imdenad ara bertolt brexts,
1
gurabaniZe n. reJisori robert sturua. Tb. `xelovneba~, 1997. gv. 385.
125
ramdenadac antonen artos uaxlovdeba reJisoris

fantazia, misi usazRvro gamomgonebloba, Teatris
miznisa da daniSnulebis gageba. Teatri Sokis, Teatri
sisastikis _ ,,wminda Teatri“, mowodebuli ixsnas
samyaro sisastikisagan _ ai, is sadadgmo koncefcia,
romelic r. sturuas axali nawarmoebis safuZvelSi
Zevs~.1
dekoracia (mxatvari m. SveliZe) scenaze
mayurebelTa darbazis anarekls warmoadgenda. scenaze
warmodgenili iyo scenis ukana `gaSiSvlebuli~
kedeli, scenas rkalad ekra loJebi da iarusebi
(mayurebelTa darbazis imitacia), `gaSiSvlebuli~
iyo scenis ganaTebac, sofitebi, proJeqtorebi. scenis
centrSi samefo taxti_saxrCobela idga, romlis Tavze
maimuni iyo wamoskupuli. qandaraze ki Semosmuli iyo
adamianis fituli, krebiTi saxe _ mudmivad Tvalyuris
madevnebeli scenaze mimdinare movlenebisa, `cxovrebis
Teatris~ moTvalTvale. usityvo mowme im TamaSisa,
romelic lirsa da mis STamomavlebs gaumarTavT.
swored mis indiferentizmSi TiTqos moiazreboda
samyaros tragikuli aRsasruli. scenis siRrmeSi
`samSeneblo nagavi~ iyo mimofantuli, iqve dagebuli
viwro liandagi, zed Semdgari vagonetiT. mTeli
dekoracia TeatrSi Teatris imitacias warmoadgenda.
mayureblis aRqmaSi es TeatrSi gaTamaSebuli
Teatris STabeWdilebas tovebda. `Teatri cxovrebaa~,
`cxovreba ki Teatri.~ `r. sturuas interpretaciiT
liris tragedia droiT SemousazRvrelia, igi
SeiZleba momxdariyo miTiur epoqaSi da igi SeiZleba
moxdes dResac. m. SveliZis scenografiac amasve
gulisxmobs~.2
robert sturua `mefe lirSi~ agrZelebs kvlevas
pirovnebis, tiraniis, saxelmwifos, diqtaturis
problemebisa. speqtaklSi reJisorma wina planze
1
uruSaZe p. mefe liri qarTul scenaze. J. `Teatraluri moambe~.
#5.1988. gv. 73.
2
gurabaniZe n. dasaxelebuli naSromi. gv. 389.
126
wamoswia tiranis, despotis danatovris saSineli

aspeqtebi. is, Tu ra saSinel kvals tovebs liri Tavis
STamomavlebSi. despoturi mmarTvelobis sistema
qmnis naZirlebs, araadamianebs, romlebsac aranairi
sikeTis, siwmindis ar swamT. maTTvis ar arsebobs
aranairi naTeli.
mayureblis yuradRebas reJisori speqtaklis
dasawyisidanve ipyrobda. scenaze liris samefo karis
warmomadgenlebi midi-modian. ucbad gaismoda: mefe
mobrZandeba! da Camovardeboda molodinis gausaZlisi
ugrZesi pauza. samariseburi siCume daisadgurebda.
erT-erT personaJs gulic ki misdioda da ecemoda.
mas aravin aqcevda yuradRebas, aravin eSveleboda
wamodgomaSi. am gulisSemaRonebeli pauzis Semdeg
scenaze Semodioda liri, Tavis usayvarles
qaliSvilTan _ kordiliasTan erTad. ramaz CxikvaZis
lirs cal xelSi galia eWira, Sig gamomwyvdeuli
CitiT. aRsaniSnavia, rom yvela personaJis Cacmuloba,
garda kordiliasi, TviT mefe lirisac ki erTnairi
da usaxuri iyo yvelas uxeSi jvalosagan Sekerili
nacrisferi, grZeli anafora ecva. mxolod
kordilias Cacmuloba gamoiyofoda siWreliT da
feradovnebiT. reJisorma kostiumebSic gausva xazi
im faqts, rom erTaderTi adamiani, romelic liris
despotizms ewinaaRmdegeba, aris misi nabolara,
sayvareli qaliSvili kordilia. misi Cacmuloba,
eqstravaganturi da mayureblisTvis TvalSi sacemi
iyo. liris Semosvlamde scenaze ucnauri Rmuilis xma
ismoda. es Rmuili, autanel siCumesTan monacvleobiT,
ramdenjerme meordeboda. es molodinis grZnoba ukve
autaneli xdeboda, gausaZlisi. mayurebeli, moqmed
pirebTan erTad eloda liris gamoCenas. fiqrobda,
vin aris igi? mayurebels liri warmoedgina
didebuli, warmosadegi garegnobis pirovnebad.
scenaze ki Semodioda TmagaTeTrebuli moxuci. mas
sxvebsaviT jvalos nacrisferi anafora ecva. vin
127
aris es pirovneba? visic ase eSiniaT da azanzarebT

mis qveSevrdomebs? vin aris es damTxveuli moxuci?
ai, pirveli kiTxvebi, romelic mayurebels uCndeboda.
ramaz CxikvaZis liri puris namcecebs uyrida galiaSi
iadons. TiTqos arafrad agdebda Tavis qveSevrdomebs,
romlebic gafacicebiT Sescqerodnen TvalebSi. misi
qceva TiTqos alogikuri iyo; xan icinoda, xan tiroda.
erTi SexedviT es aris damTxveuli moxuci, romelsac
Tavisi saxelmwifos dayofa, danawevreba ganuzraxavs.
mayurebeli male xvdeboda, rom ùsusuri~ moxuci
usastikesi mbrZanebelia, romelsac Tavisi TamaSi aqvs
dawyebuli. pirveli aqti, iseve, rogorc speqtaklis
dasawyisi, gvaocebda moulodneli gadasvlebiT.
scenaze Seqmnili atmosfero qmnida STabeWdilebas,
rom amgvar TamaSebs xSirad awyobs Zlevamosili
mmarTveli, mis axirebas, liris SemoTavazebul
TamaSis wesebs yvela usityvod emorCileba. arvis
ZaluZs am wesebis darRveva.
yvelas kargad aqvs gacnobierebuli, Tu ra sastikad
gauswordeba liri TamaSis pirobebis damrRvevT.
mxolod nabolara, mefis sayvareli qaliSvili
kordilia Sescqeroda mamis am TamaSs xalisiT. liri
TamaSobs. TamaSis piroba ki aseTia _ vinc ufro
ukeT àuxsnis mamas siyvaruls~ _ danawevrebuli
saxelmwifodan ufro meti Sexvdeba. pirveli gonerili
(T. doliZe) iwyebda. igi dgeboda mefis winaSe da
akankalebuli xmiT warmoTqvamda monologs. liri
SeaCerebda mas. saTevzao badis tariT mianiSnebda ukan
damdgariyo. gonerili emorCileboda, mere Tavidan
iwyebda monologs, raRac momentSi, TiTqos Zala
ecleboda, xmac uwydeboda, magram mainc ganagrZobda
da asrulebda mosiyvarule da uerTgulesi Svilis
aRsarebas. Semdeg riganis jeric dgeboda. misi
monologi ufro isteriuli iyo. mayureblisTvis aSkara
xdeboda, rom sityvebs, romlebsac liris qaliSvilebi
warmoTqvamdnen araviTari mniSvneloba ar hqonda,
128
aq mTavari iyo liris mier SemoTavazebuli TamaSis

pirobebis dacva, garegnuli atmosferos Seqmna da
SenarCuneba. liri darwmunebulia Tavis ZalauflebaSi,
darwmunebulia Tavis didebaSi, saxelmwifos dayofas
igi formalur aqtad miiCnevs. Tavis memkvidreebs igi
gamocdas utarebs, amiT kidev erTxel usvams xazs
Tavis Zalas, imavdroulad miaCnia, rom zeadamianur
guluxvobas sCadis. ai, sad aris misi gamousworebeli
Secdoma. sakuTari Zalebis rwmenam lirs goneba
daubinda. samefos ki daanawevrebs, magram gvirgvini
xom xelSeuxeblad misi iqneba. da, ai, kordilias
jeric dadga. liris `Rreobebis Tanamonawile~
kordilia, rogorc ukve aRvniSne, scenaze mamasTan
erTad Semodioda. kordilias ar ecva e. w. uniforma
da arc liris TamaSis monawileTa Soris jdeboda.
kordilia mamis fexebTan moikalaTebda, mamis
dadgmuli speqtaklis mayurebeli. am TamaSSi igi ar
iRebda monawileobas. amitomac misTvis moulodneli
iyo liris moTxovna `siyvarulis axsnisa~. liri
am moTxovnas TiTqos xumrobiT ambobda. kordilia
ar gadioda e. w. àvanscenaze~. imave pozaSi myofi,
m. kaxianis kordilia, mSvidad, zedapirulad,
impulsurad upasuxebda: àrafers, Cemo batono~.
Tavidan liri usayvarlesi qaliSvilis am pasuxs did
yuradRebas ar aqcevda da sxvaTaSoris ikiTxavda:
àrafers?~ r. CxikvaZis liri kordilias meored
pasuxze ucbad ifeTqebda. mayureblis winaSe ramaz
CxikvaZe uecrad gardaiqmneboda ùwyinari moxucidan~
udidesi Zalauflebis mqone mbrZaneblad. igi aravis,
TviT usayvarles Svilsac ki ar apatiebs misi TamaSis
wesebis darRvevas. CxikvaZis liri imdenad iyo
ganrisxebuli, rom SeeZlo iqve moexrCo kordilia.
Semoaxevda tansacmels da miwaze daanarcxebda.
sibraze da ganrisxeba mas ara marto gonebas,
aramed smenasac uxSobda. mis gonebamde ver aRwevda
kordilias warmoTqmulis gulwrfeloba. Semdeg,
129
TiTqos am gamZvinvarebam Zal-Rone gamoacala, liri

mowyvetili daeSveboda skamze, Tavi Camouvardeboda,
TiTqos gardaicvalao. yvela lirs miaSterdeboda.
mxolod kenti gabedavda da majis cemas umowmebda.
liri saxiT mayurebelTa darbazisken ijda. saxeze
sicocxlis niSanic ki ar etyoboda. SeSinebuli
kordilia mamas uyurebda. r. CxikvaZis liri
moulodnelad gaaxelda Tvals, enas gamohyofda
da daimanWeboda. kidev erTi speqtakli gaiTamaSa
lirma, kidev erTxel gaacura Tavisi qveSevrdomebi.
saxelmwifo ukve danawevrebulia, yvelas Tavisi wili
Sexvda. lirs ki, TiTqos axla ukve ainteresebs, misi
sikvdilis Semdeg rogor moiqcevian qveSevrdomebi.
robert sturuas interpretaciiT liri Tavis
Seqmnil, misTvis erTaderT misaReb samyaroSi
cxovrobs. yvelaferi danarCeni, rac aq ar Tavsdeba,
misTvis miuRebelia. liri, yvela Zlevamosili tiranis
msgavsad, ver itans winaaRmdegobas. is, vinc mas ar
daemorCileba, moRalatea; vinc urCobas gamoiCens,
misi samyarodan gaZevebuli iqneba. ase gaaZeva man
kordilia da kenti. igi kidev ufro gamZvinvardeba,
rodesac safrangeTis mefe TanagrZnobas gamoavlens
kordilias mimarT da fexze wamoayenebs. liri did,
masiur xis magidas gadaabrunebda da garboda scenidan.
`misTvis warmoudgeneli gaxldaT is kadniereba,
nebiera kordilias daumorCileblobas rom miawerda
aRSfoTebuli monarqi. da aqedan moyolebuli iwyeboda
kidec rogorc mis mier Seqmnili saxelmwifo sistemis
daSla, ise Tavad liris gamofxizleba~.1
reJisor robert sturuas koncefciaSi gadmocemuli
iyo liris samyaros arsi, e. w. `liris Teatri~. ra
aris es liris samyaro? es aris mxolod erTi, Zlieri
pirovnebis nebaze agebuli samyaro, sadac mxolod
erTis nebas emorCilebian sxva danarCenni, sadac
1
mumlaZe d. ramaz CxikvaZe. werili meore. J. `Teatri da cxovreba~.
2008. #2 gv.39.
130
erTis nebaa mTavari da warmmarTveli. danarCenebs ki

adamianuri saxeebi daukargavT da SeSinebul monebad
arian qceulni. robert sturuam Seqspiris tragedias
absoluturad Tanamedrove JReradoba SesZina. igi
misTvis damaxasiaTebeli `saTeatro enis~ meSveobiT
Caswvda Seqspiris tragediis siRrmeebs, gadaamuSava is
problemebi, rac am piesaSia Cadebuli, gaaTanamedrova
da ise moitana mayurebelTan. sturuas TqmiT, reJisura
es aris azrovnebis stili. am TvalsazrisiTac
speqtakli `mefe liri~ Taviseburi azrovnebis stilis,
originaluri azrovnebis nayofia. am SemTxvevaSi
sturuas stili, sareJisoro ena, Seqspiris piesis
siRrmeebSi unda veZeboT. unda veZeboT Seqspiris
gmirebis rTul, dramatul gamosaxvaSi. Seqspiris
poeturi, filosofiuri sityva sturuam scenaze
vizualurad gamoZerwa. ama Tu im epizodSi movlenis
arss igi Tavisebur scenur formas usadagebda.
ai, rogor ganmartavs Seqspiris `mefe lirs~
piter bruki _ `tragediaSi Tqven ver ipoviT verc
erT personaJs, romelic Tvalebs daxuWavs samyaros
sisastikeze, amisda miuxedavad, ar SeiZleba iTqvas,
rom es aris Savi egzistencialuri piesa adamianis
modgmis araraobaze, magram aq ar aris arc
gulubryvilo warmodgena imaze, rom igi aRsavsea
keTilSobilebiTa da silamaziT. aq vertikali da
horizontali unda aRviqvaT erTdroulad, Tuki Tqven
gindaT da SegiZliaT amis gakeTeba~.1
liris mier gamarTuli `speqtakli~ scenidan
marjvniv kulisebTan axlos, scenaze gakeTebuli
dekoratiuli loJis qveS TamaSdeboda. liris
speqtaklisaTvis dekoraciebi glosterma da edmundma
moamzades. liri xelmZRvanelobda am speqtakls da
TiTqos `tkbeboda~ kidec Tavisi SemoqmedebiT. liris
speqtaklSi daugegmavi movlenebi viTardeba, rac
ganarisxebda da wyobidan gamoiyvanda e. w. `reJisors~.
1
Брук П. Пустое пространство, секретов нет. М. . «Наука». 2003. стр. 329.
131
lirs Tavis gonebaSi winaswar aqvs mofiqrebuli

da dadgmuli es speqtakli. amitomac movlenebis
moulodnelma ganviTarebam qaosi gamoiwvia. liri
TiTqos winaswar grZnobs raRac safrTxes. am safrTxes
igi ufro kentisgan moeloda, romelic karga xania
aRar yofila mis saxelmwifoSi da axlaxan dabrunda
mogzaurobidan. liri TiTiT mouxmobda kents, jer
Tavze xels gadausvamda da mere beWdian xels
gauSverda amborisTvis. TiTqos amiT surs Seaxsenos
kents, rom es, misi, liris samyaroa da rom aq igi,
liria erTpirovnuli mmarTveli. sxvebi xom misi
usityvo monebi arian.
liri uars ambobs samefo Zalauflebaze. iwyeba misi
dacema da imavdroulad amaRlebac. Zalauflebis mqone
tiranis umaRles safexurze mdgomi xdeba uuflebo da
uTanabrdeba socialurad arafris mqoneT. igi iseTive
Ratakia, rogorc nebismieri glaxaki. imavdroulad
iwyeba misi zneobrivi amaRleba. is konfliqtebi,
romelic mis garSemo xdeba, romlebic Tavs daatydeba,
liris sulsa da gonebaSi iwvevs udides tkivilebs.
masSi xdeba msoflmxedvelobis xelaxali gadafaseba,
rac xels uwyobs sulier gankurnebas.
robert sturua sxvadasxva xerxiT warmoaCenda
liris tiraniis nayofs, mis èrTgul STamomavlobas~.
reJisori yovel personaJs gansxvavebul qmedebebsa
da qcevebs usadagebs. magaliTad, edmundi Tavis
Savbnel zraxvebsa da fiqrebs plastikur moZraobebSi
gadmoscemda. gonerils Tavisi msaxurni Zvel
saberZneTsa Tu romSi arsebul pozebSi daeyenebina
da erTgvar ferwerul tilos qmnida. raRac momentSi
donicetis musikis hangebis TanxlebiT, msaxurTa
xelebze dayrdnobili gonerili TiTqos dafrinavda.
sulis SemZvreli sanaxaoba Seqmna robert sturuam
e. w. maskaradis epizodSi, romelic glosteris
sasaxleSi imarTeba. Savi naWriT Tvalebaxveuli
liri aqeT iqiT darboda rigans da gonerils
132
Soris. isini taSis SemokvriT mouxmobdnen, aqeT-iqiT

arbeninebdnen lirs. aq xdeboda liris damcireba,
misi Rirsebis Selaxva. liris `STamomavloba~
Zalauflebis xelSi Casagdebad iRvwis. isini, vinc
usityvod emorCilebodnen axirebuli tiranis yovel
survils, axla mzad arian samagieros gadaxdisaTvis.
liris tirania, despotizmi Taviseburad, maxinji
formebiT gadasula mis STamomavlebSi. isini mzad
arian ara marto liri gaanadguron, gaacamtveron,
aramed erTmaneTs daerion, erTmaneTi mospon. maT
TiTqos kidev ufro dauxvewavT is sastiki qmedebebi,
rasac Tavis droze liri sCadioda. ucnauri Rmuilis
xma, romelic speqtaklis dasawyisidanve pauzebis
monacvleobiT gaismoda da mayurebelSi usiamovno
SiSis momgvrel grZnobas iwvevda, axla kidev ufro
xazgasmulad mianiSnebda mosalodnel `qariSxalze~.
edmundi (a. xidaSeli) gia yanCelis `texili~ musikis
hangebze cal fexze askinkiliT moemarTeboda
avanscenisken. mas Savi grZeli fraki ecva, Tavze Savi
cilindri exura da xelSi aseve Savi feris fakiris
joxi eWira. jvalos usaxuri, nacrisferi tansacmeli,
romelic mas ar ganasxvavebda sxvebisgan, reJisorma e. w.
`magis~ kostiumiT Seucvala. kostiumis gamocvlasTan
erTad Seicvala misi qcevebic: moridebuli, usaxuri
axla igi erTgvar mxiarul eSmakunad gardaisaxeboda.
Jonglioris msgavsad xelSi atrialebda joxsa da
cilindrs, msubuqad Sexteboda skamze da iwyebda
mayureblisTvis Tavisi boroti zraxvebis gandobas.
mTlianobaSi es mizanscena sanaxaobrivi TvalsazrisiT
mimzidveli da Sinaarsobrivad datvirTuli iyo. am
epizodSi liris ufrosi qaliSvilebi reJisorma
scenaze datova. isini yurs ugdebdnen edmunds,
mayureblisken zurgiT idgnen da edmundis e. w.
`takimasxaraobis~ ritms TandaTanobiT ayvebodnen.
maT samosi jer kidev Zveli acviaT, jvalos perangebi,
magram am mouxeSav kostiumebSic kargad Canda maT
133
mier Sesrulebuli moZraobebis plastika. TiTqos

maT sxeulebSi, TandaTan, didi xnis dafaruli
vneba iRviZebda. edmundi Sav joxs, romelsac xelSi
mudmivad atrialebda, raRac momentSi fexebSua
amoidebda da, TiTqos falosiao, ise `SeaTamaSebda~.
rigans da gonerils erTdroulad aRmoxdebodaT
vnebiani gminva. `yovelgvari `qimerisagan~ Tavisufali
gmiri mayureblis Tvalwin cinikurad aSiSvlebs
Tavis suls, TiTqos tkbeba mayurebelTa TvalebSi
areklili sakuTari sxeulis gamomwvevi plastikiT,
TiTqos darbazsa da scenas Soris aRmarTulia
uxilavi sarke, romlis meSveobiTac igi Tavis
oinbazur ileTebs xvews. saocari aq isaa, romEedmund
_ a. xidaSels am SemTxvevaSi, surs mayurebeli Tavis
partniorad aqcios, Tavisi bneli zraxvebis Tanaziari
gaxados, CaiTrios borotebis TamaSis stiqiaSi. amas
niSnavs swored mayureblisaken mimarTuli monologi,
romelic masTan dialogs gulisxmobs~.1 _ wers nodar
gurabaniZe.
liris garemocva TiTqos sulmouTmenlad eloda
mis mier gadadgmul nabijs Zalauflebis daTmobisaken.
isini momentalurad icvlidnen ier-saxes. maTTvis
es erTi nabiji sakmarisi aRmoCnda imisaTvis, rom
Tavisuflad amoesunTqaT, vinaidan didxans inaxavdnen
Tavis TavSi Zlier vnebebs. lirma ki maT misca
saSualeba am vnebebis gamoTavisuflebisa. T. doliZis
gonerili, feradi tansacmliT, msubuqi, plastikuri
moZraobiT, romelSic gamosWvioda dauokebeli
Jini da avxorcoba, TiTqos tkbeboda sakuTari
silamaziT da sakuTari Tavis rwmeniT aRivseboda.
gonerili daundoblad moiSorebda yvelas, vinc ki
win aRudgeboda, amave dros mis saxes Rimili ar
Sordeboda.
d. xarSilaZis rigansac Wreli kostiumi ecva:
gamWvirvale qsovilis Sarvali, yviTeli, bumbulebiani
1
gurabaniZe n. dasaxelebuli naSromi. gv. 401-402.
134
mokle Jaketi, Tavze mZivebiT moqarguli qudi. kostiumi

mis sxeuls mkveTrad gamohyofda. mas uemocio saubari
hqonda, amave dros gamyinavi, gamWoli xmis tembriT. mis
yovel Jestsa Tu moZraobaSi dauokebeli seqsualuri
Jini da vneba igrZnoboda. reJisoris koncefciiT igi
TavSeukavebeli da isteriuli gaxldaT. amazrzeni da
Semzaravi iyo scena, rodesac glosters gaSmagebuli
amoglejda Tvals da Semdeg, miwaze garTxmuls,
TvalebSi CaaSardavda.
robert sturuam msaxiobTa kostiumebiT xazgasmuli
kontrasti gviCvena liris mier samefos dayofis
pirvel scenasa da danarCen scenebs Soris. sanam liri-
tirani Zalauflebis saTaveSia, mis qveSevrdomebs
(kordilias garda) usaxuri, monacrisfro, erTnairi
samosi acviaT. es liris samyaroa, sadac reJisoris
CanafiqriT aranairi pirovnuli ar unda arsebobdes,
sadac adamianebi erTmaneTis msgavsni unda iyvnen,
arafriT gamorCeulni. xolo Semdgom, maTi kostiumebi
personaJebis Sinagani bunebis gamomxatvelia, maTi
Sinagani samyaros garegnulad gamomxatveli.
mayureblisTvis erTgvarad SiSis momgvrelia
scenaze moqmed pirTa sisastike, amoraloba,
ampartavnoba. aq, am samyaroSi adamianebi ar eridebian
aranair uzneobas _ loTobas, haSiSis mowevas, sisxlis
aRrevas, Ralats, mkvlelobas... sxvis tanjvas da
wamebas sruli simSvidiT xvdebian, mdgomareobidan
mxolod maSin gamodian, rodesac maT neba-survils
raime aRudgeba win. aq, am samyaroSi, adamianebi Zalian
iolad swiraven erTmaneTs: mama _ Svils, Svili _ mamas,
Zma _ Zmas, erTmaneTis sayvarlebze nadiroben RviZli
debi. adamianebi am samyaroSi cxoveluri instinqtebiT
cxovroben da moqmedeben. yovelgvari adamianuri
maTSi dakargulia. ra Tqma unda, mayureblisTvis
Zalian Znelia am samyaros yureba da aRqma. Znelia
im samyaros aRqma, sadac ar arsebobs siyvaruli,
samarTlianoba, urTierTpativiscema, axalgazrda Tu
135
xnieri aq sisastikisa da sikvdilis zRvarze imyofeba

gamudmebiT sibinZuresa da sisxlSi amoTxvrili.
am samyaroSi boroteba mefobs. `speqtakli ise iyo
agebuli, rom misi mravalSriani simboloebiT uxvad
gajerebuli reJisoruli partitura TviT im scenebSic
ki warmoaCenda liris pirovnebas, romelSic Tavad
ramaz CxikvaZe ar monawileobda. Cven warmogvidgendnen
SvilebSi gamxelili mamis Zalzed sainteresod
damuSavebul Temas, romelic ara mxolod liris,
aramed masTan dublirebuli glosteris (a. maxaraZe)
Tvisebebis amocnobaSi exmareboda mayurebels~.1
robert sturua sxvadasxva reJisoruli
xerxiT amZafrebs scenaze warmodgenili samyaros
saSinelebebs. am saSinelebebis warmoCeniT mihyavs
mayurebeli daZabulobis ukidures zRvramde.
reJisori cdilobs lirTan erTad mayurebeli
Caaxedos im sastik samyaroSi, romelic savsea
adamianTa mier Cadenili danaSaulebiT. mayurebeli
SeZras imis CvenebiT, Tu ramxela sisastikis Cadena
SeuZlia adamians. amas reJisori aRwevs sxvadasxva
Teatraluri saSualebis gamoyenebiT _ proJeqtorebis
damabrmavebeli efeqtis meSveobiT elvis imitaciis
Seqmna, Weqa-quxilis gamayruebeli xmebis imitacia,
scenis siRrmidan wamosuli gamaognebeli Rmuilis
xma da a. S.. es yvelaferi ki mimarTulia mayureblis
gamosafxizleblad. robert sturuas mier speqtaklSi
Seqmnili àtmosfero~, ara marto liris, aramed,
dRes Cven garSemo arsebuli garemoc aris. sisastike,
boroteba, Seuwynarebloba, gautanloba, despotizmi
gana Cvens samyaroSic ar aris ase uxvad warmodgenili?
sarkisebri arekvla mayurebelTa darbazisa scenaze
swored amis mimaniSnebeli gaxldaT. speqtaklSi dro
da adgili aranairad ar iyo Semofargluli. is,
rac scenaze xdeboda, nebismier drosa da sivrceSi
SeiZleba ganmeordes.
1
136
liris goneba veRar uZlebs, veRar aRiqvams am

borotebas da nel-nela mas goneba ebindeba, igi
giJdeba. arada, liri imkis imas, rac Tavad daTesa.
liris STamomavlebsa da qveSevrdomebs kargad aqvT
aTvisebuli mis mier Seqmnili sastiki, despoturi
samyaro da misi wesebi. ufro metic, aTvisebulic
aqvT da Sesisxlxorcebulic. isini ufro Sorsac
ki midian sisastikis gamovlenis TvalsazrisiT.
`samyaros ucvlelobis~ cneba r. sturuasTvis
iseTive miuRebeli da arabunebrivia, rogorc am
sityvebis avtoris bertolt brextisaTvis da Tuki
r. sturua Tavis saukeTeso speqtaklebSi daJinebiT
Segvaxsenebs imas, rom istoria meordeba, rom droSi
transformirebul adamianTa mankierebani sul ufro
met sicocxlisunarianobasa da damangrevel Zalas
iZenen _ es sulac ara imitom, rom dagvarwmunos
adamianTa yofierebis usaSvelobasa da uazrobaSi~.1
robert sturuam da avTo maxaraZem glosteris saxes
mianiWes Zlieri, winaaRmdegobebiT aRsavse xasiaTi.
avTo maxaraZis glosteri erTgvarad imeorebda
lirs, mis istorias Sebrunebulad. wynari, mimndobi
moxucis nacvlad glosteri misTvis sanukvar ocnebas
atarebs da gulis siRrmeSi inaxavs. dasawyisSi
igi warmogvidgeboda moridebul, rafinirebul,
windaxedul politikosad, romelic liris erTguli
msaxuria da cota SeSinebulic ki aris movlenebis
amgvari ganviTarebiT. Semdgom, rodesac marto rCeba,
misi sxeuli TiTqos sicocxliT ivseba. adre liriviT
ecva, axla meTevzis samosi, mZime baTinkebi acvia da
xelSi saTevzao bade uWiravs. Tavze Jokeis qudi
axuravs, qudis qveS ki moqsovili CaCi. mayurebeli
advilad xvdeboda lirTan mis msgavsebas, mxolod
groteskuli xerxiT gadawyvetils. igi kamfetis
wuwniT iwyebda saubars, TiTqos mayurebels Tavis
gulisnadebs andobso. mis monologSi damwuxrebuli
1
uruSaZe p. dasaxelebuli naSromi. gv. 71-72.
137
JReradoba ismoda, xasiaTSi ki mZvinvare buneba

boboqrobda. rodesac edmundi orWofobda, igi
mZlavr, mrisxane kacad gardaiqmneboda, mZlavrad
hkravda xels edmunds da skamze daanarcxebda. xolo,
rodesac edmundi Wrilobas uCvenebda èdgaris mier
miyenebuls~, glosteri mZlavrad dahkravda xels
sisxlian Wrilobas. da ai, aseTi adamiani ijerebs
edmundis mier SeTiTxnil istorias edgaris Ralatis
Sesaxeb. am dajerebis moments reJisorma da msaxiobma
mravali axsna mouZebnes. upirveles yovlisa _ qveyana
airia da glosteri momswrea imisa, Tu ra advilad
moiSora lirma uerTgulesi kenti da usayvarlesi
qaliSvili kordilia. am areul qveyanaSi ki Ralati
Cveulebriv ambad iqca. glosteri Zalian mSvidi,
sasaubro kiloTi uyveboda mayurebels, rom maT
garSemo daisadgura samyarom, sadac Zma Zmas aRar
indobs, megobroba gaufasurda da siyvaruli ki
kvdeba, magram mis saubarSi mayurebeli erTgvar
sarkastul momentebs avlenda. es saSineli movlenebi
Cveulebrivi Txrobis sagani gamxdara. ai, swored
amitomac glosters ar ukvirs edgaris Ralati da
ijerebs kidec am Ralatis SesaZleblobas. am areul
qveyanaSi glosters kidev erTi momenti amoZravebs.
mas surs didi nadavlis daWera. mas kidev ufro
didi Zalauflebis xelSi Cagdeba surs da axla ki
saukeTeso momentia amisTvis, roca yvela erTmaneTs
daeria. robert sturuam mayureblis winaSe glosteris
ocnebaTa samyaro Teatraluri maskaradis gaTamaSebiT
warmoaCina. gonerilisgan Seuracxyofili da
gamogdebuli liri glosteris sasaxleSi midis. aq mas
kidev ufro meti damcireba elis. aq lirs daxvdebian
rigani da kornuoli. sasaxleSi srul siCumes
dausadgurebia. Rreobis Semdeg yvelas CasZineboda.
liris mobrZanebas sasaxlis patroni glosteri
Seegebeboda. Savi qaRaldisgan damzadebuli didi
saTvale mas niRabiviT hqonda akruli saxeze. cota
138
xanSi ki glosteri mayureblis winaSe warsdgeboda

oqrosfer mosasxamSi gamoxveuli, Tavze maRali
muyaos gvirgviniT. igi uSvelebel fars eyrdnoba
da didgvarovnis, saxelmwifos mmarTvelis pozaSi,
musikis fonze iwyebda saubars. es gazviadebulad
amaRlebuli JReradoba misi saubrisa, komikur
STabeWdilebas tovebda. mTvrali kornuoli sastikad
sjida glosters. igi skamze gaaTokvinebda glosters
(es is skamia, romelzec sul cota xnis win ìcxovra
riganTan~) da TiTiT Tvals gamosTxrida. meore Tvals
ki rigani amougdebda. tkivilisagan gamwarebuli
glosteri skamianad wamoiWreboda, magram iqve
daecemoda. rigani ki gadaalajebda da TvalebSi
`CaaSardavda~. iseve rogorc lirs SeSlilobis
Semdeg ZaluZs WeSmaritebis ganWvreta da SegrZneba,
dabrmavebul glostersac Tvalebi èxileba~
sinamdvileze.
aRsaniSnavia speqtaklSi TvalebdaTxrili
glosterisa da SeSlili liris Sexvedris scena. ori
gamoZevebuli, devnili, uZluri moxuci erTmaneTs
ukacriel sivrceSi xvdeboda. liris areuli
goneba raRac momentebSi naTdeboda. dauZlurebuli
glosteri ki TanagrZnobas iCenda liris mimarT.
glosteri Tavad ganicdida autanel fizikur Tu
sulier tkivils, magaram mainc liris gamo wuxda
da lamobda mis sulier gankurnebas. es yvelaferi
a. maxaraZis xmaSi gamosWvioda. igi fizikuradac,
Tavisi sxeulis siTboTi cdilobda moxuci liris
qariSxalSi gayinuli sxeulis gaTbobas. SeSlili
liri ver xvdeboda glosteris am TanagrZnobas.
xolo glosterisaTvis ki dabeCavebul lirTan
Sexvedra TiTqos misi Tvalaxelis dasawyisia. lirTan
Sexvedrisas mis isedac tragikulobiT aRsavse
samyaroSi, kidev ufro didi da tragikuli tkivili
SeiWra da SeZra igi. am epizods aboloebda mokveTil
SvilTan ukanaskneli Sexvedris scena.
139
amdeni Seuracxyofisa da damcirebis Semdeg

glosteri ukve yvelafers `xedavda~ da ase
`Tvalaxelili~ gadadioda maradiul sibneleSi. am
SemTxvevaSic man liris msgavsi gza gamoiara, magram
amjerad uRrmesi dramatizmiT aRsavse. Tuki adre misi
msgavseba lirTan komikur xasiaTs atarebda, amjerad
misi am qveynidan wasvla aRsavsea dramatizmiT. igi
midis am cxovrebidan yvelasgan mitovebuli, aravin
miutevebs mas misTvis sabediswero Secdomebs, codvebs,
vinaidan samyaro, sadac cxovreba ganvlo, usiyvarulo
da ulmobeli samyaroa. verc SeSlilma lirma gaugo
da uTanagrZno da verc Svilma apatia maniakalurobaSi
gadazrdili eWvianoba. SeqspirTan glosteri TiTqos
ar aris damnaSave masze Tavs datexili ubedurebebis
gamo. robert sturuam ki mayurebels warmoudgina
glosteri, romelmac Sva edmundi _ `suliT
maxinji, ukanono Svili~. òdesme mTeli samyaro ase
daingreva _ ambobs piesaSi gonebaSeSlili liris
Semyure glosteri. liris `paraleluri“ gmiris is
winaswarmetyveleba sturuaseuli dadgmis zeamocanas
warmoadgens. swored es azri `moaqvT“ kulminaciuri
momentebis ,,mecxre zvirTebs“, igi msWvalavs speqtaklis
mTel saxier wyobas da bolos, axdeba kidec finalSi
nawilebad daSlili samyaros saxiT~.1
scenaze warmodgenili samyaro sul male
daingreva. amis Sesaxeb robert sturua mxolod
misTvis damaxasiaTebeli saTeatro enis gansxvavebuli
xerxebiT amcnobda mayurebels. `scenaze warmodgenili
samyaro ki, mZimed daWrili, kvnesis, oxravs, idumali
xmebis grgvinviT auwyebs adamianebs mosalodnel
katastrofas, magram isini _ sakuTar vnebaTa
oromtrialSi CarTulni, ver xvdebian bunebis
gamafrTxilebeli xmebis azrs~.2
masxaras saxe yovelTvis iyo SeqspirologTa
1
uruSaZe p. dasaxelebuli naSromi. gv. 73.
2
140
kamaTisa da davis sagani. gansakuTrebul yuradRebas

ipyrobda misi gaqroba piesidan. Janri lolaSvilis
masxarac araerTgvarovani da mravalplaniani iyo.
reJisorma mis pirvelive gamoCenas scenaze garkveuli
ucnaurobis elferi SesZina. igi swrafi musikaluri
ritmis TanxlebiT muxlebze daCoqili SemoiWreboda
scenaze, pirdapir lirisken midioda, miuaxlovdeboda
mas da Tavs Caudebda kalTaSi. mas grZeli Savi
serTuki da daxeuli fexsacmelebi ecva. Savi Tmebi
gaCeCili hqonda. igi SeiZleboda Segedarebina
cirkis jambazisTvis. mis Savad moelvare TvalebSi
usazRvro sevdac gamosWvioda. igi Tavis brZnul,
mware xumrobebs swraf-swrafad warmoTqvamda, TiTqos
sasxvaTaSorisod. mayurebels STabeWdileba rCeboda,
rom masxaram winaswar icoda, lirs simarTles mainc
ver Seagnebinebda. masxara samefo taxt-saxrCobelaze
Semomxtari plastikur moZraobebze agebda Tavis
monologs. mis sityvebSi igrZnoboda groteskic. igi
sxvadasxva Jestebs usadagebda warmoTqmul `mware
xumrobebs~. Tuki naTqvami `dafaruli~ iyo, maSin Jesti
pirdapir mianiSnebda da piriqiT, `Riad naTqvams~
dafaruli Jesti mosdevda. karis masxara `mware
simarTles~ ambobda da ganasaxierebda erTdroulad.
amasTan, Tavis xelobasac ki dascinoda. igi xazgasmuli
TeatralobiT, paTetikuri intonaciebiTa da JestebiT
esaubreboda lirs. liri Tavidan mxars ubamda
masxaras, simpaTiiT Sescqeroda mis oinbazobas, magram
raRac momentSi Riziandeboda. Janri lolaSvilis
masxara xan gulTbili, xan mwared damcinavi, xan
agresiuli da xanac cotaTi SeSinebulic iyo. igi xom
Tavisi xumrobebiT sikvdils eTamaSeboda. mayurebeli
grZnobda, rom masxara yovel gabedul, `mware
xumrobas~ cotaTi Secbunebuli amTavrebda da Tanac
ise, rom ukandasaxev gzas itovebda, anu naTqvamis
gadasxvaferebis SesaZleblobas. yvelaze `mware
simarTle-xumrobas~ muxlebze daCoqili ambobda,
141
TiTqos amiT Tavis morCilebas gamoxatavda. scenaze

saidanRac Toki Cndeboda. kiserze Tokgamobmuli xan
masxara iyo, xan liri. es Toki TiTqos ori gmiris
_ masxaras da liris samudamod damakavSireblad
iqceoda. es Toki Zalian xazgasmiT iyo gaTamaSebuli
am epizodSi. kiserze Tokgamobmuli liri bavSviviT
`cxenosnobas~ TamaSobs, daCoqil lirs win masxara
Caucucqdeboda, Toks dabla daagdebda da TiTqos
moisaqmebda. am qmedebiT masxaras, TiTqos surda
lirisTvis eCvenebina, Tu ra darCeboda misi mefobidan.
raRac momentSi masxara lokokinas daiWerda da lirs
uCvenebda, riTac eubneboda am erTi bewo lokokinasac
ki aqvs Tavis sakuTari saxlio. laparakisas, liri
ucabedad fexs daadgamda lokokinas da gasresda.
masxara xmamaRla wamoiyvirebda: Sen rom Cemi masxara
yofiliyavi, cemiT amogxdidi sulso. r. CxikvaZis
liri ki dadardianebuli, Cafiqrebuli gaxldaT, sul
cota xnis win, ganrisxebulma sayvareli qaliSvili
moikveTa. liri skamze daRlili daeSveboda, Tavis
fiqrebSi garTuli. raRac momentSi, TiTqos ahyveboda
kidec masxaras xumrobebSi, magram fiqri, axlaxan
mokveTil qaliSvilze, ar asvenebda. TandaTan
TiTqos isev brazi moereoda. masxara grZnobda mefis
ganwyobas da cdilobda Tavisi `mware xumrobebis~
Serbilebas. ramaz CxikvaZes da Janri lolaSvils
ise mihyavdaT am scenaSi Tavisi urTierTobebi, rom
mayurebeli grZnobda im siTbos da siaxloves, rac
mefesa da mis erTgul masxaras Soris SeiZleboda
arsebuliyo. es gansakuTrebiT kargad gamoCnda im
epizodSi, rodesac lirs qaliSvilebi amcireben. aq
Janri lolaSvilis masxara TanaugrZnobda arafris
mqone mefes, Tumca simarTles ambobda, magram ukve
Serbilebulad da ara ise `mwared~ da `mkvaxed~,
rogorc amas akeTebda xolme. `Tu aqamde r. sturuas
àmaRlebuli~, tragikuli gmirebi _ tragifarsis
samyaroSi amTavrebdnen sicocxles, aq man da J.
142
lolaSvilma masxaras groteskuli figura Rrma

adamianuri tkivilebiT da gancdebiT aavses, aqcies
igi tragikul gmirad, da rogorc es tragikul gmirs
Seefereba _ misi sicocxle sikvdiliT daasrules
scenaze... SeSlilobis zRvramde misuli liri,
mtanjveli halucinaciebis Semdeg, samgzis gauyris
mucelSi danas...~1
liri samjer gauyrida danas masxaras. pirveli
dartyma moulodneli iyo masxarasaTvis da igi
gaognebisgan gaRimebuli xvdeboda am pirvel dartymas.
meore dartymaze fexis wverebze wamoiweoda, mesameze
ki dabla eSveboda, mis saxeze ki aRibeWdeboda
mimtevebloba. liris gamometyveleba ki am dros uazro,
SeSlilis gamometyveleba gaxldaT. igi gauazreblad
urtyamda danas masxaras. mxolod mesamed danis gayris
Semdgom, mis Tvalebs TiTqos azri ubrundeboda
da xvdeboda, rac Caidina, magram ukve Zalze gviani
iyo. masxara ukve mkvdaria. im wuTebSi liri TiTqos
xvdeboda, rom masxaras mkvlelobiT man sakuTari
Tavis mkvleloba Caidina. SeqspirTan masxara ar kvdeba.
robert sturuas speqtaklSi Janri lolaSvilis
gardacvlili masxara uecrad wamoxteboda da cal
fexze da cal xelze dayrdnobili xtunviT gadioda
scenidan.
liri Seirya mis garSemo datrialebuli
saSinelebebis yurebiT da gancdiliT, magram es
yvelaferi misi Seqmnili da daTesili borotebis
logikuri ganviTarebaa. amaSi TviTvea damnaSave da
sxvas ver daabralebs. borotebam Tavis ganviTarebaSi
iseT sazRvrebs miaRwia, rom liris gonebas ukve
aRar SeeZlo yvelafris aRqma da gaanalizeba. am
borotebiT aRsavse ukuRmarT samyaroSi, adamianuri
urTierTobebi aRar arsebobs, adamianebi TavianT
instinqtebs ahyolian da mxolod am instinqtebiT
cxovroben. ai, am situaciaSi, am movlenebis
1
143
ganviTarebis fonze liri cdilobda sakuTari Tavis

Secnobas. liri grZnobda da mwvavedac ganicdida
sakuTar umweobas mis garSemo arsebuli realobis
winaSe. lirma mxolod Tavs datexili ubedurebebis,
sulieri tanjvis fonze SeZlo gaecnobierebina da
gaeanalizebina sxvisi gancdebi. liri TandaTan
TanagrZnobas iwvevda mayurebelSi. liris e. w.
`kaTarzisi~ mayurebelSi misadmi simpaTias aRviZebda.
liris ampartavneba, siamaye, TviTdajerebuloba
moryeuli da damsxvreulia. misi qceva Tu saubari
lmobieri xdeba. igi kompromiszec ki midioda Tavis
qaliSvilebTan urTierTobaSi, magram pasuxad
kidev ufro daxvewil siborotes da daundoblobas
awydeboda.
rogorc ukve aRvniSne, saocrad efeqturad iyo
gadawyvetili speqtaklSi glosteris sasaxleSi
lirisa da misi qaliSvilebis Sexvedris scena.
am scenaSi rigani da gonerili, TiTqos patara
bavSvi iyos, alersiT esaubrebodnen, uyvavebdnen
`moxuc mamas~. damamcirebeli da Seuracxmyofeli
iyo, rodesac Tvalaxveul liri, Svilebs Soris
taSis xmaze darboda aqeT-iqeT. epizodis bolos,
scenaze Semodiodnen SavebSi Semosili adamianebi,
Savi niRbebiT. isini nel-nela miiwevdnen lirisa
da masxarisaken. SeSinebuli masxara raRac momentSi
yvirils iwyebda. liri dabneuli da SeSinebuli
uyurebda am saocar arsebebs. isini fexebSi da xelebSi
waavlebdnen lirs da ramdenjerme haerSi aisvridnen,
aaburTavebdnen. musika, yvirili, xmauri, niRbosnebi,
haerSi asrolili liri _ scenaze qaoturobisa da
aRreulobis atmosferos qmnida. raRac momentSi
es yvelaferi mayurebelSi àpokalifsis~ gancdas
iwvevda. saocrad asrulebda am scenaSi ramaz CxikvaZe
gaognebuli, dapataravebuli, ususuri, odesRac
Zlevamosili mefis gancdebs. `groteskul-absurdul
samyaroSi moqceuli liris Rrma adamianuri gancdebi,
144
misi TviTironia, ase brwyinvaled gamovlenili

msaxiobisa da reJisoris mier, am speqtaklis erT-
erT umTavres Rirsebad mimaCnia. polistilistikis da
mravalxmianobis am rTul kontrapunqtSi `Casmuli~
fsiqologia Serwymuli `klasikur absurdizmebTan~
_ zemoqmedebis did Zalas ikrebs. r. CxikvaZe
TandaTanobiT, didis ostatobiT gviCvenebs gadasvlas
liris erTi mdgomareobidan meoreSi. aq ar aris
mkveTri naxtomebi, moulodneli Semobrunebani:
wveTobiT grovdeba mis arsebaSi tanjvis vnebani~,1 _
wers n. gurabaniZe.
Zalian originalurad da sainteresod iyo
gadawyvetili `qariSxlis~ scena. scenaze ucnauri
gugunis xma gaismoda. scenis sigrZeze dakidebuli
rkinis relsebi irxeodnen. am epizodSi mTeli
yuradReba reJisoris mier koncentrirebuli iyo
msaxiobze. erT-erT interviuSi robert sturua ambobs,
rom qariSxali, es liris gonebaSi datrialebuli
stiqiaa, mas qariSxali elandeba. ramaz CxikvaZis
liri gauazreblad daborialobda scenaze. mis saxeze
airekleboda xan SeSlili adamianis gamometyveleba da
xan mis TvalebSi saRi azri ikveTeboda. erTxans scenaze
borialis Semdeg, miadgeboda taxt-saxrCobelas, masze
Sedgeboda, CaebRauWeboda saxrCobelas yulfs da
aRmoxdeboda qariSxlis moxmoba, raTa es borotebiT
aRsavse, codvili qveyana waeleka. liri TiTqos
mSviddeboda. amis Semdeg xvdebodnen erTmaneTs
liri da glosteri. ori tragikuli istoriis mqone
moxuci. liri glosters Tvalis gugebSi amousvamda
TiTebs da eubneboda, TvalebiT gicanio. isini
erTmaneTs gadaexveodnen da Zirs goravdnen. liri
Tavidan iSorebda glosters da aq es ori msgavsi
cxovrebis gmiri sabolood scildeboda erTmaneTs.
Semdgom scenaze siCume isadgurebda. kordilia da
liri erTmaneTs xvdebodnen. raRac momentSi igi ver
1
145
cnobda kordilias. Semdeg Seicnobda, mzerasa da

xmaSi sixarulis nacvlad Secbuneba, damorcxveba
gamosWvioda. patiebas sTxovda kordilias. lirs
goneba gaunaTda, axla igi adamianuri sikeTiTa da
siTboTia gamsWvaluli, magram liris es metamorfoza
Zalze dagvianebulia. scenis sxvadasxva mxridan
mococavdnen SemaZrwunebeli Savi figurebi. isini
mivardebodnen lirsa da kordilias, xelSi aiyvandnen
maT da sxvadasxva mxares gaitacebdnen. es yvelaferi
saSineli xmauris fonze xdeboda. lirs da kordilias
erTmaneTisken xelebi hqondaT gaSverili, magram isini
uCinardebodnen scenis siRrmeSi, sibneleSi. am dros
scenaze TiTqos miwisZvra iwyeboda, irgvliv saSineli
gugunis fonze yvelaferi iryeoda da ingreoda. scenis
siRrmidan kvamli gamodioda, am kvamls proJeqtoris
sxivi kveTda. adamianebi, romlebic scenaze idgnen,
Zirs ecemodnen. irgvliv yvelaferi ingreoda, scenaze
sarkisebrad areklili parteri mTlianad Camoiqceoda.
Tavis droze liris mier Seqmnili samyaro mTlianad
nadgurdeboda. e. w. moTvalTvalisa Tu damkvirveblis
fituli umweod qanaobda haerSi. scenaze kvlav siCume
isadgurebda. liri nel-nela Semodioda scenaze da
mxrebSi Tokgamobmul kordilias Zlivs moaTrevda,
Semdeg Camojdeboda avanscenaze, kordilias gulSi
ikravda da sasowarkveTili darbazs mimarTavda:
`mkvlelebi xarT! gamyidvelebi! SegaCvenoT ufalma
yvela!~ sasowarkveTili liri sruliad marto rCeboda
am daqceul samyaroSi. aseTi iyo speqtaklis finali,
Semzaravi, erTdroulad damTrgunveli da saocrad
gulisamaCuyebeli.
`kvlav gaismoda speqtaklis dasawyisSi
gaJRerebuli axali apokalifsis Zveli xmebi da
ingreoda kidec is saremonto nageboba, romelsac
CvenTan erTad Sescqeroda liris Teatris kidev ori
aqac erTmaneTTan dublirebuli figura – qandaraze
wamomjdari utyvi maradiuli mayurebeli da Zelze
daskupebuli maimuni. es ori indiferentuli figura,
146
raRa Tqma unda, mayurebelTan iyo identificirebuli

da liris Teatris Semzaravi finalic misi
zneobrivi Tu inteleqtualuri umwifrobiT gaxldaT
ganpirobebuli~.1
robert sturuas `mefe lirSi~ gamoCnda reJisoris
`saTeatro enis~ axali plastebi, axali Sreebi. es
iyo gansxvavebuli robert sturuas politikuri
Teatrisagan. TamaSis axleburi manera, fsiqologiuri
svlebi Serwymuli mis Teatralur stilistikasTan
ufro met Sinagan Zalas da siTbos aniWebda
speqtakls.
1. ramdeni weli muSaobda robert sturua Seqspiris `mefe
liris~ dadgmaze da romel wels Sedga premiera?
2. speqtaklSi `mefe liri~ _ ra niSani (xerxi) Semata
robert sturuam Tavis ukve arsebul saTeatro enas?
3. ra aspeqtebi wamoswia reJisorma wina planze?
4. rogor aisaxa speqtaklis personaJTa kostiumebSi
liris gaadamianurebamde da gaadamianurebis Semdgomi
atmosfero?
5. vin aris, robert sturuas interpretaciiT, ramaz
CxikvaZis mier Seqmnili liri?
6. `mefe lirSi~ ratom asaxes reJisorma da scenografma
mayurebelTa darbazis nawili scenaze, risi Tqma
surdaT amiT?
7. sarkisebri asaxvis principis gamoyenebiT, speqtaklis
romeli personaJi gamoiyvana liris prototipad
reJisorma da vin TamaSobda am rols?
8. rogor gadawyvita robert sturuam speqtaklSi,
saukuneebis ganmavlobaSi sakamaTo, Seqspiris `mefe
lirSi~ masxaras piesidan gaqroba?
9. musikis garda, ras iyenebdnen robert sturua da
gia yanCeli speqtaklSi, gausaZlisobis atmosferos
Sesaqmnelad?
10. rogor hqonda gadawyvetili robert sturuas `mefe
liris finali~?
1
147
`makbeti~
robert sturuam Seqspiris `makbeti~ rusTavelis

TeatrSi 1995 wels dadga. es iyo reJisoris mier
saqarTveloSi ganxorcielebuli Seqspiris mesame
tragedia. robert sturua `riCard mesameSi~ da `mefe
lirSi~ wina planze wamoswevs saukuneebis manZilze
msoflioSi kacobriobis mier Cadenil borotebas,
kacobriobis uzarmazar uaryofiT energias, im energias,
romelmac msoflio katastrofamde SeiZleba miiyvanos.
`makbetSi~ reJisori isev mimarTavs ZalauflebisaTvis
brZolis Temas, magram am SemTxvevaSi igi yuradRebas
amaxvilebs adamianze, mis gancdebze. am speqtaklSi
ufro mZafrad gamoikveTa samyaro adamianTa codvebiTa
Tu ubiwoebiT aRvsili. aq adamianis sulieri ngreva,
gadagvareba, sikvdili gaTanabrebulia samyaros
ngrevasa da gacamtverebasTan.
`makbetSi~ dro ar aris gansazRvruli. is, rac
scenaze xdeba, yovel drosa da epoqaSi SeiZleboda
momxdariyo da momavalSic moxdes. reJisoris
am Canafiqrs scenografia (mxatvari m. SveliZe)
da kostiumebi mkveTrad usvamen xazs. speqtakli
TiTqos migdebul sardafSi an, SeiZleba, bunkerSi
TamaSdeba. scenaze mimofantuli nivTebi drois
ganusazRvrelobas usvams xazs. scenis Suaguli
TiTqmis carielia. ufro swori iqneboda meTqva,
gacamtverebulia. scenis orive mxares CaSavebuli
kedlebi omis Semdgom gadabuguli Senobebis
narCenebis STabeWdilebas tovebs. adgilebSi moCans
daJangebuli, gamoCrili milebi da eleqtrosadenebi.
gaugebar nagebobebze mtvriani polieTilenis
materiebia Camofarebuli. zemoT, mTeli scenis
gaswvriv celofania gadaWimuli, romelic scenaze
gaTamaSebuli movlenebis ganviTarebasTan erTad xan
TiTqos moiqufreba, xan scenaze CamoeSveba da fardis
rols asrulebs da scenas orad yofs. avanscenaze
148
Tavi VI, robert sturuas qrTuli Seqspiriana, `makbeti~
wiTeli savarZeli dgas, mis garSemo sxvadasxva nivTia

mimobneuli. marjvniv maRalzurgiani Savi savarZelia.
gverdiTa loJaze miyudebulia wmindanis fituli,
wminda weriliT xelSi. TabaSirisagan damzadebuli
Tavi metalis joxzea wamocmuli. qvabSi adamianis
fitulia Cakidebuli. qveviT, mTel sigrZeze, gafenilia
tyavismagvari, WuWyiani, TiTqos sisxliT gaJRenTili,
qsovili. scenis garSemo xmlebia CarWobili. cariel
scenaze dgas mxolod Savad SeRebili tabureti _
samefo taxtis komikuri analogi. scenaze Seqmnilia
usaxuri, erTferovani samyaro, sadac sicocxlisTvis
adgili ar arsebobs. swored am garemoSi TamaSdeba
amazrzeni, binZuri brZola ZalauflebisaTvis.
àm speqtaklSi adamianis sulieri gadagvareba
da sikvdili aRiqmeba aranakleb tragikul movlenad,
vidre samyaros hipoTeturi ngreva da gacamtvereba~.1
_ wers paola uruSaZe.
speqtaklSi yvelaferi reJisoris nebas eqvemdebareba.
aq, xazgasmulia mxolod misi xedva speqtaklSi
warmoCenili konfliqturi situaciebisa. scenografia,
mizanscenebi, Strixebi, msaxiobebis TamaSi reJisoris
zust, TiTqosda maTematikur gaTvlebs eqvemdebareba.
aq, am speqtaklSi yvelaferi TamaSobs: tani, xelebi,
TiTebis plastika. TiToeuli moZraoba, yvelaferi
dakavSirebulia adamianis sulierebasTan, mis Sinagan
ganwyobasTan. `makbetSi~ robert sturuas sareJisoro
ena Sors aris `yofiTi~ scenuri urTierTobebisgan,
cxovrebiseuli detalebisgan. aq, TiTqos, yvelaferi
ukiduresi daZabulobis zRvarze mimdinareobs.
speqtakli ar aris gadatvirTuli efeqtebiT, magram
amave dros mayurebeli SeigrZnobs reJisoris ulevi
fantaziis nayofs.
speqtaklis dasawyisSi zaza papuaSvilis makbeti
erTgvar nagvis grovaSi Tvlems. mxolod viwro Suqis
1
uruSaZe p. `robert sturuas makbeti~, Jur. `xelovneba~ 2001.
#3-4. gv. 7.
149
zoli gamoyofs mas sibnelidan. igi gayuCebulia, TiTqos

elis xelsayrel moments, raTa es momenti xelidan
ar gauSvas da samefo gvirgvins daeuflos. am natvris
asaxdenad ki xelsayreli pirobebia saWiro. speqtaklSi
makbetis garSemo arsebuli qveyana ZalauflebisaTvis
brZolis morevSia Cafluli. aq yovel avantiurists
SeuZlia ibrZolos taxtisTvis. amisaTvis igi sxvebze
odnav Wkviani, moxerxebuli, sastiki da daundobeli
unda iyos. aq, am samyaroSi, aravinaa ucodveli.
piesis personaJebisagan gansxvavebiT, speqtaklSi
mefe dunkanic (daviT papuaSvili) sisxliani tirania.
danarCeni didebulebic, qveynis mmarTvelobis
saTaveSi myofni, masaviT TvalTmaqcni arian. yvelani
erTnairebi arian da TiToeulis sanukvari ocneba
samefo gvirgvinia. samefo gvirgvinisaTvis brZolaSi
ki xan erTi imarjvebs, xan meore.
robert sturuas makbets samefo atributika,
simboloebi saerTod ar ainteresebs. misTvis mTavaria
Zalauflebis mopoveba, rac mas saSualebas miscems
ibatonos adamianebze. sisxlis suni aTrobs da
abruebs. piesaSi makbeti SeSfoTebulia imis gamo, rom
xelebidan sisxlis laqebs ver iSorebs, speqtaklSi
ki makbeti sisxlis sunis SegrZnebas ver iSorebs.
mefe dunkanis mkvlelobis Semdeg igi xSirad ynosavs
Tavis xelebs. Tavdapirvelad mas TiTqos gulisrevis
SegrZneba eufleba, magram Semdgom, sisxlis suni
axali sisxlis daRvris survils aRuZravs. ledi
makbetic raRacnairi netarebiT Seiynosavs xolme am
sisxlis suns. magaliTad, makbetTan alersis scenaSi
igi xarbad daynosavs meuRlis xelebs da mis saxeze
Rimili gakrTeba. sisxlis suni meuRleebs TiTqos
simxneves matebs da Semdgomi qmedebebis survils
aRuZravs. amasTanave, makbets sindisis qenjnac awuxebs.
mas aRelvebs ìmqveyniuri dasjis~ sakiTxi. zaza
papuaSvilis makbetisTvis ar aris sulerTi, Tu ra
moelis mas sikvdilis Semdeg. speqtaklSi makbetisTvis
150
erT-erTi yvelaze sulisSemZvreli kiTxvaa: `da me

sad gameRviZeba?~ es fraza reJisoris CarTulia, rac
kidev ufro metad aRrmavebs makbetis danaSaulis da
sasjelis mniSvnelobas. erTxel Cadenili borotebis,
mkvlelobis Semdeg, sindisis qenjnis miuxedavad,
makbeti jiutad agrZelebs sakuTar TavSi adamianuri
grZnobebis Cakvlas. TiTqos borotebas gemo gaugoo,
veRar Cerdeba, Tumca dunkanis mkvlelobis Semdeg
igi Tavad aRar isvris sisxlSi xelebs da mkvlelebs
qiraobs.
speqtaklSi zaza papuaSvilis makbeti da nino
kasraZis ledi makbeti ufro axalgazrdebi arian,
vidre es piesaSia. gaaxalgazrdavebulia speqtaklSi
maTi garemocvac. isini TiTqos daavadebulni arian
mkvlelobebis Cadenis sindromiT da daufiqreblad
xocaven erTmaneTs. maTSi Cabudebuli sisastike uazro
da auxsnelia. isini TiTqos gangebam Seqmna mkvlelebad.
amis xazgasasmelad robert sturuam grZneuli debis
saxeebi groteskul aspeqtSi gadawyvita. sam grZneul
arsebas speqtaklSi ufrosi Taobis msaxiobebi:
giorgi gegeWkori, guram saRaraZe da jemal RaRaniZe
ganasaxierebdnen. reJisoris CanafiqriT isini idumali
moCvenebebi ki ara, aramed gaurkveveli sqesis arsebebi
arian. reJisori daeyrdno piesaSive arsebul miniSnebas
_ banqo mimarTavs kudianebs: `dedakacebi unda iyoT,
magram eg wveri sxvas mowmobs~. sturuas alqajebi
ufro miwierni arian, vidre mistikurni. reJisorma da
msaxiobebma ganzrax mimarTes yofiT detalebs, raTa
alqajebi ufro cocxal, miwier arsebebad eqciaT.
maTi personaJebi speqtaklSi ufro sasaciloebi
Canan, vidre idumalni da mistikurni. `jadosnobis~
adgili didi sardafia, romlis SuagulSi qvabi
daudgamT, grZneul naxarSs aTuxTuxeben da xtunva-
xtunviT uvlian gars. eSmakeulnic da adamianebic,
reJisorisa da mxatvris CanafiqriT, erTsa da imave
garemoSi moqmedeben. es garemo jojoxeTis asociacias
151
iwvevs. speqtaklSi zRvari adamianebsa da grZneulebs

Soris ar arsebobs. grZneulebi gaadamianurebulebi
arian da, piriqiT, adamianebi satanisebr arsebebad
gvevlinebian. amitomac aris, rom makbeti aranair
gaucxoebas ar ganicdis maT sabrZanebelSi, maTTan
erTad amzadebs jadosnur naxarSs da gemosac ki
usinjavs. reJisoris interpretaciiT, makbetis beds
Tavad makbeti ganagebs da ara es grZneuli arsebebi.
ritualebi, romlebsac alqajebi asruleben, komikur
xasiaTsac ki atareben. reJisoris CanafiqriT msaxiobebi
xazs usvamen im garemoebas, rom isini, swored rom,
TamaSoben grZneulebs. amitomac arian isini ufro
groteskulebi da ara idumalebiT garemoculni.
makbetis moqmedeba mxolod formalurad aris
dakavSirebuli grZneulebis winaswarmetyvelebasTan.
makbeti ar moqmedebs sxvisi karnaxiT, vinaidan Tavis
bedisweras Tavadve gansazRvravs. marTalia, igi
meoredac midis grZneulebTan, magram gulgrilad
usmens maT darigebebs, vinaidan mSvenivrad icis, Tu
rogori iqneba misi Semdgomi nabijebi.
SeqspirTan makbets gmiruli da saxelovani
warsuli aqvs. robert sturuas interpretaciiT
ki z. papuaSvilis makbetis warsuli erTgvarad
ugulebelyofilia. igi TiTqos warsulis gareSe
xvdeba am samyaroSi, sadac TviTon, brZoliTa da
agresiiT, unda ipovos sakuTari Tavi.
`rogorc cnobilia, tragedia `makbeti~ gamsWvalulia
arsebobis orazrovnebis suliskveTebiT. gmiris
vaJkacoba, qveloba saSinel borotebaSi gadaizrdeba,
riTac TviT es qvelobaa eWvqveS dayenebuli. r.
sturuas mixedviT, yovlismomcveli qaosi stiqiurad
amoraluria da gulgrilia yvelanairi borotebisa
da sikeTis mimarT. amas ganasaxierebs swored z.
papuaSvilis makbeti. tragikuli kolizia mis SigniTaa,
mis sulSia dabudebuli, anu mas ar upirispirdeba
(garkveul dromde) raime garegani faqtori, an
152
vinme _ antigmiri. amitom igi, Seqspiris gmirisagan

gansxvavebiT, ar aris zebunebrivi Zalebisgan _
am SemTxvevaSi grZneuli, kudiani qalebisagan _
amaRlebuli gmiri~.1
robert sturuas saTeatro enisaTvis, misi
Teatraluri esTetikisaTvis damaxasiaTebelia
dramaturgiis sapirispiro gziT siaruli.
imavdroulad igi axerxebs asaxos dramaturgiuli
Canafiqri. am SemTxvevaSic robert sturuas grZneuli
qalebi formaluri mxatvruli xerxia, metaforaa.
maT gamosaxvas reJisorma Camoacila yovelgvari
tragikuli, mistikuri, idumali paTosi. aseve, Seqspiris
tragikuli gmiri makbeti speqtaklSi erTob miwieria,
aranairi sidiade da gansakuTrebuloba ar axasiaTebs
z. papuaSvilis makbets.
`robert sturuas speqtaklSi bedi makbetis winaSe
warsdgeba ara `grZneuli debis~ zRapruli saxiT,
aramed swored adamianuri, dakninebis da gadagvarebis
gansaxierebiT. da, amave dros, es marTlac rom
ucnauri arsebani (Weird Sisters) Cvens TvalSi ufro
sasaciloni Canan, vidre SiSis momgvrelni _ Tavisi
suleluri xiTxiTiTa da CifCifiT, moulodneli
paTetikiT, mediduri pozebiTa da JestebiT, aSkarad
Tavis gemoze SerCeuli xatovani ZonZebiT~.2
zaza papuaSvilis TamaSSi wina planzea wamoweuli
makbetis sulieri dakninebis procesi. movlenebis
ganviTarebasTan erTad igi TandaTan kargavs adamianur
Rirsebebs da sul ufro naklebad mogvagonebs
mamac meomars. misi arseba iJRinTeba borotebiT
da siZulviliT, sakuTari Tavisadmi pativiscemas
enacvleba agresiuli TviTdamkvidrebisaken ltolva.
mis sulSi gaCenil sicarieles ki SiSis grZnoba
avsebs. am SiSis grZnobis damalvas igi jambazobiT
da cinizmiT cdilobs. kudianebTan Sexvedris Semdeg
1
gurabaniZe n. reJisori robert sturua. Tb. `xelovneba~. 1997. gv.
476-477.
2
153
makbetis yvela qvena grZnoba gamosavals poulobs. misi

erTguli Tanamzraxveli _ ledi makbeti, romelsac
nino kasraZe asaxierebs robert sturuas speqtaklSi,
momxibvleli, nazi, mimzidveli axalgazrda qalia. maT
erTmaneTisadmi Zlieri ltolva aqvT. ledi makbeti
am ltolvas ostaturad iyenebs da cdilobs qmris
gaorebisa da yoymanis aRmofxvras.
speqtakli qmnis SiSis, sikvdilis, katastrofis
molodinis atmosferos. aq, am garemoSi, yvela erTmaneTs
mtrobs. scenaze damTrgunveli ganwyobilebaa
gamefebuli. daviT papuaSvilis mefe dunkanic ki
daundobeli da borotebiT aris aRvsili. misi pirveli
gamoCena scenaze gia yanCelis musikis TanxlebiT
erTgvar sabrZolo Tavdasxmas mogvagonebs. igi Tavisi
amaliT SemoiWreba scenaze. gaismis ucnauri xmebi,
rkinis JRaruni, kvnesa, oxvra, frinvelTa gamkivani
xmebi, jariskacTa legionebis nabijebis xmebi. dunkani
da misi jariskacebi avanscenisken moabijeben. keTili
ambis mauwyebel, sasikvdilod daWril jariskacs
dunkani yelSi xels wauWers da awamebs.
mTeli speqtaklis ganmavlobaSi normaluri
adamianuri urTierTobebi TiTqmis ar xorcieldeba.
qmedebebSi Warbobs damcireba, Zalmomreoba, cinizmi,
mkvleloba, gaSmagebuli seqsualuri urTierTobani.
ufro metic, speqtaklSi Cveulebrivad TiTqos arc
dadian: an darbian, an Zirs dacemulni xoxaven, an
erTmaneTs ebrZvian, moWrili TavebiT burTaoben.
mravlis mimniSnebelia moRalate kavdoris mTavris
sikvdilis epizodi. urikaze moTavsebul TavmokveTil
gvams Semoagoreben scenaze, Semdeg ki saorkestro
ormoSi gadauZaxeben. es epizodi makbetisTvis
bevris mimaniSnebelia. kavdoris mTavari makbetiviT
warCinebuli didebulia. makbetma misgan ara marto misi
adgil-mamuli, aramed TiTqos sulic miiRo. makbeti
_ z. papuaSvili, xeliT exeba mis waWril Tavs da
sisxlian xelebs daynosavs. Tavidan zizRis grZnoba
154
eufleba, mere ki am zizRs erTgvari netareba cvlis,

ufro Rrmad Seiynosavs sisxlis mZafr surnels.
robert sturuam am scenas sabediswero mniSvneloba
mianiWa. aq gadmotanili riCard mesames fraza _ `Cven
codvilni, mxolod saxeebs vcnobT da ara gulebs~,
usazRvrod vendobodi am didebulso, _ romelsac
mefe dunkani warmoTqvams, makbets unda moxvedroda
gulze. es fraza xom swored misi misamarTiT iyo
naTqvami, magram makbetis ukan daxeva SeuZlebelia,
igi ukve daadga sisxlian gzas.
speqtaklSi mkvdrebs ar asaflaveben. maT TiTqos
uzarmazar nagavsayrelze gadaisvrian xolme. Tavad
mefe dunkansac qsovilSi gaxveuls moaTreven da
avanscenaze daasveneben. celofnis WuWyiani ca
kulminaciisas talRisebr moZraobas iwyebs, misi
neli rxeva avismomaswavebelia. scenaze maxvilebia
mimobneuli, amdenad, dapirispirebulebs iaraRis
Zebnac ki ar sWirdebaT. speqtaklSi erTxel moklulebi
kvlav agrZeleben sicocxles da ara marto makbetisa
da misi meuRlis `zmanebebSi~, aramed `realurad~.
isini cocxldebian piradi SurisZiebisaTvis da ara
samarTlianobis aRsadgenad. sikeTe da samarTlianoba
Sors aris am adamianebisagan. Tumca, makbetis boroteba
erTxel ukve moklulebs aiZulebs mis mowinaaRmdegeTa
banakSi yofnas. makbetis kidev ufro didi borotebis
winaaRmdeg mkvdrebi da cocxlebi erTiandebian.
makbetis mier mokluli dunkani, romlis qsovilSi
gaxveuli gvami avanscenaze miatoves, gainZreva, Tavs
gamoiTavisuflebs da ambobs, Tu ramdeni sazareli
ambis momswre yofila cxovrebis manZilze, magram
aseTi saSineli Rame jer ar maxsovso. es TiTqos
sakuTari mkvlelobis mxilvelis aRsarebaa da amave
dros ukve dawyebuli `saSineli Rameebis~ koSmaris
gancdac. es `saSineli Rame~ mZime tvirTad awevT
speqtaklis gmirebs.
`moqmedebis adgilis da drois pirobiToba,
155
speqtaklis irealuri àre~ arc erTi wamiT ar

arRveven gmiris saxis fsiqologiur mTlianobas,
misi scenuri ganviTarebis logikas, mis adamianur
damajereblobas. `Winkebi~ da àCrdilebi~, speqtaklis
es srulfasovani monawileni, makbetTan Sexebisas
misi, Zalauflebis wadiliT aRgznebuli gonebis, misi
dafaruli fiqrebisa da fantaziis nayofad aRiqmebian.
yvelaze mkafiod maTSi aisaxeba misi dauZleveli SiSi,
qvecnobieri swrafva _ moxsnas Tavis suls misTvis
autaneli zneobrivi tvirTis mcire nawili mainc da
`gadaabralos~ igi uxilav, masze mZlavrad zemoqmed
`Tanamesaqmeebs~.1
speqtaklSi ar aris mkveTrad gamijnuli boroteba
da sikeTe, iseve rogorc, waSlilia zRvari mkvdrebsa
da cocxlebs Soris. aq, am speqtaklSi idumal,
mistikur Zalebs didi yuradReba ar eqceva. aq mTavaria
personaJebis urTierTobebi, gauTavebeli Ralati,
SeTqmulebebi, mkvlelobebi. piesaSi mefe dunkanis
mkvlelobiT yvelani gaognebulebi arian, speqtaklSi
ki dunkanis mkvlelobas SeTqmulebis, saxelmwifo
gadatrialebis elferi aqvs. makbetma da misma meuRlem
mokles mefe dunkani, magram sakmarisia banqom da
makdufma eWvi Seitanon makbetis sityvebSi, rom
myisierad SavebSi Cacmuli mebrZolebi gamocvivdebian,
alyaSi moaqceven da Tofebs miuSveren maT, vinc eWvi
gamoTqva. lenoqsis sityvebi ki _ `rogorc Cans, misma
mcvelebma mohkles...~ ise JRers, rom man, lenoqsma ki
icis, vinc aris namdvili mkvleli, magram igi makbetis
mxaresaa.
makbeti da ledi makbeti mefe dunkanis mkvlelobis
Semdeg erTmaneTis alersiT cdiloben aforiaqebuli
sulis damSvidebas. amazrzeni da Semzaravia maTi
erTmaneTisadmi vnebiani ltolva am sisxliT mosvril,
binZur samyaroSi.
makbetis sityvebia _ `sisxls sisxli mosdevs~
1
156
da igi iwyebs Tanamzraxvelebis mkvlelobas, tirani

mxardamWerebis mospobas iwyebs da TandaTan ufro
metad efloba sisxlSi. reJisori da msaxiobi
gviCveneben borotmoqmedad qceuli makbetis zneobriv
dacemas, sulieri samyaros rRvevas, adamianuri
Rirebulebebis gaufasurebas da aqedan gamomdinare,
sulieri simSvidis dakargvas. makbeti ledi makbetTan
erTad logikurad miemarTeba aRsasrulisaken, magram
am aRsasrulamde isini sazarlad itanjebian. es aris
safasuri Zalauflebisa da gvirgvinisaTvis brZolisa.
manamde ki makbets mefed akurTxeben _ hendelis
hangebis fonze. brWyviala gvirgvini, hendelis musika
da is tragikuli movlenebi, romlebic am didebis
mosapoveblad ganaxorciela makbetma, speqtaklSi
reJisoris mier specialurad aris xazgasmuli,
raTa ufro naTlad warmoaCinos adamianuri dacemis
siRrmeebi.
takimasxara tiranis, romelic cinikurad Telavs
yvelas da yvelafers sakuTari miznis misaRwevad,
gverdiT dgas namdvili jambazi (d. uflisaSvili). igi
ganasaxierebs morCil, laquca qveSevrdoms, romelsac
mTlianad dakarguli aqvs adamianuri Rirseba.
`makbetis~ masxara gansxvavdeba `riCard mesamis~
masxarisagan. `riCard mesameSi~ avTo maxaraZis mier
gansaxierebul personaJs ironiuli damokidebuleba
hqonda scenaze gaTamaSebuli movlenebisadmi.
mefed kurTxevis Semdeg makbeti wveulebas marTavs.
am scenaSi igi Tavs anebebs jambazobas da manWva-
grexas. mas daqiravebuli mkvlelebis mier mokluli
banqo (l. berikaSvili) ecxadeba. im wuTebSi makbets
arc stumrebi ainteresebs da arc ledi makbeti. misTvis
banqos aCrdili ufro realuria, vidre mis garSemo
arsebuli cocxali adamianebi. aq erTmaneTs enacvleba
realuri da irealuri. stumrebi da ledi makbeti _
molandebebi arian, banqo ki realuri, xelSesaxebi
da namdvilia. es situacia orjer meordeba, rac
157
kidev ufro aZlierebs makbetis sulier depresias,

kriziss. es àvi seni~ tanjavs da nel-nela anadgurebs
makbets. stumrebi ki SeSinebulebi arian da elian
moaxloebul katastrofas, an makbetis `TamaSis~
dasasruls. piesaSi makbetis wveuleba xalxmravali
da didebulia, speqtaklSi ki es wveuleba erTob
mcirericxovania. mowveuli stumrebi SeSinebulni
arian. maT imisic ki eSiniaT, rom ledi makbetis mier
miwodebuli langridan sasmeli aiRon, radganac
mowamvlis eSiniaT. swored es SiSi da undoblobaa
gamefebuli makbetis samyaroSi da ara moaxloebuli
katastrofis mistikuri niSnebi.
`rac Seexeba speqtaklis fantasmagoriul
Sres, igi aq Tavisebur filosofiur `zednaSenad~
aRiqmeba. swored masSia Caqsovili is maradi, dRemde
amouxsneli kiTxvebi, romlebzedac pasuxis gacema
bolomde verc Seqspiris drom SeZlo da verc am
droze ufro xnierma da gamocdilma dRevandelobam...
kiTxvebis es korianteli uneblieT TviT makbetsac
usvams kiTxvas: kacia-adamiani?! speqtaklis mixedviT
pasuxi erTniSnadia: WeSmaritad adamiania... da mTeli
ubedureba swored imaSia, rom igi adamiania~.1
robert sturuas speqtaklSi, iseve rogorc
SeqspirTan, zaza papuaSvilis makbeti, upirveles
yovlisa, adamiania, yvelanairi adamianuri gancdebiT.
igi, rogorc adamiani, sCadis borotebas da am Cadenili
borotebisTvis adamianiviT isjeba. zaza papuaSvilis
makbeti yoymanobs, itanjeba, igi gadmoscems im rTul
sulier mdgomareobas, romelsac makbeti ganicdis.
yvelaze sastiki ki am sulier WidilSi aris sindisis
qenjna. makbeti, erT dros mamaci mebrZoli, moazrovne
da mosiyvarule adamiani, sastik borotmoqmedad iqca.
yvelaferi es ki, swored adamianuri ampartavnebis
Sedegia. gamarjvebebma, romlebic makbetma brZolebSi
moipova, daarwmuna imaSi, rom mas SeuZlia adamianebze
1
158
batonoba, adamianebis marTva. amitomac igi mzad aris

ibrZolos Zalauflebis mosapoveblad, am gzaze ki
arafris winaSe ar daixevs ukan. yvela is sikeTe, rac
mas adre gaaCnda, axla sastik da damangrevel Zalad
gardaiqmneba. makbets didi warmosaxvis da fantaziis
unari aqvs. es mkafiod vlindeba mis gamZafrebul
mgrZnobelobaSi. mas SeuZlia dainaxos is, rac
sxvebisTvis uxilavia. swored es exmareba Tavisi
sastiki borotmoqmedebebis ganxorcielebaSi. banqos
da makdufis ojaxis mkvlelobebi zustad gaTvlili
da dagegmili aqvs. igi yuradRebiT adevnebs Tvals
Canafiqris ganxorcielebas, erT epizodSi ki Tavad
axorcielebs e. w. `Sikrikis~ rols.
speqtaklSi makbeti da ledi makbeti Zalian
Cqaroben. isini yvelafers swrafad, impulsurad,
nervulad, aRgznebulad akeTeben. maTi qmedebebi
TiTqos deformirebulic ki aris. maTi sasiyvarulo
scenebic ki TiTqos ormxrivi seqsualuri Zaladobaa.
swored siyvarulia maTi borotebis yvelaze ufro
sulisCamdgmeli da, imavdroulad, qmediTi Zala. Tanac
siyvaruli mTeli Tavisi arsiTa da gamovlinebebiT.
robert sturuam erTgan aRniSna, rom makbeti Seqspiris
`romeo da julietas~ erTgvari transformirebuli
gagrZelebaa. ai, raSi SeiZleboda gadazrdiliyo maTi
siyvaruli, rogorebad SeiZleba qceuliyvnen romeo
da julieta. boroteba da siyvaruli aq erTmaneTSi
gadaxlarTula. siyvaruli kvebavs borotebas da
piriqiT, boroteba raRac gansakuTrebul simwvaves
aniWebs maT siyvaruls. bedis ironia is aris, rom
es siyvaruli borotebisaTvis micemuli droiT
Semoifargleba. swored boroteba aniWebs am siyvaruls
simwvaves da gznebas. makbeti da ledi makbeti e. w.
idealuri wyvilia. isini WeSmaritad èrT xorc da
erT sul~ arian. maT usityvod esmiT erTmaneTis,
gumaniT xvdebian erTmaneTis sanukvar miswrafebebs.
robert sturuam da qoreografma gia marRaniam am
159
wyvilis araCveulebrivi plastikuri naxazi Seqmnes,

scenaze gaacocxles maTi ucnauri da tragikuli
siyvaruli. reJisorma da qoreografma msaxiobebTan
erTad SeZles SeeqmnaT mZafri, eqspresiiT aRsavse
plastikuri naxazi. maTi vneba da sulieri erTianoba
yvelaze mZafrad mefe dunkanis mkvlelobis Rames
gamovlinda maTi sisxliani xelebis SeerTebaSi.
Semdgom am wyvils aseTi vnebiani Rame aRar eqnebaT...
finalSi am udidesi grZnobis mxolod namsxvrevebiRa
rCeba. ledi makbeti cdilobs xelebidan uxilavi
sisxlis moSorebas, igi esaubreba makbets, romelsac
mxolod Tavad xedavs, ealerseba, amSvidebs da Tan
cdilobs raRac gaixsenos, raRac moZebnos. bolos
aRmoaCens makbetis werils, romelSiac igi kudianebTan
Sexvedris ambavs mouTxrobs. ledi makbeti nakuwebad
aqcevs am werils. am aqtiT mas surs xazi gadausvas
yvelafers, rac moxda. mas unda yvelaferi Tavidan
daiwyos, magram axla aRar surs im borotebebis
Cadena, romlebic man da misma meuRlem Caidines.
`speqtaklis namdvili gmiri ledi makbetia. igi
reJisoris mier araorazrovnad win wamoweulia...
ledi makbeti (nino kasraZe) Tavisi pirovnuli
mimzidvelobiT borotebis unazesi da umSvenieresi
gansaxierebaa. rogorc makbeti itanjeba hamletiseuli
meryeobiT, aseve ledi makbeti ofelias xvedrs
iziarebs. Tu gamocdas ver gauZlo, is SeiSleba da
daasrulebs sicocxles... meoTxe jadoqrad. Tumca
ara, rogorc pirveli ledi. axali samoselic ki im
sameuli jadoqrisgan ergeba~.1
speqtaklSi sinamdvile da irealoba erTmaneTSia
gadaxlarTuli. am xerxiTvea dadgmuli makdufis
colis (lela alibegaSvili) da Svilis (daviT iaSvili)
mkvlelobis scena. es epizodi Tavisi plastikiTa da
emociuri zegavleniT isea awyobili, rom swored am
1
gulCenko v. makbetis gamarTleba, an suitis saqebari sityva. J..
`Teatri da cxovreba~, 1996. #5-6. gv. 66.
160
or _ realur da irealur, sinamdvilisa da koSmaruli

zmanebis mijnaze aRiqmeba. irgvliv sibnelea. mxolod
mkrTali sinaTlis Suqi gamoyofs saxeebs. maT win
saSineli Savi ormoa. teqsti `moRalate mamebis~ Sesaxeb
msaxiobebis mier meqanikurad, yovelgvari emociis
gareSe warmoiTqmeba. maTi yuradReba mipyrobilia im
Semzaravi siCumisaken, romelic aseve Semzaravi Zalis
moaxloebis momaswavebelia. ukan, scenis siRrmeSi,
makbetis Savi silueti moCans lurj burusSi gaxveuli.
ai, scena naTdeba, makbeti uaxlovdeba deda-Svils
da makdufis Sikrikad moaCvenebs maT Tavs. eubneba,
male moSordnen aqaurobas da scenaze mkvlelebic
gamoCndebian. mkvlelebi (l. gafrindaSvili, t.
saraliZe) reJisorma kabares mocekvaveebis stilSi
warmoaCina. kabaresaTvis damaxasiaTebeli CacmulobiT,
stekiT xelSi, sacekvao ritmSi moZraoben, saxeze
ki Rimili ar scildebaT. isini mocekvavisaTvis
damaxasiaTebeli msubuqi moZraobebiT klaven banqos da
Semdgom makdufis col-Svils _ adamianis mkvleloba
xom makbetis mier dadgmul sanaxaobad aris qceuli.
makdufis col-Svilis mkvleloba reJisorma regTaimis
fonze ganaxorcielebina mkvlelebs. mkvlelobebis
warmoCenam aseT, erTi SexedviT TiTqosda, msubuq,
ironizirebul formaSi, kidev ufro meti simZafre da
Semzaraoba SesZina maT. aseTi scenebiT, sxvadasxva
detalze aqcentirebiT, reJisori speqtaklSi
qmnis adamianis damTrgunvel, adamianis aRqmisTvis
SemaZrwunebel atmosferos.
Teatrmcodne paola uruSaZe robert sturuas
da zaza papuaSvilis makbets uwodebs `reJisors~,
romelic garedan adevnebs Tvalyurs Tavis `dadgmebs~.
`misi udidesi warmosaxvisa da fantaziis unari,
poeturi saxeebiTa da metaforebiT azrovnebis niWi,
romlis badali Seqspirs arc erTi misi gmirisTvis ar
uboZebia. makbetis Sinagani bunebis es mxare scenaze
vlindeba ara marto mis gamZafrebul mgrZnobelobaSi,
161
mis unarSi dainaxos is, rac sxvebisTvis uxilavia,

aramed imaSic, Tu rogori STagonebiT `dgams~ igi
Tavis borotmoqmedebebs~.1
reJisor robert sturuas saTeatro enas axasiaTebs
erTdroulad ramdenime moqmedebis gaSla scenaze.
ase xdeba `makbetSic~. sakmarisia, gavixsenoT epizodi,
rodesac scenis erT mxares malkolmi (Temiko WiWinaZe)
da misi momxreebi makbetis winaaRmdeg, misTvis
samagieros gadasaxdelad, SeTqmulebas amzadeben,
xolo scenis meore mxares SeSinebuli, sindisis
qenjniT gawamebuli ledi makbetis sasikvdilo agonia
TamaSdeba.
reJisorma da mxatvarma `makbetSi~ iseTi scenuri
atmosfero Seqmnes, sadac dro gansazRvruli ar
aris. zeviT ukve aRvniSne, rom scena mogvagonebs
sardafs an bunkers, Tavisi CaSavebuli kedlebiT da
gaSiSvlebuli sakomunikacio sistemebiT. alag-alag
am usaxur garemocvas mimobneuli sisxlisferi laqebi
avsebs. swored, aq, am atmosferoSi, SeiZleba kudianebis
dabadeba. nagvis grovidan, romelzedac gamWvirvale
celofania gadafarebuli, aRmocendebian gaugebari
sqesis, ucnaur samosSi gamowyobil arsebebi. swored
es ucnauri, jojo arsebebi wamosweven makbetis idumal
zraxvebs, sxva adamianebze batonobis, Zalauflebis
mopovebis usazRvro survils. alqajebTan Sexvedra
makbets gaumyarebs miznis miRwevis wadils da
imavdroulad erT-erTi kudianis mier micemuli
`mezRvauris ceri~, romelsac kiserze Camoikidebs,
daarwmunebs, rom igi dausjeli darCeba. Semdgom es
metafora, transformirebuli saxiT, mTel speqtaklSi
povebs gagrZelebas. laparakia moqmed pirTa e. w.
`boroti xelebis~ aqcentirebaze. zogierT scenaSi
swored xelebi amxelen gmirTa zraxvebs. magaliTad,
ledi makbetisaTvis speqtaklis dasawyisSi xelebi misi
survilebis yvelaze erTguli Semsruleblebi arian,
1
162
bolosken ki es xelebi mtrebad iqcevian. swored am

xelebSia ledi makbetisTvis raRac Semzaravi. aseve,
speqtaklis pirvel scenebSi makbetis mzera yvelaze
xSirad xelebisken aris mimarTuli. igi xSirad
gakvirvebuli uyurebs Tavis xelebs, TiTqos ukvirs,
Tu ras sCadian misi xelebi. makbetis xelebi ki isev
da isev axorcieleben borotebas, makbetis mzeridan
ki TandaTan qreba gaoceba da SiSi, maT Soris
gaugebroba aRar arsebobs.
mZime da sulis SemZvrelia `makbetis~ finali.
Zalian efeqturad aris dadgmuli makbetis `cad
amaRlebis~ scena. reJisorma mokluli makbeti
savarZelSi Casva da ase savarZlianad adis igi
maRla. makbeti yvelam miatova, igi martoa. makbeti
Tavdauzogavad ibrZvis. mas gars Semoexvevian SavebSi
Cacmuli mowinaaRmdegeebi. mayurebeli mxolod imas
xedavs, Tu ra gametebiT urtyams mas maxvils makdufi
(m. qvriviSvili). am masidan amovardeba makbetis
mokveTili Tavi. makbetis nacvlad taxtze kanonieri
memkvidre malkolmi adis (Temiko WiWinaZe). mis
mSvidobian, humanur dapirebebs ironiuli RimiliT
usmenda d. iaSvilis gmiri, romelic speqtaklSi
sam rols asaxierebda: mefe dunkanis umcros vaJs,
donalbens, banqos vaJs, fleanss da makdufis vaJs.
samive personaJi garegnulad erTnairia. am sami
axalgazrdis saxiT igi mTel Taobas ganasaxierebda.
finalur scenamde banqo (levan berikaSvili) Tavis
vaJs burTs eTamaSeboda. mama Svils ZalauflebisaTvis
brZolis sastik, sisxlian TamaSSi iTrevs. d. iaSvilis
gmiric xalisiT dgeboda karSi, raTa mamis mier
dartymuli burTi moegeriebina. ufrosebi sakuTari
TamaSis wesebs sTavazoben da Tavs axveven momaval
Taobas.
finalSi scenaze gamodioda mokluli makbeti.
igi patara fleanss, alqajebma mefoba rom
uwinaswarmetyveles, gamoiwvevda burTis saTamaSod.
163
makbeti burTis nacvlad sakuTar, butaforiul

mokveTil Tavs debda Zirs da ukan ixevda burTis
dasartymelad. d. iaSvilis fleansi, azarts
ayolili, swrafad garboda da warmosaxviT karSi
ikavebda adgils, mas ar afrTxobda burTis magier
mokveTili TaviT TamaSi. igi iRebs ufrosebis mier
SemoTavazebuli sisxliani TamaSis pirobebs, vinaidan
Tavadac am samyaros Svilia. makbetis mokveTili
Tavi, romelic SiSis zars scemda, axla saTamaSo
sagnad aris qceuli. speqtaklis damagvirgvinebel
akordSi ki ledi makbetis danTebul sanTels makbeti
sulisSeberviT aqrobs, ris Semdegac scenaze ukuneTi
sibnele isadgurebda.
`momakvdavi da mkvdreTiT aRmdgari gmiri sturuas
Teatris ukve Cveuli personaJia. aseTi gmiri an TviTon
àRsdgeba~, rogorc `meored mosuli~ yvaryvare, an
misi saqmis gamgrZelebelSi `cocxldeba~ (hitleri
àsergasis dRe~; riCardi). `makbetSi~, Slis ra zRvars
sikvdilsa da sicocxles Soris, reJisori pirvelad
Tavis Seqspirul praqtikaSi, samyaros gadarCenis imeds
aRuZravs mayurebels, imeds imisa, rom kudianebis mier
danapirebi `zRvaris waSla~ SeiZleba ver Sedges...~.1
is, rom samyaros gadarCena SesaZlebelia, speqtaklis
sivrceSic SeigrZnoboda. es sivrce ar warmoadgenda
mxolod usaxur bunkersa Tu sardafs, sadac adamianebi
erTmaneTis sawameblad arian movlenilni. scenis
sivrcis miRma, reJisoris CanafiqriT, uxilavi Ramea,
romelic mkvdreTiT aRmdgar mefe dunkans moajadovebs.
iqvea buneba, romelsac mzeras ver swyvetda sikvdilis
win banqo. iqidanve ismoda eklesiis zarebis rekvac.
scenaze Camowolili celofnis Rrubelic adamianis
qmedebebiT ganicdida metamorfozas. is, rac scenaze
xdeboda, TiTqos airekleboda masSi. xan sisxliT, xan
ki naRveliT iJRinTeboda. raRac momentebSi, TiTqos
moiqufreboda da mZimed daawveboda scenas, Semdgom
1
164
ki Secbunebuli ikumSeboda. masSi TiTqos Cvengan

damaluli sicocxle arsebobas ganagrZobda. aqac
kidev erTxel xazgasmulia realurisa da moCvenebiTis,
sizmriseulisa da sinamdvilis erTmaneTSi aRreva. am
aRreulobisagan, realoba-irealobisagan speqtaklSi
gmirebs sikvdilic ki ver ixsnis: dunkani, banqo,
ledi makbeti da TviT makbetic sikvdilis Semdegac
gaorebulni arian, raRac momentebSi isev ubrundebian
saaqaos, da mainc, romeli samyaroa am ors Soris
realuri? kiTxvaze, romelic mayurebels ebadeba,
Tavad mayurebelma unda gasces pasuxi, vinaidan
reJisori ar cdilobs am kiTxvaze konkretuli
pasuxis gacemas.
adamianis sulis gadarCenis an sabolood daRupvis
globaluri problemis gadawyvetaSi, rogorc ukve
aRvniSne, `Svilebic~ monawileoben, reJisorma am
`Svilebis~ e. w krebiTi saxe Seqmna. speqtaklSi
aqcentirebuli iyo, rom es `Svilebi~ Tavidanve wigniT
xelSi Cndebian. am xerxiT reJisorma gviCvena, rom
SesaZlebelia biWi Seqspiris `makbets~ kiTxulobs da
yvelaferi is, rac scenaze xdeba, misi warmosaxvis,
misi fantaziis nayofia. Teatrmcodne paola uruSaZe
erTgvar asociacias xedavs Seqspiris hamletTan.
`yvelaze mkafiod hamletis Tema ikiTxeba
donalbenSi, mefe dunkanis umcros vaJiSvilSi,
istoriuli makbetis ZmiswulSi... Cveuli JestiT
igi wigns Slis, raTa mounaxos axsna ufrosTa
keTilSobilebiT aRsavse sityvebs da maT uRirs
qmedebebs Soris aSkara Seusabamobas da rom ver
monaxavs, igi farad damcinav sicils moiSveliebs,
SemdgomSi ki arc masxaraobas Takilobs, arc ukmex,
zogjer cinikur sicils _ yvela drois hamletebis
Tavdacvis Cveul atributikas...~.1
mamis mkvleloba donalbens wigns gverdze
gadaadebinebda da xelSi xanjals aaRebinebda,
1
165
yoymanis Semdeg ki gaqcevas amjobinebda. fleansisaTvis

banqo mxolod mama ar iyo. igi iyo misi uaxloesi
megobari, simamacis da keTilSobilebis gansaxiereba.
speqtaklis bolos ki donalbeni da fleansi sivardSi
erTiandebodnen. swored sivardi aRmarTavda pirveli
xels makbetze. yvela axalgazrda masSia gaerTianebuli.
TeTri perangis amaras xelSi isev wigni eWira, gulSi
ki mamis qurTuki hqonda Caxutebuli. igi avanscenaze
dgeboda, xolo mis zurgs ukan ùfrosebi~ makbets
klavdnen samarTlianobis aRsadgenad.
speqtaklis finalSi donalbeni àRmdgari~
makbetis win idga. igi TiTqos mzad iyo makbetis mier
dagegmil TamaSSi CasarTvelad. makbetis fexebTan
TeTri, burTis formis sagani ido, mokveTili
Tavebis metafora, romliTac araerTxel uTamaSiaT.
donalbenic idga da mouTmenlad eloda burTis
(mokveTili Tavis) miRebas, magram mokveTili TavebiT,
adamianTa sicocxliT TamaSs Tavad makbeti asrulebda.
burTi adgilze rCeboda. reJisori aq wertils svamda.
robert sturua TiTqos gveubneboda: siave, boroteba
aRar gagrZeldeba.
166
1. robert sturuas koncefciiT, rogoria makbetis garSemo

arsebuli samyaro?
2. saTeatro enisTvis damaxasiaTebeli ra niSnebiT qmnis
robert sturua ukidures daZabulobas `makbetSi~?
3. risi simboloa speqtaklSi makbetisa da ledi makbetis
sisxliani xelebi?
4. ra cvlileba Seitana robert sturuam Seqspiris `makbetis~
personaJTa saxeebis scenur interpretaciaSi?
5. robert sturuas koncefciiT, makbetis sisxlian tiranad
gardaqmnaSi, romeli epizodi ufro mniSvnelovania,
alqajebTan pirveli Sexvedra Tu moRalate kavdoris
sikvdiliT dasjis scena da ratom?
6. rogor aRiqmebian sturuas speqtaklSi àlqajebi~ da
àCrdilebi?
7. vin arian _ zaza papuSvilis makbeti, nino kasraZis ledi
makbeti, sturuaseuli interpretaciiT, da Seqspiris
romel gmirebs Seadara makbeti da ledi makbeti, erT-
erT interviuSi, robert sturuam?
8. rogoria robert sturuas `makbetis~ finali da Cans Tu
ara masSi raime `naTelis~, `sikeTis~ niSani?
9. CamoTvaleT robert sturuas speqtaklebSi _ `riCard
mesame~, `mefe liri~ da `makbeti~ _ masxarebis
ganmasxvavebeli niSnebi.
167
`rogorc geneboT anu Sobis meTormete Rame~
Rame~
robert sturuam Seqspiris komedia `rogorc

geneboT anu Sobis meTormete Rame~ rusTavelis
TeatrSi 2001 wels ganaxorciela. Seqspirologebis
azriT, es aris `hamletamde~ dawerili Seqspiris
pirveli periodis bolo mxiaruli komedia.
Seqspirisdroindel inglisSi Sobis meTormete Rame
Sobis Semdgomi, zamTris dResaswaulebis dasasruli
gaxldaT, am meTormete Rames naTlobis Ramesac
uwodeben. amboben, rom Seqspirma pirvelad es piesa
mayureblis winaSe swored am meTormete dRes iTamaSa.
es aris mxiaruli, raRac TvalsazrisiT, SeiZleba,
cinikuri, `situaciebis komedia~. robert sturuas
interpretaciiT, komedia rusTavelis Teatris scenaze
tragifarsad iqca. warmodgena ironiiT, xumrobebiT
da imavdroulad udidesi sevdiT aris savse. piesa
xelaxla Targmnes robert sturuam da lili
fofxaZem da speqtaklis koncefcias moarges. garda
amisa, warmodgenaSi reJisorma komediis msvlelobaSi
CarTo saxarebis siuJetebi, paraleluri scenebi
erTimeoreSi moulodnelad gadadis. bolo periodSi
dadgmul speqtaklebSi sturuas TiTqos aRar
ainteresebs adamiani-personaJebis piradi, wvrilmani
problemebi. igi adamians TiTqos ufro maRal kosmiur
ganzomilebaSi xedavs da klasikur piesebTan mimarTebiT,
erTi SexedviT, sruliad moulodnel istoriebs
gadaxlarTavs xolme. ase moxda am SemTxvevaSic,
rodesac `rogorc geneboT, Sobis meTormete Rames~
Caaqsova saxarebis epizodebi. speqtakli iwyeba qristes
SobiT da mTavrdeba golgoTiT, jvarcmiT. reJisoris
mier SemoTavazebuli mxatvruli xerxi _ adamianTa
codvebisaTvis jvarcmuli qristes cxovrebis Cveneba
vnebebiT aRsavse codvilTa fuWi cxovrebiseuli
oromtrialis fonze _ komediis intrigas srulebiT
168
Tavi VI, robert sturuas qrTuli Seqspiriana,
ar amZimebs. am xerxiT robert sturuam komediis
siuJeti sul sxva rakursiT, sxva mxridan daanaxa
mayurebels.
robert sturua postmodernisti xelovania.
aqedan gamomdinare, igi sazrdoobs sxvadasxva epoqis
kulturisaTvis damaxasiaTebeli mimdinareobebiT
da kravs maT erT mTlianobaSi. robert sturuas
sareJisoro enisaTvis damaxasiaTebelia sxvadasxva
Teatraluri Janrisa Tu mimarTulebis erT speqtaklSi
gaerTianeba. gansakuTrebuli sicxadiT es gamoCnda
`meTormete RameSi~. aq, am speqtaklSi, Suasaukuneebis
Teatridan dawyebuli, yvela Janrs amoicnobT:
liturgikul dramas, mirakls, misterias, farss,
pastorals, `komedia delartes~ msgavs bufonadas...
reJisorisaTvis damaxasiaTebeli Janruli, gamiznuli
ekleqtika, SeiZleba iTqvas, polistilistika am
speqtaklSic erT mTlianobaSia Sekruli.
scenuri xelovnebis magiuri mimzidvelobis
saidumloeba Zneli amosaxsnelia. gansakuTrebiT
Znelia, rodesac uyureb robert sturuas momnusxvel,
karnavalur speqtaklebs, romelTa zemoqmedeba
mayurebelze SeiZleba SevadaroT federiko felinis
filmebs. sturuas speqtaklebi, iseve rogorc
felinis filmebi, erTdroulad aris karnavaluri,
sanaxaobiTi, mxiaruli, sevdiani, Rrma filosofiuri
azriT gamsWvaluli, romelTa miRma arsebobs
uzarmazari Seucnobadi samyaro. varskvlavebiT
da angelozebiT moWedili ca `meTormete RameSi~
_ kosmosis aRmniSvneli simbolo _ erTdroulad
gizidavs da Tanac gaxsenebs, Tu ramdenad daSorebulia
Cveulebrivi mokvdavi irealur samyaros. scenaze ki
TamaSdeba adamianuri vnebebiT aRsavse tragi-komedia,
codvilTa sevdis momgvreli karnavali.
Seqspiris am komediisagan, adre, albaT, arasodes
Seqmnila ase filosofiurad gajerebuli, sasacilo da
amave dros tragizmiT aRsavse speqtakli. mayurebeli
169
keTilganwyobili xarxariT ajildoebs malvolios

(zaza papuaSvili) yovel sabaleto pas da idiotiviT
dakreWil kbilebs, mTrTolvare grafinia olivias
(lela alibegaSvili) sasiyvarulo SeSlilobas da
zigzagisebur siaruls, agreTve eqscentrulobas
misi moaxle qalisa (nanuka xuskivaZe), wiTuri
takimasxarisa, patara CiraRdnisa, romlis wiaRidan
ismis kapasi wripina xma.
speqtakli, iliriis, Seyvarebuli hercog
orsinos monologis nacvlad, iwyeba Suasaukuneebis
stilizebuli misteriiT _ `xarebis~ epizodiT. ufro
sworad, jer mariamis `dawindvis~ scenaa. iwyeba
speqtakli da mayureblis Tvalwin ulamazesi sanaxaoba
iSleba (mxatvari gogi aleqsi-mesxiSvili). scenografia
ar aris gadatvirTuli dekoraciebiT. scenaze
daqanebuli samkuTxa sibrtyea, romelzedac TeTri
tiloa gadaWimuli. scenis siRrmeSi, ukana kedelze
varskvlavebiT moWedili ca moCans. samkuTxa sibrtyis
kideebSi TeTri, sakraluri kravebi da sxvadasxva
feris buStebi aris ganlagebuli. scenis SuagulSi
Camokidebulia TeTri tiloebi, romlebic ialqniani
gemis da zRvis asociacias badeben mayurebelSi. scena
naxevrad Cabnelebulia, ufro sworad, mkrTalad aris
ganaTebuli. scenaze mariami da iosebi dganan. iosebi
mariams dawindavs. amis Semdeg scenis siRrmeSi sami
angelozi Cndeba, romlebic amcnoben mayurebels
mariamTan mTavarangeloz gabrielis gamocxadebas,
da rom, masze suliwminda gadmovida da Ze RvTisa
SeeZineba. zevidan nel-nela eSveba mTavarangelozi
da mariams axarebs RvTismSoblobas.
mayurebels uCndeba kiTxva, ratom gadaxlarTa
reJisorma saxarebis siuJetebi Seqspiris am komediasTan.
SeiZleba es Tavad piesis saTauridan gamomdinareobs.
robert sturuas didi xnis ganmavlobaSi surda
siuJetebis ganxorcieleba saxarebidan. `meTormete
Ramem~ amis saSualeba misca. Sobis meTormete Rames
170
sxvadasxva saxis gasarTobebs da xumrobebs igonebdnen
da gaiTamaSebdnen xolme da ratomac ar SeiZleba amas
yvelafers daematos siuJetebi saxarebidan? robert
sturuas saTeatro enisaTvis damaxasiaTebelia
tragedias Sexedos ironiulad, tragediis scenaze
ganxorcielebisas Caaqsovos komikuri elementebi,
mis gmirebs CamoaSoros paTeturoba da dauaxloos
isini dRevandelobas. mas agreTve ZaluZs udardeli,
`situaciebis komedia~ aqcios Rrma, filosofiuri
datvirTvis mqone tragi-farsad. ase moxda am
dadgmaSic, rodesac msubuqi, mxiaruli komedia Seazava
saxarebis siuJetebiT. `xarebis~ epizodis Semdeg, iqve,
kostiumebis zezeurad gamocvliT, warmarTobidan
qristianobaSi da piruku gadaxtom-gadmoxtomiT
(rac saerTod damaxasiaTebelia adamianis meryevi
bunebisaTvis), gmirebi eZeben TavianT siyvaruls,
bednierebas, svamen, mRerian, imedebs ebRauWebian,
gegmebs awyoben, cuRlutoben, xan cirkis msaxiobebs
emsgavsebian, xan bawarze gamobmul marionetebs.
robert sturuas `meTormete Rame~ es aris `Teatri
TeatrSi~. am cxovreba = TeatrSi, cxovreba = balaganSi,
adamiani-Tojinebis, adamiani-niRbebis, adamiani-
jambazebis balaganuri amaoebis miRma naTlad Cans
sxva, kerZod ki, ganwiruli adamianis gancdebi.
`meTormete Ramis~ karnavalur-misteriuli Tu
farsul-mirakluri samyaro, sadac personaJebi xan
zesknelidan gvevlinebian angelozis uzarmazari
TeTri frTebiT (am frTebs, zogjer, miwier
adamianebsac aTxoveben xolme), xan qvesknelSi eSvebian
da ise qrebian, rogorc zRvis talRa qviSaSi (lurji
abreSumis priala qsovili wyaros wylis simsubuqiT
Caiwriteba da gaqreba mSvenier violasTan erTad), xan
ki, piriqiT, saswaulebrivi Zala ìqidan~ aRmoacenebs
xolme TvalismomWrel, brWyviala naZvis xes, romlis
irgvliv karnavals marTaven komediis gmirebi,
bibliuri personaJebi da, maT Soris is saxedaric,
171
romelmac ierusalimSi Seiyvana macxovari~.1

robert sturuam speqtaklSi saxarebidan CarTuli
siuJetebi warmoaCina, rogorc oliviaze (lela
alibegaSvili) unugeSod Seyvarebuli hercog orsinos
(levan berikaSvili) sasaxlis karze TavSesaqcevad
gaTamaSebuli speqtakli-maskaradi. personaJebi
xSirad mimarTaven zecas da warmoTqvamen sityvebs
`RmerTi~, `bediswera~. emorCilebian ra zemdgom
Zalas, isini ibrZvian siyvarulisTvis, ver itanen
erTmaneTs, xlarTaven intrigebs, uxariaT, itanjebian.
scenaze SigadaSig erTgvari `taxtrevani~ moZraobs
zevidan qveviT da piriqiT, romliTac mogzauroben
saxarebis personaJebad gadacmuli speqtaklis
gmirebi. imavdroulad zogierTi personaJi efeqturad
amoZvreba miwidan, rogorc qvesknelidan da isev
eSveba masSi.
robert sturuam `meTormete RameSi~ Seqmna
daxlarTuli, sabediswero peripetiebi, romlebic
Tavis morevSi iTreven speqtaklis yvela personaJs.
am xerxiT, eqstremaluri situaciebis SeqmniT, man
moqmed pirTa uxilavi mxareebi da maTSi momxdari
metamorfozebi ufro naTlad warmoaCina. speqtaklSi
ostaturad aris gadaxlarTuli saxarebis siuJetebi
sasiyvarulo intrigebTan. am yvelafers ki
efeqturobasTan erTad Tavisi azrobrivi datvirTvac
aqvs. rogorc ukve aRvniSne, speqtakli iwyeba `xarebiT~,
finali ki `golgoTis gza~ da qristes jvarcmaa.
saxarebis epizodebma, codvili adamianebisaTvis
jvarcmuli qristes cxovrebiseuli gzis Cvenebam,
romlebic gadaxlarTulia piesis personaJebis
cxovrebiseul peripetiebSi, moulodneli rakursi
mianiWa piesis siuJets.
`nu ganikiTxavT _ naTqvamia bibliaSi da
aq ar ganikiTxaven, ar Zraxaven codvebisa da
1
gurabaniZe n. rogorc genebos, maria! J. `Teatri da cxovreba~.
2001. #2. gv. 9.
172
cuRlutobisaTvis, Tavqariani da daufiqrebeli
qmedebebisaTvis. aq TiTqos Sen TavTan pirispir
gtoveben, gibiZgeben ra im azrisaken, rom RmerTi
ki ara (yovel SemTxvevaSi, amqveyniur cxovrebaSi),
Tavada xar Seni Tavis msajuli~.1
mTeli speqtaklis ganmavlobaSi bibliuri
personaJebi kvlav da kvlav mogvevlinebian scenaze
da saRvTo werilis kvaldakval gviyvebian iesos
ambavs, dawyebuli dabadebidan, dasrulebuli jvarze
gakvriT. es epizodebi xSirad iWreba piesis siuJetis
qsovilSi. sturua TiTqos cdilobs aCvenos ori
samyaros paraleluri arseboba ara marto scenaze,
aramed Tavad adamianSi. erTi realuri, miwieri
arsebobaa, realuri samyaroa, meore ki _ metafizikuri
_ sadac yvelafers Tavisi WeSmariti Rirebuleba aqvs.
adamianebs imdenad iTrevs amqveyniuri amaoeba, rom
isini veRar amCneven, veRar xedaven im sxva, sulier
samyaros. robert sturuam speqtaklSi gaaerTiana es
xiluli da uxilavi samyaro. mayurebels kidev erTxel
mouwoda, SeCerdes, gamoeTiSos amqveyniur amaoebaTa-
amaoebas, Caixedos sakuTar sulSi da cotaxniT mainc
dafiqrdes WeSmarit Rirebulebebze. yvelafer amas ki
xels uwyobs gogi aleqsi-mesxiSvilis sada, daxvewili,
efeqturi scenografia da gia yanCelis STambeWdavi
musikaluri gaformeba. mxatvrul gaformebaSi
zedmiwevniT lakonuria ferTa gama. speqtaklSi mTeli
scena aris amoqmedebuli _ scenis maRla damagrebuli
Zelebis, saorkestro ormos, scenisa da darbazis
gamyofi parapetis CaTvliT. scenis siRrmeSi, ukana
kedelze xan varskvlavebiT moWedili ca moCans
angelosebis gamosaxulebebiT, xan ki es ca qreba da
scenaze rCeba samyaro, rogorc uzarmazari, TeTri
udabno. robert sturuas sxva speqtaklebis msgavsad,
am dadgmaSic mxatvrobis da musikis ena harmoniulad
1
SurRaia n. ara mSvidobiT, maxvilad movel! J. `Teatri da cxovrba~.
2001.#2 gv. 5.
173
aris Serwymuli reJisoris saTeatro, sareJisoro

enasTan, rac mTlianobaSi qmnis, araCveulebriv, sulis
amaforiaqebel da dasafiqrebel sanaxaobas.
keTili iumori, ironiuli qveteqsti, nebismieri saxis
aluziebi, triukebi, oinebi, msaxiobTa TamaSisaTvis,
improvizaciisaTvis Seqmnili Tavisufleba ki
ar cvlis, aramed piriqiT, amZafrebs movlenebis
arss. yvelaferi es ki gakeTebulia sanaxaobiTobis
SerwymiT Rrma filosofiur azrTan. robert sturuas
speqtaklSi adamiani iwvevs mayureblis TanagrZnobas.
adamiani Tavad qmnis mis garSemo arsebul samyaros,
avsebs da alamazebs. reJisori ganwyobas da Sinagan
mdgomareobas TiTqos arafrisgan Txzavs, minimaluri
dekoraciiT, ganaTebiT da gia yanCelis musikiT,
SigadaSig qoralis gamoyenebiT.
sturuas sxva speqtaklebis msgavsad am dadgmaSic
ostaturad da efeqturad aris Sesrulebuli
sanaxaobiTi formebi. lurji atlasis naWeri, romelic
mayurebelSi zRvis asociacias iwvevs, SeiZleba
violasTan (nino kasraZe) erTad moulodnelad gaqres
scenis xvrelSi (ormoSi, lukSi), amave ormodan, aseve
moulodnelad Cndebian scenaze jambazi an herode.
efeqturia e. w. taxtrevniT saxarebis Tu piesis
personaJebis atyorcna zecisken da miwaze daSveba.
yvelaferi es ki minimaluri dekoraciis gamoyenebiT
xdeba. reJisori TiTqos xazs usvams, rom am samyaroSi
araferia mudmivi, miTumetes, sagnebi. sagnebi
sxvadasxvagvaria, maTi Secvla advilad SeiZleba,
WeSmariteba ki erTia da mudmivi.
`magram roca im ironiiTa da sevdiT, xumrobebiTa
da udidesi tkiviliT gamsWvaluli warmodgenis (sadac
yvela Teatraluri Janrisa da mimarTulebisaTvis
moiZebna adgili), msaxiobTa STagonebuli TamaSiTa,
Tu speqtaklis uCveulo stiliT gamowveuli
aRfrTovaneba odnav mainc dacxreba, mixvdebiT, Tu ra
TamaS-TamaSiT, iolad Segvityues speqtaklis sivrceSi,
174
WeSmaritebisaken mimaval gzaze rom gaveyvaneT, mis
miRma ki Seulamazeblad gamoCndeba adamiani iseTi,
rogoric aris~.1
robert sturuas speqtaklSi, iseve rogorc
piesaSi, moqmedeba `zRaprul~ iliriaSi viTardeba.
es aris samyaro, sadac Tavi mouyriaT mbrZaneblebsa
Tu qveSevrdomebs, brZen takimasxarebsa da sulel
brZenebs, e. w. raindebs, romlebsac raindobis
araferi scxiaT, loTebs, romlebic SigadaSig
`brZnul~ gamonaTqvamebs wamoisvrian xolme. aq
erTmaneTi uyvarT, sZulT, erTmaneTs amasxaraveben.
aq TiTqmis yvela personaJi Tavis patar-patara
speqtakls dgams, am speqtaklebis reJisorebi da
Semsruleblebi ki Tavad arian. speqtaklSi CarTul
epizodebs saxarebidan, rogorc ukve aRvniSneT,
oliviaSi unugeSod Seyvarebuli hercogi orsino
dgams, raTa guli gadaayolos. olivias ki Tavis
samflobeloSi Zmis daRupvis gamo gadaWarbebulad
Teatralizebuli glova aqvs gamocxadebuli. gemis
boboqar zRvaSi daRupvis Semdeg gadarCenili viola
cezariod moevlineba hercog orsinos, violas moaxle
maria (nanuka xuskivaZe), masxara (goga gvelesiani),
violas loTi biZa ser tobi (guram saRaraZe) da
`raindi~ ser endru malvolios (zaza papuaSvili)
gasamasxaravebel speqtakls dgamen, Tavis speqtakls
dgams TviT malvolioc... mokled, speqtaklSi yvela
sakuTar patara, TavSesaqcev maskarads dgams.
`dawindvisa~ da `xarebis~ epizodis Semdeg scena
TandaTan naTdeba, Sua scenaze lurji atlasis
naWeria dafenili (SemdgomSi mayurebeli xvdeba, rom
es lurji atlasi zRvis simboloa), romlis qveSidan
viola gamoZvreba. viola dabneuli da ususuria, ar
icis, sad moxvda, gaocebuli iyureba aqeT-iqiT. masTan
erTad aris masze uimedod Seyvarebuli kapitani
(Temiko WiWinaZe). rodesac viola gaarkvevs, Tu sad
1
SurRaia n. dasaxelebuli naSromi. gv. 3.
175
moxvda da imasac Seityobs, rom iliriis mmarTveli

erTob momxibvleli hercogi orsinoa, gadawyvets
mis karze samsaxuris dawyebas da orsinos gulis
monadirebas. hercogis karze samsaxuris dasawyebad ki
mas mouwevs kacad gardaqmna. viola lurj qsovilze
dgeba da ormoSi Casrialdeba, TiTqos zRvis talRam
STanTqa. Semdeg scenaze Cndebian olivias msaxuri
maria, viTomda masxaras mxrebze Semdgari, buStiT
xelSi. mariasac masxaras kostiumi acvia, Tavze ki
adevs pariki, romelic zRarbis eklebs mogvagonebs. es
ori personaJi TiTqos Sua saukuneebis `komedia del
artes~ mxiaruli bufonadidan mogvevlinnen. isini
avanscenisken moemarTebian, erTmaneTs emasxaravebian,
Semdeg mayureblebs SeamCneven, Cerdebian da mayurebels
Tavs ukraven, gvamcnoben, rom warmodgena iwyeba da
misi avtorebi ki isini arian. nel-nela uaxlovdebian
ormos, romelSic viola gauCinarda, jer SigniT
iWyitebian, mere ki, TiTqos TokebiT viRacas eqaCebian,
Rrmulidan amodis cezariod gadacmuli viola da
iwyeba mis mier Cafiqrebuli speqtakli. kapitanma is
hercog orsinos karze unda waradginos. isini violas
Canafiqris mixedviT yvelaferze moilaparakeben da
epizodi mTavrdeba kapitnis sityvebiT; `ki batono,
Tqven cvedani xarT da me ki munji~. cezario-viola
da kapitani scenidan SeTqmuli-gamarjvebulebis
nabijebiT miabijeben da gadian scenidan. scenaze
maria, masxara da ser tobi Semodian, ser tobi
gorgolaWebze damagrebul did yanws moasrialebs
ise, rogorc patara bavSvebi asrialeben xolme Tokze
mobmul usayvarles saTamaSoebs. mariasa da ser
tobis dialogidan mayurebeli igebs, rom olivias,
Zmis daRupvis gamo, glova aqvs gamocxadebuli, xolo
mxiarulebisa da smis moyvaruli ser tobi am ambiT
Zalian ukmayofiloa, _ vis gaugia aseTi zRvargadasuli
glovao, _ acxadebs ser tobi, yvelafers Tavis
sazRvari aqvso. maria ki mas gamousworebel beber
176
loTs, uwodebs, Tanac ayvedris _ Seni bralia
yvelaferi...
Seqspiris piesebSi masxarebs, pampulebs,
enamaxvil adamianebs Tavisi gansakuTrebuli niSa
aqvT damkvidrebuli. am masxarebs mis sxvadasxva
piesebSi gansxvavebuli datvirTva aqvT, isini brZenni,
filosofosebi, cxovrebis av-kargianobaze mofiqrali
personaJebi arian, zogjer ki mxiaruli takimasxarebi,
romlebic dResaswaulebriv-karnavalur, saxaliso
ganwyobilebas qmnian scenaze. swored aseTebad
warmoaCina robert sturuam maria, masxara da,
nawilobriv, ser tobi da ser endru `Sobis meTormete
RameSi~.
`Seqspirs gansakuTrebiT uyvars Tavisi masxarebi,
pampulebi, enamaxvili angalebi, gamTamaSebelni,
gadacemis ostatebi, isini misi STamagonebeli
moednisa da bazrobebis Teatris personaJebi
arian, dResaswaulebriv-karnavaluri, saxaliso
ganwyobilebebis Semqmnelni, romelTac sakuTari
cxovreba daukargavT da mis povnas am saxaliso
zeimebSi an sxvaTa naklovanebebis komediur
gaTamaSebaSi cdiloben~.1
robert sturuas speqtaklSi personaJebi
cuRlutoben, sxvadasxva oins sCadian, xandaxan
daufiqreblad moqmedeben, rogorc Tavqarian
adamianebs sCveviaT, magram isini ar ganikiTxaven.
adamiani am dadgmaSi TanagrZnobas iwvevs. speqtaklSi
mayurebels TiTqos sakuTar TavTan pirispir
toveben, rom Cafiqrdes sxvadasxva cxovrebiseul
Rirebulebaze...
speqtaklSi waSlilia zRvari realursa da
irealurs Soris. aq yvelaferi dasaSvebia. qali
kacad iqceva da SavebSi Cacmuli viola-cezario,
xan frTebiTa da xan ufrTebod, naTeli da
keTilSobili arseba Tanaarsebobs kuziani masxaras,
1
177
Tu wiTelTmiani, maxinji marias cinizmTan, romelic

amave dros WeSmaritebad qceuli sisulelea. aqve
arian cxovrebis azrdakarguli raindi ser endru
(zurab Saria) da loTobaSi am cxovrebis azris
maZiebeli ser tobi (guram saRaraZe). robert sturuam
speqtaklis msvlelobisas isini raRac momentebSi
gamofituli papiemaSes Tojinebad warmogvidgina.
siuJeturi realiebi dadgmisaTvis mxolod mizezia
imisa, rom warmoaCinos Cveni arsebobis sxva mxare.
mayurebeli amas sabolood finalSi xvdeba. manamde ki
gafacicebiT adevnebs Tvalyurs iliriaSi mcxovreb
adamianTa amwuTier, moCvenebiT garegnul yofas.
mayureblis winaSe mSvenieri iliriaa _
varskvlavebiTa da angelozebiT moxatuli ca. aqeT-
iqiT mimobneuli amaRelvebeli saaRdgomo kravebiT
da nairferadi buStebiT. ukidegano TeTri sivrciT,
romelzec drogamoSvebiT cisferi zRva airekleba,
masze moSriale romantikuli TeTri afrebiT.
sxvadasxvagvarad morTul-mokazmulia am qveynis
binadarTa lamazi samosi. maTi metyveleba da plastikac
Taviseburi da uCveuloa. amasTanave, mayureblisTvis
nacnobi da axlobelia maTi survilebi, vnebebi,
intrigebi, tkivili, sixaruli... levan berikaSvilis
hercog orsinos oliviasgan uaryofili siyvarulic
yvelas dasanaxad gamotanili grZnobaa. esec TiTqos
mis TavSesaqcevad gamogonili erT-erTi TamaSia. levan
berikaSvili ganasaxierebs qaliviT mgrZnobiare naz
Seyvarebuls, mozRvavebuli grZnobebisagan gulic ki
SeiZleba wauvides. mas uyvars olivia, magram amave
dros izidavs cezariod gadacmuli viola. igi TiTqos
Sinaganad, gumaniT grZnobs, rom cezario sinamdvileSi
qalia. erT epizodSi orsino da cezario ealersebian
kidec erTmaneTs. aseve, sxvebis dasanaxad TamaSobs
olivia daRupuli Zmis zRvargadasul glovas. lela
alibegaSvilis olivia xan melanqoliuria, xan
Wirveuli, xolo rodesac moulodneli siyvaruli
178
daatydeba Tavs, igi am erTgvarad gaqvavebul
monotonur garegnul garss gaarRvevs da gaafTrebuli
iwyebs brZolas am siyvarulis mosapoveblad. olivia
TiTqos cdilobs ZaZebSi damalos Tavisi dauokebeli
vnebebi. magram, rogorc ki viola-cezario gamoCndeba
mis cxovrebaSi, es vnebebi gaarRvevs mis garegnulad
mkacr pozas, raRac momentSi igi muSts icems gulSi,
raTa siyvaruliT mZlavrad aZgerebuli daaokos da
daaSoSminos. olivias uimedo siyvaruli mayurebelSi
sibralulisa da TanagrZnobis magier sicils iwvevs,
radganac es siyvaruli, sinamdvileSi qalisadmi
mimarTuli, absurduli da komikuria. garegnuli
da Sinagani pompezurobis magaliTia zurab Sarias
ser endru, e. w. raindi, romelic sinamdvileSi
TagviviT mSiSaraa. robert sturuam sxvebTan erTad
speqtaklSi Semoitana herodes personaJi. baCi leJavas
herode _ mosulelo, nayrovanebas gadayolili,
wingamogdebuli `RipiT~, Senelebuli moZraobebiT,
idiotis STabeWdilebas tovebs. reJisorma igi
adamianis da imperiis msxvrevisa da gaxrwnis simbolod
warmoaCina.
bedisweram swored am samyaroSi gadmoisrola
cxovrebis gzaze axalfexSedgmuli, gamoucdeli,
sufTa da gulwrfeli viola. nino kasraZis violaSi
Zlieria momavlis rwmena, amitomac mas sjera, rom
misi tyupiscali sebastiano (daTo gociriZe) gangebam
masaviT gadaarCina boboqar zRvaSi daRupvas. vinaidan
nino kasraZis violas warmoudgenlad miaCnia, rom am
saocar da mSvenier samyaroSi SeiZleba arsebobdes
mwuxareba, Seityobs Tu ara kapitnisgan, rom iliriis
mmarTveli ubrwyinvalesi hercogi orsinoa, maSinve
gadawyvets mis karze samsaxurs da, Tu SeZlebs, misi
gulis monadirebasac. hercogis karze samsaxuris
misaRebad ki iZulebulia mamakacis samosSi gamoewyos.
nino kasraZisaTvis pirveli ar gaxlavT aseTi saxis
metamorfoza (kacad gadacmas vgulisxmobT). aseTi
179
gamocdileba man jer kidev sadebiuto rolSi miiRo,

rodesac iTamaSa keTili Sen te da boroti Sui ta
robert sturuas speqtaklSi `seCuaneli keTili
adamiani~. misi cezario garegnuli manerebiT da
plastikiT Sui tas, xolo Sinagani bunebiT Sen tes
mogvagonebs. es Serwyma mSvenivrad gamouvida nino
kasraZes. igi zedmiwevniT kargad flobs stils,
mis TamaSSi aris faqizi emociurobac. swored nino
kasraZis violaSi yvelaze metad SeigrZnoba im sxva
samyaros arseboba da masTan miaxloebis cda.
es daxlarTuli peripetiebis morevi speqtaklis
danarCen gmirebsac CaiTrevs. eqstremaluri situaciebi
ki personaJTa uxilav mxareebs gamoavlens, warmoaCens
maTSi im metamorfozebs, romlebic am situaciebma
gamoiwvies.
robert sturuas saTeatro enisaTvis
damaxasiaTebelia piesaSi aqcentebis gadaadgileba.
speqtaklSi _ `rogorc geneboT anu Sobis meTormete
Rame~ _ reJisorma aqcentebi iseTnairad Secvala,
rom moqmedebis mTavari da mamoZravebeli gmirebi:
malvolio_zaza papuaSvili, maria_nanuka xuskivaZe,
masxara_goga gvelesiani da ser tobi_guram saRaraZe
arian.
ser tobi belCi guram saRaraZis SesrulebiT
usargeblo yofisa da siberisagan Tavis dasaRwevad
xsnas Rvinosa da sxvadasxva saxis garTobaSi eZebs.
amis xazgasasmelad reJisorma scenaze pirveli
gamoCenisas igi gorgolaWebze damagrebuli, Tokze
gamobmuli yanwiT warmoaCina. es gaxlavT renesansuli
personaJi, romlisTvisac ucxo ar aris cxovrebaze
`filosofiuri~ msjelobebi, romelsac sxva araferi
darCenia, garda imisa, rom cxovreba arcTu ise
uwyinari xumrobebiT gaixalisos. ser tobi cdilobs
Tavisi loToba gaamarTlos da ambobs: ès qveyana
fxizelma xalxma daangria~. igi mayureblis Tvalwin
TandaTan gardaiqmneba wvrilman gaiZverad. misi
180
pirveli msxverpli ser endru egiuCikia, romelsac
ser tobi Tavisi diswulis, olivias, xels pirdeba,
amis sanacvlod ki cdilobs, rac SeiZleba meti fuli
dascinclos zRvargadasul RreobebSi dasaxarjad.
swored igi ubiZgebs Tavis megobar-Tanameinaxeebs
malvolios winaaRmdeg `SeTqmulebis~ mowyobas.
speqtaklSi ser tobi da ser endru ganuyreli
wyvilia. robert sturuam maTi arsis gamosavlenad
raRac momentebSi isini marionetebis msgavs arsebebad
warmoaCina. saorkestro ormodan amoizrdebian ser
tobis da ser endrus sxeulebi da marionetebiviT,
arabunebrivad moZraoben, TiTqos maT viRac marTavs,
aTamaSebs. am epizodebSi, maTi xma firzea Cawerili.
maTi dialogi filosofianarevi absurdia. `Tu
gvianobamde ar daiZine, aRar daiZino, adre adgomaSi
CageTvleba. adre adgoma ki janmrTelobis sawindaria~.
anda: `Tu guliT ginda, SeuZlebels umegobrodac
SeZleb~, an, `siyvaruli gaqra, ocnebebi _ daasamares~,
an kidev, `Cveni cxovrebis arsia Wama da sma, sma da
Wama~. ra SeiZleba mosTxovo am marionetebad qceul
adamianebs, romelTa cxovrebis arsi absurdamdea
dayvanili.
robert sturuas da nanuka xuskivaZis maria `komedia
del artes~ groteskuli personaJia. biWurad Cacmuli,
wiTeli atlasis pantalonebSi da bzinvare mosacmelSi
gamowyobili, romelsac Tavs zRarbisebri pariki
umSvenebs. misi moZraobebi eqscentrikulia, musikis
ritmze agebuli mkveTri, xazgasmulad Teatraluri
qmedebebiT, SigadaSig ucnauri wamoZaxilebiT. erTi
SexedviT, es roli TiTqos mTlianad garegnul
efeqtebzea agebuli. nanuka xuskivaZem rolis am
garegnul formas adamianuri siTbo da azri SesZina.
igi ar gaxlavT komikuri Tojina _ marioneti, aramed
mxiaruli, cocxali masxaraa. maria srulebiTac
ar fiqrobs, rom mis mier gaTamaSebul intrigas
aseTi Sedegi SeiZleba mohyves. `me, batono, yoveli
181
TiTis wverze, TiTo xumroba maqvso~ _ ambobs maria.

marTlac, marias xelT upyria intrigis Zafi. swored
misi ideaa olivias msgavsi xelweriT malvoliosaTvis
sasiyvarulo werilis miwera. formis simkveTriTa da
xasiaTis cxovelmyofelobiT nanuka xuskivaZis maria
bunebrivad erwymis robert sturuas, am speqtaklSi
SemoTavazebul, karnavalur stils. reJisoris mier
msaxiobisTvis SeTavazebuli farsul-groteskuli
forma nanuka xuskivaZis SesrulebiT ki ar anelebs,
aramed amZafrebs efeqturobas. swored marias mier
mofiqrebuli intrigis meSveobiT xdeba malvolios
provocireba da misi ampartavneba saerTo TavSesaqcev
komediad iqceva. `sasiyvarulo werilis~ wakiTxvis
Semdeg saxecvlili malvolio _ zaza papuaSvilis
yoveli gamoCena sul sxva, komikurobiT da, raRac
TvalsazrisiT, tragizmiT aRsavse atmosferos qmnis
scenaze. marias muqara _ `Tu eg qveynis sasacilo
ar gavxade, maSin neba gaqvT ifiqroT, rom loginSi
gamarTulad wola ar SemZlebiao~ _ zedmiwevniT
aRsrulda. aseT Sedegs Tavad `SeTqmulebic~ ki ar
elodnen. maria speqtaklSi uaRresad mniSvnelovani
funqciis matarebelia. amas kargad grZnobs msaxiobi
da reJisoris mier dasmul amocanas mSvenivrad
arTmevs Tavs. intrigis CaxlarTvaSi mas partniorobas
uwevs goga gvelesianis _ brZeni, cinikuri, bedisagan
daCagruli, garegnulad kuziani _ masxara. misi
`sisulele xom mzesaviTaa da Tavs dastrialebs
dedamiwas~. masxaras usmenen, endobian, magram ar
ujereben. misi Tavisufleba marionetad qceuli
adamianis Tavisuflebis tolfasia. robert sturuas
masxarebi erTmaneTs avseben, erTad moqmedeben da
erTad qmnian komikur intrigas. nanuka xuskivaZis
marias Tavisi, gansakuTrebuli damokidebuleba
aqvs speqtaklis sxva personaJebTan _ masxarasTan,
ser tobisTan, ser endrusTan, oliviasTan da
gansakuTrebiT malvoliosTan. masxaras igi Tavis
182
Tanaswor partniorad aRiqvams. guram saRaraZis ser
tobis mimarT ki moridebulobis, gadaWarbebuli,
komikurobamde misuli pativiscemis grZnoba aqvs,
vinaidan swored ser tobia am intrigis Tavi da Tavi da
marias STamagonebeli. igi kargad xedavs da aanalizebs
am personaJebis `SecdomaTa komedias~. uimedod
Seyvarebuli, vnebaaSlili olivias gancdebs, ser
tobis udardelobis, TavaSvebuli Rreobis Sedegebs.
maria erTgvarad tragikuli personaJic aris, mas xom
aravin aRiqvams qalad. swored SurisZieba aris marias
mamoZravebeli motivi malvolios winaaRmdeg intrigis
SeTxzvisa, radganac TviT malvolioc ki ar aRiqvams
mas qalad. finalisken, roca marias mier SeTxzuli
`sasiyvarulo werilis~ Sedegebi naTeli xdeba, roca
aRmoCndeba, rom mosulelo malvoliosac gaaCnia
Rirsebis grZnoba, marias sinanulis da monaniebis
gancda daeufleba. im momentSi misi sinanuli da
monanieba alalia, WeSmaritia, magram mayurebeli
xvdeba, rom maria meore wuTs isev Caidens aseTive
`codvas~, radgan mas sxvanairad ar ZaluZs, aseTia
misi buneba.
adamiani, robert sturuas dadgmaSi, iwvevs
TanagrZnobas. TanagrZnobas iwvevs mosulelo,
ampartavani malvolioc, romelic Tavisive qedmaRlobis
msxverpli xdeba. malvolio reJisoris CanafiqriT da
zaza papuaSvilis brwyinvale Sesrulebis, virtuozuli
improvizaciebis wyalobiT speqtaklis mTavar gmirad
iqca. robert sturuam violas, olivias, orsinos
da sebastianos Tavgadasavali ki ar gadaswia ukana
planze, aramed malvolios personaJi kidev ufro
gaamravalferovna.
`vinaa sxva, Tu ara maria, avtori provocirebisa,
romelic malvolios pativmoyvareobas da
TviTdajerebas, saerTo TavSesaqcev komediad
aqcevs, `Segdebul~ werilze gamoabams da `moedanze~
gamoiyvans, rogorc pampulas, romlis erTi gamoCenac
183
ki sul sxva atmosferos qmnis?~.1

zaza papuaSvilis kudabzika malvolio TeTri
marmaSebiT, ustabaSis medalioniT, kverTxiT xelSi,
TiTiswverebze, msubuqad dafarfatebs scenaze.
malvoliosTvis umTavresia, misi saTayvanebeli
qalbatoni olivia kargad grZnobdes Tavs da yoveli
misi umniSvnelo survilic ki dauyovnebliv iqnes
aRsrulebuli. olivia, sinamdvileSi ki maria, Tavis
werilSi malvolios mosTxovs, misi gulis sabolood
mosanadireblad, daiviwyos naTesavebi, megobrebi,
axloblebi da xelmeored iSvas. ampartavani da
qedmaRali malvolio mzad aris yvela gawiros _
àrc naTesavebs daindobs, arc _ megobrebs, bolos
da bolos xelmeored xom unda iSvas~. rac mTavaria,
satrfos moTxovniT mis saxeze suleluri Rimilia
mudam gamosaxuli. malvolio Seyvarebulia Tavis
qalbatonSi, magram siyvarulis garda, oliviasadmi
mis swrafvaSi sxva mamoZravebeli motivic arsebobs
_ Zalauflebisaken swrafva. realurad olivia
malvoliosTvis e. w. `tramplinia~ didebisaken mimaval
gzaze. sinamdvileSi igi garSemomyofTa damonebaze
da yovlis SemZle mmarTvelis statusze ocnebobs.
araCveulebrivi saxierebiT, xatovnad, bufonadisa
da farsis elementebis gamoyenebiT ganaxorciela
robert sturuam malvolios maxeSi gabmis scena.
naxevartonebSi ganaTebul scenaze Semodian
TeTr saRamurebSi gamowyobili SeTqmulebi _ maria,
masxara, ser tobi da ser endru. isini eZeben adgils
malvoliosadmi marias mier olivias saxeliT
dawerili sasiyvarulo werilis mosaTavseblad.
bolos, maria am werils avanscenis erT-erT kuTxeSi
daagdebs, ise, viTom olivias es werili SemTxveviT
dauvarda. SeTqmulebi imalebian, raTa Tvalyuri
adevnon malvolios reaqcias werilis povnis
Semdeg. scenaze SandliT xelSi msubuqi, baleronis
1
184
nabijebiT Semodis malvolio. iwyebs monologs:
`mTavaria, ras mimzadebs bedi, gangeba...~, romlis
drosac mayurebeli misi sanukvari ocnebebis mowme
xdeba. komikuri, Rimilismomgvreli JestikulaciebiT
malvolio xmamaRla ocnebobs oliviaze da imaze,
masTan SeuRlebis Semdeg grafi rom gaxdeba.
`qveSevrdomni mowiwebiT Semomcqerian~ _ es fraza
malvolios Zalauflebisaken swrafvis survils
naTlad warmoaCens. oliviaze Seyvarebuli malvolio
aanalizebs misadmi olivias damokidebulebas da imis
SesaZleblobas, rom olivias is SeiZleba uyvardes
kidec. aki erTxel oliviam aseTi fraza warmoTqva _
`Tu vinmes Seviyvareb, Sen unda ggavdes~. am monologis
dros erTob xatovnad ganasaxierebs malvolio ser
tobis da mis urTierTobas grafad gaxdomis Semdgom.
malvolio olivias savarZelSi mokalaTebuli ser
tobis pawawina mfrinav buzad warmosaxavs. `bzzzz~
bzuis ser tobi, malvolio mas daiWers da notacias
ukiTxavs, magram manamde ra mowiwebiT esalmeba ser
tobi malvolios.
òliviaze Seyvarebuli misi samefos gulubryvilo
`mmarTveli~ (zaza papuaSvili) ucodvelad afaxulebs
Tvalebs da Tavs ityuebs, rom ser tobi belCisa da
misi amalis mier mowyobil speqtaklSi udanaSaulo
msxverplis rols TamaSobs. isini wmindanebiviT TeTr
anaforebSi gamowyobilni usafrdebian malvolios
da maxes ugeben. malvolio ki TiTqosda iZulebiT
gawires am rolisaTvis. (...) sinamdvileSi olivia
misTvis mxolod erTi safexuria didebisaken mimaval
gzaze, sadac igi garSemomyofTa damonebaze da
yovlisSemZleobaze ocnebobs~.1
oliviasa da Zalauflebaze meocnebe malvolio
dafarfatebs scenaze da uceb werils SeamCnevs.
wamierad Seyovndeba da Semdeg gaWimuli aRmavali
1
wulaZe x. me is ara var, visac vTamaSob. gaz. `droni~. 2001. # 61.
08.06.
185
intonaciiT warmosTqvams; ès ra gdia aq Cvens

fexebTan?~ `me Tqven gekiTxebiT, ra gdia aaaaq?~ maria
ki Tavis samalavidan ambobs: `yuradReba, iwyeba!~
malvolio gars uvlis werils _ ès namdvilad
misi xelia, misi stili, misi leqsika, beWedic misia~.
wamieri yoymanis Semdeg malvolio gaxsnis werils.
am dros ismis ser tobis xma samalavidan _ `RmerTo,
xmamaRla waakiTxe~. malvolio iwyebs werilis
kiTxvas. mTeli misi arseba Sinaganad TrTis werilis
kiTxvisas. zaza papuaSvili ostaturad gadaxlarTavs
erTimeoreSi mimikas, Jestikulacias, xmis sxvadasxva
modulacias. igi TiToeuli sityvis ilustrirebas
axdens. malvolio orgvarad kiTxulobs werils,
TavisTvis, ise rogorc weria da mayureblisTvis
_ Teatralizebulad, misi warmosaxvis prizmaSi
gatarebuls. ostaturad gaTamaSebul zmanebas
ki amTavrebs saxeze idiotis Rimilis niRbiT da
vardiT xelSi olivias savarZelSi gaSeSebul pozaSi
mjdomi. SeTqmulebi gamoZvrebian samalavebidan,
gaxalisebulebi maTi intrigis Sedegad malvolios
mier mowyobili sanaxaobiT. werilis avtori maria
ki acxadebs _ àxla ki unda CavusafrdeT da mowmeni
gavxdeT maTi pirveli paemanisa. warmoidgineT
sevdiani olivia da uazro RimiliT gasxivosnebuli
malvolio~. da ai, malvolios da olivias pirveli
Sexvedris Jamic dadga. msubuqi, sacekvao hangebis
fonze sazeimod gamowyobili malvolio narnariT,
saxeze aRbeWdili uazro RimiliT, Semodis
scenaze. mas ukan maria mohyveba maluli nabijebiT.
malvolios ucnauri saqcieliT gaognebuli da
Secbunebuli olivia ekiTxeba: `Tavs rogora grZnob,
malvolio~? `mSvenivrad~ _ saxeze Rimilgaqvavebuli
gamometyvelebiT upasuxebs malvolio. malvolios
ucnauri saqcieliT Sewuxebulia ara marto olivia,
aramed intrigis Tavi mariac. Jestikulaciis uxvi
gamoyenebiT zaza papuaSvilis malvolio mTeli
186
grZnobiT sonets ukiTxavs olivias: òRond moswondes
Cems meufes, oRond eamos, mTeli samyaro rom
gadamidges _ gameRimeba~. zaza papuaSvilis arSiyi
gulis satrfosTan komikuri elementebiT uxvad aris
gajerebuli, rac mayurebelTa darbazis xarxars iwvevs.
sabolood siyvarulisgan gaTanguli iqve avanscenis
parapetze wamowveba da CaTvlems. Sewuxebuli olivia
brZanebas gascems, kargad mouareTo. scenaze marto
malvolio rCeba. igi gamofxizldeba da netari saxiT
mimarTavs mayurebelTa darbazs: `gaigoneT ra Tqva?
adamians mimixedeTo, malvolios ki ara, msaxurs ki
ara, adamianso!~ bednieri, netari malvolio scenis
siRrmisken miemarTeba, SeTqmulebi, maria, masxara
da ser tobi ukan misdeven. erTob efeqturad aris
dadgmuli es epizodi. malvolio kverTxiT xelSi,
amay pozaSi amaRlebul adgilas gaSeSebula. viTom
Sewuxebuli SeTqmulebi sxvadasxva JestikulaciiT
da mimikiT ekiTxebian malvolios: `ra dagemarTa
malvolio~? `Tavs rogora grZnob, Zvirfaso?~ _
pirvel frazas masxara warmoTqvams, meores _ ser
tobi. maria ucnaur moZraobs akeTebs da samiveni
malvoliosken miemarTebian. maTTan zurgiT mdgari
malvolio Semotrialdeba da kverTxs auqnevs, TiTqos
eubneba maT: gamSordiT, Tavi damanebeT, TqvennairebTan
araferi maqvs saerTo. es, erTi da igive qmedeba
ramdenjerme meordeba. Semdeg malvolios aRmoxdeba:
`me Tqven ar gicnobT~. samive SeTqmuli SeSfoTebis
gamomxatveli amoZaxiliT avanscenisken gamorbis
da isev imeoreben: `ra dagemarTa, malvolio~? `Tavs
rogora grZnob, Zvirfaso?~ malvolio ki abezrebisagan
Tavmobezrebuli gaRizianebuli upasuxebs: `momwydiT
Tavidan, ver xedavT, rom adamiani azrovnebs?~.
avanscenaze SeTqmulebi erTmaneTs uziareben
malvolios saqcieliT gamowveul STabeWdilebebs.
ès rom TeatrSi menaxa, vityodi, rom abdaubdaa-
Tqo~, _ ambobs maria. ser tobi ki amaze upasuxebs:
187
èh, Cemo kargo, mTeli cxovreba abdaubdaa, da Tanac

rogori~.
`malvolio _ zaza papuaSvili idiotis rols
TamaSobs da kmayofilia, yurebamde pirgaxeuli
Sescinis olivias da kinovarskvlaviviT Tavis
publikas ekekluceba, xiblavs Tavisi gamogonebiT.
Tavis qveSevrdomebis winaSe ki kverTxze dayrdnobili,
Cafiqrebuli dgas hamletis pozaSi, abezari buzebiviT
daifrens maT da upasuxebs: `me Tqven ar gicnobT!~.1
ser tobi gadawyvets, am abdaubdas bolo mouRos
malvolios sardafSi CaketviT. oliviac daajeres,
rom malvolio gagiJda, axla ki droa, is gakoWon da
sardafSi Caagdon. olivias ki etyvian, rom gagiJebuli
malvolio sadRac gaqra. malvolio grZnobs xifaTis
moaxloebas da aRelvebuli aqeT-iqiT iwyebs siaruls
Cqari, nervuli nabijebiT. es epizodi ki mTavrdeba
SeTqmulebis TavdasxmiT malvolioze, misi gakoWviT
da sardafSi gamomwyvdeviT.
malvolios saxeze Seyinuli idioturi Rimili
Tavidan mayurebels sicils hgvris, Semdeg ki Secodebis
grZnobas iwvevs. olivias bolomde ar sjera SeTqmulTa
moyolili malvolios ucabedi gaqrobis ambavi.
dro dadga malvolios ganTavisuflebisa. intrigis
daxlarTul qselSi gabmul didebasa da siyvarulze
meocnebe malvolios mayurebeli TanaugrZnobs kidec.
gansakuTrebiT maSin, rodesac mas farSevangze
amxedrebuls, eklis gvirgviniT Tavze Semoagoreben
SeTqmulebi scenaze. am epizodSi sicilis da dacinvis
obieqti malvolio TiTqmis tragikulobamde misul
personaJad warmogvidgeba. mayurebeli mowme xdeba
im metamorfozisa, romelic am personaJma ganicada.
`miSveleT!~ _ ambobs malvolio, `damamcires, giJad
momnaTles~ _ imdenad gulwrfelia malvolios es
sulis amoZaxili, rom mayurebeli raRac momentSi
guldamZimebuli ucqers am gmiris sulier tanjvas.
1
wulaZe x. dasaxelebuli naSromi.
188
isini, vinc TavianT Tavze aiRo malvolios dasja,
misTvis Wkuis swavleba da giJad Seracxa, Tavadac
codvilebi arian. TeTr samoselSi, TeTri gvirgviniT
Tavze gamogvecxadeba `SeSlili~ malvolio. `me mefe
var suliT da xorciT~ _ ambobs is da gaacnobierebs
imas, razec manamde arc ki ufiqria: àq sibnelea, mTeli
samyaro bneleTma STanTqa~. reJisorma es epizodi
ise daasrula, TiTqos malvolio gardaicvleba.
mis saxeze kvlav gamoisaxeba idioturi Rimili da
malvolio SeSdeba. SeTqmulebs hgoniaT, rom igi
gardaicvala. Cveulebisamebr, gardacvlil adamians
Tvalebs uxuWaven, malvolios ki cdiloben Rimili
CamoaSoron saxidan da pirs uxuraven, magram amas ver
SeZleben. mis saxes aRar Sordeba es Rimili, TiTqos
saxes Rimiliani niRabi samudamod Seezarda. robert
sturuam es scena warmoaCina, rogorc malvolios
golgoTis gza, rogorc simbolo codvili, amaoebaSi
gadavardnili, gamasxaravebuli mTeli kacobriobisa.
speqtaklis finalSi malvolio isev gvecxadeba.
`situaciebis komediis~ kvanZi TiTqos gaxsnilia,
yvelaferi garkveulia, sebastiano da olivia, grafi
orsino da viola SeuRlebas da qorwilis gadaxdas
olivias sasaxleSi apireben. goga gvelesianis masxara
taSis dasakvrelad gamzadebul mayurebels tuCebTan
TiTis midebiT aCumebs, TiTqos aniSnebs, jer yvelaferi
ar damTavrebulao. scenis lukidan Tmagawewili,
Camoxeul-Camokonkili samosiT, gaubedurebuli
malvolio iwyebs amosvlas. yvela SeSinebulia,
malvolio xom zogierT maTgans gardacvlili hgonia.
Secbunebuli olivia ekiTxeba: `Tavs rogora grZnob,
malvolio~? razec gamwarebuli da sasowarkveTili
malvolio upasuxebs: `kmara, kmara, Tqven me sastikad
SeuracxmyaviT, kmara!~ sul male malvolio igebs,
rom werili marias dawerili yofila. igi miemarTeba
TavCaRunuli, Tavisi saqcielis SedegiT damwuxrebuli
mariasaken, jer TiTqos surs muSti uTavazos TavSi,
189
magram iqve gadaifiqrebs da Tavze xels gadausvams.

marias ekliani pariki xels daususxavs. Semdgom
igi Tavis mokvlasac cdilobs, magram bedi TiTqos
aqac dascinis, iaraRi ar gaisvris. maria da masxara
cdiloben mis damSvidebas. masxara eubneba: `Zalian
gTxov, nu brazdebi, arc Sen xar frTiani angelozi.
asea, ase, dro yvelafers dagvanaxebs, adre Tu
gvian codvebi yvelas mogvekiTxeba~. damwuxrebuli,
qancgawyvetili malvolio ki upasuxebs: `marTali
xar, Tqveni gankiTxvis dRec dadgeba, ar SegarCenT
Cems damcirebas!~ malvolio scenidan gadis. robert
sturuam zaza papuaSvilis malvolios Carli Caplinis
moZraobebi Seasrulebina _ igi Carlis gmiriviT
aagdebs haerSi quds da akeTebs moZraobas, TiTqos
gakvetebul Sarvals isworebs. es Carli Caplinis
cnobili Jestebia, romlebiTac TiTqmis yvela misi
moklemetraJiani filmi mTavrdeba. amiT reJisorma
pirdapiri miniSneba gagvikeTa malvolios personaJis
tragi-komikurobaze.
`malvolio jvars ecva, magram ara qristes jvars.
igi jer qristes marjvniv jvarcmuli avazakia,
romelic sazareli tanjvis fasad Seicnobs
umTavress (malvolio, gaigebs ra, rom es yvelaferi
marias oinebia, mimteveblobiT Tavze xels gadausvams
celq qalbatons. am dros iqneb is cotaTi qristesac
uaxlovdeba?), magram bolos iesos marcxniv ikavebs
adgils~.1
robert sturuas `meTormete RameSi~ Zalauflebis
simbolo gvirgvinis nacvlad angelozis frTebia.
es frTebi mTeli speqtaklis ganmavlobaSi xelidan
xelSi gadadis. xan hercogis mxrebzea mibmuli, xan
viola-cezariosi, xan masxaris, xan ki am frTebs
malvolio da olivia aTamaSeben.
speqtakli savsea robert sturuas saTeatro
enisaTvis damaxasiaTebeli moulodneli svlebiT.
1
CubiniZe m. mokle Sinaarsi. J. àrili~, 2001. #6, gv. 32.
190
finalis droc dadga. reJisorma speqtakli daiwyo imiT,
rac piesaSi ar aris, magram, mTavaria is, rom mis mier
SemoTavazebuli dasasruli sruliad moulodnelia
mayureblisaTvis. malvolios gamoklebiT speqtaklSi
monawile yvela personaJi avanscenaze dgas. olivia
TiTqos mayurebelTa darbazs mimarTavs: ùcnaurma
SiSma Semipyro~... am dros SeSinebuli sebastianos
SeZaxili gaismis, yvelani saorkestro ormoSi
iyurebian, scena nel-nela bneldeba da gia yanCelis
Semzaravi musikis fonze TeTr burusSi gaexveva.
ormodan amoimarTeba figura, romelic zurgiT
moaTrevs uzarmazar xis jvars, scenis siRrmisken
miemarTeba da uCinardeba. speqtaklis gmirebi SiSiTa
da ZrwoliT mimoifantebian. gaismis CaquCis uxeSi
kakunis xmebi da guldamZimebuli mayureblis Tvalwin
Cveni codvebisaTvis golgoTaze jvarze gakruli
mesia aRimarTeba.
speqtaklis finalSi golgoTis scenis gaTamaSeba,
maSin rodesac `situaciebis komedia~ kvanZis gaxsnis
Semdgom TiTqos keTilad unda dasrulebuliyo,
Sokis momgvrel STabeWdilebas tovebs mayurebelze.
albaT, amitomac hercog orsinos damawynarebeli
toniT naTqvami sityvebi: `damSviddiT, gTxovT
damSviddiT, udardeli dReebi gvelis, bedniereba
da sixaruli ar moakldeba Cvens qveyanas~... susti
argumentia mayureblisaTvis. amisdamiuxedavad,
mayurebelTa darbazSi TiTqos amosunTqvis xma ismis.
robert sturua speqtaklSi warmoCenil codvisa da
monaniebis Temas moulodnel gamosavals usadagebs.
amgvari moulodnelobebi ki, rogorc ukve aRvniSne,
damaxasiaTebelia misi sareJisoro xelwerisaTvis.
191
1. saxarebis romeli ambiT iwyebs da asrulebs qmediT

Txrobas reJisori `meTormete RameSi~?
2. romeli saTeatro mimarTulebebis amocnoba SeiZleba
sturuas `meToremete RameSi~ da ra formiT aqvs
reJisors gadawyvetili speqtakli?
3. rogori scenografia Seqmna gogi aleqsi-mesxiSvilma
da raze miuTiTebs minimaluri dekoraciis gamoyeneba
speqtaklSi?
4. rogorebad warmoaCina robert sturuam _ maria,
masxara da, nawilobriv, ser tobi da ser endru, `Sobis
meTormete RameSi~?
5. piesaSi aqcentebis gadaadgilebiT, vin gaxdnen
speqtaklis mTavari personaJebi da vin aris robert
sturuas qmediTi ambis mTavari gmiri?
6. risi mimaniSnebelia zaza papuaSvilis malvolios saxis
wina planze wamoweva?
7. rogoria `meTormete Ramis~ finali da rogor fiqrobT,
ratom misca mas reJisorma ormagi datvirTva?
8. CamoayalibeT Tqveni mosazreba, robert sturuas mier
Seqspiris komediaSi _ `rogorc geneboT anu Sobis
meTormete Rame~ _ saxarebis siuJetebis CarTvasTan
dakavSirebiT.
192
`hamleti~
Seqspiris `hamletis~ dadgmebiT erTob mdidaria
qarTuli Teatri. sakmarisia gavixsenoT, Tundac, lado
aleqsi-mesxiSvilis hamleti, kote marjaniSvilis mier
1925 wels rusTavelis TeatrSi ganxorcielebuli
`hamleti~ _ uSangi CxeiZiT mTavar rolSi. es speqtakli
qarTuli Teatris istoriaSi erT-erTi saukeTesoa.
am bolo periodSi qarTvelma mayurebelma
`hamletis~ araerTi saintereso interpretacia ixila.
2010 wels `Tbilisis saerTaSoriso Teatralur
festivalze~ naCvenebi iyo msoflioSi saxelganTqmuli
litveli reJisorebis, nekroSusis da korSunovasis
ori gansxvavebuli koncefciis `hamleti~. orive
speqtaklma SeZra qarTveli mayurebeli, gansakuTrebiT
ki nekroSusis dadgmam. 2010-2011 wlis Teatralur
sezonSi Tbilisis scenebze sruliad axali TvaliT
danaxuli `hamletis~ interpretaciebi vixileT.
mxedvelobaSi maqvs beso kupreiSvilis `Cemi hamleti~
marjaniSvilis Teatris mcire scenaze da rusTavelis
Teatris eqsperimentul scenaze axalgazrda reJisoris
_ levan xviCias mier dadgmuli `hamlet komiqsi~.
Seqspiris gmirebis problemebi Soreul warsuls ar
ekuTvnis. isini mudam cocxloben adamianis fsiqikasa
da qcevis formebSi, amitomac arian ase axlobelni
yvela droisa da erovnebis mayureblisaTvis. Teatris
funqciaa am dramebis gacocxleba, rac gulisxmobs
nacnob erovnul, politikur Tu socialur konteqstSi
maT gadmotanasa da asaxvas.
robert sturua `hamlets~ ramdenjerme miubrunda.
pirveli dadgma 1992 wels, londonSi `riversaid
studios~ scenaze ganaxorciela, alan rikmaniT
mTavar rolSi. Semdgom, 1998 wels moskovSi, Teatr
`satirikonSi~ hamletis rols konstantine raikini
asrulebda. rusTavelis TeatrSi `hamletis~ premiera
2002 wels Sedga. es speqtakli didxans darCa Teatris
repertuarSi, Tumca reJisorma mas ramdenjerme gaukeTa
193
redaqtireba, Seicvalnen poloniusis da klavdiusis

rolebis Semsruleblebic. erT-erT mizezs `hamletis~
ramdenjerme ganxorcielebisa robert sturua Tavad
asaxelebs interviuSi, romelic 2010 wlis Semodgomaze
Sedga.
`m. v. _ Tqven ramdenjerme ganaxorcieleT `hamletis~
_ Seqspiris yvelaze filosofiuri piesis dadgma.
ratom? risi Tqma gsurdaT kidev? raSi mdgomareobda
axali interpretacia? axali midgoma?
r. s. _ maxsovs, `hamlets~ roca vdgamdi britaneTSi,
klavdiuss da mamis aCrdils TamaSobda erTi da
igive msaxiobi, Zalian kargi, Sotlandieli cnobili
msaxiobi. davamTavreT speqtakli, premiera viTamaSeT,
movida CemTan da meubneba: robiko, ai, axla, unda
dagvewyo Tavidan repeticiebi, axla me mivxvdi,
ra mimarTulebiT da rogor unda viTamaSo Sens
speqtaklebSio. xSirad Teatrebi, sadac me manamde
ar mimuSavia, Tanac Seqspirze, ver aswreben sworad
gaaanalizon is, rasac me maT vTavazob~.1
am SemTxvevaSi ganvixilav rusTavelis TeatrSi
ganxorcielebul `hamlets~. kidev risi Tqma surda
robert sturuas XXI saukunis dasawyisSi `hamletis~
dadgmiT. rogoria dRes hamleti, kidev ra arguna mas
bedma gadasaWrelad?
robert sturuam da lili fofxaZem erTad axali
Targmani Seasrules, romelic moklebulia yovelgvar
paTetikasa Tu zeamaRlebul stils. Seqspiris gmirebi
Tanamedrove eniT metyveleben. am axal TargmanSi kidev
ufro mZafrad SeigrZnoba daundobeli da sastiki
mxare Tanamedroveobisa. speqtaklSi robert sturuas
saTeatro enisaTvis damaxasiaTebeli fantaziebi erTob
gabedulia, magram amave dros igi Seqspiris teqstis
erTguli rCeba. misi reJisurisaTvis damaxasiaTebeli
dramatuloba da ironiuloba am dadgmaSic erTmaneTis
1
vasaZe m. saubrebi robert sturuas saTeatro enaze. J. `saxelovnebo
mecnierebaTa Ziebani~. 2010. #4 (45). gv. 20-21.
194
Tavi VI, robert sturuas qrTuli Seqspiriana, `hamleti~
gverdiT Tanaarseboben. klasikuri da balaganuri

dadgmis stili erTmaneTs enacvleba. piesis gmirebi
speqtaklSi tragikuli balaganis monawileebad arian
qceulni.
Seqspirologebi amtkiceben, rom hamletis
personaJi Tavisi msoflmxedvelobiT yvelaze metad
hgavs Tavad Seqspirs. hamleti, samyaros tragikuli
msoflSegrZnebiT, yofierebis filosofiuri aRqmiT,
warsulisa da momavlis gardauvali da uwyveti
kavSiris gaazrebiT, robert sturuasTvisac erTob
axlobeli da saintereso personaJia.
daaxloebiT sami-oTxi wlis win baton robert
sturuasTan vsaubrobdi. Cveni dialogi sxvadasxva
sakiTxs exeboda da erTob sainteresoc gamodga.
swored im periodSi, moskovSi, TeatrSi Et Cetera,
TamaSobdnen robert sturuas mier dadgmuli
`qariSxlis~ sapremiero speqtaklebs. bunebrivia,
erT-erTi kiTxva am warmodgenas exeboda, dadgmis
koncefciazec visaubreT. maSin batonma robertma Tqva,
rom prospero _ es aris hamleti wlebis Semdeg da
rom ar gardacvliliyo, prosperosaviT uars ityoda
SurisZiebaze.1 reJisori, SeiZleba iTqvas, gamudmebiT
fiqrobs hamletis personaJze, rogorc inteleqtualze,
mravlismcodne, magram axalgazrdobis gamo jer
kidev gauwonasworebeli sulieri mdgomareobis mqone
pirovnebaze, romlisTvisac SurisZiebis SegrZneba
damRupveli aRmoCnda. albaT, swored amitomac
miubrunda `hamlets~ araerTgzis.
robert sturua rusTavelis Teatris dadgmaSi
TiTqos ekiTxeba hamlets: àm bolo dros, rogor
brZandebiT, xelmwifis Svilo?~ bolo dros, rodesac
droTa kavSiri isev darRveulia da `guls, qvad
qceuls, glovis niRabi aRar sWirdeba~.
robert sturuas interpretaciiT, zaza papuaSvilis
hamleti bedTan TiTqos Seguebulia. misi qcevebi
1
vasaZe m. dasaxelebuli naSromi. gv.16-25.
195
TiTqos ucnauria, ucnauria misi damokidebulebac

samyaroSi arsebuli borotebis, Ralatis mimarT. is
aRar kiTxulobs, wyeulma bedma rad arguna gawyvetili
kavSiris Sekvra. mis aRqmaSi es gardauvali faqtia
da amitomac iRebs mas da ambobs: `droTa kavSiri
dairRva da wyeulma bedma me marguna misi Sekvra~.
`hamletSi~ dro aRreulia, gansazRvruli ar
aris. robert sturuam dagvixata samyaro, sadac
realurobasa da pirobiTobas Soris arsebuli
zRvari waSlilia. es paraleluri Sreebia, romlebic
erTmaneTSi gadaxlarTula.
`moxetiale msaxiobTa mier gansaxierebul
speqtaklSi gertruda da klavdiusic erTvebian.
gardacvlilTa aCrdilebi sikvdilis Semdegac
agrZeleben arsebobas, radgan adamianisaTvis, im
samefoSi, sadac raRac dalpa, ara aqvs mniSvneloba,
cocxali xar Tu cocxalTa Soris aRar iTvlebi~.1 _
wers lela oCiauri.
robert sturuasa da zaza papuaSvilis hamleti
artistuli sulis mqonea, igi mZafrad ganicdis
samyaros arasrulyofilebas, uxeSi realobis da
ocnebis urTierTdapirispirebas. igi imedgacruebulia
mis garSemo arsebuli realobiT da arc aqvs imedi,
rom SeZlebs gawyvetili, darRveuli droTa kavSiris
aRdgenas. droTa kavSiris rRvevasTan erTad, misTvis
kidev ufro darRveulia adamianebTan kavSiri. mamis
sikvdilma da dedis gaTxovebam biZaze mis sulSi
Rrma naiarevi datova. misi idealebi daimsxvra.
mamis aCrdilis naambobi mkvlelobis istoria, rom
igi sakuTarma Zmam mokla, TiTqos kidev erTxel
adasturebs hamletis aRmoCenas _ ramdenad amazrzeni
SeiZleba iyos adamiani Tavisi arsiT.
`hamletSi~, iseve rogorc `mefe lirsa~ da
`makbetSi~, scena ar aris gadatvirTuli dekoraciebiT
(mxatvari m. SveliZe). scenografia da kostiumebi
1
oCiauri l. gaaTrieT gvamebi!... gaz. `rezonansi~. 2001. 23.11
196
kvlav ar gansazRvraven dros. is, rac scenaze

xdeba, nebismier epoqaSi SeiZleba moxdes. avanscena
TiTqmis carielia, scenis siRrmeSi moCans vitraJebi
danawevrebuli gamosaxulebebiT, romlebSic SeiZleba
amovikiTxoT elisabed dedoflisa da Seqspiris
portretebi sxvadasxva adamianTa siluetebTan erTad.
swored am vitraJebidan gadmodian scenaze horacio
da sxva mcvelebi, romlebic uecrad gadaawydebian
mama hamletis aCrdils. scenaze aqeT-iqiT ramdenime
maRali kibe dgas, romelic simbolurad cixesimagris
anturaJis Semadgeneli nawilebia. Semdgom es
kibeebi sxvadasxva datvirTvas iZenen speqtaklis
mimdinareobisas, magaliTad, ofelias dasaflavebis
epizodSi, Tu saTaguris scenaSi da a.S. scena TandaTan
naTdeba, vitraJidan gadmosuli personaJebi scenis
SuaSi mwoliare figuras gadaawydebian, romelsac
Tavidan bolomde naWeri aqvs gadafarebuli da
mayurebelSi sudaris asociacias iwvevs. ài isic~
_ warmoTqvams erT-erTi, horacio ki uaxlovdeba
da sudaras gadaxdis. Semzaravi musikis fonze
(kompozitori gia yanCeli) gaismis kiTxva _ `xom hgavs
xelmwifes?~ _ da iqve pasuxi _ `rogorc wveTi wveTs~.
daviT gociriZis aCrdili fexze wamovardeba. igi
raRacnairad monstrs mogvagonebs. ZonZebiT Semosili
maxinjia, romelic irgvliv myofebs Tavzars scems,
maT Soris hamletsac. igi WinkasaviT Seaskupdeba
horacios mxrebze. winaswarmetyvelebasaviT gaismis
sityvebi _ ùbedurebas xom ar gviqadis gansvenebuli
mefis aCrdili~. horacio gadawyvets, hamlets
Seatyobinos es ambavi. aRsaniSnavia, rom am adamianTa
moZraobebi marionetebis moZraobasaviT texili,
wyvetilia, reJisorma TiTqos Tavidanve gausva xazi
im faqts, rom am adamianebs marionetebiviT viRac
marTavs. vin aris es viRac? _ mayurebels uCndeba
kiTxva: iqneb swored es monstris msgavsi aCrdilia,
ra unda, risTvis mosula?
197
horacio da sxva kariskacebi, scenis siRrmeSi

vitraJebTan TiTqos gaqvavebulebi arian. vitraJebis
gaswvriv nel-nela moemarTeba TavCaRunuli hamleti.
scenaze gamodis da mayureblis win raRacnairad
jambazobs. mis garkveul moZraobebs da bgerebs
es gaqvavebuli jgufi eqosebri arekvliT imeorebs.
hamleti nel-nela moemarTeba avanscenisken, Semdeg
avanscenasTan arsebul Ria ormosTan jer Camojdeba da
mere wamowveba mayureblisken zurgSeqceviT. am dros
vitraJebidan klavdiusi (beso zanguri) gamodis.
robert sturuas saTeatro enisTvis
damaxasiaTebelia mTelis da nawilis, fragmentis
erTianobis warmoCena. swored amgvari xerxiT aris
agebuli `hamletic~, misi scenografia, musikaluri
gaformeba, kompozicia da struqtura. amiT igi
TvalsaCinos xdis Tavis saTqmels. sturuas `hamleti~
sarkisebri fragmentuli asaxviT aris agebuli.
sarkisebri asaxvis reJisoruli xerxi mas `mefe
lirSic~ aqvs gamoyenebuli. àdamiani, rogorc
potencia, adamiani, rogorc yofiereba, mxolod
damsxvreuli sarkea, mxolod kaleidoskopuri
mozaikaa, romlisganac figura, mentaluri persona
unda aiwyos, romelic yofierebis scenaze sulis
zeobis sulier ZalaTa mokrefis Jams Semoabijebs~1.
zaza papuaSvilis hamleti ar aris erTiani
monoliTuri figura. misi hamleti winaaRmdegobrivia,
rogorc Sinagani bunebiT, aseve garegnuladac. igi
xan jambazia, ironiiTa da cinizmiT ganmsWvaluli,
xan Steria, xan Wkviania, xan sastikia, xan wrfeli da
nazia, xan mZvinvare da ficxia da xanac _ romantikuli.
misi qmedebebi Tu emociuri mdgomareoba sxvadasxva
situaciaSi sxvadasxva elfers iZens.
speqtaklSi arcerTi mniSvnelovani monologi
bolomde ar aris gadmocemuli. magaliTad, aviRoT
1
bokuCava T. robert sturuas axali `hamleti~. J. `Teatri da
cxovreba~. 2002. #1. gv. 25-26.
198
klavdiusis aRsarebis monologi `sazareli codva

vitvirTe~, romelic aseve dausrulebelia... am
TvalTmaqci adamianis monaniebaSi reJisorma eWvis
marcvlebi Seitana. mayurebels uCndeba kiTxva _ marTla
inaniebs, Tu ara, igi Tavis amazrzen saqciels. aqve
SegviZlia gavixsenoT hamletis cnobili monologi
_ `rad ar meSleba es sxeuli~, romelic speqtaklSi
moulodnelad Sewydeba da sityvebis nacvlad
musika ismis, SeiZleba ufro mravlismetyveli, vidre
Tavad sityvebi. aseve: `yofna ar yofnas~ iwyebs zaza
papuaSvili, magram maleve wyvets deklamirebas. es
scena metad efeqturad aris gadawyvetili. scenis
siRrmidan vitraJebs amofarebuli msaxiobebi da
hamleti avanscenisken moemarTebian. isini naxevarwres
qmnian, win xmlebia CarWobili. hamleti dabneuli Cans.
igi dgeba monologis wamkiTxvelis pozaSi. gulTan
xels miidebs, TiTqos unda daiwyos monologi, mere
xmlebs daejajgureba, magram maT amoZrobas ver
SeZlebs. am dros, am naxevarwreSi Semorbis mokarnaxe-
msaxiobi da TiTqos axsenebs hamlets monologis
dasawyiss: `yofna ar yofna~... hamleti kvlav dums.
danarCeni aqtiorebic vitraJebidan Tavs gamoyofen
da jgufurad karnaxoben: `yofna ar yofna~. dabneuli
hamleti iwyebs: `To be, or not to be~ da kvlav Cerdeba.
aqtiori awvdis furcels, TiTqos `Spargalkas~,
magram hamleti mas cecxls ukidebs da wvavs. misi
sulieri mdgomareobis gamosaxatad sityvebi aqac
zedmetia. mas TiTqos ezizReba uazro ybedoba.
SeiZleba amis mizezi imaSic veZeboT, rom am sastik
samyaroSi inteleqtualuri `yofna ar yofnis~ Sesaxeb
msjelobisaTvis adgili aRar arsebobs. garSemo
yvelaferi daundobeli da mkacrad gansazRvrulia.
ai, ras fiqrobs amis Sesaxeb Tamar bokuCava: `Tu
sturuas versias esTetikuri rakursiT SevxedavT,
SegviZlia davaskvnaT, rom erTaderTi gza, romelic
asaxvis mTlianobas, anu egzistenciis realurobas
199
xelmisawvdoms xdis, xelovnebaa. yofna... aryofnis...

monologic esTetikur dilemad gadaiqceva~.1
damaxasiaTebelia tragikulisa da komikuris
Tanaarseboba. asea hamletSic. magaliTisaTvis
SeiZleba gavixsenoT cnobili epizodi gertrudasTan.
deda-Svilis dialogi daZabulobis da tragikulobis
zRvarze mimdinareobs. hamleti SemTxveviT klavs
poloniuss (m. qvriviSvili), vinaidan mas iq klavdiusi
eguleba. am epizodis dasasruls moklul poloniuss
hamleti fexze wamoayenebs da avanscenisaken mohyavs.
poloniusi Tavs daukravs mayurebelTa darbazs,
yvavilebs, romelic manamde gertrudam gvams daado,
isev gertrudas fexebTan dadebs. man Tavisi roli
ukve Seasrula da mayurebelTa darbazisgan taSs
iTxovs. `gza mSvidobisa, dido masxarav~ _ am sityvebiT
acilebs hamleti scenidan poloniuss. reJisori aseTi
xerxebiT TiTqos amosunTqvis saSualebas aZlevs
mayurebels da imavdroulad xazs usvams Tavis
speqtaklSi `warmodgenis~, `warmosaxvis~ da `gancdis~
Teatris Tanaarsebobas.
sulisSemZvrelia hamletisa da mamis aCrdilis
Sexvedris epizodi. am scenis plastikuri gadawyveta
mayurebels saSualebas aZlevs SeigrZnos mamisa
da Svilis sulieri erTianoba, maTi Sinagani
ganuyofeloba ufrosi hamletis sikvdilis Semdgomac
ki. maTi qmedebebi sarkisebri arekvlis principiT aris
gadawyvetili. maTi fizikuri moZraobebi identuria.
isini TiTqos ganuyofel erT mTlianobas warmoadgenen.
amiT reJisors surda xazi gaesva im faqtisTvis, rom
mama hamletis daRupvas Svilis cnobierebaSi ar
SeiZleboda ar gamoewvia saSineli gancdebi, romlebic
TiTqmis katastrofis zRvramdea misuli. swored es
siaxlovea imis mizezi, rom axla hamlets aRar ZaluZs
uwindeburad iazrovnos, ganicados da imoqmedos. es
1
200
tragedia masSi Zireul cvlilebebs iwvevs. hamletis

da ofelias (i. suxitaSvili) scenaSi zaza papuaSvilis
TamaSSi, araerTgvarovani grZnobebis mozRvaveba
igrZnoba. mas uyvars da surs es axalgazrda, nazi
qali. imavdroulad igi acnobierebs, rom am axal
realobaSi maTi siyvaruli warmoudgenelia. igi
mgznebared ixutebs ofelias, am CaxutebaSi nazi
siyvarulis garda seqsualuri ltolvac igrZnoba. igi
maleve ukuagdebs Tavisi siyvarulis obieqts, rogorc
sagans, romelic ukve aRar aris saWiro. am sastik
realobaSi siyvarulisTvis dro aRar darCenila.
`hamletSi~ sxva sakiTxebTan erTad robert
sturuam isev gausva xazi Zalauflebisken swrafvis
Temas. amjerad, klavdiusi sakuTar Zmas klavs
mmarTvelobis xelSi Casagdebad. reJisorma speqtaklSi
winaaRmdegobebiT aRsavse saxe dagvixata. beso zanguris
klavdiusi garegnulad warmosadegi, pirovnulad ki
TvalTmaqci adamiania. speqtaklSi robert sturuam
xazi gausva klavdiusisa da gertrudas (n. kasraZe)
urTierTobaSi erTmaneTisadmi mZlavr seqsualur
ltolvas. maT Taflobis Tve erTob gaugrZeldaT.
klavdiusi odnav ganaTebul scenaze Semodis, igi
Tavis daqorwinebas gertrudaze qveyanaze zrunviT
xsnis. gertruda scenaze Semorbis, Tavidan avanscenaze
mwoliare hamletisken gamoqandeba, Semdeg klavdiuss
SeamCnevs, SeCerdeba, gadaikiskisebs da keklucobas
iwyebs klavdiusTan. raRac momentSi klavdiusi
gvirgvins adgams Tavze gertrudas, gvirgvins,
simbolos Zalauflebisa. man xom swored am gvirgvinis,
Zalauflebis xelSi Casagdebad Caidina kaenis codva.
klavdiusi da gertruda vnebaaRZrulni exutebian
erTmaneTs. epizodis dasasruls ki klavdiusi xelSi
aitacebs gertrudas da ise gahyavs scenidan.
am epizodSi, iseve rogorc mTel speqtaklSi,
mniSvnelovani roli akisria musikas. saerTod, robert
sturuas saTeatro enisaTvis damaxasiaTebelia
201
musikas mianiWos iseTive funqcia, rogorsac aniWebs

sametyvelo enasa Tu sxeulis, plastikis, enas.
speqtaklSi ramdenime musikaluri Temaa, TiToeul
maTgans Tavisi dramaturgiuli da emociuri
funqcia aqvs miniWebuli. scenaze situaciis an
gmiris ganwyobilebis Sesabamisad icvleba Temebi.
magaliTad, klavdiusis scenaze pirvelad gamoCenas
Tavisi amaliT, rodesac igi paTetikurad iwyebs
moyolas, Tu rogori damwuxrebulia Zmis sikvdilis
gamo, musikalur fonad mosdevs mistikuri hangebi,
romlis fonzec gertruda Semorbis scenaze. Semdgom,
rodesac igi cdilobs hamlets Caagonos, rom glova
Sewyvitos, mis yalb paTetikur intonacias erTob
sevdiani musikaluri hangebi gasdevs. am epizodis
bolos, rodesac igi xelSi aitacebs gertrudas da
gadis scenidan, musikis JReradoba maJoruli xdeba.
damaxasiaTebelia sxvadasxva detalis aqcentireba.
misi ulevi fantazia swored detalebSi vlindeba.
magaliTad, hamletisa da ofelias Sexvedris epizodSi,
sxvasTan erTad, musikasac didi datvirTva aqvs
miniWebuli. am scenis musikaluri foni erTob sevdiani
da amave dros romantikuli JReradobisaa, romelic
Tavisi ritmuli struqturiT Txrobis efeqts qmnis.
verbalur dialogs Tan axlavs musikaluri Txroba.
nino kasraZis gertruda momxibvleli qalbatonia.
igi erTdroulad qalia da deda. mis mier Seqmnil
personaJSi mZafrad SeigrZnoba Widili dedobriv
grZnobasa da Seyvarebuli qalis grZnobas Soris. igi
mgrZnobiare qalia, romelsac aucileblad sWirdeba
klavdiusi, raTa moaxdinos Tavisi qalurobis
realizeba. igi tragikuli bedis adamiania, vinaidan
bolos mixvdeba Tavis udides Secdomas. misma saqcielma
Svilis daRupvas Seuwyo xeli. Tavad hamletis
damokidebulebac dedisadmi araerTgvarovania. masSi
SeigrZnoba rogorc TanagrZnobanarevi zizRi, ironia,
202
aseve sakvirveli wvdoma axalgazrdobis dakargvis

SiSiT Sepyrobili qalisa.
iamze suxitaSvilis ofelia momxibvleli, nazi,
natifi, moridebuli qaliSvilia. misi TavaSvebulobis
kulminacia, ris nebasac igi Tavis Tavs aZlevs,
Wkuidan SeSlisas fexebze wiTeli windebis wamocma
da scenaze cxen-joxiT gaWenebaa, saxanZro sirenis
msgavsi kiviliT. ofelia da gertruda robert
sturuas speqtaklSi, zogadad, erTi tipis qalebi
arian, Zalian mgrZnobiareni, romlebic yvelafers
mZafrad ganicdian, faqizi fsiqikis da sulis
adamianebi, romlebic am sastik samyaroSi ganwirulni
arian dasaRupad. erT-erTi mizezi, ris gamoc hamleti
ofelias monasterSi agzavnis, SeiZleba esec iyos.
robert sturuas saTeatro enis kidev erTi
damaxasiaTebeli niSania kostiumebis ekleqtizmi.
istoriuli kostiumebis gverdiT Tanamedroved
Cacmul personaJebs vxedavT. sityva ìstoriulic~
erTob pirobiTia. amiT reJisori kidev erTxel usvams
xazs, rom Seqspiris gmirebi mudam Tanamedroveni,
mudam `cocxlebi~ arian. maTi problemebi warsuls
ar ekuTvnis. isini cocxloben adamianis fsiqikaSi
da qcevaSi. swored amitomac arian ase axloblebi
yvela droisa Tu erovnebis mayureblisaTvis. robert
sturua yovelTvis xazs usvams Tavis, rogorc
reJisoris, funqcias Seqspiris dramebis, misi gmirebis
gacocxlebisa, amitomac gadmoaqvs isini nacnob,
erovnul, politikur Tu socialur konteqstSi.
zemoT ukve aRvniSne, rom sturuas yvela gmiri scenaze
vitraJebidan gamohyavs. es iqneba miniatiuruli TeTri,
TabaSirisgan gakeTebuli figuris msgavsi ofelia;
Tavisi vnebebis mona, ubeduri dedofali gertruda;
TvalTmaqci, Tumca garegnulad sandomiani klavdiusi;
joxze dayrdnobili, qcevebiT takimasxaras msgavsi
poloniusi; TviT msoflio sevdis matarebeli hamleti,
Tu sxvebi. amiT reJisori TiTqos uCvenebs mayurebels,
203
rom es adamianebi, TavianTi gancdebiT arsebobdnen

adre, saukuneebis win da dResac arseboben.
`hamletSi~ Seqspiris mier Cadebulia e. w. `TeatrSi
Teatris~ gaTamaSebis principi. robert sturua
dramaturgis mier SemoTavazebul am xerxs iyenebs
da avsebs Rrma fsiqologiuri SinaarsiT. amave dros
speqtaklSi `TeatrSi Teatris~ gamoyenebas ormagi
datvirTva aqvs. hamleti da klavdiusi erTdroulad
iwyeben `speqtaklis~ dadgmas. hamlets surs
darwmundes mamis aCrdilis mier moTxrobili ambis
WeSmaritebaSi _ Zmis, klavdiusis mier misi mkvlelobis
Sesaxeb. robert sturuas koncefciiT `speqtaklis~
dadgmas iwyebs klavdiusic. cnobili `saTaguris~
scena erT-erTi, magram mTavari, kulminaciuri
epizodia, romlis Sedegadac mZafri, fsiqologiuri
dueli imarTeba. hamletis mier ganxorcielebuli
`speqtaklis~ Semsruleblebi arian moxetiale dasis
msaxiobebi. klavdiusis speqtaklis Semsruleblebi
ki _ poloniusi, rozenkranci da gildensterni.
klavdiusis mizania Seityos, icis Tu ara hamletma
mamis gardacvalebis namdvili istoria. `saTaguris~
epizodi am ori gmiris fsiqologiuri duelis
asparezia. saidumlo gaxsnilia, orivem gaigo is, risi
gagebac surda. `saTaguris~ scenis reJisori hamleti
cdilobs warmodgenaSi Caabas gertruda da klavdiusi.
igi ise warmarTavs moqmedebas, rom klavdiusi
erTveba TamaSSi. `fiqrebi, bneli, mklavi Zlieri~ _
iwyebs klavdiusi da garSemomyofni mas taSs ukraven.
gertruda mokarnaxis rolSia. `maradiuli Zilis
wamali, Cemi dro dadga, Ze xorcieli aravina sCans~...
klavdiusi imeorebs sityvebs da ai, igi Semzaravi
xmiT yviris: `sinaTle, Cqara sinaTle!~. am epizods
mosdevs klavdiusis locvis scena, romelsac hamleti
Tvalyurs adevnebs. mas reJisorma ufro meti simZafre
SesZina. klavdiusi warmoTqvams Tavis locvas: `RmerTo
maRalo, ra saSineli codva vitvirTe, kaenis codva~...
204
beso zanguri Tavis Sinagan gancdebs garegnuladac

gamoxatavs impulsuri, bnedianis msgavsi, nervuli
moZraobebiT. scena am dros Cabnelebulia. mxolod
klavdiusia mkrTalad ganaTebuli. raRac momentSi
gaismis hamletis xma _ `loculobs?~ igi cotaxans
yurs ugdebs klavdiuss, Semdeg mivardeba da danas
Cascems ramdenjerme. klavdiusi miwazea garTxmuli,
Semdeg wamodgeba da isev agrZelebs Tavis monologs.
hamletis danis Cacema, es misi fiqrebis da zraxvebis
garegnuli gamoxatulebaa, romlebic robert sturuam
mayureblis win ramdenjerme gaameorebina hamlets.
yoveli danis Cacemis win ki hamleti kiTxvas svams:
`loculobs?~. mis qmedebas fonad gasdevs eklesiis
zarebis rekva, oRond es zarebis rekva mayureblis
aRqmaSi erTob Semzaravia. robert sturuas saTeatro
enisTvis damaxasiaTebelia sulis SemZvreli epizodis
Semdgom mayurebels amosunTqvis saSualeba misces.
gaismis gertrudas xma: `Svilo hamlet!~. zaza
papuaSvilis hamleti uaxlovdeba klavdiuss da
TiTqos mas CasCurCulebs damjeri bavSvis kiloTi:
ùnda wavide, dedaCemi mixmobs~. scenis SuagulSi
klavdiusi dgas, scenis aqeT-iqidan erTmaneTs hamleti
da gertruda uaxlovdebian naxevrad moxril pozebSi,
TiTqos erTmaneTs unda Seerkinono. Semdeg erTmaneTs
exutebian da hamleti zizRnarevi, amave dros
sasowarkveTili ekiTxeba dedas: `rad Seuracxhyavi
mamaCemi?~ Tavidan iSorebs gertrudas, iqve mdgar
skams wamoavlebs xels da mouqnevs klavdiuss.
robert sturuas saTeatro enisTvis damaxasiaTebeli
scenuri Txrobis araCveulebrivi dinamikuroba am
speqtaklSi sruli sicxadiT gamovlinda. mTeli
speqtaklis ganmavlobaSi mayurebeli Zlieri
STabeWdilebis qveS imyofeba. mayureblis guliscema
speqtaklis pulsaciis Tanxvedria. amas reJisori
sxva xerxebTan erTad (rac misi Txrobis stilis
Tavisebureba gaxlavT) imiT aRwevs, rom mudam
205
cdilobs mayureblisaTvis gadasacemi informacia,

mravalplaniani, `mravalxmiani~ gaxados. magaliTad,
Tu gmiri monologs kiTxulobs, es monologi
sturuasTan iSviaTad aris mxolod monologi,
klasikuri gagebiT. zog SemTxvevaSi igi an dialogia,
romlis meore wevri an Cumad ismens konkretuli
scenis verbalur informacias da Tavisi iq yofniT
raRac socialur garemos qmnis, rasac TavisTavad
raRacas niSnavs da aqvs semantikuri datvirTva, an,
aRwerili epizodis msgavsad, igi ar aris ubralod
pasiuri msmeneli; Tavisi moZraobiT, sxeulis eniT
igi CarTulia am monologSi da Tavis grZnobebsa Tu
fiqrebs gadmoscems. monologebis amgvarad gaazreba
gansakuTrebul aqcentirebas axdens monologis
Sinaarsze da ufro metad qmediTs xdis mas.
robert sturuam `hamletSic~, iseve rogors
`riCard mesameSi~, `mefe lirsa~ da `makbetSi~
gamoiyena komikuri elementebis Serwyma tragikul
movlenebTan, e. w. `moulodnelobis efeqti~. amis erT-
erT magaliTad SeiZleba moviyvanoT hamletis mier
poloniusis mokvlis Semdgomi epizodi, rodesac
klavdiusi ekiTxeba hamlets, Tu sad aris poloniusi.
am scenaSi hamleti TiTqos takimasxaras ganasaxierebs.
misi plastika, metyveleba, jambazis moZraobasa da
metyvelebas mogvagonebs, xolo, raRac momentSi,
pirSi dagubebuli wylis Sesxma misken zurgiT mdgari
klavdiusisTvis, mayurebelTa darbazSi sicilsac ki
iwvevs. tragikul, daZabul momentebSi am komikuri
elementebis Semotana mayurebels Svebas, amosunTqvis
saSualebas aZlevs.
`hamletSi~ robert sturuam Seqmna samyaro,
savse moulodnelobebiT da urTierTgamomricxavi
gadawyvetilebebiT. hamleti aRmoCndeba im movlenebis
garemocvaSi, romelic principulad ar Seesabameba mis
pirovnul Tvisebebs. swored amitomac, igi iZulebulia
iTamaSos. darRveulia ara mxolod `droTa kavSiri~,
206
aramed kavSiri garemosa da pirovnebas Soris.

reJisorma amis gadmosacemad tragedias Seuxama ironia,
ufro metic _ `Savi iumoric~. hamletis saqcieli,
qmedeba xSirad araadekvaturia movlenebisa. tragikul
situaciebSi zaza papuaSvilis TamaSi tragikomikuris
zRvarze mimdinareobs.
`hamletSi~ ar xdeba Janrobrivi dayofa. ufro
metic, Tamamad SeiZleba iTqvas, rom robert sturuas
saTeatro enisaTvis damaxasiaTebeli ekleqtizmi am
speqtaklSi yvelaze naTlad gamovlinda. aq yvelafers
erTdroulad aRviqvamT _ tragedias, fsiqologiur
dramas, farss, komedias da a. S. es erTgvari siWrele
msaxiobTa mier personaJTa gadmocemaSic aisaxeba
da erTgvarad amarTlebs speqtaklis Janrobriv
siWreles. iamze suxitaSvilis ofeliaSi SeiniSneba
aRmosavluri plastikisaTvis damaxasiaTebeli
niSnebi. beso zanguris klavdiusi negatiuri
energiis matarebelia, zog SemTxvevaSi siTavxedesac
avlens. nino kasraZis gertruda erTgvari Tojinaa.
rozenkrancisa da gildensternis dueti ki vesternis
parodirebas axdens. laertis saxeSic (daTo darCia)
SeiniSneba komikuri elementebi. speqtaklis gmirebi
viRacis mier marTuli marionetebi arian. es viRac, mama
hamletis aCrdilia, romelsac SurisZieba surs da am
SurisZiebis survils sakuTar Svils da mTel Tavis
samefos Seswiravs. moqmedebis mTel am kontrastebs
kidev ufro amZafrebs gia yanCelis musika. musika ise
zustad aris Serwymuli moqmedebasTan, speqtaklis
mTavari gmirebis bunebasTan, rom mas udidesi funqcia
akisria warmodgenis kompoziciurad SekvraSi.
movlenebis arsis gadmocemis garda, igi personaJebis
qmedebis plastikur naxazsac avsebs.
`Cemi azriT, `hamleti~ swored asaxvis dramaa.
amaSi TvalnaTliv damarwmuna robert sturuas
mier rusTavelis TeatrSi dadgmulma speqtaklma.
mTeli speqtakli, misi scenografia, kompozicia da
207
struqtura ganmsWvalulia mTelisa da nawilis,

fragmentisa da erTiani figuris urTierTmimarTebis
TemiT, aCrdilisa da anareklis, mizanmimarTuli da
uneblie asaxvisa da ganmeorebis motivebiT. yovelive
es mowodebulia iqiTken, rom TvalsaCino gaxdes piris,
xasiaTis qmedebis, Tavad sicocxlis, rogorc aseTis,
asaxvis meqanizmis meSveobiT TviTkonstruirebis
procesi~.1 _ wers T. bokuCava.
`hamletSi~ aris scenebi, sadac sinanuli, siZulvili
da siyvarulic, es TiTqosda urTierTgamomricxavi
grZnobebi, erTdroulad arseboben scenaze.
magaliTisTvis SeiZleba moviyvano hamletis mier
poloniusis mkvlelobis Semdgomi epizodi. klavdiusi
gertrudasagan igebs, rom hamletma poloniusi mokla.
klavdiusi jer aRSfoTebas gamoxatavs, poloniusis
magivrad SeiZleba me vyofiliyavio, magram iqve igi
icinis da kiTxulobs, sad aris hamleti. gasaocaria,
klavdiusi TiTqos gaxarebulic ki aris hamletis mier
Cadenili mkvlelobis faqtiT. amis mizezi ki SeiZleba
is iyos, rom axla ukve hamletis xelebic gasvrilia
adamianis sisxliT. am momentidan moyolebuli orives,
klavdiussac da hamletsac adamianis codva awevT
kiserze, orives adamianis sisxli umZimebT sindiss. axla
ukve isini erTnairad pasuxismgebelni arian maT mier
Cadenili danaSaulis gamo. anda, magaliTad SeiZleba
moviyvano cota ufro mogvianebiT gaTamaSebuli
epizodi. hamleti klavdiuss stvirs awvdis da sTxovs,
daukras. klavdiusi uarzea, man ar icis dakvra, es
instrumenti xelSic ki ar auRia arasdros. hamleti
aswavlis, rogor unda stvirze dakvra. klavdiusi
iRebs stvirs, Caberavs, magram mxolod gaurkveveli
JReradoba ismis melodiis magier. garSemomyofni
sicils iwyeben amis gamo. Tavidan igi TiTqos brazdeba
kidec: xom giTxari, ar vici dakvrao, mere ki ukve
mSviddeba da ise usmens hamlets, romelic wynarad,
1
bokuCava T. dasaxelebuli naSromi. gv. 24-25.
208
auRelveblad, yovelgvari siZulvilis gareSe eubneba

klavdiuss _ ras merCi, Cemgan ra ginda, am patara
sakravs mSvenieri JReradoba aqvs, magram verafers
gaxdebi, ver aalaparakeb. RmerTo Cemo, Tqven ggoniaT,
Cems sulis simebze daukravT? ar gamova, batonebo!
Tqven SegiZliaT gamanadguroT, damamsxvrioT, magram
dakvras ver eRirsebiT. klavdiusi Cumad usmens
hamlets, ar ewinaaRmdegeba, mas TiTqos SeZravs kidec
hamletis sityvebi. am momentSi orive TiTqos grZnobs,
rom ganwirulebi arian dasaRupad. moulodnelad,
hamleti warmoTqvams: `RmerTo Cemo, mgoni marTla
SeviSale~. igi ambobs am sityvebs, vinaidan acnobierebs,
rom yovelgvari siZulvilis gareSe, mSvidad cdilobs
klavdiusTan saubars. Zalian efeqturad daasrula
robert sturuam es epizodi. fortisimoze SemoiWreba
gia yanCelis avismomaswavebeli musika. klavdiusi
da hamleti xmlebis moqneviT, hamletis SeZaxilze
_ inglisisaken! miemarTebian scenis siRrmisken, maT
danarCenebic mihyvebian. scenaze TandaTan sibnele
daisadgurebs.
robert sturuasaTvis msaxiobebi da Teatri
cxovrebis matianea. es kargad Cans hamletisa da
msaxiobebis pirveli Sexvedris scenaSi. cxovreba
Teatria da Teatri cxovreba _ saukuneebis manZilze
dramaturgebis erT-erTi mniSvnelovani Temaa da
kvlevis sagani. Seqspiric garkveuli TvalsazrisiT
Teatrs realuri cxovrebis anareklad miiCnevs.
robert sturuas da zaza papuaSvilis hamleti
ar warmoadgens tradiciad qceul `keTilSobil
ufliswuls~. speqtaklSi hamletis qceva, qmedebebi
moulodnelad sxvadasxvagvaria. es ar aris
ganswavluli, keTilSobili, msoflio sevdiT
Sepyrobili axalgazrda kaci, romelic filosofiur
monologebs warmoTqvams (rogorc aRvniSne, speqtaklSi
reJisorma arcerTi mniSvnelovani monologi hamlets
bolomde ar warmoaTqmevina). z. papuaSvilis hamleti
209
ufro qmediTia da mTeli misi `filosofiac~ mis

konkretul qmedebebSia gadmotanili. speqtaklSi ufro
naTlad aris gamovlenili am gmiris winaaRmdegobrivi
buneba, xasiaTi da aqedan gamomdinare misi guneba-
ganwyobilebis moulodneli cvalebadoba. is ufro
spontanuri adamiania. es aris Tavisive Sinagani
winaaRmdegobebisagan gatanjuli adamiani. mas SeuZlia
iyos alersiani, ficxi, sastiki, ironiuli, mimndobi,
eWviani, SeuZlia fexze gaixados da fexSiSvelam iaros
sasaxleSi, SeuZlia jambaziviT moiqces, iyos metad
seriozuli. yovelive amis gamosaxatavad hamleti
`TamaSis~ sxvadasxva xerxs mimarTavs. igi xan sulelia
da xanac _ brZeni, oRond amas ise akeTebs, rom veravin
mixvdes, Tu vin aris igi sinamdvileSi. hamleti sul
moZraobaSia, misi sulieri Sinagani winaaRmdegobani
sul sxvadasxva moqmedebas aiZuleben. aseTi bunebis
adamians SeuZlia is satanjveli, rac cxovrebam mas
bedad arguna, samasxaraod aqcios, Tavisi wuxili da
siyvarulic garkveulwilad ìroniiT daamdablos~.
robert sturuam hamletis saxis interpretaciisas,
iseve rogorc mTlianad speqtaklSi, uxvad gamoiyena
klounadisTvis damaxasiaTebeli xerxebi. amiT reJisorma
ki ar daamdabla `hamletSi~ gadmocemuli problemebis
seriozuloba, aramed garkveulwilad aqcentirebac
ki moaxdina da, rac mTavaria, mayureblisaTvis ufro
advilad aRsaqmeli gaxada. swored aseT hamlets
SeuZlia klavdiusTan daZabuli monologis Semdeg,
uceb patara, damjere bavSviT warmoTqvas _ `deda
mixmobs, unda wavide~. anda poloniusis mokvlis
Semdeg, rodesac mas klavdiusi ekiTxeba, gvami
sad damaleo, pirSi wyali Caigubos da jambaziviT
Seasxas klavdiuss zurgSi. speqtaklis finalSi ki
moTvalTvalis skamidan amdgari personaJi, romelsac
zaza papuaSvili ganasaxierebs, moTvalTvale,
romelic fortinbrasi aRmoCndeba, msubuqi moZraobiT
moemarTeba avanscenisken, romlis moZraobaSic devs
210
raRac takimasxarisa _ gvamebis scenidan gaTrevis

brZanebas gascems, mayurebels ki Semdegi sityvebiT
mimarTavs: `Tqven ki, romlebic gafiTrebuli saxeebiT
adevnebdiT Tvalyurs am sisxlian dramas, Tqveni...~
rogorc ukve aRvniSne, robert sturuam `hamleti~
warmoadgina tragikomediad da masSi CarTo jambazuri
elementebi, riTac sruliadac ar Seamcira Tavad
problemis seriozuloba, magram dabla daswia
tragediis paTosi. robert sturuam am kontrastebiT
ufro cxadad warmoaCina, ufro gaamwvava sakuTar
TavSi jer isev vergarkveuli hamletis sulieri
Tu fizikuri aforiaqeba, ufro naTeli gaxada
misi ganwyobilebis gadasvla erTi mdgomareobidan
meoreSi, erTi polusidan meoreSi, mdabiuris
Serwyma maRalinteleqtualurTan. am speqtaklSic
yoveli detali, rogorc robert sturuas saTeatro
enisaTvis damaxasiaTebeli, maTematikuri sizustiT
aris damuSavebuli, yovel epizods, scenas, simarTle
udevs safuZvlad, ris gamoc, TiTqosda erTi SexedviT,
Janruli ekleqtizmi erT mTlian kompoziciaSia
Sekruli. yvelaferi es ki reJisors aZlevs saSualebas,
Tavisi saTqmeli xan `maRali materiebiT~ gadmosces,
xan ki _ sakuTari mistikuri xilvebis meSveobiT.
mesaflavesTan hamletis Sexvedris epizodi
robert sturuam dramatulobisa da ironiulobis
zRvarze warmoaCina. ismis mSvidi, romantikuli
xasiaTis musika. mesaflave (m. qvriviSvili) saflavs
Txris. Semodian hamleti da horacio (T. WiWinaZe).
`saocaria, horacio, saflavs Txris da mReris~ _
ambobs hamleti. `miCveulia~ _ upasuxebs horacio. `Tu
mieCvevi, gulgrili xdebi~ _ ambobs hamleti. isini
nel-nela avanscenisken moemarTebian, mesaflave axal
saflavs Txris. maTi moZraoba da laparakis manera
seriozulisa da ironiulis Sezavebaa. iwyeba Tavis
qalebis SeTvaliereba da amocnoba, Tu vis SeiZleba
ekuTvnodes esa Tu is Tavis qala _ politikoss,
211
romelic erT dros RmerTebs epaeqreboda, msajuls,

romelic mWevrmetyvelebiT gamoirCeoda da axla ki
dums, arafris Tqma aRar ZaluZs. erT-erT Tavis qalaze
miuTiTebs hamleti mesaflaves _ vis ekuTvnodao?
_ ekiTxeba, Tan xeljoxs uwvdis, romelzedac am
Tavis qalas wamoacmevs mesaflave. aRmoCndeba, rom
es Tavis qala erT dros sasaxlis masxaras, ioriks
ekuTvnoda, romelic hamlets bavSvobaSi mxrebze
Sesmuls mTel sasaxles moatarebda xolme. hamlets
saxesTan axlos miaqvs Tavis qala, mere zizRiT
iSorebs, rogor yarso _ ambobs, _ guli mereva. Semdeg
hamleti da horacio iwyeben imaze msjelobas, Tu
rogor SeiZleba aRmoCndes aleqsandre makedonelis
neStis nawili ludis kasris sacobSi. rogorc ukve
aRvniSne, maTi qmedeba Tu saubari seriozulobisa
Tu ironiulobis zRvarze mimdinareobs, rac ufro
sanaxaobiTs da mayureblisaTvis ufro iolad
aRsaqmelad aqcevs epizods. am epizods ki mosdevs
dramatulobiT aRsavse, ofelias dasaflavebis
scena. Cabnelebuli scena naTdeba, ofelia
avanscenaze, pirobiTad axlad gaTxrili saflavis
win aris dasvenebuli. dis sikvdiliT damwuxrebuli
laerti warmoTqvams _ umanko ia amoizardos Cemi
dis uspetakesi sxeulidano... ofelias gaTxril
saflavSi Caasveneben da damwuxrebuli gertruda,
nerviuli moZraobebiT yvavilebs ayris mis sxeuls.
mas egona, rom am yvavilebiT ofeliasa da hamletis
sarecels Seamkobda. laerti saflavSi Caxteba, raTa
ukanasknelad gamoemSvidobos usayvarles das, misi
godeba cas swvdeba. am dros hamleti da horacioc
Semodian, hamletic SeZrwunebulia ofelias
sikvdiliT. igi laertTan gadaeSveba saflavSi da
iwyeben Cxubs. scena bneldeba da sulisSemZvreli
hangebi gaismis. scena nel-nela naTdeba, ismis
hamletis sasowarkveTili, mwuxarebiT aRvsili sulis
amoZaxili _ òfelia miyvarda, rogorc ormocaTas
212
Zmas erTad Sekrebils, Cemnairad ver eyvareboda!~

avanscena naTdeba. yvela, hamletis garda, saflavSia:
gertruda, klavdiusi, horacio, laerti. hamleti
saflavis garSemo nerviuli nabijiT dadis da laerts
ekiTxeba, ras izamda misi gulisTvis _ `kbilebiT
sxeuls daiglejdi? iqviTinebdi? miwas SeWamdi? Sxams
dalevdi? _ mec SevZleb amas~ _ Rrialebs hamleti.
gamwarebul laerts bRavili aRmoxdeba. hamleti ki
eubneba, neta ras bRavixaro. mere muxlebze daCoqils
sulis siRrmidan Cumi xavili aRmoxdeba. hamletis
xavili im adamianis xavils mogvagonebs, romelsac
gausaZlisi mwuxarebis dros surs xmamaRla iyviros,
magram aRebs pirs da yvirilis nacvlad mxolod
susti xavili amosdis. es xma sulisSemZvrelia. am
epizodis finalSi yvela personaJi, hamletis garda,
iRebs xelSi ficars da ofelias saflavSi agdebs, am
qmedebas iseTive efeqti aqvs, rogorc dasaflavebisas
miwas rom ayrian micvalebulis sasaxles da es miwa
gruxuniT ecema kubos. am scenas robert sturua
misi reJisurisaTvis damaxasiaTebeli moulodneli
gadawyvetiT asrulebs. ofelia saflavidan wamodgeba,
sevdiani musikis fonze Tavadac agdebs saflavSi erT
ficars, uaxlovdeba hamlets, TiTqos mxolod masTan
surs damSvidobeba da gadis scenidan. am epizodSi
robert sturua ar iyenebs aranair groteskul Tu
ironiul elementebs. es scena aRsavsea dramatizmiT.
mwuxarebis grZnoba, romliTac aRvsilni arian
hamleti da laerti sayvareli adamianis dakargvis
gamo, mayurebelTa darbazsac moicavs. hamletis da
laertis tkivili maTi tkivilic xdeba.
speqtakl `hamletis~ msvlelobis periodSi,
mayurebeli SeigrZnobs, Tu rogor Zlierdeba
yvelafris wamlekavi stiqiuri Zala. finalisken _ es
Zala Tavzardamcemi siswrafiT izrdeba, kulminacias
miRweuli ki Searyevs samyaros. samyaros ryevis Semdeg
samariseburi siCume isadgurebs. am Zalebis pirispir
213
adamiani patara da uZluria. igi sruliad martoa.

ufro sworad, Tavs mitovebulad grZnobs. yovelive
aqedan gamomdinare, mas gamouvalobis grZnoba eufleba
da sevda Seipyrobs, magram yvelafer amaSi damnaSave
TviT adamiania, vinaidan adamianmave aRZra es Zalebi
Tavis sawinaaRmdegod, warmoSva problemebi, romlebic
Semdgom mis gareSe iwyeben moqmedebas. adamiani xvdeba,
rom CixSia moqceuli, rom misi cxovrebis istoria
dasrulda. swored am tragikuli dasasrulis SiSi
ipyrobs mas mTlianad.
iseve, rogorc robert sturuas mier dadgmuli
Seqspiris yvela tragediis finali, `hamletis~ finalic
efeqturi, grandiozuli da emociurad datvirTulia.
finalSi klavdiusis mier dagegmili laertisa da
hamletis xmlebiT Serkinebis epizodi TamaSdeba.
klavdiusis mzakvruli gegmis mixedviT laertis
xmals sawamlavi aqvs wasmuli. patara nakawric ki
hamletisaTvis sasikvdilo aRmoCndeba. klavdiusi
amasac ar ikmarebs da sawamlavs RviniT savse sasmisSic
Caurevs, romelic hamletisaTvis aris gankuTvnili.
scenaze Semodian am droisTvis cocxlad darCenili
moqmedi pirni. gaismis musika, romelic mogvagonebs
msxverplTSewirvis dros Sesrulebul ritualur
musikas. laerti da hamleti xmals Caasoben scenis
SuagulSi, horacio ki maTi sekundantia. klavdiusi
pirobas debs, rom ramdenjerac misi Zmiswuli xmals
Seaxebs Tavis metoqes, imdenjer Sesvams daniis
mefe mis sadRegrZelos. gulSematkivrebi scenis
siRrmeSi naxevarwres akeTeben laertisa da hamletis
irgvliv. uSualod Serkinebis dros scena naxevrad
Cabnelebulia. hamletisa da laertis brZola isea
gakeTebuli, rom isini TiTqmis ar exebian erTmaneTs.
reJisorma gulSematkivarTa moZraobaSi gamoxata es
brZola. isini xan erT mxares gadaixrebian da xan
meore mxares. amis mixedviT xvdeba mayurebeli, Tu
rogor viTardeba brZola. hamleti da laerti mkerdiT
214
SeeCexebian erTmaneTs. gaismis SeZaxili _ `moxvda!~

gulSematkivrebic erTxmad imeoreben _ `moxvda!~ scena
naTdeba. klavdiusi hamlets mowamluli RviniT savse
Tass miawvdis, magram hamleti Rvinis Sesmaze uars
ambobs, jer orTabrZola ar damTavrebula. scena
isev naxevrad bneldeba. iwyeba Serkinebis meore etapi.
amjerad gulSematkivrebi hamletsa da laerts wreSi
moaqceven. hamleti meorejer moaxvedrebs laerts
xmals. orTabrZola kvlav SeCerdeba. gertruda
xelsaxociT ofls swmends hamlets. klavdiusi isev
miawvdis sasmis hamlets, magram sasmiss gertruda
daeufleba. igi hamletis sadRegrZelos warmoTqvams.
klavdiusi Secbunebulia. eubneba gertrudas, ar
Sesvas es Rvino, magram ukve gviania, gertruda Rvinos
daewafeba. hamleti da laerti iwyeben Serkinebis mesame
etaps. am dros gertruda wamoiZaxebs, rom igi kvdeba,
rom Rvino mowamlulia. laerti ki hamlets agebinebs
klavdiusis mzakvruli gegmis Sesaxeb, romelSiac
igi klavdiusma SurisZiebis grZnobis gamo CaiTria.
_ `hamlet, Sen kvdebi!~ _ ambobs laerti. hamleti am
mowamlul xmals ramdenjerme Seasobs klavdiuss
da mowamlul Rvinosac Seasmevs. hamleti horacios
mouxmobs, momakvdavi adamianis konvulsiebSi ikrunCxeba
Zirs garTxmuli misi sxeuli. Semdeg horacios
daxmarebiT fexze wamodgeba da gahyviris _ `horacio,
yvelas uTxari, Cemi ambavi, simarTle uTxari!~ Semdeg
mSviddeba da bolo sityvebs warmoTqvams: `raRa
damrCenia, saukuno siCume mxolod~. hamleti kvdeba. zaza
papuaSvili msubuqi, haerovani moZraobiT misrialebs
scenis siRrmisken, scenis siRrmeSi Cerdeba da xels
aRmarTavs, TiTqos mayurebelTa darbazs emSvidobeba.
scena bneldeba. avanscenaze gamonaTebuli horacio
pirobas debs, rom hamletis ambavs mTel qveyanas
gaagebinebs. gaismis Citebis WikWiki, iqmneba gariJraJis
STabeWdileba. scenis siRrmeSi vitraJebTan skami
dgas, romelzec mTeli speqtaklis ganmavlobaSi
215
viRac zis, TiTqos raRacas kiTxulobs da Tan

Tvals adevnebs scenaze ganviTarebul movlenebs. es
moTvalTvale fortinbrasia. igi msubuqi moZraobiT
moemarTeba avanscenisken (robert sturuam finalSi
es personaJi zaza papuaSvils ganasaxierebina), mis
moZraobaSi devs raRac takimasxarasi. igi moiTxovs,
rom hamleti pativiT dakrZalon, Semdeg ki gvamebis
scenidan gaTrevis brZanebas gascems. stepis mocekvavis
moZraobiT Semotrialdeba mayureblisken da Semdegi
sityvebiT mimarTavs: `Tqven ki, romlebic gafiTrebuli
saxeebiT adevnebdiT Tvalyurs am sisxlian TamaSs,
Tqveni...~ Semdeg horacios miutrialdeba da eubneba:
`gaaTrieT gvamebi~, da amas ambobs intonaciiT _
bolos da bolos am gvamebs moaSorebT Tu arao.
mere msubuqi moZraobiT keps moixdis da moisvris,
am qmedebiT speqtaklis msvlelobas reJisorma
wertili dausva.
216
1. Seqspiris romeli piesis romel personaJs adarebs

robert sturua hamlets da ras fiqrobs reJisori
Seqspiris am gmirze?
2. asaxavs Tu ara mirian SveliZis dekoracia `hamletSi~
romelime konkretul epoqas, dros, rogoria speqtaklis
personaJTa kostiumebi da ratom gadmohyavs scenaze
yoveli maTgani reJisors vitraJidan?
3. ra funqcia daakisra reJisorma speqtaklSi mamis
aCrdils?
4. reJisoris interpretaciiT, vin aris zaza papuaSvilis
hamleti da ratom aris bedTan Seguebuli?
5. ratom ar aris piesis arcerTi mniSvnelovani monologi
speqtaklSi verbalurad bolomde gadmocemuli?
6. ra funqcias akisreben reJisori da kompozitori
musikas `hamletSi~ da ra xerxs mimarTaven qmediTi
ambis emociurad datvirTvisTvis?
7. ra datvirTva aqvs speqtaklSi `TeatrSi Teatris~
gaTamaSebis dramaturgiul xerxs?
8. robert sturuas saTeatro enisaTvis damaxasiaTebeli
ekleqtizmi ratom gamovlinda yvelaze ufro naTlad
`hamletSi~ da ra aris Janrobrivi `siWrelis~ erT-erTi
gamamarTlebeli xerxi?
9. vis mier marTuli marionetebi arian piesis personaJebi
robert sturuas `hamletSi~?
10. ra mizniT aris Setanili hamletis rolis SesrulebaSi
klounadis elementebi?
11. `hamletis~ sturuaseuli koncefciiT,vin aris yvelafris
wamlekavi stiqiuri Zalis gamomwvevi, vin qmnis gamouval,
tragikul dasasruls?
12. CamoTvaleT: rodis, sad da ramdenjer dadga robert
sturuam Seqspiris `hamleti~.
217
ìulius keisari~
(2015)
plutarqes „biografiebze“1 dafuZnebuli „iulius

keisari“, manamde „hamleti“, Seqspirma _ cxovrebis
umZimes, cxovrebiseuli arsis, faseulobaTa
gadafasebis periodSi, 1601-1604 wlebs Soris dawera.
Seqspirologebis azriT, yvela drois udidesi
poetis, dramaturgisa da filosofosisTvis 1601
weli sabediswero aRmoCnda. ramdenime mizezs
asaxeleben: Seqspiris mfarveli megobrebis, eseqsisa
da sauThamftonis didgvarovanTa gasamarTleba,
elizabeT dedoflis winaaRmdeg SeTqmulebis gamo;
e. w. „Savi qalbatonis“ uiRblo siyvaruli; mamis
gardacvaleba; vaJiSvilis sikvdili da sxva... cota
xniT adre, igi wers mxiarul, komikuri peripetiebiT
aRsavse komedias _ „Sobis meTormete Rame“. swored,
aqedan gamomdinare fiqroben, rom Seqspiris
cxovrebaSi saSineli tragedia datrialda, realobaSi
gadatanilma stresebma ki, radikalurad Secvales
misi „cxovrebiseuli filosofia“. mTavari kiTxva,
romelic ideurad aerTianebs am or, Tu SeiZleba
ase iTqvas, suliskvebiT monaTesave tragedias _
„hamlets“ da „iulius keisars“ _ hamletis monologSi
warmoTqmuli frazaa: „droTa kavSiri dairRva da
wyeulma bedma, me rad marguna misi Sekvra“...
„iulius keisris“, istoriuli tragediis Seqmnamde,
Seqspirs bevrad ufro adre, ukve dawerili hqonda,
rafael holinSedis2 qronikebze agebuli istoriuli
qronikebi, magram rogorc ukve aRvniSne, es tragedia
plutarqes „biografiebSi“ arsebul faqtebs
eyrdnoba. garda amisa, Seqspirologebi miiCneven,
rom Seqspiri, rogorc zogadad geniosebisTvis aris
1
Шекспир, библиотека великих писателей, изд. «Брокгауз-Ефрона”, т.III, ст.153.
1903 г
2
Норвич Дж., История Англии и шекспировские короли, М. «Астрель», 2012 г.
218
Tavi VI, robert sturuas qrTuli Seqspiriana, ìulius keisari~
damaxasiaTebeli, mudmivi Semecnebis, Ziebis, sakuTari

nawarmobebis daxvewis procesSi myofi Semoqmedia.
aqedan gamomdinare, askvnian, rom swored plutarqesgan
„iswavla“ fabulis ageba da moqmedi pirebis xasiaTebis
(maxasiaTeblebis) Seqmna. amis Semdeg ki iwyeba e. w.
„axali dramis“ istoria. aqve vityvi, rom Seqspiris
Semoqmedebis etapebad dayofa, dawyebuli me-17 saukunis
meore naxevridan dRevandelobamde, gansxvavebulia
(aqamde daoben misi pirovnebis Sesaxebac). zogs
miaCnia, rom „iulius keisari“ Seqmnilia: me-16 da me-
17 saukuneebis mijnaze, zogs, rogorc aRvniSne, me-17
saukunis dasawyisSi; zogi am etapebs nawarmoebebis
mxatvruli xarisxis, zogi ki, beWduri gamocemebis
mixedviT ganixilavs.
„iulius keisari _ fragmentebi erT moqmedebad~,
maestro robert sturuas mier 2015 w. Seqmnili
sanaxaobaa. CamonaTvali Sors wagviyvans, erTs
aRvniSnav, es dadgma, Seqspiris dramaturgiuli
nawarmoebebidan, msoflio saTeatro sivrceebSi,
reJisoris mier ganxorcielebuli, 38-dan rigiT 21-e
piesis interpretaciaa.
robert sturuam Seqspiris xuTmoqmedebiani
tragediidan, mxolod pirveli 2½ moqmedeba dadga. ra
aris mTavari cxovrebaSi: adamianuri urTierTobebi _
megobroba, siyvaruli Tu moqalaqeobrivi movaleoba,
saxelmwifo mowyoba, samSoblos siyvaruli,
sazogadoebaze, xalxze zrunva? da vin aris es
„xalxi“? „sazogadoeba“? Rirs ki, isedac daRupvisken
mimavali saxelmwifo wyobis gamo, SenTvis usayvarlesi
adamianis, megobris, gamzrdelis, mamis, meuRlis, Svilis
gawirva? ufro sworad, maTi msxverplad Sewirva? ra
ufro mTavaria: sazogadoebrivi, saxelmwifo morali,
Tu, konkretuli adamianis siyvaruli? da, vin aris,
es „sazogadoeba“? es „xalxi“? „xalxi“ – „brboa“ _
sxvasTan erTad, Seqspiris tragediaSi arsebuli es
azri reJisorma xazgasmulad gamokveTa speqtaklSi.
219
SeTqmuleba, Ralati, adamianis mier adamianis gawirva

da ra Tqma unda, SeqspirTan da robert sturuas
SemoqmedebaSic mudmivad arsebuli umTavresi sakvlevi
Tema: adamianis swrafva Zalauflebis mopovebisaken.
Zalaufleba ki, iseve rogorc danarCeni sxva,
cxovrebaSi droebiTia.
Seqspiris sentencia: cxovreba Teatria (adamianebi
ki, viRacis mier marTuli marioneti-personaJebi)
reJisoris xedvis, gadawyvetis, koncefciis mTavari
amosavali wertilia. TeatriT iwyeba da TeatriT
mTavrdeba yvelaferi _ gveubneba robert sturua.
samoedno, balaganuri Teatris principebze agebuli
speqtaklis eqspoziciac amasve migvaniSnebs.
mayurebelTa darbazSi SesvlisTanave, yuradReba
miipyro, CamoSvebuli fardis win, avanscenaze
ganlagebulma rekvizitma: SuaSi grZel joxze
wamocmuli, gvirgviniT „Semkobili“, Signidan
ganaTebuli, buStia Camagrebuli. Soridan amCnev, rom
buStze komiqsis msgavsi saxea gamoxatuli, axlos
misvlisas ki Seqspiris portretis gamosaxuleba
dagxvdeba gvirgvinze warweriT: Wiliam Shakespeare.
speqtaklis stilistikac am buStiTvea Tavidanve
gansazRvruli _ komikuri elementebiT gazavebuli
tragi-farsi. iqvea, orkariani luki, romelsac
didi datvirTva aqvs mTeli qmedebis ganmavlobaSi.
avanscenis marcxena mxares ki rusTavelis Teatris
loJis namtvrevi gdia, romelic romauli svetis
nangrevadac SeiZleba aRiqva. kuTxeSi kasri dgas
warweriT: „roma“. reJisorma da mxatvarma Tavidanve
naTlad gansazRvres, rom gaTamaSebuli warmodgena
bufonada iqneba. farda ixsneba da mayureblis Tvalwin,
gasaocari da imavdroulad, reJisoris koncefciis
zustad amsaxveli, mirian SveliZis scenografia
warmogidgeba, romelic reJisoris saTeatro enis
msgavsad ekleqturi da imavdroulad sinTezuria. Sens
Tvalwin, Zveli didebis mqone, magram ukve CamofleTil-
220
Camongreuli imperiis dedaqalaqi gadaiSleba, ufro

konkretulad, kapitoliumis win ganlagebuli moedani.
mxatvari dekoracias sxvadsxva masalisa Tu rekvizitis
gamoyenebiT qmnis. robert sturuam da scenografma
naTlad migvaniSnes: scenaze warmodgenili romi, es
felinis romia. amis ufro dasakonkreteblad mirian
SveliZem, marcxena mxares mdgari kibis ujredis qveda,
TiTqos SeumCnevel nawilSi, felinis filmis „Felini’s
Roma“-s erT-erTi mxatvruli plakatis varianti
dakida _ Zu mgelis gamosaxuleba: qalis TaviT,
moqnili, plastikuri, macduri samZuZuiani sxeuliT.
speqtaklis msvlelobisas, reJisorisa da mxatvris
SemoTavazebuli metafora naTeli xdeba: sturuaseuli
„iulius keisari“ sami mTavari personaJis garSemo
igeba _ brutusis, iuliusis da kasiusis.
axla, rac Seexeba eqspozicias. robert sturuam
„iulius keisris“ fragmentebi, bufonaduri sanaxaoba,
misi sareJisoro enisTvis damaxasiaTebeli, Seqspiris
dramaturgiaSi arsebuli _ „Teatri _ TeatrSi“
TamaSis principze aago. marTalia, Seqspirs es ara
aqvs gamoyenebuli konkretulad am tragediaSi,
magram sxva piesebSi (tragediebsa Tu komediebSi)
xSirad gvxvdeba. fardis gaxsnis Semdeg, scenaze ukve
kostiumebSi gamowyobili msaxiobebi Semodian da
darbazisken zurgiT dgebian. gaismis robert sturuas
xma: „Seqspiri, sabralo Seqspiri“. am sityvebSi, ra Tqma
unda, sanaxaobis Semqmnelis iumori aris Cadebuli.
reJisori, albaT, gveubneba: naxeT, ra gavakeTe
Seqspiris xuTmoqmedebiani tragediidano.
warmodgenas mamuka loria iwyebs, mas CamoZenZil-
CamofleTili smokingi acvia da SigadaSig, kostiumis
Sesaferis Slapasac ixuravs. reJisorma piesis
ramdenime personaJi _ misani, I moqalaqe, II moqalaqe
gaaerTiana, ufro metic, speqtaklis wamyvanobasTan
erTad, msaxiobs xalxi-brbos gamoxatvis funqciac
daakisra. damdgmelma da Semsrulebelma _ balaganuri,
221
quCis Teatris, naxevradmSieri artistis tipaJi Seqmnes.

igi avanscenis centridan buSt-Seqspirs amoaZrobs,
marjvena kuTxeSi, scenasTan ganTavsebul loJasTan
CaarWobs da mayurebels amcnobs: „pirveli moqmedeba,
pirveli suraTi, mokled, Zalian mokled“. aqve erTi
detalic aRsaniSnavia. xalxi-brbos gamosaxvisas,
msaxiobi Tavis warmoTqmul frazas, ramdenjerme
imeorebs xolme eqos msgavsad. msaxiobebi gadian, scena
naxevartonebSia ganaTebuli da iwyeba sanaxaoba.
zura ingoroyvas _ cicero, flaviusi (ori
personaJi erT tipaJSia gaerTianebuli) kapitoliumis
SemaRlebuli gorakidan (scenaze maRali rkinis
konstruqciaa gamoyenebuli) xalxs mimarTavs sityviT:
moRalate, gmiri pompeusis damamarcxebeli, iulius
keisris winaaRmdeg. „sabralo uiliami“ ki scenaze
ganlagebuli loJidan adevnebs Tvals warmodgenas.
cxovrebis sarkisebri asaxva, mayurebelTa darbazis
nawilis, loJebis scenaze gadataniT, reJisorma da
mxatvarma, jer kidev „mefe liris“ dadgmis dros
(1987) gamoiyenes. „iulius keisarSi“ ki es „realoba“
kidev ufro metad gamZafrebuli da xazgasmulia.
amjerad loJebi scenis marcxena da Sua nawilSi
ganaTavses. marjvena loJidan xan Tavad „Seqspiri“
adevnebs Tvals warmodgenas da xan _ speqtaklis
sxva monawileebi. scenis siRrmeSi gakeTebul loJas
Facebook-is aRmniSvneli logos forma aqvs. am loJidan
ki, daTo uflisaSvilis iuliusi akvirdeba mis win
gaTamaSebul speqtakls _ tragi-farss. robert
sturuam da mirian SveliZem, kidev erTxel, gausves
xazi im garemoebas, rom samyaro Teatria, da rom
am „TeatrSi“ sxvadasxva dros, sxvadasxva marioneti-
personaJi gaiTamaSebs cxovreba-speqtakls.
yvelasTvis cnobilia, rom robert sturua
speqtaklis ganaTebis didostatia. „iulius keisris“
mxatvruli ganaTeba, ferTa gradaciiT, warmodgenis
atmosferosa da ganwyobas qmnis. movlenaTa
222
rigis ganviTarebas, erTmaneTze dadebuli, ferTa

sxvadasxva tonaloba efineba. speqtaklSi: didebas,
siyvaruls, Ralats, Surs, SeTqmulebas, mkvlelobas
da a. S., reJisoris mier miniWebuli sakuTari feri
aqvs. mayureblis ganwyobaze zemoqmedebs agreTve, ia
sakandeliZis awyobili musikaluri rigi: gemovnebiT
Sexamebuli klasikuri, saopero, Tanamedrove
nawarmoebebi da simRerebi, e. w. „hitebi“. warmodgenaSi
gamoyenebulia fragmentebi mocartis, katalanis,
listis, gerSvinis, yanCelis, markofis, krambis da
paolo kontes Semoqmedebidan. Zalian kargad, zustad
aris gakeTebuli e. w. „xmaurebic“: xalxis (brbos)
SeZaxilebi, avis momaswavebeli Weqa-quxilis gruxuni
da a. S.
scenaze mdgari TiToeuli msaxiobi reJisoris
mier dakisrebuli personaJis tipaJs qmnis. iuliusis
„amalaSi“ isini erTferovanni arian _ Savi mzis
saTvaleebiT, grZeli labadebiTa da SlapebiT,
italiuri mafiis usaxur warmomadgenlebs mogvagoneben.
iuliusis „mafiozuri klanis“ wevrebi arian: brutusi
(beso zanguri), kasiusi (levan xurcia), antoniusi
(gagi svaniZe), kaska (paata guliaSvili), ligariusi
(ivane gogitiZe), artemidorusi (beqa sonRulaSvili),
deciusi (laSa juxaraSvili), metelusi (kaxa kupataZe),
cina (gega CxaiZe), treboniusi (zura Saria), popiliusi
(andria TavberiZe), publiusi (zaza baraTaSvili).
Senelebuli kinokadris xerxis gamoyenebiT aris
gakeTebuli iuliusis da mis TanmxlebTa pirveli
Semosvla. srul siCumeSi, nela, Zalian nela
moemarTebian avanscenisken _ iuliusi, kalfurnia da
mafiozi-senatorebi. daaxloebiT, scenis Sua nawilSi
moaxloebuli „amala“ ucbad, ramdenime wamiT,
morbenalTa pozaSi SeSdeba. esec, kinoenis erT-erTi
_ „stopkadris“, xerxia. robert sturuas sareJisoro
enisTvis damaxasiaTebeli, saTeatro enisa da kinoenis
simbiozi, maestros bolo periodis SemoqmedebaSi,
223
speqtaklidan speqtaklamde, axal safexurze adis da

gaocebs gamomgoneblobis da fantaziis unariT.
iuliusis meuRle, nino arseniSvilis kalfurnia,
reJisoris gadawyvetiT merlin monros prototipia.
kostiumebis mxatvarma ana ninuam da msaxiobma,
varcxnilobaSi, kostiumSi ramdenime Strixis (mag.:
mogdebuli „boa“) SetaniT miaRwies vizualur
msgavsebas. iuliusis garemocvaSi myofi kacebi
„giJdebian“ kalfurnia - merlinze. isini mzad arian
fexqveS gaegon, aRrfTovanebis niSnad, kalfurnias
gavlisas sakuTari Slapebi daugdon fexebTan.
kalfurniac, rogorc kekluci qali, siamovnebiT
iRebs Tayvaniscemlebis komplimentebsa da yuradRebis
niSnebs. erTi SexedviT, mosulelo, lamazi qali,
robert sturuas interpretaciiT, gamWriaxi gonebis,
mtkice xasiaTis personaJia, romelic bunebisgan
boZebul silamazes, sakuTari miznebis misaRwevad
iyenebs. misi umTavresi mizani ki Zalauflebaa.
igi, iuliusze metad, iltvis samefo gvirgvinis
mopovebisaken.
simdidreze, gvirgvinze, Zalauflebaze ocneboben
levan xurcias kasiusi, paata guliaSvilis kaska,
„amalis“ TiTqmis yvela wevri. warmodgenaSi
Zalauflebis simbolo gvirgvinTan erTad zardaxSacaa.
Zalauflebis aRmniSvnelia agreTve iuliusis
oqrosferi fexsacmelebic. speqtaklSi, iseve
rogorc piesaSi, iuliusis winaaRmdeg SeTqmulebis
sulisCamdgmeli da moTave, Tanmimdevrulad,
mzakvrulad damgegmavi da ganmaxorcielebeli _
kasiusia. igi xlarTavs intrigas, wers werilebs,
romlebSic gayalbebuli faqtebi da movlenebia.
swored kasiusi TavgamodebiT cdilobs, isedac
eWvebSi myofi brutusis, moRalate SeTqmulebisken
gadmobirebas. aqve minda aRvniSno, kasiusis,
werilebTan dakavSirebuli mzakvruli Canafiqris,
vizualuri ganxorcielebis sturuaseuli gadawyveta:
224
Tokze gabmuli werilebi, avanscenaze Caisrialebs

marcxena kulisidan marjvnisaken.
saocaria, magram yoveli saukunis bolosa da
dasawyisSi, adamianTa SegrZnebebSi, dro TiTqos
aCqarebulad garbis. meoce saukunis dasawyisSi
vsevolod meierholdi werda _ saTeatro dro Seicvala.
legendaruli reJisoris mosazreba, iribad, magram
mainc, cxovrebiseul drosTan mimarTebaSic aris
naTqvami. 21-e saukunis dasawyisSi, internetsivrcis
epoqaSi, dro TiTqos kidev ufro aCqarda. albaT,
swored amitomac, msoflio saTeatro sivrceebSi
ganxorcielebuli, robert sturuas bolodroindeli
dadgmebi or saaTs ar aWarbebs. reJisori klasikos,
Tanamedrove Tu uaxles dramturgTa nawarmoebebs
maqsimalurad kvecavs. dramaturgiuli teqstis
montaJs koncefciidan gamomdinare akeTebs, magram am
Semokleba, gadaadgileba, Camatebisas ar cvlis piesis
ZiriTad struqturas da, rac mTavaria, dramaturgis
mTavar saTqmels. robert sturua speqtaklis
Seqmnisas, dramatuli nawarmoebis Tanaavtoria.
dasawyisSi aRvniSne, rom reJisorma „iulius keisris“
xuTi moqmedebidan, mxolod 2½½ moqmedeba dadga. am
SemTxvevaSi, mas SeTqmulebis, Ralatis ambis gadmocema
ainteresebda. ra mosdiT Semdgom, SeTqmulebsa
da moRalateebs, rogor aviTarebs Seqspiri piesis
gmirebis cxovrebas, xasiaTebs, movlenebs iuliusis
mkvlelobis Semdeg, es ukve sxva, calke ambavia.
davubrundeT personaJebs. paata guliaSvilis
kaska, sturuaseuli interpretaciiT, hedonisti-
morfinistia. realurma cxovrebam, niWieri, Wkviani,
gonebagaxsnili, patiosani adamiani (amgvarad
axasiaTebs mas brutusi piesaSi da speqtaklSic),
simdidris, fufunebis, fulis moyvarul aramzadad
aqcia. amitomac, igi Svebas narkotikebiT gabruebul
samyaroSi eZebs da poulobs kidec. swored
narkotikis SeTavazeba-gakeTebiT gadaibirebs,
225
iuliusis „erTgul“ kaskas, levan xurcias kasiusi.

sxvasTan erTad, robert sturuas cxovrebiseuli
movlenebis winaswar ganWvretis niWi aqvs. es, ra Tqma
unda, misi ganaTlebidan, erudiciidan, masStaburad
azrovnebis unaridan gamomdinarea. ar daviwyeb
speqtaklebis CamoTvlas, sadac man, ramdenime wlis
Semdeg momxdari msoflio politikuri kataklizmebi,
winaswar gaacxada, mxolod „mefe lirs“ SegaxsenebT.
1987 wels robert sturuam gaadamianurebuli liris
diqtatoruli samyaro scenaze daangria. 1991 wels
sabWoTa kavSiri, „borotebis imperia“ ganadgurda. dRes,
ruseTis ugunuri mTavroba, imperiis restavracias,
ukve aTeul welze metia, gulmodginebiT cdilobs.
sakuTar moqalaqeebs, miwa-wyals ver uvlis da
sxvisis warTmeva-waglejas cdilobs, jerjerobiT
axerxebs kidec. saxelmwifo mmarTvelobis saTaveSi
mdgomT mTavari aviwydebaT, istoria meordeba, didi
imperiebi, zogi nebsiT da zogic uneblieT, ingreva.
es itoriuli kanonzomierebaa. saxelmwifoebma (mag.:
britaneTi, safrangeTi, holandia...), romlebic mixvdnen
„droebis cvlilebas“, imperialistuli azrovneba
Seicvales, maTi monopoliis qveS arsebuli qveynebi
gaaTavisufles, ufro metic, dRes yofil koloniebs
exmarebian. albaT, amitom, isini uaxles istoriaSic,
ganviTarebuli, demokratiuli, warmatebuli qveynebia.
ruseTis mTavroba, samwuxarod, amas ver xvdeba, magram
male ruseTi, Tu ar Secvlis politikur kurss,
martiv mamravlebad daiSleba. didi saSiSroebaa,
rom mis nangrevebSi Cveni qveyana moeqces da
ganadgurdes. robert sturua „iulius keisarSi“ amas
naTlad gveubneba da gamofxizlebisken mogviwodebs.
Suri, Ralati, gautanloba, fufunebis siyvaruli,
Zalauflebisken swrafva - gamanadgurebelia, gveubneba
maestro. es aucileblad mogvayolebs nangrevebSi.
speqtaklSi kasiusis mier narkotikiT gabruebul
kaskas (kasiusi ukeTebs nemss kaskas) zmanebebi aqvs.
226
am zmanebaSi igi miwisZvras, zecaSi RmerTebis oms,

kapitoliumisken mimaval fafarayril loms xedavs.
kaskas zmanebebiT naTqvami sareJisoro metafora,
vgoneb, savsebiT naTeli, gasagebia da ganmartebas ar
iTxovs. erTs vityvi mxolod, speqtaklis premiera 2015
w. 1 ivniss Sedga, 17 ivniss, TbilisSi, mdinare vere
adidda da tragedia datrialda Cvens qalaqSi. es
mxolod dasawyisia. gons Tu ar movegebiT, adamianebSi
dagrovili kosmosSi gasrolili uaryofiTi energia
ukan dagvibrundeba da wagvlekavs.
Seqspiris piesis sturuaseul interpretaciaSi _
vin aris brutusi? beso zanguri reJisors micemul
amocanas zustad axorcielebs da amitomac, misi
brutusi absoluturad Seqspiruli tipaJia. gamWriaxi
gonebis moazrovne, aqedan gamomdinare, cnobismoyvare
(scena: iuliusis mier epilefsiis Setevis dros viTom
mokluli misnis gvamis gakveTis mcdeloba), patiosani,
gulmarTali, mosiyvarule qmari da mama, „xalxis“
(brbos) saTayvanebeli gmiri. werilis dasawyisSi
aRvniSne, rom Seqspirma „iulius keisari“ faseulobaTa
gadafasebis periodSi dawera. Seqspirologebis
mosazrebiT, dramaturgi xelaxla eZiebda cxovrebis
mizans. plutarqes wakiTxvis Semdeg, cota xniT mainc,
igi amoicnobs, Tu risTvis moavlina adamiani bunebam,
ufalma... es aris moraluri movaleoba _ qveynis,
xalxis winaSe. sainteresoa, rom piesis finalisken,
brutusi TviTmkvlelobis win, iuliuss mimarTavs da
ambobs _ Seni mokvla sakuTari Tavis mokvdinebaze
metad gamiadvilda. TviTmkvlelobis win, sakuTari
arCevanis sisworeSi mas ukve eWvi epareba. ra Tqma
unda, speqtaklSi es epizodi ar aris Sesuli, magram
xasiaTis gamoZerwvis dros, reJisorma Seqspiris es
fraza gamoiyena, amitomac, yvela zemoT CamoTvlili
Tvisebis garda, brutusi eWvianic aris. aseTia beso
zanguris brutusic. yvelaze metad, brutusi-zanguris
xasiaTi qeTi svaniZis porciasTan ulamazesad dadgmul
227
sasiyvarulo scenaSi vlindeba. kapitoliumSi wasvlis

win, SeTqmulebi brutusis saxlSi ikribebian. scenis
siRrmeSi, mimarTuli mkrTali ganaTebiT, porcias
silueti gamoisaxeba. „amalis“ wasvlis Semdeg
gabedavs qmarTan miaxloebas. igi raRacas xvdeba,
magram bolomde ara aqvs gacnobierebuli, is rasac
yuri mohkra Soridan. sayvarel meuRles ekiTxeba
SeSinebuli _ ra xdeba, ratom iyvnen es adamianebi
maTTan saxlSi. rodesac xvdeba, rom misi usayvarlesi
meuRle saSinel ambavSia CaTreuli, brutusis saxlSi
datovebas colqmruli siyvaruliT cdilobs. scenaze
mamuka lorias personaJi gamoCndeba, igi langriT
miarTmevs porcias grZel TeTr zewars. robert
sturuam am TeTri zewriT, ganaTebiT da msaxiobTa
plastikiT, azrobrivad datvirTuli, ulamazesi
sasiyvarulo scena Seqmna. qeTi svaniZis porcia xvdeba,
rom colisadmi udidesi siyvaruli-vneba brutuss
saxlSi ver daakavebs, amitomac maTi siyvarulis nayofi,
jer kidev Cvili vaJiSvili Semohyavs da brutuss
Cauwvens xelebSi. brutusi nazad efereba Svils,
magram qveynisadmi, „xalxisadmi“ movaleobis grZnoba,
mamaSvilur siyvaruls gadasZlevs da moRalate
xdeba. arCevani ukve gakeTebulia. uknidan moxveul
porcias uxeSad iSorebs Tavidan da kapitoliumisken
miemarTeba _ gamzrdelis, ufrosi megobris, SeiZleba
mamis _ mosaklavad.
robert sturuam da daviT uflisaSvilma iulius
keisris srulyofili saxe-personaJi Seqmnes. Seqspirma
tragedias marTalia „iulius keisari“ uwoda, magram
piesaSi iuliusi meorexarisxovani gmiria. mTavari
moqmedi pirebi: brutusi, kasiusi da meore naxevarSi,
mkvlelobis Semdeg, antoniusia. reJisorma, rogorc ukve
vTqvi, speqtaklis koncefcia samkuTxedze _ iuliusi,
brutusi kasiusi _ aago. sturuaseuli iuliusi bevrad
ufro mravalmxrivia. igi erTdroulad: Zlieri da
sustia; sastiki diqtatori da bavSvivT gulCvilia:
228
fexis banis scena _ kasiusis araadamianuri damcireba

da mkvlelobis dros imis dajereba, rom brutusi
ar gauyris danas; avadmyofobiT dauZlurebuli
moxuci da axalgazrdaa: kalfurnia-merlinTan
vnebiani scenebi, Tu, reJisoris mier, jinjerisa da
fredis stilSi gadawyvetili, cekvebi; Zalauflebis
moyvaruli da Tan demokratia: mkvlelobis win
erTguli jariskacis werilis arwakiTxva, vinaidan
werilSi maszea laparaki da ara qveynisa da xalxis
sazrunavze; uWkvianesi, gamWriaxi gonebis mqone: misnis
winaswarmetyvelebisa Tu colis sizmrebis gareSec,
mSvenivrad esmis, rom kapitoliumSi misi misvla
sikvdilis tolfasia. siamaye da ambicia gadasZlevs
_ kapitoliumSi, rogorc Sesawiri cxvari ise mihyveba
„amalas“. brutusisgan gansxvavebiT, man mSvenivrad
icis, rom romis demokratiuli saxelmwifo wyoba ukve
istorias Cabarda da rom axali epoqa iwyeba. adamianuri
cdunebebiTa Tu saxelmwifos marTviT gadaRlili,
Tavisi fexiT midis sasklaoze. Tumca eSinia, Zalian
eSinia... scenaze bolo Semosvlisas msaxiobis saxeze,
erTdroulad SiSi da bavSvuri mimndobloba aisaxeba.
igi brutusis xelze dayrdnobili Semodis. iuliusis
mkvlelobis dros, brutusi ganze dgas, mas xelSi
didi daSna uWiravs (es daSna manamdec figurirebs
speqtaklSi, zanguri-brutusis sxvadasxva scenaSi).
ukve TiTqmis mkvdari iuliusi brutuss uyurebs
da cnobil frazas warmosTqvams: „Senc brutus“?!.
brutusi daSnas moisvris, muxlebze daecema da
momakvdav iuliuss Caexuteba. erTi momenti isic ki
vifiqre, reJisorma istoriuli faqti Secvala da,
axla, brutusi aRar moklavs gamzrdelsa da megobars
(zeviT vTqvi, rom finalisken, SeqspirTanac nanobs
brutusi Tavis arCevans). maSin, es sturuas mier
dadgmuli Seqspiris tragediis fragmentebi ki ara,
amerikuli, farTo mayureblisaTvis gansazRvruli,
e. w. „Happy end“-iani filmebis msgavsi, primitiuli
229
sanaxaoba iqneboda. beso zanguris brutusi jibidan

iRebs danas, gulSi gauyris usayvarles megobars,
gamzrdels da TiTqos, Tavs imarTlebs finalSi
warmoTqmuli fraziT: „miyvarda igi, Zlier miyvarda,
magram ufro Zlier miyvarda romi, Zalauflebis
monad iqca, amitom movkal“.
balaganuri Teatris msaxiobebis mier gaTamaSebuli
ambavi mTavrdeba. axla, kaska-msaxiobi uSualod
mayurebels mimarTavs: gesmiT, istoriis zarma
Camohkra. 1000 wlis Semdegac am saocar, am sabediswero
sanaxaobas warmoadgenen msaxiobebi, ucnob TeatrSi,
ucnob enaze. da, isev sisxliT daicleba Zlevamosili
keisari da daecema usulo gvami... brutusi-zanguri
ki warmoTqvams: „miwa iyav da miwad iqeci“. Semdeg,
scenaze mdgari yvela msaxiobi am frazas eqosaviT
gaimeorebs. mamuka loria ki paolo kontes, speqtaklis
refrenad qceul simReras waiRiRinebs: „It’s wonderful“.
Cemda uneburad, Tomas manis romanis _ „iosebi da
misi Zmebi“ _ dasawyisi, pirveli winadadeba gamaxsenda:
„istoria, es eniT gamouTqmeli siRrmis Waa“. udidesi
mwerlis sityvebs Sevbedav da davamateb: istoria
mudmivad, sxvadasxva saxiT meordeba. imperiaTa ngreva
ki es gardauvali, istoriuli kanonzomierebaa...
230
1. Seqspiris Semoqmedebis romel periods ganekuTvneba

ìulius keisari~, romeli tragedia iTvleba am piesis
`suliskveTebiT monaTesaved~ da ra wyaros daeyrdno
dramaturgi am nawarmoebis Seqmnisas?
2. ìulius keisris~ ramdeni moqmedeba dadga robert
sturuam, Seqspiris piesaSi arsebuli romeli Temebi
gamokveTa da ra aris speqtaklis mTavari saTqmeli?
3. romel saTeatro Janrs SeiZleba mivakuTvnoT robert
sturuas ìulius keisari, fragmentebi?~
4. teqstis ra montaJuri cvlilebebi ganaxorciela
reJisorma speqtaklSi?
5. ra cvlilebebi ganaxorciela reJisorma Seqspiris
piesis personaJTa gasceniurebisas, vin arian speqtaklis
mTavari moqmedi pirebi da ra funqcia daakisra reJisorma
TiToeul maTgans?
6. ra rols TamaSobs am dadgmaSi _ mirian SveliZis
scenografia, reJisorisave gakeTebuli speqtaklis
mxatvruli ganaTeba da ia sakandeliZis musikaluri
gaformeba?
7. kinoenis ra xerxebs iyenebs robert sturua am speqtaklSi
da romeli cnobili kinoreJisoris citirebas axdens
speqtaklSi da ratom?
8. Zalauflebis gamomxatveli ra simboloebi gamoiyena
reJisorma speqtaklSi?
9. robert sturuas bolo periodis msoflio saTeatro
sivrceebSi dadgmuli speqtaklebi ratom ar aWarbebs 2
saaTs, Tqveni azriT, ra aris amis mizezi?
10. CamoayalibeT Tqveni mosazreba _ saxelmwifoebrivi
moralisa da adamianuri urTierTobebis: siyvaruli,
megobroba _ upiratesobis Sesaxeb.
231
daskvna
lingvosemiotikis ganviTarebasTan erTad, XX

saukunidan moyolebuli dRemde, aqtualuria
`xelovnebis enis~ kvlevis sakiTxi. xelovnebis
Tanamedrove mkvlevrebi, imaze dayrdnobiT, rom
yovelnairi sistema, romelic or an ufro met
adamians Soris komunikaciis saSualebaa, SeiZleba
gansazRvruli iyos rogorc ena, amtkiceben, rom
xelovnebis sxvadasxva dargs Tavisi gansakuTrebuli
ena gaaCnia. vinaidan xelovneba Seicavs komunikacias, mas
aucileblad aqvs am komunikaciis gansaxorcieleblad
organizebuli sistema, anu ena. aqedan gamomdinare,
Cven SeiZleba visaubroT musikis, ferweris, Teatris,
zogadad xelovnebis enaze.
saTeatro enas semiotikuri erToblioba qmnis,
romelic warmoadgens nakrebs sxvadasxva niSnebisa,
kodebisa _ msaxiobTa TamaSi (sxeulis plastika, xmis
JReradoba, sivrceSi moZraoba da a. S.), dekoraciebi,
Suqi, musika (melodia, tonaloba, ritmi), dumili,
siCume, pauza, metaforebi, simboloebi da a. S. es
yvelaferi qmnis saTeatro enas. yvela am niSnis
erToblioba, saTeatro ena ki, saboloo jamSi, aris
Teatraloba.
Teatralobis ori koncefcia: pirveli _
mayurebelma unda daiviwyos, rom igi TeatrSia da
meore _ mayurebeli yovelTvis unda grZnobdes, rom
igi TeatrSia. es gaxlavT ama Tu im saTeatro moRvawis
subieqturi midgoma, magram swored am midgomaSi
aisaxeba Semoqmedis saTeatro ena.
istoriul-tipologiuri da struqturul-
dialeqtikuri meTodis meSveobiT gamovikvlie
robert sturuas saTeatro enis formirebis procesi.
struqturul-dialeqtikuri meTodiT kvlevisas,
robert sturuas saTeatro enaSi arsebuli calkeuli
niSnebi davukavSire msoflio saTeatro process,
232
daskvna
davadgine maT Soris arsebuli kavSirebis da

mimarTebebis erToblioba. SemoqmedebiTi koncefciidan
gamomdinare, Seviswavle misi sareJisoro ena, rogorc
teqnikuri saSualeba koncefciis gamosaxatavad. es
ori komponenti erTimeoridan gamomdinareobs. teqnika
_ enaa, ena ki saSualebaa sakuTari koncefciis,
msoflmxedvelobis gamosaxatavad. aqedan gamomdinare
ganvsazRvre iseTi fenomenis arseboba, rogoricaa _
robert sturuas Teatri da robert sturuas saTeatro
ena.
sinqronuli analizis meSveobiT naTlad gamoikveTa
msoflio saTeatro xelovnebaSi erTdroulad mimdinare
movlenebis tipologiuroba. istoriul-tipologiuri
kvlevisas, qarTul da evropul TeatrSi mimdinare
procesebi, SeiZleba iTqvas, identuri aRmoCnda,
saqarTvelos geopolitikuri adgilmdebareobis
miuxedavad. sxvasTan erTad, qarTuli da msoflio
Teatris saerTo tipologiur kanonzomierebad
gamoikveTa saTeatro enaSi kinomontaJis xerxis
gamoyeneba. ukve XX saukunis dasawyisidan saTeatro
xelovnebaSi zogadad kinoxerxebis gamoyeneba tipur
xasiaTs atarebs.
robert sturuas `saTeatro enis~ formirebis
sakiTxis kvlevisas, aucilebeli da saWiro Seiqna
mokle istoriul-kulturuli, saxelovnebo eqskursis
Catareba. robert sturuas saTeatro enis formirebis
sawyisebis dasadgenad, Seviswavle: qarTuli,
rusuli, evropuli Teatris tradiciebi Teoriuli
da praqtikuli magaliTebis SedarebiTi analizis
safuZvelze, romlebmac xeli Seuwyves robert sturuas
saTeatro enis Ziebis procesSi. vcade damedgina, Tu
sad SeiZleba veZioT r. sturuas xelweris safuZvlebi,
konkretulad, qarTul da zogadad, msoflio Teatris
masStabiT... qarTul TeatrSi, XX saukunis 20-ian
wlebSi, kinoxerxebs Tavis speqtaklebSi jer kidev
kote marjaniSvili iyenebda, xolo ruseTSi, 1917-18
233
wlebSi, vsevolod meierholdi pirvel naSromebSi

bevrs werda XX saukunis saTeatro xelovnebaze,
sadac ukve axsenebda montaJis principebs.
robert sturua upirvelesad muSaobs teqstze da
teqstidan akeTebs garkveul kompilacias. arsebuli
teqstidan is qmnis Tavis teqsts. zogjer, robert
sturua ar dgams piesiT gansazRvrul yvela suraTs,
moqmedebas.
robert sturuam, yovelgvari teqnikuri xerxebis
gamoyenebis gareSe, Tavisi saTeatro dadgmebi
maqsimalurad miuaxlova kinoxelovnebis enas. aq Cven
vgulisxmobT Teatralur formebs gamomsaxvelobiTi
enis TvalsazrisiT. magaliTad, saTeatro sivrceSi
sxvadasxva kinoxedis gamoyeneba, gamsxvileba, msxvili
xedebi, saerTo xedebi. qarTul TeatrSi kinoxerxebs,
rogorc aRvniSne, marjaniSvilic iyenebda. am
TvalsazrisiT gavixsenoT ernst toleris `hopla,
Cven vcocxlobT~, ùriel akosta~ (k. guckovis
piesis mixedviT), sadac e. w. `kinoxerxebs~: montaJs,
xedebis gamsxvilebas, sasceno sivrceSi erTdroulad
sxvadasxva planze moqmedebas mimarTavda.
robert sturua agrZelebs qarTuli Teatraluri
skolis tradiciebs (marjaniSvili, axmeteli,
TumaniSvili) da Tavis speqtaklebSi simbolur,
metaforul enas iyenebs `protestis~ gamosaxatavad.
es procesi Teatralur xelovnebaSi gacilebiT adre
daiwyo. rodesac formirebas iwyebs e. w. `sareJisoro
Teatri~ (XIX _ XX saukunis dasawyisi). imis Tqma
gvsurs, rom 60-ian wlebSi, `simbolur-metaforuli
Teatri~ _ erTgvari `rimeiqi~ iyo saxecvlili
formebiT. amis tradicia ukve arsebobda ara mxolod
evropasa da ruseTSi, aramed, saqarTveloSic.
robert sturuas sareJisoro enis Camoyalibebisas
warmosaxvis Teatris stilistikam pirvelad Tavi iCina
`xanumaSi~. miRebulma Sedegma Tavisi gamomxatvelobiTi
saSualebebiT gansazRvra misi SemoqmedebiTi gzis
234
daskvna
Semdgomi orientacia, romelsac dRes `sturuaseul

ekleqtur Teatrs~ vuwodebT.
daviT kldiaSvilis `samaniSvilis dedinacvalSi~
reJisorebma (robert sturua, Temur CxeiZe) erTmaneTs
SeuTavses fsiqologiuri wvdomis, gardasaxvis
principebi brextiseul `gaucxoebis efeqts~.
speqtakli saxl-muzeumSi damTvalierebelTa mosvliT
iwyeboda da mTeli moqmedeba am muzeumis erT oTaxsa
da aivanze mimdinareobda. am xerxis gamoyenebiT,
distancia msaxiobebsa da moTxrobis gmirebs Soris
xan mcirdeboda da xan kvlav izrdeboda. amas garda,
meTodi, romelic gamoiyenes reJisorebma, speqtaklis
dasawyisidanve saSualebas aZlevda Tavisuflad
gadasuliyvnen moTxrobis realuri situaciebidan
pirobiTsa da stilizebul xerxebze. es xazs usvamda
damdgmelebis damokidebulebas ama Tu im movlenisadmi
_ gadasvla ironiidan da iumoridan naRvelisa da
tragizmis situaciebze.
robert sturuas `yvaryvare~ qarTul Teatralur
sivrceSi miCneulia postmodernis manifestad.
rusTavelis Teatris dadgmis xerxi groteski iyo.
speqtaklSi tiraniis globaluri aspeqtebi gacxadda.
reJisors speqtakli gadawyvetili hqonda, rogorc
sakarnavalo farsi, xolo aseT JanrSi yovelgvari
pirobiTobaa dasaSvebi. amitomac sruliad gamarTlda
ramaz CxikvaZis yvaryvares saxis warmoCena tiranis
globalur aspeqtSi. robert sturua amxelda ara
marto yvaryvares, aramed iseT sazogadoebasac,
romelic uSvebs da itans yvaryvares arsebobas. albaT,
swored amitom, reJisorma speqtaklSi dagvanaxa
yvaryvares metamorfozebi, misi niRbis sxvadasxvagvari
imitaciebi.
robert sturuas speqtaklebSi ferTa simbolikas
dramaturgiuli mniSvneloba,datvirTva aqvs miniWebuli.
misi adreuli speqtaklebidan gansakuTrebuli
simZafriT es `RalatSi~ gamoikveTa. magaliTad, Tuki
235
dasawyisSi zeinabsa da oTar-begs sisxlisferi samosi

ecvaT, rogorc soleimanis msaxurebs, speqtaklis
dasrulebisas mooqrosfroTi icvleboda, rac albaT
maT ganaxlebul sulier mdgomareobaze mianiSnebda.
`Ralats~ robert sturuam zogadsakacobrio masStabi
SesZina da globalurad warmoaCina dampyroblisa
da dapyrobilis urTierTobani, maTi fsiqologia da
cxovrebis cvalebadobis garduvaloba.
Tu `samaniSvilis dedinacvalSi~ r. sturua
adamianTa urTierTobis rTul sulier da socialur
procesebs ikvlevda da warmoaCenda, `RalatSi~ da
Semdgom ufro mZafrad `yvaryvareSi~ politikuri
Teatris principebi Cndeba, rac Semdgom `kavkasiur
carcis wreSi~, `riCardSi~ da sxva speqtaklebSi
viTardeba. es speqtaklebi TavianTi arsiT ebrZvian
yovelgvar usamarTlobas. reJisori ar erideboda
situaciebis gaRrmavebas da gamwvavebas, raTa ukeT
warmoeCina keTili.
robert sturuas saTeatro enis Camoyalibebis
procesSi mniSvnelovani roli iTamaSa brextis
Teatralurma stilistikam da mixeil baxtinis
Teoriulma kvlevebma. man, SeiZleba iTqvas, praqtikaSi,
Tavis dadgmebSi ganaxorciela baxtinis Teoriuli
mosazrebebi. baxtinis parodiis, groteskis, ironiis,
karnavalurobis Teoria gadaamuSava da sakuTar
sareJisoro enaSi organulad gamoiyena. robert
sturuas mTel Semdgom SemoqmedebaSi sxvadasxva
stilisa da Janris, sxvadasxva saSemsruleblo maneris
urTierSekavSireba moxda da ara aRreva.
brextis piesebidan pirveli, romelsac robert
sturua dgams `seCuaneli keTili adamiania~. `seCuanel
keTil adamianSi~ reJisorma SeZlo gadmoeca azris
Tanmimdevruloba, socialuri simaxvile, magram
speqtaklis formaSi, mxatvrul saSualebebSi
araviTari siaxle ar igrZnoboda.
`kavkasiuri carcis wre~ robert sturuas meore
236
daskvna
Sexvedra iyo brextTan, sadac reJisorma piesis

Tavisufali, axleburi montaJi SemogvTavaza. prologi
mTlianad amoiRo, mgosani Secvala mTxrobliT,
amoagdo musikosTa jgufi, xolo dramaturgiuli
datvirTva mTxrobels daakisra, Seamokla teqsti.
brextis dramis Teoriis mTavari principebi ki daculi
iyo.
`kavkasiur carcis wreSi~ robert sturuam
ganaxorciela groteskisa da realizmis
urTierTSerwyma, mis saTeatro enaSi naTlad
gamoikveTa baxtiniseuli groteskuli realizmis
arseboba. speqtaklSi brextis kidev erTi
principi iyo daculi _ sxvadasxva mimdinareobaTa
erTmaneTTan organuli Serwyma. am SemTxvevaSi _
naturalizmis, eqspresionizmisa da simbolizmisaTvis
damaxasiaTebeli niSnebi. brextis Teoriis Tanaxmad,
reJisorma erTmaneTs Seurwya poeturi da prozauli,
fantastikuri da realuri, gonebrivi da emociuri. amis
erT-erTi TvalsaCino magaliTi gaxldaT mTlianobaSi
azdakis saxe.
robert sturuas miswrafebam publicistikisaken,
poeturi sityvis, musikis da cekvis sinTezisaken
Tavisi maRalmxatvruli gamoxatuleba pova bertold
brextis `kavkasiur carcis wreSi~, es iyo r. sturuas
reJisoruli azrovnebis namdvili gamarjveba.
1994 wels robert sturua rusTavelis TeatrSi
meored dgams brextis `seCuanel keTil adamians~. am
speqtaklSi gamoiyena `citirebis~ xerxi: `citirebebi~
Tavisi adrindeli speqtaklebidan, erTgvari
kolaJi sxvadasxva speqtaklis dekoraciebidan
(`kavkasiuri carcis wre~ da `riCard mesame~). es
anturaJi Tumca nacnobi iyo mayureblisaTvis,
inarCunebda Tavis pirvandel saxes, moqceuli sxva
konteqstSi axal sinamdviles qmnida. `kavkasiuri
carcis wrisgan~ gansxvavebiT, `seCuaneli keTili
adamianis~ sturuaseuli brexti ufro skeptikuria.
237
aq, am speqtaklSi brextiseuli `gaucxoebis efeqti~

yvelaze ufro metad aisaxa reJisorisa da drois
gaucxoebaSi.
Seqspiris dramaturgia iZleva mravali,
gansxvavebuli interpretaciis SesaZleblobas.
brukis TqmiT: `Seqspiris piesebis dadgmebi
umeteswilad warmoadgens sxvadasxva Teatralur
stilTa istorias, romlebic ubiZgebda msaxiobebs,
reJisorebsa da mxatvrebs gamoeZerwaT Seqspiris
piesebi Taviseburad~.1
robert sturuas yovelTvis awuxebda tiranul
saxelmwifoSi pirovnebis nivelirebis problema,
amitomac bunebrivi iyo, rom man mimarTa Seqspiris
piesebs. xelovnebis arsi da daniSnuleba cxovrebis
asaxvaa, romelic WeSmaritebasTan miaxloebis
da Semecnebis erT-erTi saSualebaa. xelovnebis
nebismieri dargi da miTumetes Teatri exmareba
adamians ufro mZafrad SeigrZnos da gaiazros
sxvadasxva cxovrebiseuli movlena. robert sturuas
Seqspiris dadgmebi: `riCard III~, `mefe liri~,
`makbeti~, `hamleti~, ìulius keisari _ fragmentebi
erT moqmedebad~ asaxavs adamianis Zalauflebisken
swrafvas, ukanasknelSi ki sxvasTan erTad im fsiqikur
Tu moralur zians, romelsac Zalaufleba da misken
ltolva ayenebs adamians, ara aqvs mniSvneloba
Zalauflebis subieqtia is Tu obieqti. aseTi svla
Zalauflebis anatomiidan ( `riCard III~, `mefe liri~,
`makbeti~, ìulius keisari~) sulis anatomiisken
(`hamleti~) robert sturuas SemoqmedebaSi sruliad
logikuria. `meTormete Rame~ _ es aris `Teatri-
TeatrSi~. am cxovreba-TeatrSi, cxovreba-balaganSi,
adamiani-Tojinebis, adamiani-niRbebis, adamiani-
jambazebis balaganuri amaoebis miRma naTlad Cans
sxva, kerZod ki, ganwiruli adamianis gancdebi.
robert sturuas saTeatro enisTvis niSandoblivia
1
Брук П. Шекспир в наше время. ж. «Англия» , 1964. №2. стр. 8.
238
daskvna
_ `teqstis~ montaJi (zogjer, robert sturua

ar dgams piesiT gansazRvrul yvela suraTs,
moqmedebas); warmodgenis scenaze ganxorcielebisas
`kinomontaJis~ xerxis gamoyeneba; koncefciis naTlad
warmosaCenad personaJTa transformaciis meSveobiT
moqmedi pirebisaTvis publicisturi JReradobis
miniWeba; personaJTa qmedebis metaforuli gaazreba;
scenuri sivrcis maTematikuri sizustiT aTviseba
da niSnobrivi gajerebuloba; scenaze dekoraciisa
da rekvizitisTvis simbolos an metaforis rolis
miniWeba (yvelaferi, rac scenazea, ganmsWvalulia
damatebiTi mniSvnelobebiT); mTelis da nawilis,
fragmentis da erTianobis warmoCena; msaxiobTa
universaluroba (maT TamaSs ver mivakuTvnebT
romelime erT Teatralur stils); TamaSis axleburi
manera, fsiqologiuri svlebis Serwyma sakuTar
Teatralur stilistikasTan; dramatulobisa da
ironiulobis erTmaneTis gverdiT Tanaarseboba;
musikisaTvis iseTive funqciis miniWeba, rogorsac
aniWebs sametyvelo enasa Tu sxeulis, plastikis enas;
speqtaklebSi ramdenime musikaluri Temis arseboba,
TiToeuli maTganisaTvis dramaturgiuli da emociuri
funqciis dakisreba; musikis meSveobiT speqtaklis
plastikuri naxazis Seqmna; speqtaklis kostiumebis
ekleqtizmi, kostiumebisaTvis dramaturgiuli
datvirTvis miniWeba; scenuri Txrobis araCveulebrivi
dinamikuroba (magaliTad, Tu gmiri monologs
kiTxulobs, es monologi sturuasTan iSviaTad
aris mxolod monologi, klasikuri gagebiT); droTa
aRreva (mis speqtaklebSi dro ar aris gansazRvruli);
realurobasa da pirobiTobas Soris zRvris
ararseboba; Janrobrivi polistilistika;
robert sturuas saTeatro enis ZiriTadi
maxasiaTeblebia: montaJis principi, simboluroba da
metaforuloba, `dekanonizireba~, òrmagi kodirebis~
principi, ironia, Janrebis Sereva _ stiluri sinkretizmi,
239
karnavaluroba, imanenturoba, Teatraloba, muSaoba

publikaze, auditoriis aucilebeli gaTvaliswineba.
es niSnebi, sxvasTan erTad, axasiaTebs postmodernizms.
am mimdinareobam didi roli iTamaSa reJisoris
saTeatro enis formirebis procesSi.
xelovnebis nimuSi, romelic mxolod erTgvarovani
interpretaciis saSualebas iZleva, ar SeiZleba
iqnes miCneuli xelovnebis nimuSad. robert sturuas
saTeatro enisTvis damaxasiaTebelia miniSnebebis
gakeTeba, romelTac mayurebeli sxvadasxvagvarad
aRiqvams da sxvadasxva interpretacias aZlevs.
amitomac aris robert sturua didi reJisori.
qarTuli TeatrisaTvis damaxasiaTebeli niSnebi,
msoflio saTeatro Janrebis da tendenciebis
zogierTi maxasiaTeblebi, bertold brextis saTeatro
koncefciis transformirebuli saxiT gamoyeneba,
mixeil baxtinis parodiis, groteskuli realizmis,
ironiis, karnavalurobis Teoria qmnis robert
sturuas èkleqtur~, `polistilistur~ Teatrs.
msoflio Teatraluri semiotikis Tanafardobisa Tu
urTierTSerwymisas reJisorma miagno originaluri
saTeatro enis Seqmnis gzebs. robert sturuas
saTeatro enis ganmsazRvrel cnebas SeiZleba ewodos
`polistilistika~.
240
daskvna
1. ra meTodebi, mimdinareobebi, xerxebi aris Serwymuli

robert sturuas saTeatro enaSi da ratom aris igi
unikaluri?
2. ra xerxebis gamoyenebis sinTeziT miaRwia robert
sturuam Tavis saTeatro, sareJisoro enaSi scenuri
Txrobis araCveulebriv dinamikurobas?
3. saidan gamomdinare akeTebs teqstis montaJs robert
sturua da am montaJis dros, ikargeba Tu ara piesis
ZiriTadi struqtura da dramaturgis, teqstis avtoris
mTavari saTqmeli?
4. ra SeiZleba ewodos robert sturuas saTeatro enis
ganmsazRvrel cnebas?
5. CamoTvaleT robert sturuas saTeatro enis ZiriTadi
maxasiaTeblebi da niSnebi. gaaanalizeT robert sturuas
saTeatro enis semiotika.
241
gamoyenebuli literaturis sia:
1. bokuCava T. miTosi da qarTuli Teatri. sadisertacio

naSromi. gv. 88. www.nplg.gov.ge/dlibrary/coll/0002/000038/‎
ukanasknelad iqna gadamowmebuli 2014.10.02.
2. bokuCava T. robert sturuas axali `hamleti~. J. `Teatri
da cxovreba~. 2002. #1.
3. bokuCava T. Teatraluri nawarmoebi rogorc `teqsti~
da struqtura. `samecniero konferenciis masalebi,
xelovneba totalitarizmis periodSi 1930-1960 - II~ . Tb.
kentavri. 2010. gv.14.
4. bregaZe v. sivrce Teatrisa. J. `Teatraluri moambe~. 1975.
#9.
5. gaCeCilaZe g. yvaryvares metamorfozebi. J. `ciskari~.
1974. #7.
6. gaz. `komunisti~. 1922. 7.12.
7. gaz. `komunisti~. 1921. 26.11.
8. gaz. `komunisti~. 1921. 28.07.
9. gaz. `komunisti~. 1922. 15.11.
10. gaz. `komunisti~. 1922. 28.11.
11. gaz. `kultura~. 2006. #12 (29).
12. gaz. `kultura~ 2008 #2 (40).
13. gegia m. Seqspiruli samreklos xma. gaz. `literaturuli
saqarTvelo~. 1979. 18.05.
14. guguSvili e. `samaniSvilis dedinacvali.. J. `Teatraluri
moambe~. 1970. #1.
15. gulCenko v. makbetis gamarTleba, an suitis saqebari
sityva. J. `Teatri da cxovreba~, 1996. #5-6.
16. gurabaniZe m. `yvaryvare~ da axali etapi qarTul
scenografiaSi (mirian SveliZe). J. `Teatri da cxovreba~.
2006. #1.
17. gurabaniZe n. `brexti rusTavelis saxelobis akademiur
TeatrSi~, J. `sabWoTa xelovneba~, 1975 w. #12.
18. gurabaniZe n. reJisoris samyaro. gaz. `literaturuli
19. gurabaniZe n. fantastikuri ramaz CxikvaZe. Tb. 2004.
20. gurabaniZe n. reJisori robert sturua. Tb. `xelovneba~
1997.
21. gurabaniZe n. rogorc genebos, maria! J. `Teatri da
cxovreba~. 2001. #2.
242
22. dialogi yvaryvareze. J. `Teatraluri moambe~. 1974. #4.
23. dianova v. xelovnebis postmodernistuli filosofia.
a. htth:// antropology. ru/ru /tects/ ukanasknelad iqna gadamowmebuli
2014.10.02.
24. vasaZe ak. mogonebebi, fiqrebi. Tb. `kentavri~ 2010. It.
25. vasaZe ak. mogonebebi, fiqrebi. Tb. `kentavri~ 2010. II t.
26. vaxtang qarTveliSvili. Tb. `kentavri~. 2006.
27. velSi v. postmoderni, erTi sakamaTo cnebis genealogia
da mniSvneloba. J. àfra~. 1998. #4.
28. vergasova i. avtoportreti Teatralur interierSi. J.
`sabWoTa xelovneba~. 1975. #12.
29. Teatri dResaswaulia. gaz. `sabWoTa afxazeTi~. 1977.
22.07.
30. Teatri erovnuli fenomenia (saubari r. sturuasTan).
gaz. àxalgazrda komunisti~. 1980. 15.11.
31. Teatri sikeTes emsaxureba (saubari r. sturuasTan). gaz.
àxalgazrda komunisti~ 1980. 07.11.
32. Teatri, Cemi siyvaruli. gaz. àxalgazrda komunisti~.
1979. #7.
33. kakabaZe n. mTavari tendencia. gaz. `literaturuli
34. kakabaZe n. kavkasiuri carcis wre. J. `ciskari~. 1976.
#11.
35. kakabaZe p. dramatuli poezia. Tb. 1971. I-II t.
36. kakabaZe z. xelovnebis nawarmoebis gagebis sakiTxisaTvis.
J. `sabWoTa xelovmeba~ 1980. #1.
37. kalandariSvili m. modernizmi qarTul TeatrSi Tb.
`kentavri~ 2012.
38. kapanaZe l. bertold brextis `kavkasiuri carcis wre~.
J. `sabWoTa xelovneba~. 1975. #12.
39. kiknaZe v. qarTuli reJisuris istoriis narkvevebi. Tb.
1982.
40. kiknaZe v. Teatraluri Ziebani. Tb. 1962.
41. kiknaZe v. Teatri da dro. Tb. 1984.
42. kldiaSvili d. memuarebi. Tb. 1932.
43. kldiaSvili d. moTxrobebi da piesebi. Tb. 1974.
44. kostava m. `Ralati~ S. rusTavelis saxelobis
saxelmwifo akademiuri Teatris scenaze. J. `sabWoTa
xelovneba~. 1975.
243
45. maWavariani n. robert sturua. J. `Teatraluri moambe~.
1981. #4.
46. maWavariani S. scenuri simarTlis Zala. J. `sabWoTa
xelovneba~. 1970. #2.
47. mumlaZe d. robert sturua. J. `sabWoTa xelovneba~. 1981.
#12.
48. mumlaZe d. postmodernuli epoqa rusTavelis TeatrSi.
J. `Teatri da cxovreba~ 2004. #6.
49. mumlaZe d. ramaz CxikvaZe (werili meore). J. `Teatri da
cxovreba~. 2008. #2.
50. mumlaZe d. yvaryvare. J. `Teatri da cxovreba~. 1998. #4.
51. obrazcovi a. Seqspiris inglisi robert sturuas
Teatraluir TvaliT. J. `Teatraluri moambe~. 1988. #4.
52. J. `H2SO4~ 1924. #1.
53. reviSvili S. brextis qarTvelebi rusTavelis TeatrSi.
J. `Teatraluri moambe~ 1975. #5.
54. sanikiZe l. `Ralatis~ Ralati Tu feriscvaleba
tragediisa. J. `kritika~ 1975. #1.
55. tradiacia da Tanamedroveoba (interviu r. sturuasTan).
gaz. `komunisti~ 1979. 09.09.
56. uruSaZe p. `mefe liri~ qarTul scenaze (werili meore).
Jur. `Teatraluri moambe~ 1988. #5.
57. uruSaZe p. robert sturuas makbeti. J. `xelovneba~. 2001.
#3-4.
58. uruSaZe p. riCard III. J. `Teatraluri moambe~. 1979. #2.
59. qarTveliSvili v. fiqrebi rusTavelis Teatrze. J.
`sabWoTa xelovneba~. 1964. #5.
60. qarTuli Seqspiriana (n. yiasaSvilis redaqciiT,
winasityvaobiT da SeniSvnebiT). Tb. 1959. t. I.
61. qarTuli Seqspiriana (n. yiasaSvilis redaqciiT,
winasityvaobiT da SeniSvnebiT). Tb. 1964. t. II.
62. qarTuli Seqspiriana niko yiasaSvilis redaqciiT,
winasityvaobiT da SeniSvnebiT). Tb. 1972. t. III.
63. RvinefaZe n. ocnebiT vkiTxoT Seqspiris aCrdils
(fiqri-monologi oriode replikiT). gaz. `komunisti~.
1987. 17.05.
64. yiasaSvili n. Semodis liri. gaz. `literaturuli
saqarTvelo~. 1987. #19.
65. yiasaSvili n. Seqspiris tragedia rusTavelis saxelobis
TeatrSi. J. `sabWoTa xelovneba~. 1979. #4.
244
66. SalutaSvili n. `kavkasiuri carcis wre~, gaz. Tbilisi,
1975 w. 10.11.
67. Seqspiri uiliam, `tragediebi~, t. I, Tb. 1953 w.
68. SurRaia n. ara mSvidobiT, maxvilad movel! Jur. `Teatri
da cxovreba~. 2001.#2.
69. Cveni interviu (saubari qarTul Teatrze, a. baqraZe, T.
CxeiZe, r. sturua). J. `ciskari~. 1976. #2.
70. CubiniZe m. mokle Sinaarsi. J. àrili~. 2001. #6.
71. cagareli a. Cveni saunje, xanuma. Tb. 1961.
72. Zigua v. Ralati. J. `Teatraluri moambe~. 1975. #1.
73. wulaZe x. me is ara var, visac vTamaSob. gaz. `droni~.
# 61. 2001. 08.06.
74. xalisiTa da SemarTebiT (interviu r. sturuasTan). J.
`Teatraluri moambe~ 1980. #6.
75. xuxaSvili g. dramis xelovneba. gaz. `Tbilisi~ 1975.
23.01.
76. xuxaSvili g. didi sulis Zvra. J. `Teatraluri moambe~.
1987. #4.
77. Cahoone L. (Editor) From Modernism to Postmodernism, an Anthology.
Cambridge, Massachusetts. “Blackwell publishers”. 1996. http://books.
google.ge Finally had been reviewed in 2014.10.02.
78. Chambers C. (Editor) The continuum companion to twentieth century
theatre. Bristol. “Wyvern 21”. 2005.
79. Innes C. Avant Garde Theatre: 1892-1992. London. “Butler and Tanner”
1993. http://books.google.ge Finally had been reviewed in 2014.10.02.
80. Karlson M. Theories of the theatre. Ithaca, New-York. “Cornell
University Press”. 1984. http://books.google.ge
Finally had been reviewed in 2014.10.02.
81. Morley-Priestman A. The Caucasian Chalc Circle (Tour-Norwich).
WhatsOnStage. 2011. 02.02. http://www.whatsonstage.com/reviews/
theatre/southeast/E8831296746746/The+Caucasian+Chalk+Circle+(tou
r+%96+Norwich).html
82. Taylor P. Caucasian Chalc Circle RNT, London:Review.Newsp.
TheIndependent.1997.23.04.
http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/caucasian-chalk-
circle-rnt-london-review-1268727.html
83. Барт Р. Структурализм: «за» и «против». М. 1975.
84. Барт Р. Избранные работы. Семиотика, поэтика. М. 1989.
245
85. Барт Р. Драма, поема, роман. М. `Прогресс~. 1986.
86. Бартошевич А. Диалоги с Шекспиром. ж. «Театр» 1976. № 6.
87. Бахтин М. Творчество Франсуа Рабле и народная культура
средневековья и ренессанса. www.philosophy.ru/library/bahtin/
rable.html Последний раз было проверено 2014.10.02.
88. Бахтин М. Эстетика словестного творчества. М. 1979.
89. Бернигер И. Театр, Теория, Постмодернизм. 1992.
90. Беседа с В. И. Немировичем-Данченко. газ. «Заря Востока». 1941.
№290.
91. Брехт Б. Театр. М. 1963 г. Т. 4; 5/1; 5/2.
92. Брук П. Шекспир в наше время. Ж. «Англия» 1964. №2.
93. Брук П. Пустое пространство, секретов нет. М. 2003.
94. Гадамер Г. Прикладная граматология. М. 1986.
95. Гугушвили Э. Первая встреча с Брехтом. газ. «Заря Востока». 1964.
26.01.
96. Деррида Ж. Постмодернизм и Культура. М. «институт философии».
1991.
97. Дженкс Ч. Язык архитектуры постмодернизма. М. «Стройиздат».
1987.
98. Дианова В. Постмодернисткая философия искусства. http://
anthropology.ru/ru/texts/dianova/ppa_1_5.html Последний раз было
проверено 2014.10.02.
99. Защепкина В. Соотношение понятий драматический,
драматургический, театральный текст. ж. «Молодой учёный» №12
(35) 2011. www.moluch.ru/archive/35/3962/ Последний раз было
проверено 2014.10.02..
100. Зейфас Н. Dramma der musica и музыка для драмы. ж. «Советская
музыка». 1981. №2.
101. Иванов В. Человек в обществе мир в человеке. Размышления о
театре имени Руставели. ж. «Дружба народов» 1977. №6.
102. Ильин И. Постмодернизм, от истоков до конца века. М.
«Интрада». 1996.
103. Интервию с Р. Стуруа. ж. «Театральная жизнь». 1983. №4.
104. Каландаришвили М. Проблемы Режиссуры Сандро Ахметели.
Тб. 1986.
105. Лосев А. Проблема символа и реалистическое искусство.
М. «Искусство». 1976.
106. Лотман Ю. Об Искусстве, структура художественного текста,
семиотика кино и проблемы киноэстетики, статии, заметки,
выступления. С-П. 2005.
246
107. Мартен М. Язык кино. М. «Искусство». 1959.
108. Мейерхольд В. Статьи, письма, речи, беседы. ч. первая. 1891-
1917. М. «Искусство». 1968.
109. Мейерхольд В. Статьи, письма, речи, беседы ч. вторая. 1917-
1939. М. «Искусство». 1968.
110. Мелроуз С. Семиотика драматического текста. М. «Интрада».
1994.
111. Мумладзе Д. Эскиз к новому портрету Р. Стуруа. газ. «Литературная
грузия». 1983. №1.
112. Надареишвили Л. «Кавказский меловой круг» театра имени
Шота Руставели. газ. «Литературная грузия». 1983. №12.
113. Норвич Дж., История Англии и шекспировские короли, М.
«Астрель», 2012 г.
114. О театре и о себе. газ. «Литературная грузия». 1983. №1.
115. Орджоникидзе Г. Прочтение Шекспира. газ. «Литературная
грузия», 1983 г. №12.
116. Орджоникидзе Г. Прочтение Шекспира. газ. «Литературная
Грузия». 1984. №1.
117. Орджоникидзе. Г. Становление. ж. «Советская музыка». 1976.
№10.
118. Пави П. Словарь театра. М. `Прогресс~. 1991.
119. Современный зарубежный театр. изд. М. «Наука» 1969.
120. Стуруа Р. Революционный преобразователь сцены. газ.
«Молодёжь грузии». 1978. 14.02.
121. Стуруа Р. Критика – это искусство. газ. «Молодёж грузии».
1980. 17.02.
122. Стуруа Р. Мысли в слух. газ. «Молодёж грузии». 1966. 15.01.
123. Стуруа Р. Обрати театр в зрелище. газ. «Заря Востока». 1984.
17.06.
124. Тынянов Ю. Поэтика, история литературы, кино. М. «Наука».
1977.
125. Урушадзе П. Шекспир и грузинский театр. Тб. 1994.
126. Харадзе Е. Талант и удача Роберта Стуруа. газ. «Вечерний
Тбилиси». 1980. 15.04.
127. Харадзе Е. Язык театра – язык мира. газ. «Вечерний Тбилиси»
1980. 11.02.
128. Чарквиани Г. Цель и средства». газ. «Заря востока». 1975.
26.09.
129. Чимшиашвили И. Театральное пространство режиссёра. газ.
«Заря Востока» 1980. 02.02.
247
130. Шапатава Е. Новые старые знакомые. газ. «Вечерний Тбилиси»
1970. 07.01.
131. Шекспир, библиотека великих писателей, изд. «Брокгауз-
Ефрона», т.III, ст.153. 1903 г.
132. Шкловский В. Тетива, о несходстве сходного. Энергия
заблуждения, книга о сюжете. избранное в двух томах. М.
1983.Т.II.
248
saxelTa saZiebeli
bruki p. 27, 29, 45, 99, 103, 108, 111,

a 123, 131
abaSiZe t. 39, buRaZe l. 44,
aleqsi-mesxiSvili g. 36, 91, 95,
170, 173, 192 g
aleqsi-mesxiSvili l. 100 gamrekeli i. 48,
aleqsiZe d. 35, 49, 80, 81, 83, gafrindaSvili l. 161
alibegaSvili l. 160, 170, 172, gaCeCilaZe g. 67,
178
aniksti a. gegeWkori g. 56, 60, 61, 62, 151
aniqsti a. 111 gegeWkori g. 71, 120
antuani a. 31, gerSvini j. 223
anui J. 48, 86, gigoSvili i. 91, 94,
apia a. 31, 48, gvelesiani g. 175, 180, 182, 189
arseniSvili n. 224 gogoli n. 40,
arto a. 46, 126 gogotiZe i. 223
afxaiZe S. 38, goldoni k.
axmeteli a. 31, 36, 44, 46, 49, goci k. 51,
gociriZe d. 179
b goZiaSvili v. 101
baraTaSvili z. 223 grotovski e. 45,
barti r. 5, guguSvili e. 81,
bartoSeviCi a. 101, 104 guliaSvili p. 223, 224, 225
baxi i. s. 113 gurabaniZe n. 5, 64, 80, 125, 134,
baxtini m. 5, 34, 35, 83, 84, 90, 93, 145
236, 240 guckovi k. 46, 234
besoni b. 95
beketi s. 45, 46, 51, 102, 123 d
berikaSvili l. 157, 163, 172, darCia d. 207
178 de goli S. 33,
bokuCava T. 5, 6, 199 devisi f. 93
brami o. 31, dianova v. 5,
brexti b. 36, 47, 48, 49, 50, 51, 52, doliZe T. 128
56, 60, 63, 66, 72, 75, 76, 77, 78, 79, 80, donauri e. 39
81, 82, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 92, 93,
95, 96, 97, 98, 102, 103, 123, 125, 235, v
236, 237, 238, 240 vasaZe a. 39, 101, 124
vitezi a. 45
249
z kleCevska m. 40
zanguri b. 198, 201, 205, 223, kobaxiZe m. 36
227 konte p. 223, 30
zaqariaZe s. 57, 124 korSunovasi o. 40, 44, 193
zaSCepkina v. 5 kostava m. 71,
koti i. 46,
T krambi j. 223
Tairovi a. 32, kregi g. 31, 48,
TavberiZe a. 223 krestovskaia a. 40
Tbileli m. 120 kupataZe k. 223
TumaniSvili m. 31, 35, 36, 47, 49, kupreiSvili b. 193
83, 102, 103, 123, 124
l
i leJava b. 179
iaSvili p. 39 listi f. 223
iaSvili d. 39, 160, 163, 164 lolaSvili J. 89, 98, 141, 142,
ibseni h. 36, 48, 51 143
ivanovi vs. 55, 62 loria m. 221, 228
ilini i. 5, 33 lorTqifaniZe g. 124
imerliSvili u. 57 losevi a. 5
ingoroyva z. 222 lotmani iu. 5, 9, 10
ioseliani l. 35, 49 lubimovi iu. 34, 35, 36, 48, 49,
ioseliani o. 36 86
k m
kakabaZe n. 88 makalisteri r. 93
kakabaZe p. 36, 41, 51, 56, 57, 58, 62, makginesi f. 92
63, 67, 69, 74 mani T. 230
kalderoni p. 51, manjgalaZe e. 54, 70
kasraZe n. 151, 154, 160, 167, 174, marjaniSvili k. 31, 32, 36, 37, 39,
179, 201, 202, 207 40, 44, 46, 49, 52, 193, 233
katalani a. 223 markofi f. 223
kaxiani m. 129 marRania g. 159
kiknaZe v. 94 marteni m. 5,
kverenCxilaZe z. 70, 71 maCabeli i. 100, 108
kiknaZe z. 108 maxaraZe a. 119, 121, 136, 137, 139
kini C. 31 meierholdi vs. 25, 31, 34, 39, 40,
klabundi (Snedke a.) 87 41, 48, 82, 225, 234
kldiaSvili d. 36, 41, 51, 56, 60, melrouzi s. 5
63, 73, 235 mileri a. 35, 36, 45, 50,
250
morlei-praistmani a. 93 svanaZe q. 228
miqelaZe a. 49, svaniZe g. 223
mocarti a. 223 siymaSvili l. 89
mumlaZe d. 5, 6, 50, 86 sonRulaSvili b. 223
spearangi v. 93
n stanislavski k. 31, 81, 82
naxucriSvili g. 47 streleri j. 40, 45, 49, 95
neili t. 93 sturua r. 5, 6, 14, 31, 32, 34, 35, 36,
nekroSiusi e. 40, 193 37, 40, 41, 44, 45, 47, 48, 49, 50, 51, 52,
nemiroviC-danCenko v. 101 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 62, 63, 64,
ninua a. 224 65, 66, 69, 70, 72, 73, 74, 75, 81, 82, 83,
84, 85, 86, 87, 88, 89, 91, 92, 93, 94, 95,
o 96, 97, 98, 103, 104, 105, 107, 108, 109,
ocxeli p. 48 110, 111, 112, 115, 116, 117, 121, 123, 124,
125, 126, 130, 131, 132, 135, 136, 137, 138,
p 140, 142, 143, 145, 147, 148, 149, 150,
pavi p. 18 152, 153, 154, 155, 158, 159, 161, 162, 164,
papuaSvili d. 150, 154 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175,
papuaSvili z. 149, 150, 151, 152, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 189,
153, 154, 158, 161, 167, 170, 175, 180, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 198, 199,
182, 183, 184, 185, 186, 187, 188, 190, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207,
192, 195, 196, 198, 199, 205, 207, 209, 209, 2011, 213, 214, 216, 217, 219, 221,
210, 216, 217 222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229,
pirandelo l. 75 231, 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238,
plutarqe 218, 219 239, 240, 241
sumbaTaSvil-iuJini a. 51, 58,
r
74
raikini k. 193
suxitaSvili i. 201, 203, 207
rankone 45
reinhardti m. 31
t
rikmani a. 193
tarkovski a. 36
robaqiZe gr. 38, 44, 51
teilori p. 92
rozovi v. 35,
tinianovi iu. 5
toleri e. 46, 234
s
sakandeliZe i. 223
u
samsonaZe i. 44,
uruSaZe p. 5, 6, 149, 161
sarajiSvili n. 57
uflisaSvili d. 157, 222, 228
saraliZe t.
saRaraZe g. 70, 94, 151, 175, 178,
180, 183
251
f C
faRava a. 38, 39 Carkviani g. 124
faCuaSvili n. 119 Carkviani j. 35
felini f. 169, 221 Cerni k. 113
firosmanaSvili n. 63 Caxava m. 118
fofxaZe l. 168, 194 CxaiZe g. 223
friSi m. 45, CxeiZe T. 36, 46, 56, 60, 73, 235
CxeiZe u. 39, 101, 193
q CxikvaZe r. 54, 61, 64, 65, 66, 68, 91,
qvriviSvili m. 163, 200, 211 93, 94, 111, 113, 114, 115, 116, 127, 128,
qoreli m. 38, 129, 130, 136 142, 144, 145, 147, 235
R c
RambaSiZe S. 39 cagareli a. 36, 51, 53, 54
RaRaniZe j. 57, 151 cinCJao li 87
y W
yanCeli g. 36, 85, 91, 95, 111, 113, WavWavaZe T. 39
133, 147, 154, 173, 174, 197, 209, 223 WiWinaZe T. 162, 163, 175, 211
yanCeli s. 54, 118 WavWavaZe i. 41, 51, 63, 100, 124
yiasaSvili n. 100
x
S xarabaZe g. 119
Saria z. 178, 179, 223 xarSilaZe d. 134
Sero p. 45 xviCia l. 193
Seqspiri u. 34, 46, 47, 51, 52, 63, 99, xidaSeli a. 116, 133, 134
100, 104, 106, 107, 110, 111, 115, 116, 117, xorava a. 101, 124
118, 123, 124, 125, 143, 147, 148, 152, 153, xurcia l. 223, 224, 225
158, 159, 164, 165, 167, 168, 169, 170, xuskivaZe n. 170, 175, 180, 181,
177, 193, 195, 204, 209, 214, 217, 218, 182
219, 222, 227, 229, 231, 238
SveliZe m. 57, 111, 126, 148, 196, j
220, 221, 222, 231 jenksi C. 5
Svidkoi m. 63, juxaraSvili l. 223
Sklovski v. 5
Sou b. 75 h
Staini p. 45 holinSedi r. 218
252

რობერტ სტურუას სათეატრო ენის სემიოტიკა - მაკა ვასაძე

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

რობერტ სტურუას სათეატრო ენის სემიოტიკა - მაკა ვასაძე

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

maka (marine) vasaZe

koreqtori: manana sanadiraZe

damkabadonebeli: ekaterine oqropiriZe

© saqarTvelos SoTa rusTavelis Teatrisa da kinos

Sesavali, xelovnebis enis raoba ...............................................................5

xelovnebis enis raoba

XXI saukuneSi xelovnebis semiotikas mniSvnelovani

periodidan 1996 wlis CaTvliT. araerTi recenziis,

viTardeba sxva tendencia _ metaxelovnebis Seqmna:

pirvel rigSi, xelovneba da aramxatvruli realoba

Tanamedrove saxelovnebo mkvlevrebi, imaze

pirvel rigSi, xelovnebas aqvs yvela sxva enasTan

uwodes mxatvruli komunikacia da gansazRvres, rom

da mimRebs Soris, maSin masSi SeiZleba gamoiyos:

1. enaTmecnierebis romeli mimarTulebis

lingvosemiotikosebi, rogorc ukve aRvniSne,

rom xelovnebis sferoSi mravalmniSvneloba

sazogadoebrivi da religiuri dResaswaulebi.

Teatrs _ amisTvis, maT unda Seexos xelovneba.

yofnas scenaze arsebul droSi da imavdroulad

scenuri qmedebis safuZvelia msaxiobi, moTamaSe

swrafad, an SeiZleba ufro nela miedinebodes. scenis

gamosaxulebis kontrastze. 2. dramatul metaforebs:

imisaTvis, rom SesaZlebeli iyos Setyobinebis

metad Zveli da globaluri xelovnebaa msoflio

sistemaSi mTeli teqsti gvevlineba rTulad agebul

qarga speqtaklis ama Tu im epizodSi. musika, iseve

Teatri da a. S.), meore mxriv, qmnis axal Setyobinebebs,

gamomdinare esTetikuri koncefciebidan, kulturuli

potenciur interpretacias, rom igi TiTqos jer

Zieba siaxlisa WeSmaritebis dadgenisaTvis. es

gulisxmobs, rom msaxiobTa TamaSi, dekoraciebi,

1. romeli niSnebis erToblioba gansazRvravs saTeatro

qarTuli profesiuli reJisura, anu sareJisoro

Teatris~ modeli vuwode, miuxedavad imisa, rom

yofiTi garemo, romelSic aRizarda da moRvaweobs

SemuSaveba ganpirobebuli iyo poststruqturalizmisa

axali saTeatro ena SemogvTavaza. ruseTSi es iyo

60-ian wlebSi qarTul xelovnebaSi Zalian Zlieri

metaforuli, simboluri, saTeatro enis gamoyenebiT

sxv.) saxelmwifo mmarTvelobis formebi Secvlili

marjaniSvili, akaki faRava, paolo iaSvili da sxv.1

is dgams kalderonis piesas `jvris Tayvaniscema~.

arsebuli, romelsac aqvs dasawyisi da dasasruli.

r. s _ SemoqmedebiTi, reJisoruli gzis dasawyisSi

asaxavs Tanamedroveobas, maSin igi mkvdaria. rac ar

mama) da cxovrobs dedasTan (oidiposma, ra Tqma unda,

vakeTebT axal Targmans da erTi sityvis meoreTi

kinoxerxebs Tavis speqtaklebSi marjaniSvilic

dasawyisSi, rusTavelis TeatrSi pirvelad mixeil

wlebSi. Tu magaliTisTvis aviRebT lubimovis 60-iani

robert sturuas `saTeatro modelis~, `saTeatro

robert sturuas speqtakli `seilemis procesi~ (a.

dramaturgTa piesebis dadgmebSi. robert sturuam

romlebic damaxasiaTebelia robert sturua _

1. romelma qarTvelma reJisorma gamoiyena pirvelad

robert sturuas mier rusTavelis TeatrSi

nawarmoebi iyo. swored socialuri winaaRmdegobis

dros yvelaze Znelia SeinarCuno nawarmoebis

isini mayurebels amcnobdnen, rom moxetiale

warmoaCina dampyroblisa da dapyrobilis

miaTrevda. aseve pirobiT xerxSi iyo gadawyvetili

furclavda da iwyebda kiTxvasATavisi gmiris ara

gardatexils groteskulad, Sebrunebulad, ironiuli