Maths TM Sambhavyatalu

___
www.apteachers.in
___
dü+uÛ≤e´‘· 305
__
__
n<Ûë´j·TeTT
_
__
13 _ _ _
_ _ _
_
dü+uÛ≤e´‘·
(Probability)
|ü]#·j·T+
_
13.1
_ _
≈£îe÷sY, düT<Û\ä T ø±´s¡yTé ‡ Ä≥ >∑T]+∫ á $<Û+ä >± #·]ÃdüTHÔ êïs¡T.
_ _
≈£îe÷sY : á Ä≥˝À eTq+ >¬ \TkÕÔeTì ˙e⁄ nqT≈£î+≥THêïyê?

_ _
düT<Ûä : >¬ \T|ü⁄q≈£î 50 XÊ‘·+ neø±XÊ\THêïsTT. ãVüQXÊ eTq+ >¬ \ee#·TÃ.

_ _
_
≈£îe÷sY : 50 XÊ‘·+ neø±XÊ\ì ˙e⁄ m{≤¢ #Ó|Œü >∑\e⁄ ?

_ _
á dü+uÛ≤wüD‘√ düT<Ûä e÷≥\T m+‘·es¡≈î£ dü‘´· eTT nqT≈£î+≥THêïs¡T?

_ _
ÄyÓT >¬ \e&ÜìøÏ 50 XÊ‘·+ neø±XÊ\T ñHêïj·÷ ?

_ _
á n<Ûë´j·T+˝À eTq+ Ç≥Te+{Ï dü+<äsê“\ >∑T]+∫ #·]Ã<ë›+. Ç+ø£q÷ ªãVüQXÊµ ªdü+uÛeÑ eTTµ
_ _
ªkÕ<Û´ä eTTµ yÓTT<ä\>∑T |ü<ë\ >∑T]+∫, yêìì m≥T¢ >∑D+Ï #ê* nqT <ëì >∑T]+∫ #·]Ã<ë›eTT. 9e ‘·s>¡ ‹∑ ˝À
_ _
|üP]Ô dü+uÛeÑ eTT ˝Òø£ K∫Ã‘· |òTü ≥qeTT eT]j·TT |üP]Ô ndü+uÛeÑ eTT ˝Òø£ ndü+uÛeÑ dü+|òTü ≥q\ >∑T]+∫
_ _
‘Ó\TdüT≈£îHêïeTT. Ç+ø± ˇø£ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ neø±X¯eTT\ >∑T]+∫, ˇø£ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ |üs´¡ ekÕqeTT m\¢|ü &ÉT
_ _
ˇπø $<Û+ä >± ñ+&Éqedüs+¡ ˝Ò<Tä . nqT<ëì >∑T]+∫ #·]Ã+∫ j·TTHêïeTT. Á|üdTü ‘Ô +· ˇø£ |òTü ≥q dü+uÛeÑ eTT
_
jÓTTø£ÿ Á|üe÷D°øs£ e¡ TT >∑T]+∫ H˚sT¡ Ãø=+<ëeTT.

_ _ _
á $<Û+ä >± Á|üe÷D°øs£ D¡ eTTqT dü+U≤´‘·àø£+>± ‘Ó\T|ü⁄≥qT ªdü+uÛ≤e´‘·µ n+{≤s¡T.

_ _
13.1.1 dü+uÛ≤e´‘· nq>± H˚$T?

_ _
ˇø£ Á|üj÷Ó >±ìï >∑eTì+#·+&ç. ˇø£ HêD…eTTqT 1000 kÕs¡T¢ m>∑Ts¡yd˚ qæ |ü⁄&ÉT
_
455 kÕs¡T¢ u§eTà, 445 kÕs¡T¢ u§s¡TdüT |ü&q

ç ~. u§eTà|ü&˚ dü+uÛyÑ êìï Á|üe÷D°øs£ D¡ eTT
_ _
455
_
#˚ùdÔ 1000 øÏ 455 kÕs¡T¢ nq>± 1000 R 0.455.

_ _
_
Ç≥T¢ Á|üj÷Ó >∑|Pü s¡«ø£ |ò*ü ‘ê\qT Ä<Ûës¡+ #˚dTü ø=ì ˝…øÿÏ +∫q dü+uÛ≤e´‘·qT ªÁ|üj÷Ó –ø£
_ _
dü+uÛ≤e´‘·µ (Experimental probability) n+{≤s¡T. á Á|üj÷Ó –ø£ dü+uÛ≤e´‘· n+#·Hê≈£î

_
ˇø£ Á|üj÷Ó >∑eTT <ëì |ò*ü ‘ê\T Ä<Ûës¡eTT, nq>± Ç<˚ Á|üj÷Ó >±ìï eTs¡˝≤ 1000 kÕs¡T¢
_ _
#Ódqæ |ü&ÉT Ç<˚ dü+uÛ≤e´‘· @s¡Œ&ÉT‘·T+<äì #Ó|Œü ˝ÒeTT. dü«\Œ uÒ<eäÛ TT @s¡Œ&Ée#·TÃqT.
_ _
_ _
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æDÏ

_ _
_ _
_ _
Downloaded from www.apteachers.in

___
www.apteachers.in
___
306 10e ‘·s¡>∑‹ >∑DÏ‘·+
__
___ Ç<˚$<Û+ä >± HêD…eTTqT m>∑Ts¡yd˚ æ u§eTà |ü&˚ dü+uÛ≤e´‘·qT n+#·Hê y˚ùd Á|üj÷Ó >±ìï Á|ü|+ü #·eTT
__ q\TeT÷\\qT+∫ m+<äs√ e´≈£î\Ô T #˚dæ ñHêïs¡T.
_
_ _
ñ<ëVü≤s¡D≈£î |ü<ì›Ó $T<äe X¯‘êã›+˝À Áô|+ò ∫ XÊgy˚‘Ô· ø±y˚Tº &ç.ã|òHü é HêD…eTTqT 4040 kÕs¡T¢ m>∑Ts¡yd
˚ æ
_ 2048
2048 u§eTàã&çq≥T¢>± ˝…øÿÏ +#ê&ÉT. nq>± Á|üj÷Ó –ø£ dü+uÛ≤e´‘· R 4040 0.507 (düTe÷s¡T).
_ _
_
Á_≥Hé XÊgy˚‘Ô· J.E. ø¬ ]#Y HêD…eTTqT 10,000 kÕs¡T¢ m>∑Ts¡yd˚ æ 5067 kÕs¡T¢ u§eTà |ü&qç ≥T¢>±
_ _
5067
_
˝…øÿÏ +#ê&ÉT. nq>± Á|üj÷Ó –ø£ dü+uÛ≤e´‘· R 0.5067 nfÒ¢ kÕ+K´ø£ XÊgE„&TÉ ø±s¡˝Ÿ |æjT· s¡‡Hé
_
10000
_
24000 kÕs¡T¢ m>∑Ts¡yd˚ æ 12012 kÕs¡T¢ u§eTà |ü&qç ≥T¢ ˝…øÿÏ +#ê&ÉT. nq>± Á|üj÷Ó –ø£ dü+uÛ≤e´‘·.
_ _
12012
_
R 0.5005.
_
24000
_ _
eTq$T|ü&ÉT Ç<˚ Á|üj÷Ó >±ìï 10 \ø£\å kÕs√¢ ˝Òø£ ø√{ÏkÕs√¢ #˚dæ u§eTà|ü&˚ dü+uÛ≤e´‘·qT ˝…øÿÏ +#·e\dæ
_
eùd,Ô ô|’ Á|üj÷Ó >±\ìï+{Ï jÓTTø£ÿ |üs´¡ ekÕqeTT>± u§eTàø±˙, u§s¡TdüT ø±˙ |ü&˚ dü+uÛ≤e´‘· dü+U≤´‘·àø£+>± 0.5
_ _
1
_
˝Òø£ nì #Ó|Œü e#·TÃ. n+fÒ Á|üj÷Ó >∑+ #˚jT· ≈£î+&ÜH˚ nìï |üs´¡ ekÕqeTT\qT ã{Ïº ˇø£ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ
_
2
_
dü+uÛ≤e´‘·qT n+#·Hê y˚jT· e#·TÃqT. BìH˚ ªôd<’ ë›+‹ø£ dü+uÛ≤e´‘·µ (Theoretical probability) ˝Òø£ ªkÕ+Á|ü<ëj·Tø£
_ _
dü+uÛ≤e´‘·µ (Classical probability) n+{≤s¡T.

_ _
á dæ<ë∆+‘·eTTqT Ä<Ûës¡+>± #˚døæ =ì ø=ìï ÁbÕ<∏$ä Tø£ düeTdü´\ kÕ<Ûqä >∑T]+∫ #·]Ã<ë›eTT.
_ _
_
13.2 dü+uÛ≤e´‘· ` ôd’<ë∆+‹ø£ $es¡D

_ _
j·÷<äè∫Ãø£ Á|üj÷Ó >∑+˝À ìcÕŒøÏøå £ HêD…eTTqT m>∑Ts¡yj

˚ T· T≥ nqT dü+<äs“¡ e¤ TTqT >∑eTì+#·+&ç. Ç#·Ã≥
_ _
HêD…eTT kÂwüeº +>± ñqï|ü&ÉT u§eTà ˝Òø£ u§s¡TdüT |ü&˚ dü+uÛeÑ eTT\˝À @~ m≈£îÿe. @~ ‘·≈î£ ÿe nqT≥≈£î
_
neø±X¯eTT ˝Ò<Tä . n+<äTe\¢ HêD…eTTqT ìcÕŒøÏøå e£ TT nì, m>∑Ts¡yj ˚ T· T≥qT ªj·÷<äè∫Ã¤ø£ Á|üj÷Ó >∑eTTµ nì
_ _
n+{≤s¡T. u§eTà, u§s¡TdüT\qT ªdüeTdü+uÛeÑ |òTü ≥q\Tµ (equally likely events) n+{≤s¡T.
_ _
á bÕsƒê´+X¯eTT˝À j·÷<äè∫Ã¤ø£ Á|üj÷Ó >∑eTT˝À yÓ\Te&ÉT |ò*ü ‘·eTT\T düeTdü+uÛeÑ yÓTqÆ $ >±qT eT]j·TT
_ _
Á|ü‹ s¡÷|ü Äes¡D |ü]$T‘·yTÓ qÆ ~ >±qT |ü]>∑D+Ï #·ã&Ü¶sTT. ø£qTø£ HêD…eTT\T ˝Òø£ bÕ∫ø£\qT rdüTø=qï|ü&ÉT
_
n$ ìcÕŒøÏøå y£ TÓ qÆ $>± |ü]>∑D+Ï #ê*.

_ _
ˇø£ |òTü ≥q (E) jÓTTø£ÿ Á|üj÷Ó –ø£ dü+uÛ≤e´‘· P(E) qT ˝…øÿÏ +#·T≥≈£î
_ _
_
E ≈£î nqT≈£L\ |üs¡ékÕHï\ dü+K´

dü÷Á‘·+
_
P(E) =
yÓTT‘·Ô+ |üs¡ékÕHï\ dü+K´
_ _
_ _
_ _
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
dü+uÛ≤e´‘· 307
__
___ Ç$ #˚j·T+&ç
__ _
n. ÁøÏ+~ |òTü ≥q\˝À <˚ì |üs´¡ ekÕqeTT\˙ï düeTdü+uÛ≤yê\T?
_ _
1. bÕ∫ø£ (dies)qT m>∑Ts¡yd ˚ qæ |ü⁄&ÉT 1, 2, 3, 4, 5 ˝Òø£ 6 |ü&TÉ ≥.
_
2. 5 ms¡T|ü⁄, 4 ˙\+, 1 q\T|ü⁄ ã+‘·T\T >∑\ dü+∫ qT+&ç ˇø£ ã+‹ì j·÷<äè∫Ãø£+>± rj·TT≥.
_ _
3. ø±s¡yTé ‡ Ä≥qT > ¬ \T#·T≥.
_ _
4. s ¬ +&É+ø¬ \ dü+K´˝À ˇø£≥¢ kÕúqeTT 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ˝Òø£ 9 n>∑T≥.
_
5. 10 ms¡T|ü⁄, 10 ˙\+, 10 q\T|ü⁄ s¡+>∑T ã+‘·T\T >∑\ dü+∫ qT+&ç ˇø£ ã+‹ì j·÷<äè∫Ã¤ø+ £ >±
_ _
rj·TT≥
_ _
6. p˝…’ HÓ\˝À ˇø£ s√E es¡¸+ sêe&É+

_ _
Ä. ô|’ nìï |òTü ≥q\ jÓTTø£ÿ |üs´¡ ekÕHê\˙ï düeTdü+uÛyÑ ê˝ÒHê?

_ _
Ç. |üs´¡ ekÕHê\˙ï düeTdü+uÛyÑ ê˝…q’ 5 |òTü ≥q\qT, düeTdü+uÛyÑ ê\T ø±ì 5 |òTü ≥q\qT ù|s=ÿq+&ç.
_ _
_
ø£è‘·´+
_ _
ˇø£ HêD…eTTqT 50 kÕs¡T¢, 100 kÕs¡T,¢ 150 kÕs¡T¢ m>∑Ts¡yd˚ ,æ dü+uÛeÑ yÓTqÆ u§eTà, u§s¡TdüT dü+K´\qT
_
(i)
_
˝…øÿÏ +#·+&ç. ÁøÏ+~ |ü{øºÏ ˝£ À |üP]+#·+&ç.

_ _
Áø£eT Á|üj÷Ó >±\ u§eTà u§eTà|ü&TÉ ≥ u§s¡TdüT u§s¡TdüT|ü&TÉ ≥

_ _
dü+K´ dü+K´ |ü&qç dü+K´ dü+uÛ≤e´‘· |ü&qç dü+K´ dü+uÛ≤e´‘·

_ _
1. 50
_ _
2. 100
_ _ _
3. 150
_ _
_
ô|’ Á|üj÷Ó >∑eTT qT+&ç MTπs$T >∑eTì+#ês¡T? Á|üj÷Ó >∑+˝Àì Á|üjT· ‘êï\ dü+K´ ô|]π> ø=~› u§eTà ˝Òø£
_ _
1
u§s¡TdüT |ü&˚ dü+uÛ≤e´‘· 50% nq>± ≈£î <ä>sZ∑ >¡ ± ne⁄‘·Tqï~ ø£<ë. Á|üjT· ‘êï\dü+K´ n|ü]$T‘·+>±
_
2
_ _
#˚jT· >∑\ nìï Á|üj÷Ó >±\ $wüjT· +˝À Ç≥Te+{Ï dü+uÛ≤e´‘·qT ˝…øÿÏ +#·e#·TÃqT.
_ _
_
dü+uÛ≤e´‘· ` e÷~] Á|üj÷Ó >∑eTT

_ _
_
HêD…+ m>∑Ts¡y˚j·TT≥˝ÀqT ˝Òø£ bÕ∫ø£ <=]¢+#·&É+˝ÀqT Á|üj·T‘êï\ dü+K´ n|ü]$T‘·+>±

_
#˚j·T>∑*–q|üŒ{ÏøÏ, nìï |òüT≥q\$wüj·T+˝À Á|üj·÷‘êï\≈£î ø=ìï ne<ÛäT\T, kÕ<Ûë´kÕ<ÛäéTT\T

_ _
ñ+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ ø£èÁ‹eT ñ|üÁ>∑V≤ü eTTqT n+‘·]ø£+å ˝ÀìøÏ |ü+|ü&+É jÓTTø£ÿ Á|üj÷Ó –ø£ dü+uÛ≤e´‘·
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
308 10e ‘·s¡>∑‹ >∑DÏ‘·+
__
___ ø£qT>=q&ÜìøÏ, uÛ÷Ñ ø£+|üeTT ‘êøÏ&øç Ï |ü\T n+‘·dTü \Ô T >∑\ uÛeÑ q+ ≈£L*b˛≈£î+&Ü ñ+&˚ dü+uÛ≤e´‘·
__ ø£qT>=q&ÜìøÏ |ü\T Á|üjT· ‘êï\qT eTq+ #˚jT· ˝ÒeTT. |ò*ü ‘ê\ qT+&ç Á|üj÷Ó –ø£ dü+uÛ≤e´‘·qT
_
˝…øÿÏ +#·˝eÒ TT ø£<ë! n+<äTe\¢ n≥Te+{Ï e÷~] dü+|òTü ≥q\qT ø£èÁ‹eT+>± #˚dæ ˝Òø£ }Væ≤+∫ @s¡Œ&˚
_ _
$$<Ûä düeT dü+uÛeÑ |üs´¡ ekÕHê\qT |ü]>∑D+Ï ∫ dü+uÛ≤e´‘·qT n+#·Hêy˚kÕÔsT¡ . n≥Te+{Ï e÷~]
_
Á|üj÷Ó >±\ $X¯«dü˙j·T‘· Ä Á|üj÷Ó >∑+ #˚jT· T≥˝À rdüTø=qï C≤Á>∑‘\Ô· T, n+#·Hê\T eT]j·TT |üs´¡ ekÕHê\ô|’
_ _
Ä<Ûës¡|&ü ç j·TT+≥T+~. yê‘êes¡D ôV≤#·sÃ¡ ]ø£\T, »HêuÛ≤ $düsÔ D¡ , uÛ÷Ñ ø£+|üeTT\ >∑T]+∫ eTT+<äT
_
ôV≤#·Ã]ø£\T, |ü+≥\ ~>∑Tã&ç yÓTT<ä\>∑Tq$ nìï+{Ïì e÷~] dü+|òTü ≥q\T }Væ≤+∫ |üsêékÕHê\qT
_ _
n+#·Hê y˚jT· &É+ <ë«sê #ÓãT‘ês¡T.
_ _
_
HêD…eTTqT m>∑Ts¡ y˚jT· T≥, bÕ∫ø£qT <=]¢+#·T≥ e+{Ï ñ<ëVü≤s¡D\˝À #·]Ã+∫q≥T¢>± ªªdüeTdü+uÛeÑ
_ _
|üs´¡ ekÕqeTT\Tµµ nqT }Vü≤ Ä<Ûës¡+>± dü+uÛ≤e´‘· jÓTTø£ÿ ìs¡«#·qeTT ÁøÏ+~ $<Û+ä >± Çe«ã&ç+~.
_ _
T nH˚ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ ôd<

’ ë∆+‹ø£ (˝Òø£ kÕ+Á|ü<ëj·Tø£) dü+uÛ≤e´‘·ì P(T)nì ÁyêkÕÔ+.
_
|òüT≥q T≈£î nqT≈£L\ |üs¡ékÕqeTT\ dü+K´

_
nq>± P(T) =
Á|üjÓ÷>∑+˝À kÕ<Ûä´|ü&ÉT nìï |üs¡ékÕqeTT\ dü+K´ nì ìs¡«∫kÕÔ+.
_ _
_ _
Ç#·Ã≥ nìï |üs´¡ ekÕqeTT\T düeTdü+uÛeÑ eTT\T>± |ü]>∑D+Ï #ê*. kÕ<Ûës¡D+>± ªôd<’ ë∆+‹ø£ dü+uÛ≤e´‘·µqT
_
ªdü+uÛ≤e´‘·µ nì eéVü≤]kÕÔeTT.
_ _
_
dü+uÛ≤e´‘·qT yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>± 1795˝À |æjT· sY dæeT‡Hé ˝≤ù|d¢ t ìs¡«∫+∫Hê&ÉT.

_ _
16e X¯‘êã›eTT˝À C….ø±s¡H¶ é nqT Ç≥©øÏ #Ó+~q uÛÖ‹ø£ XÊgy˚‘,Ô· >∑D‘Ï E · &„ TÉ
_ _
ªThe Book on Games of Chanceµ |ü⁄düøÔ ±ìï Áyêj·TT≥‘√ dü+uÛ≤e´‘· ˇø£

_
XÊg+>± ñ<ä“$¤ +∫q~. CÒyTé ‡ u…söï* (1654 -1705), m.&ç.e÷$j·TsY (1667-

_ _
1754) eT]j·TT |æjT· sY dæeT‡Hé \T ≈£L&Ü dü+uÛ≤e´‘· n<Û´ä j·THêìøÏ, n_Ûeè~∆øÏ

_ _
ø£èwæ #˚kÕs¡T. es¡eÔ ÷q+˝À dü+uÛ≤e´‘· ÁbÕeTTK´‘· ô|]– JeXÊg+, C…ì{Ïø‡˘ ,

_
uÛÖ‹ø£XÊg+, kÕe÷õø£ XÊg+, Ä]úø£ XÊg+\˝À ≈£L&Ü Á|üeTTK bÕÁ‘· b˛wæ+#·T#·Tqï~.

_
|æjT· sY dæeT‡Hé ˝≤ù|d¢ t

_
(1749 – 1827)
_
13.3 |üs¡düŒs¡ e]®‘· |òüT≥q\T (MUTU Y EXCLUSIVE EVENTS)

_
ALL
UTUALL
ALLY CLUSIVE
_ _
ˇø£ HêD…eTTqT m>∑Ts¡yd˚ qæ |ü&ÉT u§eTà ˝Òø£ u§s¡TdüT |ü&TÉ ‘·T+~ ø±˙ s¬ +&É÷ ˇπøkÕ] dü+uÛeÑ eTT ø±<äT.
_
n<˚$<Û+ä >± ñqï‘· bÕsƒX¡ Ê\˝Àì @ $<ë´]úì nsTTHê rdüTø=+fÒ n‘·&TÉ 6, 7, 8, 9 ˝Òø£ 10 ‘·s>¡ ‘∑ T· \˝À @<√
_ _
ˇø£ ‘·s>¡ ‹∑ øÏ e÷Á‘·yT˚ #Ó+~ ñ+{≤&ÉT. nq>± |ü]>∑D+Ï ∫q |òTü ≥q ˇø£ |üs´¡ ekÕqeTT nsTT‘˚ $T–*q
_ _
|üs´¡ ekÕqeTT\T n˙ï ndü+uÛeÑ eTT˝Ò. Ç≥Te+{Ï dü+|òTü ≥q\qT |üsd¡ Œü s¡ e]®‘· |òTü ≥q\T n+{≤s¡T.
_ _
ˇø£ Á|üj÷Ó >∑+˝Àì s¬ +&ÉT ˝Òø£ n+‘· ø£Hêï m≈£îÿe |òTü ≥q\˝À ˇø£ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛeÑ eTT $T–*q
_ _
nìï |òTü ≥q\ dü+uÛeÑ eTTqT ìs√~Ûùd,Ô Ä |òTü ≥q\qT |üsd¡ Œü s¡ e]®‘· |òTü ≥q\T n+{≤s¡T.
_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
dü+uÛ≤e´‘· 309
__
___ 13.4.1 dü+uÛ≤e´‘·qT >∑D+Ï #·T≥
__ düeTdü+uÛeÑ |òTü ≥q\ jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘·qT m˝≤ ø£qT>=+{≤eTT? HêD…eTTqT m>∑Ts¡yj
_ ˚ T· T≥ nH˚~
_
düeTdü+uÛeÑ |üs´¡ ekÕqeTT\T >∑\ Á|üj÷Ó >∑eTT>± |ü]>∑DkÏ ÕÔeTT. nq>± Á|ü‹kÕ] s¬ +&ÉT düeTdü+uÛeÑ |üs´¡ ekÕqeTT\T
_
ñ+{≤sTT. á |üs´¡ ekÕqeTT\ düeT÷Vü≤eTTqT ªÁ|ü‹s¡÷|ü Äes¡DeTTµ (sample space) n+{≤s¡T. ˇø£ HêD…eTTqT
_ _
m>∑Ts¡yd˚ qæ |ü&ÉT Á|ü‹ s¡÷|ü Äes¡DeTT {H, T}. ms¡T|ü⁄, ˙\+, |üdTü |ü⁄, ‘Ó\T|ü⁄ ã+‘·T\ >∑\ dü+∫ qT+&ç ˇø£
_
ã+‹ì rj·TT≥˝À Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡DeTT {R, B, Y, W} nfÒ¢ ˇø£ bÕ∫ø£qT <=]¢+#·T≥˝À Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡DeTTqT
_ _
}Væ≤+#·>\∑ sê?
_ _ _
Ç$ #˚j·T+&ç
_ _
_
düeTdü+uÛeÑ |üs´¡ ekÕqeTT\T >∑\ ◊<äT dü+<äsê“¤\qT ù|s=ÿì yêì Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡D\qT Áyêj·T+&ç.
_ _
düeTdü+uÛeÑ eTT eT]j·TT |üsd¡ Œü s¡ e]®‘· |òTü ≥q\jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘·qT m≥T¢ >∑eTì+#·e#·TÃH√ ø=ìï
_
ñ<ëVü≤s¡D\qT |ü]o*<ë›eTT.
_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D-1. ˇø£ HêD…eTTqT ˇø£kÕ] m>∑Ts¡yd˚ qæ |ü&ÉT u§eTà|ü&˚ dü+uÛ≤e´‘·qT, u§s¡TdüT |ü&˚ dü+uÛ≤e´‘·qT
_
˝…øÿÏ +#·+&ç.
_ _
kÕ<Ûqä : HêD…eTTqT ˇø£kÕ] m>∑Ts¡yd˚ qæ |ü&ÉT kÕ<ä´|ü&TÉ |üs´¡ ekÕqeTT\T s¬ +&ÉT, u§eTà (H) ˝Òø£ u§s¡TdüT
_ _
(T). u§eTà |ü&TÉ ≥ nH˚ |òTü ≥q E nsTT‘˚ nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕqeTT\T 1.

_
≈£î nqT≈£L\ |üs¡ékÕHï\ dü+K´

_
E 1
P(E) = P (u§eTà) =
kÕ<Ûä´|ü&ÉT yÓTT‘·Ô+ |üs¡ékÕHï\ dü+K´ =
_
2
_ _
_
Ç<˚$<Û+ä >± u§s¡TdüT|ü&TÉ nH˚ |òTü ≥q F nsTTq

_ _
1
P(F) = P(u§s¡TdüT) = (m+<äT≈£î? #·]Ã+#·+&ç)
_
2
_ _
ñ<ëVü≤s¡D-2. ˇø£ dü+∫˝À ˇø£ ms¡T|ü⁄ ã+‹, ˇø£ ˙\+ ã+‹, ˇø£ |üdTü |ü⁄ s¡+>∑T ã+‹ ñHêïsTT. nìï
_ _
ã+‘·T\T ˇπø |ü]e÷DeTT ø£*– ñHêïsTT. dü+∫˝ÀìøÏ #·÷&É≈î£ +&Ü e÷qdü ˇø£ ã+‹ì rùdÔ Ä ã+‹
_ _
(i) |üdTü |ü⁄ s¡+>∑T ã+‹ (ii) ms¡T|ü⁄ ã+‹ (iii) ˙\+ ã+‹ ne&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘·\T ø£qT>=q+&ç.
_ _
kÕ<Ûqä : e÷qdü #·÷&É≈î£ +&Ü ã+‹ì rdüT≈£îqï~. ø±e⁄q nìï |üs´¡ ekÕqeTT\T düeTdü+uÛeÑ eTT\T. |üdTü |ü⁄
_ _
s¡+>∑T ã+‹ì rj·TT |òTü ≥q Y, ˙\+ ã+‹ rj·TT |òTü ≥q B eT]j·TT ms¡T|ü⁄ ã+‹ rj·TT |òTü ≥q R nsTTq
_ _
Á|ü‹ s¡÷|ü Äes¡DeTT {Y, B, R}. |üs´¡ ekÕqeTT\T = 3.

_ _
(i) Y øÏ nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕqeTT\T = 1.

_ _
1 1 1
_
? P(Y) =
3
n<˚$<Û+ä >± P(R) = 3
, P(B) =
3
_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
310 10e ‘·s¡>∑‹ >∑DÏ‘·+
__
___ |ü]o\q\T
__ 1. ˇø£ Á|üj÷Ó >∑eTT˝À ˇø£ |òTü ≥q≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕqeTT ˇø£ÿ{Ï e÷Á‘·yT˚ nsTTq <ëìì ÁbÕ<∏$ä Tø£
_
_
|òTü ≥q (Elementary event) n+{≤s¡T. 1e ñ<ëVü≤s¡D˝À E eT]j·TT F \T ÁbÕ<∏$ä Tø£ |òTü ≥q\T
_ _
nfÒ¢ 2e ñ<ëVü≤s¡D˝À Y, B, R \T ≈£L&Ü ÁbÕ<∏$ä Tø£ |òTü ≥q˝Ò.
_
_
2. ˇø£≥e ñ<ëVü≤s¡DqT >∑eTìùdÔ : P(E) + P(F) = 1
_ _
n<˚ $<Û+ä >± 2e ñ<ëVü≤s¡D˝À : P(Y) + P(R) + P(B) = 1.
_ _
ˇø£ Á|üj÷Ó >∑+˝À nìï ÁbÕ<∏$ä Tø£ |òTü ≥q\ jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘·\ yÓTT‘·eÔ TT 1 ne⁄‘·T+~.
_ _
bÕ∫ø£qT <=]¢+#·T≥˝À 3 ø£Hêï ‘·≈î£ ÿe |ü&TÉ |òTü ≥q\T ø±˙, 3˝Òø£ n+‘·øH£ êï m≈£îÿe |ü&TÉ |òTü ≥q\T
_
3.
_
ø±˙ ÁbÕ<∏$ä Tø£ |òTü ≥q\T ø±e⁄. ø±˙ s¬ +&ÉT HêD…eTT\qT m>∑Ts¡yd˚ qæ |ü&ÉT {HH}, {HT},
_ _
{TH}, {TT} \T ÁbÕ<∏$ ä Tø£ |òTü ≥q\T.

_ _
ñ<ëVü≤s¡D-3. ˇø£ bÕ∫ø£qT ˇø£kÕ] <=]¢+∫q|ü⁄&ÉT (i) 4 ø£Hêï m≈£îÿe |ü&TÉ |òTü ≥q dü+uÛ≤e´‘· (ii) 4 ˝Òø£
_ _
n+‘·øH£ êï ‘·≈î£ ÿe |ü&TÉ |òTü ≥q dü+uÛ≤e´‘·qT ø£qT>=q+&ç.

_ _
kÕ<Ûqä : (i) ˇø£ bÕ∫ø£qT <=]¢+∫q|ü⁄&ÉT

_ _
_
Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡DeTT S = {1, 2, 3, 4, 5, 6}

_ _
yÓTT‘·+Ô |üs´¡ ekÕqeTT\T n(S) = 6

_ _
ª4 ø£Hêï m≈£îÿeµ nqT |òTü ≥q≈£î

_
E = {5, 6}
_
nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T

_ _
_
E ≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ n(E) = 2

_
2 1
_
? |òTü ≥q E dü+uÛ≤e´‘· P(E) = =

_
6 3
_
(ii) F nH˚ |òTü ≥q 4 ˝Òø£ n+‘·øH£ êï ‘·≈î£ ÿe |ü&TÉ ≥ nsTTq

_ _
_
Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡DeTT S = {1, 2, 3, 4, 5, 6}

_ _
yÓTT‘·+Ô |üs´¡ ekÕHê\T n(S) = 6

_ _
F≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T F = {1, 2, 3, 4}

_ _
nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´

_
n(F) = 4
_
4 2
_
|òTü ≥q F jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· P(F) = =

_
6 3
_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
dü+uÛ≤e´‘· 311
__
___ >∑eTìø£ : ô|’ ñ<ëVü≤s¡D˝Àì |òTü ≥q\T E eT]j·TT F \T ÁbÕ<∏$ä Tø£ |òTü ≥q˝≤ ?
__ ø±e⁄ |òTü ≥q E≈£î |üs´¡ ekÕHê\T 2, |òTü ≥q
_ F ≈£î |üs´¡ ekÕHê\T 4 ø±e⁄q EF \T ÁbÕ<Û$
ä Tø£ |òTü ≥q\T ø±e⁄.
_ _
13.4.2 |üPs¡ø£ |òTü ≥q\T ` dü+uÛ≤e´‘· (complementary events ` probability))
_ _
eTT+<äT $uÛ≤>∑eTT˝À ÁbÕ<Û$ä Tø£ |òTü ≥q\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=HêïeTT. ø±˙ ñ<ëVü≤s¡D 3 ˝Àì |òTü ≥q\
_ _
ÁbÕ<Û$ä Tø£ |òTü ≥q\T ø±q|üŒ{Ïø,Ï yê{Ï dü+uÛ≤e´‘·\qT |ü]o*ùdÔ
_ _
1 2
_
P(E) + P(F) = + =1
3 3
_ _
á ñ<ëVü≤s¡D˝À Á|üj÷Ó >∑+˝À E, F \T e÷Á‘·yT˚ |òTü ≥q\T ªFµ eT]j·TT ªE ø±ì~µ düe÷qeTT\T.
_ _
ªE ø±ì~µ nqT |òTü ≥qqT E nì #·÷|ü⁄‘êeTT. Bìì |òTü ≥q E jÓTTø£ÿ ª|üPs¡ø£ |òTü ≥qµ n+{≤s¡T.
_ _
? P(E) + P(E ø±ì~) = 1

_ _
˝Òø£ P(E) + P( E ) = 1, Bì qT+&ç P( E ) = 1 - P(E).

_ _
kÕ<Ûës¡D+>± E @<ÓH’ ê ˇø£ |òTü ≥q nsTTq P( ) = 1 – P(E)

_ _
_ _
Ç$ #˚j·T+&ç
_ _
_
(i) u§eTà |ü&ÉT≥ nH˚~ u§s¡TdüT |ü&ÉT≥≈£î |üPs¡ø£ |òüT≥Hê? ø±s¡D≤\T ‘Ó\|ü+&ç.
_ _
(ii) bÕ∫ø£‘√ 1 |ü&ÉT≥ nH˚~ 2, 3, 4, 5, 6 |ü&ÉT≥ nH˚ |òüT≥q\≈£î |üPs¡ø£ |òüT≥qj˚THê ?

_ _
(iii) |üs¡düŒs¡+ |üPs¡ø£ |òüT≥q\j˚T´ »‘·\≈£î 5 ñ<ëVü≤s¡D\T Çe«+&ç.

_ _
_
13.4.3 nkÕ<Û´ä |òTü ≥q, K∫Ã‘· ˝Òø£ <Ûèä &É |òTü ≥q\T(IMPOSSIBLE AND CERTAIN EVENTS)
ERT
_ _
nì >∑T]Ô+∫ bÕ∫ø£qT <=]¢+#êeTqTø=q+&ç.

_
1, 2, 3, 4, 5, 6
_
bÕ∫ø£qT ˇø£ÿkÕ] <=]¢+∫q|ü⁄&ÉT 7 |ü&˚ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?

_
(i)
_ _
ˇø£ bÕ∫ø£qT <=]¢+∫q|ü&ÉT 1, 2, 3, 4, 5,6 nqT 6 |üs¡ékÕHê\T e÷Á‘·y˚T dü+uÛÑyê\T ø±˙

_
7 >∑T]Ô+#·ã&ç ñ+&É<äT ø±ã{Ïº 7 jÓTTø£ÿ nqT≈£L\ |üs¡ékÕqeTT\T X¯SqéTT.

_ _ _
0
? P(7 |ü&ÉT≥)
_
= =0
6
_ _
nq>± 7 |ü&ÉT≥ ndü+uÛÑeeTT. Ç≥Te+{Ï |òüT≥qH˚ ªªnkÕ<Ûä´|òüT≥qµµ n+{≤s¡T.

_ _
_
(ii) bÕ∫ø£qT ˇø£ÿkÕ] <=]¢+∫q|ü⁄&ÉT 6 ˝Òø£ 6 ø£Hêï ‘·≈£îÿe|ü&˚ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?

_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
312 10e ‘·s¡>∑‹ >∑DÏ‘·+
__
___ bÕ∫ø£qT ˇø£y|’Ó ⁄ü 6 eT]j·TT $T–*q yÓ|’ ⁄ü \T 6 ø£Hêï ‘·≈î£ ÿe 1, 2, 3, 4, 5 \T >∑T]Ô+|üã&ç ñ
__ +{≤sTT. ø£qTø£ bÕ∫ø£qT <=]¢+∫q|ü⁄&ÉT 6 ø±˙, 6 ø£Hêï ‘·≈£îÿe ø±˙ |ü&ÉT‘·T+~. nq>± nqT≈£L\
|üs¡ékÕHê\ dü+K´, yÓTT‘·Ô+ |üs¡ékÕHê\ dü+K´\T düe÷q+.
_
_ _ 6
? P(E) = P(6 ˝Òø£ 6 ø£Hêï
_ ‘·≈£îÿe |ü&ÉT≥) = 6 = 1
_
|òüT≥q dü+uÛÑeeTT K∫Ã‘·eTT eT]j·TT dü+uÛ≤e´‘· 1. Ç≥Te+{Ï |òüT≥q\H˚ K∫Ã‘· ˝Òø£ <äè&É|òüT≥q\T
_
n+{≤s¡T.
_ _
n(E)
_
>∑eTìø£: ô|’ ñ<ëVü≤s¡D\ìï+{Ï qT+&ç dü+uÛ≤e´‘· ìs¡«#·q+ P(E) R ˝Àì \eeTT m\¢|ü&ÉT Vü‰s¡eTT
_
n(S)
_
ø£Hêï ‘·≈£îÿe ˝Òø£ düe÷qeTT nì ‘Ó*j·TT#·Tqï~ ø±e⁄q 0 d P(E) d 1.
_ _
Á|üj·T‹ï+#·+&ç
_ _
_ _
1. ˇø£ bÕ|ü e<ä›>∑\ bÕ∫ø£ eTTU≤\ô|’ A, B, C, D, E, F nì eTTÁ~+#·ã&ç j·TTqï~. Ä bÕ∫ø£qT

_
<=]¢+∫q|ü⁄&ÉT (i) A? (ii) D |ü&˚ dü+uÛ≤e´‘·\qT ˝…øÏÿ+#·+&ç?

_ _ _
2. ÁøÏ+~ yêì˝À @$ ˇø£ |òüT≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘·qT dü÷∫+#·˝Òe⁄ ?

_
1.5
_
(a) 2.3 (b) (c) 15% (D) 0.7

_ _
_
Ä˝À∫+∫ #·]Ã+∫ sêj·T+&ç

_ _
_
1. @<Ó’Hê Ä≥˝À @ »≥Tºyês¡T yÓTT<ä{Ï ã+‹ì rdüTø√yê˝À ìs¡ísTT+#·&ÜìøÏ HêD…eTTqT y˚j·T&Éy˚T

_ _
ìcÕŒøÏåø£+ n+{≤¬s+<äT≈£î ?
_ _
7
2. ˇø£ |òüT≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· 2 ñ+≥T+<ë? $e]+#·+&ç.
_ _
3. ÁøÏ+~ yê{Ï˝À @j˚T yê<äq\T dü‘·éTT\T ?

_ _
i) s
¬ +&ÉT HêD…eTT\T m>∑Ts¡yd˚ qæ |ü&ÉT 3 |üs´¡ ekÕHê\T ñ+{≤sTT. s¬ +&ÉT u§eTà\T, s¬ +&ÉT u§s¡TdüT\T,
_ _
1
ˇø£ÿ{Ï u§eTà eTs=ø£{Ï u§s¡TdüT. ø£qTø£ ˇø=ÿø£ÿ |üs¡ékÕqeTT jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· 3 .
_ _
ii) ˇø£ bÕ∫ø£qT <=]¢+∫q|ü⁄&ÉT |ü&˚~ dü]dü+K´ ˝Òø£ uÒdæ dü+K´. ø±e⁄q uÒdæ dü+K´ |ü&˚
_ _
1
_
dü+uÛ≤e´‘· 2
.
_ _
13.5 ù|ø£ eTTø£ÿ\T ø±s¡T¶\T ` dü+uÛ≤e´‘· (Playing Cards - Probability)

_ _
_
MTs¡T m|ü&Ó’Hê ù|ø£ eTTø£ÿ\qT #·÷#êsê? ˇø£ ø£≥º˝À 52 ø±s¡T¶\T ñ+{≤sTT. yê{Ï˝À ˇø=ÿø£ÿ{Ï 13
_
ø±s¡T¶\T >∑\ 4 $uÛ≤>±\T ñ+{≤sTT. Ä $uÛ≤>±\ >∑Ts¡TÔ\T q\T|ü⁄ ùdŒ&é\T (k), ms¡T|ü⁄ Vü≤è<äj·T+ >∑Ts¡TÔ\T
_ _
(j), ms¡T|ü⁄ &Ó’eT+&ÉT\T (i) eT]j·TT q\T|ü⁄ ø£fi≤es¡T\T (h).

_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
dü+uÛ≤e´‘· 313
__
___ eTs¡˝≤ ˇø=ÿø£ÿ $uÛ≤>∑+˝À @dt, sêE, sêDÏ, C≤ø°10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2 >∑T]Ô+#·ã&çq 13 ø±s¡T\¶ T
__ ñ+{≤sTT. sêE, sêDÏ , C≤ø˘
_
ø±s¡T\¶ qT eTTKø±s¡T\¶ +{≤s¡T. ˇø£
_ _
ø£≥˝º Àì nìï ø±s¡T\¶ T, ø=ìï ø±s¡T\¶ T
_
˝Òø£ ¬s+&ÉT ø£≥º\qT ñ|üjÓ÷–+∫
_ _
s¡øs£ ø¡ ±\ Ä≥\qT Ä&ÉT‘ês¡T. á
_ _
ø±s¡T\¶ qT |ü+#·T≥˝À, m<äT{Ïyê] e<ä›
_
ñqï ø±s¡ T ¶ \ qT }Væ ≤ +#· T ≥˝À,
_ _
¬>\T#·T≥≈£î m‘·TÔ\T y˚j·TT≥˝À
_
dü+uÛ≤e´‘· m+‘·>±H√ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~.

_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D-4. u≤>∑T>± ø£\T|üã&çq ù|ø±≥ ø±s¡T\¶ ø£≥˝º À 52 ø±s¡T\¶ qT+&ç ˇø£ÿ ø±s¡T¶ rj·TT≥˝À n~
_ _
(i) @dt n>∑T≥≈£î (ii) @dt ø±ø£ b˛e⁄≥≈£î dü+uÛ≤e´‘·\qT ˝…øÿÏ +#·+&ç.
_ _
kÕ<Ûqä : ø±s¡T\¶ T u≤>∑T>± ø£\T|üã&Ü¶sTT. ø±e⁄q |üs´¡ ekÕHê\˙ï düeTdü+uÛeÑ eTT\T>± |ü]>∑D+Ï #ê*.
_ _
(i) ˇø£ ø£≥˝ º À 4 @dt\T ñ+{≤sTT.

_
rdüTø=qï ø±s¡T¶ @dt ne&É+ nH˚ |òTü ≥q E nsTT‘˚

_ _
E ≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ = 4

_ _
yÓTT‘·+Ô |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ = 52 (m{À¢ }Væ≤+#·>\∑ sê ?)

_
4 1
_
? ø±s¡T¶ @dt n>∑T≥≈£î dü+uÛ≤e´‘·, P(E) = 52 = 13

_ _
(ii) rdüT≈£îqï ø±s¡T¶ @dt ø±<äT nH˚ |òTü ≥q F nsTT‘˚

_ _
F ≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ = 52 - 4 = 48 (m+<äT≈£î?)

_
yÓTT‘·+Ô |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ = 52

_ _
48 12
_
? ø±s¡T¶ @dt ø±ø£b˛e⁄≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· P(F) = =

_
52 13
_
Á|ü‘êé÷ïj·T |ü<‹∆ä : |òTü ≥q F nq>± E ø±ì~ ( E ) ø±e⁄q

_ _
|üPs¡ø£ |òTü ≥q\qT ñ|üj÷Ó –+∫ F jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· ø£qT>=qe#·TÃ.

_
1 12
_
P (F) = P( E ) = 1 - P(E) = 1 - =
_
13 13
_
Á|üj·T‹ï+#·+&ç
_ _
_
MT <ä>sZ∑ ¡ ˇø£ ø£≥º ù|ø±≥ ø±s¡T\¶ T u≤>∑T>± ø£\T|üã&ç ñHêïsTT nqTø=q+&ç. yê{Ï qT+&ç j·÷<äè∫Ã¤øe£ TT>±
_ _
rdæq ø±s¡T¶
_ _
1. sêDÏ n>∑T≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?

_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
314 10e ‘·s¡>∑‹ >∑DÏ‘·+
__
___ 2. eTTK ø±s¡T¶ n>∑T≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· m+‘· ?
__ 3. ùdŒ&é n>∑T≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· m+‘· ?
_
_ _
4. ùdŒ&é, eTTK ø±s¡T¶ n>∑T≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
_ _
5. eTTKø±s¡T¶ ø±ø£b˛e⁄≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
_ _
_
13.6 dü+uÛ≤e´‘· jÓTTø£ÿ ñ|üjÓ÷>±\T
_ _ _
dü+uÛ≤e´‘· ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ eT]ø=ìï dü+<äsê“¤\qT |ü]o*<ë›+. Ä≥\ b˛{°\˝À ø=ìï <˚XÊ\T #ê˝≤
_
ã\yÓTqÆ $, ø=ìï n+‘· ã\yÓTqÆ $ ø±<äT ø£<ë? ˇø£ Ä≥˝Àì Ç<äs› T¡ Ä≥>±fi¯ófl düe÷q+>± Ä&É>\∑ s¡ì
_ _
#Ó|Œü ˝ÒeTT. ˇø£ Ä≥>±&ÉT ˝Òø£ »≥Tº >¬ *#˚ dü+uÛ≤e´‘· K∫Ã¤‘+· >± s¬ +&Ée Ä≥>±&ÉT ˝Òø£ »≥Tº jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘·
_
ø£Hêï m≈£îÿe. eTq ã+<ÛTä e⁄\T, ùdïVæ≤‘·T\ |ü⁄{Ïqº s√E\T ˇπø s√E ekÕÔsTT. Ç˝≤ sêe&É+ kÕ<Ûës¡De÷,
_ _
j·÷<äè∫Ã¤øe£ ÷? neø±XÊ˝…+‘· ñ+{≤sTT? yÓTT<ä\>∑T Á|üXï¯ \≈£î »yêãT\≈£î, Á|üe÷D°øs£ D¡ #˚jT· &ÜìøÏ kÕ+Á|ü<ëj·Tø£
_
dü+uÛ≤e´‘· m+‘·>±H√ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~.

_ _ _
ñ<ëVü≤s¡D`5. dü+^‘·, sπ cÕà\T f…˙ïdt Ä≥qT Ä&ÉT‘·THêïs¡T. dü+^‘· >¬ *#˚ dü+uÛ≤e´‘· 0.62 nsTTq|ü&ÉT
_ _
sπ wüà >¬ *#˚ dü+uÛ≤e´‘· ø£qT>=q+&ç.

_ _
kÕ<Ûqä : dü+^‘·, sπ cÕà\T Ä≥qT >¬ *#˚ |òTü ≥q\qT S, R \T dü÷∫düTHÔ êïsTT nqTø=qTeTT.
_ _
dü+^‘· >¬ *#˚ dü+uÛ≤e´‘· = P(S) = 0.62 (<ä‘êÔ+X¯+)

_ _
|üPs¡ø£ dü+uÛ≤e´‘·\qT nqTdü]+∫

_
sπ wüà >¬ *#˚ dü+uÛ≤e´‘· = P(R) = 1 - P(S)

_ _
_
= 1 -0.62 = 0.38
_ _
ñ<ëVü≤s¡D-6. XÊs¡<,ä Vü≤MT<ä eT+∫ ùdïVæ≤‘·T\T. yê]<ä]› |ü⁄{Ïqº s√E |ü+&ÉT>∑\T dü+e‘·‡s¡+˝À (©|ü⁄
_ _
dü+e‘·‡s¡+ ø±<äT) (i) y˚sT¡ y˚sT¡ s√E sêe&ÜìøÏ ? (ii) ˇπø s√E sêe&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘·\T ˝…øÿÏ +#·+&ç.
_ _
kÕ<Ûqä : dü+e‘·‡s¡+˝À 365 s√E\˝À Ç<ä]› ˝À me] |ü⁄{Ïqº s√E nsTTHê @s√E nsTTHê sêe#·TÃqT. ø±e⁄q
_
yÓTT‘·+Ô 365 |üs´¡ ekÕHê\T düeTdü+uÛeÑ eTT\ì |ü]>∑D+Ï #ê*.

_ _
(i) XÊs¡<ë, s
π wüà\ |ü⁄{Ïqº s√E\T y˚sT¡ y˚sT¡ s√E\T ne&ÜìøÏ nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T R 365 - 1 = 364
_ _
364
_
? P (y˚sT¡ y˚sT¡ |ü⁄{Ïq

º s√E\T) =
_
365
_
(ii) P(ˇπø s√E |ü⁄{Ïq

º s√E) = 1 - P (y˚sT¡ y˚sT¡ |ü⁄{Ïqº s√E\T)
_ _
_
364 1
_
= 1- =
_
365 365
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
dü+uÛ≤e´‘· 315
__
___ ñ<ëVü≤s¡D-7. 40 eT+~ $<ë´s¡T\ú T ø£\ ‘·s>¡ ‹∑ ˝À 25 eT+~ u≤*ø£\T, 15 eT+~ u≤\Ts¡T ñHêïs¡T. ‘·s>¡ ‹∑
__ Á|ü‹ì~Ûì ìj·T$T+#·&Üì¬ø,’ yê] ñbÕ<Ûë´j·TTsê\T n+<ä] ù|s¡q¢ T $&ç$&ç ø±s¡T\¶ ô|’ Áyêdæ, ˇø£ ô|f…˝º À y˚d,æ
_
u≤>± ø£*|æ, ˇø£ ø±s¡Tq¶ T rkÕs¡T. Ä ø±s¡Tô¶ |’ ù|s¡T (i) ne÷àsTT ˝Òø£ (ii) nu≤“sTT~ ø±e&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘·\T
_
˝…øÿÏ +#·+&ç.
_ _
kÕ<Ûqä : ø±s¡T\¶ ˙ï düe÷q+ nsTT‘˚ 40 eT+~˝À me] ù|s¡T ø±s¡T¶ nsTTHê sêe#·TÃqT.
_ _
yÓTT‘·+Ô |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ 40
_ _
(i) rdæq ø±s¡Tô¶ |’ ne÷àsTTù|s¡T ñ+&É&ÜìøÏ nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ = 25
_ _
25 5
? P (ne÷àsTT ù|s¡T>∑\ ø±s¡T)¶ = P(ne÷àsTT) =
_
=
40 8
_ _
(ii) rdæq ø±s¡Tô¶ |’ nu≤“sTT ù|s¡T ñ+&É&ÜìøÏ nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T = 15

_ _
15 3
_
? P( nu≤“sTT ù|s¡T >∑\ ø±s¡T¶) = P(nu≤“sTT) = =

_
40 8
_
˝Ò<ë P(nu≤“sTT) = 1 - P(nu≤“sTTø±ì~)

_ _
5 3
_
= 1 - P(ne÷àsTT) = 1 - =
8 8
_ _
_ _
nuÛ≤´düeTT - 13.1
_ _
ÁøÏ+~ Á|üe#·Hê\qT |üP]+#·+&ç.

_
1.
_
(i) |òTü ≥q E jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· + |òTü ≥q 'Eø±<äT' dü+uÛ≤e´‘· = ______________

_ _
(ii) m\¢|ü &ÉT kÕ<Û´ä |ü&ìÉ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· __________ .

_ _
<ëìì __________ |òTü ≥q n+{≤s¡T.

_ _
(iii) K∫Ã‘·+>± dü+uÛ$ Ñ +#˚ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· __________.

_ _
<ëìì______ |òTü ≥q n+{≤s¡T.

_ _
(iv) ˇø£ Á|üj÷ Ó >∑+˝Àì nìï ÁbÕ<Û$ä Tø£ |òTü ≥q\ jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘·\ yÓTT‘·eÔ TT _________
_ _
(v) ˇø£ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· m\¢|ü &ÉT __________ ø£Hêï m≈£îÿe ˝Òø£ düe÷qeTT eT]j·TT
_
_______ ø£Hêï ‘·≈î£ ÿe ˝Òø£ düe÷qeTT >± ñ+≥T+~.

_ _
ÁøÏ+~ Á|üj÷Ó >±\˝À <˚ì |üs´¡ ekÕqeTT\T düeTdü+uÛeÑ eTT\T ? $e]+#·+&ç.

_
2.
_
(i) kÕºsT¡ º #˚jT· uÀsTTq ø±s¡T kÕºsT¡ º ne⁄‘·T+~ ˝Òø£ ø±<äT.

_ _
(ii) ˇø£ Ä≥>±&ÉT u≤ôdÿ{Ÿ u≤˝ŸqT ø=≥ºuÀ‘˚, n~ ‘·>T∑ \T‘·T+~, ˝Òø£ ‘·>\ ∑ <äT
_ _
(iii) ‘·|ü `ˇ|ü Á|üXï¯ ≈£î düe÷<ÛëqeTT Áyêdæq|ü&ÉT n~ dü]ø±e#·TÃ, ø±ø£b˛e#·TÃ.

_ _
(iv) |ü⁄{Ïq º |üdbæ Õ|ü nu≤“sTT ˝Òø£ ne÷àsTT ø±e#·TÃ.

_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
316 10e ‘·s¡>∑‹ >∑DÏ‘·+
__
___ 3. P(E) = 0.05 nsTTq 'E ø±<äT' jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
__ 4. ˇø£ dü+∫˝À ìeTàyêdüq >∑\ #êø=˝Ò{Ÿ\T ñHêïsTT. e÷*ì #·÷&É≈î£ +&Ü dü+∫qT+&ç ˇø£ #êø=˝Ò{Ÿ rùdÔ
_
n~ (i) Hê]+»yêdüq >∑\~ ne&ÜìøÏ (ii) ìeTà yêdüq>∑\~ ne&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘·\T ˝…øÿÏ +#·+&ç.
_ _
5. s¡V≤” yéT ˇø£ ù|ø±≥ ø±s¡T\¶ ø£≥˝º Àì nìï Vü≤è<äjT· |ü⁄ >∑Ts¡TÔ >∑\ ø±s¡T\¶ qT ‘=\–+#ê&ÉT. Ç|ü&ÉT
_ _
i. ˇø£ ø±s¡Tq ¶ T mqTïø=+fÒ n~ @dt nj˚T´ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
_ _
ii. &Óe ’ T+&ÉTqT mqTïø=H˚ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
_
iii. Vü≤è<äjT· + >∑Ts¡TÔ ˝Òì ø±s¡T¶ mqTïø=H˚ dü+uÛ≤e´‘· m+‘· ?
_ _
iv. Vü≤è<äjT· + >∑Ts¡TÔ >∑\ @dtqT mqTïø=H˚ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
_ _
6. eTT>∑TsZ T¡ $<ë´s¡T\∆ ˝À Ç<ä]› |ü⁄{Ïqº s√E\T dü+e‘·‡s¡eTT˝À ˇπøs√E sêì dü+uÛ≤e´‘· 0.992 nsTTq
_
ˇπøs√E e#˚Ã dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?

_ _
ˇø£ bÕ∫ø£qT ˇø£ÿkÕ] <=]¢+∫q|ü&ÉT @s¡Œ&ÉT |üs´¡ ekÕqeTT\‘√ ÁøÏ+~ |òTü ≥q\ dü+uÛ≤e´‘·\qT
_
7.
_
ø£qT>=q+&ç.
_ _
(i) Á|ü<ëÛ qdü+K´; (ii) 2, 6\ eT<Û´ä dü+K´; (iii) uÒdæ dü+K´

_ _
8. ˇø£ ù|ø£eTTø£ÿ\ ø£≥º qT+&ç ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T sêEqT rj·TT dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
_
bÕ∫ø£\qT, ø±s¡T\¶ qT, |ü⁄{Ïqº s√E dü+<äsê“¤\qT ñ|üj÷Ó –+#·T ø=ì ◊<äT düeTdü´\qT ‘·j÷· s¡T#˚dæ
_
9.
_
yê{Ï kÕ<Ûqä \qT >∑T]+∫ $TÁ‘·T\‘√ ñbÕ<Ûë´j·TTì‘√ #·]Ã+#·+&ç.

_ _
_
13.7 dü+uÛ≤e´‘· jÓTTø£ÿ eT]ø=ìï nqTes¡ÔHê\T

_ _
Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ dü+uÛ≤e´‘· ø=s¡≈î£ ø=ìï dü+<äsê“¤\qT #·]Ã+#êeTT. Ä dü+<äs“¡ e¤ TT\˝Àì $wüjT· eTTqT,
_ _
dü+uÛ≤e´‘·qT >∑D+Ï #·T≥˝À bÕ{Ï+∫q $$<Ûä |ü<‘∆ä T· \qT >∑eTì+#·+&ç. |üPs¡ø£ |òTü ≥q\ jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘·\
_
yÓTT‘·+Ô 1 ne⁄‘·Tqï~. ÁbÕ<Û$ä Tø£ |òTü ≥q\ dü+uÛ≤e´‘·\ yÓTT‘·+Ô 1 ne⁄‘·T+~. Ç|üŒ{Ï es¡≈î£ #·]Ã+∫q
_ _
ñ<ëVü≤s¡D\‘√, nuÛ≤´düeTT düeTdü´\˝À á $wüj÷· \qT >∑eTì+#êsê ? MT $TÁ‘·T\‘√, ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√

_ _
#·]Ã+#·+&ç. eT]ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£ ñ<ëVü≤s¡D\qT |ü]o*<ë›eTT.

_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D-8. ˇø£ ô|f…˝º À 3˙\+, 2 ‘Ó\T|ü⁄, 4 ms¡T|ü⁄ >√∞\T ø£\e⁄. j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± ô|f…º qT+&ç ˇø£
_ _
>√∞qT rdüTø=+fÒ n~ (i) ‘Ó\T|ü⁄ (ii) ˙\+ (iii) ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T >√∞ n>∑T≥≈£î dü+uÛ≤e´‘·\T >∑eTì+#·+&ç.
_ _
kÕ<Ûqä : j·÷<äè∫Ãø£+>± >√∞qT rdüTø=qT≥ nq>± nìï |üs´¡ edüHê\T düeT dü+uÛyÑ ê\T.
_ _
? Á|ü‹ s¡÷|ü Äes¡D˝Àì |üs´¡ edüHê\ dü+K´ = 3 +2 + 4 = 9

_ _
‘Ó\ì¢ >√∞ rj·TT |òTü ≥qqT W #˚, ˙\+ >√∞ rj·TT |òTü ≥qqT B#˚, ms¡T|ü⁄ >√∞rj·TT |òTü ≥qqT R #˚
_ _
>∑T]ÔùdÔ
_ _
(i) W ≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ = 2

_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
dü+uÛ≤e´‘· 317
__
___ 2
__ ? P(W) =
_
9
_ _ 3 1 4
Ç<˚$<Û+ä >±, (ii) P(B) = 9
_ _ =
3
, (iii) P(R) =
9
_
>∑eTìø£ P(W) + P(B) + P(R) = 1.
_ _
ñ<ëVü≤s¡D-9. Vü≤ØŒ‘Y s¬ +&ÉT HêD…eTT\qT ( D1 eT]j·TT D2) ˇπøkÕ] m>∑Ts¡yd˚ Hæ ê&ÉT. ø£˙dü+ ˇø£ u§eTà
_ _
|ü&TÉ ≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· ø£qT>=q+&ç.
_ _
kÕ<Ûqä : u§eTàqT H‘√ u§s¡TdüTqT T ‘√ dü÷∫ùd,Ô s¬ +&ÉT HêD…eTT\T m>∑Ts¡yd˚ qæ |ü&ÉT @s¡Œ&ÉT nìï |üs´¡ ekÕqeTT\T
_ _
(H, H), (H, T), (T, H), (T, T) Ç$ n˙ï düeTdü+uÛy Ñ ê˝Ò. Ç+<äT (H, H) nq>± yÓTT<ä{Ï HêD…+ (D1) u§eTà,
_ _
s¬ +&Ée HêD…+ (D2) u§eTà nì ns¡+ú . nfÒ¢ (H, T) nq>± yÓTT<ä{Ï HêD…+ u§eTà s¬ +&Ée HêD…+ u§s¡TdüT nì
_ _
ns¡+∆ . nfÒ¢ $T–*q |üs´¡ ekÕHê\T.

_ _
ø£˙dü+ ˇø£ u§eTà≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T E = {(H, H), (H, T), (T, H)}
_ _
E ≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ n(E) R 3.

_ _
3
_
P(E) = [' Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡D˝À |üs´¡ ekÕHê\T 4]

_
4
_
3
_
nq>± Vü≤ØŒ‘Y ø£˙dü+ ˇø£ u§eTà bı+<˚ dü+uÛ≤e´‘· R

_
4
_
dü]#·÷&É+&ç.
_ _
_
Ç|üŒ{Ï es¡≈î£ #·]Ã+∫q nìï dü+<äs“¡ e¤ TT\˝À Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡DeTT˝Àì |üs´¡ ekÕqeTT\ dü+K´ |ü]$T‘·eTT.
_ _
ø=ìï Á|üj÷Ó >∑eTT\˝À |üs´¡ ekÕqeTT\T s¬ +&ÉT dü+K´\ eT<Û´ä nìï dü+K´\T, ˇø£ eè‘·+Ô ˝Òø£ Bs¡#È ‘· T· s¡Ádü+
_ _
˝Àì nìï _+<äTe⁄\T nj˚T´ neø±X¯+ ñ+~. Ç≥Te+{Ï dü+<äsê“\˝À |üs´¡ ekÕqeTT\ dü+K´qT ˝…øÿÏ +#·˝eÒ TT.
_
n$ n|ü]$T‹eTT\T ( s¬ +&ÉT dü+K´\ eT<Û´ä n|ü]$T‘· yêdüeÔ dü+K´\T ñ+{≤sTT, eè‘·+Ô ˝Òø£ Bs¡È #·‘T· s¡Ádü+
_ _
˝Àì _+<äTe⁄\T n|ü]$T‘·+) dü+uÛ≤e´‘· jÓTTø£ÿ ôd<’ ë∆+‹ø£ ìs¡«#·q+, dü÷Á‘· s¡÷|üeTT\T á dü+<äs“¡ e¤ TT˝À
_ _
ñ|üj÷Ó >∑|&ü eÉ ⁄.
_ _
n≥Te+{Ï düeTdü´\qT m≥T¢ >∑D+Ï #·e#·TÃH√ ÁøÏ+~ ñ<ëVü≤s¡D <ë«sê #·]Ã<ë›+.

_ _
ñ<ëVü≤s¡D-10. (yê]¸ø£ |üØø£\å ≈£î ø±<äT) eT÷´õø£˝Ÿ #Ós’ ‡Y Ä≥˝À, Ä≥ yÓTT<ä˝q’… 2 ì$TcÕ\ ˝À|ü⁄ @<√ ˇø£
_ _
1
_
düeTj·T+˝À bÕ≥ Ä>∑T‘·T+~, Ä≥>±fi¯ófl Ä>±*. nsTT‘˚ Ä≥ yÓTT<ä˝q’… ì$Twü+˝À|ü⁄ bÕ≥ Ä|ü⁄ |òTü ≥q≈£î
_
2
_
dü+uÛ≤e´‘·qT ˝…øÿÏ +#·+&ç.

_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
318 10e ‘·s¡>∑‹ >∑DÏ‘·+
__
___ kÕ<Ûqä : bÕ≥ Ä|ü⁄ düeTj·T+ jÓTTø£ÿ |üs´¡ edüHê\T 0 eT]j·TT 2 \ eT<Û´ä >∑\ nìï yêdüeÔ dü+K´\T. Bìì
__ dü+U≤´πsKô|’ dü÷∫ùdÔ
_
_ _
_ 0 1 1 2
_ _ 2
1
ì$Twü+˝À|ü⁄ bÕ≥ Ä>∑TqT nqT|òTü ≥qqT Eì dü÷∫ùdÔ
_
2
_ _
1
_
E ≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕqeTT\T nq>± dü+U≤´πsKô|’ 0 , \ eT<Û´ä >∑\ nìï _+<äTe⁄\T
2
_ _
1 1
_
0≈£î, 2≈£î eT<Û´ä >∑\ <ä÷s¡+ 2 nsTTq 0, 2 \ eT<Û´ä <ä÷s¡+ ne⁄‘·T+~.

_
2
_ _
Á|üj÷Ó >∑+˝Àì nìï |üs´¡ ekÕqeTT\˙ï düeTdü+uÛeÑ eTT\T ø±e⁄q yÓTT‘·+Ô <ä÷s¡+ (ø±\+) 2 nì, E ≈£î
_ _
1
nqT≈£L\ <ä÷s¡+ (ø±\+) 2 nì |ü]>∑D+Ï #·e#·TÃqT.
_ _ _
1
≈£î nqT≈£L\ <ä÷s¡eTT = 2 1
_
E
? P(E) =
_
yÓTT‘·Ô+ <ä÷s¡eTT 2 4
_ _
Ç<˚ $<Ûyä TÓ qÆ e÷s¡TŒqT yÓX’ Ê\éTT \≈£î ≈£L&Ü

_
$düÔ]+∫ m≥T¢ ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃH√ ÁøÏ+~ ñ 6 øÏkm

.MT.
_
<ëVü≤s¡D <ë«sê |ü]o*<ë›+.

_ _
Lake
_
ñ<ëVü≤s¡D-11. Á|ü ø £ ÿ |ü ≥ +˝À #· ÷ |ü ã &ç q

_
øÏ.MT.
4.5 km
Bs¡È#·‘·Ts¡ÁkÕø±s¡ ÁbÕ+‘·+˝À ˇø£ ôV≤*ø±|üºs¡T

_ _
≈£L*b˛sTT+<äì düe÷#ês¡+ e∫Ã+~. n~ ø=\qT

.MT
_
(lake)˝À ≈£L* b˛sTT ñ+&ÉT≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· m+‘·? øÏkm.

2 km .
_
2.5
_
kÕ<Ûäq : yÓTT‘·Ô+ Bs¡È#·‘·Ts¡ÁkÕø±s¡ düú\eTT˝À

_
9 øÏ .MT.
_
ôV≤*ø±|üºsY @ _+<äTe⁄ e<ä› nsTTHê ≈£L* km

_
ñ+&Ée#·TÃqT.
_ _
ú yÓX’ Ê\éTT n(S) = (4.5 × 9) øÏ.MT2 = 40.5 øÏ.MT2

? |òTü ≥q »s¡T>∑T≥≈£î |üP]Ô dü\
_ _
|òTü ≥q E »s¡T>∑T≥≈£î nqT≈£L\ ÁbÕ+‘·eTT n(E) = (2 × 3) øÏ.MT2 = 6 øÏ.MT2

_ _
6 4
? P (ôV≤*ø±|üs
º T¡ düsd¡ Tü ‡˝À ≈£L\T≥) =
_
=
40.5 27
_ _
ñ<ëVü≤s¡D-12. ˇø£ ô|f…˝º Àì 100#=ø±ÿ\˝À 88dü]>±Z ñqï$. 8 #=ø±ÿ\T ø=~› ˝ÀbÕ\qT, 4 #=ø±ÿ\T m≈£îÿe
_ _
˝ÀbÕ\qT ø£*– ñHêïsTT. C≤˙ nH˚ yê´bÕ] eT+∫ #=ø±ÿ\qT e÷Á‘·yT˚ ø=+{≤&ÉT. düTC≤‘· nqT eTs=ø£
_
yê´bÕ] m≈£îÿe ˝ÀbÕ\Tqï #=ø±ÿ\qT e÷Á‘·yT˚ ìsêø£]düT+Ô ~ (ø=q<äT) ô|f…˝º À qT+&ç j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± ˇø£
_ _
#=ø±ÿqT rùdÔ mes¡T ø=H˚ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·? (i) C≤˙ (ii) düTC≤‘·
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
dü+uÛ≤e´‘· 319
__
___ kÕ<Ûqä : ô|f…˝º Àì 100 #=ø±ÿ\˝À qT+&ç 1 #=ø±ÿ j·÷<äè∫Ãø£+>± rj·Tã&çq~ nq>± |üs´¡ ekÕqeTT\˙ï
__ düeTdü+uÛyÑ ê\T.
_
(i) _ _
C≤˙ ø=qT≥≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ edüHê\T = 88
_ 88
P (C≤˙ #=ø±ÿqT ø=qT≥) = 100 = 0.88
_ _
_
(ii) düTC≤‘· #=ø±ÿ ø=qT≥≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T = 88 + 8 = 96
_
96
_
? P (düTC≤‘· #=ø±ÿqT ø=qT≥) = 100 = 0.96
_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D-13. s¬ +&ÉT bÕ∫ø£\T, ˇø£{Ï mÁs¡ì~, ˇø£{Ï ‘Ó\ì¢ ~, ˇπøkÕ] <=]¢+#·&+É »]–+~. kÕ<ä´|ü&TÉ
_
nìï |üs´¡ ekÕqeTT\qT ù|s=ÿq+&ç s¬ +&ÉT bÕ∫ø£\ô|’ ø£ì|æ+#˚ dü+K´\ yÓTT‘·+Ô . (i) 8 (ii) 13 eT]j·TT
_ _
(iii) 12 ˝Òø£ 12 n+‘·øH

£ êï ‘·≈î£ ÿe ne&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘·\T m+‘Ó+‘·?
_ _
kÕ<Ûqä : ms¡T|ü⁄ bÕ∫ø£ô|’ 1 ñqï|ü&ÉT ‘Ó\T|ü⁄

_ _
bÕ∫ø£ ô |’ 1, 2, 3, 4, 5 ˝Ò ø £ 6 @<ä s TTHê

_
1 2 3 4 5 6
_
ñ+&Ée#·TÃqT nfÒ¢ ms¡T|ü⁄ bÕ∫ø£ô|’ '2', '3', '4', 1 1, 1 1, 2 1, 3 1, 4 1, 5 1, 6

_
'5' ˝Ò ø £ '6' \Tñqï|ü  &É T ≈£ L &Ü $$<Û ä

_
2 2, 1 2, 2 2, 3 2, 4 2, 5 2, 6
_
3 3, 1 3, 2 3, 3 3, 4 3, 5 3, 6
|üs´¡ ekÕqeTT\T ñ+{≤sTT. Á|üj÷Ó >∑+˝À kÕ<ä´|ü&TÉ
_
4 4, 1 4, 2 4, 3 4, 4 4, 5 4, 6
_
nìï |üs´¡ ekÕqeTT\T |ü{øºÏ ˝£ À Áø£eT j·TT>±à\T>±

_
5 5, 1 5, 2 5, 3 5, 4 5, 5 5, 6
_
#·÷|üã&Ü¶sTT. Á|ü‹ Áø£eTj·TT>∑à+‘√ yÓTT<ä{~Ï ms¡T|ü⁄ 6 6, 1 6, 2 6, 3 6, 4 6, 5 6, 6

_
bÕ∫ø£ô|’ dü+K´, s¬ +&Ée~ ‘Ó\T|ü⁄ bÕ∫ø£ô|’ dü+K´

_ _
ø±e⁄q ñ<ëVü≤s¡D≈£î (1, 4) , (4, 1) Áø£eTj·TT>±à\T düe÷q+ ø±e⁄.

_ _
? yÓTT‘·+Ô kÕ<Û´ä |ü&TÉ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ n(S) = 6 × 6 = 36.

_
|òTü ≥q E (s¬ +&ÉT dü+K´\ yÓTT‘·+Ô 8) jÓTTø£ÿ

_
(i)
_
nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T R {(2, 6), (3, 5), (4, 4), (5, 3), (6, 2)}
_ _
E ≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ n(E) = 5

_ _
n(E) 5
_
? P(E) = =
n(S) 36
_ _
(ii) |òTü ≥q F (s¬ +&ÉT dü+K´\ yÓTT‘·+Ô 13) ≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T X¯SqéTT.
_ _
0
? P(F) =
_
=0
36
_ _
(iii) |òTü ≥q G (12 ˝Òø£ n+‘·øH£ êï ‘·øî£ ÿe)≈£î nìï |üs´¡ ekÕHê\T nqT≈£L\eTT˝Ò
_ _
36
? P(G) =
_
=1
36
_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
320 10e ‘·s¡>∑‹ >∑DÏ‘·+
__
___
__ nuÛ≤´düeTT - 13.2
_
1. _ _
ˇø£ dü+∫˝À 3 ms¡T|ü⁄, 5 q\T|ü⁄ ã+‘·T\T ø£\e⁄. dü+∫ qT+∫ j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± ˇø£ ã+‹ì rùdÔ n~ (i)
_
ms¡T|ü⁄<Ó’ ñ+&ÉT≥≈£î (ii) ms¡T|ü⁄~ ø±ø£b˛e⁄≥≈£î dü+uÛ≤e´‘·\T m+‘Ó+‘·?
_
_
2. ˇø£ ô|f…˝º À 5 ms¡T|ü⁄, 8 ‘Ó\T|ü⁄, 4 Ä≈£î|ü#Ã· >√∞\T ø£\e⁄. ô|f…º qT+&ç j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± ˇø£ >√∞qT rùdÔ
_
n~ (i) ms¡T|ü⁄ (ii) ‘Ó\T|ü⁄ (iii) Ä≈£î|ü#Ã· ø±ì~ n>∑T≥ø≈£î dü+uÛ≤e´‘·\T ø£qT>=q+&ç.
_ _
3. ˇø£ øÏ&¶ç u≤´+≈£î &Éu≤“˝À e+<ä 50ô|’ HêD…eTT\T, j·÷uÛ’… D1 HêD…eTT\T, Çs¡y’Ó D2 HêD…eTT\T, |ü~ D5
_
HêD…eTT\T ñHêïsTT. &Éu≤“qT ‘·\ÁøÏ+<äT\T #˚dæ q|ü&É˝≤¢ j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± ˇø£ÿ HêD…+ |ü&TÉ ‘·T+fÒ n~ (i)
_ _
50 ô|’ HêD…+ n>∑T≥≈£î, (ii) D5 HêD…+ ø±ø£b˛e⁄≥≈£î dü+uÛ≤e´‘·\T m+‘Ó+‘·?

_ _
4. >√|æ nπø«]j·T+ qT+&ç ˇø£ #˚|qü T ø=Hêï&ÉT. nπø«]j·T+˝À 5 eT>∑ #˚|\ü T, 8

_
Ä&É#|˚ \ü T ñ+&çq|ü&ÉT, yê´bÕ] j·÷<äè∫Ãø£eTT>± ˇø£ #˚|qü T rdæ Ç∫Ã ñ

_ _
+fÒ, Ä #˚|ü eT>∑ #˚|ü ne&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?

_
ˇø£ Ä≥ q+<äT y˚>+∑ >± Á‹|üŒã&çq u≤D|ü⁄ >∑Ts¡TÔ |ü≥eTT˝À #·÷|üã&çq≥T¢, 1,

_
5.
_
2, 3, 4, 5, 6, 7 ˝Òø£ 8 ì dü÷∫dü÷Ô Ä>∑T‘·T+~. nìï |üs´¡ ekÕqeTT\T

_
düeTdü+uÛeÑ eTT˝…‘’ ˚ ÁøÏ+~ |òTü ≥q\ dü+uÛ≤e´‘·\T ˝…øÿÏ +#·+&ç. u≤D|ü⁄ >∑Ts¡TÔ
_ _
8 1
dü÷∫+#˚~
_
7 2
_
(i) 8 (ii) ˇø£ uÒdd

æ +ü K´
_
6 3
_
(iii) 2 ø£Hêï ô|<ä› dü+K´ (iv) 9 ø£Hêï ∫qï dü+K´ 5 4

_ _
6. u≤>∑T>± ø£\T|üã&çq ù|ø£ eTTø£ÿ\ (52) ø£≥qº T+&ç j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± ˇø£ ø±s¡Tq¶ T rùdÔ n~ ÁøÏ+~ ø±s¡T¶
_
n>∑T≥≈£î dü+uÛ≤e´‘·\T ˝…øÿÏ +#·+&ç.

_ _
(i) ms¡T|ü⁄ sêE (ii) eTTK ø±s¡T¶ (iii) ms¡T|ü⁄, eTTK ø±s¡T¶
_ _
(iv) Vü≤è<äjT· + >∑Ts¡TÔ >∑\ C≤ø° (v) ùdŒ&é (vi) &Óe

’ T+&ÉT>∑Ts¡TÔ >∑\ sêDÏ
_ _
7. ù|ø£ eTTø£ÿ\˝Àì &Óe’ T+&ÉT >∑Ts¡T>Ô \∑ ◊<äT ø±s¡T\¶ T— 10, sêE, sêDÏ, C≤ø° eT]j·TT @dt\qT e÷Á‘·+
_
rdüTø=ì, u≤>± ø£*|æ, j·÷<äè∫Ã¤+>± ˇø£ ø±s¡Tq¶ T mqTïø=+fÒ

_ _
(i) Ä ø±s¡T¶ sêDÏ nj˚T´ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?

_
(ii) sêDÏ ø±s¡Tq¶ T ‘=\–+∫ s¬ +&Ée ø±s¡Tq¶ T mqTïø=+fÒ n~ (m) @dt n>∑T≥ø£T (_) sêDÏ n>∑T≥≈£î
_ _
dü+uÛ≤e´‘·\T m+‘Ó+‘·?
_ _
8. ˝ÀbÕ\T >∑\ 12 ô|qTï\T bıs¡bÕ≥T>± 132 eT+∫ ô|qTï\˝À ø£*dæb˛j·÷sTT. #·÷&É>±H˚ ô|qTï˝Àì
_
˝ÀbÕìï >∑T]Ô+#·˝eÒ TT. nsTT‘˚ j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± ˇø£ ô|qTïqT mqTïø=+fÒ n~ eT+∫ ô|qTï ne&ÜìøÏ
_ _
dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
_
20 $<äT´‘Y ã\T“\T ø£\ ô|f…˝º À 4ã\T“\T ˝ÀbÕ\T ø£*– ñqï$. ô|f…º qT+&ç j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± rdæq ã\T“
_
9.
_
˝ÀbÕ\T ø£*– ñ+&ÉT≥ø£î dü+uÛ≤e´‘· m+‘·? ˇø£yfi˚ ¯ n~ eT+∫ ã\T“ nsTTñ+&ç, <ëìì ô|f…˝º À
_
ô|≥º≈î£ +&Ü s¬ +&Ée ã\T“qT rdüTø=+fÒ n~ ≈£L&Ü eT+∫<Ó’ ñ+&ÉT≥≈£î dü+uÛ≤é‘· m+‘·?
_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
dü+uÛ≤e´‘· 321
__
___ 10. ˇø£ ô|f…qº +<äT 1 qT+&ç 90 es¡≈î£ Áyêj·Tã&ç ñqï 90 |ò\ü ø±\T ñHêïsTT. yê{Ï qT+&ç j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >±
__ ˇø£ |ò˝ü ø±ìï mqTïø=+fÒ <ëìô|’ ÁøÏ+~ dü+K´\T ñ+&ÉT≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· m+‘Ó+‘·? (i) s¬ +&É+ø¬ \ dü+K´ (ii
_
) K∫Ã‘· es¡Z dü+K´ (iii) 5 #˚ uÛ≤–+|üã&ÉT dü+K´.
11. _ _
|ü≥+˝À #·÷|æq≥T¢ Bs¡#È ‘· T· s¡ÁkÕø±s¡ |ü\ø£ô|’ 1MT yê´dü+ >∑\ eè‘·+Ô 3 m.
_
^j·Tã&ç ñqï~. ˇø£ bÕ∫ø£qT á |ü\ø£ô|’ C≤s¡$&çùdÔ n~ eè‘·+Ô ˝À
_
|ü&TÉ ≥≈£î dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
_
2 m.
_
12. ˇø£ yê´bÕ] e<ä› 144 ô|qTï\T ñHêïsTT. n+<äT˝À 20 ˝ÀbÕ\T
_
ø£*– ñHêïsTT. düT<Ûä ô|qTï ø=q&ÜìøÏ eùdÔ yê´bÕ] j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >±
_ _
ˇø£ ô|qTï ÇùdÔ <ëìì (i) düT<Ûä ø=qT≥≈£î (ii) ø=q˝Òøb£ ˛e⁄≥≈£î
_
dü+uÛ≤e´‘·\T m+‘Ó+‘·?
_ _
13. ˇπøkÕ] s¬ +&ÉT bÕ∫ø£\qT <=]¢+∫ yê{Ïô|’ dü+K´\qT ≈£L&çq#√ e#·TÃ (i) yÓTT‘êÔ\ dü+uÛ≤e´‘·qT ‘Ó\T|ü⁄
_ _
|ü{øºÏ q£ T |üP]+#·+&ç.
_ _
s¬ +&ÉT bÕ∫ø£\ô|’ yÓTT‘·+Ô 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

_
(|òTü ≥q)
_ _ _
1 5 12
_
dü+uÛ≤e´‘·
_
36 36 36
_ _
(ii) ˇø£ $<ë´]ú á Á|üj÷ Ó >∑+˝À 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 nH˚ 11 |üs´¡ ekÕqeTT\T ñqï$
_ _
1
_
ø±e⁄q ˇø=ÿø£ÿ |üs´¡ ekÕqeTT jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· 11 nHêï&ÉT. á düe÷<Ûëq+‘√ ˙e⁄ @ø°u$ÑÛ kÕÔyê?
_ _
$e]+#·T.
_ _
14. ˇø£ s¡÷bÕsTT HêD…eTTqT 3 kÕs¡T¢ m>∑Ts¡yd˚ æ u§eTà, u§s¡TdüT\qT |ü]o*+#ê\qTø=Hêïs¡T. n$ eT÷&ÉT
_ _
u§eTà\T ˝Òø£ u§s¡TdüT\T nsTT‘˚ Vü≤˙wt >¬ \TkÕÔ&TÉ . Vü≤˙wt z&çb˛e&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘· ø£qT>=q+&ç.
_ _
15. ˇø£ bÕ∫ø£qT s¬ +&ÉT kÕs¡T¢ <=]¢+#ês¡T. s¬ +&ÉT kÕs¡T¢ es¡Tdü>± (i) 5 bÕ∫ø£ô|’ ø£ì|æ+#·&ÜìøÏ
_ _
(ii) 5 bÕ∫ø£ô|’ ø£ì|æ+#·øb

£ ˛e&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘·\T m+‘Ó+‘·?
_ _
_
◊∫Ãø£ nuÛ≤´düeTT
_ _
[Ç~ |üØø£\å ˝À Ç#·TÃ≥≈£î ø±<äT]

_ _
1. Ç<äs› T¡ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T XÊýéT, @ø±Ô\T ˇø£ n+>∑&˝ç À ˇπø yês¡eTT (eT+>∑fiy¯ ês¡+ qT+&ç X¯ìyês¡+
_
es¡≈î£ ) <ä]Ù+#ês¡T. yê]<äs› T¡ $&ç$&ç>± @s√E nsTTHê <ä]Ù+∫ ñ+&Ée#·TÃqT. nsTTq Ä Ç<äs› T¡
_ _
(i) ˇπø s√E (ii) Á|üøÿ£ Á|üøÿ£ s√E\T (iii) y˚sT¡ y˚sT¡ s√E\T n+>∑&ì
ç <ä]Ù+∫ ñ+&É&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘·\T
_
m+‘Ó+‘·?
_ _
2. ˇø£ dü+∫˝À 5 ms¡T|ü⁄ ã+‘·T\T, ø=ìï ˙\+ ã+‘·T\T ø£\e⁄. j·T÷<äè∫Ã¤ø+£ >± ˙\+ ã+‹ rj·TT
_
dü+uÛ≤e´‘·, ms¡T|ü⁄ ã+‹ rj·TT dü+uÛ≤e´‘·≈î£ s¬ {Ï+º |ü⁄ nsTTq mìï ˙\+ ã+‘·T\T ø£\e⁄ ?
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
322 10e ‘·s¡>∑‹ >∑DÏ‘·+
__
___ 3. ˇø£ ô|f…˝º À 12 ã+‘·T\T ø£\e⁄. n+<äT x ã+‘·T\T q\¢ì$. ô|f…º qT+&ç j·÷<äè∫Ãø£+>± rdæq ã+‹
__ q\T|ü⁄~ ne&ÜìøÏ dü+uÛ≤e´‘· m+‘·? Ç+ø± 6 q\T|ü⁄ ã+‘·T\T ø£*|æ‘˚ n|ü&ÉT yÓTT‘·+Ô qT+&ç q\T|ü⁄
_
ã+‹ rj·TT dü+uÛ≤e´‘· s¬ {Ï+º |ü⁄ (Á|üdTü ‘Ô +· ø£Hêï) ne⁄‘·T+~. nsTTq x m+‘·?.
_ _
4. ˇø£ bÕÁ‘·˝À 24 >√∞\T ñHêïsTT. n+<äT˝À ø=ìï Ä≈£î|ü#Ã· ì$, ø=ìï ˙\+ s¡+>∑T$ bÕÁ‘· qT+&ç
_ _
j·÷<äè∫Ã¤ø+£ >± Ä≈£î|ü#Ã· s¡+>∑T >√∞ rj·TT dü+uÛ≤e´‘· 23 nsTTq ˙\+ >√∞ rj·TT dü+uÛ≤e´‘· m+‘·?
_ _
_ _
eTq+ @$T #·]Ã+#ê+
_ _
_
á n<Ûë´j·T+˝Àì #·sÃ¡ \ <ë«sê ÁøÏ+~ $wüj÷· \qT ne>±Vü≤q #˚dTü ø=HêïeTT.
_
1. Á|üj÷Ó –ø£ dü+uÛ≤e´‘·, ôd<’ ë›+‹ø£ dü+uÛ≤e´‘·\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=HêïeTT.

_ _
2. |òTü ≥q E jÓTTø£ÿ ôd<’ ë›+‹ø£ dü+uÛ≤e´‘·qT P(E) ‘√ dü÷∫kÕÔeTT. eT]j·TT

_ _
E ≈£î nqT≈£L\ |üs¡ékÕHï\ dü+K´

. Ç+<äT nìï |üs´¡ ekÕHê\T düeTdü+uÛyÑ ê\ì |ü]>∑DkÏ ÕÔeTT.
_
P (E) =
yÓTT‘·Ô+ |üs¡ékÕHï\ dü+K´
_ _
3. K∫Ã‘· ˝Òø£ <Ûèä &ÛÉ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· 1.

_ _
4. ndü+uÛeÑ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· 0.

_
|òTü ≥q E jÓTTø£ÿ dü+uÛ≤e´‘· P(E) dü+U≤´‘·àø£+ eT]j·TT 0 d P (E) d 1

_
5.
_
6. ˇπø ˇø£ nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕqeTT >∑\ |òTü ≥qqT ÁbÕ<Û$ä Tø£ |òTü ≥q n+{≤s¡T. ˇø£ Á|üj÷Ó >∑+˝Àì nìï
_
ÁbÕ<Û$ä Tø£ |òTü ≥q\ dü+uÛ≤e´‘·\ yÓTT‘·+Ô 1 ne⁄‘·T+~.

_ _
7. E ˇø£ |òTü ≥q nsTTq ªE ø±<äTµ nqT|òTü ≥qqT E ‘√ dü÷∫kÕÔsT¡ . Bìì |üPs¡ø£ |òTü ≥q n+{≤s¡T.
_ _
P (E) + P ( E ) = 1.
_
á n<Ûë´j·T+˝À ÁøÏ+~ ìs¡«#·Hê\ >∑T]+∫ #·]Ã+#êeTT.

_
8.
_ _
düeTdü+uÛÑe |òüT≥q\T : ˇø£ Á|üjÓ÷>∑+˝Àì ¬s+&ÉT ˝Òø£ n+‘·ø£Hêï m≈£îÿe |òüT≥q\T dü+uÛÑ$+#·
_
&ÜìøÏ düe÷q neø±X¯eTT\T ñ+fÒ yê{Ïì düeT dü+uÛÑe |òüT≥q\T

_
n+{≤s¡T.
_ _
|üs¡düŒs¡ e]®‘· |òüT≥q\T : ˇø£ Á|üjÓ÷>∑+˝Àì ¬s+&ÉT ˝Òø£ n+‘· ø£Hêï m≈£îÿe |òüT≥q\˝À ˇø£
_
|òüT≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛÑeeTT $T–*q nìï |òüT≥q\ dü+uÛÑeeTTqT ìs√~ÛùdÔ

_
Ä |òüT≥q\qT |üs¡düŒs¡ e]®‘· |òüT≥q\+{≤s¡T.

_ _
|üPs¡ø£ |òüT≥q\T : ˇø£ Á|üjÓ÷>∑eTT˝À ˇø£ |òüT≥q jÓTTø£ÿ nqT≈£L\ |üs¡ékÕqeTT\T ø±ì,
_
Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡D˝Àì $T–*q nìï |üs¡ékÕqeTT\T >∑\ |òüT≥qqT

_
yÓTT<ä{Ï <ëì jÓTTø£ÿ |üPs¡ø£ |òüT≥q n+{≤s¡T.

_ _
|üPs¡í |òüT≥q\T : ˇø£ Á|üjÓ÷>∑eTT˝Àì nìï |òüT≥q\ düy˚Tàfi¯qeTT Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡DeTT

_
nsTTq, yêìì |üPs¡í|òüT≥q\T n+{≤s¡T.

_
K∫Ã‘· |òüT≥q ˇø£ Á|üjÓ÷>∑eTT˝À ˇø£ |òüT≥q jÓTTø£ÿ dü+uÛÑeeTT K∫Ã‘·eTT eT]j·TT
_
:
_
dü+uÛ≤e´‘· 1 nsTTq <ëìì K∫Ã‘· ˝Òø£ <äè&ÛÉ |òüT≥q n+{≤s¡T.

_
nkÕ<Ûä´|òüT≥q : ˇø£ Á|üjÓ÷>∑+˝À ˇø£ |òüT≥q m|ü&É÷ kÕ<Ûä´|ü&Éø£ b˛‘˚ <ëìì nkÕ<ä´
_
|òüT≥q n+{≤s¡T.
_ _
_

_ _
_ _
_ _

Maths TM Sambhavyatalu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Maths TM Sambhavyatalu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

___

≈£îe÷sY : á Ä≥˝À eTq+ >¬ \TkÕÔeTì ˙e⁄ nqT≈£î+≥THêïyê?

düT<Ûä : >¬ \T|ü⁄q≈£î 50 XÊ‘·+ neø±XÊ\THêïsTT. ãVüQXÊ eTq+ >¬ \ee#·TÃ.

≈£îe÷sY : 50 XÊ‘·+ neø±XÊ\ì ˙e⁄ m{≤¢ #Ó|Œü >∑\e⁄ ?

á dü+uÛ≤wüD‘√ düT<Ûä e÷≥\T m+‘·es¡≈î£ dü‘´· eTT nqT≈£î+≥THêïs¡T?

ÄyÓT >¬ \e&ÜìøÏ 50 XÊ‘·+ neø±XÊ\T ñHêïj·÷ ?

jÓTTø£ÿ Á|üe÷D°øs£ e¡ TT >∑T]+∫ H˚sT¡ Ãø=+<ëeTT.

á $<Û+ä >± Á|üe÷D°øs£ D¡ eTTqT dü+U≤´‘·àø£+>± ‘Ó\T|ü⁄≥qT ªdü+uÛ≤e´‘·µ n+{≤s¡T.

13.1.1 dü+uÛ≤e´‘· nq>± H˚$T?

455 kÕs¡T¢ u§eTà, 445 kÕs¡T¢ u§s¡TdüT |ü&q

#˚ùdÔ 1000 øÏ 455 kÕs¡T¢ nq>± 1000 R 0.455.

dü+uÛ≤e´‘·µ (Experimental probability) n+{≤s¡T. á Á|üj÷Ó –ø£ dü+uÛ≤e´‘· n+#·Hê≈£î

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æDÏ

Downloaded from www.apteachers.in

dü+uÛ≤e´‘·µ (Classical probability) n+{≤s¡T.

13.2 dü+uÛ≤e´‘· ` ôd’<ë∆+‹ø£ $es¡D

j·÷<äè∫Ãø£ Á|üj÷Ó >∑+˝À ìcÕŒøÏøå £ HêD…eTTqT m>∑Ts¡yj

n$ ìcÕŒøÏøå y£ TÓ qÆ $>± |ü]>∑D+Ï #ê*.

E ≈£î nqT≈£L\ |üs¡´ekÕHï\ dü+K´

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Downloaded from www.apteachers.in

6. p˝…’ HÓ\˝À ˇø£ s√E es¡¸+ sêe&É+

Ä. ô|’ nìï |òTü ≥q\ jÓTTø£ÿ |üs´¡ ekÕHê\˙ï düeTdü+uÛyÑ ê˝ÒHê?

˝…øÿÏ +#·+&ç. ÁøÏ+~ |ü{øºÏ ˝£ À |üP]+#·+&ç.

Áø£eT Á|üj÷Ó >±\ u§eTà u§eTà|ü&TÉ ≥ u§s¡TdüT u§s¡TdüT|ü&TÉ ≥

dü+K´ dü+K´ |ü&qç dü+K´ dü+uÛ≤e´‘· |ü&qç dü+K´ dü+uÛ≤e´‘·

dü+uÛ≤e´‘· ` e÷~] Á|üj÷Ó >∑eTT

HêD…+ m>∑Ts¡y˚j·TT≥˝ÀqT ˝Òø£ bÕ∫ø£ <=]¢+#·&É+˝ÀqT Á|üj·T‘êï\ dü+K´ n|ü]$T‘·+>±

#˚j·T>∑*–q|üŒ{ÏøÏ, nìï |òüT≥q\$wüj·T+˝À Á|üj·÷‘êï\≈£î ø=ìï ne<ÛäT\T, kÕ<Ûë´kÕ<Ûä´eTT\T

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æDÏ

Downloaded from www.apteachers.in

T nH˚ |òTü ≥q jÓTTø£ÿ ôd<

|òüT≥q T≈£î nqT≈£L\ |üs¡´ekÕqeTT\ dü+K´

dü+uÛ≤e´‘·qT yÓTT≥ºyTÓ T<ä{kÏ Õ]>± 1795˝À |æjT· sY dæeT‡Hé ˝≤ù|d¢ t ìs¡«∫+∫Hê&ÉT.

ªThe Book on Games of Chanceµ |ü⁄düøÔ ±ìï Áyêj·TT≥‘√ dü+uÛ≤e´‘· ˇø£

XÊg+>± ñ<ä“$¤ +∫q~. CÒyTé ‡ u…söï* (1654 -1705), m.&ç.e÷$j·TsY (1667-

1754) eT]j·TT |æjT· sY dæeT‡Hé \T ≈£L&Ü dü+uÛ≤e´‘· n<Û´ä j·THêìøÏ, n_Ûeè~∆øÏ

ø£èwæ #˚kÕs¡T. es¡eÔ ÷q+˝À dü+uÛ≤e´‘· ÁbÕeTTK´‘· ô|]– JeXÊg+, C…ì{Ïø‡˘ ,

uÛÖ‹ø£XÊg+, kÕe÷õø£ XÊg+, Ä]úø£ XÊg+\˝À ≈£L&Ü Á|üeTTK bÕÁ‘· b˛wæ+#·T#·Tqï~.

|æjT· sY dæeT‡Hé ˝≤ù|d¢ t

13.3 |üs¡düŒs¡ e]®‘· |òüT≥q\T (MUTU Y EXCLUSIVE EVENTS)

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°

Downloaded from www.apteachers.in

(T). u§eTà |ü&TÉ ≥ nH˚ |òTü ≥q E nsTT‘˚ nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕqeTT\T 1.

≈£î nqT≈£L\ |üs¡´ekÕHï\ dü+K´

Ç<˚$<Û+ä >± u§s¡TdüT|ü&TÉ nH˚ |òTü ≥q F nsTTq

Á|ü‹ s¡÷|ü Äes¡DeTT {Y, B, R}. |üs´¡ ekÕqeTT\T = 3.

(i) Y øÏ nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕqeTT\T = 1.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æDÏ

Downloaded from www.apteachers.in

{TH}, {TT} \T ÁbÕ<∏$ ä Tø£ |òTü ≥q\T.

n+‘·øH£ êï ‘·≈î£ ÿe |ü&TÉ |òTü ≥q dü+uÛ≤e´‘·qT ø£qT>=q+&ç.

kÕ<Ûqä : (i) ˇø£ bÕ∫ø£qT <=]¢+∫q|ü⁄&ÉT

Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡DeTT S = {1, 2, 3, 4, 5, 6}

yÓTT‘·+Ô |üs´¡ ekÕqeTT\T n(S) = 6

ª4 ø£Hêï m≈£îÿeµ nqT |òTü ≥q≈£î

nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T

E ≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\ dü+K´ n(E) = 2

? |òTü ≥q E dü+uÛ≤e´‘· P(E) = =

(ii) F nH˚ |òTü ≥q 4 ˝Òø£ n+‘·øH£ êï ‘·≈î£ ÿe |ü&TÉ ≥ nsTTq

Á|ü‹s¡÷|ü Äes¡DeTT S = {1, 2, 3, 4, 5, 6}

yÓTT‘·+Ô |üs´¡ ekÕHê\T n(S) = 6

F≈£î nqT≈£L\ |üs´¡ ekÕHê\T F = {1, 2, 3, 4}