Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

Inhoudsopgave
Inhoudsopgave......................................................................................................................................1

H2.2 t/m 2.6, 6.1, 6.2 en 6.5 – Week 2..................................................................................................2

2.2 | De opbouw van het strafbare feit in vier componenten...............................................................................2
Vierlagenmodel................................................................................................................................................2
2.4 | Bestanddelen en elementen..........................................................................................................................4
Bestanddelen....................................................................................................................................................4
Bestanddelen van delictsomschrijving.............................................................................................................4
2.5 | Wederrechtelijkheid als bestanddeel: een moeilijk geval............................................................................4
Element wederrechtelijkheid............................................................................................................................4
Wederrechtelijkheid als bestanddeel................................................................................................................4
2.6 | Soorten delicten............................................................................................................................................5
Misdrijven en overtredingen onderscheid........................................................................................................5
Formele en materiële delicten..........................................................................................................................5
Commissie- en omissiedelicten........................................................................................................................5
Gekwalificeerde en geprivilegieerde delicten..................................................................................................6
6.1 | Inleiding.......................................................................................................................................................6
Deelneming......................................................................................................................................................6
6.2 | Wettelijke regeling.......................................................................................................................................6
Deelnemingsregeling........................................................................................................................................6
6.5 | Doen plegen.................................................................................................................................................7
Doen plegen.....................................................................................................................................................7
Het beslissingsmodel van art. 348 en 350 Sv...................................................................................................7

H3 – Week 3..........................................................................................................................................8
3.1 | Inleiding.......................................................................................................................................................8
Opzet en schuld................................................................................................................................................8
3.2 | Opzet............................................................................................................................................................8
Algemeen.........................................................................................................................................................8
Graden van opzet..............................................................................................................................................8
Opzet in de wet.................................................................................................................................................9
Opzet en geobjectiveerde delictsbestanddelen.................................................................................................9
3.3 | Culpa............................................................................................................................................................9
Teminologie.....................................................................................................................................................9
Inhoud culpa...................................................................................................................................................10
Bewuste en onbewuste culpa..........................................................................................................................10

H4 – Week 4........................................................................................................................................11
4.1 | Inleiding.....................................................................................................................................................11
Strafuitsluitingsgronden.................................................................................................................................11
4.2 | Wettelijke strafuitsluitingsgronden............................................................................................................11
Noodweer.......................................................................................................................................................11
Noodweerexces..............................................................................................................................................12
Psychische overmacht....................................................................................................................................12
Overmacht als noodtoestand..........................................................................................................................13
Bevoegd ambtelijk bevel................................................................................................................................13
Onbevoegd ambtelijk bevel............................................................................................................................13
Wettelijk voorschrift......................................................................................................................................13
Ontoerekeningsvatbaarheid............................................................................................................................14

1
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

4.3 | Ongeschreven strafuitsluitingsgronden.....................................................................................................14

Afwezigheid van alle schuld (AVAS)............................................................................................................14
Ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid...........................................................................................14

2
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

H2.2 t/m 2.6, 6.1, 6.2 en 6.5 – Week 2

2.2 | De opbouw van het strafbare feit in vier componenten

Vierlagenmodel
- Cumulatieve voorwaarden waaraan moet zijn voldaan voordat iemand gestraft kan worden
voor het plegen van een strafbaar feit
o Strafbaar feit  menselijke gedraging die valt binnen de grenzen van een wettelijke
delictsomschrijving, die wederrechtelijk is en aan schuld te wijten

3
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

o Als het bewezen verklaarde dan inderdaad aan de delictsomschrijving voldoet, mag
worden verondersteld dat het zowel wederrechtelijk [3] als aan schuld van de
verdachte is te wijten is [4]
 Strafuitsluitingsgronden  bedoeld om bij wijze van uitzondering te
corrigeren wat in de regel zo redelijk lijkt: de veronderstelling dat gedrag dat
aan de delictsomschrijving voldoet per definitie wederrechtelijk is en aan
schuld is te wijten
 Hoeft niet te worden bewezen maar hoeft voor de rechter slechts
aannemelijk te worden
- Menselijke gedraging (MG)
o Menselijk  natuurlijke personen of rechtspersonen (art. 51 Sr)
 Rechtspersonen  daderschap van rechtspersonen gaat om gedragingen van
mensen die aan de rechtspersoon worden toegerekend
o Gedraging  wanneer iemand door middel van een gedraging geheel of gedeeltelijk
uitvoering geeft aan bv. moordlustige gedachtes, is voldaan aan deze voorwaarde voor
strafbaarheid
 Nalaten om actief op te treden kan een strafbare gedraging opleveren
o Strafprocessueel perspectief  menselijke gedraging zal uiteindelijk tot uitdrukking
moeten komen in de tenlastelegging
- Wettelijke delictsomschrijving (DO)
o Delictsomschrijving
 [1] Gedrag dat van een norm afwijkt
 [2] Het plegen daarvan is strafbaar
o [3] Sanctienorm
o Gedragingen zijn pas strafbaar als zij in de strafwet terug te vinden zijn
 Delictsomschrijvingen  materiële zin  geschreven recht
 Art. 1 Sr & op grond van art. 91 Sr algemene werking heeft
o Vertaalslag  gedraging moet een juridische duiding, een juridisch etiket krijgen
 Bij het maken van de vertaalslag van een feitelijke gedraging naar een
juridische duiding ontkomt men niet aan het interpreteren van de wet
o Strafprocessueel perspectief  in iedere strafzaak zal de rechter de
bewezenverklaarde feitelijke gedraging uit de tenlastelegging juridisch moeten
benoemen (kwalificatie)
 Welk strafbaar feit het bewezenverklaarde volgens de wet oplevert
(kwalificatie)
 Vaststelling van begaan van feit  bewezenverklaring
 Vrijspraak indien kwalificatie niet kan plaatsvinden
- Wederrechtelijkheid (W)
o In strijd met de wet
 Wederrechtelijkheid van de gedraging; het al dan niet gerechtvaardigd zijn
van de daad
 De aanwezigheid van wederrechtelijkheid wanneer de delictsomschrijving is
vervuld is niet meer dan de veronderstelde afwezigheid van een geldig excuus
voor het vervullen van de delictsomschrijving
o Rechtvaardigingsgrond
 Grond aan te nemen dat de gedraging niet wederrechtelijk was
 Noodweer (art. 41, lid 1, Sr)
 Wettelijk voorschrift (art. 42 Sr)
 Ambtelijk bevel (art. 43, lid 1, Sr)
 Overmacht (art. 40 Sr)
 Jurisprudentie als rechtvaardigingsgrond aangemerkt indien het een
geval betreft van noodtoestand waarin het geredde belang groter is
dan het geschonden belang
 HR 15 oktober 1923, NJ 1923/1329 (Opticien)

4
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

 Buitenwettelijk: Ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid

 Voorwaarde is dat het rechtsgoed beter wordt beschermd door de
delictsomschrijving te overtreden dan door zich eraan te houden
 HR “Veearts”
o Strafprocessueel perspectief  als het ten laste gelegde feit bewezen verklaard kan
worden kan alleen ontslag van alle rechtsvervolging volgen bij beroep op
rechtvaardigingsgronden
- Schuld  verwijtbaarheid (V)
o Niemand mag gestraft worden zonder dat hij (een bepaalde mate van) schuld heeft
verwijtbaarheid
 Als men van iemand in redelijkheid kon vergen dat hij zich anders gedroeg
dan hij deed
 Als iemand een andere optie had dan het overtreden dan de wet
o De aanwezigheid van verwijtbaarheid is, zo bezien, niet meer dan de veronderstelde
afwezigheid van een reden die het verdrag kan verontschuldigen
o Schulduitsluitingsgronden
 Iemand vervult delictsomschrijving maar om een of andere reden valt dit hem
niet te verwijten
 Ontoerekeningsvatbaarheid (art. 39 Sr)
 Noodweerexces (art. 41, lid 2, Sr)
 Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43, lid 2, Sr)
 (Restant van) Overmacht (art. 40 Sr)
 Buitenwettelijk: Afwezigheid van alle schuld (AVAS)
 “Geen straf zonder schuld”
 HR “Melk en Water”
o Strafprocessueel perspectief  louter schulduitsluitingsgronden kunnen leiden tot
ontslag van alle rechtsvervolging op grond dat het feit bewezen, kwalificeerbaar en
wederrechtelijk is, maar niet verwijtbaar.

2.4 | Bestanddelen en elementen

Bestanddelen
- Onderdelen van de delictsomschrijving
- Alleen als een persoon voldoet aan al deze bestanddelen, wordt de delictsomschrijving
vervuld
- Officier van Justitie dient alle bestanddelen in de tenlastelegging op te nemen

Elementen  wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid

Bestanddelen van delictsomschrijving

- Indien de wederrechtelijkheid of schuld is opgenomen in de tenlastelegging, moet hun
aanwezigheid ook worden bewezen
- Er zijn delictsomschrijvingen met wederrechtelijkheid of schuld als bestanddeel
o Zodanig karakter dat uit het stellen van die gedraging al haast vanzelf voortvloeit dat
die wederrechtelijk is of aan schuld te wijten
o Het eisen van positief bewijs van die wederrechtelijkheid of schuld is daar overbodig

2.5 | Wederrechtelijkheid als bestanddeel: een moeilijk geval

Element wederrechtelijkheid
- Als men de delictsomschrijving vervult, staat noodzakelijkerwijs al vast dat het handelen
wederrechtelijk is

5
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

- Als vastgesteld wordt dat een gedraging het delict oplevert, dan is daarmee vastgesteld at er
wederrechtelijk is gehandeld
- Bij alle delicten waarbij wederrechtelijkheid in de delictsomschrijving voorkomt, is de
wederrechtelijkheid een bestanddeel

Wederrechtelijkheid als bestanddeel

- Gedrag in delictsomschrijving waarbij de veronderstelling dat de gedraging wederrechtelijk al
min of meer impliceert juist niet opgaat
- Indien een tenlastelegging is toegesneden op een delictsomschrijving waarin
wederrechtelijkheid als bestanddeel is opgenomen, zal de tenlastelegging moeten vermelden
dat de gedraging wederrechtelijk was
o Levert geen strafbaar feit op  OVAR wegens niet-kwalificeerbaarheid
- Een verweer dat de gedraging niet wederrechtelijk was is in geval van wederrechtelijkheid als
bestanddeel en is opgenomen in de tenlastelegging een ontkenning van het ten laste gelegde
o Het verweer komt aan de orde bij de vraag of het ten laste gelegde bewezen is
(bewijsverweer) en kan leiden tot vrijspraak

2.6 | Soorten delicten

Misdrijven en overtredingen onderscheid

- Misdrijven zijn over het algemeen ernstigere zaken dan overtredingen
- Misdrijven  Boek 2 Sr Overtredingen  boek 3 Sr
- Procesrechtelijke reden
o Welk soort rechter is bevoegd (absolute competentie)?
- Materieelrechtelijk
o Poging tot overtreding en medeplichtigheid aan overtredingen niet strafbaar
- Dwangmiddelen
o Veel dwangmiddelen mogen alleen worden toegepast in geval van verdenking van een
misdrijf

Formele en materiële delicten

- Onderscheid heeft betrekking op de manier waarop een delict in de wet is omschreven
- Formele delicten
o Handeling, een specifiek omschreven delict
 Diefstal
 Snelheidsovertreding
 Overtreding van de Opiumwet
 Overtreding van de Wet wapens en munitie
- Materiële delicten (gevolgsdelicten)
o Niet de handeling strafbaar gesteld, maar het veroorzaken van een gevolg 
voldoende dat het strafbare gevolg is ingetreden
o Intreden van iemands dood als gevolg van de handeling van een ander, is het
onderwerp van deze delictsomschrijving (doodslag art. 287 Sr)

Commissie- en omissiedelicten
- Commissiedelicten
o Doen, actief handelen
- Omissiedelicten

6
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

o Nalaten
o Omdat bij omissiedelicten een niet-handelen strafbaar is gesteld, moet duidelijk zijn
wie dan wél had moeten handelen
o Oneigenlijk omissiedelict
 Delict in de wet staat geformuleerd als een commissiedelict, terwijl het wordt
gepleegd door een nalaten
 Voorbeeld: kind overlijdt doordat het geen eten krijgt van moeder

Gekwalificeerde en geprivilegieerde delicten

- Delictsomschrijvingen die voortbouwen op andere delictsomschrijvingen
o “Bijzondere bepaling”  delictsomschrijving heeft extra bestanddeel
- Gekwalificeerd delict
o Strafverzwarend extra bestanddeel
o Moord (art. 289 Sr) is het gekwalificeerde delict van doodslag (art. 287 Sr)
- Geprivilegieerd delict
o Strafverlichtend extra bestanddeel

6.1 | Inleiding

Deelneming
- Kenmerkend voor het leerstuk van de deelneming is dat ook personen die niet de (hele)
delictsomschrijving vervullen, toch aansprakelijk kunnen zijn voor het strafbare feit
- Uitbreiding van het bereik van het materiële strafrecht
- Deelnemingsregeling  deelnemers gestraft worden voor de strafbare feiten waaraan zij
bijdrage leveren
- Als iemand strafbaar is voor zijn bijdrage aan een delict, dan moet precies aangegeven kunnen
worden van welke deelnemingsvariant sprake is

6.2 | Wettelijke regeling

Deelnemingsregeling
- Titel V van Boek 1 Sr
- Uitlokking en medeplichtigheid staan enigszins omschreven maar de overige figuren van
deelneming staan enkel aangeduid
- Art. 47 (Daders) en art. 48 Sr (Medeplichtigen van een misdrijf)
- Strafbare personen
o Daders
 Pleger
 Doen pleger
 Medepleger
 Uitlokker
o Medeplichtigen
 Tijdens (‘bij’)
 Vooraf (‘tot’)
- Medeplegen, uitlokken, doen plegen en medeplichtigheid

7
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

6.5 | Doen plegen

Doen plegen
- Initiatiefnemende achterman wordt verantwoordelijk gehouden voor de uitvoering van het feit
door de fysieke dader
- Gelijkenis met uitlokking
o Verschil  feitelijke uitvoerder bij doen plegen straffeloos
o Straffeloosheid van de dader is dikwijls terug te voeren op diens onwetendheid ten
aanzien van de betekenis van zijn handelen
 Voorbeeld: tuinman zaagt in opdracht van buurman 1 een conifeer om van
buurman 2 (vernieling)
- Niet gebonden aan bepaalde middelen

Voorwaarden voor Hoofdvragen art. 350 Sv Uitspraak bij een ‘nee’

strafbaarheid
I Menselijke gedraging - Kan het tenlastegelegde Vrijspraak
feit worden bewezen?
II die valt binnen een - Is het OVAR
wettelijke delictsomschrijving, bewezenverklaarde
strafbaar?
III wederrechtelijk is, - Is de verdachte OVAR
strafbaar?
IV en aan schuld te wijten - Is er sprake van
wederrechtelijk
handelen?
- Is er sprake van een
verwijtbare dader?
- Welke straf of Art. 9a Sr.
maatregel kan worden
opgelegd?

Het beslissingsmodel van art. 348 en 350 Sv

- Art. 348 Sv: formele of voorvragen
o De “antwoorden” op deze vragen vind je in art. 349 lid 1 Sv
- Art. 350 Sv: materiële of hoofdvragen
o De “antwoorden” op deze vragen vind je in art. 352 lid 1 en 2 Sv

8
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

H3 – Week 3
3.1 | Inleiding

Opzet en schuld
- Wet spreekt niet van ‘expres’ maar ‘opzettelijk’ (als bestanddeel)
- Geen ‘per ongeluk’ maar ‘culpoos’  culpa
o Culpoos handelen  niet-opzettelijk, onvoorzichtig handelen
- In sommige gevallen bestaat de strafbaarheid alleen als opzettelijk is gehandeld
- Art. 287 Sr (doodslag) en art. 307 Sr (dood door schuld)
o Doodslag: hij die opzettelijk … (doleuze delicten)
o Dood door schuld: hij aan wiens schuld … (culpoze delicten)
- Dood niet willens en wetens veroorzaakt maar wel het gevolg van de schuld van de dader
- Subjectieve bestanddelen  met welke intentie heeft de dader gehandeld?

3.2 | Opzet

Algemeen
- Opzettelijk  willens en wetens handelen
o Handelen is geheel gericht op het verrichten van de daad
- (Relatieve) onderscheiding van opzet  graden
o Verschaft inzichten om schuld (culpa) te onderscheiden van opzet
- Met het bewijs van opzet wordt niks gezegd over de verwijtbaarheid
o Opzettelijk handelen, maar niet verwijtbaar zijn
- Bewust  dader wist daadwerkelijk iets

Graden van opzet

- Opzet met bedoeling
o Enige doel of streven van de dader is het verrichten van de strafbare handeling
o Willens en wetens
- Voorwaardelijk opzet
o Zodanige gerichtheid op primaire doel dat de aanmerkelijke kans voor lief genomen
wordt dat door een bepaalde gedraging ook een ander gevolg zal intreden
o Syn.: Opzet met mogelijkheidsbewustzijn en kansopzet
o Cicero-arrest  eerste keer een criterium voor voorwaardelijk opzet
o Arrest Aanmerkelijke kans
 Ondanks de wetenschap, geen nader onderzoek heeft gedaan naar de koffer
volgens HR verdachte willens en wetens ‘blootgesteld aan de aanmerkelijke
kans dat in beide koffers verdovende middelen waren verborgen’
o Aanmerkelijkheid van de kans
 Afhankelijk van de aard van de gedraging en de omstandigheden waaronder
deze is verricht
 Een kans die ‘naar algemene ervaringsregelen’ aanmerkelijk is te achten
 Algemene bekendheid  ‘de kans dat iemand overlijdt wanneer hij een kogel
door zijn hoofd krijgt, is aanmerkelijk’
 Lastig aspect van het bepalen van de aanmerkelijkheid van de kans, is dat niet
duidelijk is hoe groot deze kans moet zijn om als aanmerkelijk te kunnen
gelden
 HIV-1
- Opzet met noodzakelijkheidsbewustzijn

9
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

o Een bepaald doel voor ogen hebben, maar weten dat het noodzakelijk is een bepaald –
niet primair beoogd – gevolg in het leven te roepen om dat doel te bereiken
 Kans dat het gevolg intreedt 100%  zekerheidsbewustzijn
o Streven van de dader is in eerste instantie niet gericht op dit strafbare gevolg van zijn
handelen

Opzet in de wet
- Opzetsdelicten  delicten waarin opzet een bestanddeel is in de delictsomschrijving
o Art. 287 Sr – Doodslag
o Art. 261 Sr – Smaad
- Andere uitdrukking
o ‘Wetende dat’ art. 363 Sr
o ‘Wist’ art. 416 Sr
- Wettelijke terminologie
o Mishandeling (art. 300 Sr)  opzetsdelict
- Er bestaat geen algemene regel waaruit blijkt of het opzet wel of niet ingelezen kan worden in
een delictsbestanddeel

Opzet en geobjectiveerde delictsbestanddelen

- Op welke delictsbestanddelen heeft het opzet allemaal betrekking?
o Alle delictsbestanddelen die volgen na het woord ‘opzettelijk’
- Geobjectiveerde bestanddelen
o Ook als zij tekstueel pas volgen na het opzetbestanddeel, het opzet van de dader niet
gericht hoeft te zijn (vb. 180 Sr)
 ‘Zich met geweld of bedreiging met geweld verzet’ staat voor ‘in de
rechtmatige uitoefening van zijn bediening’
 Desondanks eist dit delict niet dat er opzet bestaat dat gericht is op het
zich verzetten tegen iemand die zijn werk volgens de daarvoor
geldende regels uitvoert

3.3 | Culpa

Teminologie
- Schuld als element  verwijtbaarheid
o Als de dader de strafwet overtreedt, hoewel van hem, alles afwegende gevergd kan
worden dat hij dat niet doet, kan hem een verwijt worden gemaakt
- Schuld als bestanddeel  culpa
o ‘Schuld’ komt voor in de delictsomschrijving

Inhoud culpa
-  Verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid
- Culpoos delict
o Een strafbaar feit plegen door gebrek aan beleid, onvoldoende zorg, door gebrek aan
nadenken waar dat eigenlijk nodig was, door onachtzaamheid
o Dood door schuld (art. 307 lid 1 Sr)
- Er moet van de dader gezegd kunnen worden dat hij onvoorzichtig is geweest en er moet
vastgesteld worden dat het feitelijke gedrag onder de concrete omstandigheden strijdig is met
de eisen van zorgvuldigheid
- Verwijtbaarheid van culpa
o Morele afkeuring van het onvoorzichtige gedrag
o Dader heeft geen geldig excuus voor zijn onvoorzichtigheid

10
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

- Wederrechtelijk en verwijtbaarheid in delictsomschrijving ‘schuld’

o De onvoorzichtigheid van de culpa impliceert dat er iets is gebeurd dat niet toegestaan
is
o De overtreding van de zorgvuldigheidsnorm is ongeoorloofd en om die reden in strijd
met het recht (wederrechtelijk)
o Vierlagenmodel  2 lagen  MG + DO (W & V)
 Met het bewijs van culpa wordt zowel wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid
vastgesteld
 Bij een geslaagd beroep op strafuitsluitingsgrond  vrijspraak

Bewuste en onbewuste culpa

- Bewuste schuld
o Verdachte wist van de mogelijkheid dat het gevolg zou kunnen intreden, maar is er –
achteraf ten onrechte – van uitgegaan dat dit gevolg niet zou intreden
o Roekeloosheid
 Art. 175 WVW 1994, art. 307 en 308 Sr
 Één of meer gedragingen van de dader kunnen worden aangewezen die erop
duiden dat door hem welbewust onaanvaardbare risico’s zijn genomen
 Er moet sprake zijn van het risico van ernstige gevolgen, waarbij er op
lichtzinnige wijze van wordt uitgegaan dat deze risico’s zich niet zullen
realiseren
- Onbewuste schuld
o Verdachte wist niet van de mogelijkheid dat het gevolg zou kunnen intreden, maar
had daar gezien de omstandigheden van het geval wel aan moeten denken

De grens tussen bewuste culpa en voorwaardelijk opzet

- In het hoofd van de verdachte
- Opzet  gevolgen lieten verdachte koud
- Culpa  verdachte geloofde in goede afloop
- Twee redeneringen rechter
o Objectiveren  aanwijzingen voor opzettelijk of culpoos handelen in gedragingen
o Normaliseren  vergelijking met gedrag normale mensen

H4 – Week 4
4.1 | Inleiding

Strafuitsluitingsgronden
- Rechtsgeldige redenen om aan te nemen dat bij het vervullen van een delictsomschrijving de
wederrechtelijkheid of de verwijtbaarheid ontbreekt
- Bij ‘atypische’ delicten (waar wederrechtelijkheid en culpa in de delictsomschrijving staan)
hebben strafuitsluitingsgronden andere gevolgen
 vrijspraak
- Een geslaagd beroep op een strafuitsluitingsgrond leidt altijd tot straffeloosheid  er bestaat
geen strafbaar feit
- Rechtvaardigingsgrond
o Nemen de wederrechtelijkheid van de gedraging weg en rechtvaardigen de daad
- Schulduitsluitingsgrond
o Nemen de verwijtbaarheid weg en excuseren zodoende de dader
- Indien wordt vastgesteld dat een gedraging niet wederrechtelijk is, hoeft er niet verder
nagedacht te worden over de verwijtbaarheid

11
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

- Verwijten in strafrechtelijke zin  kwalijk nemen, afkeuren, diskwalificeren

Rechtvaardigingsgronden
Noodweer
Geschreven Overmacht als noodtoestand
Bevoegd ambtelijk bevel
Wettelijk voorschrift
Ongeschreven Ontbreken van materiële
wederrechtelijkheid
Strafuitsluitingsgronden
Noodweerexces
(Psychische) overmacht
Onbevoegd ambtelijk bevel
Ontoerekeningsvatbaarheid
Afwezigheid van alle schuld

4.2 | Wettelijke strafuitsluitingsgronden

Noodweer
- Art. 41 lid 1ga Sr
- Voorwaarden
1. Ogenblikkelijke en wedderrechtelijke aanranding
o Ogenblikkelijk  een aanranding die aan de gang is
 De vrees om aangevallen te worden rechtvaardigt niet een alvast ingezette
tegenaanval
 Verdediging is door het ogenblikkelijk dreigende gevaar reeds toegestaan
o Wederrechtelijk  de aanranding moet wederrechtelijk zijn
 Bv. aanhouding van agent is niet wederrechtelijk
2. Lijf, eerbaarheid of goed
o De verdediging van rechten kan nooit noodweer opleveren
o Inbreuken op rechten moet men keren door zich tot de rechter te wenden
o Onder eerbaarheid zoals bedoeld in art. 41 Sr moet worden verstaan: seksuele
eerbaarheid
o Het noodweer komt ook toe aan degene die opkomt voor de belangen van een ander

3. Geboden en noodzakelijke verdediging

o Subsidiariteit
 Indien het mogelijk is zich aan de aanval te onttrekken in plaats van zich
fysiek te verdedigen, moet men deze weg in beginsel bewandelen 
noodzakelijk
 Een verdediging die wordt ingezet terwijl een redelijk alternatief voorhanden
was, kan een beroep op noodweer frustreren
o Proportionaliteit
 Verdedigingshandeling moet proportioneel zijn ten opzichte van de
aanvalshandeling  geboden
 De belangen die geschonden worden met een verdediging mogen niet veel
groter zijn dan de belangen die worden gered door de verdedigingshandeling

Noodweerexces
- Art. 41 lid 2 Sr
- Zie pagina 91 Grondtrekken
- Overschrijding van de proportionele verdediging onder invloed van de door de aanval
veroorzaakte emoties is vergeeflijk
o Want…het noodweerrecht komt slechts toe aan degene die bij zijn verdediging de
grenzen van het redelijke niet uit het oog verliest
o De aanval moet de oorzaak zijn van de hevige gemoedsbeweging en die moet weer de
oorzaak zijn van de disproportionele verdediging
- Een beroep op noodweerexces is alleen mogelijk als een beroep op noodweer niet mogelijk is
wegens schending van het proportionaliteitsvereiste

12
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

- Intensief noodweerexces
o Intensiteit van de verdediging is disproportioneel
- Extensief noodweerexces
o De duur van de verdediging is disproportioneel
- Tardief noodweerexces
o Arrest Loon op Zand
o Arrest Blijf van mijn auto!  voorwaarden beroep op tardief noodweerexces
o Noodweer aangenomen wanneer iemand reageert op een aanranding, terwijl die al
reeds is afgelopen
o Bij tardief noodweerexces niet ten tijde van de ‘verdediging’, maar ten tijde van de
aanval een noodweersituatie moet hebben bestaan

Psychische overmacht
- Art. 40 Sr
- Een van buiten komende drang waaraan men redelijkerwijs geen weerstand kan of behoefte te
bieden
- Zodanige (psychische) pressie dat van de dader niet gevergd kan worden dat hij zich onthoudt
van het strafbare handelen
- Het recht eist dat de psychische druk van zodanige aard en van zodanig gewicht is dat
hierdoor de wilsvrijheid wordt aangetast  mag er aan bepaalde druk worden toegegeven of
niet?
o Kijken naar de verhouding tussen de uitgeoefende druk en het gepleegde delict

Overmacht als noodtoestand

- Art. 40 Sr
- Keuze moet worden gemaakt tussen twee conflicterende plichten
o Strafwet na te leven
o Zwaarwegende maatschappelijke plicht
- Wet wordt overtreden als gevolg van een bepaalde belangenafweging
o De dader moet een duidelijk zwaarder wegend maatschappelijk belang laten
prevaleren boven wetsconform gedrag
- De zaken moeten zodanig liggen dat het maken van een keuze tussen de plichten geen uitstel
kan lijden  noodsituatie
- Subsidiariteit en proportionaliteit

Bevoegd ambtelijk bevel

- Art. 43 lid 1 Sr
- Heft de strafbaarheid op van wetsovertredingen die zijn begaan naar aanleiding van een bevel
gegeven door of namens de overheid
- Afweging tussen het te dienen belang en het door het bevel geschonden belang ligt in beginsel
in de handen van hem die beveelt
o Ontslaat bevolene tot op zekere hoogte van de verplichting om een afweging te maken
tussen beide belangen
o Geen absolute ruimte voor afweging bij bevelgever  het opvolgen van een dwaas of
onmenselijk bevel kan nooit gerechtvaardigd worden

Onbevoegd ambtelijk bevel

- Art. 43 lid 2 Sr
- Een bevel dat wordt gegeven door iemand die weliswaar ten aanzien van de bevolene hoger in
rang is, maar dat deze meerdere een bevel geeft dat niet ligt binnen de kring van zijn
bevelsbevoegdheid

13
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

- Het moet voor de bevolene praktisch gezien niet mogelijk zijn om de precieze contouren van
de bevelsbevoegdheid te kennen en het bevel voortvarend opgevolgd moet worden

Wettelijk voorschrift
- Art. 42 Sr
- Rechtsnormen kunnen botsen
- Beoogt straffeloosheid te garanderen aan degene die de strafwet overtreedt ter uitvoering van
een wettelijk voorschrift
o Bv. agent die aanhoudt  berooft aangehoudene van vrijheid maar op grond van
voorschriften
- Eisen van subsidiariteit en proportionaliteit
- Niet beperkt tot ambtenaren
o Meestal in handen van ambtenaren die handelen op gezag van de overheid

Ontoerekeningsvatbaarheid
- Art. 39 Sr
- Invloed van de stoornis of het gebrek in de ontwikkeling ten tijde van het begaan van het
strafbare feit wordt zo groot geacht, dat de wil van de dader niet meer in vrijheid is gevormd
- Tast niet automatisch het opzet aan
o Ontoerekeningsvatbare kan willens en wetens handelen, zij het dat zijn opzet wordt
gevormd onder invloed van de stoornis en dat men dan om die reden de dader geen
verwijt kan maken van de opzettelijke handeling
- Verminderde toerekeningsvatbaarheid
o Geeft de mate aan waarin een feit aan de verdachte is toe te rekenen  geen
schulduitsluitingsgrond
o De rechter kan bij het opleggen van een sanctie rekening houden met deze
verminderde toerekeningsvatbaarheid

4.3 | Ongeschreven strafuitsluitingsgronden

Afwezigheid van alle schuld (AVAS)

- Melk & Water-arrest
- Verontschuldigbaar dwalen
o De dader heeft iets niet geweten en behoefde het ook niet te weten
o Arrest Motorpapieren
o Voorwaarde van rechtsdwaling is dat het aannemelijk moet zijn dat de verdachte heeft
onderzocht welke rechtsregel van toepassing was
- In individuele gevallen zal de rechter steeds vast moeten stellen op welke mededelingen er,
gezien de hoedanigheid van degene die de mededelingen doet en de omstandigheden
waaronder deze worden gedaan, vertrouwd mag worden
- Zorgvuldigheidseisen
o Verontschuldigbare onbewustheid  heeft pas kans van slagen als de informatie die
de dwaling heeft veroorzaakt, afkomstig is van een autoriteit op dat gebied
o Verontschuldigbare onbekendheid  rechtsdwaling is bij de ene norm makkelijker
voor te stellen dan bij een andere
- Overeenkomst AVAS en opzet
o Bij beide is ‘weten’ van belang

14
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

o Wanneer de dader heeft gedwaald omtrent een bepaald feit, dan ontbreekt in bepaalde
gevallen niet alleen de verwijtbaarheid, maar oom de voor opzet vereiste kennis 
opzet wordt ontkend

Ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid

- Veearts arrest
- Ieder strafbaar feit heeft een eigen bestaansgrond
o Rechtsgoederen beschermen
- In zeer uitzonderlijke situaties kan het voorkomen dat door het plegen van een strafbaar feit
het onderliggende rechtsgoed dat die strafbepaling beoogt te beschermen, gediend wordt

Garantenstellung  bepaalde kwaliteiten bezitten die verantwoordelijkheid met zich meebrengen en

heeft vooral betrekking op de vaststelling van schuld volgens proportionaliteits- en
subsidiariteitsbeginsel
- Indien iemand met Garantenstellung niet subsidiair handelt, of niet de zorg in acht neemt die
van hem verwacht mag worden, aansprakelijk is ook in situaties waarin iemand die deze
specifieke kwaliteit niet heeft niet aansprakelijk is  verlaagt drempel voor aansprakelijkheid

H5 – week 4
Inleiding poging en voorbereiding
- Gedragingen kunnen zonder te voldoen aan de omschrijving van een strafbaar feit, strafbaar
zijn
- Strafbare feit wordt gedeeltelijk gerealiseerd
- Art. 46 Sr.  strafbare voorbereiding
- Het enkele maken van een afspraak met een of meer anderen (samenspanning) is strafbaar als
het gaat om de in art 96 Sr genoemde strafbare feiten  staatsgevaarlijke misdrijven
- Plan  voorbereiding  poging  voltooiing

Poging
- Art. 45 Sr
- Uitbreiding van de strafbaarheid naar een eerder stadium
o Alleen poging tot misdrijf is strafbaar
- Wettelijk vereiste voor poging  begin van uitvoering
o Het voornemen van de dader heeft zich geopenbaard door een begin van uitvoering
- Artikel 46b Sr  ader die zijn poging vrijwillig opgeeft is niet strafbaar op grond van poging
- Subjectieve theorie begin van uitvoering
o Intentie van de dader
o Spraken van uitvoering indien er handelingen worden verricht waaruit blijkt dat men
naar voltooiing van het misdrijf streeft of uiting aan de misdadige wil geeft
o Begin van uitvoering  voornemen
- Objectieve theorie begin van uitvoering
o Gedraging moet een daadwerkelijk begin vormen van voltooiing van het misdrijf
o Voltooiing dichter genaderd dan bij subjectieve opvatting
- Cito-criterium
o Cito-arrest  geslaagde voltooide poging volgens criterium
o Of een gedraging naar uiterlijke verschijningsvorm beschouwd moet worden als te
zijn gericht op de voltooiing van het misdrijf
 Gedraging moet geïnterpreteerd worden tegen de achtergrond van het
voornemen
o Arrest Grenswisselkantoor  gefaalde voltooide poging volgens criterium

15
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

 Handelingen leverden geen begin van uitvoering op volgens het criterium 

nog geen poging

- Zichtbaarheid
o Criterium voor begin van uitvoering heeft sterk visuele connotatie aangezien de
uiterlijke verschijningsvorm van de gedragingen erin is opgenomen
 Uiterlijke zichtbaarheid ter plekke is niet vereist
 Arrest Videodozen
 Het gaat niet om het zien maar om het weten
- Ondeugdelijke poging
o Iemand streeft naar het plegen van een strafbaar feit, maar doet dat op zodanige wijze
dat nooit een reëel gevaar voor het slagen van dat misdrijf aanwezig is
o Absoluut ondeugdelijke poging
 Niet strafbaar
 Obejct van de poging
 Gebruikte middel of object maakt het slagen van de poging in alle gevallen
onmogelijk
o Relatief ondeugdelijke poging
 Strafbaar
 Gebruikte middel of object is onder normale omstandigheden geschikt om te
komen tot voltooiing maar door min of meer toevallige omstandigheden blijft
de voltooiing uit
- Opmerkingen
o Straffeloosheid van poging tot bepaalde misdrijven
 Culpoze misdrijven
 Contradictie  poging altijd sprake van streven en dus opzet, poging
tot dood door schuld is dus niet mogelijk
 Misdrijven waar een pogingsfase moeilijk is voor te stellen

Voorbereiding
- Art. 46 lid 1 en 2 Sr
- Om een voorbereiding te mogen aannemen, moet de dader niet alleen voorwerpen voorhanden
hebben die bestemd zijn om een misdrijf te begaan met een strafbedreiging van acht jaar of
meer maar moet die voorwerpen opzettelijk voorhanden hebben met dat doel
- Reeds strafbaarheid in een fase die nog voorafgaat aan de poging
o Voorbereidingshandelingen
o Bestemd tot het begaan van het misdrijf
o Subjectieve bestemming van de dader is toereikend voor strafbaarheid
- Aan de intentie van de dader wordt een doorslaggevende betekenis gegeven, ook als het gaat
om het bezit van neutrale voorwerpen
- Als de verdachten er het zwijgen toedoen ontstaan grote bewijsproblemen
- De specifieke omstandigheden van een geval zullen bij het vaststellen van de misdadige
bestemming uit art. 46 Sr een groot gewicht in de schaal leggen

Onderscheid tussen poging en voorbereiding

- HIER OPPAKKEN WEEK 4

§7.3.2. – 7.3.3 + §8.2.1 – 8.3.5 + §8.3.11 – Week 5A

§7.3.2

16
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

De verdachte
- Art. 27 Sv
- Object van het onderzoek
- Onschuldpresumptie  iedere vermoedelijke dader wordt voor onschuldig gehouden en dus
verdachte totdat het tegendeel bewezen is in een strafrechtelijke procedure
- Twee criteria art. 27 Sv moment van aanvang van de vervolging bepaalt welk criterium
van toepassing is
o Eerste lid criterium
 Materieel
 Op grond van inhoudelijke overwegingen worden beoordeeld of een persoon
als verdachte kan worden aangemerkt
o Tweede lid criterium
 Formeel criterium
- Redelijk vermoeden
o Niet gebaseerd op een voorgevoel maar moet volgen uit feiten en omstandigheden
o Arrest Hollende keurling
o ‘ernstige bezwaren’
 Er moet meer dan een redelijk vermoeden zijn van schuld aan een strafbaar
feit
o Per geval moet worden onderzocht of aan de het verdachte-criterium van art. 27 lid 1
Sv is voldaan

§7.3.3

Rechten van de verdachte

- Terug te voeren op art. 6 EVRM  eerlijk proces
- Zwijgrecht
o Verdachte mag niet gedwongen worden een verklaring af te leggen (art. 29 Sv –
pressieverbod)
o Nemo tenetur  verdachte mag niet worden gedwongen zichzelf te belasten in een
strafrechtelijke procedure
o Cautie  op de hoogte stellen van de verdachte van zijn zwijgrecht volgens art. 29 lid
2 Sv
o Het verzuim de cautie te geven kan tot gevolg hebben dat de verklaring die door de
verdachte is afgelegd, niet wordt gebruikt voor het bewijs (art. 359a Sv)
o Niets staat de politie in de weg om personen die geen verdachte zijn zonder cautie
vragen te stellen
 Zwijgen mag niet leiden tot een verdenking
o Plastic-boodschappentasje-arrest
 Als pas bij bekentis verdenking ontstaat hoeft eerder geen cautie te worden
gegeven
- Recht op rechtsbijstand
o Art. 28 Sv
o Advocaat = raadsman
o Piketadvocaat  door overheid gefinancierde en aangestelde advocaat (art. 38-39 Sv)
 Bij veroordeling kan de dader de kosten zelf moeten betaling indien financieel
mogelijk (art. 43 lid 3 WRB)
 Verdenking strafbaar feit 12+ jaar  zonder aangeven van verdachte een
raadsman toegevoegd
o Bijstand eerste moment  verhoor
 Bij voorlopige hechtenis  hulpofficier van justitie aangeven bij raadsman
dat verdachte wordt opgehouden voor onderzoek

17
 Inleiding Strafrecht – Samenvatting Grondtrekken

 Geen voorlopige hechtenis  verdachte zelf contact opnemen met raadsman

(art. 28b lid 3 Sv)
 Maximaal een half uur voor verhoor met raadsman praten (art. 28c Sv) 
consultatiebijstand
 Tijdens verhoor (art. 28d Sv)  verhoorbijstand
 Bijzondere gevallen geen raadsman  art. 28e Sv
o Afwachting verdere procedure in vrijheid  recht op rechtsbijstand maar niet vanuit
de overheid (art. 44 WRB)
o Vasthouden  recht op raadsman (art. 39 lid 1 en 40 Sv)
 Verzekering (art. 57 Sv)
 Bewaring (art. 63 Sv)
 Gevangen (art. 65 Sv)
o Onbelemmerd contact (art. 45 Sv)
 Inperken voor onderzoek (art. 46 Sv)
o Dagvaarding
 Alle beperkingen vervallen (art. 46 lid 4 Sv)
o Raadsman ontvangt de processtukken die de verdachte ook ontvangt (art. 48 Sv)
- Het recht op kennisneming van processtukken
o Art. 30 Sv
 Kennisneming beperkt  art. 30 lid 3 Sv
 Tegen de beslissing om kennisneming te beperken kan bezwaar worden
gemaakt door de rechter-commissaris (art. 30 lid 4 Sv)
o Moment van dagvaarding
 Volledige beschikking over de processtukken (art. 33 Sv)
 Kopie voor verdachte (art. 32 lid 1 Sv)
 Alleen op bureau inzien voor verdachte (art. 32 lid 2 Sv)
- Andere rechten
o Geïnformeerd over de beschuldigingen tegen de verdachte (art. 27c Sv)
o Tolk (o.a. art. 29b Sv)
o Tegenonderzoek (o.a. art. 150a lid 3 Sv)
o Getuigen ondervragen (o.a. art. 263 lid 1 Sv)

HIER OPPAKKEN WEEK 5

18