Radosław Powęska
DWIE BOLIWIE. WOJNA O GAZ JAKO PRZEJAW
KONFLIKTU ETNICZNO-SPOŁECZNEGO
"Boliwia przeżywa dziś najbardziej kry-
tyczny okres w historii Republiki" – pisze
w swoim artykule Autonomías Orientales en la
Bolivia contemporánea José Mirtenbaum, profesor
Universidad Autónoma Gabriel René Moreno w
Santa Cruz1. Trudno nie zgodzić się z tymi sło-
wami, śledząc doniesienia z kraju wstrząsanego
politycznym chaosem i stojącego do niedawna,
według wielu komentatorów, na progu wojny do-
mowej.
Tytułowa wojna o gaz, która stała się sym-
ptomem wewnętrznego rozbicia kraju, to okre-
ślenie dotyczące wydarzeń mających miejsce w
roku 2003 w Boliwii, kiedy za prezydentury Gon-
zalo Sancheza de Lozady wybuchły wielomie-
sięczne bunty społeczne. Spowodowane były one
prezydenckimi planami sprzedaży odkrytego w po-
czątkach lat 90. nowego bogactwa Boliwii – gazu
ziemnego - poprzez chilijskie porty do USA. Pod
niemal totalnym paraliżem Altiplano toczyły się
regularne bitwy między manifestującymi a siłami
porządkowymi i wojskiem. W położonym nieopo-
dal La Paz mieście El Alto krwawe zamieszki
kosztowały życie 67 ludzi2.
Odpowiedzialny za tragiczne skutki tych wy-
darzeń Sánchez de Lozada Bustamante, nazywany
przez Boliwijczyków złośliwie "gringo" (swoją
edukację i orientację polityczno-gospodarczą, a
nawet "yankeski" akcent wywodzi z USA) ustąpił
w październiku 2003 r. ze stanowiska, a zastąpił
go dotychczasowy wiceprezydent Carlos Diego
Mesa Gisbert. I on nie miał łatwego życia, oscylu-
jąc między młotem społecznych żądań a kowadłem
własnego realizmu i politycznej powściągliwości.
Organizując mało czytelne w kwestii przyszłych
decyzji rządu referendum nt. wykorzystania złóż
gazu (nie było w nim słowa o nacjonalizacji)
i wygrywając w Kongresie zbyt łagodną, zdaniem
opinii publicznej, ustawę o paliwach ciekłych (Ley
de hidrocarburos), naraził się swoim umiarkowa-
niem na jej gniew. Bał się roszczeń finansowych
firm wydobywczych w wypadku nacjonalizacji ga-
zu, czego chciał uniknąć.
Próba łączenia ognia z wodą nie powiodła
się. W maju 2005 r. problem gazowy znalazł swoją
brutalną kontynuację na ulicach La Paz. Chłopsko-
-górnicze blokady na nowo paraliżowały miasto.
Manifestujący żądali większej kontroli państwa
nad gazowymi zasobami. Nóż w plecy postawio-
nego pod ścianą prezydenta wbijały władze de-
partamentu Santa Cruz, domagające się zmiany
konstytucji i uzyskania politycznej autonomii.
Choć oficjalnie dla jej zwolenników ważniejsze są
inne argumenty, autonomia pomogłaby uzyskać
władzom regionalnym większą kontrolę nad znaj-
dującym się właśnie na jego terenie surowcem.
Na początku czerwca Carlos Mesa, niezdolny
do ugaszenia tego pożaru i wyprowadzenia kraju z
impasu oddał władzę w ręce Eduardo Rodrígueza
Veltzé. Ten podjął się misji przeprowadzenia kraju
poprzez sztorm do bezpiecznego portu – zaplano-
wanych wstępnie na 4 grudnia 2005 r. nowych
wyborów na prezydenta i do Kongresu. Wg planu
nowa władza ma zwołać Konstytuantę i zająć się
kwestią zmiany ustawy zasadniczej, a po drodze
załatwić sprawę przemysłu gazowego. Szybko
jednak okazało się, że codzienna praktyka życia
politycznego rzuca pod nogi nowe kłody – depar-
tament Santa Cruz zaczął domagać się 4 manda-
tów więcej dla swoich deputowanych do parla-
mentu. Do początku listopada trwały niekończące
się dyskusje między delegacjami poszczególnych
departamentów dotyczące podziału mandatów w
przyszłym Kongresie. Liczba deputowanych decy-
duje o sile przebicia interesów regionalnych na
szczeblu centralnym oraz o składzie i wyniku prac
Zgromadzenia Konstytucyjnego, dlatego logicznie
żaden z regionów nie chciał ustąpić na rzecz am-
bicji drugiego. Choć raz po raz ogłaszano kolejne
"specjalne" negocjacje, dojście elekcji do skutku
53

wisiało na włosku, a niebezpieczeństwo nowego
chaosu w postaci wojny domowej przybierało na
sile. Sytuację uratował tymczasowy prezydent.
Skoro departamentom nie udało się porozumieć
polubownie, Eduardo Rodríguez wydał dekret nr
28429. Wg niego Santa Cruz otrzymał tylko 3
mandaty więcej, a nowy termin wyborów wyzna-
czono na 18 grudnia 2005 roku.
Podczas kampanii wyborczej partie MAS,
PODEMOS i UN obiecywały, że zapewnią przy-
najmniej 50% wpływów do budżetu z całego
przemysłu gazowego. MAS mówił o przejęciu
pełnej kontroli, a w przypadku oporu ze strony
koncernów, o wywłaszczeniu i wypłacie odszko-
dowań. Wg tej partii to państwo powinno dykto-
wać ceny gazu3. Mało liczący się w wyścigu o fo-
tel prezydencki Felipe Quispe, wódz Movimiento
Indígena Pachakuti głosił, że nie powinien mieć
miejsca żaden kompromis i należy znacjonalizo-
wać gaz w 100%, bez odszkodowań dla zagranicz-
nych firm4.
Boliwia jest najbiedniejszym krajem kon-
tynentu południowoamerykańskiego. Jej gospo-
darka przeżywała trudne czasy najpierw w latach
80., czyli w okresie tzw. "straconej dekady",
a niedawno ponownie po kryzysie w 1999 roku,
będącym echem globalnego spowolnienia gospo-
darczego. Osiągnięcia lepszej ekonomicznie deka-
dy lat 90., które były efektem neoliberalnej kuracji
rynkowej, okazały się iluzją. Miliony Boliwijczy-
ków straciły nadzieję na poprawę losu.
W 2003 roku PKB na jednego mieszkańca
(liczony wg stałych cen rynkowych) wyniósł 939,4
USD. Według danych z 2002 r. aż 62,4% całej po-
pulacji żyło poniżej progu ubóstwa (w tym 21,3%
w nędzy). Obserwuje się też stałą tendencję spad-
ku konsumpcji prywatnej na 1 mieszkańca. Od
2002 roku zaznaczył się nawet wzrost ujemny
konsumpcji (–0,7% w 2003 r.). Połączenie tych
wskaźników z danymi dotyczącymi podziału et-
nicznego kraju, w którym tylko 15% ludności sta-
nowią Biali, ukazuje przerażający obraz etniczno-
społecznego rozwarstwienia5.
W 2004 roku PKB wzrósł o 3,7%, co było
zasługą głównie zwiększonego zapotrzebowania
na gaz ziemny w Brazylii, która importuje ten su-
rowiec z Boliwii. Po Wenezueli Boliwia jest dru-
54
AMERYKA ŁACIŃSKA 2 (52) 2006
gim największym potentatem gazowym na konty-
nencie. Jej rezerwy gazu wg danych z 2005 roku
wynoszą 48,7 trylionów amerykańskich stóp sze-
ściennych (TCF), co odpowiada 1,38 bilionom
metrów sześciennych6. Surowiec ten, obok pro-
duktów rolnych, ropy, cyny i cynku, jest głównym
towarem eksportowym. Największym partnerem
handlowym Boliwii jest Brazylia. Kupiła w zesz-
łym roku prawie 34% boliwijskiego eksportu i tyl-
ko z nią spośród najważniejszych partnerów han-
dlowych, kraj ten ma dodatni bilans wymiany7. Je-
śli uświadomić sobie, że Brazylia kupiła głównie
gaz, staje się jasne jego ogromne, strategiczne
znaczenie. Sposób wykorzystania tego naturalnego
bogactwa w znacznej mierze decydować może
o ekonomicznym rozwoju Boliwii, tak jak kiedyś
srebro, a stosunkowo niedawno cyna. Droga tego
rozwoju może jednak wcale nie okazać się po-
myślna, co wiąże się z ryzykiem ekonomicznej za-
leżności gospodarki monokulturowej od świato-
wego popytu na dany surowiec.
Dla biedoty gaz to "cudowny skarb", który
pomoże jej wyjść z zaklętego kręgu nędzy. Indiań-
ska większość narodu inspirowana agitacją rady-
kalnych ugrupowań, sprzeciwia się więc prywatnej
eksploatacji gazu i popiera pomysły nacjonaliza-
cyjne. Jej zdaniem, kontrola państwowa nad prze-
mysłem wydobywczym pozwoliłaby znacznie
zwiększyć dochody budżetu, zapewniłaby ich
sprawiedliwą redystrybucję socjalną oraz stwo-
rzyła źródła finansowania modernizacji.
Mieszkańcy departamentu Santa Cruz zajmu-
ją przeciwne stanowisko. Jako bardziej aktywni
gospodarczo, odseparowani geograficznie i kultu-
rowo od indiańskiego Altiplano, domagają się
większej niezależności od stolicy.
Położony we wschodniej, tropikalnej części
kraju departament Santa Cruz jest najbogatszym i
najlepiej rozwiniętym regionem Boliwii. Zamiesz-
kuje go ¼ ogólnej liczby ludności, a mieszkańcy
stolicy Santa Cruz de la Sierra tworzą białą, kreol-
ską elitę. Notuje się tam najwyższy w Boliwii po-
ziom życia. Departament posiada też najwyższy
dochód na mieszkańca w kraju, a wytwarza w su-
mie 1/3 produktu krajowego brutto Boliwii. Mie-
ści się tam prawie połowa krajowego przemysłu
rolnego i przetwórczego. Bardzo dobrze rozwija
Radosław Powęska – Dwie Boliwie...
się tu także przemysł drzewny. Aktywność gospo-
darcza Santa Cruz jest siłą napędową boliwijskiej
gospodarki tym bardziej, jeśli do listy jej bogactw
dodamy złoża ropy naftowej i gazu ziemnego8.
Autonomia pozwoliłaby mu na korzyst-
niejsze dla niego spożytkowanie surowca poprzez
zwiększenie liczby zagranicznych inwestycji i da-
nie impulsu do dalszego rozwoju regionu (o auto-
nomii zaczęli mówić też działacze ruchów indiań-
skich strefy andyjskiej, którzy dostrzegli w pomy-
śle Santa Cruz rozwiązanie dla własnych idei
wspólnotowych).
Stawka jest dla Cruzeños zbyt wysoka, dlate-
go tak żarliwie przebiegała walka o nowy podział
mandatów dla deputowanych w parlamencie. Od
ich liczby zależy przecież, z jakim skutkiem będzie
pracować Konstytuanta i czy zmiana ustawy za-
sadniczej w kwestii podziału władzy administra-
cyjno-terytorialnej pozwoli Santa Cruz uzyskać
większą niezależność decyzyjną od La Paz.
Linia podziału w wojnie o gaz przebiega
między wschodnią (Santa Cruz), a zachodnią (La
Paz, Cochabamba, Oruro, Potosí) Boliwią, między
zwolennikami gospodarki liberalnej, rynkowej, a
opowiadającymi się za większą interwencją i kon-
trolą państwową. Wreszcie, adwersarzami w kon-
flikcie są dwie różniące się pod względem etnicz-
nym i społecznym grupy.
Różnice etniczno-społeczne dzielące dwie
strony konfliktu, podkreślają same elity Santa
Cruz, podsycając wzajemną wrogość i dążenie do
konfrontacji. Cytowany na początku José Mirten-
baum przytacza w swoim artykule Autonomías
Orientales en la Bolivia contemporánea fakt, że
Cruzeños określają zachodnią Boliwię jako strefę
zamieszkaną przez "bloqueadores", gdzie rządzi
"dyktatura związkowa", jako "Boliwię Indian". O
własnym regionie mówią, że jest to strefa "pracy",
"inwestycji" i "modernizacji". W mediach Santa
Cruz dominuje pogląd, że autonomia jest ratun-
kiem przed indiańską władzą, która zniszczy
wschodni styl życia9. Organizacja "El Movimiento
Nación Camba de Liberación" (MNC-L) zrzesza-
jąca zwolenników szerokiej autonomii i promująca
dążenia do samostanowienia, już w swojej nazwie
używa terminu "narodu" dla określenia społeczno-
ści Santa Cruz. Wyraz "Camba" jest synonimem
określeń "Cruzeño", "Oriental" oznaczającym
mieszkańca regionu (choć pierwotnie oznaczał on
zhispanizowanych, wydziedziczonych kulturowo
indian Guaraní z terenów dep. Santa Cruz, a jego
zabarwienie było raczej pejoratywne). Ruch prze-
ciwstawia się, jak sam mówi, pojmowaniu Boliwii
jako kraju “fundamentalnie andyjskiego, za-
mkniętego w swoich górach, jako rodzaju Połu-
dniowoamerykańskiego Tybetu, tworzonego w
większości przez etnie aymara-quechua, zacofa-
nego i nędznego, gdzie przeważa kultura kon-
fliktu, (...) kultura przedrepublikańska, nielibe-
ralna (...), a której centrum biurokratyczne w La
Paz stosuje obrzydliwy państwowy centralizm ko-
lonialny, który eksploatuje swoje kolonie we-
wnętrzne, przywłaszcza sobie nasze nadwyżki
ekonomiczne i narzuca nam kulturę niedorozwoju,
swoją kulturę" (tłum. RP). Na stronie internetowej
organizacji, obok informacji na temat 400 lat tra-
dycji separatystycznych regionu, materiałów statu-
towych, celów i środków działania, znaleźć można
mapę, na której pod nazwą "Nación Camba" jed-
noczą się tereny dzisiejszych departamentów Santa
Cruz, Bení, Pando i Tarija. Reszta terytorium Bo-
liwii geograficznie przynależna do strefy andyj-
skiej, a kulturowo zdominowana przez Indian
Aymará i Quechua, pozostaje jako obszar odrębny
administracyjnie pod nazwą "Alto Perú"10.
Drugim głównym aktorem wojny gazowej
obok białych elit z Santa Cruz są zamieszkujący
andyjski płaskowyż Altiplano Indianie. Zrzeszeni
są w organizacjach indiańskich i chłopskich oraz
w konfederacjach robotniczych. Indianie stanowią
większość populacji Boliwii. 30% społeczeństwa
stanowią Quechua, 25% Aymara (pośród ludności
autochtonicznej są także mało liczebne plemiona
strefy tropikalnej). Metysi to 30% społeczeń-
stwa11.
Historia Boliwii zanotowała wiele indiań-
skich powstań i buntów. Poniżana i niezauważana
przez elity rdzenna ludność mniej lub bardziej sta-
nowczo wyrażała swoje dążenia emancypacyjno-
rewolucyjne12. Świadomość społeczno-polityczna
współczesnych ruchów indiańskich jest coraz sil-
niejsza, a dzięki temu zwiększa się udział przed-
stawicieli "interesów ludu" we władzach regional-
nych i lokalnych. Opozycyjna w ostatniej kadencji
55

partia El Movimiento Al Socialismo Evo Mora-
lesa, którego drugą nazwą jest El Instrumento Po-
lítico por el Soberanía del Pueblo (polityczne na-
rzędzie na rzecz suwerenności ludu) była drugą si-
łą w Kongresie. Po raz pierwszy deputowani ze
współczesnych ruchów indiańskich weszli do par-
lamentu po wyborach w 2002 roku. Wtedy to
"Kongres Narodowy już nie miał homogenicznego
składu etnicznego metysko-kreolskiego, który
ustanawiał tradycyjnie legislaturę i reprezentował
jedność narodową"13.
Indiański bunt przeciw "neokolonialnemu
uciskowi" ma być wyrazem dążeń do społecznej,
gospodarczej i etnicznej, a w czym wszystko to się
zawiera, do dziejowej sprawiedliwości. Owe wo-
łanie o sprawiedliwość jest wynikiem pozycji spo-
łecznej, jakie przez wieki zajmował i do dziś zaj-
muje Indianin. Od początku konkwisty hiszpań-
skiej Indianie byli wyzyskiwani za pomocą zależ-
ności feudalnych na zasadzie tzw. encomiendy czy
repartimiento lub też poprzez system mita, obo-
wiązkowej pracy w kopalniach srebra, która była
tak wycieńczająca, że mało kto opuszczał ją żywy.
Parafeudalne zależności wraz z posługami
osobistymi wobec hacendados utrzymywały się
właściwie bez większych zmian przez cały okres
Republiki i przetrwały do połowy XX wieku.
Zniosła je dopiero reforma rolna z 1953 roku,
osiągnięcie rewolucji narodowej. Połowiczne suk-
cesy przy redystrybucji ziemi nie przeorały jednak
zasadniczo struktury własności i choć osłabione,
latyfundia przetrwały na mapie gospodarczej Bo-
liwii.
Przed rewolucją narodową Indianie nie mieli
równego dostępu do edukacji ani równych praw
wyborczych. Głosować i być wybierani mogli tyl-
ko umiejący pisać i czytać. Ponadto warunkiem
prawa wyborczego było posiadanie nieruchomości
i odpowiedniej wielkości dochodów! Wykluczało
to automatycznie z głosowania zasadniczą część
narodu14. Podobno do dzisiaj część ludności nie
jest zarejestrowana, a przez to pozbawiona praw
wyborczych.
Wiąże się to z zakorzenionym wśród Kreoli
rasizmem. Autochtoni uważani byli za rasę niższą,
o gorszej psychice i mniejszych zdolnościach. Al-
cides Arguedas, pisarz i polityk liberalny, w swo-
56
AMERYKA ŁACIŃSKA 2 (52) 2006
jej "El Pueblo Enfermo" przedstawiał fakt do-
minacji ilościowej Indian w społeczeństwie jako
przyczynę zapóźnienia cywilizacyjnego kraju.
Ubolewał, że w przeciwieństwie do Argentyny, w
jego kraju nie osiedliło się więcej imigrantów z
Europy, co poprawiłoby jakościowe proporcje
krwi15. Niedawno głośno komentowana była spra-
wa Miss Boliwii Gabrieli Oviedo, pochodzącej z
Santa Cruz, która w wywiadzie narzekała na poj-
mowanie Boliwii jako kraju Indian, niskich i bied-
nych. "Ja jestem z innej części, ze wschodu, która
nie jest zimna, jest bardzo ciepła, jesteśmy wysocy
i biali i znamy angielski" – powiedziała16.
Felipe Quispe, "el Mallku" (kondor w języku
aymara), mówiąc o "dwóch Boliwiach" wskazuje
właśnie na ten rasistowski rys boliwijskiej sfery
politycznej, rasistowski rys państwa, które jak pi-
sze Sanjinés, "zapomniało włączyć kultury, języki
i zwyczaje indiańskie do obywatelskiej sfery pu-
blicznej; w rzeczywistości, nigdy nie myślało, że
pewnego dnia Indianie staną się aktorami poli-
tycznymi zdolnymi określać stabilność rządów
kreolsko-metyskich"17.
Dzisiejsza sytuacja społeczno-materialna In-
dianina nie jest dużo lepsza niż kiedyś. Należy
pamiętać też, że ponad 60% ludności żyje poniżej
progu ubóstwa. W związku ze słabym rozwojem
ekonomicznym kraju, ludność utrzymuje się z czę-
sto archaicznej formy rolnictwa, z bardziej opła-
calnej uprawy liści koki, czy z pracy w przemyśle
ciężkim. W Boliwii terminy minero, campesino
czy cocalero są równoznaczne z przynależnością
etniczną.
Teksty i przemówienia przywódców ruchów
chłopskich odwołują się do ideałów socjali-
stycznych, mówią o antyimperializmie, grzmią na
etatowego wroga Trzeciego Świata, USA. Jawnie
krytykują neoliberalizm, któremu obok globaliza-
cji przypadła główna rola negatywna.
Choć uważa się, że Morales czerpie swój po-
lityczny kapitał także z poparcia chłopów i ro-
botników metyskich oraz "zradykalizowanej klasy
średniej niechętnej globalizacji i neoliberalizmowi
oraz starej, antyimperialistycznej i antyrynkowej
lewicy" (tłum. RP)18, jego socjalizm to nie burżua-
zyjna ideologia Białych, lecz ideologia o również
etnicznym charakterze. Socjalizm jest stawiany ja-
Radosław Powęska – Dwie Boliwie...
ko najlepszy model dla Indianina, przeciwstawiany
neoliberalizmowi Białych, którzy kojarzą się z
wielowiekowym wyzyskiem i dyskryminacją. So-
cjalizm indiański ma być nawiązaniem do organi-
zacji społecznych epoki prekolumbijskiej (wspól-
nota ayllu), w których miało nie być własności
prywatnej i do socjalnych osiągnięć epoki inka-
skiego Tawantinsuyu, które miały być wzorem
równości i sprawiedliwości społecznej.
"Partie burżuazyjne nas zdradziły (...) chce-
my rządzić się sami, chcemy odbudować Culla-
suyu, wspólnotowe społeczeństwo socjalistyczne
złożone z ayllu" – mówi Felipe Quispe, przywódca
Movimiento Indigena Pachakuti19. Działacz ma też
pomysł na zwalczenie korupcji toczącej kraj. Wg
niego jedynym sposobem, żeby skończyć z korup-
cją, jest przywrócenie inkaskich zasad Ama Sua,
Ama Llulla i Ama K'ella, co znaczy "nie kradnij,
nie kłam, nie leń się"20.
Polityczne manifesty MAS i Moviento
Indígena Pachakuti roją się od terminów i nazw
epoki prekolumbijskiej. Czasy współczesne zalicza
się w nich do okresu 500-letniej kolonializacji,
duchową spuściznę przodków stawia się jako
wzór, w kontraście do katastrofalnej w skutkach
dla Ameryki kultury zachodniej21. Ideologię poli-
tyczną łączy się z rodzimą tradycją, własną tożsa-
mością np. jako część takiej autochtonicznej tra-
dycji traktuje się kokę. W czasie minionej nie-
dawno kampanii wyborczej Morales, przywódca
cocaleros zapowiadał, że po swoim zwycięstwie
zalegalizuje i uprzemysłowi uprawę koki w rejonie
Chapare22.
Po jednej stronie barykady stawiany jest więc
biały, neoliberalny "krwiopijca", zwolennik Strefy
Wolnego Handlu i prywatyzacji. Naprzeciw stoją
biedni indiańscy chłopi i górnicy, naród "po-
niżony, oszukany i wykorzystany" przez Kreolów.
Dla nich neoliberalizm jest tożsamy z neokolonia-
lizmem. Prywatne koncerny jawią się jako nowa
broń konkwisty.
Ostatecznym celem politycznych ambicji In-
dian ma być odbudowa własnego, suwerennego
państwa. "Fundación Amautica", propagująca
myśl polityczną indiańskiego teoretyka rewolucyj-
nego Fausto Reinaga, pisze, że jej działalność ma
pomóc w "rozpoczęciu autentycznej Rewolucji,
odzyskaniu naszej władzy politycznej i rekon-
strukcji Tawantinsuyu (...), zaprzestaniu bycia "ko-
lonialnym spichlerzem", wzmacniającym siły tych,
którzy chcą tylko zagłady naszej rasy, naszego na-
rodu i kultury". Organizacja chce "stworzyć na
nowo rzeczywistość, którą w kulturze Zachodu
uważa się za utopijną: świat bez nędzy, społeczeń-
stwo bez wyzyskiwanych ani wyzyskiwaczy"23.
"Wojna o gaz" jest nowym epizodem wie-
lowiekowego konfliktu dzielącego naród na wro-
gie obozy. Wydarzenia ostatnich lat i dni potwier-
dzają jego żywotność. Swoją rolę odgrywają w
nim nie tylko ekonomia i polityka, ale wiążące się
z nimi problemy etniczne i społeczne. Rozwar-
stwienie ekonomiczne zbiega się z podziałem et-
nicznym. Przybierające na sile dążenia rewindyka-
cyjne Indian stają się zasadniczą kwestią poli-
tyczną. W starciu z "kreolską" wizją państwa mogą
spowodować gwałtowne przeobrażenia we-
wnętrzne i zmienić oblicze kraju. Przyszłość Bo-
liwii rozstrzyga się na naszych oczach.
P.S. Wybory z 18 grudnia 2005 roku wygrał
większością głosów Evo Morales, zostając pierw-
szym w historii Boliwii prezydentem indiańskim.
Wyniki głosowania w poszczególnych departa-
mentach potwierdziły społeczno-etniczną mapę
dzielącą kraj na "dwie Boliwie". W departamencie
Santa Cruz wybory na prefekta wygrał Rubén Co-
stas z Autonomía Para Bolivia (APB).
Przypisy:
1
http://www.narconews.com/Issue38/articulo1378.html,
31.10.2005
2
http://serwisy.gazeta.pl/swiat/1,34194,2588144.html,
31.10.2005
3
http://www.la-razon.com/versiones/20051025_005340-
/nota_247_215104.htm, 25.10.2005
4
http://www.la-razon.com/versiones/20051024_005339-
/nota_247_214675.htm, 24.10.2005
5
Anuario Estadístico de la América Latina y el Caribe,
Naciones Unidas , Santiago de Chile 2005, ss. 118, 120,
197.
6
Reservas nacionales de gas natural, Informe de 2005,
http://www.ypfb.gov.bo/informe_reservas/reservas_-
2005/P1P2P3-Gas.htm, 28.02.2006
7
Economy, Bolivia http://www.cia.gov/cia/publica-
tions/factbook/geos/bl.html#Econ, 31.10.2005
57

8 16
Departamento de Santa Cruz http://es.wikipedia.-
org/wiki/Departamento_de_Santa_Cruz, 31.10.2005
9 17
Autonomías Orientales en la Bolivia contemporánea
http://www.narconews.com/Issue38/articulo1378.html,
31.10.2005
10
Nación Camba, Quienes somos http://www.nacion-
camba.net/quienesomos.htm, 31. 10. 2005
11
People Bolivia http://www.cia.gov/cia/publications/-
factbook/geos/bl.html#People, 31.10.2005
12
O związku między obecną działalnością ruchów a
tradycji powstań indiańskich czytaj: http://www.lafoga-
ta.org/003latino/latino9/ab5.htm, 06.12.2005
13
Sanjinés C. Javier, “Movimientos sociales y cambio
político en Bolivia” Revista Venezolana de Economía y
Ciencias Sociales, Caracas 2004, p. 203.
14
Kula Marcin, Anatomia rewolucji narodowej (Boliwia
w XX wieku), Wrocław 1999, s. 282.
15
Arguedas Alcides, El Pueblo Enfermo, Santiago de
Chile 1937, s. 32.
58
AMERYKA ŁACIŃSKA 2 (52) 2006
CIDOB exige dimisión de Miss Bolivia http://corre-
odelsur.net/2004/0528/w_nacional14.shtml, 3. 11.2005.
Sanjinés C. Javier, p. 210
18
Más que un candidato indígena http://news.bbc.-
co.uk/hi/spanish/specials/elecciones_en_bolivia/new-
sid_2120000/2120244.stm, 06.12.2005
19
Felipe Quispe, We want to govern ourselves http://-
www.nadir.org/nadir/initiativ/agp/free/imf/bolivia/quis-
pe.htm, 31.10.2005
20
MIP plantea retornar al Kullasuyu http://www.la-
razon.com/versiones/20051027_005342/nota_247_-
215714.htm, 27.10.2005
21
Movimiento Al Socialismo, Nuestros principios
ideológicos http://www.masbolivia.org/mas/programa/-
principios.htm, 31.10.2005.
22
Evo buscará mercado para coca del Chapare
http://www.la-razon.com/versiones/20051124_005370/-
nota_247_223874.htm, 05.12.2005
23
Fundación Amaútica, Presentación, http://www.fau-
storeinaga.org.bo/PRESENTA1.html, 31.10.2005