‫‪Downloaded from engineresearch.

ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021‬‬

‫پايش وضعيت موتور ديزل با تحليل روغن‪ 1‬به روش منطق‬

‫فازي‬

‫دينا عليزاده*‬
‫دانشجوي کارشناسي ارشد‪ -‬دانشگاه تهران‪ -‬دانشکده کشاورزي‬
‫‪Dina_Alizadeh@yahoo.com‬‬

‫حجت احمدي‬
‫ّ‬
‫دانشيار‪ -‬دانشگاه تهران ‪ -‬دانشکده کشاورزي‬
‫‪Hjahmadi@ut.ac.ir‬‬

‫* نويسنده مسئول‪/‬تاريخ دريافت‪ 88/11/08 :‬پذيرش نهايي مقاله‪88/12/25 :‬‬

‫چكيده‬
‫هر مجموعة صنعتي بدون داشتن برنامة نگهداري از تجهيزات خسارتهاي جبران نشدني را متحمل مي‌شود‪ .‬هزينه‌هاي خريد قطعات يدکي‬
‫و تعميرات از يک طرف و کاهش درآمد مجموعه بر اثر متوقف شدن دستگاه براي تعمير‪ ،‬از طرف ديگر مانع بزرگي براي پيشرفت و توسعة‬
‫شرکتها است‪ .‬امروزه بکارگيري فنآوري پايش وضعيت (‪ )CM‬از طريق تحليل روغن‪ ،‬به عنوان روشي مؤثر در تشخيص فرسايشهاي غير‬
‫عادي يا عيوب تجهيزات و سامانه‌هاي مکانيکي شناخته مي‌شود‪ .‬در اين تحقيق سعي شده است عالوه بر تبيين جايگاه مراقبت وضعيت از‬
‫طريق تحليل روغن در يک نظام نگهداري و تعميرات‪ ،‬اطالعات الزم براي عملياتي نمودن يک برنامة مؤثر ‪ CM‬تأمين شود‪ .‬بدين ترتيب‬
‫با داشتن منابع اطالعاتي مناسب‪ ،‬به بررسي رفتار فرسايشي موتورهاي ديزل پرداخته شده است‪ .‬موارد مورد مطالعه شده در تحليل روغن‬
‫عبارتند از‪ :‬آهن‪ ،‬آلومينيوم‪ ،‬کروم‪ ،‬سرب‪ ،‬مس‪ ،‬سيليس‪ ،‬گرانروي‪ ،‬درشتي ذرات آهني‪ ،‬عدد قليايي و آلودگي آب‪ .‬داده‌هاي موتور کاميون بنز‬
‫‪ 2628‬به عنوان نمونه‪ ،‬مورد تحليل شد‪ .‬يافته‌هاي اين مطالعه نشان دهندة الگوي خاصي متناسب با مؤلفه‌هاي روغن است که مي‌توان با‬
‫بکار گرفتن منطق فازي و ايجاد يک سلسله از قوانين فازي پي به وجود اين الگو برد‪ .‬سپس با بهره گرفتن از اين برنامة فازي به تشخيص و‬
‫پيش‌بيني عيوب در موتور ديزل پرداخته مي‌شود‪.‬‬

‫داده مي‌شود‪ .‬بنابراين قبل از خرابي آن‌ها‪ ،‬فرصت براي برنامه‌ريزي و‬ ‫كليد واژه‌ها‪ :‬نگهداري و تعميرات‪ ،‬پايش‪ ،‬تحليل روغن‪ ،‬منطق فازي‬
‫انجام تعميرات اصالحي و يا اقدامات پيش گيرانه در اختيار واحد نگهداري‬
‫و تعميرات قرار مي‌گيرد‪ .‬اين امر باعث کاهش هزينه‌هاي تعميراتي تا‬ ‫‪ -1‬مقدمه‬
‫‪ ،%50‬کاهش خرابي‌هاي اتفاقي تا ‪ %55‬و کاهش انبار قطعات يدکي تا‬ ‫اولين و مهم‌ترين قدم در جهت اجراي مطلوب نگهداري و تعميرات‬
‫‪ %30‬درصد مي‌شود[‪.]1‬‬ ‫قبل از خرابي دستگاه‪ ،‬برنامه‌ريزي و اجراي فعاليت‌هاي نگهداري و‬
‫در سامانه‌هاي مکانيکي که اجزاء با روغن در تماسند‪ ،‬روش پايش‬ ‫تعميرات مبتني بر شرايط تجهيزات مي‌باشد‪ .‬با استفاده از روش‌هاي‬
‫روغن‪ ،‬قابليت بااليي را در تشخيص عيوب مکانيکي دارد و به عنوان‬ ‫اندازه گيري شرايط و وضعيت فني نظير ارتعاش سنجي‪ ،‬تحليل روغن‪،‬‬
‫‪1 - Oil Analysis‬‬
‫ترموگرافي و‪ ...‬معايب و شکستهاي احتمالي و بالقوة تجهيزات تشخيص‬

‫‪9‬‬ ‫فصلنامة علمي‪ -‬پژوهشي تحقيقات موتور‪/‬سال ششم ‪/‬شمارة نوزدهم ‪/‬تابستان ‪1389‬‬

‫‪ -2‬مروري بر تحقيقات گذشته‬
‫لطفي زاده در سال ‪ 1965‬اولين بار در مقاله اي به نام "مجموعه‌هاي‬
‫فازي" تئوري فازي را معرفي نمود‪ .‬در سال ‪ 1999‬در زمينة عيب‌يابي‬
‫سامانة کنترل آاليندة موتور‪ ،‬به طريق استنتاج فازي تحقيقاتي به عمل‬
‫‪Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021‬‬
‫رسيد[‪ .]5‬نتايج آن‌ها بيان‌گر اين بود که سامانة منطق فازي مي‌تواند به‬
‫عملکرد ابزار عيب شناسي موتور کمک کند‪ .‬در سال ‪ 2005‬به تحقيق‬
‫در مورد تشخيص و جداسازي عيب براي يک موتور احتراقي خود‌القاي‬
‫آزمايشي‪ ،‬از طريق تشخيص فازي پرداخته شد[‪ .]6‬نتايج اين تحقيق نشان‬
‫مي‌دهد که چگونه يک سامانة فازي بسازيم تا به تخمين عالئم موتور‬
‫براي محاسبه نمودن انحراف از رفتار عادي آن بپردازد‪ .‬يک سامانة آگاهي‬
‫دهنده و عيب‌‌ياب فازي براي بهينه سازي آالينده‌ها و مصرف سوخت در‬
‫سال ‪ 2005‬ساخته گشت‪ .‬به خاطر اين سامانه بسياري از عيوب موتور‬
‫به گونه‌اي موثر تشخيص داده شدند[‪.]7‬در سال ‪ 1996‬شيوه‌اي بکار برده‬
‫شد که از منطق فازي براي عيب‌يابي موتور استفاده مي‌کند[‪ .]8‬نتايج‬
‫نشان مي‌دهد که عيوب مي‌تواند با يک مدل فازي شناسايي شوند‪ .‬در‬
‫سال ‪ 1998‬تحقيق دربارة کاربردهاي منطق فازي براي کنترل خودکار‪،‬‬
‫نظارت و عيب‌يابي انجام گرفته است[‪ .]9‬نتايج اين تحقيق بيان‌گر اين‬
‫مطلب است که چگونه روش‌هاي منطق فازي به نظارت و عيب‌يابي با‬
‫داليل تقريبي براي عالمت‌هاي مشاهده شده مي‌پردازد‪ .‬در سال ‪1991‬‬
‫براي عيب‌يابي موتور از منطق فازي کمک گرفته شد[‪ .]10‬نتايج نشان‬
‫مي‌دهد که منطق فازي با سرعت بسيار زيادي عيوب را از اطالعات‬
‫موجود جدا مي‌سازد و همچنين اطالعات عيوب اوليه را به موقع استنتاج‬
‫مي‌نمايد‪ .‬در سال ‪ 2000‬يک سامانة فازي براي عيب شناسي موتور بکار‬
‫برده شد[‪.]11‬در سال ‪ 1989‬به تشخيص عيب و پايش وضعيت موتورهاي‬
‫ديزلي پرداخته اند[‪ .]12‬نتايج تحقيق اين نکته را بيان مي‌کند که با استفاده‬
‫از اطالعات حاصل از پايش ذرات مي‌توان پي به وجود عيوب مهم برد‪.‬‬
‫باری وردگان و همکاران در سال ‪ 1998‬به تحليل آناليز روغن به منظور‬
‫پايش وضعيت موتورهای ديزلی پرداختند[‪ .]13‬از ديدگاه حفاظت از موتور‪،‬‬
‫مقدار و غلظت آلودگی روغن به مهمی ترکيبات شيميايی آن است‪ .‬چون‬
‫آناليز اسپکتروسکوپيک در تهية اطالعاتی نظير اندازه گيری مقادير ذرات‬
‫فرسايشی ناتوان بود از آناليز اندازة ذره برای تکميل آن استفاده نمودند‪ .‬اين‬
‫امر موجب تصميم گيری بهتر در زمينة وضعيت موتور و روغن گشت‪.‬‬
‫با بررسی منابع موجود در زمينة پايش وضعيت با تحليل روغن در‬
‫مي‌يابيم که تا کنون از منطق فازي براي اين منظور استفاده نگرديده‬
‫است‪ .‬افرادی که در آزمايشگاه‌های تحليل روغن مشغول به کارند هر قدر‬
‫هم که از تجربة کافی برخوردار باشند می توانند حداکثر تأثير دو تا سه‬
‫پايش وضعيت موتور ديزل با تحليل روغن به روش منطق فازي‬
‫ابزاري مؤثر‪ ،‬امکان بهينه‌سازي سامانه‌ها و نظارتهاي مختلفي نظير‬
‫بررسي روند استهالک‪ ،‬کيفيت قطعات و مواد و چگونگي انجام تعميرات‬
‫را فراهم مي‌سازد[‪ .]2‬ماشينهاي مکانيکي بر روي يک الية بسيار نازک‬
‫در حد ‪ 10‬ميکرومتر از روغن که تقريب ًا معادل قطر يک سلول خون است‬
‫حرکت مي‌کنند‪ .‬از دست رفتن اين اليه به معني خرابي و اطمينان از‬
‫نگهداري روغن به طور سالم‪ ،‬تميز و خشک حياتي است‪ .‬تحليل روغن‬
‫اين هدف را به ثمر مي‌رساند‪ .‬عالوه بر اين همانند خون در بدن انسان‪،‬‬
‫روغن نيز در ماشين‪ ،‬نشان دهندة مشخصات سالم ماندن ماشين است‪.‬‬
‫تحليل روغن اين مشخصه‌ها را تبديل به اطالعات ارزشمندي مي‌نمايد‬
‫که در زمينة تصميم‌گيري‪ ،‬نگهداري و بهره‌برداري به کار مي‌روند[‪.]3‬‬
‫تحليل روغن يکي از روش‌هاي اصلي مراقبت وضعيت موتورها به‬
‫شمار مي‌رود‪ .‬در اين روش‪ ،‬مقداري از روغن روانکاري تجهيز به عنوان‬
‫نمونه گرفته و پس از ذخيره در ظرفهاي ويژهاي‪ ،‬به آزمايشگاه ارسال‬
‫مي‌شود‪ .‬سپس با انجام يک سري آزمايشهاي از پيش تعيين شده‪ ،‬از‬
‫وضعيت روانکار و نيز وضعيت موتور‪ ،‬اطالعات مفيدي بدست مي‌آيد‪ .‬اين‬
‫امر منجر به حداقل رساندن آسيبها و خسارتهاي وارده به موتور‪ ،‬كاهش‬
‫هزينه‌ها‪ ،‬افزايش بهره‌وري و كيفيت فرآورده‌هاي توليدي مي‌شود‪ .‬نظارت‬
‫آلودگي روغن‪ ،‬پايش وضعيت کيفي روغن و ارزيابي ذرات فرسايشي و‬
‫پايش وضعيت داخل موتور بدين وسيله‪ ،‬از اهداف اجراي پايش وضعيت‬
‫روغن به شمار مي‌رود[‪.]4‬‬
‫در اين مقاله پس از بررسي و مطالعة منابع موجود‪ ،‬به جمع آوري‬
‫اطالعات به وسيلة تحليل روغن پرداخته و با ارزيابي اطالعات از طريق‬
‫مقايسة مقادير با مقادير پايه‪ ،‬موارد مسأله دار تشخيص داده شده و به‬
‫عالوه با توجه به ميزان اختالف با مقادير پايه و اين که اين اختالف از‬
‫چه نوعي است‪ ،‬به دو دستة اخطار اوليه و اخطار به همراه توقف تقسيم‬
‫مي‌شوند‪ .‬در نوع اول صرف ًا ارزيابي اوليه به منظور حصول اطمينان انجام‬
‫مي‌گيرد‪ .‬در نوع دوم بررسي کامل تري انجام گرفته و در صورت نياز در‬
‫قسمت معيوب تعميراتي نيز صورت مي‌گيرد‪ .‬در نتيجه به کمک تحليل‬
‫روغن عالوه بر بدست آوردن اطالعات در زمينة وضعيت روغن‪ ،‬پي به‬
‫وجود ذرات فرسايشي مي‌بريم که اين امر بيان‌گر ساييدگي در قطعات‬
‫مي‌باشد‪ .‬پس با در اختيار داشتن منابع اطالعاتي مناسب‪ ،‬مدلي هوشمند‬
‫براي پيش بيني و خرابي موتور مي‌توان ارائه داد و همچنين وضعيت‬
‫مؤلفه‌هاي مؤثر در تحليل روغن با وضعيت نهايي موتور‪ ،‬جهت کشف‬
‫الگوهاي مؤثر بر روند فرسايش موتور بررسي مي‌شود و عوامل تأثير گذار‬
‫بر وضعيت موتور شناسايي و قواعد فرسايش استخراج مي‌گردد‪.‬‬
‫فصلنامة علمي‪ -‬پژوهشي تحقيقات موتور‪/‬سال ششم ‪/‬شمارة نوزدهم ‪/‬تابستان ‪1389‬‬ ‫‪10‬‬
 ‫حجت احمدي‬
‫دينا عليزاده ‪ّ /‬‬
‫در اين تحقيق بيان اين نکته در مورد قسمتهاي بخش اول ضروري‬
‫است که نام دستگاه‪ ،‬کاميون ‪ 2628‬ساخت شرکت بنز و قسمت مورد‬
‫بررسي موتور آن است‪ .‬تاريخ نمونه‌گيري و آزمايش بين ‪ 79/04/19‬و‬
‫‪ 86/01/19‬مي‌باشد و نام کاميون به طور عام اطالق شده است که شامل‪:‬‬
‫‪Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021‬‬
‫کاميون‪ ،‬کمپرسي‪ ،‬تانکر سوخت‪ ،‬تانکر آب‪ ،‬کشنده‪ ،‬تراك ميکسر‪ ،‬تريلي‬
‫و جرثقيل مي‌باشد‪ .‬در اصل موتور ‪ 2628‬مدنظر بوده است‪.‬‬
‫در اين جا براي اين كه تصوير كامل تري از مبحث مراقبت وضعيت‬
‫داشته باشيم در مورد تعدادي از آزمايش‌های مهم كه بر روي روغن‌‌ها‬
‫انجام مي‌شود‪ ،‬توضيح مختصري آورده مي‌شود‪.‬‬
‫آزمايش اسپکتروسکوپی ‪ : AES1‬از طريق اين آزمايش عناصر فلزي‬
‫و غيرفلزي موجود در روغن شناسايي مي‌شوند‪ .‬اساس کار اسپکتروگرافی‬
‫تحريک اتم‌هاي موجود در نمونة روغن و ارزيابی طيف انرژي ساطع شده‬
‫از آن‌ها می‌باشد‪ .‬با ارزيابی طول موج‌ها مقدار و نوع عناصر فلزي موجود‬
‫در نمونة روغن تعيين مي‌شود‪ .‬در اين روش ذرات با ابعاد حدود هشت‬
‫تا ‪ 10‬ميکرن نيز قابل تشخيص هستند‪ .‬برخي از اين عناصر مانند آهن‬
‫(‪ ،)Fe‬آلومينيوم (‪ ،)Al‬كروم (‪ ،)Cr‬سرب (‪ )Pb‬و مس (‪ )Cu‬ناشي از‬
‫فرسايش قطعات داخل دستگاه هستند و برخي هم چون كلسيم (‪،)Ca‬‬
‫منيزيم (‪ ،)Mg‬فسفر (‪ )P‬و روي (‪ )Zn‬نشان دهنده‌ي وجود مواد افزودني‬
‫در روغن هستند‪ .‬بعضي عناصر هم شامل سيليس (‪ )Si‬و سديم (‪ )Na‬از‬
‫عناصر آالينده هستند كه از محيط وارد روغن مي‌شوند‪ .‬واحد اندازه‌گيري‬
‫اين عناصر ‪ ppm2‬مي‌باشد‪.‬‬
‫آلودگی آب‪ :‬آب اين عنصر حيات بخش مي‌تواند نابود کننده‌ي‬
‫سرمايه‌هاي ملي باشد‪ .‬اندازه گيري دقيق آب در روغن روشي مناسب‬
‫براي مراقبت و حفاظت ار تجهيزات مي‌باشد‪ .‬آزمايش شناسايي آب در‬
‫روغن از دو روش انجام مي‌گيرد‪:‬‬
‫• تعيين ميزان دقيق آب در روغن از ‪ 10‬ميكروگرم تا ‪ %100‬آب از‬
‫طريق كارل فيشر (كلومتريك) براي سامانه‌هاي صنعتي كه مي‌بايستي با‬
‫دقت بيش‌تري ميزان آب در روغن شناساييي و كنترل شود‪.‬‬
‫• روش ‪ Crackle test‬براي شناسايي آب در روغن به ميزان كم‌تر‬
‫و يا بيش‌تر از ‪ %0.1‬استفاده مي‌شود‪ .‬اكثر سازندگان تجهيزات مكانيكي‬
‫توصيه مي‌كنند ميزان آب در روغن از ‪ %0.1‬بيش‌تر نباشد زيرا وجود آب‬
‫بيش از حد مجاز مي‌تواند باعث فساد روغن و نيز تغيير وضعيت فرسايش‬
‫دستگاه شود مقادير كم‌تر از ‪ %0.1‬معمو ًال مشكل آفرين نمي ‌باشد مگر‬
‫اين كه سازنده براي دستگاه مقادير پايين‌‌تري را به عنوان حد مجاز‬
‫مشخص نموده باشد‪.‬‬
‫‪1- Parts per Million‬‬
‫‪2- Atomic Emission Spectroscopy‬‬
‫‪11‬‬ ‫فصلنامة علمي‪ -‬پژوهشي تحقيقات موتور‪/‬سال ششم ‪/‬شمارة نوزدهم ‪/‬تابستان ‪1389‬‬
‫عامل را به طور هم زمان برای پيش بيني وضعيت موتور مورد تحليل قرار‬
‫دهند‪ .‬حال به منظور رسيدن به اين اهداف در پروژه‌هاي مستمر پايش‬
‫وضعيت موتورهاي ديزلي مي‌توان با ايجاد مجموعه‌اي از قوانين فازي‪،‬‬
‫تأثير تمام عوامل را هم زمان و با دقت زياد در نظر گرفت و در نهايت پی‬
‫به وضعيت موتور برد‪.‬‬
‫‪ -3‬مواد و روش‌ها‬
‫در اين تحقيق با استفاده از نتايج تحليل روغن موتور کاميون ‪2628‬‬
‫به عيب‌يابي موتور ديزل پرداخته شده است‪ .‬داده‌هاي استفاده شده در اين‬
‫تحقيق از واحد انفورماتيک شرکت البرز تدبير کاران گرفته شده است که‬
‫شامل مقادير عناصر فرسايشي و مؤلفه‌هاي موجود در روغن به همراه‬
‫نظر تحليل‌گر آزمايشگاه در مورد هر کدام از عناصر و وضعيت کلي موتور‬
‫مي‌باشد‪.‬‬
‫برگة تحليل روغن به سه بخش کلي تقسيم مي‌شود‪:‬‬
‫‪ .1‬بخش اول اطالعات مربوط به روغن دستگاه است‪.‬‬
‫‪ .2‬بخش دوم اطالعات مربوط به مقادير عناصر فرسايش و مؤلفه‌هاي‬
‫روغن است‪.‬‬
‫‪ .3‬بخش سوم اطالعات مربوط به نتايج تحليل روغن و نظرات و‬
‫توصيه‌هاي تحليل‌گران مي‌باشد‪.‬‬
‫در اطالعات خام تحويل گرفته شده از آزمايشگاه‪ ،‬حوزه‌هاي مختلفي‬
‫وجود دارد‪ .‬در بخش اول نواحي زير موجود است‪( :‬گروه نمونه برداري‪،‬‬
‫تعداد نمونه‪ ،‬کد اختصاصي مورد نمونه‌گيري‪ ،‬کارکرد روغن‪ ،‬نام روغن‪،‬‬
‫درجة روغن‪ ،‬سازندة روغن‪ ،‬نام دستگاه‪ ،‬مدل‪ ،‬قسمت نمونه‌گيري شده‪،‬‬
‫سازندة دستگاه‪ ،‬تاريخ آزمايش)‪.‬‬
‫بخش دوم شامل عناصر فرسايشي و مؤلفه‌هاي روغن به شرح زير است‪:‬‬
‫آهن ‪ ،Fe‬کروم ‪ ،Cr‬آلومينيوم ‪ ،Al‬مس ‪ ،Cu‬سرب ‪ ،Pb‬قلع ‪ ،Sn‬نيکل‬
‫‪ ،Ni‬تيتانيم ‪ ،Ti‬نقره ‪ ،Ag‬موليبدن ‪ ،Mo‬سيليسيم ‪ ،Si‬سديم ‪ ،Na‬بور ‪،B‬‬
‫واناديم ‪ ،V‬روي ‪ ،Zn‬فسفر ‪ ،P‬کلسيم ‪ ،Ca‬باريم ‪ ،Ba‬منيزيم ‪،Mg، PQ‬‬
‫آلودگي آب‪ ،‬آلودگي سوخت‪.Vis 100 ،Vis 40 ،TAN، TBN ،‬‬
‫و بخش سوم شامل قسمتهاي زير است‪:‬‬
‫وضعيت دستگاه‪ ،‬کد وضعيت‪ ،‬کد تغيير وضعيت‪ ،‬کد نظريه‪ ،‬توصيه و‬
‫وضعيت تک تک موارد بخش دوم و کد وضعيت روغن مي‌باشد‪ .‬بايد اين‬
‫نکته را متذکر شد که نظرات کارشناسان صرف ًا بر مبناي تجربه و سال‌ها‬
‫کار کردن در آزمايشگاه‌هاي تحليل روغن بوده و هيچ گونه منطق رياضي‬
‫ندارد‪.‬‬

‫‪ 1-3‬منطق فازي‬
‫منطق فازي در واقع روش جديدي براي محاسباتي کردن مفاهيم و‬
‫کميت‌هاي حسي و کيفي ارائه مي‌دهد‪ .‬آن چه که قبال ًبشر نظريات خود‬
‫را بر پاية آن بنا مي‌کرد اين بود که فقط کميت قابل محاسباتي شدن‬
‫‪Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021‬‬
‫است و مفاهيم کيفي و حسي غير دقيق و حتي مبهم نظير خوب‪ ،‬طوالني‪،‬‬
‫گرم‪ ،‬سرد‪ ،‬پير‪ ،‬جوان و نظاير آن‌ها را نمي‌توان محاسباتي کرد! در صورتي‬
‫که مغز انسان با در نظر گرفتن عوامل مختلف و بر پاية تفکر استنتاجي‪،‬‬
‫منطقي ويژه براي اين کميتها پياده مي‌کند[‪.]14‬‬
‫از ‪ 10‬ميكرون) در روغن به خوبي نشان داده مي‌شود‪ .‬اين ذرات درشت‬
‫‪ 2-3‬مراحل پياده سازي تنظيم کنندة فازي‬
‫‪ 1-2-3‬مرحلة فازي سازي‬
‫مرحله‌هاي فازي سازي‪ ،‬مرحله‌هاي تعريف مجموعه‌هاي فازي براي‬
‫متغيرهاي ورودي وخروجي است‪ .‬براي تعريف اين مجموعه‌هاي فازي‪،‬‬
‫بايد دانش اوليه‌اي از دامنة تعريف هر کدام از اين متغيرها داشته باشيم‪.‬‬
‫در اين پروژه از نرم افزار مطلب استفاده شده است‪.‬‬
‫آهن ‪ ،Fe‬کروم ‪ ،Cr‬آلومينيوم ‪ ،Al‬مس ‪ ،Cu‬سرب ‪ ،Pb‬سيليسيم ‪Si،‬‬
‫‪ ، PQ‬گرانروي ‪ ، 40Vis‬آلودگي آب و ‪ TBN‬به عنوان ورودي در نظر‬
‫گرفته شده است که اين انتخاب با توجه به تجربة تحليل‌گران و ميزان‬
‫تأثير بيش تر اين عوامل بر تحليل وضعيت موتور بوده است‪ .‬خروجي نيز‬
‫بررسي وضعيت موتور مي‌باشد تا مشخص گردد که موتور در چه شرايطي‬
‫به سر مي‌برد‪.‬‬
‫عدد بازي کل (‪ :2)TBN‬محتواي قليايی کلی موجود در روانکار را‬
‫‪ 2-2-3‬توابع تعلق‬
‫تابع تعلق يک مجموعة فازي‪ ،‬درجة عضويت يک عنصر در آن‬
‫مجموعه را مشخص مي‌کند‪ .‬ابتدا با توجه به اطالعات موجود در برگه‌هاي‬
‫تحليل روغن و نيز پس از مشورت با افراد باتجربه و خبره که مشغول‬
‫کار در آزمايشگاه‌هاي تحليل روغن هستند مي‌توان چهار محدودة عادي‪،‬‬
‫مرزي‪ ،‬مرزي غ ق ق (هشدار) و بحراني را براي هر کدام از وروديها‬
‫(عناصر فرسايشي) تعيين کرد که به اختصار با حروف ‪ N، B، W‬و ‪ C‬نام‬
‫گذاري شده‌اند‪ .‬سپس بايد ميزان تغييرات غلظت عناصر فرسايشي در هر‬
‫يک از اين محدوده‌ها مشخص شود‪.‬‬
‫تابع تعلق يک مجموعة فازي‪ ،‬درجة عضويت يک عنصر در آن‬
‫مجموعه را مشخص مي‌کند‪ .‬ابتدا با توجه به اطالعات موجود در برگه‌هاي‬
‫تحليل روغن و نيز پس از مشورت با افراد باتجربه و خبره که مشغول‬
‫کار در آزمايشگاه‌هاي تحليل روغن هستند مي‌توان چهار محدودة عادي‪،‬‬
‫‪1- Particle Quantifier‬‬
‫مرزي‪ ،‬مرزي غ ق ق (هشدار) و بحراني را براي هر کدام از وروديها‬
‫پايش وضعيت موتور ديزل با تحليل روغن به روش منطق فازي‬
‫اين روش براي كلية ماشين‌های راه سازي‪ ،‬ساختماني و معدن و‬
‫صنعت حمل و نقل كاربرد دارد‪ .‬در صورتي که آلودگي بيش از اين مقدار‬
‫باشد به ويژه اگر بيش از ‪ %0/5‬باشد بايد عيب‌يابي انجام شود‪.‬‬
‫شاخص ذرات درشت آهنی ‪ : PQ1‬هر چه اندازة ذرات فلزي موجود در‬
‫روغن بزرگ‌تر باشد وضعيت فرسايش " بدتر " و خرابي نهايي نزديك‌تر‬
‫خواهد بود‪ .‬بنابراين شناسايي ذرات درشت خصوص ًا آهن از اهميت ويژه‌‌اي‬
‫برخوردار است‪ .‬با انجام آزمايش ‪ PQ‬حضور ذرات درشت آهني (بزرگ‌تر‬
‫آهني را نمي‌توان از روش ‪ AES‬شناسايي كرد زيرا روش ‪ AES‬ذرات با‬
‫اندازه‌ي كم‌تر از پنج ميكرون را اندازه‌گيري مي‌كند‪ .‬بنابراين با استفاده از‬
‫هر دو روش ‪ PQ‬و ‪ AES‬قادر خواهيم بود طيف گسترده‌اي از ذرات آهني‬
‫با اندازه‌هاي يك تا ‪ 100‬ميكرون را شناسايي نماييم‪.‬‬
‫• اساس کار دستگاه کميت سنج ذرات که يک مغناطيس سنج‬
‫است‪ ،‬اندازه گيري تغييرات در نيروي مغناطيسي ميدان مغناطيسي در‬
‫اثر مجاورت نمونة روغن مي‌باشد‪ .‬در واقع خطوط ميدان مغناطيسي يک‬
‫کويل که در دستگاه تعبيه شده توسط ذرات آهني موجود در نمونة روغن‬
‫دچار انحراف شده و ميزان اين تغييرات به وسيلة يک سامانة ديجيتال‬
‫نمايش داده مي‌شود‪ .‬نتايج نشان داده شده توسط دستگاه به عنوان‬
‫شاخص ‪ PQ‬خوانده مي‌شود و در واقع واحدي ندارد‪.‬‬
‫نشان می‌دهد‪ .‬مقدار زيادي از افزودنی‌هايی که امروزه در روغن مورد‬
‫استفاده قرار می‌گيرند حاوي مواد قليايی هستند تا محصوالت اسيدي‬
‫حاصل از احتراق را خنثی نمايند‪ TBN .‬نسبت ًا باال مربوط به افزايش‬
‫محافظت در برابر خوردگی رينگ و آستري سيلندر می‌باشد‪ .‬کاهش غير‬
‫عادي در ‪ TBN‬ممکن است نشان دهندة کاهش ظرفيت خنثی نمودن‬
‫اسيد باشد‪ .‬براي تعيين ‪ TBN‬ابتدا مقدار اسيد الزم براي خنثی سازي‬
‫محتواي قليايی نمونه مشخص شود‪ .‬آن گاه نتيجة نهايی بر حسب اکی‬
‫واالن هيدروکسيد پتاسيم در يک گرم از نمونه بيان می‌گردد‪.‬‬
‫‪2- Total Base Numb‬‬
‫فصلنامة علمي‪ -‬پژوهشي تحقيقات موتور‪/‬سال ششم ‪/‬شمارة نوزدهم ‪/‬تابستان ‪1389‬‬ ‫‪12‬‬
 ‫حجت احمدي‬
‫دينا عليزاده ‪ّ /‬‬

‫وضعيت‌هاي چهارگانة عناصر فرسايشي انجام گرفته است‪.‬‬
‫اين عمليات شامل‪ :‬شمارش تعداد فراواني هر وضعيت در عنصر‬
‫فرسايشي که با ‪ n‬نشان داده مي‌شود‪ ،‬ميانگين مقادير عناصر فرسايشي‬
‫در هر وضعيت بر حسب ‪ ppm‬که با ‪ m‬نشان داده مي‌شود‪ ،‬انحراف معيار‬
‫‪Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021‬‬
‫(عناصر فرسايشي) تعيين کرد که به اختصار با حروف ‪ N، B، W‬و ‪ C‬نام‬
‫گذاري شده‌اند‪ .‬سپس بايد ميزان تغييرات غلظت عناصر فرسايشي در هر‬
‫يک از اين محدوده‌ها مشخص شود‪.‬‬
‫در اين تحقيق وضعيت عناصر با چهار کد (‪ 2 ،1 ،0‬و ‪ )3‬مطابق جدول‬

‫هر دسته وضعيت که با ‪ std‬نشان داده شده و مقادير بيشينه (‪ )max‬و‬ ‫کدگذاري شده‌اند‪ .‬که به ترتيب‪ ،‬وضعيت عادي با عدد ‪ ،0‬وضعيت مرزي‬
‫كمينه (‪ )min‬براي هر کدام از وضعيت‌هاي چهارگانة عناصر که بر حسب‬ ‫با عدد ‪ ،1‬وضعيت مرزي غير قابل قبول (مرزي غ ق ق) يا هشدار با عدد‬
‫‪ ppm‬بيان شده است‪.‬‬ ‫‪ 2‬و وضعيت بحراني با عدد ‪ ،3‬کد گذاري شده است که اين کد گذاري در‬
‫به طور مثال همان طور که از جدول ‪ 3‬پيداست از ‪ 1584‬نمونة روغن‬ ‫تمام جداول بکار برده مي‌شود‪.‬‬
‫کاميون بنز ‪ ،2628‬وضعيت عنصر فرسايشی آهن ‪ 889‬نمونه عادي (‪،)0‬‬
‫وضعيت ‪ 450‬نمونه مرزي (‪ )1‬وضعيت ‪ 172‬نمونه مرزي غ ق ق (‪)2‬‬ ‫جدول ‪ 1‬شماره‌گذاري وضعيت عناصر[‪]1‬‬
‫وضعيت ‪ 73‬نمونه بحرانی (‪ )3‬بوده است‪ .‬همچنين ميانگين مقادير عناصر‬ ‫کد‬ ‫نوع وضعيت‬
‫فرسايشی آهن در صورت وضعيت عادي ‪ 23.3 ppm‬در وضعيت مرزي‬ ‫‪0‬‬ ‫عادي‬
‫‪ 43.1 ppm‬و در وضعيت مرزي غ ق ق ‪ 76.5 ppm‬و وضعيت بحراني‬ ‫‪1‬‬ ‫مرزي‬
‫‪ 162.3 ppm‬بوده است[‪.]15‬‬ ‫‪2‬‬ ‫مرزي غير قابل قبول‬
‫از طرف ديگر مقدار انحراف معيار از ميانگين براي هر وضعيت در سطر‬ ‫‪3‬‬ ‫بحراني‬

‫ال انحراف معيار از ميانگين وضعيت عادي‪8.2 ،‬‬‫بعدي نوشته شده است‪ .‬مث ً‬ ‫براي متغيرهاي خروجي کميتهاي زباني اين گونه تعريف مي‌شوند‪:‬‬
‫محاسبه شده است‪ ،‬اين بدان معنی است که اگر مقدار ‪ 23.3 ±8.2‬تغيير‬ ‫عادي‪ ،‬مرزي‪ ،‬رسيدگي سريع و بحراني که با حروف ‪ N، B، E‬و ‪C‬‬
‫کند باز هم وضعيت اين نمونه عادي خواهد بود[‪.]15‬‬ ‫بيان شدهاند‪.‬‬
‫در مثالی ديگر اگر به وضعيت مرزي (‪ )1‬در همين عنصر (آهن) توجه‬ ‫در جدول زير اين عالئم و اختصارات شرح داده شده است‪.‬‬
‫کنيم‪ ،‬درخواهيم يافت که براي اين وضعيت نيز مي‌توان تا حدود ‪±8.2‬‬ ‫جدول ‪ 2‬عالئم و اختصارات‬
‫‪ 43.1‬بازة مشخصي را تعيين کرد‪ .‬در بخش بعدي اين تحقيق خواهيم ديد‬ ‫عادی‬ ‫‪N‬‬ ‫‪Normal‬‬
‫که اين روش و روش نمودار توزيع فراواني نسبي مقادير عناصر فرسايشي‬ ‫مرزی‬ ‫‪B‬‬ ‫‪Boundary‬‬
‫در هر وضعيت‪ ،‬يکديگر را تکميل مي‌کنند تا بتوان در مجموع به حدود‬ ‫هشدار‬ ‫‪W‬‬ ‫‪Warning‬‬
‫باال و پايين هر شاخص فرسايشي در تحليل روغن پي برد‪ ،‬اين در واقع‬ ‫رسيدگی سريع‬ ‫‪E‬‬ ‫‪Emergency‬‬
‫اولين گام براي کشف خط مبناست[‪.]15‬‬ ‫بحرانی‬ ‫‪C‬‬ ‫‪Critical‬‬

‫در جدول زير شرح کاملی از تمام عناصر آمده است‪ .‬واحد اعداد در‬ ‫‪ SPSS‬نرم افزاری برای انجام کارهای آماری از قبيل شمارش تعداد‬
‫جدول بر حسب ‪ ppm‬می‌باشد‪.‬‬ ‫فراواني‪ ،‬محاسبة ميانگين‪ ،‬انحراف معيار‪ ،‬مقادير بيشينه و كمينه می‌باشد‪.‬‬
‫در اين تحقيق با کمک نرم افزار ‪ ،SPSS‬عمليات آمار عمومي براي‬

‫جدول ‪ 3‬آمار توصيفي شامل‪ :‬تعداد‪ ،‬ميانگين‪ ،‬و انحراف معيار و ماکزيمم و مينيمم هر دسته از وضعيت‌هاي چهارگانه‌ي عناصر فرسايشي و مولفه‌هاي روغن[‪]15‬‬

‫تعداد نمونه‬ ‫‪Cr‬‬ ‫تعداد نمونه‬ ‫‪Fe‬‬

‫‪st‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪st‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫كاميون ‪2628 -‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1489‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪2‬‬ ‫كاميون ‪2628 -‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪889‬‬ ‫‪450‬‬ ‫‪173‬‬ ‫‪73‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪0.84‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪15.6‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪23.3‬‬ ‫‪43.1‬‬ ‫‪76.5‬‬ ‫‪162.3‬‬
‫‪1584‬‬ ‫‪1584‬‬
‫‪std‬‬ ‫‪0.66‬‬ ‫‪0.95‬‬ ‫‪1.36‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪- 79/4/19‬‬ ‫‪std‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪8.2‬‬ ‫‪14.1‬‬ ‫‪68.3‬‬
‫‪- 79/4/19‬‬
‫‪86/1/19‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪16.1‬‬ ‫‪16.5‬‬ ‫‪86/1/19‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪127‬‬ ‫‪386‬‬
‫‪min‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪14.8‬‬ ‫‪min‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪24.8‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪7.1‬‬

‫‪13‬‬ ‫فصلنامة علمي‪ -‬پژوهشي تحقيقات موتور‪/‬سال ششم ‪/‬شمارة نوزدهم ‪/‬تابستان ‪1389‬‬
 ‫پايش وضعيت موتور ديزل با تحليل روغن به روش منطق فازي‬

‫تعداد نمونه‬ ‫‪Cu‬‬ ‫تعداد نمونه‬ ‫‪Pb‬‬

‫‪st‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪st‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫كاميون ‪2628 -‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1540‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪5‬‬ ‫كاميون ‪2628 -‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1361‬‬ ‫‪133‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪1.85‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪25.2‬‬ ‫‪80.2‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪11.4‬‬ ‫‪23.4‬‬ ‫‪63.2‬‬
‫‪1584‬‬ ‫‪1584‬‬
‫‪1.5‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪31.8‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪55.2‬‬
‫‪Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021‬‬

‫‪std‬‬ ‫‪- 79/4/19‬‬ ‫‪std‬‬

‫‪- 79/4/19‬‬
‫‪86/1/19‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪11.5‬‬ ‫‪19.8‬‬ ‫‪31.9‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪86/1/19‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪20.3‬‬ ‫‪39.2‬‬ ‫‪240‬‬
‫‪min‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪min‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪15.3‬‬ ‫‪32.8‬‬

‫تعداد نمونه‬ ‫‪Si‬‬ ‫تعداد نمونه‬ ‫‪AI‬‬

‫‪st‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪st‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫كاميون ‪2628 -‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1173‬‬ ‫‪254‬‬ ‫‪104‬‬ ‫‪53‬‬ ‫كاميون ‪2628 -‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1288‬‬ ‫‪207‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪19‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪17.9‬‬ ‫‪31.4‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪1584‬‬ ‫‪1584‬‬
‫‪std‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪76.2‬‬ ‫‪- 79/4/19‬‬ ‫‪std‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪5.6‬‬ ‫‪34.6‬‬
‫‪- 79/4/19‬‬
‫‪86/1/19‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪19.6‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪48.9‬‬ ‫‪544‬‬ ‫‪86/1/19‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪12.5‬‬ ‫‪18.9‬‬ ‫‪40.3‬‬ ‫‪183‬‬
‫‪min‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40.3‬‬ ‫‪min‬‬ ‫‪0.7‬‬ ‫‪3.3‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫‪28.4‬‬

‫تعداد نمونه‬ ‫‪vis40‬‬ ‫تعداد نمونه‬ ‫‪PQ‬‬

‫‪st‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪st‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫كاميون ‪2628 -‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1336‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪46‬‬ ‫كاميون ‪2628 -‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪1201‬‬ ‫‪263‬‬ ‫‪65‬‬ ‫‪55‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪139.4‬‬ ‫‪115‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪m‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪71.6‬‬ ‫‪178.6‬‬
‫‪1584‬‬ ‫‪1584‬‬
‫‪std‬‬ ‫‪22.7‬‬ ‫‪44.5‬‬ ‫‪44.5‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪- 79/4/19‬‬ ‫‪std‬‬ ‫‪5.9‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫‪12.8‬‬ ‫‪109.6‬‬
‫‪- 79/4/19‬‬
‫‪86/1/19‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪370‬‬ ‫‪232‬‬ ‫‪224‬‬ ‫‪238‬‬ ‫‪86/1/19‬‬ ‫‪max‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪110‬‬ ‫‪654‬‬
‫‪min‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪52‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪min‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪29‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪75‬‬

‫بحث بعدي در مورد نمودارهاي توزيع نرمال فراواني وضعيت‌هاي‬

‫عناصر است که در شکل زير نشان داده شده است‪ .‬اين نمودارها به‬
‫بررسي توزيع فراواني مقادير مختلف عناصر فرسايشي مؤلفه‌هاي روغن‬
‫مي‌پردازند‪.‬‬
‫به طور مثال نمودار مربوط به وضعيت عادي آهن نشان مي‌دهد‪،‬‬
‫ميانگين مقدار ذرات عنصر در ‪ 60‬نمونه ‪ 10 ppm‬است‪ .‬همين ميانگين‬
‫در حدود ‪ 140‬نمونه‪ 15 ppm ،‬و در حدود ‪ 200‬نمونه ‪ 20 ppm‬مي‌باشد‪.‬‬
‫تعداد نمونه‌هايي که به طور ميانگين مقدار ‪ 25 ppm‬را براي عنصر‬
‫فرسايشي آهن نشان مي‌دهند‪ 200 ،‬نمونة ديگر است و همان طور که‬
‫مالحظه مي‌شود کم کم فراواني ميانگينها کاهش يافته و در خصوص‬
‫شکل ‪ 1‬نمودار توزيع فراواني وضعيت عادي آهن[‪]15‬‬ ‫ميانگين ‪ 35 ppm‬تعداد فراواني نمونه‌ها به ‪ 90‬مي‌رسد‪ .‬اين افزايش و‬
‫کاهش در فراواني هر کدام از ميانگينهاي مقادير عناصر فرسايشي کام ً‬
‫ال‬
‫اين نمودار به خوبي مي‌تواند اين موضوع را نشان دهد که تحليل‌گر‬ ‫بر منحني زنگولهاي نرمال منطبق است[‪.]15‬‬
‫محترم آزمايشگاه‪ ،‬به بازة ‪ 0 ppm‬تا ‪ 35 ppm‬در خصوص عنصر‬ ‫اين گونه است که ‪ 889‬نمونه با وضعيت عادي در زير منحني نرمال‬
‫فرسايشي آهن‪ ،‬وضعيت عادي را اطالق کرده است‪.‬‬ ‫قرار مي‌گيرند‪ .‬همان طور که در شکل (‪ )1‬مشاهده مي‌شود‪ ،‬به خوبي با‬
‫در مورد ساير عناصر فرسايشي و مؤلفه‌هاي روغن نيز همين گونه‬ ‫يک مصورسازي مناسب از فراواني داده‌ها مي‌توان تجمع و تمرکز مقادير‬
‫عناصر فرسايشي را کشف و بيان نمود‪.‬‬

‫فصلنامة علمي‪ -‬پژوهشي تحقيقات موتور‪/‬سال ششم ‪/‬شمارة نوزدهم ‪/‬تابستان ‪1389‬‬ ‫‪14‬‬
 ‫حجت احمدي‬
‫دينا عليزاده ‪ّ /‬‬

‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬ ‫مي‌توان بررسي کرد و بازه‌ها و حدود باال و پايين را استخراج نمود که‬
‫تعداد نمونه=‬ ‫فرسايشي سيليسيم‬ ‫به عنوان مثال در جدول زير شاخصهاي خط مبنا براي مولفه‌هاي روغن‬
‫سطح كنترل‬ ‫‪1584‬‬ ‫سيليسيم ‪Si -‬‬
‫در وضعيت‌هاي متفاوت آورده شده است‪ .‬به کمک اين جدول محدودة‬
‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬
‫حد باال‬ ‫‪14‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪48‬‬ ‫‪140‬‬ ‫تغييرات غلظت براي چهار حالت عادي‪ ،‬مرزی‪ ،‬مرزی غ ق ق و بحرانی‬
‫‪Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021‬‬

‫حد ميانه‬ ‫‪PPM‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪80‬‬ ‫نشان داده شده است‪.‬‬
‫حد پايين‬ ‫‪0‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪50‬‬
‫جدول ‪ 4‬مقادير شاخصهاي خط مبنا‪ ،‬در وضعيت‌هاي مختلف[‪]15‬‬

‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬ ‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬
‫فرسايشي آلومينيوم‬ ‫تعداد نمونه=‬ ‫فرسايشي آهن‬
‫سطح كنترل‬
‫تعداد نمونه=‬ ‫سطح كنترل‬
‫‪1584‬‬ ‫آلومينيوم ‪Al -‬‬
‫‪1584‬‬ ‫آهن ‪Fe -‬‬
‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬ ‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬
‫حد باال‬ ‫‪8‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪90‬‬ ‫حد باال‬ ‫‪35‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪400‬‬
‫حد ميانه‬ ‫‪PPM‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪50‬‬ ‫حد ميانه‬ ‫‪PPM‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪162‬‬
‫حد پايين‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪32‬‬ ‫حد پايين‬ ‫‪0‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪100‬‬

‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬ ‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬
‫‪PQ‬‬ ‫تعداد نمونه=‬ ‫فرسايشي سرب‬
‫تعداد نمونه=‬ ‫سطح كنترل‬
‫سطح كنترل‬ ‫‪1584‬‬ ‫سرب ‪Pb -‬‬
‫‪1584‬‬ ‫ذرات درشت آهن ‪PQ -‬‬
‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬ ‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬
‫حد باال‬ ‫‪34‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪300‬‬ ‫حد باال‬ ‫‪7‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪100‬‬
‫حد ميانه‬ ‫‪PPM‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪178‬‬ ‫حد ميانه‬ ‫‪PPM‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪63‬‬
‫حد پايين‬ ‫‪0‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪100‬‬ ‫حد پايين‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪30‬‬

‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬ ‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬
‫آلودگي آب‬ ‫تعداد نمونه=‬ ‫فرسايشي مس‬
‫تعداد نمونه= ‪1584‬‬ ‫سطح كنترل‬
‫آلودگي آب‬ ‫‪1584‬‬ ‫مس ‪Cu -‬‬
‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬ ‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬
‫حد باال‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪0.002‬‬ ‫‪0.005‬‬ ‫‪0.01‬‬ ‫حد باال‬ ‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪120‬‬
‫حد ميانه‬ ‫‪0.0005 0.0014‬‬ ‫‪0.0034‬‬ ‫‪0.006‬‬ ‫حد ميانه‬ ‫‪PPM‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪80‬‬
‫حد پايين‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0.001‬‬ ‫‪0.002‬‬ ‫‪0.005‬‬ ‫حد پايين‬ ‫‪0‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪40‬‬

‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬ ‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬
‫‪TBN‬‬ ‫تعداد نمونه=‬ ‫فرسايشي كروم‬
‫تعداد نمونه= ‪1584‬‬ ‫سطح كنترل‬
‫خاصيت قليايي ‪TBN -‬‬ ‫‪1584‬‬ ‫كروم ‪Cr -‬‬
‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬ ‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬
‫حد باال‬ ‫‪14‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫حد باال‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪18‬‬
‫حد ميانه‬ ‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫حد ميانه‬ ‫‪PPM‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪15‬‬
‫حد پايين‬ ‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫حد پايين‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪15‬‬ ‫فصلنامة علمي‪ -‬پژوهشي تحقيقات موتور‪/‬سال ششم ‪/‬شمارة نوزدهم ‪/‬تابستان ‪1389‬‬
 ‫پايش وضعيت موتور ديزل با تحليل روغن به روش منطق فازي‬

‫‪ 4-2-3‬مرحلة غير فازي سازي‬ ‫مقادير شاخص‌هاي خط مبناء در وضعيت‌هاي مختلف‬

‫مولفه‌‌هاي گرانروي‬
‫در مرحلة غير فازي سازي با توجه به سطحي که در مرحلة استنتاج‬ ‫سطح كنترل‬
‫تعداد نمونه=‬
‫‪1584‬‬ ‫گرانروي ‪Vis40 -‬‬
‫بدست آمده است مقداري حقيقي براي خروجي بدست مي‌آوريم‪ .‬بدين‬
‫بحراني (‪ )3‬مرزي غ ق ق (‪ )2‬مرزي (‪ )1‬عادي (‪)0‬‬
‫معني که مي‌توان با دادن مقادير به وروديها مقدار خروجي که همان‬ ‫حد باال‬ ‫سانتي‬ ‫‪170‬‬ ‫‪175-210‬‬ ‫‪210-225‬‬ ‫‪225-250‬‬
‫‪Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021‬‬

‫وضعيت نهايي موتور است را بدست آورد‪ .‬در نتيجه با انجام آزمايش‬ ‫حد ميانه‬ ‫استوك‬ ‫‪140‬‬ ‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬ ‫‪----‬‬
‫حد پايين‬ ‫‪CST‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪85-100‬‬ ‫‪60-85‬‬ ‫‪20-60‬‬
‫تحليل روغن و پي بردن به مقادير مولفه‌هاي روغن مي توان در هر‬
‫حالت وضعيت نهايي موتور را پيش بيني نمود براي مثال همان طور که‬
‫اکنون پس از مشخص نمودن محدوده‌ها‪ ،‬با کمک حدود باال‪ ،‬ميانه‬
‫در شکل ‪ 4‬ديده مي‌شود با دادن مقادير (‪150 – 125 – 9 – 7 – 0.005‬‬
‫و پايين توابع تعلق رسم شده‌اند‪ .‬شکل اين توابع براي وروديها در ابتدا‬
‫– ‪ )200 - 50 – 60 – 45 – 70‬به مؤلفه‌هاي ورودي که به ترتيب‬
‫و انتها به صورت ‪ Z‬شکل و ‪ S‬شکل و در مابقي مثلثي انتخاب گرديده‬
‫نمايان‌گر مقادير آهن‪ ،‬سرب‪ ،‬مس‪ ،‬آلومينيوم‪ ،‬سيليسيم‪ ،‬شاخص درشتي‬
‫است‪ .‬در مورد خروجيها نيز از توابع مثلثي استفاده شده است‪ .‬به عنوان‬
‫ذرات آهني‪ ،‬گرانروي‪ ،‬کروم‪ ،‬عدد بازي‪ ،‬آب و آلودگي موتور است عدد‬
‫نمونه توابع تعلق براي آهن در شکل ‪ 2‬و توابع تعلق براي موتور در شکل‬
‫‪ 0.5‬براي خروجي بدست آمده که با توجه به محدوده‌هاي تعريف شده‬
‫‪ 3‬آورده شده است‪.‬‬
‫در قسمت توابع تعلق براي موتور (شکل‪ ،)3‬بيان‌گر وضعيت مرزي موتور‬
‫مي‌باشد‪.‬‬

‫شکل ‪ 2‬توابع تعلق آهن‬

‫شکل ‪ 3‬توابع تعلق موتور‬

‫‪ 3-2-3‬مرحلة استنتاج‬
‫در مرحلة استنتاج‪ ،‬تعدادي قاعدة فازي به وجود مي‌آوريم‪ .‬هر قاعدة‬
‫فازي شامل دو قسمت است‪ ،‬يک قسمت مقدمه به صورت اگر و يک‬
‫قسمت نتيجه به صورت آنگاه مي‌باشد‪ .‬اين قوانين به کمک اطالعات‬
‫استخراج شده از برگه‌هاي تحليل روغن و تجربة شخص خبره تعيين‬
‫شده‌اند که شامل ‪ 36‬قانون است که ‪ 10‬قانون آن به عنوان مثال در‬
‫پيوست آورده شده است‪.‬‬

‫فصلنامة علمي‪ -‬پژوهشي تحقيقات موتور‪/‬سال ششم ‪/‬شمارة نوزدهم ‪/‬تابستان ‪1389‬‬ ‫‪16‬‬
 ‫حجت احمدي‬
‫دينا عليزاده ‪ّ /‬‬
‫‪Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021‬‬

‫پرداخته شده است‪ .‬با توجه به نتايج اين برنامه‪ ،‬تحليل‌گر مي‌تواند با تغيير‬ ‫شکل ‪ 4‬خروجي‌هاي حاصل از برنامة فازي‬
‫مقادير عناصر فرسايشي و مؤلفه‌هاي روغن ميزان تغيير در وضعيت موتور‬
‫‪ -4‬نتيجه‌گيري‬
‫را مشاهده نمايد‪ .‬در نتيجه مي‌تواند شرايط مختلف را تحليل نموده و در‬
‫برخي از دستاوردها و نتايج کلي اين کار تحقيقي را مي‌توان به شرح‬
‫هر مورد به نحو مقتضي تصميم گيري نمايد‪.‬‬
‫زير خالصه نمود‪:‬‬
‫• به منظور امتحان عملکرد صحيح برنامة فازي در مورد بررسي پايش‬
‫• وضعيت کلي فرسايش موتور خودروي مورد نظر بررسي شده است‪،‬‬
‫وضعيت از اطالعات موجود در برگه‌هاي آناليز روغن با در نظر گرفتن‬
‫از اين رهگذر يک ارزيابي کلي از وضعيت فرسايشي بدست آمده و امکان‬
‫تجربة افراد خبره کمک گرفته شده است‪ .‬اين گونه که اين اطالعات را‬
‫بهره‌برداري از نتايج حاصله به منظور اصالح و يا اعمال دقت در برنامة‬
‫در برنامة فازي وارد کرده و نتيجة بدست آمده با نتيجة برگة آناليز روغن‬
‫‪ CM‬خودروها به وجود آمده است‪.‬‬
‫مقايسه مي‌گردد‪ .‬اين صحه گذاري براي ‪ 40‬دادة ديگر نيز با انجام رسيد‬
‫• با استفاده از نتايج حاصل از اين تحقيق‪ ،‬شاخصهاي فرسايشي موتور‬
‫و به همان نتايج برگه‌هاي آناليز روغن منتهي شد که اين امر نشان از‬
‫برآورد و مورد بررسي قرار گرفته است‪.‬‬
‫صحت برنامة نوشته شده دارد‪ .‬پس با کمک اين برنامه مي‌توان تا حد‬
‫• انجام تحقيقاتي نظير اين‪ ،‬کمک مؤثري به شناخت رفتار فرسايشي‬
‫زيادي از بروز خسارات جلوگيري نمود‪.‬‬
‫ماشينها و ارزيابي نتايج تحليل روغن آن‌ها مي‌نمايد‪ .‬در اين صورت قدرت‬
‫• از آن جا که هميشه فرد مجرب در دسترس نيست اين نرم افزار‬
‫تحليل نتايج افزايش يافته و اجراي برنامه‌هاي ‪ CM‬بهينه و مؤثرتر خواهد‬
‫مي‌تواند عامل انساني با تجربه را حذف نمايد‪ .‬همچنين اشتباهات سهوي‬
‫شد‪.‬‬
‫که از افراد با تجربه نيز گاهي سر مي‌زند در اين نرم افزار ديگر وجود‬
‫• نتايجي که در چهارچوب اهداف پيش بيني شدة تحقيق بدست آمده‬
‫نخواهد داشت‪.‬‬
‫بسيار جالب‪ ،‬مفيد و مؤثر بوده و مي‌تواند به عنوان يک معيار و شاخص‬
‫• مي‌توان با افزودن يک شبکه عصبي به اين سيستم فازي و استفاده‬
‫علمي و کاربردي در جهت ترويج‪ ،‬توسعه و بکارگيري فنآوري ‪ CM‬در‬
‫از سيستم يادگيري هم زمان‪ ،‬پايگاه دانش برنامة فازي را پس از هر بار‬
‫سطح موتورهاي ديزلي بکار برده شود‪.‬‬
‫استفاده از برنامه‪ ،‬افزايش داد‪ .‬بدين ترتيب سيستم فازي همواره در حال‬
‫• پس از انجام مراحل توضيح داده شده در باال‪ ،‬به نوشتن برنامة فازي‬
‫يادگيري است و خطاي سيستم نيز بهينه خواهد شد‪.‬‬

‫‪17‬‬ ‫فصلنامة علمي‪ -‬پژوهشي تحقيقات موتور‪/‬سال ششم ‪/‬شمارة نوزدهم ‪/‬تابستان ‪1389‬‬
 ‫پايش وضعيت موتور ديزل با تحليل روغن به روش منطق فازي‬

Refrences ‫پيوست‬
1- http://www.artec.ir/UI/Action/Engineering/CM.aspx.
2- Degaspari, J. 1999. Recording oils vital signs. Mechani- ‫در اين قسمت تعدادي از قوانين فازي آورده شده است که وضعيت‬
cal Engineering, Vol.121. Issue5. p.54. 3p. 2c. ‫ به عنوان مثال قانون‬.‫موتور را با توجه به مولفه‌هاي روغن تخمين مي‌زند‬
3- Troyer, D. Why oil analysis should be performed on site.
‫اول بيان‌گر اين مطلب مي‌باشد که اگر وضعيت مس عادي و سيليسيم‬
Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021

Noria Corporation, Oil analysis.com, 1998.

4- http://www.cbmschool.com/cm_techs.php?p=oil. .‫بحراني و گرانروي هشدار باشد آنگاه موتور مستلزم رسيدگي سريع است‬
5- Soliman, A., G., Rizzoni and Y.W., Kim. 1999. Diagno-
sis of an automotive emission control system using fuzzy
inference. Control engng practice, 209 – 16. 1. IF (Cu is N) and (Si is C) and (Vis40 is Wlow) then
6- Laukonen, E.G., K.M., Passino, V., Krishnaswami, (Engine is E)
G.C., Luh, and G., Rizzoni. Fault detection and isolation 2. IF (Cu is B) and (Si is B) and (Vis40 is Wlow) then
for an experimental internal combustion engine via fuzzy (Engine is E)
identification. IEEE trans. control systems technol., 1995, 3. IF (Si is C) and (Vis40 is Wlow) then (Engine is C)
3(3), 347 – 355. 4. IF (Fe is C) and (Pb is C) and (Vis40 is N) then (Engine
7- Kilagiz, Y., A., Baran, Z., Yildiz and M., Cetin. 2005. is C)
A fuzzy diagnosis and advice system for optimization of 5. IF (Fe is C) and (Pb is N) and (PQ is C) and (Vis40 is N)
emissions and fuel consumption. Expert systems applic., then (Engine is E)
28, 305 – 311. [8]Rauma, T., M., Kurki and P., Alahuhta. 6. IF (Fe is N) and (Pb is N) and (Cu is N) and (Al is N) and
1996. An approach of using fuzzy logic in fault diagnosis. (Si is N) and (PQ is N) and (Vis40 is N) and (Cr is N) and
In Proceedings of the fourth European congress on Intel- (TBN is N) and (Water is N) then (Engine is N)
ligent techniques and soft computing (EUFIT ’96), Part 7. IF (Fe is W) or (Al is W) or (Si is W) or (PQ is W) then
3, pp.1909 – 1913 (Verlag der Augustinus Buchhandlung, (Engine is B)
Aachen). 8. IF (TBN is W) or (Water is B) then (Engine is B)
9- Isermann, R. 1998. On fuzzy logic applications for auto- 9. IF (Fe is C) and (Pb is B) and (PQ is C) and (Vis40 is N)
matic control. supervision, and fault diagnosis. IEEE trans. then (Engine is E)
systems, man. cybernetics. Part A: systems humans, 28(2), 10. IF (Fe is B) or (Pb is B) or (Cu is B) or (Al is B) or (Si
221 – 235. is B) or (PQ is B) then (Engine is N)
10- Comly, J.B., P.P., Bonissone and M.E, Dausch. 1991.
Fuzzy logic for fault diagnosis. Proc. SPIE, 1381, 390 –
400.
11- Lu, Y., T.O., Chen and B.A., Hamilton.2000. fuzzy
system for automotive fault diagnosis: fast rule generation
and self-tuning. IEEE trans. vehicular technol., 49(2), 651
– 660.
12- Ozogan, M.S, A.L., Khalil and P.S., Katsoulakos. 1989.
Tribological failure detection and condition monitoring for
diesel engines. Nordic symposium on tribology, Trondhe-
im. Norway. Wear. 130 189 – 201.
13- Verdegan, B.M., L., Thibodeau and S.L., Fallon. 1998.
Lubricating oil condition monitoring through particle size
analysis. SAE paper, No.881824.
14- http://www.microrayaneh.com/Articles/Public/Fuzzy-
Logic.htm.
15- A. Memariani, S. Ramezani, “Data Mining in Deter-
mining the Baselines of Diagnosis in Oil Analysis” Journal
of Supply Chain Management, No. 27, pp. 74-84, 2009.

1389 ‫تابستان‬/ ‫شمارة نوزدهم‬/ ‫سال ششم‬/‫ پژوهشي تحقيقات موتور‬-‫فصلنامة علمي‬ 18
 D.Alizadeh / H. Ahmadi
Downloaded from engineresearch.ir at 23:11 +0430 on Monday August 30th 2021

Condition Monitoring of Diesel Engine via Oil

Analysis Using Fuzzy Logic

D. Alizadeh*
MSc. Student university of Tehran - College of Agriculture
dina_alizadeh@ yahoo.com

H. Ahmadi
Professor of university of Tehran - College of Agriculture
Hjahmadi@ut.ac.ir
*Corresponding Authors
Received: Jan. 28, 2010
Accepted in Revised Form: Mar. 16, 2010

Abstract
Every industrial company will confront unforeseen and high expenses if there is not a plan for ma-
chinery maintenance. In such cases, spare part expenses and outcome decrease due to machinery stop are
two main obstacles which hinder a company’s progress. Today, condition monitoring technology via oil
analysis has been known as an effective method in determining abnormal wear or faults in instruments
and mechanical systems. In this study, condition monitoring via oil analysis as a maintenance procedure as
well as a method for applying this way in an affective CM plan have been introduced. Thus, wear pattern
in diesel engine has been studied. A logical relation among engine state and wear particles such as Fe, Al,
Cr, Pb, Cu, Si, Vis40, PQ, TBN and water contamination in oil analysis report will be drawn. As a sample,
oil analysis reports of a Benz 2628 vehicle have been analyzed. Recognizing the logical relation between oil
analysis report and engine part failures can be written in the form of fuzzy rules such as an expert knowl-
edge. Finally, diesel engine failures will be predicted by this fuzzy program.

Keywords: Maintenance, Condition Monitoring, Oil Analysis, Base Line, Fuzzy Logic

The Journal of Engine Research/Vol. 19 / Summer 2010