BÖLÜM 9

SESALTI SIKIŞTIRILABİLİR AKIMLAR

9.1- Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar için lineerleştirilmiş potansiyel denklemi

9.2- Analitik çözüm – dalga yüzeyli duvar etrafında akım

9.3- Sıkıştırılabilir sesaltı akımlar için Prandtl-Glauert düzeltme tekniği

9.4- İyileştirilmiş düzeltme formülleri

9.5- Kritik Mach sayısı

Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-1

9.1- Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar için lineerleştirilmiş potansiyel denklemi

(y → +∞) V∞ φ∞=V∞x

φ=V∞x+ϕ V
v

(x → -∞) y V∞ u (x → +∞)

x V∞
V∞

φ∞=V∞x φ∞=V∞x

(y → -∞) V∞ φ∞=V∞x

Daimi, iki-boyutlu, sesaltı sıkıştırılabilir akımlar için

 φ2  φ φ  φ2 
Potansiyel denklemi  1 − x2  ⋅ φ xx − 2 x 2 y ⋅ φ xy +  1 − y2  ⋅ φ yy = 0
a a  a 
   
γ −1 2
Enerji denklemi a 2 = a 02 − (φ x + φ 2y )
2

M ∞2 u v
Cismin kalınlık, kamburluk ve hücum açısının ⋅ << 1 , M ∞2 ⋅ << 1
1 − M ∞ V∞
2
V∞

koşulları sağlanacak biçimde küçük olması halinde (1 − M ) ⋅ φ

2
∞ xx + φ yy = 0

şeklinde lineerleştirilebilir. Bu denklem β 2 = 1 − M ∞2

∂ 2φ ∂ 2φ
olmak üzere β2 ⋅ + =0
∂x 2 ∂y 2

u 2
şeklinde yazılabilir. Aynı yaklaşımla basınç katsayıları da C p ≅ −2 =− ⋅ϕx
V∞ V∞

şeklinde lineerleştirilebilir.

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-2

9.2- Analitik çözüm - dalga yüzeyli duvar üzerinde akım:

Lineerleştirilmiş potansiyel denklemi β 2φ xx + φ yy = 0

Potansiyel fonksiyonu için süperpozisyon φ = V∞x + ϕ

φx = V∞ + ϕ x → φ xx = ϕ xx
Potansiyel fonksiyonunun türevleri alınarak
φy = ϕ y → φ yy = ϕ yy

Lineerleştirilmiş potansiyel denkleminde kullanılarak β 2ϕ xx + ϕ yy = 0

Görüldüğü gibi lineerleştirilmiş denklem bozuntu potansiyeli için de geçerlidir.

Bu denklemin analitik çözümleri genellikle çok özel geometriler dışında kolay değildir.
Özel geometrilere ait çözüm için değişkenlere ayırma yöntemi kullanılabilir.

Değişken dönüşümü ϕ (x , y ) = F (x ) ⋅ G (y )

ϕ xx = Fxx G
Türevler alınarak
ϕ yy = F G yy

Denklemde kullanılarak β 2 F xx G + F G yy = 0

F xx G yy
Düzenleme ile − = 2 =k2
F β G

Fxx + k 2 F = 0
Böylece iki adi diferansiyel denklem elde edilir:
G yy − k 2 β 2 G = 0

F (x ) = A ⋅ sin (kx ) + B ⋅ cos (kx )

Bu denklemlerin genel çözümleri
G (y ) = C ⋅ e β k y + D ⋅ e − β k y

Birleştirilerek ϕ (x , y ) = [ A ⋅ sin (kx ) + B ⋅ cos (kx )] ⋅ (C ⋅ e β k y + D ⋅ e − β k y )

Özel çözümlerin bulunması sınır geometrisinin ne kadar basit veya karmaşık olduğuna
bağlıdır. Dalga yüzeyli bir duvar için çözüm elde etmek mümkündür.

Örnek olarak şekildeki gibi

y = +∞ → V=V∞ → ϕ=0
y
 2π 
y w = h ⋅ Cos  x
 L 

denklemiyle belirtilen dalga yüzeyli

duvar üzerindeki akımı ele alalım. x
2h
L

Sonsuzdaki sınır şartı y = +∞ → V=V∞ → ϕ=0

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-3

y = +∞ için e-β k y =0 fakat eβ k y → ∞ olup C=0 olmak zorundadır.

Böylece ϕ (x , y ) = [ A ⋅ sin (kx ) + B ⋅ cos (kx )] ⋅ e − β k y

Yüzey üzerindeki sınır şartı: akım yüzeye teğet olmalıdır.

dy w  v   v / V∞   v  u 
−1
  v  u   v uv 
=   =   =   1 +   =   1 − + ...  =  − 2 + ... 
dx  V∞ + u  w  1 + u / V∞  w  ∞ 
V V ∞   V∞  V∞  w  V∞ V∞ w
w

dy w  v  ( )
ϕ y y ≈0
Lineerize teori çerçevesinde yaklaşımla ≅  =
dx  V∞  y ≈0 V∞

Duvar eğrisinin ve bozuntu potansiyelinin türevleri bu eşitlikte kullanılarak

2π  2π   − β k [ A ⋅ sin(kx ) + B ⋅ cos (kx )] ⋅ e 

−β k y

−h⋅ sin x =  
L  L   V∞  y =0

2π  2π 
−h⋅ V ∞ sin x  = − β k A ⋅ sin (kx ) − β k B ⋅ cos (kx )
L  L 
B =0
2π
Bu eşitliğin gerçekleşmesi için k= olmalıdır.
L
V∞
A =h⋅
β
2π
V∞ −β  2π 
ϕ (x , y ) = h ⋅
y
Böylece bozuntu potansiyeli için çözüm ⋅e L
⋅ sin x
β  L 

Akım alanının özellikleri:

2π
V∞ −β y  2π 
Potansiyel fonksiyonu φ = φ∞ + ϕ = V ∞ x + h ⋅ ⋅e L
⋅ sin x
β  L 
2π
V 2π − β y  2π 
Yatay hız bileşeni V x = φ x = V∞ + h ⋅ ∞ ⋅e L
⋅ cos x
β L  L 
2π
2π −β y  2π 
Dikey hız bileşeni Vy = φ y = − h ⋅ V∞ ⋅ e L
⋅ sin  x
L  L 
2π
4π h −β y  2π 
Basınç katsayısı Cp = − ⋅e L
⋅ cos  x
L β  L 

4π h  2π 
Duvar üzerindeki basınç katsayısı y≈0 → C pw = − ⋅ cos x
L β  L 

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-4

M∞ Mach sayısı arttıkça β = 1 − M ∞2 azalacağı

y
için duvar üzerindeki basınç katsayısının
mutlak değer olarak artacağı, yani negatif
basınç katsayılarının daha negatif, pozitif x
basınç katsayılarının da daha pozitif değerler L
alacağı görülmektedir.
Sıkıştırılabilir akım
Herhangi bir noktadaki basınç katsayısının +1/β Sıkıştırılamaz
duvar üzerindeki basınç katsayısına oranı akım
+1

2π C pw
Cp −β y =
=e L
4π h / L x
C pw
-1
-1/β

Duvardan y uzaklığında bir noktadaki basınç katsayısı Mach sayısı arttıkça mutlak değer
olarak büyümektedir. O halde sıkıştırılabilme etkileri duvarın etkisini daha uzak noktalara
taşımaktadır.

Akım çizgilerinin denklemi

Akım çizgisi için koşul: Hız vektörü akım çizgisine teğettir.

dy s  v   v / V∞   v / V∞   v / V∞ 
=   =   ≅   = 
dx  V∞ + u  s  1 + u / V∞  1 + u /V − M 2u /V   
 s  1 + β u / V∞
2
s  ∞ ∞ ∞ s
2π
2π −β  2π 
ys
− h⋅e ⋅ sin  L x
dy s L  L 
Hız bileşenlerinin değerleri kullanılarak: = 2π
dx 1 2π − β L y s  2π 
1 + β 2h ⋅ ⋅e ⋅ cos x
β L  L 
 2π − β 2Lπ y s  2π  2π − β 2Lπ y s  2π  
Düzenlenerek dy s = h ⋅ − ⋅e sin x dx − β e cos  x dy s 
 L  L  L  L  
 − β 2π y s  2π  
Veya dy s = h ⋅ d e L cos  x dy s 
  L  

2π
−β ys  2π 
İntegre edilerek ys = h ⋅e L
cos  x  + Sb
 L 

 2π 
ys → 0 için duvar eğrisi y s = h ⋅ cos  x
 L 

2π
−β ys
Duvar dışındaki bir akım çizgisinin genliği hs = h ⋅ e L

Mach sayısı arttıkça β azalacağı için duvardan y uzaklıktaki bir akım çizgisinin genliğinin
artacağı görülmektedir.

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-5

9.3. Sıkıştırılabilir sesaltı akımlar için Prandtl-Glauert düzeltme tekniği:

Bozuntu potansiyel denklemi β 2ϕ xx + ϕ yy = 0

ξ=x
Dönüşüm uygulanarak η=βy
ϕ ( ξ ,η ) = β ϕ ( x , y )

∂ξ ∂ξ ∂η ∂η ∂ϕ
Türevler =1 , =0 , =0 , =β , =β
∂x ∂y ∂x ∂y ∂ϕ

∂ϕ ∂ϕ ∂ξ ∂ϕ ∂η ∂ϕ ∂ϕ ∂ϕ 1 ∂ϕ ϕξ
= + = = = → ϕx =
∂x ∂ξ ∂x ∂η ∂x ∂ξ ∂ϕ ∂ξ β ∂ξ β

∂ϕ ∂ϕ ∂ξ ∂ϕ ∂η ∂ϕ ∂ϕ ∂ϕ ∂ϕ
= + =β =β = → ϕ y = ϕη
∂y ∂ξ ∂y ∂η ∂y ∂η ∂ϕ ∂η ∂η

∂ 2ϕ ∂ϕ x ∂ϕ x ∂ξ ∂ϕ x ∂η ∂ϕ x ∂  ϕξ  ϕ ξξ
= = + = =   → ϕ xx =
∂x 2
∂x ∂ξ ∂x ∂η ∂x ∂ξ ∂ξ  β 
 β

∂ 2ϕ ∂ϕ y ∂ϕ y ∂ξ ∂ϕ y ∂η ∂ϕ y ∂ϕ η
= = + =β =β → ϕ yy = β ϕ ηη
∂y 2
∂y ∂ξ ∂y ∂η ∂y ∂η ∂η

Bozuntu potansiyel denkleminde kullanılarak ϕ ξξ + ϕηη = 0

Görüldüğü gibi sıkıştırılabilir akımlara ait bozuntu potansiyel denklemi önerilen değişken
dönüşümleri yardımıyla eşdeğer bir sıkıştırılamaz potansiyel akıma ait Laplace
denklemine dönüştürülmüştür.

Laplace denkleminin çözümünü bilinen tekniklerle elde etmek mümkündür.

Acaba önerilen değişken dönüşümleri yüzey eğrisini nasıl etkilemiştir?

Bunu yüzey sınır şartını inceleyerek görmek mümkündür.

Sıkıştırılabilir Sıkıştırılamaz
akım düzlemi akım düzlemi
y η
V V
yw(x) ηw(ξ)

x ξ

dy w ( )
ϕy w
Sıkıştırılabilir akım düzleminde yaklaşık duvar sınır şartı =
dx V∞

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-6

dη w (ϕη )w
Sıkıştırılamaz akım düzleminde yaklaşık duvar sınır şartı =
dξ V∞

dy w dη w
ϕ y = ϕη olduğu hatırlanırsa → =
dx dξ

Görüldüğü gibi dönüşüm yüzey geometrisini etkilememektedir. Yani katı cidar dönüşüm
sonucunda şekil değiştirmemektedir.

Basınç katsayısı

2
Sıkıştırılabilir halde lineerleştirilmiş basınç katsayısı Cp = − ⋅ϕ x
V∞

2
Sıkıştırılamaz halde lineerleştirilmiş basınç katsayısı Cp = − ⋅ ϕξ
V∞

Cp ϕ x ∂ϕ ∂ξ 1 Cp 1
Oranlanarak = = = ⋅1 → =
Cp ϕ ξ ∂ϕ ∂x β Cp β

Taşıma ve Yunuslama katsayıları

Sıkıştırılabilir halde taşıma katsayısı C L ≈ ∫ C p dx

Sıkıştırılamaz halde taşıma katsayısı C L ≈ ∫ C p dξ

CL Cp CL 1
Oranlanarak ≈ → =
CL Cp CL β

Sıkıştırılabilir halde yunuslama katsayısı C M ≈ ∫ C p xdx

Sıkıştırılamaz halde yunusla katsayısı C M ≈ ∫ C pξ dξ

CM Cp CM 1
Oranlanarak ≈ → =
CM Cp CM β

Elde edilen sonuç özetlenirse

Herhangi bir Mach sayısındaki iki-boyutlu cisme etkiyen taşıma ve yunuslama, aynı cisme
sıkıştırılamaz halde etkiyen taşıma ve yunuslama ile

CL CM
CL = CM =
1− M 2
∞ 1 − M ∞2

şeklinde hesaplanabilir. Bu formüllerler literatürde sıkıştırılabilme için Prandtl-Glauert

düzeltme formülleri olarak bilinir.

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-7

Şekilde %7 kalınlık ve %2 kamburluk oranına sahip bir Joukowsky profilinin 4 derece

hücum açısında, sıkıştırılamaz haldeki ve 0.51 Mach sayısında Prandtl-Glauert formülüyle
elde edilmiş 1-Cp dağılımları, taşıma ve yunuslama üzerindeki sıkıştırılabilme etkileri
görülmektedir.

Örnek Problem:

Bir profilin yüzeyi üzerinde verilen bir noktadaki basınç katsayısı çok düşük hızlarda –0.3
dür. Serbest akımın Mach sayısı 0.6 olduğunda aynı noktadaki basınç katsayısını
hesaplayınız.

Çözüm:
Cp − 0. 3
Cp = = = −0.375
1 − M ∞2 1 − ( 0.6 ) 2

Örnek Problem:

İnce simetrik bir kanat profilinin sıkıştırılamaz akımdaki teorik taşıma katsayısı C L = 2πα
dır. M∞=0.7 Mach sayısındaki taşıma katsayısını bulunuz.

Çözüm:
CL 2πα CL
CL = = = 8.8α → = 1. 4
1 − M ∞2 1 − ( 0. 7 ) 2 CL

Örnek Problem:
Yüksek hızlı rüzgar tünelinde NACA 4412 profili üzerinde yapılan bir seri deneysel
çalışmanın sonucu NACA'nın 646 numaralı raporunda yer almaktadır. Bu profilin taşıma
eğrisi eğimlerinin Mach sayısı ile değişimi için bu raporda verilen bir grafikten
sayısallaştırma yoluyla alınan değerler aşağıdaki gibidir:

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-8

M∞ 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.65 0.7 0.75

dCL / dα 0.1087 0.1115 0.1160 0.1224 0.1300 0.1320 0.1275 0.1002

Burada M∞ Mach sayısı, α ise derece ile gösterilen hücum açılarıdır.

a) dCL / dα ‘nın yüksek Mach sayılarındaki değerlerini M∞=0.2 'deki değerlerinden
başlayarak Prandtl-Glauert kuralı yardımıyla hesaplayınız.

b) Bir düz levhanın teorik taşıma eğrisi eğilimlerini hesaplayınız. Levhanın sıfır Mach
sayısında, yani sıkıştırılamaz halde taşıma katsayısı CL = 2παr 'dir. Burada αr radyan
cinsindendir.

c) Rapor 646'da verilen ve burada elde edilen sonuçları bir grafik üzerinde göstererek
karşılaştırınız.

Çözüm:

a) Burada Prandtl-Glauert kuralının vereceği sonuçların deneysel sonuçlarla bir

karşılaştırılmasının yapılması istenmektedir.

CL
Prandtl-Glauert kuralı CL =
1 − M ∞2

__________
dC L dC L / dα
α ‘ya göre türev alınarak =
dα 1 − M ∞2

Prandtl-Glauert kuralı uygulanırken referans değer (sıkıştırılamaz akım hali) olarak M=0.2
deki taşıma eğrisi eğiminin kullanılması önerilmektedir.

Buna göre M=0.2 Mach sayısında verilen değer Prandtl-Glauert formülünde kullanılarak
M=0 da (sıkıştırılamaz akım) taşıma eğrisi eğimi

______
dC L dC L
= 1 − M ∞2 = 0.108 × 1 − 0.2 2 = 0.106
dα dα

olarak elde edilir.

Sıkıştırılamaz haldeki bu değerden başlayarak istenilen bütün sıkıştırılabilir akım Mach

sayılarındaki taşıma eğrisi eğimleri yine Prandtl-Glauert formülüyle

__________
dC L dC L / dα
=
dα 1 − M ∞2

şeklinde hesaplanabilir. Çeşitli Mach sayıları için elde edilen sonuçlar aşağıdaki tabloda
verilmiştir.

b) Düz levhanın sıkıştırılamaz halde taşıma eğrisi eğimi C L = 2π α r

π
Raydan-derece ilişkisi αr = αd
180

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-9

π2
Böylece CL = αr
90

Bu değerden hareketle Prandtl-Glauert kuralı uygulanarak çeşitli Mach sayısında elde

edilen değerler aşağıdaki tabloda verilmiştir.

c) Elde edilen sonuçların NACA 4412 profili için verilen deneysel sonuçlarla karşılaştırması
aşağıdaki grafikte yapılmıştır.

0.17
dCL/dα
Prandtl
Moo Deneysel Glauert Düz levha 0.16 (1- Moo^2)^0.5
0.00 0.107 0.110 1.0000 3.14159265
0.10 0.107 0.110 0.9950
0.15
0.20 0.1087 0.109 0.112 0.9798
0.30 0.1115 0.112 0.115 0.9539
0.40 0.1160 0.116 0.120 0.14 0.9165
0.50 0.1224 0.123 0.127 0.8660
0.60 0.1300 0.133 0.137 0.8000
0.13
0.65 0.1320 0.140 0.144 0.7599
0.70 0.1275 0.149 0.154 0.7141
0.75
__ __ __
0.1002 0.161 0.166 0.12 0.6614

0.11

0.10
0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8

Görüldüğü gibi Mach sayısının 0.6 değerine kadar Prandt-Glauert formülünün verdiği
sonuçlar deney sonuçlarıyla oldukça uyumludur. Bu değerden sonra uyum önce
azalmakta, 0.65 değerinden sonra deneysel sonuçlardaki ani değişimle uyum iyice
bozulmaktadır. Bunun nedeni profilin kritik Mach sayısını aşmasıdır.

Düz levhaya ait değerlerin de Prandl-Glauert formülüyle bulunan değerlere paralel olduğu
görülmektedir. Sıkıştırılamaz halde düz levha değerleri ile deneysel değerler arasında
görülen farklılık düz levhaya ait teorik formülde viskozite etkilerinin hesaba katılmamış
olmasından kaynaklamaktadır.

9.4. İyileştirilmiş düzeltme formülleri:

Cp
Karman-Tsien düzeltme formülü Cp =
M ∞2 Cp
1 − M ∞2 + ⋅
1 + 1 − M ∞2 2

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-10

Cp
Laitone düzeltme formülü Cp =
 γ −1 2 
M ∞2  1 + M∞
1 − M ∞2 +  2  ⋅ Cp
1 − M ∞2 2

9.5. Kritik Mach sayısı: Mmax < 1

M∞ < Mcr
Bir cismin üzerinde herhangi bir
noktadaki Mach sayısı serbest akım
Mach sayısı arttırıldıkça artar. Cismin
üzerinde Mach sayısının ilk olarak 1
Mmax = 1
değerine eriştiği andaki serbest akım
Mach sayısı “Kritik Mach Sayısı“ M∞ = Mcr
olarak adlandırılır.

Kritik Mach sayısının aşılmasıyla

birlikte kanat etrafında süpersonik bir
bölge oluşur ve bu bölge bir normal M>1 M<1
M<1
şok dalgasıyla sonuçlanır. Bu M∞ > Mcr
durumda kanat profili etrafındaki
akım alanı transonik akım olarak
adlandırılır.

Serbest akımın Mach sayısı

arttırıldıkça süpersonik akım bölgesi M<1 M>1 M<1
genişler, normal şok daha geriye M∞ > Mcr
kayarak daha kuvvetli bir şok şekline
dönüşür.

Oluşan normal şok, gerisindeki akımın basıncının artmasına ve bu da taşımada kayba

neden olur.

Ayrıca şok dalgasını geçerken oluşan basınç artımı, kanat yüzeyi üzerindeki sınır tabaka
gelişimini olumsuz yönde etkiler. Sınır tabakanın kalınlaşmasına ve ayrılmasına neden
olabilir. Ayrılma, kanat üzerinde kuvvetli titreşimlere yol açabildiği gibi, şayet şokun
gerisinde bir kontrol yüzeyi varsa bunun etkinliğini de azaltır.

Kritik Mach sayısında cismin üzerinde Mach sayısının 1 olduğu noktadaki basınç katsayısı
“Kritik Basınç Katsayısı“ olarak adlandırılır.

Kritik basınç katsayısı, herhangi bir uçuş Mach sayısında bir cismin etrafındaki basınç
katsayılarının alabileceği bir sınır değer olarak da düşünülebilir. Bu değer aşıldığı taktirde
kritik Mach sayısı aşılmış olur.

p − p∞
Basınç katsayısının genel tanımı C pcr =
½ ρ ∞V∞2

2  p 
Şeklinde olup yüksek hızlar için C pcr =  − 1 
γ M ∞2  p∞ 

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-11

γ
 
 1 + γ −1 2
M∞
 γ −1
 
2  2 
veya Mach sayıları cinsinden Cp = ⋅   − 1
γ ⋅ M ∞2  γ −1 2 
 1 + M  
 2  
 

şeklinde yazılması daha uygun olur. Bu bağıntıda M=1 ve M∞=Mcr yazılarak

 γ γ

2   2  γ −1
 γ − 1  γ −1
Kritik basınç katsayısı C p cr = ⋅    1+ M cr  − 1
2

γ ⋅ M cr2  γ + 1   2  
 

şeklinde hesaplanır.

Bu bağıntıdaki Cpcr değeri, cismin aynı noktasında sıkıştırılamaz akım halindeki basınç
katsayısına, düzeltme formülleri yardımıyla bağlanabilir. Örneğin Prandtl-Glauert tekniği
kullanıldığı taktirde

C p cr  γ γ

2   2  γ −1
 γ − 1 2  γ −1 
= ⋅    1 + M  − 1
γ ⋅ M cr2  γ + 1   
cr
1 − M cr2 2 
 

yazılabilir.
8
Cpcr
C p cr nin verilmiş bir değerine
Prandtl-Glauert
karşılık için bu eşitliği Mcr için
iteratif olarak çözmek mümkündür. 6
Karman-Tsien

Benzeri çözümler diğer düzeltme Laitone

formülleriyle de gerçekleştirilebilir.
4
Şekilde bu türden yapılmış örnek -Cp
çözümler yer almaktadır.
2
Kritik Mach sayısı sesaltı uçakların
hızlarının arttırılmasında önemli bir Mcr
kısıtlayıcı faktör olmuştur.
0
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0
M∞

Kritik Mach sayısını arttırmanın bir yolu daha

ince kanatlar kullanmaktır. Çünkü ince bir
Mcr Mcr
profil kalın profile kıyasla akımı daha az
Ω
hızlandırır.
M∞ > Mcr
Kritik Mach sayısını arttırmanın ikinci bir yolu
Ω
da kanatlarda ok açısı uygulanmasıdır.

Ok açısız hal Ok açılı hal

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-12

SORULAR

S1- a) Daimi, iki-boyutlu, sıkıştırılabilir, sesaltı akımlar için lineerleştirilmiş potansiyel

denklemini yazınız.

b) Bu denklemin bozuntu potansiyeli için de geçerli olduğunu gösteriniz.

c) Bozuntu potansiyel denkleminin genel çözümünü değişkenlere ayırma yöntemiyle elde
ediniz.
d) yw = h sin(2π x/L), (h/L<<1) şeklinde ondüle yüzlü bir duvar üzerindeki daimi, iki-
boyutlu, sıkıştırılabilir, sesaltı potansiyel akımı göz önüne alınız. Duvarın çok uzaklarında
(y→∞) akım duvara paralel V∞ hızında ve üniform olsun. Bu akım için sınır şartlarını
kullanarak bozuntu potansiyel fonksiyonunu elde ediniz.
e) Akım alanının herhangi bir noktasında ve duvar üzerinde basınç katsayılarını yazarak
sıkıştırılabilme etkisini yorumlayınız.

S1- Daimi, sesaltı, sıkıştırılabilir, iki-boyutlu potansiyel akımlar için lineerleştirilmiş

potansiyel denklemini bozuntu potansiyeli cinsinden yazınız.
Bu denklemin ξ = x, η = β y, ϕ (ξ ,η ) = β ϕ ( x, y ) değişken dönüşümleri uygulanarak
Laplace denklemine dönüştürülebileceğini gösteriniz.
Katı yüzey üzerindeki sınır şartlarını inceleyiniz. Dönüşüm bağıntılarının sınır yüzeylerini
değiştirmediğini gösteriniz.
Taşıma katsayıları için Prandtl-Glauert düzeltme formülünü elde ediniz.

S2- a) Basınç katsayısının genel tanımını yazınız.

b) Sıkıştırılabilir akımlar için Mach sayıları cinsinden ifade ediniz.
c) Kritik basınç katsayısı için kritik Mach sayısı cinsinden bir ifade elde ediniz.
d) Kritik basınç katsayısının pratikte ne önemi olduğunu açıklayınız.

PROBLEMLER

P1- a) Aşağıda verilen potansiyel fonksiyonun, genliği ε ve dalga boyu l olan bir dalga
yüzlü duvarla, buna h uzaklıktaki bir düz duvar arasındaki akıma ait lineerleştirilmiş
deklemin bir çözümü olduğunu gösteriniz.

U∞ ε 2πx − 2π βy / l
ϕ= ⋅ h ⋅ Sin ⋅e (1 + e 4π β ( y − h ) / l )
β 1−e − 4π βh / l
l

b) Akım alanını araştırınız.

c) Cereyan çizgilerini ve duvar basıncı dağılımını h'nın sonsuz olması halindeki değerlerle
mukayese ediniz.

d) Düz duvarın etkisini sıkıştırılabilir ve sıkıştırılamaz akım halleri için mukayese ediniz.

P2- İki-boyutlu bir sesaltı akımda bozuntuların küçük olduğunu ve Prandtl-Glauert

kuralının geçerli olduğunu farzedelim. Bu akımda yer alan bir kanat profili üzerindeki lokal
Mach sayısı bir noktada 1 e eriştiği anda serbest akımın Mach sayısı 0.8 olmaktadır.
Profilin bu noktasındaki maksimum negatif basınç katsayısının çok küçük Mach

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen
Sesaltı sıkıştırılabilir akımlar 9-13

sayılarındaki değeri ne olur? Aynı basınç katsayısını akım çizgisi boyunca bir-boyutlu
sıkıştırılabilir, izantropik akım kabulü ile hesaplayarak diğer sonuçla karşılaştırınız.

P3- NACA Report 563 ‘de yer alan NACA 4412 profiline ait deney sonuçlarına göre,
2 derece hücum açısında düşük hızlarda profil üzerindeki en yüksek hız V = 1.330 V∞
olarak elde edilmiştir.
Bu profil için kritik Mach sayısını hesaplayınız.

P4- Bir kanat profinin belli bir hücum açısındaki kritik Mach sayısı 0.65 olarak verilmiştir.
Bu kanat profili üzerinde aynı hücum açısında sıkıştırılamaz akım halinde görülebilecek en
küçük ve en büyük basınç katsayılarını bulunuz.

P5- Sesaltı sıkıştırılabilir akımlardaki basınçlar için Karman-Tsien sıkıştırılabilirlik

düzeltme formülü

C p0
Cp = , β = 1 − M ∞2
M ∞2 C p 0
β+
(1 + β) 2

şeklinde verilmektedir. Buna göre, düşük Mach sayılarında (sıkıştırılamaz hal) üzerindeki
en küçük basınç katsayısı Cp0 = – 0.5 olan bir kanat profili için kritik Mach sayısını Karman-
Tsien düzeltme formülünü uygulayarak hesaplayınız.

_______________________________________________________________________________________
UZB 362 Sıkıştırılabilir Aerodinamik 2006-2007 Bahar Dönemi Ders Notları M.Adil Yükselen