ΕΝΟΤΗΤΑ 1η

Η εποχή που ζούμε χαρακτηρίζεται από πληθυσμούς που γηράσκουν και οι

εμποδιζόμενες ομάδες αποτελούν πλέον ένα ενεργό τμήμα της κοινωνίας και ένα σημαντικό
κοινό για τους πολιτιστικούς φορείς (Συκκά, 2016). Ως εκ τούτου, ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτά
το ζήτημα του σύγχρονου ρόλου των μουσείων. Ιστορικά τον όρο τον συναντάμε στην αρχαία
ελλάδα όπου δήλωνε το τέμενος που λατρευόντουσαν οι μούσες. Σήμερα, κατέχει τον εξής
ορισμό από το διεθνές συμβούλιο των μουσείων «ένα ίδρυμα μόνιμο και μη κερδοσκοπικό, στην
υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξης της, που είναι ανοιχτό στο κοινό και που αποκτά,
συντηρεί, μελετά, γνωστοποιεί και κυρίως εκθέτει τις υλικές μαρτυρίες του ανθρώπου και του
περιβάλλοντός του, με σκοπό τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία» (Αθανασοπούλου,
2002)
Οι πρωταρχικοί ρόλοι των μουσείων είναι η συλλογή, συντήρηση, έρευνα και η έκθεση.
Μαζί με την δια βίου εκπαίδευση και την ψυχαγωγία, αποτελούν τους σύγχρονους ρόλους.
Αυτό που χαρακτηρίζει την εποχή του 21 ου αιώνα, είναι η σύνδεσή τους με την κοινωνία
(Γλύτση, 2002).
Μέσα σε αυτό το κλίμα, εντάσεται και το ζήτημα της πρόσβασης των ατόμων με ειδικές
ανάγκες (ΑΜΕΑ) στον πολιτισμό.
Τα ΑΜΕΑ (ανήκουν στην ευρύτερη ομάδα των εμποδιζομενων ατόμων), είναι άτομα
που παρουσιάζουν σε συνδυασμό ή μεμονωμένα, κάποιες λειτουργικές βλάβες, ανικανότητες,
αναπηρίες (Ιωαννίδη, 2005). Πρόκειται για ανθρώπους που γεννήθηκαν ή απέκτησαν κάποια
στιγμή στη ζωή τους, προβλήματα κίνησης, νόησης, όρασης, ακοής (Γλύτση, 2002). Ο
κοινωνικός αποκλεισμός των παραπάνω, αφορά τόσο την έλλειψη πόρων των ίδιων, όσο και τις
πολιτικές αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος (Ιωαννίδη, 2005)
ΑΜΕΑ -ΕΕ - Ελλάδα
Στη χώρα μας η πρόβλεψη για την «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Ατόμων με Αναπηρία
και Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες» περιέχεται στον Ν. 3699/2008 (Νικονάνου:141, 2015). Η
Ελλάδα λειτουργεί και προσεγγίζει την αναπηρία, στο ίδιο πλαίσιο με την ΕΕ, το οποίο
εμπεριέχεται στην ευρωπαϊκή στρατηγική για την αναπηρία 2010-2020. Η συγκεκριμένη
στρατηγική βασίζεται σε ένα διεθνές θεσμικό πλαίσιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την
αναπηρία, όπως είναι ο χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ, η συνθήκη για τη
λειτουργία της ΕΕ και η σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών. Απώτερος στόχος είναι η πλήρης,

1
ισότιμη συμμετοχή και ενσωμάτωση των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία, εντός ενός
ευρωπαϊκού πληθυσμού που διαρκώς γηράσκει. (Ευρωπαϊκή στρατηγική για την αναπηρία,
2010)
Ελπιδοφόρα εξέλιξη στην Ελλάδα, αποτελεί η ίδρυση της Εταιρείας Ελλήνων
Μουσειολόγων το 2005, που προβλέπει την μουσειοπαιδαγωγική προσέγγιση σε κατηγορίες
όπως τα ΑΜΕΑ (Σκαλτσά, 2005)

Τα μουσεία άλλαξαν
Ιδιαίτερα τον 21ο αιώνα, κυριαρχεί μία κοινή διαπίστωση πώς το κοινό των μουσείων
αποτελείται από διαφορετικές ομάδες, με ποικιλία προσωπικοτήτων, ιδιαίτερων αναγκών και
τρόπου σκέψης και με την τελική απόφαση της επίσκεψης να εξαρτάται από προσωπικές
προσδοκίες. Παράλληλα οι όροι πολιτισμική δημοκρατία και εκδημοκρατισμός του πολιτισμού,
έχουν αναδειχθεί ως μείζοντα ζητήματα. Η ατζέντα πλέον περιλαμβάνει μεγάλη προσπάθεια
εξασφάλισης καθολικής πρόσβασης στους πολιτιστικούς οργανισμούς, ισότιμης εκπροσώπηση
της σύγχρονης πολυπολιτισμικότητας και τέλος άρση του παραδοσιακού κοινωνικού
αποκλεισμού ομάδων, από τη μουσειακή μάθηση. Πλέον έννοιες όπως η πρόσβαση, η
συμμετοχή και η ένταξη αποτελούν στόχους για τέτοια ιδρύματα. Ο νέος αυτός σύνθετος, τόσο
κοινωνικός όσο και εκπαιδευτικός ρόλος τους, έχει μετεξελιχθεί μέσω του “ανοίγματος” των
μουσείων στο ευρύ κοινό και της συμμετοχής του στη λειτουργία του (Νικονάνου:129, 2015).
Το μουσείο καλών τεχνών του Χιούστον, χαρακτηρίζει σεισμική την αλλαγή την οποία το κοινό
αντιλαμβάνεται τα μουσεία, αλλά και τα μουσεία το κοινό. (The Role of Museums Today, 2012)
ΚΑΘΟΛΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ
Σύμφωνα με  το άρθρο 30 της σύμβασης του ΟΗΕ, τα ΑΜΕΑ έχουν ίδιο δικαίωμα
συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή και έτσι πρέπει να λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα για
αυτό (Σύμβαση για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ, 2018). Την παραπάνω προοπτική εξυπηρετεί η
«αρχή σχεδιασμού για όλους» και ορίζεται ως ο «σχεδιασμός για την ανθρώπινη ποικιλότητα,
την κοινωνική συνοχή και την ισότητα» (European Institute for Design and Disability, 2004).

Είναι η οπτική του σχεδιασμού και της δημιουργίας χώρων, αντικειμένων,

προγραμμάτων, πολιτικών και πληροφοριών, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όλους στο
μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, χωρίς να είναι απαραίτητη η εξειδίκευση ή η μετατροπή. Οι αρχές
του καθολικού σχεδιασμού είναι οι παρακάτω:

2
 1. δίκαιη χρησιμότητα
2. ευελιξία χρησιμότητας
3. απλή και ευκολονόητη χρήση
4. αντιληπτή πληροφορία
5. ανοχή στο λάθος (ελαχιστοποίηση κινδύνου και συνεπειών)
6. χαμηλή φυσική προσπάθεια.
7. κατάλληλος χώρος και διαστάσεις για τη δυνατότητα προσέγγισης και χρήσης.
(Art beyond sight, 2014).
Καθώς οι ανάγκες και οι νοοτροπίες έχουν μετατοπιστεί, η αρχή αυτή πήρε μία νέα
διάσταση και αφορά τη λογική της ένταξης, η οποία συνδυάζει στην περίπτωσή μας, την
προσβασιμότητα των κτιρίων και των συλλογών των μουσείων, με την συμμετοχή των
ενδιαφερομένων στο σχεδιασμό της προσβασιμότητας, των προγραμμάτων και της ευρύτερης
αναμόρφωσης του ιδρύματος (Νικονάνου, 2015). Σε μια ιδανική του εφαρμογή, αντί να
δημιουργεί διακρίσεις, τις προβλέπει. Για παράδειγμα, όταν αντί να φτιαχτούν σκάλες και
ράμπα, δημιουργηθεί ένα κεκλιμένο επίπεδο για όλους, τότε η διάκριση και ενδεχομένως η
δημιουργία λανθασμένων αντιλήψεων και προκαταλήψεων, αποτρέπεται από την ίδια την
κατασκευή. (Πολυχρονίου, 2017)
Ο καθολικός σχεδιασμός αφορά όλους.
Στα πλαίσια της λογικής “αντιμετωπίζουμε το απρόβλεπτο” η παραπάνω αρχή αφορά
όλους για δυο κυρίως λόγους (Τα Μουσεία ως φορείς αλλαγής, 2017).
Πρώτον γιατί αφορά και ανθρώπους με κάποιου είδους ανικανότητα μη προφανή και
δεύτερον διότι κάποιου βαθμού ανικανότητας, θεωρείται πιθανόν να βιώσει μια μεγάλη ομάδα
ανθρώπων, το οποίο συμπίπτει και με τις προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας
(What does universal design look like).
Προσβασιμότητα, συμμετοχικότητα, ενσωμάτωση.
Η γενικότερη πρόσβαση, συμμετοχή και ενσωμάτωση των κοινωνικά αποκλεισμένων
ομάδων, αποτελεί  στόχο των σύγχρονων μουσείων, καθώς είναι έννοιες οι οποίες είναι
απαραίτητες προκειμένου να αποτελέσουν έναν χώρο προσιτό, ασφαλή και εύχρηστο. (Γλύτση,
2002)
Προσβασιμότητα
Παρότι τα μουσεία πλέον θεωρούνται χώροι ανοιχτοί και στην υπηρεσία της κοινωνίας,
είναι πολύ συχνές οι περιπτώσεις προβλημάτων προσβασιμότητας (φυσική ή άλλη). Η έννοια

3
αυτή αφορά και τη διαμόρφωση εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, αλλά και τη δυνατότητα
πρόσβασης σε όλες τις πληροφορίες, τα συστήματα ή τις προσφορές, που αφορούν όλους τους
εν δυνάμει επισκέπτες. Η περιορισμένη πρόσβαση στον πολιτισμό, όποτε αυτή συμβαίνει,
κρύβει μία παρωχημένη αντίληψη περί αναπηρίας. Τα ΑΜΕΑ δεν είναι άτομα παθητικά και
προβληματικά. Ως εκ τούτου, ένα νέο μοντέλο αντιμετώπισης της αναπηρίας έχει κυριαρχήσει
έναντι του ιατρικού και είναι το κοινωνικό. Σύμφωνα με το τελευταίο, τα εμπόδια δεν τίθενται
από την αναπηρία αλλά από την κοινωνία. Κομβικός στόχος, είναι η άρση των εμποδίων, η
οποία θα ευνοήσει την ανάπτυξη των κατάλληλων συνθηκών πρόσβασης. Αυτή η προσέγγιση,
επιτυγχάνεται μέσω των προγραμμάτων, των εκθέσεων και των δραστηριοτήτων των μουσείων.
Βασικοί στόχοι είναι, η προσφορά ουσιαστικών εμπειριών και η εξάλειψη όλων των εμποδίων
μη δυνατότητας της παραπάνω προσφοράς. (Νικονάνου:144, 2015)
Για τα ΑμεΑ, ο περιβάλλων χώρος και οι εξωτερικές προσβάσεις, είναι καίριας σημασίας
και θα πρέπει να ακολουθούν τουλάχιστον βασικές προδιαγραφές όπως είναι ο εύκολα
προσβάσιμος χώρος και η κατάλληλη σήμανση.
Απαραίτητη είναι επίσης και η εσωτερική εργονομία, όπου αφορά τη διευκόλυνση των
κινήσεων και της θέασης. Για παράδειγμα, κατάλληλη σήμανση σε στρατηγικά σημεία με διεθνή
σύμβολα, κεκλιμένα επίπεδα, επιγραφές γραφής Braille κ.α. (Γλύτση:226, 2002)
Η προσέλκυση ομάδων όπως τα ΑΜΕΑ είναι ιδιαίτερα απαιτητική. Κάποια από τα
βασικά χαρακτηριστικά διευκόλυνσης αποτελούν τα παρακάτω:
 Τα τυφλά ή με μειωμένη όραση άτομα, είναι ικανά να “δούν” μέσω των άλλων
αισθήσεων και μέσω μιας σωστής περιγραφής να αντιληφθούν την έκθεση
 Τα κωφά άτομα έχουν ανάγκη από έντονo φωτισμό προκειμένου να βλέπουν τη
νοηματική γλώσσα και τα χείλη του συνομιλητή
 Χαμηλό επίπεδο φυσικής προσπάθειας
 Τα άτομα με νοητική υστέρηση, σε ένα μεγάλο ποσοστό είναι σε θέση να κατανοήσουν
μια έκθεση, αν η οργάνωσή της είναι απλή και σαφής.
(Η πρόσβαση και εξυπηρέτηση των ΑμεA σε μουσεία, 2014)
Πρόσβαση αλυσίδα
Η εμπειρία επίσκεψης σε ένα μουσείο, ξεκινάει από την οικία και αποτελεί τη λεγόμενη
πρόσβαση αλυσίδα. Πρόκειται για μια σειρά αλληλοσυμπληρούμενων ενεργειών και
παρεμβάσεων που δημιουργούν προσβάσιμα δίκτυα κίνησης σε άτομα ΑΜΕΑ (Ισχύουσα

4
πολεοδομική νομοθεσία για την εξυπηρέτηση των ΑμεΑ, 2014). Εάν κάτι από όλα αυτά δεν
υπάρχει ή δεν λειτουργήσει,  τότε διασπάται ένας κρίκος της αλυσίδας (Πολυχρονίου, 2017).
Στην εποχή μας, όλοι οι επιμελητές παντού, προσπαθούν να μειώσουν τα εμπόδια,
χρησιμοποιώντας την αρχιτεκτονική, την συμμετοχικότητα και την τεχνολογία. (Pollack, 2015)
ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΟΤΗΤΑ
Είναι κομβικής και θεμελιώδους σημασίας η συμμετοχή επί ίσοις όροις των ΑΜΕΑ στην
κοινωνική και οικονομική ζωή (Στρατηγική της ΕΕ για ΑμεΑ 2010–2020).
Η αύξηση της συμμετοχικότητας εντός των μουσείων, συνδέεται άμεσα με το
εκπαιδευτικό επίπεδο, την προσωπικότητα, την ενσωμάτωση αποκλεισμένων ομάδων και τη
βελτίωση συνολικά της κοινωνίας.
Ένα συμμετοχικό μουσείο, είναι ένας χώρος όπου οι επισκέπτες, δημιουργούν,
μοιράζονται εμπειρίες και επικοινωνούν μεταξύ τους. Στόχος είναι να επεκταθεί η αποστολή του
ιδρύματος, επικοινωνώντας με τις προσδοκίες των επισκεπτών. Έτσι, αντί να παρουσιάζει το
ίδιο περιεχόμενο σε όλους, συνδημιουργεί το περιεχόμενο με τους επισκέπτες, μέσα από
δημιουργικό διάλογο. Οι τεχνικές συμμετοχικότητας που χρησιμοποιούν τα μουσεία, στοχεύουν
όχι στην αντικατάσταση αλλά στη  βελτίωση των παραδοσιακών πολιτιστικών ιδρυμάτων
(Simon, 2010). Η τεχνολογική εξέλιξη άλλαξε την αντίληψη της συμμετοχής. Η κατανάλωση
πληροφοριών δεν είναι πλέον παθητική, αλλά συνοδεύεται με άμεσο σχολιασμό, αξιολόγηση,
ερμηνεία και διάλογο και μετατρέπετε σε όχημα κατάκτησης της εμπειρίας. (Νικονάνου, 2015)

Συμμετοχικότητα-ΑΜΕΑ
Πρόκειται για μία  έννοια η οποία μπορούμε να πούμε πως αποτελεί προέκταση της
πρόσβασης.
Δύο από τις πιο αντιπροσωπευτικές λειτουργίες εμπλοκής και συμμετοχής των ΑΜΕΑ,
είναι οι εκθέσεις και τα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Για να θεωρηθεί μία έκθεση  προσιτή και ελκυστική, θα πρέπει  να τηρηθούν κάποιες
βασικές προδιαγραφές. Για παράδειγμα, ο σχεδιασμός και παραγωγή, θα πρέπει να προέρχεται
από τη συνεργασία και την εκπροσώπηση ομάδων ΑΜΕΑ. Το φυσικό περιβάλλον θα πρέπει να
είναι φιλικό χωρίς εμπόδια, με κατάλληλους χώρους ανάπαυσης και φωτισμό και τα εκθέματα
ορατά. Οι προθήκες θα πρέπει να είναι σε κατάλληλο ύψος κ.λ.π
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα  ως δεύτερη βασική δίοδος επικοινωνίας,  θεωρούνται πιο
αποτελεσματικά. Συνήθως απευθύνονται σε παιδιά και εφήβους 8-22 ετών. Κυρίως

5
πραγματοποιούνται μέσα στον πολιτιστικό οργανισμό και απαιτείται ιδιαίτερη προετοιμασία και
από τις δύο πλευρές. Η δομή τους συνήθως αποτελείται από την ξενάγηση, τις αφηγήσεις των
μουσειοπαιδαγωγών, τις συζητήσεις και τις δραστηριότητες (Γλύτση, 2002).
ΕΝΣΩΜΆΤΩΣΗ
Ο Διεθνής Οργανισμός Υγείας αναφέρει πώς δεν είναι η αναπηρία το προσωπικό
γνώρισμα ενός ιδιώτη, αλλά η ανικανότητα. Η αναπηρία είναι η κοινωνική συνέπεια της
παραπάνω ανικανότητας. Η παραπάνω άποψη αντιστοιχεί στη σύγχρονη φιλοσοφία πολλών
χωρών και καταδεικνύει την αιτία κοινωνικής απομόνωσης και αποξένωσης των ΑΜΕΑ. Είναι
το φυσικό, οικογενειακό, σχολικό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, που δημιουργεί ένα
μεγάλο έλλειμμα στην εξίσωση με τους συμπολίτες τους. (Γλύτση:218, 2002)
Η ενσωμάτωση των ΑΜΕΑ εντός των μουσείων αφορά ουσιαστικά μια διάσταση
συμμετοχικότητας στο μέγιστο βαθμό. Ως πιθανοί καταναλωτές γνώσης και πολιτισμού, οι
ανάγκες και οι προσδοκίες τους, αποτελούν συχνά τον πυρήνα των μουσειακών λειτουργιών.
Καθώς τα μουσεία γίνονται ελεύθεροι χώροι εμπειριών, σκέψης και γνώσης, αποκτούν το
αίσθημα της κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης. Σύμφωνα με αυτήν την επαυξημένη
συμμετοχική διάσταση, η ενσωμάτωση του επισκέπτη προκύπτει από από την πεποίθηση του
μουσείου πως πρόκειται για τον ειδικό μίας ιδιαίτερης καθημερινότητας, του οποίου οι εμπειρίες
και οι σκέψεις, μπορούν να βρουν μία θέση στο μουσείο (Νικονάνου, 2015). Τη διεύρυνση του
κοινού, την προσεγγίζουν τα μουσεία μέσω πρακτικών και ουσιαστικών αλλαγών και δράσεων.
Έχουν εστιάσει στην αναγνώριση και την εξάλειψη τον ιδρυματικών εμποδίων, όπως π.χ.
έλλειψη εξειδικευμένης εκπαίδευσης του προσωπικού ή έλλειψη διευκολύνσεων σε ανθρώπους
με φυσικές αναπηρίες κ.α. Ο συνδυασμός των παραπάνω με μακροχρόνιες πολιτικές κοινωνικής
ένταξης, αλλά και με την εκπροσώπηση των ΑΜΕΑ, οδηγούν στο πολυπόθητο αίσθημα
κοινοτικής ιδιοκτησίας (Νικονάνου, 2015). Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Cameron,
πρόκειται για την έννοια ενός νέου ανοιχτού μουσείου, το οποίο έχει μετατραπεί από ναό
μετάδοσης γνώσεων, σε μία κοινότητα ζωντανών διαβουλεύσεων και αλληλεπιδράσεων
(Merriman, 1999).
Από την οπτική της κοινωνίας, η μουσειακή μάθηση και εμπειρία της σύγχρονης εποχής,
καθιστούν το μουσείο ένα ανοιχτό και όχι κλειστό κύκλωμα, με γενικότερο αντίκτυπο στην
κοινωνία. Ο διάλογος και η κατανόηση, οδηγούν σε ισχυρότερες και πιο ασφαλείς κοινότητες,
σε ευδαιμονία και ενδυνάμωση της δημόσιας ζωής. Ο εκπαιδευτικός ρόλος σχετικά με τα
ΑΜΕΑ, αφορά τη γνώση εντός του μουσείου, το οποίο εφαρμόζει ενεργητική προσέγγιση της
6
μάθησης αλλά και εκπαιδευτικά προγράμματα κοινωνικής συμμετοχής, με την αποτροπή του
κοινωνικού αποκλεισμού να αποτελεί απώτερο στόχο. Έτσι τα μουσεία εξελίσσονται σε ένα
κριτήριο αξιολόγησης εθνικού, πολιτιστικού και κοινωνικού επιπέδου (Ιωαννίδη, 2005).
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ
Το μουσείο-κάστρο και πινακοθήκη του Νότινγχαμ, συνεργάστηκε με ομάδα ΑμεΑ. Tο
αποτέλεσμα των αλλαγών ήταν το κτίριο να γίνει προσβάσιμο σε όλες τις ομάδες των
επισκεπτών, εξυπηρετώντας έτσι τόσο τις αρχές της προσβασιμότητας, της συμμετοχικότητας
και της ενσωμάτωσης, όσο και της αρχής σχεδίασης για όλους (Μουσούρη, 1999)
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, διοργανώνει διαφορά προγράμματα για ΑΜΕΑ όπως:
1. Απογευματινά εργαστήρια τέχνης
2. «Οι Κυκλάδες μέσα από την αφή»
3. «Μαζί παρέα στο μουσείο». Αφορά παιδιά και εφήβους με μαθησιακές και αναπτυξιακές
δυσκολίες, άτομα με προβλήματα όρασης και πάσχοντες απο Alzheimer.
Διαθέτει εξειδικευμένο προσωπικό και προσπαθεί να ανταποκριθεί στην ανάγκη συμμετοχής
και ένταξης, ομάδων των οποίων οι ευκαιρίες και οι δυνατότητες συμμετοχής είναι ελάχιστες. Η
πρόσβαση πραγματοποιείται από ειδική ράμπα, ενώ η μετακίνηση μεταξύ των ορόφων γίνεται
με ανελκυστήρα (Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης)

Στο μουσείο Λαικού Πολιτισμού Δάρα, διατίθεται εύκολη πρόσβαση στην είσοδο,
αναβατόριο, υλικό χρήσης σε άτομα με προβλήματα ακοής, υλικό με δυνατότητα αφής,
προσβάσιμο/ευρύχωρο αποχωρητήριο, χώροι ξεκούρασης εντός των εκθεσιακών χώρων, προσιτό
ύψος στην πλειοψηφία των εκθεμάτων (Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού Δάρα, 2015).

ΕΝΟΤΗΤΑ 2η
Το μουσείο που επιλέχθηκε από το διεθνή χώρο ως μελέτη περίπτωσης, είναι το μουσείο
σύγχρονης τέχνης Tate Modern στο Λονδίνο. Λειτουργεί απο το 2000 μέσα σε ένα παλιό
ανακαινισμένο κτίριο, το οποίο ήταν σταθμός παραγωγής ενέργειας.
Στην ιστοσελίδα του μουσείου, υπάρχουν εξαιρετικές λεπτομέρειες και περιγραφές
σχετικά με την πρόσβαση, εξυπηρέτηση, ενημέρωση και μετακίνηση των ΑΜΕΑ. Η είσοδος στο
μουσείο είναι με αντίτιμο κατόπιν έκπτωσης, ενώ ο συνοδός μπορεί να εισέλθει δωρεάν.
Το γραφείο πληροφοριών βρίσκεται στο ισόγειο. Είναι απόλυτα προσβάσιμο και διαθέτει
εξειδικευμένο προσωπικό. Υπάρχουν πλήρως προσβάσιμα αποχωρητήρια σε κάθε όροφο. Στο

7
ισόγειο, δίπλα στον ειδικό χώρο φροντίδας μωρού, υπάρχει αποχωρητηρίο/αποδυτήριο, με
αρκετό και για τον φροντιστή. Είναι πλήρως κλιματιζόμενο, με το ύψος της βρύσης και του
πάγκου καθίσματος, προσαρμοσμένα. Το πάτωμα είναι αντιολισθητικό και υπάρχει χώρος που
μπορεί να διατηρηθεί η ιδιωτικότητα.
Υπάρχουν καθίσματα και παγκάκια σε όλους τους χώρους. Είναι προφανές πως η
προσέγγισή του, δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες κατηγορίες, αλλά προβλέπει κατά το δυνατό
όλες τις κατηγορίες των εμποδιζόμενων ατόμων.
Για τα άτομα με προβλήματα όρασης, επιτρέπονται οι σκύλοι “οδηγοί” με δυνατότητα να
δοθεί ειδικό δοχείο στο οποίο ο σκύλος μπορεί να πίνει νερό. Το μουσείο διαθέτει μεγάλους
οδηγούς εκθέσεων και μεγεθυντικό φακό. Επίσης, υπάρχει διαθέσιμη συσκευή πολυμεσικής
ξενάγησης, η οποία δίνει την περιγραφή του εκθέματος όταν το άτομο βρεθεί μπροστά του, αλλά
δεν το ξεναγεί μέσα σε ολόκληρη την έκθεση. Το τελευταίο επιτυγχάνεται σε συνδυασμό με
έναν ειδικό χάρτινο οδηγό. Η συσκευή είναι δωρεάν για τα ΑΜΕΑ και παρέχει λεπτομέρειες για
το έργο τέχνης, τον καλλιτέχνη και το πλαίσιο κάτω από το οποίο δημιούργησε το έργο. Υπάρχει
επίσης η δυνατότητα για “ξενάγηση αφής”, κατά την οποία συνήθως υπάρχει ένα γλυπτό
διαθέσιμο, το οποίο μπορεί το άτομο να ακουμπήσει. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει και
περιγραφή αλλά και συζήτηση γύρω από το έργο τέχνης. Κατά κανόνα είναι απαραίτητη η
κράτηση θέσης για τη συμμετοχή.
Υπάρχουν ακουστικές ξεναγήσεις σε διάφορες εκθέσεις, οι οποίες πραγματοποιούνται
από καλλιτέχνες με προβλήματα όρασης και η ιστοσελίδα παρέχει πλήρη λίστα τους. Επιπλέον,
παρέχονται ειδικά ακουστικά και ενισχυτές ήχου, επιτρέπονται οι φροντιστές και οι σκύλοι
οδηγοί, είναι δωρεάν και πραγματοποιούνται 4 φορές το χρόνο.
Για τα άτομα με προβλήματα ακοής, υπάρχει παντού ειδική σήμανση, ενώ έχουν
προσαρμοστεί ειδικά συστήματα σε συγκεκριμένα σημεία των εκθέσεων, τα οποία σημεία
γίνονται γνωστά είτε από το προσωπικό, είτε από οδηγούς στην ιστοσελίδα (Tate Modern,
2018).
Για τα συγκεκριμένα άτομα εφαρμόζεται μία βρετανική “καινοτομία”, τα λεγόμενα
προγράμματα British Sign Language (BSL). Πρόκειται για ένα είδος νοηματικής γλώσσας, που
περιλαμβάνει οπτικά μέσα επικοινωνίας χρησιμοποιώντας εκφράσεις του προσώπου,
χειρονομίες και γενικότερα τη γλώσσα του σώματος. Πρόκειται για την πιο συνηθισμένη
γλώσσα νοηματικής στη Βρετανία, η οποία διαθέτει τη δική της γραμματική και συντακτικό.

8
Δεν συνδέεται και δεν εξαρτάται από την ομιλούμενη γλώσσα των αγγλικών και έχει καταστεί
βασική στις προτιμήσεις 145.000 ανθρώπων στη Βρετανία. (What is British Sign Language,
2017)
Η συγκεκριμένη γλώσσα εφαρμόζεται και στις μόνιμες και στις ειδικές εκθέσεις. Την
χρησιμοποιούν εκπαιδευμένοι ξεναγοί, με κατάλληλα τεχνικά μέσα. Πρόκειται για δωρεάν
ξεναγήσεις και όλες οι σχετικές πληροφορίες παρέχονται στην ιστοσελίδα. Το μουσείο παρέχει
εκπαιδευτικά προγράμματα εκπαίδευσης ξεναγών για τη συγκεκριμένη γλώσσα (Tate Modern,
2018).
Το ίδρυμα διαθέτει πολυμεσικό οδηγό. Πρόκειται για ένα εύχρηστο ηλεκτρονικό
υπολογιστή, ο οποίος αναπαράγει εικόνα σε νοηματική γλώσσα. Αυτού του είδους η ξενάγηση
παρέχεται δωρεάν και κατά παραγγελία σε άτομα με προβλήματα ακοής, στη γλώσσα
προτίμησής τους.
Σχετικά με επισκέπτες που πάσχουν από δυσλεξία, το μουσείο παρέχει ειδικά χρωματικά
καλύπτρα και μεγεθυντικούς φακούς.
Για τα άτομα με αυτισμό παρέχονται ειδικά ηχομονωτικά καλύπτρα αυτιών, προκειμένου
να αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε σύγχυση τους.
Επίσης είναι σημαντικό πως το μουσείο διαθέτει συγκεκριμένο τμήμα στο τηλεφωνικό
κέντρο το οποίο εξυπηρετεί αποκλειστικά τα ΑΜΕΑ.
Σε σχέση με την ιδιαίτερη κατηγορία της φυσικής αναπηρίας, το μουσείο θεωρείται
πλήρως προσβάσιμο. Ξεκινώντας από τον χώρο στάθμευσης, υπάρχει επαρκής χώρος με δώδεκα
θέσεις, η πρόσβαση στις οποίες πραγματοποιείται από έναν δρόμο μεγάλο και ανεμπόδιστο, με
δυνατότητα κράτησης. Στην ιστοσελίδα, υπάρχουν σαφείς οδηγίες για το άτομο με κινητικές
δυσκολίες από τη στιγμή που θα σταθμεύσει. Δίνεται για παράδειγμα σαφής περιγραφή της
συγκεκριμένης εισόδου που θα πρέπει να  προσεγγίσει, η οποία διαφέρει σύμφωνα με το εάν έχει
κάνει κράτηση για αναπηρικό ή ηλεκτρικό καρότσι του μουσείου ή εάν έχει δικό του. Δίνονται
επίσης πληροφορίες της απόστασης της οποίας θα πρέπει να διανύσει, προκειμένου να
προσεγγίσει την ανάλογη είσοδο. Οι είσοδοι διαθέτουν ανελκυστήρες οι οποίοι οδηγούν στο
ισόγειο. Σε μία από τις κεντρικές εισόδους υπάρχει ειδικό σημείο όπου μπορεί να κάνει στάση
όχημα και να προσεγγίσει το άτομο την είσοδο, με ευκολία και χωρίς να κινδυνεύει. Υπάρχουν 5
είσοδοι, εκ των οποίων και οι πέντε είναι προσβάσιμοι σε ΑμεΑ, με διαθέσιμα είτε ασανσέρ,
είτε κυλιόμενες σκάλες, είτε ειδικές ράμπες με υποβοηθούμενη στήριξη.

9
 Η πρόσβαση στα αναψυκτήρια είναι ανεμπόδιστη και εξυπηρετείται με ανελκυστήρες
που ενώνουν όλους τους ορόφους.
Το μουσείο διαθέτει δωρεάν προς δανεισμό, αναπηρικά καρότσια, ηλεκτρικά  αναπηρικά
οχήματα και ειδικά στηρίγματα βάδισης και υπάρχει μέχρι και δυνατότητα κράτησης.
Η αίθουσα και το αναψυκτήριο για τα μέλη, είναι και αυτά πλήρως προσβάσιμα.
Υπάρχουν τηλεφωνικοί θάλαμοι σε όλα τα επίπεδα, οι οποίοι είναι εξοπλισμένοι με σύστημα
ελέγχου φωνής και είναι προσβάσιμα με αναπηρικά ή ηλεκτρικά οχήματα.
Το μουσείο στα πλαίσια της προσπάθεια της κοινωνικής ένταξης και αύξησης της
συμμετοχικότητας, παρέχει δραστηριότητες και εργαστήρια, με την ευρεία συμμετοχή
κοινοτικών ομάδων. Αυτές οι ομάδες μπορούν να προέρχονται για παράδειγμα από άτομα με
πνευματικά προβλήματα, άστεγους, ενήλικες με μαθησιακές δυσκολίες, πρόσφυγες κ.α. Όπως το
ίδιο το μουσείο έχει ανακοινώσει, εργάζονται σκληρά και στενά κυρίως με τις τοπικές
κοινότητες και τους επισκέπτες με επιπρόσθετες ανάγκες.
Οι ευκαιρίες καριέρας που δίδονται εντός του ιδρύματος με βάση το όραμα που
εκφράζει, υποδηλώνουν μία ισότιμη προσέγγιση, τόσο των ανθρώπων όσο και των υπαλλήλων
εκ μέρους του μουσείου, το οποίο πρεσβεύει την άποψη πώς εντάσσοντας στο εργατικό του
δυναμικό άτομα από αυτές τις ομάδες, αποκτά πρόσβαση σε ένα συγκεκριμένο τρόπο σκέψης,
με απώτερο στόχο να γίνει ακόμα πιο προσβάσιμο και συμμετοχικό, επιτυγχάνοντας έτσι και την
πλήρη ενσωμάτωση αυτών τον ανθρώπων (Tate Modern, 2018).
Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης
Το ελληνικό παράδειγμα αφορά το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για
ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία της Ελλάδος και το κεντρικό της Βόρειας Ελλάδος, το οποίο
διαθέτει συλλογές αρχαίων αντικειμένων. Στεγάζεται σε ένα ανακαινισμένο κτίριο του 1962 και
αποτελεί διατηρητέο μνημείο νεότερης κληρονομιάς. Διαθέτει προσωπικό επιστημονικού,
τεχνικού και διοικητικού τομέα.
Σχετικά με τα άτομα με προβλήματα όρασης, η μόνη πρόβλεψη αφορά μία υπαίθρια
μόνιμη έκθεση «Μνήμη και Λίθοι», που αφορά το λίθο και τις χρήσεις του. Σε αυτήν έχει ληφθεί
μέριμνα και έχει χρησιμοποιηθεί υλικό επίστρωσης, το οποίο δεν εμποδίζει την ομαλή κίνηση
αναπηρικών αμαξιδίων. Στο δάπεδο υπάρχουν διακριτά πλακίδια όδευσης, τα οποία
διευκολύνουν την κίνηση και κατευθύνουν σε συγκεκριμένα εκθέματα, για τα οποία
προβλέπεται απτική διερεύνηση. Τέλος, παρέχονται εξειδικευμένες πληροφορίες σε κείμενα

10
γραμμένα με μορφή Braille, ελληνικής και αγγλικής γλώσσας. Η συγκεκριμένη έκθεση είναι
προσβάσιμη και από ανθρώπους με κινητικά προβλήματα. Επίσης έχουν διαμορφωθεί ειδικά
σκάμματα, στα οποία πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα σχετικά με τις
αρχαιολογικές ανασκαφές, με στόχο την εξοικείωση των παιδιών με τη διαδικασία των
ανασκαφών.
Συγκεκριμένα για τα ΑμεΑ, έχει προβλεφθεί η πρόσβαση τους σε τρεις θέσεις
στάθμευσης από κεντρικό ανεμπόδιστο δρόμο. Η είσοδος με αναπηρία 67% +, είναι δωρεάν.
Η πρόσβαση στην κεντρική είσοδο πραγματοποιείται με ειδική ράμπα στην οποία
επίσης μπορούν να φτάσουν μέσω μεγάλου και ανεμπόδιστου δρόμου. Το άνοιγμα της κεντρικής
εισόδου είναι επαρκές για την εξυπηρέτησή τους, ενώ υπάρχει σχετική ενημέρωση για την
απόσταση από την πλησιέστερη ράμπα πεζοδρομίου μέχρι την κεντρική είσοδο.
Το κτίριο διαθέτει δύο επίπεδα στο οποίο μοιράζονται οι εκθεσιακοί χώροι και η
πρόσβαση σε αυτά επιτυγχάνεται με ανελκυστήρες για αμαξίδια και αναβατόρια. Στις ράμπες
και στα κλιμακοστάσια υπάρχουν χειρολισθήρες.
Οι χώροι εντός του κτιρίου είναι ελεύθεροι από εμπόδια, ενώ οι διάδρομοι διαθέτουν
πλάτος μεγαλύτερο από 1.5 μέτρα, το οποίο είναι σύμφωνο με τις προδιαγραφές κίνησης των
ατόμων με αναπηρία.
Οι χώροι υγιεινής έχουν κατασκευαστεί με ειδικές προδιαγραφές και καλύπτουν όλα τα
επίπεδα. Επίσης το αναψυκτήριο είναι πλήρως προσβάσιμο  από ειδική ράμπα (Αρχαιολογικό
Μουσείο Θεσσαλονίκης, 2018).
Συγκριτικά, διαπιστώνουμε πως το μουσείο Tate, έχει κάνει ιδιαίτερη προσπάθεια
προκειμένου να διευκολύνει την πρόσβαση των AMEA, καθώς έχει κατορθώσει να την
καταστήσει καθολική, αυξάνοντας έτσι τη δυνατότητα συμμετοχής τους, τόσο απλώς με τη
διευκόλυνση της επίσκεψή τους, όσο και με τη διαπίστωση εκ μέρους τους ότι πλέον είναι
δυνατόν να συμμετάσχουν και να ενσωματωθούν ενεργά και στην παρουσίαση και στην
οργάνωση εκθέσεων ή προγραμμάτων.
Στο ελληνικό παράδειγμα, για τα άτομα με προβλήματα ακοής, δεν υπάρχει σχετική
πληροφόρηση για τυχόν αντιμετώπισή τους, ενώ δεν υπάρχει πρόβλεψη για άλλες κατηγορίες,
όπως άτομα με αυτισμό ή με πνευματικές δυσκολίες. Η ανάλογη αντιμετώπιση των ΑΜΕΑ δεν
αντιστοιχεί στο επίπεδο του πρώτου παραδείγματος. Ωστόσο η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις
ομάδες αυξημένων αναγκών,ιδιαίτερα κινητικών προβλημάτων είναι υπαρκτή και η προσπάθεια

11
αξιοσέβαστη, αν και πηγάζει από τις οδηγίες της ΕΕ. Καθώς όμως η σύγκριση είναι μοιραία,
μοιάζει να αποτελεί μόνο την αρχή.

Οι ομάδες ανθρώπων που πλέον επισκέπτονται τα μουσεία, δεν έχουν σχέση με το παραδοσιακό
κοινό και αποτελούνται από διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο, ΑΜΕΑ, εφήβους, ηλικιωμένους
κ.α. (Μουσούρη, 1999)
Το 90% των ευρωπαϊκών μουσείων άνοιξαν μετά τον 2 ο παγκόσμιο πόλεμο (Pollack,
2015). Μαζί με τον αριθμό τους, άλλαξε και η άποψη του κόσμου για αυτά και ο ρόλος τους.
Αρκετοί παράγοντες οδήγησαν στην αλλαγή της παραδοσιακής εικόνας των μουσείων
προς το ευρύτερο κοινό,  η οποία κατά κύριο λόγο ήταν αρνητική καθώς επρόκειτο για ένα χώρο
μη φιλικό και μη οικείο. Ένας από του βασικούς λόγουςεξ αυτών, ήταν ο ανερχόμενος
κοινωνικός και εκπαιδευτικός τους ρόλος (Merriman, 1999).
ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ
Τα οφέλη των ΑΜΕΑ από αυτήν την αμφίδρομη σχέση -  επικοινωνία είναι πολλά. Τα πιο
βασικά είναι τα παρακάτω:
1. βελτίωση μαθησιακών ικανοτήτων
2. ανάπτυξη άγνωστων δεξιοτήτων
3. αύξηση αυτοεκτίμησης
4. μάθηση συνεργασίας
5. υποχώρηση του αισθήματος της κοινωνικής απομόνωσης
6. ενίσχυση του αισθήματος της συλλογικότητας
(Γλύτση:241, 2002)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(Αθανασοπούλου Α, Γλύτση Ε,  Χαμπούρη- Ιωαννίδου Αικ, 2002, Οι Διαστάσεις των
Πολιτιστικών Φαινομένων,   Τόμος Β, πολιτιστικό Πλαίσιο. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό
Πανεπιστήμιο )

(Το στοίχημα για τα μουσεία στη νέα εποχή, 09/12/2016, γιωτα συκκα, 09/12/2016,
http://www.kathimerini.gr/887105/article/politismos/eikastika/to-stoixhma-gia-ta-moyseia-sth-
nea-epoxh?adman_arid=fFwZZ1gtGXO:dQQZ:1KD&adman_arid=e7lCcT_r_9Q:guiS:1KD,
20/04/2018)

12
(Μουσούρη, Θ. (1999). «Μουσεία για Όλους; Προγράμματα Προσέγγισης στο Διεθνή Χώρο»,
Αρχαιολογία και Τέχνες 73 (Δεκέμβριος), σ. 65-69.)

(Γλύτση, Ε., Ζαφειράκου, Α., Κακούρου-Χρόνη, Γ. και Πικοπούλου-Τσολάκη, Δ. (επιμ.), Οι

Διαστάσεις των Πολιτιστικών Φαινομένων, Τόμος Γ’, Πολιτισμός και Εκπαίδευση. Πάτρα:
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο)

(Ευρωπαϊκή στρατηγική για την αναπηρία 2010-2020, 15/11/2010, http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2010:0636:FIN:el:PDF, 18/04/2018)

(Ματούλα Σκαλτσά, 15/05/2005, (http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=166090,

15/04/2008)

(Florian Pollack,The museum of the future - the museum of the world - Florian Pollack -
TEDxLinz, 29/10/2015,https://www.youtube.com/watch?v=fLPmRVTmk5s, 15/04/2018).

(The Role of Museums Today, The Museum of Fine Arts, Houston, 31/08/2012,
https://www.youtube.com/watch?v=cjx1F-N3YbQ, 16/04/2018)

(Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και Προαιρετικό Πρωτόκολλο,

2018, https://www.unric.org/el/index.php?option=com_content&view=article&id=46,
24/04/2018)

(What does universal design look like? – The American Alliance of Museums (http://www.aam-
us.org/docs/default-source/museum/going-beyond-what-does-universal-design-look-like.pdf?
sfvrsn=0))

(Art beyond sight , Museum Education Institute, Disability and Inclusion Training for Museums
and Cultural Institutions,  26/09/2014, http://www.artbeyondsight.org/mei/disability-awareness-
training/, 16/04/2018)

13
 (Πολυχρονίου Γιάννης, Γραφείο Προσβασιμότητας ΑμεΑ στο Υπουργείο Πολιτισμού -
Προσβάσιμα μουσεία & αρχαιολογικοί χώροι,15/06/2017, https://www.youtube.com/watch?
v=uPdByu3ENDg&t=250s, 22/04/2018)

(Τα Μουσεία ως φορείς αλλαγής - Μουσείο Μπενάκη, 30/11/2017,

https://diavlos.grnet.gr/room/1016?eventid=3771&vod=3480_session, 22/04/2018)

(Η πρόσβαση και εξυπηρέτηση των ΑμεA σε μουσεία, πολιτιστικούς χώρους και μνημεία της
Ελλάδας, 01/02/2014, ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ» τεύχος 9, ,http://www.sadas-pea.gr/i-
prosvasi-ke-exipiretisi-ton-amea-se-mousia-politistikous-chorous-ke-mnimia-tis-elladas-
architektones/)

(Ισχύουσα πολεοδομική νομοθεσία για την εξυπηρέτσηση των ατόμων με αναπηρία,

21/03/2014, http://amea-blog.blogspot.gr/2014/03/blog-post_4843.html)

Simon, Nina. (2010). The Participatory Museum, California.

(http://www.participatorymuseum.org/read/, 17/04/2018)

(Merriman N., «Ανοίγοντας τα Μουσεία στο Κοινό» Αρχαιολογία και τέχνες, τεύχος 72, Ιούλ -
Αύγ - Σεπ, 1999, σ. 43 - 46)
Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού είναι πλήρως προσβάσιμο και ο τομέας Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων
οργανώνει δραστηριότητες για ΑΜΕΑ, προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ομάδας. (Μουσείο Βυζαντινού

Πολιτισμού, 2013) (Εκπαιδευτικά προγράμματα, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, 2013,

http://www.mbp.gr/edu/ekpaideytika-programmata/1.2/amea, 22/04/2018)

(Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, https://www.cycladic.gr/page/drasis-gia-amea#, 20/04/2018)

(Μουσείο Λαϊκού Πολιτισμού Δάρα Αρκαδίας-Πρόσβαση σε ΑμεΑ,11/03/2015,

https://www.youtube.com/watch?v=lqpGePs4ato19/04/2018)

14
(Tate Modern, 2018, http://www.tate.org.uk/visit/tate-modern,20/04/2018).
(What is British Sign Language, 2017https://www.british-sign.co.uk/what-is-british-sign-
language/, 23/04/2018)

(Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 2018,

https://www.amth.gr/exhibitions/permanent-exhibitions/mnimi-kai-lithoi)

(European Institute for Design and Disability, 2004,

http://www.universaldesignresource.com/eidd-europeaninstitutefordesignanddisability/,
19/04/2018).

15