Machine Translated by Google

यु नट I

इंटरनेट आ ण व वाईड वेब

प रचय

इंटरनेट ही इंटरकने टे ड कॉ युटर नेटवकची जाग तक णा आहे जी मानक कृ त इंटरनेट ोटोकॉ सूट TCP IP वाप न पॅके ट व चग ारे डेटाची
दे वाणघेवाण करते. हे नेटवकचे नेटवक आहे याम ये ाखो खाजगी आ ण सावज नक ै णक वसाय आ ण ा नक ते जाग तक ा तीचे सरकारी नेटवक
आहेत जे तां या या तारा फायबर ऑ टक के ब स वायर े स कने न आ ण इतर तं ाना ारे जोड े े आहेत. इंटरनेट व वध मा हती संसाधने आ ण सेवा इ े ॉ नक
मे ऑन ाइन चॅट फाइ ा सफर आ ण फाइ ेअ रग ऑन ाइन गे मग आ ण इंटर क हायपरटे ट द तऐवज आ ण व वाइड वेब WWW ची इतर
संसाधने आहेत.

इंटरनेट आ ण व वाइड वेब या दांचा वापर दररोज या भाषणात फारसा फरक न करता के ा जातो. तथा प इंटरनेट आ ण व वाइड वेब एकच नाहीत.
इंटरनेट ही जाग तक डेटा क यु नके न णा आहे. ही एक हाडवेअ र आ ण सॉ टवेअ र इ ा चर आहे जी संगणकांम ये कने ट हट दान करते. याउ ट वेब ही

इंटरनेट ारे सं े षत के े या सेवांपैक एक आहे. हा पर र जोड े े द तऐवज आ ण इतर संसाधनांचा सं ह आहे हायपर स आ ण URL ारे जोड े े आहे.

इंटरनेट हे जगाती सवात मोठे संगणक नेटवक आहे नेटवकचे नेटवक जगभरात पसर े े आहे. हे यूएस डपाटमट ऑफ डफे ससाठ क प हणून सुमारे
वषापूव तयार के े गे े होते. आ वक ह या या वेळ ही डेटा काय मतेने ह तांत रत कर यासाठ ापकपणे वभ संगणकांसाठ एक प त तयार करणे हे याचे
येय होते. या द काती मूठभर संगणक आ ण वापरक याकडू न आज इंटरनेट हजारो ादे क नेटवकम ये वाढ े आहे जे ाखो वापरक याना जोडू कतात.
या का ावधीत इंटरनेट वापरक या या सं येत . वाढ झा आहे. जून पयत द ोक जगाती ोकसं ये या .
इंटरनेट जगाती रा यांनुसार इंटरनेट वापरतात.

कोणतीही एक कं पनी कवा दे या जाग तक नेटवकचे मा क नाही. नेटवकचे नेटवक कवा इंटरनेट हे दोन कवा अ धक नेटव सचे समूह आहे जे
एकमेक ां ी ारी रक र या जोड े े आहेत एकमेक ां ी संवाद साध यास आ ण डेटा सामा यक कर यास स म एक नेटवक हणून एक काय कर यास स म

आहेत.

एका नेटवकवरी म ी स इतर नेटवकवरी म ीन ी संवाद साधू कतात आ ण डेटा फाइ स आ ण इतर मा हती पाठवू कतात. हे काय कर यासाठ

इंटरनेटचा भाग अस े या नेटव स आ ण म ी सना सं ेषण करताना एकतर समान भाषा बो यासाठ कवा भाषी वापर यासाठ सहमत असणे आव यक
आहे. हे भाषा असे सॉ टवेअ र आहे जे वतं नेटवकवरी व वध कार या म ी सना मा हतीचे सं ेषण आ ण दे वाणघेवाण कर यास स म करते. वेगवेग या
कार या म ीन ारे वापर या जा यासाठ आ ण तरीही या सवाना समज यासाठ सॉ टवेअ रने काही नयम कवा ोटोकॉ चे पा न के े पा हजे.

१
Machine Translated by Google

जगाती इंटरनेट वापरकत

जाग तक इंटरनेट वापर आ ण ोकसं या आकडेवारी

डसबर म य वष अ तन

जाग तक दे ोकसं या इंटरनेट इंटरनेट वे वाढ वापरकत

अंदाजे वापरकत वापरकत
डसबर नवीनतम डेटा ोकसं या
टे ब
आ का
१ १५८ ३५३ ०१४ ४ ५१४ ४०० ३१८ ६३३ ८८९ २७.५ ६ ९५८.२ .

आ या ४ ०३२ ६५४ ६२४ १ ४०५ १२१ ०३६ . . ४५.६

युरोप ८२७ ५६६ ४६४ १०५ ०९६ ०९३ ५८२ ४४१ ०५९ ७०.४ ४५४.२ १८.९

म य पूव २३६ १३७ २३५ ३ २८४ ८०० ४८.१ ३ ३५८.६ ३.७

उ र अमेरीका ३५७ १७२ २०९ १०८ ०९६ ८०० ३१० ३२२ २५७ ८६.९ १८७.१ .

ॅ टन अमे रका ६१५ ५८३ १२७ १८ ०६८ ९१९ ३२२ ४२२ १६४ ५२.४ १ ६८४.४ १०.५

कॅ र बयन

ओ नया ऑ े या ३७ १५७ १२० ७ ६२० ४८० २६ ७८९ ९४२ ७२.१ २५१.६ ०.९

एकू ण जाग तक ७ २६४ ६२३ ७९३ ३६० ९८५ ४९२ ३ ०७९ ३३९ ८५७ . . .

कॅ पट I अस े े इंटरनेट हे नेटवकचे नेटवक आहे जे एकतर TCP IP ोटोकॉ वापरते कवा TCP IP नेटवक ी गेटवे इंटर टर ारे संवाद
साधते. इंटरनेट हे नेटवक या या वापरक यासाठ अखंड नेटवक हणून सादर करते. इंटरनेट संपूण जग ापते आ ण यात मोठे आंतररा ीय नेटवक तसेच अनेक
हान ा नक े नेटवक LAN समा व आहेत. इंटरनेट डेटा ा फ स वनी सॉ टवेअ र मजकू र आ ण ोकांपयत व वध सेवा आ ण सं ेषण आ ण डेटासाठ
साधनां ारे वे दान करते. दे वाणघेवाण

रमोट ॉ गन टे नेट फाइ

ा सफर ोटोकॉ एफट पी इ े ॉ नक
मे ई मे बात या यूज ेनेट कवा नेटवक
बात या हायपरटे ट WWW

इंटरनेट तं ान

इंटरनेट व वध दे ांना जोडते. नेटवक अनेक डोमेन सरकार ै णक सं ा सावज नक सं ा खाजगी कं प या आ ण काही उ ोजकांचे आहे. इंटरनेटमधी
संगणकाचे घटक आहेत एकटे संगणक LAN ोक ए रया नेटवक MANs मे ोपॉ टन ए रया नेटवक WAN वाइड ए रया नेटवक

इंटरनेट ब व ेष

इंटरनेट वापर याची अनेक कारणे आहेत. मा हती दान करणे आ ण संक त करणे हे सवात ज द साधन आहे.

मा हती मळवा मा हती ा

मा हती संक त करा

इंटरनेटवर मा हती मळवणे

इंटरनेट ारे उप मा हतीचे माण आ यकारक आहे. वापरक याना अ धक सु भतेने उप क न दे यासाठ गोफरसारखे काय म काही ता कक
प तीने वतमान सा ह य वक सत के े गे े . इंटरनेटवर मा हती सादर कर यात सवात अ कडी आणअत यय वी हणजे जग
Machine Translated by Google

वाइड वेब WWW . तु ही इंटरनेटव न ोक उ पादने सं ा सं ोधन डेटा मु त मा यमां या आवृ या इ याद ब मा हती मळवू कता.

इंटरनेटवर मा हती दान करणे

तु हा ा जे काही दान करायचे आहे ते ब तेक जा हरात मान े जाऊ कते. काहीसे ावसा यक वाटत अस े तरी तु ही कोण आहात तु ही काय
करत आहात के े आहे आ ण कसे हे कळव याचा हा सव म आ ण सवात व त माग आहे. एखा ा सं ेसाठ कवा सं ेसाठ याची उ पादने आ ण
सेवा काय आहेत हे जगा ा कळव याचा मु यपृ सेट करणे हा एक चांग ा माग आहे. का नाम ये संपूण मजकू र े ख स च े ख गोषवारा
संगणक अहवा काय म आ ण ा य के समा व आहेत.

ॉ गग जे वत का नाचा एक कार आहे. ॉग ही एक वेबसाइट आहे जी सामा यत एखा ा ारे नय मतपणे समा ोचन इ हटचे
वणन कवा ा फ स कवा ह डओ सार या इतर साम ीसह राख जाते.

व तार याम ये मु त मा यमां ी संबं धत काही व ं ब तो कमी के ा जाऊ कतो. अ यापन याम ये अंतर आ ण णआण
व ा यासाठ सहा य या दो ह चा समावे होतो.

इंटरनेटब मा हती संक त करणे

मा हती मळव याची ही एक व ेष बाब आहे. वेगळे पणा असा आहे क वेबव न व ेष मा हती मळवणे य आहे. उदाहरणाथ जर
तु हा ा एखा ा मा सकासाठ वाचकवगाचा कौ यायचा असे कवा नवड े या समुदायाची नाडी ओळख यासाठ सव ण करायचे असे तर वेब
तु हा ा आद ासपीठ आ ण संधी दान करते. फॉम ई मे इ याद वाप न तु ही सव ण क कता आ ण जगभराती ोकांचे मत जाणून घेऊ
कता. ेक डो चचा गट आ ण LISTSERVs आहेत जथे एखादा पो ट क कतो आ ण या चचाम ये भाग घेण ा या ेक डो ोकांक डू न याचे
उ र मळू कते.

इंटरनेट ऍ सेस

इंटरनेट कने न दोन मू भूत मागापैक एक आहे इंटरनेट सेवा दा या या ISP संगणकावर डाय करणे कवा इंटरनेट सेवा दा या ी
इंटरनेट ी थेट जोडणे. फरक ामु याने वेग आ ण खचात आहे. ब याच करणांम ये तु ही टे फोन ाइन आ ण मॉडेम वाप न तुम या ISP ी कने ट
करता. या कार या कने न ा डाय अप कने न हणतात. कधी कधी तु ही थेट कने नसाठ जाता.

डाय अप कने न

डाय अप खा यासह तु ही तुम या मॉडेमचा वापर संगणक बट् स आ ण बाइट् स ा फोन ाई स सा रत क कती अ ा मॉ ु े टेड
स न म ये पांत रत कर यासाठ करता. हे स न तुम या ISP वरी मॉडेम ारे ा त होतात आ ण यां या संगणकासाठ बट आ ण बाइट् सम ये
मोडू न काढ े जातात. मॉडेम हे मॉ ु े टर आ ण डमॉ ु े टरसाठ हान आहे. तु ही सहसा ा नक ISP ी कने ट करता आ ण इंटरनेट सफ कवा
ाउझ क कता. डाय अप ऍ सेस एकतर SLIP स रय ाइन इंटरनेट ोटोकॉ कवा PPP पॉइंट टू पॉइंट ोटोकॉ ारे आहे.

इंटरनेट ी पारंपा रक डाय अप कने न ा पत कर यासाठ तु हा ा खा गो ची आव यकता असे .

. इंटरनेट ऍ सेस दाता अस े े खाते भारतात BSNL स यम ऑन ाइन इ. काही इंटरनेट ऍ सेस दाते आहेत . खाते एकतर TCP IP कवा
े असू कते.
. टे फोन कने न.
. सी रय पोट बा मोडेमसाठ कवा व तार ॉट अंतगत मोडेमसाठ अस े ा संगणक.
. सं ेषण धारकास ाउझर सॉ टवेअ र आ ण ई मे सॉ टवेअ र आव यक असे .
Machine Translated by Google

थेट कने न

तु ही तुम या ISP ी थेट कने न दे ख ी मळवू कता जथे तुम याकडे न त के ब कवा ISP ा सम पत फोन ाइन आहे. अनेक दा
सम पत ाइन ही ISDN ाइन असते जी मानक फोन ाइनची उ गतीची आवृ ी असते परंतु य ात दोन फोन ाइन आव यक असतात. ISDN
bps पे ा जा त हाताळू कते ISDN ाइन के वर या द ेने हणजे तु ही एक ISDN कने नसह सुमारे . अ ज bps पयत
ज द गती मळ व यासाठ पारद कपणे अ धक रेषा जोडू कता.

तु ही T T T ा सम पत ाइन कॉ दे ख ी मळवू कता. T ाईन त सेकं द क ो बाइट् स हाताळू कते. ट ३ रेषा

दहापट गती हाताळू कते. तुम याकडे सम पत ाइन अस यास तु ही तुमचा संगणक इंटरनेट ी जोड यासाठ मोडेम वापरत नाही तर याऐवजी राउटर
वापरता. तुम या काया यात नेटवक अस यास आ ण अनेक ोकांना एकाच वेळ इंटरनेट वापर याची आव यकता अस यास ISDN कवा T
कने नचा वचार करा. यानंतर जे हा एखादा वापरकता इंटरनेटवर काहीतरी करतो ते हा राउटर वयंच तपणे कने न हाताळतो अगद एकाच
वेळ अनेक काय आ ण येक संगणक आ ण वापरक यासाठ आप याकडे मॉडेम कवा टे फोन ाइन असणे आव यक नसते.

इंटरनेट मू भूत

इंटरनेटवर नवीन अस े या ब तेक ोकांसाठ प ह ा अनुभव खूपच जबरद त आहे.

वै े आ ण पयायांची व तृत ेण ी आ ण मा हतीची ा ती प रमाण आ ण मा हती आ ण इतर संसाधनांचा सामना करत नव या के वळ यांचे
बेअ रग ोध यात बराच वेळ घा वतात. तथा प इंटरनेटचा अनुभव घेताच हे होते क इंटरनेट हे मा हती आ ण कवा सं ेषणा या इतर
मा यमांसारखेच आहे.

तु हा ा जी मा हती ोधायची आहे ती क ी ोधायची ती कु ठे ोधायची आ ण यात वे कसा करायचा हे एकदा कळ े क इंटरनेट हे
एक अ यंत ा संसाधन बनते तु ही ती कामासाठ णासाठ मनोरंज नासाठ वापरत अस ात कवा फ ए स ोर कर या या गंमतीसाठ .
एकदा तु हा ा इ े ॉ नक मे कसे पाठवायचे आ
होणेणआा ण
त सहभागी
करायचे मु
होणेय हेसूजाणू
चीचे नसद
घेतय यावर
व कसेजगाती
यायचे चचा
कोठे ही
गट आ
ोकांण इंी टसंरने
वादटअ
साधरांयाची
म ये सामी
तुमची
नाटक य र या वाढते. इंटरनेटचे स दय हे आहे क ही सव आ ण संसाधने अगद कमी खचात उप आहेत. यामुळे या मा हती युगात य वी
होऊ इ णा या येक साठ इंटरनेट सा रता आव यक आहे.

इंटरनेट वापर यासाठ पाय या

तु हा ा इंटरनेट कसे वापरायचे आहे हे ठर व यापूव तु ही काय क कता आ ण सायबर ेसम ये काय आहे याची क पना मळवावी.
नव यांसाठ सायबर जगात सामी हो याचा सव म माग हणजे इंटरनेट ए स ोरर कवा फायरफॉ स ऑपेरा ोम सफारी इ. सार या
ा वेब ाउझरपैक एक वाप न इंटरनेट ाउझ करणे सु करणे.

वेब ाउझरचा वापर ामु याने व वाइड वेब या पृ ावर वे कर यासाठ के ा जातो. पृ ावरी हायपरटे ट कगवर कक न
एका इंटरनेट साइटव न स या इंटरनेट साइटवर जाणे य आहे तचे ान काहीही असो. हायपरटे ट स सहसा हाय ाइट कवा वेग या रंगीत
मजकू र तमा कवा च ह असतात. आपण क कता
Machine Translated by Google

े ावर माउस ह वून हायपरटे ट क तपासा. माउस पॉइंटर हाता या आकारात बद तो. हायपरटे ट वाप न एका साइटव न स या साइटवर जा या ा नेट
स फग कवा वेब ाउ झग हणतात.

परंतु आजचे वेब ाउझर ाउ झगपे ा बरेच काही क कतात. तु ही फाइ स डाउन ोड क कता गेम खेळू कता मे पाठवू आ ण
ातक कता आ ण इतरां ी चॅट दे ख ी क कता. स या दांत आधु नक काळाती वेब ाउझर अ त य अ पै ू आहेत आ ण अहो
तु हा ा इंटरनेटवर य अस े या जवळपास सव याक ाप कर याची परवानगी दे तात. आपण वेब ाउझरसह क कता अ ा याक ापांची
सूची
वेबसाइट् सना भेट ा
इ े ॉ नक मे पाठवा आ ण ा त करा
वृ समूहांम ये े ख वाचा आ ण पो ट करा तुम या
वैय क संगणकावर फाय डाउन ोड करा इतर वापरक या ी
ऑन ाइन चॅट करा इतरांसोबत ऑन ाइन गेम खेळ ा रे डओ
आ ण ह डओ सारणासह ऑन ाइन म ट मी डयाम ये वे
करा मा हतीसाठ इंटरनेट ोधा इ े ॉ नक नवीन े टर ई झ स आरएसएस फ ड इ.ची
सद यता या धाम ये सामी हा े ख आ ण इतर सा ह याचे योगदान ा ऑन ाइन
ॉ पग करा तुमचे बायोडेटा इंटरनेटवर पो ट करा तुमची
तयारवतःची
करा तुवेमबसाइट
यासाठतयार
ई मेकराआयडी
एक
आ ण खाते. ई मे रमाइंडर सेवेचा वापर करा एखा ा चे तप ी ोधा इतरांना
फु े कवा भेटव तू पाठवा

वसायात इंटरनेटचा वापर

जवळजवळ येक वसाय दै नं दन कामे पूण कर यासाठ संगणक वापरतो. ायंट ी संपक साध यापासून ते अहवा ासाठ डेटा इनपुट कर यापयत
पारंपा रक पेपर आ ण म न ा फो र या तु नेत संगणक वसायांना वहार व ा पत कर याचा अ धक काय म माग दे तात. वसाय यां या गरजांनुसार
डे कटॉप ॅ पटॉप स हर माट फोन आ ण टॅ े ट यांसारखे व वध कारचे संगणक वापरतात. संगणकासह कमचारी कधीही कु ठे ही काम कर यास स म आहेत.

संवाद

ायंट आ ण इतर मह वाचे संपक मळवताना आ ण यांची दे ख भा करताना संवाद मह वाचा असतो.
संगणक वसायांना ईमे इ टं ट मेसे जग आ ण क टम ाहक संपक णा म ये वे दे तात.
संगणक कृ त फोन स ट म बंद वेळे त वयंच त समथनास अनुमती दे तात आ ण ह युअ ऑपरेटर ज द समथनासाठ कॉ रना वरीत यो य
वभागाकडे नद त क कतो.

माक टग
संगणक वसायांना वेबसाइट् स आकषक जा हराती आ ण संपूण वपणन मो हमा तयार कर याची परवानगी दे तात. वपणन ह डओ
संपा दत के े जाऊ कतात आ ण व ेष सॉ टवेअ र वाप न घराम ये सानुकू जा हराती तयार के या जाऊ कतात. वसाय यां या वतः या
स हरसह वेबसाइट पूण पणे वक सत आ ण व ा पत क कतात

५
Machine Translated by Google

कवा े ख उ पादन तमा आ ण ॉग पो ट यासारखी नवीनतम साम ी अप ोड कर यासाठ तृतीय प वसाया ी र पणे कने ट करा.

ह ेब

संगणका वाय े ख ांक न मानवी चुक ांसाठ उ धोका द वते. अकाउं टग सॉ टवेअ र वसायांना यांचा आ थक डेटा फ इनपुट कर यास आ ण
नफा आ ण तोटा व रत पाह याची परवानगी दे ते. डेटा व के यावर सव आव यक कर अहवा उप असतात. आ थक डेटा य ततका अचूक आहे
याची खा ी कर यासाठ बीजक खच व ा पत करणे आ ण पगाराची गणना कर यासाठ संगणक वापरणे मह वाचे आहे.

टोरेज

कॅ बनेट फाइ कर याऐवजी वसाय संगणक आ ण स हर वाप न ाखो फाइ स संच यत कर यास स म आहेत. एका धक संगणकांव न सु भ
वे ासाठ डेटा म यभागी सं हत के ा जाऊ कतो कवा वैय क वापरासाठ ा नक पातळ वर सं हत के ा जाऊ कतो. संगणक कृ त टोरेज जागा
वाचवते आ ण अ धक काय म सं ा धोरण दान करते. ए न पासवड आ ण र े स क सह डेटा सुर त राहतो.

द तऐवज आ ण अहवा

ब याच वसायांम ये काही कारचे उ पादकता सॉ टवेअ र असते यात सामा यत वड ोसेसर आ ण ेड ीट ऍ के न समा व असते. हे दोन
काय म वसायांना कं पनी या काय मांसाठ अहवा मेमो ूटो रय आ ण अगद रंगीबेरंगी जा हराती तयार कर याची परवानगी दे तात. ेड ीट
ऍ के स वसायांना सं या मक आ ण वणमा ा डेटा व ा पत व ा पत आ ण गणना कर याची संधी दे तात. चाट आ ण आ े ख ांसह अहवा
मजकू र आधा रत ऐवजी यमान बनतो.

वसाय कमचा यांना सॉ टवेअ र कं पनी धोरण मानक या आ ण सुर ततेब त कर यात मदत कर यासाठ संगणक वापरतात.
कांना नयु कर याऐवजी संगणकाचा वापर कमचा यांना यां या गतीने कवा थेट आ ण उ रांसह ऑन ाइन वे बनार ारे त कर यासाठ के ा
जाऊ कतो. णाचा हा कार णा या गुण व ेचा याग न करता वसाया या त वेळ ाप कात बसतो.

सं ोधन

धब अ धक जाणून घे यापासून ते ाहकांना नेमके काय हवे आहे हे ोध यापयत सं ोधन हे पूव सारखे अवघड नाही संगणकामुळे . ोध
इं जन मंच सामा जक नेटवक आ ण उ ोग व वेबसाइट वसायांना मा हती आ ण सं ोधन डेटाचा ख जना दान करतात.

ा स म न कं ो ोटोकॉ इंटरनेट ोटोकॉ

सम पत राउटर आ ण स हर ारे जगात कोठे ही संगणका ा इतर कोण याही संगणका ी जोड याचे साधन . जे हा दोन संगणक इंटरनेटवर जोड े े
असतात ते हा ते सव कारची मा हती पाठवू आ ण ा त क कतात जसे क मजकू र ा फ स हॉइस ह डओ आ ण संगणक ो ाम.

इंटरनेटची मा क कोणाकडेही नाही जरी जगभराती अनेक सं ा या या काय णा आ ण वकासाम ये सहयोग करतात. हाय ीड फायबर
ऑ टक के ब स या ा बॅक बो स हणतात या ारे मो ा माणात इंटरनेट डेटा वास यां या संबं धत दे ांती टे फोन कं प यां या मा क चा असतो.

या द कात यूएस डपाटमट ऑफ डफे सने वसाय आ ण सरकारी योग ाळांम ये करी सं ोधनात सहकायासाठ ापन के े या
गत सं ोधन क प एज सी या वाइड ए रया नेटवक या ा ARPANET हट े जाते मधून इंटरनेट वक सत झा े . नंतर व ापीठे आ ण इतर अमे रकन
सं ा या ा जोड या गे या. याचा प रणाम हणजे ARPANET येक ा या अपे ेप कडे वाढ ा आ ण इंटरनेट हे नाव ा त झा े .
Machine Translated by Google

हायपरटे ट आधा रत तं ाना या वकासाने या ा व वाईड वेब ड यूड यूड यू कवा फ वेब हणतात मजकू र ाफ स
आ ण अ◌ॅ नमे न द त कर याचे साधन आ ण सु भ ोध आ ण ने हगे न साधने दान के यामुळे इंटरनेट या ोटक जगभराती वाढ स
चा ना मळा .

इंटरनेट हे एक सं ेषण नेटवक आहे जे संपूण जगभराती सव हान संगणक नेटवक ा जोडते. इंटरनेट हे इंटरनेट तं ानावर आधा रत
आहे व ेषत व वाइड वेब WWW मानक करण आ ण ऑटोमे न पूण कर यासाठ सं ा कवा एंटर ाइझम ये मा हती णा तयार
कर यासाठ . मू भूतपणे याचा अथ नेटवक संगणन वातावरण आहे जे वापरक याना इंटरनेट आ ण वेब ाउझर ारे मा हती सामा यक क दे ते.
ेवट हे एका व सं े ा व मान नेटवक इ ा चर या वर कमी खचात वेब वातावरणात ुपवेअ र तयार कर यास अनुमती दे ते. असे के याने
बंद सं ेचे नेटवक व मान जगभराती इंटरनेट ी एकमेक ां ी जोड े जाई यामुळे व वध मा हती मळते यामुळे सं ेचे धा मक फायदे
मजबूत होतात. मू भूत सहयोगी हे ीष TCP IP आ ण HTTP वर चा ते आ ण फायरवॉ ारे कोणतेही अवैध वे फ टर करते. जेथे इंटरनेट
सावज नक आ ण खु या सव आधारावर संगणकांना क कर यासाठ सामा य ोटोकॉ वाप न ोक आ ण सं ा आ ण मा हती ोतांना जोडते
तेथे इंटरनेट अंतगत कं पनी कवा समूह उ े ांसाठ समान सामा य ोटोकॉ वापरते. सं ेषण मा हती संचयन आ ण सादरीकरण इ याद साठ एक
सामा य मा क मानक वीकार याऐवजी कं पनी कवा ोकांचा कवा कं प यांचा कोणताही गट इंटरनेट मानके आ ण प ती वापर याचे ठरवते.

इंटरनेट हे मानक इंटरनेट ोटोकॉ वाप न ायंट या सं न संचा ा जोडणारे नेटवक हणून प रभा षत के े जाऊ कते. ट सीपी
आयपी आ ण एचट ट पी कवा फायरवॉ या मागे कवा सुर त यतो ह युअ नेटवक ारे कने ट के े या अनेक फायरवॉ या मागे नोड् सचे
IP आधा रत नेटवक. सवसाधारणपणे वेब हे एक असंर चत ायंट स हर नेटवक आहे जे HTTP चा वहार ोटोकॉ हणून वापर करते. व
वाइड वेबम ये सावज नक इंटरनेटवरी सव HTTP नोड् स समा व असतात .एका अंतगत वेबम ये खाजगी नेटवकवरी सव HTTP नोड् स असतात
जसे क सं ेचे LAN कवा WAN. जर सं ा कॉप रे न असे तर अंतगत वेब दे ख ी कॉप रेट वेब आहे. जर कॉप रेट वेब दोन कवा अ धक ापार
भागीदारांना जोडत असे तर या ा सहसा वसाय ते वसाय वेब कवा ए ानेट हणून संबोध े जाते. ात या क अंतगत जाळे
या ा इं ानेट दे ख ी हणतात के वळ ता कक ा सं ेसाठ अंतगत असतात. भौ तक ा ते जगभर पस कतात जोपयत वे वार य
अस े या प रभा षत समुदायापुरता मया दत आहे

इंटरनेट ोटोकॉ संच हा संगणक नेटव कग मॉडे आ ण इंटरनेट आ ण त सम संगणक नेटवकवर वापर या जाणा या सं ेषण
ोटोकॉ चा संच आहे. हे सामा यतः TCP IP हणून ओळख े जाते कारण ते सवात मह वाचे ोटोकॉ आहेत ा स म न कं ो ोटोकॉ
TCP आ ण इंटरनेट ोटोकॉ IP हे या मानकाम ये प रभा षत के े े प ह े नेटव कग ोटोकॉ होते. अनेक दा इंटरनेट मॉडे दे ख ी हट े
जाते हे मू तः DoD मॉडे हणूनही ओळख े जात असे कारण नेटव कग मॉडे या वकासासाठ DARPA या युनायटे ड टे ट्स डपाटमट ऑफ
डफे स या एज सीने नधी द ा होता.

TCP IP अं तम टू एंड कने ट हट दान करते आ ण गंत ानावर डेटा कसा पॅके ट कृ त प ा सा रत राउट आ ण ा त करावा हे
न द करते. खरंच ही काय मता चार अॅ ॅ न े यसम ये आयो जत के आहे जी गुंत े या नेटव कग या ा तीनुसार सव संबं धत ोटोकॉ ची
मवारी ाव यासाठ वापर जाते. सवात कमी ते सव तर हे क े यर आहेत याम ये एका नेटवक वभागासाठ सं ेषण तं ान समा व
आहे क इंटरनेट तर यजमानांना वतं नेटवकवर जोडणे अ ा कारे इंटरनेटव कग ा पत करणे हो ट टू हो ट सं ेषण हाताळणारी वाहतूक
तर आ ण ऍ के न े यर जे ोसेस टू ोसेस ऍ के न डेटा ए सचज दान करते.

७
Machine Translated by Google

TCP IP मॉडे आ ण संबं धत ोटोकॉ मॉडे इंटरनेट अ भयां क ारे राख े जातात
कायद IETF .

डफे स अ◌ॅड हा ड रसच ोजे ट् स एज सी DARPA ारे के े या सं ोधन आ ण वकासाचा प रणाम इंटरनेट ोटोकॉ संच या उ राधात.
म ये अ ग य ARPANET सु के यानंतर DARPA ने इतर अनेक डेटा ा स म न तं ानावर काम सु के े . म ये रॉबट ई. कान DARPA
मा हती या तं ान काया यात सामी झा े जथे यांनी उप ह पॅके ट नेटवक आ ण ाउं ड आधा रत रे डओ पॅके ट नेटवकवर काम के े आ ण दो हीम ये
संवाद साध यास स म अस याचे मू य ओळख े . या वसंत ऋतूम ये व मान ARPANET नेटवक नयं ण काय माचे वकसक व टन सफ NCP
ोटोकॉ ARPANET साठ पुढ ोटोकॉ जनरे न डझाइन कर या या उ े ाने ओपन आ कटे चर इंटरकने न मॉडे सवर काम कर यासाठ कानम ये
सामी झा े .

या उ हा यात कान आ ण सफ यांनी एक मू भूत सुधारणा के होती याम ये नेटवक ोटोकॉ मधी फरक सामा य इंटरनेट वक ोटोकॉ
वाप न प व ा गे ा होता आ ण नेटवक व ासाहतेसाठ जबाबदार अस याऐवजी ARPANET म ये यजमान जबाबदार झा े . Cerf बट झमरमन आ ण
ु ई पॉ झन साय े ड्स नेटवकचे डझायनर या डझाइनवर मह वपूण भाव टाकतात.

नेटवक या डझाईनम ये ही मा यता समा व होती क याने के वळ ेवट या नोड् स दर यान रहदारीचे काय मतेने सा रत करणे आ ण राउ टग करणे
आव यक आहे आ ण इतर सव बु म ा नेटवक या काठावर ेवट या नोड् सम ये त असावी. सा या डझाइनचा वापर क न ा नक वै े वचारात न
घेता जवळजवळ कोणतेही नेटवक ARPANET ी जोडणे य झा े यामुळे काहनची ारं भक सम या सोडव गे . एक ोक य अ भ अ ी आहे
क TCP IP Cerf आ ण Kahn या कायाचे अं तम उ पादन दोन टन कॅ न आ ण एक ग वर चा े . वषानंतर एक वनोद हणून आयपी ओ हर ए हयन
कॅ रयसचे औपचा रक ोटोकॉ तप ी तयार के े गे े आ ण य वी र या चाचणी के गे .

राउटर नावाचा संगणक येक नेटवक ा इंटरफे ससह दान के ा जातो. ते यां या दर यान पॅके ट् स पुढे आ ण मागे पुढे करते. मू तः राउटर ा गेटवे
असे हणतात परंतु इतर कार या गेटवेसह ग धळ टाळ यासाठ हा द बद यात आ ा.

वष तप ी

RAND कॉप रे न येथे नेटव कग

क यु नके न नेट ओनाड ारे टोका टक संदे वाह आ ण व ं ब

नरॉक

सांता मो नका कॅ फो नया येथी यू संगणकासह M.LT या कन योग ाळे त TX संगणकांमधी प ह े नेटव कग
UCLA येथे ा पत ARPANET ARPANET सु कर याचा ताव

APRA ने अ धक व ापीठांना नधी द ा

BBN या रे टॉम सन यांचा जगाती प ह ा ई मे संदे

TCP IP ोटोकॉ वक सत के े गे े

TCP IP अमे रकन सरकारने वापर े

TCP IP ऑपरे टग स टमचा भाग बनव यात आ ा

Machine Translated by Google

NSF अनुदानीत सुपरकॉ यु टग क ाची फारस के जाते

ARPANET आ ण नेटवक क यु नके न ोटोकॉ चे TCP म ये पांतरण

NSF ने NSFNET नेटवक बॅक बोन ो ाम सु के ा

CSNET BITNET म ये व न झा े

इंटरनेट हायरस सुर ततेवर क त कर यासाठ तयार के े गे े

ावसा यक ई मे वाहक आ ण इंटरनेट यां याती प ह ा र े झा ा

कम य इंटरनेट ए सचज CIX ची ापना झा

NSFNET रा ीय सं ोधन आ ण ण नेटवकम ये बद े

WWW MOSAIC साठ म ट मी डया ाउझर ह ा गे ा

NSF बंद कर यात आ े आ ण नेटवक ऍ सेस पॉइंट्स ा पत कर यात आ े NAP

इंटरकने टे ड नेटवक हा आय वेचा सवात मह वाचा घटक आहे. व वध दे ांम ये च त मा हती वतरण णा आहे. मु य य आहेत

मागणीनुसार ह डओ

घरगुती खरेद गणना आधा रत

सेवा ई मे

इ े ॉ नक डेटा इंटरचज मा हती का न

मा हती पुन ा ती

ह डओ कॉ फर सग संगणका ी

संबं धत सेवा.

संगणका ा इंटरनेटवर सं ेषण कर यासाठ संदे ांची दे वाणघेवाण कर यासाठ संगणकांनी नयम कवा ोटोकॉ चे पा न करणे आव यक आहे. संगणकांना

इंटरनेटवर डेटा सा रत कर याची परवानगी दे ण ारे दोन सवात मह वाचे ोटोकॉ हणजे ा स म न कं ो ोटोकॉ TCP आ ण इंटरनेट ोटोकॉ IP . या ोटोकॉ सह

अ र ः सव संगणक एकमेक ां ी संवाद साधू कतात. उदाहरणाथ जर एखादा वापरकता PC वर Windows चा वत असे तर तो कवा ती iPhones ी संवाद साधू कतो.

डोमेन नेम स टम

इंटरनेट प याम ये चार फ असतात या सं या पूण वराम कवा ब ं नी वभ के या जातात. या कारचा प ा IP प ा हणून ओळख ा जातो. वापरक या ा

सं यां या ांब चक तारा ात ठे व याऐवजी सं या मक प े दांम ये भाषांत रत कर यासाठ डोमेन नेम स टम DNS वक सत के गे . उदाहरणाथ fcit.usf.edu

हा प ा खरोखर . . . आहे.

यु नफॉम रसोस ोके टर URL

येक वेबपृ ा ा एक यु नफॉम रसोस ोके टर नावाचा एक अ तीय प ा असतो जो इंटरनेटवर याचे ान ओळखतो. वेब ाउझर या संगणकावर ती राहतात या

संगणकाव न फाइ पुन ा त कर यासाठ URL चा वापर करतात. सहसा URL या फॉरमॅटम ये चार भाग असतात जसे क Protocol Server Path File name.

९
Machine Translated by Google

प याचा प ह ा भाग कॉ न या आधीचा भाग वे प त आहे. ब तेक वेळ ा जे हा तु ही http हायपर टे ट ा सफर ोटोकॉ पाहता ते हा तु ही वेब पेज म ये

वे करत असता. HTTP तर तु ही FTP फाइ ा सफर ोटोकॉ नवीन नवीन स हर मे टू ई मे स हरम ये वे कर यासाठ वापर ा जाणारा मे स हर

आ ण टे नेट रमोट कॉ युटरम ये वे कर यासाठ सारखे इतर ोटोकॉ दे ख ी वाप कता. ोटोकॉ को न आ ण ॅ ने वेगळे के े आहे. ॅ के यानंतर हो ट

संगणकाचे नाव द त के े जाते हणजे www सारखे नद क याचा अथ व वाइड वेब आहे. पुढे मा हती अस े या संगणकाचे नाव येते.

वेब साइट् स या प यांना URL यु नफॉम रसोस ोके टर हणतात. यापैक ब तेक http हायपर टे ट ा सफर ोटोकॉ ने सु होतात यानंतर को न आ ण

दोन ॅ असतात. काही URL प यांम ये नद का पथ आ ण फाइ नाव समा व आहे. प रणामी प े बरेच ांब होऊ कतात.

ीष तरीय डोमेन

डोमेन नावा या येक भागाम ये व मा हती असते. थम फ हो ट नाव आहे एक संगणक कवा सं ा ओळखणे. ेवटचे फ हे ीष तरीय डोमेन आहे

यात सं ेचा कार आ ण कधीकधी प या ी संबं धत मूळ दे ाचे वणन के े जाते.

ीष तरीय डोमेन नावे

.सोबत ावसा यक
.edu ै णक
यूएस सरकार

संघटना
.gov .int .mil यूएस सै य
.नेट नेटव कग दाते
.org वना नफा सं ा

डोमेन नाव दे कोडम ये समा व आहे परंतु इतके च मया दत नाही

. ा ऑ े या

जमनी
ास
नेदर ँ ड
.de .fr .nl .uk युनायटे ड कगडम
आ हा ा संयु रा

वर या तरीय डोमेनकडे द यास तु हा ा सापड े या मा हती या अचूक तेचा संके त मळू कतो. उदाहरणाथ com साइटवरी मा हती उपयु ठ कते

परंतु एखा ाने नेहमी ात ठे व े पा हजे क साइटचा हेतू व उ पादन कवा सेवा वक याचा असू कतो. याच माणे तु हा ा edu डोमेनवर सापड े या मा हतीची

गुण व ा बद ू कते. जरी या डोमेनमधी अनेक पृ े ै णक सं ांनी वतः तयार के अस तरी काही edu पृ े ही ा यापक आ ण व ा याची खाजगी मते असू

कतात. ब याच सं ांमधी सामा य अ धवे न हणजे प याम ये ट अस े े ा यापक कवा व ाथ पृ सू चत करणे.

ाउझरची गरज

एकदा तुमचे इंटरनेट सेवा दा याकडे खाते झा े क तु ही सफारी कवा माय ोसॉ ट इंटरनेट ए स ोरर सार या ाउझर ारे वेबवर वे क कता. ाउझर हा

वापरक या या संगणका ा वेब द तऐवज वाच यास आ ण द त कर यास अनुमती दे यासाठ जबाबदार अनु योग आहे.
Machine Translated by Google

हायपरटे ट माकअप ँ वेज HTML ही वेब पृ े ह यासाठ वापर जाणारी भाषा आहे. ाउझर HTML घेतो आ ण तु ही नवर पाहत अस े या
साम ीम ये याचे भाषांतर करतो. तुमचा कसर पृ ावरी काही तमा कवा मजकु रावर बोट दाखवत अस याचे ात येई . हे अ त र मा हतीची क द वते आ ण ती
एकतर अ त र वेब पृ े ईमे वृ समूह ऑ डओ ह डओ कवा इतर अनेक रोमांचक फाइ सची क असू कते.

इंटरनेट ोटोकॉ

सवात सामा यपणे वापर े जाणारे ोटोकॉ खा माणे आहेत ासम न

कं ो ोटोकॉ इंटरनेट ोटोकॉ TCP IP फाइ ा सफर ोटोकॉ FTP हायपर टे ट

ा सफर ोटोकॉ HTTP टे नेट

गोफर व तृत
े मा हती सेवा

ा स म न कं ो ोटोकॉ इंटरनेट ोटोकॉ

TCP IP हणजे ा स म न कं ो ोटोकॉ इंटरनेट ोटोकॉ . TCP IP हा य ात ोटोकॉ कवा नयमांचा सं ह आहे जो डेटा म ीनव न स या
नेटवकवर जा या या मागावर नयं ण ठे वतो. इंटरनेट TCP IP वर आधा रत आहे. TCP IP म ये दोन मुख घटक आहेत TCP आ ण IP.

आयपी घटक खा गो ी करतो. फाफे आ ण डेटाचे प े

नेटवक ा फाफा वाच यास आ ण डेटा या या

गंत ानावर अ े षत कर यास स म करते एका फा यात कती डेटा बसू कतो हे प रभा षत करते एक पॅके ट

TCP चे घटक खा माणे आहेत

• नेटवक काय मतेने हाताळू के अ ा पॅके ट् सम ये डेटाचे वभाजन करते.

• सव पॅके ट यां या गंत ानी पोहोच े आहेत क नाही हे स या पत करते

• डेटा पु हा एक करतो.

TCP IP ची तु ना दे भरात फर या ी के जाऊ कते. तु ही तुमचे सामान बॉ सम ये पॅक करा आ ण यावर तुमचा प ा टाका. फरती कं पनी यांना पॅक
करते बॉ सची याद बनवते आ ण यांना सवात काय म मागाने दे भरात पाठवते याचा अथ तुमची भांडी आ ण तुमचे बेड मचे फ नचर वेगवेग या कवर ठे वावे. तुमचे
सामान तुम या नवीन प यावर येते. तु ही पाठव े े सव काही आ े आहे याची खा ी कर यासाठ तु ही तुम या याद चा स ा या आ ण मग तु ही तुमचे बॉ स अनपॅक
करा आ ण तुमचे घर पु हा एक करा.

इंटरनेट ोटोकॉ IP हे नेटवक सीमा ओ ांडून डेटा ाम र े कर यासाठ इंटरनेट ोटोकॉ सूटमधी मुख सं ेषण ोटोकॉ आहे. याचे टग फं न
इंटरनेटव कग स म करते आ ण मू त इंटरनेट ा पत करते.

पॅके ट् स आयपीकडे पॅके ट हेडरमधी आयपी प यां या आधारावर ोत हो टपासून गंत हो टवर पॅके ट वत रत कर याचे काय आहे . या उ े ासाठ आयपी
पॅके ट चस प रभा षत करते जे वत रत कर यासाठ डेटा ए कॅ यु े ट करते. हे ोत आ ण गंत मा हतीसह डेटा ाम े ब कर यासाठ वापर या जाणा या अ◌ॅ े सग
प ती दे ख ी प रभा षत करते.
Machine Translated by Google

ऐ तहा सक ा म ये हट सफ आ ण बॉब कान यांनी सु के े या मूळ ा स म न कं ो ो ाममधी आयपी ही कने न ेस

डेटा ाम सेवा होती सरे हणजे कने न ओ रएंटेड ा स म न कं ो ोटोकॉ TCP . यामुळे इंटरनेट ोटोकॉ सूट ा अनेक दा TCP IP असे
संबोध े जाते.

IP ची प ह मुख आवृ ी इंटरनेट ोटोकॉ आवृ ी IPv ही इंटरनेटचा बळ ोटोकॉ आहे. याचा उ रा धकारी इंटरनेट
ोटोकॉ आवृ ी IPv आहे.
काय

इंटरनेट ोटोकॉ हो ट् सना संबो धत कर यासाठ आ ण डेटा ाम पॅके ट् स एक कवा अ धक IP नेटव सवर ोत हो टपासून गंत
हो टवर राउ टग कर यासाठ जबाबदार आहे. या उ े ासाठ इंटरनेट ोटोकॉ पॅके ट् सचे व प प रभा षत करते आ ण अ◌ॅ े सग स टम दान
करते याम ये दोन काय आहेत हो ट ओळखणे आ ण ता कक ान सेवा दान करते.

डेटा ाम बांधकाम

UDP व न क ोटोकॉ े मम ये ऍ के न डेटाचे नमुना ए कॅ सु े न

येक डेटा ामम ये दोन घटक असतात एक ीष े ख आ ण पे ोड. आयपी ीष े ख ोत आयपी प ा गंत आयपी प ा आ ण डेटा ाम
ट कर यासाठ आ ण वत रत कर यासाठ आव यक अस े या इतर मेटा डेटासह टॅ ग के े े आहे.
पे ोड हा डेटा ा सपोट के ा जातो. हेडरसह पॅके टम ये डेटा पे ोड ने ट कर या या या प ती ा ए कॅ सु े न हणतात.

आयपी अ◌ॅ े सग आ ण राउ टग

आयपी अ◌ॅ े सगम ये आयपी अ◌ॅ ेस आ ण हो ट इंटरफे स ी संबं धत पॅरामीटसची नयु समा व असते. अ◌ॅ ेस ेस नेटव स आ ण
सबनेट कायाम ये वभाग गे आहे याम ये नेटवक कवा राउ टग उपसगाचा समावे आहे. आयपी राउ टग सव हो ट ारे के े जाते परंतु सवात
मह वाचे हणजे राउटर ारे जे नेटवक या सीमा ओ ांडून पॅके ट वाहतूक करतात. नेटवक या टोपो ॉजीसाठ आव यकतेनुसार राउटस एकमेक ां ी
खास डझाइन के े या टग ोटोकॉ ारे संवाद साधतात एकतर अंतगत गेटवे ोटोकॉ कवा बा गेटवे ोटोकॉ .

ा नक नेटवकम ये IP राउ टग दे ख ी सामा य आहे. उदाहरणाथ अनेक इथरनेट वचेस IP म ट का ट ऑपरे सना समथन
दे तात. हे वचेस म ट का ट राउ टग नयं त कर यासाठ IP प े आ ण इंटरनेट ुप मॅनेज मट ोटोकॉ वापरतात परंतु वा त वक
राउ टगसाठ MAC प े वापरतात.
व ासाहता

इंटरनेट ोटोकॉ ची रचना एंड टू एंड त वावर आधा रत आहे. नेटवक इ ा चर कोण याही एक नेटवक घटक कवा ा स म न
मा यमात वाभा वकपणे अ व सनीय मान े जाते आ ण असे गृहीत धर े जाते क ते वे आ ण नोड् स या उप ते या ीने ग तमान आहे.
नेटवक या तीचा मागोवा घेण ारी कवा दे ख रेख करणारी कोणतीही क य दे ख रेख कवा काय द न मापन सु वधा अ त वात नाही. नेटवकची
ज ट ता कमी कर या या फाय ासाठ नेटवकमधी बु म ा हेतुपुर सर डेटा ा स म न या ेवट या नोड् सम ये त असते. ेपण मागाती
राउटर पुढ ात थेट पोहोच यायो य गेटवेक डे पॅके ट फॉरवड करतात जे गंत प यासाठ राउ टग उपसगा ी जुळ तात.

या डझाइनचा प रणाम हणून इंटरनेट ोटोकॉ के वळ सव म य न वतरण दान करते आ ण याची सेवा अ व सनीय हणून द व
जाते. नेटवक आ कटे चर भाषेत हे कने न ओ रएंटेड ा स म न मोड् स या व कने न े स ोटोकॉ आहे. डेटा कर न पॅके ट ॉस
डु के न आ ण आउट ऑफ ऑडर ड हरी यासार या व वध ुट प र ती उ वू कतात . कारण टग आहे
Machine Translated by Google

डायनॅ मक हणजे येक पॅके ट वतं पणे हाताळ े जाते आ ण नेटवक पूव या पॅके ट या मागावर आधा रत कोणतीही ती ठे वत नस यामुळे
भ पॅके ट् स वेगवेग या मागा ारे एकाच गंत ानावर राउट के े जाऊ कतात प रणामी रसी हरम ये माबाहेरचे अनु म होते.

इंटरनेट ोटोकॉ आवृ ी IPv IP पॅके ट ीष े ख ुट मु अस याची खा ी कर यासाठ सुर ा उपाय दान करते. राउ टग नोड
पॅके टसाठ चेक समची गणना करते . चेक सम खराब अस यास राउ टग नोड पॅके ट टाकू न दे तो. इंटरनेट कं ो मेसेज ोटोकॉ ICMP अ ा सूचनांना
अनुमती दे त अस े तरी टग नोड ा ेवट या नोड ा सू चत कर याची गरज नाही . याउ ट काय द न वाढव यासाठ आ ण स याचे क े यर
तं ान पुरेसे ुट ोध दान करते असे गृ हत धर े जात अस याने २ IPv ीष े ख ाम ये याचे संर ण कर यासाठ कोणतेही चेक सम नाही.

नेटवकमधी सव ुट अट ोध या पा हजेत आ ण ा स म न या ेवट या नोड् स ारे याची भरपाई के पा हजे. इंटरनेट ोटोकॉ
सूटचे वरचे े यर ोटोकॉ व ासाहते या सम यांचे नराकरण कर यासाठ जबाबदार आहेत. उदाहरणाथ ॲ के न ा डेटा वतरीत कर यापूव
यो य ऑड रग सु न त कर यासाठ हो ट नेटवक डेटा कॅ े क कतो.

क मता आ ण मता इंटरनेटचे ग तमान

व प आ ण याती घटकांची व वधता कोणतीही हमी दे त नाही क कोणताही व माग वनंती के े ा डेटा ा स म न कर यास
स म आहे कवा यो य आहे जरी माग उप आ ण व ासाह अस ा तरीही. तां क अडचण पैक एक हणजे द े या कवर परवानगी अस े या
डेटा पॅके टचा आकार. अनु योगाने खा ी करणे आव यक आहे क ते यो य सारण वै े वापरतात. यापैक काही जबाबदारी वर या तरावरी
ोटोकॉ म ये दे ख ी आहे. ा नक क या कमा ा स म न यु नट MTU आकाराचे परी ण कर यासाठ सु वधा अ त वात आहेत आ ण
गंत ानापयत या संपूण े पत मागासाठ पाथ MTU ड क हरी वापर जाऊ कते. IPv इंटरनेटव कग े यरम ये ा स म नसाठ मूळ
डेटा ाम ा हान यु नट् सम ये आपोआप खं डत कर याची मता आहे . या करणात आयपी ऑडर या बाहेर वत रत के े या तुक ांचे पु हा म
दान करते.

ा स म न कं ो ोटोकॉ TCP हे ोटोकॉ चे एक उदाहरण आहे जे या या वभागाचा आकार MTU पे ा हान कर यासाठ
समायो जत करते. वापरकता डेटा ाम ोटोकॉ यूडीपी आ ण इंटरनेट कं ो मेसेज ोटोकॉ आयसीएमपी एमट यू आकाराकडे करतात
यामुळे आयपी ा मो ा आकारा या डेटा ामचे तुक डे कर यास भाग पाड े जाते.

आवृ ी इ तहास

मे म ये इ ट ूट ऑफ इ े क अँड इ े ॉ नक इं ज नयस IEEE ने पॅके ट नेटवक इंटरक यु नके नसाठ एक ोटोकॉ

नावाचा पेपर का त के ा. पेपरचे े ख क वट सफ आ ण बॉब कान यांनी नेटवक नोड् सम ये पॅके ट व चग वाप न संसाधने सामा यक
कर यासाठ इंटरनेटव कग ोटोकॉ चे वणन के े आहे. या मॉडे चा एक क य नयं ण घटक ा स म न कं ो ो ाम होता याने हो टमधी
कने न दे ण ारं वे आ ण डेटा ाम सेवा दो ही समा व के या हो या. मोनो थक ा स म न कं ो ो ाम नंतर मॉ ू र आ कटे चरम ये
वभाग ा गे ा याम ये ा स म न कं ो ोटोकॉ आ ण नेटवक े यरम ये इंटरनेट ोटोकॉ समा व होते . मॉडे डपाटमट ऑफ डफे स
DoD इंटरनेट मॉडे आ ण इंटरनेट ोटोकॉ सूट आ ण अनौपचा रकपणे TCP IP हणून ओळख े जाऊ ाग े .

इंटरनेट ोटोकॉ हा इंटरनेटची ा या करणा या घटकांपैक एक आहे . आज वापरात अस े या इंटरनेट े यरमधी बळ इंटरनेटव कग

ोटोकॉ IPv आहे येक IP डेटा ामम ये मांक हा ोटोकॉ आवृ ी मांक आहे. IPv चे वणन RFC म ये के े आहे.

IPv चा उ रा धकारी IPv आहे. आवृ ी मधी सवात मुख बद हणजे प ा णा . IPv बट प े c. अ ज कवा
. प े वापरते तर IPv वापरते
Machine Translated by Google

बट प े . प े . जरी IPv चा अव ं ब धीमे होता जून पयत सव युनायटे ड टे ट्स सरकारी यं णांनी IPv साठ मू भूत पायाभूत सु वधांचे
समथन द त के े आहे के वळ पाठ चा कणा पातळ वर अस यास . IPv हा अनेक वषा या योगाचा आ ण संवादाचा प रणाम होता या दर यान TP IX RFC
PIP RFC आ ण TUBA TCP आ ण UDP वथ बग अ◌ॅ ेस RFC सारखी व वध ोटोकॉ मॉडे स ता वत कर यात आ होती .

IP आवृ या ते ायो गक आवृ या हो या आण दर यान वापर या गे या. खा इंटरनेट योग नोट IEN द तऐवज IPv या
आधु नक आवृ ी या आधी या इंटरनेट ोटोकॉ या आवृ यांचे वणन करतात

सुर ा

ARPANET या डझाईन ट यात आ ण इंटरनेट या सु वाती या काळात सावज नक आंतररा ीय नेटवक या सुर ा पै ू आ ण गरजा पुरे ा माणात अपे त
के या जाऊ कत नाहीत. प रणामी ब याच इंटरनेट ोटोकॉ ने नेटवक ह यां ारे आ ण नंतर या सुर ा मू यांक नां ारे हाय ाइट के े या असुर ा द त के या.
म ये संपूण सुर ा मू यांक न आ ण सम यांचे ता वत मन का त के े गे े . इंटरनेट इं ज नअ रग टा क फोस IETF पुढ अ यास करत आहे.

ट प या से ह
करा फे स बुक
ट् वटर ड इन
गुग स
अ धक

इंटरनेट ोटोकॉ या मू भूत त वांवर उ तरीय डोकावून पाहणे हा एक चांग ा जं पग पॉइंट असे असा स ा दे त सद य बो े आहेत. यानंतर आ ही
IPv चचा सु क न पुढे जाऊ कतो.

इंटरनेट ोटोकॉ आयपी हा इंटरनेट ोटोकॉ सूट आयपीएस तयार करणा या अनेक सं ेषण ोटोकॉ पैक एक आहे आ ण तो सवात मह वाचा
ोटोकॉ आहे. त सामा यतः IPS चे वणन ोटोकॉ चा एक टॅ क हणून करतात जे अनु योग मा हती जसे क ई मे कवा वेब रहदारी ड जट पॅके टम ये पांत रत
करतात जे इंटरनेटसह नेटवक पार कर यास स म असतात.

व ेषत आयपी ड जट पॅके ट् स ोत हो टकडू न a म ये सा रत कर यासाठ जबाबदार आहे

नेटवक कने नवर गंत हो ट.

इंटरनेट ोटोकॉ हे बट् सचे पॅके ज इंटरनेट डेटा ाम नेटवक या एकमेक ां ी जोड े या णा वर गंत ानापयत वत रत कर यासाठ आव यक काय
दान कर यासाठ व ेषतः मया दत आहे. एंड टू एंड डेटा वाढव याची कोणतीही यं णा नाही. व ासाहता वाह नयं ण अनु म कवा इतर सेवा सामा यतः हो ट टू
हो ट ोटोकॉ म ये आढळतात. इंटरनेट ोटोकॉ व वध कारचे आ ण सेवा गुण दान कर यासाठ या या समथन नेटवक या सेवांचा फायदा घेऊ कतो.

पॅके ट आ ण डेटा ाममधी फरक

आयपीवर चचा करताना बरेच ोक मा यासह पॅके ट आ ण डेटा ाम या दो ही दांची अद ाबद करतात
सं ांम ये समान समान काही तक ा या आहेत. RFC डेटा ाम पॅके ट अ ी प रभा षत करते
ोत आ ण गंत संगणक आ ण वाहतूक नेटवक यां याती पूव या दे वाणघेवाणीवर अव ं बून न राहता ोतापासून गंत संगणकावर राउट कर यासाठ
पुरे ी मा हती वा न नेण ारी डेटाची एक वयंपूण वतं सं ा.
Machine Translated by Google

आयपी व ेषता

IP म ये अनेक गुण धम आहेत जे डेटा कसा सा रत के ा जातो हे प रभा षत करतात आ ण ते मह वाचे आहेत

आ ही IPv कवा IPv वर चचा करत आहोत. तर यां याकडे एक नजर टाकू या

A. हो ट अ◌ॅ े सग IP नेटवकवरी येक हो टसाठ अ◌ॅ े सग क म प रभा षत करते आ ण डेटा ाम वतरण सु भ कर यासाठ प े वापरते.

B. ोटोकॉ वतं ता आयपी डझाइननुसार ोटोकॉ टॅ क तं ान वाप न कोण याही कार या अंत न हत नेटवक ोटोकॉ सह काय कर यास स म आहे.

C. कने न ेस ड हरी आयपी पाठवणारा हो ट आ ण र स हग हो ट यां यात संबंध ा पत करत नाही. पाठवणारा हो ट फ डेटा ाम तयार करतो आ ण
यांना यां या मागावर पाठवतो.

D. सव कृ य न वतरण ा त करणा या हो ट ा डेटा ाम ा त होई याची खा ी कर यासाठ IP सवतोपरी य न करतो परंतु कोणतीही हमी नाही.

E. वतरण पावतीसाठ कोणतीही तरतूद नाही ा त करणारा यजमान व तु ती मा य करत नाही

क या ा संबो धत के े ा डेटा खरोखरच ा त झा ा.

जे हा ेवटचे तीन गुण धम प रपूण वातावरण तयार करतात ते हा आयपी डेटा ाम यांना अपे त अस े या ठकाणी कसे मळतात याचे आ य वाटते. ोटोकॉ या बाहेर

ती वै े का सोडायची साधे कारण हणजे चांग काम गरी. ा पत कने न वापरणे ुट तपासणी आ ण हमी वतरणासाठ अ त र या आ ण नेटवक बँड वड् थ

आव यक आहे. यामुळे सा रत होत अस े या डेटा ाम ा व गुण धमाची आव यकता नस यास ते न वापर े े बरे. या वाय या ोकांनी IP वक सत के ा आहे ते एक माट

समूह आहेत अ धक काय म कोन तयार करतात जे ोटोकॉ टॅ कग वापरतात.

ोटोकॉ कवा TCP IP टॅ क

तु हा ा आठवत असे तर मी आधी ोटोकॉ टॅ क अ धकृ तपणे TCP IP नावाचा उ े ख के ा होता. जर सा रत के े या डेटा या कारासाठ जसे क ई मे

खा ी ीर वतरण पावती पावती कवा अ धकृ त कने न हँड ेक आव यक असे तर मा हती डेटा ाम ब ग येम ये आधी जोड जाते कवा या ा पुढ टॅ क हणतात. हे

चांग े समाधान अस याचे दसून येते व ेषत ते नेटवक संसाधनांचे संर ण करते.

TCP IP मागद काम ये TCP IP टॅ क हणजे काय आ ण ते कसे काय करते याचे उ कृ ीकरण आहे . ए कॅ सु े नची या ेवट मी ही मा हती का समा व के

आहे दे ख ी TCP IP टॅ क म ये होते. ए कॅ सु े न हे आहे जेथे टॅ क मधी पुढ ोटोकॉ डेटा ाम ा ए कॅ यु े ट करते यास आव यक अस े अतर मा हती दे ते जेण ेक न

पॅके ट य वी र या या या गंत ानापयत पोहोचू के . खा आकृ ती TCP IP मागद का या सौज याने encapsulation या द वते

फाइ ा सफर ोटोकॉ

फाइ ा सफर ोटोकॉ FTP FTP कवा फाइ ा सफर ोटोकॉ ही नयमांची एक णा आ ण एक सॉ टवेअ र ो ाम आहे जो वापरक या ा स या कॉ युटरवर

ांब राह यास आ ण या या त या संगणकादर यान मा हती ह तांत रत कर यास स म करतो. इंटरनेटसाठ वक सत के े ही प ह सेवा होती जेण ेक न सरकारी आ ण ै णक

सं ा सहजपणे फाइ सची दे वाणघेवाण क कती . FTP वापरक या ा इंटरनेट ी कने ट के े या रमोट कॉ युटर या नद के त सं हत फाय म ये वे मळ व याची परवानगी

दे तो.

FTP वाप न एखाद रमोट संगणकाव न फाइ स अप ोड आ ण डाउन ोड क कते या ा FTP स हर हणून ओळख े जाते जर या ा त ा रमोट म ीनवर वे

कर याची परवानगी असे .

FTP ायंट स हर त वावर काय करते. ायंट ो ाम वापरक यास स हर संगणकावरी मा हती आ ण सेवांम ये वे कर यासाठ स हर ी संवाद साध यास स म

करतो. फाइ असू कतात

१५
Machine Translated by Google

ह तांत रत FTP स हर नावा या संगणकावर सं हत के े जातात. या फाइ सम ये वे कर यासाठ एक FTP ायंट ो ाम वापर ा जातो. हा एक
इंटरफे स आहे जो वापरक यास ह तांत रत के या जाणा या फाय ोधू दे तो आ ण सु क दे तो

ह तांतरण या. FTP वापर यासाठ मू भूत पाय या आहेत

FTP स हर ी कने ट करा तु हा ा हवी

अस े फाइ ोध यासाठ फाइ चर ने हगेट करा. फाइ ह तांत रत

करा.

वापर या जाणा या ायंट ो ामवर आ ण इंटरनेट कने न या कारावर अव ं बून येक चरणाची वै े बद ू कतात. अना मत FTP
वापरक यास सावज नक र या उप मा हती या संप ीम ये वे कर यास अनुमती दे ते. कोणतेही व ेष खाते कवा पासवड आव यक नाही. तथा प
ननावी FTP साइट काहीवेळ ा वापरक याना अना मक नावाने ॉग इन कर यास आ ण यांचा इ े ॉ नक मे प ा पासवड हणून वापर यास सांगते.
ननावी FTP ारे सावज नकरी या उप अस े या व वध कार या फाई स आहेत.

फाइ कॉ े न

FTP स हरवरी फाय अनेक दा संकु चत के या जातात. कॉ े नमुळे फाई चा आकार कमी होतो. हे स हरवर अ धक फाय संच यत
कर यास स म करते आ ण फाइ ह तांतरणाची वेळ कमी करते. संकु चत फाइ वापर यासाठ यो य सॉ टवेअ र गाणे डीकं ेस करणे आव यक आहे.
फाय ह तांत रत कर यापूव संगणकावर वतमान हायरस तपासणी सॉ टवेअ र असणे चांग क पना आहे.

हायपर टे ट ा स म न ोटोकॉ HTTP

हायपरटे ट ा सफर ोटोकॉ साठ HTTP हान आहे. हा नयमांचा संच कवा ोटोकॉ आहे जो दोन कवा अ धक संगणकांमधी
हायपरटे ट या ह तांतरणास नयं त करतो. व वाइड वेब हे मा हतीचे व ापते जे HTTP ारे उप आहे.

हायपरटे ट हा मजकू र आहे जो हायपरटे ट माकअप ँ वेज एचट एमए नावा या मानक णा चा वापर क न व ेषतः कोड के ा जातो.
HML कोड स तयार कर यासाठ वापर े जातात. हे वे मजकू र कवा ा फक असू कतात आ ण यावर क के यावर वापरक या ा इतर संसाधने
जसे क इतर एचट एमए द तऐवज मजकू र फाइ स ा फ स अ◌ॅ नमे न आ ण वनी जोडू कतात.

HTTP ायंट स हर त वांवर आधा रत आहे. HTTP संगणक A ा संगणक B ी कने न ा पत कर यास आ ण वनंती कर यास अनुमती
दे ते. स हर ायंटने सु के े े कने न वीकारतो आ ण तसाद परत पाठवतो. HTTP वनंती ायंट ा वार य अस े े संसाधन ओळखते आ ण
संसाधनांवर कोणती कारवाई करावी हे स हर ा सांगते.

जे हा वापरकता हायपर टे ट क नवडतो ते हा यां या कॉ युटरवरी ायंट ो ाम स हर ी संपक साध यासाठ HTTP चा वापर करतो
संसाधन ओळखतो आ ण स हर ा जा हरात कृ तीसह तसाद दे यास सांगतो. सामा यतः हायपरटे ट स न या रंगा या असती आ ण अधोरे खत
के या जाती . जे हा तु ही हायपरटे ट कवर माउस पॉइंटर ह वता ते हा पॉइंटर हाता या आकारात बद तो. मजकू र बेस ाउझर या बाबतीत हायपरटे ट
स हाय ाइट के या जाती आ ण तु ही क बोड वाप न या दर यान ने हगेट क कता.

HTTP इतर इंटरनेट ोटोकॉ जसे क फाइ ा सफर ोटोकॉ सप मे ा सफर ोटोकॉ नेटवक यूज ा सफर ोटोकॉ WAIS
gopher टे नेट म ये दे ख ी वे दान करते.
टे नेट

टे नेट हा द टे क यु नके स आ ण नेटवकमधून आ ा आहे आ ण तो एक ोटोकॉ आहे

वापरक यास रमोट संगणकावर ॉग इन कर यास अनुमती दे ते. टे नेट ा रमोट ॉ गन हणून दे ख ी ओळख े जाते याचा अथ एका म ीन ा स या
म ीन ी अ ा कारे जोडणे क एखाद स या म ीन ी संवाद साधू कते जसे क ते ा नक र या वापर े जात आहे.
Machine Translated by Google

टे नेट हा एक ोटोकॉ कवा नयमांचा संच आहे जो एका संगणका ा स या संगणका ी जोड यास स म करतो. या ये ा रमोट ॉ गन असेही हणतात.

वापरक याचा संगणक जो कने न सु करतो या ा ा नक संगणक हणून संबोध े जाते आ ण या म ीन ी कने ट के े जाते जे कने न
वीकारते या ा रमोट कवा हो ट संगणक हणून संबोध े जाते. रमोट संगणक भौ तक र या पुढ खो त पुढ गावात कवा स या दे ात त असू कतो.

एकदा कने ट झा यानंतर वापरक याचा संगणक रमोट संगणकाचे अनुक रण करतो. जे हा वापरकत कमांड टाईप करतात ते हा ते रमोट संगणकावर
काया वत के े जातात. वापरक याचा मॉ नटर टे नेट स ादर यान रमोट संगणकावर काय घडत आहे ते द त करतो.

रमोट कॉ युटर ी कने ट कर याची या तुमचा इंटरनेट ऍ सेस कसा सेट अप के ा आहे यावर अव ं बून असे . रमोट ी जोडणी झा यावर संगणक
तयार झा ा क सूचना कवा मेनू दसू कतात. काही रमोट म ीनसाठ वापरक यास म ीनवर खाते असणे आव यक असू कते आ ण ते वापरक याना वापरकता
नाव आ ण पासवडसाठ सू चत क कतात. अनेक संसाधने जसे क ाय री कॅ ट ॉग खाते आ ण पासवड वाय tenet ारे उप आहेत.

टे नेट ायंट स हर त वांवर दे ख ी काय करते. ा नक संगणक कने न ा पत कर यासाठ आ ण ा नक संगणका या मॉ नटरवर डेटा द त
कर यासाठ टे नेट ायंट ो ाम वापरतो. रमोट कवा हो ट संगणक कने न वीकार यासाठ आ ण वनं यांना तसाद पाठव यासाठ टे नेट स हर ो ाम वापरतो

ा नक संगणकावर परत मा हतीसाठ .

इंटरनेट सॉ टवेअ र

इंटरनेट ी कने ट हो यासाठ संगणका ा मु यतः तीन वेगवेग या कार या सॉ टवेअ रची आव यकता असते

TCP IP TCP IP कवा ा स म न कं ो ोटोकॉ इंटरनेट ोटोकॉ इंटरनेटचा मू भूत सं ेषण ोटोकॉ आहे. हे वापरक या या संगणकावरी ो ामना

इंटरनेटवर यो य र या सं ेषण कर यास अनुमती दे ते. सहसा जे हा तु ही इंटरनेटवर थेट वे ासह सेट अप करता ते हा तुम या संगणका ा TCP IP ो ामची त
दान के जाते. याच माणे तु ही या संगणकावर संदे पाठवू कता कवा याव न मा हती मळवू कता या येक संगणकावर TCP IP ची त आहे.

डाय र सॉ टवेअ र हे सॉ टवेअ र मॉडेम ा फोन नंबर डाय कर याची सूचना दे यासाठ आ ण नेटवकम ये वे कर यासाठ ऍ सेस दा या या स टम ा
वापरक या या म ीनची ओळख दे यासाठ ISP ारे दान के े जाते.

ाउझर इंटरनेट वापर यासाठ वेब ाउझर आव यक आहे. हा ो ाम वापरक यास व वाइड वेबवर उप मा हती पाह याची परवानगी दे तो.

इंटरनेट अनु योग

इंटरनेट एका छो ा क पातून आज या संगणका या सवात मो ा नेटवकपयत वाढ े आहे. या चंड वाढ मुळे इंटरनेट हे मा हतीचे सवात मोठे े बन े
आहे. आजका इंटरनेट वापरक या ा इ े ॉ नक मे फाइ ा सफर अफाट मा हती संसाधने वार य गट सद य व पर र सहकाय म ट मी डया ड े रअ
टाइम ॉडका टग खरेद या संधी आ ण बरेच काही यासार या व वध कार या सेवांम ये वे आहे. इंटरनेट ारे पुरव या जाणा या काही मह वा या सेवांची मा हती
पुढ काही वभागांम ये द आहे.

.व वाइड वेब WWW

व वाइड वेब सं त वेब कवा WWW ही इंटरनेटवर उप अस े या सवात ोक य सेवांपैक एक आहे. हा इंटरनेटचा एक उपसंच आहे आ ण
तो एकाच इंटरफे सम ये मजकू र तमा अ◌ॅ नमे न ह डओ वनी आ ण इतर म ट मी डया सादर करतो. यामुळे अनुभव मो ा माणात वाढतो

१७
Machine Translated by Google

इंटरनेट सफर या. व वाइड वेब ा इंटरनेट हणून संबोध े जात अस े तरी य ात या दोन भ संक पना आहेत. इंटरनेट हे संगणकांचे वक त
जाग तक नेटवक आहे जे मा हती ह तांत रत करते आ ण हे सव य करते आ ण वेब हे द तऐवज कवा वेबसाइट् सचा सं ह आहे ते वापरकत इंटरनेट
आ ण वेब ाउझर वाप न वे क कतात. वेब हा इंटरनेटचा एक भाग आहे आ ण तो एका इंटरफे सवर वेब ाउझर HTTP नावाचा व इंटरनेट
ोटोकॉ वाप न हायपरटे ट ा सपोट करणा या इंटरनेट स हर या णा चा संदभ दे तो. या तर इंटरनेटवर उप जवळजवळ येक
ोटोकॉ कार वेबवर उप आहे. याम ये ई मे FTP टे नेट आ ण युज नेट बात यांचा समावे आहे. WWW हा इंटरनेटचा उपसंच अस याने
इंटरनेट वाय वेब अ त वात नाही असे याचे कारण आहे. तथा प इंटरनेट हे वेब वाय इंटरनेट असे .

वेबचे ऑपरे न ामु याने हायपरटे टवर अव ं बून असते कारण ते मा हती पुन ा तीचे एक साधन आहे. हायपरटे ट एक द तऐवज आहे याम ये
द असतात जे इतर द तऐवजां ी जोडतात. या दांना वे हणतात जे वापरकता नवडू कतो. एका हायपरटे ट द तऐवजात संपूण इंटरनेटवरी
द तऐवज आ ण संसाधनांचे वे असू कतात. म ट मी डया आ ण गत ो ा मग भाषांसह काम कर या या वेब या मतेसह व वाइड वेब हा
इंटरनेटचा सवात वेगाने वाढणारा आ ण सवात मनोरंज क भाग आहे. ह डओ कॉ फर सग आ ण वायर े स ऍ के ससह इंटरनेट आ हा ा सं ेषण
आ ण मा हती या दे वाणघेवाणी या नवीन े ात घेऊ न जा यासाठ स आहे.

.इ े ॉ नक मे ई मे इ े ॉ नक मे कवा ई मे हा एक ज द सोपा आ ण व त माग आहे

इतरां ी संवाद साधा

जगभराती इंटरनेट वापरकत. ही इंटरनेट या मू भूत आ ण सवात जु या सेवांपैक एक आहे आ ण इंटरनेटवर दे ख ी सवात जा त वापर जाणारी

अनु योग आहे. ई मे ब तेक सम यांवर मात करते आ ण एका कडू न स या ा भौ तक द तऐवज मळ यात होणारा व ं ब. उ ट याचा
दावा करणे के वळ ज दच नाही तर व त अस याचा हेरी फायदा आहे.

. इंटरनेट र े चॅट IRC IRC कवा इंटरनेट र े चॅट ही इंटरनेटवरी एक सेवा आहे जी ोकांना रअ टाइमम ये सं ेषण कर यास आ ण संगणका ारे एक
कवा अ धक ोकां ी संभाषण कर यास अनुमती दे ते. हे वापरक या ा जगात कु ठे ही इतर वापरक यासोबत एकाचवेळ स ोनस ऑन ाइन
संभाषण म ये गुंत याची सु वधा दान करते.

. चॅ टग आ ण इ टं ट मेसे जग चाट ो ाम इंटरनेटवरी वापरक याना रअ टाइमम ये टाइप क न एकमेक ां ी संवाद साध याची परवानगी दे तात. ते
कधीकधी वेबसाइटचे वै हणून समा व के े जातात जेथे वापरकत साइटवर संबो धत के े या वषयांब ट प या आ ण मा हतीची दे वाणघेवाण
कर यासाठ चॅट मम ये ॉग इन क कतात.

. इंटरनेट टे फोनी इंटरनेट टे फोन हा पारंपा रक टे फोन कं पनी या पायाभूत सु वधांऐवजी बो े या कवा इतर टे फो नक मा हतीची दे वाणघेवाण
कर यासाठ इंटरनेटचा वापर आहे. याम ये हाडवेअ र आ ण सॉ टवेअ र असतात जे ोकांना टे फोन कॉ ससाठ ा स म न मा यम हणून इंटरनेट
वापर यास स म करतात. अनेक इंटरनेट टे फोनी ऍ के स उप आहेत. काही जसे क कू टॉक आ ण

NetMeeting ोक य वेब ाउझरसह एक या.

. ह डओ कॉ फर सग ह डओ कॉ फर सग IRC माणेच तं ान वापरते परंतु वनी आ ण ह डओ च े दे ख ी दान करते. हे नेटवकवर थेट समोरासमोर
सं ेषण स म करते. हडीओ कॉ फर सग स ट मम ये वेगवेग या ठकाणी कवा यापे ा जा त पा ा असतात याची मता असते

१८
Machine Translated by Google

ह डओ ऑ डओ आ ण डेटाचे संयोजन वाप न संवाद साध यासाठ . ह डओ कॉ फर स एक ते असू कते पॉइंट टू पॉइंट हणून
संद भत कवा दोनपे ा जा त ोकांचा समावे असू कतो म ट पॉइंट हणून संद भत आ ण ह डओ कॉ फर सग ट मन स ा अं तम ब हणून
संबोध े जाते.

खा पाच घटक सव ह डओ कॉ फर सग एंडपॉइंट्ससाठ सामा य आहेत . कॅ मेरा संपूण नेटवकवर पाठव यासाठ कॅ मेरा

थेट तमा कॅ चर करतो.

. ह युअ ड े हे ह डओ कॉ फर सम ये भाग घेत अस े या ोकां या तमा द त करते.

. ऑ डओ स ट म यात एंडपॉ टव न ऑ डओ कॅ चर कर यासाठ माय ोफोन आ ण नेटवक कने नवर इतर एंडपॉ टव न मळा े ा ऑ डओ े कर यासाठ ाऊड ीकर दो ही समा व

आहेत.

. कॉ े न ह डओ खूप बँड वड् थ क त असतात आ ण ते ोड हो यासाठ बराच वेळ घेतात. हणून ह डओ आ ण ऑ डओ डेटा संकु चत आ ण डकं ेस कर यासाठ ह डओ स टमम ये

तं ानाचा समावे असतो यांना कोड हणून संबोध े जाते जे नेटवक कने नवर जवळपास रअ टाइमम ये सा रत कर यास अनुमती दे ते.

. वापरकता इंटरफे स आ ण नयं ण णा वापरकता इंटरफे स वापरक याना पर रसंवाद नयं त कर यास अनुमती दे तो उदाहरणाथ कॉ करणे नंबर सं हत
करणे आ ण ोधणे आ ण हॉ यूम सार या पयावरण से ट ज समायो जत करणे. नयं ण णा अं य ब दर यान होणारे अंत न हत सं ेषण हाताळते.

. वृ समूह Usenet

वृ समूह हे आंतररा ीय चचा गट आहेत जे एखा ा व वषयावर क त करतात आ ण या वषयाची मा हती गोळा कर यात मदत करतात. येथे चचा
के े या वषयांम ये राजकारण संगणक तं ान आ ण बरेच काही यासार या सव े ांचा समावे आहे. बात या बनवणारी मा हती कवा े ख व
वषयात वार य अस े या ोकां ारे ह े े असतात. हे े ख वृ समूहावर पो ट के े जातात जेण ेक न इतर ते वाचू कती यु र दे ऊ कती
आ ण यावर ट पणी क कती .

.मे ग ट ट स हर इंटरनेट हे या मो ा समुदायाचे घर आहे जे स य चचा करतात वषय दे ण ारं मंचांवर आयो जत के े जातात जे ई मे ारे
वत रत के े जातात. इंटरनेट सं ेषणाची ही प त मे ग ट हणून ओळख जाते आ ण ती जगभराती समान ची अस े या ोकांना एकमेक ां ी संवाद
साध यास आ ण मा हती सामा यक कर यास स म करते.

न कष

इंटरनेट हे जगाती सवात मोठे संगणक नेटवक आहे. इंटरनेट व वध सेवां ारे डेटा ा फ स वनी मजकू र आ ण ोकांना वे दान करते. वसायात
याचा मो ा माणावर वापर के ा जातो. याचे व वध ोटोकॉ आहेत.

ांचे पुनराव ोकन करा

. इंटरनेट हणजे काय

. इंटरनेट या व वध सेवांची याद करा.
.व वाइड वेब हणजे काय

. ोटोकॉ हणजे काय

. इंटरनेट या मू भूत गो ी काय आहेत

. TCP IP ोटोकॉ करा.

. TCP IP ोटोकॉ चे काय काय आहेत
. FTP हणजे काय

. HTTP ब करा.
Machine Translated by Google

यु नट II

इंटरनेट अ◌ॅ े सग

प रचय

सवसाधारणपणे इंटरनेट अ◌ॅ े सग हा ोक संगणक आ ण इंटरनेट संसाधने ओळख याचा एक प त ीर माग आहे. इंटरनेटवर प ा हा द
सै पणे वापर ा जातो. प याचा अथ असा असू कतो क भ गो ी एका URL वर इ े ॉ नक मे प ा तयार करतात.

IP प ा

तु हा ा स या काँ युटर ी कने ट करायचा असे स या काँ युटरवर कवा व न फाय ह तांत रत कराय या असती कवा ई मे संदे पाठवायचा
असे तर तु हा ा थम सरा संगणक कु ठे आहे हे जाणून घेण े आव यक आहे तु हा ा संगणकाचा प ा हवा आहे.

IP प ा व नेटवकवरी व म ीनसाठ ओळखकता आहे. इंटरनेटवरी संगणक ओळख या या योजनेचा हा एक भाग आहे. IP प यांना
IP मांक आ ण इंटरनेट प े असेही संबोध े जाते. IP प याम ये पूण वरामांनी वभ के े े चार वभाग असतात. येक वभागात ते पयतची
सं या असते.

चार वभाग दो ही म ीनचेच त न ध व करतात कवा हो ट आ ण हो ट या नेटवकवर आहे. IP प याचा

नेटवक भाग इंटरनेट असाईन नंबर अथॉ रट IANA या अ धकाराखा इंटरएनआयसी ारे इंटरनेट सेवा दा यांना वाटप के ा जातो. ISPs नंतर IP
प याचा हो ट भाग ते ऑपरेट करत अस े या नेटवकवरी म ी सना नयु करतात. IP प यांची सवसाधारणपणे खा वै े आहेत

आयपी प याची वै े

IP प े अ तीय आहेत. कोण याही

दोन म ीनम ये समान IP मांक असू कत नाही IP प े दे ख ी जाग तक
आ ण मा णत आहेत. इंटरनेट ी जोड े सव म ीन प या या ापनेसाठ
समान योजना वापर यास सहमत आहेत.
डोमेनचे नाव

डोमेन नाव हे इंटरनेट ी कने ट के े े संगणक ओळख याचा आ ण ोध याचा एक माग आहे. दोन नाही
सं ांचे समान डोमेन नाव असू कते.

मुख डोमेन नावाची उदाहरणे एरो एअर ा सपोट

इंड बझ बझनेस

सहकारी सहकारी
वा ण य ावसा यक सं ा
ण ै णक सं ा

इंटरनेट ऑपरे सम ये थेट गुंत े या नेट सं ा ना नफा सं ांसार या इतर कोण याही
ेण ीम ये बसत नस े या व वध सं ा. सरकारी युनायटे ड टे ट्स फे डर सरकारी सं ा म टरी युनायटे ड टे ट्स म टरी मबी मोबाइ ड हाइसेस
ो ोफे स टे इंटरनेट क यु नके न सेवा वास वास आ ण पयटन उ ोग संबं धत साइट् स
Machine Translated by Google

येक डोमेन नाव अंक य IP इंटरनेट ोटोकॉ प या ी संबं धत आहे. एक IP प ा

सं यांचे प घेते येक एक आण दर यान पूण वरामांनी वभ के ा जातो.

डेटा पाठव यासाठ इंटरनेट अंक य IP प ा वापरते. उदाहरणाथ तु ही कदा चत कने ट करत आहात
डोमेन नावासह व वाइड वेब स हर.

इ े ॉ नक मे प े

इ े ॉ नक मे कवा ई मे संगणक आ ण इंटरनेटवरी ोकांम ये मा हती पाठ व याची परवानगी दे ते. हे सवात जा त वापर े जाणारे इंटरनेट संसाधन
आहे. या माणे एक खत प एका धक ा तक याना पाठ व े जाऊ कते याच माणे इ े ॉ नक मे संदे एक कवा अ धक मे प यांवर पाठ व ा जाऊ
कतो. इ े ॉ नक मे संदे ांची दे वाणघेवाण कर या या उ े ाने ई मे प ा एखा ा ची आ ण संगणकाची ओळख करतो.

ई मे प याची मूळ रचना username@host.subdomain.second level domain.first level domain आहे.

यु नफॉम रसोस ोके टर URL

URL व इंटरनेट संसाधन ओळखते. उदाहरणाथ वेब पृ े गोफर स हर ाय री कॅ ट ॉग तमा कवा मजकू र फाइ . URL इंटरनेट संसाधनांसाठ
मा णत अ◌ॅ े सग क मचे त न ध व करते आ ण वापरक याना ही संसाधने नेमक कु ठे आहेत हे द वून ोध यात मदत करते. व वाइड वेब ारे उप अस े या
येक संसाधनाम ये एक अ तीय URL आहेत. URL म ये अ रे सं या आ ण वराम च हे असतात. URL ची मूळ रचना ेण ीब आहे आ ण पदानु म डावीकडू न
उजवीकडे खा माणे ह ते. http www.xyz.com

व वाईड वेब WWW

इ तहास टम

बनस यांनी म ये व वाइड वेबचा ोध ाव ा या ा आज इंटरनेट हणून ओळख े जाते यावर प ह े कने न ा पत झा यानंतर सुमारे
वषानी. यावेळ टम व झ ड या ज न हाजवळ CERN या मो ा कण भौ तक ा योग ाळे त सॉ टवेअ र अ भयंता होता. ब याच ा ांनी व ता रत
का ावधीसाठ CERN मधी योगांम ये भाग घेत ा आ ण नंतर जगभराती यां या योग ाळांम ये परत े . हे ा डेटा आ ण प रणामांची दे वाणघेवाण कर यास
उ सुक होते परंतु यांना तसे कर यात अडचणी आ या. टम ा ही गरज समज आ ण इंटरनेट ारे एक जोड े या ाखो संगणकांची अवा तव मता समज .

ड यूड यूड यू ही ट म बनस ए सीईआरएन युरो पयन ॅ बोरेटरी फॉर पा टक फ ज स अ भयंता यांची ेन उपज आहे यांना सं ोधन मा हतीचे
इ े ॉ नक वेब तयार कर याची क पना होती. या दर यान यांनी हायपरटे ट माकअप ँ वेज HTML नावाची ो ा मग भाषा वक सत के यावर वेब
आधा रत आहे. सु वाती या वेब पेज ेसम ये फ मजकू र असायचा परंतु तं ानाती ज द गतीमुळे वेब पेज ेसम ये आता मजकु रा तर च े आ ण इतर
म ट मी डया घटक आहेत.

CERN

टमने या उ राधात CERN मधी या या व ापना ा ताव सादर क न व वाइड वेब काय बनणार आहे याचे द तऐवजीकरण के े ताव
पहा. या तावाने तं ानाचा एक संच न द के ा आहे यामुळे इंटरनेट खरोखर वे यो य आ ण ोकांसाठ उपयु होई . . यावर व ास ठे वा कवा नाही टमचा
ारं भक ताव गेच वीकार ा गे ा नाही. मा टमने धीर धर ा. ऑ टोबर पयत यांनी तीन मू भूत तं ान न द के े होते जे आज या वेबचा पाया आहेत
आ ण जे तु ही तुम या वेब ाउझर या काही भागांवर पा ह े असे

२१
Machine Translated by Google

टमने प ह े वेब पृ संपादक ाउझर व वाइड वेब आ ण प ह े वेब स हर http दे ख ी ह े. या अखेरीस प ह े

वेब पृ द े गे े . पयत CERN या बाहेरी ोक नवीन वेब समुदायात सामी झा े . वेब या वाढ साठ अ यंत मह वाचे CERN ने ए
म ये जाहीर के े क व वाइड वेब तं ान कोणा ाही रॉय ट मु आधारावर वापर यासाठ उप असे .

ते हापासून वेबने जग बद े आहे. हे न ववादपणे जगा ा ात अस े े सवात ा सं ेषण मा यम बन े आहे. या हावरी के वळ

ोक स या वेब वापरत असताना आ ण वेब फाऊं डे नचा हेतू या वाढ ा मो ा माणात गती दे याचे आहे वेबने आपण क व याचा आ ण
क याचा खरेद व मा हती आ ण मा हती दे या या प ती बद या आहेत सहमत आहेत आ ण असहमत सामा यक करा आ ण सहयोग करा
भेटा आ ण ेम करा आ ण आम या टे ब वर अ ठे व यापासून ककरोग बरा हो यापयत या सम या हाताळा.

टम बनस आ ण इतरां या ात आ े क वेब या या पूण मतेपयत पोहोच यासाठ अंत न हत तं ान जाग तक मानक बन े
पा हजेत जगभरात याच कारे ागू के े गे े . हणून म ये वेब येक ासाठ काय करते आ ण ते जबाबदार रीतीने वक सत होते याची खा ी
कर यासाठ े स फके न आ ण मागद क त वांभोवती एकमत हो यासाठ भागधारकांसाठ एक जागा हणून टमने व वाइड वेब क सो टयम
W C ची ापना के . W C मानकांनी मा हती आ ण ोकांचे एक व वाइड वेब स म के े आहे आ ण मतांचा वाढता समृ संच वेब .
वैय क आ ण डायनॅ मक वेब . क के े या डेटाचे अथपूण वेब वेब सेवा हॉइस ऍ सेस मोबाइ ऍ सेस अपंग ोकांसाठ आ ण अनेक
भाषा बो णा या ोकांसाठ वे यो यता समृ ा फ स आ ण ह डओ इ. वेब फाउं डे न W C या कायास समथन दे ते हे सु न त कर यासाठ
क वेब आ ण तं ान सवासाठ वनामू य आ ण खु े राहती . यन पे ा जा त सावज नक पृ े म ये आ ण वेबवर . अ ज ोकांसह
म ये हे भाग एक कसे काय करतात आ ण भ व यात वेबम ये सव म सुधारणा क ी करावी हे आ हा ा खरोखरच समजत नाही.
म ये टम आ ण सहका यांनी वेब साय स ट WST सु के े . WST तं ानाने जोड े मानवता हणून व वाइड वेबचे परी ण कर यासाठ
आंतररा ीय ब अनु ासना मक सं ोधन समुदाय तयार करत आहे. WST आजचे वेब अ धक चांग या कारे समजून घे यासाठ आ ण उ ा या वेबचा
वापर आ ण डझाइनचे मागद न कर यासाठ उपाय वक सत कर यासाठ जगभराती संगणक ा समाज ा ग णत धोरण त उ ोजक
नणय घेण ारे आ ण इतर अनेक ांना एक आणते. वेब फाऊं डे नचा व ास आहे क वेब ा गती कर यासाठ वेब साय सची त अ यंत मह वाची
आहे आ ण अ यासाचे हे नवीन े तयार कर यासाठ आ ण सम व यत कर यासाठ WST या य नांना समथन दे ते.

वेबचा ब तेक इ तहास आप या पुढे आहे. जगाती येक ासाठ स मीकरणाचे एजंट हणून वेब या या पूण मतेपयत पोहोच यापासून र
आहे. जगाती अ ज मोबाई फो स ारे वेब वे ही एक अ व सनीय संधी आहे. नवीन वेब तं ान स या वेब समुदायातून वगळ े या अ जावधी
ोकांना यात सामी हो यास स म करे . आपण वेब समजून घेत े पा हजे आ ण याची मता सुधार पा हजे. आ ही हे सु न त के े पा हजे क
वेब तं ान वनामू य आ ण सवासाठ खु े आहेत. वेब फाउं डे न या कायाचे उ या सव घटकांवर आ ण वेब या भ व याती इ तहासावर णीय
सकारा मक भाव पाड याचे आहे.

व वाइड वेब क ामुळे बनते

इंटरनेट ब तेक वेळ ा व वाइड वेबसह ग धळ े े असते. गैरसमज असा आहे क या दोन सं ा समानाथ आहेत. इंटरनेट हे व वध णा
आ ण ोटोकॉ चे संक न आहे.
Machine Translated by Google

म ये वक सत के े े व वाइड वेब य ात या भ ोटोकॉ पैक एक आहे. नावा माणेच हे जवळजवळ अखंड फॅ नम ये संसाधने सहजपणे जोड याची
परवानगी दे ते.

व वाइड वेबम ये क के े या म ट मी डया पृ ांचा एक व ा सं ह आहे जो सतत बद त असतो.

तथा प वेबचे अनेक मू भूत घटक आहेत जे वापरक याना एकमेक ां ी संवाद साध याची परवानगी दे तात. खा तु हा ा नवडक घटक आ ण यांचे वणन सापडे .

नेटव कग

मा णत हाडवेअ र आ ण सॉ टवेअ रसह माय ो कॉ युटर वापरक यासाठ अनुकू वातावरण दान करतात. हे ब तेक वापरक या या संगणक य
आव यकता पूण करते. परंतु डेटा या दे वाणघेवाणीसाठ इतर संगणक वापरक या ी आ ण इतर संगणक णा ी संवाद साध याची गरज गे या काही वषात वाढ
आहे. नेटवक वाढ या माणात ही गरज पूण करत आहेत. वापरक या या कोनातून नेटवक दोन कारचे असू कतात

ोक ए रया नेटवक वाइड ए रया

नेटवक.

संगणक नेटव कग ही दोन कवा अ धक संगणकांना एकमेक ां ी जोड याची या आहे यामुळे वापरकत एकमेक ां ी संवाद साधू कतात संसाधने सामा यक
क कतात आ ण टँ ड अ ोन स टम या इतर मयादांवर मात क कतात. के वळ माय ोकॉ युटर माय ोकॉ युटर आ ण एक कवा अ धक घुसंगणकांचे

जाळे आ ण मेन े म संगणका ी जोड े या माय ोकॉ युटसचा संच यासार या संगणकां या व वध संयोजनांसह नेटवकची ापना के जाऊ कते. ठरा वक
नेटवकमधी संगणक या अथाने वाय असतात क यां याकडे नेटवकपासून वतं या कर याची मता असते.

नेटव कगचे फायदे

नेटव कगचे मु य फायदे आहेत

i . हाडवेअ र संसाधन सामा यकरण नेटवक ोसेसर टोरेज ेस आ ण आधु नक फॅ स आ ण े सर टर यांसार या महाग संसाधने सामा यक कर यास स म
करते.

ii . डेटाबेसचे ेअ रग नेटवक

नेटवकमधी अनेक वापरक याना समान डेटा फाइ म ये एकाचवेळ वे कर याची परवानगी दे ते. अ ा कारे वापरकता
व वभाग उ पादन वभाग याद वभाग इ कॉप रेट डेटाबेस सामा यक करा.
iii . सॉ टवेअ र ेअ रग

नेटवकमधी कोणताही वापरकता कोण याही संगणकावर ा पत के े े सॉ टवेअ र ोड क कतो आ ण वाप कतो
नेटवकमधी फाइ स हर.

iv . वापरक यामधी संवाद

नेटवक वापरकत यां यात संवाद साधू कतात. संवादासाठ ई मे सु वधेचाही वापर करता येतो.

v . वक त डेटा या

नेटवकम ये ा नक काया यांना कॅ चर कर यास स म क न डेटा या वक त के जाऊ कते

डेटा सं हत करा आ ण यां या ब तेक गरजा ा नक पातळ वर पूण कर यासाठ मा हती ु प करा.

vi डेटाची सुर ा

नेटवक वातावरणात डु के ट टोरेज सह डेटाचा बॅक अप घेत ा जातो. पुरे ी सुर ा

डेटाचे उ पादन कर यासाठ उपाय दे ख ी के े जातात.
Machine Translated by Google

नेटवकचे कार

नेटवक तीन म ये वग कृ त के े जाऊ कते ा नक े नेटवक LAN महानगर े

नेटवक MAN आ ण व तृत े नेटवक WAN . ते खा वभागांम ये के े आहेत

. वाइड ए रया नेटवक WAN WAN हे व तृत भौगो क े ाम ये वत रत के े या वाय संगणकां या सं येने बन े े आहे. WANs
मू तः या उ राधात संगणक क े आ ण हाडवेअ र सॉ टवेअ र आ ण इतर दळणवळण सु वधां या सामा यकरणासाठ सं ेषण स म कर यासाठ
वक सत के े गे े .

WAN खाजगी कवा सावज नक नेटवक वाप न ागू के े जाऊ कते. खाजगी नेटवकम ये सं ा अ ा साइट् स नेटवक ी जोड यासाठ टे फोन
ाई स भाडेत वावर घेते. माय ोवे ह कवा सॅटे ाइट ा स म न वाप न वेगवेग या ठकाणी संगणक जोडणे दे ख ी य आहे. सावज नक नेटवक सरकारी
मा क या रसंचार एज सी ारे ा पत के े जातात. WAN मो ा भौगो क अंतरांवर पसरते. या ा ाँग हॉ नेटवक असेही हणतात. WAN सहसा
MAN या कमी वेगाने चा व े जाते आ ण यात व ं ब होतो.

ब तेक सं ा संवादासाठ खाजगी नेटवक वापरतात. सोसायट फॉर व वाईड इंटरबँक फायना अ ा झॅ स SWIFT बँक ांची एक ना
नफा सं ा खाजगी नेटवकचे मा क आहे. नेटवक सहभागी व ीय सं ांमधी आ थक वहारांची दे वाणघेवाण करते पे ा जा त दे ांम ये सुमारे
सं या आहे. या सहभागी बँक ांचे ट मन SWIFT या वे क ांनी जोड े े आहेत. नेटवक दवसाचे तास आठव ाचे दवस डेटा क यु नके न सेवा
दे ते. INDONET NICNET SBIET आ ण WELCOMENET हे भारताती काही खाजगी नेटवक आहेत. CMC चे INDONET ाहकांना ु क दे ऊ न ई
मे सेवा दे ते. NICNET हे नॅ न इ फॉम ट स सटरचे नेटवक आहे जे कने ट करते

दे ाती संपूण ज हा मु या ये. SBIET हे टे ट बँक ऑफ इं डयाचे खाजगी नेटवक आहे आ ण दे भराती ाखांना जोडते. वे कॉमनेट वे कम ुप या हॉटे सना
जोडते.

WAN चे फायदे

WAN ारे क के े या वत रत डेटाबेसम ये ा नक नोड् सचे एक ीकरण खा फायदे दान करते

. WAN डेटाची दे वाणघेवाण स म क न रमोट साइट् सवर डेटाबेसम ये वे कर याची परवानगी दे ते.

. रमोट नोड अय वी झा यास नेटवकवरी उव रत नोड अ ाप डेटाची दे वाणघेवाण क कतात.

. नेटवक अय वी झा यास ा नक मोड अ ाप या या वतः या डेटाबेसम ये वे क कतो.

. व काया यां ारे दररोज वापर ा जाणारा डेटा ा नक साइटवर राहतो यामुळे पुन ा त करणे सोपे होते
पटकन

. ा नक काया ये अ धक भावीपणे डेटा राखू कतात. कॉप रेट काया य डेटा हणून वे क कते
आव यक

. साइटचा डेटाबेस जसजसा मोठा होत जातो तसतसे या या स टमची टोरेज मता भा वत न करता सहजपणे अप ेड के जाऊ कते
नेटवकवरी इतर नोड् स दर यान डेटाचे ह तांतरण.

ोक ए रया नेटवक या वातं या ी तु ना करताना वाइड ए रया नेटवक या सवात मह वा या पै ूं पैक एक हणजे सावज नक रसंचार
ा धकरणाचा सहभाग. नेटवक स ट ममधून बन े े अस े तरीही नयं क ा धकरण जवळजवळ नेहमीच सावज नक ा धकरण असते. यां या
उपकरणे आ ण कमचा यांचे संर ण कर यासाठ ा धकरण नयम घा ते जे यां या ओळ ी जोड े या येक ाने पाळ े पा हजेत. बयाच दे ांम ये
डेटा ा स म न या वै ांवर कठोर आव यकता दे ख ी ाद या जातात.

२४
Machine Translated by Google

. मे ोपॉ टन ए रया नेटवक MAN

मे ोपॉ टन ए रया नेटवक ा नक ए रया नेटवकपे ा व तृत े ापते. सामा यत MAN म ये मो ा महानगर हराचा समावे होतो
आ ण ही व तृत े नेटवकची के डाउन आवृ ी आहे. हे मे ोपॉ टन े ासाठ पुरे ा अंतरावर उ वेगाने काय करते.

. ोक ए रया नेटवक LAN

LAN ही एकमेक ां ी जोड े या माय ोकॉ युटरची एक णा आहे जी ड क टर इ. सारखी सामा य संसाधने सामा यक करते आ ण
अनेक संगणकां या वक टे न ा एक जोडते यामुळे अनेक ोकांना समान सॉ टवेअ र आ ण डेटा फाइ स वापर याची परवानगी मळते. अ ा ब
वापरकता वातावरणाती येक वापरकता संसाधनांम ये वे करतो

या या माय ो कॉ युटर वक टे न ारे. नेटवक ऑपरे टग स ट म सव नेटवक घटकांना एक त करते आ ण ऑपरे न सुरळ त आ ण पारद क करते.
LAN तबं धत भौगो क े ाम ये काय करते जसे क मो ा इमारतीम ये कवा काही क ोमीटर या आत काया ये.

LAN हे संगणकांचे एक आंतरकने न आहे यांना मया दत भौगो क े ात एकमेक ां ी संवाद साध याची आव यकता आहे. नेटवकम ये
फॅ स े झर टर आ ण कॉ पअर यांसारखी इतर सामा यक कर यायो य उपकरणे सं न असू कतात. नेटवकम ये सं े या गरजांसाठ चंड टोरेज
मता अस े क य सु वधा समा व आहे. यात नेटवक व ा पत कर यासाठ नेटवक ऑपरे टग स टम दे ख ी आहे.

LAN चे कार ोक

ए रया नेटवक हे ामु याने दोन कारचे असतात

ायंट स हर ॅ न आ ण पीअर
टू पीअर ॅ न.

ायंट स हर LAN ायंट स हर LAN म ये स हर आ ण ायंट आहेत. स हर हा एक संगणक आहे जो सामा यक संसाधने व ा पत
करतो हाडवेअ र तसेच सॉ टवेअ र आ ण डेटा. हा सहसा मोठा RAM आ ण यम टोरेज मता अस े ा ा संगणक असतो. LAN म ये
अनेक माय ो कॉ युटर आहेत यांना ायंट हणतात स हर ा सेवांसाठ वनंती करतात. LAN म ये फाइ स हर टर स हर डेटाबेस स हर
इ याद सार या सेवे या एका े ात व ेष अस े े अनेक स हर असू कतात. फाइ स हर ो ाम आ ण डेटा फाइ स साठवतो. डेटाबेस स हर डेटा
साठवतो आ ण टर स हर ोक ए रया नेटवकवर टर नयं त करतो.

पीअर टू पीअर LAN

पीअर टू पीअर ॅ नम ये येक संगणकाची ती आ ण काय णा समान असते. नेटवकवरी सव संगणक स हर न वापरता नेटवकवरी
इतर कोण याही संगणका ी वतं पणे संवाद साध यास स म आहेत. अ ा कारे नेटवकवरी कोणताही संगणक इतर कोण याही संगणकावर सं हत
डेटा आ ण ो ा सम ये वे क कतो. पीअर टू पीअर LAN ायंट स हर LAN पे ा कमी ख चक आहे. परंतु याच वेळ हा LAN ायंट स हर
LAN पे ा कमी असू कतो.

LAN टोपो ॉजी नेटवक या डझाईनसाठ व टोपो ॉजीची नवड आ ण नेटवक घटका या पर र जोडणीसाठ आ कटे चर आव यक
आहे. टोपो ॉजी हणजे संगणक या प तीने नेटवकम ये भौ तक र या जोड े े असतात. नेटवक आ कटे चरम ये नेटवक ी कने ट के े जाऊ
कणा या घटकांची वै े समा व आहेत. IBM चे स ट स नेटवक आ कटे चर SNA हे व े ता वक सत नेटवक आ कटे चरचे उदाहरण आहे.
अ ा नेटवक आ कटे चरम ये ट मन स वक टे स टर टर कं ो स हो ट कॉ युटर आ ण क यु नके न कं ो स यांसारखे नेटवक घटक
न द के े जातात.

नेटवक टोपो ॉजीजची सं या आहे. यापैक रग

टार आ ण बस हे ोक य नेटवक टोपो ॉजी आहेत.

२५
Machine Translated by Google

अ टार टोपो ॉजी टार नेटवकम ये नोड् स म यवत संगणका ी जोड े े असतात या ा हो ट संगणक हणतात.

नोड् स थेट संवाद साधू कत नाहीत. येक नोड हो ट संगणका ी संवाद साधू कतो.
यजमान संगणक संदे घेतो आ ण तो इतर नोड कवा नोड् सवर ट करतो.

हो ट हा मु य संगणक आहे यावर इतर नोड् स सं ेषण ां ारे जोड े े असतात.

नेटवक या एकू ण कायासाठ हो ट संगणक जबाबदार असतो. नोड एक माय ो कॉ युटर ट मन कवा टोरेज ड हाईस टर इ.सारखे इतर कोणतेही
उपकरण असू कते.

टार नेटवकम ये नेटवक संसाधनांवर नयं णाचे क करण करणे सोपे आहे. इतर माय ो कॉ युटर आ ण डंब ट मन ससह मनी कॉ युटर
कवा मेन े म नेटवक करणे दे ख ी य आहे. हे सामा य वायरचे सग पॉइंट अपय काढू न टाकते. यजमान संगणकांपैक एक अय वी झा यास
सहसा नेटवकमधी इतरांवर प रणाम होतो. परंतु रग नेटवकम ये हब अपय ाचा म यवत ब बनतो. यजमान संगणक खं डत झा यास संपूण नेटवक
खं डत होते.

रग टोपो ॉजी रग नेटवकम ये संगणक एकमेक ां ी आ ण म यवत संगणका ी थेट संवाद साधू कतात. नोड् स एका ओळ ी जोड े े
आहेत जे ू पसारखे बंद आहेत. रग नेटवक टार नेटवकपे ा अ धक व ासाह आहे. नेटवकमधी म यवत संगणक अय वी झा ा तरीही इतर
संगणक एकमेक ां ी संवाद साधणे सु ठे वू कतात.

बस टोपो ॉजी बस नेटवक संगणकांना एकाच नॉन ू पग चॅने वर कॉ फगर करते. नेटवक ी कने ट के े े संगणक समान बस कवा
सं ेषण चॅने सामा यक करतात. बस वाय रग सोपे आहे आ ण हान भागांसाठ खूप कमी मुरगळणे आव यक आहे. जु या इथरनेट बस वाय रगम ये
के ब बघाड हो याची यता असते. बसचे वाय रग कने न कोण याही णी तुट यास संपूण नेटवक नकामी होते.

ड हाय ड नेटवक ब तेक करणांम ये एकाच टोपो ॉजीऐवजी अ धक व चकता आ ण व ासाहतेसाठ टोपो ॉजीचे संयोजन वापर े
जाऊ कते. हाय ड नेटवक टार रग आ ण बस नेटवकची वै े एक करते

LAN ची वै े

LAN या वै ांम ये खा गो चा समावे आहे

अ मया दत भौगो क े काही क ोमीटर या आत आहे. b नेटवकवरी अ ा संसाधनां या वापरक या या समीपतेचा वचार न करता मा हती
सॉ टवेअ र आ ण प रधीय उपकरणे सामा यक कर यासाठ सामा य सं ेषण वा.

c उ सारण मता. ड स टम ुट
ोध यासाठ नेटवकम ये अंगभूत घटक अस यामुळे कमी ुट दर. e वापरक याची खाजगी मा क . f रसंचार सेवे या नयमना या
अधीन नाही.

LAN मया दत भौगो क े ाम ये संगणक आ ण संगणक आ ण घटक एकमेक ांना जोडते. असे LAN साधारणपणे एकाच ावसा यक
संकु ात हॉ ट म ये ऑ फस ब गम ये ा पत के े जातात. साइटवर एक कवा अ धक इमारती असू कतात परंतु या क ोमीटरपे ा कमी
अंतरावर नस या पा हजेत. LAN म ये वक टे स माय ोकॉ युटर फाइ स हर ॉटस कॅ नर ा फक ट मन आण टर यांसार या व वध
संगणक णा आ ण उपकरणांचा समावे असू कतो.

मोठा वैय क संगणक कवा घुसंगणक LAN चे क हणून काम करतो. उ मतेचा हात
ड क हब ी सं न आहे कारण डेटा फाइ स आ ण सॉ टवेअ र वर सं हत के े जातात

२६
Machine Translated by Google

वापरकत फाइ स हरवर सॉ टवेअ र ोड क कतात आ ण येसाठ डेटा फाइ स पुन ा त क कतात. आउटपुट LAN ा जोड े या टरकडे नद त के े
जाऊ कते.

खा पैक ब तेक कवा सव वै े पूण करणारे कोणतेही सं ेषण नेटवक असू कते
LAN हणून वग कृ त

अ नेटवकवरी सव उपकरणे एक सामा य ा स म न मा यम सामा यक करतात हणजेच के ब आ ण कवा

नयं क

b नेटवक ी जोड े उपकरणे नेटवकपासून वतं पणे काय क कतात.

c या या ी जोड े े कोणतेही उपकरण नेटवकवरी इतर कोण याही उपकरणा ी संवाद साधू कते आ ण d नेटवक

टे क यु नके न नेटवक या तु नेत कमी अंतरावरी भारी डेटा ॅ फक ा समथन दे यास स म आहे.

e नेटवक सामा यत काही क ोमीटर याम ये मया दत े कवा व ापीठ कॅ स काया य कवा कारखाना यासारखी एक साइट ापते.

LAN घटक
LAN चे घटक हणजे फाइ स हर वक टे न नेटवक ऑपरे टग स टम LAN के ब ए ट ह आ ण पॅ स ह हब इ.

अ वक टे न हा एक
वापरकता माय ो कॉ युटर आहे याम ये उ उजा सं ेषण सु वधा आहेत. याची दे वाणघेवाण होऊ कते
इतर वक टे स कवा फाइ स हरसह संदे .
वक टे स दोन कारची असू कतात वापरकता
वक टे न आ ण स हर वक टे न.

युज र वक टे न हे नेटवकवरी माय ो कॉ युटर आहे जे नेटवकम ये वे कर यासाठ वापर े जाते.

स हस वक टे न नेटवकवरी इतर वक टे सवर या कर यासाठ सेवा करते. वापरकता वक टे न सामा यतः इतर वक टे स या वनं यांची या करत नाही.

स हर वक टे न इतर वक टे सना सव ेअ र कर यायो य नेटवक संसाधने उप क न दे ते.

टर स हर आ ण फाइ स हर यांसार या नेटवकम ये एकापे ा जा त स हर वक टे न जोड े जाऊ कतात.

साधारणपणे स हर वक टे न हे सवात ा वक टे न असते.

स हर वक टे न सम पत कवा गैर सम पत असू कते. सम पत वक टे न या बाबतीत ते इतर वापरकता अनु योगांसाठ उप नाही. नॉन डे डके टे ड
स हर वक टे न वैय क वक टे न हणून पट होते आ ण याच वेळ नेटवक संबं धत काय करते.

फाइ स हर फाइ स हर ही य ात संगणकावर चा णारी या आहे जी ायंट ा या संगणकावरी फाइ सम ये वे दान करते. फाई
स हर सॉ टवेअ र चा वणा या संगणकासाठ हा द थ पणे ागू के ा जातो. या अथाने नेटवकवरी इतर वक टे सवर फाय दे यासाठ व ेष
सॉ टवेअ रसह हा एक ा संगणक आहे. फाइ स या ो ाम फाइ स कवा data फाइ स असू कतात एकाच वेळ अनेक वक टे स ारे ेअ र के या
जातात. नोवे नेटवेअ र ही एक ोक य नेटवक ऑपरे टग स टम आहे.

गेटवे गेटवे LAN दर यान संवाद साध यात मदत करतो. एक वक टे न गेटवे हणून काम कर यासाठ सम पत असू कते. व ेषत जे हा भ तं ान
अस े या दोन नेटव सना एकमेक ां ी संवाद साधायचा असतो ते हा हे आव यक असते. गेटवेचा वापर LAN ा मेन े म संगणका ी जोड यासाठ दे ख ी के ा जाऊ
कतो.

नेटवक इंटरफे स यु नट नेटवक इंटरफे स माय ोकॉ युटरम ये ा पत के े ा मु त स कट बोड आहे. या ा नेटवक काड नेटवक अडॅ टर कवा नेटवक
इंटरफे स यु नट हट े जाऊ कते. हे वक टे सना नेटवक ी फं न आ ण फ जक कने ट करते.

२७
Machine Translated by Google

ऍ ट ह हब हब हे एक इ े ॉ नक उपकरण आहे याम ये ट् व टे ड पेअ र के ब स वाप न अनेक संगणक जोड े जातात. अ◌ॅ ट ह हब हा
स य ड हायसेससह पॉवड ड यु न पॉ ट आहे जो र या नोड् स ा एक क ोमीटरपयत चा वतो. हे नेटवकवर आठ नोड् सपयत कने ट क
कते. स य हब ारे वा न जाणारे कमा अंतर सुमारे फू ट आहे.

पॅ स ह हब हा हब एक वतरण ब आहे जो कमी अंतरावर चार नोड् सपयत कने ट कर यासाठ नेटवकम ये पॉवर कवा स य उपकरणे
वापरत नाही. न य हबने ाप े े कमा अंतर जवळपास फू ट आहे.

LAN के ब LAN ाउ गतीने डेटा ह तांत रत कर यास स म अस े या उ कृ के ब ची आव यकता आहे. समा ीय

नेटव कग संगणकासाठ के ब स कवा फायबर ऑ टक के ब स वापर या जाऊ कतात.

h नेटवक ऑपरे टग स टम NOS NOS सव नेटवक घटकांना एक त करते. NOS वक टे स दर यान सं ेषण आ ण ई मे सार या
इतर कायासह फाइ आ ण स हगची सु वधा दे ते. ब तेक LAN म ये NOS संगणका या ऑपरे टग स ट मसह अ त वात असते.. संगणकाची
ऑपरे टग स ट म थम स ट म या वनंतीवर या करते आ ण वक टे न संसाधनांवर या करते. जर ती ा नक वनंती नसे हणजे नेटवक
संसाधने वापरावी ागती तर वनंती पूण कर यासाठ NOS कडे ह तांत रत के जाई . अ ा कारे डेटा टोरेज ेस आ ण इतर प रधीय
संसाधनां या सामा यकरणावर वे नयं त कर यासाठ NOS जबाबदार आहे. i अ◌ॅ के स सॉ टवेअ र LAN चा आणखी एक घटक हणजे
अ◌ॅ के न सॉ टवेअ र. अ◌ॅ के न सॉ टवेअ र ब वापरकता वातावरणात काय करते याची खा ी करावी ागे .

j ोटोकॉ उपकरणांमधी डेटा ा स म नसाठ ोटोकॉ आव यक आहे. ोटोकॉ हे संगणक आ ण इतर उपकरणांमधी डेटा
ा स म न नयं त कर यासाठ नयम आ ण यांचे संच आहेत. ते उपकरणांमधी सं ेषणासाठ सामा य तां क मागद क त वे आहेत. ते स न
कोण या माने ह तांत रत के े जाती ह तांतरण पूण कर यासाठ स न इ याद न द करतात. फ समान ोटोकॉ वापरणारी उपकरणे थेट
संवाद साधू कतात. पाठवणे आ ण ा त करणारी दो ही साधने सं ेषण भावी कर यासाठ समान ोटोकॉ वापरणे आव यक आहे. devic व वध
ोटोकॉ मधी संवादासाठ इंटरमी डएट इंटर टे न ड हाइस कवा सॉ टवेअ र आव यक आहे.

ोटोकॉ खा काय करतो

अ सं ेषणाती इतर उपकरणासह एक वा सेट करा. b सं ेषणाती इतर घटकांना

घटक ओळखा ड हाइसचा चॅने आयडी पाठवणे c डेटा पाठवा आ ण याचा अथ ावा d डेटा ा स म नवर सतत अ भ ाय ा जसे क

डेटा ा त होत नाही आ ण समज ा जात नाही. e व कळ त डेटा पु हा सा रत कर याची वनंती. f ुट आढळ यास पुन ा ती येत त

रहा. g ा स म न समा त कर याचा वीकाय माग दान करा जेण ेक न सव उपकरणांनी या पूण के असे .

व वापरक याचा वापर कर यासाठ डझाइन के े या क यु नके न सॉ टवेअ रम ये ोटोकॉ ए बेड के े ा आहे. वापरक या ा
ोटोकॉ ब काळजी कर याची गरज नाही कारण सं ेषणाम ये सामी अस े े घटक ोटोकॉ जुळ णी करतात. डेटा क यु नके न ोटोकॉ दोन
मु य कारचे आहेत ए स ोनस आ ण स ोनस. स ोनस ोटोकॉ ा स म न सं ेषणाती उपकरणे इतरांसह सम मत करणे आव यक आहे.
सारण वेळे या अंतराने नयं त के े जाते आ ण टाट टॉप बट् स ारे नाही. उदाहरणाथ घ ाळ आधु नक म ये वेळ म यांतर सेट करते.

२८
Machine Translated by Google

ए ानेट आ ण ई मे

Extranet हे खाजगी नेटवक आहे जे पुरवठादार व े ते भागीदार ाहक कवा इतर वसायांसह वसाय मा हती कवा ऑपरे सचा काही भाग सुर तपणे ेअ र

कर यासाठ इंटरनेट ोटोकॉ आ ण सावज नक रसंचार णा वापरते.

ई मे ारे कागदप े इ े ॉ नक प तीने तयार क न पाठव जातात. संदे पाठव यासाठ ा तक याना स या टोका ा उप त राह याची गरज नाही. संदे प या या

इ े ॉ नक मे बॉ सम ये सं हत के ा जातो. ा तकता जे हा मोकळा असे ते हा तो मे बॉ स उघडू कतो आ ण संदे वाचू कवा मु त क कतो.

ए ानेट

Extranet कं पनी या इं ानेटचा एक भाग पा ह ा जाऊ कतो जो कं पनीबाहेरी वापरक यासाठ व ता रत के ा जातो. याचे वणन मनाची ती हणून दे ख ी के े गे े

आहे याम ये इंटरनेट इतर कं प यांसह वसाय कर याचा तसेच ाहकांना उ पादने वक याचा एक माग हणून समज ा जातो. Extranet डेटा वाह सुर त क न इंटरनेटवर एका

ठकाणा न स या ानापयत इं ानेटचा व तार करते वसाय भागीदारा ा स या इं ानेटवर. अ ा कारे वसाय भागीदार पुरवठादार कजदार वतरक ाहक आ ण इतरांचे इं ानेट

करारा ारे ए ानेट्स ी जोड े े असतात. Extranet ा सुर ा आ ण गोपनीयता आव यक आहे. यासाठ फायरवॉ स हर व ापन ई जारी करणे आ ण ड जट माणप ाचा

वापर कवा वापरकता माणीकरणा या त सम मा यमांचा वापर संदे ांचे कू टब करण आ ण सावज नक नेटवक ारे सु होणा या आभासी खाजगी नेटवकचा वापर आव यक आहे.

ए ानेटची वै े

Extranet ची मह वाची वै े खा माणे आहेत. अ हे एक व ता रत इंटरनेट आहे

कॉप रेट फायरवॉ या बाहेर त खाजगी वसाय नेटवक. b हे इं ानेट ा संद भत के े जाऊ कते जे अ धकृ त

बाहेरी ोकांसाठ अं तः वे यो य आहे. c हे असे नेटवक आहे जे सामा य उ े सामा यक करणा या इतर वसायां ी जोड यासाठ इंटरनेट वापरते.

ए ानेटचा वापर

कं प या यासाठ Extranet वाप कतात .इ े ॉ नक

डेटा इंटरचज वाप न मो ा माणात डेटाची दे वाणघेवाण करा.

. उ पादन कॅ ट ॉग के वळ घाऊक व े ते कवा ापारात अस े यांसोबत ेअ र करा. c संयु वकास य नांवर इतर कं प यांसह सहयोग करा.

. इतर कं प यांसह संयु पणे ण काय म वक सत करा आ ण वापरा. e सं न बँक ां या वतीने एका कं पनी ारे व ा पत के े े ऑन ाइन बँ कग अज यासार या इतर कं प यां या

गटा ा एका कं पनी ारे दान के े या सेवा दान करा कवा वे करा.

. के वळ भागीदार कं प यांसह सामा य हता या बात या ेअ र करा.

. मॅ युफॅ च रग कं प या डझाईन मॅ युफॅ च रग े ु ग आ ण . पुरवठा साखळ म ये वतरणाचे सम वय साधू कतात. ए ानेटसह तं ान कं प या यां या

ाहकांना समथन दे ऊ कतात

आ ण भागीदार आ ण ते बनवतात
. कमचा यांसाठ र वे ासाठ य. ए ानेटचा वापर क न व ीय सेवा कं प या मा क या नेटवकचा खच कमी क कतात. ए ानेटसह का न कं प या डझाइन आ ण

उ पादन च ाचा वेग वाढवू कतात.

. इतर फायदे

ज द टनअराउं ड वेळ सुधा रत सं ेषण

Machine Translated by Google

कागदाचा कमी झा े ा वाह

ोध यायो य प वहार उ म सेवा
कमी ओ हरहेड आ ण खच सुधा रत

कमचा यांचे मनोब वाढ े े मा जन.

व चकता आ ण के े ब ट. सं मणका न
अडथळे कमी के े . अ पै ु व.

ए ानेट या उदाहरणां या सं त सूचीम ये हे समा व असू कते

पुरवठादारांना संबं धत इ हटरी तरांवर वे कर याची अनुमती दे ण े ायंटना

यां या खा या या न द चे पुनराव ोकन कर यास अनुमती दे ण े व ा याना रअ

टाइमम ये प ा मा हती अ त नत कर यास अनुमती दे ते. इं ानेट माणे वे फ तथेच मंज ूर के ा जातो जथे तु ही ा पत करता क ते आव यक
आहे. अ तसंवेदन ी साम ीचे घुसखोरीपासून संर ण क न वापरक याचा वे नवीनतम सुर ा तं ाना ारे नयं त के ा जातो.

इं ानेट ए ानेट्स आ ण ई कॉमसमधी संबंध

उ राचे तीन भाग आहेत. थम इं ानेट ए ानेट्स आ ण ई कॉमसम ये ावसा यक वापरक याना जोड यासाठ इंटरनेट ामु याने वेब
ोटोकॉ चा वापर समान आहे. सरे इं ानेट अ धक ा नक कृ त आहेत आ ण यामुळे अ धक वत रत ए ानेट्सपे ा डेटा अ धक वेगाने ह वू
कतात. बँड वड् थ मयादा ई कॉमसवर दे ख ी ागू होतात. तसरे नेटवक व ापक वापरक यावर कती नयं ण ठे वू कतात ते तीन तं ानासाठ
भ आहे.

इंटरनेटवर ासक वापरक या या न त गटासाठ वे आ ण धोरण थोड यात न दे ऊ कतात. उदाहरणाथ एखाद कं पनी रेड हॅट
न स ा तची मानक डे कटॉप ऑपरे टग स ट म आ ण नेट के प क यु नके टर हे याचे मानक ाउझर आ ण मे ायंट हणून न द क कते.
यानंतर कं पनी इं ानेट वक ो अ◌ॅ के स कते जे एकसमान संगणक य वातावरणाचा फायदा घेतात यावर ती मजबूत नयं ण ठे वते.
बझनेस टू बझनेस ए ानेटवर येक सहभागी कं पनीती स ट म आ कटे ट् सने समान इंटरफे स आ ण सुसंगत दाथ डेटा अथ सु न त
कर यासाठ सहयोग करणे आव यक आहे. एक कं पनी आप या ापार भागीदारांवर मानकांची वाजवीपणे अंम बजावणी क कत नस यामुळे
ए ानेट ऍ के न डे ह पसनी इं ानेट या बाबतीत अस े या तं ाना या व तृत ेण ीचा वचार के ा पा हजे. उदाहरणाथ ए ानेटम ये सहभागी
होणारी एक कं पनी माय ोसॉ ट इंटरनेट ए स ोरर सरी नेट के प ने हगेटर . आ ण सरी ने हगेटर गो .x वापरत असू कते ए ानेट ारे
सहयोग कर यासाठ ऍ के सना सव त न ध व के े या ॅ टफॉमवर पुरे ी काम गरी करावी ागे .

हेच खरे आहे या नही अ धक ई कॉमससाठ याम ये ापार भागीदार एकमेक ांना पूण पणे अनोळखी असू कतात. जे हा तु ही सुपरमाकटम ये
जाता ते हा ही प र ती असते संवादाती सामा य वार य वसाय वहारा या गरजेवर आधा रत असते आ ण द घका न व ासाह नातेसंबंधांवर
अव ं बून नसते. अ ा कारे ई कॉमस ऍ के स अनेक दा इं ानेट कवा ए ानेट ऍ के सम ये नस े या सुर तते या आ ण वहारा या
अखंडते या उदाहरणाथ ऑडरचे खंडन न करणे या पातळ चे समथन करतात.

ई मे इ े ॉ नक मे

ई मे हा एक इ े ॉ नक संदे आहे जो एका संगणका ारे स या संगणकावर पाठव ा जातो. आ ही वैय कआण वसाय संबं धत
संदे सं नकांसह पाठवू कवा ा त क कतो जसे क च े कवा व पत द तऐवज.
आ ही गाणी आ ण संगणक काय म दे ख ी पाठवू कतो. ई मे सं ेषण आ यकारकपणे सोपे आहे. ए
Machine Translated by Google

नेटवक ी कने ट कर यासाठ PC आ ण मॉडेम अस े नेटवक ी कने ट के े या इतरां ी संवाद साधू कते. संदे व रत तयार आ ण पाठ व ा जाऊ कतो.
स या ा तो ई मे सापडतो जे हा तो याचा मे बॉ स तपासतो आ ण तो याच कारे संदे ावर पु हा ेक कतो. पाठव े ा संदे खाजगी आहे आ ण
इतर कोणीही तो वाचू कत नाही.

ई मे सेवे या येक वापरक याकडे ई मे प ा हणून वापरकता आयडी कवा पासवड असतो. प ह गो हणजे मॉडेम आ ण क यु नके न सॉ टवेअ र
वाप न ऑन ाइन मळवणे. स टम ा यूज र आयडी आ ण पासवड आव यक आहे. आता वापरकता वड ोसेसर वाप न याचा संदे डॉ युमट या व पात तयार
क कतो.
संदे पाठव यापूव ा तक याचा ई मे प ा टाइप करणे आव यक आहे

ई मे ारे स टम ी कने ट के े या येक ा एक मे बॉ स आ ण ई मे पाठव यासाठ आ ण ा त कर यासाठ आव यक सॉ टवेअ र द े जाते.

मे बॉ स ही फ एक फाइ आहे याम ये ई मे स टम इ े ॉ नक द तऐवज सं हत करते. वापरकता नेटवकवरी संदे ांसाठ याचा मे बॉ स तपासू कतो.
ेषक याची आ ण ा तक याची ओळख न द करतो. ेषक नंतर द तऐवज तयार करतो कवा सं हत द तऐवज पुन ा त करतो आ ण पाठवतो.

ई मे ही एक द तऐवज संपक सु वधा आहे. ा तक या ा दे ख ी भावना समजतात याची खा ी कर यासाठ काही गैर मौ खक स न कर यासाठ व ेष
च हांचा संच वापर ा जातो.

ई मे हणजे इ े ॉ नक प तीने ट मन ते ट मन पयत मा हतीचे सारण. द तऐवज वड ोसेसरम ये तयार के ा जातो आ ण इ े ॉ नक प तीने
मे के ा जातो. ई मे मधी मू भूत सु वधांम ये संदे तयार करणे संदे ह तांत रत करणे आ ण वतरणानंतरची सेवा समा व आहे. ई मे सेवा पारंपा रक मेन े म
आधा रत कवा घुसंगणक आधा रत कवा PCS सह LAN आधा रत णा असू कते यातून वे करता येई .

ई मे चे काम

सव थम संदे आ ण ा तक याचा ई मे प ा टाइप करणे आव यक आहे. एकदा पाठवा बटण क के यानंतर हा ई मे मॉडेम ारे अ◌ॅना ॉग
स न म ये पांत रत झा यानंतर टे फोन ाइन ारे पाठ व ा जातो. ई मे संदे आम या सेवा दा या या स हरवर येतो. स हरने ई मे प ा वैध हणून
ओळख यास मे एकतर सेवा दा या या नेटवक ारे कवा ा तक या या सेवा दा या ा इंटरनेट गेटवे ारे पाठ व ा जाई .

ई मे पाठव यासाठ आ हा ा इंटरनेट ी जोड याची आव यकता आहे आ ण मे फॉरवड करणा या मे स हरवर वे असणे आव यक आहे. इंटरनेट

ई मे पाठव यासाठ वापर या जाणा या मानक ोटोकॉ ा SMTP हणतात सा या मे ा सफर ोटोकॉ साठ हान. हे POP स हर या संयोगाने काय करते.
पीओपी हणजे पो ट ऑ फस ोटोकॉ .

जे हा आ ही ई मे संदे पाठवतो ते हा आमचा संगणक तो SMTP स हरवर पाठवतो. स हर ई मे प ा पाहतो फाफावरी प या माणे नंतर तो
ा तक या या मे स हरवर अ े षत करतो. एकदा का संदे गंत मे स हरवर आ ा क जोपयत प ा ा त होत नाही तोपयत तो सं हत के ा जातो. याचा ई
मे प ा आहे अ ा कोणा ाही आ ही जगात कु ठे ही ई मे पाठवू कतो.

ई मे माग

MIME या आगमनाने याचा अथ ब उ े ीय इंटरनेट मे व तार आ ण इतर कार या ए को डग योजना आहेत आ ही के वळ इ े ॉ नक प तीने
संदे पाठवू कत नाही तर आ ही व पत द तऐवज फोटो वनी फाइ स आ ण ह डओ फाइ स दे ख ी पाठवू कतो.

ई मे साठ पायाभूत सु वधांची आव यकता . वैय क संगणक .

टे फोन कने न

३१
Machine Translated by Google

. मोडेम

. मे ग सॉ टवेअ र उदा. आउट ु क ए स ेस कवा नेट के प क यु नके टर कवा इंटरनेट ए स ोरर इ.

ई मे चे फायदे

. ेषका या सोयीनुसार संदे तयार आ ण पाठव े जाऊ कतात.

. ा तक या या सोयीनुसार संदे ा त के ा जाऊ कतो.
. सारण व रत होते आ ण संदे मे बॉ सम ये सं हत के ा जातो
ा तकता
. णा संदे वतरणाची पु ी क कते.
. संदे ा या ती एका धक ा तक याना पाठव या जाऊ कतात.
. हे कागदाचे काम कमी करते.
तोटे

. ा तक याकडे ई मे कने ट हट असणे आव यक आहे. यां याकडे संगणक ट मन मॉडेम असणे आव यक आहे
आ ण टे फोन.
. यांनी याच ई मे सेवा दा याचे सद य व घेत े पा हजे.
. खराब रसंचार सा रत संदे ा या गुण व ेवर प रणाम करते.
. सव गैरसोय असूनही ई मे हे मा हती सा रत कर याचा एक व त कार आहे. INDONET NICNET DARTMAIL आ ण ICNET
ही सेवा भारतात दान करतात. वापरकता अ ा ई मे सेवा दान करणा या एज सीचा सद य होऊ कतो आ ण यांची सु वधा वाप
कतो.

ई मे प ा नमुना

इंटरनेट ई मे प यांचे सामा यत दोन मु य भाग असतात alpha@gmail.com. थम वापरकता नाव अ फा आहे जे ा तक या या
मे बॉ स ा संद भत करते. नंतर एक अ ता च ह @ आहे. पुढे हो ट नाव gmail येते या ा डोमेन नाव दे ख ी हणतात. हे मे स हरचा संदभ
दे ते या संगणकावर ा तक याकडे इ े ॉ नक मे बॉ स असतो. हे सहसा एखा ा कं पनीचे कवा सं ेचे नाव असते. डोमेन नावा या ेवट एक
ब . यानंतर दोन कवा तीन अ रे असतात जसे क .com आ ण .gov जे उ तरीय डोमेन सू चत करतात. डोमेन नावाचा हा भाग सं ेचा
कार कवा हो ट स हर अस े ा दे सू चत करतो.

ई मे संदे
ई मे संदे दोन मु य भागांसह अ रांसारखे असतात.
ीष े ख ाम ये ा तक याचे नाव आ ण प ा याचे नाव आ ण प ा समा व आहे
कॉपी के े जात अस े े कोणीही आ ण संदे ाचा वषय. काही ई मे ो ाम तुमचे नाव आ ण प ा आ ण संदे ाची तारीख दे ख ी द त करतात.

रीरातच संदे असतो. जसे प पाठवताना आप या ा यो य प ा हवा असतो. जर आ ही चुक चा प ा वापर ा कवा चुक चा टाईप के ा तर आमचे
मेसेज परत पाठवती ेषकाकडे परत जा प ा अ ात दनचया. जे हा आ हा ा ई मे ा त होतो ते हा ीष े ख आ हा ा ते कोठू न आ े ते कसे पाठव े गे े
आ ण कधी पाठव े गे े हे सांगते. हे इ े ॉ नक पो टमाकसारखे आहे. फा यात सी बंद के े या प ा माणे ई मे खाजगी नाही. हे पो ट काड सारखे आहे.
मेसेज अ ा ोकां ारे रोख े जाऊ कतात आ ण वाच े जाऊ कतात जे खरोखर ते पा नयेत. हणून आ ही कोणतीही गोपनीय मा हती समा व करणे टाळ े
पा हजे जोपयत आम याकडे ती ए ट कर याचा माग नसे .

मे सचा वापर

येण ारे मे दररोज कमान वेळ ा तपास े जाऊ कतात. मंडळ काया य मु य काया य सेवा ाखा ाहकां ी संवाद साध यासाठ
आ ही ई मे सु वधेचा ववेक पूण आ ण ापकपणे वापर क कतो.
Machine Translated by Google

सव दे ांतगत आ ण परदे ी ाहकांना ई मे आयडी सं ेषण करा आ ण पा सगसाठ सु वधेचा वापर करा
बँके ने सु के े या नवीन योजनांची मा हती आ ण यांना इतर मह वाची मा हती.

ाहकांना यां या तातडी या बँ कग आव यकतां या मा हतीसाठ ई मे ारे ाखे ी संपक साध यास ो सा हत करा.

नवीन ाहकांना आक षत कर यासाठ व मान ाहकां ी ुभे ांची दे वाणघेवाण कर यासाठ आ ण प रसराती अ कडी घडामोड ची मा हती दे यासाठ
वपणन साधन हणून सु वधेचा वापर करा.

अंतजा ोधक

वेब ाउझर सामा यत ाउझर हणून संद भत हे व वाइड वेबवरी मा हती संसाधने पुन ा त कर यासाठ सादर कर यासाठ आ ण माग मण
कर यासाठ एक सॉ टवेअ र अनु योग आहे. मा हती संसाधन यु नफॉम रसोस आयड टफायर URI URL ारे ओळख े जाते आ ण ते वेब पृ तमा ह डओ कवा
साम ीचा इतर भाग असू कते. संसाधनांम ये उप त अस े या हायपर स वापरक याना यां या ाउझर ा संबं धत संसाधनांवर सहजतेने ने हगेट कर यास स म
करतात .

जरी ाउझर हे ामु याने व वाइड वेब वापर या या उ े ाने अस े तरी ते दे ख ी वापर े जाऊ कतात
खाजगी नेटवकम ये वेब स हर ारे दान के े मा हती कवा फाइ स टममधी फाइ सम ये वे कर यासाठ .

इंटरनेट ाउ झग कवा नेट स फग या ा अनेक दा हणतात व वध कं प या सं ा ै णक सं ा मा सके इ याद नी

हो ट के े या इंटरनेटवरी व वध वेब साइट् सना भेट दे याची या आहे. इंटरनेटम ये तुम या वसाया ा इं
मदतटरनेक
ट ए सकणारी
ोरर गु
मागहतीचा
ोमखआजना
ण ऑपे
आहेर.ा फायरफॉ
हे मुख वेस
ब
ाउझर आहेत .

वेबवर ोधत आहे

व वाइड वेब मा हती का त कर याचा एक वहाय आ ण कायदे ीर माग हणून उदयास आ ा आहे.
काही व कारची मा हती मु ण ोत वाप न ोध यापे ा वेबवर अ धक भावीपणे ोध जाऊ कते असे अनुभवाने सुचव े आहे. अ कडे पयत वेबवर मा हती
ोध यासाठ स फग हा एक सामा य ीकोन होता. स फग हे असंर चत आ ण सेर ड पटस ाउ झग आहे. एका व वेब पृ ापासून सु वात क न पृ ठ ते पृ ठ यांचे
अनुसरण कर याचा ीकोन आहे मागात त अंदाज ावणे वकर कवा नंतर अपे त मा हती मळ याची आ ा करणे. स फग हे साधनां वाय ाउ झग आहे.

अनेक नवीन साधने वक सत के गे आहेत जी वेबवर का त मा हती अ धक भावीपणे ोध यासाठ आ ण ोध यात स म करतात. तीन मु य
कारची ोध साधने आहेत जसे क वेब अनु मत आ ण ोध इं जन आ ण वेब नद का.

वेब इंडे स

एक वेब इंडे स वापरक याना व वाइड वेबवर मा हती ोध यात मदत कर यासाठ डझाइन के े आहे. वेब इंडे सेसना कॅ ट ॉग कवा डरे टरी असेही
संबोध े जाते. वेब इंडे स व वाइड वेब ारे उप संसाधने संक त करते आ ण व ा पत करते. अनेक वेब इंडे स उप आहेत. ची प त

सं ा तसेच इतर वै े एका नद ांक ापासून स याम ये बद ू कतात. काही नद ांक वण मानुसार मा हती सादर क कतात इतर ा नक ीकोन घेऊ
कतात. टॉ पक इंडे स के े े सहसा यांची संसाधने एका ेण ीब व ेम ये सादर करतात सामा य ते अ धक व कडे जातात. काही ोक य वेब अनु म णका
आहेत

Yahoo

वेब ॉ र

बझवेब

३३
Machine Translated by Google

वेब डरे टरी वेब डरे टरी

कवा क डरे टरी ही व वाइड वेबवरी एक डरे टरी आहे. हे इतर वेबसाइट ी क कर यात आ ण या सचे वग करण कर यात मा हर आहे. वेब
नद का ोध इं जन नाही आ ण क वडवर आधा रत वेब पृ ांची सूची द त करत नाही. याऐवजी ते ेण ी आ ण उप ेण ीनुसार वेबसाइटची सूची दे ते. वग करण
सामा यत एका पृ ावर कवा क वड या संचाऐवजी संपूण वेबसाइटवर आधा रत असते आ ण साइट् स ब याचदा के वळ काही ेण म ये समा व कर यापयत मया दत
असतात. वेब नद का अनेक दा साइट मा कांना यांची साइट समा व कर यासाठ थेट सब मट कर याची परवानगी दे तात आ ण फटनेससाठ संपादकांचे पुनराव ोकन
सब म न करतात. काही ोक य वेब नद का आहेत http www.aboutus.org http www.about.com http www.botw.org ोध इं जन
एक वेब ोध इं जन हे ोकांना व वाइड वेब ारे उप मा हती ोध यात मदत कर यासाठ एक पर रसंवाद साधन आहे. वेब ोध इं जने खरोखर डेटाबेस असतात
यात हजारो संसाधनांचे संदभ असतात. वापरकत डेटाबेस ी संवाद साधतात व नकषां ी जुळ णारी संसाधने अस यास डेटाबेस हणून सब मट करतात.

वेबवर अनेक ोध इं जन उप आहेत. वेब ोध इं जन वापरकता आ ण अंत न हत डेटा बेस दर यान इंटरफे स दान करते. इंटरफे स वापरक या ा ोध
इं जनम ये टाइप कर यासाठ एक ठकाण सादर करतो जे इंटरफे स हणून भरा आऊट फॉम वापरतात आ ण ज ट ांना समथन दे तात. काही सवात ोक य ोध
इं जने हणजे Google आ ण Yahoo

चे पुनराव ोकन करा .

इंटरनेट प ा काय आहे
. IP प ा काय आहे
. डोमेन नेम हणजे काय
४. URL वर एक ट प हा.

५. वेब पृ हणजे काय

. इंटरनेटचा वापर सांगा
७. ई मे चे फायदे सांगा.
. वेब ाउझर हणजे काय
९. वेब ाउझरचे कार करा

. ई मे कसे काय करते

३४
Machine Translated by Google

यु नट III

इ े ॉ नक कॉमस आ ण ई बझनेस

प रचय जाग तक
बाजारपेठेत इंटरनेटची वाढ अ धक ावसा यक सं ांना या मा यमाचा ापारासाठ वापर कर यास आक षत करते. ावसा यक
कं प या संवादासाठ सु वाती ा इंटरनेट वाप कतात. याची उ पादने आ ण सेवांची मा हती दे यासाठ वेबसाइट् स सेट के या जातात. वसा यक
कं प या कॉप रेट मा हती उ पादन मा हती वपणन संबं धत सेवा इ. ऑफर करतात. इंटरनेटने तुक ां या बाजारपेठेती द अगद वन मागाने
एक त के े आहेत. पण हा संवाद झपा ाने वाढत आहे. वसा यक कं प यांसाठ इंटरनेटचा सवात मह वाचा फायदा हणजे तो अ यंत कमी
खचात ाहकांपयत पोहोचू दे तो.

इ े ॉ नक कॉमस

इ े ॉ नक कॉमस हणजे इ े ॉ नक नेटवकवर उ पादन कवा सेवा ोधणे नवडणे खरेद आ ण व करणे उ पादनांचा चार
व वतरण संक न आ ण वतरण सेवेसाठ ते संगणक आ ण सं ेषण नेटवक वापरते.

इ े ॉ नक इंटरचज इ े ॉ नक मे इ े ॉ नक बु े टन बोड इ े ॉ नक फं ड ा सफर आ ण इतर नेटवक आधा रत तं ान

यासार या व वध इ े ॉ नक णा चा वापर क न वसाय मा हतीचे पेपर े स ए सचज हणून ई कॉमसची ा या के जाऊ कते.

ई कॉमस ही मा हती उ पादने आ ण सेवां या वतरणाची या आहे याम ये के ब स ारे दे यके समा व आहेत ई कॉमस हणजे
मॅ युअ या आ ण कागद वहारांने
चटे ऑटोमे
वक आ णन जे
त थसम
े सं ऍ ासेपूस
ण पणे
उपकरणां
इ े ॉारेनक
. वातावरणात जातात जेथे सं ेचे काय कवा काय बद ते. या
इ े ॉ नक वातावरणा या प रचयामुळे .

ई कॉमस ही वसाया या े ाती इ े ॉ नक साधने आहे जी व तू आ ण सेवां या सुधा रत गुण व ेसह कमी खचात सं ा ाहक
पुरवठादार कमचारी आ ण सरकार यां या गरजा पूण करते.

IBM कॉप रे नने ई कॉमसची ा या खरेद दार आ ण व े ते यां याती वसाय येचे ऑटोमे न अ ी के आहे.

ई कॉमसचा ऐ तहा सक वकास ावसा यक वहार मानवी

स यतेइतके च जुने आहेत. व े ता वकतो आ ण खरेद दार उ पादन वकत घेतो परंतु उ पादन कवा सेवेची गुण व ा कायप ती
मा हतीचा वाह आ ण वहारात अव ं ब े प त यावर भर द ा जातो.

वषा या घडामोडी या
द कात बँक ांमधी इ े ॉ नक नधी ह तांतरणाचा प रचय या द कात इ े ॉ नक
मा EDI ई मे ा सफर
म य ोटोकॉसामा जक
ोब संवहाद े जचॅट म याानउसामा यकरण
राधात फाइअ वभा य
कामाचा
भाग ुपवेअ र ॅ टफॉम ऑपरे सव वाइड वेब संक पना वहाराती अथ व ा माणात अथ व ा. या द कात ई कॉमसचे
मह व नेटवक तं ांवर वसाय वहारांची अंम बजावणी सुधार या या य नात आहे. नेटवक तं ानामुळे छो ा उ ोगांना मो ा औ ो गक
आहे. घरा यां ी धा कर यास मदत झा आहे. ई कॉमस याक ाप हा ावसा यक याक ापांचा अ वभा य भाग बन ा

घडामोडी युनायटे ड
टे ट या सरकारने अ कडेच जाहीर के े आहे क ई कॉमस या भावामुळे सव फे डर खरेद पेपर े स के या जाती . अनेक कं प या
आ ण कं प या स या इंटरनेटवर ई कॉमस करत आहेत.
Machine Translated by Google

ई कॉमसने कम अ ोकां ारे व ा पत के े ा महसू ु प के ा आ ण उ पादन सं ां ारे ाहकां या दारात उ पादने आ ण सेवा तयार
कर यासाठ वापर जातात.
ई कॉमसचा उ े ाहकां या गरजा तसेच व वध याक ापां या गरजा पूण क न महसू नमाण करणे आहे.

इ े ॉ नक कॉमसम ये खा गो चा
समावे होतो अ इंटरनेटवर खरेद आ ण व
ब इ े ॉ नक प तीने पेमट करणे क वसाय
वहार याम ये कोणतेही भौ तक दे वाणघेवाण कवा ारी रक संपक नाही. ड तो ारी रक संपका वाय am
इ े ॉ नक नेटवकवर वसाय वहार करत आहे.
इ े ॉ नक कॉमस ी संबं धत सम या आहेत अ ओळख ब माणीकरण क डेटाचे संर ण
ड गोपनीयता या सम या वाप न सोडव या जाऊ कतात अ सुर त सॉके ट े यर
आ ण हायपरटे ट ा सफर ोटोकॉ ब ड जट वा री c सावज नक क
टो ाफ वापरणे ड जट माणप े वापरणे.

ई कॉमसम ये वहाराती प इ े ॉ नक प तीने संवाद साधतात. ते भौ तक ा ांब अंतराने वेगळे के े जाऊ कतात तरीही इ े ॉ नक नेटवक
यांना के वळ वहार पूण कर यासाठ च नाही तर व नंतरचे समथन मळव यासाठ दे ख ी एक आणते ई कॉमस हे के वळ इंटरनेटवर वहार करत नाही तर इतर
काही गो चाही उ े आहे. जसे

वेब एखा ा सं च
े ा वसाय स म करते जेण ेक न ते अ धक चांग े ाहक पर रसंवाद सु भ क के ाहक ऑडर आ ण पेमट
ऑन ाइन ा त करणा या ाहकां या चौक ीस सोपवू के .
. ाहकांना अ य वे दान क न ाहक सेवा मता सुधारणे
ाहकां या वार याची मा हती अस े े डेटाबेस.
. ाहकां या गरजांची मा हती गोळा कर यासाठ वेबचा वापर करा आ ण अ ा कारे ाहकां या गरजांना वरीत तसाद दे ऊ न सायक वेळ कमी करा. हे ाहकांना
नवीन उप नवीन उ पादनाची मा हती दे यास फम ा स म करते.

. मा हतीचा वाह सुधा न सं ेती सव याक ापांची उ पादकता वाढवणे

संघटना.
ई कॉमसची वै े

ई कॉमसम ये खा सामा य वै े आहेत

ब गुण व ा सुधारताना आ ण व तू सेवां या वतरणाचा वेग वाढवताना खच कमी करणे ही एक ावसा यक धोरण आहे. c यात संगणक नेटवकवर उ पादने
सेवा मा हती वक याची आ ण खरेद कर याची मता आहे. ड ऑ फस ऑटोमे न आ ण त वसाय वहारांसाठ हा एक उपाय आहे. e वसाय री
इं ज नय रग सार या इं ा बझनेस फं नगम ये सुधारणा कर यासाठ हे एक साधन आहे. f हे सोपे आ ण अचूक पर रसंवादा ारे आंतर वसाय सं ेषण
सुधार याचे साधन आहे

मा हती अद ाबद .

ई कॉमसचे मह व ई कॉमस खा कारणांमुळे

अप रहाय होते
अ कमी सेटअप खच
कोणीही सहज वेबसाइट सेट क कतो. कब ना अ ा अनेक सं ाआण ण सं ा आहेत या ाहकांना वेबसाइट वक सत आ ण ॉ च कर यात
मदत करतात. उ पादनाचे माक टग कर यासाठ मो ा करकोळ ो मची आव यकता नाही फ कमत तप ी ांसह उ पादनाची वै े द वणारी वेबसाइट पुरे ी
आहे.

३६
Machine Translated by Google

b जाग तक मु बाजार

जाग तक बाजारपेठेवर कोणीही वच व गाजवू कत नाही कारण इंटरनेटवरी उप ती के वळ जाग तक द गजांसाठ च नाही तर हान
सं ा दे ख ी कमी खचात स यपणे भाग घेऊ कतात आ ण कठोर धसह धा क कतात. c जाग तक वे

पे ा जा त दे इंटरनेट ी जोड े े अस याने ट ही आ ण टे फोन परवडणारे कोणीही इंटरनेटवर पूण पणे वे क कतात आ ण आव यक मा हती
मळवू कतात. ड तं ानाची उप ता वेब स हर ाउझर इं जन इंटरनेट इ याद सार याच तं ानाचा वापर जगभर के ा जात अस याने वसाय सहज करता येतो. e

अनेक संधी ई कॉमसचा वापर क न व भा ाने दे ण े खरेद करणे इ याद अनेक याक ाप के े जाऊ कतात.

के े . खरं तर संपूण व वध कारचे वहार दान के े जाऊ कतात f इतर ई कॉमस णा वयंच त कर यासाठ आ ण

अनेक पै ू वाढ व यासाठ ा पत के या जात आहेत.

सं ेषण का न वपणन व आ ण ाहक सेवा जसे क

ाहक सं ोधन

पूव व चौक ी मा हती का न

आ ण सार व जा हरात जा हराती जनसंपक खरेद
वहार नधी ह तांतरण उ पादन ` वतरण व नंतरची सेवा चा ू
नातेसंबंध व ापन आ ण ाहक समथन. इ े ॉ नक कॉमसचे फायदे
फ मो ा कॉप रे नसाठ च उप नाहीत आ ण सरकारी वभाग आ ण
अनेक हान ते म यम वसाय ा नक आ ण आंतररा ीय तरावर यां या
वसाया या ऑपरे सम ये मदत कर यासाठ इंटरनेट संबं धत तं ान
वापर यासाठ नवीन कफायत ीर संधी ोधत आहेत.

वसाय प ती

सामा य नेटवक स म वसाय याक ाप खा ीषकांम ये वग कृ त के े जाऊ कतात

संवादासाठ ई मे EDI खरेद साठ EFT

पेमटसाठ तां क डेटा इंटरचज अ भयां क

सानुकू न मागणीवर आधा रत उ पादन
आभासी उ ोग

३७
Machine Translated by Google

इ े ॉ नक बँ कग
व ापन पै ू .
वसाय प ती आ ण आधु नक
वसाय मु यतः तां क सुधारणांवर अव ं बून असतो. ई कॉमस वसाय प त चे व वध ीषकांम ये वग करण के े जाऊ कते. ई
मे ईडीआय ईएफट ॉ ज टक मॅ युफॅ च रग ह डओ कॉ फर सग कोऑ डने न ॉ ज ट स इ याद काही ीषके आहेत. अंतगत
आ ण बा आहेत अंतगत व ापना ारे नयं त के या जाऊ कतात आ ण आव यकतेनुसार व ापना ारे ागू के े जाऊ
कतात. व वध वकास आ ण बद ांमुळे धा मक ावसा यक वातावरणात बा चा उदय होत आहे.

व तारास वृ करणारे घटक ई कॉमस ा

वृ करणारे मुख घटक खा माणे आहेत
ोकसं या ा ीय प र ती.
ाहकां या इ ा आ ण गरजांम ये बद .. ा नक आ थक
प र ती. उ धा जाग तक धा. संगणक
तं ाना या े ात ज द वकास. व तू आ ण सेवांब
ाहक जाग कता वाढवणे. बाजार धोरणात बद . जाग तक करणा या प ती
अनेक दे ांम ये अव ं ब या गे या.

ई कॉमसचा भाव वतरण खचात

घट जाग तक कृ त बाजारपेठा कमी उ पादन
च का ावधी ाहक आ ण म य ांक डू न
वाढ े ा तसाद संगणक नेटवक या े ाचा
ज द वापर व तृत बाजारपेठांम ये पयायी नणय घे याची गरज उ कमत आ ण
कागद वहार.

तां क गती अनेक दे ांनी एका रा यातून

स या रा यात मा आ ण सेवांची ज द वाहतूक कर यासाठ सुपर हायवे आ ण अ याधु नक र ते आ ण रे वे उप क न वाहतूक व ेचे
आधु नक करण के े आहे. आंतररा य महामाग णा ने व तू आ ण सेवां या ज द वतरणाची तरतूद के आहे. तां क वकासाची कारणे आहेत
ई कॉमस फोस आहेत अथ ा घटक जाग तक करण घटक ड जट अ भसरण गुण व ा धा वेळ जाग कता ाहक संवाद
ड जट अ भसरण

व े ता आ ण खरेद दार संबं धत पयावरण ऑपरेटर यां याती वहार ड जट मा यमां ारे के े जातात. ड जट मा यमांमुळे डेटावर
या करणे आ ण बट् सम ये सा रत करणे य होते. डेटा कवा मा हती ड जट तं ाना ारे समज यायो य प तीने तयार के जाऊ कते
आ ण ड जट तं ाना ारे सा रत के जाऊ कते. ा तक याकडे मा हती डीकोड कर याची मता असते आ ण मा हती समजते. अ ा कारे
ड जट तं ानाने स या या वसायात वहारा या व तारासाठ मदत के आहे.

३८
Machine Translated by Google

ड जट अ भसरण हणजे मा हती सं हत एक त आ ण ड जट तं ाना ारे हाताळ जाते. यामुळे मा हती वेळ न गमावता काय मतेने वा हत
होऊ कते आ ण अ धक जोर दे ऊ न नद त यापयत पोहोचू कते. अ भसरण साम ी अ भसरण आ ण ा स म न अ भसरण हणून वग कृ त के े जाऊ कते.
पु हा याचे वग करण i म ट मी डया अ भसरण ii ॉस मी डया अ भसरण iii टोरेज अ भसरण iv मा हती अ भसरण v वे उपकरण अ भसरण साम ी अ भसरण
हणजे ड जट फॉममधी डेटाचे अ भसरण. या डेटावर या सं हत पुन ा त व धत पांत रत आ ण संकु चत के े जाऊ कते. हे तं ान वृ प े पु तक
का न इ याद उ ोगांना मदत करते. डेटा डेटा बेसम ये साठव ा जातो आ ण ाउझर कोण याही व ं ब न करता डेटा ऍ सेस कर यास मदत करतात.
नेटवक इ ा चरने डेटाबेसमधून मा हतीचा सुरळ त वाह स म के ा आहे.

ा स म न क हज स ही मा हती दा याकडू न मा हती आव यक अस े या पयत डेटा सा रत कर याची संक पना आहे. उप म ड जट तं ानाम ये
एक त के े जातात. डेटा संकु चत के ा जातो आ ण रसंचार वायर आ ण के ब स ारे सा रत के ा जातो.

ांचे पुनराव ोकन करा

. ई कॉमस या दाची ा या करा.
. ई कॉमसचे उपयोग काय आहेत

. ई कॉमस या ऐ तहा सक वकासाचे थोड यात वणन करा.

. ई कॉमस वापर या या सम या सांगा.
. ई कॉमस या वै ांची गणना करा.

. ई कॉमसचे मह व सांगा.
. ई कॉमस या व तारास वृ करणारे घटक करा.
. ई कॉमस या तं ाना या गतीचे वणन करा.
Machine Translated by Google

यु नट IV

इ े ॉ नक कॉमसचे कार

प रचय

वसाय मॉडे ही वसाय कर याची प त आहे या ारे कं पनी वतः ा टकवून ठे वू कते हणजेच महसू मळवू कते. वसाय मॉडे मू य ृंख े म ये

कोठे त आहे हे न द क न कं पनी पैसे कसे कमवते हे करते.

काही मॉडे अगद सोपे आहे. एखाद कं पनी व तू कवा सेवा तयार करते आ ण ाहकांना वकते.

जर सव काही ठ क झा े तर व तून मळणारा महसू ऑपरे न या खचापे ा जा त असे आ ण कं पनी ा नफा मळे .
इतर मॉडे अ धक पणे वण े जाऊ कतात. रे डओ आ ण टे हजन सारण हे एक उ म उदाहरण आहे.
सारक हा वतरक साम ी नमाते जा हरातदार आ ण ोते कवा द कां या ज ट नेटवकचा भाग आहे. पैसा कोण आ ण कती कमावतो हे नेहमी सु वाती ाच होत

नाही. तळ ओळ अनेक त ध घटकांवर अव ं बून असते.

समजून घे यासाठ ई कॉमसची ा या कोण याही कारचे वसाय वहार हणून के जाऊ कते याम ये प इ े ॉ नक प तीने संवाद साधतात.

इ े ॉ नक माकटमधी वहार हा प ांमधी अनेक पर रसंवाद द वतो. उदाहरणाथ याम ये माक टग ऑड रग पेमट आ ण ड हरीसाठ समथन यासार या अनेक

े डग पाय यांचा समावे असू कतो. इ े ॉ नक बाजार सहभागी व े ते आ ण खरेद दारांना मा हती तं ाना या मदतीने व तू आ ण सेवांची दे वाणघेवाण कर याची

परवानगी दे ते. इ े ॉ नक माकटम ये तीन मु य काय आहेत जसे क . खरेद दार आ ण व े ते जुळ णे . ावसा यक वहार सु भ करणे . कायदे ीर पायाभूत सु वधा

दान करणे.

इ े ॉ नक वहारांम ये सहभागी अस े या प ां या आधारावर ई कॉमसचे खा कारांम ये वग करण के े जाऊ कते.

ई कॉमस वहार मॉडे

मॉडे वणन Amazon.com

B C थेट ाहकांना उ पादने कवा सेवा वकतो Metalsite.com

B B इतर वसायांना उ पादने कवा सेवा वकते कवा एका धक आणते उदाहरणे

म यवत बाजारपेठेत खरेद दार आ ण व े ते एक

B G वसाय ा नकांना वकत आहेत रा य आ ण फे डर एज सी Igove.com
C C ाहक थेट इतर ाहकांना वकतात Ebay.com
C B ाहक वतः कमत ठरवतात जी वसाय वीकारतात कवा नाकारतात Priceline.com
ई वसाय वहार मॉडे वसाय ते वसाय

B B
२ वसाय ते ाहक B C
३ ाहक ते ाहक C C
ाहक ते ाहक C C अ वसाय ते वसाय ई
कॉमस हे वसा यक कं प यांम ये के े जाते. उदाहरणाथ
मॅ युफॅ च रग फम आ ण त या पुरवठादार कं प यांमधी इ े ॉ नक वहार हणजे B B वहार. हा वभाग इ े ॉ नक वा ण य े ाती सवात मोठा
आ ण वाढणारा वभाग आहे. येथे फम उ पादने खरेद स ा सेवा आ ण यां यासाठ पैसे दे यासाठ इ े ॉ नक नेटवक वापरतात. ु ावसा यक वातावरणात ई
कॉमससाठ वसाय ते वसाय णा वापर जाते. हे अनेक माग समा व करते जेथे ई कॉमसचा वापर एका वसायासह स या वसायास समथन दे यासाठ के ा
जाऊ कतो. B B णा वर द े े बरेचसे ई माकट े स आ ण ई ए चज यांसार या वकासा ी संबं धत आहे परंतु ई कॉमसचा वा त वक वापर ब तेक ई कॉमस
अंम बजावणी च ात न न तरावर आहे.
Machine Translated by Google

B B हे ई कॉमसचे मॉडे आहे या ारे एखाद कं पनी इंटरनेट ारे आप ा ापार आ ण इतर ावसा यक याक ाप करते आ ण
ाहक हा सरा वसाय असतो. याचा अथ इंटरनेट ारे कं प यांमधी ावसा यक याक ाप एक मा यम हणून होतो.

B B चे मुख फायदे ाहकां ी थेट

संवाद क त व मो न ाहकांची न ा
वाढवणे के े ब ट वतरण खचाम ये बचत
B B कसे काय करते साधने आ ण तं े साधन
हणून कमतीचा वापर अनु योग सेवा दा या या
मॉडे चा वापर जे काय मतेसाठ तसेच व वध
ावसा यक ाहकांक डे वैय क दे यासाठ ओळख े
जातात तु ना मक खरेद चा वापर

B B वहार मॉडे

B B टोअर ं ट् स खरेद ऑडरची पूतता आ ण इतर मू यव धत वसाय दान करा

सेवा उदा. Staples.com
B B उ या बाजार उ ोग न द कर यासाठ ापारी समुदाय दान करा. उदा
HotelResource.com
B B ए ीगेटर एका धक पुरवठादारांसाठ वसाय खरेद साठ एकच बाजारपेठ दान करा
उदा. Chemdex.com
B B े डग हब एकापे ा जा त उ या माकटसाठ बाजारपेठ उप करा. उदा. VerticalNet.com B B पो ट करा आ ण माकट
ाउझ करा या ठकाणी सहभाग नी खरेद आ ण व या संधी उप क न द या उदा. CATEX.com B B ाव बाजार
खरेद दार आ ण व े यांना धा मक बो व कर यासाठ बाजारपेठ उप करा

आ ण करार उदा. FreeMarkets.com

B B पूण पणे वयंच त ए सचजेस मा णत खरेद आ ण व करारां या वयंच त जुळ णीसाठ बाजारपेठ उप करा. उदा.
PaperExcange.com
B B उप मां या व हेवाट साठ साधने आ ण तं े साधन हणून कमतीचा वापर
अनु योग सेवा दा या या मॉडे चा वापर जेने रक मॉडे सचा वापर जे
काय मतेसाठ ओळख े जातात तसेच व वध गो कडे वैय क दे तात

वसाय ाहक
तु ना मक खरेद चा वापर. b वसाय ते
ाहक ई कॉमस
ाहक उ पादनांब जाणून घे यासाठ आ ण व के े या उ पादनां या कमत ची तु ना कर यासाठ इ े ॉ नक कॅ ट ॉग तपासतात. ते
फम या वेबसाइटवर उ पादने खरेद करतात आ ण इ े ॉ नक रोख कवा े डट काड सार या इतर मागाने पैसे दे ऊ कतात.

वसाय ते ाहक ही ऑन ाइन वपणन आ ण इंटरनेटवर उ पादने आ ण सेवांचे वतरण ही संक पना आहे. अनेक करकोळ व े यांसाठ
हा एक नैस गक म आहे जे थेट ाहकांना व तू वकतात. B C ई कॉमसम ये य मळ व याची सामा य क पना अ धक ाहकांपयत पोहोचणे
चांग या सेवा दान करणे आ ण कमी खच क न व वाढवणे आहे. ाहकांसाठ ई कॉमस या मह वाची ंसा करणे तु नेने सोपे अस यास
यामुळे यांचा मौ यवान वेळ वाचतो जो ते गद या सुपरमाकटम ये फर यात घा वतात यांना ते यां या घ न ऑन ाइन खरेद क न ते
कर यास स म बनवतात. ह युअ इंटरनेट ॉ पग मॉ सम ये वेळ घा वा आ ण व तू या आ ण यां या दारात वत रत करा.

४१
Machine Translated by Google

पुरवठादार कराणा कानासारखे व मान रटे आउट े ट असू कते. ना व यपूण इंटरनेट कं प यां या तु नेत हे वसाय कदा चत ई कॉमससाठ
स हो यात मंद आहेत परंतु यां याकडे सामा यत चांग ावसा यक रचना तसेच वसाय चा व याचा सखो अनुभव आहे.

ेअ र या कमती वमा कोट ऑन ाइन वतमानप े कवा हवामानाचा अंदाज यासारखी मा हती मळव यासाठ ही या णा चा वापर के ा जाऊ कतो.

B C वापर याची काही कारणे व त खच मो ा संधी.

एकदा इंटरनेटवर आ यावर मो ा संधी आहेत कारण कं प या जा त खच न करता यांची उ पादने संपूण जगा ा माकट क कतात.

जाग तक करण . अगद हान कं पनीत असतानाही वेब तु हा ा एक मोठा खेळ ाडू हणून दाखवू कते याचा अथ असा होतो क खेळ ाचे े ई वसायाने
समत के े आहे.
ऑपरे न खच कमी के ा. वेब ारे व करणे हणजे कागदावरी खच ाहक समथन खच जा हरात खच आ ण ऑडर या खच कमी करणे.

ाहकांची सोय. ोध यायो य साम ी ॉ पग काट जा हराती आ ण पर रसंवाद आ ण वापरकता अनुकू इंटरफे स ाहकां या सोयीसाठ सु वधा दे तात
अ ा कारे अ धक वसाय नमाण करतात. ाहक ऑडरची ती दे ख ी पा कतात आ ण यां या पाव या ऑन ाइन मळवू कतात.

ान व ापन. डेटाबेस स टम आ ण मा हती व ापना ारे आपण आप या साइट ा कोणी भेट द हे ोधू कता आ ण B C या खा माणे
आहेत ह युअ मे ा भेट दे ण े ाहक न दणी ाहकां
ाहक उ पादने खरे द सकरतो
ाठ चांग े मूापारी
य. ऑडरवर या करतो े डट काडवर या के जाते
Oper व ापन पमट आ ण ड हरी ाहका ा मळते व नंतरची सेवा

B C कसे काय करते

ह युअ मॉ ा भेट दे ण े ाहक

न दणी ाहक उ पादन खरेद करतो
ापारी ऑडरवर या करतो े डट
काडवर या के जाते ऑपरे स
व ापन उदा गुण व ा व ापन
पमट कवा ड हरी ाहका ा ा त होते व नंतर सेवा

B C चे फायदे

व त खच मो ा संधी
जाग तक करण कमी झा े ा
प रचा न कनारा ाहकांची
सोय ान व ापन

B C चे अडथळे
• तु ही पा कता परंतु क कत नाही अनुभवू कत नाही आ ण वास
घेऊ कत नाही • ड जट छाया च े रंग अचूक नसतात • ाहक उ सेवा
मानकांची अपे ा करतात
Machine Translated by Google

• कं पनी ँडवर व ास ठे वणे • आ थक सुर ा

• वैय क डेटा

c ाहक ते ाहक ई कॉमस

काही साइट् स ाहकांना एकमेक ां ी थेट वहार कर याची ऑफर दे तात. ाव साइट उदाहरणे आहेत. या ठकाणी
ाव साइट ाहक उ पादने खरेद आ ण व क कतात.
इ े ॉ नक कॉमस उ पादक आ ण ाहक या दोघांसाठ उपयु आहे कारण ते यांना बाजारपेठेपासूनचे अंतर आ ण बाजारपेठेती संध ब
मा हती नस े या पारंपा रक अडथ यांवर मात कर यास मदत करते.
उ पादक आ ण ापा यांना यापुढे मो ा भांडव खचाची आव यकता अस े या भौ तक आ ापना सांभाळ याची गरज नाही. ह युअ ॉस
आ ण इंटरनेटवरी कॉ टॅ ट पॉइंट्स ोड न सट ई जवळ टोरेज स म क कतात आ ण वतरण थेट ाहकांना के े जाऊ कते. जगभराती
जा हरात या वाढ व यता हान आ ण म यम उ ोगांना आ ण वसायांना मदत क कतात यांना परदे ाती ाहकांपयत पोहोचणे
पारंपा रकपणे कठ ण वाटते. ई कॉमस अ ा कं प यांना यांची उ पादने परदे ात वक याचा य न करताना म य ांना र कर यास स म क
कते. d ाहक ते ाहक ाहक ते ाहक णा ई कॉमस याक ापांचा संदभ दे ते जे ाव ै मॉडे वापरते.

या मॉडे म ये वहाराचा समावे असतो जो समीकरणातून वसाय पूण पणे वगळतो. C C णा ाहकांना एकमेक ां ी थेट
वहार कर यास स म करते. या कार या णा ची उदाहरणे www.ebay.com आहेत

www.amozan.com
www.snapdeal.com
www.flipkart.com
C C ई बझनेस मॉडे अंतगत ाहक ऑन ाइन वग कृ त जा हराती आ ण ावा ारे कवा वैय क सेवा कवा कौ य ऑन ाइन वकू न इतर
ाहकांना थेट व करतात. ाहकांना थेट व करणा या ाहकांची उदाहरणे ebay.com ाव आ ण ापारी online.com वग कृ त
जा हराती आहेत
अनेक नवीन ाहक ते ाहक त मा हती दे वाणघेवाण दे ख ी आहेत
पयत $ अ ज महसू मळ याची अपे ा आहे.
वहारा या कारां या संबंधांवर आधा रत ई वसाय मॉडे जरी ई वसाय मॉडे सचे वग करण कर याचे बरेच वेगवेगळे माग आहेत तरीही
यांचे १ वहार प ां या संबंधांवर आधा रत ई बझनेस मॉडे हणून वग करण के े जाऊ कते २ ई वहारा या कारां या संबंधांवर
आधा रत वसाय मॉडे ई वहार प ां या संबंधांवर आधा रत वसाय मॉडे

वसाय वसाय

सरकार

ाहक ाहक

ई वसाय वहार प

४३
Machine Translated by Google

B C थेट ाहकांना उ पादने कवा सेवा वकतो उदा. amazon.com B B इतर वसायांना उ पादने कवा सेवा

वकतो कवा अनेक खरेद दार आ ण व े यांना म यवत बाजारपेठेत एक आणतो उदा. Chemdex.com

B G ा नक रा य आ ण फे डर एज स ना वसाय व उदा. iGov.com C C ाहक थेट इतर ाहकांना

वकतात उदा. ebay.com C B ाहक वत कमत ठरवतात कोणता वसाय वीकारतो कवा नाकारतो. उदा.

Priceline.com हे बझनेस मॉडे मू त खा पॅरामीटस ारे ा सत आहे.

मू यवधना या आधारावर

मु यवधन हणजे उ पादन कवा सेवेत अस े या संध मुळे मू यवधन

वेबवर ऑफर आहे.
नयं णा या आधारावर

नयं णा या उ टोका ा ेण ीब नयं ण असते आ ण खा या टोका ा कोणतेही नयं ण नसते जेण ेक न ते वयं संघ टत होते. साधारणपणे वेबसाइट् स या
धोरणां ारे नयं ण के े जाते. या या आधारावर खा सूचीब के या माणे नऊ कारचे वहार ओळख े जाऊ कतात. ोकरेज एक क

महसू मॉडे

वसायात कमाईम ये व ेषत व का ावधीत व के े या व तू कवा सेवांसाठ कं पनी ा मळा े या एकू ण रकमेचा समावे असतो. हणून
महसू मॉडे हे वसाय मॉडे चा एक भाग आहेत. २ अनेक ऑन ाइन कं प या जा हराती सद यता सं न वपणन इ याद सार या अनेक उ प ा या वाहातून
कमाई करतात. ऑन ाइन मॉडे के वळ व तू कवा सेवा वकत नाहीत तर संपक उदा. बॅनर आ ण मा हती दे ख ी वकतात. उदा. वापरकता डेटा .

पाच ाथ मक महसू मॉडे खा वणन के े आहेत. अनेक भ ता अस याची यता अस याने अनेक कं प या एकच महसू मॉडे वापरत नाहीत. ते उदाहरणाथ
सद यता ु क जा हरात आ ण कवा व सह एक करतात.

जा हरात महसू मॉडे सामा यत जा हरात या

बद यात जा हरातदारांक डू न ु क ु प के े जाते जे ेवट व तर महसू मॉडे म ये उ कृ मु य आहे. जरी मो ा मी डया कं प यां या
त नध नी ट कवा ट हीवरी जा हरात पे ा ऑन ाइन जा हरात ारे कमी पैसे कमाव याब त ार के अस तरी आकडे सात याने वाढणारे उ प द वतात.

जा हरात महसू मॉडे संपकावर आधा रत आहे यामुळे ते कमाई या अ य ोतांपैक एक आहे. पारंपा रक आवृ ी ड े माक टग आहे उदाहरणाथ
वॉ पेपर सुपर बॅनर आयत गगनचुंबी इमारत जे रहदारीनुसार द े जाते त CPC कमत त क कवा CPX कमत त या . मु य ऑन ाइन जा हरात म ये
ड े माक टग सं न

४४
Machine Translated by Google

वपणन अनेक वेबसाइट् सवरी जा हराती CPX आ ण ोध इं जन माक टग CPC . व ेष मॉडे ई मे माक टग आ ण सो मी डया माक टग
आहेत. कमी बजेट अस े या जा हरातदारांसाठ उदाहरणाथ यूयॉक टाई सने सीपीएम कॉ ट पर म आधारावर ड े जा हरात साठ से फ बु कग
टू तयार के े आहे.
आ ण अजूनही नवीन संधी वाढत आहेत.

उदाहरणे

• Google उदा. AdWords आ ण AdSense •

Facebook

• यूयॉक टाइ स माक टग

सब न रे हे यू मॉडे वापरक याना

सेवेची सद यता घे यासाठ नयतका क दै नक मा सक कवा वा षक ु क आकार े जाते. ब याच साइट् स ी मयम सद य वासह वनामू य साम ी
एक करतात हणजे सद य कवा के वळ सद य साम ी.
सद यता ु क वहारांवर अव ं बून नाही. सद य यांना पा हजे तत या ांब आ ण अनेक दा साम ी वापरतात. उदाहरणाथ का क आ ण साम ी
सेवा उदा. वतमानप े मा सके ट ही चॅने ते सेवेम ये वे मळव यासाठ कवा नवीन अंक डाउन ोड कर यासाठ ु क आका न सद य व
घेत े या वापरक याना मजकू र ऑ डओ कवा ह डओ साम ी दान करतात

वहार ु क महसू मॉडे

वहार स म कर यासाठ कवा काया वत कर यासाठ कं पनी ा हॉ यूमवर आधा रत क म न मळते.

ाहकाने ॅ टफॉम या ऑपरेटर ा वहारासाठ ु कभ न वहार ु का ारे महसू ु प के ा जातो. कं पनी ही एक माकट े स ऑपरेटर आहे
जी ाहका ा याचे वहार कर यासाठ एक ासपीठ दान करते. या येदर यान ाहका ा खरेद दार तसेच व े ता हणून सादर के े जाऊ कते.
या ई माकटम ये स यपणे सहभागी हो यासाठ ाहकांनी न दणी करणे आव यक आहे जेण ेक न होणा या वहाराचे दो ही प ओळख े जाती .
वसाया या ीकोनातून ऑफर इतरां ारे नधा रत के जाते कारण ाहक यां या व तू ऑन ाइन ऑफर करतात आ ण व े ते हणून काम करतात.
वहार ु काची र कम न त आ ण ट के वारी दो ही असू कते. eBay चे उदाहरण.

व महसू मॉडे

व तू आ ण सेवांचे घाऊक व े ते आ ण करकोळ व े ते यांची उ पादने ऑन ाइन वकतात. ाहकांसाठ मु य फायदे हणजे सु वधा वेळे ची
बचत ज द मा हती इ. कमती अनेक दा अ धक धा मक असतात. ऑन ाइन व या ीने व वध मॉडे स आहेत जसे क बाजाराती ठकाणे
अनेक व े यांक डू न व वध उ पादनांसाठ सामा य वे ब आहेत.

एक कं प यां या कानांची उदाहरणे कधीकधी वेब कॅ ट ॉगवर आधा रत मे ऑन ाइन आ ण टे फोन ऑड रग एक करते.

सं न महसू मॉडे

सं न काय म हा एक ऑन ाइन वतरण उपाय आहे जो क म न या त वावर आधा रत आहे. ापारी भागीदार वेबसाइट या क ारे यांची उ पादने
आ ण सेवांची जा हरात आ ण व करतात. हे काय द नासाठ पे मॉडे आहे क म न के वळ वा त वक कमाईसाठ कवा मोज यायो य य ासाठ
द े जाते. सं न कम ये एक कोड समा व असतो जो सं न ओळखतो. अ ा कारे क ड कवा व चा मागोवा घेत ा जातो. यामुळे
सं न ापारी आ ण यां याती इंटरफे स हणून काय करते

ाहक हे मॉडे वजय वजय प र तीकडे नेत आहे ापारी यांची उ पादने कवा सेवा वकतात आ ण सहयोग ना यांचे क म न मळते. फरकांम ये
बॅनर ए सचज त क पे आ ण महसू सामा यकरण काय म समा व आहेत. सं न मॉडे वेबसाठ यो य आहे आ ण हणून खूप ोक य आहे.

४५
Machine Translated by Google

ई कॉमस उप म

ावसा यक कं प या संवाद आ ण ापारासाठ इंटरनेट ॅ टफॉम वापरतात. ई कॉमस

याक ापांवर खा माणे चचा के जाऊ कते

a डायरे ट माक टग आ ण से ग बझनेस फ स

डायरे ट माक टग आ ण से गसाठ वेबसाइट् स सेट करतात. डायरे ट से ग हा ई कॉमस या सु वाती या कारांपैक एक होता. उदाहरणाथ Amazon.com
Barnes आ ण noble आ ण Dell संगणक थेट व म ये गुंत े े आहेत. हळू हळू फम वेबवर एक कवा अ धक ज ट ऑपरे सकडे वळ .b हॅ यू चेन इं ट े न
ई कॉमस कोण याही कारचा व ं ब सहन करत नाही. इ हटरी ॅ कग आ ण व ापनाती व ंब वसाया ा अपंग क कतो. ई कॉमस फम यां यामधी

वहार डेटाची दे वाणघेवाण कर यासाठ ईडीआय वापरतात जेण ेक न वहार आपोआप या होतात. अ ा कारे पुरवठादार ाहक आ ण सेवा दाते यां या

या णा एक त कर यासाठ ओपन ईडीआय वापरती यामुळे अ धक काय म ऑपरे स होती . c कॉप रेट खरेद

इंटरनेटमुळे ावसा यक कं प यांना खरेद ची कमत कमी कर याची संधी मळते. पुरवठादार
यांचे इ े ॉ नक कॅ ट ॉग अ यावत ठे वा. तु ना मक कमत मा हती दे ख ी उप आहे.

खरेद करताना ागणारे कागदाचे काम कमी कर यासाठ इ े ॉ नक प तीने ऑडर करणे य आहे.

अ धकारी इ े ॉ नक प तीने खरेद ऑडर मंज ूर क कतात. फम धोरणे ागू क कते ाहक आ ण पुरवठादारांना अ धक सेवा दान करणे.

ड आ थक आ ण मा हती सेवा

इंटरनेटवर आ थक सेवांची व तृत ेण ी ऑफर के जाते. याम ये हे समा व आहे अ ऑन ाइन बँ कग ब ऑन ाइन

ब ग क ऑन ाइन स यु रट ज वहार ड सुर त मा हती वतरण ई मोबाइ कॉमस

मोबाइ कॉमस हा ई कॉमसचा एक भाग आहे आ ण रसंचार नेटवक या जागी मोबाइ टे क यु नके न क यु नके न नेटवक या वापरा या बाबतीत ते
वेगळे आहे. एम कॉमसम ये के वळ आ थक मू यासह वहार समा व आहेत आ ण यात घु संदे सेवा वगळ या आहेत. मोबाई कॉमस या य ासाठ आव यक
अस े एक अट हणजे मोबाई फोनचा मोठा वापरकता आधार.

मोबाई वहारांसाठ पुरे ी सुर ा ही आणखी एक अट आहे जी मो ा माणात वीकार जाते.

न कष
इंटरनेट आ ण ई कॉमस वसायात मह वाची भू मका बजावतात. यामुळे व वध अडथळे र होतात. स या या प र तीत ोक इंटरनेट या व वध
तं ांचा वापर करतात जसे क इ े ॉ नक कॉमस इ े ॉ नक बँ कग आ ण इ े ॉ नक मे . इ े ॉ नक जा हरात आ ण इ े ॉ नक वपणन.

चे पुनराव ोकन करा .

ई कॉमस वहार मॉडे काय आहेत .
वसाय ते वसाय मॉडे हणजे काय

B B चे फायदे सांगा. ३. ४.
ाहक ते ईकॉमस वसाय हणजे काय ५.

B C वापर याची कारणे सूचीब करा. .

B C ची या सांगा.

४६
Machine Translated by Google

यु नट ही

ई माक टग

प रचय

पारंपा रक वपणन
वपणन हणजे तुमची उ पादने आ ण सेवां या व ा ो साहन दे ण े. यात हे समा व असावे
बाजार सं ोधन धा मक मा हती गोळा कर यापासून ते उ ोग जाग कता ते ाहकांची मते आ ण ाधा ये मागणे.

ेस री झपासून तुम या कं पनीची ती आ ण बाजारपेठेती त या ऑफरपयत स .

मजकू र आधा रत आ ण ा फक आधा रत जा हरात द न
व वतरण आ ण ापार समा व आहे.
ाहक सेवा आ ण ाहक समथन.
पारंपा रक वपणना या सम या पारंपा रक वपणनाम ये
काही सम या आहेत जसे क पारंपा रक वपणन महाग आहे

ो र उ पादन प के आ ण कॅ ट ॉग तयार कर यासाठ आ ण मु त कर यासाठ खूप पैसे खच होऊ कतात. ाहकां या चौक ीची उ रे दे यासाठ
समथन कमचा यांना हाता ी ठे वणे दे ख ी महाग आहे आ ण संभा ना मा हती पाठव यासाठ टपा आण पग ु काम ये खूप पैसे ावे
ागतात.
ाहक

पारंपा रक वपणन ही खूप वेळ घेण ारी या असू कते. चुक ा त करा ा ागतात. तु ही का नात दस यासाठ ठे व े या जा हरातीसाठ म हनोनम हने
वाट पहावी ागते. पारंपा रक संमे नात हट अँड मस दजा असतो. वपणक अनेक दा ाहकांना मो ा माणात मे पाठवतात आ ण तरीही यांना
अ प तसाद मळतो. वाय यांना असे वाटते क ते ाहकां या चवीनुसार पूण करत नाहीत कवा ते यो य ाहकांसमोर येत नाहीत.

काने कारखाने गोदामे आ ण काया यीन इमारती उभा न वसायांनी नेहमीच आप उप ती द व आहे. सं ेची उप ती ही सावज नक तमा
आहे जी ती त या भागधारकांना सादर करते.
फम या भागधारकांम ये याचे ाहक पुरवठादार कमचारी टॉकहो स ेज ारी आ ण सामा य ोक समा व असतात. कं प या यांची छाप पाडत नाही तोपयत यांनी
े पत के े या तमेची चता करत नाहीत. सु वाती ा ते फ यां या जग यावर क त करतात. वेबवर एखा ाची उप ती जाणवणे अ धक मह वाचे आहे.
वेबवरी एखा ा फम ी ाहक आ ण इतर भागधारकांचा एकमेव संपक कदा चत याची वेबसाइट कवा याची वेब पृ े असू कतात. यामुळे वेबवर कायरत अस े या
अगद हान आ ण नवीन फमसाठ ही एक भावी आ ण आकषक वेब पृ तयार करणे आव यक आहे.

वेब उप तीची उ े ओळखणे जे हा एखादा वसाय

एक भौ तक जागा तयार करतो याम ये याचे याक ाप चा वायचे असतात ते हा याचे एम अगद व उ ांवर असते. यापैक काही उ े तमा
चा त आहेत. एका मह वाकां ी ावसा यकाने असे ान ोधणे आव यक आहे जे ाहकांना वे कर यासाठ सोयीचे असे व याक ाप होऊ दे यासाठ
पुरे ी मज यावरी जागा वै ांसह आ ण यांनी याद सं हत कर यासाठ आ ण कमचा यांसाठ कामाची जागा उप क न दे यासाठ खो ची जागा वचारात
घेण े आव यक आहे. एक जोड े े वै हणजे अंतगत सजावट जे ावसा यक वातावरण वाढवू कते आ ण याच वेळ ाहकांना आक षत करते. वसायाचे य
मूत भौ तक ठकाणी ही उ े पूण कर यावर अव ं बून असते.

वेबवर वसाय आ ण इतर सं ांना यां या वतः या आवडीची जागा डझाइन आ ण इतर अ ं क ार तयार कर याचा फायदा आहे जे व उप तीसाठ
पुरेसे आहे. ए
४७
Machine Translated by Google

वेबसाइटम ये तमा असू कतात आ ण या अ◌ॅ नमे न ारे स यक कतात यामुळे ाहकांना याची उप ती जाणवते आ ण याचा आनंद
घेता येतो. हे व मा हतीप क उ पादन ो स आ थक अहवा रोजगार जा हरात कवा ाहक संपक ब हणून काम क कते. वेब
उप ती ा पत करणा या येक घटकाने वेबसाइटने कोणती काय पूण के पा हजेत आ ण कोणती काय सवात मह वाची आहेत आ ण
यां या वसायाचा चार कर यासाठ समा व करणे आव यक आहे हे ठरवावे.

वेब उप तीची उ े सा य करणे ही एक भावी

साइट आहे जी वसाय कवा सं ेची उ े पूण करणारी आकषक उप ती नमाण करते. या उ ांम ये हे समा व आहे वेबसाइटवर
अ यागतांना आक षत करणे साइट ा पुरेसे मनोरंज क बनवणे जेण ेक न अ यागत राहती आणए स ोर क कती . अ यागतांना मा हती
मळव यासाठ साइट या सचे अनुसरण कर यास पटवणे. सं े या इ त तमे ी सुसंगत छाप नमाण करणे. अ यागतां ी व ासाह नाते
नमाण करणे. अ यागतांक डे आधीच सं ेब अस े या सकारा मक तमांना बळकट करणे. अ यागतांना साइटवर परत ये यास ो सा हत
करणे.

वेब अ यागतांची गरज पूण करणे वेब डझायनर जे

साइट येक ासाठ उपयु बनवते यांना खा माणे सूचीब के े काही संभा कारणे ात ठे वणे आव यक आहे.

कं पनी ऑफर करत अस े या उ पादनांब कवा सेवांब जाणून घेण े. कं पनी ऑफर
करत अस े उ पादने कवा सेवा खरेद करणे. यां याकडे अस े या उ पादनांसाठ हमी
कवा सेवा आ ण ती धोरणांब मा हती मळवणे
खरेद के े .
कं पनी कवा सं ेब सामा य मा हती मळवणे. गुंतवणुक साठ कवा े डट मंज ूर कर याचा
नणय घे यासाठ आ थक मा हती मळवणे. जे ोक कं पनी कवा सं ा व ा पत करतात यांना ओळखणे. सं ेती
कवा वभागाची संपक मा हती मळवणे.

ई माक टग मू य साखळ ई माक टग

कं पनी आ ण ाहक यां याती मजबूत नातेसंबंध राखून भरभराट होते. हे एका साखळ सारखे आहे कं पनी ाहकांना मळवते यां या गरजा
पूण करते आ ण समथन दे ते आ ण यांचा आ म व ास मळवते जेण ेक न ते पु हा याकडे परत येती .

साइट आसंज न साम ी व प आ ण वे साम ी

ाहक या साइट या साम ीसाठ वेबसाइटवर वे करतो. सु वाती ा अ धक तप ी वार मा हतीसाठ साइट या गतीची समज
मळ व यासाठ ाहका ा वरीत ने हगेट करायचे असे .
साइट या ारं भक आ ण यानंतर या भावा ी वापरक या या मनोवै ा नक आ ण तां क अ याधु नक ोफाइ ची जुळ णी करणे ही याची मु य गो
आहे.
व प
ाहकां या तां क अ याधु नकते या संदभात सं े या साइटचे व प मह वाचे आहे.

वे
ऑन ाइन डेटा ऍ सेसेस बँड वड् थ या गरजेवर अव ं बून असतात. सु वाती या पर रसंवादा या ट याती नयम हणजे य
तत या व तृत े कांची सोय कर यासाठ य तत या कमीत कमी बँडचा वापर करणे.

वेबसाइट राखणे
अ यागतां या गरजा पूण करणारी अ ी वेबसाइट तयार करणे आ हाना मक असू कते. वेबसाइट अ यागत के वळ वेगवेग या गरजा घेऊ नच येत
नाहीत तर तेही येतात
४८
Machine Translated by Google

भ अनुभव आ ण अपे ा पातळ . अ यागतां या वै ां या व वधते ारे उ ीण झा े या सम यां तर तं ाना या सम या दे ख ी उ वू

कतात. या वेबसाइट् सचे अ यागत व वध बँड वड् थ आ ण डेटा ा स म न गती दान करणा या व वध क यु नके न चॅने ारे इंटरनेट ी कने ट के े
जाती . ते अनेक कॉ फगरे न दे ख ी वापरती . ाउझर अ◌ॅड इन आ ण ग इन सॉ टवेअ रची व तृत ेण ी अ यागतां या प रवतन ी ते ा आणखी
एक प रमाण जोडते. वेबसाइट बनवताना या अनेक अ यागत वै ांचा वचार करणे आ ण संबो धत करणे या अ यागतांना ाहकांम ये पांत रत
कर यात मदत क कते.

वेबसाइट तयार करताना वसायाने खा उ े पूण कर याचा य न के ा पा हजे. सं ेची एका मक तमा
करा. सं ेब सहज उप त ये ऑफर करा. अ यागतांना वेगवेग या कारे आ ण वेगवेग या तरांवर साइटचा
अनुभव घे यास अनुमती ा. अ यागतांना सं े ी अथपूण माग सं ेषण वा दान करा. पा यांचे टकवून ठे वा
आ ण परत भेट ना ो साहन ा. उ पादन आ ण सेवा आ ण या क ा वापराय या याब सहज उप मा हती ऑफर
करा.

गे या काही वषात इंटरनेट हे सवात मोठे बाजारपेठ हणून उदयास आ े आहे. संभा खरेद दार सामा यतः इंटरनेट ारे ाउझ करतात जे हा
यांना एखा ा गो ीची आव यकता असते कवा जे हा यांना एखा ा गो ीचे अ धक तप ी जाणून यायचे असतात. इंटरनेट वहारांचे माण
दवस दवस वाढत आहे. इंटरनेट या आ मणामुळे ोकां या खरेद प ती बद या आहेत. खरेद दारांना भा वत कर यासाठ इंटरनेट हे एक नवीन
डायनॅ मक वाहन आहे. हे ापक क हर स म करते कारण यात जाग तक बाजारपेठेत ज द दराने पोहोच याची मता आहे. माय ोसॉ ट गुग
या आ ण अ◌ॅमेझ ॉन या जबरद त य ाने वसाय सं ा आ ण माकटसना ाहकांना आक षत कर यासाठ आ ण टकवून ठे व या या यां या पारंप रक
प तीसह ई माक टगचा अव ं ब कर याचा आ म व ास द ा आहे तं ानाची सतत गती ई स ागारांचा उदय सजन ी पढ ई माक टग
रोमांचक मनोरंज क पर रसंवाद आ ण ावसा यक सं ांना परवडणारे बनव यात क पनांनी मह वपूण योगदान द े आहे. ई माक टग अ तीय
सजन ी आ ण ाहकांना आक षत करणारे असावे. ऑन ाइन जा हराती तयार करताना वय ग उ प धम ण या ोकसं या ा ीय बाब चा
वचार के ा पा हजे.

ई माक टग ही वपणन याक ाप आयो जत कर याची आ ण इ े ॉ नक मा यमा ारे वपणन उ े सा य कर याची या आहे. ही एक
आ थक या हणून प रभा षत के जाऊ कते याम ये संगणक इंटरनेट आ ण इतर इ े ॉ नक णा आ ण नेटवकचा वापर समा व आहे
या ारे व तू कवा सेवांची दे वाणघेवाण के जाते आ ण कमतीनुसार यांची मू ये नधा रत के जातात.

CISCO व ेष ई माक टगची ा या वसाया ारे आयो जत के े या सव याक ापांची बेरीज हणून करतात
ाहक ोधणे आक षत करणे जकणे आ ण टकवून ठे वणे या उ े ाने इंटरनेट.
ई माक टगम ये सं े या वपणन उ ांसाठ ऑन ाइन नेटवक संगणक सं ेषण आ ण ड जट पर रसंवाद मा यमांचा वापर समा व
आहे. हे माक टग या पारंपा रक व पाची काय वाढवते. टॅ न राखून ठे व े या ाहकांना आक षत कर यासाठ वसाय सं ा ई मे बॅनर जा हराती
रेफ र स आ ण ह डओ जा हराती यासार या वपणन यु या अव ं बतात.

ई माक टगचे फायदे १.

वपणन याक ाप पार
पाड यासाठ इ े ॉ नक मा यमांचा वापर क न पै ाची आ ण वेळे ची बचत होते आ ण वसाय ये या ऑटोमे नमुळे खच कमी होतो.
ऑन ाइन माक टगचा अव ं ब क न कॅ ट ॉग ो र छाप यासाठ ागणारा खच वाचव ा जातो. इ े ॉ नक कॅ ट ॉग ई मे आ ण ो रम ये बद
करणे सोपे आहे आ ण कमी खचात अनेक ोकांना पाठव े जाऊ कते. ई मे वसाय सं ांना दे वाणघेवाण कर यास अनुमती दे ते
Machine Translated by Google

संभा ाहकांसह मा हती. व त नध वर खच होणारा वेळ आ ण पैसा ऑन ाइन माक टगम ये काढू न टाक ा जातो. .

ज हा याचा ाहक संबंध ाहकांना सामा यत

भरपूर मा हतीची आव यकता असते. मा हतीसाठ यांचा ोध खरेद पूव दर यान आ ण नंतर उ वतो. ावसा यक सं ा ाहकांना
अ यावत मा हती पाठवू कतात. हे यांना कमी खचात ाहक सेवा ा पत कर यास आ ण सुधार यास स म करते. ावसा यक सं ा यां या
ाहकां या ांना ई मे ारे वरीत तसाद दे यास स म आहेत आ ण अ ा कारे यां या वसायात एकू णच सुधारणा करतात.

. व े षणा मक खरेद दारांना आक षत

करा असे खरेद दार आहेत जे तु ना के यानंतरच उ पादन खरेद करतात. यांना व े षणा मक खरेद दार हणतात. व े षणा मक
खरेद दारांना तु ना कर यासाठ सहसा बराच वेळ ागतो. यामुळे खरेद चा नणय ांबणीवर पड ा आहे. जे हा खरेद चा नणय पुढे ढक ा जातो
ते हा उ पादना या व ा वपणन दे ख ी मळते यामुळे खरेद दार व वध सं ां ारे ऑफर के े या उ पादनांक
ची यांकतात.
या वेबसाइट
यामुळे ा ाहकां
भेट देनऊा नवरीत
तु ना
नणय घेता येतो आ ण प रणामी व ं ब न करता उ पादन आ ण सेवा खरेद करता येते. .

अंतराचे अडथळे र करते

ऑन ाइन माक टग खरेद दारांना व वध सं ां ारे ऑफर के े या उ पादनांची यां या वेबसाइट् सना भेट दे ऊ न तु ना करता येते. यामुळे
ाहकांना वरीत नणय घेता येतो आ ण प रणामी व ं ब न करता उ पादन कवा सेवा खरेद करता येते. यामुळे सं ेची व सुधार यास मदत होते.
कार इ े ॉ नक व तू इ याद सार या उ मू या या उ पादनां ी संबं धत वसाया ा याचा खूप फायदा होतो. .

अंतराचा अडथळा र करते

ऑन ाइन वपणन वसाय सं ांना जाग तक तरावर आ ण इंटरनेट ारे व रत येक ाहकांना स म करते. अ ा कारे अंतरामुळे
येण ारे भौगो क अडथळे र क न जाग तक े कांपयत पोहोच यात ते मदत करते. ५.

नवड ऑफर करते

ई माक टग ाहकांना उ पादनाची इ े ॉ नक तमा पाह यास आ ण यां या आवडी या उ पादनाचा रंग नवड यास स म करते. ाहकांना
आकार उ पादन खरेद कर यास भाग पाड यात व त नध ची कोणतीही भू मका नाही. तर खरेद या पूण पणे खरेद दारा या पुढाकारामुळे
होई . .

डेटाचे सु भ संक न ई माक टग

वसाय सं े ा डेटा संक त कर यास आ ण ाहका या खरेद प तीचे मोजमाप कर यास मदत करते.

बाजार वभाजन
बाजारपेठेत खरेद दार असतात. खरेद दार यां या इ ा वृ ी य वय उ प ाची ती खरेद ची प त आ ण भौगो क ानांम ये
भ असतात. खरेद दारांचे ज ट आ ण वै व यपूण वतन हे बाजाराचे वभाजन कर याचे मुख कारण आहे. बाजार वभागाम ये समान गरजा अस े े
खरेद दार गट असतात. माक टग संधी ोधणे तु ना करणे आ ण याचा वापर करणे यासाठ बाजार वभाजन आव यक आहे. वपणन वभागणीवर
आधा रत वपणन काय म आ ण योजना भावीपणे तयार के या जाऊ कतात. माकट सेगमटे न माकटसना टागट माकट नवड यास आ ण यो य ई
माक टग म स ऑफर कर यास स म करते. माकट सेगमटे न माकटर ा इंटरनेटवर कोण या कारची उ पादने कवा सेवा वक या जाऊ कतात
आ ण उ पादने कोणा ा वक जाऊ कतात हे आधीच जाणून घे यास मदत करते.
Machine Translated by Google

बाजाराचे तीन वगाम ये वभाजन के े जाऊ कते भौगो क वभाजन

ोकसं या वभागणी मानस ा ीय वभाजन

भौगो क वभाजन
भौगो क वभागणी बाजारा ा वेगवेग या भौगो क एककांम ये वभागते जसे क रा
रा य आ ण हरे इ.

वपणन धोरण खंड ते खंड रा ते रा आ ण दे ते दे बद ते.

हरी आ ण ामीण ाहकांसाठ व वध वपणन धोरणे वक सत करावी ागती . उदाहरणाथ ई काड ी टग कं पनी ा भारताती आ ण युनायटे ड टे ट्समधी
ाहकांसाठ व वध वपणन धोरणे वक सत करावी ागतात. सण येक रा ात वेगवेगळे असतात.

ोकसं या वभागणी ोकसं ये या अ यासा ा

ोकसं या ा हणतात. ग वय वैवा हक ती ण उ प ही सव ोकसं या ा ीय वै े आहेत. गो वे स म ह ांवर क तक
कतात. याच माणे टायटन वॉचेसने डी घ ाळे बाजारात आण तर त णाईवर क त करता येई . याच माणे पीसी सा रांक डे ऑन ाइन ॉ पग प ती
आहेत यां याकडे ऑन ाइन ॉ पग प ती आहेत. ऑन ाइन करकोळ व े ते p सा रांवर क तक कतात. वेब करकोळ व े ते वेगवेग या सी माकट
वभागांसाठ वतं आभासी जागा दे ऊ कतात.

सायको ा फक सेगमटे न सायको ा फक

सेगमटे नम ये खरेद दारांना सामा जक वग जीवन ै आण म वा या वै ांवर आधा रत व वध गटांम ये वभाग े जाते. उदाहरणाथ वमान
कं प या उ म यमवग आ ण उ वग य समाजावर क तक कतात कारण यांची य यांना हवाई वासासाठ पैसे दे यास स म करते. यो तष वषयक
वेबसाइट यो तष ा ात वार य अस े या ना थेट ईमे पाठवू कते.

ई माक टग म स

इंटरनेट ारे व तू खरेद करणा या ाहकांची सं या वाढ आहे. ब याच ावसा यक सं ा आप उ पादने वेबसाइटवर ठे वून यांचे वपणन करीत आहेत.
य वी म ण य बाजारावर क त करते यासाठ ई माक टग म ण तयार के े जाते. माक टग म स नणय भावी माक टग व ापन ागू कर यात
मह वाची भू मका बजावतात.

य वी ई माक टग म ण तयार करणारे चार घटक आहेत . ई उ पादन कवा सेवा . ई कमत . ई ेस
. ई मो न.

ई माक टग म सची उ े माक टगची उ े सा य

कर यासाठ वपणन घटक चांग े मसळ े पा हजेत कवा एक के े पा हजेत.
ई माक टग घटक जेण ेक न सं े ा खा उ े सा य करता येती .
. न यात वाढ . गुंतवणुक वर
चांग ा परतावा . व या माणात वाढ .
माकट ेअ रम ये वाढ . जा हरात खचात घट.

. सु भ जाग तक पोहोच.
ई माक टग म सम ये मू त उ पादन कमत ठकाण आ ण जा हरात यावरी नणयांचा समावे असतो.

५१
Machine Translated by Google

ई उ पादन
उ पादनाम ये काही उपयु ता आहेत. हा माक टगचा आरंभ ब आहे. उ पादन समाधानकारक असे तरच सं ा चांग ा नफा मळवू
कते. पारंपा रक मेके टम ये ाहक य टोअर ा भेट दे ऊ कतात आ ण खरेद कर यापूव उ पादना ा क कतात आ ण अनुभवू
कतात.
सरीकडे इ े ॉ नक बाजारात ाहकांना इ े ॉ नक तमांवर आधा रत उ पादने खरेद करावी ागतात.

हणून ावसा यक सं ा कवा व े यांनी उ पादन कवा सेवेब संपूण मा हती दान के पा हजे जेण ेक न ोकांना खरेद
कर यास स म करावे ागे . उदाहरणाथ इ े क टोअर यां या उ पादनांची संपूण मा हती खरेद दारांना दान करते. काही व े ते ाहकांना
उ पादनाची उपयु ता जाणून घे यासाठ नमुने डाउन ोड कर याची परवानगी दे तात. Sears या वेबसाइट ा भेट दे ण ारा ाहक ाहक ोधत
अस े या उ पादनांची संपूण मा हती मळवू कतो. उदाहरणाथ जर तो ती इ े ॉ नक उपकरणे ोधत असे तर तो Sears या वेबसाइट ा
भेट दे ऊ न मा हती ज द आ ण सहज मळवू के . टोयोटाची वेबसाइट येक वाहना या मॉडे ब तप ी वार मा हती दान करते. टोयोटाचे
वेबपेज हे प क आ ण अ धक तप ी आ ण खरेद साठ कं पनी ी संपक कसा साधावा याब मा हती दे ख ी दान करते.

ऑन ाइन वपणन वसाय सं ांना जाग तक े कांपयत पोहोच यास स म करते. ोकां या गरजा आ ण चव वेगवेग या दे ांनुसार
आण नुसार भ असतात. ई माक टग वसाया ा ाहकां या गरजेनुसार उ पादने सानुकू त कर यास स म करते. संगीत सॉ टवेअ र
ह डओ यांसार या काही व तू आहेत या ाहकां या गरजेनुसार सानुकू त के या जाऊ कतात. उदाहरणाथ कप ांचे करकोळ व े ते
कॅ युअ आण ावसा यक कप ांची छाया च े कमत रंगाचा आकार इ याद सह द त करतात. यामुळे खरेद दारा ा उ पादनाब संपूण
मा हती मळू कते आ ण या या गरजेनुसार इ त उ पादन नवडता येते. ाहकांना आक षत कर यासाठ मु य खरेद सह काही पूरक उ पादने
दे ख ी द जाऊ कतात. उदाहरणाथ जे हा एखाद ऑन ाइन ारे टर खरेद करते ते हा टर या व ा चा ना दे यासाठ अ त र
टर काडतूस दे ऊ के े जाऊ कते. ावसा यक सं ा काही व तूंसाठ ऑन ाइन ारे व प ात सेवा दे ऊ कतात आ ण ाहकांना द घकाळ
टकवून ठे वू कतात.

ई कमत
कमत हा व े ता आ ण खरेद दार दोघांसाठ मह वाचा घटक मान ा जातो. इंटरनेट या जगात उ पादनाची कमत ठरवणे खूप कठ ण आहे.
पारंपा रक बाजारपेठेत मागी अनुभव आ ण बाजार सं ोधनावर आधा रत व चा अंदाज ावणे वसायासाठ सोपे आहे. इ े ॉ नक
माकटम ये यवसाय सं थेने ऑफर कर या या उ पादनाची कमत अ त य पारद क असते. इंटरनेट ोकांना व वध ावसा यक सं ां या
वेबसाइट ा भेट दे याची आ ण बाजारात सव म डी दे ण ारा सव म व े ता नवड याची परवानगी दे तो. यामुळे व े यांनी सेट के े या
कमत नी ाहकांना आक षत के े पा हजे आ ण याच वेळ खच क हर के ा पा हजे आ ण सं े ा अ धक महसू मळावा.
Machine Translated by Google

वेबवर मा ाचे वपणन करणे खूप कफायत ीर आहे. उ पादनाची कमत ठरवताना जी बचत होई याचा वचार के ा पा हजे. आज ाहक वेब ावा ारे

कमती ठरवू कतात. हे eBay या वाढ व न पा ह े जाऊ कते जथे हजारो खरेद दार आ ण व े ते सव म कमत कवा डी वर पोहोच यासाठ दररोज बो ावतात.

े डट काड या वापराने उ पादन खरेद साठ पेमट करणे दे ख ी सोपे झा े आहे.

वसाय सं ेने ाहकांना आक षत कर यासाठ आ ण टकवून ठे व यासाठ सुर त पेमट स टमची खा ी करावी.
वेबसाइट् स ारे वसाय सं ा जगभरात कोठे ही ाहकांना आक षत क कतात आ ण यां यापयत व तू पोहोचवू कतात. ाहकां या दारात व तूंची ड हरी

इ े ॉ नक माकटम ये खरेद ु क वाढवते. असे कोणतेही खरेद ु क उ पादना या एकू ण कमतीत वाढ होऊ कते. हणून व े यांनी उ पादनाची कमत न त करताना

वरी बाबी ात ठे वा ात.

ई ळ

इ े ॉ नक कॉमसम ये वसाय आ ण ाहक यां यात थेट संबंध असतो. म य ांना र के े जाते आ ण वसाय थेट ाहकांपयत मा पोहोचवतो. यु झक

सॉ टवेअ र सार या काही व तू आहेत या थेट ाहकांना ऑन ाइन ारे वत रत के या जातात. टकाऊ व तूं या बाबतीत ावसा यक सं ेने हे सु न त के े पा हजे क

व तू वाजवी वेळे त ाहकांना वत रत के या जाती . जर एखा ा ावसा यक सं ेने वतरणास व ं ब के ा तर साइट पुढ कोण याही वहारांसाठ ाहकांना आक षत

क कत नाही. अ ा दरंगाईमुळे ापारी संघटनेची स ावना न होई . ऑन ाइन स आ ण जा हराती दे यापूव ावसा यक सं ांनी ाहकांना आ ण ाहकांना

सेवा दे याची यांची मता जाणून घेत पा हजे. वेबसाइट माकटसना जगभरात कु ठे ही ाहकांना आक षत कर यास अनुमती दे ते. ना वंत व तूं या व े याने हान मागाची

आव यकता अस े या ऑफर वीकार या पा हजेत आ ण टकाऊ व तूंचा व े ता ड हरीसाठ ांब माग वीका कतो. उदाहरणाथ फु व े याने हान माग

अस े या ऑफर वीकार या पा हजेत आ ण टे हजन सेट या व े याकडे ड हरीसाठ मोठा माग असू कतो.

जा हरात

मो न ही खरेद दारांना उ पादन वीकार यासाठ कवा फारस कर यास सू चत कर यासाठ आ ण यांचे मन वळव यासाठ व े याने अव ं ब े प त

आहे. ाहकांना सं ेक डे खेच यासाठ येक सं ेक डे चांग ऑन ाइन जा हरात धोरणे अस पा हजेत. पारंपा रक बाजारपेठेत इ े ॉ नक माकटम ये समोरासमोर

संपक साध यासाठ संघटना ावसा यक सं ांचा न टू फे स संपक असतो. ाहक टकवून ठे व यासाठ चॅट आ ण ई मे ारे नरोगी संबंध वक सत करणे आव यक

आहे. इतर वेबपेज ेसवर बॅनर जा हराती दे ण े हा ई मो नचा आणखी एक कार आहे. वेब ाउझर वारंवार ाउझ करत अस े या वेबसाइटवर बॅनर जा हराती ाव या

पा हजेत. वपणक तसादक याना ई प के पाठवू कतात आ ण आ ा आहे क कमीत कमी ट के वारी उ र दे ई . कं पनी या उ पादन कवा सेवांवरी बात या दे यायो य

कथा कं पनी या वेब पृ ांवर ठे व या जाऊ कतात. अ ी ई मो न साधने खरेद दारा या वतनावर भाव टाकतात आ ण कं पनी या उ पादना या बाजूने मागणी व बद तात.

वपणन धोरणे

ाहकांना आक षत कर यासाठ आ ण टकवून ठे व यासाठ ऑन ाइन धोरणे आव यक आहेत. खा काही आहेत

वपणन धोरणे जी ाहकांना आक षत कर यासाठ आ ण टकवून ठे व यासाठ ावसा यक सं ां ारे नवड या जाऊ कतात.

ई मे वपणन धोरणे ावसा यक सं ाअ ा ोकांना ई मे संदे पाठवतात यांनी व उ पादनाब मा हतीची वनंती के आहे. या ा ऑ ट इन ईमे हणतात

आ ण या धोरणा ा पर म न माक टग ॅ टेज ी हणतात.

५३
Machine Translated by Google

ई मे म ये थेट वपणन साधन हणून काम कर याची मता आहे. ई मे माकटसना माकट सेगमटे नवर आधा रत वेगवेग या ाहकांना वेगवेग या
जा हराती वतरीत कर यास अनुमती दे ते. ई मे वापरक याना ा फक तमा आ ण मजकू र पाह याची परवानगी दे तो जे ाहकांना खरोखर भा वत करतात. ई मे
णा म ये समाक त के े े ाउझर ा फ स आ ण सना अनुमती दे तात. संदे ाती कवर क क न वापरकत संबं धत वेबसाइटवर पोहोचतात.

डेटाबेसमधून गोळा के े े ाहकाचे वतन वपणक ाहकांना व जा हरात ई मे पाठव यासाठ एक त के े जाऊ कते. उदाहरणाथ जर एखा ा
अ यागताने UNIVERCELL या वेबसाइट ा मोबाई फो स या नवीनतम आगमनाब वाच यासाठ भेट द असे तर UNIVERCELL ारे ाहका ा थेट ई
मे ारे कू पन कवा मा हती पाठव यासाठ मा हतीचा वापर के ा जाऊ कतो. यामुळे ाहक आक षत हो यास मदत होई आ ण याचा प रणाम मोबाई फोन
खरेद वर होऊ के . काही व े ते ाहकांक डू न मा हतीसाठ कोणतीही वनंती न मळवता ई मे पाठवतात. असे अवां छत ावसा यक ई मे ॅम हणून
ओळख े जातात. द घका न संबंधांची चता न करता य तत या जा त ाहकांना वेठ स धर यासाठ ही प त सामा यतः अव ं ब जाते. या ाहकांना
अवां छत मे ा त होतात ते सामा यतः नकारा मक वागतात आ ण सं ेब यांची तमा चांग नसते. अवां छत ईमे दे ख ी गोपनीयते या सम या वाढवतात.

नवड प ती अंतगत ाहक एखा ा सं े या वेबसाइट ा भेट दे तात आ ण यांना मे कवा मा हती ा त कर यात वार य अस े या े ांचा उ ेख
करतात. या प ती ा ाहकांचा चांग ा तसाद मळत आहे. अ ा कारे ऑ ट मे प त ावसा यक सं ांना ाहक मळव यास आ ण टकवून ठे व यास मदत
करते.
ई मे खूप कफायत ीर आहे. नाममा कमतीत मो ा सं येने ाहकांपयत पोहोच याची मता आहे. ई मे ाहकांना टकवून ठे व यास मदत करते.
हणून हे एक भावी ाहक संबंध व ापन साधन मान े जाऊ कते. ई मे ा ाहकांचा तसादही ॅ क करता येतो. जे हा एखादा ाहक ई मे ारे
जा हरातदारा या वेबसाइटवर क करतो ते हा ऑफर ा तसाद दे ण ा या ाहकां या वतनाचे आ ण ऑफर या पोहोचाचे मू यांक न के े जाऊ कते. उदाहरणाथ
yesmail.com ऑ ट इन ईमे सेवा दे ते.

१. ई मे
. ोक य ऑन ाइन वपणन द न
. जा हराती ँडेड ायोजक व ॉग
४. ऑन ाइन गेम सो नेटव स आभासी
५. जग संदभ.
.

सं न वपणन धोरण स या या ई माकटम ये

सं न वपणन धोरणा ा ोक यता मळा आहे. वेब वसायाचा चार कर याचा हा एक सजन ी माग आहे. कमी बजेट वेबसाइट् स महसू
ु प कर यासाठ सं न वपणन धोरण वापरत आहेत. ए फ एट या फम वेबसाइटम ये उ पादनाचे वणन रे टग आ ण मा हती असते जी उ पादन व साठ
ऑफर करणा या स या सं े या वेबसाइट ी जोड े असते.

व े ते ाहकांना यां या वेबसाइटवर अ े षत कर यासाठ सहयोग ना पैसे दे तात. अ◌ॅ फ एट माक टगचे णेते amazon com आहे. सं न सद याने
amazon या साइटवर एक वा द व ा पा हजे. जे हा एखादा इंटरनेट वापरकता amazon या वेबसाइटवर क ारे कोणतेही उ पादन वकत घेतो ते हा सं न
सद य क याने खरेद दारा ा amazon.com वर अ े षत के े होते या ा क म न मळते. एक उ कृ उदाहरण हणजे proflowers.com. या ा अनेक
सहयोगी मळा े आहेत. सं न फम ा भेट दे ण ारा कोणताही ाहक आ ण

५४
Machine Translated by Google

ो ॉवस कॉम कवर क करते आ ण proflowers.com वर फु ांची ऑडर दे ते यानंतर संबं धत कं पनी ा क म न द े जाई .

सं न वपणन काय मांचे तीन कार आहेत.

क करा बॅनर कवा बटण क ारे क करणा या आ ण व े यां या पृ ावर जाणा या येक अ यागतासाठ सहयोग ना पैसे
द े जातात
ड जनरे न माकटर वापरक याची महसू वाटणी न द व यास स म अस यास सं नकांना पैसे द े जातात ाहक
खरेद करतो ते हा सहयोग ना पैसे द े जातात.
हायर माक टग ॅ टेज ी यवसाय
सं थे या उ पादनांब आ ण सेवांब इतर य त ना मा हती दे यासाठ य तीक ाहकां ी संपक साध यासाठ हायर माक टग
टे टेज ी. इ े ॉ नक माक टगम ये समोरासमोर संपक नस यामुळे या माक टग ॅ टेज ीमुळे चांग ा वसाय नमाण होऊ कतो असा ावसा यक
संघटनांचा व ास आहे.
ू माउं टन आट् स एक इ े ॉ नक ी टग कं पनी हायर माक टग धोरण वीकारते. ी टग काड ा तकता त या अनेक म ांना
इ े ॉ नक ी टग काड पाठवतो. या म ांना ती ी टग काड् स मळा होती ते यां या म मंडळा ा ी टग काड पाठवतात. ू माउं टन आट् सने
वीकार े या या प तीमुळे वेबवर सवा धक भेट द े साइट हणून वाढ यास मदत झा आहे.

ँड हरे जग ॅ टेज ी स या या
ाहकांसाठ उपयु अस े या वेबसाइटवर अ धक वै े जोडू न सं ा त या वच वाचा फायदा घेते. या ा ँड हरे जग ॅ टेज ी हणतात.
उदाहरणाथ या या धोरणाचा अव ं ब करते. Yahoo ने ोध इं जन फं न जोड े आ ण इतर वेब वसाय मळवून आ ण या या स या या
ऑफ रगचा व तार क न या या वच वाचा फायदा घेत ा.

अमे रकन माक टग असो सए न जा हरातीची ा या एखा ा ओळख या जाणा या ायोजका ारे वैय क नस े े सादरीकरण आ ण क पना व तू
कवा सेवां या जा हरातीचे कोणतेही स ु क व प हणून करते. इंटरनेटवरी जा हराती ा ऑन ाइन जा हरात कवा ई जा हरात हणतात. इंटरनेट या
वे ामुळे ऑन ाइन ारे व तू खरेद करणा या ाहकांम ये झपा ाने वाढ झा आहे. सु वधा आ ण खच बचतीमुळे ाहक इंटरनेट ारे व तू खरेद
कर यास ाधा य दे तात. यामुळे या ट यावर इंटरनेट कवा वेब ारे ाहकांना आक षत करणे आ ण टकवून ठे वणे कं प यांसाठ आव यक आहे.

इंटरनेटने ावसा यक सं ांना यां या वतणुक ची प त बद ू न ई मे ारे वैय कृ त संदे पाठ व याची परवानगी द आहे. ाहकांची वागणूक
बद आहे. ऑन ाइन ारे व तू खरेद करणा या ाहकांची सं या वाढ आहे. यामुळे तां क बद ांमुळे बद े या ाहकांना आक षत कर यासाठ
ई जा हरातीची नवड करावी.

ऑन ाइन माक टग
ऑन ाइन माक टग हणजे इंटरनेट ारे उ पादने आ ण सेवांचा चार कर यासाठ वापर या जाणा या ा साधनांचा आ ण प त चा
संच. इंटरनेटवर उप अस े या अ त र चॅने आ ण वपणन यं णेमुळे ऑन ाइन माक टगम ये पारंपा रक वसाय वपणनापे ा वपणन घटकांची
व तृत ेण ी समा व आहे.

ऑन ाइन माक टग फायदे दे ऊ कते जसे क

• संभा वाढ • कमी खच • मोहक
सं ेषण

• सुधा रत ाहक सेवा • धा मक फायदा

५५
Machine Translated by Google

ऑन ाइन माक टग ा इंटरनेट माक टग वेब माक टग ड जट माक टग आ ण हणून दे ख ी ओळख े जाते
ोध इं जन वपणन SEM .

Techopedia ऑन ाइन वपणन करते

ापक ऑन ाइन माक टग े म वसाय आव यकतांनुसार बद ते. भावी ऑन ाइन वपणन काय म ाहक डेटा आ ण ाहक संबंध
व ापन CRM णा चा ाभ घेतात.
ऑन ाइन माक टग सं ांना पा संभा ाहकां ी जोडते आ ण घेते
पारंपा रक वपणन जा हराती पे ा खूप उ पातळ वर वसाय वकास.
ऑन ाइन माक टग खा ाथ मक वसाय मॉडे सवर क त करताना डझाइन वकास व आ ण जा हरात सह इंटरनेट या
सजन ी आ ण तां क साधनांना एक तपणे एक त करते

ई कॉमस ड
आधा रत वेबसाइट् स सं न
वपणन ा नक ोध

ऑन ाइन माक टगचे अनेक फायदे आहेत यासह कमी खच मो ा े कांपयत

पारंपा रक जा हरात बजेट या काही अं ांपयत पोहोचता येते

वसायांना आकषक ाहक जा हराती तयार कर याची परवानगी दे ण े.
व चकता आ ण सु वधा ाहक यां याकडू न उ पादने आ ण सेवांचे सं ोधन आ ण खरेद क कतात
व ांती

व े षण काय म सां यक य प रणाम अ त र खचा वाय सु भ के े जातात. एका धक पयाय

जा हरात साधनांम ये त क पे जा हरात ईमे वपणन आ ण ा नक ोध एक ीकरण जसे Google नका े यांचा समावे होतो.
ोकसं या ा ीय यीकरण ाहकांना ोकसं या ा ीय ा अ धक य के े जाऊ कते

ऑफ ाइन येऐवजी ऑन ाइनम ये भावीपणे.

ऑन ाइन माक टगची मु य मयादा ही आहे क जथे व तू वक या जात आहेत मूततेचा अभाव हणजे ाहक वाप न पा कत नाहीत कवा ते
खरेद क इ त अस े या व तूंवर य न क कत नाहीत. उदार परतावा धोरणे ही अ ा खरेद दारां या भीती ा र कर याचा मु य माग आहे.

ऑन ाइन माक टगने अ कड या वषात पारंपा रक जा हरात ची व के आहे आ ण हा उ वाढ चा उ ोग आहे.

ऑन ाइन ड े जा हराती संपूण

Amazon.com साइटवर उ रहदारी उ यता े समट उप आहेत
मु यपृ ोध पृ े उ पादन तप ी पृ े आ ण ऑडर रचना पृ ासह.
वेब जा हरातीचे व प वेबवरी एक आद जा हरात व प खा द े आहे
. बॅनर जा हरात बॅनरम ये उ पादन कवा सेवेचा चार कर यासाठ हान मजकू र कवा ा फ स असतात.
बॅनर जा हरात वेबपृ ावरी एक व तू आहे. हे जा हरातदारा या वेबसाइटवर हायपर क दान करते.
बॅनर जा हरात वापरक याना जा हरातदाराची वेबसाइट जसे आ ण जे हा ते क करतात ते हा ते उघड याची परवानगी दे ते. हे मा हती दान
करते आ ण याच वेळ खरेद दारास उ पादन खरेद कर यास वृ करते.
. पॉप अप जा हरात पॉप अप जा हरात वतः या वडोम ये दसते जे हा वापरकता वेब पृ उघडतो कवा बंद करतो ते हा सामा यतः पॉप अप
जा हराती अ त य ासदायक आ ण ासदायक मान या जातात.
. इंटर ट य अ◌ॅड इंटर ट य अ◌ॅड एखा ा या वतः या ाउझर वडोम ये उघडते जे हा वापरकता नवीन वेब पेज वर ग क करतो.
इ त वेब पृ ोड हो यापूव काही णांसाठ जा हरात दसते. मॅन इंटर ट य जा हराती आपोआप बंद होतात आ ण व मान ाउझर
वडोम ये इ त पृ उघड याची परवानगी दे तात.

५६
Machine Translated by Google

. कू पन काही कं प या यां या सद यांना सव त कू पन दे तात जे ते ऑन ाइन आ ण ऑफ ाइन दो ही रटे नरसाठ मु त आ ण वाप कतात.
कू पन ाहकांना पैसे वाचव यासाठ आ ण खरेद करताना सव त चा आनंद घे यासाठ ो सा हत करतात. जे हा एखादा ाहक व
कू पनवर क करतो ते हा व े या ा ाहकांना कोण या कार या उ पादनांची खरेद कर यात रस आहे हे जाणून घेण े सोपे होते. कू पन
व े यांना ाहकां या वतनावर ठे व यास स म करतात. ोक ऑन ाइन कू पन ारे े रत होतात कारण ऑन ाइन कू पन पैसे
वाच व यात मदत करतात. उदाहरणाथ cool savings.com मुख ऑन ाइन करकोळ व े ते आ ण डपाटमट टोअरकडू न ऑन ाइन
कू पन दान करते जे हा ाहक ऑन ाइन खरेद करतात ते हा ते वेळ आ ण पै ाची बचत करते आ ण ते ड काउं ट कोड वाप कतात.
यांनी दे ऊ के े या कू पनम ये आरो य ण कपडे वास नॅ स कराणा सामान स दय उ पादने इ.

. रवॉड ो ाम जे हा ाहक इंटरनेटवर उ पादन खरेद करतात ते हा यांना रवॉड पॉइंट मळतात. एकदा रवॉड पॉइंट्स जमा झा े क ते भ व यात
उ पादनां या खरेद साठ वापर े जातात. रवॉड पॉइंट ऑफर कर यामागी क पना हणजे ाहकांना मो ा खरेद साठ ो सा हत करणे आ ण
अ धक फायदे मळव यासाठ अ धक रवॉड पॉइंट मळवणे. उदाहरणाथ ताज हॉटे स ाहकांना रवॉड पॉइंट मळवू दे तात आ ण जे हा ते जगभरात
यां या सेवा वापरतात ते हा अनेक आकषक फाय ांचा आनंद घेतात.

. त जा हरात य पे कं प या यां या जा हराती पाह यासाठ ाहकांना पैसे दे तात. उदाहरण सायबर
सोने.
. बॅनर वॅ पग यात वेबसाइट् समधी सची थेट दे वाणघेवाण समा व आहे. A कं पनी कं पनी B चे बॅनर द त कर यास सहमती दे ऊ
कते यामुळे कं पनी A चे बॅनर क या व पात द त होई .

. ॅ कग जा हरात कवा ई मे पाहणा या या तसादाचा मागोवा द का या संगणकावर कु क ज नावा या छो ा फाई स ठे वून ॅ क के ा

जाऊ कतो. हे जा हरातदारांना व वध ऑफर ा कोण या कारचे ाहक तसाद दे त आहेत याची मा हती मळव यास आ ण सामा यत
चांग ा तसाद दे ण ा या ऑफरचे कार जाणून घे यास मदत करते.

. ई मे ई मे म ये कमी खचात जाग तक े कांपयत पोहोच याची मता आहे. अवां छत ई मे मुळे नकारा मक तसाद मळतो आ ण
मा गत े या ई मे ा ाहकांक डू न चांग ा तसाद मळतो. Sulekha.com हे आ याई भारतीयांपयत व ेषतः यूएसम ये राहणा या
ोकांपयत पोहोच यासाठ सवात य वी ऑन ाइन जा हरात मा यमांपैक एक हणून उदयास आ े आहे सु े ख ा बॅनर जा हरात आ ण
ईमे जा हरात ऑफर करते.

Sulekha.com नुसार ऑन ाइन मी डयाचे खा फायदे आहेत

चंड पोहोच
उ े ख नीय त आ ण संप े क असमान यीकरण
रअ टाइम ॅ कग रच मी डया ँ डग ड जनरे न आ ण
थेट व .

. काय ॅ पस काय ॅ पस या खूप ांब क नी जा हराती आहेत. हे वेबसाइट या डा ा कवा उज ा बाजू ा चा ते.
वेबवरी मू य साखळ

मू य साखळ म ये याक ापांची साखळ असते. एखादे उ पादन माने साखळ ती व वध याक ापांमधून जाते. येक याक ाप
काही मू य नमाण करतो. याक ापां ारे तयार के े े मू य उ पादन कवा सेवा दान कर या या कमतीपे ा जा त आहे. मू य आ ण कमत
यां याती फरक नफा नमाण करतो. याक ापांमधून मळा े मू ये सव याक ापां या जोड े या मू यांपे ा जा त आहेत.

मू य ृंख ा याक ापांचे उ मू ये जा तीत जा त करणे आ ण खच कमी करणे हे आहे.

मू य ृंख े त समा व अस े या याक ापांचे ाथ मक याक ाप आ ण समथन याक ापांम ये वग करण के े जाऊ कते.
ाथ मक याक ाप थेट उ पादना या न मती कवा वतरणा ी संबं धत आहेत कवा

५७
Machine Translated by Google

सेवा यापैक येक ाथ मक याक ाप सहा यक याक ापां ी जोड े ा असतो आ ण ते यांची काय मता सुधार यास मदत करतात.

ाथ मक याक ापांम ये खा गो चा
समावे होतो अ इनबाउं ड ॉ ज टक यात इनपुट ा त करणे गोदाम करणे इ हटरी नयं ण यांचा समावे होतो.
b ऑपरे स उ पादन यात मू यव धत याक ाप असतात जे इनपुटचे अं तम उ पादनात पांतर करतात. c आउटबाउं ड ॉ ज ट स हे
तयार मा ाहकाकडे घेऊ न जाते. d वपणन आ ण व याम ये उ पादना वषयी जा हरात करणे आ ण खरेद दारांना उ पादन खरेद कर यास
उ ु करणे समा व आहे. e दे ख भा यात व आ ण सेवा नंतरचा समावे आहे.

पारंपा रक मू य ृंख ा व ेषत असे सांगते क इनपुट कवा आउटपुटसह ये ारे मा हतीचा वाह मागी बाजूस पुरवठादारा ा आ ण
पुढ या टोका ा अस े या ाहकाकडे असतो. य ात इ े ॉ नक कॉमसम ये गुंत े या ावसा यक सं ा यां या ाहक आ ण पुरवठादारां ी
मू य साखळ या अनेक ट यांवर मा हती सामा यक क कतात. ईकॉमस पयावरण कारमधी ाहक वसाय वहारा या येक ट यावर
फम या मा हती णा म ये वे करा. ाहक उ पादन तप ी ातक कतो ऑडरची ती तपासू कतो पग तप ी इ. ाहकाने
पुरवठादारास ई म ये ऑडर द यानंतर ऑडरची गती तपासू कतो.

वा ण य

आज वेबवरी मू य साखळ त अनेक बद झा े आहेत.

इंटरनेट एक मह वाची भू मका बजावते जथे याद कवा ऑडर पूण कर यासंबंधी मा हती व रत सा रत के जाऊ कते. उदाहरणाथ
कापड वसायात मा हतीची दे वाणघेवाण कर याची व ा अस यास टॉकची उप ता सहजपणे तपास जाऊ कते आ ण मू य साखळ ती
व वध प ांम ये मा हती सहजपणे ह तांत रत के जाऊ कते. यामुळे कागदप ांची य दे वाणघेवाण कर याचा खच कमी होतो.

इंटरनेट या आगमनाने मा हती सहजपणे पास के जाऊ कते आ ण ऑन ाइन वसाय यां या ाहकांना मू य दे ऊ कतात आ ण ई
ाहक संबंध वक सत क कतात. ऑन ाइन ावसा यक घरा यांनी इ फोमी डयसना ज म द ा आहे. मा हती दे ण ारे ाहकांसाठ खरेद एजंट
आ ण व े यांसाठ व एजंट हणून काम करतात. ऑन ाइन ावसा यक घरा यांनी मू य साखळ ही कमी के आहे. ते थेट ाहकांना वकतात.
ऑन ाइन वसायाती करकोळ व े यांना र क न खच कमी के ा जातो. आज ऑन ाइन वसाय मो ा माणात सानुकू नास परवानगी
दे तात जेथे ाहक यां या आवडीची उ पादने खरेद क कतात. उदाहरणाथ डे ने ाहकांना सानुकू त संगणक दे ऊ के े जे ाहकां या
आदे ानुसार तयार के े गे े . ते डी र नेटवक टाळू न इंटरनेटवर वक े जातात.

ांचे पुनराव ोकन करा . . .

. . . . .ई . माक
. टग हणजे काय
पारंपा रक वपणन प रभा षत करा.
पारंपा रक वपणना या सम यांची याद करा.
वेब उप तीची उ े काय आहेत
ई माक टग मू य साखळ हणजे काय
ई माक टगचे फायदे सांगा
ई माक टग म णाचे घटक करा.
ई माक टगची उ े सांगा.
ई माक टगम ये वापर े या रणनीती करा.
व वध कार या ऑन ाइन जा हरात प त चे वणन करा.

५८