Narodziny potęgi – Stany Zjednoczone (1901-1941)

1. Teodor Roosevelt – nowa epoka w historii USA (sukcesy T. Roosvelta jako

prezydenta)
26 prezydent, miał 42 lata przy pierwszej kadencji. Rozbudowywał uprawnienia władzy
wykonawczej, elastycznie interpretując postanowienie konstytucji o władzy prezydenta.
Poprawił jakość zarządzania, wzmocnił służbę cywilną, a służbę konsularną uczynił
zawodową. Unowocześnił dowodzenia armią i wspierał budowę potężnej marynarki
wojennej. Na początku 1903 roku przeforsował w ustawie o utworzeniu departamentu
handlu i pracy, powołanie w jego ramach Biura Korporacji. W 1905 roku utworzono służbę
leśną, powiodło to do odzyskania około 81 mln ha ziemi publicznych.
W 1906 roku, kiedy został prezydentem, przyjęto ustawę o żywności i lekach oraz o
inspekcji w przemyśle mięsnym. Rozszerzono uprawnienia Komisji handlu
międzystanowego daleko poza sprawy handlu, pozwalając w szczególności skończyć z
samowolą wielkich grup kolejowych.
Skrytykował jednostronność sądu, które w sporach pracowniczych kierowały się niemal
wyłącznie obroną praw własności.
2. Stany Zjednoczone w I wojnie światowej (powody przystąpienia do wojny).
Konferencja paryska
Rzesza wypowiada wojnę podwodną
statek Lusitania(pasażerski) został zaatakowany przez Rzeszę i zatopiony
II.1917- depesza Zimmermanna - kierowana do ambasadora Niemiec w Meksyku,
zawierającą propozycję przystąpienia Meksyku do I wojny światowej po stronie Niemiec
przeciw Stanom Zjednoczonym, w zamian za pomoc finansową i ziemie utracone przez
Meksyk w wojnie meksykańsko-amerykańskiej: Teksas, Arizona, Nowy Meksyk.

Opublikowana 1 marca 1917, po przechwyceniu przez wywiad brytyjski, stała się jedną z
przyczyn przystąpienia Stanów Zjednoczonych do wojny po stronie Ententy.
Niemcy naruszyli neutralność Belgii w 1914r Stany Zjednoczone, które początkowo
zachowywały neutralność, w końcu zaangażowały się w konflikt, gdyż w ten sposób mogły
umocnić swoją pozycję na międzynarodowej arenie.

Stany Zjednoczone zyskały status mocarstwa ze względu na udział gospodarczy w I wojnie

światowej. Dzięki temu autorytet prezydenta Wilsona wzrósł znacząco. Dla Wilsona istotne
było przede wszystkim powołanie Ligi Narodów. Faktycznie, podczas noworocznego
orędzia Wilson ogłosił słynne 14 punktów, w których zaznaczył, że Polska powinna być
państwem niepodległym z dostępem do morza. Można to jednak zrozumieć dwojako.
28 czerwca 1919 r. podpisano w Wersalu traktat pokojowy z Niemcami.
Postanowienia traktatu wersalskiego
W sprawie Niemiec:
- oddanie Francji Alzacji i Lotaryngii,
- plebiscyt dotyczący przynależności zagłębia Saary,
- demilitaryzacja 50-kilometrowego pasa nad Renem (Nadrenia),
- zakaz posiadania lotnictwa wojskowego i okrętów podwodnych,
- ograniczenie liczebności armii niemieckiej do 100 tys. zawodowych żołnierzy,
- utrata kolonii,
- zobowiązanie Niemiec do wypłacenia wysokich odszkodowań (kontrybucji) - 132 mld
marek w złocie.
W sprawie Polski:
- do Polski włączono: Pomorze Wschodnie (bez Gdańska) z dostępem do morza,
Wielkopolskę (już wcześniej przyłączoną w wyniku powstania);
- ogłoszono Gdańsk Wolnym Miastem pod protektoratem Ligi Narodów;
- zdecydowano o plebiscytach na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach, w których ludność
miała wypowiedzieć się za przynależnością do Niemiec lub do Polski.
Powstanie Ligi Narodów - organizacji międzynarodowej. Cele:
- utrzymanie pokoju na świecie,
- zagwarantowanie nienaruszalności granic państwowych,
- utworzenie tzw. mandatów, czyli opieki nad terytorium dawnych kolonii niemieckich i
nietureckiej ludności państwa osmańskiego.

3. Szalone lata dwudzieste (w dziedzinie gospodarki i na poziomie społecznym)

Udział Stanów Zjednoczonych w I Wojnie Światowej, który doprowadził je do wielkiego
sukcesu ekonomicznego, spowodował zmianę mentalności i obyczajów społeczeństwa
amerykańskiego. Przede wszystkim nastąpił wzrost zaufania do państwa, które przyczyniło
się do zakończenia działań militarnych w Europie. Jednocześnie zniszczona Europa musiała
zabiegać o pożyczki, walczyć z biedą, nie potrafiła utrzymać stabilności politycznej. Tylko
Stany Zjednoczone jawiły się jako kraj wolny od tych problemów. W takiej sytuacji
społeczeństwo amerykańskie zaczęło wyznawać zasadę "free enterprise" - wolna
przedsiębiorczość oraz "big business". Teraz jedynym celem życia społeczeństwa USA stało
się bogacenie i konsumpcja. Rozwija się infrastruktura

Doświadczenia I Wojny Światowej spowodowały, iż życie nie mogło być już takie samo jak
przed 1917 r. Identycznie jak gospodarka, nabrało rozmachu i stało się bardziej swobodne.
Ludzie się bogacą, podnosi się. Znaczące zmiany zarysowały się w codziennych obyczajach,
modzie, sposobów spędzania czasu wolnego. Amerykanie masowo kupowali samochody
(wchodzi na rynek Ford. Każdy w garażu ma chociaż jeden samochód), radia. Przy drogach
powstają restauracje, rozwija się turystyka. Każdy jak najszybciej chciał zdobyć ogromny
majątek by móc cieszyć się z nowych wynalazków. Ponadto dla osób mniej zamożnych i
przedsiębiorczych wymyślono różnorodne systemy sprzedaży na kredyt i na raty.
W latach 20'- rozpoczyna się czas kreskówek – WALT DISNEY, rozwijają się mass media,
w 1920- pierwsza audycja radiowa. Pojawia się czasopismo "Times".
"Szalone lata dwudzieste" w Stanach Zjednoczonych miały także swoją drugą stronę medalu.
To wówczas w 1919 r., wprowadzono prohibicję, czyli całkowitego zakazu produkcji,
handlu i konsumpcji wszelkich napojów alkoholowych z piwem włącznie. Pomimo zakazu
(zniesiony dopiero w 1933 r.) gorzelnie prowadziły nadal swoją działalność, a ich
właściciele stworzyli wielkie przestępcze gangi, trudniące się gigantycznym przemytem i
organizacją czarnego rynku.
Ludzie dzielą się na:
  Suchych - za prohibicją
 Mokrych - przeciwko
Innym negatywnym zjawiskiem lat 20. była ogromna skala korupcji administracji stanowej i
federalnej, które często współpracowały z ówczesnym światem przestępczym.
Rasizm - ludzie zaczynają przynależeć do organizacji Ku Klux Klan (walcząca o
utrzymanie supremacji białych protestantów w Stanach Zjednoczonych i dążąca do
ograniczenia praw innych grup rasowych i etnicznych, głównie Afroamerykanów i Żydów,
oraz katolików jako grupy wyznaniowej, zorganizowana na wzór tajnego stowarzyszenia)

4. Wielki kryzys ekonomiczny i jego konsekwencje. Wyjście z zapaści gospodarczej

Przyczyny załamania:
Wielkie sukcesy gospodarki i ogromny optymizm nie pozwoliły dojrzeć zbliżającego się
dużymi krokami załamania gospodarczego. Jednym z najpoważniejszych zjawisk, które go
zapowiadały był pogarszający się z roku na rok stan amerykańskiego rolnictwa, gdzie popyt
na takie towary jak pszenica, bydło czy bawełna systematycznie spadał.

Ponadto od 1918 r. Stany udzielały państwom europejskim ogromnych kredytów, które

przeznaczano na obudowę miast i przemysłu. W ten sposób do Europy płynęły gigantyczne
kapitały amerykańskie. Po wprowadzeniu przez Kongres amerykański wysokich ceł ani
przedsiębiorców, ani poszczególnych rządów europejskich nie było jednak stać na zakup
amerykańskich towarów. Nie chcąc powiększać i tak ogromnego zadłużenia, Europejczycy
zaczęli zaopatrywać się na innych rynkach min. Argentyna, Brazylia, Indie, Chiny.

W rezultacie, skutki takiego postępowania były dwojakie. Przede wszystkim drastycznie

spadł popyt na amerykańskie towary rolne, a także nastąpiło zakłócenie bilansu finansowego
USA (wywieziono znacznie więcej kapitału, niż zainwestowano w Stanach Zjednoczonych
kapitału obcego). Odpowiedzialne za powstanie niedoboru kapitałów było niespłacalnie
przez Europę ogromnych długów z okresu wojennego, które powiększyły się o późniejsze
pożyczki dla Niemiec w 1925 r. Jednocześnie w państwach walczących po stronie ententy,
nastąpiła recesja, natomiast Niemcy w dalszym ciągu spłacały, egzekwowane przez Francję
reparacje wojenne.

Pod koniec lat 20. amerykańskich rolników zaczęły niepokoić poważne zachwiania na rynku
wewnętrznym. Poprzez ograniczenie liczby emigrantów nastąpiło zmniejszenie
potencjalnych nabywców towarów rolnych. Ponadto dynamicznie rozwijający się
amerykański przemysł motoryzacyjny, spowodował spadek zapotrzebowania na pasze dla
koni.

Powszechne dotąd wyroby z bawełny zaczęły wypierać materiały syntetyczne, których rynek
coraz bardziej się rozwijał. Jednocześnie "szalone lata dwudzieste" zmieniły powszechne
dotąd upodobania kulinarne amerykańskiego społeczeństwa, które zaczęło się racjonalniej
się odżywiać tj. jedzono większą ilość jarzyn, owoców, a mniej mięsa i chleba. Skoro
głównymi produktami amerykańskiego rolnictwa były właśnie pszenica, mięso, bawełna,
przemiany te musiały w szybkim tempie doprowadzić do załamania się tego sektora. W 1929
r. rolnicy amerykańscy wyprodukowali więcej żywności niż mogli sprzedać. Naturalną
konsekwencją tego stanu był szybki spadek cen artykułów rolnych.

Obok przyczyn gospodarczych zalążkiem kryzysu stały się inne zjawiska. Pierwszym było
min. rzucone w 1919 r. hasła "bogaćcie się", "kupujcie jak najwięcej", które w szybkim
czasie okazały się zabójcze dla amerykańskiej gospodarki. Amerykanie zamiast inwestować,
grali na giełdzie, gdzie kupowano i sprzedawano korzystnie jak się wtedy wydawało akcje.
Uzyskiwany w ten sposób kapitał nie posiadał jednak jakiegokolwiek pokrycia w
jakichkolwiek dobrach. Mit “od pucybuta do milionera” zachęcał wielu niezamożnych
Amerykanów do kupowania tanich akcji wielu nowych pojawiających się na rynku firm,
większość z nich była fikcją. Przeważnie, zakładali je właściciele dużych i bogatych
przedsiębiorstw w celu zdobycia brakującego już powszechnie kapitału.

Ponadto na skraj przepaści zaprowadziły amerykańską gospodarkę, lansowane od początku

lat 20. przez republikanów hasła min. "dwa samochody w jednym garażu" co doprowadziło
amerykańskie społeczeństwo do istnej manii kupowania, przeważnie na kredyt. W 1928 r.
2/3 wyprodukowanych wówczas samochodów sprzedano na raty. Oznaczało to, iż ogromny
popyt a zarazem obrót nie wynikał z jego rzeczywistych ekonomicznych możliwości, a
został wytworzony sztucznie. W rezultacie powstał ogromny dług. Mógł on zostać spłacony
tylko pod warunkiem, że wszyscy dłużnicy utrzymają swoje dotychczasowe miejsca pracy.

 Czas wielkiej depresji

Po 1926 r. trudności w amerykańskich farmerów, związane ze zbytem towarów i
pogłębiającym się spadkiem cen na te artykuły spowodowały znaczne obniżenie
możliwości nabywczych rolników. Tą sytuację natychmiast odczuł przemysł. Tu przewaga
podaży nad popytem, wywołała spadek cen na towary przemysłowe.
Równocześnie trwająca na giełdzie spekulacja, powodująca pojawienie się dużej liczby
fikcyjnych akcji, doprowadziła do gigantycznego wzrostu wartości akcji, który nie
odpowiadał wynikom ekonomicznym danych przedsiębiorstw. Te w obliczu wzrastającej
nadprodukcji towarów, miały problemy z wypracowaniem realnego zysku, co przyczyniło
się do pierwszych masowych zwolnień.
Ta anormalna sytuacja, spowodowała, iż bardziej wytrawni gracze dostrzegli
niebezpieczeństwo bankructwa i rozpoczęli masową wyprzedaż akcji. Spowodowało to, że
ceny tych akcji gwałtownie zaczęły spadać.
Krach na giełdzie - czarny czwartek na Wall Street
24 października 1929 r. "czarny czwartek" na nowojorskiej giełdzie na Wall Street
wybuchła panika. Tego dnia sztuczna zwyżka kursów załamała się poprzez dziką sprzedaż
milionów akcji. W przeciągu następnych trzech dni sprzedano dalszych 12 mln, udziałów.

Jeszcze tego samego dnia (24 października 1929 r.) zaczęły bankrutować pierwsze banki i
przedsiębiorstwa, które swoją działalność opierały na obrocie akcjami, inwestycjach oraz
działalności kredytowej. Natomiast bankierzy i spekulanci giełdowi popełniali samobójstwo
skacząc min. z okien gmachu giełdy.
Skutki krachu:
 Na skutek "krachu na giełdzie" właściciele amerykańskich papierów wartościowych -
bogaci bankierzy fabrykanci oraz zwykli obywatele stracili łącznie ok. 40 mld
dolarów. Po miesiącu kurs akcji spadł o kolejnych 40 proc.
 Skutki "czarnego czwartku" były katastrofalne. W cały kraju stawały fabryki, koleje,
zamykano sklepy, obniżano pensje. Katastrofa finansowa objęła wszystkich bez
wyjątku, zarówno zwykłych obywateli jak i milionerów.
Równocześnie na ulicach pojawiły się ogromne rzesz bezrobotnych robotników i
pracowników umysłowych. W przeciągu następnych trzech lat, liczba bezrobotnych
osiągnęła wskaźnik 12 mln osób, co stanowiło 25 proc. zatrudnionych.
 W okresie 1929 - 1932 gospodarka Stanów Zjednoczonych znalazła się w błędnym
kole recesji. Zatrzymanie produkcji powodowało natychmiastowe zwolnienia i
bezrobocie, a tym samy spadek siły nabywczej społeczeństwa. To z kolei było
przyczyną dalszych bankructw etc.
 Nadęta do granic możliwości koniunktura, gigantyczna nadprodukcja i spekulacja,
doprowadziły do przekształcenia się recesji w katastrofalną depresję. Jej ogromne
rozmiary nie bez powodu każą ją nazywać "wielką depresją", czyli długotrwałą i
rozległą recesją.
 W przeciągu następnych 3 lat produkcja stali spadła o 10%, dochody rolnictwa spadły
o połowę, ok. 5 tys. banków ogłosiło bankructwo, a wraz z nimi wszyscy Ci, którzy
trzymali w nim swoje oszczędności. Nikt nie spłacał już długów, nie płacono ceł ani
podatków.
 samobójstwa, depresje ludzi
 wprowadzenie ograniczeń imigracyjnych
 upadek banków
 ludzie tracą oszczędności
 z kryzysem zbiegła się susza- upada produkcja
 spadek cen
Nowy Ład -New Deal
Okres załamania gospodarczego w pierwszej kolejności zmienił zasadniczo sposób myślenia
amerykańskiego społeczeństwa. Zdano sobie sprawę, iż idea liberalności w gospodarce może
przynieść ekonomiczną katastrofę.
W momencie krachu na Wall Street, urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych sprawował
Herbert Hoover (republikanin). Postrzegany jako doskonały urzędnik i filantrop, nie potrafił
zrozumieć, iż czasy liberalizmu powoli mijają. Mimo to, wierzył, iż gospodarka dzięki
naturalnym mechanizmom ekonomicznym powinna odrodzić się sama.

W 1932 r. odbyły się kolejne wybory prezydenckie, które wygrał kandydat demokratów
Franklin Delano Roosevelt. Wraz z objęciem urzędu w 1933 r. wystąpił z programem
skutecznego zwalczania oznak kryzysu przez rząd federalny za pomocą interwencjonizmu
państwowego. F. D. Roosevelt wraz z grupą doradców "trust mózgów", opracował szeroki
program wyjścia z ekonomicznego impasu, który został nazwany New Deal (Nowy Ład).
Nazwa programu miała odzwierciedlać odejście od dotychczasowej, liberalnej polityki, która
polegała na ograniczaniu wpływów państwa na gospodarkę. W zamian przyjęto zasady
odpowiedzialności państwa za jej właściwe funkcjonowanie oraz dobrobyt obywateli.

Zasady New Deal:

1) Zakładał uzdrowienie systemu bankowego, które miało polegać na obniżeniu wartości
dolara i zniesieniu parytetu złota, czyli określenie wartości waluty na podstawie
wartości złota. Udzielanie gwarancji dla banków, by ludzie znów zaczęli oszczędzać
2) Dla rozruszania gospodarki i odrodzenia zamarłego popytu, wprowadzono politykę
łagodnej inflacji, co polegało na drukowaniu pieniądza bez pokrycia. Dla ogromnej
rzeszy bezrobotnych wprowadzono roboty publiczne (budowa dróg, mostów,
elektrowni), które były finansowane przez państwo.
3) Przyjęta ustawa o rolnictwie (Agricultural Adjusment Act) w celu obniżenia
produkcji, nakazywała amerykańskim rolnikom zmniejszenie obszaru uprawianego
areału. Ponadto farmerom udzielono licznych kredytów.
4) Przemysł z kolei miała uzdrowić ustawa (National Industrial Act), która przede
wszystkim zakładała wprowadzenie zasad uczciwej konkurencji. Pracownicy
zakładów pracy otrzymali prawo zawierania z pracodawcą za pośrednictwem
związków zawodowych tzw. umów zbiorowych. W rezultacie w dość szybkim czasie
wzrosła rola amerykańskich związków zawodowych. Chroniono zwykłego
pracownika - wyznaczono płace minimalne i granice maksymalnego czasu pracy.
Ponadto weszły w życie zasiłki zdrowotne, ubezpieczenia emerytalne oraz inne
ustawy socjalne.
Po 1935 r. polityka ta doprowadziła do wzrostu opozycji ze strony wielkich zakładów
przemysłowych. Jej krytyka skupiała się głównie na ustawodawstwie socjalnym. Według
zasad, nakładało ono na pracodawców min. konieczność ubezpieczenia wszystkich
pracowników. Ponadto powszechnie starano się zwalczać obowiązek zawierania umów
zbiorowych.
W celu zablokowania forsowanej przez F. D. Roosevelta polityki, opozycja wykorzystała
instytucję Sądu Najwyższego, gdzie został zaskarżony New Deal. Sąd Najwyższy orzekł, iż
Nowy Ład jest sprzeczny z obowiązującą konstytucją, ponieważ ogranicza swobodną
działalność jednostki. Prezydent, próbując nie dopuścić do wydania ostatecznego wyroku,
ustanowił wiek emerytalny dla sędziów, przez co mógł dokonać wymiany części składu
sędziowskiego. Zniesiono prohibicję w 1933 r.
5. Izolacjonizm amerykański (akty o neutralności) i przygotowania do II wojny
światowej
Po wyjściu z kryzysu USA rozpoczyna epokę izolacjonizmu - unikają mieszania się w jakieś
konflikty.
W 1933 Roosevelt ogłosił politykę dobrego sąsiedztwa wobec Ameryki Łacińskiej.
Akty o neutralności USA
1935 - embargo na broń (zakaz sprzedaży materiałów wojennych)
1936 - zakaz udzielania kredytów, rozszerzenie zakazu sprzedaży broni
1937 - cash and carry- można kupować broń, ale tylko płacąc gotówką i przy osobistym
odbiorze
1939 - podtrzymanie zasady cash and carry
Przygotowania:
Przed wojną gospodarka - nakierowana na rozbudowę floty i rozwój zbrojeń
Wchodzą na teren Grenlandii i Islandii - dzięki umówię z Dania w 1941 r.
Dokument, który świadczył o przygotowaniach - 1940 r. - Układ Wielkiej Brytanii z USA -
strony zobowiązały się do pomocy wzajemnej
1941 r. - podpisanie Karty Atlantyckiej - (koalicja antyfaszystowska) przez F. D. Roosevelta
i w. Churchilla. Określała ona pewne zasady współpracy oraz prowadzenia polityki
wewnętrznej:
1. Sygnatariusze nie będą dążyli do ekspansji terytorialnej
2. Poszanowanie prawa wszystkich ludów do wybranej sobie formy rządów
3. Przywrócenie prawa suwerennego i autonomii tym, którym została ona odebrana siłą
4. Wolny dostęp do surowców świata i wolność handlu
5. Zniszczenie nazizmu i zapewnienie pokoju gwarantującego bezpieczeństwo
6. Wyrzeczenie się stosowania przemocy i zbrojeń
7. Zapewnienie swobodnej żeglugi po morzach i oceanach bez przeszkód
8. Dążenie do współpracy gospodarczego, zapewnienie wszystkim godziwych warunków
pracy, bezpieczeństwa społecznego, postepu gospodarczego
 Lendlease Act – ustawa federalna z 11 marca 1941, zezwalająca prezydentowi Stanów
Zjednoczonych "sprzedawać, przenosić własność, wymieniać, wydzierżawiać, pożyczać i
w jakikolwiek inny sposób udostępniać innym rządom dowolne produkty ze sfery
obronności
 07.12.1941 r. - atak na Pearl Harbor przez Japończyków