bitkisel süt üretimi artmaya başladı.

Sütün içerdiği proteinler, yağlar,

karbonhidratlar ve mineraller nedeniyle besleyici içeriğinin yanı sıra
MAE Vet Fak Derg, 4 (2): 113-122, 2019 antioksidan rolü de göz önünde bulundurulmalıdır. Bu avantajı ile
DOI: 10.24880/maeuvfd.549028 birlikte insan ve deve sütü diğer süt türlerine göre daha ön plana
çıkmıştır. Bu derlemede farklı süt türlerinin kompozisyonlarına
dikkat edilerek sütün besleyici ve koruyucu özellikleri anlatılmıştır.
Hayvansal ve bitkisel sütler ve Hayvansal ve bitkisel kaynaklı sütler ve antioksidan özellikleri
antioksidan özellikleri
ÖZ
saniye tüketilen sütlerin çok büyük bir kısmı inek özellikleri olup,
bunu da elinde çiğ, pastörize ve sterilize olarak bulmak mümkündür.
Ayşe Arzu YİĞİT Ayrıca keçi ve koyun sütü de ulaşımı kolay olan sütlerdir. Gelen yanı
sıra anne sütüne benzerliğinden ve pek çok koruyucu factor
içermesinden dolayı eşek hatları ve deve sütleri de son zamanlarda
Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı, 71450, Kırıkkale
/TÜRKİYE
talep edilmeye başlanan sütler olmuştur. Yeni doğanlarda hay
vansal sütlere karşı akrabalık gelişme oranı ve vegan beslenmeyi
kapsayan hayvanlaral sütlere alternatif olarak bitkisel süt üretimi de
artmaya başlamıştır. Süt, yetersiz protein, yağ, karbonhidrat, vitamin
ve minerallerden dolayı koruyucu bir besin koruyucu koruyucu
Derleme
özelliği ile de göz ardı edilemeyecek bir içecektir. Bu yönüyle insan
ve dev hatları diğer süt türlerinden daha tek hükümler. Bu
versiyonda farklı türlere ait sütlerin gruplarına dikkat çekilerek,
koruyucun koruyucu ve koruyucu özellikleri anlatıldı.

Anahtar Kelimeler:
badem
deve
inek
eşek
sütü

Anahtar Kelimeler:
badem sütü
deve sütü
inek hatları
eşek sütü
soya hücreleri

Geliş Tarihi: 03.04.2019 memelilerin

Kabul Tarihi: 03.09.2019 .
Online Yayın Tarihi: 31.12.2019 Makale Kodu: 549028 meme bezlerinden salgılanır ve protein, yağ ve laktoz içeriği
bakımından zengindirGünümüzde en çok tüketilen süt inek
Yazışma : sütü olsa da; piyasada keçi, koyun ve manda sütleri de
Aa. YİĞİT
(aarzuyigit@kku.edu.tr) satılmaktadır. Bu kazein yönünden zengin sütlerin yanı sıra
son yıllarda eşek, at ve deve sütleri gibi albüminden zengin
ORCİD: sütlerin de popülaritesi artmaktadır.karşılaştırıldığında
AA. YİĞİT: 0000-0001-5837-6877 1. GİRİŞ çoğunlukla mevcut değildir ve oldukça pahalıdır
, geviş getiren hayvanların sütünden daha yüksek omega 3 ve
omega 6 yağ asitleri (FA'lar) içeren, daha yüksek laktoz ve
ÖZET
Günümüzde en çok tüketilen süt, piyasada çiğ, pastörize ve sterilize
daha düşük yağ ileAyrıca anne sütü bileşiminin benzerliği
edilmiş olarak bulunan inek sütüdür. Ayrıca keçi ve koyun sütleri de nedeniyle tercih edilmektedirler (1) (Tablo 2.1).
kolay ulaşılabilen süt türleridir. Günümüzde anne sütüne benzerliği
ve birçok koruyucu faktör nedeniyle eşek ve deve sütü de talep Tablo 2.1. Kısrak, eşek, deve, inek ve manda sütlerinin anne
edilmeye başlanmıştır. Yeni doğan bebeklerde alerji gelişme oranı ve sütü ile bazı içerik maddeleri (g/100 ml) ve
vegan beslenme eğilimi arttıkça hayvan sütüne alternatif olarak
diğerleri karşılaştırılması. albüminden pastörize hali satılmamaktadır. soya fasulyesi, hindistan cevizi
yönünden Ayrıca ülkemizde zengin sütün henüz piyasada Ayrıca pirinç, badem, fındık, gibi veganlar
tarafından tercih
(a) (b) (c) (d) (d) (d)
edilen ve Kısrak sütü Eşek sütü Deve sütü İnek sütü Manda sütü
Anne sütü
Laktoz 7,2 6,37 6,88 3,3 4,80-4,9 4,5-5,0 Yağ 3,6 1,21 0,38 2,9-5,4
laktoz toleransı. Bu derleme, farklı süt türlerinin bileşimlerine 3,7-4,4 7-11,5 Protein 1,4 2,14 1,72 3-3,9 3-3.9 3.3-3.6 a: 2, b: 3 c: 1, d: 4
dikkat ederek besleyici ve koruyucu özelliklerini ortaya
çıkarmayı amaçlamaktadır. 2.1. HAYVAN SÜTÜNÜN BİLEŞİMİ Süt zengin

2. HAYVAN SÜTÜ kalsiyum kaynakları açısından önemlidir,

İnek, koyun, keçi, manda, eşek, at ve deve gibi memelilerin 113

süt bezlerinden elde edilen hayvan sütü denir. Her ne kadar ilk
Bu makaleye ait üretim ve tüketim mevcut olmak

için/ Bu makaleden alıntı yapmak için:

Yiğit AA. Hayvan ve bitki bazlı sütler ve antioksidan özellikleri. MAE Vet Fak Derg. 2019; 4 (2):113-122.
Hayvan ve bitki bazlı süt...
Hayvansal süt proteinleri %80 kazein ve %20 serum (peynir
altı suyu) proteinleri olmak üzere iki ana gruptan oluşur.
fosfor ve riboflavin (B2 vitamini), hayati amino asitler ve yağ
Kazein, αS1 kazein, αS2 kazein, β kazein, κ kazein ve γ
asitleri. Se, laktoz ve sütün besinsel önemini artıran süt
kazeinden oluşur; serum proteinleri temel olarak laktoglobulin
proteinleri (kazein, laktalbümin ve laktoglobulin) içeren başka
(LG) ve laktalbümin (LA), serum albümini (SA),
bazı besinler olmakla birlikte, sadece hayvan sütünde bulunur.
immünoglobülinler (Ig), lakto ferrin (LF), proteoz-pepton 3
Ancak sütün tam bileşimini vermek oldukça zordur. Çünkü
ve seruloplazminden (8) oluşur (Tablo 2.4).
süt bileşimi öncelikle hayvanın türüne bağlı olmakla birlikte,
Kazein-protein oranı en az 2/3 olan inek, koyun ve keçi
üretilen süt miktarına, işlenme şekline, laktasyon süresine,
sütünde olduğu gibi kazein sütü olarak adlandırılır ve en
meme sağlığına, iklim koşullarına ve beslenmeye bağlıdır (5)
yaygın fraksiyonu αS1'dir. AlphaS1 kazein, süt proteini
(Tablo 2.2, 2.3). .
alerjisinin en yaygın nedeni olan kazein türüdür
Tablo 2.2. Farklı yağ oranlarında pastörize ve UHT inek
sütünün farklı bileşenleri (100 gr süt için). (6)

2.1.1 SÜT PROTEİNLERİ

CHO (G) Proteindir (G) süt yüksek kazein pH 4.6'da ve mayalarla
Enerji
Süt Cinsi( kcal) ve insan sütünde sıcaklıklara çökelir, bu nedenle pıhtılaşır. Bu özellik
Yağ (G)
Su (G) bulunmayanKazeinli dayanıklıdır, ancak asitler, mide salgıları

Bütün, pastörize Bütün, UHT

63 87,6 4,6 3,6 3,4 66 90,2 4,8 3,9 3,2

Yarım yağlı,
Yarım yağlı, UHT ,
pastörize 46 89,4 4,7 1,7 3,5 46 90,9 4,9 1,6 3,3 114

pastörize YağsızUHT
kazein sütü onları sert sindirilebilir süt sınıfına sokar (8).
34 3 90,8 33 91,3 4,9 0,1 3,4 CHO: Karbonhidrat Serum proteinleri suda çözünen proteinlerdir. Laktoglobulin
immünolojik olarak koruyucu role sahiptir ve
en yüksek oranda kazeinli sütte bulunur ve bunu %20 ile LA
takip eder. İnsan, kısrak, eşek, köpek ve domuz sütü gibi
Tablo 2.3. İnek sütü bileşiminin aylara göre değişimi (kg/hl) (7)
albümin ve globülin toplam miktarı toplam proteinin
1/3'ünden fazla ise bu süte albümin sütü denir. Albüminli süt
Süt yağı Süt proteinleriLaktoz ve
diğer kuru maddeler kazeinli süte göre yüksek sıcaklığa daha az dayanıklıdır. Ayrıca
Ocak 3,99 3,34 5,71 Şubat 4,00 3,32 5,72 Mart 4,01 3,34 5,73
asitler, mide salgıları ve mayalarla daha küçük granüler ve
yumuşak pıhtı verir ve kolay sindirilebilir (Tablo 2.4). Eşek
Nisan 3,97 3,30 5,74 Mayıs 3,91 3,27 5,71 Haziran 3,85 3,24 5,73 sütü proteinlerinin yaklaşık %35-50'sini α-LA, β-LG, Ig gibi
Temmuz 3,77 3,20 5,72 Ağustos 3,78 3,25 5,70 Eylül 3,92 3,33 serum proteinleri oluşturmaktadır (5). Ancak insan sütü,
ruminant sütünün ana serum proteini olan β-LG'yi içermez
5,70 Ekim 4,04 3,37 5,70 Kasım 4,03 3,39 5,70 Aralık 4,01 3,33
(9).
5,70 Laktoferrin, enfeksiyonlara ve iltihaplanmaya karşı ilk
savunma hattını oluşturan demir bağlayıcı bir proteindir ve
ayrıca antiviral etkiye sahiptir. Sığır serum albümini, toplam
süt proteinlerinin %8'ini oluşturur ve serum albümininde
 olduğu gibi taşıma, metabolizma ve serbest radikallere karşı kısrak sütünde inek sütünden daha fazla bulunan proteolitik
korunmada faydalıdır (7). Ayrıca serumda kalan azotlu bir enzimdir (14).
maddelerden oluşan proteoz-peptonlar da protein içeriğinde İmmünoglobulinler ve büyüme faktörleri gibi diğer protein
%3 civarında bulunabilmektedir (10). fraksiyonlarının da sağlık üzerinde yararlı etkileri vardır.
Kısrak, manda ve deve sütleri, inek, koyun, keçi ve insan
Ayrıca tüm bu bileşenler, sütte birçok enzim vardır. sütlerinden daha yüksek Ig oranına sahiptir.
Bunlardan biri, tüm memeli sütlerinde bulunan, pastörizasyon İmmünoglobulinler kolostrum sütünde en yüksektir ve
için termal bir gösterge olan alkalin fosfatazdır (ALP). Keçi ve seviyeleri laktasyon sırasında azalır. IgG, kısrak ve inek
kısrak sütlerinde çok az miktarda alkalin fosfataz olmasına kolostrumunda yüksek iken, IgA kısrak sütünde ve insan
rağmen, inek ve koyun sütleri daha fazlasını içerir. ALP ısıl kolostrumunda ve olgun insan sütünde yüksektir.
işlemle inaktive edildiğinden, bu enzimin düşük seviyeleri Pastörizasyon Ig oranını %10 ila %30 oranında azaltırken,
pastörizasyonun etkinliğini gösterir. Ksantin oksidoredüktaz UHT teknolojisi immünolojik koruyucu
ana protein olup yağ globül membranlarına karşı koruyucu
rolü vardır ve aktivitesi en yüksek inek sütündedir. Plazmin,

MAE Vet Fak Derg, 4(2): 113-122, 2019

Yiğit

Tablo 2. 4. Farklı hayvan sütlerinin protein içerikleri (Kazein miktarı % olarak, diğerleri g/L olarak verilmiştir)

Süt türleri İnek Manda Koyun Keçi Kısrak Deve Eşek Toplam protein 32-35 a 36 gün 58 a 36 g 21 c 18-32 i 15,7 k Cazein 24,6-28 b 40 d 41,8 f 2,81 g
9,4-12 b 2,65 j 6,4-10,3 b Toplam peynir altı suyu proteinleri 5,5-7 b 6 e 8,5 g 7,4-9,1 b 5,9-8,1 j 4,9 -8 b β-LG 3,2-3,3 c 3,9 e 6,5-8,5 e 1,5-5 c 2,55 c yok
1,3-5,5 l α-LA 1,2-1,3 c 1,4 e 1-1,9 e 0,7-2,3 c 3,37 c 0,8-3,5 j 0,8-2,7 l SA 0,3-0,4 c 0,29 e 0,4-0,6 e 0,37 e 7-11,9 j 0,4 l Ig 0,5-1 c 10,66 e 0,7 e 1,63 e
1,5-19,6 j 1,3 l LF 0,02-0,5 c 0,03-3,4 e 0,8 e 0,02-0,2 c 0,32 h 0,02-7,28 j 0,005-0,05 l Lizozim (70-600)x10-6 c 120-152x10-6 e 100x10-6 e 250x10-6 c 0,63 h
60-1350)x10-6 j 0,67-4 l a: 6, b:11, c: 12, d: 13, e: 14, f : 15, g: 16, h: 17, i: 18, j: 19, k: 4, l: 1
Tablo 2.5. İnek sütündeki yağ, FA ve kolesterol içeriği (100 gr süt
sütün aktivitesi (14). için)(23)
Süt proteini alerjisi bazı proteinlere karşı bir alerjidir usu
inek sütünde karşı sentezlenen bir keçi, koyun, eşek ve farklılıklar açısından Kolesterol
bulunur. Yapılan antikor olduğu kısrak sütlerine de insan sütüne en çok
çalışmalarda bu gösterilmiştir (20). alerjisi olma olasılığı benzeyen süttür (4). Süt türü (
alerjinin temel İnek sütü alerjisi yüksektir (9). Eşek Deve sütü Polyun
Kcal Doymuş FA (g)
nedeninin αS1 olan bebek ve sütü αS1 içermemesi Tekli doymuş FA (mg)
kazein ve β-LG'ye çocukların manda, ve β-LG yapısındaki
(g)
ajanları daha fazla içerir. inek ve
Tam Yağlı (% 3,3) 61,5 2,09 0,98 0,12 13,53
β-LG içermez, ancak lizozim, LF, Igs gibi antibakteriyel
besin değeri esas olarak amino asitlerine Ekzojen
manda sütü (21). Keçi sütü çok düşük bağlıdır.sütleri, keçi
miktarda αS1 kazein içerdiğinden alerjik
.
özelliği düşüktür (20). Süt proteinlerinin
amino asitler açısından en zengin süt olarak
Yağsız 35,10 0,12 0,04 eser 1,63
sınıflandırılırManda, inek ve kısrak sütleri sınırlı sistein ve
metiyonin içerirken, deve sütü sınırlı lizin içerir. Eşek sütü
diğer hayvan sütü türlerine göre daha fazla valin ve lizin içerir.
Deve sütünün metiyonin, valin, fenilalanin, arginin ve lösin Tablo 2. 6. Farklı hayvan sütlerinin yağ ve kolesterol içerikleri.
içerikleri inek sütünden daha yüksektir (11). Barłowska ve ark. (28) ve Salimei ve Fantuz (24)
Manda Koyunu Keçi Kısrak Deve Eşek
1.1.2. SÜT YAĞI
3,06- globüllerinin değişiklikleri, süt Süt yağ
bezlerinden
9,30
çapındaki yağ
salgılanandan

1,30- 6,02
küreciklerinden trigliserit içeriği tipi ve laktasyon globüllerinin kadar sürekli
2,35- 1,46
oluşur
%
döngüsü. daha yapısı 6,67
0,38-
(

olarak değişir.
1,82
M

4,90-
)
µmYağ mevsimsel rasyon _

_
13,39
4,10- fazla
sağıma
 ( g
14-23

kadar karbon 22).de-novo ile , uzun zincirli FA'lar kan 16.9-

10.24

numarasına sahip kısa sentezlenirken hmC'den sentezlenir 18.09

zincirli FA'lardan 5-8.8 31.3- 37.10
Süt yağı globüllerinin 5- 8
lipidleri %98 trigliseril gr
s 1
e
ve
0 l
oluşur / 8.89-
) t
o
e 0 (

farklıdır.Ayrıca orta zincirli FA (kaproik, kaprilik, Keçi

(7) Kalan kısım %0,5-1,0 fosfolipidler, %0,2-0,5 serbest
steroller, yağda eriyen vitaminler (A, D, E, K), serbest yağ
asitleri ve yağ asitlerinden oluşur (22). piyasada tam yağlı süt,
az yağlı süt ve yağsız süt olarak satılmaktadır.Bu
sınıflandırmada en kritik faktör doymuş veya doymamış süt
yağ asitleridir (Tablo 2.5)(23)
Tablo 2.6'da görüldüğü gibi keçi sütü yağının kolayca
sindirilebilmesi ve
bağırsaklardan emilimi kolaylaştıran bol miktarda kısa zincirli
FA ve küçük FA globülleri içermesi nedeniyle inek sütünden
MAE Vet Fak Derg, 4 (2): 113-122, 2019
Hayvansal ve bitkisel kaynaklı süt
sütündeki kaprik) kolesterol depolarını sınırlayarak ve
mobilizasyonu artırarak insanda kolesterolün düşürülmesine
yardımcı olur.Ayrıca alerjik aktivitesi inek sütüne göre daha
azdır. Yağlı globüller krema oluşturmayı kolaylaştırır. Manda
sütünün yağ oranı yüksek olmasına rağmen kolesterol düzeyi
düşüktür (20).açısından zengindir
yüksek kolesterol içeriğine sahip çoklu doymamış yağ
asitleriEşek ve kısrak sütleri düşük yağ ve kolesterol
içeriğine sahiptir
115

çadırı (Tablo 2.6), omega 3 ve omega 6 gibi doymamış yağ 1.1.4. SÜT VİTAMİNLERİ
asitleri açısından zengin iken (9,45-9,50, 11,57-13,09 g/100 g
yağ asidi eşek sütünde; 8,66-11,97, Kısrak sütünde sırasıyla Süt, insanların ihtiyaç duyduğu hemen hemen tüm
7,06- 11,77 g/100 ml) (24). vitaminleri içerir (Tablo 2.8). Yağda eriyen vitaminler olarak
bilinen A, D, E ve K vitaminlerinin miktarları süt yağı ile
1.1.3. SÜT ŞEKERİ: LAKTOZ ilişkilidir ve süt yağı azaldıkça yağda eriyen vitaminler de azalır.
Süt, ayrıca suda çözünen vitaminler içerir. Süt yağına renk
Glikoz ve galaktozdan oluşan laktozun tek kaynağı hayvan veren karotenoidler ve riboflavinler sırasıyla sarımsı ve
sütüdür. Laktoz, hayvan sütünde bulunan ve bitkisel sütte floresan bir renk verirler. Keçi sütü, düşük karoten içeriği
bulunmayan tek karbonhidrattır. Laktoz kuru süt maddesinin nedeniyle diğerlerinden daha beyazdır (26).
1/3'ünü oluşturur ve Tablo 2.8'de görüldüğü gibi B vitamini ve A vitamini kazein
içilebilir hayvansal sütlerdeki oranı %5 civarındadır. Bu oran sütünde daha bol bulunurken kısrak ve eşek sütlerinde daha
insan sütü ve kısrak sütünde biraz daha yüksektir. Aromatize fakirdir.
süt, laktozun yanı sıra maltoz ve sükroz içerir; soya sütü
Tablo 2.8. Farklı hayvan sütlerinin vitamin içerikleri /200 ml
sükroz gibi diğer karbonhidratları da içerir (6) (Tablo 2.7).
Kan meme dokusundan geçerken kan şekerinin yaklaşık
%20'si laktoza çevrilir. Piyasada laktozu laktaz enzimi ile )

parçalayan ve laktozu glikoz ve galaktoza çeviren laktozsuz süt d

bulunmaktadır. Laktoz s

Tablo 2.7. Farklı toplam karbonhidrat ve laktoz içerikleri

Toplam pastörize 4,6 a
d
fu ( e

süt türleri w
t
_

a m
)

b(
a

(100 g süt 4,6 a o

B
) o a
r

Tiamin

karbonhidrat (g)
a y
C C
G

Vitaminler
)

için.)
( (
e
p b A
k
) e (

e n DR
a )
e

Süt türüs Laktoz (g) (

a
r
o

İnek,
h
o a
(
) l
S D
) t
a a M
l
lu
( f a

Keçi, pastörize 4,4 a 4,4 a İnsan (Yetişkin) 7,2 a 7,2 B1)(µg) Riboflavin (µg) 120 20-74 60-194 1600

a Koyun (çiğ) 5,1 a 5,1 a Kısrak 6,83 b 6,83 b 80 100 160 80 80 40 -80 42-120 1400 324 200 712 260

Niasin (µg) 168 520 832 620 800 140-280 114-180 18000
4,9 c 4,9 c
Vitamin
6,33 d 6,33 Deve100 60 2000
(µg) 0,7 0,6 1,4 0,2 4,0 0,6 2,5
Aromatize inek (çilek, muz) 9,6 a 4,9 a
B12 Vitamini (µg)
11,7 a 5,5 a (çikolata)
Aromatize inek Folat (µg) 10 20 12 20 0,2 0,26 400 Soya (tatlandırılmış) 0,5 a 0 a

Pantotenat (µg)
a: 6, b: 17, c: 12, b: 4
enerji kaynağı karbonhidrat değildir ..
Ancak laktozun sindirim sisteminde
parçalanmasıyla oluşan galaktoz özellikle
0,60 a 4,6 c 5
.
D Vitamini (µg)
0,36 0,00 0,06 0,22 0,6- 3,2
Kısrak sütü yüksek oranda su (13). E
628 300 816 820 180 550-600 5000
Biyotin (µg) 4,0 5,2 10,0 6 30
beyin dokusu ve glikolipidlerin vitamini
kaynağıdır.miktarı ile yakından ilişkilidir Sütyen
(mg)
ve laktoz içerir ve çok tatlıdır. Vitamini (mg)
Kımız yapımında kullanılır 0,18 0,20 0,22 0,06 0,01 0,05- 0,23
0,10 15

a: 28, b: 14, c: 27, d: 29

Kısrak sütünün kolay sindirilebilir olması ve temel besin
maddelerini karşılaması özellikle çocukluk çağı beslenmesinde
önemini artırmaktadır. Dünyada yapılan en son araştırmalarda
30 milyondan fazla kısrak sütü tüketicisi bulunmakta ve bu
sayı giderek artmaktadır. Kısrak sütünün yağ, protein ve
inorganik tuz miktarları inek sütüne göre daha düşük olmasına
rağmen, laktoz içeriği inek sütüne göre daha yüksek ve insan
sütüne yakın bir bileşime sahiptir (25). Kısrak ve eşek sütleri
tüm süt türlerine göre en yüksek laktoz içeriğine sahiptir (4,
17).
RDA: Tavsiye Edilen Besin Ödeneği
Deve sütünün inek sütüne göre 3-5 kat daha fazla C
vitamini içermesi, onu daha asidik hale getirir ve bakteriler için
elverişsiz bir ortam haline getirir. deve sütü uzun süre
saklanabilir (21). Keçi sütü B12 vitamini ve demir açısından
zengin değildir, bebeklerin beslenmesinde kullanılması tavsiye
edilir ve

116

MAE Vet Fak Derg, 4(2): 113-122, 2019

Yiğit

Sindirim sorunları olan insanlar için. Sütün toplam vitamin Tablo 2.10. Farklı hayvan sütlerinin mineral içeriği
içeriği yem içeriğine göre değişmekle birlikte suda eriyen
vitamin kompozisyonu daha fazla etkilenir (13).
işlemi C ölçüde biraz azaldıkça ff t e
r
u
a r

Mineraller o

vitamini, düşürürkendüşürür bazı

B o a
f
bir

Vitaminler folat ve B6 tiamin,

A
G M

(27). Tablo vitaminleri w c

DR
g

ısıya vitamini B12 ve 2.9'da nin azaldığı mg/100mg

o
pe
d
f

y
_

duyarlı
_
C
e le e

düzeylerini pantotenat sütün yağ görülmekte

Tablo

_ m
k 2.9

olduklarındönemli içeriğini içeriği dir.

b
h

_
a

C
n _

_
o o

an UHT
sa e
l

a D

0,18 0,20 0,22 15

.Pastörize inek sütünün farklı türlerinin vitamin içerikleri /200

ml (30)

Vitaminler Yetişkinler için Tam Yağlı Yarım Yağsız RDA
Tiamin (µg) 80 80 60 1400 Riboflavin (µg) 480 500 460 1600
Niasin (µg) 3200 1400 1600 18000 Vitamin B6 (µg) 120 120 120 2000
B12 Vitamini (µg) 0,8 0,8 0,9 2,5
Folat (µg) 6 6 6 400 Pantotenat (µg) 700 700 800 5000
Biyotin (µg) 5 6 7 30 C Vitamini (mg) 4 4 3 60
A Vitamini (µg) 62 40 2 1000 D Vitamini (µg) İz ​İz İz 5 E Vitamini (mg)
2.1.5. SÜT MİNERALLERİ
Süt, zengin bir kalsiyum, fosfor, sodyum, potasyum, klorür,
iyot ve magnezyum kaynağıdır. Kalsiyum ve fosfor sütteki ana
minerallerdir ve kemik büyüme ve gelişmesinden
sorumludurlar. Kalsiyumun biyoyararlanımı kazein
konsantrasyonu ile doğru orantılıdır. Tablo 2.10'da görüldüğü
gibi, özellikle koyun sütünün kalsiyum içeriği ve diğer mineral
düzeylerinin çoğu daha yüksektir, eşek sütü kalsiyum ve diğer
mineraller açısından en fakir süttür. Ruminant sütlerinde
demir, çinko ve bakır esas olarak kazein fraksiyonuna
bağlanırken, bu mineraller insan sütünde suda çözünür
proteinlere bağlanır. Sütteki demir miktarı genel olarak düşük
olmakla birlikte keçi sütü en düşük, deve sütü ise en yüksek
değere sahiptir. Keçi sütünün demir miktarı düşük olmasına
 rağmen sodyuma katılan nükleotitleri daha fazla içerdiği için
biyoyararlanımı inek sütüne göre daha yüksektir
1500 58 35 44-58 41 59 19,8 21,83 Potasyum152 92136-140
14466.5 49.72 4700
Kalsiyum122 112195-
Vahčić, Hruškar (31), inek sütünde yağ oranı azaldıkça
kalsiyum miktarının da azaldığını ancak fosfor oranının
arttığını bildirmiştir (Tablo 2.11). Tablo 2.11. Farklı yağ
oranlarındaki inek sütünün mineral içeriği (31)
Ca P Mg Fe Cu Zn K Na

200134 114 132.7 67.7 1200

% 3,6 yağ 93 97 13 0,06 0,024 0,37 158 49 % 2,8 yağ 90 93 11 0,07
Magnesi
0,019 0,32 156 49 % 1,6 yağ 85 96 12 0,1 0,019 0,33 157 46 %0,9 yağ
12 8 18-21 16
Um 10.5- 89 105 11 0,053 0,017 0,35 158 46
12.310.2 3.73 420
124-7
119 99
RUS 124-

158700 121 87.4 88.4 48.7 700 121 87.4 88.4 48.7
87.4 100g 3. BİTKİSEL SÜT

Çinko 530 410520- İnek sütü dünyada en çok tüketilen süt olmakla birlikte bebek
ve çocuklarda alerjisi en fazla olan besindir. Hayvansal
74756 590 270 8000
kaynaklı süt ve süt ürünlerinin alerjik özellikleri, bitkisel bazlı
Demir 80 161 72-122 7 230 37 900 Bakır 60 35 40-68 355 140 64 8000 süt gibi alternatif süt ürünlerinin üretilmesine neden olmuştur.
Bitki bazlı ürünleri teşvik eden bir diğer faktör
Manganez 20 27 273,2 80 2300 İyot 2,1 2,2 55 Selenyum 0,96 1,33 150
a:16, b:32, c:15 d:33, e:34, f:1, g:29 117
bağırsaklardan demir emilimi (28).
MAE Vet Fak Derg, 4 (2): 113-122, 2019
Hayvansal ve bitkisel kaynaklı süt...

süt üretimi, insanların %15-75'inde bulunan ve laktozu
parçalayan laktaz enziminin eksikliğinden kaynaklanan laktoz
intoleransıdır. Bitkisel sütte laktoz bulunmaması, bitki bazlı
sütü laktoz intoleransı olan kişiler için bir alternatif haline
getirmektedir (35). Ayrıca dünyada vegan beslenmenin
popülaritesinin artması ve hayvan sütlerinin kolesterol içeriği
ve alternatif sütlerin üretilmesine de sebep olmuştur. Tablo
3.1'de görüldüğü gibi kolesterol içermemesi ve bazılarının
(badem sütü, pirinç sütü) yağ oranlarının düşük olması bitki
bazlı sütlerin tercih sebeplerinden biridir. Ancak bitki bazlı
sütler içerisinde sadece soya sütünün protein yönünden zengin
olması bunların tüketiminde dezavantaj oluşturmaktadır.
(Tablo 3.1).
Badem sütü, tekli doymamış yağ asitleri bakımından zengindir
ve LDL konsantrasyonunu azaltır ve düşük kalorisi nedeniyle
kilo kontrolüne yardımcı olur. Ayrıca protein, lif, manganez,
kalsiyum ve E vitamini açısından da zengindir. Ayrıca diğer
bitkisel sütler ve inek sütünden daha fazla A, D ve E vitamini
içerir. Bademlerin bol su ile ıslatılıp öğütülmesi ile elde edilir.
Rengi inek sütünden daha koyu bejdir. Kalsiyum içeriği inek
sütünden daha fazla iken; protein içeriği daha düşüktür.
Tablo 3.1. Bazı bitkisel sütlerin içeriklerinin inek sütü/100 gr ile karşılaştırılması. Vanga ve Raghavan'dan (36) uyarlanmıştır.
Evde hazırlanabilir olması bebek ve çocuklarda kullanımını
arttırır. Bademe karşı alerji riski birincil dezavantajıdır. (36).
Soya fasulyesi tohumunun %35'i proteinden oluştuğu için soya
sütü özellikle vejeteryanlar için çok önemli bir protein kaynağı
olmakla birlikte alerjen özelliği de bulunmaktadır. Soya
tohumunun bir diğer önemli avantajı ise antitümör, anti-sertlik
ve osteoporoz azaltıcı özelliklere sahip izoflavonoidler
içermesidir (37). Ancak soya fasulyesi, genetiği değiştirilmiş
organizmalar arasında gösterildiği kadar sık ​tercih
edilmemektedir. Ancak yatırımcılar soya sütünün eski
popülaritesini geri kazanmak için organik soya sütü üretmeye
başlamışlar ve her geçen gün pazarlardaki yerlerini artırmayı
başarmışlardır. Soya sütü yüksek protein, yağ ve lif içeriğine
sahiptir. Vegan beslenmede önemli bir yer tutar. Genellikle
raflardaki kutularda görebildiğimiz soya sütü pişirilebilir. Besin
değerlerine bakılacak olursa bir bardak soya sütü yaklaşık 9
gram protein, 5 gram karbonhidrat ve 4,5 gram yağ içerir. Az
miktarda B vitamini içerir, ayrıca iyi bir B12 vitamini kaynağı
değildir. A ve D vitaminleri açısından inek sütü kadar zengin
değildir. Ayrıca soya sütünün kalsiyum içeriği değişkenlik
gösterir.

Badem sütü Soya sütü Pirinç sütü Hindistan cevizi sütü İnek sütü RDA
Karbonhidratlar (g) 1,32±0,90 5±1,83 25,28±1,7 1,19±0,56 4,65 130

Yağ (g) 2,71±0,48 4,35±1,14 2,33±0,31 4,38±0,48 3,66± 35 Doymuş FA 0 0,64±0,38 0,16±0,22 4,13±0,63 2,28 MUFA 1,67±0,29 0,84±0,23
1,16±0,59 - 1,06 PUFA 0,67±0,28 2,4±0,65 0,83±0,75 - 0,14 Kolesterol 0 0 4 0,71 1.6 0.85 ± 0.75 0 3.28 55 Mineraller (Mg)
Kalsiyum 325.29 ± 193.55 205.86 ± 173.54 245.5 ± 149.67 244.75 ± 206.84 119 1100 244.75 ± 206.84 119 1100 245 ± 0.13 0.84 ± 0.78 0. 32
350 Phosphorus 48±62.35 108±40.25 63±38.19 - 230 600 Potassium 65±58.84 364.29±66.5 50 46.67±11.55 373 4700 Sodium 146.42±36.25
65±43.49 72±22.53 63.75±64.21 121 1500 Zinc 0.56±0.4 0.75±0.19 0,75±0,27 0,66±0,4 0,94 9,4 Vitamin
 C (mg) 0 0 0 0 1,5 75 Tiamin (mg) 0,08±0,02 - 0,04 1 Riboflavin (mg) 0,19±0,15 0,24±0,12 0,30±0,04 - 0,16 (mg) Niasin - 0,28±0,23 - - 0,08
11 Vit B6 (mg) - 0,096±0,024 - - 0,04 1,2 Folat (µg) 19,2 33,6±20 ,37 - 19,2± 5 320 Vit 12 (µg) 1 0,68±0,38 1 0,75±0,29 0,36 2 Vit A (µg)
77,14±45,35 32,57±28,32 67,5±61,85 60 33 600 Vit E (mg) 3,84±2,15 0,18 12 Vit D (µg) 2,32±0,88 1,86±0,97 2,09±1,48 2,92±0,48 0,36 10
Enerji (kcal) 36,43±6,90 95±15,6 133±13,04 48,75±7,5 64 MUFA: Tekli doymamış yağ asidi, PUFA: Poli- doymamış yağ asidi

118

MAE Vet Fak Derg, 4 (2): 113-122, 2019

hayvan sütünde tioksidan aktiviteye neden olur (Tablo 4.2, 4.3).
Antioksidan
Yiğit
Bazıları kalsiyum açısından zengindir, bazıları değildir.
Üreticiler bu eksiklikleri gidermek için kalsiyum, E, B12 ve D
vitamini içeren soya sütü çeşitlerini üretmişlerdir (38). Tablo 4.1. Farklı sütSüt türleri Toplam antioksidan aktivite Referans
Kahverengi pirincin suda ıslatılmasıyla elde edilen pirinç sütü,
karbonhidrat açısından zengin bir kaynak olduğu için şeker
%0,1 yağ, pastörize, inek 1246 µmol/L (49)
oranı inek sütüne göre daha yüksektir. Soya ve bademin aksine
alerjen etkisinin olmaması başlıca avantajıdır (39). Ev yapımı
%0,1 yağ, çiğ, inek 1249 µmolL
pirinç sütü yeterli Ca ve B12 vitamini içermediğinden uzun
süre tüketilmesi besin yetersizliğine neden olabilir. Pirinç sütü 1,5 yağ, pastörize, inek 1852 µmol/L
diğer bitkisel kaynaklara göre daha sulu kıvamdadır. İnek
sütüne benzer. Protein içeriği badem sütü gibi düşüktür ancak %3 yağ, pastörize, inek 2241 µmol/L
daha tatlıdır. Protein oranı oldukça düşük olmasına rağmen Koyun (Berrichon du cher) (49) Kolostrum 0. dk 4.74 µmol/g prt
kompleks karbonhidratlara sahiptirler ve oldukça zengin lif
Kolostrum 12 sa 7.73 µmol/g prt
içeriğine sahiptirler. Kalsiyum, doğal fosfor, vitamin B, D ve E
içeren pirinç sütü hem doğrudan içilebilir hem de çeşitli Kolostrum 48 sa 10.56 µmol/ g prt
ürünlerin ana girdisini oluşturur (37). Olgun 5. d 9,73 µmol/g prt
Koyun (Uhruska)
4. SÜTÜN ANTİOKSİDAN ÖZELLİKLERİ
Kolostrumu 0 dk 4,78 µmol/g prt
Metabolik süreçte oluşan serbest oksijen radikallerinin Kolostrum 12 h 6,63 µmol/g prt
fazlalığı ve optimal miktarda antioksidan eksikliği oksidatif
Kolostrum 48 h 7,72 µmol/g prt
hasara neden olur. Reaktif oksijen türlerinin hücresel düzeyde
sentezi ve birikmesi antioksidanlar tarafından kontrol edilir Olgun 5. d 6,69 µmol/g prt
(40). Farklı süt türlerindeki toplam antioksidan aktivite Tablo İnek (Holstein-Fresian)
4.1'de verilmiştir. Kazein, süt proteinleri (LA, LG, ksantin Kolostrum 0 dak 3,92 µmol/g prt
oksidaz, LF vb.), proteinlerin parçalanmasıyla oluşan peptitler
ve amino asitler, katalaz (CAT), glutatyon peroksidaz (GPX), (50) Kolostrum 24 sa 6,81 µmol/g prt Kolostrum 48 sa 9,37 µmol/g prt
laktoperoksidaz (LP), süperoksit dismutaz gibi antioksidan Olgun 6. gün 13,41 µmol/g prt
enzimler (SOD), vitamin A, provitaminler, karotenoidler,
vitamin C ve E gibi vitaminler
bitki bazlı sütteki aktivite şunlardan immünomodülatör veya mineral bağlayıcı
Keçi (Prisca) 66,7 mmol/L α tokoferol eşdeğeri
oluşur: fenolik bileşikler, flavonoidler, bir rol oynayabilir. Bu protein bileşenleri,
vitamin A, E ve C (41). gastrointestinal sistemdeki sütün Keçi (Saanen) 35,8 mmol/L α tokoferol eşdeğeri
Hayvan sütündeki proteinlerin enzimatik sindirimi sırasında aktif olmayan protein
hidrolizinden veya fermantasyonundan öncülleri tarafından oluşturulan biyoaktif Eşek 31,2 mmol/L α tokoferol (
kaynaklanan bileşenler, antihipertansif, peptitlerdir. Bu özelliklerinden dolayı süt 51)
antimikrobiyal, opioid, antioksidan, proteinleri, destek besin maddeleri
sağlamada önemlidir. Genel olarak, sütün toplam
antibakteriyel etkisinin kırmızının, Ig'lerin ve LF, LP, lizozim
ve peptidler gibi Ig olmayan savunma proteinlerinin bireysel
etkilerinden daha yüksek olduğu düşünülür.L
(52) Buffalo 0,8 mmol Trolox eq/L (53)

ve farmasötik uygulamalarda kullanılmaktadır. Süt kaynaklı

biyoaktif proteinler ve peptitler, mikrobiyal enfeksiyonları
kontrol etmede ve immün olmayan hastalıklara karşı koruma
tahmini nedeni, doğal olarak oluşan kaynaklanıyor olabilir (42 ). farklıdır (4). Deve ve insan sütündeki
proteinler ve inaktif protein Eşek sütü, yüksek lizozim ve LF içeriği, α-LA, esansiyel amino asitleri yüksek
öncüllerinden üretilen peptitlerin ve ayrıca yüksek antimikrobiyal aktivitesi olduğundan, daha fazla antioksidan
peptitlerin sinerjistik etkisinden nedeniyle inek, koyun ve keçi sütlerinden aktiviteye ve antitümör etkiye sahiptir
(21). Amati ve ark.(43) tarafından yapılan Hindistan cevizi sütü 610,19 ± 2,54 (mg Trolox (41) (45)
çalışmada günlük düzenli keçi sütü eq/100g)
tüketiminin
Soya (sarı) sütü 0,35±0,04 µmol Trolox eq/g
Soya (siyah) sütü 0,99±0,03 µmol Trolox eq/g
iyonu akut inflamasyonu baskılamış, akut faz proteinlerinden olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca soya sütünün antioksidan
salınan IL-8 ve IL-6'yı arttırmış, IL-1B ve TNF-α üretimini özelliğinin
baskılamıştır.
Alyaqoubi ve ark. (44), hindistan cevizi sütünün toplam 119
antioksidan aktivitesinin inek ve keçi sütünden daha yüksek
MAE Vet Fak Derg, 4 (2): 113-122, 2019
Hayvansal ve bitkisel bazlı süt...

Tablo 4.2. Farklı süt türlerinin bazı antioksidan enzim aktiviteleri

SOD CAT GPX LF
İnsan kolostrumu 6,2 nmol/dk/ml (a) 26 nmol/dk/ml (a) 16,2 g/L (a) Geçiş sütü 2,8 nmol/dk/ml (a) ) 8,7 nmol/dk/ml (a) 12,3 g/L (a) Olgun
süt 1,9 nmol/dk/ml (a) 2 nmol/dk/ml (a) 17,7 mmol/Lxmin (e) 13,8 g/L(a) )
İnek sütü 0-92 U/ml Holstein 1-27 U/ml (b) Jersey 1-95 U/ml (d) 12-32 U/ml (d) 20-200 µg/ml (saat)

Keçi sütü 419,84 ±20.71 U/L (c) 252.12±12.66 U/L (c) 57.3 U/ml (f) 20-200 µg/ml (h)

Sheep milk 382.48±6.98 (c) 207.93±25.92 (c) 51.8 U/ ml (g) a: 54, b: 55, c: 56, d: 57, e: 58, f: 59, g: 49, h: 16

are originated from the flavonoids (41), and antioxidant pro kg/ person in European countries such as Australia, Norway,
perties of almond milk and coconut milk are caused by high Fran ce and Germany, this figure is 231 kg/person in our
vitamin E content (36). country according to 2016 data. Due to our consumption is
low com pared to the world average, it is necessary to raise the
While, Smet et al (45) notified that antioxidant capacity of aware ness of the people about the benefits of milk and
low-fat pasteurized milk is slightly lower since it contains less alternative milk resources and increase the milk consumption.
unsaturated FA than whole milk, Zulueta et al (46) showed
that antioxidant activity of pasteurized milk is higher than the
UHT milk. Vitamin A and vitamin E levels in UHT, raw and REFERENCES
pasteurized milk samples indicated in Table 4.3 (47). Table 4.3.
1. Salimei E, Fantuz F, Coppola R, Chiofalo B, Polidori P,
Contents of the β-karoten, Retinol ve vitamin E in different
Varisco G. Composition and characteristics of ass's milk.
cow milk types. It is modified from Chotyakul et al (47)
over, as the consumption of milk and milk products is 300
β-carotene α-Tocopherol (mg/L) 2. Hosoi S, Honma K,
Retinol (mg/L)
Milk types (mg/L)
Anim Res. 2004; 53(1): 67-78. Daimatsu T, Kiyokawa M, Ai
kawa T, Watanabe S. Lower energy content of human milk
Raw 0.16-0.18 0.73-0.89 0.59-0.73 Organic, raw 0.29-1.02 1.02-1.08
than calculated using conversion factors. Pediatrics Int. 2005;
1.11-1.12 47(1): 7-9.
0.88-0.93 0.82-0.93 characteriza tion. Food Chemistry. 2008;
Pasteurized,
whole
106(2): 640-9.
3. Solaroli G, Pagliarini E, Peri C. 5. Rudd LB. Milk Fat: Composition,
Pasteurized,
Composition and nut ritional quality of Nutritional Value and Health
semi-skimmed Pasteurized,
mare's milk. Italian J Food Sci. 1993; 1: Implications. New York: Nova Science
skimmed
3-10. 4. Vincenzetti S, Polidori P, Mariani Publishers, Inc; 2013.
Pasteurized, orga nic, skimmed
P, Cammertoni N, Fantuz F, Vita A. 6. McCance and Widdowson's the
0.17 1.07 0.07 0.1 5.54 0.82 0.04 4.14 0.4 0.22-0.27
Donkey's milk protein fractions composition of foo

www.gov.uk/government/publications/composition-of-foo
UHT, whole 0.06-0.08 0.75-0.82 0.6–1.41
ds integrated dataset [16.02.2019]. Available from: https: //
UHT semi-skim med ds-integrated-dataset-cofid. of Foods. Bur
0.03-0.62 0.23–0.29 0.3–0.43 7. Eskin NAM, Shahidi F. Biochemistry
UHT skimmed 0.04-0.06 0.06–0.09 0.07–0.09

5. RESULT
Milk is a beverage which contain the basic nutrients of a
balanced diet. In 2018, more than 10 million tons cow milk
are collected in our country in according to the Turkey Statis
tics Institution data and 1 million 650 thousand tons of whi ch
is considered as drinking milk. While world annually milk
consumption per person in 2015 is 111.3 kg according to the
International Dairy Council, this figure was 34 kg in Turkey in
2016 according to the Turkey Statistics Institution data. More
120
MAE Vet Fak Derg, 4 (2): 113-122, 2019
12. Brumini D, Criscione A, Bordonaro S, Vegarud GE,
Marletta D. Whey proteins and their antimicrobial properties
in donkey milk: a brief review. Dairy Sci Technol. 2016; 96(1):
1-14.
13. Markiewicz-Kęszycka M, Czyżak-Runowska G, Li pińska
P, Wójtowski J. Fatty acid profile of milk-a review. Bull Vet
Inst Pulawy. 2013; 57(2): 135-9.
14. Claeys W, Verraes C, Cardoen S, De Block J, Huyg hebaert
A, Raes K, et al. Consumption of raw or heated milk from
different species: An evaluation of the nutritional and
potential health benefits. Food Control. 2014; 42: 188-201. 15.
Raynal-Ljutovac K, Lagriffoul G, Paccard P, Guillet I, Chilliard
Y. Composition of goat and sheep milk products: An update.
Small Rum Res. 2008; 79(1): 57-72.
16. Park Y, Juárez M, Ramos M, Haenlein G. Physico-che
mical characteristics of goat and sheep milk. Small Rum Res.
2007; 68(1-2): 88-113.
17. Naert L, Vande Vyvere B, Verhoeven G, Duchateau L, De
Smet S, Coopman F. Assessing heterogeneity of the
composition of mare's milk in Flanders. Vlaams Diergeneeskd
Tijdschr. 2013; 82(1): 23-30.
18. Khaskheli M, Arain M, Chaudhry S, Soomro A, Qu reshi
T. Physico-chemical quality of camel milk. J Agric Soc Sci.
2005; 2: 164-6.
19. Shamsia S. Nutritional and therapeutic properties of
camel and human milks. Int J Genet Mol Biol. 2009; 1(4):
052- 8.
20. Lara-Villoslada F, Olivares M, Xaus J. The balance
between caseins and whey proteins in cow's milk determines
its allergenicity. J Dairy Sci. 2005; 88(5): 1654-60. 21. El-Hatmi
H, Jrad Z, Salhi I, Aguibi A, Nadri A, Khor chani T.
Comparison of composition and whey protein frac tions of
human, camel, donkey, goat and cow milk. Mljekarst
vo/Dairy. 2015; 65(3).
22. Jensen RG, Ferris AM, Lammi-Keefe CJ. The Com
position of Milk Fat. J Dairy Sci. 1991; 74(9): 3228-43. 23.
Gebhardt SE. Nutritive value of foods: DIANE Publishing;
1994. page are missing
24. Salimei E, Fantuz F. Equid milk for human consump tion.
Int Dairy J. 2012; 24(2): 130-42.
lington: Academic Press; 2012.
8. Park YW. Bioactive components in milk and dairy products:
John Wiley & Sons; 2009.
9. El-Agamy E. The challenge of cow milk protein aller gy.
Small Rum Res. 2007; 68(1-2): 64-72.
10. Sørensen ES, Rasmussen LK, Møller L, Petersen TE. The
Localization and multimeric nature of component PP3 in
bovine Milk: Purification and characterization of PP3 from
caprine and ovine Milks. J Dairy Sci, 1997; 80(12): 3176-81.
doi: https: //doi.org/10.3168/jds.S0022-0302(97)76289-1.
11. Guo H, Pang K, Zhang X, Zhao L, Chen S, Dong M, et
al. Composition, physiochemical properties, nitrogen fracti on
distribution, and amino acid profile of donkey milk. J Dairy
Sci. 2007; 90(4): 1635-43.
25. Tegin RAA , Z G. All aspects of koumiss the natural
fermented product. MANAS J Eng. 2014; 2(1): 23-34. 26.
Starbard A, Winscher K, Noll E. The Dairy Goat Handbook :
For Backyard, Homestead, and Small Farm. Min neapolis,
Minnesota: Voyageur Press; 2015.
27. Gordon I. Minerals and Vitamins in Milk and Dairy
Products. In: Kanekanian A, editor. Milk and Dairy Produ cts
as Functional Foods. p. 289-313, John Wiley & Sons, Ltd;
2014.
28. Barłowska J, Szwajkowska M, Litwińczuk Z, Król J.
Nutritional value and technological suitability of milk from
various animal species used for dairy production. Compr Rev
Food Sci Food Saf. 2011; 10(6): 291-302.
29. Human vitamin and mineral requirements : FAO/ WHO
expert consultation on human vitamin and mineral
requirements Food and Nutrition Division FAO Rome2001
[16 Şubat 2019]. Available from: http://www.fao.org/3/a
y2809e.pdf.
30. Scott KJ, Bishop DR. Nutrient content of milk and
Yiğit
milk products: vitamins of the B complex and vitamin C in re
tail market milk and milk products. Int J Dairy Technol. 1986;
39(1): 32-5. doi: 10.1111/j.1471-0307.1986.tb02356.x. 31.
Vahčić N, Hruškar M, Marković K, Banović M, Barić IC.
Essential minerals in milk and their daily intake through milk
consumption. Mljekarstvo/Dairy. 2010; 60(2).77-85. 32.
Patino E, Pochon D, Faisal E, Cedres J, Mendez F, Stefani C,
et al. Influence of breed, year season and lactation stage on
the buffalo milk mineral content. Italian J Anim Sci. 2007;
6(sup2): 1046-9.
33. Mehaia MA, Hablas MA, Abdel-Rahman KM, El-Mougy
SA. Milk composition of Majaheim, Wadah and Hamra
camels in Saudi Arabia. Food Chemistry. 1995; 52(2): 115-22.
34. Schryver H, Oftedal OT, Williams J, Soderholm L, Hintz
H. Lactation in the horse: the mineral composition of mare
milk. J Nutr. 1986; 116(11): 2142-7.
35. Bahna SL. Cow's milk allergy versus cow milk intole rance.
Ann Allergy Asthma Immunol. 2002; 89(6): 56-60. 36. Vanga
SK, Raghavan V. How well do plant based al ternatives fare
nutritionally compared to cow's milk? J Food Sci Technol.
2018; 55(1): 10-20. doi: 10.1007/s13197-017- 2915-y.
 37. Omoni AO, Aluko RE. The anti-carcinogenic and an
ti-atherogenic effects of lycopene: a review. Trends Food Sci
Technol. 2005; 16(8): 344-50.
38. Karabudak E. Vejetaryen beslenmesi. Sağlık Bakanlığı
Yayını. 2012.
39. Lomer M, Parkes G, Sanderson J. lactose intolerance in
clinical practice–myths and realities. Aliment Pharm Ther..
2008; 27(2): 93-103.
41. Andrei S. Correlations Between Antioxidant Enzymes
Activity and Lipids Peroxidation Level in Blood and Milk
from Cows with Subclinical Mastitis. Bull Univ Agric Sci Vet
Med Cluj Napoca Vet Med. 2010; 67(1).
42. Xu B, Chang SKC. Isoflavones, Flavan-3-ols, Phenolic
Acids, Total Phenolic Profiles, and Antioxidant Capacities of
Soy Milk As Affected by Ultrahigh-Temperature and Traditi
onal Processing Methods. J Agric Food Chem. 2009; 57(11):
4706-17. doi: 10.1021/jf900687j.
4. Mader JS, Salsman J, Conrad DM, Hoskin DW. Bo vine
lactoferricin selectively induces apoptosis in human leu kemia
and carcinoma cell lines. Mol Cancer Ther. 2005; 4(4): 612-24.
43. Amati L, Marzulli G, Martulli M, Tafaro A, Jirillo F,
Pugliese V, et al. Donkey and Goat Milk Intake and Modulati
on of the Human Aged Immune. Curr Pharm Des. 2010; 16
(7): 864-9.
44. Alyaqoubi S, Abdullah A, Samudi M, Abdullah N, Ad dai
ZR, Musa KH. Study of antioxidant activity and physicoc
hemical properties of coconut milk (Pati santan) in Malaysia. J
Chem Pharm Res. 2015; 7(4): 967-73.
45. Smet K, Raes K, De Block J, Herman L, Dewettinck K,
Coudijzer K. A change in antioxidative capacity as a measu re
of onset to oxidation in pasteurized milk. Int Dairy J. 2008;
18(5): 520-30. doi: 10.1016/j.idairyj.2007.11.012. 46. Zulueta
A, Maurizi A, Frígola A, Esteve MJ, Coli R, Burini G.
Antioxidant capacity of cow milk, whey and depro teinized
milk. Int Dairy J. 2009; 19(6-7): 380-5. doi: 10.1016/j.
121

MAE Vet Fak Derg, 4 (2): 113-122, 2019

Animal and plant-based milk...

idairyj.2009.02.003.
47. Chotyakul N, Pateiro-Moure M, Saraiva JA, Torres JA,
Pérez-Lamela C. Simultaneous HPLC–DAD quantification of
vitamins A and E content in raw, pasteurized, and UHT cow's
milk and their changes during storage. Eur Food Res Technol.
2014; 238(4): 535-47.
48. Chen J, Gorton L, Åkesson B. Electrochemical stu
dies on antioxidants in bovine milk. Anal Chim Acta. 2002;
474(1-2): 137-46.
49. Lipko-Przybylska J, Albera E, Kankofer M. Compari
son of antioxidant defence parameters in colostrum and milk
between Berrichon du Cher ewes and Uhrusk ewes. J Dairy
Res. 2010; 77(1): 117-22.
50. Albera E, Kankofer M. The comparison of antioxi
dative/oxidative profile in blood, colostrum and milk of early
post-partum cows and their newborns. Reprod Dom Anim
2011; 46(5): 763-9. doi: 10.1111/j.1439-0531.2010.01737.x.
51. Simos Y, Metsios A, Verginadis I, D'Alessandro AG,
Loiudice P, Jirillo E, et al. Antioxidant and anti-platelet proper
ties of milk from goat, donkey and cow: An in vitro, ex vivo
and in vivo study. Int Dairy J. 2011; 21(11): 901-6.
52. Ahmed AA-H, Saad NM, Wahba NM, Sayed RG.
Nutritional Value and Antioxidant Activity of Camel's Milk. J
Adv Vet Res. 2018; 8(4): 90-4.
53. Yigit A, Cinar M, Macun H, Ozenc E, Kabakci R, Ya
zici E, et al. Total oxidant and antioxidant activities in milk
with various somatic cell count intervals during discrete cow
and buffalo lactation periods. Indian J Dairy Scı. 2018; 71(1):
72-7.
54. Yuksel S, Yigit AA, Cinar M, Atmaca N, Onaran Y.
Oxidant and antioxidant status of human breast milk during
lactation period. Dairy Sci Technol. 2015; 95(3): 295-302.
55. Holbrook J, Hicks C. Variation of the superoxide dis
mutase in bovine milk. J Dairy Scı. 1978; 61(8): 1072-77.
56. Nawito MF, Hameed ARAE, Sosa ASA, Mahmoud
KGM. Impact of pregnancy and nutrition on oxidant/anti
oxidant balance in sheep and goats reared in South Sinai,
Egypt. Vet World. 2016; 9(8): 801-5. doi: 10.14202/vetwor
ld.2016.801-805.
57. Lindmark-Månsson H, Åkesson B. Antioxidative fa
ctors in milk. Br J Nutr. 2000; 84(S1): 103-10. doi: 10.1017/
s0007114500002324.
58. Silvestre D, Miranda M, Muriach M, Almansa I, Jareño
E, Romero FJ. Antioxidant capacity of human milk: effect of
thermal conditions for the pasteurization. Acta Paediatr. 2008;
97(8): 1070-4. doi: 10.1111/j.1651-2227.2008.00870.x.
59. Debski B, Picciano M, Milner JA. Selenium content
and distribution of human, cow and goat milk. J Nutr. 1987;
117(6): 1091-7.

122

MAE Vet Fak Derg, 4 (2): 113-122, 2019