ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΠΜ61

Πολιτιστική Επικοινωνία

ΕΡΓΑΣΙΑ 1η

ΘΕΜΑ: Συγκριτική ανάλυση επικοινωνιακών δράσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης

ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ: Άννα Λυγερά

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Ιωάννα Βωβού

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΆΝΩ ΒΑΘΥ ΣΑΜΟΥ

1
ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η επικοινωνία γεννήθηκε μαζί με την πρώτη ανθρώπινη κοινωνία και

αχώριστα πορεύονται στο πέρασμα του χρόνου. Η μελέτη του φαινομένου οδήγησε
στη διατύπωση ποικίλων θεωριών, οι οποίες βοήθησαν να γίνει αντιληπτή η
συνθετότητα, αλλά και η δύναμη της επικοινωνίας, ενώ συνέβαλαν στην κατανόηση
των συστατικών μερών των μηνυμάτων και διεύρυναν την αντίληψή μας για την
επικοινωνιακή διαδικασία.

Κάθε πολιτιστικός οργανισμός σχεδιάζοντας τις επικοινωνιακές του δράσεις,

ενδεχομένως λαμβάνει υπόψη του τις θεωρίες αυτές, στα πλαίσια της επιδίωξης
επίτευξης των επικοινωνιακών του στόχων. Η παραγωγή του σαιξπηρικού έργου
«Ρωμαίος και Ιουλιέτα» από το Θέατρο Πάνθεον και η όμοιά της από το Τμήμα
Τεχνών και Θεάτρου του Boise State University στο Ιντάχο των Ηνωμένων
Πολιτειών Αμερικής έχουν χρησιμοποιήσει σύγχρονα κανάλια επικοινωνίας,
προκειμένου να επικοινωνήσουν τη δράση τους, λαμβάνοντας υπόψη ορισμένα από
τα πιο γνωστά μοντέλα επικοινωνίας.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

 Επικοινωνία
 Επικοινωνιακή Δράση
 Μοντέλα Επικοινωνίας
 Θεωρίες Επικοινωνίας
 Ρωμαίος και Ιουλιέτα/ Boise State University/ΗΠΑ
 Ρωμαίος και Ιουλιέτα/Θέατρο Πάνθεον/Ελλάδα

2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ..............................................................................................................................2
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ...................................................................................................................2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.....................................................................................................................3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ...............................................................................................................................4
ΕΝΟΤΗΤΑ 1η...........................................................................................................................4
Επικοινωνία: Ορισμός - Βασικά χαρακτηριστικά –Μοντέλα Επικοινωνίας.............................4
ΕΝΟΤΗΤΑ 2η...........................................................................................................................6
Ανάλυση Επικοινωνιακών Δράσεων Πολιτιστικών Οργανισμών βάσει Μοντέλων
Επικοινωνίας............................................................................................................................6
2.1 Επικοινωνιακή Δράση : Ρωμαίος και Ιουλιέτα – Θεατρική παραγωγή στην Ελλάδα.....6
2.2 Επικοινωνιακή Δράση : Ρωμαίος και Ιουλιέτα – Θεατρική Παραγωγή στις ΗΠΑ.........9
ΣΥΓΚΡΙΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.........................................................................................12
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ....................................................................................................................15

3
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην παρούσα εργασία θα επιχειρηθεί η αξιολόγηση συγκεκριμένων

επικοινωνιακών δράσεων δύο διαφορετικών πολιτιστικών οργανισμών, που
απευθύνονται στο κοινό χρησιμοποιώντας γνωστό περιβάλλον κοινωνικής
δικτύωσης (You Tube). Η αξιολόγηση θα γίνει με γνώμονα συγκεκριμένες θεωρίες
και μοντέλα επικοινωνίας. Αρχικά θα γίνει μικρή αναφορά στο θεωρητικό πλαίσιο
και στη συνέχεια θα αναλυθεί η κάθε επικοινωνιακή δράση ξεχωριστά, με αναφορές
στα στοιχεία των θεωριών που εντοπίζονται, αλλά σε αυτά που δεν εντοπίζονται. Θα
ακολουθήσει σύγκριση μεταξύ των επικοινωνιακών δράσεων και θα διερευνηθούν
ομοιότητες και διαφορές, ενώ ολοκληρώνοντας θα καταγραφούν τα συμπεράσματα
της ανάλυσης. Η επιλογή των πολιτιστικών οργανισμών έγινε με γνώμονα την
ύπαρξη ορισμένων κοινών στοιχείων που όμως πλαισιώνονται από διαφορετικές
μεταξύ τους μεταβλητές.
Ως αφετηρία χρησιμοποιήθηκε το υλικό του ΕΑΠ, ενώ παράλληλα
αξιοποιήθηκε ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία και αρθρογραφία, καθώς και
επίσημες διαδικτυακές πηγές.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1η

Επικοινωνία: Ορισμός - Βασικά χαρακτηριστικά –Μοντέλα Επικοινωνίας

Η επικοινωνία αποτελεί ζωτικό και στρατηγικό πόρο για την ανθρώπινη ζωή.
Διακρίνεται στην άμεση – διαπροσωπική επικοινωνία και στην έμμεση – μαζική,
όπως αυτή λειτουργεί μέσω των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε.). Μπορεί
να είναι λεκτική, οπτική ή εσωτερική (Ψύλλα, 1991). Το λεξικό της κοινωνιολογίας
(1991:147) την περιγράφει ως την διαδικασία εκείνη με την οποία ένας
πομπός/αποστολέας στέλνει ένα μήνυμα με κάποιο μέσο επικοινωνίας στον
αποδέκτη, παράγοντας κάποιο αποτέλεσμα.

Η ουσία της επικοινωνίας είναι η μετάδοση του μηνύματος (message). Ένα

απλό μήνυμα μπορεί να ικανοποιήσει πολλαπλούς στόχους και σχεδιάζεται ώστε να
επιτύχει αρκετά επίπεδα νοήματος. Το μήνυμα δεν μεταφέρει απλώς πληροφορίες.

4
Κουβαλά μέσα του παρόν, παρελθόν, κουλτούρα, προσδοκίες, στόχους,
συναισθήματα, ιδέες, σκέψεις. Οι επικοινωνούντες χρησιμοποιούν μηνύματα,
προκειμένου να διαχειριστούν νοήματα σε πολλά επίπεδα Κάστορας, 2002:32).

Στον τομέα του πολιτισμού το πλαίσιο της επικοινωνίας είναι πολυμερές,

πολυδιάστατο και συμβολικό. Μέσα στη καλλιτεχνική έκφραση εμπεριέχονται και
εγγράφονται κώδικες και σύμβολα παρελθοντικών και σύγχρονων πολιτισμών τα
οποία οι πολιτιστικοί οργανισμοί επικοινωνούν στο κοινό τους λειτουργώντας ως
μεσάζοντες (Αθανασοπούλου, 2003:111,116)

Ένα μοντέλο επικοινωνίας είναι ένας χάρτης. Επιλέγονται τα χαρακτηριστικά

στοιχεία ενός συστήματος και προβάλλονται οι σχέσεις τους. Το κάθε μοντέλο δεν
καταφέρνει ουσιαστικά να περιγράψει στην πληρότητά του ένα σύστημα, προσπαθεί
ωστόσο, να βοηθήσει στην κατανόηση κάποιων όψεων και λειτουργιών του. Ένα
μοντέλο επικοινωνίας ταξινομεί και συσχετίζει τα συστήματα, παρέχει
απλουστευμένες πληροφορίες, εξοικειώνει με λέξεις κλειδιά, διατυπώνει υποθέσεις
και προσδιορίζει ενδεχόμενες καταστάσεις (McQuail, 1997:3-4).

Ο Kurt Lewin επισήμανε πως : «Δεν υπάρχει τίποτε πιο πρακτικό από μία
καλή θεωρία». Μοντέλα γραμμικά, τριγωνικά και δομικά, θεωρίες της Διαδικασίας
(the process school), της Σημειωτικής (Semiotics school) ή της Σύγκλισης. Το
μήνυμα ως διαδικασία μεταφοράς ενός σήματος ή ως παραγωγή νοήματος ή ως
προϊόν συλλογικής νοημοσύνης (collective intelligence) και συμμετοχικού
πολιτισμού (participatory culture) (Jenkins, 2006). Η αξία τους έγκειται στο ότι
προβάλλουν συστηματικά επιλεγμένα στοιχεία και καταδεικνύουν τις μεταξύ τους
σχέσεις εντοπίζοντας το σύστημα που διαγράφεται πίσω από αυτά (Fiske, 1992:60-
61).

Βέβαια, τα μοντέλα επικοινωνίας δεν μπορούν να εξετάσουν και να

ερμηνεύσουν στο σύνολό της τη δυναμική της επικοινωνιακής διαδικασίας, διότι
δημιουργούν ένα περιοριστικό πλαίσιο, υπεραπλουστεύοντας τις διαδικασίες
προκειμένου να τις μελετήσουν.

5
 ΕΝΟΤΗΤΑ 2η

Ανάλυση Επικοινωνιακών Δράσεων Πολιτιστικών Οργανισμών βάσει Μοντέλων

Επικοινωνίας

2.1 Επικοινωνιακή Δράση : Ρωμαίος και Ιουλιέτα – Θεατρική παραγωγή στην

Ελλάδα

Η πρώτη επικοινωνιακή δράση1, η οποία θα μελετηθεί, αφορά στη διασκευή

του κλασσικού έργου του Ουίλιαμ Σαίξπηρ «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», η οποία
παρουσιάζεται στη σκηνή του θεάτρου Πάνθεον από τα μέσα Οκτωβρίου 2016, για
λίγες παραστάσεις. Χρησιμοποιώντας τους όρους της Σχολής της Διαδικασίας, η
οποία αντιλαμβανόταν την επικοινωνία ως διαβίβαση ενός σήματος με
κωδικοποιημένο μήνυμα, μπορούμε στο συγκεκριμένο παράδειγμα να εντοπίσουμε
την Πηγή, που είναι το Θέατρο Πάνθεον (Η παράσταση είναι δική του παραγωγή 2),
τον Mεταδότη, που είναι οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας (You Tube) και τον Δέκτη,
που είναι ο κάθε χρήστης του μέσου (Fiske, 1992:23,24).

Το μήνυμα είναι εντροπικό, ενέχει δηλαδή χαμηλό βαθμό περισσότητας, διότι

είναι χαμηλής προβλεπτικότητας και δεν είναι συμβατό, ούτε ευκολονόητο. Δεν έχει
δομηθεί με τους γνώριμους τρόπους και τις τυπικές συμβάσεις, γνώρισμα της
καλλιτεχνικής συνήθως δουλειάς, η οποία σκοπό έχει, όχι να βολέψει, αλλά να
διεγείρει (ο.π.,36). Στην πραγματικότητα το βίντεο αποτελεί την καλλιτεχνική
απόδοση πλάνων της διαδικασίας φωτογράφησης, που προηγείται συνήθως μίας
θεατρικής παράστασης.

Αναλύοντας τη δράση με βάση τις δύο διαστάσεις της θεωρίας του Gerbner,
μπορούμε να επισημάνουμε ότι στην αντιληπτική οριζόντια διάσταση (perceptual or
receptive), αυτό που αντιλαμβάνεται ο δέκτης είναι μία δική του προσωπική εκδοχή,
η οποία επηρεάζεται από πολλούς υποκειμενικούς παράγοντες, όπως η άποψη του για
τους συγκεκριμένους ηθοποιούς, οι μουσικές του προτιμήσεις - διότι η μουσική που
ακούει μπορεί να τον προδιαθέσει θετικά ή αρνητικά σε όσα βλέπει - οι
1
https://www.youtube.com/watch?v=7U4htfXbWHc
2
(Πουλοπούλου, 2016)

6
προηγούμενες θεατρικές του εμπειρίες ή οι ευρύτερες γνώσεις του για το έργο και τον
Σαίξπηρ (McQuail & Windahl, 2001).

Έτσι θεατής του συγκεκριμένου clip, κατά τον Gerbner:

Επιλέγει κάποια από τα χαρακτηριστικά στα οποία δίνει μεγαλύτερη

σημασία. Για παράδειγμα μπορεί κάποιος να επηρεαστεί από τους συντελεστές της
παραγωγής ή από τη σκηνοθετική προσέγγιση.

Νοηματοδοτεί και οργανώνει το συγκεκριμένο ερέθισμα με βάση τη δική

του εσωτερική ιεραρχία νοημάτων και στόχων. Η κουλτούρα του, η θεατρική του
παιδεία, οι προσδοκίες που έχει από μια παράσταση θα δώσουν νόημα στο μήνυμα
που προσλαμβάνει. Φυσικά προϋπόθεση για να συμβούν τα ανωτέρω είναι να:

Είναι το μήνυμα διαθέσιμο σε αυτόν, να έχει δηλαδή πρόσβαση στο

διαδίκτυο, ώστε να μπορέσει να το παρακολουθήσει.

Στη συνέχεια ο θεατής/δέκτης κοινοποιεί το συγκεκριμένο μήνυμα, αφού

πρώτα το έχει εμπλουτιστεί με το νόημα που του έχει προσδώσει. Συνήθως, αφότου
παρακολουθήσουμε κάποιο video στο You Tube, στην συνέχεια το επικοινωνούμε σε
φίλους, συναδέλφους ή συγγενείς, σχολιάζοντας το περιεχόμενό του. Έτσι το μήνυμα
διαβιβάζεται σε άλλους αποδέκτες με πιο σύνθετη μορφή και αυτή σύμφωνα με τον
Gerbner, είναι η κάθετη επικοινωνιακή διάσταση της μετάδοσης του μηνύματος.
Συνολικά, το αποτέλεσμα που θα έχει η μετάδοση του clip δεν μπορεί να προβλεφθεί
εκ των προτέρων, διότι τόσο ο δέκτης – ο τρόπος που θα αντιληφθεί, θα ερμηνεύσει
και θα προσλάβει το μήνυμα - όσο και το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα λάβει χώρα
η επικοινωνία παίζουν καθοριστικό ρόλο (McQuail & Windahl, 2001:34).

Προσεγγίζοντας το πρώιμο γραμμικό μοντέλο του Λάσγουελ, χωρίς όμως να

υπάρχουν στοιχεία προπαγάνδας στο συγκεκριμένο παράδειγμα, δεν μπορούμε να
παραβλέψουμε το γεγονός ότι ο επικοινωνητής, στην περίπτωσή μας η θεατρική
παραγωγή έχει σκοπό να επηρεάσει το δέκτη, στην περίπτωση μας τον υποψήφιο
θεατή, επιδιώκοντας να τον προσελκύσει ώστε να επιλέξει να παρακολουθήσει την
θεατρική παράσταση (ο.π.33).

Το χρώμα που επικρατεί το μαύρο. Μια δέσμη φωτός σε κάθε πλάνο, για να
φωτίζει τα πρόσωπα. Η φωτογράφος, η φωτογραφική μηχανή οι ηθοποιοί και κάποια

7
στοιχεία από τα θεατρικά κουστούμια. Αν κανείς ακούει μόνο, χωρίς να βλέπει το
video, δεν θα πάρει καμία απολύτως πληροφορία. Για 1,5 λεπτό ακούει μόνο μία
επιβλητική μουσική. Η όραση είναι εκείνη που δίνει πρόσβαση στο νόημα που
επιθυμεί να μεταδώσει η θεατρική παραγωγή. Οι σημειωτικές θεωρίες, που
αναφέρονται στα σημεία και στα σύμβολα, ως τρόπους με τους οποίους
αναπαριστούμε την πραγματικότητα, βρίσκουν εφαρμογή στο συγκεκριμένο
παράδειγμα.

Ο αποκωδικοποιός/δέκτης του συγκεκριμένου μηνύματος καλείται σε μία

ενεργητική και δημιουργική διαδικασία, όμοια με του κωδικοποιού/ πομπού. Πρέπει
αναλύοντας τη δομική κατασκευή του μηνύματος να καταφέρει να το «αναγνώσει».
Οι στάσεις, οι εμπειρίες και οι ευαισθησίες του ίδιου του δέκτη είναι καθοριστικές σε
αυτή τη διαδικασία. Το νόημα που τελικά θα αποδώσει (ή σημείωση κατά τον Pierce)
είναι αποτέλεσμα αλληλόδρασης, δεν είναι στατικό και δεν εμπεριέχεται στη
συσκευασία του μηνύματος (McQuail & Windahl, 2001:60-62,69).

Ο κάθε ηθοποιός, μπροστά στο φωτογραφικό φακό σε πρώτο επίπεδο και

ενώπιον της κάμερας σε ένα δεύτερο επίπεδο, εκτελεί υποκριτικές ασκήσεις. Κάποιοι
από αυτούς εξαιρετικά νέοι και πρωτοεμφανιζόμενοι, κάποιοι άλλοι γνωστοί και
καταξιωμένοι, μεγαλύτερης ηλικίας. Ο καθένας μόνος του, εκτός από το ζευγάρι των
πρωταγωνιστών, οι οποίοι πλέον των ατομικών τους πλάνων, εκτελούν και από
κοινού τις τελευταίες σκηνές του video. Όλοι οι άλλοι μεμονομένοι. To νεαρό
ζευγάρι μαζί και χωριστά από τους άλλους. Στις σημειωτικές θεωρίες κανένα σημείο
δεν είναι τυχαίο, κάθε σημείο έχει τη σημασία του.

Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της θεωρίας του Saussure μπορούμε να πούμε

ότι ο βαθμός της κινήτρωσης δεν είναι μεγάλος, δεν είναι όμως και ανύπαρκτος. Ό,τι
απουσιάζει από λεκτικές πληροφορίες, συμπληρώνεται από το γραπτό κείμενο. Οι
πληροφορίες στην αρχή και στο τέλος του video ενημερώνουν το δέκτη για το ποιος,
που, πότε και με ποιους. Με τον τρόπο αυτό αυξάνει ο επιπροσδιορισμός του
σημαίνοντος από το σημαινόμενο (ο.π. 77-78). Έτσι ο θεατής, παρότι δεν ακούει
πληροφορίες, ωστόσο διαβάζει, ότι πρόκειται για το συγκεκριμένο έργο του Σαίξπηρ,
που ανεβαίνει σε ένα συγκεκριμένο θέατρο, σε ορισμένες ημερομηνίες, με
συγκεκριμένους συντελεστές. Οι γραπτές αυτές πληροφορίες αυξάνουν το βαθμό

8
κινήτρωσης και επιπροσδιορισμού. Χωρίς αυτές θα υπήρχαν πολλά αυθαίρετα
σημεία, που θα καθιστούσαν την λήψη του μηνύματος αίολη.

Ωστόσο, είναι γεγονός ότι χρησιμοποιούνται κυρίως μη γλωσσικά σύμβολα, -

σύμβολα παρουσίασης, κατά την Sussanne Langer-, προκειμένου να μεταδοθούν οι
επιθυμητές συναισθηματικές εμπειρίες μέσω της τέχνης και της μουσικής (Littlejohn
& Foss, 2012:125 ). Οι μη λεκτικοί κώδικες χαρακτηρίζονται από εικονικότητα και
επιτρέπουν στους επικοινωνούντες να παράγουν ποικίλα νοήματα συνδυάζοντας τα
σημεία. Ορισμένοι από τους 7 μη λεκτικούς κώδικες του Burgoon εντοπίζονται στη
συγκεκριμένη επικοινωνιακή δράση, όπως ο κινητικός (σωματική δραστηριότητα), ο
απτικός (αφή), ο τύπος της εξωτερικής εμφάνισης και ο τύπος της εγγύτητας (χώρος)
(ο.π.:128-129).

Μελετώντας συνολικά την επικοινωνιακή δράση και λαμβάνοντας υπόψη ότι

η ανάδραση του κοινού ήταν ελάχιστη (2 μόνο σχόλια στις 2710 προβολές, 8 likes
και 1 dislike3) διαφαίνεται ότι οι ιθύνοντες σχεδίασαν τη συγκεκριμένη δράση έτσι
ώστε να απευθύνεται όχι στους θεατές, αλλά στους καθοδηγητές γνώμης (opinion
leaders). Γνωρίζοντας ότι δεν είναι εύκολο να στείλουν το μήνυμα στο ακροατήριο
που θέλουν, το διαμόρφωσαν έτσι ώστε να απευθύνεται στους καθοδηγητές γνώμης
(κριτικούς, δημοσιογράφους, παραγωγούς εκπομπών) οι οποίοι με τη σειρά τους θα
το επικοινωνήσουν με διαφορετικό τρόπο4, ο οποίος θα είναι αποδοτικότερος
αναφορικά στην επίτευξη του στόχου, που είναι η προσέλκυση του κοινού (McQuail,
1997: 94-98).

2.2 Επικοινωνιακή Δράση : Ρωμαίος και Ιουλιέτα – Θεατρική Παραγωγή στις

ΗΠΑ
Δεδομένου ότι η δομή της πληροφορίας δεν εμποδίζεται πια από
γεωγραφικούς περιορισμούς, η χωρική απόσταση δεν έχει καμία σημασία στη
μετάδοση της πληροφορίας (McQuail, 1997:36-37). Έτσι ήταν θέμα ολιγόλεπτης
αναζήτησης στο διαδικτυακό χώρο, ώστε να ληφθεί η πληροφορία ότι η θεατρική

3
https://www.youtube.com/watch?v=7U4htfXbWHc (Τελευταία ενημέρωση 13/11/16)
4
https://www.youtube.com/watch?v=svRiTvHGNOM, https://www.youtube.com/watch?
v=5jhWm9DJh74,
https://www.youtube.com/watch?v=fEKi8H77ad0,
https://www.youtube.com/watch?v=OJJ1P9r9MwI

9
ομάδα του Τμήματος Τεχνών και Θεάτρου του Boise State University5 στο Ιντάχο
των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής παρουσίασε το ίδιο έργο του Σαίξπηρ στο Danny
Peterson Theatre στο Morrison Center από τα τέλη έως και τις αρχές Οκτωβρίου
2016.

Με μια προσέγγιση διαφορετική το Τμήμα Τεχνών και Θεάτρου ή Πηγή,

επικοινωνεί τη δράση6 του στο You Tube/Κανάλι με ένα video 4,5 λεπτών και
απευθύνεται σε κάθε πιθανό χρήστη του μέσου/Δέκτη.

Στη συγκεκριμένη επικοινωνιακή δράση δεν υπάρχουν στοιχεία που

τεκμηριώνουν βούληση μαζικής επικοινωνίας. Είναι μάλλον μοναδικό και παροδικό
το μήνυμα, όχι μαζικά παραγόμενο και επ’ αόριστον επαναλαμβανόμενο. Δεν
διαφαίνεται στόχος χειραγώγησης του κοινού, ούτε η ομάδα των συντελεστών βλέπει
τον εαυτό της ως ηγετική ομάδα εξουσίας. Οι θεατές /δέκτες του μηνύματος μπορούν
να έχουν ενεργό ρόλο, να αποδεχτούν ή όχι το κάλεσμα για την παρακολούθηση της
θεατρικής παράστασης, να συμφωνήσουν ή όχι με τη ματιά του σκηνοθέτη (McQuail
& Windahl, 2001:35).

Αντίθετα το επικοινωνιακό μοντέλο του Jakobson θα μπορούσε να

επαληθευτεί σε ορισμένα σημεία της συγκεκριμένης επικοινωνιακής δράσης. Μέσω
του μηνύματος επικοινωνούνται τα συναισθήματα, οι προσδοκίες και οι στόχοι της
ομάδας των συντελεστών της θεατρικής παραγωγής, οι οποίοι είναι περήφανοι 7 για το
αποτέλεσμα και εντοπίζεται η συγκινησιακή λειτουργία, που συνδέεται άμεσα με
τον πομπό. Ο καθένας μιλάει για το δικό του ρόλο στην παράσταση, για τον τρόπο με
τον οποίο προσέγγισε τη δουλειά του, αλλά και για την παράσταση συνολικά.

Το τρίτο στοιχείο που πλαισιώνει τον πομπό και τον δέκτη – κατά τον
Jakobson- είναι το νοηματικό πλαίσιο. Η αναφορική λειτουργία συνδέεται άμεσα με
το πλαίσιο αυτό. Το επιλεχθέν μήνυμα προσανατολίζεται σε μία αληθινή,
αντικειμενική και πραγματιστική επικοινωνία. Δεν υπάρχουν κρυμμένα νοήματα,
ούτε μισοειπωμένες αλήθειες. Το νόημά του είναι σαφές. Μια σύγχρονη ματιά στο

5
https://events.boisestate.edu/event/oct-5-8-romeo-juliet/
6
https://www.youtube.com/watch?v=uY765hq5kaI
7
Στην έναρξη του video αναγράφει: Boise State University proudly presents

10
κλασσικό κείμενο του Σαίξπηρ, από νέους ηθοποιούς, με αφαιρετικά, λιτά σκηνικά.
Μας το λένε και μας το δείχνουν8. Είναι ξεκάθαροι. Δεν υπονοούν κάτι άλλο.

Αναφορικά στο μήνυμα αυτό καθ’ αυτό, που είναι ο τρίτος συστατικός
παράγοντας, που είναι αναγκαίος για να υπάρξει επικοινωνιακή δράση εντοπίζεται
πως έχει δομηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να έχει άμεση σχέση με τον εαυτό του,
προσβλέποντας στην αισθητική επικοινωνία και επιτελώντας την ποιητική
λειτουργία (ο.π. 57-60). Το μήνυμα είναι ένα κάλεσμα σε όποιον ενδιαφέρεται να δει
τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα, όπως δεν τους έχει ξαναδεί, χωρίς ακριβή αναφορά
στην ιστορική εποχή στην οποία αναφέρεται.

Οι συντελεστές της παράστασης απαντούν σε συγκεκριμένες ερωτήσεις και

ουσιαστικά ενημερώνουν για το ποιος, που, πότε, με ποιο τρόπο, με ποιο στόχο και
γιατί. Υπάρχουν στοιχεία φατικής επικοινωνίας, διότι η Ομάδα Θεάτρου περιοδικά
παρουσιάζει τις δουλειές της και επιθυμεί να διατηρεί και να επικυρώνει τις σχέσεις
και την επικοινωνία της με την ευρύτερη κοινότητα. Επίσης, ενέχει αυξημένο βαθμό
περισσότητας, διότι απευθύνεται σε ένα πλατύ ετερογενές κοινό και την ενδιαφέρει
να αποκωδικοποιηθεί το μήνυμά της με σαφήνεια (Fiske, 23-42).

Η μεταγλωσσική λειτουργία είναι μάλλον έκδηλη και ουσιαστικά

καταδεικνύει τον κώδικα που χρησιμοποιείται, ο οποίος είναι συμβατός και
αναγνωρίσιμος. Ο κοινός κώδικας εξασφαλίζει ότι το μήνυμα που θα ληφθεί είναι
όμοιο με αυτό που στάλθηκε. Οι ηθοποιοί μιλούν για το ρόλο τους, ο σκηνοθέτης για
την προσέγγιση που επέλεξε και ο σκηνογράφος για τις σκηνικές του επιλογές,
χρησιμοποιώντας ένα μείγμα κωδίκων. Η στάση του σώματος, οι κινήσεις των
χεριών, οι μορφασμοί τους, όλα μαζί διαμορφώνουν το μήνυμα (Littlejohn & Foss,
2012:167) .

Το αποτέλεσμα που αποφέρει το μήνυμα στο δέκτη και το οποίο οριοθετεί τη

βουλητική λειτουργία δεν είναι αμβλύνει, αλλά σέβεται τη διακριτική του ευχέρεια
και την τελική επιλογή του. Δεν προπαγανδίζει, ούτε εξαναγκάζει. Οι συντελεστές –
απαντώντας σε συγκεκριμένη ερώτηση – αιτιολογούν με επιχειρήματα για ποιο λόγο
προτείνουν στο κοινό να επιλέξει τη συγκεκριμένη παράσταση. Ωστόσο, η τελική
απόφαση είναι αποκλειστικά του δέκτη του μηνύματος (McQuail & Windahl,
2001:57-60).
8
Τα πλάνα από τις πρόβες δείχνουν ενδυματολογικά, σκηνικά και σκηνοθετικά στοιχεία.

11
 Μελετώντας τη συγκεκριμένη επικοινωνιακή δράση και ερευνώντας συνολικά
τους τρόπους με τους οποίους το Τμήμα Τεχνών και Θεάτρου του Πανεπιστημίου
επικοινώνησε τη δράση αυτή, διαπιστώθηκε ότι δεν χρησιμοποιήθηκε η διαμεσική
αφήγηση. Δεν διασκορπίστηκαν δηλαδή αναπόσπαστα στοιχεία της ιστορίας
συστηματικά σε πολλαπλά κανάλια διανομής (Jenkins, 2007). Ούτε
χρησιμοποιήθηκαν πολλές πλατφόρμες επιδιώκοντας να δημιουργηθούν δυνατότητες
εξέλιξης της ιστορίας με νέο περιεχόμενο (Gambarato, 2013:3).
Η διάδραση με το κοινό ήταν πιθανόν επιθυμητή, ωστόσο δεν επιτεύχθηκε.
Στις 267 προβολές υπήρξε ένα like και κανένα σχόλιο9. Οπότε, ο συμμετοχικός
πολιτισμός, που αφορά στην αλληλεπίδραση των καταναλωτών με τα μέσα, το
περιεχόμενό τους και τους δημιουργούς, δεν βρίσκει εφαρμογή στο συγκεκριμένο
παράδειγμα (Jenkins, 2006). Ενώ η έννοια της συλλογικής νοημοσύνης εντοπίζεται
στους δημιουργούς της παραγωγής (και όχι στη διάδραση με το κοινό).οι οποίοι
έχουν αξιοποιήσει συνδυαστικά τις ειδικές γνώσεις τους, προκειμένου συλλογικά να
παραγάγουν ένα ποιοτικό πολιτιστικό προϊόν.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Δύο πολιτιστικοί οργανισμοί που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικές

χώρες, ο πρώτος το Θέατρο Πάνθεον -που τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να
ανεβάζει δικές του παραγωγές- και ο δεύτερος το Τμήμα Θεάτρου και Τεχνών ενός
αμερικάνικου Πανεπιστημίου – που έχει πολλών δεκαετιών εμπειρία στο χώρο 10 -
επιλέγουν κοινό έργο, το προσεγγίζουν παρόμοια, ωστόσο το επικοινωνούν
διαφορετικά μέσω του ίδιου διαύλου (You Tube). Η προσέγγιση είναι παρόμοια, διότι
και οι δύο επιθυμούν μέσω της επικοινωνιακής δράσης να κάνουν σαφές ότι θα
προσπαθήσουν να αναδείξουν από το κλασσικό έργο του Σαίξπηρ τα στοιχεία εκείνα
που αφορούν τη σύγχρονη κοινότητα στην οποία απευθύνονται.
Η επικοινωνιακή δράση του «Πάνθεον» χρησιμοποιεί κυρίως τις σημειωτικές
θεωρίες. Με ναυαρχίδα την εικόνα, τη μουσική, τη σκηνοθεσία και ελάχιστα οπτικά

9
https://www.youtube.com/watch?v=uY765hq5kaI (Τελευταία ενημέρωση 15/11/16).
10
https://theatrearts.boisestate.edu/

12
λεκτικά στοιχεία στέλνει το μήνυμα, το οποίο χρειάζεται την ενεργητική συμμετοχή
του δέκτη, για να αποκωδικοποιηθεί, ενώ υπάρχει μια σαφής στόχευση στους
καθοδηγητές της κοινής γνώμης, μέσω των οποίων κυρίως επιθυμούν να
απευθυνθούν στο ευρύ κοινό.
Από την άλλη, το Τμήμα Θεάτρου του αμερικάνικου πανεπιστημίου - μέσω
συνεντεύξεων με τους βασικότερους συντελεστές - επικοινωνεί το πολιτιστικό του
προϊόν, με σαφήνεια, χρησιμοποιώντας τόσο οπτικοακουστικά, όσο και λεκτικά
μέσα. Απευθύνεται περιοδικά στη κοινότητα μέσα στην οποία δρα και έτσι το
κάλεσμα αυτό δεν είναι μοναδικό και ευκαιριακό, αλλά επαναλαμβανόμενο με
διαφορετική κάθε φορά μορφή. Προϋπάρχει δηλαδή μια σχέση με τμήμα του κοινού
στο οποίο απευθύνεται.
Καμία από τις δύο δράσεις δεν έχει στοιχεία μαζικής επικοινωνίας. Δεν
υπάρχουν στοιχεία προπαγάνδας ή εξαναγκασμού. Υπάρχει σημαντική διαφορά στη
χρονική διάρκεια του μηνύματος (1,5min/4,5min). Ο χρόνος της δεύτερης δράσης
είναι τρεις φορές περισσότερος από αυτόν της πρώτης, οπότε και οι πληροφορίες που
λαμβάνει ο δέκτης είναι αναλογικά περισσότερες. Στην πρώτη δράση ο θεατής θα
πρέπει να δραστηριοποιηθεί ο ίδιος, προκειμένου να συλλέξει περισσότερες
πληροφορίες για την παράσταση.
Η διάδραση με το κοινό δεν επιτεύχθηκε σε καμία από τις δράσεις, ωστόσο το
πρώτο μήνυμα το είδαν πολλοί περισσότεροι χρήστες (2710/267), σχεδόν
δεκαπλάσιοι από όσους είδαν το δεύτερο. Θα είχε ενδιαφέρον να αναζητηθεί ο
αριθμός των εισιτηρίων που πουλήθηκαν, ώστε να εκτιμηθεί η απόδοση της δράσης.
Ωστόσο, οι παραστάσεις δεν έχουν ολοκληρωθεί στο Θέατρο Πάνθεον και επιπλέον ο
αριθμός των θεατών που παρακολουθούν τελικά μία παράσταση είναι συνέπεια
πολλών παραγόντων και αποτέλεσμα της συνολικής επικοινωνιακής καμπάνιας και
όχι μίας μόνο εκ των δράσεων.
Ολοκληρώνοντας την παρούσα εργασία θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε
πως οι θεωρίες της επικοινωνίας έχουν εφαρμογή στις επικοινωνιακές δράσεις που
σχεδιάζουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί. Είναι εργαλεία πολύτιμα που στο πέρασμα
των χρόνων εξελίχθηκαν κουβαλώντας στη ψίχα τους την εξέλιξη της ανθρώπινης
κοινωνίας. Ωστόσο, σε κάθε επόμενο θεωρητικό βήμα ενυπάρχει το προηγούμενο, ως
πολύτιμη μαγιά, και για το λόγο αυτό τα όρια δεν είναι στεγανά και απόλυτα. Ο κάθε
πολιτιστικός οργανισμός επιλέγει να χρησιμοποιήσει και να λάβει υπόψη του

13
επιμέρους στοιχεία από περισσότερες της μιας θεωρίες, που θεωρεί ότι θα
βοηθήσουν, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος, που δεν είναι άλλος από την επικοινωνία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

14
 Abercrombie, N., Hill, S., Turner, B., (1991), «Λεξικό Κοινωνιολογίας»,
Πατάκη: Αθήνα
 Αθανασοπούλου, Α., (2003), «Ευαισθητοποίηση και Συμμετοχή του Κοινού»,
στο Πολιτιστική Επικοινωνία, Μέσα Επικοινωνίας, Τόμος Β΄, ΕΑΠ: Πάτρα.
 Gambarato, R., (2013), «Transmedia Project Design: Theoretical and
Analytical Considerations», In Baltic Screen Media Review, n.1, (pp.80-100).
 Jenkins, H., (2006), «Convergence Culture: Where Old and New Media
Collide», New York University Press: New York
 Κάστορας, Σ., (2002), «Αρχές και μέθοδοι Επικοινωνίας», στο Πολιτιστική
Επικοινωνία, τ. Α΄, ΕΑΠ: Αθήνα.
 Levy, P., (1997), «Collective Intelligence: Mankind's Emerging World in
Cyberspace», Perseus Books Cambridge: MA, USA
 Littlejohn, Stephen W., & Foss, Karen A., (2012), «Θεωρίες ανθρώπινης
επικοινωνίας», Πεδίο: Αθήνα
 McQuail, D., (1997), «Εισαγωγή στη θεωρία της μαζικής επικοινωνίας»,
Καστανιώτης: Αθήνα.
 McQuail, D., & Windahl, S., (2001), «Σύγχρονα μοντέλα επικοινωνίας για τη
μελέτη της Μαζικής Επικοινωνίας», Καστανιώτης: Αθήνα
 Fiske, J., (1992), «Εισαγωγή στην Επικοινωνία. Επικοινωνία και Κουλτούρα»,
Αιγόκερως: Αθήνα.
 Ψύλλα, M., (1991), « Η επικοινωνία σαν κοινωνική διεργασία». Στο
Επιστημονική Επετηρίδα Χαροκόπειου Ανωτάτης Σχολής Οικιακής Οικονομίας
(σσ. 106-111). Χαροκόπειος Ανώτατη Σχολή Οικιακής Οικονομίας: Αθήνα

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

15
 Πουλοπούλου, Κ., (2016), «Στα Backstage του Πάνθεον», Iefimerida, 4/10/16.
Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο: http://www.iefimerida.gr/news/292122/sta-
backstage-toy-pantheon-paroysiazei-romaio-kai-ioylieta-irakli-eikones-vinteo
(14-11-16).
 Η επικοινωνιακή δράση του «Πάνθεον». Διαθέσιμη στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.youtube.com/watch?v=7U4htfXbWHc, (13/11/16)
 Η επικοινωνιακή δράση του Boise State University. Διαθέσιμη στο
διαδικτυακό τόπο: https://www.youtube.com/watch?v=uY765hq5kaI, (15-11-
16).
 Εκπομπή στην ΕΡΤ2 «Μιλώντας για θέατρο». Διαθέσιμη στο διαδικτυακό
τόπο: https://www.youtube.com/watch?v=svRiTvHGNOM, (10-11-16).
 Εκπομπή στο κανάλι Ε, «Επιτέλους Σαββατοκύριακο». Διαθέσιμη στο
διαδικτυακό τόπο: https://www.youtube.com/watch?v=5jhWm9DJh74, (10-
11-16).
 Εκπομπή στον ΑΝΤ1, «The 2Night Show». Διαθέσιμη στο διαδικτυακό τόπο:
https://www.youtube.com/watch?v=fEKi8H77ad0, (10-11-16).
 Εκπομπή στο STAR, «LiveU με την Πόπη Τσαπανίδου». Διαθέσιμη στο
διαδικτυακό τόπο: https://www.youtube.com/watch?v=OJJ1P9r9MwI, (10-11-
16).
 Η αφίσα της θεατρικής παράστασης του Τμήματος Θεάτρου και Τεχνών του
Boise State University. Διαθέσιμη στο διαδικτυακό τόπο:
https://events.boisestate.edu/event/oct-5-8-romeo-juliet/, (9-11-16).
 Πληροφορίες για το Τμήμα Θεάτρου και Τεχνών του Boise State University.
Διαθέσιμη στο διαδικτυακό τόπο: https://theatrearts.boisestate.edu/, (12-11-
16).

16