ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΠΜ 50

ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

ΘΕΜΑ:

Εξετάστε την έννοια του πολιτιστικού τουρισμού και αναλύστε τη συμβολή του στην
αειφόρο/βιώσιμη ανάπτυξη μιας περιοχής, αναφέροντας παραδείγματα πολιτικών πολιτιστικού
τουρισμού, που έχουν υιοθετηθεί στην Ελλάδα και σε διεθνές επίπεδο.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα φεστιβάλ είναι ένας από τους βασικούς θεσμούς στήριξης του
πολιτιστικού τουρισμού, παρουσιάστε τη διοργάνωση ενός πολιτιστικού φεστιβάλ (στην Ελλάδα
ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα). Ειδικότερα, εξετάστε τους στόχους της διοργάνωσής του, τα
μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση των στόχων, καθώς και τις θετικές-αρνητικές
επιπτώσεις του υπό το πρίσμα της αειφόρου ανάπτυξης.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2018, ΑΘΗΝΑ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ:………………………………………………………………2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ:……………………………………………………………………………………4

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ:………………………………………………………………………….....4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ:…………………………………………………………………………………….4

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η: Εξετάστε την έννοια του πολιτιστικού τουρισμού και αναλύστε τη συμβολή του
στην αειφόρο/βιώσιμη ανάπτυξη μιας περιοχής, αναφέροντας παραδείγματα πολιτικών
πολιτιστικού τουρισμού, που έχουν υιοθετηθεί στην Ελλάδα και σε διεθνές επίπεδο…………...5

1.1: Στόχοι του 21ου αιώνα………………………………………………………………………5

1.2: Πολιτιστικός τουρισμός…………………………………………………………………….5

1.3: Αειφόρος ανάπτυξη…………………………………………………………………………5

1.4: Οικονομικά του Πολιτισμού - Δημιουργικές Βιομηχανίες, Πολιτιστικός Τουρισμός,

Ανάπτυξη………………………………………………………………………………………...6

1.5: Τουρισμός & βιώσιμη ανάπτυξη………………………………………………………….7

1.6: Πολιτιστικός τουρισμός & Ευρωπαίκή Ένωση………………………………………….8

1.7: Πολιτιστικός τουρισμός & Ελλάδα……………………………………………………….8

1.8: Επιδράσεις πολιτιστικού τουρισμού……………………………………………………...8

1.9: Πολιτικές πολιτιστικού τουρισμού……………………………………………………….9

1.10: Μελέτη περιπτώσεων {Βερολίνο (Museumsinsel) – Alentejo(Πορτογαλία) - Οία

(Ελλάδα, Σαντορίνη)}………………………………………………….………………………9

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η: Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα φεστιβάλ είναι ένας από τους βασικούς θεσμούς
στήριξης του πολιτιστικού τουρισμού, παρουσιάστε τη διοργάνωση ενός πολιτιστικού φεστιβάλ
(στην Ελλάδα ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα). Ειδικότερα, εξετάστε τους στόχους της
διοργάνωσής του, τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση των στόχων, καθώς και τις
θετικές-αρνητικές επιπτώσεις του υπό το πρίσμα της αειφόρου
ανάπτυξης………………………………12

2
2.1: Πολιτιστικά φεστιβάλ.…………………………………………………………………….12

2.2: Φεστιβάλ Επιδαύρου………….…………………………………………………………...12

2.2.1: Πολιτιστική & Αειφόρος

ανάπτυξη……………………………………………………..13

2.2.2: Πολιτισμικός τουρισμός…………………….…………………………………………...14

2.2.3: Προστασία μνημείου & Αειφόρος πολιτιστικός τουρισμός……………………………

15

2.2.4: Σύνδεση τοπικής κοινωνίας &

Φεστιβάλ……………………………………………….16

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:…………………………………………………………………………………….17

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:………………………………………………………………………………18

3
ΠΕΡΙΛΗΨΗ:
Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να αναπτύξει και να εξετάσει τις έννοιες του
Πολιτιστικού Τουρισμού και της αειφόρου/βιώσιμης ανάπτυξης. Ιδιαίτερα, αντικείμενο
ανάλυσης θα αποτελέσουν, η ανάπτυξη του Πολιτιστικού Τουρισμού, η σχέση του με την
αειφόρο ανάπτυξη και τελικά η αλληλεπίδρασή τους. Ζήτημα στο οποίο θα επιχειρηθεί να
παρουσιαστούν αξιόπιστες απαντήσεις, αποτελεί η νέα αντίληψη περί κομβικής σημασίας της
συμβολής του Πολιτιστικού Τουρισμού στην ανάπτυξη, προωθώντας το νέο μοντέλο πολιτισμό-
κεντρικής ανάπτυξης, μέσω πραγματικών παραδειγμάτων. Επίσης, θα επιχειρήσω να
αποτυπώσω τη συμβολή των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων στον Πολιτιστικό Τουρισμό, υπό
το πρίσμα της αειφόρου/βιώσιμης ανάπτυξης και συγκεκριμένα των φεστιβάλ, παρουσιάζοντας
και αναλύοντας το φεστιβάλ της Επιδαύρου.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ:

Πολιτιστικός Τουρισμός, αειφόρος/βιώσιμη ανάπτυξη, πολιτιστική κληρονομιά,

φεστιβάλ, τοπική κοινωνία.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
"If we had to do it all again, I would start with culture".
(Jean Monnet)
Η προώθηση του πολιτισμού και των πολιτιστικών βιομηχανιών, ως απάντηση στην
οικονομικοκοινωνική κρίση, αποτελεί τις τελευταίες δεκαετίες βασικό ζήτημα αναλύσεων και
μελετών. Αν και τα γενικότερα συμπεράσματα έχουν αρχίσει να δείχνουν τον δρόμο,
εξακολουθεί να είναι αντικείμενο ερευνών η σχέση του και οι αλληλεπιδράσεις, με την
ανάπτυξη.
Στο πρώτο μέρος, θα ασχοληθούμε με τον πολιτιστικό τουρισμό ως τμήμα της
πολιτιστικής βιομηχανίας, αλλά και του νέου κλάδου των ‘’οικονομικών του πολιτισμού’’,
εξετάζοντας το ρόλο του στην ανάπτυξη υπό το πρίσμα της αειφορίας. Σε αυτό το πλαίσιο, θα
παρουσιάσω συγκεκριμένα παραδείγματα, πολιτικών πολιτιστικού τουρισμού που έχουν
εφαρμοστεί και τις επιδράσεις που είχαν στην τοπική κοινωνία και στην πολιτισμική
κληρονομιά, δηλαδή στην αειφόρο/βιώσιμη ανάπτυξή τους.

4
 Στο δεύτερο μέρος, θα ερευνήσουμε στο δυνατό βαθμό, την επίδραση του φεστιβάλ
Επιδαύρου στην τοπική κοινωνία. Θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε σε ερωτήματα, όπως το αν
μπορεί να επηρεάσει θετικά την τοπική ανάπτυξη, αν μπορεί να προφυλάξει την πολιτιστική
κληρονομιά που διαθέτει ως τουριστικό προϊόν, δηλαδή συνοπτικά αν καταφέρνει να επηρεάσει
με τρόπο που να εκπληρώνει τις αρχές της αειφορίας.
Οι πηγές που αντλήθηκαν οι πληροφορίες είναι βιβλιογραφικές και από το διαδίκτυο.
ΕΝΟΤΗΤΑ 1
1.1: Στόχοι του 21ου αιώνα
Επιστήμονες αλλά και διεθνείς θεσμοί όπως η Ουνέσκο επανορίζουν την ανάπτυξη, ως
μία ανάπτυξη συνολικής προόδου σε πολιτισμικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Οι
τραγικές συνέπειες της αποκλειστικής εστίασης σε οικονομικούς δείκτες (οικονόμο-κεντρικό
μοντέλο) και η διαπίστωση πως ακόμα και η στροφή στην επένδυση στον πολιτισμό με βάση
αυτό το μοντέλο, περιορίζεται σε βραχυπρόθεσμες οικονομικές συνέπειες, οδήγησε στην
πρόταση ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης του πολιτισμόκεντρικού, το οποίο βασίζεται στην
ανθρωπολογική έννοια της κουλτούρας και με καθοριστική τη σχέση πολιτισμού και ανάπτυξης.
Ο πολιτισμός παύει να είναι απλός συντελεστής και γίνεται κύριο μέσο της. Η παγκόσμια
συνδιάσκεψη πολιτισμικής πολιτικής (Μεξικό, 1982) επανορίζει τις έννοιες του πολιτισμού και
της ανάπτυξης και ο ΟΗΕ κηρύττει το σχέδιο δράσης της παγκόσμιας δεκαετίας για την
πολιτισμική ανάπτυξη 1988 - 1997. Το 1992 ιδρύεται η παγκόσμια επιτροπή πολιτισμού και
ανάπτυξης, με κορύφωση των εργασιών της τη δημοσίευση της έκθεσης «η δημιουργική
ποικιλία μας, 1996». Οι στόχοι των πολιτισμικών και αναπτυξιακών στρατηγικών του 21 ου
αιώνα, είχαν πλέον τεθεί. (Πασχαλίδης, Χαμπούρη-Ιωαννίδου,2002).
1.2: Πολιτιστικός τουρισμός
Το πρόβλημα ορισμού του πολιτιστικού τουρισμού ήταν ένα από τα κύρια κίνητρα
έναρξης της  έρευνάς του, από το ‘’European Association for Tourism and Leisure Education
(ATLAS) το 1991’’. Ο τρέχων ορισμός  του Atlas έχει ως εξής:
1. εννοιολογικός: η μετακίνηση των ατόμων σε πολιτιστικούς πόλους έλξης μακριά από τον
φυσικό τόπο κατοικίας, με στόχο να συλλέξουν νέες πληροφορίες και εμπειρίες προς
εξυπηρέτηση των πολιτιστικών τους αναζητήσεων.

5
2.  τεχνικός: όλες οι μετακινήσεις των ατόμων σε συγκεκριμένους πολιτιστικούς πόλους έλξης,
όπως είναι αξιοθέατα πολιτισμικής κληρονομιάς καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις,
μακριά από τον φυσικό τόπο κατοικίας τους. (Richards, 2005)

1.3: Αειφόρος ανάπτυξη

Η βιώσιμη ή αειφόρος ανάπτυξη αφορά την επιτυχία  τριών  παγκόσμιων αρχών:
1. οικονομική ανάπτυξη
2. κοινωνική δικαιοσύνη
3. οικολογική υπευθυνότητα
ενώ κινείται πάντα ανάμεσα τους, ανάλογα με τις φιλοσοφικές ή οικονομικές οπτικές. (Hawkes,
2001)
Η αειφόρος ανάπτυξη ορίστηκε ως «ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος
χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους
ανάγκες» (έκθεση Brundtland Διεθνούς Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, 1987
“Το κοινό μέλλον μας”). Το 2001 εγκρίθηκε από την ΕΕ μια στρατηγική υπέρ της αειφόρου
ανάπτυξης η οποία αναθεωρήθηκε το 2006 και το 2009, προβλέποντας ένα μακροπρόθεσμο
όραμα αειφορίας, όπου οι παραπάνω τρείς αρχές, συνδυάζονται. Αποτελεί επίσημα πλέον, έναν
από τους μακροπρόθεσμους στόχους της Ε.Ε. βάσει του άρ.3 παρ.3 της Συνθήκης για την Ε.Ε.
(Euro-Lex, 2017)
1.4: Οικονομικά του Πολιτισμού - Δημιουργικές Βιομηχανίες, Πολιτιστικός Τουρισμός,
Ανάπτυξη
«Αν η καλλιτεχνική έκφραση εκτιμηθεί ως ενεργειακό δυναμικό που μπορεί να επενδυθεί και να
αποδώσει καρπούς, τότε είναι σίγουρο ότι η οικονομική κρίση δεν μπορεί να καταβάλει τον
ανήσυχο καλλιτεχνικό κόσμο».
-Αθηναϊκό Καλλιτεχνικό Δίκτυο-
Σε μία μελέτη που παρουσίασαν οι Γάλλοι υπουργοί πολιτισμού και οικονομικών,
δήλωσαν πως η Γαλλία επένδυσε το 2012, 13 δις στον πολιτισμό και είχε κέρδη, 59 δις και
870.000 εργαζόμενους. Πλέον αποδεικνύεται με αριθμούς πως ο πολιτισμός μπορεί να
αποτελέσει στοιχείο οικονομικής ανάπτυξης. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει και σχετική
μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος (02/2014), στο οποίο κατέληξαν άνθρωποι που είναι μακριά
από τον πολιτισμό ως επάγγελμα, οι λεγόμενοι τραπεζίτες. (Μενδώνη, 2014)

6
 Η πολιτική βιομηχανικής οργάνωσης, προσδιορίζει τους όρους πολιτιστικές βιομηχανίες
και δημιουργικές βιομηχανίες, (creative industries για την Μ.Βρετανία, cultural industries για
την Ευρωπαική Επιτροπή), ως τους παραγωγικούς τομείς που ανήκουν στην περιφέρεια της
οικονομικής και βιομηχανικής ανάλυσης. Συνήθως καλύπτουν τους χώρους του πολιτισμού, του
θεάματος και των τεχνών. Ο ισορροπημένος συγκερασμός, πολιτισμού, καλλιτεχνικής και
πνευματικής δημιουργίας και οικονομίας, δημιούργησαν ένα νέο πεδίο οικονομικής επιστήμης,
τα “οικονομικά του πολιτισμού” και τη “δημιουργική οικονομία”. Η διεθνής και ταχεία
ανάπτυξη τους τα τελευταία χρόνια, οδήγησε στην αναγνώρισή τους ως αυτοτελούς κλάδου της
οικονομίας, εντός του οποίου περιλαμβάνεται, ένα ευρύτατο, ετερόκλητο φάσμα
δραστηριοτήτων, συναφών του πολιτισμού γενικότερα (Λαζαρέτου, 2014).
Ο πολιτισμός συνδέει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, μέσω της συλλογικής
μνήμης. Ενισχύει την κοινωνική συνοχή και την ειρηνική συνύπαρξη, καθώς ενώνει ανθρώπους
με διαφορετικό υπόβαθρο. O πολιτισμικός τουρισμός είναι το μέσο υλοποίησης των παραπάνω
και η στρατηγική εναλλακτική που σχετίζεται με την αειφόρο βιώσιμη ανάπτυξη, η οποία
βασίζεται στον πολιτισμό. (Bitsani, 2017)
Ο πολιτιστικός τουρισμός, χαρακτηρίζεται από τη διπολική δυναμική σχέση αμφίδρομης
αλληλεπίδρασης, πολιτισμού και τουρισμού, καθώς πρόκειται για βιομηχανίες διαφορετικής
σύστασης και συμφερόντων.
1. η ευάλωτη πολιτιστική κληρονομιά, που απαιτεί προστασία, προβολή και  σωστή
ερμηνεία.
2. ο δυναμικός τουρισμός, ο οποίος απαιτεί επιτυχή και κερδοφόρα οργάνωση και
διαχείριση, βασισμένος στις αρχές της αειφορίας, με διαρκή και ποιοτική
παρουσία στην παγκόσμια αγορά. (Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης)
1.5: Τουρισμός & Βιώσιμη Ανάπτυξη
Ίσως είναι η μόνη οικονομική δραστηριότητα η οποία διατηρεί σε αυτό το βαθμό τη
διασύνδεσή της με το περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά, καθώς εξαρτάται άμεσα από
την ποιότητα και την διαθεσιμότητά τους. Παράλληλα, η κακή εφαρμογή του, ελαχιστοποιεί τις
προοπτικές του αειφόρου τουρισμού. Υπό αυτή την έννοια, βρίσκεται στο επίκεντρο των
παγκόσμιων πολιτικών. Η μεγάλη του ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες, προβάλει την
προοπτική να είναι αυτός που θα επανεκκινήσει την οικονομική ανάπτυξη. Παράλληλα, οι
προοπτικές ανάπτυξης εξαρτώνται άμεσα από τους περιβαλλοντικούς πόρους και η προστασία

7
τους αποτελεί προοπτική κομβικής σημασίας. Ο πολιτισμικός τουρισμός, θα πρέπει να κινηθεί
στα πλαίσια των τριών βασικών αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης, διατηρώντας μία ισορροπία.
Έτσι, η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, συνδέεται άμεσα με την προστασία και τη διαχείριση του
περιβαλλοντικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος (Coccossis, 2017)
1.6: Πολιτιστικός Τουρισμός & Ευρωπαϊκή Ένωση
Η  επίσημη στρατηγική της Ε.Έ. υποστηρίζει δραστηριότητες πολιτιστικής τουριστικής
ανάπτυξης, εφόσον προάγουν  παράλληλα αναπτυξιακούς στόχους.(Πασχαλίδης, Χαμπούρη-
Ιωαννίδου,2002) Οι ευρωπαϊκές πολιτικές των τελευταίων ετών, έχουν καθορίσει το ύφος του
πολιτιστικού τουρισμού σε όλες τις ευρωπαϊκές περιοχές. Η ευρωπαίκή τουριστική βιομηχανία,
προτείνει μία βιώσιμη και ποιοτική τουριστική προσφορά, προωθώντας τα συγκριτικά της
πλεονεκτήματα καθώς 318 από τους 753 χώρους παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της
Ουνέσκο, βρίσκονται στην Ε.Ε. Κυρίαρχο στόχο αποτελεί, ο τουριστικός τομέας να είναι
ανταγωνιστικός, βιώσιμος, σύγχρονος και κοινωνικά υπεύθυνος.(Αυγερινού &
Τουφεγγοπούλου, 2012)
1.7: Πολιτιστικός Τουρισμός & Ελλάδα
Αν και ο πολιτισμικός τουρισμός ιστορικά είναι συνδεδεμένος με τον αρχαιολογικό
πλούτο, ο πολιτισμός αποτελεί δευτερεύον κίνητρο για τους τουρίστες. (Πασχαλίδης,
Χαμπούρη-Ιωαννίδου, 2002). Παρά τα διαχρονικά προβλήματα, η συνειδητοποίηση της ανάγκης
προστασίας των ιδιαίτερων φυσικών και κοινωνικών πολιτιστικών πόρων, έχει καθιερώσει και
προωθεί την έννοια της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης (Κουρή, 2010). Το Α24 του
Συντάγματος, κατοχυρώνει την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, την
αειφορία και την προστασία των μνημείων των παραδοσιακών περιοχών και στοιχείων. (Βουλή
των Ελλήνων)
1.8: Επιδράσεις Πολιτιστικού Τουρισμού
Συχνά φαινόμενα αποτελούν ο κερδοσκοπικός, απρογραμμάτιστος και άναρχος
τουρισμός, που προκαλεί υποβάθμιση ή καταστροφή των τοπικών οικοσυστημάτων, αλλοίωση
της αρχιτεκτονικής και των τοπικών πολιτισμικών παραδόσεων - ηθών. Αποτέλεσμα, είναι ο
κίνδυνος της αποτουριστικοποίησης πολλών περιοχών, ξυπνώντας μνήμες των συνεπειών της
αποβιομηχανοποίησης. Κατά την τελευταία βέβαια, υπήρξε η δυνατότητα μετακίνησης των
πόρων, ώστε να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες. Στην περίπτωση όμως του τουρισμού, ο πόρος

8
είναι μοναδικός και όσο μία χώρα εξαρτάται από τον τουρισμό τόσο μεγαλύτερες οι συνέπειες
για την ανάπτυξη της π.χ. Ελλάδα.
Στον αντίποδα όμως, μπορεί να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή και σημασία στην πολιτιστική
κληρονομιά ως πόλο έλξης τουρισμού και να επιτευχθούν αλλαγές στις τοπικές αξίες,
ενισχύοντας θετικές κοινωνικές συμπεριφορές και αλληλεγγύης, προκειμένου να προστατευθεί
και να αναπτυχθεί η πολιτιστική κληρονομιά και η παραδοσιακή ταυτότητα. (Πασχαλίδης,
Χαμπούρη-Ιωαννίδου, 2002).
1.9: Πολιτικές Πολιτιστικού Τουρισμού
Ως αντιμετώπιση των προκλήσεων των τελευταίων δεκαετιών, εμφανίζονται οι πολιτικές
με σεβασμό στον τουρισμό και στον πολιτισμό, σε πολύ βασικότερο επίπεδο από ποτέ.(OECD,
2009). Αυτές οι πολιτικές θα πρέπει να εφαρμοστούν με μία συνεκτική, πολυδιάστατη και
μακροπρόθεσμη στρατηγική, στη βάση των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης. Η διαχείριση των
επιδράσεών του, στην πολιτιστική κληρονομιά, αποτελεί το κύριο μέλημά τέτοιο στρατηγικών,
κυρίως στις τοπικές κοινωνίες.(Coccossis, 2017) Ως μια νέα αγορά, θα πρέπει η ανάπτυξή του σε
σχέση με τη μορφή και την ένταση, να μην αλλοιώνει τα χαρακτηριστικά τα οποία αποτελούν
τον πόλο έλξης και να εκτιμώνται πάντα οι επιπτώσεις του, με στόχο τη ελαχιστοποίηση των
αρνητικών του συνεπειών (Παυλογεωργάτος, 2005)
1.10: Μελέτη Περιπτώσεων
ΒΕΡΟΛΙΝΟ (MUSEUMSINSEL)
Πρόκειται για το τμήμα ενός νησιού, το οποίο φιλοξενεί 5 κορυφαία μουσεία:
 Μουσείο Άλτες
 Μουσείο Νόιες
 Άλτε Νατσιονάλγκαλερί
 Μουσείο Μπόντε
 Μουσείο της Περγάμου
(Δαμπολιά, 2009)
Βρίσκεται κοντά στο Τείχος του Βερολίνου και έτσι αποτελεί ένα πολύ σημαντικό
στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς και ιστορικής μνήμης. Mετά την ανακήρυξη του ως μνημείο
πολιτιστικής κληρονομιάς το 1999, σχεδιάστηκε ένα πρόγραμμα εκσυγχρονισμού των
Μουσείων. Βασικός στόχος ήταν η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και του
περιβάλλοντος, δικτυώνοντας τα μουσεία και διατηρώντας την συλλογική ιστορική μνήμη.

9
 Κοινοί στόχοι, ομοσπονδιακών αρχών και τοπικής κοινωνίας, ήταν το οικονομικό όφελος
και η βελτίωση της εικόνας της πόλης, καθώς για την τοπική κοινωνία του Βερολίνου κύρια
δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης και της τουριστικής βιομηχανίας, είναι ο πολιτιστικός
πλούτος μέσω του πολιτισμικού τουρισμού. Εκτός από τις αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις,
πραγματοποιήθηκαν συνεργασίες με ιδιωτικές επιχειρήσεις και ΜΜΕ και εφαρμοστηκαν
εξειδικευμένες στρατηγικές μάρκετινγκ με στόχο την προώθηση της μοναδικότητας και του
συμβολικού και ιστορικού χαρακτήρα της περιοχής.
Η τοπική κοινωνία θεωρεί επιτυχημένες και εγκρίνει τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν
και πιστεύει πως ο πολιτισμός είναι σημαντικός για την  βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη της
πόλης. Οι οικονομικοί πόροι πού δαπανήθηκαν ήταν τεράστιοι. Ωστόσο, η αναβάθμιση του
μνημείου είχε θετικές επιδράσεις. Το εμπόριο, η οικονομία και η κοινωνία, επωφελήθηκαν.
Δημιουργήθηκε μία ολόκληρη περιοχή με κατασκευές και μέσα, τα οποία δικτυώνονται και
αλληλεπιδρούν ιδανικά. Η προώθηση της  πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης πλέον
πραγματοποιείται μέσα από ένα μεγάλο αριθμό πολιτιστικών οργανισμών. Αναπτύχθηκαν νέες
υπηρεσίες, αλλά και οι ήδη υπάρχουσες βελτιώθηκαν, συνεισφέροντας στη βελτίωση της
ποιότητας της ζωής των κατοίκων. Το νέο αυτό δίκτυο μουσείων, αποδείχτηκε ένα ανεκτίμητο
και αποτελεσματικό εργαλείο προωθώντας την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, αλλά και
την επιστημονική αποστολή του, με όρους βιώσιμης ανάπτυξης. (Bitsani, 2017)
ALENTEJO
Πρόκειται για μία πόλη της Πορτογαλίας. Yπέφερε από την υπανάπτυξη λόγω των
κλιματολογικών συνθηκών, αλλά και της σχεδόν φεουδαλικής κοινωνικής δομής. Ο
χαρακτηριστικός λαϊκός πολιτισμός που είχε αναπτυχθεί, εκφραζόταν στην τοπική παράδοση
και ειδικότερα στο χορωδιακό τραγούδι. Αυτό αποτέλεσε την τουριστικά εκμεταλλεύσιμη
πολιτιστική κληρονομιά, ενώ χρησιμοποιήθηκε το σύνολο του λαϊκού πολιτισμού και
αρχιτεκτονικής της περιοχής. Αν και ο πληθυσμός είχε μειωθεί κατά το μισό (20/km2), είχε
διατηρηθεί το ύφος των παραδοσιακών κατοικιών φεουδαρχικού τύπου. Έτσι π.χ.
διοργανώθηκαν εκδρομές ιππασίας και επισκέψεις στους πύργους, μαθήματα αρχιτεκτονικής,
ιδρύθηκαν μουσεία αγροτικής εθνογραφίας κ.λ.π. Αν βρισκόταν πολύ κοντά σε δυο πολύ
γνωστές τουριστικές περιοχές, κατάφερε να διαμορφώσει και να προωθήσει ένα διακριτό και
χαρακτηριστικό τουριστικό προϊόν, το οποίο και επέβαλε. Σήμερα αποτελεί έναν ελκυστικό
τουριστικό προορισμό. (Εθνικό κέντρο τεκμηρίωσης)

10
 ΟΙΑ
Το 1975 με βάση το πρόγραμμα του ΕΟΤ "Ανάπτυξη και Αξιοποίηση Παραδοσιακών
Οικισµών” στο οποίο εντάχθηκε και η Οία, συντηρήθηκαν και αναστηλώθηκαν κτίρια και
σύνολα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και διαμορφώθηκαν σε ξενώνες ή κτίρια κοινής χρήσης,
όπως μουσεία, εστιατόρια, κοινοτικά γραφεία, υφαντήρια κλπ. Στόχος ήταν η διατήρηση αλλά
και η ανάδειξη των βαθύτερων αξιών αυτών των μνημείων και η ένταξή τους στη σύγχρονη ζωή
εξασφαλίζοντας την ιστορική συνέχεια του περιβάλλοντός μας.
Οφέλη
Η αναζωογόνηση του παλιού παραδοσιακού οικισμού είναι αδιαμφισβήτητη. Οι
υποδομές (π.χ. αποχέτευση, δρόμοι) που υλοποιήθηκαν εντός του προγράμματος, βελτίωσαν την
ποιότητα ζωής των κατοίκων οι οποίοι δεν μεταναστεύουν πια, ούτε γίνονται ναυτικοί. Η αξία
της γης και ο πληθυσμός, έχουν εκτοξευτεί λόγω της έντονης τουριστικής ανάπτυξης. Το
πρόγραμμα αυτό έδωσε παράδειγμα και ενίσχυσε και την ιδιωτική πρωτοβουλία. Έτυχε ευνοϊκής
υποδοχής από τους κατοίκους, καθώς ήταν πολλές οι ευεργετικές επιπτώσεις στους οικισμούς.
Ζημιές
Η έλλειψη ύπαρξης σωστών πολιτικών και η επέλαση του τουρισμού, επέδρασαν αρνητικά. Η
αξία της γης και των κτιρίων αυξάνει συνεχώς, δημιουργώντας στρεβλώσεις στην προσφορά και
ζήτηση. Οι νέες χρήσεις απειλούν τον παραδοσιακό ιστό και τον γραφικό χαρακτήρα
(Μποζινέκη).

Η έκρηξη του τουρισμού τα τελευταία χρόνια, έχει προκαλέσει  κοινωνικοοικονομικές

εντάσεις και επιβάρυνση των υποδομών. Η αύξηση του πληθυσμού, τώρα πλέον είναι απειλή. Οι
μόνιμοι κάτοικοι είναι πάνω από 25.000, ενώ οι γεννήσεις είναι 150/έτος. Όμως οι σχετικές
υποδομές για τέτοιες συνθήκες ανάπτυξης, δεν υπάρχουν. Περίπου το 11% του νησιού έχει
μετατραπεί σε τσιμέντο. Η κατανάλωση νερού έχει αυξηθεί κατά 46%, επείγει η αύξηση των
προμηθειών και υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στη διαχείριση απορριμμάτων. Η Σαντορίνη πλέον
παρουσιάζει προβλήματα πόλης, ενώ ο τουρισμός χαρακτηρίζεται ως απειλή για την κοινωνική
συνοχή (Smith, 2017). Τέλος, λόγω της υπερεκμετάλλευσης του τουρισμού, από τα 27.000
στρέμματα του αρχαιότερου αμπελώνα της Μεσογείου, έχουν μείνει 12.000. Ο αμπελώνας και η
αγροτική γη, απειλούνται άμεσα από την κατασπατάληση του φυσικού χώρου (Πουτέτση, 2016).

11
 Συμπερασματικά, αν κάθε τόπος που διαθέτει ένα συγκεκριμένο τουριστικό προϊόν το
προσαρμόσει στις αρχές τις αειφορίας και στις συνθήκες της εποχής, διαπιστώνουμε πως ο
πολιτισμικός τουρισμός είναι σε θέση να επηρεάσει θετικά την αναπτυξιακή διαδικασία. Ωστόσο
την ποιοτική αναβάθμιση, ενδέχεται να διαδεχτεί μια μελλοντική υποβάθμιση, το οποίο κατά
κύριο λόγο, είναι ζήτημα εφαρμογής.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2:
2.1: Πολιτιστικά Φεστιβάλ:

Ο όρος φεστιβάλ περιλαμβάνει όλα τα συνεκτικά σύνολα καλλιτεχνικών γεγονότων που

συσχετίζονται και που στόχος τους είναι η μεταφορά τις αίσθησης του εξαιρετικού γεγονότος,
στην εκάστοτε ροή πολιτιστικής υπερπαραγωγής. (Ψαρρού, 2016)

Στη σύγχρονη κοινωνία που διατίθεται τα πάντα προς πώληση, αρκεί να είναι
εμπορεύσιμα, κανείς δεν είναι σε θέση να απαλλαγεί από τους οικονομικοκοινωνικούς
μηχανισμούς. Τα πολιτιστικά φεστιβάλ λειτουργούν και αυτά στο κλίμα που επικρατεί, πως αν
υπάρχει ζήτηση, όλα μπορούν να αποτελέσουν εμπειρία πολιτιστικής κληρονομιάς.
(Πατσαλίδης, 1998) Ωστόσο, συνδέονται άμεσα με την ανάπτυξη και συνιστούν πλέον
σημαντικότατο στοιχείο των αστικών πολιτιστικών πολιτικών. Ως εκ τούτου η τάση αύξησής
τους είναι τεράστια. Στα μεγάλα αστικά κέντρα επικρατούν κυρίως εκδηλώσεις μεγάλης
κλίμακας, ενώ στις μικρότερες πόλεις οι εκδηλώσεις συνήθως είναι τοπικής εμβέλειας. Οι
επιπτώσεις ενός φεστιβάλ, (εκπαίδευση, καλλιτεχνία, κοινωνία, πολιτική, οικονομία), συντελούν
στην αναζωογόνηση μιας περιοχής και στην αύξηση της ελκυστικότητάς της. Μία σύγχρονη
πολιτιστική πολιτική, στοχεύει στην στήριξη της πολιτιστικής δραστηριότητας. Τα φεστιβάλ
συνδέονται με την πολιτιστική ταυτότητα και τον πολιτιστικό τουρισμό, καθώς αποτελούν
μοναδικά πολιτιστικά προϊόντα. Γενικότερα, η διοργάνωση ενός τέτοιου γεγονότος υποδηλώνει
την κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα, την ζωντανή πολιτιστική σκηνή και την καλλιτεχνική
ταυτότητα, μιας κοινωνίας, προσελκύοντας τη λεγόμενη “δημιουργική τάξη”, συστατικό
απαραίτητο της αστικής οικονομικής ανάπτυξης. (Κόνσολα και Καραχάλης, 2010)

2.2: Φεστιβάλ Επιδαύρου:

12
Ιστορικά στοιχεία:

Στα 62 χρόνια λειτουργίας, έχει φιλοξενήσει από τα μεγαλύτερα εγχώρια και διεθνή
ονόματα, της μουσικής, του χορού και του θεάτρου. Το ωδείο Ηρώδου του Αττικού, αποτελούσε
τον προνομιακό χώρο των διοργανώσεων και ένα πεδίο διεθνούς και εγχώριου καλλιτεχνικού
διαλόγου (Φεστιβάλ Αθηνών). Το 1954 ξεκινούν και τα Επιδαύρια, που αποτέλεσε έναν
διαφορετικό θεσμό (Φεστιβάλ Επιδαύρου). Το πεδίο του αρχαίου δράματος ήταν το συνεκτικό
στοιχείο ώστε να  οδηγήσει στη μετέπειτα παράλληλη πορεία των δύο θεσμών, αλλά και τελικά
την  οργανωτική συνένωσή τους. Από το 1998 διατηρεί την επωνυμία «Ελληνικό Φεστιβάλ
ΑΕ». (Ιστορία φεστιβάλ)

Ταυτότητα: Πρόκειται για το μεγαλύτερο πολιτιστικό οργανισμό της Ελλάδας (Ελληνικό

Φεστιβάλ) και ένα από τα παλαιότερα της Ευρώπης. Φιλοξενεί διεθνείς και εγχώριους
καλλιτέχνες  ενώ έλκει  θεατές από όλο τον κόσμο. (Ιστοσελίδα φεστιβάλ).

Μέσα υλοποίησης και ανθρώπινο δυναμικό: Οι πόροι λειτουργίας του, προέρχονται από τον
κρατικό τακτικό προϋπολογισμό, τις εισπράξεις των καζίνο Πάρνηθας και Κέρκυρας, τις
χορηγίες και τα έσοδα. Αρωγοί στην βελτίωση των συνθηκών υλοποίησής του, είναι το
Υπουργείο Πολιτισμού και ο ΕΟΤ (ό.π.). Η πηγή των πόρων καταδεικνύει την προσπάθεια
διεθνούς προβολής και υπερτοπικού κοινού. (Κόνσολα και Καραχάλης, 2010)

Στα πλαίσια της συμβολής (βραχυχρόνια) στην απασχόληση, το ανθρώπινο δυναμικό

που απασχολεί κυμαίνεται από 30 έως 300 άτομα συνολικά. (Ιστοσελίδα φεστιβάλ).

2.2.1: Πολιτιστική και αειφόρος ανάπτυξη:

Με τη σύγχρονή του μορφή, έχει ως στόχους, την ανάδειξη νέων Ελλήνων καλλιτεχνών,
τη συστηματική προώθηση ελληνικών παραγωγών στο εξωτερικό, τις συμπαραγωγές
πανελλαδικού και διεθνούς επιπέδου, αλλά και τη διεύρυνση του κοινού. Τον πλουραλισμό
εκφράζει και η διαρκής διεύρυνση του προγράμματός της, κυρίως μετά το 2006. Μαζί με τη
διεκδίκηση του μοντερνισμού, δίνουν ώθηση στην πολιτιστική ανάπτυξη.

13
 Την παραπάνω προοπτική επιχειρεί να προσεγγίσει και η λειτουργία του Λυκείου της
Επιδαύρου (εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Ελληνικού Φεστιβάλ). Το διεθνές δίκτυο που
αναπτύσσει και η συνεργασία με σημαντικούς οργανισμούς, θεσμούς και ιδρύματα εσωτερικού
και εξωτερικού, εντείνει τους πολιτιστικούς δεσμούς παρελθόντος και παρόντος. Αποτελεί
ταυτόχρονα πηγή πνευματικής και οικονομικής ανάπτυξης, καθώς το ενδιαφέρον φοίτησης είναι
διεθνές. (Ιστοσελίδα φεστιβάλ)

Αθήνα και Επίδαυρος, είναι διάσημες για την πλούσια πολιτισμική κληρονομιά. Οι
χώροι που πραγματοποιούνται οι εκδηλώσεις, αποτελούν κομμάτι του πολιτιστικού προϊόντος,
τρόπο σύνδεσης πόλης - περιφέρειας και πόλο έλξης πολιτιστικού τουρισμού. Συγκεκριμένα
στην Επίδαυρο:

1. αρχαίο θέατρο, όπου φιλοξενούνται παραστάσεις αρχαίου δράματος από εγχώριους και
διεθνείς καλλιτέχνες.
2. μικρό θέατρο, οι παραστάσεις στο οποίο επιχειρούν να αναπτύξουν μία πιο εναλλακτική
ματιά στο αρχαίο δράμα.

Είναι άρρηκτη η σχέση ανάμεσα στο μνημείο και τον περιβάλλοντα χώρο και εμπεριέχει πάντα
μία συνεχή  συνάρθρωση. (Πατσαλίδης, 1998)

Η  διασύνδεση  πολιτιστικής ανάπτυξης, πόλης και περιφέρειας, υλοποιείται και μέσω

των συμπαραγωγών που ξεκίνησαν το 2017. Ειδικότερα για την Επίδαυρο, έχουν εκδηλώσει
ενδιαφέρον συμμετοχής σε παραγωγές, τέσσερα ΔΗΠΕΘΕ. Είναι πολλά τα πλεονεκτήματα
αυτής της στρατηγικής, διαχέεται η ζωή των παραστάσεων στην περιφέρειες και σε άλλες
πόλεις, με στόχο τη διεύρυνση του κοινού. Εκεί στοχεύει και η χρήση αγγλικών υπερτίτλων.
Επίσης μέσω αυτών των παραστάσεων υψηλής κλίμακας και επιπέδου, θα πραγματοποιηθεί και
η τόνωση  της περιφέρειας. (Θεοδωρόπουλος)

2.2.2: Πολιτισμικός τουρισμός

Αποτελεί έναν από τους βασικότερους σύγχρονους στόχους. Μετά την παράσταση
“Ηλέκτρα” το 1938, γράφει την επομένη ο Βάρναλης στην εφημερίδα «Πρωία», πως όλη η
βορειοανατολική Πελοπόννησος βρισκόταν σε συναγερμό. Αθηναίοι και ξένοι φίλοι του

14
θεάτρου παρακολούθησαν εκείνο το ασυνήθιστο για τα μέρη, πνευματικό γεγονός. Υπήρχαν
θεατές από το Ναύπλιο, την Κόρινθο, το Λουτράκι και την Πάτρα κ.α. (Μακρόπουλος, 2013)

Όπως τονίζει ο καλλιτεχνικός διευθυντής, η Επίδαυρος θα μπορούσε να είναι από μόνη

της ένα φεστιβάλ. Για πρώτη φορά ανακοινώνεται εμπρόθεσμα το πρόγραμμα παραστάσεων του
φεστιβάλ, 2018. Στόχος είναι η διεύρυνση της πολιτιστικής αγοράς. Δεν είναι  τυχαίος  και ο
τίτλος της θεματικής του φεστιβάλ 2018, «Πολιτεία και Πολίτης». Κατά τον ίδιο υπάρχει μία
στενή σχέση ανάμεσα σε αυτή τη θεματική και το παρόν της χώρας στα χρόνια της κρίσης.
Προτείνει την προώθηση της πολιτιστικής διεύρυνσης και ανάπτυξης, ως μέσο αντιμετώπισης
της πολιτικής κρίσης, η οποία μάλιστα τείνει να πάρει διαστάσεις εμφύλιας σύρραξης. Ως μέσο
πολιτιστικής ανάπτυξης, παρουσιάζει την τέχνη και το θέατρο, που μπορούν να δώσουν νέο
νόημα στην έννοια της πολιτείας. (Θεοδωρόπουλος)

Μία νέα συνεργασία με το Ινστιτούτο Αρχαίου Δράματος του Φεστιβάλ Συρακουσών,

υποδηλώνει ξανά την τάση εξωστρέφειας στα πλαίσια του πολιτιστικού τουρισμού και
ανάπτυξης. (Ιστοσελίδα φεστιβάλ)

Ο πολιτιστικός τουρισμός, εξυπηρετείται και με μία προσέγγιση -  σύνδεση δια

θαλάσσης, σε συνεργασία με την Υδραϊκή Ναυτική Εταιρεία, η οποία χαρακτηρίζεται ως
μοναδική ανά τον κόσμο. (Θεοδωρόπουλος)

Στις δράσεις ανάπτυξης και διάδοσης του πολιτιστικού πολιτισμού και τουρισμού,
εντάσσονται και οι δραστηριότητες κατά το κλείσιμο του φεστιβάλ. Το 2017 οργανώθηκε στο
αρχαίο θέατρο ένα αφιέρωμα στην μουσικοχορευτική παράδοση του Μοριά, ως διαχρονική
κιβωτό της ταυτότητας και της ιστορικής μνήμης, με τη συμμετοχή τοπικών πολιτιστικών
συλλόγων, ενθαρρύνοντας τον πλουραλισμό συμμετοχής στις περιοχές και στους πολίτες.
(Κακολύρη, 2017)

2.2.3: Προστασία μνημείου και Αειφόρος Πολιτιστικός Τουρισμός

Είναι χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του πρώην πρωθυπουργού Ράλλη Γ. πως στην

Επίδαυρο τότε η πρόσβαση ήταν πολύ δύσκολη υπόθεση. Δεν υπήρχε ηλεκτρικό, νερό και η
πρώτη παράσταση έγινε με γεννήτρια. Tην παραμονή της πρεμιέρας του "Ιππολύτου" ένα

15
πρόβλημα που αντιμετώπιζαν ήταν οι φόβοι ηχορύπανσης από τους 10.000 όνους της περιοχής.
Αργότερα, ζήτησε και πήρε με δυσκολία το 5% του τότε προϋπολογισμού. Στόχος ήταν η
βελτίωση και προστασία, του μνημείου και των υποδομών. Έκτοτε όπως ο ίδιος μαρτυρά,
άλλαξαν πολλά. (Λοβέρδου, 2004)

Τη φάση επεμβάσεων στο αρχαίο θέατρο αμέσως μετά τον πόλεμο ακολούθησε ακόμα
μια το 1988, καθώς είχαν ακολουθήσει 4 δεκαετίες έντονης και ανεξέλεγκτης χρήσης του.
Προκειμένου το μνημείο, ως πολιτισμικός θησαυρός να ενταχθεί στην έννοια της βιώσιμης
πολιτιστικής κληρονομιάς, υλοποιήθηκαν  εκατοντάδες εργασίες και περιορισμοί στη χρήση
του. (Μακρόπουλος, 2013) Στο Πρόγραμμα αποκατάστασης αρχαίου θεάτρου πόλεως
Επιδαύρου, του Υπ. Πολιτισμού το 2009, είχαν προγραμματιστεί έργα μέχρι το 2015.
(Πρόγραμμα αποκατάστασης)

Τα διαχρονικά μέτρα προστασίας, συντελούν ώστε τα μνημεία να παραμείνουν ζωντανά

και για τις επόμενες γενιές και να εξακολουθούν να αποτελούν όχημα ανάπτυξης και
πολιτιστικού τουρισμού. Αυτά τα μέτρα, συνδυάζονται τουλάχιστον προς το παρόν, αρμονικά με
τους στόχους της οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής.

2.2.4: Σύνδεση τοπικής κοινωνίας και φεστιβάλ:

Η αποδοχή και συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στα εκάστοτε φεστιβάλ, είναι
καθοριστικής σημασίας, καθώς πολλοί μελετητές έχουν εκφράσει την πεποίθηση πώς μία έντονη
αποδοχή και  συμμετοχή μπορεί να συμβάλλει και στην έντονη επιτυχία του φεστιβάλ, αλλά και
το αντίθετο.

Έτσι, στις δραστηριότητες του Λυκείου Επιδαύρου περιλαμβάνονται θεωρητικά

εργαστήρια, διαλέξεις και παρουσιάσεις, ανοιχτές στο κοινό, προς ενίσχυση των δεσμών με την
τοπική κοινωνία. Οι  δράσεις «Δημιουργική Απασχόληση για Παιδιά στην Επίδαυρο» και
«Εκπαιδεύοντας το Κοινό στο Αρχαίο Δράμα», στοχεύουν στην εξοικείωση όλων των κατοίκων
και όλων των ηλικιών, με τα εκάστοτε έργα. Είναι χαρακτηριστική η συμμετοχή το 2017, εννέα
σχολείων, ενώ το 2018, εικοσιτριών. (Ιστοσελίδα φεστιβάλ).

16
 Για πρώτη φορά το 2018 θα πραγματοποιηθεί μία εκδοτική συνεργασία με το
Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης, μίας σειράς εκδόσεων σχετικές με το αρχαίο δράμα.
(Θεοδωρόπουλος)

Όλες αυτές οι δράσεις αποσκοπούν και σε έναν άλλο στόχο. Αυτόν της πολιτιστικής
εκπαίδευσης, η οποία σφυρηλατεί και καλλιεργεί ένα απαιτητικό κοινό, προκειμένου να
αποτελέσει τμήμα μίας προοδευτικής, ενεργής και σκεπτόμενης κοινωνίας, συστατικά
απαραίτητα της  αειφόρου ανάπτυξης. (Ιστοσελίδα φεστιβάλ)

Τα παραπάνω αποσκοπούν στην ανανέωση παλιών ή στη δημιουργία νέων πόλων έλξης,
πολιτιστικού τουρισμού. Όμως για να μπορέσουν τα φεστιβάλ να συνεχίσουν να προσφέρουν τη
χρησιμότητά τους, θα πρέπει, καθώς δεν είναι δυνατή η στεγανοποίηση της τέχνης από την
αγορά, να υπάρξει μία υγιής συνάρθρωση όλων των παραπάνω. Συμπερασματικά, θα
μπορούσαμε να πούμε πως το φεστιβάλ Επιδαύρου, έχει προωθήσει σε ένα αρκετά μεγάλο
βαθμό την πολιτιστική ανάπτυξη και τον τουρισμό. Καθώς όμως οι επιδράσεις αυτές είναι
κυρίως βραχυχρόνιες, θα πρέπει να εστιάσουμε στα περιθώρια βελτίωσης. Παρά τον τεράστιο
πολιτιστικό πλούτο αυτού του τόπου, δραστηριότητες όπως το συγκεκριμένο φεστιβάλ, ίσως να
μην έχουν αποκτήσει τη φήμη που τους αρμόζει. Αν και έχουν γίνει αρκετά βήματα προόδου,
διαχρονικά προβλήματα όπως, οι εσωτερικές διαμάχες, η γραφειοκρατία και η ελλιπής χρήση
νέων τεχνολογιών, αφήνουν το επίπεδο της αριστείας μακριά.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:

Είναι προφανές, τόσο από τις διεθνείς μελέτες, όσο και από τα εφαρμοσμένα
παραδείγματα, πως με την σωστή διαχείριση του πολιτισμικού τουρισμού και τηρώντας πιστά
τις αρχές της αειφορίας, τα αποτελέσματα είναι κάτι παραπάνω από ικανοποιητικά. Η
πολιτισμική βιομηχανία ως όχημα αναπτυξιακής διαδικασίας, δείχνει να έχει ιδιαίτερα
ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Σε αυτή τη βιομηχανία ανήκουν και καλλιτεχνικές δραστηριότητες
όπως τα φεστιβάλ, τα οποία και αυτά ανάλογα με την εφαρμογή και διαχείρισή τους, έχουν και
τα ανάλογα αποτελέσματα. Η νέα αναπτυξιακή προσέγγιση εκπληρώνει στόχους, οικονομικούς,
οικολογικούς, ανθρωπιστικούς και ίσως να είναι ότι ακριβώς χρειάζεται η ανθρωπότητα. Το
βέβαιο είναι, πως οποιαδήποτε άλλη κατεύθυνση πλην της αειφορίας, μοιάζει εφιαλτική.

17
 Όπως έδειξαν τα παραδείγματά μας, αλλά και όπως δηλώνει ο Ράσμους, το ζήτημα είναι
να βρεθεί η ισορροπία. (Ράσμους, 2014)

ΠΗΓΕΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Πασχαλίδης Γρ. και Χαμπούρη-Ιωαννίδου Αικ, 2002, Οι διαστάσεις των

Πολιτιστικών Φαινομένων: Εισαγωγή στον Πολιτισμό, Πάτρα, ΕΑΠ
2. Παυλογεωργάτος Γ. - Κωνστάντογλου Μ., 2005, “Πολιτισμικός Τουρισμός: Η
Περίπτωση της Ελλάδας”, στο Βερνίκος Ν. κ.α. (επ.) Πολιτιστικές Βιομηχανίες:
Διαδικασίες, Υπηρεσίες, Αγαθά, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 59-84.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

1. Αυγερινού-Κολώνια Σ. και Τουφεγγοπούλου Α. 2012, “Ο Σχεδιασμός της Πολιτιστικής

Κληρονομιάς με Όρους Βιωσιμότητας. Οι Επιπτώσεις του στην Τουριστική Εικόνα και
την Ανάπτυξη του Αστικού Χώρου, μέσα από την εμπειρία της Κέρκυρας” στο 1ο
Πανελλήνιο Συνέδριο Marketing & Branding Τόπου «Στρατηγικές Προβολής &
Ταυτότητας & Εκδηλώσεις Αστικού Πολιτισμού", Βόλος
(http://www.citybranding.gr/2012/04/blog-post_25.html, 06/01/2018).
2. Bitsani E., 2017, " The Cultural Heritage and the Historic Memory as a Main Factor for
Sustainable Development of Modern City in the Framework of Crisis. The Case Study of
the Museum Cluster ‘Museumsinsel’ in Berlin”, in 1st InHeriTConference on Cultural
Heritage as Economic Value in Athens, May 11-13 2016, Within the Framework of
European Research Program InHeriT Promoting Cultural Heritage as a Generator of
Sustainable Development ERASMUS+, LLP”, 163-177 (http://ayla.culture.gr/wp-
content/uploads/2017/10/INHERIT-BOOK-PRINT-2.pdf, 06/01/2018).
3. Βουλή των Ελλήνων, (http://www.hellenicparliament.gr/Vouli-ton-Ellinon/To-
Politevma/Syntagma/article-24/, 01-12-18)

18
4. Coccossis H., 2017, “Cultural Ηeritage and Sustainable Tourism: The Challenges” in 1st
“InHeriTConference on Cultural Heritage as Economic Value in Athens, May 11-13
2016, Within the Framework of European Research Program InHeriT Promoting Cultural
Heritage as a Generator of Sustainable Development ERASMUS+, LLP”, 143-150
(http://ayla.culture.gr/wp-content/uploads/2017/10/INHERIT-BOOK-PRINT-2.pdf,
28/12/2017)
5. Δαμπολιά Αννεζίνα, 11/06/2009, Διατηρώντας τη μνήμη στο Νησί των Μουσείων,
(http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE
%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-
%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/%CE%B4%CE%B9%CE
%B1%CF%84%CE%B7%CF%81%CF%8E%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82-
%CF%84%CE%B7-%CE%BC%CE%BD%CE%AE%CE%BC%CE%B7-%CF%83%CF
%84%CE%BF-%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%AF-%CF%84%CF%89%CE%BD-
%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CF%89%CE%BD-
id2258, 31/12 2017)
6. Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, (http://reader.ekt.gr/bookReader/show/index.php?
lib=EDULLL&item=1032&bitstream=1032_01#page/1/mode/2up, 25/12/2017)
7. Eur-Lex, 2017, «Αειφόρος Ανάπτυξη» Γλωσσάριο Σύνοψης (http://eur-
lex.europa.eu/summary/glossary/sustainable_development.html?locale=el, 30/12/2017)
8. Hawkes J., 2001, The Fourth Pillar of Sustainability: Culture's Essential Role in Public
Planning, Common Ground Publishing, Australia
(http://www.culturaldevelopment.net.au/community/Downloads/HawkesJon(2001)TheFo
urthPillarOfSustainability.pdf, 28/12/2017)

9. Θεοδωρόπουλος Βαγγέλης, Σημείωμα καλλιτεχνικού διευθυντή Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου,

(http://greekfestival.gr/gr/content/page/simeioma-kallitexnikou-dieuthunti-epidauros-
2018, 05/01/2018)
10. Ιστορία φεστιβάλ, (http://greekfestival.gr/gr/content/page/i-istoria, 05/01/2018)
11. Ιστοσελίδα φεστιβάλ, το φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου με δυο λόγια,
(http://greekfestival.gr/gr/content/page/to-festival-athinon-%26-epidaurou-me-duo-logia,
05/01/2018)

19
12. Κακολύρη Ασπασία, 17/08/2017, Γιορτή λήξης για το Φεστιβάλ Επιδαύρου με τη
μουσικοχορευτική παράδοση του Μοριά, (http://www.ert.gr/radiotileorasi/politismos-
radiotileorasi/technes-radiotileorasi/edo-einai-aloni-gia-xoro-to-festival-epidavrou-tima-
ti-mousikochoreftiki-paradosi-tou-moria-video/06/01/2018)
13. Κόνσολα Ν. και Καραχάλης Ν., 2010, “Πολιτιστική Δράση και Τοπική Ανάπτυξη: Τα
Φεστιβάλ στις Ελληνικές Πόλεις της Περιφέρειας”, στο Μητούλα Ρ. (εκδ.), Πρακτικά
του 16ου Επιστημονικού Συνεδρίου «H Περιφερειακή Διάσταση της Νέας Στρατηγικής
ΕΥΡΩΠΗ 2020», Αθήνα: Σύνδεσμος Ελλήνων Περιφερειολόγων, 364-375
(http://www.academia.edu/2039582/Κόνσολα_Ντ._Καραχάλης_Ν._2010_Πολιτιστική_Δ
ράση_ και_Τοπική_Ανάπτυξη_Τα_φεστιβάλ_στις_ελληνικές_πόλεις_της_περιφέρειας,
01/01/2018)
14. Κουρή Μ. 2010, “Πολιτισμός, Τουρισμός και η Πρόκληση της Αειφορίας”, στο
Μητούλα Ρ. (εκδ.), Πρακτικά του 16ου Επιστημονικού Συνεδρίου «H Περιφερειακή
Διάσταση της Νέας Στρατηγικής ΕΥΡΩΠΗ 2020», Αθήνα: Σύνδεσμος Ελλήνων
Περιφερειολόγων, 324-333 (https://goo.gl/863zec, 31/12/2017).
15. Λαζαρέτου Σοφία, 02/2014, Η έξυπνη οικονομία: «Πολιτιστικές» και «Δημιουργικές»
βιομηχανίες στην Ελλάδα. Μπορούν να αποτελέσουν προοπτική εξόδου από την κρίση;,
(http://www.bankofgreece.gr/BogEkdoseis/Paper2014175.pdf, 28/12/2017)

16. Λοβέρδου Μυρτώ, 06/06/2004, Μισός αιώνας παραστάσεων στο αρχαίο αργολικό
Θέατρο συμπληρώνεται εφέτος και ο απολογισμός αλλά και ο προβληματισμός για το
μέλλον του θεσμού μονοπωλούν την επικαιρότητα, Φεστιβάλ Επιδαύρου,
(http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=159384, 31/12/2017)
17. Μακρόπουλος Ιωάννης, 29/07/2013, Το Θέατρο της Επιδαύρου Μέρος
Δεύτερο, (https://artic.gr/to-theatro-tis-epidaurou-meros-deutero/7083/, 28/12/2017)
18. Μακρόπουλος Ιωάννης, 04/09/2013, Το Φεστιβάλ της Επιδαύρου,
(https://artic.gr/festival-epidaurou-meros-prwto/, 05/01/2018)
19. Μενδώνη Λίνα, 24/02/2014, Γεν. Γραμματέας Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού,
(https://www.youtube.com/watch?v=yjm8IgzT5kk,28/12/17)
20. Μποζινέκη – Διδώνη Παρασκευή, παραδοσιακοί οικισμοί και τουριστική ανάπτυξη, το
πρόγραμμα του ΕΟΤ 1975-1995, το παράδειγμα της Οίας Σαντορίνης,

20
 (http://library.tee.gr/digital/books_notee/book_59509/book_59509_bozineki.pdf,
28/12/2017)
21. OECD, 2009, The Impact οf Culture οn Tourism, Paris,
(http://www.mlit.go.jp/kankocho/naratourismstatisticsweek/statistical/pdf/
2009_The_Impact.pdf, 05/01/2018)

22. Πατσαλίδης Σ., 1998, “Φεστιβαλισμός, Ιστορισμός και Τουρισμός”, Ουτοπία, 31, 85-97
(http://pandemos.panteion.gr/index.php?op=record&pid=iid:1053&lang=el, 02/01/2018)
23. Πουτέτση Χριστίνα, 20/10/2016, Η Σαντορίνη δεν αντέχει άλλο,
(http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=837885, 31/12/2017)

24. Πρόγραμμα αποκατάστασης αρχαίου θεάτρου πόλεως Επιδαύρου,

(http://www.diazoma.gr/site-assets/DataSheet-Epidavros-03v122009.pdf, 03/01/2018)
25. Ράσμους Τσέρνινγκ, 24/02/2014, Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τις δημιουργικές
βιομηχανίες ECIA, (https://www.youtube.com/watch?v=QdTJRVicobY, 05/01/2018)
26. Richards G., 2005, Cultural Tourism in Europe, ATLAS (http://www.tram-
research.com/cultural_tourism_in_europe.PDF, 28/12/2017)
27. Smith Η, 28/08/2017, Santorini's popularity soars but locals say it has hit saturation point,
(https://www.theguardian.com/world/2017/aug/28/santorini-popularity-soars-but-locals-
say-it-has-hit-saturation-point, 31/12/2017)
28. Ψαρρού Μαρία, 2016, Διδακτορική Διατριβή, Η τοπική αυτοδιοίκηση ως φορέας
προβολής του σύγχρονου ελληνικού πολιτισµού µέσω της διοργάνωσης πολιτιστικών
φεστιβάλ, (https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/39850, 05/01/2018)

21