4 : HABA Youtube

Standard Kandungan Standard Pembelajaran

4.1 Keseimbangan haba
1. Menerangkan dengan contoh keseimbangan terma dalam kehidupan
seharian.
2. Menentu ukur termometer cecair menggunakan dua takat tetap.
4.2 Muatan haba tentu
1. Menjelaskan muatan haba, C.
2. Menentukan muatan haba tentu bahan, c.
3. Eksperimen menentukan muatan haba tentu air dan aluminium
4. Berkomunikasi untuk menerangkan aplikasi muatan haba tentu
dalam kehidupan seharian, kejuruteraan bahan dan fenomena
semula jadi.
5. Menyelesaikan masalah yang melibatkan muatan haba tertentu
menggunakan rumus Q=mc∆θ.
4.3 Haba pendam tentu
1. Terangkan haba pendam.
2. Menentukan:
i. haba pendam tentu, 𝓁
ii. haba pendam tentu pelakuran, 𝓁f
iii. haba pendam tentu pengewapan, 𝓁v
3. Eksperimen untuk menentukan:
i. haba pendam tentu pelakuran ais, 𝓁f
ii. haba pendam tentu pengewapan air, 𝓁v
4. Berkomunikasi untuk menerangkan aplikasi haba pendam tentu
dalam kehidupan seharian.
5. Menyelesaikan masalah yang melibatkan haba pendam.
4.4 Hukum gas 1. Menjelaskan tekanan, suhu dan isi padu gas dari segi kelakuan
molekul gas berdasarkan Teori Kinetik Gas.
2. Eksperimen untuk menentukan hubungan antara tekanan dan isi
padu gas berjisim tetap pada suhu malar.
3. Eksperimen untuk menentukan hubungan antara isi padu dan suhu
gas berjisim tetap pada tekanan malar.
4. Eksperimen untuk menentukan hubungan antara tekanan dan suhu
gas berjisim tetap pada isi padu malar.
5. Menyelesaikan masalah yang melibatkan tekanan, suhu dan isi padu
untuk gas berjisim tetap menggunakan rumus Hukum gas.

This work is licensed under the Creative Commons Attribution NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Kebanyakan imej, vektor atau gambar rajah dalam modul ini sama ada kandungan asal atau boleh didapati daripada Freepik.com

1
4.1 Keseimbangan Terma
Sebelum keseimbangan Selepas keseimbangan
terma dicapai terma dicapai

Dua objek dalam sentuhan terma, haba Suhu yang sama

akan dipindahkan Kadar pemindahan haba sama
Pemindahan bersih haba sifar
Kadar pemindahan haba dari objek panas
ke sejuk lebih tinggi dari kadar pemindahan Objek telah mencapai
haba daripada objek sejuk ke panas keseimbangan terma

Pemindahan haba bersih dari objek panas sejuk panas

kepada objek sejuk

Suhu objek sejuk meningkat, suhu objek

panas berkurangan
suhu sama
Keseimbangan Terma dalam Kehidupan Harian
(Rujuk buku teks ms 122)

Memanaskan objek Menyejukkan objek

Membakar kek dalam ketuhar Simpan makanan dalam peti sejuk
Menggunakan termometer Ais untuk sejukkan minuman

Penentu ukuran termometer

Sifat termometrik: Sifat fizikal yang boleh diukur yang berubah dengan perubahan suhu.
Penentu ukuran: Proses penskalaan bacaan pada termometer untuk membuat pengukuran suhu.

Guna dua titik tetap takat lebur ais, 0°C (takat tetap bawah)
takat didih air, 100°C (takat tetap atas)

0°C 𝜃 100°C
𝑙𝜃 − 𝑙0
𝜃= × 100℃
𝑙100 − 𝑙0
l0
ϴ= suhu,°C
lϴ
l0= panjang turus apabila suhu 0°C, cm
l100= panjang turus apabila suhu 100°C, cm l 100
Contoh
Sekiranya panjang turus merkuri di 0°C dan 100°C ialah 23 − 3
masing-masing 3 cm dan 40 cm, berapakah suhu apabila 𝜃= × 100℃
40 − 3
panjang turus merkuri ialah 23 cm?
= 54℃

2
Latihan
1. Siti menggunakan sudu logam untuk mengacau kopinya. Dengan
menggunakan konsep pemindahan haba, terangkan bagaimana sudu dan
kopi mencapai keseimbangan terma.

2. Irfan jatuh sakit dan dia menggunakan termometer untuk

mengukur suhunya. Untuk memastikan suhu adalah tepat, dia
perlu menunggu beberapa saat sebelum mengambil bacaan
termometer. Menggunakan konsep keseimbangan terma,
terangkan mengapa.

freepik.com

3. Jika panjang turus merkuri dalam pada 0°C dan 100°C masing-masing ialah 5 cm dan 33 cm,
berapakah suhu apabila panjang turus merkuri ialah 28 cm?

4. Jika panjang turus merkuri dalam pada 0°C dan 100°C masing-masing ialah 4 cm dan 26 cm,
berapakah panjang turus merkuri jika suhu ialah 87°C?

3
4.2 Muatan haba tentu
Muatan haba
Muatan haba, C: Kuantiti tenaga haba yang diperlukan untuk menaikkan suhu objek sebanyak 1°C

𝑄 Q : haba dibekalkan, J
𝐶= Jisim besar, muatan haba tinggi
∆Ɵ m : jisim, kg
c : muatan haba tentu, J kg-1°C-1 • Sup dalam mangkuk besar kekal panas
𝐶 = 𝑚𝑐 lama dari sup dalam mangkuk kecil
∆Ɵ : perubahan suhu, °C
• Air isi padu besar mengambil masa
lebih lama untuk mendidih

Muatan haba tentu

Muatan haba tentu ,c : Kuantiti tenaga haba yang diperlukan untuk menaikkan suhu 1 kg bahan sebanyak 1°C

c air ialah 4200 Jkg-1°C-1 = 4200J tenaga diperlukan untuk meningkatkan suhu 1 kg air sebanyak 1°C

Muatan haba tentu tinggi

𝑄 = 𝑚𝑐∆Ɵ
• Apabila dipanaskan – lambat panas
• Apabila disejukkan – lambat sejuk
Q : haba dibekalkan, J
m : jisim, kg Muatan haba tentu rendah
c : muatan haba tentu, J kg-1°C-1 • Apabila dipanaskan – cepat panas
∆Ɵ : perubahan suhu, °C • Apabila disejukkan – cepat sejuk

Contoh

Periuk X memerlukan 25 kJ tenaga haba untuk meningkatkan suhunya

daripada 25 kepada 65°C. Diberi jisim periuk itu ialah 700 g.

i. Berapakah muatan haba periuk?

ii. Berapakah muatan haba tentu periuk?
iii. Periuk Y dengan jisim yang sama dengan Periuk X mempunyai muatan
haba tentu 500 J kg-1°C-1. Apabila diberi jumlah tenaga yang sama, yang
manakah akan lebih cepat panas? Terangkan jawapan anda.
Periuk X

i. Muatan haba ii. Muatan haba tentu iii. Periuk Y akan lebih cepat
𝑄 panas. Ini kerana muatan
𝐶 = 𝑄 = 𝑚 𝑐 ∆Ɵ haba tentu Periuk Y adalah
∆Ɵ
25 000 = (0.7) (c) (65-45) lebih kecil daripada Periuk X.
25 000
=
(65 − 45) c = 892.86 J kg-1 °C-1

= 625 J°C-1

4
4.2 Muatan haba tentu
Menghubungkait tenaga elektrik dan haba
(Eksperimen mendapatkan MHT - Eksperimen 4.2 dalam buku teks – ms 130)

• Tenaga haba yang dihasilkan oleh pemanas elektrik akan diserap oleh bahan
𝑄=𝑃𝑡
• Dengan mengandaikan bahawa tiada haba yang hilang ke persekitaran,
Q : tenaga, J kuantiti haba yang dihasilkan oleh pemanas sama dengan kuantiti haba yang
P : kuasa, W diserap oleh bahan.
𝑄𝑏𝑒𝑏𝑎𝑠 = 𝑄𝑠𝑒𝑟𝑎𝑝
t : masa, s
𝑃𝑡 = 𝑚𝑐∆Ɵ

Contoh

Pemanas rendam berlabel 100 W, 240 V digunakan untuk memanaskan

1 kg blok aluminium seperti dalam rajah. Selepas dipanaskan selama 5
minit, suhu bongkah meningkatkan sebanyak 33.3 °C.

i. Kira tenaga haba yang dibekalkan oleh pemanas.

BBC Bitesize

ii. Kira muatan haba tentu aluminium.

iii. Nyatakan andaian untuk menjawab (ii).

i. Q = P t ii.Q =mc ∆Ɵ iii. Kuantiti tenaga haba yang dihasilkan

= (100) (5 x 60) 30 000 = (1) (c) (33.33) pemanas sama dengan kuantiti haba
= 30 000 J yang diserap oleh aluminium. Tiada
c = 900 J kg-1 °C-1 kehilangan haba ke persekitaran.

Latihan
1. Apakah yang dimaksudkan dengan pernyataan “Muatan haba tentu titanium ialah 523J kg-1°C-1”?

2. Wulan menggunakan sudu logam 50 g untuk mengacau minumannya. Jika

suhu sudu meningkat daripada 30 hingga 45 °C, kira muatan haba dan tenaga
haba yang diserap oleh sudu. (Muatan haba tentu sudu = 800 J kg-1°C-1)

3. Bebola keluli berjisim 3 kg dimasukkan ke dalam air mendidih. Selepas ia mencapai keseimbangan
terma dengan air, bola dikeluarkan dari air dan dibiarkan sejuk. Kira tenaga yang dibebaskan oleh
bola untuk mencapai suhu 40 °C. Diberi muatan haba tentu sudu ialah 466J kg-1°C-1.

5
Latihan
4. Pemanas rendam berlabel 200W, 240 V digunakan untuk memanaskan 3 kg blok keluli. Jika muatan
haba tentu keluli ialah 466 J kg-1°C-1, berapakah masa yang diambil untuk meningkatkan suhu
sebanyak 37°C?

5. Marlia ingin minum air suam jadi dia mencampurkan 0.5 kg air mendidih dengan 0.3 kg air sejuk
bersuhu 10 °C. Berapakah suhu akhir campuran? Andaikan bahawa tiada kehilangan haba ke
persekitaran?

freepik.com
6. Pada waktu siang, angin laut berhembus dari laut ke pantai.
Berdasarkan pengetahuan anda tentang muatan haba tentu,
terangkan fenomena tersebut.
(Rujuk buku teks – ms 134)

7. Nyatakan dan terangkan ciri-ciri bahan yang digunakan untuk

membuat cerek yang boleh memanaskan sejumlah besar air dengan
cepat dan selamat.
• Muatan haba tentu bahan untuk membuat badan cerek
• Muatan haba tentu bahan untuk membuat pemegang cerek
• Jisim cerek
• Isi padu cerek
• Ketumpatan bahan
• Takat lebur

6
4.3 Haba pendam tentu
Haba pendam tentu
Haba pendam tentu ,l : Kuantiti haba yang diserap atau dibebaskan semasa perubahan fasa bagi 1 kg
bahan tanpa perubahan suhu.

Q : haba dibekalkan, J
𝑄 = 𝑚𝑙 m : jisim, kg
l : haba pendam tentu, J kg-1

Haba pendam tentu pelakuran,l f Kuantiti haba yang diserap semasa peleburan atau kuantiti
haba yang dibebaskan semasa pembekuan bagi 1 kg bahan
tanpa perubahan suhu.

PELEBURAN PENDIDIHAN
pepejal cecair
PEMBEKUAN KONDENSASI

Kuantiti haba yang diserap semasa pendidihan atau

kuantiti haba yang dibebaskan semasa kondensasi
bagi 1 kg bahan tanpa perubahan suhu. Haba pendam tentu pengewapan, l v

Menghubungkait tenaga elektrik dan haba

(Eksperimen mendapatkan HPT - Eksperimen 4.3 dalam buku teks – ms 141)

• Tenaga haba yang dihasilkan oleh pemanas elektrik diserap oleh bahan
𝑄=𝑃𝑡
• Dengan andaian bahawa tiada haba yang hilang ke persekitaran, kuantiti
Q : tenaga, J haba yang dihasilkan pemanas sama dengan kuantiti haba diserap bahan
P : kuasa, W 𝑄𝑏𝑒𝑏𝑎𝑠 = 𝑄𝑠𝑒𝑟𝑎𝑝
t : masa, s
𝑃𝑡 = 𝑚𝑙

Contoh
Suhu ais tulen ialah 0°C. Sebongkah ais sedang cair apabila dibekalkan dengan
tenaga haba daripada pemanas rendam berlabel 1 kW, 240 V selama 10 minit.

i. Nyatakan suhu semasa ais cair.

ii. Dengan mengandaikan tiada kehilangan haba ke persekitaran,
hitung jisim ais yang telah cair. (lv: 3.34 x 105J kg-1)

freepik.com i. 0°C ii. P t = ml

(1000) (10 x 60) = (m) (3.34 x 105)
m = 1.78 kg

7
 4.3 Muatan haba tentu
Lengkung pemanasan
Haba pendam tentu diserap
untuk memutuskan ikatan
Suhu

antara molekul. Tenaga kinetik

molekul malar. Suhu malar.
Haba pendam tentu diserap
untuk melemahkan ikatan
antara molekul. Tenaga kinetik
molekul malar. Suhu malar.

Gas dipanaskan. Haba

yang diserap digunakan
untuk meningkatkan
Cecair dipanaskan tenaga kinetik molekul.
sehingga takat didih. Haba Suhu meningkat.
yang diserap digunakan
untuk meningkatkan
tenaga kinetik molekul.
Pepejal dipanaskan hingga Suhu meningkat.
takat lebur. Haba yang
diserap digunakan untuk
meningkatkan tenaga kinetik
molekul. Suhu meningkat.
freepik.com

Masa

Lengkung penyejukan

Haba pendam dibebaskan

dan ikatan antara molekul
terbentuk. Tenaga kinetik
Suhu

molekul malar. Suhu

malar. Haba pendam
dibebaskan dan ikatan
antara molekul
dikuatkan. Tenaga
kinetik molekul malar.
Suhu malar.

Gas disejukkan
hingga takat didih.
Haba dibebaskan.
Tenaga kinetik
molekul berkurang. Cecair disejukkan hingga takat
Suhu berkurang. beku. Haba dibebaskan.
Tenaga kinetik molekul
berkurang. Suhu berkurang.

Pepejal disejukkan.
Haba dibebaskan.
Tenaga kinetik molekul
berkurang. Suhu
freepik.com berkurang.

Masa

8
4.3 Haba pendam tentu
Aplikasi Haba Pendam Tentu

Penyejatan peluh

1. Apabila suhu badan meningkat, peluh terhasil.

2. Apabila peluh menyejat, haba diserap dari badan dan
menghasilkan kesan penyejukan.
3. Kadar sejatan meningkat apabila terdapat peredaran udara.

Sistem penyejukan peti ais

1. Pemampat memampatkan agen penyejuk

(gas) untuk meningkatkan tekanan dan suhu
2. Dalam kondenser, agen penyejuk
membebaskan haba pendam semasa
kondensasi (gas kepada cecair)
3. Agen penyejuk mengalir melalui injap
pengembang (cecair)
4. Dalam penyejat, agen penyejuk menyerap
haba pendam dari udara dalam peti sejuk
dan menyejat
5. Agen penyejuk (gas) mengalir keluar dari
penyejat ke pemampat

Latihan
1. Fatinah menggunakan alat pemanas untuk membekalkan 3400 J tenaga kepada cecair. Jika 0.4 kg
cecair berubah menjadi gas selepas dipanaskan, kira haba pendam tentu pengewapan cecair.

2. Siti menyejukkan satu jag air teh menggunakan ketulan ais. Jika teh
menyejuk selepas membebaskan 10 500 J tenaga, hitung jisim ais yang
telah cair. (Haba pendam tentu pelakuran ais: 3.34 x 105J kg-1)

freepik.com

9
Latihan
3. Hermione menggunakan pemanas elektrik dengan label 100 W, 240 V untuk mencairkan ais. Pada
mulanya, jisim ais ialah 750 g. Kira masa yang diambil supaya hanya 400 g ketulan ais yang tinggal.
(Haba pendam tentu pelakuran ais: 3.34 x 105J kg-1)

4. Irfan menggunakan pemanas elektrik dengan kadar kuasa 250 W, 240 V untuk mencairkan sedikit
ais. Pada mulanya, jisim ais adalah 2 kg. Jika pemanas digunakan selama 10 minit, hitung jisim akhir
ais itu. (Haba pendam tentu pelakuran ais: 3.34 x 105J kg-1)

5. Kira jumlah tenaga yang diperlukan untuk menukar 0.2 kg kiub ais kepada air
dengan suhu 30 °C.(Haba pendam khusus pelakuran ais: 3.34 x 105Jkg-1; Muatan
haba tentu air: 4200 J kg-1°C-1)

freepik.com

6. Rajah menunjukkan lengkung pemanasan pepejal X berjisim 0.2 kg apabila dibekalkan dengan
tenaga haba daripada pemanas dengan kadar kuasa 200 W, 240 V.
Suhu/ °C
a. Nyatakan takat lebur objek
80
b. Kira muatan haba tentu pepejal X.
c. Kira haba pendam tentu pelakuran X. 60
d. Terangkan mengapa suhu antara 35
dan 75 s kekal sama walaupun haba 30
masih dibekalkan kepadanya.
0 35 75 130 Masa / s

10
4.4 Hukum Gas
Menerangkan P, V, T gas
(Berdasarkan Teori Kinetik Gas)

Suhu, T
Tekanan, P
• apabila suhu meningkat, tenaga kinetik molekul
meningkat
• molekul gas bergerak secara rawak
• apabila molekul gas berlanggar dengan Isi padu, V
dinding bekas dan melantun, daya dikenakan
• molekul gas bergerak bebas dan memenuhi
ke atas dinding bekas
seluruh ruang bekas
• daya per unit luas menghasilkan tekanan gas
• Isi padu gas adalah sama dengan isi padu bekas

Hukum Boyle
(Rujuk Eksperimen 4.4 buku teks – ms 149)
Tekanan berkadar songsang kepada isi padu bagi suatu gas berjisim tetap pada suhu malar.

P P

1
V
𝑉
V berkurang
P meningkat 1. Apabila isi padu gas berkurang, jumlah molekul yang sama
T malar bergerak dalam ruang yang lebih kecil
2. Bilangan molekul per unit isi padu bertambah
3. Kadar perlanggaran antara molekul dan dinding bekas
meningkat
𝑃1 𝑉1 = 𝑃 2 𝑉 2 4. Daya per unit luas di atas dinding bekas bertambah
5. Tekanan meningkat

Contoh

Sebuah bekas mengandungi 300 cm3 gas pada 400

kPa. Apabila lebih banyak beban ditambah pada
penutup, isi padu berkurangan kepada 150 cm3.
Kira tekanan gas baru.

𝑃1 𝑉1 = 𝑃2 𝑉2
(400) (300) = p (150)
P = 800 kPa

11
4.4 Hukum Gas
Hukum Charles
(Rujuk Eksperimen 4.5 buku teks – ms 153)

Isi padu berkadar terus dengan suhu mutlak bagi suatu gas berjisim gas tetap pada tekanan malar.

T meningkat
V meningkat -273
P malar
𝑉1 𝑉2
1. Apabila suhu meningkat, tenaga kinetik purata molekul meningkat
=
𝑇1 𝑇2
2. Molekul bergerak dengan halaju yang lebih tinggi
+ 273
3. Untuk mengekalkan tekanan, isi padu gas bertambah supaya kadar °𝐶 𝐾
perlanggaran antara molekul dan dinding bekas adalah malar - 273
Contoh

Bekas yang mengandungi gas dengan isi padu 2.5cm3 berada di suhu 27°C.
Berapakah isi padu bekas jika suhunya meningkat kepada 77°C?

𝑉1 𝑉 2.5 𝑉
= 𝑇2 =77+273 𝑉 =2.9 𝑐𝑚3
𝑇1 2 27+273

Hukum Gay-Lussac
(Rujuk Eksperimen 4.6 buku teks – ms 158)

Tekanan adalah berkadar terus dengan suhu mutlak bagi suatu gas berjisim tetap pada isi padu malar.

T meningkat
P meningkat
V malar

1. Apabila suhu meningkat, tenaga kinetik purata molekul meningkat 𝑃1 𝑃2

=
2. Molekul bergerak dengan halaju yang lebih tinggi 𝑇1 𝑇2
3. Isi padu yang malar menyebabkan kadar perlanggaran antara molekul
dan dinding bekas meningkat + 273
°𝐶 𝐾
4. Daya per unit luas meningkat, tekanan gas meningkat
- 273
Contoh
Gas dalam bekas yang mempunyai isi padu tetap mempunyai
tekanan 280 kPa pada suhu 29°C. Berapakah tekanan apabila bekas
disejukkan kepada 5°C?
𝑃1 𝑃 280 𝑃
= 𝑇2 =5+273 𝑃 =257 𝑘𝑃𝑎
𝑇1 2 29+273

12
4.4 Hukum Gas
Ringkasan hukum gas

Latihan
1. Nyatakan nama hukum gas yang terlibat dalam situasi di bawah.
a. Sebelum Selepas b. Sebelum Selepas

Bola ping pong kemek

Haba

2. Isi padu udara dalam beg plastik ialah 250 cm3 apabila diletakkan di dalam peti sejuk bersuhu 5°C.
Kira isi padu apabila ia diletakkan di luar dengan suhu 27°C.

3. Tekanan dalam bekas ialah 2.0x105 Pa apabila isi padunya ialah 30 cm3. Bekas itu kemudiannya
ditekan untuk menukar tekanannya. Berapakah isi padu yang akan meningkatkan tekanan kepada
2.3x105 Pa?

4. Gas dalam bekas yang mempunyai isi padu tetap mempunyai tekanan 280 kPa pada suhu 29°C.
Bekas dipanaskan sehingga tekanan di dalam bekas mencapai 300 kPa. Kira suhu bekas dan
nyatakan jawapan dalam °C.

13
Latihan
freepik.com
5. Ron akan memandu kereta di jalan
raya. Rajah 1 menunjukkan tekanan
tayar sebelum dia memulakan
220kPa 240kPa perjalanan pada waktu pagi. Rajah 2
menunjukkan tekanan tayar selepas
beberapa jam di atas jalan panas.
Rajah 1 Rajah 2

a. Berdasarkan Rajah 1 dan 2, bandingkan;

i. tekanan ii. isi padu iii. suhu

b. Berdasarkan jawapan anda di (a);

i. nyatakan hubungan antara suhu dan tekanan.

ii. nyatakan hukum gas yang terlibat.

c. Dengan menggunakan teori kinetik gas, terangkan perubahan tekanan tayar sebelum
dan selepas perjalanan.

6. Rajah A menunjukkan merkuri dalam ruang udara. Silinder yang sama diletakkan pada kedudukan
yang berbeza seperti dalam Rajah B dan C. Hitung panjang ruang udara dalam Rajah B dan C.
(Tekanan atmosfera : 76 cm Hg)

Rajah A Rajah B Rajah C

2 cm
LC
LB
10 cm

7. Rajah menunjukkan seorang penyelam sedalam 20 m dalam air. Gelembung udara yang dihasilkan
pada aras tersebut ialah 2 cm3. Gelembung akan naik. Kira isi padu gelembung udara berhampiran
permukaan air. (Tekanan atmosfera : 10.3 m H2O)

freepik.com

14