Cadangan Jawapan
BAB 9 NUTRISI DAN SISTEM
PENCERNAAN MANUSIA
Praktis Formatif 9.1
1 Makanan yang dimakan oleh manusia adalah
dalam bentuk molekul yang besar dan kompleks.
Makanan ini perlu dicernakan kepada bentuk yang
lebih kecil dan ringkas agar dapat diserap ke dalam
salur darah dan dihantar ke sel-sel badan.
2 Struktur yang terlibat dalam proses pencernaan
ialah mulut, gigi, esofagus, perut, duodenum,
usus kecil dan usus besar.
3 Sel-sel utama pada kelenjar gaster ialah sel utama
yang merembeskan pepsinogen, sel parietal yang
merembeskan asid hidroklorik dan sel mukus yang
merembeskan mukus.
4 Enzim-enzim yang terlibat dalam proses
pencernaan di usus kecil ialah tripsin, amilase,
erepsin, sukrase, maltase, laktase dan lipase.
Fungsi enzim:
Tripsin—menghidrolisis polipeptida kepada peptida
Amilase—menghidrolisis kanji kepada maltosa
Erepsin—menghidrolisis peptida kepada asid amino
Sukrase—menghidrolisis sukrosa kepada glukosa
dan fruktosa
Maltase—menghidrolisis maltosa kepada glukosa
Laktase—menghidrolisis laktosa kepada glukosa
dan galaktosa
Lipase—menghidrolisis lipid kepada asid lemak dan
gliserol
Praktis Formatif 9.2
1 Struktur utama dalam penyerapan makanan
ialah vilus.
2 (a) Kapilari darah
(b) Lakteal
3 Usus kecil panjang. Lapisan dalam usus kecil
berlipat-lipat serta dilitupi vilus untuk menambahkan
luas permukaan bagi penyerapan nutrien. Pada
permukaan epitelium vilus, terdapat banyak
mikrovilus.
4 Glukosa, galaktosa dan asid amino diangkut
merentasi sel epitelium ke salur darah melalui
pengangkutan aktif oleh protein pembawa
menentang kecerunan kepekatan. Asid lemak
dan gliserol diangkut merentasi membran plasma
dengan cara meresap ke dalam lakteal melalui
resapan ringkas.
Praktis Formatif 9.3
1 Asimilasi merujuk kepada penggunaan nutrien yang
diserap untuk mensintesis sebatian kompleks.
2 Fungsi hati dalam proses asimilasi:
• Metabolisme karbohidrat.
Glukosa dioksidakan untuk menghasilkan
tenaga.Kebanyakan glukosa berlebihan ditukar
kepada glikogen dan disimpan di dalam hati.
• Metabolisme protein.
Sel hati menggunakan asid amino untuk
mensintesis protein plasma dan enzim.
• Penyimpanan nutrien.
Selain daripada menyimpan glikogen, hati
menyediakan tempat simpanan vitamin dan juga
garam mineral.
• Penyahtoksinan.
Hati bertindak menyaring dan menyahtoksin
bahan berbahaya kepada badan seperti dadah,
alkohol serta bendasing lain.
Praktis Formatif 9.4
1 Fungsi utama usus besar ialah penyerapan air dan
vitamin serta pembentukan tinja.
2 Air, mineral, hasil sampingan metabolisme sesetengah
bakteria seperti vitamin B, K dan asid folik.
1
 3 Kepentingan penyerapan air dan vitamin:
• Penyerapan air dalam usus besar membantu
pembentukan tinja yang separa pepejal. Proses
ini membolehkan badan mengekalkan air.
• Penyerapan vitamin dapat mengekalkan
kesihatan.
4 Proses pembentukan tinja:
• Selepas penyerapan nutrien berlaku di dalam
usus kecil, kandungan yang masih tertinggal di
dalam usus kecil akan masuk ke dalam kolon.
• Kandungan tersebut mengandungi campuran
air, bahan makanan yang tidak dihadam,
bakteria, sel-sel mati dan selulosa.
• Pergerakan makanan yang tidak terhadam
tersebut dibantu oleh proses peristalsis.
• Di dalam kolon, berlakunya penyerapan garam
mineral dan air sehingga terbentuknya tinja.
Praktis Formatif 9.5
1 Pengambilan gizi dengan kandungan serat yang
tinggi dapat memudahkan pergerakan tinja dan
seterusnya mengelakkan masalah kesihatan
seperti sembelit, kanser kolon, kanser rektum dan
hemoroid. Antara fungsi serat ialah merangsang
peristalsis, menyerap dan menyingkirkan
bahan toksik, mengawal atur penyerapan
glukosa terutamanya bagi pesakit diabetes dan
meningkatkan populasi bakteria dalam usus besar.
2 Pintasan gaster melibatkan pengecilan saiz perut
menggunakan pelbagai kaedah pembedahan.
Antara kesan sampingan jangka pendek
pembedahan ini ialah refluks asid, mual dan
muntah-muntah, esofagus mengembang, tidak
boleh makan beberapa jenis makanan, risiko
jangkitan, kenaikan atau penurunan berat badan.
Kesan sampingan jangka panjang pula termasuklah
mual dan pening-pening, aras gula rendah,
malnutrisi, ulser perut dan masalah penyahtinjaan.
2
Praktis Sumatif 9
1 Jus usus individu tersebut berkemungkinan tidak
mengandungi atau kekurangan enzim laktase yang
boleh mencernakan gula susu (laktosa) dalam
usus kecilnya. Akibatnya, bakteria yang terdapat
di dalam usus besar akan mencernakan laktosa ini
untuk menghasilkan asid lemak dan metana yang
menyebabkan masalah cirit-birit dan kembung
perut. Individu tersebut dinasihati minum susu
tanpa laktosa.
2 • Kelenjar gaster di dalam perut merembeskan
jus gaster.
• Jus gaster mengandungi asid hidroklorik
dan pepsin.
• Medium di dalam perut adalah berasid dan
optimum untuk tindakan enzim.
• Protein dihidrolisiskan kepada polipeptida oleh
enzim pepsin.
3 • Individu tersebut menghidap penyakit bulimia.
• Untuk mengekalkan jisim badan, pesakit
memuntahkan semula makanan yang dimakan.
• Pesakit juga mengalami tekanan dan kerisauan.
• Pesakit mengalami ketidakseimbangan ion
mineral dalam darah.
• Ini menyebabkan kerosakan kepada salur
alimentari.
4 (a) X : Duodenum
Y : Pankreas
(b) (i) Hempedu dan jus pankreas adalah
beralkali. Ini membantu meneutralkan asid
daripada perut.
(ii) Y merembeskan jus pankreas yang
mengandungi enzim pencernaan ke
dalam X. Amilase pankreas menghidrolisis
kanji kepada maltosa.
 (c) Pepsin menghidrolisis protein kepada
polipeptida.
(d) Asid di dalam buah oren merendahkan nilai
pH duodenum. Hal ini akan memperlahankan
pencernaan kanji.
Soalan Esei
5 • Pencernaan lipid bermula di duodenum.
• Garam hempedu yang dihasilkan oleh hati
mengemulsi lemak kepada titisan lipid.
• Pankreas merembes jus pankreas yang
7 (a) Diet yang kaya dengan lemak adalah tidak baik
mengandungi lipase ke dalam duodenum.
• Lipase menghidrolisis titisan lipid kepada asid
lemak dan gliserol.
• Lipid + air Gliserol + asid lemak
• Penyerapan asid lemak dan gliserol berlaku di
dalam usus kecil.
• Di dalam sel epitelium vilus, kondensasi asid
lemak dan gliserol membentuk titisan lipid
semula.
• Titisan lipid diserap ke dalam lakteal vilus.
• Lipid diangkut dari lakteal melalui sistem limfa
ke dalam duktus toraks dan akhirnya masuk ke
dalam aliran darah melalui vena subklavikel kiri.
• Asimilasi berlaku dalam sel.
• Sel menggunakan lipid untuk membentuk
sebatian kompleks membran plasma.
6 • Roti mengandungi karbohidrat. Pencernaan
karbohidrat menghasilkan glukosa.
• Glukosa diangkut ke sel badan dan hati
untuk dioksidakan semasa respirasi sel bagi
membebaskan tenaga.
• Glukosa berlebihan ditukar menjadi glikogen
untuk disimpan.
• Hasil akhir mentega ialah asid lemak dan gliserol.
• Lipid dioksidakan untuk menghasilkan tenaga.
• Sebahagiannya disimpan dalam tisu adipos.
• Hasil akhir protein (telur dan susu) ialah asid amino.
• Asid amino diangkut ke sel badan untuk sintesis
enzim dan memperbaiki tisu yang rosak.
• Epal dan susu membekalkan vitamin dan garam
mineral.
• Vitamin seperti vitamin B digunakan sebagai
kofaktor. Secara amnya, vitamin dan garam
mineral mengekalkan kesihatan yang optimum.
• Epal juga membekalkan pelawas yang
tidak boleh dicerna tetapi membantu dalam
penyahtinjaan.
untuk kesihatan bagi sebab-sebab berikut:
• Diet yang mempunyai kandungan lemak
yang tinggi dan makanan berminyak boleh
menyebabkan tekanan darah tinggi dan
penyakit kardiovaskular.
• Lemak yang berlebihan akan terenap pada
dinding arteri (aterosklerosis) dan boleh
menyebabkan arteri tersumbat.
• Lumen arteri menjadi sempit. Ini
menyukarkan pengaliran darah. Keadaan
ini meningkatkan tekanan darah
(hipertensi).
• Sekiranya lumen arteri yang menjadi
sempit ialah arteri koronari (arteri di
jantung), sakit jantung yang disebabkan
oleh kekurangan bekalan oksigen ke otot
jantung berlaku.
• Sekiranya kolesterol ini mengeras dan
menyumbat arteri koronari, serangan
penyakit jantung atau trombosis
koronari iaitu kekurangan bekalan darah
dan oksigen ke jantung berlaku dan
menyebabkan kerosakan pada bahagian
jantung. Keadaan ini boleh membawa
maut sekiranya tindakan pengepaman
jantung terhenti.
• Kolesterol berlebihan juga boleh
menyebabkan pembentukan batu
hempedu.
3
 (b) • Makanan yang kurang karbohidrat dan ginjal. Oleh itu, bentuk struktur molekul ubat yang
lemak. Kurang karbohidrat akan ditukar ditelan adalah berbeza daripada yang terdapat
kepada lemak. dalam darah.
• Makanan yang kurang lemak dan
9 Pemanis tiruan seperti ‘sakarin’, ‘aspartame’
kolesterol. Kolesterol akan kurang terenap
dan ‘sucralose’ memberikan rasa manis kepada
pada dinding arteri dan menyumbat arteri.
minuman tersebut tetapi hanya menyumbangkan
Pengaliran darah di jantung tidak tersekat.
sedikit nilai kalori. ‘Sucralose’ diperbuat daripada
(c) • Hidrolisis kanji oleh amilase air liur dan sukrosa yang telah diubah suai iaitu tiga daripada
amilase pankreas menghasilkan maltosa. kumpulan hidroksil molekul sukrosa telah diganti
Seterusnya, hidrolisis maltosa oleh dengan atom klorin. ‘Sucralose’ merangsang tunas
maltase menghasilkan glukosa. Hasil akhir rasa (manis) seperti sukrosa tetapi enzim tidak
pencernaan kanji ialah glukosa. Glukosa boleh mencernakannya. Oleh itu ‘sucralose’ tidak
diserap melalui sel epitelium ileum dan memberi sebarang nilai kalori kepada makanan.
seterusnya diserap masuk ke dalam sistem ‘Sucralose’ adalah lebih stabil berbanding dengan
peredaran darah melalui kapilari darah. pemanis tiruan yang lain.
• Glukosa kemudian diangkut melalui vena 10 Bahan-bahan dalam makanan siap saji atau sejuk
portal hepar ke hati. beku lazimnya mengandungi banyak lemak, garam,
• Proses asmilasi berlaku di hati. Mengikut gula dan bahan kimia yang telah diproses.
keperluan badan, glukosa dalam hati • Kebanyakan lemak yang terkandung dalam
dioksidakan, glukosa berlebihan ditukar makanan siap saji atau sejuk beku adalah lemak
kepada glikogen untuk disimpan di hati trans. Lemak trans ialah lemak yang biasanya
atau ditukar menjadi lemak dan diangkut ke wujud dalam bentuk cecair diubah suai menjadi
bahagian badan yang lain untuk disimpan. pepejal. Lemak trans membuatkan makanan
• Dari hati, sebahagian glukosa diangkut siap saji tahan lebih lama. Namun begitu, lemak
oleh sistem peredaran darah ke jantung trans boleh meningkatkan paras kolesterol
dan seterusnya dipam ke seluruh sel badan. ‘buruk’ (LDL) dan mengurangkan paras
• Di sel badan, glukosa dioksidakan untuk kolesterol ‘baik’ (HDL). Ini meningkatkan risiko
menghasilkan tenaga, air dan karbon mendapat penyakit jantung dan menyebabkan
dioksida. penyumbatan arteri. Sesetengah makanan siap
• Tenaga digunakan untuk proses kimia sel, saji mengandungi daging merah dan keju yang
misalnya pengecutan otot dan sintesis semulajadinya terdiri daripada lemak tepu, boleh
protein. Glukosa berlebihan disimpan mengakibatkan peningkatan kolesterol ‘buruk’.
dalam otot. • Garam biasanya digunakan sebagai
bahan penambah perisa dan juga sebagai
Sudut Pengayaan pengawet. Hidangan makanan siap saji
mengandungi lebih banyak garam daripada
8 Ubat yang dimakan mungkin telah diubah yang diperlukan oleh badan kita untuk sehari.
suai oleh hati. Ubat yang telah diserap melalui Ini boleh mengakibatkan peningkatan paras
usus kecil diangkut oleh darah ke hati. Di hati, kolesterol, dan juga meningkatkan tekanan
sebarang komponen yang toksik dalam ubat darah. Kandungan garam yang tinggi dalam
dimetabolismekan dan ditukar kepada bentuk yang makanan juga dikaitkan dengan penyakit
kurang toksik dan lebih mudah dikumuhkan melalui ginjal.

4
• Kanji atau gula kompleks digunakan dalam
makanan siap saji untuk menambah perisa
dan tekstur. Badan akan menguraikan
kanji kepada gula dalam bentuk glukosa
semasa pencernaan. Pengambilan gula yang
berlebihan boleh mengakibatkan isu kesihatan
yang serius dan dikaitkan dengan peningkatan
risiko mendapat penyakit diabetes, penyakit
jantung dan obesiti. Gula berlebihan juga
dikaitkan dengan kemurungan.
• Bahan kimia ditambahkan kepada makanan
siap saji atau sejuk beku untuk menjadikannya
tahan lama dan menambah perisa. Akan tetapi,
kandungan bahan kimia yang tinggi adalah
toksik kepada badan. Contohnya, monosodium
glutamat (MSG) dikaitkan dengan pening,
rasa mual, sakit dada, kelesuan dan juga
kesukaran untuk bernafas.
• Sodium nitrat dan pewarna tiruan yang
berfungsi untuk membuatkan makanan
siap saji kelihatan segar dan menarik telah
dikaitkan dengan pelbagai jenis kanser.
Sesetengah bahan pengawet didapati
merupakan bahan karsinogen (penyebab
kanser).
• Selain itu, bahan penambah kepadatan
makanan siap saji seperti selulosa dan kalium
bromat boleh mengganggu sistem penyerapan
nutrien dalam badan. Ini menyumbang kepada
pelbagai masalah sistem pencernaan.