Monako

Monako (fr. i wł. Monaco, moneg. Mùnegu), Księstwo Monako

oficjalnie Księstwo Monako (fr. Principauté de Principauté de Monaco
Monaco, wł. Principato di Monaco, moneg.
Prinçipatu de Mùnegu) – miasto-państwo
położone w Europie Południowej nad Morzem
Śródziemnym w obrębie Riwiery Francuskiej.

Od 1866 jest w unii celnej z Francją, a od 1918

Francja uzyskała prawo do stacjonowania wojsk na Flaga Monako Herb Monako
terenie Monako i zatwierdzania zawieranych przez
Dewiza: (łac.) Deo Juvante

to państwo umów międzynarodowych[2]. Z tych (Z pomocą Boga)

powodów (szczególna więź z Republiką Francuską,
Hymn:
która ogranicza jego suwerenność – podstawowy
atrybut państwa) w prawie międzynarodowym 1:18

Monako określa się raczej jako niesuwerenną A Marcia de Muneghu

organizację terytorialną niż państwo[3]. (Marsz Monako)

W Monako odbywa się znany doroczny wyścig

samochodowy Grand Prix Monako Formuły 1,
jeden z oryginalnych wyścigów Formuły 1. Na
terenie księstwa jest także klub piłkarski AS
Monaco FC grający w lidze francuskiej.

Monako jest chętnie odwiedzane przez turystów

zwiedzających Lazurowe Wybrzeże. Wśród
głównych atrakcji tego miasta-państwa
najważniejsze są: Pałac Książęcy, stare miasto,
katedra św. Mikołaja, Place du Casino wraz z
kasynem, opera w Monte Carlo, ogrody tropikalne, Konstytucja Konstytucja Monako
ogrody japońskie i plaża Lavrotto[4]. Język urzędowy francuski, włoski,
monegaski
Stolica Monako
Spis treści Ustrój polityczny monarchia
Podstawowe informacje konstytucyjna
Typ państwa księstwo
Historia
Geografia Głowa państwa książę Albert II
Klimat Grimaldi
Przyroda Następca tronu dziedziczny książę
Podział administracyjny Jakub
System polityczny Szef rządu minister Pierre
Książę Dartout
Rada Rządowa Powierzchnia

 • całkowita

Rada Narodowa  • wody śródlądowe

2,02 km²

Partie polityczne 0%
 Rada Koronna Liczba ludności (2021)

 • całkowita 
[1]
Sądownictwo  • gęstość zaludnienia 39 150

Państwo-miasto 19 381 (2021)

Polityka zagraniczna osób/km²
PKB (2019)

Demografia  • całkowite 

7,424 mld USD

Struktura etniczna  • na osobę

193 585 USD
Wyznania religijne
Waluta 1 euro = 100
Gospodarka eurocentów (EUR, €)
Galeria Niepodległość od Republiki Genui

Uwagi 8 stycznia 1297

Przypisy Strefa czasowa UTC +1 – zima

Linki zewnętrzne UTC +2 – lato

Kod ISO 3166 MC
Domena internetowa .mc
Podstawowe informacje
Kod samochodowy MC
Ważniejsze dzielnice: Monte Carlo, La Kod samolotowy 3A
Condamine;
Kod telefoniczny +377
całkowita granica lądowa: 4,4 km (z Francją);
długość wybrzeża: 4,1 km;
najwyższy punkt: 163 m n.p.m. (zbocze
wzgórza), najwyższy wierzchołek Mont Agel
140 m n.p.m.[5];
najniższy punkt – wybrzeże Morza
Śródziemnego: 0 m n.p.m.;
języki urzędowe: francuski, włoski, monegaski;
waluta: 1 euro = 100 eurocentów (do 2002 1
frank monakijski = 100 centymów);
długość linii kolejowych: 2 km;
długość dróg utwardzonych: 50 km.

Historia
Czasy starożytne – kolonia fenicka, grecka i terytorium rzymskie;
od X wieku – pod władzą Genui;
XII wiek – Monako przejściowo pod władaniem hrabiów Prowansji;
1297 – uciekinier z Genui, Franciszek Grimaldi, w przebraniu mnicha oszukuje strażników
zamku, którzy wpuszczają go do środka; po zabiciu załogi Grimaldi odbiera Monako panującej
w nim rodzinie genueńskiej;
koniec XV wieku – niepodległość Monako uznają król Francji i papież;
1524–1641 – Monako jest protektoratem hiszpańskim;
1793 – w czasie rewolucji francuskiej Grimaldi zostają usunięci z tronu, a księstwo wcielone do
Francji;
1814 – Monako odzyskuje byt państwowy, ale do 1860 pozostaje protektoratem królestwa
Sardynii;
1861 – traktat z Francją przywraca księstwu pełną niepodległość;
1865 – unia celna z Francją;

Monako Italia (kraina historyczna) I
wiek p.n.e.
1911 – przyjęcie pierwszej konstytucji, wprowadzającej podział
władzy między księciem a pochodzącą z wyborów Radą
Narodową;
1918 – układ o stacjonowaniu wojsk francuskich i
zatwierdzaniu przez Francję umów międzynarodowych
zawieranych przez Monako;
1943 – rozpoczęła się włoska okupacja Monako;
1949 – umiera książę Ludwik II; tron przejmuje jego wnuk,
książę Rainier III;
1956 – książę poślubia gwiazdę Hollywood Grace Kelly, którą
poznał rok wcześniej na festiwalu w Cannes;
1959 – monarcha zawiesza Radę Narodową z powodu sporu
wokół budżetu;
1962 – przywrócenie parlamentu i wprowadzenie nowej,
bardziej liberalnej konstytucji;
1963 – zawarcie konwencji finansowej z Francją w sprawie ceł
i podatków;
1982 – księżna Grace ginie w wypadku samochodowym w
Monte Carlo;
1993 – Monako dołącza do ONZ;
2002 – przyjęcie zmian w konstytucji, mających utrzymać
ciągłość sukcesji nawet w razie bezpotomnej śmierci następcy
tronu, księcia Alberta;
2004 – na głównym stadionie piłkarskim wybucha bomba, ale
obywa się bez ofiar. Do dziś nie wyjaśniono przyczyn eksplozji;
2005 – Rainier III umiera, na tron wstępuje jego najstarszy syn
jako Albert II.

Geografia
Monako jest najmniejszym po Watykanie państwem świata.
Monako to państwo-miasto w południowej Europie, nad
Monako Republika Genui, Włochy Morzem Śródziemnym, na Wybrzeżu Lazurowym. Leży 18  km
1494 na wschód od francuskiej Nicei.

Klimat

Monako, jak i całe Lazurowe Wybrzeże leży w strefie klimatu podzwrotnikowego o łagodnej
śródziemnomorskiej odmianie. Zimy w księstwie są wilgotne i łagodne, zaś lata suche i ciepłe.
Średnia temperatura zimą wynosi 8 °C, zaś latem od 23 do 26 °C. Średnia suma opadów wynosi od
600 do maksymalnie 800 mm, opady występują głównie jesienią i zimą. Latem deszcz prawie nie
pada, a klimat kształtowany jest w głównej mierze przez masy powietrza zwrotnikowego.
Monako Republika Genui, Włochy
1796

Rozwój terytorialny Monako od 1861 r.

Zdjęcie satelitarne Monako

Średnia temperatura i opady dla Monako

Miesiąc [ukryj] Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna

Średnie temperatury w dzień [°C] 13.0 13.0 14.9 16.7 20.4 23.7 26.6 26.9 24.0 20.6 16.5 13.9 19,2

Średnie dobowe temperatury [°C] 10.2 10.2 12.0 13.8 17.5 20.9 23.8 24.2 21.1 17.9 13.8 11.2 16,4

Średnie temperatury w nocy [°C] 7.4 7.4 9.1 10.9 14.6 18.0 21.0 21.4 18.3 15.2 11.2 8.5 13,6

Opady [mm] 67.7 48.4 41.2 71.3 49.0 32.6 13.7 26.5 72.5 129 103 88.8 744

Średnia liczba dni z opadami 6.0 4.9 4.5 7.3 5.5 4.1 1.7 2.5 5.1 7.3 7.1 6.5 62,4

Średnie usłonecznienie (w
150 159 186 210 248 281 329 297 225 199 155 137 2575
godzinach)

Źródło: Météo-France[6], visitmonaco.com[7] (liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, wysokość 131 m n.p.m., pobliże morza, 1981-2010)

Średnia dobowa temperatura morza (°C)[8]

Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Rok
13,4 13,1 13,4 14,7 17,9 21,8 23,1 23,6 22,2 19,6 17,4 14,9 17,9

Przyroda
Monako stanowi przykład państwa, którego całe terytorium pokrywa infrastruktura miejska. To
oznacza, że naturalna roślinność praktycznie nie istnieje, zajmując jedynie niewielkie skrawki w
postaci roślinności twardolistnej, która stanowiła naturalną formację roślinną tego regionu.
Powszechnie występują tu sadzone przez człowieka różne gatunki palm. Na skalistym klifie w
zachodniej części księstwa znajduje się Jardin exotique de Monaco. Do zwierząt lądowych dziko
żyjących w Monako należą sarna europejska, lis rudy i łasica pospolita[9].

Podział administracyjny

Monako stanowi administracyjnie jedność (nie występują żadne jednostki administracyjne).

Jednak do lat 90. kraj dzielił się na 4 dystrykty: Monaco-Ville, Monte Carlo, La Condamine i
Fontvieille.

System polityczny
Księstwo Monako jest monarchią konstytucyjną. Stan taki rozpoczął się w 1911 roku, kiedy to
przyjęto konstytucję tego państwa. Na jej mocy książę zachował pozycję głowy państwa, ale szereg
uprawnień przeszło w ręce innych ciał i instytucji.

Książę

Książę jest samodzielnym władcą i głową państwa. Jak dotychczas,

wszyscy książęta Monako pochodzili z dynastii Grimaldi. Od 2005 r.
księciem jest Albert II.

Władza ustawodawcza dzielona jest pomiędzy księcia i Radę

Narodową. Władca wnosi projekty ustaw, a Rada przyjmuje je lub
odrzuca w drodze głosowania. Władza wykonawcza spoczywa niemal
całkowicie w rękach księcia – Minister Stanu i Rada Rządowa są
bezpośrednio odpowiedzialni przed księciem za kierunek
podejmowanych działań. Również władza sądownicza jest częściowo
zależna od księcia – sądy wydają wyroki w jego imieniu.

Rada Rządowa
Albert II, książę Monako
Rada Rządowa jest ciałem wspierającym księcia Monako w rządzeniu.
Składa się z sześciu członków. Przewodniczącym Rady jest Minister
Stanu, posiadający podobną pozycję jak we Francji premier, będący tak naprawdę „pierwszym
pomiędzy równymi” (primus inter pares). W skład rady wchodzi także pięciu radców:

ds. spraw wewnętrznych,

ds. finansów i ekonomii,
ds. wyposażenia, środowiska i planowania,
ds. polityki społecznej i służby zdrowia,
ds. polityki zagranicznej.

Rada Narodowa
Rada Narodowa jest parlamentem Księstwa Monako. Składa się z jednej izby (unikameralizm). W
jej skład wchodzi 24 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 5 lat.
Książę może rozwiązać parlament w każdym momencie, co implikuje nowe wybory, które muszą
odbyć się w przeciągu 3 miesięcy.

Rada spotyka się co najmniej dwa razy w roku w celu głosowania nad projektem budżetu i
projektami aktów prawnych wniesionymi przez rząd księcia.

Partie polityczne

Partie polityczne w Księstwie Monako:

Po pierwsze! Priorytet Monako

Horyzont Monako,
Unia Monakijska (Union monégasque), która jest koalicją ugrupowań:
Unia dla Księstwa (Union pour la Principauté),
Narodowa Unia dla Przyszłości Monako (Union nationale pour l’Avenir de Monaco).

Rada Koronna

Ciało administracyjne składające się z 7 członków, zbierające się przynajmniej dwa razy do roku w
celu doradzania księciu przy podejmowaniu decyzji w ważnych kwestiach wewnętrznych i
międzynarodowych. Książę powołuje przewodniczącego rady i trzech innych członków, pozostała
trójka wybierana jest przez monarchę spośród kandydatów wysuniętych przez Radę Narodową.

Książę musi skonsultować się z Radą Koronną przed podpisaniem umów międzynarodowych,
rozwiązaniem Rady Narodowej, przyznaniem obywatelstwa i innymi ważnymi decyzjami.

Sądownictwo

Sądy w Monako obsadzane są przez księcia. Podobnie jest z Sądem Najwyższym (Tribunal
Supreme), w którym sędziów mianuje monarcha, część spośród kandydatów przedstawionych
przez Radę Narodową.

Państwo-miasto

Ponieważ Księstwo Monako jest jednocześnie państwem i miastem, równolegle z instytucjami

państwowymi funkcjonują instytucje miejskie o podobnych kompetencjach i zakresie działań.
Przykładem tutaj może być Rada Komunalna – ciało odpowiedzialne za administrowanie
czterema dzielnicami miasta. Składa się z 15 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na
4 lata, i burmistrza, wybieranego przez tę piętnastkę. Rada zbiera się co 3 miesiące.

Polityka zagraniczna

Monako jako w pełni niepodległe oraz suwerenne państwo ma własną politykę zagraniczną. Jest
mocno związane z Francją, z którą utrzymuje bliskie stosunki dyplomatyczne. Francja w 1919 roku
wraz z podpisaniem traktatu wersalskiego zobowiązała się do obrony suwerenności Monako oraz
ochrony kraju przed agresją militarną. W zamian za ochronę Monako miało zagwarantować
Francji strefę wpływów. Traktat z Wersalu został zreformowany podczas spotkań przedstawicieli
obu krajów w roku 1945 oraz 1963.

W 2002 roku Monako podpisało z Francją nową umowę, która weszła w życie w 2005 roku.
Umowa zawiera następujące gwarancje:

Francja ma konsula generalnego, który będzie rezydował we francuskiej ambasadzie;

Francja akceptuje warunki konstytucji Monako z 1962 roku, w którym jest potwierdzony zapis o
linii sukcesyjnej w Księstwie Monako.

Monako jako kraj niezrzeszony w Unii Europejskiej, lecz mający szczególne stosunki z Francją ma
prawo do stowarzyszenia z krajami wchodzącymi w skład UE oraz ma możliwość wprowadzenia
euro jako waluty narodowej.

Monako jest pełnoprawnym członkiem ONZ, do której państwo wstąpiło w 1993 roku. 4
października 2004 roku dołączyło do Rady Europy. Monako jest również członkiem Interpolu oraz
Międzynarodowej Organizacji Hydrograficznej, której siedziba znajduje się właśnie w Monako.

Monako ma 10 misji dyplomatycznych w Europie Zachodniej, ma stałego członka w Radzie Europy

oraz ONZ. Państwo ma także 106 generalnych konsulatów w 45 państwach świata. 76 krajów ma
swoje ambasady lub konsulaty na terenie Monako.

Demografia
Spośród ponad 37 tysięcy mieszkańców jedynie 9160 (24,3%) stanowią Monegaskowie (obywatele
księstwa); pozostali to migranci, głównie z Francji i Włoch. Jedynie 63,5% obywateli kraju urodziło
się na jego terenie, 0,9% urodziło się poza jego granicami, 35,6% zostało naturalizowanych (w tym
19,1% na drodze małżeństwa z osobą posiadającą obywatelstwo Monako)[10]. Na terenie księstwa
jest zatrudnionych blisko 51 tysięcy ludzi, więcej niż jego cała populacja. W sektorze prywatnym
ponad 3/4 zatrudnionych (około 35 tys.) dojeżdża z terytorium Francji[11]. W usługach pracuje 75%
ludności zawodowo czynnej, w przemyśle – 25%. Cała ludność mieszka w bardzo gęsto
zaludnionym mieście – ok. 18 775 osób na km². Jest to największa gęstość zaludnienia w Europie i
druga na świecie (po Makau). Wraz z sąsiadującymi miejscowościami po stronie francuskiej w
zespole miejskim Monako-Mentona mieszka około 100 tysięcy ludzi.
 Ludność Monako

Liczba ludności 38 350[12]

Zagęszczenie ludności 18 985 mk/km²

Ludność według wieku[13]

0 – 14 lat 12,75%
15 – 64 lat 63,57%
ponad 64 lata 23,68%
Wiek (mediana)
W całej populacji 45,4 lat
Mężczyzn 43,3 lat
Kobiet 47,3 lat
Przyrost rzeczywisty 0,40%
Współczynnik urodzeń 9,19 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 12,91 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji 7,68 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,15 mężczyzn/kobietę
poniżej 15 lat 1,15 mężczyzn/kobietę
15 – 64 lat 0,97 mężczyzn/kobietę
powyżej 64 lat 0,69 mężczyzn/kobietę
Umieralność noworodków
W całej populacji 5,35 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej 6,19 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej 4,46 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 85,4 lat
Mężczyzn 82,7 lat
Kobiet 88,2 lat
Rozrodczość 2,5 urodzin/kobietę

Struktura etniczna

spis powszechny 2008[13]

Narodowość % całej populacji
Monegaskowie 21,50%
Francuzi 28,24%
Włosi 18,57%
Brytyjczycy 7,51%

Pozostali Europejczycy 16,02%[a]

Obywatele państw nieeuropejskich 8,16%[b]

Wyznania religijne

Udział poszczególnych wyznań w populacji Monako (według Pew Research Center w 2010
r.)[14][15]:

katolicyzm – 82,3%
bezwyznaniowi – 11,7%
protestantyzm – 3,5%
judaizm – 1,7%
islam – 0,4%
prawosławie – 0,2%

Gospodarka
Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca Monako wynosi ok. 70 tysięcy USD rocznie. Podstawą
gospodarki są usługi, zwłaszcza bankowość, turystyka i handel nieruchomościami.

Przemysł Monako opiera się na produkcji żywności, przyrządów precyzyjnych, wyrobów

farmaceutycznych, sprzedaży znaczków pocztowych i turystyce. Port jachtowy i kasyno w Monte
Carlo są słynne na całym świecie. Monte Carlo jest ponadto ośrodkiem badań oceanograficznych.
Monako jest siedzibą wielu firm zagranicznych i banków (z uwagi na korzystne przepisy
podatkowe). Istnieje tu rozbudowana sieć hoteli. W 2000 w hotelach Monako nocowało 240
tysięcy turystów zagranicznych. Znaczne dochody przynosi kasyno gry w Monte Carlo oraz emisja
znaczków pocztowych i pamiątkarstwo.
W dzielnicy Fontvieille znajdują się nowoczesne zakłady
przemysłu precyzyjnego, chemicznego (w tym farmaceutycznego), odzieżowego i jubilerskiego,
ponadto funkcjonuje lądowisko dla śmigłowców, nowoczesny stadion, przystań jachtowa. Energia
elektryczna w całości importowana jest z Francji. W pobliżu terytorium Monako przechodzą: linia
kolejowa i autostrada Nicea – Genua. Transport wewnętrzny zapewniają samochody prywatne
(676 samochodów osobowych na 1000 mieszkańców). Monako łączy unia celna z Francją, która
pośredniczy w całości wymiany handlowej księstwa. Monako uczestniczy w Europejskiej Unii
Gospodarczej i Walutowej.

Galeria


Kasyno w Monte Zdjęcie lotnicze „Żółta łódź Port w Monako

Carlo Monako podwodna” –
batyskaf przed
muzeum
oceanograficznym w
Monako

Morze Śródziemne Monte Carlo Pałac księcia Widok na domy na

Monako stromym brzegu
Monako

Uwagi
a. W tym 0,22% Polaków; nie licząc Rosjan, których Urząd Statystyczny Monako (IMSEE) wlicza
do ludności Azji.
b. W tym Rosjanie 0,30%.

Przypisy
1. Population et emploi / IMSEE – Monaco IMSEE (https://www.imsee.mc/Population-et-emploi),
www.imsee.mc [dostęp 2022-07-07].
2. Encyklopedia Gazety Wyborczej. wyd. Mediasat Poland Kraków tom 11, str 156,
ISBN 83-89651-35-1.
3. Wojciech Góralczyk, Stefan Sawicki, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, wyd. XII,
Warszawa 2007, s. 141-142.
4. Łukasz Ropczyński, Monako i słynne dzielnice Monte Carlo, Larvotto, La Rousse i La
Condamine (https://www.kierunekwlochy.pl/monako-i-slynne-dzielnice-monte-carlo-larvotto-la-r
ousse-i-la-condamine), Kierunek Włochy, 1 listopada 2019.
5. Bartłomiej Suder: Najwyższy szczyt Monako w serwisie Korona Europy (http://web.archive.org/
web/20180812040338/http://koronaeuropy.suder.cc:80/bnmonako.php). [dostęp 2009-01-31].
6. Météo-France: Monaco. Fiche Climatologique: Statistiques 1981–2010 et records (https://donn
eespubliques.meteofrance.fr/FichesClim/FICHECLIM_99138001.pdf).
7. visitmonaco.com: Monaco – Climat (http://www.visitmonaco.com/fr/Pratique/Climat). (fr.).
 8. Monaco Sea Temperature (https://www.seatemperature.org/europe/monaco/monaco.htm) –
seatemperature.org.
9. Animals in Monaco (https://www.listofcountriesoftheworld.com/mn-animals.html),
www.listofcountriesoftheworld.com [dostęp 2021-02-19].
10. Stan na 31 grudnia 2013 r., IMSEE Observatoire Démographique 2013.
11. IMSEE Focus Employees (http://www.monacostatistics.mc/News/Focus-Employees).
12. Stan na 31 grudnia 2020 r. Źródło: IMSEE Population-et-emploi (http://www.imsee.mc/Populati
on-et-emploi).
13. Źródło: IMSEE (http://www.imsee.mc) Recensement général de la population 2008.
14. Religious Composition by Country, in Percentages (https://www.pewforum.org/2012/12/18/table
-religious-composition-by-country-in-percentages/). The Pew Research Center. [dostęp 2014-
02-21].
15. Christian Population as Percentages of Total Population by Country (https://www.pewforum.org/
2011/12/19/table-christian-population-as-percentages-of-total-population-by-country/). The Pew
Research Center. [dostęp 2014-02-21].

Linki zewnętrzne
Oficjalna strona rządowa (http://www.gouv.mc) (ang. • fr.)
Prince’s Palace of Monaco (http://www.palais.mc) (ang. • fr.)
Oficjalny portal turystyczny Monako (http://www.visitmonaco.com)
Monako (https://web.archive.org/web/20150621025842/http://www.yourmonaco.com/).
yourmonaco.com. [zarchiwizowane z tego adresu (http://www.yourmonaco.com/) (2015-06-
21)]. (ang.).
Monako w Onet Przewodnik (https://web.archive.org/web/20090220144714/http://przewodnik.
onet.pl/1180,129,,Monako,kraj.html). przewodnik.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (htt
p://przewodnik.onet.pl/1180,129,,Monako,kraj.html) (2009-02-20)].

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Monako&oldid=68492569”

Tę stronę ostatnio edytowano 13 paź 2022, 11:23.

Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie
autorstwa, na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl), z możliwością
obowiązywania dodatkowych ograniczeń.
Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania
(http:https://foundation.wikimedia.org/wiki/Warunki_korzystania).