Maths TM Sarupa Tribhujaalu

___
www.apteachers.in
___
düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\T 191
__
__
n<Ûë´j·TeTT
_
__
8 _ _ _
_ _ _
_
düs÷¡ |ü ‹
Á uÛTÑ C≤\T
(Similar Triangles)
_
8.1 |ü]#·j·T+
_ _
D
dæï>∑ú yêfi¯fl Ç+{Ï ô|s¡{À¢ ˇø£
_ _
bı&ÉyÓ’q #Ó≥Tº e⁄+~. dæï>∑ú <ëì A

_ _
bı&Ée⁄ m+‘√ ‘Ó\TdüTø√yê\ì nqT

_
ø=+~, ø±ì <ëìì m˝≤ ø£qTø√ÿyê˝À

_ _
ÄyÓT≈£î ‘Ó*j·T<äT. Ç+‘·˝À ÄyÓT

_
e÷ej·T´ sTT+{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. dæï>∑ú

_
B C E
_
yêfi¯fl e÷ej·T´qT sT÷ #Ó≥Tº bı&Ée⁄

_ _
ø£qTø√ÿe&É+˝À düV‰ü j·T+ #˚jT· eTì n&ç–+~. n‘·qT ø=+‘·ùd|ü⁄ Ä˝À∫+∫, ÄyÓTqT ˇø£ n<ä+› ‘ÓeTàì
_
#ÓbÕŒ&ÉT. n‘·qT Ä n<ë›ìï H˚\ô|’ #Ó≥Tº yÓTT<ä\T qT+&ç ø=+‘· <ä÷s¡+˝À e⁄+#ê&ÉT. n|ü⁄&ÉT dæï>∑q∆ T n<ë›ìøÏ
_ _
ne‘·*yÓ|’ ⁄ü @ kÕúq+ qT+&ç n<ä+› ˝À #Ó≥Tºô|’ uÛ≤>±ìï #·÷&É>\∑ <√ nø£ÿ&É ì\ã&ÉeTì #ÓbÕŒ&ÉT.
_ _
eTq+ |ü{≤ìï ^dæq|ü⁄&ÉT, u≤*ø£ (AB) qT+&ç n<ä+› (C) eT]j·TT n<ä+› qT+&ç #Ó≥Tº (DE) es¡≈î£
_ _
^dæq ô|’ |ü≥+˝À e˝… Á‹uÛTÑ »eTT\T ABC eT]j·TT DEC \qT >∑eTì+#·e#·TÃqT. eT] sT÷ s¬ +&ÉT
_
Á‹uÛTÑ C≤\ >∑T]+∫ MTs¡T @MT #Ó|Œü >∑\s¡T ? n$ düs«¡ düe÷q Á‹uÛTÑ C≤˝≤ ? ø±<äT ø£<ë m+<äTø£+fÒ yê{Ï
_ _
Äø±sê\T ˇø£fÒ ø±ì |ü]e÷D≤\T e÷Á‘·+ y˚sT¡ >± e⁄HêïsTT. Ç˝≤ Äø±sê\T ˇø£fÒ e⁄+&ç ˇπø |ü]e÷D+
_
e⁄+&Éqedüs+¡ ˝Òì C≤´$Trj·T |ü{≤\qT @eT+{≤s√ MT≈£î ‘Ó\TkÕ ? n$ düs÷¡ |ü |ü{≤\T.

_ _
_
#Ó≥T¢ eT]j·TT ø=+&É\ m‘·TqÔ T, dü÷s¡T´&ç˝≤ <ä÷s¡+>± qTqï yê{Ï eT<Û´ä <ä÷sê\qT m˝≤ ø£qT>=+{≤s√
_
˙e⁄ }Væ≤+#·>\∑ yê ? M{Ïì eTq+ Á|ü‘´· ø£+å >± fÒ|⁄ü düV‰ü j·T+‘√ ø=\e>∑\e÷ ? ìC≤ìøÏ á m‘·T\Ô T
_ _
eT]j·TT <ä÷sê\qT eTq+ |üs√ø£å |ü<‘∆ä T· \ <ë«sê ø£qT>=+{≤eTT. á |üs√ø£å |ü<‘∆ä T· \˙ï düs÷¡ |ü |ü{≤\
_
ìj·Te÷\ô|’ Ä<Ûës¡|&ü qç y˚.

_ _
8.2 düs¡÷|ü |ü{≤\T

_ _
_ _
_ _
_
(i) (ii) (iii)

_
ô|q’ Ç∫Ãq edüTeÔ ⁄ (ø±s¡T) |ü{≤ìï |ü]o*+#·+&ç.

_ _
_
<ëìyÓ&\É TŒqT e÷s¡Ã≈£î+&Ü, bı&Ée⁄qT s¬ {Ï+º |ü⁄ #˚dqæ |ü⁄&ÉT n~ |ü≥eTT (ii)˝À e˝… ø£ì|ædTü +Ô ~.
_ _
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ yê] ñ∫‘· |ü+|æDÏ

_ _
_ _
_ _
Downloaded from www.apteachers.in

___
www.apteachers.in
___
192 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ n<˚ |ü≥eTT (i)˝Àì bı&Ée⁄qT n˝≤π> e⁄+∫, yÓ&\É TŒqT s¬ {Ï+º |ü⁄ #˚dqæ |ü⁄&ÉT n~ |ü≥eTT(iii)˝À e˝… ø£ì|ædTü +Ô ~.
__ eT] |ü≥eTT (ii) eT]j·TT |ü≥eTT (iii) \ >∑T]+∫ MTs¡T @$T #Ó|Œü >∑\s¡T? n$ |ü≥eTT(i)ì b˛*
_
e⁄Hêïj·÷? |ü≥eTT $s¡÷|üeTe&Üìï >∑eTì+#·e#·TÃqT. n$ düs÷¡ bÕ\ì MTs¡T #Ó|Œü >∑\sê? ˝Ò<Tä ø£<ë
_
m+<äTø£+fÒ n$ ˇπø Äø±sêìï ø£*– e⁄qï|üŒ{Ïø° düs÷¡ bÕ\T ø±e⁄.
_ _
ˇø£ bò˛{ÀÁ>±|òüsY ˇπø |òæ˝Ÿà (HÓ¬>{Ïyé) qT+&ç y˚s¡T y˚s¡T |ü]e÷D≤\T >∑\ bò˛{À\qT m˝≤
_
eTTÁ~+#·>\∑ T>∑T‘·T+<√ Ä˝À∫+#·+&ç. MTs¡T sT÷ bò˛{À\˝À kÕº+|t ôdE ’ , bÕdtb˛sYº ôdE
’ , ø±s¡T¶ ôdE
’ bò˛{À\
_ _
>∑T]+∫ $H˚ e⁄+{≤s¡T. ÄyÓT kÕ<Ûës¡D+>± bò˛{ÀqT 35 $T.MT. |ü]e÷D+ ø£*–q ∫qï |ò˝æ Ÿàô|’ rdüTø=+≥T+~.
_
‘·sT¡ yê‘· <ëìì 45 $T.MT (˝Ò<ë 55 $T.MT)≈£î ô|<ä~› >± #˚dTü +Ô ~. Ä ∫qï bò˛{ÀÁ>±|ò˝t Àì Á|ür sπ U≤ K+&ÉeTT
_
(˝Ò<ë 35 : 55) ìwüŒ‹Ô˝À ô|<ä~
› ø±e&Üìï eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃqT. Ç+ø± s¬ +&ÉT y˚sT¡ y˚sT¡
_
35 : 45
_
|ü]e÷D≤\T ø£\ Ä bò˛{ÀÁ>±|ò\t ˝À ø√D≤\T düe÷q+>± e⁄+&É&Üìï eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃqT. n+fÒ Ä
_
bò˛{ÀÁ>±|ò\t T düs÷¡ bÕ\T.
_ _
_ _
_ _
_ _
_ _
(i) (ii) (iii)

_
n<˚ $<Û+ä >± C≤´$T‹˝À, uÛTÑ C≤\ dü+K´ düe÷q+>± e⁄qï s¬ +&ÉT ãVüQuÛTÑ E\T düs÷¡ bÕ\T ø±yê\+fÒ
_
yê{Ï nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷q+>± e⁄+&Ü* eT]j·T nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\T ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À (˝Ò<ë) nqTbÕ‘·+˝À
_
e⁄+&Ü*.
_ _
ˇø£ ãVüQuÛTÑ õ˝À uÛTÑ C≤\˙ï eT]j·TT ø√D≤\˙ï düe÷q+>± e⁄+fÒ <ëìì Áø£eT ãVüQuÛTÑ õ n+{≤s¡T.
_ _
nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\ ìwüŒ‹Ôì kÕ<Ûës¡D+>± ùdÿ\T (˝Ò<ë) ùdÿ\T >∑TDø£+ (˝Ò<ë) Á|ü‘êé÷ïj·T >∑TDø£+ n+{≤s¡T.
_
ì»J$‘·+˝À ˇø£ uÛeÑ Hêìï ì]à+#·&ÜìøÏ eTT+<äT>± <ëìì ø±–‘·eTTô|’ ùdÿ\Tq≈£î ^j·TT<äTs¡T. <ëìH˚ eTq+
_
ã÷¢Á|æ+≥T n+{≤eTT.
_ _
_
Ä˝À∫+#·+&ç, #·]Ã+#·+&ç.
_ _
_
ì» J$‘·+˝À Ç˝≤ ªùdÿ\TµqT e⁄|üj÷Ó –+#˚ dü+<äsê“¤\≈£î eT]ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #Ó|Œü >∑\sê?
_ _
_
düe÷q dü+K´˝À uÛTÑ C≤\T ø£\ nìï Áø£eT ãVüQuÛTÑ E\T m|ü&É÷ düs÷¡ bÕ˝Ò. ñ<ëVü≤s¡D≈£î nìï
_
#·‘T· s¡ÁkÕ\T düs÷¡ bÕ\T n˝≤π> nìï düeTu≤VüQ Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T yÓTT<ä˝q’… $.
_ _
ˇπø yê´kÕs¡eú TT ø£*–q eè‘êÔ\T düs«¡ düe÷Hê\T, ø±ì y˚sT¡ y˚sT¡ yê´kÕsêú\T >∑\ eè‘êÔ\T düs«¡ düe÷Hê\T
_
ø±<ä T . ø±ì Ä eè‘êÔ \ ìï+{° ø ° ˇπ ø

_
Äø±s¡eTT+≥T+~ ø±e⁄q n$ n˙ï düs÷¡ bÕ\T.

_ _
Ç+ø± dü s ¡ « dü e ÷q |ü { ≤\˙ï
_ _
düs÷¡ bÕ\ì eTq+ #Ó|Œü >∑\eTT, ø±˙ nìï

_
dü s ¡ ÷ |ü |ü { ≤\T, dü s ¡ « dü e ÷q |ü { ≤\T düs÷¡ |ü #·‘T· s¡ÁkÕ\T düs÷¡ |ü düeT

_
ø±qedüs+¡ ˝Ò<Tä . düs÷¡ |ü eè‘êÔ\T

_
u≤VüQ Á‹uÛTÑ C≤\T

_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ á düs÷¡ |ü |ü{≤\ >∑T]+∫ eT]+‘· düŒwü+º >± ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ ø£è‘ê´ìï #˚<ë›eTT.
__ _
ø£è‘·éTT
_ _ O
_
MT ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝Àì ô|’ ø£|ü ≈£î neT]Ãq ã\T“≈£î dü]>±Z ÁøÏ+<ä≈î£ e#˚Ã≥≥T¢
_
ã\¢qT neTs¡TÃeTT. ˇø£ düeT‘·\+>± qTqï <äfid¯ ]ü n≥º qT+&ç ˇø£ ãVüQuÛTÑ õ
_ _
(ABCD nqTø=qTeTT)ì ø£‹] Ô +#·TeTT. <ëìì H˚\≈£î düeT÷+‘·s+¡ >± ã\T“≈£î
_
A B
_
eT]j·TT ã\¢≈î£ eT<Û´ä ˝À neTs¡TÃeTT. n|ü⁄&ÉT ã\¢ô|’ #·‘T· s¡T“¤»eTT ABCD ˙&É
_
D C
A c Bc
@s¡Œ&ÉTqT. Ä ˙&É jÓTTø£ÿ n+#·T\qT ^dæ Ä #·‘T· s¡T“¤C≤ìøÏ Ac Bc Cc Dc nì ù|s¡T
_
Dc Cc
_
ô|≥TºeTT.
_ _
á #·‘T· s¡T“¤eTT Ac Bc Cc Dc nH˚~ #·‘T· s¡T“¤»eTT ABCD ø£Hêï ô|<ä~› ˝Ò<ë eè~∆ #Ó+~q~. Ç+ø±
_
JJJG
_
ã\T“ kÕúqeTT ‘O’ nqT≈£î+fÒ Ac nH˚~ øÏsD¡ eTT OA ô|’ e⁄+&ÉTqT. n˝≤π> Bc nH˚~ OB ô|,’ Cc nH˚~
_
JJJG JJJG
_
OC ô|’ eT]j·TT Dc nH˚~ OD ô|’ e⁄+&ÉTqT. #·‘T· s¡T“¤»eTT\T ABCD eT]j·TT A c Bc Cc Dc \T ˇπø
_ _
Äø±s¡eTT eT]j·TT $$<Ûä |ü]e÷DeTT \≈£î #Ó+~q |ü≥eTT\T.

_ _
A c nH˚~ os¡¸eTT A ≈£î nqTs¡÷|üeTT. Bìì eTq+ >∑D‘ Ï · ∫Vü‰ï\˝À Ac l A nì ÁyêkÕÔeTT. n˝≤π>
_
Bc l B, Cc l C eT]j·TT Dc l D.
_ _
ì»+>± ø√D≤\qT eT]j·TT uÛTÑ C≤\qT ø=*∫ eTq+

_ _
(i) A = Ac , B = Bc , C = Cc , D = Dc eT]j·TT

_ _
(ii) AB BC CD DA nì ìsêú]+#·Tø=qe#·TÃqT.
_
Ac Bc BcCc CcDc DcAc

_ _
_
Bì qT+&ç düe÷q dü+K´˝À uÛTÑ C≤\T ø£\ s¬ +&ÉT ãVüQuÛTÑ E\T düs÷¡ bÕ\T ø±yê\+fÒ
_ _
(i) yê{Ï nqTs¡÷|ü ø√D≤\˙ï düe÷q+>± e⁄+&Ü*.

_ _
(ii) yê{Ï nqTs¡÷|üuTÑÛ C≤\˙ï ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À e⁄+&Ü* (nqTbÕ‘·+˝À e⁄+&Ü*) nì <Ûèä e|ü&TÉ ‘·T+~.
_ _
ˇø£ #·‘T· s¡ÁdüeTT, Bs¡#È ‘· T· s¡ÁkÕìøÏ düs÷¡ |üe÷? Ä s¬ +&ÉT |ü{≤\\˝À nqTs¡÷|üø√D≤\T düe÷qeTT ø±ì
_ _
nqTs¡÷|üuTÑÛ C≤\T ˇπø ìwüŒ‹Ô ˝À e⁄+&Ée⁄. ø£qTø£ n$ düs÷¡ bÕ\T ø±e⁄. s¬ +&ÉT ãVüQuÛTÑ E\T düs÷¡ bÕ\T
_ _
ø±yê\+fÒ ô|’ s¬ +&ÉT ìj·Te÷˝À¢ @ ˇø£ÿ ìj·TeT+ dü]b˛<äT. s¬ +&ÉT ìj·Te÷\T ‘·|Œü ì dü]>± bÕ{Ï+|üã&Ü*.
_ _
_
Ä˝À∫+∫, #·]Ã+∫ sêj·T+&ç

_ _
_
ˇø£ #·‘T· s¡ÁdüeTT, sê+ãdt düs÷¡ bÕ\ì ˙e⁄ #Ó|Œü >∑˝yê ? ˙ $TÁ‘·T\‘√ #·]Ã+#·TeTT. Ä ìj·Te÷\T
_
m+<äT≈£î dü]b˛‘êsTT ˝Ò<ë m+<äT≈£î dü]b˛y√ ø±s¡D≤\T Áyêj·TTeTT.

_ _
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
194 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___
__
Ç$ #˚j·T+&ç
1. _ _
ÁøÏ+~ U≤∞\qT düs÷¡ bÕ\T / düs÷¡ bÕ\T ø±e⁄ #˚ |üP]+#·+&ç.
_
(i) nìï #·‘·Ts¡ÁkÕ\T m\¢|ü&É÷ ........................
_
(ii) nìï düeTu≤VüQ Á‹uÛÑTC≤\T m\¢|ü&É÷ ........................
_ _
(iii) nìï düeT~«u≤VüQ Á‹uÛÑTC≤\T ........................
_ _
(iv) düe÷q dü+K´˝À uÛTÑ C≤\T ø£*–q s ¬ +&ÉT ãVüQuÛTÑ E\˝À nqTs¡÷|üø√D≤\T düe÷qeTT eT]j·TT
_
nqTs¡÷|üuÛÑTC≤\T düe÷qeTT nsTTq n$ ........................
_ _
(v) |ü]e÷DeTT ‘·–+ Z #·ã&çq ˝Ò<ë ô|+#·ã&çq ˇø£ edüTeÔ ⁄ jÓTTø£ÿ bò˛{ÀÁ>±|ò\t T ........................
_ _
(vi) sê+ãdt eT]j·TT #·‘·Ts¡ÁkÕ\T ˇø£<ëìø=ø£{Ï........................

_ _
2. ÁøÏ+~ Á|üe#·Hê\T dü‘´· yÓ÷, ndü‘´· yÓ÷ sêj·T+&ç.

_
(i) ¬s+&ÉT düs¡÷|ü|ü{≤\T düs¡«düe÷Hê\T

_ _
(ii) ¬s+&ÉT düs¡«düe÷q |ü{≤\T düs¡÷bÕ\T

_ _
(iii) ¬s+&ÉT ãVüQuÛÑTE\≈£î nqTs¡÷|üø√D≤\T düe÷Hê˝…’q n$ düs¡÷bÕ\T.

_
á ÁøÏ+~ yê{ÏøÏ s¬ +&ÉT y˚sT¡ y˚sT¡ ñ<ëVü≤s¡D*e«+&ç.

_
3.
_
(i) düs¡÷|ü |ü{≤\T (ii) düs¡÷|ü |ü{≤\T ø±ì$

_ _
8.3 Á‹uÛÑTC≤\ düs¡÷|ü‘·

_ _ _
eTT+<äT ^∫q Á‹uÛTÑ C≤\˝À s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ |üø£ <Ûsä êàìï Á|ü<]ä Ù+#êsTT. s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T
_
düs÷¡ bÕ\T ø±yê\+fÒ

_ _
(i) yê{Ï nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷q+>± e⁄+&Ü*.

_ _
(ii) yê{Ï nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\T ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À e⁄+&Ü* (nqTbÕ‘·+˝À e⁄+&Ü*) nì eTq≈£î ‘Ó\TdüT.
_
|ü]#·jT· +˝À 'ABC eT]j·TT 'DEC \˝À

_ _
A = D , B = E , ACB = DCE D
_ _
A
DE EC DC
_
Ç+ø± = = = K (ùdÿ\T >∑TDø£+)

_
AB BC AC
_
n|ü⁄&ÉT 'ABC, 'DEC \T düs÷¡ bÕ\T ne⁄‘êsTT.

_
B C E
_
BìH˚ eTq+ >∑Ts¡T\Ô ˝À 'ABC ~ 'DEC nì ÁyêkÕÔeTT.

_ _
(‘~’ >∑Ts¡Tq
Ô T eTq+ ªdüs÷¡ |üeTTµ nì #·<Tä e⁄‘êeTT)
_ _
K nH˚~ ùdÿ\T >∑TDø£+ ø±e⁄q

_ _
K > 1 nsTTq ô|<ä$ › #˚jT· ã&çq |ü{≤\T

_ _
K = 1 nsTTq düs«¡ düe÷q |ü{≤\T

_
K < 1 nsTTq ∫qï$ #˚jT· ã&çq |ü{≤\T @s¡Œ&É‘êsTT.

_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ Ç+ø± 'ABC eT]j·TT 'DEC \˝À nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷qeTT. ÁbÕ<∏$ä Tø£ nqTbÕ‘·
__ n+<äTøπ yê{Ïì düeTø√D°jT· Á‹uÛTÑ »eTT\T n+{≤s¡T. s¬ +&ÉT düeTø√D Á‹uÛTÑ C≤˝˝À dæ<ë∆+‘·eTT ?
_
s¬ +&ÉT nqTs¡÷|üuTÑÛ C≤\ ìwüŒ‹Ô jÓTÆ Hê ˇπø˝≤ e⁄+≥T+~. Bì ìs¡÷|üD≈£î
_
ÁbÕ<∏$ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘·eTT nedüse¡ TT. BìH˚ eTqeTT <∏˝˚ Ÿ‡ dæ<ë∆+‘·eTT
_ _
nì ≈£L&Ü n+{≤eTT. _
á ÁbÕ<∏$ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘·eTT ˝Ò<ë <∏˝˚ Ÿ‡ dæ<ë∆+‘·eTTqT ns¡+ú
_ _
#˚dTü ø√e&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ ø£è‘ê´ìï #˚<ë›eTT.
_ _
_
ø£è‘·éTT
_ _
ˇø£ s¡÷fi¯fl ø±–‘êìï rdüTø=ì, <ëì˝À @<Ó’Hê ˇø£ ^‘·‘√ uÛÑ÷$T A

_ _
@ø°u$ÑÛ +#˚≥≥T¢ ˇø£ Á‹uÛTÑ C≤ìï ^j·T+&ç. á Á‹uÛTÑ »eTT ABC nH˚ø£ ^‘·\qT
_
P Q
_
‘ê≈£î‘·÷ e⁄+≥T+~. á ^‘·\˝À @<ÓH’ ê ˇø£ ^‘·qT m+#·Tø=ì n~ Á‹uÛTÑ »

_
uÛTÑ C≤\T AB, AC \qT ‘ê≈£î _+<äTe⁄\≈£î P, Q nì ù|s¡T ô|≥TºeTT.

_ _
AP AQ
_
B C
, ìwüŒ‘·T\Ô qT ø£qT>=qTeTT. MTs¡T @$T >∑eTì+#ês¡T? Ä
_
PB QC
_
ìwüŒ‘·T\Ô T düe÷q+>± e⁄+{≤sTT. m+<äT≈£î? Ç~ m|ü&É÷ ì»y˚THê? Ä Á‹uÛTÑ »eTTqT ‘ê≈£î $$<Ûä ^‘·\qT
_
rdüTø=ì Á|üjT· ‹ï+#·TeTT. ˇø£ s¡÷fi¯fl ø±–‘·eTTô|’ nìï ^‘·\T düe÷+‘·s¡ sπ K\T nì eTq≈£î ‘Ó\TdüT. Ç+ø±
_ _
Á|ürkÕØ Ä ìwüŒ‘·T\Ô T düe÷q+>± e⁄+&É{≤ìï eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃqT.

_ _
ø±e⁄q 'ABC ˝À, PQ || BC nsTTq AP = AQ .

_ _
PB QC
_
Ç<˚ ÁbÕ<∏$ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘·eTT jÓTTø£ÿ |ò*ü ‘·eTT.

_ _
_
8.3.1 ÁbÕ<∏$ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘·eTT (<∏˝˚ Ÿ‡ dæ<ë∆+‘·eTT)

_ _
dæ<ë∆+‘·eTT-8.1 : ˇø£ Á‹uÛTÑ »+˝À ˇø£ uÛTÑ C≤ìøÏ düe÷+‘·s+¡ >± ^dæq sπ K $T–*q s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\qT y˚sT¡ y˚sT¡
_ _
_+<äTe⁄\˝À K+&ç+∫q, Ä $T–*q s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\T ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À $uÛõÑ +|üã&É‘êsTT.
_ _
<ä‘êÔ+X¯eTT : 'ABC ˝À DE || BC, DE sπ K AB, AC uÛTÑ C≤\qT es¡Tdü>± D eT]j·TT E e<ä› K+&ç+#·TqT.
_ _
AD AE
_
kÕsê+X¯eTT: =
DB EC
_ _
ìsêàDeTT : B, E eT]j·TT C, D \qT ø£\T|ü⁄eTT

_ _
eT]j·TT DM A AC, EN A AB ^j·TTeTT.

_
A
1
_
ñ|ü|‹ü Ô : 'ADE yÓX’ Ê\éTT = 2 u AD u EN N M

_
D E
_
1
’ Ê\éTT = 2 u BD u EN
'BDE yÓX
_ _
_
B C
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
196 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___
__
1
('ADE) yÓ’XÊ\éTT u AD u EN AD
2
ø±e⁄q _ ('BDE) yÓ’XÊ\éTT 1 BD
...(1)
_ u BD u EN
_ _ 2
_
1
'ADE yÓX u AE u DM
_
eTs¡\ ’ Ê\éTT =
_
2
_ _
1
'CDE yÓX u EC u DM
_
’ Ê\éTT = 2
_ _
_
1
u AE u DM
_
('ADE) yÓX’ Ê\éTT 2 AE

_
...(2)
('CDE) yÓX’ Ê\éTT 1
_
u EC u DM EC
_
2
_ _
'BDE, 'CDE \T ˇπø uÛ÷Ñ $T DE eT]j·TT düeT÷+‘·s¡ sπ K\T BC eT]j·TT DE\ eT<Û´ä e⁄qï≥T¢
_ _
>∑eTì+#·e#·TÃqT..
_ _
ø±e⁄q 'BDE yÓX’ Ê\éTT = 'CDE yÓX

’ Ê\éTT ...(3)
_ _
(1), (2), (3) \ qT+&ç

_ _
AD AE
_
=
_
DB EC
_
ø±e⁄q dæ<ë∆+‘·eTT ìs¡÷|æ+#·ã&çq~.

_ _
ô|’ dæ<ë∆+‘·eTT jÓTTø£ÿ $|üs´¡ j·TeTT ≈£L&Ü dü‘´· y˚THê ? Bìì ìsêú]+#·Tø=qT≥≈£î eTs=ø£ ø£è‘ê´ìï
_ _
#˚<ë›eTT.
_ _
ø£è‘·éTT
_ _
_
MT H√≥T |ü⁄düøÔ +£ ˝À ø√DeTT XAY ì ^j·T+&ç. Ç+ø± øÏsD¡ eTT AX ô|’ AB1 = B1B2 = B2B3
_ _
= B3B4 = B4B = 1ôd+.MT (nqTø=qTeTT) e⁄+&ÉTq≥T¢ _+<äTe⁄\T B1, B2, B3, B4 eT]j·TT B \qT
_
>∑T]Ô+#·TeTT. n˝≤π> øÏsD¡ eTT AY ô|’ , AC1 = C1C2 = C2C3 = C3C4 = C4C = 2 ôd+.MT (nqTø=qTeTT)
_ _
e⁄+&ÉTq≥T¢ _+<äTe⁄\T C1, C2, C3, C4 eT]j·TT C \qT >∑T]Ô+#·TeTT.

_ _
_
B1, C1 eT]j·TT B, C _+<äTe⁄\qT ø£\T|ü⁄eTT.

_ _
AB1 AC1 1
_
= nì >∑eTì+#·TeTT. eT]j·TT B1C1 || BC

_
B1B C1C 4
_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ n<˚ $<Û+ä >± B2C2, B3C3 eT]j·TT B4C4 \qT ø£\T|ü⁄eTT.
__
Y
AB2 AC 2 2 C
_ _=
B2 B C 2 C 3
eT]j·TT B2C2 || BC C4
C3
_ _ C2
C1
AB3 AC3 3
_
= eT]j·TT B3C3 || BC X
_
A B1 B2 B3 B4 B
B3 B C3C 2
_ _
AB4 AC 4 4
_
= eT]j·TT B4C4 || BC nì MTs¡T #·÷&Ée#·TÃqT.
_
B4 B C 4 C 1
_ _
Bì qT+&ç á ÁøÏ+~ dæ<ë∆+‘·eTT nq>± <∏˝˚ Ÿ‡ dæ<ë∆+‘·eTT jÓTTø£ÿ $|üs´¡ j·TeTTqT bı+<äe#·TÃqT.
_ _
_
dæ<ë∆+‘·eTT-8.2 : ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝À @yÓH’ ê s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\qT ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À $uÛõÑ +#·T düsfi¡ sπ¯ K, eT÷&Ée uÛTÑ C≤ìøÏ
_ _
düe÷+‘·s+¡ >± e⁄+&ÉTqT.

_ _
_
AD AE
<ä‘êÔ+X¯eTT : 'ABC˝À, n>∑Tq≥T¢ ^j·Tã&çq düsfi¡ sπ¯ K DE.
_
DB EC
_ _
kÕsê+X¯eTT : DE || BC
_
A
_
ñ|ü|‹ü Ô : DE, BC øÏ düe÷+‘·se

¡ TT ø±<äT nqTø=qTeTT.
_
1
E
_
D E
n|ü⁄&ÉT BC øÏ düe÷+‘·s+¡ >± DE1 qT ^j·TTeTT
_ _
_
AD AE c
_
n|ü⁄&TÉ EcC
(m+<äT≈£î ?)
_
DB B C
_
AE c
_
AE
? (m+<äT≈£î ?)
_
EC EcC
_ _
Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ ª1µ ø£\T|ü>±, E eT]j·TT E c \T ‘·|Œü ìdü]>± @ø°u$ÑÛ +#ê* nì ‘Ó\TdüT+Ô ~.(m+<äT≈£î ?)
_ _
_ _
Á|üj·T‹ï+#·+&ç
_ _
_
1. 'PQR ˝À uÛTÑ C≤\T PQ eT]j·TT PR \ô|’ _+<äTe⁄\T es¡Tdü>± E eT]j·TT F. á ÁøÏ+~ yê{Ï˝À Á|ü‹
_
dü+<äs“¡ +¤ ˝À EF ||QR ne⁄H√, ø±<√ ‘Ó\Œ+&ç.

_ _
_
(i) PE = 3.9 ôd+.MT EQ = 3 ôd+.MT PF = 3.6 ôd+.MT, FR = 2.4 ôd+.MT

_ _
(ii) PE = 4 ôd+.MT, QE = 4.5 ôd+.MT, PF = 8 ôd+.MT, RF = 9 ôd+.MT.

_ _
(iii) PQ = 1.28 ôd+.MT PR = 2.56 ôd+.MT PE = 1.8 ôd+.MT, PF = 3.6 ôd+.MT.

_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
198 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ 2. á ÁøÏ+~ |ü{≤\˝À DE || BC.
__ (i) EC ì ø£qT>=qTeTT A (ii) AD ì ø£qT>=qTeTT A
M.T.
_
ôdc+m.
_
1.5
_ E
_ D D E
M.T.
. T.
_
c+m.M
ôdc+m.
_ 3 ôd
_
7.2
_
B C B C
_
ìsêàDeTT : sπ U≤K+&ÉeTTqT $uÛõÑ +#·T≥ (<∏˝˚ Ÿ‡ dæ<ë∆+‘·eTTqT|üj÷Ó –+∫)
_
__
e÷<ÛTä ] ˇø£ sπ U≤K+&ÉeTTqT ^dæq~. <ëìì 3 : 2 ìwüŒ‹Ô˝À
$uÛõÑ +#ê\qTø=+~. ùdÿ\T düV‰ü j·T+‘√ Ä sπ U≤K+&ÉeTTqT ø=*∫ 9
_
__
<ëìì ø±e\dæq ìwüŒ‹Ô˝À $uÛõÑ +∫q~. Ç+‘·˝À ÄyÓT nø£ÿ e∫Ã 8
ÄyÓTqT ÄπsU≤ K+&ÉeTTqT ø=\e≈£î+&Ü ø±e\dæq ìwüŒ‹Ô˝À 7
_
$uÛõÑ +#·>\∑ yê ? nì n&ç–+~. ø±ì e÷<ÛTä ]øÏ m˝≤ #˚j÷· ˝À 6

_
B1
_
‘Ó*nj·Tø£ yêfi¯fl nø£ÿH˚ #Ó|Œü eTì n&ç–+~. n|ü&ÉT yêfi¯fl nø£ÿ 5

_
Ç˝≤ #Ó|Œæ +~. MTs¡T ≈£L&Ü á ø£è‘ê´ìï #˚jT· e#·TÃqT.

_
4
P1
_
3
_
ø£è‘·éTT 2
_ _
1
A1
_
ˇø£ s¡÷fi¯fl ø±–‘·eTTqT rdüTø=qTeTT. n&ÉT>∑Tq e⁄qï ^‘·≈î£ 0

_
‘0’ sTT∫Ã nìï ^‘·\≈£î es¡Tdü>± dü+K´\T 1, 2, 3, 4, ...\qT

_ _
Áyêj·TTeTT.
_
ˇø£ <äfid¯ ]ü n≥ºqT rdüTø=ì Ç∫Ãq sπ U≤K+&ÉeTT AB yÓ+ã&ç

_
e⁄+∫, Ä sπ U≤ K+&ÉeTT ∫es¡\qT n≥ºô|’ >∑T]Ô+#·TeTT. Ä _+<äTe⁄

_
A B
_
\qT A1, B1 nì rdüTø=qTeTT.

_
1 1
A B
Ç|ü&ÉT A1 _+<äTe⁄qT s¡÷fi¯flø±–‘·eTTô|’ ‘O’ sπ K e<ä›
_ _
e⁄+∫ ø±s¡Tq¶ T A1 #·T≥÷º ÁuÛeÑ TD+ #˚d÷ü Ô B1 _+<äTe⁄ 5e sπ Kô|’

_
e#·TÃq≥T¢ #˚jT· e˝…qT. (3 + 2).

_
n|ü⁄&ÉT eT÷&Ée sπ K Ä <äfid¯ ]ü n≥ºqT mø£ÿ&É ‘ê≈£îH√ Ä _+<äTe⁄qT P1 >± >∑T]Ô+#·TeTT.

_ _
eTs¡\ á n≥ºqT Ç∫Ãq sπ U≤K+&ÉeTT yÓ+ã&ç A1 eT]j·TT A, B1eT]j·TT B \T @ø°u$ÑÛ +#·Tq≥T¢ e⁄+∫,
_
1
P _+<äTe⁄≈£î nqT>∑TD+>± s π U≤K+&ÉeTTô|’ ªPµ _+<äTe⁄qT >∑T]Ô+#·TeTT.
__
eTq≈£î ø±e\dæq _+<äTe⁄ ªPµ . Ç~ Ç∫Ãq sπ U≤ K+&ÉeTTqT 3:2 ìwüŒ‹Ô˝À $uÛõÑ +#·T _+<äTe⁄.
_
sTT|ü⁄&ÉT á ìsêàDeTT m˝≤ #˚kÕÔs√ H˚sT¡ Ã≈£î+<ëeTT.

_
__
sπ U≤K+&ÉeTT AB Ç∫Ãq, <ëìì eTq+ m : n ìwüŒ‹Ô˝À $uÛõÑ +#ê*. (m, n \T <Ûqä |üPs¡í dü+K´) m
= 3 eT]j·TT n = 2 nqTø=qTeTT.
_ _
A B
k˛bÕHê\T :
_ _
sπ U≤ K+&ÉeTT AB ‘√ n\Œø√DeTT #˚jT· Tq≥T¢ øÏsD¡ eTT

_
1.
_
AX qT ^j·TTeTT.
_
X
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ 2. ‘A’ øπ +Á<äeTT>± @<ÓH
’ ê ø=\‘·\ øÏsD¡ eTT AX ô|’ ˇø£ #ê|üeTTqT
__
A B
A B ^j·TTeTT. #ê|üeTT,
_ _
A1 øÏsD¡ eTTqT K&ç+&ç+∫q
A1
_ A2 _ _+<äTe⁄ A1.
A3
_ A4 X
A5 X 3. A1 øπ +Á<ä+>± n<˚ ø=\‘·‘√ eTs¡\ øÏsD¡ eTTô|’ #ê|üeTTqT
_ _
^j·TTeTT. #ê|üeTT, øÏsD¡ eTTqT K+&ç+∫q _+<äTe⁄ A2 .
_ _
4. á $<Û+ä >± 5 _+<äTe⁄\qT >∑T]Ô+#·TeTT (5=m + nR 3G2) Ä
_
3 C 2
_
5 _+<äTe⁄\T A1, A2, A3, A4, A5 eT]j·TT Ç$ A B
_ _
AA1 = A1A2 = A2A3 = A3A4 = A4A5 nj˚T´≥≥T¢ e⁄+&ÉTqT. A1

A2
_
A3
_
5. A5, B _+<äTe⁄\qT ø£\T|ü⁄eTT. A3 _+<äTe⁄ >∑T+&Ü(m = 3 ø±e⁄q) A5B øÏ A4

A5
_
X
düe÷+‘·s+¡ >± ˇø£ sπ KqT ^j·TTeTT ( A A5 BøÏ düe÷qyÓTqÆ ø√DeTT ì]à+#·T≥
_ _
<ë«sê). Ç~ AB ì C _+<äTe⁄ e<ä› ‘ê≈£îqT eT]j·TT AC : CB = 3 : 2.

_ _
Ç|ü⁄&ÉT eTq+ <∏˝˚ Ÿ‡ dæ<ë∆+‘·eTT eT]j·TT <ëì $|üs´¡ j·TeTT\ô|’ ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #˚<ë›+.
_ _
A
_
AD 3
ñ<ëVü≤s¡D-1. 'ABC ˝À, DE || BC eT]j·TT .
_
DB 5
_ _
AC = 5.6. nsTTq AE $\Te m+‘·?

_
D E
_
kÕ<Ûqä : 'ABC ˝À, DE || BC

_ _
AD AE

_
(ÁbÕ<∏$
ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘·eTT qT+&ç)
_
DB EC B C
_
AD 3 AE 3
_
ø±ì ø±e⁄q
_
DB 5 EC 5
_
eT]j·TT
_
AC = 5.6 AE : EC = 3 : 5.
_ _
AE 3
_
AC AE 5
_ _
AE 3
_
(n&É>
¶ T∑ Dø±s¡+ #˚jT· >±)
5.6 AE
_
5
_
5AE = (3 u 5.6) 3AE

_ _
8AE = 16.8
_ _
16.8
_
AE = 2.1 ôd+.MT.
_
8
_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
200 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ ñ<ëVü≤s¡D-2. Ç∫Ãq |ü≥+˝À LM || AB
B
__ AL = x 3, AC = 2x, BM = x 2
_ M
_
eT]j·TT BC = 2x + 3 nsTTq x $\TeqT ø£qT>=qTeTT.
_ _
kÕ<Ûqä : 'ABC ˝À, LM || AB
_
C A
_
AL BM L
(ÁbÕ<∏$
_
LC MC
_
x 3 x2
_ _
2 x ( x 3) (2 x 3) ( x 2)
_
x 3 x2
_
(n&É>¶ T∑ Dø±s¡+ #˚jT· >±)
x3 x 5
_ _
(x 3) (x + 5) = (x 2) (x + 3)
_
x2 + 2x 15 = x2 + x 6
_ _
2x 15 = x 6
_ _
x=9
_ _
Ç$ #˚j·T+&ç
_ _
C
_
1. Ç∫Ãq |ü≥+˝À x jÓTTø£ÿ @ $\Te(\T)≈£î DE || AB n>∑TqT ?

_ _
AD = 8x + 9, CD = x + 3 E
_
D
_
C
BE = 3x + 4, CE = x.
_
E A B
_
2. 'ABC ˝À DE || BC. AD = x, DB = x 2,
_
AE = x + 2 eT]j·TT EC = x 1.
_ _
nsTTq x $\TeqT ø£qT>=qTeTT. A B

_
D
_ _
ñ<ëVü≤s¡D-3. ˇø£ #·‘T· s¡T“¤»eTT ABCD ˝À ø£seí¡ TT\T ‘O’ _+<äTe⁄ e<ä› K+&ç+#·Tø=qTqT eT]j·TT
_ _
AO CO
_
= nsTTq n~ ˇø£ Áf…|õ” j·T+ nì #·÷|ü+&ç.

_
BO DO
_
AO CO
_
kÕ<Ûqä : <ä‘êÔ+X¯eTT : #·‘T· s¡T“¤»eTT ABCD ˝À, = .

_
BO DO
_
kÕsê+X¯eTT : ABCD ˇø£ Áf…|õ” j·T+.

_ _
ìsêàDeTT : ‘O’ _+<äTe⁄ >∑T+&Ü ABøÏ düe÷+‘·s+¡ >± sπ KqT ^dæq n~ DA qT _+<äTe⁄ ªXµ e<ä›
_
K+&ç+#·TqT.
_ _
ñ|ü|‹ü Ô : 'DAB˝À, XO || AB (ìsêàDeTT qT+&ç)

_ _ _
DX DO
= (ÁbÕ<∏$
_
XA OB
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ AX BO D C
__ XD
_
=
OD
..... (1)
X
_ _
AO CO
O
eTs¡\ BO
=
DO_ _ (<ä‘êÔ+X¯eTT) A B
_
AO BO
_
= ..... (2)
_
CO OD
_
(1) (2) \ qT+&ç
_ _
_
AX AO
_
=
XD CO
_ _
_
AX AO
'ADC ˝À, = n>∑Tq≥T¢ XO sπ K e⁄qï~
_
XD OC
_ _
XO || DC (ÁbÕ<∏$
ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘·eTT $|üs´¡ j·TeTT qT+&ç)
_ _
AB || DC
_ _
#·‘T· s¡T“¤»eTT ABCD ˝À, AB || DC

_
ABCD ˇø£ Áf…|õ

_
” j·T+ (ìs¡«#·q+ Á|üø±s¡+)

_
ø±e⁄q s¡TEe⁄ #˚jT· ã&çq~.

_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D-4. Áf…|õ” j·T+ ABCD˝À, AB || DC. E eT]j·TT F _+<äTe⁄\T es¡Tdü>± EF || AB n>∑Tq≥T¢,

_ _
AE BF
_
düeT÷+‘·s+¡ ø±ì uÛTÑ C≤\T AD, BC \ô|’ qTqï$. nsTTq = nì #·÷|ü+&ç.

_
ED FC
_
kÕ<Ûqä : A, C _+<äTe⁄\qT ø£\T|ü>± @s¡Œ&çq sπ U≤K+&ÉeTT EF qT G e<ä› K+&ç+∫q~.

_ _
AB || DC eT]j·TT EF || AB (<ä‘êÔ+X¯eTT)
_ _
EF || DC (ˇπø sπ K≈£î düeT÷+‘·s+¡ >± qTqï sπ K\T düe÷+‘·sê\T)

_ _
'ADC ˝À, EG || DC A B
_ _
AE AG
_
E F
ø±e⁄q = (ÁbÕ<∏$
ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘· Á|üø±s¡+) G
_
ED GC ...(1)
_
'CAB
_
n<˚$<Û+ä >±, ˝À, GF || AB D C

_ _
CG CF AG BF
_
= (ÁbÕ<∏$
ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘· Á|üø±s¡+) nq>± = ...(2)
_
GA FB GC FC
_
AE BF .
_
(1), (2) \ qT+&ç, =

_
ED FC
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
202 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ nuÛ≤´düeTT - 8.1 P
__ 1. 'PQR _ ˝À PS
=
PT
n>∑Tq≥T¢ ST
_ _ SQ TR
_ S T
ˇø£ düsfi¡ sπ¯ K. Ç+ø£q÷ PST PRQ .
_ _
nsTTq 'PQR ˇø£ düeT~«u≤VüQ Á‹uÛTÑ »eTì #·÷|ü+&ç.
_
B
_
Q R
_ _
M
_ _
C
2. Ç∫Ãq |ü≥+˝À, LM || CB eT]j·TT LN || CD
_
A L
_
AM AN
nsTTq nì #·÷|ü+&ç.
_
=
AB AD
_
N A
_
D
_ _
3. Ç∫Ãq |ü≥+˝À, DE || AC eT]j·TT DF || AE

_ _
D
nsTTq BF = BE
_
nì #·÷|ü+&ç.
_
FE EC
_ _
_
B C
_
F F E
_
A .
+.MT 4. Ç∫Ãq |ü≥+˝À, AB || CD || EF.
_
3 ôd
_
T.
T.
+.M
ôd+.M
AB = 7.5 ôd+.MT DC = y ôd+.MT

_
C
ôd
.
+.MT
_
7.5
4.5
x ôd EF = 4.5 ôd+.MT, BC = x ôd+.MT.

_
y ôd+.
MT.
_
nsTTq x , y $\Te\qT ø£qT>=q+&ç.

_
B D E
_ _
_
5. ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝À ˇø£ uÛTÑ »eTT eT<Û´ä _+<äTe⁄ >∑T+&Ü b˛j˚Tsπ K, s¬ +&Ée uÛTÑ C≤ìøÏ düeT÷+‘·s+¡ >± e⁄+fÒ
_
n~ eT÷&Ée uÛTÑ C≤ìï düeT~«K+&Éq #˚dTü +Ô <äì #·÷|ü+&ç. (ÁbÕ<∏$ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘·eTT qT|üj÷Ó –+∫)
_ _
ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝À s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\ eT<ä´ _+<äTe⁄\qT ø£*ù|

_
6.
P
_
sπ U≤ K+&ÉeTT eT÷&Ée uÛTÑ C≤ìøÏ düe÷+‘·s+¡ >± e⁄+≥T+<äì

_
#·÷|ü+&ç. (ÁbÕ<∏ä$Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘· $|üs¡´j·TeTT

_
qT|üj÷Ó –+∫)
_
D
_
E
Ç∫Ãq |ü≥eTT˝À, DE || OQ eT]j·TT DF || OR nsTTq F
_
7.
_
EF || QR nì #·÷|ü+&ç.
_ _
O
_
Q R
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ 8. Á|üøÿ£ |ü≥+˝À A, B, C \T es¡Tdü>± OP, OQ eT]j·TT OR P
__ \ô|’ _+<äTe⁄\T. AB || PQ eT]j·TT AC||PR

_
nsTTq BC || QR nì #·÷|ü+&ç. A
_ _
9. Áf…|õ” j·T+ ABCD ˝À AB||DC. <ëì ø£seí¡ TT\T |üsd¡ Œü s¡+
_ O
_
_+<äTe⁄ ‘O’ e<ä› K+&ç+#·Tø=+{≤sTT. nsTTq AO = CO B C
_
BO DO
_
nì #·÷|ü+&ç. Q R
_ _
10. 7.2 ôd+.MT bı&Ée⁄ >∑\ ˇø£ s π U≤K+&ÉeTTqT ^dæ <ëìì 5 : 3 ìwüŒ‹Ô˝À $uÛõÑ +#·+&ç. @s¡Œ&çq s¬ +&ÉT
_
uÛ≤>∑eTT\ bı&Ée⁄\qT ø=*∫ sêj·T+&ç.
_ _
_ _
Ä˝À∫+∫, #·]Ã+∫ sêj·T+&ç

_ _
_
Á‹uÛTÑ »eTT\ düs÷¡ |ü‘· nH˚~ $T–*q ãVüQuÛTÑ E\ düs÷¡ |ü‘· ø£+fÒ @$<Û+ä >± _ÛqïyÓTqÆ <√ MT
_
ùdïVæ≤‘·T\‘√ #·]Ã+#·+&ç.
_ _ _
8.4 Á‹uÛÑTC≤\ düs¡÷|ü‘· ìj·÷e÷\T

_ _
s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T ø±yê\+fÒ yê{Ï nqTs¡÷|üø√D≤\T düe÷q+>± e⁄+&Ü* eT]j·TT nqTs¡÷|ü
_
uÛTÑ C≤\T nqTbÕ‘·+˝À e⁄+&Ü* nì eTq≈£î ‘Ó\TdüTqT. s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\ düs÷¡ |üø‘£ q· T |ü]o*+#·&ÜìøÏ
_ _
nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷q+>± e⁄Hêïj˚TyÓ÷ |ü]o*+#ê* Ç+ø± nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\ ìwüŒ‘·T\Ô T düe÷qy˚TyÓ÷
_
|ü]o*+#ê*. s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\ düs÷¡ |üø‘£ q· T |ü]o*+#·&ÜìøÏ ø=ìï ìj·Te÷\qT @s¡Œs¡#˚ Á|üjT· ‘·ïeTT
_
#˚<ë›eTT. á ÁøÏ+~ ø£è‘ê´ìï #˚jT· +&ç.

_ _
_
ø£è‘·éTT
_ _
_
ˇø£ ø√D e÷ìì eT]j·TT ùdÿ\TqT ñ|üj÷Ó –+∫ düs«¡ düe÷qeTT ø±ì s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\qT ^j·T+&ç.
_
Á|ür Á‹uÛTÑ »+˝À s¬ +&ÉT ø√D≤\T 40° eT]j·TT 60° e⁄+&Ü*. Á|ür Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì eT÷&Éeø√DeTT ø=\‘·qT
_
|ü]o*+#·+&ç.
_ _
n~ 80° ñ+≥T+~ (m+<äT≈£î?)

_ _
Ç|ü⁄&ÉT Á‹uÛTÑ » uÛTÑ C≤\ bı&Ée⁄\T ø£qT>=ì yê{Ï düV‰ü j·T+‘√ nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\ bı&Ée⁄\ ìwüŒ‹Ô ø£qT>=q+&ç.
_
á Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T ne⁄‘êj·÷ ?

_ _
P
_ _
A
_ _
_ _
_
° ° 40° 60°
40 60 C Q R
B
_ _
á ø£è‘·éTT <ë«sê Á‹uÛTÑ C≤\ düs÷¡ |ü‘≈· î£ eTq+ á ÁøÏ+~ ìj·Te÷ìï #Ó|Œü e#·TÃqT.
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
204 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ 8.4.1 Á‹uÛTÑ C≤\ düs÷¡ |üø‘£ ≈· î£ ø√.ø√.ø√ ìj·TeTeTT
__ dæ<ë∆+‘·eTT-8.3 : s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝À nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷q+>± e⁄+fÒ, yê{Ï nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\ ìwüŒ‘·T\Ô T
_
düe÷q+>± e⁄+{≤sTT. (nqTbÕ‘·+˝À e⁄+{≤sTT). Ç+ø± Ä s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\T düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\T ne⁄‘êsTT.
_ _
<ä‘êÔ+X¯eTT : 'ABC, 'DEF \˝À,
_ _
A = D , B = E , C = F A
_ _
AB BC AC
_
kÕsê+X¯eTT : DE EF DF
_ _
ìsêàDeTT :AB = DP eT]j·TT AC = DQ n>∑Tq≥T¢
_
DE eT]j·TT DF \ô|’ es¡Tdü>± _+<äTe⁄\T P eT]j·TT Q \qT B C
_
>∑T]Ô+#·TeTT. P, Q \qT ø£\T|ü⁄eTT.
_
D
_
ñ|ü|‹ü Ô : 'ABC # 'DPQ (m+<äT≈£î ?)

_
Bì qT+&ç B = P = E eT]j·TT PQ || EF (m˝≤ ?)

_ _
_
DP DQ
? (m+<äT≈£î ?)
_
PE QF P Q
_ _
AB AC
_
nq>± (m+<äT≈£î ?)
_
DE DF
_
E F
AB BC AB BC AC
_
n<˚$<Û+ä >± ø±ã{Ïº .

_
DE EF DE EF DF
_ _
>∑eTìø£ : ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì s¬ +&ÉT ø√DeTT\T es¡Tdü>± y˚s=ø£ Á‹uÛTÑ »eTT ˝Àì s¬ +&ÉT ø√DeTT\≈£î düe÷qyÓTqÆ ,
_
Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì ø√D≤\ yÓTT‘·+Ô <Ûsä à¡ + Á|üø±s¡+, Ä¬s+&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝Àì eT÷&Ée ø√D≤\T ≈£L&Ü düe÷qeTT
_
ne⁄‘êsTT.
_ _
Bì qT+&ç ø√.ø√. düs÷¡ |ü ìj·Te÷ìï á $<Û+ä >± #ÓãT‘êeTT. ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì s¬ +&ÉT ø√D≤\T
_
es¡Tdü>± y˚s=ø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì s¬ +&ÉT ø√D≤\≈£î düe÷qyÓTqÆ Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T.
_ _
eT] ô|’ Á|üe#·qeTT jÓTTø£ÿ $|üs´¡ j·TeTT @$T{Ï?

_
ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì eT÷&ÉT uÛTÑ C≤\T es¡Tdü>± y˚s=ø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì nqTs¡÷|üuTÑÛ C≤\‘√ nqTbÕ‘·eTT˝À
_
e⁄qï Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝Àì nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷qeTqT≥ dü]j˚THê ?

_ _
_
Bìì eTqeTT á ÁøÏ+~ ø£è‘·éTT <ë«sê |ü]o*<ë›eTT.

_ _
ø£è‘·éTT
_ _
AB = 3 ôd+.MT, BC = 6 ôd+.MT, CA = 8 ôd+.MT ø=\‘·\‘√ 'ABCì, DE = 4.5 ôd+.MT,

_
EF = 9 ôd+.MT, FD = 12 ôd+.MT ø=\‘·\‘√ 'DEF qT ì]à+#·TeTT.

_ _
D
_
A
_ _
_ _
B C E F
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ AB BC CA 2
__
Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝À .
DE EF FD 3
_ _
Ç|ü&ÉT Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝Àì ø√D≤\qT ø√De÷ìì‘√ ø=*∫q, MTs¡T @$T >∑eTìkÕÔsT¡ ? yê{Ï
_ _
nqTs¡÷|ü ø√D≤\ >∑T]+∫ MTs¡T @$T #Ó|Œü >∑\s¡T? n$ düe÷Hê\T ø£<ë, sTT+ø± s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T.
_
$$<Ûä Á‹uÛTÑ C≤\qT ^dæ á |ò*ü ‘êìï MTs¡T dü]#·÷&Ée#·TÃqT.
_ _
ô|’ ø£è‘·éTT <ë«sê Á‹uÛTÑ C≤\ düs÷¡ |üø‘£ ≈· î£ dü+ã+~Û+∫ á ÁøÏ+~ ìj·Te÷ìï #Ó|Œü e#·TÃqT.
_ _
_ _
8.4.2. Á‹uÛTÑ C≤\ düs÷¡ |üø‘£ ≈· î£ uÛTÑ .uÛTÑ .uÛTÑ . ìj·TeTeTT
_ _
dæ<ë∆+‘·eTT-8.4 : s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝À, ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì uÛTÑ C≤\T y˚s=ø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì uÛTÑ C≤\≈£î nqTbÕ‘·eTT˝À
_
e⁄qï Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝Àì nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷qeTT Ç+ø± Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T.
_ _
_
AB BC CA
<ä‘êÔ+X¯eTT : ( 1) n>∑Tq≥T¢
_
DE EF FD A
_ _
'ABC eT]j·TT 'DEF \qT rdüTø=qTeTT.

_ _
kÕsê+X¯eTT : A = D , B = E , C = F
_ _
B C
ìsêàDeTT : AB = DP eT]j·TT AC = DQ n>∑Tq≥T¢ DE, DF \ô|’
_ _
es¡Tdü>± P eT]j·TT Q _+<äTe⁄\qT >∑T]Ô+#·TeTT. P,Q \qT ø£\T|ü⁄eTT. D

_ _
DP DQ
_
ñ|ü|‹ü Ô : eT]j·TT PQ || EF (m+<äT≈£î ?)

_
PE QF
_ _
P Q
ø±e⁄q P = E eT]j·TT Q = F (m+<äT≈£î ?)
_ _ _
DP DQ PQ
?
_
DE DF EF E F
_ _
DP DQ BC
_
ø±ì (m+<äT≈£î ?)
_
DE DF EF
_ _
ø±ì BC = PQ (m+<äT≈£î ?)
_ _
'ABC # 'DPQ (m+<äT≈£î ?)

_ _
ø±e⁄q A = D , B = E eT]j·TT C = F (m˝≤ ?)

_ _
ãVüQuÛTÑ E\ düs÷¡ |üø‘£ ≈· î£ dü+ã+~Û+∫ ˇø£ÿ ìj·TeT+ dü]b˛<äì eTq+ #·~yêeTT. ø±ì Á‹uÛTÑ C≤\
_ _
düs÷¡ |üø‘£ ≈· î£ dü+ã+~Û+∫ s¬ +&ÉT ìj·Te÷\T nedüs+¡ ˝Ò<Tä . m+<äTø£+fÒ ˇø£ ìj·TeT+ e⁄+fÒ s¬ +&Ée ìj·TeT+
_
e⁄qïfÒ.¢ Ç|ü⁄&ÉT eTq+ uÛTÑ .ø√.uÛTÑ . düs÷¡ |üìj·Te÷ìï H˚sT¡ Ã≈£î+<ë+. <ëì ø=s¡≈î£ á ÁøÏ+~ ø£è‘ê´ìï #˚<ë›eTT.
_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
206 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ ø£è‘·éTT
__ AB = 2 ôd+.MT, A =500 AC = 4 ôd+.MT.
_
_
e⁄+&ÉTq≥T¢ 'ABCì DE = 3 ôd+.MT., D
_ _ = 500, DF = 6 ôd+.MT. e⁄+&ÉTq≥T¢ 'DEF qT ^j·TTeTT.
_ _
D
_
A
_ _
_ _
F
_
B C E
_ _
AB AC 2
_
eT]j·TT A = D = 500 nì |ü]o*+#·TeTT.

_
DE DF 3
_
B , C , E , F
_
Ç|ü⁄&ÉT \qT eT]j·TT BC, EF \qT ø=\T#·TeTT.

_ _
BC 2
B = E eT]j·TT C = F Ç+ø±
_
nì |ü]o*+#·e#·TÃqT.
_
EF 3
_
ø±e⁄q Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T. $$<Ûä ø=\‘·\T >∑\ Á‹uÛTÑ C≤\qT rdüTø=ì á ø£è‘ê´ìï |ü⁄qsêeè‘·+
_ _
#˚jT· +&ç. Bì qT+&ç Á‹uÛTÑ C≤\ düs÷¡ |üø‘£ ≈· î£ dü+ã+~Û+∫ ÁøÏ+~ ìj·TeT+ edüT+Ô ~.
_ _ _
8.4.3 Á‹uÛTÑ C≤\ düs÷¡ |üø‘£ ≈· î£ uÛTÑ .ø√.uÛTÑ ìj·TeTeTT

_ _
dæ<ë∆+‘·eTT-8.5 : ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì ˇø£ ø√DeTT, y˚s=ø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì ˇø£ ø√DeTTq≈£î düe÷qyÓT,Æ á
_
ø√D≤\qT ø£*– e⁄qï uÛTÑ C≤\T nqTbÕ‘·+˝À e⁄+fÒ Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T. D
_ _
<ä‘êÔ+X¯eTT : 'ABC eT]j·TT 'DEF \˝À

_ _
AB AC
_
( 1) eT]j·TT A
_
DE DF P Q
_ _
A = D
_ _
kÕsê+X¯eTT : 'ABC ~ 'DEF

_
B C E F
_
ìsêàDeTT : AB = DP eT]j·TT AC = DQ n>∑Tq≥T¢ DE , DF uÛTÑ C≤\ô|’ es¡Tdü>± P, Q _+<äTe⁄\qT

_ _
>∑T]Ô+#·TeTT. P, Q \qT ø£\T|ü⁄eTT.

_ _
ñ|ü|‹ü Ô : PQ || EF eT]j·TT 'ABC # 'DPQ (m˝≤ ?)

_ _
ø±e⁄q A = D , B = P , C = Q
_ _
? 'ABC ~ 'DEF (m+<äT≈£î ?)

_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ Á|üj·T‹ï+#·+&ç.
__ 1. ÁøÏ+~ Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ˝≤ ? düs÷¡ bÕ\sTT‘˚ @ ìj·TeT+ Ä<Ûës¡+>±H√ $e]+#·+&ç. Á‹uÛTÑ C≤\
_
_ _
düs÷¡ |üø‘£ q· T >∑Ts¡T\Ô qT|üj÷Ó –+∫ sêj·T+&ç. L
_ F P
(i) _ I (ii) N
M
H
_ _
Q R
_
G K
_
A
_
A
3 2
_
(iii) 2 2 (iv) P J
_
X Y 31
_
5 3
_
3 3
B C
_
B C
_
A
_
P P
_
40°
(v) (vi) 60°
_
A O
B
_ _
60° 80° 40° 80°

B C Q R
_
Q P
_
.M.T.
2.5ôdc+m
_
A 5
A 70° ôdc+m.M.T.
_
5 ôd+.MT.
cm.
6
2 ôd+.MT.
(vii) (viii)
_
R
cm.
3c cm 70°
T.
Q
ôd+
.
+.M.
m 10
_
6 ôcdm
ôd+
.MT
. côdm
+.M.
.MT
T.
.
B cm. C Q
2 ôd+.MT. R
4 ôd+.MT.
cm.
_
B C
_ _
2. á ÁøÏ+~ Á‹uÛTÑ C≤\T m+<äT≈£î düs÷¡ bÕ˝À $e]+∫ n|ü⁄&ÉT ªxµ $\TeqT ø£qT>=q+&ç.
_
A
__
P S 4.5
(i) T (ii)
_
P
5
_
x 5
__
°x
70° 110
Q B C
3 Q 3
_
3 R L
R
__
A
Dx 6
_
(iii) (iv)
_
24 14 A 9 B
C
__
22 2
E S T
B x
_
P X
_
4 x
_
M A
_
N B
(v) 5 (vi) 7.5 12
_
x
_
Q R Z Y
_
15 18
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
208 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ A
__
E
A
5 ôcm.
d+.MT.
_1.6 ôm.d+.MT.
(vii) _ _ x (viii) E
_ x 4 ôcm.
d+.MT.
B 1.5 m. D
ôd+.MT.C 15 ôdm.
+.MT.
_
B C
6 ôcm.
d+.MT.
_ _
ìsêàDeTT : Ç∫Ãq ùdÿ\T Á|üø±s¡eTT Ç∫Ãq Á‹uÛTÑ C≤ìøÏ düs÷¡ |ü+>± e⁄+&˚≥≥T¢ Á‹uÛTÑ C≤ìï ì]à+#·&eÉ TT.
_ _
_
3
¡ |ü+>± e⁄+≥÷, 'ABC
_
a) Ç∫Ãq Á‹uÛTÑ »eTT ABC øÏ düs÷ uÛTÑ C≤\˝À 4
e+‘·T e⁄+&˚≥≥T¢ nqTs¡÷|ü
_ _
3
_
uÛTÑ C≤\T ø£*–q Á‹uÛTÑ »eTTqT ì]à+#·TeTT.(ùdÿ\T >∑TDø£eTT )

_
4
_
A
k˛bÕqeTT\T 1.BC uÛTÑ C≤ìøÏ os¡¸eTT A e⁄qï yÓ|’ ⁄ü ≈î£ e´‹πsK~X¯˝À <ëì‘√ n\Œø√DeTT
_
1
_
A
#˚jT· Tq≥T¢ BX øÏsD¡ eTTqT ^j·TeTT.
_ _
2. á BX ô|’ BB1 = B1B2 = B2B3 = B3B4 n>∑Tq≥T¢ Hê\T>∑T _+<äTe⁄\T

_
B1, B2, B3, B4 \qT >∑T]Ô+#·TeTT. C

1
_
B C
_
B
3. B4C ì ø£\T|ü⁄eTT. B3 >∑T+&Ü B4C øÏ düe÷+‘·s+ ¡ >± 1
_
B 2
e⁄+&˚≥≥T¢ sπ KqT ^dæq n~ BC ì Cc e<ä› K+&ç+#·TqT. B

_
3
B4
_
4. Cc >∑T+&Ü CA ≈£î düe÷+‘·s+ ¡ >± ^dæq sπ K BA qT Ac .

_
X
_
e<ä› K+&ç+#·TqT. ø±e⁄q ' AcBCc eTq≈£î ø±e\dæq Á‹uÛTÑ »eTT.

_ _
á düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\ ìj·Te÷\qT|üj÷Ó –+#·Tø=H˚ eT]ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #·÷<ë›+.

_ _
ñ<ëVü≤s¡D-5. 1.65MT bı&Ée⁄ >∑\ ˇø£ e´øÏÔ ˙&É bı&Ée⁄ 1.8 MT. n<˚ düeTj·T+˝À, ˇø£ B|üd+Ôü uÛeÑ TT
_
5.4
_
MT. bı&Ée⁄ >∑\ ˙&ÉqT @s¡Œs¡∫q, Ä B|ü dü+Ô uÛeÑ TT bı&Ée⁄ m+‘·?
_ _
P
_ _
A
_
h MT.
_ _
1.65 MT.
_
B
_
1.8 MT C Q 5.4 MT. R

_ _
kÕ<Ûqä : 'ABC eT]j·TT 'PQR \˝À

_
B = Q = 900.
_ _
C = R (AC || PR, @ düeTj·T+˝ÀHÓH’ ê dü÷s¡´øÏsD¡ ≤\T düe÷+‘·sê\T)

_ _
'ABC ~ 'PQR ( ø√ø√ düs÷

¡ |üìj·TeT+ Á|üø±s¡+)
_ _
AB BC
_
(düs÷
¡ |üÁ‹uÛTÑ C≤\ nqTs¡÷|üuTÑÛ C≤\T)
PQ QR
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ 1.65 1.8
__ PQ
_ 5.4
PQ _ _ 1.65 u 5.4
4.95m
_
1.8
_
Ä B|ü dü+Ô uÛeÑ TT m‘·TÔ 4.95MT.
_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D-6. ˇø£ >√|ü⁄s¡eTT qT+&ç 87.6 MT≥s¡¢ <ä÷s¡eTT˝À e⁄+∫q n<äe› TT˝À ˇø£ e´øÏÔ >√|ü⁄s¡ •Ks¡eTTqT
_
#·÷ôdqT. n<äe› TT H˚\ô|’ }s¡«ú ~X¯˝À e⁄+#·ã&çq~ eT]j·TT Ä e´øÏÔ n<äe› TT qT+&ç 0.4MT <ä÷s¡eTT˝À
_ _
e⁄Hêï&ÉT. n‘·ì ø£+{Ï #·÷|ü⁄ uÛ÷Ñ $T qT+&ç 1.5 MT≥s¡¢ m‘·T˝Ô À qTqï Ä >√|ü⁄s¡eTT m‘·TqÔ T ø£qT>=qTeTT.
_ _
kÕ<Ûqä : 'ABC eT]j·TT 'EDC \˝À E

_ _
ABC EDC 90q

_
A
_
BCA DCE (|ü‘q · ø√DeTT eT]j·TT ?

_
|üsêes¡qÔ ø√DeTT\T düe÷qeTT)

_
h MT.
MT.
_
1.5
'ABC ~ 'EDC (ø√ø√ düs÷
¡ |ü ìj·TeT+)
_ _
D
_
AB BC 1.5 0.4 B C
0.4 MT. 87.6 MT. >√|ü⁄s¡eTT
_
ED CD h 87.6 n<äe› TT
_ _
1.5 u 87.6
_
h 328.5 MT.
_
0.4
_ _
ø±e⁄q, Ä>√|ü⁄s¡eTT m‘·TÔ 328.5MT.

_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D7. >√bÕ˝Ÿ ‘·q Ç+{Ï Vü‰\T Á|üøÿ£ nbÕs¡Tyº TÓ +≥T ô|’ n+‘·dTü ˝ú Àì øÏ{øÏ ° e<ä› ì\T#·TH˚ e´≈£î\Ô ≈£î m|ü&É÷
_
ø£ì|æd÷ü Ô e⁄+{À+<äì Ä+<√fi¯q |ü&TÉ ‘·THêï&ÉT. <ëì ø=s¡≈î£ yê]øÏ ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü e⁄+&˚≥+<äT≈£î ‘·q sTT+{Ï
_
Á|üV‰ü ] >√&É m‘·TÔ ô|+#ê\qT ø=Hêï&ÉT. ø=\‘·\T |ü≥+˝À áj·Tã&Ü¶sTT. Á|üV≤ü ] >√&ÉqT m+‘· m‘·TÔ es¡≈î£
_ _
ì]à+#ê* ?
_
kÕ<Ûqä : 'ABD eT]j·TT 'ACE \˝À

_
B = C = 90°
_
E
_
A = A (ñeTà&çø√D+)
_
'ABD ~ 'ACE (ø√ø√ düs÷

¡ |üìj·TeT+)
_
D
_
AB BD 2 BD
_

_
AC CE 8 1.2 C
_
1.5 MT. B A
2 u 1.2 1.5 MT. 1.5 MT.
_
2.4
BD MT
0.3m
_
8 8 R Q 2 MT. P
_
8 MT.
_
Á|üV≤ü ]>√&É ø±e\dæq m‘·TÔ R 1.5 MT + 0.3 MT

_
1.8 MT m‘·TÔ ì]à+∫q, Á|üV≤ü Ø>√&É Vü‰\T Á|üøÿ£ sTT+{Ï yê]øÏ ø£ìŒ+#·≈î£ +&Ü #˚jT· e#·TÃqT.
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
210 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ nuÛ≤´düeTT - 8.2
__
A
1. Ç∫Ãq |ü≥+˝À, ADE
_ B
_
(i) 'ABC ~ 'ADE nì #·÷|ü+&ç.
_ E
_
(ii) AD = 3.8 ôd+.MT, AE = 3.6 ôd+.MT
_
D
_
BE = 2.1 ôd+.MT BC = 4.2 ôd+.MT
_
B
_
C
nsTTq DE bı&Ée⁄qT ø£qT>=q+&ç.
_ _
2. s¬ +&ÉT düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\ #·T≥Tº ø=\‘·\T es¡Tdü>± 30 ôd+.MT eT]j·TT 20 ôd+.MT yÓTT<ä{Ï Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì
_ _
ˇø£ uÛTÑ »eTT ø=\‘· 12 ôd+.MT nsTTq s¬ +&Ée Á‹uÛTÑ »eTT˝À <ëì nqTs¡÷|üuTÑÛ »eTT ø=\‘·qT
_
ø£qT>=q+&ç.
_ _
3. 90 ôd+.MT m‘·TÔ >∑\ ˇø£ u≤*ø£ B|üd+ Ôü uÛeÑ TT qT+&ç <ä÷s¡eTT>± 1.2 MT/ôd. y˚>e∑ TT‘√ q&ÉT#·T#·Tqï~.
_
B|ü dü+Ô uÛeÑ TT m‘·TÔ 3.6 MT nsTTq 4 ôd+ø£&¢É ‘·sT¡ yê‘· @s¡Œ&˚ Ä u≤*ø£ ˙&É bı&Ée⁄qT ø£qT>=qTeTT.
_ _
CM eT]j·TT RN \T es¡Tdü>± 'ABC

_
4. R
_
eT]j·TT 'PQR \˝À ^j·Tã&çq eT<Û´ä >∑‘·

_
sπ K\T. nsTTq
_ _
(i) 'AMC ~ 'PNR

_ _
CM AB
_
(ii) A B P Q
_
RN PQ M N
_
(iii) 'CMB ~ 'RNQ nì #·÷|ü+&ç.

_
5. Áf…|õ ” j·T+ ABCD˝À AB || DC. ø£seí¡ TT\T AC eT]j·TT BD \T _+<äTe⁄ ‘O’ e<ä› K+&ç#T· ø=qTqT.
_ _
OA OB
_
Á‹uÛTÑ »eTT\ düs÷¡ |ü ìj·Te÷\qT |üj÷Ó –+#·Tø=ì nì #·÷|ü+&ç.

_
OC OD
_
A
6. AB, CD, PQ \T BD øÏ ^dæq \+u≤\T.
_ _
AB = x, CD = y eT]j·TT PQ = Z nsTTq
_
C
_
1 1 1 P

_
x y z
nì #·÷|ü+&ç. z y
_
B D
_
Q
_
7. 4MT. bı&Ée⁄ >∑\ ˇø£ C…+&Ü dü+

Ô uÛeÑ TT 6 MT. bı&Ée⁄ >∑\ ˙&ÉqT @s¡Œs¡#T· qT. n<˚ düeTj·T+˝À <ä>sZ∑ ˝¡ À
_
>∑\ ˇø£ uÛeÑ q+ 24MT. bı&Ée⁄ >∑\ ˙&ÉqT @s¡Œs¡∫q, Ä uÛeÑ qeTT m‘·TÔ m+‘·?
_ _
8. ABC eT]j·TTFEG Á‹uÛTÑ C≤\˝À AB eT]j·TT FE uÛTÑ C≤\ô|’ D eT]j·TT H _+<äTe⁄\T es¡Tdü>±
_
@s¡Œ&ÉTq≥T¢ ACB eT]j·TT EGF \≈£î ^dæq ø√D düeT~«K+&Éq sπ K\T es¡Tdü>± CD eT]j·TT
_ _
GH\T. Ç+ø± 'ABC ~'FEG nsTTq

_ _
CD AC
(ii) 'DCB ~'HGF (iii) 'DCA ~'HGF
_
(i)
GH FG
_
nì #·÷|ü+&ç.
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ 9. 'ABC eT]j·TT 'DEF düs÷¡ |üÁ‹uÛTÑ C≤\˝À ^dæq \+u≤\T AX eT]j·TT DY nsTTq AX
__ : DY = AB : DE nì ìs¡÷|æ+#·+&ç.
_
10. _ _
Ç∫Ãq Á‹uÛTÑ »eTT ABCøÏ düs÷¡ |ü+>± e⁄+≥÷, <ëì uÛTÑ C≤\≈£î 5
s¬ ≥T¢ e⁄+&˚ nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\T
_ 3
ø£*–q Á‹uÛTÑ C≤ìï ì]à+#·+&ç.
_ _
11. 4ôd+.MT, 5 ôd+.MT, 6 ôd+.MT. ø=\‘·\‘√ ˇø£ Á‹uÛTÑ C≤ìï ì]à+#·+&ç. Bì‘√ düs÷
¡ |ü+>± e⁄+≥÷ á
_ _
2
_
Á‹uÛTÑ » uÛTÑ C≤\≈£î s¬ ≥T¢ nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\ ø=\‘·\T ø£*–q Á‹uÛTÑ C≤ìï ì]à+#·+&ç.
_
3
_
uÛ÷Ñ $T 8 ôd+.MT eT]j·TT <ëìøÏ ^dæq \+ãeTT 4 ôd+.MT. e⁄+&ÉTq≥T¢ ˇø£ düeT~«u≤VüQ Á‹uÛTÑ »eTTqT
_
12.
_
1
_
^j·T+&ç. á Á‹uÛTÑ »uÛTÑ C≤\≈£î 1 2 s¬ ≥T¢ nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\ bı&Ée⁄\T ø£*– sTT∫Ãq Á‹uÛTÑ C≤ìøÏ
_ _
düs÷¡ |ü+>± e⁄+&˚≥≥T¢ y˚s=ø£ Á‹uÛTÑ C≤ìï ì]à+#·+&ç.

_ _
_
8.5 düs¡÷|ü Á‹uÛÑTC≤\ yÓ’XÊ˝≤´\T

_ _
s¬ +&ÉT düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\≈£î yê{Ï nqTs¡÷|ü

_
uÛTÑ C≤\ ìwüŒ‘·T\Ô T düe÷q+. eT] á nqTs¡÷|ü

_ _
uÛÑTC≤\ ìwüŒ‹ÔøÏ, yê{Ï yÓ’XÊ˝≤´\≈£î @<Ó’Hê

_
dü+ã+<Ûeä TT e⁄+<äì ˙e⁄ uÛ≤$düTHÔ êïyê? Ç~

_
ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ ø£è‘ê´ìï #˚<ë›eTT.

_ _
ø£è‘·éTT : Ç∫Ãq |ü≥+˝À düs÷¡ |ü ãVüQuÛTÑ E\

_ _
»‘·\qT ˇø£ C≤_‘ê>± ‘·j÷· s¡T#˚jT· +&ç.

_ _
yê{Ï
_ _
(i) düs÷ ¡ |üø‘£ · ìwüŒ‹Ôì

_ _
(ii) yÓX ’ Ê˝≤´\ ìwüŒ‹Ôì ø£qT>=q+&ç.

_ _
yÓX’ Ê˝≤´\ ìwüŒ‹Ô, yê{Ï nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\

_
ìwüŒ‹ÔøÏ es¡eZ Tì MTs¡T >∑eTìkÕÔsT¡ .

_ _
Bìì eTq+ á ÁøÏ + ~ $<Û ä + >±

_
dæ<ë∆+‘·+˝≤ ìs¡÷|æ+#·e#·TÃqT.
_ _ _
A P
dæ<ë∆+‘·eTT-8.6 : s¬ +&ÉT düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\
_ _
yÓX’ Ê˝≤´\ ìwüŒ‹Ô yê{Ï nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\ ìwüŒ‹Ô

_ _
es¡eZ TTq≈£î düe÷qeTT.

_ _
<ä‘êÔ+X¯eTT : 'ABC ~ 'PQR

_
B Q R
_
M N
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
212 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ 'ABC yÓ’XÊ\éTT 2 2
__
2
§ AB · § BC · § CA ·
kÕsê+X¯eTT : 'PQR yÓ’XÊ\éTT ¨ PQ ¸ ¨ QR ¸ ¨ ¸ .
_ © ¹ © ¹ © RP ¹
_ _
ìsêàDeTT: AM A BC eT]j·TT
_ PN A QR ^j·T+&ç.
_
1
_
'ABC yÓ’XÊ\éTT u BC u AM
BC u AM
_
2
ñ|ü|‹ü Ô :
_
...(1)
'PQR yÓ’XÊ\éTT 1
u QR u PN QR u PN
_
2
_ _
'ABM eT]j·TT 'PQN \˝À
_ _
B = Q (' 'ABC ~ 'PQR)

_ _
_
M N 900
_ _
?'ABM ~ 'PQN (ø√.ø√.düs÷

¡ |üìj·TeT+)
_ _ _
AM AB
_
...(2)
PN PQ
_ _
Ç+ø± 'ABC ~ 'PQR (<ä‘êÔ+X¯eTT)

_ _
_
AB BC AC
_
PQ QR PR ...(3)
_ _
_
'ABC yÓ’XÊ\éTT
_
AB AB
? 'PQR yÓ’XÊ\éTT u (1), (2), (3) \ qT+&ç
_
PQ PQ
_ _
_
2
§ AB ·
_
¨ PQ ¸ .
_
© ¹
_ _
düMTø£sD¡ eTT (3) qT+&ç

_ _
'ABC yÓ’XÊ\éTT § AB ·
2
§ BC ·
2
§ AC ·
2
_
¨ ¸ ¨ ¸ ¨ ¸
_
'PQR yÓ’XÊ\éTT © PQ ¹ © QR ¹ © PR ¹
_ _
dæ<ë∆+‘·eTT ìs¡÷|æ+#·ã&çq~.
_ _
Ç|ü&ÉT eTq+ ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\qT #·÷<ë›+.

_ _
_ _
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ ñ<ëVü≤s¡D-8. s¬ +&ÉT düs÷¡ |üÁ‹uÛTÑ C≤\ yÓX’ Ê˝≤´\T düe÷qyÓTqÆ n$ düs«¡ düe÷q Á‹uÛTÑ C≤\ì #·÷|ü+&ç.
__ kÕ<Ûqä : 'ABC ~ 'PQR
_
_ _ 'ABC yÓ’XÊ\éTT § AB ·
2
§ BC ·
2
§ AC ·
2
ø±e⁄q 'PQR yÓ’XÊ\éTT ¨ ¸ ¨ ¸ ¨ ¸

© PR ¹
_ _ © PQ ¹ © QR ¹
_
'ABC yÓ’XÊ\éTT
_
ø±ì 'PQR yÓ’XÊ\éTT
R1 (' yÓX’ Ê˝≤´\T düe÷qeTT ø±e⁄q)
_ _
_
2 2 2
§ AB · § BC · § AC ·
_
¨ ¸ ¨ ¸ ¨ ¸ 1
© PR ¹
_
© PQ ¹ © QR ¹
_
ø±e⁄q AB2 = PQ2

_
BC2 = QR2
_ _
AC2 = PR2
_
Bì qT+&ç eTq≈£î
AB = PQ
_ _
BC = QR
_
AC = PR \_ÛdTü + Ô~
_
? 'ABC # 'PQR (uÛTÑ .uÛTÑ .uÛTÑ . düs«¡ düe÷q ìj·TeT+)

_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D-9. 'ABC ~ 'DEF eT]j·TT yê{Ï yÓX’ Ê˝≤´\T es¡Tdü>± 64 #·.ôd+.MT eT]j·TT 121 ôd+.MT.
_ _
Ç+ø± EF = 15.4 ôd+.MT nsTTq BC ø=\‘·qT ø£qT>=qTeTT.

_ _
'ABC yÓ’XÊ\éTT 2
_
§ BC ·
kÕ<Ûqä : ¨ ¸
_
'DEF yÓ’XÊ\éTT © EF ¹
_ _
_
2
64 § BC ·
_
¨ ¸
_
121 © 15.4 ¹
_ _
8 BC 8 u 15.4
_
BC 11.2 ôd+.MT.
_
11 15.4 11
_ _
ñ<ëVü≤s¡D-10. Áf…|õ” j·T+ ABCD ˝À AB || DC. Ç+ø± ø£seí¡ TT\T AC, BD \T‘O’ e<ä› K+&ç+#·Tø=+{≤sTT.
_ _
AB = 2CD nsTTq Á‹uÛTÑ »eTT\T AOB eT]j·TT COD\ yÓX ’ Ê\éTT\ ìwüŒ‹Ôì ø£qT>=q+&ç.
_ _
kÕ<Ûqä : Áf…|õ” j·T+ ABCD˝À AB || DC Ç+ø± AB = 2CD.

_
'AOB, 'COD \˝À

_
D C
_
AOB = COD (osê¸_e Û TTK ø√D≤\T)

_
O
_ _
OAB OCD (@ø±+‘·s¡ ø√D≤\T)

_ _
A B
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
214 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ 'AOB ~ 'COD (ø√ø√ düs÷
¡ |ü ìj·TeT+)
__ 'AOB yÓ’XÊ\éTT
_ AB2
_ _
'COD yÓ’XÊ\éTT DC 2
_ _
(2DC) 2 4
_
(DC) 2
_
1
_ _
? 'AOB yÓX’ Ê\éTT : 'COD yÓX’ Ê\éTT = 4 : 1.
_ _
_
nuÛ≤´düeTT - 8.3
_ _
_
1. ˇø£ \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT eT÷&ÉT uÛTÑ C≤\ô|’ düeTu≤VüQ Á‹uÛTÑ C≤\T ^j·Tã&Ü¶sTT. ø£seí¡ TT MT<ä ^dæq
_
Á‹uÛTÑ »yÓX’ Ê˝éTT $T–*q s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\ MT<ä ^dæq Á‹uÛTÑ C≤\ yÓX’ Ê˝≤´\ yÓTT‘·eÔ TTq≈£î düe÷qeTì
_
#·÷|ü+&ç.
_ _
ˇø£ #·‘T· s¡ÁdüeTT uÛTÑ »eTTô|’ ^dæq düeTu≤VüQ Á‹uÛTÑ » yÓX’ Ê\éTT, Ä #·‘T· s¡Ádü ø£seí¡ TTô|’ ^dæq düeTu≤VüQ
_
2.
_
Á‹uÛTÑ » yÓX’ Ê\éTT˝À dü>e∑ TT e⁄+≥T+<äì #·÷|ü+&ç.

_ _
3. 'ABC ˝À BC, CA, AB uÛTÑ C≤\ eT<Û´ä _+<äTe⁄\T es¡Tdü>± D, E, F . nsTTq 'DEF eT]j·TT
_
'ABC\ yÓX ’ Ê˝≤´\ ìwüŒ‹Ôì ø£qT>=q+&ç.

_ _
4. 'ABC˝À, XY || AC eT]j·TT XY Ä Á‹uÛTÑ C≤ìï s ¬ +&ÉT düe÷q yÓX’ Ê˝≤´\T ø£\ uÛ≤>±\T>±
_ _
AX
$uÛõÑ +#·TqT. nsTTq ìwüŒ‹Ôì ø£qT>=q+&ç.
_
XB
_ _
5. s¬ +&ÉT düs÷¡ |üÁ‹uÛTÑ C≤\ yÓX’ Ê˝≤´\ ìwüŒ‹Ô yê{Ï nqTs¡÷|ü eT<Û´ä >∑‘ê\ ìwüŒ‹Ô esêZìøÏ düe÷qeTì #·÷|ü+&ç.
_
'ABC ~ 'DEF. BC = 3 ôd+.MT EF = 4 ôd+.MT 'ABC yÓX

_
6. ’ Ê\éTT = 54 #·.ôd+.MT nsTTq

_
'DEF yÓX ’ Ê\éTTqT ø£qT>=qTeTT.

_ _
7. Á‹uÛTÑ »eTT ABC˝À AB uÛTÑ C≤ìï P e<ä,› AC ì Q e<ä› ‘ê≈£îq≥T¢ PQ ˇø£ düsfi¡ sπ¯ K, Ç+ø± AP = 1
_
ôd+.MT., BP = 3ôd+.MT. AQ = 1.5ôd+.MT. CQ = 4.5ôd+.MT. nsTTq

_ _
1
_
'APQ yÓX’ Ê\éTT = 16 ('ABC yÓX’ Ê˝≤éTT) nì #·÷|ü+&ç.

_ _
s¬ +&ÉT düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\ yÓX’ Ê˝≤´\T 81 #·.ôd+.MT eT]j·TT 49 #·.ôd+.MT ô|<ä› Á‹uÛTÑ »eTT˝À ^dæq
_
8.
_
\+ãeTT bı&Ée⁄ 4.5 ôd+.MT nsTTq ∫qï Á‹uÛTÑ »eTT˝À <ëì nqTs¡÷|ü \+ãeTT bı&Ée⁄qT ø£qT>=q+&ç.
_ _
8.6 ô|’<∏ë>∑s¡dt dæ<ë∆+‘·eTT

_ _
MT≈£î ô|<’ ë∏ >∑sd¡ t dæ<ë∆+‘·eTT >∑T]+∫ u≤>± ‘Ó\TdüTqT. Bìì MTs¡T ø=ìï ø£è‘·éTT\ <ë«sê dü]#·÷dæ
_ _
e⁄Hêïs¡T. düs÷¡ |üÁ‹uÛTÑ C≤\ uÛ≤eq qT|üj÷Ó –+#·Tø=ì á dæ<ë∆+‘êìï eTq+ s¡TEe⁄ #˚<ë›eTT. <ëì ø=s¡≈î£
_
eTq+ á ÁøÏ+~ |ò*ü ‘êìï ñ|üj÷Ó –+#·Tø=+{≤eTT.

_ _
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ dæ<ë∆+‘·eTT-8.7 : ˇø£ \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT˝À, \+ãø√DeTT ø£*–q os¡¸eTT qT+&ç ø£sêíìøÏ \+ãeTT ^dæq, Ä
__ \+u≤ìøÏ Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ @s¡Œ&çq Á‹uÛTÑ C≤\T, Ç∫Ãq Á‹uÛTÑ C≤ìøÏ düs÷¡ bÕ\T eT]j·TT n$ ˇø£<ëìø=ø£{Ï ≈£L&Ü
düs÷¡ bÕ\T. _
_ _
ñ|ü|‹ü Ô : ABC \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT˝À, \+ãø√DeTT ø£\*–q os¡¸eTT B.
_
B qT+&ç ø£se í¡ TT AC øÏ ^dæq \+ãeTT BD.
_
B
_
'ADB eT]j·TT 'ABC \˝À
_ _
A = A
_
eT]j·TT ADB ABC (m+<äTø£î ?)
_ _
ø±e⁄q 'ADB ~ 'ABC (m˝≤ ?) ...(1)
_ _
C
n<˚$<Û+ä >±, 'BDC ~ 'ABC (m˝≤ ?) ...(2) A
_ _
(1), (2) \ qT+&ç \+ãeTT BD øÏ Çs¡TyÓ|

’ ⁄ü ˝≤ qTqï Á‹uÛTÑ C≤\T yÓTT‘·eÔ TT Á‹uÛTÑ »eTT 'ABCøÏ
_
düs÷¡ bÕ\T.
_ _
Ç+ø± 'ADB ~ 'ABC

_ _
'BDC ~ 'ABC
_
ø±e⁄q 'ADB ~ 'BDC

_ _
Ç~ á ÁøÏ+~ dæ<ë∆+‘êìøÏ <ë] rdüT+Ô ~.

_ _
_
Ä˝À∫+∫ #·]Ã+∫ sêj·T+&ç.

_ _
_
ˇø£ \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT eT÷&ÉT uÛTÑ C≤\ ø=\‘·\T |üPs¡í dü+K´˝…q’ |ü⁄&ÉT ø£˙düeTT ˇø£{Ï ‘·|Œü ìdü]>±
_
dü]dü+K´ ne⁄‘·T+~. m+<äT≈£î ? MT $TÁ‘·T\‘√ eT]j·TT ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√ #·]Ã+#·TeTT.

_ _
_
8.6.1 uÖ<Ûëj·Tq dæ<ë∆+‘·eTT (ô|<’ ë∏ >∑sd¡ t dæ<ë∆+‘·eTT)

_ _
dæ<ë∆+‘·+-8.8 : ˇø£ \+ã ø√D Á‹uÛTÑ »eTT˝À ø£seí¡ TT MT~ es¡eZ TT, $T–*q s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\ esêZ\ yÓTT‘êÔìøÏ
_ _
düe÷q+. B
_ _
<ä‘êÔ+X¯eTT: \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT ABC˝À \+ãø√D≤ìï ø£*–q os¡¸eTT B.

_ _
kÕsê+X¯eTT : AC2 = AB2 + BC2

_ _
ìsêàDeTT : BD A AC ^j·TTeTT.
_
C
ñ|ü|‹ü Ô : 'ADB ~ 'ABC
_
A
_ _
AD AB

_
(uÛTÑ C≤\T nqTbÕ‘·+˝À e⁄+{≤sTT)

_
AB AC
_
AD . AC = AB2 ...(1)
_ _
Ç+ø±, 'BDC ~ 'ABC

_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
216 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ CD BC
__

BC AC
_ _
CD . AC = BC2 ...(2)
_
(1), (2) \qT ø£\T|ü>±
_ _
AD . AC + CD . AC = AB2 + BC2
_ _
AC (AD + CD) = AB2 + BC2
_ _
AC . AC = AB2 + BC2
_ _
AC2 AB2 BC2
_ _
á dæ<ë∆+‘·eTTqT ÁbÕNq uÛ≤s¡rj·T >∑D‘Ï · XÊgy˚‘Ô· uÖ<Ûëj·TqT&ÉT (düTe÷s¡T Áø°.|üP 800) á ÁøÏ+~
_ _
s¡÷|üeTT˝À #Óô|ŒqT.
_ _
“ˇø£ Bs¡È #·‘T· s¡Ádü ø£se

í¡ TT <ëì‘√ n~ @s¡Œs¡∫q yÓX’ Ê\éTT <ëì s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\T (nq>± bı&Ée⁄
_
eT]j·TT yÓ&\É TŒ\T) @s¡Œs¡∫q yÓX’ Ê˝≤´\ yÓTT‘êÔìøÏ düe÷q+. n+<äTøπ Bìì eTq+ uÖ<Ûëj·Tq dæ<ë∆+‘·eTT>±
_
ù|s=ÿq&É+ »]–+~.
_ _
ô|’ dæ<ë∆+‘·eTT jÓTTø£ÿ $|üs´¡ j·TeTT @$T{Ï ? <ëìì ≈£L&Ü eTq+ ˇø£ dæ<ë∆+‘·eTT˝≤ s¡TEe⁄ #˚<ë›eTT.
_ _
dæ<ë∆+‘·+-8.9 : ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝À ˇø£ uÛTÑ »eTT MT~ es¡eZ TT $T–*q s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\ esêZ\ yÓTT‘êÔìøÏ düe÷qyÓTqÆ ,
_
yÓTT<ä{Ï uÛTÑ C≤ìøÏ m<äTs¡T>± e⁄+&˚ ø√DeTT \+ãø√DeTT nq>± Ä Á‹uÛTÑ »eTT \+ã ø√D Á‹uÛTÑ »eTe⁄‘·T+~.
_ _
<ä‘êÔ+X¯eTT : 'ABC ˝À,

_
A P
_
AC2 = AB2 + BC2

_ _
kÕsê+X¯eTT : B = 900.
_ _
ìsêàDeTT : PQ = AB eT]j·TT QR
_
= BC n>∑Tq≥T¢ Q e<ä› \+ãø√DeTT

_ _
e⁄+&˚ \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT PQR ì

_
ì]à+#·TeTT.
_
C B R Q
_
ñ|ü|‹ü Ô : 'PQR ˝À PR2 = PQ2

_
+ QR2 ( Q = 900 ø±e⁄q ô|< ’ ë∏ >∑sd¡ t dæ<ë∆+‘·eTT Á|üø±s¡+)

_ _
PR2 = AB2 + BC2 (ìsêàDeTT qT+&ç)

_
...(1)
_
ø±ì AC2 = AB2 + BC2 (<ä‘êÔ+X¯eTT) ...(2)

_ _
? AC = PR (1), (2) \ qT+&ç

_ _
Ç|ü&ÉT 'ABC, 'PQR \˝À

_ _
AB = PQ (ìsêàDeTT)
_ _
BC = QR (ìsêàDeTT)
_
AC = PR (ìs¡÷|æ‘e
· TT)
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ ? 'ABC # 'PQR (uÛTÑ .uÛTÑ .uÛTÑ . düs«¡ düe÷q‘·« ìj·TeT+)
__ ? B = Q (düs«¡ düe÷q Á‹uÛTÑ C≤\ dü<èä X¯ uÛ≤>±\T)

_
ø±ì Q
_ _ = 90° (ìsêàDeTT qT+&ç)
_
? B = 90°.
_ _
dæ<ë∆+‘·eTT ìs¡÷|æ+#·ã&çq~.
_ _
_
Ç|ü&ÉT ø=ìï ñ<ëVü≤s¡D\T #·÷<ë›+.
_ _
ñ<ëVü≤s¡D-11. 25MT. bı&Ée⁄>∑\ ˇø£ ì#ÓÃq, >√&Éô|’ 20MT m‘·TqÔ >∑\ ˇø£ øÏ{øÏ ì° ‘ê≈£î#·Tqï~. nsTTq Ä
_
ì#ÓÃq n&ÉT>∑TuÛ≤>∑eTT H˚\ô|’ >√&É qT+&ç m+‘· <ä÷s¡eTT˝À qTqï~.

_
A
_
kÕ<Ûqä : 'ABC ˝À C = 90°

_ _
AB2 AC 2 BC 2 (ô|< ’ ë∏ >∑sd¡ t dæ<ë∆+‘·eTT)

_
25 25MT. m.
_
20
20 m.
MT.
252 = 202 + BC2
_ _
BC2 = 625 400 = 225

_ _
BC 225 MT.
15m B C
_ _
ø±e⁄q ì#ÓÃq n&ÉT>∑TuÛ≤>∑eTT H˚\ô|’ >√&É qT+&ç 15MT. <ä÷s¡eTT˝À qTqï~.

_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D-12. \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT ABC ˝À os¡¸eTT ªAµ e<ä› \+ã ø√DeTT ø£\<äT. BL eT]j·TT CM\T
_
Bì˝À eT<Û´ä >∑‘· sπ K\T nsTTq

_ _
4(BL2 + CM2) = 5BC2 nì#·÷|ü+&ç.

_
kÕ<Ûqä : 'ABC ˝À A = 90°.

_ _
BL, CM \T eT<Û´ä >∑‘· sπ K\T B

_ _
'ABC ˝À BC = AB + AC (ô|<
2 2 2
’ ë∏ >∑sd¡ t dæ<ë∆+‘·eTT) ...(1)
_
'ABL˝À, BL = AL + AB
2 2 2
_ _
_
2 M
§ AC ·
_
BL2 ¸ AB (' AC eT<Û´ä

2
ø±ì ¨ _+<äTe⁄ L ø±e⁄q)
© 2 ¹
_ _
_
AC 2
_
BL2 AB2 A
_
4 C
L
_
? 4BL2 = AC2 + 4AB2 ...(2)

_ _
'CMA ˝À, CM2 = AC2 + AM2

_ _
2
2 § AB ·
_
CM2 = AC ¨ ¸ (' AB eT<Û´ä _+<äTe⁄ M ø±e⁄q)

_
© 2 ¹
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
218 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ AB2
__
CM2 = AC
2
4
_ _ 4CM = 4AC + AB2
2 2
...(3)
_
(2), (3) \qT ø£\T|ü>±
_
_
4(BL2 + CM2) = 5(AC2 + AB2)
_
? 4(BL2 + CM2) = 5BC2 (1) qT+&ç.
_ _
ñ<ëVü≤s¡D-13. Bs¡#È ‘· T· s¡Ádü+ ABCD n+‘·s+¡ ˝À @<ÓH’ ê _+<äTe⁄ ‘O’ nsTTq
_ _
OB2 + OD2 = OA2 + OC2 nì#·÷|ü+&ç.
_ _
kÕ<Ûqä : ‘O’ _+<äTe⁄ >∑T+&Ü BC øÏ düe÷+‘·s+¡ >± ˇø£ sπ KqT ^dæq n~ ABì P e<ä,› DC ì Q e<ä› ‘ê≈£îqT.
_ _
n|ü⁄&ÉT PQ || BC.
_ _
? PQ A AB eT]j·TT PQ A DC (' B = C = 90°) A D

_ _
ø±e⁄q BPQ 90q & CQP 90q

_
P Q
_
O
? BPQC eT]j·TT APQD \T s
¬ +&ÉT Bs¡#È ‘· T· s¡ÁkÕ\T.
_ _
'OPB qT+&ç OB2 = BP2 + OP2 B ...(1) C

_
n<˚$<Û+ä >± 'OQD qT+&ç OD = OQ + DQ2 2 2

_
...(2)
_
'OQC qT+&ç OC2 = OQ2 + CQ2 ...(3)

_ _
'OAP qT+&ç OA2 = AP2+ OP2

_ _
(1), (2) \qT ø£\T|ü>±

_
OB2 + OD2 = BP2 + OP2 + OQ2 + DQ2

_ _
= CQ2 + OP2 + OQ2 + AP2 (' BP = CQ eT]j·TT DQ = AP)

_ _
2 2 2 2
= CQ + OQ + OP + AP
_
= OC2 + OA2 ((3), (4) \ qT+&ç)

_ _
_
Ç$ #˚j·T+&ç.
_ _
C
_
1. 'ACB˝À, C = 900, CD A AB nsTTq

_ _
_
BC2 BD
_
. nì ìs¡÷|æ+#·+&ç.
_
AC2 AD
_
A B
_
2. 15 MT≥s¡¢ bı&Ée⁄>\
∑ ˇø£ ì#ÓÃq s√&ÉTô¶ |’ ˇø£ yÓ|’ ⁄ü qTqï uÛeÑ q+ô|’ H˚\ qT+&ç 9 MT≥s¡¢ m‘·TqÔ >∑\ øÏ{øÏ ì°
_
‘ê≈£îqT. ì#ÓÃq n&ÉT>∑TuÛ≤>∑eTTqT n<˚ Á|ü<X˚ e¯ TT˝À e⁄+∫ ì#ÓÃqqT s√&ÉT≈¶ î£ ne‘·* yÓ|’ ⁄ü q e⁄qï uÛeÑ qeTT
_ _
yÓ|’ ⁄ü q≈£î ‹|æŒq <ëìô|’ H˚\ qT+&ç 12MT m‘·TqÔ >∑\ øÏ{øÏ ì° ‘ê≈£îqT. nsTTq Ä s√&ÉT¶ yÓ&\É TŒqT
_
ø£qT>=qTeTT.
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ 3. Ç∫Ãq |ü≥+˝À AD A BC C
__ nsTTq AB2 + CD2 = BD2 + AC2 nì #·÷|ü+&ç.

_
_ _ D
_ _
_ B A
_
ñ<ëVü≤s¡D-14. ˇø£ \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT˝À ø£seí¡ TT, <ëì n‹ ∫qï uÛTÑ »eTT s¬ {Ï+º |ü⁄ ø£Hêï 6MT. m≈£îÿe.
_
eT÷&Ée uÛTÑ »eTT ø£seí¡ TT ø£Hêï 2 MT ‘·≈î£ ÿe nsTTq Ä Á‹uÛTÑ »uÛTÑ C≤\qT ø£qT>=qTeTT.
_ _
kÕ<Ûqä : n‹ ∫qï uÛTÑ »eTTqT x MT. nqTø=qTeTT.
_ _
n|ü⁄&ÉT ø£seí¡ TT = (2x + 6)MT. eT]j·TT eT÷&Ée uÛTÑ »eTT = (2x + 4)MT.
_ _
ô|<’ ë∏ >∑sd¡ t dæ<ë∆+‘·eTT qT+&ç,

_ _
(2x + 6)2 = x2 + (2x + 4)2

_ _
4x2 + 24x + 36 = x2 + 4x2 + 16x + 16

_
x2 - 8x 20 = 0
_ _
(x 10) (x + 2) = 0
_ _
x = 10 ˝Ò<ë x = 2
_ _
x nH˚~ Á‹uÛTÑ » uÛTÑ »eTT ø±e⁄q s¡TD$\Te ø±H˚s<¡ Tä .

_ _
? x = 10
_
n+<äTe\q, Ä Á‹uÛTÑ »uÛTÑ C≤\T 10MT, 26MT eT]j·TT 24MT.

_ _
_
ñ<ëVü≤s¡D-15. \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT ABC ˝À \+ãø√DeTT os¡¸eTT ªCµ e<ä› ø£\<äT. BC = a, CA = b,
_ _
AB = c nqTø=qTeTT. Ç+ø± os¡¸eTT ªCµ qT+&ç AB øÏ ^dæq \+ãeTT bı&Ée⁄ p nsTTq

_ _
1 1 1
2
_
(i) pc = ab (ii)
p2 2 nì #·÷|ü+&ç.
_
a b
_ _
kÕ<Ûqä : A
_
(i) CD A AB eT]j·TT CD = p.
_ _
1
_
'ABC yÓX
’ Ê\éTT = u AB u CD
_
2 c D
_
b
_
1
= cp . p
_
2
_
1
_
n˝≤π> 'ABC yÓX’ Ê\éTT = u BC u AC

_
2 B a C
_
1
_
ab
_
2
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
220 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ 1 1
__
cp ab
2 2
_ _
cp = ab ...(1)
(ii)
_
\+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT ABC ˝À \+ãø√DeTT os¡¸eTT ªCµ e<ä› ø£\<äT.
_
_
ø±e⁄q AB2 = BC2 + AC2
_ _
c2 = a2 + b2
_ _
2
§ ab ·
¨ ¸ a b
2 2
_
© ¹
_
p
_
1 a 2 b2 1 1
_
.
_
2 2
p (ab) a 2 b2
_ _
nuÛ≤´düeTT - 8.4
_ _
_
1. ˇø£ sê+ãdt˝À uÛTÑ C≤\ esêZ\ yÓTT‘·eÔ TT, <ëì ø£seí¡ TT\ es¡eZ TT\
_ _
yÓTT‘·eÔ TTq≈£î düe÷qeTì #·÷|ü+&ç. A

_ _
2. \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT ABC˝À \+ãø√DeTT os¡¸eTT ªBµ e<ä›

_
ø£\<äT. D eT]j·TT E _+<äTe⁄\T es¡Tdü>± AB, BC \ô|’ D

_ _
ø£\eqTø=qTeTT. nsTTq AE2 + CD2 = AC2 + DE2 nì

_
B C
_
#·÷|ü+&ç. E
_ _
3. ˇø£ düeTu≤VüQ Á‹uÛTÑ »eTT˝À uÛTÑ »eTT es¡eZ TTq≈£î eT÷&ÉT s¬ ≥T¢ <ëì ñqï‹ (\+ãeTT) es¡eZ TTq≈£î
_
Hê\T>∑Ts¬ ≥T¢ nì #·÷|ü+&ç.

_ _
PQR Á‹uÛTÑ »+˝À \+ãø√DeTT os¡¸eTT ªPµ e<ä› ø£\<äT. PM A QR n>∑Tq≥T¢ QR ô|’ _+<äTe⁄ M
_
4.
_
nsTTq PM2 = QM . MR nì #·÷|ü+&ç.

_ _
Á‹uÛTÑ »eTT ABD˝À \+ãø√DeTT ªAµ e<ä› ø£\<äT. eT]j·TTAC A

_
5. BD nsTTq C
_ _
2 2
(i) AB = BC.BD. (ii) AC = BC.DC
_ _
(iii) AD2 = BD.CD nì #·÷|ü+&ç.

_
B A
_
6. düeT~«u≤VüQ Á‹uÛTÑ »eTT ABC˝À \+ãø√DeTT C e<ä› ø£\<äT. nsTTq AB2 = 2AC2 nì #·÷|ü+&ç.
_ _
Á‹uÛTÑ »eTT ABC n+‘·s+¡ ˝À @<ÓH’ ê _+<äTe⁄ ‘O’ A

_
7.
_
OD A BC, OE A AC eT]j·TT OF A AB nsTTq E F

_ _
(i) OA2 + OB2 + OC2 OD2 OE2 OF2

_
= AF2 + BD2 + CE2

_
C
_
B
(ii) AF2 + BD2 + CE2 = AE2 + CD2 + BF2 nì #·÷|ü+&ç. D
_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ 8. 18 MT≥s¡¢ bı&Ée⁄ >∑\ ˇø£ ì\Te⁄ dü+ú ã+≈£î 24 MT≥s¡¢ bı&Ée⁄ >∑\ ˇø£ r>∑ ø£≥ãº &çq~. r>∑ s¬ +&Ée
__ ∫es¡≈î£ ˇø£ y˚T≈£î ø£≥ãº &çq~. uÛ÷Ñ $Tô|’ dü+ú ã+ qT+&ç m+‘· <ä÷s¡eTT˝À Ä y˚T≈£îqT bÕ‹q Ä r>∑
_
_>∑T‘·T>± qT+&ÉTqT ?
9. _ _
6MT eT]j·TT 11MT≥s¡¢ bı&Ée⁄ >∑\ dü+ ú ã+ ˇø£ #·<Tä HÓq’ H˚\ô|’ ø£\e⁄. H˚\ô|’ Ä s¬ +&ÉT dü+ú ã+ n&ÉT>∑T
_
uÛ≤>∑eTT\ eT<Û´ä <ä÷s¡eTT 12MT nsTTq Ä s¬ +&ÉT dü+ú ã+ ô|u’ ≤Û >∑eTT\ eT<Û´ä <ä÷s¡eTT m+‘·?
_
_
1
_
10. düeTu≤VüQ Á‹uÛTÑ »eTT ABC˝À, uÛTÑ »+BCô|’ _+<äTe⁄ ªDµ, sTT+ø± BD = BC nsTTq 9AD2 =
_
3
_
7AB2 nì #·÷|ü+&ç. A
_ _
11. Ç∫Ãq |ü≥+˝À,'ABC ˇø£ \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT. os¡¸eTT
_ _
e<ä› \+ãø√DeTT ø£\<äT. BC uÛÑTC≤ìï D eT]j·TT E

_ _
_+<äTe⁄\T düeTÁ‹K+&Éq #˚jT· TqT nsTTq

_ _
8AE2 = 3AC2 + 5AD2 nì #·÷|ü+&ç.

_ _
B C
12. düeT~«u≤VüQ Á‹uÛTÑ »eTT ABC˝À, \+ãø√DeTT ªBµ D E
_
A
_
D
e<ä› ø£\<äT. AC eT]j·TT AB uÛTÑ C≤\ô|’ düs÷¡ |ü
_ _
Á‹uÛTÑ C≤\T ACD eT]j·TT ABE ì]à+|üã&çq$. nsTTq

_
E
_
'ABE eT]j·TT 'ACD \ yÓ’XÊ˝≤´\ ìwüŒ‹Ôì

_ _
ø£qT>=q+&ç. B C
_ _
_
8.7 dæ<ë∆+‘· Á|üe#·Hê\ $$<Ûäs¡÷bÕ\T

_ _
1. e´‹πsø£ Á|üe#·qeTT :
_ _
ˇø£ Á|üe#·qeTT Ç∫Ãq|ü⁄&ÉT <ëì ∫es¡ ªªø±<äTµµ #˚s¡Ã&É+ e\q ˇø£ Áø=‘·Ô Á|üe#·qeTT @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
_ _
<ëìH˚ eTq+ e´‹πsø£ Á|üe#·q+ n+{≤eTT.

_ _
ñ<ëVü≤s¡D≈£î “'ABC düeTu≤VüQ Á‹uÛTÑ »eTT” nH˚~ ˇø£ Á|üe#·qeTT Bìì eTq+ “p” ‘√ dü÷∫+∫q
_ _
<ëìì eTq+ á ÁøÏ+~ $<Û+ä >± sêkÕÔeTT.

_ _
p : Á‹uÛÑT»eTT ABC düeTu≤VüQ Á‹uÛÑT»eTT. n|ü⁄&ÉT <ëì e´‹πsK Á|üe#·qeTT “Á‹uÛÑT»eTT ABC
_
düeTu≤VüQ Á‹uÛÑT»eTT ø±<äT”. ªpµ jÓTTø£ÿ e´‹πsø£ Á|üe#·Hêìï ªapµ ‘√ dü÷∫kÕÔeTT. eT]j·TT <ëìì
_ _
e´‹πsø£ Á|üe#·qeTT nì #·<äTe⁄‘êeTT. Á|üe#·qeTT p #Ó|æŒq <ëìì ap e´‹πsøÏdüTÔ+~ nq>±

_ _
ìsêø£]düTÔ+~.
_ _
eTqeTT á e´‹πsø£ Á|üe#·Hêìï sêùd≥|ü⁄&ÉT <ëìì ns¡ú+ #˚düTø=qT≥˝À @$<ÛäyÓTÆq >∑+<äs¡>√fi≤ìøÏ

_
‘êe⁄˝Ò≈£î+&Ü sêj·÷*.
_ _
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
222 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ á ÁøÏ+~ ñ<ëVü≤s¡DqT C≤Á>∑‘·Ô>± |ü]o*+#·+&ç.
__ P : nìï ø£s¡D°j·T dü+K´\T yêdüÔe dü+K´\T. BìøÏ e´‹πsø£ Á|üe#·qeTT a p ì eTq+ á ÁøÏ+~
_
$<Ûë\T>± sêj·Te#·TÃqT.
_ _
i) ap : nìï ø£s¡D°j·T dü+K´\T yêdüÔe dü+K´\T ø±e⁄.
_
ii) ap : nìï ø£s¡D°j·T dü+K´\T ø±e⁄ yêdüÔe dü+K´\T
_ _
Bì˝À @ e´‹πsø£ Á|üe#·qeTT dü]jÓÆTq<√ m˝≤ >∑T]ÔkÕÔeTT? BìøÏ á ìj·Te÷ìï bÕ{ÏkÕÔeTT.
_ _
ªpµ ˇø£ Á|üe#·qeTqT ø=qTeTT. ap <ëì e´‹πsø£ Á|üe#·qeTT. p dü‘·ýÓTÆq ap ndü‘·éTT eT]j·TT
_
p ndü‘·ýÓTÆq ap dü‘·éTT.
_ _
ñ<ëVü≤s¡DeTT s : 2 + 2 = 4 dü‘·éTT
_
a s : 2 + 2 z 4 ndü‘·éTT
_ _
2.. Á|üe#·q $|üs¡´j·TeTT :

_ _
_
dü‘·éTT>±ì, ndü‘·éTT>±ì @<√ ˇø£{Ï e÷Á‘·y˚T nj˚T´ kÕ<Ûës¡D yêø£éTT ˇø£. düs¡fi¯ Á|üe#·qeTT.
_
s¬ +&ÉT düsfi¡ ¯ Á|üe#·Hê\qT ø£\T|ü>± eTq≈£î dü+j·TTø£Ô Á|üe#·Hê\T @s¡Œ&É‘êsTT. s¬ +&ÉT düsfi¡ ¯ Á|üe#·Hê\T
_ _
ªnsTTq#√µ#˚ ø£\T|ü>± @s¡Œ&çq dü+j·TTø£Ô Á|üe#·Hêìï nqTwü+–ø£eTT ˝Ò<ë ìj·T‘· Á|üe#·qeTT n+{≤s¡T.
_
¬s+&ÉT düs¡fi¯ Á|üe#·Hê\qT p eT]j·TT q \qT ªnsTTq#√µ ø£\T|ü>± p nsTTq#√ q edüTÔ+~. Bìì
_ _
eTq+ p q nì sêkÕÔeTT.

_ _
á p q ˝À eTq+ p, q \qT ‘ês¡Te÷s¡T #˚j·T>± eTq≈£î q p edüTÔ+~. BìH˚ eTq+ Á|üe#·q
_
$|üs¡´j·TeTT n+{≤eTT.
_ _
ñ<ëVü≤s¡D : p q Á‹uÛÑT»eTT ABC˝À AB = AC nsTTq#√ C = B

_ _
$|üs¡´j·TeTT q p: Á‹uÛÑT»eTT ABC ˝À C = B nsTTq#√ AB = AC.

_ _
$s¡T<ä∆‘· <ë«sê ìs¡÷|üD :

_ _
á $s¡T<ä∆‘· <ë«sê ìs¡÷|üD˝À, eTqeTT ìs¡÷|æ+#·e\dæq Á|üe#·qeTT jÓTTø£ÿ e´‹πsø£ Á|üe#·qeTTqT

_
dü‘·éTì rdüTø=+{≤eTT. Bìì ìs¡÷|æ+#˚ Á|üj·T‘·ï+˝À mø£ÿ&√ ˇø£#√≥ $s¡T<ä∆‘· edüTÔ+~. n|ü⁄&ÉT
_ _
eTq+ á $s¡T<ä∆‘· nH˚~ e´‹πsø£ Á|üe#·q+ dü‘·éTì eTq+ ‘·|ü>± rdüTø=qT≥ e\q @s¡Œ&çq<äì
_
Á>∑Væ≤kÕÔeTT. n|ü&ÉT eTq+ Ç∫Ãq Á|üe#·q+ dü‘·éTì eTT–+|ü⁄q≈£î ekÕÔeTT.

_ _
_ _
◊∫Ã¤ø£ nuÛ≤´düeTT (|üØø£å\≈£î ìπs›•+|üã&çq~ ø±<äT)

_
T
_ _
1. Ç∫Ãq |ü≥+˝À,
_
P
_
QT QR 1 2
_
eT]j·TT
_
PR QS
_
nsTTq 'PQS ~ 'TQR nì #·÷|ü+&ç.

_ _
Q 1 2 R
_ _
_

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
__
___ 2. s¡$ m‘·TÔ 1.82MT. n‘·ì Ç+{Ï ô|s¡&TÉ ˝Àì ˇø£
__
E
#Ó≥Tº m‘·TqÔ T ø£qT>=Hê\qT≈£îHêï&ÉT. #Ó≥Tº yÓTT<ä\T
_ _
qT+&ç H˚\ô|’ 12.20 MT≥s¡¢ <ä÷s¡eTT q&ÉTe>± n‘·ì
C
˙&É, #Ó≥Tº ˙&É ∫e] uÛ≤>∑eTT\T K∫Ã‘·eTT>±
_ _
@ø°u$ÑÛ +#ÓqT. n‘·qT Ç|ü⁄&ÉT Ä ˙&É ∫e] uÛ≤>∑eTT
_ 1.82 m.
qT+&ç 6.10MT <ä÷s¡eTT˝À ì\ã&ç e⁄qï#√, Ä #Ó≥Tº A∫e]ø=q 6.10 m. B s¡$kÕúq+ 12.20 m. #Ó≥TºyÓTT<äD\T
_
m‘·TÔ m+‘·?
_ _
_
3. düe÷+‘·s¡ #·‘T· s¡T“¤»eTT ABCD˝À, AB ô|’ @<˚ì _+<äTe⁄ ªPµ <ëì ø£seí¡ TT AC, DP ì _+<äTe⁄ Q
_
e<ä› K+&ç+#·TqT. nsTTq CQ u PQ = QA u QD nì #·÷|ü+&ç.
_ _
4. 'ABC eT]j·TT 'AMP \T s ¬ +&ÉT \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT\T. C

_ _
M{Ï˝À \+ãø√DeTT\T es¡Tdü>± B eT]j·TT M _+<äTe⁄\

_
e<ä› ø£\e⁄.
_
M
_
nsTTq (i) 'ABC ~'AMP

_ _
CA BC
nì #·÷|ü+&ç.
_
(ii) A
PA MP P
_
B
_
5. ˇø£ $e÷qeTT $e÷HêÁX¯jT· eTT qT+&ç >∑+≥≈£î 1000 øÏ.MT. y˚>e∑ TT‘√ ñ‘·sÔ e¡ TT yÓ|’ ⁄ü Á|üj÷· DÏ+#·T#·Tqï~.
_ _
n<˚ düeTj·T+˝À y˚s=ø£ $e÷qeTT nø£ÿ&ç qT+&ç >∑+≥≈£î 1200 øÏ.MT y˚>e∑ TT‘√ |ü&eÉ Ts¡ yÓ|’ ⁄ü Á|üj÷· DÏ+#·T
_
1
#·Tqï~. nsTTq 1 2 >∑+≥\ ‘·sT¡ yê‘· Ä s¬ +&ÉT $e÷qeTT\T m+‘· <ä÷s¡eTT˝À e⁄+&ÉTqT?
_ _
\+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT ABC ˝À \+ãø√DeTT C e<ä› ø£\<äT. P eT]j·TT Q _+<äTe⁄\T es¡Tdü>± AC
_
6.
_
eT]j·TT CB \ô|’ _+<äTe⁄\T Ç+ø± Ä uÛTÑ C≤\qT n$ 2 : 1 ìwüŒ‹Ô˝À $uÛõÑ +#·TqT.

_ _
nsTTq (i) 9AQ2 = 9AC2 + 4BC2

_ _
(ii) 9BP2 = 9BC2 + 4AC2

_ _
(iii) 9(AQ2 + BP2) = 13AB2 nì #·÷|ü+&ç.

_ _
eTq+ @$T #·]Ã+#ê+

_ _
_
1. ˇπø Äø±s¡eTTqT ø£*– e⁄+&ç ˇπø |ü]e÷DeTT ø£*– e⁄+&Éqedüse¡ TT ˝Òì |ü{≤\qT düs÷¡ |ü |ü{≤\T
_
n+{≤s¡T.
_ _
2. nìï düs«¡ düe÷q |ü{≤\T düs÷ ¡ bÕ\T ø±ì $|üs´¡ j·TeTT dü‘´· eTT ø±<äT.
_ _
3. düe÷q dü+K´˝À uÛTÑ C≤\T ø£*–q s ¬ +&ÉT ãVüQuÛTÑ E\T düs÷¡ bÕ\T ø±yê\+fÒ
_ _
(i) yê{Ï nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷q+>± e⁄+&Ü*

_ _
(ii) yê{Ï nqTs¡÷|ü uÛÑTC≤\T ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À e⁄+&Ü* (nqTbÕ‘·+˝À e⁄+&Ü*)

_
á ãVüQuÛTÑ E\ düs÷¡ |üø‘£ ≈· î£ ô|’ s¬ +&ÉT ìj·Te÷\˝À @<√ ˇø£ ìj·TeTeTT dü]b˛<äT.
_ _
4. ˇø£ Á‹uÛTÑ »+˝À ˇø£ uÛTÑ C≤ìøÏ düe÷+‘·s+ ¡ >± ^dæq sπ K $T–*q s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\qT y˚sT¡ y˚sT¡ _+<äTe⁄\˝À
_
K+&ç+∫q, Ä $T–*q s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\T ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À $uÛõÑ +|üã&É‘êsTT.

_ _

_ _
_ _
_ _

___
www.apteachers.in
___
224 10e ‘·s>¡ ‹∑ >∑D‘Ï +·
__
___ 5. ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝À @yÓH’ ê s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\qT ˇπø ìwüŒ‹Ô˝À $uÛõÑ +#·T düsfi¡ sπ¯ K, eT÷&Ée uÛTÑ C≤ìøÏ düe÷+‘·s+¡ >±
__ qT+&ÉTqT.
_
6. s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝À ø√D≤\T düe÷q+>± e⁄+fÒ yê{Ï nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\ ìwüŒ‘·T\Ô T düe÷q+>± e⁄+{≤sTT.
_
_
(nqTbÕ‘·+˝À e⁄+{≤sTT) Ç+ø± Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\T (ø√.ø√.ø√. düs÷¡ |üø‘£ )·
_
_
7. ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì s¬ +&ÉT ø√DeTT\T es¡Tdü>± y˚s=ø£ Á‹uÛTÑ »eTT ˝Àì s¬ +&ÉT ø√DeTT\≈£î düe÷qyÓTqÆ Ä
_
s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T.
_ _
8. s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝À ˇø£ Á‹uÛ»Ñ eTT˝Àì uÛTÑ C≤\T y˚s=ø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì uÛTÑ C≤\≈£î nqTbÕ‘·eTT˝À e⁄qï Ä
_
s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\˝Àì nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷qeTT. Ç+ø± Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T (uÛTÑ .uÛTÑ .uÛTÑ .
_ _
düs÷¡ |üø‘£ )·
_ _
9. ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì ˇø£ ø√DeTT, y˚s=ø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝Àì ˇø£ ø√DeTTq≈£î düe÷qyÓT,Æ á ø√D≤\qT ø£*–
_
e⁄qï uÛTÑ C≤\T nqTbÕ‘·+˝À e⁄+fÒ Ä s¬ +&ÉT Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ bÕ\T (uÛTÑ .ø√.uÛTÑ düs÷¡ |üø‘£ )·
_ _
10. s¬ +&ÉT düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\ yÓX’ Ê˝≤´\ ìwüŒ‹Ô yê{Ï nqTs¡÷|ü uÛTÑ C≤\ esêZ\ ìwüŒ‹ÔøÏ düe÷qeTT.
_ _
11. ˇø£ \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT˝À \+ãø√DeTT ø£*–q os¡¸eTT qT+&ç ø£sêíìøÏ \+ãeTT ^dæq, Ä \+u≤ìøÏ
_ _
Çs¡TyÓ|’ ⁄ü ˝≤ @s¡Œ&çq Á‹uÛTÑ C≤\T Ç∫Ãq Á‹uÛTÑ C≤ìøÏ düs÷¡ bÕ\T n+‘˚>±ø£ n$ ˇø£<ëìø=ø£{Ï ≈£L&Ü
_
düs÷¡ bÕ\T
_ _
12. ˇø£ \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTT˝À ø£seí¡ TT MT~ es¡eZ TT $T–*q s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\ esêZ\ yÓTT‘êÔìøÏ düe÷qeTT
_
(ô|<’ ë∏ >∑sd¡ t dæ<ë∆+‘·eTT)

_ _
13. ˇø£ Á‹uÛTÑ »eTT˝À ˇø£ uÛTÑ »eTT MT~ es¡eZ TT $T–*q s¬ +&ÉT uÛTÑ C≤\ esêZ\ yÓTT‘êÔìøÏ düe÷qyÓTqÆ yÓTT<ä{Ï
_ _
uÛTÑ C≤ìøÏ m<äTs¡T>± e⁄+&˚ ø√DeTT \+ãø√DeTT nq>± Ä Á‹uÛTÑ »eTT \+ãø√D Á‹uÛTÑ »eTe⁄‘·T+~.
_ _
|üõ˝Ÿ
_ _
ˇø£ Á‹uÛTÑ C≤ìï ^j·TTeTT. Ä Á‹uÛTÑ »uÛTÑ C≤\ eT<Û´ä _+<äTe⁄\qT ø£\T|ü>± 4 Á‹uÛTÑ C≤\T @s¡Œ&É‘êsTT.
_
eTs¡˝ n˝≤ @s¡Œ&çq Á‹uÛTÑ C≤\ eT<Û´ä _+<äTe⁄\qT ø£\T|ü⁄eTT. á Á|üÁøÏjT· qT n˝≤ ø=qkÕ–+#·Tø=+≥÷
_ _
b˛sTTq @s¡Œ&çq nìï Á‹uÛTÑ C≤\T düs÷¡ |ü Á‹uÛTÑ C≤\T ne⁄‘êsTT. m+<äT≈£î? MT ùdïVæ≤‘·T\‘√ #·]Ã+#·+&ç.
_ _
_ _
_ _
_ _
_ _
_
nìï Á‹uÛTÑ C≤\T

_
düs÷¡ |ü
_
Á‹uÛTÑ C≤\T
_ _
_ _
_ _
_

_ _
_ _
_ _

Maths TM Sarupa Tribhujaalu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Maths TM Sarupa Tribhujaalu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

___

bı&ÉyÓ’q #Ó≥Tº e⁄+~. dæï>∑ú <ëì A

bı&Ée⁄ m+‘√ ‘Ó\TdüTø√yê\ì nqT

ø=+~, ø±ì <ëìì m˝≤ ø£qTø√ÿyê˝À

ÄyÓT≈£î ‘Ó*j·T<äT. Ç+‘·˝À ÄyÓT

e÷ej·T´ sTT+{ÏøÏ e#êÃ&ÉT. dæï>∑ú

yêfi¯fl e÷ej·T´qT sT÷ #Ó≥Tº bı&Ée⁄

e⁄+&Éqedüs+¡ ˝Òì C≤´$Trj·T |ü{≤\qT @eT+{≤s√ MT≈£î ‘Ó\TkÕ ? n$ düs÷¡ |ü |ü{≤\T.

ìj·Te÷\ô|’ Ä<Ûës¡|&ü qç y˚.

8.2 düs¡÷|ü |ü{≤\T

(i) (ii) (iii)

ô|q’ Ç∫Ãq edüTeÔ ⁄ (ø±s¡T) |ü{≤ìï |ü]o*+#·+&ç.

Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ yê] ñ∫‘· |ü+|æDÏ

Downloaded from www.apteachers.in

(i) (ii) (iii)

ø±<ä T . ø±ì Ä eè‘êÔ \ ìï+{° ø ° ˇπ ø

Äø±s¡eTT+≥T+~ ø±e⁄q n$ n˙ï düs÷¡ bÕ\T.

düs÷¡ bÕ\ì eTq+ #Ó|Œü >∑\eTT, ø±˙ nìï

dü s ¡ ÷ |ü |ü { ≤\T, dü s ¡ « dü e ÷q |ü { ≤\T düs÷¡ |ü #·‘T· s¡ÁkÕ\T düs÷¡ |ü düeT

ø±qedüs+¡ ˝Ò<Tä . düs÷¡ |ü eè‘êÔ\T

u≤VüQ Á‹uÛTÑ C≤\T

Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ yê] ñ∫‘· |ü+|æDÏ

Downloaded from www.apteachers.in

Äø±s¡eTT eT]j·TT $$<Ûä |ü]e÷DeTT \≈£î #Ó+~q |ü≥eTT\T.

ì»+>± ø√D≤\qT eT]j·TT uÛTÑ C≤\qT ø=*∫ eTq+

(i) A = Ac , B = Bc , C = Cc , D = Dc eT]j·TT

Ac Bc BcCc CcDc DcAc

(i) yê{Ï nqTs¡÷|ü ø√D≤\˙ï düe÷q+>± e⁄+&Ü*.

Ä˝À∫+∫, #·]Ã+∫ sêj·T+&ç

m+<äT≈£î dü]b˛‘êsTT ˝Ò<ë m+<äT≈£î dü]b˛y√ ø±s¡D≤\T Áyêj·TTeTT.

Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ yê] ñ∫‘· |ü+|æDÏ

Downloaded from www.apteachers.in

(vi) sê+ãdt eT]j·TT #·‘·Ts¡ÁkÕ\T ˇø£<ëìø=ø£{Ï........................

2. ÁøÏ+~ Á|üe#·Hê\T dü‘´· yÓ÷, ndü‘´· yÓ÷ sêj·T+&ç.

(i) ¬s+&ÉT düs¡÷|ü|ü{≤\T düs¡«düe÷Hê\T

(ii) ¬s+&ÉT düs¡«düe÷q |ü{≤\T düs¡÷bÕ\T

(iii) ¬s+&ÉT ãVüQuÛÑTE\≈£î nqTs¡÷|üø√D≤\T düe÷Hê˝…’q n$ düs¡÷bÕ\T.

á ÁøÏ+~ yê{ÏøÏ s¬ +&ÉT y˚sT¡ y˚sT¡ ñ<ëVü≤s¡D*e«+&ç.

(i) düs¡÷|ü |ü{≤\T (ii) düs¡÷|ü |ü{≤\T ø±ì$

8.3 Á‹uÛÑTC≤\ düs¡÷|ü‘·

düs÷¡ bÕ\T ø±yê\+fÒ

(i) yê{Ï nqTs¡÷|ü ø√D≤\T düe÷q+>± e⁄+&Ü*.

|ü]#·jT· +˝À 'ABC eT]j·TT 'DEC \˝À

Ç+ø± = = = K (ùdÿ\T >∑TDø£+)

n|ü⁄&ÉT 'ABC, 'DEC \T düs÷¡ bÕ\T ne⁄‘êsTT.

BìH˚ eTq+ >∑Ts¡T\Ô ˝À 'ABC ~ 'DEC nì ÁyêkÕÔeTT.

K nH˚~ ùdÿ\T >∑TDø£+ ø±e⁄q

K > 1 nsTTq ô|<ä$ › #˚jT· ã&çq |ü{≤\T

K = 1 nsTTq düs«¡ düe÷q |ü{≤\T

K < 1 nsTTq ∫qï$ #˚jT· ã&çq |ü{≤\T @s¡Œ&É‘êsTT.

Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ yê] ñ∫‘· |ü+|æDÏ

Downloaded from www.apteachers.in

ˇø£ s¡÷fi¯fl ø±–‘êìï rdüTø=ì, <ëì˝À @<Ó’Hê ˇø£ ^‘·‘√ uÛÑ÷$T A

‘ê≈£î‘·÷ e⁄+≥T+~. á ^‘·\˝À @<ÓH’ ê ˇø£ ^‘·qT m+#·Tø=ì n~ Á‹uÛTÑ »

uÛTÑ C≤\T AB, AC \qT ‘ê≈£î _+<äTe⁄\≈£î P, Q nì ù|s¡T ô|≥TºeTT.

Á|ürkÕØ Ä ìwüŒ‘·T\Ô T düe÷q+>± e⁄+&É{≤ìï eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃqT.

ø±e⁄q 'ABC ˝À, PQ || BC nsTTq AP = AQ .

Ç<˚ ÁbÕ<∏$ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘·eTT jÓTTø£ÿ |ò*ü ‘·eTT.

8.3.1 ÁbÕ<∏$ä Tø£ nqTbÕ‘· dæ<ë∆+‘·eTT (<∏˝˚ Ÿ‡ dæ<ë∆+‘·eTT)

ìsêàDeTT : B, E eT]j·TT C, D \qT ø£\T|ü⁄eTT

eT]j·TT DM A AC, EN A AB ^j·TTeTT.

ñ|ü|‹ü Ô : 'ADE yÓX’ Ê\´eTT = 2 u AD u EN N M

Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ yê] ñ∫‘· |ü+|æDÏ

(i) A = Ac , B = Bc , C = Cc , D = Dc eT]j·TT

5AE = (3 u 5.6) 3AE

ABCD ˇø£ Áf…|õ

EF || DC (ˇπø sπ K≈£î düeT÷+‘·s+¡ >± qTqï sπ K\T düe÷+‘·sê\T)