International Conference on Research in Islamic Law

Pendaftaran Sekolah Agama Rakyat Sebagai Sekolah Bantuan Kerajaan : Kajian

Implikasinya Ke Atas Perlembagaan Persekutuan dan Akta Pendidikan 1996

Azizi Umar & Supyan Hussin

Universiti Kebangsaan Malaysia

Pengenalan

Pendidikan Islam secara formal di Malaysia telah bermula apabila sistem pengajian
pondok yang memakai sistem umumi bertukar menjadi sistem nizami dalam sistem persekolahan
anak-anak orang Islam yang dipanggil madrasah. Pada masa yang sama pengajaran agama Islam
yang diajar di sekolah Melayu turut dianggap sebagai pendidikan formal oleh ibu bapa yang
menganut agama Islam. Pendidikan formal ini lebih dikenali sebagai Sekolah Al-Quran yang
diajar pada waktu petang di sekolah yang sama. Ini bermakna terdapat dua aliran pendidikan
Islam formal telah berjalan serentak sejak sebelum kemerdekaan lagi. Perbezaan kedua-dua
aliran ini ialah Sekolah Al-Quran lahir daripada keperluan untuk anak-anak Melayu yang belajar
di sekolah-sekolah Melayu. Manakala madrasah pula lahir daripada sistem pengajian tradisional
yang berasaskan pengajian pondok sejak awal penjajahan lagi.

Sistem madrasah pada hari ini disebut Sekolah Agama Rakyat dalam sistem persekolahan
moden. Ini adalah kerana madrasah diusahakan oleh jawatankuasa lembaga masyarakat setempat
dan sesetengah pemilikan tanah bagi madrasah tersebut pula dimiliki oleh pengerusi lembaga
tersebut. Kewujudan sekolah tersebut tidak melalui mana-mana pendaftaran institusi atau
pertubuhan tetapi penubuhannya sama seperti penubuhan sebuah masjid, surau atau balai-balai
sah yang diusahakan oleh jawatankuasa penduduk di atas permintaan dan keperluan setempat.

Kini, SAR telah melalui zaman kemajuannya apabila institusi tersebut turut diusahakan
oleh pihak kerajaan negeri dan kemudiannya oleh kerajaan persekutuan. Terdapat SAR yang
telah maju menjadi Sekolah Agama Negeri (SAN) dan terdapat SAR yang menjadi Sekolah
Menengah Kebangsaan Agama (SMKA) di bawah pentadbiran kerajaan persekutuan.
Bagaimanapun perkembangan bagi kedua-dua sekolah ini jauh berbeza kerana pengekalan
identiti asasnya yang turut berubah. Ini menjadikan SAN masih kekal dengan sistem
madrasahnya sebaliknya SMKA bukan lagi memakai sistem madrasah. Kehilangan identiti ini

1
 International Conference on Research in Islamic Law

adalah disebabkan syarat-syarat untuk menjadikan sekolah tersebut sebagai sebuah sekolah milik
kerajaan persekutuan perlu memenuhi kriteria-kriteria tertentu.

Latarbelakang

Kertas kerja ini bertujuan menjelaskan proses pendaftaran SAR dalam sistem pendidikan
kebangsaan setelah pelbagai usaha-usaha sebelum ini untuk menguasainya kurang berjaya dan
tidak dapat membantu perkembangan kemajuan SAR dalam pendidikan nasional. Proses
pendaftaran ini mempunyai banyak perbezaan dengan pengambilalihan Sekolah Agama Rakyat
oleh Kementerian Pelajaran pada tahun 1977 sebelum ini (Azizi Umar, 2007). Berdasarkan
kutipan dan data-data penyelidik semasa membuat penyelidikan ini, masalah pengambilalihan
SAR pada tahun 1977 telah memberikan kesan negatif kepada pengusaha SAR hari ini dan pihak
berkuasa agama negeri dalam memberikan sokongan padu kepada kerajaan Persekutuan dalam
mendaftar SAR.

Bagaimanapun, langkah yang dilaksanakan 30 tahun dahulu agak berbeza dengan hari ini
kerana perubahan polisi dan mekanisme yang digunakan. Penginstitusian dahulu lebih banyak
implikasi negatifnya kepada Perlembagaan Persekutuan dan Akta Pelajaran 1961 kerana ia
dilaksanakan dengan penuh rigid dan ketat. Hasil perkembangan dan perubahan semasa,
beberapa akta telah mengalami perubahan dan suasana tersebut membolehkan SAR
diinstitusikan dengan lebih baik. Namun perubahan tersebut tidak menghilangkan masalah-
masalah yang ada sebelum ini kerana masih wujud beberapa peraturan yang sama dan terus
menjadikan pemodenan SAR terbantut.

Dapatan awal kajian penyelidik mendapati faktor peraturan dan undang-undang yang
disediakan oleh undang-undang persekutuan adalah salah satu daripada kekangannya. Oleh
sebab itulah, keyakinan mereka terhadap kemampuan kementerian pelajaran untuk
melonggarkan peraturan tersebut amat minimum sekali kerana menjadi amalan biasa mana-mana
jabatan di Malaysia perlu mematuhi sistem birokrasi dan peraturan yang dirangka dalam sistem
pendidikan di Malaysia (Robiah Sidin, 1994). Setiap proses yang dilalui memerlukan kelulusan
mengikut tahap yang ditetapkan. Berkemungkinan besar, pada tahap yang lebih rendah atau di
peringkat awal, SAR tidak mempunyai halangan tersebut tetapi apabila melalui tahap yang lebih

2
 International Conference on Research in Islamic Law

tinggi atau di peringkat akhir, semacam ada kekangan dan halangan yang tidak dapat dielakkan.
Sistem dan peraturan yang wujud tersebut tidak memungkinkan pentadbiran SAR berjalan
mengikut apa yang dikehendaki.

Pernyataan Masalah

Langkah pendaftaran SAR merupakan langkah besar Kementerian Pelajaran untuk

mengangkat martabat sekolah agama bersama-sama dengan institusi pendidikan yang lain namun
ia tidak disambut seratus peratus oleh pihak yang terlibat. Kajian akan melihat apakah masalah
yang dihadapi oleh pihak tersebut. Proses membangunkan SAR di Malaysia bukanlah baru
kerana sebelum ini ia telah diserahkan kepada Jabatan Kemajuan Islam (JAKIM) untuk
menyelaraskannya berdasarkan pengalamannya dalam menguruskan institusi-institusi agama di
peringkat negeri. Dalam struktur pengurusan JAKIM, satu bahagian telah diwujudkan iaitu
Bahagian Pembangunan Pendidikan Islam. Bahagian ini telah dijadikan urusetia kepada
Lemabaga Penasihat Penyelarasan Pembangunan Pendidikan dan Pelajaran Agama Islam
(LEPAI) untuk menguruskan semua SAR di Malaysia. Penyelarasan ini dengan harapan ia tidak
banyak menimbulkan konflik. Bagaimanapun pergerakannya agak perlahan dan tidak
menyelesaikan banyak masalah dalam tempoh yang diberi (Mahmood Zuhdi, 2008).

A. Pendaftaran SAR Sebagai Sekolah Bantuan Kerajaan

1. Maksud Pendaftaran

Proses pendaftaran SAR telah dilaksanakan atas persetujuan dan arahan YAB Perdana
Menteri pada masa itu iaitu Dato‟ Seri Abdullah Ahmad Badawi. Persetujuan tersebut setelah
menerima syor daripada Laporan Jawatankuasa Khas Mengkaji Isu Pendidikan Islam, Peranan
Sekolah Agama Rakyat dan Memperkasa Sekolah Kebangsaan Khususnya Berkaitan Dengan
Pendidikan Islam. Laporan ini juga dikenali sebagai Jawatankuasa Tan Sri Murad yang
mengesyorkan agar SAR berdaftar dengan Kementerian Pelajaran bagi membolehkan bantuan
yang lebih baik diberikan. Langkah ini bertujuan untuk meningkatkan kualiti pendidikan bagi
sekolah tersebut. Langkah tersebut bermaksud mendaftar SAR seluruh negara dan
menjadikannya institusi pendidikan bantuan kerajaan berdasarkan Seksyen 16 (b). Kategori (a)
ialah institusi pendidikan kerajaan, manakala kategori yang ketiga atau (c) ialah institusi

3
 International Conference on Research in Islamic Law

pendidikan swasta. Dalam akta tersebut juga menjelaskan maksud sekolah bantuan kerajaan
iaitu:

“institusi pendidikan yang menerima sumbangan modal dan sumbangan bantuan penuh”

Sumbangan bantuan tersebut dijelaskan lagi ; “apa-apa bayaran dari wang awam, selain
daripada sumbangan modal”. Manakala maksud sumbangan modal pula “bayaran daripada
wang awam kepada sesuatu institusi pendidikan bagi (Akta Pendidikan 1996):

(a) Mengadakan bangunan

(b) Mengubah atau menambah premis yang sedia ada
(c) Mengadakan perabot atau kelengkapan bagi premis yang baru, diubah atau ditambah
(d) Apa-apa maksud lain sebagaimana ditetapkan.

2. Status Pendaftaran

Mengikut sumber dari Kementerian Pelajaran, sehingga ke hari ini jumlah sekolah agama
yang berdaftar sebagai Sekolah Bantuan Kerajaan (SBK) ialah 154 buah daripada 380 buah ke
semuanya. Jumlah sekolah tersebut boleh dikategorikan kepada dua peringkat iaitu peringkat
rendah sebanyak 54 buah dan peringkat menengah sebanyak 103 buah. Peringkat menengah pula
dikategorikan kepada empat jenis sekolah iaitu Sekolah Agama Rakyat, Sekolah Agama Negeri
(milik kerajaan negeri dan majlis agama Islam negeri), Sekolah Agama Bantuan Kerajaan Negeri
dan Sekolah Menengah Agama Biasa (tiada kurikulum Mata pelajaran Diniah atau Kurikulum
Al-Azhar). Ini bermakna hanya 40 peratus sahaja yang bersedia untuk mendaftar sebagai
Sekolah Bantuan Kerajaan anjuran kementerian (Dangiran Mustapha, 2008). Itu pun termasuk
sekolah-sekolah agama yang bukan SAR bersistem madrasah seperti mana asal penubuhannya.

Bagaimana pula dengan baki sekolah yang belum mendaftar sebanyak 60 % lagi sedangkan
segala usaha kempen, rayuan dan cadangan telah diberikan. Lebih menyedihkan lagi apabila
SAR yang telah mendaftar sekitar 40% tersebut juga berada dalam keadaan yang serba salah.
Persetujuan yang dibuat sebelum ini melalui memorandum persefahaman tidak melalui proses
atau dalam keadaan terdesak dan tiada pilihan lain. Satu perkara penting yang mungkin perlu
diambil perhatian oleh kedua-dua pihak sama ada kerajaan persekutuan atau kerajaan negeri
ialah tentang persetujuan LEPAI terhadap proses pendaftaran ini. Penyelidik tidak mempunyai

4
 International Conference on Research in Islamic Law

data dan kajian mendalam tentang perkara tersebut. Ia memerlukan kajian lanjut yang
menumpukan kepada permasalahan tersebut dan perlu dibincangkan dalam kertas yang lain.
Penyelidik hanya menumpukan perhatian kepada 40% yang telah mendaftar.

3. Penangguhan Pendaftaran

Cadangan untuk menjadikan SAR sebagai sekolah bantuan kerajaan sebenarnya bukanlah
hasil laporan tersebut semata-mata kerana kajian dan cadangan pendaftaran tersebut sebenarnya
telah siap disediakan oleh kementerian pelajaran sejak 1996 lagi. Pada tahun 1997, satu lagi
laporan kementerian pelajaran mencadangkan pendaftaran tersebut ditangguhkan atas beberapa
faktor (Kementerian Pelajaran, 1997).

Kesan daripada peristiwa 11 September, di mana SAR telah digambarkan sebagai salah
satu lahirkan unsur keganasan kepada umat Islam menyebabkan bantuan per kapita yang
dinikmati sejak kemerdekaan telah dihentikan. Pada tahun 2002, semasa timbul perbahasan isu
SAR di media massa dan sidang parlimen selepas peristiwa 11 September 2001, YB Menteri
Pelajaran (pada masa itu, Menteri Pelajaran ialah Tan Sri Musa Muhammad) sendiri pernah
mencadangkan gesaan agar SAR didaftar sebagai Sekolah Bantuan Kerajaan.. Pemberhentian ini
telah dihentikan atas alasan pihak SAR tidak menggunakan dengan sebaiknya peruntukan yang
telah diberikan. Hasil pemberhentian tersebut, satu laporan yang telah dikemukakan oleh Tan Sri
Murad mencadangkan pendaftaran SAR sebagai Sekolah Bantuan Kerajaan berdasarkan Akta
Pendidikan 1996. Dengan pendaftaran tersebut SAR bukan setakat memperolehi semula bantuan
per kapita yang diperolehinya sebelum ini bahkan mereka juga mendapat pelbagai jenis yang
lain.

Dalam kajian penulis, terdapat dua faktor yang menghalang proses pendaftaran dilaksanakan
lebih awal. Pertamanya ialah isu kewangan. Sekiranya proses pendaftaran hendak dilaksanakan
satu implikasi besar yang perlu dipikul iaitu sejumlah peruntukan wang yang besar diperlukan.
Perbelanjaan ini melibatkan perbelanjaan mengulang dan mengurus setiap tahun untuk tujuan
emolumen dan pentadbiran. Faktor kedua ialah kebimbangan dan kekhuatiran terhadap
penentangan pendaftaran tersebut. Ia memberi maksud terdapat unsur-unsur politik sama ada
untuk bersetuju atau menentang langkah tersebut. Langkah pendaftaran ini bukanlah satu-

5
 International Conference on Research in Islamic Law

satunya langkah terbaru kementerian untuk memajukan SAR di Malaysia kerana usaha tersebut
telah dimulakan sejak tahun 1977 lagi melalui arahan kabinet mengambil alih SAR dan
menjadikannya institusi pendidikan kerajaan sepenuhnya seperti SMKA hari ini (Azizi Umar,
2001). Setelah lebih 30 tahun berlalu, ternyata usaha tersebut telah gagal dan memberikan
masalah kepada matlamat asal penubuhan SAR di Malaysia. Kesan yang paling ketara ialah
kehilangan kurikulum mata pelajaran Diniah atau kurikulum Al-Azhar yang menjadi identiti
penting sekolah tersebut sejak zaman berzaman (Mohd Amar Abdullah, Temu bual) .

B. Implikasi Pendaftaran Kepada Perlembagaan Persekutuan dan Akta Pendidikan

1. Pertembungan Kuasa Sah Perlembagaan

Pendaftaran SAR sebagai SBK pada asasnya boleh menimbulkan pertembungan kuasa sah
melalui undang-undang yang telah digubal sebelum ini iaiatu melalui enakmen negeri masing-
masing. Kuasa sedia ada sudah wujud yang berpunca dari enakmen setiap negeri. Sebagai
contoh, kuasa Menteri besar ke atas sebuah Sekolah Agama Rakyat. Dengan pendaftaran ini
akan wujudnya satu kuasa baru iaitu kuasa Menteri Pelajaran ke atas Sekolah Agama Rakyat.
Pertembungan ini masih belum mengambil kira kedudukan Raja sesebuah negeri yakni sultan
dan kedudukan Majlis Raja-raja di peringkat persekutuan.

Pertembungan dua kuasa ini sangat besar implikasinya kepada perjalanan pentadbiran
sesebuah sekolah khususnya SAR. Masalah pertembungan sumber kuasa ini bertitik tolak dari
kewujudan SAR sebagai institusi pembelajaran agama secara informal bukan formal. Asas
tersebut telah meletakkan institusi SAR berada di dalam senarai negeri di bawah perlembagaan
persekutuan. Perkembangan dan pengelolaan institusi tersebut telah diselenggarakan oleh pihak
berkuasa agama negeri sama ada majlis agama Islam atau jabatan agama Islam sesebuah negeri
terbabit.

Dalam konteks pengagihan kuasa di antara dua buah kerajaan di atas, sekiranya wujud
satu keadaaan di mana sesuatu perkara tidak dapat dikenal pasti dalam mana-mana senarai pada
Jadual Sembilan sama ada Negeri atau Persekutuan, perlembagaan telah menyerahkan kepada
badan Perundangan negeri untuk melaksanakannya. Kuasa perundangan ini dipanggil kuasa
perundangan baki seperti mana yang tercatat dalam Perkara 77 Perlembagaan Persekutuan.

6
 International Conference on Research in Islamic Law

Bagaimanapun, dalam soal pengurusan SAR ia bukan soal berlaku kekosongan tetapi
pertindihan yang sebenarnya telah diwujudkan dalam Senarai Persekutuan dan Senarai Negeri
tetapi tidak dimasukkan dalam Senarai Bersama. Dengan maksud lain, urusan mengenai SAR
akan mudah diselesaikan sejak dulu lagi jika isu pendidikan Islam dimasukkan dalam senarai
bersama. Persoalan lain yang berbangkit ialah mengapa perkara tersebut tidak dimasukkan dalam
Senarai Bersama.(Mohd Noor Alam Hussain, 1984)

2. Implikasi Dalam Akta Pendidikan 1996

Begitu juga dalam konteks Akta Pendidikan 1996, terdapat beberapa aspek penting dalam
akta yang boleh memberikan implikasi dalam proses pendaftaran SAR selain kuasa pentadbiran
seperti pendaftaran institusi, pendaftaran guru dan murid, surat cara pengelolaan dan
pelaksanaan kurikulum kebangsaan. Semua aspek tersebut bukan menjadi aspek penting dalam
perlembagaan kerana ia dikelolakan oleh kementerian yang ditugaskan dalam hal ehwal
pendidikan. Terdapat satu seksyen yang menekankan khusus tentang bantuan kepada sekolah
agama rakyat. Melalui seksyen ini lah bantuan per kapita yang diberikan kepada SAR diguna
pakai iaitu Seksyen 52 di bawah bab Pengajaran Agama di Institusi Pendidikan.

Sebenarnya seksyen ini telah wujud sejak awal kemerdekaan lagi iaitu sejak Akta
pelajaran 1961 diluluskan hasil daripada beberapa laporan sebelum itu iaitu Laporan Rahman
Talib. Sejarah bantuan ini telah diberikan sejak tahun 1956 lagi. Apabila SAR telah dinaikkan
taraf dan didaftar di bawah Seksyen 16 bermakna ia bukan hanya akan terikat kepada seksyen 52
sahaja tetapi juga semua seksyen yang lain berdasarkan Akta Pendidikan 1996 atas sebab
pendaftaran tersebut. Penyelidik akan membincangkan konflik dan permasalahan yang timbul
apabila ia mengikut sepenuhnya akta tersebut. Implikasi yang besar kepada SAR ialah masalah
perlaksanaan kurikulum mata pelajaran Diniah. Perkara ini berlaku apabila SABK diminta
untuk menerima pakai sepenuhnya kurikulum kebangsaan seperti yang terdapat dalam
peraturan–peraturan Terpilih dalam Akta tersebut. Dalam Akta Pendidikan 1996, ada
menyatakan kuasa menteri dalam melonggarkan pelaksanaan kurikulum khususnya jadual seperti
mana yang telah di atas.

7
 International Conference on Research in Islamic Law

3. Pengaruh Sekularisasi

Status kedudukan SAR sebagai institusi agama sejak awal telah memberikan kesan tidak
baik kepadanya dalam memasuki sistem pendidikan moden walaupun sejarah kewujudannya
juga telah membuktikan kepentingan perubahan dan pemodenan tersebut. Perlembagaan
Persekutuan mentafsirkan agama adalah bidang yang dihubung kait dengan tuhan dan upacara
hari kebesaran. Doktrin ini telah menjadi falsafah dan kepercayaan rakyat khususnya mereka
yang terlibat dalam membuat polisi. Sebagai sebuah institusi agama, ia menghadapi kesukaran
dalam memajukannya kerana terikat dengan perlembagaan persekutuan yang membenarkannya
hidup dalam lingkungan keagamaan. Ini memberi kesan dan kekangan perkembangannya apabila
ia melibatkan kuasa kerajaan negeri yang kecil, sumber kewangan juga terhad dan proses
perjalanannya bersifat usaha masyarakat setempat dengan pemilikan tanah secara waqaf. Apabila
SAR di daftar sebagai SBK, sempadan institusi agama telah ditembusi dan dinaikkan taraf
menjadi institusi pendidikan walaupun ia sudah menjadi institusi pendidikan sejak awal sebelum
kemerdekaan lagi. Sebagai sebuah institusi pendidikan, ia layak mendapat segala haknya seperti
mana dalam Perlembagaan Persekutuan.

Sebagai contoh, Kerajaan persekutuan telah menjalankan tanggungjawab dengan

menyediakan pendidikan agama Islam kepada rakyat melalui peruntukan Akta Pendidikan 1996
di bawah Seksyen 50 mengenai bab Pengajaran Agama di Institusi Pendidikan.

(1)Jika di dalam sesuatu institusi pendidikan terdapat 5 orang murid atau lebih yang
menganut agama Islam maka murid-murid itu hendaklah diberikan pengajaran agama
Islam oleh guru yang diluluskan oleh Pihak Berkuasa Negeri

Berdasarkan akta di atas, salah satu peranan institusi pendidikan Islam sebelum ini ialah
menyediakan guru untuk mengajar pelajaran agama Islam. Namun hari ini ia telah diuruskan
oleh kerajaan persekutuan tanpa sebarang masalah. Proses ini tidak memberikan masalah besar
kepada guru sehinggalah ia diterima pakai sepenuhnya. Jika dilihat dalam akta di atas, masih
wujud perlunya guru pendidikan Islam mendapat kelulusan daripada pihak berkuasa negeri.
Adakah ia disedari dengan peranan hari ini atau kita perlu mempunyai pentafsiran sendiri
terhadap akta tersebut ?

8
 International Conference on Research in Islamic Law

Pada pandangan penyelidik, kita perlu melihat sejarah perkembangan penjajahan di Malaysia
sehingga munculnya perlembagaan itu sendiri melalui Laporan Suruhanjaya Reid. Penjajahan
dikaitkan dengan tujuan dan matlamat penjajahan itu sendiri. Selain daripada faktor ekonomi dan
politik, mereka juga mahu memastikan pemikiran dan cara hidup serta budaya masyarakat
setempat turut dijajah berasaskan ideologi sekularisme mereka yang datang bersama-sama
dengan ajaran Kristian. Ajaran ini telah memisahkan agama daripada kehidupan (S.S. Hussain &
S.A. Ashraf, 1980). Perkara pendidikan jelas menjadi tanggungjawab kerajaan persekutuan,
mengapa penjajah dan pemerintahan selepas penjajahan tidak mengambil tanggungjawab
institusi pendidikan orang-orang Islam seperti pondok sejak awal sebelum merdeka lagi.

Penjajah telah berjaya mempengaruhi sistem pendidikan yang bakal dijadikan sistem
pendidikan di Malaysia iaitu sistem pendidikan yang merupakan hasil warisan daripada sistem
mereka, bermakna mereka tidak begitu bimbang dengan kemerdekaan yang telah diberikan
kepada penduduk Tanah Melayu (Nabir Abdullah, 1976). Mereka telah berjaya mentafsirkan dan
membudayakan sistem pendidikan kebangsaan dengan menganggap pondok dan SAR bukanlah
institusi pendidikan atau sekolah moden tetapi sistem pengajian agama yang menjadi budaya
masyarakat Islam di surau-surau sedangkan pada masa itu, pondok telah bertukar menjadi sistem
nizami (sistem persekolahan) setanding dengan sekolah-sekolah Melayu yang lain (Abdullah
Ishak, 1995)

Perbincangan di atas mungkin membangkitkan persoalan baru adakah negara dan

perlembagaan Malaysia telah disekularkan? Siapakah yang mensekularkannya ? Atas asas apa
kita menerimanya dengan mudah pensekularan tersebut ? Menurut Aziz Bari (2008),
perlembagaan telah menyediakan ruang yang luas untuk pelaksanaan Islam. Lebih daripada itu,
keseluruhan undang-undang tersebut sebenarnya tidak memperkenalkan dan menunjukkan
konsep agama yang sekular. Pengaruh sekularisme yang wujud mungkin disebabkan Malaysia
dijajah oleh British yang berpegang kepada ajaran agama Kristian yang bersifat sekular.

Hari ini sudah lebih 50 tahun negara kita telah mencapai kemerdekaan. Mengapa kita
masih memahami perlembagaan sepertimana mereka? Undang-undang adalah ciptaan manusia
yang digubal untuk kebaikan manusia. Jika undang-undang tersebut menyusahkan manusia itu
sendiri, manusia boleh mengubahnya, meminda atau mentafsir semula undang-undang dengan
perkembangan semasa agar ia memberikan kebaikan pada manusia tersebut. Begitu juga dari

9
 International Conference on Research in Islamic Law

sudut pindaan peruntukan undang-undang, ia harus dilaksanakan dengan lebih berkesan supaya
segala rintangan dan halangan yang timbul boleh diatasi dengan cepat terutamanya ke atas aspek
yang menghadapi proses perubahan pesat dan dinamik. (Tie Fatt Hee, 2002).

SAR menjadi institusi agama apabila pihak Kerajaan Persekutuan tidak memainkan
peranan yang berkesan ke atas SAR. Negeri telah memikul dan mengambil tanggungjawab besar
ini walaupun sebenarnya sebahagiannya adalah juga tanggungjawab persekutuan. Setelah lebih
50 tahun merdeka, adakah kita masih mahu mentafsirkan sekolah SAR bukan institusi
pendidikan sedangkan ia telah lama wujud sebagai sebuah sekolah untuk mendidik anak bangsa
sama seperti sekolah-sekolah yang lain dan banyak memberikan sumbangan besar kepada negara
sendiri dalam melahirkan insan yang mempunyai budi pekerti yang baik bahkan sesetengahnya
menjadi pemimpin dan pembuat polisi untuk memajukan negara sendiri.

SAR adalah sebuah institusi pendidikan sejak dahulu lagi dan pada masa yang sama ia
juga adalah institusi keagamaan yang telah hidup lama sebagai satu tradisi pembudayaan sejak
zaman berzaman. Sebagai sebuah institusi pendidikan dan amalan dasar demokrasi pendidikan
yang wujud di Malaysia, adalah wajar mereka diberikan hak yang sama dan sepadan dengannya
seperti sebuah institusi pendidikan yang lain. Hak yang dimaksudkan di sini ialah hak
penubuhannya, hak pengurusan, hak melaksanakan kurikulum (ilmu dan pengajarannya), hak
pemilihan ibu bapa ke atas SAR, hak mendapat sumber kewangan dan penyediaan guru dan hak
sebagai seorang pelajar.

4. Kedudukan SAR Dalam Akta dan Enakmen Negeri

SAR telah didaftar sebagai sekolah bantuan Kerajaan berdasarkan Seksyen 16(b) Akta
Pendidikan 1996 dalam sistem pendidikan kebangsaan. Pendaftaran ini sangat penting bagi
memudahkan saluran kewangan dan pemberian pelbagai jenis bantuan ke atas SAR. Ini
bertepatan dengan Seksyen 79 hingga 82 Akta tersebut. Dalam seksyen 79 (1) berbunyi ;

“Tertakluk kepada peruntukan lain dalam Akta ini, tiap-tiap institusi pendidikan
hendaklah didaftarkan di bawah Akta ini”.

10
 International Conference on Research in Islamic Law

Dengan penggunaan seksyen-seksyen di atas, secara automatik SAR juga terikat dengan
seksyen-seksyen lain termasuk pembatalan pendaftaran tersebut seperti mana dalam seksyen
seterusnya iaitu seksyen 87. Perlu disebutkan di sini, walaupun SAR perlu mendaftar sebagai
SBK, ia juga sebenarnya sejak dari awal penubuhannya telah mendaftar di bawah enakmen
negeri masing-masing. Sama ada ia telah berdaftar di bawah Enakmen Majlis Agama Islam
Negeri atau lebih kukuh lagi di bawah Enakmen Pengawalan Sekolah-Sekolah Agama Islam
yang mula dilaksanakan pada tahun 1988. Penguatkuasaaan enakmen tersebut bergantung pada
negeri-negeri masing. Enakmen ini sebenarnya telah digubal oleh Jabatan Kemajuan Islam
(JAKIM) untuk diterima pakai oleh negeri dan diluluskan dalam dalam Dewan Undangan negeri
masing-maing (Salehuddin Kayat, Temu bual). Sebagai contoh di negeri Selangor, sekolah
agama telah berjalan dengan sah berdasarkan Enakmen Pengawalan Sekolah-sekolah Agama
Islam 1988 Enakmen No. 2 Negeri Selangor. Dalam Bahagian II No. 4(1) menyebut ;

“Maka adalah menjadi tanggungjawab Pendaftar untuk memastikan dan mengawasi

yang semua Sekolah Islam dalam Negeri ditadbirkan dengan sepatutnya”

Berdasarkan apa yang disebutkan di atas, penyelidik melihat wujudnya konflik

pendaftaran sekolah iaitu di bawah enakmen dan akta. Ini bermakna terdapat dua kuasa
perundangan bagi sekolah ini. Ini memberi maksud terdapat dua kuasa pentadbiran, dua kuasa
perlantikan dan dua sumber kewangan bagi SAR. SBK berpotensi besar untuk berkonflik pada
masa hadapan jika tidak diuruskan dengan baik oleh kedua-dua belah pihak. Suasana ini
memungkinkan SAR menjadi sebuah institusi pendidikan yang mempunyai „dua nakhoda‟. Bagi
penyelidik, pengurusan kebersamaan dan tolak ansur adalah jalan penyelesaian terbaik jika
kedua-dua pihak ingin memainkan peranan masing-masing tanpa melintasi sempadan kuasa yang
dibenarkan.

5. Memorendum Persefahaman (MoU) Sebagai Mekanisme

Proses pendaftaran SAR telah dilaksanakan melalui satu memorandum persefahaman

antara kerajaan negeri atau pihak majlis agama Islam negeri atau lembaga pengelola sekolah
dengan kementerian pelajaran. Dalam MoU tersebut, terdapat proses penyelesaian jika berlaku
sebarang masalah berkaitan pentadbiran. Bagaimanapun MoU yang dilaksanakan dengan

11
 International Conference on Research in Islamic Law

kementerian mempunyai perbezaan antara negeri dengan negeri-negeri yang lain. Perbezaan ini
akan memberikan masalah yang besar dari sudut jaminan dan pengukuhan perundangan jika ia
tidak dibuat dengan adil dan saksama. Walaupun setiap negeri mempunyai kepelbagaian yang
tidak sama antara satu sama lain, tetapi biarlah perbezaan tersebut bukan dalam perkara besar
dan penting bagi negeri itu seperti amalan pelaksanaan kurikulum mata pelajaran Diniah.

Persoalan awal yang mungkin timbul hasil pendaftaran tersebut berdasarkan akta ialah
siapakah ketua kepada SAR atau SABK? Perlu disebutkan di sini pengalaman menguruskan
SAR bukanlah perkara baru di Malaysia kerana sebelum ini segala penyelarasan dan
pentadbirannya telah diuruskan oleh Lembaga Penasihat Penyelarasan Pembangunan Pendidikan
Agama Islam (LEPAI), satu unit urusetia yang diletakkan di bawah pentadbiran JAKIM yang
dinamakan juga bahagian pendidikan Islam untuk menguruskan SAR. Dalam penyelarasan
sebelum ini, sekolah agama sendiri mempunyai lebih daripada „satu nakhoda‟. Jika dilihat dari
segi perkembangan sejarahnya, kita dapat melihat sejarah „nakhoda‟ tersebut. Pertama, pihak
lembaga pengelola sekolah tersebut, kedua, majlis agama Islam dan ketiga kerajaan negeri
(Dziauddin Abdul Rahman, Temu bual). Sesetengah negeri mempunyai kuasa yang berbeza ke
atas sekolah agama. Sebagai contoh antara kerajaan negeri dengan majlis agama Islam. Kedua-
dua badan ini dibina atas enakmen yang berbeza. Oleh sebab itulah, Sultan sebagai ketua agama
Islam amat berkuasa ke atas majlis agama Islam negeri tetapi tidak mempunyai kuasa penuh ke
atas sekolah agama milik negeri seperti di Kelantan. Ia bergantung pada enakmen yang
ditubuhkan bagi sesebuah negeri tersebut (Yahya Othman, Temu bual).

Tujuan utama MoU ialah mencari persefahaman yang semaksima mungkin agar kedua-
dua belah yang berkepentingan berpuas hati dengan semua syarat-syarat persefahaman yang
telah dibincang dan ditandatangani. Oleh yang demikian, apabila kita bercakap tentang masalah
„satu kapal dua nakhoda‟ dalam isu kuasa negeri dan persekutuan bukanlah satu perkara yang
mudah untuk diselesaikan. Ini adalah kerana pentadbiran Sekolah-sekolah Agama Rakyat dan
Sekolah Negeri mempunyai sejarahnya sendiri dan mempunyai sempadan sensitiviti pemilik asal
SAR. Oleh sebab itulah, isu SAR boleh membawa kepada “satu kapal tiga nakhoda” dan kadang
kala membawa kepada „empat nakhoda‟.

12
 International Conference on Research in Islamic Law

C. Sebab Implikasi dan Cadangan Penyelesaian

1. Institusi pelajaran atau agama ?

Mengikut Perlembagaan Persekutuan dalam Jadual 9, Senarai 1 (Persekutuan), No. 13 (a)

pelajaran, termasuk:

Pelajaran rendah, menengah dan universiti; pelajaran vokasional dan teknik; latihan
guru-guru; pendaftaran dan kawalan bagi guru-guru, pengurus-pengurus dan sekolah-
sekolah; memajukan pengajian dan penyelidikan khas; pertubuhan sains dan sastera;

Perkara berkaitan dengan peruntukan kewangan dan perbelanjaan ke atas SAR sama ada
negeri dan persekutuan adalah berdasarkan Bahagian 7 Perkara 96 hingga 112 Perlembagaan
Persekutuan yang membincangkan sumber pendapatan kedua-dua kerajaan. Sumber kewangan
adalah berdasarkan kepada sumber kuasa masing-masing dan pembahagian tanggungjawab
berdasarkan senarai negeri dan persekutuan seperti mana yang termaktub dalam Perlembagaan.
Bantuan per kapita atau Per Capita Grant (PCG) adalah satu bantuan kewangan yang
diperuntukkan kepada setiap murid sekolah sama ada bertaraf sekolah kerajaan dan bantuan
kerajaan. Ia meliputi PCG mata pelajaran dan bukan mata pelajaran (Mohd Ismail Othman,
2003). Oleh sebab pelajaran menengah menjadi tanggungjawab kerajaan persekutuan, sumber
kewangan juga seharusnya datang dari kuasa yang sama seperti mana dalam perlembagaan tadi.

Sekolah-sekolah dan institusi pendidikan yang lain menikmati pembangunan,

infrastruktur dan kemudahan yang pelbagai atas sebab sekolah tersebut didaftar dan
mengamalkan kurikulum kebangsaan. Ini bermaksud walaupun SAR telah menjalankan
kurikulum kebangsaan sejak tahun 1960-an lagi, namun bantuan yang diberikan hanyalah
bantuan per kapita sahaja iaitu bantuan berasaskan bilangan murid dalam sesebuah sekolah.
Bagaimana pula dengan bantuan-bantuan yang lain yang disebut sebagai bantuan mata pelajaran
dan bukan mata pelajaran. Apakah SAR telah dinafikan peruntukan perbelanjaan pendidikan ke
atas mereka hanya kerana tidak mendaftar dengan kementerian ?

Bagaimanapun, SAR tidak diberikan bantuan sebagai institusi pendidikan sebagaimana

yang diperolehi oleh institusi pendidikan yang lain kerana beberapa sebab ;

13
 International Conference on Research in Islamic Law

i Tidak mendaftar di bawah Akta Pendidikan 1996

ii Dianggap hanya mengajar perkara-perkara berkaitan pengajaran agama sahaja
iii Telah menjadi tanggungjawab negeri untuk mengurus dan membangunkannya

2. Peruntukan dan Jaminan Dalam Perlembagaan

Dalam Jadual yang sama, senarai 2, No. 1 menyatakan dengan jelas bahawa hal-hal yang
berkaitan dengan agama Islam adalah tanggungjawab kerajaan Negeri. Perkara 12 dalam
Perlembagaan Persekutuan memperuntukkan hak mengenai pendidikan kepada rakyat tanpa
mengira agama, kaum, keturunan atau tempat lahir. Dalam Perkara 12 (2) Perlembagaan
Persekutuan iaitu hak-hak berkenaan dengan Pelajaran ;
(2) Tiap-tiap kumpulan ugama berhak menubuhkan dan menyenggara institusi-institusi
untuk pelajaran kanak-kanak dalam ugama kumpulan itu sendiri, dan tidaklah boleh ada
perbezaan semata-mata oleh sebab ugama dalam mana-mana undag-undang berkaitan
dengan institusi-institusi itu atau dalam pentadbiran mana-mana undang-undang itu ;
tetapi adalah sah bagi Persekutuan atau sesuatu Negeri menubuhkan atau menyenggara
institusi Islam atau mengadakan atau membantu dalam mengadakan ajaran dalam
ugama Islam dan melakukan apa-apa perbelanjaan sebagaimana yang diperlu bagi
maksud itu.

Jika dilihat dalam peruntukan di atas, ia selaras dengan kehendak agama Islam sebagai
agama rasmi negara seperti mana dalam Perkara 3(1). Peruntukan tersebut juga tidaklah hanya
menjadi tanggungjawab kerajaan negeri yang pada dasarnya mempunyai autonomi di dalam hal-
hal mengenai agama tetapi juga tanggungjawab kerajaan persekutuan sebagai agensi kerajaan
Pusat. Sehingga ke hari ini, masih belum wujud undang-undang persekutuan yang
memperuntukkan mana-mana akta bagi mengukuhkan jaminan bantuan tersebut kecuali melalui
Seksyen 52 Akta Pendidikan 1996 berbunyi seperti berikut ;

“Tertakluk kepada apa-apa syarat dan batasan yang difikirkan oleh Menteri patut
dikenakan, bantuan kewangan secara sumbangan boleh diberikan daripada wang yang
diperuntukkan oleh Parlimen kepada sesuatu institusi pendidikan Islam, yang tidak
disenggarakan oleh Menteri di bawah Ata ini atau oleh Kerajaan sesuatu Negeri dan

14
 International Conference on Research in Islamic Law

sama ada yang merupakan suatu institusi pendidikan mengikut pengertian Akta ini atau
bukan institusi pendidikan sedemikian, hanya kerana pengajaran di institusi itu adalah
terbatas kepada pengajaran agama Islam semata-mata”.

Kerajaan Persekutuan telah membantu pendidikan Islam di sekolah agama bukan

penyelenggaraan negeri berdasarkan Seksyen 52 di atas mengenai bantuan kewangan kepada
institusi pendidikan Islam yang tidak ditubuhkan atau disenggarakan oleh Menteri atau Kerajaan
Negeri. Peruntukan Seksyen 52 ini telah dilaksanakan sejak awal kemerdekaan lagi. Menurut
Ordinan 1957, terdapat peruntukan undang-undang yang membenarkan bantuan kerajaan pusat
kepada sekolah agama (Federation of Malaya 1957). Ordinan ini adalah hasil daripada satu
laporan yang dikenali Laporan Jawatankuasa Menimbang Bantuan Kewangan Kepada Sekolah
Agama Islam Bukan Kerajaan. Jawatankuasa tersebut telah menyarankan bantuan subsidi untuk
menampung pembiayaan pentadbiran sekolah tersebut di samping beberapa cadangan-cadangan
lain.

Bagaimanapun, akta di atas juga boleh dipersoalkan bantuan tersebut kerana institusi
yang dimaksudkan ialah institusi pendidikan yang mengajar agama Islam semata-mata.
Penyelidik tidak melihat SAR hari ini menumpukan pengajaran agama semata-mata kerana ia
sejak dari awal penubuhan lagi telah memperkenalkan kurikulum moden seperti mana kurikulum
kebangsaan hari ini. Institusi yang benar-benar melaksanakan pengajaran agama Islam semata-
mata ialah institusi pondok tetapi mereka langsung tidak menerima bantuan per kapita tersebut.

Kita boleh memahami bantuan per kapita yang diberikan berdasarkan akta tersebut tepat
dan tidak salah dari sudut undang-undang kerana bantuan yang diberikan berasaskan adanya
pengajaran agama Islam di SAR. Bantuan yang diberikan pula adalah disebabkan mata pelajaran
agama diajarkan di situ. Dari sudut pentafsiran lain, bantuan ini diberikan kepada sekolah yang
tidak diselenggarakan oleh pihak berkuasa agama negeri. Mengikut pemerhatian penyelidik,
kekangan kewangan kerajaan negeri sebenarnya sangat terhad untuk membangunkan sekolah
agama. Sewajarnya negeri tidak dibebankan untuk menguruskan sekolah agama lebih-lebih lagi
negeri-negeri yang mempunyai sumber pendapatan yang rendah seperti Kedah dan Kelantan.

Pada pandangan penyelidik, terdapat kekeliruan dalam memahami bagaimana saluran

kewangan yang seharusnya diberikan oleh kerajaan persekutuan dalam konteks membantu SAR

15
 International Conference on Research in Islamic Law

agar tidak menghadapi masalah kewangan. Sebenarnya sekiranya wang bantuan per kapita
dikembalikan semula kepada SAR, ia juga masih tidak mampu membantu dalam pengurusannya
kerana ia masih belum cukup untuk menampung kos pentadbirannya. Perlu disebutkan di sini,
dalam mana-mana institusi pendidikan yang dijalankan, ia memerlukan sejumlah peruntukan
wang yang besar untuk menampung guru, kemudahan pelajar, pembangunan sekolah dan
pengurusannya. Peruntukan yang paling besar sekali dalam menguruskan sesebuah sekolah ialah
bebanan perbelanjaan ke atas guru.

Selain bantuan kewangan yang disebutkan di atas, SAR juga diberikan peluang untuk
mendapatkan pegawai perkhidmatan persekutuan sama ada melalui pertukaran perkhidmatan
atau disediakan pegawai tersebut oleh kementerian pelajaran. Langkah ini diambil kerana pihak
berkuasa agama negeri sendiri menghadapi kekangan kewangan yang sangat terhad untuk
mewujudkan perjawatan guru yang setaraf dengan perkhidmatan persekutuan. Apatah lagi SAR
tidak mampu menyediakan gaji yang cukup kepada guru setanding dengan perkhidmatan lain.

Kerajaan negeri menghadapi kekangan kewangan yang sangat terhad untuk mewujudkan
jawatan guru. Terdapat satu persefahaman di mana pihak kerajaan persekutuan melalui Jabatan
Perkhidmatan Awam (JPA) bersedia mewujudkan perjawatan guru tetap dan berpencen
sekiranya negeri dapat menunjukkan kemampuannya membayar gaji kepada guru (Muhammad
Ya, 2009). Ini memberi maksud gaji bagi guru hendaklah dibayar oleh kerajaan negeri manakala
pembayaran pencen disediakan oleh persekutuan (Akta Pencen 227 1980). Peraturan dan sistem
ini sudah menjadi tradisi sejak dulu kerana beberapa buah negeri tertakluk kepada Akta yang
digubal sebelum kemerdekaan lagi. Biasanya negeri–negeri tersebut ialah negeri-negeri yang
diletakkan di bawah Kesatuan Negeri-negeri Melayu tidak bersekutu seperti Kelantan,
Terengganu, Kedah dan Johor.

Seperti mana yang tercatat dalam Perlembagaan Persekutuan Bahagian 10 (Perkhidmatan

Awam) Perkara 132 (1) (h) menjelaskan tentang kuasa Kerajaan Persekutuan dalam mewujudkan
jawatan perkhidmatan awam. Ia telah diserahkan kepada satu Suruhanjaya Perkhidmatan
Pelajaran untuk menguruskannya seperti mana dalam Perkara 141A. Begitu juga dengan
perkhidmatan negeri-negeri juga tertakluk kepada Perlembagaan dalam perkara yang sama.
Persoalan ini berbangkit apabila kita meletakkan guru wajar mendapat perkhidmatan awal seperti
mana perkhidmatan–perkhidmatan pendidikan bagi institusi pendidikan yang lain. Walaupun

16
 International Conference on Research in Islamic Law

perjawatan tersebut boleh diwujudkan melalui akta lain seperti Akta Pekerja yang biasanya
diamalkan dalam sektor swasta, tetapi perbelanjaan mengenai pendidikan ini adalah perbelanjaan
yang besar di mana-mana negara dan ia menjadi tanggungjawab sosial kepada kerajaan untuk
memikulnya.

Kerajaan Negeri dan SAR tidak mempunyai kuasa mutlak untuk mewujudkan perjawatan
guru berdasarkan kehendak Enakmen dan Perlembagaan. Dalam Perkara 132 Fasal (1)
Perlembagaan Persekutuan mengenai perkhidmatan awam, adalah jelas kuasa mewujudkan
jawatan dalam perkhidmatan awam adalah di bawah Kerajaan Persekutuan. Ia telah diletakkan di
bawah urusan Jabatan Perkhidmatan Awam (JPA). Jawatan yang diwujudkan oleh negeri melalui
perkhidmatan negeri juga sebenarnya tertakluk kepada kelulusan JPA (Salehuddin Kayat,
Temubual). Kedudukan masalah perjawatan ini dijelaskan dalam Perkara 144 Fasal (1)Tugas-
tugas Suruhanjaya Perkhidmatan ;

”Tertakluk kepada peruntukan mana-mana undang-undang yang ada dan kepada

peruntukan Perlembagaan ini, maka adalah menjadi kewajipan sesuatu Suruhanjaya
yang dimaksudkan oleh Bahagian ini melantik, mengesahkan, memasukkan ke dalam
perjawatan tetap atau perjawatan berpencen, menaikkan pangkat, menukar dan
menjalankan kawalan tatatertib ke atas anggota-anggota bagi perkhidmatan atau
perkhidmatann-perkhidmatan yang diliputi oleh bidang kuasanya”.

Kerajaan Negeri dan pihak Lembaga Pengelola Sekolah (LPS) hanya mempunyai kuasa
penuh dalam mewujudkan dan merangka bentuk kurikulum matapelajaran Diniah yang
diperlukan dengan keadaan semasa. Bagaimanapun mereka tidak mempunyai sumber kewangan
yang kukuh untuk mewujudkan jawatan guru yang akan mengajar kurikulum tersebut setanding
dengan keperluan semasa. Mereka boleh melantik dan membayar gaji guru tetapi imbuhan dan
jumlah gaji yang mampu diberikan tidaklah setanding dengan kemampuan yang ada pada
Kerajaan Persekutuan (Junaidi Abdullah, Temubual). Apatah lagi dari sudut elaun-elaun
tambahan yang lain dan status berpencen.

Dengan memperkenalkan dwi-kurikulum dalam sistem pendidikan, bermakna kerajaan

negeri perlu menyediakan dua kategori guru iaitu guru matapelajaran akademik dan diniah.

17
 International Conference on Research in Islamic Law

Kekangan ini sangat dirasai memandangkan di peringkat persekutuan telah diwujudkan

Suruhanjaya Perkhidmatan Pendidikan untuk merancang sumber manusia berkaitan dengan guru
di peringkat sekolah. Persoalan besar yang dihadapi oleh negeri ialah mana mungkin kerajaan
negeri boleh menanggung keseluruhan perbelanjaan mengenai semua hal ehwal persekolahan
seperti infrastruktur, gaji dan latihan guru serta perbelanjaan lain dalam jangka masa panjang
(Azizi Umar & Supyan Hussin 2007). Persoalan besar yang ada di hadapan kita ialah penyediaan
kurikulum Diniah adalah kuasa negeri, bagaimana pula dengan guru Diniah ? Ini adalah kerana
jawatan guru adalah tanggungjawab persekutuan.

3. Tanggungjawab Bersama Antara Persekutuan dan Negeri

Dalam Perlembagaan dengan jelas menunjukkan bahawa perjawatan guru menjadi

tanggungjawab Kerajaan Persekutuan. Dari sudut tanggungjawab juga tidak dibebankan ke atas
Kementerian Pelajaran yang bertanggungjawab menguruskan institusi pendidikan. Oleh
demikian, satu lagi tanggungjawab yang perlu difikirkan oleh Kerajaan Persekutuan bagi
memastikan pengajaran agama Islam berjalan dengan baik di SAR ialah dengan memberikan
bantuan perjawatan guru kepada institusi tersebut. Semasa cadangan penubuhan sebuah
Perbadanan LEPAI pada tahun 1997, mekanisme ini adalah salah satu alternatif untuk
mewujudkan jawatan guru pengajaran agama Islam melalui sebuah konsortium tanpa
memerlukan prosedur dan syarat-syarat melalui permohonan perjawatan kepada Jabatan
Perkhidmatan Awam (JPA). Bagaimanapun cadangan ini juga perlu memerlukan tempoh yang
panjang untuk dilaksanakan.

Bagi menyelesai masalah ini tentang peranan kebersamaan antara persekutuan dan negeri
sesuai dengan amalan federalism dalam Perlembagaan Malaysia, amat wajar sekali semangat
persekutuan tersebut diterjemahkan dalam memahami masalah tanggungan dan bebanan. Sejarah
Perlembagaan Malaysia telah meletakkan konsep persekutuan yang lebih memberatkan kuasa
pusat yang kuat mungkin adalah sebahagian daripada masalah ini. Bagaimanapun, apakah
konsep federalism itu salah dan wajar dihapuskan. Memang benar bahawa pusat menjadi kuasa
yang lebih ke atas negeri bukan setakat dalam konteks pembahagian kuasa tetapi dalam kes
pembangunan SAR ini yang melibatkan lima aspek penting. Sebahagian besar daripadanya

18
 International Conference on Research in Islamic Law

adalah jelas di bawah kuasa pusat. Ia memberi maksud kerajaan pusat harus memikul
tanggungjawab untuk memajukan dan membangunkan institusi tersebut. (Tun Suffian, 1990).

Dua implikasi yang baik pendaftaran ini ialah pertambahan sumber kewangan dan
tanggungan perlantikan jawatan guru. Perbelanjaan menguruskan SAR diuruskan oleh pihak
lembaga itu sendiri melalui yuran, sumbangan dan derma masyarakat selain daripada peruntukan
perbendaharaan negeri berdasarkan Perkara 97 (2) dan sumber daripada undang-undang negeri
melalui enakmen seperti sumber zakat, waqaf dan hasil agama Islam yang lain seperti mana
dalam perkara yang sama dalam kurungan (3).

Memandangkan proses pendaftaran SAR masih baru dan semua pihak sedang meneroka
permasalahan baru yang bakal timbul. Perselisihan dan pergeseran tentang kuasa akan terus
menjadi polemik kerana pendaftaran SAR telah didaftarkan atas dua sumber kuasa yang sah
dalam perundangan negara antara negeri dan persekutuan. Menurut Aziz Bari (2002), oleh sebab
Islam telah diletakkan di bawah bidang kuasa negeri, sepatutnya apabila timbul keraguan
mengenai hal-hal yang berkaitan dengannya, bermakna keraguan harus diselesaikan dengan
mengutamakan tafsiran yang memberi kelebihan kepada negeri. Ini adalah semangat umum
pembahagian kuasa dalam kerangka kerajaan yang mengamalkan konsep federalism (Aziz Bari,
2008)

Percanggahan dalam menentukan kuasa eksekutif ini bukan perkara yang dibuat kerana ia
adalah hasil daripada bermulanya ilmu mengenai pelaksanaan persekutuan itu sendiri di mana-
mana tempat di dunia hari ini. Ringkasnya di Malaysia ini, sejauh mana masalah „competitive
federalism‟ tersebut boleh dielakkan dan diganti dengan galakan semangat kerjasama yang
dipanggil „co-operative federalism‟(Shaikh Mohd Noor Alam Hussain,1984). Kerajaan-kerajaan
dalam persekutuan mestilah bertindak bersama bukan bertelagah supaya kebajikan awam dapat
dicapai sepenuhnya. Beliau juga berhujah kelangsungan sesebuah sistem negara persekutuan
akhirnya bergantung kepada budaya politik dan sistem parti negara berkenaan. Mungkin boleh
dikongsi ideanya di sini ialah sekiranya formula pembahagian itu kurang sekalipun tetapi jika
budaya politiknya sihat dan memberi keutamaan kepada demokrasi bermakna harapan untuk
melihat konsep federalism itu sihat adalah lebih baik (Aziz Bari, 2003)

19
 International Conference on Research in Islamic Law

Dalam penyelesaian yang telah disediakan oleh Kementerian Pelajaran dan pihak Jemaah
Pengurusan Sekolah, perundingan bersama telah diputuskan dalam perlantikan tersebut. Ini
menjadikan masalah „satu kapal dua nakhoda’ tidak berbangkit sebaliknya yang timbul ialah
“satu keluarga dua penjaga” iaitu ibu dan bapanya. Sama-sama memainkan peranannya
menjadikan keluarga lebih bahagia dan sejahtera.

4. Pengukuhan Negeri Sebagai Kuasa Eksekutif

Dapatan kajian penyelidik mendapati terdapat dakwaan mengatakan pihak kementerian

pelajaran tidak mempunyai kuasa ke atas SAR. Oleh sebab itu, permasalahan ini diserahkan
kepada JAKIM melalui urusetia LEPAI untuk menyelesaikan semua masalah berkaitan dengan
SAR di seluruh negara. Persoalan yang berbangkit pula ialah JAKIM tidak mempunyai
„eksekutif power‟ dalam menentukan polisi untuk SAR dan inilah antara sebab mengapa SAR
sukar untuk dibangunkan dengan baik dalam arus pendidikan perdana. JAKIM hanya
mempunyai kuasa menyelaras dan menasihati sahaja sebagaimana mereka berperanan dalam
menyelaras undang-undang lain yang diuruskan oleh negeri.

Jika demikian, persoalan seterusnya yang boleh dibangkitkan ialah di mana peranan
Majlis Raja-raja seperti mana dalam perlembagaan dalam urusan hal ehwal agama Islam ;

3(2) Dalam tiap-tiap Negeri melainkan Negeri-negeri yang tidak mempunyai Raja,
kedudukan Raja sebagai ketua agama Islam dalam negerinya secara dan setakat mana
yang diakui dan diisytiharkan oleh Perlembagaan negeri itu, dan juga tertakluk kepada
Perlembagaan Negeri itu, segala hak, keistimewaan, hak kedaulatan dan kuasa yang
dinikmati olehnya sebagai ketua agama Islam tidaklah tersentuh dan tercatat tetapi
dipersetujui oleh Majlis Raja-raja supaya meliputi seluruh Persekutuan, maka tiap-tiap
orang Raja lain hendaklah atas sifatnya sebagai Ketua agama Islam membenarkan Yang
di-Pertuan Agong mewakilinya.

Penyelidik percaya wujud pendapat yang melihat JAKIM tidak mempunyai kuasa
eksekutif ke atas SAR adalah disebabkan tiadanya dalam perlembagaan yang menyatakan
peranan agama di peringkat pusat. Persoalan tersebut seharusnya tidak timbul kerana semasa

20
 International Conference on Research in Islamic Law

perundingan untuk mencapai kemerdekaan dahulu, raja-raja yang bersetuju memberikan

kebenaran supaya peruntukan tentang pengisytiharan agama Islam sebagai agama persekutuan
dimasukkan dalam perlembagaan pada masanya yang sama kedudukan mereka juga tidak terjejas
sebagai ketua agama Islam di negeri masing-masing (Aziz Bari, 2002) .

Oleh sebab itu, kebenaran diberikan kepada seorang raja untuk memutuskan fungsi
agama meskipun baginda menjalan tugasan Yang Dipertuan Agong. Perlu diingatkan bahawa
Majlis-majlis Raja yang dibentuk di bawah Perkara 38 (1) juga adalah terdiri daripada raja-raja
yang kesemuanya menjadi ketua agama. Dalam Perkara yang sama 38(2) (b) baginda berkuasa
atas semua perbuatan, amalan dan upacara keagamaan ;

“mempersetujui atau tidak mempersetujui supaya apa-apa perbuatan , amalan atau

upacara agama meliputi seluruh Persekutuan”

Dengan lain perkataan, peranan majlis-majlis Raja-raja atau Yang Dipertuan Agong
mempunyai alasan-alasan yang praktikal seperti kebaikan dan faedah umat Islam. Kedudukan ini
perlu untuk menjaga martabat dan kesucian agama Islam di peringkat persekutuan. Sebagai suatu
kenyataan, majlis raja-raja merupakan institusi perlembagaan tertua dan kewujudannya lebih
awal berbanding dengan perlembagaan persekutuan itu sendiri. Oleh yang demikian, dalam apa-
apa keputusan yang berkaitan dengan SAR perlulah mengambil kira peranan raja di peringkat
negeri dan majlis Raja-raja di peringkat persekutuan. Jika tidak, ia akan menambahkan
kerumitan yang sudah sedia ada (Aziz Bari, 2002).

Cadangan-cadangan Lain

Berikut adalah beberapa cadangan awal penulis untuk merungkai permasalahan yang
ditimbulkan hasil daripada konflik di atas. Cadangan pertama ialah bagi SAR yang mempunyai
masalah kewangan yang serius hendaklah mendaftar sebagai sekolah bantuan kerajaan pada
kadar segera mungkin tanpa merasai kebimbangan terhadap proses tersebut. Pendaftaran tersebut
dengan syarat mereka telah mempunyai persediaan yang cukup dari kuasa pentadbiran, sudut
perundangan dan jaminan kurikulum. Persetujuan tersebut perlulah mendapat kerjasama padu
daripada pihak berkuasa agama negeri. Seperti SAR, pihak berkuasa agama negeri hendaklah

21
 International Conference on Research in Islamic Law

mempunyai pemahaman yang jelas tentang pendaftaran ini. Sebarang permasalahan yang timbul
perlu dirunding bersama dan adalah amat penting sekali pihak SAR dan pihak berkuasa agama
negeri memahami jaminan kekukuhan perundangan mereka dari sudut keabsahan enakmen
negeri yang telah diluluskan.

Cadangan kedua, sekiranya terdapat perselisihan dalam memorandum yang telah

ditandatangani, kedua-dua pihak boleh membuat semakan semula agar mereka benar-benar
merasa bertanggungjawab ke atas sekolah tersebut dan tidak ada pengabaian mana-mana pihak.
Kandungan dan syarat-syarat dalam memorendum tersebut perlulah adil dan saksama kepada
pihak yang terlibat. Bagi pengkaji, sekiranya memorendum ini dilaksanakan tanpa curiga dan
berjalan lancar tidak mustahil perlembagaan dan akta pendidikan perlu kepada pindaan dan
pengubahsuaian agar sesuai dengan keadaan semasa. Pindaan dan perubahan adalah perkara
biasa dalam penggubalan undang-undang kerana manusia akan terus berfikir untuk kebaikan
mereka sendiri.

Cadangan seterusnya ialah sekiranya pihak kementerian merasakan sukar untuk membuat
pindaan perlembagaan dan undang-undang yang berkaitan, jalan alternatif yang mungkin ada
ialah mengeluarkan sistem pentadbirannya daripada pentadbiran bahagian kepada status
persendirian. Status persendirian bukanlah bermaksud sebuah persyarikatan tetapi melalui
perbadanan awam yang memungkinkan pihak kementerian mempunyai autoriti sendiri dalam
memutuskan sesuatu keputusan dengan cepat. Perkara ini boleh dibuat secara berperingkat
dengan beberapa opsyen. Sebagai contoh dengan menaik taraf Sektor Kemajuan Sekolah Agama
kepada Lembaga Kemajuan Sekolah Agama.

Kesimpulan

Rumusan kepada perbincangan di atas boleh dibuat seperti berikut ; pendaftaran SAR
sebagai Sekolah Bantuan Kerajaan adalah sebahagian daripada usaha menginstitusikan sekolah
tersebut dalam sistem pendidikan kebangsaan dan seterusnya berada dalam arus pendidikan
perdana. Sejarah penginstitusian ini bukanlah perkara baru kerana ia sudah diambil langkah
tersebut sebelum ini pada tahun 1977. Namun langkah tersebut telah menghadapi kegagalan dari

22
 International Conference on Research in Islamic Law

sudut berjaya dengan tidak menafikan kebaikannya khususnya dari sudut kemudahan
infrastruktur.

Bagaimanapun, sejarah kegagalan jangan diulangi sekali lagi apabila identiti SAR telah
tidak dititikberatkan dan tidak disedari dari pemilik asal SAR. Bagi penyelidik, ini adalah
peluang yang sangat baik bagi kedua-dua belah pihak mengambil sikap tolak ansur dengan
memurnikan sebarang pertelingkahan yang timbul. Terlalu banyak peraturan sama ada melalui
perlembagaan persekutuan dan akta-akta lain yang bersangkutan telah menjadi penghalang
kepada proses pendaftaran ini.

Pendaftaran SAR yang dicadangkan ialah untuk menjadi SAR sebagai Sekolah Bantuan
Kerajaan bukan sebagai Sekolah Kerajaan berdasarkan Seksyen 16 (b) Akta Pendidikan 1996.
Jaminan terhadap pengekalan kurikulum mata pelajaran Diniah dan perkara-perkara yang
bersangkutan dengannya seperti mana yang diamalkan sebelum ini ada kewajarannya kerana ia
berkait rapat dengan seksyen–seksyen lain. Jaminan ini juga memerlukan kesungguhan dari
pihak di luar kementerian pelajaran khususnya Kementerian Kewangan dan Kementerian di
Jabatan Perdana Menteri (Bahagian Perkhidmatan Awam) untuk memahami masalah yang
dihadapi oleh mereka. Ini bermakna implikasi pendaftaran SAR bukan setakat Akta Pendidikan
bahkan akta-akta lain seperti Akta Prosedur Kewangan 1957 dan Akta Perkhidmatan Awam.
Semua akta-akta di atas mendapat sumber kuasa daripada Perlembagaan Persekutuan.

SBK yang mendaftar pula terdiri daripada Sekolah Agama Rakyat dan Sekolah Agama
Negeri. Sekolah Agama Rakyat memang wajar menerimanya hasil daripada pemberhentian
bantuan per kapita tetapi bagi SAN pula mereka sebenarnya tidak menerima pun bantuan per
kapita tersebut sebelum ini dan pendaftaran ini menambahkan lagi kesempurnaan daripada yang
sudah baik kepada yang lebih baik. Daripada jumlah tersebut terdapat juga Sekolah Menengah
Agama milik majlis Agama Islam Negeri yang tidak menerima pakai kurikulum Diniah
(Kurikulum Al-Azhar). Ini menjadikan sekolah ini tidak akan menghadapi masalah besar
khususnya berkaitan dengan kurikulum. Dari sudut perlembagaan dan akta pendidikan juga,
sekolah ini tidak menghadapi implikasi yang besar kerana kewujudannya tidaklah memberikan
masalah seperti mana SAR yang lain dari sudut bebanan guru dan lain-lain. Bagi penyelidik,
sekolah ini bukan setakat boleh mendaftar sebagai Sekolah Bantuan kerajaan tetapi lebih jauh
dari itu boleh mendaftar sebagai Sekolah Kerajaan seperti SMKA yang lain sekiranya ia

23
 International Conference on Research in Islamic Law

dipersetujui oleh pihak Jemaah Pengurusannya dengan syarat-syarat yang telah ditetapkan oleh
pihak kementerian.

Terdapat juga SBK tersebut, sekolah peringkat rendah yang juga tidak menghadapi
masalah besar implikasinya kerana pertama, tiada kurikulum Al-Azhar yang diajar di sekolah
tersebut dan bebanan tanggungannya agak ringan berbanding dengan peringkat menengah.
Apakah kementerian tidak merasa „terseksa‟ dalam menguruskan sekolah agama rakyat dan
negeri dengan pelbagai ragam dan kerenah selama ini. Sebenarnya „keseksaan‟ ini telah dirasai
oleh JAKIM sebelum ini tetapi mereka sukar menggunakan „ubat mujarab‟ untuk
menyembuhinya kerana sebab-sebab tertentu. Sekarang giliran kementerian pula menggunakan
ubat tersebut yang sudah ada sebelum ini tetapi tidak dapat digunakan dengan sebaiknya pada
masa tersebut. Bagaimanapun, usaha ini juga memerlukan beberapa perkiraan seperti kedudukan
kewangan, kepakaran dan kesediaan serta komitmen yang tinggi oleh semua pihak.

Penyelidik percaya masih banyak lagi kelompangan yang perlu diatur dan disusun untuk
menjadikan ia lebih baik pada masa depan. Kebijaksanaan dan kehebatan yang ada pada
pemimpin sebagai pembuat polisi dan pegawai perkhidmatan yang boleh mencadangkan sesuatu
cadangan kepada pihak berkuasa adalah satu modal besar yang sangat mahal harganya ke arah
penyelesaian tersebut. Sepanjang tempoh perkembangan dan penginstitusian SAR sejak dari
awal kemerdekaan lagi, ia menunjukkan masalah ini bukan mudah untuk diselesaikan. Ia adalah
satu kerja yang sangat rumit dan memeningkan. Hanya segelintir sahaja pemimpin dan pegawai
yang mampu menghadapinya.

24
 International Conference on Research in Islamic Law

RUJUKAN

Abdul Aziz Bari (2001). Perlembagaan Malaysia : Asas-asas dan Masalah. Kuala Lumpur :
DBP.
Abdul Aziz Bari (2002). Majlis Raja-raja : Kedudukan dan peranan dalam Perlembagaan
Malaysia. Kuala Lumpur : DBP.
Abdul Aziz Bari (2003). Malaysian Constitution: A Critical Introduction. Kuala Lumpur : The
Other Press.
Abdul Aziz Bari (2005). Islam dan Perlembagaan Malaysia. Petaling Jaya : Intel Multimedia &
Publications.
Abdullah Ishak (1995). Pendidikan Islam dan Pengaruhnya di Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka
Al-Attas, Syed Muhammad Al-Naquib (1979). Aims and objectives of Islamic education. Jeddah
: Hodder & Stoughton, King Abdul Aziz University.
Azizi Umar & Supyan Hussin (2007). Konflik sekolah agama rakyat dalam dasar pendidikan
kebangsaan : suatu analisis awal. Kertas Kerja Seminar Kebangsaan Isu-isu Pendidikan
Negara Kali Ke-Tiga. Anjuran Fakulti Pendidikan Universiti Kebangsaan Malaysia. Bangi,
Selangor, 13-14 Februari.
Azizi Umar & Supyan Hussin (2008). Peranan Kerajaan Negeri dan Pusat Ke Atas Sekolah
Agama Rakyat : Satu Kajian Masalah Pengurusan Bersama Terhadap Pemilkan Kuasa.
dalam Jurnal Pengurusan Pendidikan Institut Aminuddin Baki. Bil. 15 Edisi Internet
Dangiran Mustapha (2008). Program Pendaftaran Sekolah Agama Sebagai Sekolah Agama
Bantuan Kerajaan : Satu Sorotan. Kertas kerja Seminar Pemantapan Kurikulum Sekolah
Agama Bantuan Kerajaan Peringkat Kebangsaan bertarikh 3 -5 Disember 2008 di Port
Dickson, Negeri Sembilan.
Federation of Malaya (1956). Report of the comettee to consider financial aids to non –
government islamic religious schools
Jawatankuasa Penyemak Pelajaran (1960). Laporan mengenai perlaksanaan dasar pelajaran
terhadap pelajaran agama Islam mengikut syor-syor penyata Razak 1956
K C Wheare (1980). Kerajaan Persekutuan. Kuala Lumpur : DBP
Kementerian Pendidikan Malaysia. (1996). Buku laporan kajian status SMAR

25
 International Conference on Research in Islamic Law

Lembaga Penyelidikan Undang-undang (2007). Perlembagaan Persekutuan (pindaan sehingga

2007), Kuala Lumpur : Internasional Law Book Services.
Mahmood Zuhdi Abdul Majid, Ramlah Yong & Zul Azli Ismail (2008). Penyelarasan
Kurikulum SMAN dan SMAR : Perancangan, Pelaksanaan dan Perundangan. Kertas kerja
Seminar Pemantapan Kurikulum Sekolah Agama Bantuan Kerajaan Peringkat Kebangsaan
bertarikh 3 -5 Disember 2008 di Port Dickson, Negeri Sembilan
Malaysia (2005). Akta Pendidikan 1996 ( Akta 550 ) & Peraturan-peraturan terpilih.
International Law Book Services.
Mohammad Agus Yusoff (2006). Malaysia Federation : conflict or consensus. Bangi : UKM.
Mohd. Ismail Othman (2003). Undang-undang untuk Pengetua dan Guru Besar. Bentong : PTS
Publications & Distributors Sdn. Bhd.
Nabir Haji Abdullah (1976). Maahad Il Ihya Assyariff Gunung Semanggol 1934-1959. Kuala
Lumpur : Jabatan Sejarah, UKM.
Robiah Sidin (1994). Pendidikan di Malaysia : Cabaran Untuk Masa Hadapan. Kuala Lumpur :
Fajar Bakti Sdn. Bhd.
S.S. Hussain & S.A. Ashraf (1980). Crisis in muslim education. Jeddah : Hodder & Stoughton,
King Abdul Aziz University.
Shaikh Mohd Noor Alam Hussain (1984). Federalisme di Malaysia. Kuala Lumpur : DBP
Tie Fatt Hee (2002). Undang-undang pendidikan di Malaysia. Kuala Lumpur : Fajar Bakti Sdn.
Bhd.
Tuan Mohamed Suffian (1990). Pengenalan sistem undang-undang Malaysia. Kuala Lumpur :
DBP.

Temubual
Abrar Idris. (Penolong Pengarah JAPIM, Kem. Pelajaran). Putrajaya 16 Mei 2006.
Dziauddin Abdul Rahman. (bekas Ketua Penolong Pengarah Bahagian Pendidikan Islam,
JAKIM ). 2 Julai 2006.
Mohd Amar Abdullah. (Exco Pendidikan Kerajaan Kelantan). Kota Bharu. 29 April 2007
Mohd Nor Yasin (bekas Pegawai Tadbir dan Diplomatik yang ditempatkan di Bahagian
Pendidikan Islam, JAKIM). 9 Mac 2007.

26
 International Conference on Research in Islamic Law

Muhamad Ya. (Timbalan Pengarah Bahagian Pengurusan Sekolah, Yayasan Islam Kelantan).
Kota Bharu. 7 Mei 2009.
Salehuddin Kayat. (Mantan Timbalan Pengarah Pendidikan Jabatan Agama Islam Selangor).
Bangi. 20 Mac 2007.
Yahya Othman. (Mantan Exco Pendidikan Kerajaan Kelantan). Machang 1 Mei.2007.

27