VHF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

VHF haberleşme sistemi;

 Yer istasyonları ve diğer uçaklar ile ses ve veri haberleşmesi sağlar.
 VHF (Very High Frequency) bandı 30 MHz ile 300 MHZ arasındadır.
1
 VHF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

Uçak haberleşme sistemleri için VHF bandı;

 117.975 MHz - 137.000 MHz.
 121.5 MHz uluslararası emercensi frekanstır. Emergency Locator Beacon
için kullanılır. İletim için asla kullanılmaz.
2
 VHF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

Her bir haberleşme kanalı arasındaki frekans aralığı;

 25 KHz = 760 frekans (kanal) mevcuttur.
 Avrupa da yüksek seviyeli uçuşlar için daha çok kanal gerektiğinden
modern sistemler kanallar arasında 8,33 KHz kullanır. Bu şekilde
2000’den fazla kanal mevcut olur.
3
 VHF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

Modern uçaklar 3 (üç) bağımsız haberleşme sistemine sahiptir;

 Minimum 2 (iki) sistem gereklidir.
 Sistem-1 kaptanın ses haberleşmesidir.
 Sistem-2 ikinci pilotun (First Officer (F/O)) ses haberleşmesi içindir.
 Sistem-3 ACARS içinde. Aynı zamanda diğer sistemler arızalandığında ses
haberleşmesi içinde kullanılır. 4
 VHF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

Her bir VHF haberleşme sistemi;

 VHF transceiver’lar (alıcı/verici) aviyonik kompartmanında bulunur.
 VHF1 ve VHF3 antenleri çoğunlukla gövdenin üst tarafı üzerine
yerleştirilir, VHF2 ise gövdenin alt tarafı üzerine yerleştirilir. 5
 VHF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

VHF haberleşme sistemi ;

 Frekans seçimini sağlayan Radio Management Panelleri (RMP) vasıtasıyla
kontrol edilir.
 Ses seçimini sağlayan Audio Control Panelleri (ACP) vasıtasıyla kontrol
edilir.
6
 VHF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

RMP frekans penceresi;

 Aktif pencere seçilen sistemin çalışma frekansını gösterir.
 Standby pencere yeni seçilmiş frekansı gösterir.
 VHF3 için ACARS veya DATA görünür. ACARS için manuel olarak frekans
seçimi gerekli değildir.
7
 HF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

HF haberleşme sistemi;
 Uzun mesafe haberleşme sistemidir.
 HF frekans radyo dalgaları iyonesfer vasıtasıyla yansıtılır. Bu yüzden bu
sinyaller dünya çevresinde alınabilir. 8
 HF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

HF haberleşme sistemi, uçak üzerinde uzun haberleşme sistemidir;

 Dünya çapında haberleşme sağlar.
 Görüş mesafesi dışındaki alanlar ile görüşmek için yansıtıcı olarak
iyonesfer tabakasını kullanır. Şartlar değiştiğinde (örneğin güneş ışığının
yoğunluğu, kullanılan frekans, uçağın irtifası gibi) alış kalitesi değişir.
 Modern uçak tiplerinde HF sistemi SATCOM sistemi ile yer değiştirmiştir.
SATCOM sistemi daha güvenilir uzun mesafe haberleşme sağlar. 9
 HF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

Uzun mesafe uçuş yapan uçaklarda ili (2) bağımsız HF sistemi vardır;
 HF transceiver aviyonik kompartmanda bulunur.
 HF anteni dikey stabilizer’in hücum kenarında bulunur.
 Eski uçak tiplerinde veya 3. sistem için çubuk tipi (rod type) anten kanat
uçlarında bulunur.
 Anten uygunlaştırıcı (antenna coupler), antenin yakınına yerleştirilmiştir
ve seçilmiş olan HF frekansında anten ile transceiver arasında empedans
10
uygunluğunu sağlar.
 HF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

Transceiver bir verici (transmitter) ve bir alıcı (receiver) sahiptir;

 HF transceiver, VHF transceiver gibi aynı fonksiyonları yerine getirir.
 Çıkış gücü 200 W ile 400 W arasındadır.
 RMP üzerinden frekans ve sistem seçilir.
 HF haberleşme bandı 2-29.999 MHz arasında 1KHz’lik aralıklarla toplam
28.000 kanaldan oluşur.
11
 HF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

RMP üzerindeki AM pushbutton’u HF için çalışma modunu seçer;

 Birinci basışta, AM modu seçilir. AM modunda modüleli sinyal taşıyıcı ile
birlikte gönderilir.
 İkinci basışta, tek yan band (Single Side Band (SSB)) modu seçilir. Bu
mod, modüleli sinyali taşıyıcısız gönderir. Daha iyi iletim verimliliği
sağlar.
12
 HF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

RMP üzerindeki HF SENS seçici düğme;

 Alış hassasiyetini ayarlar.
 Bazı RMP tipleri üzerinden SQL düğmesi olarak bulunur. Squelch seviyesi
gürültüyü bastırmak için seçilir.
 Eski uçak tiplerinde aynı fonksiyonlar ayrı bir HF kontrol paneli ile yapılır.
13
 HF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

Antenna coupler (anten uygunlaştırıcı) seçilmiş HF frekansına anteni

ayarlar;
 İletime (transmission) başlamadan önce yeni ayarlanan frekansta alış
daima mümkündür.
 PTT butonuna birinci basışta ayarlama başlar ve son frekansa ayarladığı
süre içerisinde 1 KHz’lik ses duyulur. Bu işle modern sistemlerde çok
hızlıdır. Eski sistemlerde ise 10 saniyeye kadar sürebilir.
14
 HF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

Antenna coupler (anten uygunlaştırıcı) ayarlama işlemini;

 1 KHz’lik ses frekans tonu durduğu zaman tamamlanır.
 İkince kez PTT switch’e basıldığı zaman iletim (transmission) başlar.
 Normal iletim gücü mevcut olduğu zaman, sidetone (kenar ton) ile
iletimin doğruluğu izlenir.
15
 HF COMMUNCATION (HABERLEŞME) SİSTEMİ

Antenna coupler (anten uygunlaştırıcı) ayarlama işlemini;

 1 KHz’lik ses frekans tonu durduğu zaman tamamlanır.
 İkince kez PTT switch’e basıldığı zaman iletim (transmission) başlar.
 Normal iletim gücü mevcut olduğu zaman, sidetone (kenar ton) ile
iletimin doğruluğu izlenir.
16
 ACARS SİSTEMİ

ACARS ( Aircraft Communication and Addressing & Reporting System);

 Uçak haberleşme ve adresleme & rapor sistemi; uçak ile yer arasında
karşılıklı olarak veri bağlantı (datalink) haberleşmesi sağlar.
 Uçak ve yer arasında veri ve mesaj transferi sağlar.
 Uçak ile ATC veya havayolu operasyon merkezleri arasında veri bağlantısı
sağlanır.
 Veri bağlantısı amacıyla uçağın yerine bağlı olarak VHF Com 3 veya
SATCOM kullanılır. 17
 ACARS SİSTEMİ

ACARS vasıtasıyla gönderilen veriler;

 Şebeke sağlayıcı yer istasyonları vasıtasıyla alınır.
 Şebekeden geçerek verileri kullanıcılara gönderilir.
 Bu durum uydu-yer bağlantısı (downlink) adını alır.
 Yerden uçağa veri bağlantısı ise yer-uydu bağlantısı (uplink) adını alır.
18
 ACARS SİSTEMİ

ACARS;
 Uçuş profiline bağlı olarak otomatik veya uçuş profilinden bağımsız
olarak manuel raporlar gönderir ve alır.
 Manuel ACARS raporları pilot, havayolu yer personeli veya ATC
vasıtasıyla başlatılır.
19
 ACARS SİSTEMİ

ACARS sisteminin merkez kompütürü Management Unit (MU);

 Uçak komponentleri, VHF veya SATCOM arasında veri bağlantısı sağlar.

20
 ACARS SİSTEMİ

VHF COM 3 (merkez sistem);

 Ses haberleşmesi için aktif edilebilir.
21
 ACARS SİSTEMİ

ACARS çalışması;
 Aktif frekans penceresinde ACARS veya DATA yazan VHF COM 3 sistemi
ile mümkündür.
 MU gerekli VHF frekansını otomatik olarak seçer RMP üzerinde frekans
gösterilmez.
 FMS veya IRS’ten uçak pozisyonuna bağlı olarak VHF yer istasyonu
kullanılamıyorsa SATCOM kullanılır. 22
 ACARS SİSTEMİ

ACARS sistemi;
 CMS ve ACMS’den ilgili bakım verilerini alır.
 Discrete (ayrık) sinyallerinden uçak durum bilgilerini (örneğin kapının
durumu, iniş takımlarının durumu gibi) alır.
 Gerektiği zaman veri yükleyici (data loader) vasıtasıyla MU’nun yazılımı
(software) güncellenebilir.
 Çalışması MCDU üzerinden kontrol edilen printer vasıtasıyla mürettebatın
yazılı raporlar almasını sağlar. 23
 ACARS SİSTEMİ

ACARS ana menüsü farklı fonksiyonlara ulaşmaya imkan verir;

 Bir uplink (yer-uydu bağlantısı) için rapor talep edebilir.
 Seçilen uçuş fazına bağlı olarak (örneğin uçuş öncesi (preflight), bir
downlink (uydu-yer bağlantısı) için rapor yaratabilir.
 Yer istasyonuna teleks çekebilir veya sesli kontak talep edebilir.
 Uplink (yer-uydu bağlantısı) mesajlarının listesini seçebilir veya çeşitli
sayfalara ulaşılabilir. 24
 ACARS SİSTEMİ

Çeşitli sayfalardan (miscellaneous page) dünyanın farklı yerleri için ACARS

frekansları hakkında bilgileri seçer;
 OOOI (OUT, OFF, ON ve IN) uydu-yer bağlantısı, status durumunu kontrol
eder veya düzenler.
 VHF ve Satellite (uydu) istatistikleri. Kaç tane iletim (transmission) ve
alım (reception) olduğu hakkında bilgileri gösterir.
 Parameter sayfası, kodlu bilgilere ulaşmaya imkan sağlar. 25
 ACARS SİSTEMİ

ACARS bakım sayfasından (maintenance page);

 Sistemlerin tüm parça numaraları hakkında bilgileri seçer.
 ACARS sisteminin durumunu seçer.
 VHF ve Satellite haberleşme sisteminin durumu hakkında tüm bilgileri
seçer.
 Sistem testlerinin faklı tiplerini seçer. 26
 SATCOM SİSTEMİ

SATCOM sistemi;
 SATCOM sistemi vasıtasıyla ACARS dünya çapında güvenilir dijital veri
transferi sağlar.
 Kokpit ses ve teleks haberleşmesi, yolcu ses, teleks, faks haberleşmesi
sağlar.
 Bu sistemde aynı anda hem verici hem de alıcı çalışır. Normal telefon
konuşmaları mümkündür. 27
 SATCOM SİSTEMİ

SATCOM sistemi;
 Dünya yörüngesinde sabit (geostationary orbit) olan 4 uyduyu kullanır.
 Bu uydular dünya yüzeyinden yaklaşık olarak 23.000 mil (36.000 km)
yüksekte yörüngededir.
 Kapsama alanı 75 derece kuzey ve güney enlemleri arasındadır.
 Dünya üzerinde uydulara veri gönderen ve uydulardan veri alan 255’ten
fazla dünya yer istasyonu vardır. 28
 ALTITUDE ALERT (İRTİFA UYARI) SİSTEMİ

Uçuş süresince ATC uçağı ayırır;

 Farklı irtifalara ayırarak.
 Çarpışmadan kaçınmak için uçak yalnızca ATC vasıtasıyla izin verilen
irtifalarda uçmalıdır.
 İrtifadan sapma, irtifa uyarı (altitude alert) sistemi vasıtasıyla tespit
edilir. Uyarılar pilotları sesli (aural) ve görsel (visual) olarak uyarır.

29
 ALTITUDE ALERT (İRTİFA UYARI) SİSTEMİ

İrtifa uyarı (altitude alert) sistemi;

 ATC’den izin verilen irtifa ile ADC’den gerçek irtifayı karşılaştırır. Bu irtifa
AFS panelinin irtifa penceresi üzerinden seçilir.
 Altitude alert sistem, autoflight içerisine veya central warning sistem
veya ayrı bir kompütür içerisine entegre edilmiştir.

30
 ALTITUDE ALERT (İRTİFA UYARI) SİSTEMİ

Tipik irtifa uyarı sistemi;

 Uçak seçili irtifadan 300 ft’den daha fazla saptığı zaman pilotları uyarır.
Bu sapma deviation) modu adını alır. Hoparlörden kısa gong (chime) sesi
duyulur. İrtifa uyarı lambası flash yapar veya PFD üzerindeki irtifa
penceresi flash yapar. 31
 ALTITUDE ALERT (İRTİFA UYARI) SİSTEMİ

Görsel irtifa uyarısı (visual altitude alert);

 Uçak doğru irtifaya dönerse söner.
 Sapma 900 ft’den daha büyük olursa söner.

32
 ALTITUDE ALERT (İRTİFA UYARI) SİSTEMİ

Uçak tırmanma veya alçalmadan önce;

 Pilot, ATC’ye sorarak yeni izin verilen irtifayı irtifa düğmesi ile seçmeli.
 Pilot, prosedürü izlediği zaman sapma uyarı olmadığından seçim
süresince irtifa uyarısı yasaklanır.
 İniş başlangıcında uçak Glide Slope (GS) sinyalini yakaladığında pilotun
kafası karışmasın diye irtifa uyarısı yasaklanır. 33
 ALTITUDE ALERT (İRTİFA UYARI) SİSTEMİ

Tipik irtifa uyarı sistemleri;

 Uçak seçilen irtifaya yaklaştığı zaman uyarı verir. Manuel uçuşta pilotlara
seviyeye geldiğini hatırlatır ve otopilot aktif olduğu zaman yasaklanır.
 Yaklaşma modunda; seçilen irtifadan 900 ft önce uyarı tetiklenir. Kısa
sesli uyarı verir.PFD üzerinde irtifa uyarı penceresi yanar veya pals
yapar. İrtifa uyarısı 300 ft’den az olduğu zaman uyarı durur. 34
 ALTITUDE ALERT (İRTİFA UYARI) SİSTEMİ

İrtifa uyarısı fonksiyonunu görmek için 4 farklı uçuş durumunu inceleyelim;

 Yaklaşma modunda; seçilen irtifadan 900 ft önce uyarı tetiklenir. Kısa
sesli uyarı verir. PFD üzerinde irtifa uyarı penceresi yanar veya pals
yapar. İrtifa uyarısı 300 ft’den az olduğu zaman uyarı durur.

35
ALTITUDE ALERT (İRTİFA UYARI) SİSTEMİ

36
OVERSPEED WARNING (AŞIRI HIZ İKAZI) SİSTEM

Airspeed göstergesi;
 Gerçek hızı gösterir.
 Jet uçaklarında hız limiti, airspeed göstergesindeki kırmızı beyaz
VMO/MMO ibresi ile veya PFD üzerinde hız şeridine bitişik siyah alan
üzerinde kırmızı ile gösterilir.

37
OVERSPEED WARNING (AŞIRI HIZ İKAZI) SİSTEM

Tüm jet uçakları bağımsız bir sesli aşırı hız ikaz sistemine sahiptir;
 Overspeed (aşırı hız) süresince uçağın zarar görme tehlikesinden dolayı.
 Kokpit hoparlörlerinden sesli ikaz veya master warning sistemden veya
ayrı bir sistemden clacker gibi bir ses ile tetiklenir.
38
OVERSPEED WARNING (AŞIRI HIZ İKAZI) SİSTEM

Overspeed (aşırı hız) ikazı;

 Airspeed VMO/MMO’dan büyük olduğu zaman üretilir.
 Aşırı hız ikazının tespiti airspeed göstergesinden daima bağımsızdır.
 Aşırı hız ikazı ayrı ayrı pushbutton’lar veya CMC’den geçerek yapılabilir.
39
 STALL WARNING (HAVADA TUTUNAMAMA İKAZI)

Uçaklar yalnızca kanatlar taşıma (lift) üretirse uçabilir;

 Taşıma, kanat geometrisine, hava hızına (airspeed) ve hucüm açısına
(angle of attack) bağlıdır.
 Hız azalırken taşımanın sabit kalabilmesi için hücum açısı artırılmalı veya
slat’lar /flap’lar uzatılmalı.
 Hücum açısı aşırı arttığı zaman kanat üst yüzeyinden geçen hava ayrılır
ve uçak havada tutunamaz bu durum stall adını alır. 40
 STALL WARNING (HAVADA TUTUNAMAMA İKAZI)

Belirli hücum (angle max) açılarında;

 Hava akışı kanadın üst yüzeyini takip edemez.
 Hava akışı ayrılması meydana gelir. Buna stall durumu denir. Bu durumda
dramatik bir şekilde taşıma azalır. Yeterli irtifa mevcut değil ise uçak
yere çarpar.
 Pilot gerçek stall meydana gelmeden yeterince önceden uyarılmalı. Bu
işlem stall ikaz sisteminin görevidir. 41
 STALL WARNING (HAVADA TUTUNAMAMA İKAZI)

Stall ikaz sistemi;

 Uçağa özgü maksimum hücum açısı ile hücum açısı sensöründen gerçek
hücum açısını karşılaştırır. Maksimum hücum açısı slat ve flap
pozisyonuna göre değişir.
 Bu karşılaştırma ayrı bir kompütürde veya diğer sistemde yapılır. Örneğin
master warning veya autothrottle sisteminde. Yedekleme için iki (2) 42
bağımsız sistem bulunur.
 STALL WARNING (HAVADA TUTUNAMAMA İKAZI)

Kritik hücum açısına ulaştığı zaman sistem aktif olur;

 Stick shaker vibrasyon üretir. Bu vibrasyon uçuş kumandaları için stall
etkisini simüle eder.
 Sesli ikaz üretir.
 Bazı uçaklarda aynı zamanda stick pusher bulunur ve levye’yi (control
column) otomatik olarak ileri iter. Stall durumundan kurtulmak için
hücum açısını azaltır. 43
COCKPIT VOICE RECORDER (KOKPİT SES KAYIT CIHAZI)

Cockpit Voice Recorder (Kokpit Ses Kayıt Cihazı);

 Olayların ve kazaların değerlendirilmesi için önemlidir.
 Devamlı olarak kokpitteki tüm mürettebatın haberleşmelerini ve seslerini
kaydeder.
 Analog band kaydedici, sonsuz bir band üzerine (eski kayıtlar silinerek)
uçuşun son 30 dakikasını kaydeder.
 Dijital solid state recorder (yarı iletken kaydedici), uçuşun son 120 44
dakikasını hafızaya kaydeder.
COCKPIT VOICE RECORDER (KOKPİT SES KAYIT CIHAZI)

CVR (Cockpit Voice Recorder) sistem komponentleri;

 CVR, uçağın kuyruk bölümünde FDR’ın yanına yerleştirilmiştir.
 CVR kontrol paneli başüstü (overhead) paneli üzerindedir.
 Alan (area) mikrofonu kontrol panel üzerinde veya ayrı bir yerde
bulunur.
 Üzerinde Underwater Locator Beacon (ULB) bulunur. 45
COCKPIT VOICE RECORDER (KOKPİT SES KAYIT CIHAZI)

Underwater Locator Beacon (ULB);

 Su ile temas ettiği zaman 37,5 – 40 KHz frekansta ultrasonik dalgalar
gönderir.
 30 gün boyunca her saniyede bir pals gönderir. 30 gün sonunda içinde
bulunan batarya biteceğinden sinyal gönderemez.
 Özel alıcılar ile sinyal takip edilerek yeri tespit edilir. 46
COCKPIT VOICE RECORDER (KOKPİT SES KAYIT CIHAZI)

CVR (Cockpit Voice Recorder) 4 ayrı ses girişine sahiptir;

 Kulaklıklarda duyulan uçuş mürettebatı sesleri, alınan ve gönderilen
seslerin tamamı, 3 ayrı girişten alınarak Audio Management Unit’ten
CVR’a gönderilerek kaydedilir.
 4. giriş ise alan (area) mikrofonundan alınan genel sesleri alarak CVR’ın
kaydetmesini sağlar. 47
COCKPIT VOICE RECORDER (KOKPİT SES KAYIT CIHAZI)

CVR (Cockpit Voice Recorder);

 Bir motor çalışmaya (start) başladığı zaman veya en geç uçak uçuştayken
otomatik olarak kaydetmeye başlar.
 Yerde son motor kapatıldıktan (shut-down), 5 dakika sonra kayıt durur.
 Mürettebat mahremiyetini korumak için uçak yerde ve park frenleri çekili
iken kontrol paneli üzerindeki erase (silme) switch’ine basılarak tüm ses
kaydı silinebilir. 48
COCKPIT VOICE RECORDER (KOKPİT SES KAYIT CIHAZI)

Kontrol paneli üzerindeki test butonuna basılarak CVR testi yapılabilir;

 CVR çalışmaya başlar ve 4 kanalın tamamı üzerine ses kaydı yapılır.
 Çoğu uçak tiplerinde CVR gücü ilk olarak ground kontrol switch’i ile aktif
edilir.
 Ölçü aleti üzerindeki ibre yeşil alana doğru sapmalıdır.
 Durum (status) göstergesi testten geçtiğini göstermelidir.
 Modern uçaklarda test CMCS ile yapılır.
49
 Kulaklık ile test kayıtları izlenir.