DİĞER ORGANİK BİLEŞİKLER

8%
ALKANLAR
11%
ASİT ESTER
11%
ALKENLER
13%

ALDEHİT KETON ALKİNLER

12% 2%

HİDROKARBON KARMA AROMATİK

ALKOL ETER 17% HİDROKARBONLAR
21% 5%

ORGANİK KİMYA
12

11

10

0
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
HİDROKARBONLAR (C,H) ALKANLAR (PARAFİNLER)

▶ Organik bileşiklerin yapısında temelde C ve H

atomları bulunmaktadır. ▶ Düz zincirli olanların kapalı formülü CnH2n+2
Halkalı olanların ise CnH2n
▶ Yapısında sadece C ve H atomu bulunduran
organik bileşiklere hidrokarbon denir. CH4, ▶ Tüm karbonları sp hibritleşmesi yapmış, tüm
3

C2H2, C2H6 ... bağları sigma bağı olan, doymuş, tepkimeye

karşı isteksiz hidrokarbonlardır.
▶ Hidrokarbonlar apolardır.
▶ Herhangi bir bileşikte sigma bağ sayısı eğer
▶ Hidrokarbonlar uçucudur, kaynama noktası bileşik düz zincirli ise; atom sayısının bir eksi-
düşüktür. ği kadar, eğer bileşik halkalı ise; atom sayısı
▶ Hidrokarbonlarda etkin çekim kuvveti london kadardır.
olduğu için kaynama noktaları karbon sayısı ▶ Alkanlarda pi bağı olmadığı için sigma bağ sa-
arttıkça artar, dallanma arttıkça düşer. yısı alkanlarda aynı zamanda toplam bağ sa-
▶ Organik bileşiklerde C ve H atomlarının yanı yısıdır.
sıra O, N, S, F, Cl, Br vb. atomlar da buluna- ▶ ilk 4 üyesi standart şartlarda gaz, karbon sa-
bilir. Yapısında bu atomlardan en az birini bu- yısı 5’ten 17’ye kadar olan alkanlar standart
lunduran organik bileşiklere ise heteroatomlu şartlarda sıvı, karbon sayısı 17’den fazla olan
bileşik denir. HCOOH, CH3OH, CH3Cl.... alkanlar ise standart şartlarda katı hâldedir.
▶ Hidrokarbonlar alifatik ve aromatik olmak üze- ▶ İki molekül arasında CH kadar fark olması du-
2
re ikiye ayrılır. rumuna homolog sıra denir. Alkanlarda karbon
▶ Alifatik hidrokarbonlar doymuş ve doymamış sayısı ardışık iki molekül arasında CH2 kadar
olmak üzere ikiye ayrılır. fark olduğundan alkanlar homolog sıra oluştu-
rur.
▶ Yapısında pi bağı bulunan hidrokarbonlara
doymamış hidrokarbon, pi bağı bulundurma- ▶ Günümüzde daha çok yakıt olarak kullanılan
yan hidrokarbonlara ise doymuş hidrokarbon alkanların ana kaynağı; petrol, kömür ve doğal
denir. gaz gibi fosil yakıtlardır.
▶ Doymuş hidrokarbonlarda tüm karbonlar sp3
hibritleşmesi yapmıştır.

Aşağıdaki bileşiklerden hangisi bir doymuş hidro-

karbon olamaz?

A) CH4
B) C3H8
C) C3H6
D) C2H6
E) C2H4

2
ALKANLARIN IUPAC ADLANDIRMASI ▶ Bileşikteki organik yan dallar alkil’dir.

▶ Bileşikteki en uzun karbon zinciri bulunur. Bu ▶ Alkiller bileşik değil, bir bağı eksik kararsız (ra-
zincir ana zincirdir. Ana zincir dışında kalan dikalik) gruplardır.
(Hidrojen hariç) her grup yan daldır. ▶ Tek başına bulunmazlar mutlaka başka bir ya-
pıya bağlanmak zorundalardır.
▶ Yan dallar karbon sayısına göre isimlendirilir.
▶ Alkan isimlerindeki an eki silinip yerine il eki
H3C CH2 CH3
getirilir.
H2C CH CH C CH3
CH3 CH3 CH3

▶ Ana zincirdeki karbonlar numaralandırılır. Nu-

maralandırmaya;
• Yan dala yakın uçtan başlanır
• Yan dala yakınlık aynıysa yan dalın çok oldu-
ğu yere yakın uçtan başlanır
• Yan dalın çokluğu aynı ise yan dalın ismi al-
fabetik sırada önce gelen yere yakın uçtan
başlanır. H3C CH2 CH3
H2C C CH CH CH3
CH3 CH3 CH3
H3C CH2 CH3
H2C C CH CH CH3
CH3 CH3 CH3 Bileşiğin ismi söylenirken önce;
▶ Hangi Karbonda (sayı ile; 1,2,3,…) Kaç tane
(latince; mono, di, tri vs...) Hangi dal (metil, etil,
propil vs...) olduğu söylenir. Daha sonra ana
H3C CH2 CH3 zincirin adı (metan, etan, propan vs..) söylenir.
H2C CH CH C CH2 CH3
CH3 CH3 CH3

H3C CH2 CH3

H2C CH CH CH CH2 CH3
CH3 CH3

3
H3C CH2 CH3
H2C CH CH C CH2 CH3
CH3 CH3 CH3

H3C CH CH2 CH3

H3C CH2 CH3 CH3

H2C C CH CH CH3
CH3 CH3 CH3
CH3
H3C C CH2 CH3
CH3

H3C CH2 CH3

H2C CH CH CH CH2 CH3
CH3
CH3 CH3
H3C C CH2 CH3
H2C CH3

4
 H2C CH3
H2C CH2
H3C C CH2 CH3
H2C CH3 H2C CH2

CH3
H2C
H3C C CH3
CH2
H3C

CH2
CH3

H3C CH CH CH3 CH3

H3C
CH2 H2C
H3C CH3

CH2
CH3

CH3

5
6
ÖZEL ADLANDIRMALAR 2. METANA GÖRE ADLANDIRMA
▶ Bileşiğin merkezindeki bir karbon ana zincir
kabul edilir.
1. İZO NEO ADLANDIRILMASI ▶ Ana zincir 1 karbonlu olunca ana zincirin adı
metan olur.
▶ Organik bileşikte 2. Karbona bağlı bir metil
grubu varsa bu bileşik izo ön eki getirilerek ▶ Ana zincir olarak seçilen 1 karbon dışında ka-
adlandırılabilir. lan her grup yan dal kabul edilip adlandırılır.
▶ Organik bileşikte 2. Karbona bağlı iki tane
metil grubu varsa bu bileşik neo ön eki getiri-
lerek adlandırılabilir.
▶ İzo – neo ön ekli adlandırma yapabilmek için CH3 CH3
bileşikte başka yan dal olmamalıdır.
H3C CH CH3 H3C C CH3
▶ İzo – neo ön ekli adlandırma yapılırken bile-
şikteki ana zincir değil toplam karbon sayısı CH3
söylenir.
▶ İZO – NEO ÖN EKLİ ADLANDIRMA IUPAC
DEĞİLDİR.
CH3 CH3
H3C CH CH2 CH3 H3C C CH2 CH2 C

CH3 CH3 CH3

H3C CH CH3 H3C C CH3

CH3 CH3
CH3
H3C CH CH3 H3C C CH3
CH3
CH3 CH3
H3C CH CH2 CH3 H3C C CH2 CH2 CH3
CH3 CH3
CH3
H3C CH CH2 CH3 H3C C CH2 CH2 CH3

CH3 CH3

H3C C CH3
CH3

CH3
H3C C CH2 CH2 CH3
CH3

7
ÖZEL YAN DALLAR (IUPAC)

H3C
CH CH
3

H3C
CH CH
2

CH3

CH3
H3C C CH3
H3C CH2 CH2 C CH2 CH2 CH3
H3C CH CH3

8
9
İZOMER DİKKAT !!!
Kapalı formülü (karbon, hidrojen sayısı) aynı, IU-
PAC adı farklı yapılara izomer (yapısal izomer İlk 3 Alkanın yapı izomeri yoktur,
veya yapı izomeri) denir. Bütanın 2
Pentanın 3
Hekzanın 5
Heptanın 9
Oktanın 18
Nonanın 35
Dekanın 75 izomeri vardır.

Yapı izomeri sayısı bulmanın bir formülü yoktur.

ZİNCİR DALLANMA
H3C CH2 CH2 CH3

CH3
H3C CH CH3

ZİNCİR HALKA

H2C CH CH2 CH3

KONUM
CH3
H3C CH CH2 CH2 CH3

CH3
H3C CH2 CH CH2 CH3

FONKSİYONEL GRUP
OH
H3C CH CH2 CH3

H3C CH2 O CH2 CH3

10
11
ALKANLARIN KULLANIM ALANLARI 2. YER DEĞİŞTİRME (SÜBSTİTÜSYON) TEP-
KİMELERİ
Alkanlar ultraviyole (UV) ışınları etkisiyle ya da
yüksek sıcaklıklarda
halojenlerle yer değiştirme tepkimesi verir. Bu
tepkime sırasında alkanın yapısında bulunan H
atomları yerine halojen atomları bağlanır.

ALKANLARIN KİMYASAL TEPKİMELERİ

1. YANMA TEPKİMELERİ

Alkanlar yandıklarında CO2, H2O oluşur. Genellik-

le yakıt olarak kullanılan alkanların karbon sayıları
artıkça yanma sonucu açığa çıkan ısı
miktarı artar.

12
13
Metil Klorür (CH3Cl): Renksiz ve zehirli bir gazdır.
Kimya sanayisinde
silikon polimerlerinin üretiminde kullanılır.

Dikloro Metan (CH2Cl2): Oda koşullarında toksik

özellik gösterir ve
suda az çözünür. Metal ve tekstil sanayisinde, kau-
çuk, fotoğraf filmi,
sentetik lifler ve mürekkep üretiminde kullanılır.

Kloroform (CHCl3): Oda şartlarında gaz hâlde bir

bileşiktir. Bayıltıcı
etkiye sahip olduğundan tıpta anestezik madde
olarak kullanılmaktadır.

Karbon Tetraklorür (CCl4): Oda şartlarında sıvı hâl-

de bir bileşiktir.
Yanıcı olmadığından yangın söndürücü olarak, iyi
bir çözücü olduğundan kuru temizleme işlemlerin-
de kullanılır. Ancak CCl4 zehirli bir madde olduğun-
dan günümüzde yangın söndürücü olarak kullanıl-
mamaktadır.

14