POGLAVLJE 5 KNJIGA

Kognitivni kulturni moeli i njihov uticaj na tematiku izraza nestandardnog govora u svedskom i
srpskom jeziku

1) uslovi za nastajanje izraza

2) njihovo poimanje preko konceptuale strukture, znacenje i prakticna upotreba u svakodnevnim

kontekstima
3) ocekivanost izraza i razlozi za njihovu upotrebu u odredjenoj govornoj situaciji
4) pragmaticni ekvivalenti na drugom jeziku

U svedskom jeziku ne postoje izrazi u kojima se vredja necija majka.

Teorija kognitivnog kulturnog modela

Vise naucnika se bavilo razvijanjem ovog modela (Teori om kognitiv kulturelle model., medju njima i
D’Andrade, Quinn i Holland, Brown iz razlicitih naucnih oblasti (kognitivna nauka, lingvistika,
antropologija.. (tokom citave druge polovine 20. veka, najvise tokom 80ih i 90ih). Perspektiva
relativisticka, sto znaci da su kulture medjusobno razlcite i imaju uticaj na stvaranje razlicitog nacina
razmisljanja.

Kvin i Holland kulturni model definisu kao preduslovljene modele sveta, uzete zdravo za gotovo, koje
u najvecoj meri dele pripadnici drustva koji igraju ogromnu ulogu u njihovom razumevanju sveta i
njihovom ponasanju u njemu. Upravo se ovo razumevanje i ponasanje uslovljeno postojanjem
odredjenog kulturnog modela nalazi u sredistu nase hipoteze o razlozima za nepostojanje
uvredljivihh izraza u kojima se pominje majka u svedskom jeziku. Znanje o kulturi se stice kroz
savetovanje i poneku ispravku, a ne kroz detaljna uputstva. Kulturni modeli nam sluze kao okvir za
razumevanje sveta, shvatanje onoga sto drugi oko nas rade ali imaju i vaznu ulogu u nasem
donosenju odluka.

Prema D´Andradeu kulturni model je kognitiva sema zajednicka za pripadnike jedne drustvene
grupe. Termin kognitivna sema *ordning* preuzet je iz psihologije i predstavlja genericku verziju
nekog dela sveta naucenu putem iskustva i zadrzanu u pamcenju. Kulturni modeli se uglavnom
sastoje od manjeg broja objekata i njihovih medjusobnih odnosa; kognitivnu semu obicno sacinjava
do 7 objekata – zbog ogranicenja ljudskog kratkorocnog pamcenja. Organizujuci semu hijerarhijski,
vidimo da se one seme koje se sastoje od velikog broja opisa. Neka od tih hijerarhijskih pravila se
prihvataju bez razmisljanja (konstitutive regler pravila) do su druga normativna (regulatorna
pravila).
Ovo sto D´Andrade napominje da je sema zajednicka za sve pripadnike odredjene grupe kada svi u
grupi znaju semu i svi znaju da svi drugi znaju semu i svi znaju da svi znaju semu – iz ovoga sledi da se
tumacenje sveta na osnovu ovakvog modela u okviru date zajednice i njenog sistema vrednosti
tretira kao objektivna cinjenica o svetu. Odnosno, to znacenje se ne dovodi u pitanje u datom
kulturnom kontekstu.
Kulturni model utice i na nase ponasanje jer od drugih koji nas okruzuju nalazimo potvrdu za
sopstveno poasanje. Odredjeni kulturni model (folk model) ne mora biti ni naveden eksplicitno. Ako
svi u grupi poznaju model i delaju u skladu sa njim, to nam omogucva precutno razumevanje onoga
sto taj model nosi. Ti kulturni modeli cesto stoje u interakciji sa jezikom koji drustvo (ili grupa) koristi.
U jeziku se potvrdjuju i repliciraju pa i menjaju kroz jezicku upotrebu. Ovo je jedan od stubova na koji
pociva hipoteza i nepostojanju uvredjivih termina za majku u svedskom jezku.
Nasa sposobnost da automatski dodjemo do tumacenja neizgovorenog i nezapisanog zasniva se na
pre-existing knowledge structures koje se nazivaju sheme.
Sheme koje su zajednicke za sve preipadnike drustva nazivamo prototipskim. Ove kognitivne
strukture odredjuje kultura jer mi takve sheme razvijamo reko osnovnih iskustava. Nesto sto je
pozitivno u shemu jednoga, moze biti krajnje negativno u shemi nekog drugog.
Ako se neki pojedinac ponasa tako da odstupa od kulturnih modela prisutnih u odredjenom drustvu
ili grupi, verovatno ce izazvati manju ili vecu osudu ostalih pripadnika tog drustva. Pojedinac se
ponasa u skladu sa kulturnim modelima koji dominiraju u grupi kojoj pripada.
Kulturni modelu se mogu razlikovati u okviru istog drustva, npr. nekih manjinskih grupa.

Ifølge D´Andradeu gennem processen af socialisation et individ (man) lærer at opnå de kulturelle mål
og at respektere reglerne ellers er de ikke kultrelt acceptabel.
(Kroz proces socijalizacije pojedinac saznaje da je dostizanje kulturoloski propisanih ciljeva i
postovanje pravila motivaciono zadovoljavajuce,dok nepostizanje ciljeva i nepostovanje pravila
prouzrokuje nemir. )
Når man lærer det, den kulturelle model bliver noget man brug men der ikke omtale om den og man
er ubevidst fordi det er en del af mennesker (os) – ubevist agtelse af eksisterende modeller. Man
brug modellen men den beskrives ikke og den er ubestridelig (unquestionable)
(Kada se nauci, kulturni model postaje nesto sto koristimo ali ne pricamo o tome i nismo ga svesni jer
je deo nas. (nesvesno postovanje postojecih modela). Model koristimo ali ne mozemo da ga opisemo
i cesto se on ne dovodi u pitanje.)
Imamo pricu o izlazenju u javnosti u kupacem kostimu, niko nam nije eksplicitno rekao da ne sme to
da se radi, vec socijalizacijom u drustvu u kojem je to neprimerno (sem u blizni plaze) smo usvojili taj
kulturni model, ubestridelig. På den samme måde udvikles der resten af kulturelle modeller. Vores
viden om dem eksisterer, ifølge dem vi opfører sig og i det mest, vi gør det ubevidste. Og det
reflekteres i vores sprog

Kvinders position i samfund og familie relationer

I Skandinavien, mænd og kvinder er lige i alle områder (familie og arbejde). Den nordiske model
findes grund i et individ og dets muligheder og er inklusiv.
Fornærmelser (vredjanje)
Der sandsynligvis altid eksisterede fornærmelse af kvinder, og mænd også, ved at påpege deres
negative eller socialt uacceptable egenskaber (karakteristika).
Der findes forskel på den direkte fornærmelse af et individ og den indirekte når man fornærmer et
indvid ved at nævne dets familie medlemmer. (razlika kada te neko nazove kurvom ili kurvin sinom)

Historien af fornærmelser i Skandinavien

Siden midaldrende findes der tradition hvor mæn blev skammet (nørront níđ) ikke kun med at
påpege deres dårlige egenskaber men også ved fornærmelse deres kvinder (i familien). Disse
fornærmelser, selvom der nævnes kvinder, blev faktisk brugt til at fornærme mænd eller kvindens far
eller brudgom. Her har vi eksempel af den indirekte fornærmelse.
Disse fornærmelser stammer fra faktum at det skandinaviske samfund var patriarkalsk. Kvindens
rolle var knyttet til det private område eller mere specifikt, hjem. Så positionen af kvinder i det
danske og det serbiske samfund var næsten lige, indtil midten af 19 århundrede og 20 århundrede.

Historisk indsigt af udviklingen af ligheden mellem køn og familie relationer i Sverige

Det som er vigtigt at nævne er statistikken om arbejds aktivitet eller beskæftigelse (zaposlenost) af
kvinder i forhold til mænd. I Sverige er der 80% kvinder mellem 20 i 64 år som arbejder mens i
Serbien er der lidt over 30% af dem som arbejder, mellem 15 og 64. Dem som er arbejdende aktive
(som har job eller er arbejdsløse) – mellem 15 og 64 år – i Sverige er 83% mens i Serbien er tallet 50%
Det betyder at mere end halvdelen af kvinder i Serbien arbejder ikke og er knyttet til hjem. Officielt
er det 65% kvinder i Serbien som arbejder ikke. Det viser også en virkelig traditonel forelen af
offentlige og private roller.
Kvinder i Sverige er mere arbejdsaktive end i Serbien, eller er lige aktive som mænd. Det fører til
generlt lighed som også viser faktum at i folketinget, tallet af kvinder er konstant over 40.
Hvorfor er det så vigtigt? Ifølge Hedvall, at vælge karrier og arbejdet er vigtigt fordi arbejdet
representerer os og vores identitet. Selve arbejde identitet er vigtigt for billedet af kvinden i det
svenske samfund – det indre - måde kvinden oplever sig selv og det ydre – hvordan samfund oplever
kivnder.
Forskellen på kvinder i Sverige og kvinder i Serbien er at svensker bygger deres personligt identitet,
blandt andet, ifølge deres karrier og job (det offentlige område) mens serbiske kvinder (i det meste)
bygger det ifølge indre, private område.

Begyndelsen af ligehed. valgretten i 18 århundrede i udviklingen i 19 århundrede

SVERIGE

gilde (et) = esnaf

dozvoljeno – tilladt
Mellem 1717 og 1771. kvinder i Sverige, medlemmer af gildet, havde valgretten. Sverige var den
første i verden som tilladt kvinder at stemme. Med Grundloven i 1771 den blev annulleret, men
gyldigt igen i 1862. kun for de myndige kvinder (ugifte eller enker (udovice)). Den fulde stemmeret og
lighed for at blive valgt til folketinget, kvinder i Sverige får i 1921.
I 1845 blev indført en lov om at kvinder kan arve på lige fod med mandlige slægtninge, når det skete
i Jugoslavien efter Den anden verdeskrig

1846. udovice (enke), razvedene (adskilte) ili neudate (ugifte) zene dobijaju zakonsko pravo da
privredjuju u okviru manufakture i odredjenih sfera trgovine (får samme ret til nærningsbrev og
manufaktur)

1859. da rade u nastavi (at undervise i nogle områder)

1863. ugifte kvinder bliver myndige, når de fylder 25 år. (1875 i Danmark)
1864. gubi se pravo da je muz tuce (ægtemandens ret til at afstraffe sin hustru fysisk blev ophævet)

1870. dobijaju pravo da vandredno zavrse srednju skolu ( får lov til blive tage på højskole/gymnasium
efterfølgende)

1873. kvinder får adgang til universitetet

1874. Udata zena pravo da raspolaze sopstvenim prihodom (gifte kvinder får ret til at råde over egne
tjente penge

1884. Ugifte kvinder bliver myndige når de fylder 21 år

Disse love spillede meget vigtig rolle for kvinder i samfund og inden familie. Love som blev indført i
1845/6 anses som begyndelsen af kvindebevægelser. Jedna od najbitnijih godina je svakako 1717.
kao simbolicna godina pocetka uvodjenja procesa ravnopravnosti izmedju muskaraca i zena.
Osnivanje zenskog pokreta i prelaz u 20. vek
Vrlo vazan aspekt emancipacije zena i stvaranja ravnopravnosti je bio zenski pokret, zvanicno
osnovan u Svedskoj oko 1880. godine
Udruzenje Frederika Bremer ( Frederika-Bremer- förbundet – FBF) preuzela dominantnu ulogu
zenskog pokreta u zemlji. Prerastao u vrstu ministarstva za zene kome se obracalo i stanovnistvo i
vlast. Vazno za stvaranje javnog mnjenja (offentlige mening), de har skabt studere stipendium,
rådgivning institutioner, pensionskassen, ansættelses bureau.
Osnivanjem Landsforeningen for kvinnans politiska röstratt 1903. FBF je dobio prvog saborca za
zenska prava. Uskoro je osnovano jos organizacija Zene radnicke klase 1904 i godisnji zenski
socijaldemokratski kongresi 1907. Cilj je bio da se promeni svest svih u drustvu i zajednicka borba za
poboljsanje polozaja zena. Razlika izmedju srpskog jeste da je debata uopste pokrenuta, tj. javila se
svest da treba da dodje do promene.
Svedski zenski pokreti (de svenske kvindebevægelser) kan også anses som del af tradition af folk
bevægelser i Sverige. De var arbejderbevægelser og sport, politickih, filantropskih, pacifickih,
obrambenih i drugih udruzenja. Vladala je saglasost medju pokretima. Pokret za pravo glasa 20. veka
bio je najvazniji – okupio konzervativne, i radikal socijalist. zene. Osnovni ciljevi FBF-a su bili
oslobodjenje pojedinca i poboljasnje drustva. Politicke partije osnovane u ovom periodu takodje
delile misljenje (Socijaldemokratska radnicka partija 1889 – Socialdemokratiska arbetareparti)

Veoma vazan deo aktivnosti zenskog pokreta bio je posvecen i seksulanom moralu, odnosno
suzbijanju dvostrukih standarda (at stoppe dobbeltmoral

Razvoj zenskog pokreta, osnivanjem mnogih drustava nastavio se godinama do Prvog svetskog rata.
Taj razvoj se cesto opisuje kao prelazak sa liberalnog feminizma (fokus na oslobodjenju zena i njenim
pravima kao coveka i gradjanina) na feminizam blagostanja (velfærd).

Nastankom politickih stranaka je zensko pitanje uskoro politizovano pa je zenskim pokretima bilo
tesko da ostanu neutralni i elaju nasumicno i kriticki. Ovo sve je dovelo naravno do stvaranja svesti u
citavom drustvu da do promene odnosa izmedju polova mora doci. Smanjenim uticajem crkve,
dovelo se do promena dotadasnje slike zee i njenog mesta u drustvu. U drugoj polovini 20 veka dolazi
do gotovo konacnog utemeljenja ravnopravnosti izmedju polova kakvu danas nalazimo u Svedskoj.
Tradicija ovih pokreta dovela je kao rezultat cinjenicu da su se svi u drustvu vremenom navikli i
prihvatili sliku zene kao jednake i aktivne gradjanke.
Jedan od najvaznijih aspekata svedskog drustva jeste POJEDINAC JE SLOBODAN tj. POJEDINAC JE
NEZAVISTAN. To se odnosi na sve pripadnike drustva, od dece do starih osoba. I ovi kognitivni kulturi
modeli ce u kombinaciji sa onima koji postoje o zenama, odigrati vaznu ulogu u celoukupnom odnosu
prema clanovima porodice, pa samim tim i na njihovo posredno vredjanje.

NORGE
Proširenje ženskih prava i ženska poslovna delatnost

1814. zakon o slobodi privređivanja

1894. udatim ženama je dozvoljeno da se bave trgovinom i zanatstvom

1896. donet novi zakon o visokom obrazovanju

1884. žene dobijaju pravo na studiranje i polaganje ispita na svim fakultetima na univerzitetu

Godine 1884. osnovano je “Norveško udruženje za prava žena”

Godinu dana kasnije osnovano je “Udruženje žena za borbu na pravo glasa”

Landskvinnestemmerettsforening osniva se 1898. godine

DANMARK
Danmarks ældste kvindeorganisation var Dansk Kvindesamfund i 1871. De fleste medlemmer var
kvinder, der hørte til middelklassen.Kvindebevægelsen satte fokus på kvinders ret til at tjene penge,
uddanne sig og blive mere ligestillede samfundsborgere. Som resultat af hele forsøg fik de kvindelige
medlemmer af samfundet sin langønskede og fortjente stemmeret i 1915.

De vigtigste kulturmæssige kvindebevægelser var den nævnte Dansk Kvindesamfund, Kvindelig

Fremskridsforening, Kvindevalgretsforeningen fra 1889.

Den vigtigste politiske bevægelse var Den Danske Kvindeforeninges Valgretsudvalg fra 1898.
1866
Der bliver indført en lov om, at kvinder, der får foretaget abort, kan straffes med
forbedringshusarbejde i op til 8 år.

1872.
Åbnede Dansk Kvindesamfund Handelsskolen for Kvinder. Det betød, kampen for ligestilling var i fuld
gang og kvinder kunne uddannes i de områder hvor mænd dominerede..
1875.
Kvinder får adgang til universitetet.
1880.
Samfundet er under pres af Dansk Kvindesamfundet. Kvinder får lov til at råde over egne tjente
penge.
1899.
Gifte kvinder bliver myndige.
1915
Grundloven- kvinder får fuld valgret og valgbarhed
1916.
’Den store Lønningskommission’ 
1919.
Blev den første lov om ligeløn for offentlige ansatte vedtaget
1921.
Loven om kvinders og mænds lige adgang til stillinger i det offentlige arbejdsmarked, med
undtagelsen af kirken og militær.

Medjuratni period - mellemkrigstiden – juridiske grunde til ligheden

SVERIGE
Godine izmedju svetskih ratova, u Svedskoj, predstavljaju vazan period ostvarivanja ravnopravnosti
medju polovima. Izmedju 1919. i 1921., na tzv. demokratskom proboju ’demokratisk gennembrud’
Bjork 2001, zene dobijaju pravo glasa i izbora u parlament dok 1939 na snagu stupa zakon o jednakim
pravima svih zena (ukljucujuci i udate) na trzistu rada (arbejdsmarked).
Uvodjenjem prava glasa i izbora på alle niveauer, zavrsena je borba za zakonski jednaka prava ali i
ucestvovanje u politickom i javnom zivotu
Det vigtigste mål af kvindelige oragnisationer er at uddanne kvinder i de vigtige spørgesmål knyttet
til samfund og jura, og også at de gifte kvinder får råd til at tjene penge og at blive økonomisk
uafhængige. Sammearbejde af de aktive organisationer indenfor de kvindelige bevægelser gennem
mellemkrigstiden blive stærkere og det blive formelt. Men det var stadig forkel på nogle
organisationer. Dem som var mere progresiv, som FBF, kæmpede for alle kvinders rettigheder (også
de gifte kvinder), mens de andre som socialdemokratiske kvinder, var mere konservativ og for dem,
den perfekte kvinde var en hustru.
Tokom 30ih su se dakle smanjile razlike i stvoran je kolektivna solidarnost (det kollektive solidaritet).
Ova promena ideala je bitna za analizu kulturnih modela – od domacice do samostalne zaposlene
zene. Dakle tokom 20 i krajem 19 veka se donose zakonska pravila ali mnogo bitnije je to sto se
promenila kolektivna svest. (bevisthed).
Aktivister i de kvindelige bevægelser fokuserede på mål som var sammen og tæt med de progresive
og de konservative kvinder. Govorile su o interesima majki i dece ali i novim idealima stanovanja i
interesima zaposlenih zena, pokusavajuci da ih priblize, insistirajuci da su razliciti zenski interesi
zapravo zajednicki i da se odnose na sve zene svih klasa.

1939. zakon kojim je garantovano pravo i da udate zene imaju jednaka prava na trzistu rada, prema
Frangeuru rani zakon o ravnopravnosti i jedinstven u svetu.

1930-1970. period se naziva snaznom drzavim ili svedskim modelom. Velike reforme koje su
promenile uslove zivota za najveci broj gradjana Svedske. Obuhvatale sve sfere drustva, od trzista
rada preko socijalnih uslova do ravnopravnih porodicnih odnosa. Najvazniji cilj tih reformi ifølge
Lundquist 2013, bio je modernizacija drustva iz osnove i stavarnje sveobuhvatnog modela za
blagostanje, zaposlenje i razvoj.
Efterkrigstiden : lighed, individualisme og velfærdstatten TROUGAO MOCI

NORGE
Nakon Drugog svetskog rata, u Norveskoj dolazi do velike potrebe da se zemlja obnovi i razvije drzava
blagostanja

Tako je posleratniperiod u ljudima pobudio osecaj zajednistva i solidarnosti. Sve politicke partije

su bile saglasne da moraju zajedno da saradjuju kako bi izgradili drzavu socijalne sigurnosti. Jedan od
primarnih ciljeva jeste izgradnja sto vise zgrada i domova za porodice, razviti novu industrijsku zemlju
i smanjiti broj nezaposlenih.

Pronalazak nafte 1969. godine, bitno utice na norvesku ekonomiju.

Za domaćice 60-ih i 70-ih svakodnevnica je bila mnogo drugačija u odnosu na prethodnu generaciju.

Sam razvoj društva,tehnologije i države blagostanja je doprineo tome da tradicionalna uloga žene
bude poljuljana. Zahvaljujući novoj tehnologiji i aparatima, žene su dobile više vremena da se
fokusiraju na sebe. Sve više žena počinje da bude zainteresovano za više obrazovanje i poslovni život.
Želele su posao za koji će biti plaćene i društvo počinje da menja pogled na domaćice – počinje da
bude prihvatljivo i za majke i udate žene da se bave poslovima van kuće.

Žene se uključuju u politiku i dolaze do viših pozicija u društvu, i na njihov glas i borbu za prava
počinje da se gleda pozitivnije, žele da se otrgnu društva u kom dominiraju muškarci i nastaju ženski
pokreti koji traže više obdaništa, pravo na abortus, jednake plate, jednake uslove rada i politički
uticaj. Den nye feminismen je bio globalni talas, koji je krenuo iz SAD i došao u Norvešku 1970-ih, a
dve godine kasnije nastaje organizacija Kvinnefronten – najveća ženska organizacija u to vreme.
1959. donosi se novi zakon, po kojem decaci i devojcice provode isti broj sati u skoli tj. imaju iste
predmete / dobijaju isto teorijsko znanje.
Osnovna škola u trajanju od 9 godina se utvrđuje zakonom 1969.,a 1971. se uvodi kurikulum za
osnove škole. Devojčice i dečaci su išli u iste razrede, imali isti broj časova i isto obrazovanje. Imali su
ista prava i obaveze ,i od njih se očekivalo isto.
Izgradnja obdaništa,zajedno sa pravom na abortus, je bila tema koja je objedinila i podigla najviše
ljudi na demonstracije pod vođstvom ženskih pokreta tokom 70-ih.
1974. "Kvinneaksjonen for selvbestemt abort i Norge" vs. Folkeaksjonen mot selvbestemt abort

1. januara 1976. usvaja se novi zakon o abortusu i žene u Norveškoj napokon mogu same da odluče
da li će prekinuti trudnoću u toku prvih 12 nedelja.

1980ih više žena dolazi na položaje u lokalnim upravama, parlamentu i na kraju u vladi.
1993. usvojen je i zakon o partnerskim zajednicama za gej parove.
Žene su takođe zahtevale i jednake plate.
1949 nastaje tzv. Likelønnskomiteen.
1951. Međunarodna organizacija rada, čiji je Norveška bila član, je izglasala konvenciju o jednakoj
plati za isti posao za žene i muškarce. 1959. osnovan je Likelønnsrådet i konvencija Međunarodne
organizacije rada je ratifikovana sledeće godine.

DANMARK

Forskellige grupper af kvinder gjorde fra slutningen af 1960’erne i stigende omfang oprør mod den
traditionelle kvindeopfattelse. Oprøret kom på baggrund af flere fænomener, der opstod i
efterkrigstiden og især i 1960’erne: kvinders voksende indtræden på arbejdsmarkedet, bedre
mulighed for prævention, debat om adgang til fri abort og det antiautoritære ungdomsoprør
Rødstrømpebevægelsen blev stiftet i København 1970,

I 1951 vedtog Den internationale Arbejdsorganisation (ILO), at alle verdens lande skulle arbejde for
ligeløn, dvs. samme løn for samme arbejde.
at fungere som en håndsrækning til Kvindeligt Arbejderforbund i Danmark (KAD)
1973 – fri abort

 kampen for ligeløn, indførelsen af den fri abort og udviklingen inden for barselslovningen.

Op igennem 1990’erne voksede en stærk kritik af den politiske prioritering af ligestillingsarbejdet
frem fra flere af landets kønsforskere.

SVERIGE

Najvazniji faktor razvoja svedskog drustva jeste sto nije ucestvovala u velikim ratovima sto znaci da
gradovi i industrija blev ikke rammet under krige. Det førte til økonomisk udvikling. Vrlo vazan
individualizam koji se razvija jos od kraja 19 veka, i ovaj princip ravnopravnosti i individualizma
podrazumeva frihed og uafhængighed af et individ i forhold til alle område – både offentlige (stat) og
privat (familie). Dakle, od 1947 pa sve do 2011, uvedeno preko 40 zakona vezane za kønslighed.
Posleratni period karakterise ideja da naucno misljenje i rezultati treba da pruzaju potporu i
prozimaju politicke odluke. Ideja je da se reformacija drustva sprovede racionalnim misljenjem, gde
razum i ideje o naprertku treba da se ocrtavaju kako u politici tako i u drustvenom zivotu –
demokratski reformizam – demokratisk reformismen
Racionalni nacin shvatanja politike i drustva zasniva se da o vaznim ekonomsko-politickim pitanjima,
komisije sacinjene od strucnjaka za tu oblast, predstave svoje zakljucke i funkcionisu kao most
izmedju politike i nauke. Sve ovo je bilo povezano trzisnim i drustveno-politickim reformskim
programom. U svedskom drustvu po ovom pitanju vladao je siroku koncenzus (konsensus), ali i
optimizam i poverenje (troværdighed). Dakle, politika reformisanja trzista rada bila je glavni
instrument za dostizanje potpune zaposlenosti i socijalne pravde u posleratnim godinama. Taj model
je ukljucivao kako muskarce, tako i zene – otvaranje novih radnih mesta i razvoj industrije dovodi do
velikih promena u porodicnim ali i u odnnosima izmedju polova uopste.

Tokom 1960ih u svedskoj aktuelna debata o uloazi polova (kønsrolledebat), u kojoj se isticalo pre
svega da zene i muskarci treba da imaju istu ulogu na poslovnom planu i u porodici. Fokus: jednako
obrazovanje, pravo na sve vrste posla, ista odgovornost prema kucnim poslovima i deci. Det som er
knyttet til dette her er også at det blev åbent stats (gratis) institutioner for børn / børnepasnings
institutioner. Derfor blev muligt for alle kvinder at arbejde friligt.
Sve vise politicara prihvataa koncept ravnopravne porodice, gde su muskarci i zene individue.
Individualnost je osnovna karakteristika celoukupnog svedskog drustva pa se ni porodicni odnosi po
tom pitanju ne razlikuju. Stvaranje drzave blagostanja, besplatno obrazovanje pa i mogucnost
podizanja veoma povoljnih studentskih kredita, rezultirali su time da se mladi odmah nakon zavrsetka
srednje skole i pocetka studija sele iz porodicne kuce i zapocinju samostalan zivot. Posto drzava brine
o starima, retko se desava da u jednoj kuci zivi vise od jedne generacije. Dakle, skandinavska
porodica, iako je centralna drustvena institucija pociva na moralnoj logici koja fremviser autonomitet
og lighed. Den ideale familie er den hvor der findes to voksne som er økonomisk uafhængige af
hinanden og børn som er trådte til at blive selvstændige så snart som muligt.
Sto naravno kod nas ne postoji lol, dakle ovakav kulturni model pogleda na porodicu.
Evo ga prikaz toga iz knjige:
Dinamika moci modernim drzavama blagostanja.

STATEN

Statlig
individualisme:
Nordisk modell

FAMILIE INDIVID
N

Familie – US- Individ

Familie- Tyskland – Staten
Staten- Sverige- Individ
Akcenat na autonomiji pojedinca podudara se sa pozitivnim pogledom na drzavu kao saveznika, ne
samo slabijih i ranjivih, vec celoukupnog stanovnistva, Ovo je povezano sa opstim negativnim stavom
prema nejednkim odnosima moci izmedju pojedinaca, i posebno prema hijerarhijskim strukturama
kao sto je tradicionalna patrijarhalna porodica. U ovom smilu, nordijski model se razlikuje i od anglo-
americkog i od kontinentalnog evropskog.

Brak u americkom drustvu (ægteskab i det amerikansk samfund vs det svenske samfund)
De amerikanske kvinder opvokser med ideen ( med lærning) at ægteskab, eller at blive gift viser
kvindens værdi i livet. Traditionelt er model af uspeh (sucee) vigtigt, som sandsynglivis findes i rasten
af europæiske samfund ( også i det svenske og serbiske). Forskellen på det er at succee af kvinder i
USA måles (meri se) med det om hun er gift. Men denne slags måde at tænke på findes ikke i det
svenske samgund.
Det sker nogle forskelle i Kvindelige bevægelser gennem 60 årti. Ligheden var institutionaliseret, det
hele blev politisk. Mange politiske partier, inklusive regerende partier, har accepteret processen som
ideologisk spørgesmål. Zene imaju isto pravo na obrazovanje, manje zavisne od muzeva i porodice,
povecava se broj razvoda i abortusa, radja se manje dece, sve vise parova zivi bez da se vencaju. Zene
su promenile ponasanje, pocele da stvaraju sliku identiteta nezavisno od porodice. Kulturni modeli iz
19. veka vise ne postoje, zene se ukljucuju u politicke stranke i druge pokrete u kojima je mogao da
im se cuje glas. Dolazi do radikalizacije pojedinih organizacije koje su presle u duboku levicu.
Promena u zenskom pokretu povezana sa debatom o ulozi polova, insistiranjem na jednakosti zena i
muskaraca. Trebalo je potencirati slicnost muskaraca i zena, ne njigove razlike. To je svakako bio
jedan od prvih ciljeva organizacija. Posle postaju marginalizovane.

Zbog promena uloge polova, industrijalizacije i manjka radne snage, krajem 50 ih i tokom 60ih
organizuju se programi za aktivaciju zena. Jedan od vaznijih pocinje 1961. odrazumevao povecanje
mogucnosti za zene da nadju posao u tipicno muskim sektorima, planskim obrazovanjem za
odredjene struke. 1965. svedske vlasti pokrenule su informativnu kampanju Domacica menja
zanimanje – Hemmafru byter yrke u obliku radio emisije.. Zenama davan snazan podsticaj da svoj
rad vrednuju jednako kao i suprugov, ali i da prinaju sebi same da nece moci da sredjuju po kuci na
isti nacin kao i ranije. Insistiranje da cela porodica mora da se angazuje u neplacenim kucnim
poslovim – mora da stupi porodicna demokratija.
Vazan takodje i motiv Finansijske slobode. Nakon ove kampanje, u svaki srez uveden je tzv.
aktiveringsinspektør koji je trebalo da regulise sve aktivnosti sa zenskom radnom snagom na trzistu.
Drzava aktivno radila na utemeljenju drustvenih reformi po pitanju musko-zenskih odnosa. To da
domacice rade, poznato je jos sa kraja 19. veka da velika vecina zena, pa cak i udatih, zaradjuje za
svoj hleb tj. radi van kuce.
TO sto se cela drzava angazovala na opisani nacin pokazuje da se nije samo stalo na put ovoj tradiciji,
vvec da su ulagani veliki napori da se ona nastavi i razvije. Daljim razvitkom i moderniz.
ravnopravnost postaje jedna od osnovnih temelja svedskog drustva i kulture.

1969. godine u srednje skole se uvodi novi program promovisanja ravnopravnosti. Godinama
se ta granica pomerala sve nize sve do vrtica, gde se vaspitaci aktivno bore protiv stereotipa i
uloga. Uce ih da svi imaju iste mogucnosti i uslove u zivotu. Ova promena u obrazovanju
dovodi do toga da deca na roditelje gledaju prilicno izjednaceno. U ovim drustvima modeli
vezani za majku veoma razliciti
70ih godina - sirenjem ravnopravnosti, vise nije bilo potrebe za onakvim zenskim
organizacijama kakve su postojale ranije, doslo je do promena u ciljevima. Sve nove grupe
nastavljaju da rade u skladu sa promenjenom ulogom polova, potenciraju slicnost izmedju
muskaraca i zena. Gledali da ukljuce sto veci broj zena iz razlicitih klasa. Najpoznatija Grupa 8
koja se zalagala za posao za sve, obrazovanje, slobodan abortus i decije vrtice. DO 80ih je
ravnopravnost u Svedskoj etablirana da vise nema potrebe detaljno analizirati aktivnosti bilo
kog pokreta.
TOKOM 90ih godina 20. veka i pocetkom 21. stvoreno je toliko razlicitih zenskih organizacija.
Drzava nastavila sa donosenjem novih zakona koje su dodatno utemeljivali jednakost
1974 –zakon o deljenju barselsorlov izmedju roditelja
1980 – novi plan za osnovnu skolu koji potencira ravnopravnost
1985 – strategije za razvoj ravnopravnosti do 2000.
1992,94 revidirani zakoni o ravnopravnosti
DO kraja 20. veka ravnopravnost postaje jedan od osnovnih temelja drustva. Deca se od
najranijih dana uce ovom sistemu i to garantuje da ce ovaj sistem i opstati. Decentralizovani
razvoj drustva, odnosno nepostojanje vecih razlika u svim oblicima, ukljucujuci i svest
gradjana, izmedju gla2vnog grada i provincije je vazni aspekt. Sve vezano za ravnopravnost,
porodicu i odnose izmedju polova vazi za citavu Svedsku.
VRLO VAZNU ulogu u stvaranju modela ravnopravnosti odigrala Svedska protestantska
crkva,koja je jedna od najliberalnijih u svetu- OD 1958. zene dobijaju pravo da budu
svestenice (u Sverige). Dakle, ravnopravnost usla i u tradicionalno konzervativnije sfere
drusttva. 2007. da venca istopolne parove
1958. takodje prva zena premijer statsminister
1997. prva zena biskup

WORLD VALUES SURVEY-skala vrednosti Velcel (Welzel)

Kulturoloske varijacije krajem 20. i pocetkom 21. veka mogu se posmatrati iz dve ravni. Na
krajevima prve su tradicionalne i sekularno-racionalne vrednosti a na kraju druge vrednosti
opstanka i samoizrazavanja. U analizu ukljuceni religija, politika, standard – svedsko vs
srpsko drustvo
Tradicionane vrednosti podrazumevaju znacaj religije, snaznih tradicionalnih porodicnih
odnosa i nacionalnog ponosa. Razvod i abortus nisu prihvatljivi. Sekularno-racionalne,
suprotni pogledi: religija nije vazna, kao ni bliski porodicni odnosi. Razvod i abortus
prihvatljivi. Vrednost prezivljavnja obuhvataju brige o finansijskoj i fizickoj sigurnosti,
povezane sa niskim nivoom poverenja i tolerancije. Vrednsot samoizrazavanja, kao prioritet
imaju zastitu sredine, toleranciju, ravnopravnost, jednakost izmedju polova, manjina i dr.
Svedska na kraju ose sekularno-racionalnih i vrednosti samoizrazavanja – vazni tolerancija,
jadnakost i ravnopravnost.
Srbija zagazila u sekularno-racionalne vrednosti ali je jos uvek duboko u vrednostima
prezivljavanja.
Na osi jednakosti polova (gde je krajnja tacka patrijarhat), Svedska medju prvima na tom
planu kao i planu samoizrazavanja.

SKAM KULTUR VS SKYLD KULTUR

U osnovi osecanja sramote i krivise povezuje se sa negativnim vredovanjem od strane drugih
ili samog sebe, usled neispunjavanja standarda i normi u datom drustvu. Osnovna razlika
izmedju ovih osecanja jeste u tome sto se prilikom sramote greska pripisuje svom globalnom
i stabilnom ja, u smislu ne mogu da verujem da sam JA to uradio, dok se kod osecaja krivice
ta greska pripisuje trenutnom delanju i stanju, Ne mogu da verujem da sam TO uradio.
Sramota se smatra pogubnijom po sliku o sebi i samopouzzdanju. Razlika izmedju skam i
skyld moze se posmatrati i iz ugla orijentacije prem sebi ili prema drugima. Sramota
podrazumeva negativno vredovanje od strane drugih dok krivica negativno vredovanje
samog sebe. Sramota predstavlja strah od toga da ce neko drgi otkriti neciju sposobnost, dok
krivica podrazumeva strah od neispunjavanja sopstvenih standarda. Krivica vodi ka
reparativnom delanju i adaptivnim posledicama, dok sa sramotom nije tako.
SKAM KULTUR preovladjuje u kolektivistickim drustvima npr.japansko ili kinesko, a na
suprotnom kraju SKYLD KULTUR se nalaze individualisticka kao npr. americko i skandinavsko.
U svedskom drustvu naglasak na individualistickoj krivici i posledicnom delanju vezanom za
nju. To nam daje dodatnu potvrdu za nepostojanje uslova za stvaranje posrednih uvreda
preko sramocenja, recimo, pominjanjem clanova porodice . Dok se srpsko, patrijarhalno
drustvo, sa tradicionalnim kognitivnim kulturnim modelima, nalazi na skali kulture sramote.
Dakle, stav Svedjana (iz intervjua) da su ti izrazi za majku detinjasti i primitivni.
SKUP FAKTORA KOJI SU OTICALI NA ODNOSE U SVEDSKOM DRUSTVU I KOJI SU SE PRENELI
NA JEZIK:
1. Tradicija narodnih pokreta iz kojih je krajem 19. veka nastao i zenski pokret
2. Stvaranje svesti o neophodnosti reformisanja drustva
3. Promena modela uloge polova i porodicne strukture i odnosa
4. Uslovi za sprovodjenje reformi koji su koindicirali sa industrijskim razvojem i potrebom za
radnim mestima
5. Drzava blagostanja koja je mogla da stane iza promenjene uloge polova i aktivnog ucesca
zena na trzistu rada
6. Nepostojanje toliko jake tradicije posrednog vredjanja nakon srednjeg veka
7. Nepostojanje potrebe za nastankom novih posrednih uvreda usled nepostojanja
neophodnih kulturnih modela ili tabua
Nepostojanje tradicionalnih kognitivnih modela u Svedskoj, dovelo je do toga da ne postoje
ni uvredljivi izrazi u svedskom vezani za zene.

Model mentalnog programiranja

Hofstedov (Hofstede) model, odnosno njegovu definiciju kulture kao mentalnog programiranja
(„mental programming“), sastavljenog od tri dela: univerzalnog, individualnog i kolektivnog. Dok
su prva dva nasleđena, kolektivni nivo je naučen, i to u ranom dobu. Iz toga sledi da se izvor
programiranja nalazi u društvu u kome se odrasta. Uz to, mentalno programiranje, odnosno
sistem vrednosti – kako ga Hofsted takođe naziva – razdvaja pripadnike jednog od pripadnika
drugog društva, i teži da se očuva kroz vreme
To nas navodi na zaključak da se ti sistemi vrednosti, jednako kao i gorepomenuti kognitivni
kulturni modeli, u principu prilično teško menjaju, ali da do promene – tokom nekog dužeg
vremenskog perioda – ipak može doći. To bi se moglo povezati i sa modelom koji su razvili
Demorgon i Molc (kao neke vrste dopune Hofstedovog modela), a koji kulturu posmatra kao
sistem u kome nam funkcija adaptacije – podvučena kao najvažnija u tom sistemu – pomaže da
funkcionišemo na prihvatljiv način u najvećem broju situacija – uključujući tu i one nove, sa
kojima se dotad nismo susretali.
Prema Hofstedu ukoliko kulturu slikovito posmatramo kao „luk“, sa različitim nivoima
manifestacija, jezik se nalazi u sloju „rituala“, koji, zajedno sa slojevima „heroja“ i „simbola“
spada u „praksu“
. I ovde je podvučeno nesvesno poštovanje pravila koja svaka kultura, odnosno društvo nameće,
što je u potpunosti u skladu i sa kognitivno-antropološkom perspektivom iz prethodnog pasusa.
Naime, Hofsted tvrdi da se većina ljudi većinu vremena trudi da bude dobar pripadnik svoje
društvene grupe
Ono što je za naš okvir takođe zanimljivo jeste i njegovo definisanje različitih dimenzija kulture,
pre svega, odnos muško/žensko2.
Tako se kao muško društvo karakteriše ono u kome su emotivne uloge polova jasno
diferencirane, tj. u kojoj muškarci treba da budu odlučni, snažni i usmereni na uspeh i
materijalno zbrinjavanje, dok su žene skromne, nežne i usredsređene na kvalitet života
Na osnovu odgovora sakupljenih od velikog broja ispitanika u vezi sa poslovnim ciljevima, autori
su došli do „indeksa maskuliniteta“ („masculiniti index“ – MAS) za ukupno 76 država, odnosno
kultura. Iz naše perspektive, naravno, zanimljivo je poređenje pozicije švedskog, odnosno
italijanskog društva na ovoj listi. Naime, od mogućih 100 poena na skali „muškosti“ društva,
Italija se nalazi na veoma visokom sedmom mestu, sa indeksom 70, dok se Švedska nalazi na
poslednjem, 76. mestu, sa svega 5 poena.Drugim rečima, italijansko društvo, kultura, odnosno
vrednosti jesu veoma „muške“, dok su švedske krajnje „ženske“. Ovde je veoma važno pomenuti
i to da su – kao što je slučaj i sa kognitivnim kulturnim modelima – ove vrednosti prihvaćene od
strane svih (ili barem velike većine) pripadnika date kulture. Ukoliko je, dakle, društvo
okarakterisano kao „muško“, i muškarci i žene iz tog društva deliće iste vrednosti (odnosno iste
kognitivne kulturne modele).
Kako bismo stekli nešto širu sliku, druga „muška“ društva, odnosno države visoko rangirane na
ovoj listi jesu Slovačka, Japan, Mađarska, Austrija, Irska, Jamajka, Kina, Nemačka, dok se na dnu
liste kao „ženske“ kulture, pored Švedske, nalaze i Norveška, Letonija, Holandija, Danska,
Slovenija, Litvanija, Kosta Rika i Finska3. Uz to, uglavnom se katolička i kapitalistička društva
rangiraju više na ovoj listi, dok su protestantska i socijalistička niže
Na kraju ovog pregleda, rekli bismo da je verovatno glavna i najvažnija razlika između „muških“ i
„ženskih“ društava upravo činjenica da u „ženskim“ društvima vladajuće vrednosti, tj. kognitivni
kulturni modeli, jesu iste za muškarce i žene, i da se ne pravi razlika između polova u odnosu na
to šta je poželjno ponašanje (ono je isto za sve pripadnike društva), dok su u „muškim“ one jasno
podeljene i razgraničene, sa muškarcima koji su vezani za javnu i ženama koje se uglavnom
zadržavaju u privatnoj sferi (kako doslovno, fizički, tako i preneseno, mentalno, tj. preko
postupanja u skladu sa vladajućim kulturnim modelima vezanim za očekivane i prihvaćene
obrasce ponašanja). Ovo će se, kao što smo već pomenuli, odslikavati i u jeziku, odnosno u
tematici uvredljivih izraza u kojima se pominju ženski članovi porodice (majka) u švedskom i
italijanskom jeziku.

IZ CLANKA

Linguistic relativity

The central question in research on linguistic relativity, or the Whorfian hypothesis, is whether
people who speak different languages think differently.

Advanced Review
Folk psychology tells us that human cognition depends on language, and further, that this
dependency creates differences in thought across language communities.
In academic circles, such intuitions are referred to as linguistic relativity, the Whorfian hypothesis, or
the Sapir–Whorf hypothesis. Linguistic relativity comprises three main ideas.
First, it assumes that languages can differ significantly in the meanings of their words and syntactic
constructions—an assumption that is strongly supported by linguistic, anthropological, and
psychological studies of word and phrasal meaning across languages.
Second, the proposal holds that the semantics of a language can affect theway in which its speakers
perceive and conceptualize the world, and in the extreme, completely shape thought, a position
known as linguistic determinism.
Finally, given that language can affect thinking, linguistic relativity holds that speakers of different
languages think differently.

Hipoteza jezičke relativnosti se u stvari sastoji iz dve druge hipoteze:

1. Hipoteza jezičkog determinizma- i ta hipoteza govori o tome kako jezik utiče na

način na koji mi razmišljamo. Ona kaže u toj svojoj jačoj verziji da se na osnovu
nekog jezika ima pristup samo onim kognitivnim kategorijama koje mu dozvoljava
 njegov jezik. Znači da smo mi ograničeni u stvari jezikom koji govorimo. I kako naš
jezik strukturira stvarnost, preko toga je određeno i naše mišljenje, kažu deterministi.
Ona je odbačena '60-ih godina kada je generativizam došao, ali kako sam već rekla
kognivitisti su se malo vratili toj hipotezi, prihvatili su njenu mlaku verziju i zovu je
neovorfijanizam. Tako da su neke stvari iz Vorfove hipoteze prihvaćene.

2. Hipoteza jezičkog relativizma- i ona nam kaže u stvari da govornici različitih jezika
drugačije razmišljaju, da drugačije kodiraju tu istu stvarnost koja ih okružuje. Znači
zašto, ako smo mi svi živa bića sa istom sposobnošću sredstvom čula vida vidimo iste
stvari oko sebe, zašto onda u nekom jeziku postoje reči za neke pojmove i predmete, a
u drugom ne postoje; Zašto neka jezicka zajednica ima sistem od dve boje a neka od
12? Onda oni kažu da to zavisi od jezika i da neke razlike koje se kodiraju u jednom
jeziku ne možemo da nađemo u drugom. Na primer, lingvisticki antropolozi su se
bavili procavanjem pojma. Pa ga proučavaju na sistemu rodbinske povezanosti. Pa čak
i tako srodni jezici kao što su danski, švedski i norveški koji su napravili jednu tabelu
rodbinskih odnosa i videli smo da se oni razlikuju po tome kako percipiraju rodbinske
odnose.

PITANJA
1. Na koji način se stvaraju mentalni modeli i primeri
2. “Trougao moći” i objasniti na primeru skandinavskih država
Velcel skala vrednosti i stanje u Skandinaviji,
jezicki relativizam
Mentalne modele i trougao moći,
jezički relativizam
grafik vrednosti
1. Objasni indeks maskuliniteta (MAS) i poveži položaj skandinavskih zemalja na toj listi sa vladajućim
kognitivnim kulturnim modelima.
2. Najvažniji događaji iz perspektive razvoja modela jednakosti i individualizma do Drugog svetskog
rata u Skandinaviji.

1. Trougao moci
2. Skandinavija nakon 2. sv. rata – analiza kroz modele jednakosti i individualnosti