He PT Giang Day in

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH
BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ
TP. HCM — 2018
HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 1 / 66

NỘI DUNG BÀI HỌC
1 ĐẶT VẤN ĐỀ
2 PHƯƠNG PHÁP GAUSS
3 PHƯƠNG PHÁP NHÂN TỬ LU
4 CHUẨN CỦA VÉCTƠ, CHUẨN CỦA MA TRẬN
5 NHỮNG PHƯƠNG PHÁP LẶP

Đặt vấn đề
ĐẶT VẤN ĐỀ
Hệ phương trình đại số tuyến tính




 a 11 x 1 + a 12 x 2 + . . . + a 1i x i + . . . + a 1n x n = b1
.................................... ... ...




ai 1 x1 + ai 2 x2 + . . . + ai i xi + . . . + ai n xn = bi




 .................................... ... ...
 a x + a x +...+ a x +...+ a x

= bn
n1 1 n2 2 ni i nn n
(1)
thường xuất hiện trong các bài toán kỹ
thuật.
Đặt vấn đề
1
Ta chỉ xét hệ gồm n phương trình và n ẩn
số, trong đó A = (ai j ) ∈ Mn (K ) và d et A 6= 0.
Do đó hệ sẽ có nghiệm duy nhất
X = A −1 B.
2
Tuy nhiên, việc tìm ma trận nghịch đảo
A −1 đôi khi còn khó khăn gấp nhiều lần
so với việc giải trực tiếp hệ phương trình
(1). Do đó cần phải có phương pháp để
giải hệ (1) hiệu quả.

Phương pháp Gauss Hệ phương trình tương đương
SỬ DỤNG PHÉP BIẾN ĐỔI SƠ CẤP TRÊN HÀNG ĐỂ GIẢI

HỆ
Xét hệ phương trình tuyến tính gồm n

phương trình và n ẩn



 a 11 x 1 + a 12 x 2 + . . . + a 1 j x j + . . . + a 1n x n = b1
.................................... ... ...




ai 1 x1 + ai 2 x2 + . . . + ai j x j + . . . + ai n xn = bi




 .................................... ... ...
 a x + a x +...+ a x +...+ a x

= bn
n1 1 n2 2 nj j nn n

Nếu thực hiện các phép biến đổi sơ cấp sau

trên hệ (1):
1
Đổi chỗ các phương trình của hệ
(h i ↔ h j ) hay c i ↔ c j có đánh số lại các ẩn.
2
Nhân vào một phương trình của hệ một
số λ 6= 0(hi → λhi ).
3
Cộng vào một phương trình của hệ một
phương trình khác đã được nhân với một
số (hi → hi + λh j )
thì ta sẽ được một hệ phương trình mới
tương đương với hệ (1).
 ¯ 
a 11 a 12 . . . a 1n ¯¯ b 1
 21 a 22 . . . a 2n ¯ b 2  BĐ sơ cấp trên hàng
a ¯ 
 −−−−−−−−−−−−−−−−−−−→
 ... ... ... ... ¯ ... 
 ¯
¯
a n1 a n2 . . . a nn ¯ b n
 ¯ 
c 11 c 12 . . . c 1n ¯¯ d 1
 0 c ... c ¯ d 
22 2n ¯ 2 
 với

 ... ... ... ... ¯ ... 
 ¯
¯
0 0 . . . c nn ¯ d n
c i i 6= 0, i = 1, 2, . . . , n.

Phương pháp Gauss Phương pháp Gauss
PHƯƠNG PHÁP GAUSS
1
Viết ma trận mở rộng A B = (A|B ) của hệ
(1).
2
Dùng các phép biến đổi sơ cấp trên hàng
biến đổi ma trận mở rộng về ma trận bậc
thang.
3
Viết hệ phương trình tương ứng với ma
trận bậc thang.
4
Ta giải hệ phương trình ngược từ dưới
lên, tìm biến x n sau đó x n−1, . . . , x 1 ta được
1 nghiệm duy nhất.HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 8 / 66
Phương pháp nhân tử LU Những khái niệm cơ bản
NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN
ĐỊNH NGHĨA 3.1

 
a 11 a 12 . . . a 1n
 0 a . . . a 2n 
22
Ma trận vuông A =  .. được
 
 . .
.. .
. . . ..  
0 0 . . . a nn
gọi là ma trận tam giác trên.

Phương pháp nhân tử LU Những khái niệm cơ bản
ĐỊNH NGHĨA 3.2

 
a 11 0 0 0
 a 21 a 22 . . . 0 
Ma trận vuông  được gọi
 
 ... ... . . . ... 
a n1 a n2 . . . a nn
là ma trận tam giác dưới.

Phương pháp nhân tử LU Nội dung phương pháp
NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP
1
Nội dung của phương pháp nhân tử LU
là phân tích ma trận A thành tích của 2
ma trận L và U , trong đó L là ma trận tam
giác dưới, còn U là ma trận tam giác trên.
2
Khi đó việc giải hệ (1) sẽ trở thành giải 2
hệ phương trình LY = B và U X = Y .
3
Có nhiều phương pháp phân tích A = LU ,
tuy nhiên ta thường xét trường hợp L có
đường chéo chính bằng 1 và gọi là
phương pháp Doolittle.
L và U có dạng
 
1 0 0 0
`
 21 1 . . . 0 

L =  .. ... . . . ... 
 . 
`n1 `n2 . . . 1
 
u 11 u 12 . . . u 1n
 0 u
22 . . . u 2n 

U =  ..

 . ... . . . ...  
0 0 . . . u nn
Các phần tử của 2 ma trận L và U được xác

định theo công thức

 u1 j = a1 j (1 É j É n)
ai 1


` = (2 É i É n)


 i 1
u 11



iP
−1
 u ij = a ij − ì k u k j (1 < i É j )
µ k=1 j −1


 ¶
 1
 ì j = ì k u k j
 P
ai j − (1 < j < i )


ui j k=1

VÍ DỤ 3.1
Giải hệ phương trình bằng phương pháp LU


 2x 1 + 2x 2 − 3x 3 = 9
−4x 1 − 3x 2 + 4x 3 = −15

 2x 1 + x 2 + 2x 3 = 3
Giải.
     
2 2 −3 1 0 0 u 11 u 12 u 13
 −4 −3 4  =  `21 1 0  .  0 u 22 u 23 
     
2 1 2 `31 `32 1 0 0 u 33

Theo công thức nhân 2 ma trận L và U ta có

1.u 11 + 0.0 + 0.0 = a 11 = 2 ⇒ u 11 = 2;
1.u 12 + 0.u 22 + 0.0 = a 12 = 2 ⇒ u 12 = 2;
1.u 13 + 0.u 23 + 0.u 33 = a 13 = −3 ⇒ u 13 = −3.
a 21 −4
`21 .u 11 + 1.0 + 0.0 = a 21 ⇒ `21 = = = −2;
u 11 2
`21 .u 12 + 1.u 22 + 0.0 = a 22 ⇒ u 22 = a 22 − `21 .u 12 =
−3 − (−2).2 = 1;
`21 .u 13 + 1.u 23 + 0.u 33 = a 23 ⇒ u 23 =
a 23 − `21 .u 13 = 4 − (−2).(−3) = −2;

a 31 2
`31 .u 11 + `32 .0 + 1.0 = a 31 ⇒ `31 = = = 1;
u 11 2
`31 .u 12 + `32 .u 22 + 1.0 = a 32 ⇒ `32 =
1 1
(a 32 − `31 .u 12 ) = (1 − 1.2) = −1;
u 22 1
`31 .u 13 + `32 .u 23 + 1.u 33 = a 33 ⇒ u 33 =
a 33 − `31 .u 13 − `32 .u 23 = 2 − 1.(−3)
 −(−1).(−2)
 =3
1 0 0 y1 9
Do đó LY = B ⇔  −2 1 0   y 2  =  −15 
    
1 −1 1 y3 3

 
9
⇒ Y = L −1 B =  3 
 
−3
    
2 2 −3 x1 9
U X = Y ⇔  0 1 −2   x 2  =  3 
    
0 0 3 x3 −3
 
2
⇒ X = U −1 Y =  1 
 
−1

Phương pháp nhân tử LU Bài tập
BÀI TẬP
BÀI TẬP 3.1

Sử dụng phương pháp nhân tử LU giải hệ
phương trình

 2x 1 − 5x 2 + 4x 3 = 1

3x 1 + 3x 2 + 9x 3 = 0

 3x + 6x + 5x = 4
1 2 3
Đáp số (x 1, x 2, x 3) = (89/34, 2/17, −31/34)

Phương pháp nhân tử LU Bài tập trắc nghiệm
BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM
VÍ DỤ 3.2
 
2 3 3
Cho A =  2 2 8  . Phân tích A = LU theo
 
6 5 2
phương pháp Doolittle, phần tử `32 ma trận
L là:
1
3.0000 4
6.0000
2
4.0000 5
Các câu kia sai.
3
5.0000
   
1 0 0 2 3 3
A = LU =  `21 1 0  .  0 u 22 u 23 
   
`31 `32 1 0 0 u 33
1.u 11 + 0.0 + 0.0 = a 11 = 2 ⇒ u 11 = 2;
1.u 12 + 0.u 22 + 0.0 = a 12 = 3 ⇒ u 12 = 3;
1.u 13 + 0.u 23 + 0.u 33 = a 13 = 3 ⇒ u 13 = 3.
a 21 2
`21 .u 11 + 1.0 + 0.0 = a 21 = 2 ⇒ `21 = = = 1;
u 11 2
`21 .u 12 + 1.u 22 + 0.0 = a 22 = 2
⇒ u 22 = a 22 − `21 .u 12 = 2 − 1.3 = −1;

a 31 6
`31 .u 11 + `31 .0 + 1.0 = a 31 = 6 ⇒ `31 = = = 3;
u 11 2
`31 .u 12 + `32 .u 22 + 1.0 = a 32 = 5
a 32 − `31 .u 12 5 − 3 ∗ 3
⇒ `32 = = = 4;
u 22 −1
ĐS. ⇒ Câu 2

VÍ DỤ 3.3
 
2 1 8
Cho A =  6 5 3  . Phân tích A = LU theo
 
1 6 9
phương pháp Doolittle, tổng các phần tử
u 11 + u 22 + u 33 của ma trận U là
1
63.7500 4
66.7500
2
64.7500 5
Các câu kia sai.
3
65.7500
1.u 11 + 0.0 + 0.0 = a 11 = 2 ⇒ u 11 = 2;

1.u 12 + 0.u 22 + 0.0 = a 12 = 1 ⇒ u 12 = 1;
1.u 13 + 0.u 23 + 0.u 33 = a 13 = 8 ⇒ u 13 = 8.
a 21 6
`21 .u 11 + 1.0 + 0.0 = a 21 = 6 ⇒ `21 = = = 3;
u 11 2
`21 .u 12 + 1.u 22 + 0.0 = a 22 = 5
⇒ u 22 = a 22 − `21 .u 12 = 5 − 3.1 = 2;
`21 .u 13 + 1.u 23 + 0.u 33 = a 23 = 3
⇒ u 23 = a 23 − `21 .u 13 = 3 − 3.8 = −21;

a 31 1
`31 .u 11 + `31 .0 + 1.0 = a 31 = 1 ⇒ `31 = = ;
u 11 2
`31 .u 12 + `32 .u 22 + 1.0 = a 32 = 6
1
a 32 − `31 .u 12 6 − 2 ∗ 1 11
⇒ `32 = = = ;
u 22 2 4
`31 .u 13 + `32 .u 23 + 1.u 33 = a 33 = 9
⇒ u 33 = a 33 − `31 .u 13 − `32 .u 23 =
1 11 251
9 − ∗ 8 − ∗ (−21) = ;
2 4 4
251
Vậy u 11 + u 22 + u 33 = 2 + 2 + = 66.75.
4
⇒ Câu 4
Phương pháp nhân tử LU Phương pháp Choleski
ĐỊNH NGHĨA 3.3

Ma trận vuông A được gọi là đối xứng nếu
A T = A.
ĐỊNH NGHĨA 3.4
Ma trận vuông A được gọi là xác định dương
nếu như ∀x ∈ Rn , x 6= 0 : x T Ax > 0.
ĐỊNH LÝ 3.1
Ma trận vuông A xác định dương khi và chỉ
khi tất cả những định thức con chính của nó
đều lớn hơn 0.
ĐỊNH LÝ 3.2
Cho ma trận vuông A là đối xứng và xác
định dương. Khi đó A = B.B T , với B là ma
trận tam giác dưới và được xác định như
sau:
 p ai 1

 b 11 = a 11 , b i 1 = , (2 É i É n)



 s b 11
iP
−1


bi i = ai i − b i2k , (1 < i É n)

 k=1
jP−1
µ ¶
1




 bi j = ai j − bi k b j k , (1 < j < i )
bj j

k=1
VÍ DỤ 3.4
Giải hệ phương trình bằng phương pháp
Choleski

 x1 + x2 − x3 = 1

x 1 + 2x 2 = 2

 −x + 4x = 3
1 3
 
1 1 −1
A =  1 2 0  là ma trận đối xứng
 
−1 0 4
¯ ¯
¯1 1¯
∆1 = |1| = 1 > 0, ∆2 = ¯ ¯ = 1 > 0,
¯ ¯
¯1 2¯
¯ ¯
¯ 1 1 −1 ¯
¯ ¯
∆3 = ¯ 1 2 0 ¯ = 2 > 0. Vậy A là ma trận xác
¯ ¯
¯ ¯
¯ −1 0 4 ¯
định dương.
   
b 11 0 0 b 11 b 21 b 31
A = B.B T =  b 21 b 22 0  .  0 b 22 b 32 
   
b 31 b 32 b 33 0 0 b 33

Hệ phương trình viết lại dưới dạng ma trận

(
By =b
Ax = b ⇒ B.B T .x = b ⇔
BT x = y
−1  

1 0 0 1
−1
B y = b ⇒ y = B .b =  1 1 0  .  2 
   
p
−1 1 2 3
 −1  1   
1 1 −1 3
  1 
BT x = y ⇒ x =  0 1 1  .  3  =  −1/2 
   
p
0 0 2 p 3/2
2
VÍ DỤ 3.5
Tìm ma trận B trong phépphân tích 
4 −3 0
Choleski của ma trận A =  −3 4 −2 
 
0 −2 4

BÀI TẬP 5.1

 
4 4 α
Cho A =  4 6 2  . Với những giá trị nào
 
α 2 7
của α thì ma trận A là xác định dương

¯ ¯
¯4 4¯
∆1 = |4| = 4 > 0, ∆2 = ¯ ¯ = 8 > 0,
¯ ¯
¯4 6¯
¯ ¯
¯4 4 α¯
¯ ¯
∆3 = ¯ 4 6 2 ¯ = −6.α2 + 16α + 40 > 0
¯ ¯
¯α 2 7¯
¯ ¯

BÀI TẬP 5.2

Ã !
4 2
Cho A = . Phân tích A = B B T theo
2 6
phương pháp Choleski, ma trận B là
Ã ! Ã !
2.00 0 2.00 0
1
B= . B= 3
.
1 2.24 0 2.28
Ã !
2.00 0
Ã !
2.00 0 B = 4
.
2
B= . −1 2.28
−1 2.24
5
Các câu kia sai
Ã ! Ã !
b 11 0 b 11 b 21
A = B.B T = .
b 21 b 22 0 b 22
b 11 b 11 + 0 × 0 = a 11 = 4 ⇒ b 11 = 2.
b 11 b 21 + 0.b 22 = a 12 = 2 ⇒ b 21 = 1.
b 21 b 11 + 0.b 22 = a 21 = 2 ⇒ thỏa
p
b 21 b 21 + b 22 .b 22 = a 22 = 6 ⇒ b 22 = 5. ⇒ Câu 1

BÀI TẬP 5.3

 
4 2 −5
Cho A =  2 3 3  . Phân tích A = B B T
 
−5 3 25
theo phương pháp Choleski, tổng các phần
tử b11 + b22 + b33 của ma trận B là
1
5.3182 4
5.3188
2
5.3184 5
Các câu kia sai.
3
5.3186
   
b 11 0 0 b 11 b 21 b 31
A = B.B T =  b 21 b 22 0  .  0 b 22 b 32 
   
b 31 b 32 b 33 0 0 b 33

b 11 b 11 + 0 × 0 + 0 × 0 = a 11 = 4 ⇒ b 11 = 2.
b 11 b 21 + 0.b 22 + 0 × 0 = a 12 = 2 ⇒ b 21 = 1.
5
b 11 b 31 + 0.b 32 + 0.b 33 = a 13 = −5 ⇒ b 31 = − .
2
b 21 b 11 + 0.b 22 + 0 × 0 = a 21 = 2 ⇒ thỏa
p
b 21 b 21 + b 22 .b 22 + 0 × 0 = a 22 = 3 ⇒ b 22 = 2.
11
b 21 b 31 + b 22 .b 32 + 0.b 33 = a 23 = 3 ⇒ b 32 = p .
2 2
b 31 b 11 + 0.b 32 + 0.b 33 = a 31 = −5 ⇒ thỏa
b 31 b 21 + b 32 .b 22 + 0.b 33 = a 32 = 3 ⇒ thỏa
p
29
b 31 b 31 + b 32 .b 32 + b 33 .b 33 = a 33 = 25 ⇒ b 33 = p .
2 2
b 11 + b 22 + b 33 ≈ 5.3182. Câu 1
Chuẩn của véctơ, chuẩn của ma trận Chuẩn của véctơ
ĐỊNH NGHĨA 4.1

Trong không gian tuyến tính thực Rn . Chuẩn
của véctơ X ∈ Rn là một số thực, ký hiệu ||X ||
thỏa các điều kiện sau:
1
∀X ∈ Rn , ||X || Ê 0, ||X || = 0 ⇔ X = 0
2
∀X ∈ Rn , ∀λ ∈ R, ||λX || = |λ|.||X ||
3
∀X , Y ∈ Rn , ||X + Y || É ||X || + ||Y ||.

Chuẩn của véctơ, chuẩn của ma trận Chuẩn của véctơ
Trong Rn có rất nhiều chuẩn, tuy nhiên ta

chỉ xét chủ yếu 2 chuẩn thường dùng sau:
∀X = (x 1 , x 2 , . . . , x n )T ∈ Rn
n
P
||X ||1 = |x 1 | + |x 2 | + . . . + |x n | = |x k |.
k=1
||X ||∞ = max{|x 1 |, |x 2 |, . . . , |x n |} = max |x k |.
k=1,n
VÍ DỤ 4.1
Cho X = (1, 2, 3, −5)T . ||X ||1 = 1 + 2 + 3 + 5 = 11
và ||X ||∞ = max{1, 2, 3, 5} = 5

Chuẩn của véctơ, chuẩn của ma trận Chuẩn của ma trận
CHUẨN CỦA MA TRẬN
ĐỊNH NGHĨA 4.2

Chuẩn của ma trận tương ứng với chuẩn
véctơ được xác định theo công thức
||AX ||
||A|| = max ||AX || = max
||X ||=1 ||X ||6=0 ||X ||
Từ định nghĩa chuẩn của ma trận, ta có

||AX || É ||A||.||X ||

ĐỊNH LÝ 4.1
Chuẩn của ma trận A = (ai j ) được xác định
như sau:
n
|a i j |− chuẩn cột
P
||A||1 = max
1É j Én i =1
n
|a i j |− chuẩn hàng
P
||A||∞ = max
1Éi Én j =1

VÍ DỤ 4.2
 
2 −1 4
Cho A =  5 3 2  . Lúc này
 
6 −7 3
||A||1 = max{2 + 5 + 6, 1 + 3 + 7, 4 + 2 + 3} = 13,
||A||∞ = max{2 + 1 + 4, 5 + 3 + 2, 6 + 7 + 3} = 16.

Chuẩn của véctơ, chuẩn của ma trận Bài tập
BÀI TẬP
BÀI TẬP 3.1

Tính chuẩn ||.||1và ||.||∞ của ma trận
3 1 −1
A =  1 2 1 .
 
−1 1 4
Đáp số ||A||1 = 6 và ||A||∞ = 6

Những phương pháp lặp Những khái niệm cơ bản
NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN
ĐỊNH NGHĨA 5.1

Xét dãy các véctơ (X (m))∞
m=0 với X
(m)
∈ Rn . Dãy
các véctơ này được gọi là hội tụ về véctơ X
khi m → +∞ nếu và chỉ nếu ||X (m) − X || → 0
khi m → +∞ (hội tụ theo chuẩn).

Những phương pháp lặp Những khái niệm cơ bản
ĐỊNH LÝ 5.1
Để dãy các véctơ (X (m))∞m=0 hội tụ về véctơ X
khi m → +∞ thì điều kiện cần và đủ là
những dãy (x k(m)) hội tụ về x k , ∀k = 1, 2, . . . , n.
(hội tụ theo tọa độ).

Những phương pháp lặp Số điều kiện của ma trận
Xét hệ phương trình AX = B (d et (A) 6= 0) có

nghiệm x = A −1.B. Cho B một số gia ∆B, khi
đó nghiệm X tương ứng sẽ có số gia ∆X và
A.∆X = ∆B ⇔ ∆X = A −1 .∆B. Như vậy, ta có
||∆X || = ||A −1 .∆B || É ||A −1 ||.||∆B ||
và
||B || = ||AX || É ||A||.||X ||
Từ đây ta được
||∆X || ||∆B ||
É ||A||.||A −1 ||.
||X || ||B ||
Những phương pháp lặp Số điều kiện của ma trận
ĐỊNH NGHĨA 5.2

Số nhỏ nhất k(A) thỏa điều kiện
k(A) É C ond (A) = ||A||.||A −1 || được gọi là số
điều kiện của ma trận A .
Số điều kiện k(A) của ma trận A thỏa
1 É k(A) É +∞

Những phương pháp lặp Sự không ổn định của hệ phương trình tuyến tính
Trong thực hành tính toán, ta có thể gặp những hệ

phương trình tuyến tính mà những thay đổi nhỏ trên
các hệ số tự do của hệ sẽ gây ra những thay đổi rất
lớn về nghiệm. Hệ phương trình tuyến tính như vậy
được gọi là hệ phương trình không ổn định trong
tính toán. Nếu ngược lại, hệ được gọi là hệ phương
trình ổn định trong tính toán
Chú ý. Người ta chứng minh được rằng, số điều kiện
của ma trận đặc trưng cho tính ổn định của hệ
phương trình tuyến tính. Giá trị k(A) càng gần với 1
thì hệ càng ổn định. Số điều kiện k(A) càng lớn thì hệ
càng mất ổn định.

Những phương pháp lặp Sự không ổn định của hệ phương trình tuyến tính
VÍ DỤ 5.1
µ ¶
1 2
Xét hệ phương trình AX = B với A = và
1 2.01
µ ¶
3
B= . Dễ dàng thấy được hệ có nghiệm
3.01
µ ¶ µ ¶
1 3
X= . Bây giờ xét hệ A Xe = Be với Be = .
1 3.1
µ ¶
−17
Nghiệm bây giờ của hệ là Xe = . Ta thấy
10
k ∞ (A) = 1207.01 >> 1. Do đó B ≈ Be nhưng X và Xe khác
nhau rất xa.

Những phương pháp lặp Bài tập trắc nghiệm
BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM
BÀI TẬP 4.1

Ã !
2 −4
Cho A = . Số điều kiện tính theo
6 9
chuẩn một của ma trận A là:
1
3.6429
2
4.6429
3
5.6429
4
6.6429
5
Các câu kia sai. HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 50 / 66
Ã !
3 2
M at A x −1 ⇒ A −1 = 14 21
− 71 1
21
k = ||A||1 .||A −1 ||1 = max{|2| + |6|,
3
| − 4| + |9|} ∗ max{| 14 | + | − 17 |, | 21
2 1
| + | 21 5
|} = 13 ∗ 14 ≈
4.64285⇒ Câu 2

BÀI TẬP 4.2

 
−6 −4 7
Cho A =  4 −3 −8  . Số điều kiện tính
 
−4 5 −4
theo chuẩn vô cùng của ma trận A là:
1
4.6854
2
4.6954
3
4.7054
4
4.7154
5
Các câu kia sai.
 
13 19 53
− 112 − 448 − 448
3 13 5
M at A x −1 ⇒ A −1 =  − 28 − 112
 
112 
1 23 17
− 56 − 224 − 224
k = ||A||∞ .||A −1 ||∞ =
max{| − 6| + | − 4| + |7|, |4| + | − 3| + | − 8|,
13 19 53
|−4|+|5|+|−4|}∗max{|− 112 |+|− 448 |+|− 448 |, |−
3 13 5 1 23 17
28
| + | − 112 | + | 112 |, | − 56 | + | − 224 | + | − 224 |} =
31
17 ∗ 112 ≈ 4.70535⇒ Câu 3

Những phương pháp lặp Phương pháp lặp
Những phương pháp lặp là những phương

pháp giải gần đúng hệ phương trình tuyến
tính. Để giải hệ (1) ta được nó về dạng
tương đương X = T X +C , với T là ma trận
vuông cấp n và C và 1 véctơ cột đã biết. Xuất
phát từ véctơ ban đầu X (0) ta xây dựng dãy
(X (m) )∞
m=0 theo công thức
X (m) = T X (m−1) +C , m = 1, 2, . . . . (2)

Những phương pháp lặp Phương pháp lặp
ĐỊNH LÝ 5.2
Nếu ||T || < 1 thì dãy các véctơ (X (m))∞
m=0 xác
định theo công thức lặp (2) sẽ hội tụ về véctơ
nghiệm X của hệ với mọi véctơ lặp ban đầu
X (0) . Khi đó công thức đánh giá sai số là:
(m) ||T ||m

||X −X || É .||X (1) −X (0) ||(tiên nghiệm)
1 − ||T ||
||T ||
||X (m) −X || É .||X (m) −X (m−1) ||(hậu nghiệm
1 − ||T ||

Những phương pháp lặp Phương pháp lặp Jacobi
ĐỊNH NGHĨA 5.3

Ma trận A được gọi là ma trận đường chéo
trội nghiêm ngặt nếu nó thỏa mãn điều kiện
n
X
|a i j | < |a i i |, i = 1, 2, . . . , n
j =1, j 6=i
Chú ý. Nếu A là ma trận đường chéo trội

nghiêm ngặt thì d et A 6= 0 và
a i i 6= 0, ∀i = 1, 2, . . . , n.

Xét hệ phương trình (1) với A là ma trận đường chéo

trội nghiêm ngặt. Ta phân
 tích ma trận A theo
 dạng
a 11 a 12 ... a 1n a 11 0 . . . 0
 a
 21 a 22 ... a 2n   0 a 22 . . . 0
  
A= = −

 ... ... ... ...   ... ... ... ... 
a n1 a n2 ... a nn 0 0 . . . a nn
   
0 0 ... 0 0 −a 12 . . . −a 1n
 −a
21 0 ... 0   0
  0 . . . −a 2n 
 −
 
 ... ... ... ...   ... ... ... ...
 

−a n1 −a n2 ... 0 0 0 ... 0
= D − L −U .

Do ai i 6= 0, ∀i = 1, 2, . . . , n nên d et D 6= 0. Như
vậy  
1
0 a 11
... 0
 0 1
 
−1 a 22
... 0 
D = ... ...

 ... ... 

0 0 . . . a1nn

Ta có AX = B ⇔ (D − L −U )X = B ⇔ (D)X =
(L +U )X + B
⇔ X = D −1 (L +U )X + D −1 B.
Ký hiệu T j = D −1(L +U ) và C j = D −1B. Khi đó
công thức lặp có dạng
X (m) = T j X (m−1) +C j , m = 1, 2, . . .

Dạng tường minh của công thức lặp Jacobi

là Ã !
iX −1 n
1
x i(m) m−1
a i j x m−1
X
= − ai j x j − j + bi .
ai i j =1 j =i +1
Ta có
¯ ai j ¯
¯ ¯
n
||T j ||∞ = ||D −1 (L +U )||∞ = max
P ¯ ¯<1
¯a ¯
i =1,n j =1, j 6=i ii
do A là ma trận đường chéo trội nghiệm
ngặt. Vậy ||T j || < 1 nên phương pháp Jacobi
luôn hội tụ với mọi véctơ lặp ban đầu X (0).
Thường thì ta chọn X (0) = C j
Những phương pháp lặp Phương pháp Gauss-Seidel
Đưa hệ (1) về dạng tương đương X = T X +C .

Chọn véctơ xấp xỉ ban đầu X (0) (thường thì
ta chọn
 X (0) = C .) Trong
 đó  
t 11 t 12 ... t 1n
c1
t t 22 ...
 t 2n
c 
 21  2 
T =  và C = 

 ... ... ... ...
 ... 


t n1 t n2 ... t nn
cn
Từ hệ phương trình (2) ta được (D − L)X =
U X + B ⇒ X = (D − L)−1U X + (D − L)−1 B.
Đặt T g = (D − L)−1U ,C g = (D − L)−1B ta được

công thức lặp Gauss-Seidel có dạng
X (m) = T g X (m−1) +C g , m = 1, 2, . . .

DẠNG TƯỜNG MINH CỦA CÔNG THỨC LẶP

GAUSS-SEIDEL
n
x 1(m) = c 1 + t 1 j x m−1
X
j ,
j =2
n
x 2(m) = c 2 + t 21 x 1(m) + t 2 j x m−1
X
j ,
j =3
...............
iX
−1 n
x i(m) = c i + t i j x (m) t i j x m−1
X
j
+ j ,
j =1 j =i +1
...............
n−1
x n(m) = c n + t n j x (m)
X
j
, (m = 1, 2, . . .)
j =1
Phương pháp Gauss-Seidel có thể xem là 1

biến dạng của phương pháp lặp Jacobi,
nhưng khác phương pháp Jacobi ở chỗ: khi
tính thành phần thứ i của véctơ lặp X (m) thì
ta sử dụng ngay những thành phần
x 1(m) , x 2(m) , . . . , x i(m)
−1
vừa tính được.

SỰ HỘI TỤ CỦA PHƯƠNG PHÁP GAUSS-SEIDEL
Điều kiện hội tụ của phương pháp Gauss-Seidel

hoàn toàn giống với phương pháp Jacobi.
Công thức đánh giá sai số của nghiệm gần đúng
||T g ||
||X (m) − X || É .||X (m) − X (m−1) ||
1 − ||T g ||
hoặc
(m)
||T g ||m
||X − X || É .||X (1) − X (0) ||
1 − ||T g ||

THANK YOU

He PT Giang Day in

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

He PT Giang Day in

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ

TP. HCM — 2018

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 1 / 66

2 PHƯƠNG PHÁP GAUSS

3 PHƯƠNG PHÁP NHÂN TỬ LU

4 CHUẨN CỦA VÉCTƠ, CHUẨN CỦA MA TRẬN

5 NHỮNG PHƯƠNG PHÁP LẶP

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 2 / 66

Hệ phương trình đại số tuyến tính

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 4 / 66

SỬ DỤNG PHÉP BIẾN ĐỔI SƠ CẤP TRÊN HÀNG ĐỂ GIẢI

Xét hệ phương trình tuyến tính gồm n

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 5 / 66

Nếu thực hiện các phép biến đổi sơ cấp sau

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 7 / 66

PHƯƠNG PHÁP GAUSS

NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN

ĐỊNH NGHĨA 3.1

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 9 / 66

ĐỊNH NGHĨA 3.2

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 10 / 66

NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP

Các phần tử của 2 ma trận L và U được xác

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 13 / 66

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 14 / 66

Theo công thức nhân 2 ma trận L và U ta có

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 15 / 66

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 16 / 66

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 17 / 66

BÀI TẬP 3.1

Đáp số (x 1, x 2, x 3) = (89/34, 2/17, −31/34)

BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 20 / 66

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 21 / 66

1.u 11 + 0.0 + 0.0 = a 11 = 2 ⇒ u 11 = 2;

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 23 / 66

ĐỊNH NGHĨA 3.3

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 28 / 66

Hệ phương trình viết lại dưới dạng ma trận

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 30 / 66

BÀI TẬP 5.1

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 31 / 66

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 32 / 66

BÀI TẬP 5.2

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 34 / 66

BÀI TẬP 5.3

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 36 / 66

ĐỊNH NGHĨA 4.1

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 38 / 66

Trong Rn có rất nhiều chuẩn, tuy nhiên ta

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 39 / 66

CHUẨN CỦA MA TRẬN

ĐỊNH NGHĨA 4.2

Từ định nghĩa chuẩn của ma trận, ta có

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 40 / 66

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 41 / 66

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 42 / 66

BÀI TẬP 3.1

Đáp số ||A||1 = 6 và ||A||∞ = 6

HỆ PHƯƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH TP. HCM — 2018 43 / 66

NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN

ĐỊNH NGHĨA 5.1