1

ဗီဇ၊ ဇရာ၊ နည်းပညာ

Genetics, Aging & Biotech

2022
 2

မာတိကာ
စဥ ခ ေါင်းစဥ စာမျကနာ
၁ ဇီဝနည်းပညာ မှတတိုငမ ာ်း 4
၂ Protein 3D Bioprinting 14
၃ Gel Electrophoresis 17
၄ ဆိုတကပမို အသက
ို့ တိုသလာ်း? 21
၅ ရှငယာ ယာမာနာကာ 25
၆ Deltcron တကယရှသလာ်း 28
၇ HIV ကိုသပပ ာကကင်းခြင်း 30
၈ လူတပယာကတည်းကပန ကပလ်းယူလရန
ို ို့ င
ို မလာ်း 33
၉ ၂၁ ရာစို ဇီဝနည်းပညာ နှင ို့ အမ ြုံ်းသာ်းလိုခြြုံပရ်း 36
၁၀ ဇရာရ အမှ
ို့ တသရိုပမ ာ်း 41
၁၁ လူစငစစကပန နတဘိုရာ်းတပိုင်းအထ တကလှမ်းနင
ို မလာ်း? 46
၁၂ ပစာပစာသ၊ ပစာပစာကို၊ ပစာပစာပသဆို်းခြင်းက ကာကွယနင
ို 50
၁၃ ဗီဇအပမွ ဆကြမှုပိုစမ ာ်း 53
၁၄ မ ြုံ်းဗီဇအပခြခပြုံ က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှု 57
၁၅ ဗဗတနရ လူ
ို့ ၅၀၀ မှာ တပယာက ြရို မိုဇိုမ်း အပိုပါခြင်း 61
၁၆ Direct to consumer genetic testing 64
၁၇ Who's my Daddy? 68
၁၈ Technology in Healthcre sector 71
၁၉ စာ်းပသာကပိုန ို့ဗီဇပတွအပပေါ် အယူအလွမ ာ်း 74
၂၀ လူခြစြို အမ
ို့ အြပတွ မလိုပတာဗို့ ပီလာ်း 76
၂၁ ပြတအဆကဆက ဗိုင်းရပစတခမ
ို ို့ ြုံပနှရာ 79
၂၂ ပညာရှငပတွကို ဘယလို ပ ြုံ်းပထာငပခမပတာငပခမာကလ 81
၂၃ ြရမ်းပရာငြရမ်းြ ဥသီ်း 84
၂၄ ၂၀၂၂ ြိုနစ
ှ ရ ပဆ်းပညာ
ို့ နဘ
ို ယဆို 85
၂၅ ၂၀၂၂ ြိုနစ
ှ ရ ပဆ်းပညာ
ို့ နဘ
ို ယဆို ပနာကကွယ 88
၂၆ Neanderthal ပတွဘာပ
ို့ ကာင ို့ မ ြုံ်းသိုဥ်း? 91
၂၇ Breakthrough prize (ဝါ) သပပ ပအာစကာဆို 94
၂၈ မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်း (ဝါ) ပါဝါဂ ငနပရတာ 97
 3

၂၉ သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံြို ို့ သပပနည်းပညာ ပပါင်းစပစို ို့ 100

၃၀ ဇရာြိုြပရ်း 108
၃၁ Steve Horvath (ဝါ) ဗီဇနာရီတီထင
ွ သူ 113
၃၂ Jun Wang (ဝါ) Made in China ဗီဇပညာရှင 115
၃၃ နှစ (၃၀) ကာ သမ်းထာတို့ ြနပပနသပနေသာ်းအာ်း ပမွ်းြွာ်းခြင်း 120
၃၄ ကမဘာပပေါ်မှာ ပယာက ာ်းပလ်းပတွ မ ြုံ်းသိုဥပပ
်‌ ာကကွယသွာ်းမလာ်း? 123
 4

(၁) ဇီဝနည်းပညာ မတတိင

ို မျာ်း
သမိိုင်းမတငမီခ တ
ဘီစီ ၈၀၀၀ - ၄၀၀၀ - လူသာ်းပတွ ယြငက အမလိုက၊ ကြုံရာအပငအသီ်း ြူ်းစာ်းရာကပန
စိုကပ ြုံ်းပမွ်းခမြူပရ်း စတငလိုပကိုင က။
ဘီစီ ၂၀၀၀ - အြ ဉ်ပြာကခြင်း နည်းစနစထွန်းကာ်းလာဗပီ်း ဘီယာ၊ ပပါငမိုန၊ ို့ ဝိုင န ဒို့ နြပတွ ထိုတလိုပလာ
ဘီစီ ၅၀၀ - ပထမဆို်း ပဋဇီဝပဆ်း(Antibiotics) _ တရိုတခပညမှာ အပရခပာ်းခပညတညနာကိုသြို ို့
မှုတကပနတို့ တြူ
ို ို့ ်းကိုအသို်းခပြုံြို့တယ။
ဘီစီ ၁၀၀ - ပထမဆို်းအင်းဆကပို်းသတပဆ်း (Insecticide) - တရိုတခပညမှာ ဂနေမာပန်းအမှုနက
ို့ ို
အသို်းခပြုံြို့တယ
၂၀ ရာစိုမတိုငမှီ အလယပြတ
၁၆၆၃ - အဂဂလပ သပပပညာရှင ပရာဘတ ဟိုြ (Robert Hooke) က သကရှဆလ (ကလပစည်း)
အပ ကာင်း စတငပရ်းသာ်းြတ
ို့ ယ။
၁၆၇၇ - ဒတြ သပပပညာရှင အနတိုနီ ြမ လီဝမဟွတြ (Antonie van Leeuwenhoek) က
ဘကတီ်းရီ်းယာ်း န ပရ
ို့ ို တိုဇွ အပ ကာင်း အပသ်းစတပရ်းသာ်းြတ
ို့ ယ။
၁၇၉၈ - ဗဗတန ဆရာဝန အကဒဝပ ဂ နနာ (Edward Jenner) က ပရပက ာက (Small Pox) အတွက
ပထမဆို်းဗိုင်းရပစကာကွယပဆ်း ပြာထိုတြို့
၁၈၀၂ - ဇီဝပဗဒ (Biology) ဆိုတို့ စကာ်းလို်းစတငပပေါ်ထက
ွ လာ
၁၈၃၀-၁၈၃၃ - ပရို တင်း (Protein) ပတွ စတငပြာထိုတနင
ို ြို့။ ပထမဆ်းို အငဇိုင်း (Enzymes)ကို
ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
၁၈၅၇- ၁၈၆၂
ခပငသစဓာတိုပဗဒ ပညာရှင လူဝီ ပါစထာ(Louis Pasteur )က ဘကတီ်းရီ်းယာ်းပ ကာငို့
အြ ဉ်ပြာကခြင်း(Fermentation) ကို ရှင်းခပနင
ို ြို့သလို ပနာကပိုင်းမှာ ပို်းမာ်းပလ်းပတွ(Germs) ပ ကာငို့
ပရာဂါခြစရတယဆိုတို့ သီအိုရီကို ြ ခပြို့တယ။
- အပင၊ တရ စဆာန န ို့ သဘာဝပတဝန်းက ငပဗဒ ပညာရှင အဂဂလပ လူမ ြုံ်းြ ာ်းလ ဒါဝင (Charles Darwin)
က ဆငက
ို့ ခြစစဉ် သီအိုရ ကို တငခပြို့တယ။
၁၈၆၃ - ၁၈၇၀
သစတတီ်းယာ်း ကကသလစ ဘိုန်းပတာတကီ်း ဂရီပဂါ မနဒယလ (Gregor Mendal) က အပမွဆကြခြင်း
နယာမ(Laws of Inheritance)ကို တငခပြို့တယ။
 5

၁၈၇၁-၁၈၈၀
အြ ြုံြတို ပတွရှာပြွပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
- ဘကတီ်းရီ်းယာ်းပတွ ပြာထိုတြွခြာ်းနင
ို ြို အပရာင
ို့ ဆ်းို ပဆ်းဆို်းတို့ နည်းစနစပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
- ြရို မကတင (ြရို မိုဇိုမ်းမှ) ကို စတငပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
၁၈၈၁- ၁၈၉၀
ကာလဝမ်းပရာဂါ (Cholerae)၊ ပထာငသန
ို့ ်း (Anthrax)နှငို့ ပြွ်းရူ ်းခပန (Rabies) ပရာဂါတအတွ
ို ို့ က
ကာကွယပဆ်းပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
၁၈၉၃ - ကငဆာလူနာပတွကို ကိုသြို ြို
ို့ ြအာ်းကိုထ်းို (Immunotherapy)ကို စတငအသို်းခပြုံြို့တယ။
#BiotechTimelines

(၁၉၁၅-၁၉၇၀)
၂၀ ရာစို ပထမတဝက
၁၉၁၅ - ဘကတီ်းရီ်းယာ်းကပ
ို ကူ်းစကတို့ ပြို့ဂ (phages) ဗိုင်းရပစကို ပြာထိုတပတွွေ့ ရှြို့တယ၊။
၁၉၁၇ - လူသာ်းအက ြုံ်းခပြုံ အီ်းကိုလိုင (E.coli) ဘကတီ်းရီ်းယာ်း မ ြုံ်းစတကို စတငပတွွေ့ ရှ။
၁၉၁၉ - ဇီဝနည်းနည်းပညာ (biotechnology )ဆိုတို့ စကာ်းလို်းကို စတငသို်းစွြို့တယ။
၁၉၂၇ - ဓာတပရာငခြညပတွက ြရို မိုဇိုမ်းပတွကို ထြိုကပစတယဆိုတာ အပမရကန ဗီဇပညာရှင ဟာမန
မူလာ (Herman Muller )က ပြာထိုတပတွွေ့ ရှြို့တယ။
၁၉၂၈ - ပထမဆို်း ပဋဇီဝပဆ်း ပနနီဆလင ကို စပကာတ
ို့ လန ဆရာဝနအလကဇနန္ာ်း ြလမင်းန
(Alexander Fleming )က ပြာထိုတပတွွေ့ ရှြို့တယ။
၁၉၄၄ - မ ြုံ်းဗီဇ သတင်းအြ ကလကပတွကို ဒအနပအ (DNA) က လကဆငကမ
ို့ ်း သယပဆာငတယဆိုတာ
သကပသခပနင
ို ြို့တယ။
၂၀ ရာစို ဒိုတယ
ိ တဝက
၁၉၅၀ ဝန်းက င
၁၉၅၂ - အပမရကန ဇီဝပဗဒပညာရှင ပဂ ာြ
ို့ ပအာတ
ို့ ို ပဂ်း (George Otto Gey) က ပထမဆို်း (HeLa)
ဆလလိုင်း ကို လိုပပဆာငြတ
ို့ ယ။
၁၉၅၃ - အပမရကန ပမာလီက ြူ်း ဇီဝပဗဒ ပညာရှင ဝပဆန န ဗဗ
ို့ တန ပမာလီက ြူ်း ဇီဝပဗဒ ပညာရှင ြရစြ
(Watson and Crick )တက
ို ို့ ဒီအနပအ ရ တည
ို့ ပဆာကပို ၂ပငလမ ပစ
ို ကို ထိုတပြာရှင်းခပြို့တယ
၁၉၅၄ - အပမရကန ြွစတ ဆရာဝန ဂ ြုံ်းဇက မူပရ်း (Joseph Murray) က ဗီဇထပတူ အမာ (၂) ဦ်း ကာ်းမှာ
ပက ာကကပအစာ်းထ်းို ြွစတတာ လိုပပဆာငြို့တယ။
၁၉၅၅ - အငဆူလငရ အမီ
ို့ နအ
ို ကစစ အစဉ်တန်း (Amino Acid Sequences)ကို ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ
 6

၁၉၅၇ - ပသွ်းအာ်းနည်းပရာဂါတမ ြုံ်း (sickle-cell anemia) ဟာ ပဟမဂ

ို လိုဗင ဆလထမှာ အမီနအ
ို ကစစ
တလို်း တည်း ပခပာင်းသွာ်းတာပ ကာငို့ ခြစတယဆိုတာကို သပပပပညာရှငပတွ ပြာထိုတနင
ို ြို့ ကတယ။
၁၉၅၈ - အပမရကန ဇီဝဓာတိုပဗဒပညာရှင အာသာ ကွန်းဘတဂ (Arthur Kornberg) က ြနပပနထမှာ
ဒီအနပအကို ပထမဆို်း ြနတီ်းနင
ို ြို့တယ။
- မို်းရ-စတန်း အမီနအ
ို ကစစ analyzer ကို တီထင
ွ ြို့တယ။
- ပရို တင်း ပိုပဆာငြပတွန မ
ို့ ိုငယိုဂလိုဘင တညပဆာကပိုရ ပထမဆ
ို့ ို်း ဓာတမှနပရ
ို ပပတွ တငခပနင
ို ြို့တယ။
၁၉၆၀ ဝန်းက င
၁၉၆၀ မှာ messenger RNA (mRNA) ကို စတငပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
၁၉၆၁ - ခပငသစ ဇီဝပဗဒ ပညာရှငပတွခြစတို့ ြရနကွြုံကစ ယာပ
ို့ ကာို့ န ယာ
ို့ ြ
ို့ မိုနတ
ို (François Jacob and
Jacques Monad) တက
ို ို့ လိုပငန်းအရဆကစပပနတို့ ဗီဇစိုပတွအမ ာ်းတကီ်းက Operator တြိုန ို့ Promoter
တြိုတည်း ကို မျှသို်းတယဆိုတို့ အယူဆ (Operon အယူအဆ)ကို ပြာထိုတလာြို့တယ။
၁၉၆၂ - ဂ ပနဓာတိုပဗဒပညာရှင အိုဆာမူ ရှမမ
ို ူရာက ပရြူ (jellyfish) မှာရှတို့ အစမ်းပရာငစဉ်လတတို့
ပရို တင်း (GFP) ကို စတငပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။ အဒ
ို့ ါကိုအသို်းြ ဗပီ်း ဆလပတွကိုမ ကစန ခမင
ို့ ပတွနင
ို ပအာင
လိုပတို့ နည်းစနစကို တီထင
ွ ြို့တယ။
၁၉၆၃ - အပမရကန ကပလ်းအထူ်းကိုနင
ှ ို့ ဗိုင်းရပစကျွမ်းက င ပညာရှင ဆနခမြူရယ ကဒ
ို့ ဇ န ို့ ဂျွန အကြ
အနဒါ်းစ
ို့ တက
ို ို့ ပထမဆို်း ဝကသက (Measles) ကာကွယပဆ်း တီထင
ွ နင
ို ြို့တယ။
- အပမရကန၊ ဂ ာမနီ န တရို
ို့ တ က သီ်းခြာ်းအြွပ
ွေ့ တွ အငဆူလငကိုထတ
ို လိုပနင
ို ြို့ ကတယ။
၁၉၆၄ - ပနာကခပန ပရ်းမှတတို့ အငဇိုင်း (reverse transcriptase) ကို ရှာပြွပတွွေ့ ရှြတ
ို့ ယ။
၁၉၆၆ - ဒီအနပအအတွက ဗဇ ကိုဒပတွကို ပခြြ နင
ို ြတ
ို့ ယ။
၁၉၆၇-၇၁
အပမရကန ပို်းမာ်းပဗဒ ပညာရှင ပမာရစ က ပါ်းြ တပရာင ပရာဂါအတွက
ပထမဆို်းအပမရကနကာကွယပဆ်းကို ထိုတပြာြတ
ို့ ယ။
- ဂ ြုံကသို်း ပရာဂါကာကွယပဆ်း ပြာထိုတြို့
- ဝကသက၊ ပါ်းြ တပရာင န ဂ
ို့ ြုံကသို်း ပရာဂါ ကာကွယပဆ်း ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
#BiotechTimelines

(၁၉၇၀-၁၉၈၀)
၁၉၇၀ ဝန်းက င
၁၉၇၀ - ဒီအနပအ ပတွကို ခြတပတာကနင
ို တို့ အငဇိုင်းပတွ (restriction enzymes)
ရှာပြွပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
 7

(ဒီပကာငပတွပြာထိုတနင
ို ြလ
ို့ ို ို့ ဒီအနပအပတွ ခြတတာ၊ဆကတာ၊ ပပါင်းတာပတွ လိုပနင
ို လာြတ
ို့ ယ။
Recombinant DNA နည်းပညာပပါ။ို့ ဒါလည်း ဇီဝနည်းပညာ တပြတပခပာင်းပါပ ဒါပို့ ကာငို့ ၁၉၇၀
တဝိုကပနာကပိုင်း ပနာကထပ ပတွွေ့ ရှတာ၊ အသစပြာထိုတနင
ို တာပတွ အမ ာ်းတကီ်းရှြို့တာ)
၁၉၇၂ - ဒီအနပအ ပတွ ခပနြ တဆကပပ်းတို့ အငဇိုင်းပတွ(Ligase enzymes)
ရှာပြွပတွွေ့ ရှအသို်းြ နင
ို ြတ
ို့ ယ။
- လူပတွရ ဒီို့ အနပအ ြွစ
ွေ့ ည်းပိုက ြ ငပနဇီပတွ ပဂေါ် ရီလာပမ ာကဝပတွ န ၉၉
ို့ ရာြိုငနှုန်း တူညီတာ်‌ပတွွေ့ ြို့။
- ပနာကခပန ပရ်းမှတတို့ အငဇိုင်း (reverse transcriptase) ကိုသို်းဗပီ်း mRNA ကပန complementary
DNA ခပနပခပာင်းတာ ြနပပနထမှာ ပထမဆို်းလိုပနင
ို ြို့တယ။
၁၉၇၃ - အပမရကန ဇီဝဓာတိုပဗဒ ပညာရှင စတနပလ ကိုဟန်း (Stanley Cohen) န ို့ ဇီဝနည်းပညာရှင
ဟာ်းဘတ ဘွြုံငယာ (Herbert Boyer)တို ို့ က သကရှတြိုရ ို့ ဒီအနပအ ကို ခြတဗပီ်း
အခြာ်းသကရှထပပါင်းထညို့တို့ နည်းပညာ (Recombinant DNA) ကို ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
- အဂဂလပ ပမာလီက ြူ်းဇီဝပဗဒ ပညာရှင ဆာ အကဒွင မယလာ ပဆာကသန်း (Sir Edwin Mellor
Southern) က ဒီအနပအ အတွက Blotting technique တီထင
ွ ြို့တယ။
၁၉၇၄ - အပမရကနက န်းမာပရ်းဝနတကီ်းဌာနက ဗီဇခြတဆကနည်းပညာ (Recombinant DNA)
သိုပတသနပတွအတွက တကီ်း ကပြို အ
ို့ ကပပ်းပကာမတီြွွေ့စည်းြတ
ို့ ယ။
- ဂ ပနမှာ ပရပက ာကပရာဂါအတွက ကာကွယပဆ်းထိုတလိုပြို့တယ။
၁၉၇၅ - လူြနတီ်းတို့ ပဋပစစည်း နည်းပညာ (monoclonal antibodies technology )ကို
စတငတီထင
ွ ြတ
ို့ ယ။ (ယပန ို့ ကိုဗစအတွက နာမညတကီ်းတို့ Tocilizumab တို ို့ casirivimab and
imdevimab တရ
ို ို့ စတင
ို့ ခြင်းပပါ)ို့
၁၉၇၆ - အပမရကနက န်းမာပရ်းဝနတကီ်းဌာနက ဗီဇခြတဆကနည်းပညာ (Recombinant DNA) အတွက
ပထမဆို်း လိုပငန်းလမ်းညန ထိုတခပနလိုကတယ။
- အယလြာ သာလာဆီ်းမီ်းယာ်း ပရာဂါကို မပမွ်းြင ပမာလီက ြူလာနည်းန စစ
ို့ ပဆ်းြို လို
ို့ ပနင
ို ြို့တယ။
- အီ်းကိုလိုင (E. Coli) ဘကတီ်းရီ်းယာ်းဗီဇထကို တပဆ်း (Yeast) ရ ဗီို့ ဇ(Gene) ထညို့သွင်းနင
ို ြို့တယ။
၁၉၇၇ - ဒီအနပအ အပိုင်းရှည ကို sequence ဆွနင
ို ပအာင လိုပပဆာငြို့။
- ဗီဇခြတဆကနည်းပညာ (recombinant gene technology) ကိုသို်းဗပီ်း ဆိုမကတိုစပတတင
(Somatostatin) ပရို တင်းကို ပိုတူပွာ်းနင
ို ြို့တယ။
မတတိင
ို စိိုကထူခသာနစ
၁၉၇၇ - ဇီဝနည်းပညာပြတပရာကဗပီလို သ
ို့ ို်းသပ ကတယ။
နမို်းန်းယာ်းပရာဂါအတွက ပထမဆို်း ကာကွယပဆ်းကို ပငဆယပဗ်းနီ်းယာ်း တကကသိုလက အပမရကန
ကူ်းစကပရာဂါ ပါပမာကခပရာဘတ သစတတီ်းယန်း (R. Austrian) န အြွ
ို့ ွေ့က ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
 8

၁၉၇၈ - ဟာ်းဘတ ဘွြုံငယာက လူသာ်း အငဆူလငဗီဇကို ဗီဇခြတဆက နည်းပညာသ်းို ဗပီ်း

တညပဆာကြို့တယ။
- ဗဗတနမှာ ပထမဆို်းြနပပနသပနေသာ်း (IVF)လူဝီ ဘပရာင်း(Louis Brown) ကို ပမွ်းြွာ်းြို့တယ။
- ပထမဆို်း ဦ်းပနှာကပမှ်းပရာင (Meningitis) ကာကွယပဆ်း ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ
#BiotechTimelines

၁၉၈၀ ဝန်းက င
၁၉၈၀ - အပမရကန တရာ်းရို ်းြ ြုံပက ဗီဇပခပာင်းလထာ်းတို့ သကရှပိုစပတွကို မူပိုငြွငတင
ို့ နင
ို တယလို ို့
ဆို်းခြတပပ်းလိုကတယ။ ဗီဇအငဂ ငနယာရင်း နယပယမှာ စီ်းပွာ်းပရ်းအရ စွန်းစာ်းမှုပတွ
အမ ာ်းတကီ်းလိုပလာ ကတယ။
- ပထမဆို်း မူပိုငြွငရတာက
ို့ Exxon ပရနကိုမပဏ။ီ ယိုြတတပ
ို့ ရနပတွကို သနရှို့ င်းပရ်းလိုပြို ပရန
ို့ စာ်းသ်းို တို့
micro-organism ကို မူပိုငြွငတင
ို့ ြတ
ို့ ာခြစပါတယ။
- စတနပလ ကိုဟန်း န ို့ ဟာ်းဘတယွြုံငယာ တဟာ
ို ို့ ဗီဇပိုတူကူ်းပွာ်းခြင်းနည်းပညာအတွက
မူပိုငြွငရရှ
ို့ ြို့တယ။
- ကာလီြို်းနီ်းယာ်းမှာ အလပ
ို လ ာက ဗီဇစစပဆ်းစကကို ပထမဆို်း တီထင
ွ ြတ
ို့ ယ။
- ကမဘာအ
ို့ တကီ်းဆို်း ဇီဝနည်းပညာသို်း ပဆ်းကိုမဏ
ပ ီ ခြစလာမယို့ အမဂ မ (Amgen) ကို
စတငတညပထာငြို့တယ။
၁၉၈၁ – အပမရကန ဆရာဝန ပဒါကတာ ဘာရို ဆနခမြူရယ ဘလွန်းဘတဂ န ို့ အာဗင်း မီလမန တက
ို ို့
အသည်းပရာင ဘီ ကာကွယပဆ်း ကို ပထမဆ်းို ပြာထိုတနင
ို ြို့ပါတယ။
- ပထမဆို်း ဗီဇခပြုံခပငပခပာင်းလ ထာ်းတို့ တရ စဆာနကို ြနတီ်းြို့တယ။
၁၉၈၂ - အပမရကန အစာ်းပသာကနှငပဆ်းဝါ်းတကီ
ို့ ်း ကပပရ်း (FDA) က ဗီဇခြတဆက နည်းန ို့
ထိုတလိုပထာ်းတို့ ပရို တင်းကို ပထာကြအာ်းပပ်းြို့တယ။
၁၉၈၃ - ခပငသစ ဗိုင်းရပစပဗဒပညာရှင လိုြ မွနတကနီရယ (Luc Montagnier)
ြိုြအာ်းက ဆင်းပရာဂါခြစတို့ HIV ဗိုင်းရပစကို ပါစထာ ဓာတြွြန်းမှာ ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
- ကယရီ ဘီ မူလစ (Kary Mullis) က ဗီဇမတတြူပွာ်းစက polymerase chain reaction (PCR) ကို
တီထင
ွ သရိုပခပြို့တယ။
- အပမရကန FDA က လူြနတီ်းထာ်းတို့ ပဋပစစည်းအပခြြ (monoclonal antibody-based)
ြလယမိုငဒီ်းယာ်း ထွာြိုမကတစ (Chlamydia trachomatis) ပရာဂါပ်းို ရှာပြွပြာထိုတတို့ နည်းကို
ပတပငလိုကတယ။
- ပထမဆို်း လူြနတီ်းတို့ ြရို မိုဇိုမ်း အတို (artificial chromosome) ကို ထိုတလိုပြတ
ို့ ယ။
- ပရာဂါပတွအပမွဆကြပရ
ို ဗီို့ ဇအပခြြကို ရှာပြွပတွွေ့ ရှြို့တယ။
 9

၁၉၈၄ - ဗီဇလကပဗွရှာပြွတို့ နည်းစနစ တီထင

ွ နင
ို ြတ
ို့ ယ။
- အသည်းပရာင ဘီ ကာကွယပဆ်းအတွက ပထမဆို်း ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့ ကာကွယပဆ်း
ထွကပပေါ်လာြို့တယ။
- HIV ဗိုင်းရပစရ မို့ ြုံ်းဗီဇတကီ်းတြိုလို်းကို ပိုတူပွာ်းဗပီ်း sequence ဆွနင
ို ြို့တယ။
၁၉၈၅ - ဗီဇလကပဗွရှာပြွတို့ နည်းစနစကို တရာ်းရို ်းကလကြြို့တယ။
- ဗိုင်းရပစ၊ အင်းဆက န ို့ ဘကတ်းရီ်းယာ်းပတွရ ို့ ဒဏကို ြိုြနင
ို ြို ို့ ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့ အပငပတွ
ပပေါ်ထက
ွ လာြို့တယ။
- လူအဆို
ို့ တရ surfactant
ို့ protein ကိုထတ
ို ပပ်းတို့ ဗီဇစိုပလ်းကို ပအာငပအာငခမငခမင ပိုတူပာွ ်းနင
ို ြို့တယ။
ဒါက လမပစို့ဘပမွ်းတို့ ခပသနာကိုပလ ာြ
ို့ ြို အဓ
ို့ ကပခြလှမ်းပ။
- အပမရကန က န်းမာပရ်းဝနတကီ်းဌာနက လူပတွမှာ ဗီဇကိုထ်းို စမ်းသပြို ို့ လမ်းညနြ ကပတွ
ြ မှတပပ်းြို့တယ။
၁၉၈၆ - UC (Berkeley) က အပမရကန ဓာတိုပဗဒပညာရှင ပီတာ ရှု လ
ွေ့ ထ (Peter G Schultz) က
ပဋပစစည်းန အင
ို့ ဇိုင်းပတွကို ကိုသပရ်းမှာ စတငအသို်းခပြုံြို့တယ။ .
- အပမရကန FDA က လူြနတီ်းတို့ ပဋပစစည်းပတွကို ပက ာကကပအစာ်းထ်းို ရာမှာ လကြလူက
တိုန်းခပနမှုကို ထန်းြို ပထမဆ
ို့ ို်း အသို်းခပြုံြတ
ို့ ာကို ြွငခပြုံ
ို့ ြတို့ ယ။
.
- အပမရီကန FDA က ဇီဝနည်းပညာန ို့ ပထမဆို်းထိုတလိုကတို့ အငတာြရွ န ကို ကငဆာကိုရာမှာ
အသို်းခပြုံခြင်းကို ပတပငလက
ို တယ။
- အပမရီကန FDA က အသည်းပရာငဘီ ကာကွယြို ို့သို်းတို့ ပထမဆို်း ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့ ကာကွယပဆ်းကို
တာ်းခမစပတပငြို့တယ။
၁၉၈၇ - အပမရီကန FDA က နှလို်းအပမာပြာကရာမှာ သို်းတို့ ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့ tissue plasminogen
activator ကို ြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းြတ
ို့ ယ။
- ဝါရှငတန တကကသိုလက ပမနတ ပအာလဆင န ို့ အြွွေ့ဟာ တပဆ်း ြရို မဇ
ို ိုမ်းအတို(yeast artificial
chromosomes (YAC) ) ြနတီ်းနင
ို ြို့တယ။ ဒါက ပနာကပိုင်းမှာ ကိုယလြ
ို ငတို့ ဗီဇပတါ ထညို့သယပပ်းဗပီ်း
ပရို တင်းထိုတပပ်းနင
ို တို့ သယယူပပဆာင
ို ို့ နင
ို တို့ ယာဥ (vectors) ခြစလာတယ။
- messenger RNA sequences ပတွကို မတတြူပွာ်း စစပဆ်းနင
ို ြို ို့ PCR မှာ reverse transcription
ထညို့သို်းလရတ
ို ို့ ို့ အြ တဆကကို ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
- DNA microarray နည်းပညာ တီထင
ွ နင
ို ြို့တယ။
- အပမရီကန FDA က သာ်းဥအမကငဆာအတွက serum tumor marker test ကို ြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းြို့တယ။
 10

၁၉၈၈ - ကွနဂရကစ က လူသာ်းဗီဇတကီ်းစီမကန်း (Human Genome Project) ကို ရနပိုပငွပထာကပြ

ို့ ို ို့
ဆိုခြတြို့တယ
၁၉၈၉ - ဇီဝနည်းပညာ ကိုမပဏီ အမဂ မ (Amgen) က သူရို့ ို့ ပထမဆို်း ကိုသပရ်းသို်း ဇီဝပဗဒနည်းန ို့
ထိုတထာ်းတာပတွကို ထိုတခပနြို့တယ
- အပမရီကန FDA က oil-eating bacteria ကိုြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းြို့တယ။ ပနာကပိုင်း Exxon Valdez
ပရနယိုြတမှုမှာ သနရှို့ င်းပရ်းလိုပြို အ
ို့ ဒ
ို့ ပ
ီ ကာငပတွကို အသို်းခပြုံြို့တယ။
- cystic fibrosis ခြစပစတို့ ဗီဇကိုရှာပြွပြာထိုတနင
ို ြတ
ို့ ယ။
#Biotechtimelines

၁၉၉၀ ဝန်းက င
၁၉၉၀ - ပထမဆို်း ဗီဇကိုထ်းို ကို ကိုသပရ်းမှာ လိုပပဆာငြို့တယ။
- လူသာ်းဗီဇ စီမကန်း စတငအပကာငထညပြာြို့တယ။
- အပမရကန FDA က အသည်းပရာင စီပ်းို အတွက antibody test ကို ြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းြတ
ို့ ယ။
၁၉၉၂ - အပမရကန FDA က ပသွ်းမတတပရာဂါ (hemophilia A) ကိုကိုသြို ို့ပထမဆို်း ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့
ပသွ်းြပစတို့ ပရို တင်းကို ြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းြို့တယ။
- အပမရကန FDA က ပက ာကကပဆလကငဆာကို ကိုသြထို
ို ို့ တလိုပြတ
ို့ ို့
ဗီဇခြတဆကနည်းနထို
ို့ တထာ်းတို့ ပရို တင်းတမ ြုံ်းကို ပတပငြတ
ို့ ယ။
- အပမရကန န ို့ ဗဗတနက သိုပတသန ပညာရှငပတွက သပနေသာ်းပလာင်းရ ို့ cystic fibrosis and
hemophilia တလ
ို ို့ ိုပရာဂါပတွကို မြငဝမ်းဗိုကထမ ာကတည်းက ဗီဇစစပဆ်းတာပတွ လိုပပဆာငနင
ို မယို့
နည်းစနစပတွပြာထိုတြတ
ို့ ယ၊။
၁၉၉၃ - အပမရကန FDA က multiple sclerosis ကိုကိုသြို ို့ ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့ ပရို တင်းကို
ြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းြို့တယ။
- ပရစမှာရှတို့ Center for the Study of Human Polymorphisms က ဒနနယယ ကိုဟန်း ဦ်းပဆာငတို့
သိုပတသနအြွွေ့ဟာ လူသာ်း ြရို မိုဇိုမ်း (chromosomes) ၂၃ စိုလို်းရ ပခမပ
ို့ ို ကမ်းကို ပရ်းဆွပပ်းြို့တယ။
၁၉၉၄ - အပမရကန FDA က တကီ်းထွာ်းပဟာမိုန်း ြ ြုံွေ့တပ
ို့ ရာဂါ ကိုသြို ို့ဗီဇနည်းနခပြုံ
ို့ ခပငထာ်းတို့ ပရို တင်းကို
ြွငခပြုံ
ို့ ြို့တယ။
- ဘာကပလ၊ ကယလီြို်းနီ်းယာ်း တကကသိုလက Mary-Claire King က ပထမဆို်း ရငသာ်းကငဆာ ဗီဇခြစတို့
BRCA1 ကို ပြာထိုတနင
ို ြို့။
- လူသာ်းပတွရ ဗီို့ ဇနာမညတြ ြုံွေ့ န သူ
ို့ တရ
ို ို့ လို
ို့ ပပဆာငြ ကပတွကို ပြာထိုတသတမှတနင
ို ြို့ပါတယ။
- အပမရကန FDA က ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့ လူသာ်း DNase ကို ြွငခပြုံ
ို့ ြို့တယ။
 11

၁၉၉၅ - AIDS လူနာမှာ ဘာဘွန်းပမ ာကဆီက ရို ်းတွင်းြ ဥဆီ အစာ်းထ်းို တာ ပထမဆို်းခပြုံလိုပြ။ို့
- အသည်းပရာင ပအ အတွက ကာကွယပဆ်းထိုတနင
ို ြို့တယ။
- Hemophilus influenzae အတွက ပထမဆို်း full gene sequence ကို ဗီဇသိုပတသနအြွွေ့စည်း က
သိုပတသနပညာရှငပတွက ခပြုံလပ
ို နင
ို ြ။ို့
၁၉၉၆ - စတန်းြဒ
ို ို့ တကကသိုလ ဓာတိုပဗဒဌာနက သိုပတသနပညာရှငပတွက gene chip ကို
တီထင
ွ နင
ို ြို့တယ။ ြနခပာ်း (ဝါ) ဆီလကာ မိုကြရို ြ စပခပာ်းပလ်းပပေါ်မာှ ပထာငနြို့ ီတို့ ဗီဇပတွကို
တဗပြုံငနကတည်း စစပဆ်းနင
ို ြို့တယ။ ဒါကလည်း gene expression န ို့ and DNA sequencing
နည်းပညာအတွက မရှမခြစလိုအပတို့ သပပပတွွေ့ ရှမှုတကီ်းတြိုခြစပါတယ။
- သိုပတသနပညာရှငအြွတ
ွေ့ ြွွေ့က Saccharomyces cerevisiae လပြေါ်
ို ို့ တို့ ပပါငမိုနြိုို့ တတို့ တပဆ်းရ ို့
ဗီဇတကီ်းတြိုလို်း အခပညို့စို sequence ဆွနင
ို ြို့တယ။ ဒါဟာ အဒ
ို့ ပ
ီ ြတရ အတကီ
ို့ ်းဆ်းို ဗီဇတြိုလ်းို sequence
ဆွနင
ို ြို့တာခြစပါတယ။
၁၉၉၇ - ပထမဆ်းို လူသာ်း ြရို မိုဇိုမ်းအတို ကို တည်‌ပ ဆာက နင
ို ြို့တယ။
- ဗီဇကိုထ်းို gene therapy မှာ အသို်းြ တို့ ဒီအနပအခြစတို့ သဘာဝန ို့ လူလပ
ို ဒီအနပအ ၂ ြို
ပပါင်းစပတညပဆာကနင
ို ြ။ို့
- ဝစစကွနဆင-မကဒီဆင တကကသိုလက သိုပတသနပညာရှငပတွက E. coli ရ ို့ ဗဇတကီ်းကို sequence
ဆွနင
ို ြို့တယ။
- ပထမဆို်း ဗီဇပိုတူပွာ်းနည်းပညာန သ
ို့ ို်းမပလ်း ပဒေါ်လီကို ပမွ်းြွာ်းြို့တယ။
၁၉၉၈ - လူသာ်းအပရခပာ်းကို ဓာတြွြန်းထမှာ ြနတီ်းြတ
ို့ ယ။
- လူသာ်းဗီဇတကီ်းရ ပထမဆ
ို့ ်းို ပခမပို ကမ်းပပေါ်ထက
ွ လာဗပီ်း ဗဇ ပနရာပပါင်း ၃ ပသာင်း ပက ာပါဝင။
- ရငသာ်းကငဆာကိုသရာမှာ လူြနတီ်းတို့ ပဋပစစည်းပတွ (monoclonal antibody) ပထမဆို်း
အသို်းခပြုံြွငပပ်းြ
ို့ တ
ို့ ယ။
#BiotechTimelines

၂၀၀၀ ဝန်းက င
၂၀၀၀ - ကယရီဘီ မူ်းလစ က ဟာဂိုဘင်း ြိုရို နာ်း ရပတွ
ို့ ွေ့ ရှြ ကခြစတို့ test tube ထမှာ ဒီအနပအ
ပိုတူကူ်းပွာ်းတာ ကို ထပပပါင်းထညို့ဗပီ်း မူလပမာဏထက အဆပထာငြ ီပွာ်းနင
ို ပအာင
လိုပပဆာငနင
ို ြို့တယ။
- ဆာ အီယန ပဝါလမတ က ဗီဇပိုတူပွာ်း သ်းို မပလ်း ပဒေါ်လီကို ထိုတပြာခပသြို့တယ။
- ြရတဂ ဘနတာ က လူသာ်းဗီဇတကီ်းကို sequences ဆွြို့တယ။
 12

- Celera Genomics န ို့ Human Genome Project က သိုပတသနပညာရှငပတွက ပထမဆို်း ဗပ်းခပညို့စတ

ို ို့
လူသာ်းဗီဇတကီ်း ပို ကမ်းကို ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
၂၀၀၁ - လူသာ်းဗီဇတကီ်းရ sequence
ို့ အပ ကာင်းကို သပပန သဘာဝ
ို့ ဂ ာနယမှာ ပြာခပြို့တယ။
၂၀၀၂ - အရမ်းခမနတို့ shotgun sequencing နည်းပညာန ို့ ကကက၊ ြ ငပနဇီ၊ ပြွ်း အစရှတို့ ရာနြို့ ီတို့
မ ြုံ်းစတပတွရ ဒီို့ အနပအကို sequencing ဆွနင
ို ြို့တယ။
၂၀၀၃ - ဆယလာရာ (Celera) န ို့ NIH တပပါင
ို ို့ ်းဗပီ်း လူသာ်းဗီဇတကီ်းရ ို့ sequence ဆွတာကို
အဆို်းသတနင
ို ြို့တယ။
၂၀၀၄ - ပသွ်းပ ကာသစပတွပပေါ်ပပါကတာကို ကာကွယပပ်းနင
ို တို့ ပထမဆို်း လူလပ
ို ပဋပစစည်း ကို
ကငဆာကိုထ်းို မှာ အသို်းခပြုံြို FDA
ို့ က ြွငခပြုံ
ို့ ြို့တယ။
- DNA microarray analysis system ကို FDA က ြွငခပြုံ
ို့ ြို့တယ။
၂၀၀၆ - ဗီဇခြတဆကနည်းပညာသ်းို human papillomavirus ကာကွယပဆ်းကို FDA က ြွငခပပပ်းြ
ို့ ို့တယ။
- HIV ပို်းရ သ
ို့ ို်းဘကခမင ပပ
ို ြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
၂၀၀၇ - သိုပတသနပညာရှငပတွက လူအပရခပာ်းဆ
ို့ လ ကပန သပနေသာ်းဆလ ခပနပခပာင်းထိုတတို့
နည်းကိုပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
၂၀၀၈ ဘနတာ က ဘကတီ်းရီ်းယာ်းတပကာငရ ို့ဗီဇတညပဆာကပိုကို ဓာတြွြန်းထမှာ ဓာတိုပစစည်းပတွ
အသို်းခပြုံဗပီ်း ပိုတူတညပဆာကခပြို့တယ။ ဒါဟာ ကမဘာပ
ို့ ထမဆို်း လူြနတီ်းတသ
ို့ ကရှ သတတဝါပပေါ်ထက
ွ ြို ို့
ပခြလှမ်းသစပခြစပါတယ။
၂၀၀၈ - ဂ ပနသိုပတသနပညာရှငပတွက ဗီဇကိုထ်းို မှာအသို်းခပြုံြို ို့ ပထမဆို်း လူြနတီ်းတို့ ဒီအနပအ
ကိုတီထင
ွ ြို့တယ။
၂၀၀၉ - အယလဇိုင်းမာ်းပရာဂါန ဆက
ို့ စပတို့ ဗီဇစို (၃) ြို ကိုပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
၂၀၁၀ - ဗီဇစစပဆ်းမှုအပပေါ်အပခြြတို့ အရို ်းပွပရာဂါကိုသသပရ်းကို FDA က ြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းြတ
ို့ ယ။
- လူြနတီ်းထာ်းတို့ ဗီဇက သူဘာသာ
ို့ ပိုတူပွာ်းနင
ို ပ ကာင်းကို ြရဂ ဘနတာ က သရိုပခပြို့တယ။
၂၀၁၁ - ပထမဆို်း မူလဆကြနတီ်းထာ်းတို့ ပလပပနကို လူသာ်းဆီမှာ အစာ်းထ်းို ြို့တယ။
- သို်းဘကခမင ပိုထတ
ို တို့ နည်းပညာ (3D printing technology) ကို အသို်းခပြုံဗပီ်း ပထမဆို်း
အပရခပာ်းပိုထတ
ို ြို့တယ။
၂၀၁၂ - FDA က bio-similar drugs ပတွအတွက လိုကနာရမယို့ စည်းမ ဥ်းမူ ကမ်းထိုတခပနြို့တယ။
၂၀၁၃ - လူသာ်းဗီဇတကီ်း ခပြုံခပငပရ်းမှာ CRISPR-Cas ကို စသို်းြို့တယ။
၂၀၁၄ - Integrative Microbiome Project စတငြို့တယ။
- လူအပရခပာ်းအတွ
ို့ က သပနေသာ်းမူလဆလ ကို ပထမဆို်း ပိုတူပွာ်းြို့တယ။
၂၀၁၅ - ကငဆာကိုသပရ်း ဦ်းတညတို့ ဗီဇကိုထ်းို ကို အပမရကန ဥ်‌
ို့ ပရာပ မှာ ပထမဆို်းြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းြို့တယ။
 13

၂၀၁၇ - Human Microbiome Project အဗပီ်းသတနင

ို ြတ
ို့ ယ။
၂၀၁၈ - လူသာ်း မမ ြုံ်းဥကို ဓာတြွြန်းထမှာ ပထမဆ်းို ပမွ်းခမြူနင
ို ြို့တယ။
- တရိုတသပပပညာရှင ဟီဂ နပကွ်း က ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့ အမာပလ်း ပမွ်းြွာ်းြဗို့ ပီလို ပ
ို့ ကခငာြို့တယ။
၂၀၁၉ - ကငဆာကိုသပရ်းအတွက ဗီဇပတွခပြုံခပငြရာ
ို ို့ CRISPR နည်းပညာကို အသို်းြ ြို့တယ။
- ဗီဇခပြုံခပငပရ်းမှာ Prime editing နည်းစနစကို စတငမတဆကြို့တယ။
၂၀၂၀ - အာအနပအ (RNA) န ဒီ
ို့ အနပအ(DNA) အပခြြတို့ ကိုဗစကာကွယပဆ်းပတွကို အပမရက၊ ဗဗတနန ို့
အခြာ်းနင
ို ငပတွမှာ ြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းြို့တယ။
#BiotechTimeline
 14

(၂) Protein 3D Bioprinting

(Biotech News)
5th Feb, 2022
အရငက 3D printing နည်းပညာန ို့ တစရှု ်းပတွ ကိုယအဂဂ ါပတွ ပထ
ို တ
ို ြို့ ကပပမယို့ အြိုဆိုရင
ပမာလီက ြူ်းအဆငခြစ
ို့ တို့ ပရို တင်းကိုပါ ဒီနည်းကိုအပခြြဗပီ်း သို်းဘကခမငပိုထတ
ို လို ို့
လိုပပဆာငလာ ကတယ။
ပဆ်းဝါ်းသစရှာပြွပြာစပပရ်း (Drug Discovery) အတွက အတကီ်းမာ်းဆို်းစနပြေါ်မှုကပတာို့
ပရို တင်းပတွ ခဒပပပါင်းတြိုြိုန ို့ ဘယလိုဓာတခပြုံလဆတ
ို ာ သနင
ို ြပါပ
ို ို့ ။ စကပတွပပေါ်ပပါကလာတာနအမျှ
ို့
ပရို တင်းပတွ သီ်းသနြွို့ ထိုတ်‌ပလို့လာြို ပငွ
ို့ ပ က်းအပခမာကအမ ာ်းန ဓာတ
ို့ ြွြန်းတကီ်းပတွ လိုအပလာတယ။
၂၀၁၃ ပလာကက အဒ
ို့ အ
ီ ြကြပတွပက ာလာ်းနင
ို ြို ို့ ကန်းဘရစက PhD ဘွွေ့ရက ာင်းသာ်း (၄) ပယာကက
စတငလိုပပဆာငြို့ ကတယ။ သူတသီ
ို ို့ အိုရီကပတာို့ ရှင်းတယ။ ပရို တန်းကို 3D ပထ
ို တ
ို နင
ို ြပ
ို ို့ ။
(အရငက လူရ ို့ တစရှု ်းပတွ၊ အရို ်းလမ
ို ြုံ်း ကိုယအဂဂ ါပတွ 3D printing နည်းန ို့ ထိုတပန ကတာပတာို့
ကာပါဗပီ။)
(၉)နှစအ ကာမှာ သူတပတွ
ို ို့ န ြူကလာရာ (Nuclera) ဆိုတို့ ဇီဝနည်းပညာ ကိုမဏ
ပ ပ
ီ ထာငဗပီ်း ယူရို
၃၈ သန်း မတညြို့တယ။ ပနာကက ပထာကပို့ပပ်းတာကပတာို့ Amadeus Capital Partners, M&G, RT
partners, FuturePlanet Capital န American
ို့ Corportion E Ink တခြစ
ို ို့ ပါတယ။
ပရို တင်းက ဘာပ ကာငအပရ်းတကီ
ို့ ်းသလ?
ပရို တင်းဆိုတာ က ပနာတဇီ
ို ို့ ဝခြစစဥအတွက အငမတနအပရ်းတကီ်းသလို
သကရှပတွအာ်းလ်းို ကိုလည်း ပရို တင်းနပို့ တညပဆာကထာ်းတာပါ။
ပရို တင်း တွနပြါက
ို့ ပိုစပတွ (Protein Folding) လွမှာ်းသွာ်းရငလည်း အယလဇိုင်းမာ်း
(Alzheimer’s)၊ ပါကငဆန (Parkinson’s) တလ
ို ို့ ို ဦ်းပနှာကအာရို ပ ကာ
ပ ကယွင်းတပ
ို့ ရာဂါပတွခြစလာနင
ို ပါတယ။ JNK လိုမ ြုံ်းပရို တင်းပတွကပတာို့ ကငဆာကိုသြို ို့
ရညရွ ယပါတယ။ သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံပရ်း (Longevity) သိုပတသနပတွမှာလည်း ပရို တင်းရ ို့
အြန်းကဏ္ဍက အပရ်းပါတယ။
ပဆ်းဝါ်းရှာပြွပြာစပပရ်း (Drug Discovery) န ို့ လူြနတီ်းတို့ ပရို တင်းပတွ ခပြုံလပ
ို ရာမှာ
ရကသတတပတကပန လပတွ။နှစပတွြ ီ ကာတတပါတယ။ ပဆ်းဝါ်းရှာပြွပြာစပပရ်း လကလှမ်းမီပအာင
လိုပြဆ
ို ို့ ိုရင ပရို တင်းကို လကလှမ်းမီပအာင အရငလိုပရပါမယ။
ဒါပို့ ကာငို့ န ြုံကလာရာ (Nuclera) က တခြာ်း Bioprinter ပတွကပန ြွထွကဗပီ်း ပရို တင်းကို (၂၄)
နာရီအတွင်း 3D ပိုထတ
ို နင
ို ြို ို့ လိုပပဆာငြို့တာပါ။ န ြုံကလာရာ (Nuclera) ရ ို့ စီအ်းီ အို လည်းခြစ
တွြကတညပထာငသူလည်းခြစတို့ မိုကကယြ မ်းက ဒီဟာပအာငခမငတာန ို့ ပဆ်းဝါ်းသစရှာပြွ
 15

ပြာထိုတပရ်းမှာ အရှနအရမ်းခမနသွာ်းဗပီ်း ဇီဝနည်းပညာပလာကမှာ အပရ်းပါတို့

တီထင
ွ မှုတရပခြစလာမယ လို ဆ
ို့ ိုပါတယ။
ဘယလိုအလိုပလိုပသလ?
အဓက ကပတာို့ digital microfluidic technology န ို့ 3D printing နည်းပညာ (၂) ြိုပပါင်းဗပီ်း
ပိုမှနစာရွ ကပပေါ် print ထိုတသလို လိုပပပ်းတန
ို့ ည်းပညာပါ။ လူတိုင်းနာ်းလညြို ို့ အ ကမ်းြ င်းပခပာရရင
ဒီအနပအ တြိုထညို့လိုကတာန ို့ ဒီ printer က ပရို တင်းထိုတတအ
ို့ ထ စစြ လိုကမယ။ digital
microfluidic technology ကအဒ
ို့ ီ ဒီအနပအ (DNA)ကထွကလာတို့ အြ ကခပတာပတွကိုြတဗပီ်း
နာနလ
ို ီတာအရွ ယ အစကအပပ ာက ကပလ်းပတွအခြစ ပပ
ို ြာလိုကဗပီ်း သနစင
ို့ တို့ ပရို တင်း
သီ်းသနထို
ို့ တလိုကမယ။ ထွကလာတို့ ပရို တင်းကို သို်းဘကခမင ပထ
ို တ
ို ပပ်းတာပပါ။ို့
ဒီ Bioprinter ရ ို့ အာ်းသာြ ကက အသို်းခပြုံသူတွက ကိုယစမ်းမယို့ပရို တန်းရ ို့ ပိုစအပနအထာ်းပတွကို
သနင
ို ဗပီ်း ဒီပရို တင်းကို ဘာပတွနထ
ို့ န်းမလ ဆိုတို့ ပဆ်းဝါ်းသစရှာပြွပြာထိုတတာပတွ
လိုပနင
ို မယလဆ
ို ို့ ိုပါတယ။
ဇီဝနည်းပညာမှာ လူြနတီ်းတို့ ဒီအနပအနည်းပညာ (Synthetic DNA)၊ ဗီဇခပြုံခပငပရ်းနည်းပညာ
(Gene Editing)၊ အဆငခမင
ို့ ို့ Sequencing နည်းပညာ၊ သို်းြကခမင တစရှု ်း/ကိုယအဂဂ ါ ပိုနပ
ှ ထိုတတို့
နည်းပညာ (3D-Printed Tissue/Organs) လမ
ို ြုံ်း ပနာကဆို်းပပေါ်နည်းပညာြွွေ့ ဗြြုံ်းမှုပတွပ ကာငို့
ရင်းနှ်းီ ခမြုံပနှသူပတွက အရငထက စတဝငတစာ်း ရင်းနှ်းီ ခမြုံပနှလာ ကတယ။ အပမရကန သူကကယတကီ်း
ဂ ကြ ဘီပဇာြ
ို့ တို ို့ စိုပပါင်းတညပထာငထာ်းတို့ သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံပရ်း ဓာတြွြန်း Alto Labs ဆိုရင
အပမရကနပဒေါ်လာ (၃) ဘီလ အထ ခမြုံပနှထာ်းတာပတွွေ့ရတယ။
ဇီဝနည်းပညာရ ို့ 3D printing နယပယမှာဆိုရငလည်း Insight Partners ရ ို့ ြနမှို့ န်းြ ကအရ
ရင်းနှ်းီ ခမြုံပနှမှုက ၂၀၂၈ မှာ ၆.၆ ဘီလ ပလာကအထ ရှလာမယဆိုပါတယ။
Bioprinting နယပယမှာခမြုံပနှထာ်းတို့ ကိုမပဏပ
ီ တွကပတာို့ ခပငသစက DNA Script ဆိုရရင
အပမရကနပဒေါ်လာ သန်း (၂၀၀) ခမြုံပနှထာ်းဗပီ်း DNA printing လိုပပဆာငပနပါတယ။ ဆွဒ
ီ င က Cellink
ကပတာို့ လူ အဂဂ
ို့ ါပတွသိုဘကခမင ပိုနပ
ှ ထိုတလိုပပနဗပီ။ ဒန်းမတက Particle3D၊ စပနက Miuetis ၊ ဒတြ
က Xilloc တဆ
ို ို့ ိုရငလည်း လူအရ
ို့ ို ်းကို 3D printing နည်းပညာန ထို
ို့ တပန ကဗပီခြစပါတယ။
16
 17

(၃) Gel Electrophoresis

Principles
Gel Electrophoresis ဆိုတာ ပမာလီက ြူ်းဓာတြွြန်းပတွမှာ အသို်းခပြုံတို့ နည်းစနစတြိုပါ။
စမ်းသပမယို့ DNA/RNA န ို့ Protein ပတွကို Gel ထထညို့ဗပီ်း လျှပစီ်းပ ကာင်းနပတွ
ို့ ွေ့ပပ်းလိုကတအ
ို့ ြါ
ပရွ ွေ့သွာ်းဗပီ်း သူတရ
ို ို့ ပမာ
ို့ လီက ြူ်း အရွ ယအစာ်းအလိုက ြွခြာ်းပပ်းတို့ နည်းစနစခြစပါတယ။
တြကမှာ အြိုဓာတ (Cathode) န ို့ ပနာကတြကမှာ အမဓာတ (Anode) တက
ို ို့ ို
လျှစစစစီ်းပ ကာင်းပပ်းတို့ ကရယာန ို့ ြ တဆကထာ်းပါတယ။ DNA/RNA တက
ို ို့ အမဓာတ ( Negative
Charge- သူတက
ို ို့ ို အပိုင်းပင
ို ်းခြတလိုကတအ
ို့ ြါ Base Pairတြိုနတြို
ို့ ြ တထာ်းတို့ ပြာစ
ို့ ြတ အိုပစိုဟာ
Negative Charge ခြစက နတာပ ကာငပပါ
ို့ )ို့ ခြစတာမို ို့ အြ နတြိုအတွင်းမှာ သတမှတတို့ ဗအာ်း
ို ို့
(Voltage) န ို့ အမပီယာ (Ampere) ရှတို့ လျှပစီ်းခြတလိုကတအ
ို့ ြါ အြိုဓာတရှတို့ (Cathode)
ငိုတတိုငဘကကို ပရွ ွေ့လ ာ်းသွာ်းတယ။
အရွ ယစာ်းပသ်းငယတို့ DNA/RNA အပိုင်းစပတွက အပဝ်းဆို်းပခပ်းဗပီ်း အရွ ယစာ်းတကီ်းတာပတွက
နီ်းနီ်းပပခပ်းနင
ို ပါတယ။ အဒ
ို့ ပ
ီ ခပ်းထာ်းတို့ အပိုင်းစပတွကို အရွ ယအစာ်းသဗပီ်းသာ်း DNA/RNA ladder or
marker န ယှ
ို့ ဥြတ ကညို့ဗပီ်း Base Pair ဘယပလာကရှတယဆိုတာ ြွခြာ်းပြာထိုတတယဆိုပါပတာ။ို့
Protein ကက ပတာို့ DNA/RNA လို အပခြာငတန
ို့ ်းမဟိုတဘ တွနပြါက
ို့ ထာ်းတာပရာ Negative Charge
မဟိုတတာပရာပ ကာငို့ ဒီတိုင်းထညို့ဗပီ်း run လို မရပသ်းပါဘူ
ို့ ်း။ Sodium Dodecyl Sulfate (SDS) လပြေါ်
ို ို့ တို့
Detergent န ို့ အရငပရာလိုကခြင်းအာ်းခြငို့ တွနပြါက
ို့ ပနတို့ ပရို တင်းကို အပခြာငို့ (Linear)
ခြစပအာငလိုပပပ်းသလို အပပေါ်ကပနလည်း Negative Charge အလာအိုပပပ်းလိုကတာပပါ။ို့ ဒါမှသာ
အြိုဓာတ (Cathode) ဘကကို ပရွ ွေ့လ ာ်းမှာခြစပါတယ။ ပနာကပိုင်းကပတာို့ DNA/RNA လပ
ို ါပ။
ပေါဝငပစစည်းမျာ်း
(1) Power Supply
ဒါကပတာို့ Gel run ြို ို့ လျှပစစဓာတအာ်း ပလ
ို ို့ တတို့ ကရယာပပါ။ို့ ဒီကရယာပလ်း န ို့
Electrophoretic Chamber ကိုြ တဆကဗပီ်း လျှပစစဓာတအာ်း ပထာကပပ
ို့ ပ်းပါတယ။ သူဆီ
ို့ မှာပ
ကိုယလိုပမယို့ Procedure အတွက ဗအာ်း
ို ို့ (Voltage) ၊ အမပီယာ (Ampere) န ို့ အြ န
(Time)သတမှတပပ်းရတာပါ။
(2) Electrophoretic Chamber
ဒီကရယာပလ်းရ ို့ တြကမှာအြိုဓာတ (Cathode) န ို့ ပနာကတြကမှာ အမဓာတ (Anode)
ငိုတတိုငပလ်းပတွပါပါတယ။ သူက
ို့ ို Power Supply န ို့ ြ တဆကရသလို ို့ သူရို့ အြန
ို့ ်းပလ်းထမှာ Gel Tray
ထညို့ run ရတာပပါ။ို့
(3) Gel Tray
 18

Gel Tray ကပတာို့ Gel Powder ကို Buffer န ပြ

ို့ ာ၊ အပူပပ်းပမဗပီ်း အပအ်းခပနြ Gel ပလာင်း (Gel
Casting) ရတြ
ို့ ွကကပလ်းပပါ။ို့ က ပနာတို ို့ ပက ာကပက ာက ြုံသလိုပါပ။ Precast Gel
ပတွလာတာရှပါတယ။ ကိုယလိုြ ငတို့ Gel အမ ြုံ်းအစာ်းန ို့ ရာြိုငနှုန်း (Percentage) အတိုင်း
တကြုံတငပိုပလာင်းထာ်းဗပီ်းသာ်းပတွပပါ။ို့
(4) Gel
Gel က Powder နလာတာရှ
ို့ သလို Precast Gel ပတွလာတာရှပါတယ။ အမ ာ်းဆို်းအသို်းခပြူတို့ Gel
အမ ြုံ်းစာ်းပတွကပတာို့ Agarose န ို့ Polyacrylamide Gel တခြစ
ို ို့ ကပါတယ။ တကယပတာို့ Gel က
ဇကာစစလိုပါပ။ သူထ
ို့ ကပန DNA/RNA/Protein ပတွက လျှပစီ်းတပလ ာက ပရွ ွေ့ ရှာ်းတာကို စစပပ်းတာ။
ဆိုပတာို့ ဇကာ အစပ၊အက ကလည်း အပရ်းတကီ်းပါတယ။
ဒါပို့ ကာငို့ Gel Powder ကို Buffer န ို့ ပြ ာ၊ အပူပပ်းပမဗပီ်း အပအ်းခပနြ Gel ပလာင်းတအ
ို့ ြါ Gel
Powder ဘယပလာကရာြင
ို နှုန်း ထညို့ရမယဆိုတာ အပရ်းတကီ်းပါတယ။ ဒါပို့ ကာငို့ Gel ကိုပခပာ ကတအ
ို့ ြါ
Agarose လာ်း Polyacrylamide Gel လာ်း ဆိုဗပီ်းအမ ြုံ်းအစာ်းကိုပခပာသလို၊ ဘယပလာကပါလ 1% လာ်း
2% လာ်း ဆိုတို့ သူရို့ ို့ဇကာအစပက ကိုလည်းပခပာ ကပါတယ။ Precast Gel ကပတာို့ အဒ
ို့ ါပရွ ်းဝယရို ပ
ကိုယတိုင ပက ာကပက ာက ြုံစရာ မလိုပတာဘ
ို့ ူ်းပပါ။ို့ ဒါပပမယို့ ပစ ်းတကီ်းတယ၊ Expired ရှတယပလ။
(5) Buffer
Buffer ကပတာို့ Gel Powder ကို က ြုံတအ
ို့ ြါမှာပရာ Gel Run တြ
ို့ န Electrophoretic Chamber
ထမှာ Gel ခမြုံပပအာငထညို့တပ
ို့ နရာမှာပါ သ်းို ပါတယ။ TAE ဒါမှမဟိုတ TBE တမ ြုံ်းမ ြုံ်း အသ်းို ခပြုံ ကတယ။
(6) Combs
Combs ဆိုတအ
ို့ တိုင်း ပြါင်းဗြီ်းတို့ ဘီ်းစပကပလ်းပတွလိုပ။ Gel Powder ကို က ြုံဗပီ်း
ပိုပလာင်းြါနီ်းမှာ ဒီ ဘီ်းစပကပလ်းပတွကို Gel Tray မှာတပဗပီ်း ပိုပလာင်းထညို့တယ။ Gel ပခြာကတအ
ို့ ြါ
Combs ကိုခပနဆွနှုတလိုကပတာို့ DNA/RNA/Protein Sample ထညို့ြို ို့ တွင်း(Wells)
ပလ်းပတွပပေါ်တာပပါ။ို့ ဘီ်းစပ အစပအက လိုကဗပီ်း ၆၊ ၈၊ ၁၂ တွင်း ကိုယလိုအပတို့ ဘီ်းစပသို်းရို ပပါ။ို့
(7) Methylene Blue
ဒါကပတာို့ ကိုယထညို့မယို့ DNA/RNA/Protein Sample ကို ခမငပနရြို ို့ အခပာပရာငဆို်းတို့
သပဘာပပါ။ို့ DNA/RNA/Protein Sample ပရာ၊ Buffer ပရာ၊ Gel ပရာက အပရာငမရှ ကဘူ်း။ အဒ
ို့ ပ
ီ တာို့
တွင်း(Wells) ထ Sample ပရာကမပရာက မသနင
ို သလို Gel Run တြ
ို့ နမှာလည်း တကယ Run မ Run
မသနင
ို ဘူ်း။ ဒါပို့ ကာငို့ အဒ
ို့ ါပတွသရခမငရြို DNA/RNA/Protein
ို့ Sample ကို ခမငပနရြို အခပာပရာင
ို့ ဆို်းတို့
သပဘာပပါ။ို့
( Ethidium Bromide
ဒီပကာငကပတာို့ Gel Run ဗပီ်းြ န UV န ို့ ကညို့တအ
ို့ ြါ ခမငရပအာင DNA/RNA တက
ို ို့ ို
အပရာငဆို်းထာ်းတို့ ပကာငပပါ၊ို့ သူထညို့ထာ်းရင DNA band ပလ်းပတွက UV ထ်းို ကညို့တအ
ို့ ြါ
နီနရ
ီ ရပလ်းပတွ ပတွွေ့ရပါတယ။ သူက ကငဆာခြစပစတို့ Carcinogenic ခြစတာမို က
ို့ ိုငတွယ စွနပစတအ
ို့ ြါ
 19

အထူ်းသတထာ်းရပါတယ။ အလင်းပရာငရှတပ
ို့ နမှာလည်း သမ်းလမရပါဘူ
ို ို့ ်း။ သူရို့ အနတ
ို့ ရာယကိုပ ကာကဗပီ်း
တြ ြုံွေ့ကလည်း တခြာ်း ဒီအနပအ Dye ပတွ ပခပာင်းလသို်းစွ ကတာမှာ SYBR Green ကလည်း ပြတစာ်းတို့
Dye တြိုခြစပါတယ။
Gel Electrophoresis အမျိ ်းအစာ်းမျာ်း
အ ကမ်းအာ်းခြငပတာ
ို့ ို့ Agarose Gel ကို Horizontal type န ို့ run ကဗပီ်း Polyacrylamide Gel
ကိုပတာို့ Vertical run ကပါတယ။ အသို်းအမ ာ်းဆို်းကလည်း Agarose Gel Electrophoresis န ို့ SDS-
PAGE (Polyacrylamide Gel Electrophoresis) တခြစ
ို ို့ ကပါတယ။
- Agarose Gel Electrophoresis – For DNA
- SDS-PAGE (Polyacrylamide Gel Electrophoresis) – For Protein
- Capillary Electrophoresis
- Two-Dimensional Gel Electrophoresis – For Protein
- Temperature Gradient Gel Electrophoresis – For DNA/RNA
- Pulsed-Field Gel Electrophoresis (PFGE) – For Large Segment DNA
ပိုမှနဆို Gel Run ဗပီ်းတအ
ို့ ြါ အပခြြတြအတွ
ို ို့ က Visualization အဆငလ
ို့ အ
ို ပပါပသ်းတယ။
အဒ
ို့ လ
ီ ို Visualization လိုပြဆ
ို ို့ ိုရင ပစ ်းသကသာတို့ UV Transilluminator ကိုသ်းို ကသလို အဆငခမင
ို့ တ
ို့ ို့
Gel Imaging Devices ပတွခြစတို့ Gel Doc စကအမ ြုံ်းမ ြုံ်းလည်း သို်းဗပီ်းအပခြထိုတ ကပါတယ။
UV Transilluminator ပတွကပတာို့ UV အလင်းတန်းထ်းို ထာ်းတအ
ို့ ပပေါ်မှာ မှနခပာ်းရှဗပီ်း အဒ
ို့ မ
ီ ှနခပာ်းပပေါ် Gel
တို်းတငဗပီ်း အပပေါ်မှာ အပမှာငြန်း (Dark Room) တြိုြနတီ်းဗပီ်း ကငမရာန ို့
ဓာတပိုရို ကယူဗပီ်းြတ ကတယ။
Gel Doc စကပတွကပတာို့ Automatic သပဘာဆနဗပီ်း လိုြ ငတို့ Setting ြ နဗပီ်း ယူလရတာပပါ
ို ို့ ။ို့
ဒီပနပြတ
ို့ မှာပတာို့ အဒ
ို့ ထ
ီ ကပိုအဆငခမ
ို့ ငဗပီ
ို့ ်း Gel run တာပရာ Visualization ပရာ တတွတည်းပါဗပီ်း real
time ကညို့လရတ
ို ို့ ို့ E Cube တို Power
ို့ Snap တို လ
ို့ ို စကပတွလည်း အသို်းခပြုံပန ကဗပီခြစပါတယ။
#GelElectrophoresis
20
 21

(၄) ဆိုပကပမိို အသက

ို့ တိသ
ို လာ်း?

က ်‌ပနာတို ို့ အဘ်းို အဘွာ်းမ ာ်း မ ကာြဏပခပာပလို့ရှ ကတယ။ ဆိုတကပထမှာမို ို့

အသကတို ကတယပပါ
်‌ ။ို့ ဆိုလိုတာ အရငကာလပတွထက လူသက
ို့ တမ်းပိုတိုလာ ကတယပပါ။ို့

က ပနာတငယ
ို ို့ ငယက ပတ်ဝန််းကျင်မှာ ၈၀-၉၀ ပက ာ အဘ်းို တကီ်းအဘွာ်းတကီ်းပတွ အမ ာ်းတကီ်းပတွရ
ွေ့ တာ

ခပနစဥ်းစာ်း ကညို့ပတာို့ သူတပခပာတာ

ို ို့ ဟိုတသလိုလိုပပါ။ို့ ဒါကလည်း ကိုယလက
ို့ လှမ်းမီရာ

လကတကမ်းကို ကညို့ပခပာ ကတာကို်း။ ပသပသြ ာြ ာ အြ ကအလကအြင

ို အမာန ို့ သိုပတသနခပြုံထာ်းတာ

မဟိုတခပနဘူ်း။

တကယို့တကယ ၁၉၀၀ ြိုနစ

ှ မ ာ်းဆီက တကမဘာလ်းို ပ မ်းမျှသကတမ်းက ၃၁-၃၂ ပလာကပ ရှဗပီ်း ၁၉၅၀

ဝန်းက ငမှာ ၄၅-၄၈ အထ တကလာတယ။ ဒါက ပနာတို ို့ အဘို်းအဘွာ်းပတွ ပြတပပါ။ို့ အြို ၂၀၂၀
ပ မ်းမျှသကတမ်းက ၇၂-၇၃ ထခြစလာတယ။ ဒီလိုအြ ကအလကန ို့ ခပနရှာပြွလိုကပတာို့ ဘယမှာ
ဆိုတကပဟိုတပသ်းလ လပတွ
ို ို့ ်းမတယ။

ဒါပပမယို့ ြ မ်းသာတို့ နင
ို ငပတွန ို့ ဆင်းရတို့ နင
ို ငပတွအ ကာ်း ပ မ်းမျှသကတမ်းကွာဟမှုကလည်း

တကီ်းတယ။ က ပနာတို ို့ ခမနမာပ

ို့ မ်းမျှသကတမ်းက statista ရအြ
ို့ ကအလကအရ ၂၀၂၀ မှာ ၆၇ နှစ
လသတ
ို ို့ မှတထာ်းတယ။ ဆင်းရတန
ို့ င
ို ငပတွမှာ က န်းမာ်‌ပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှု အဆငတန
ို့ ်းနမက
ို့ တာ၊
လိုခြြုံပဘ်းကင်းတို့ အစာ်းပသာကပတွမရတာမ ြုံ်း န ို့ ခပညတွင်းစစလမ
ို ြုံ်း အပ ကာင်းမ ြုံ်းမ ြုံ်းပ ကာင ို့
အရွ ယမတိုငြင ပသဆ်းို နင
ို ပြ risk ပတွကမ ာ်းလွန်းလှပါတယ။

ကမဘာမှာလူပတွအစိုလက
ို အခပြုံလိုက ပသပစတို့ အြ က (၃) ြိုရှတယဆိုပါတယ။ ဒီပန ို့ ကိုဗစဗိုင်းရပစ
လိုမ ြုံ်း ကပပရာဂါ (ပရာဂနတရကပ)၊ စစပွပတွပ ကာင ို့ လကနကပဘ်းနပသပ
ို့ ကပ ကစီ်း ကရတို့ (သတထနတရကပ)၊
မို်းပြါငပရရှာ်း အစာပရစာငတမွတပြါင်းပါ်းတို့ ဒိုဗဘကခ နတရကပ ဆိုတို့ အြ ကတကီ်း (၃) ြ ကပပါ။ို့ သမိုင်းဆရာ

နဗ
ို ယဟာရာရီ ဆိုတာကပတာို့ ဒီ (၃) ြ ကကို လူပတွက အပတာပလ်း ထန်းြ ြုံပနင
ို လာလို ို့
ပသနှုန်းပလ ာန
ို့ ည်းလာတယ ဆိုပပမယို့ က ပနာတဆီ
ို ို့ မှာပတာို့ အာ်းလ်းို သပန ကတအ
ို့ တိုင်းပါပ။

မှတတမ်းပတွအရ ကမဘာမှာအသကရှညဆို်းအခြစ ခပငသစအမ ြုံ်းသမီ်းတကီ်း ယနနီကလမန ို့ က ၁၂၂ နှစ

၁၆၄ ရက န ို့ စြ နတငထာ်းတယ။ လကရှမှာ အသကရှငဆ အသကတကီ်းဆ်းို ကပတာို့ ဂ ပနက အမ ြုံ်းသမီ်းတကီ်း

ကာနီ တာနာကာ ၁၁၉ နှစကို ဇနနဝါရီ ၂ ရကပနက

ို့ ခပညို့သွာ်းတယ။ အမ ြုံ်းသာ်းထမှာ အသကတကီ်းဆို်းက ဂ ပနက
Jiroemon Kimura က (၁၁၆) နှစ (၅၄) ရကန ို့ ဆို်းသွာ်းတယ။ အမ ြုံ်းသာ်းထမှာ လကရှမှာ အသကရှငဆ

အသကတကီ်းဆ်းို ကပတာို့ ဗငနီဇွလာ်းက Juan Vicente Perez Mora ခြစဗပီ်း (၁၁၂) နှစရှပနဗပီခြစပါတယ။
 22

UN ကြနမှို့ န်းထာ်းတာ ၂၀၀၀ ြိုနစ

ှ မှာ အသက (၁၀၀) ခပညို့ပနရသူ (၁၅၁,၀၀၀) ရှဗပီ်း လကရှမှာ

အဒ
ို့ ထ
ီ က (၄) ဆ ၅၇၃,၀၀၀ ရှဗပီလို ို့ ြနမှို့ န်းထာ်းပါတယ။ ဂ ပနကလည်း အသကရာပက ာပနရသူ

ဦ်းပရအမ ာ်းဆ်းို နင
ို ငထက တြိုခြစဗပီ်း ၂၀၀၈ ြိုနစ
ှ ြနမှို့ န်းြ ကတြိုမှာ လူ (၃၅၀၀) မှာ (၁) ပယာက

အသကရာပက ာပနရတယလို ို့ ြနမှို့ န်းတွကြ ကထာ်းပါတယ။ ဒါပပမယို့ ပနရာပတာပတာမ ာ်းမ ာ်းမှာ
အမ ြုံ်းသမီ်းပတွက ပိုအသကရှညတာကိုပတွွေ့ ကရပါတယ။

Supercentenarians လပြေါ်
ို ို့ တို့ အသက (၁၀၀) နအထက
ို့ အမ ာ်းဆို်း ရှတပ
ို့ နရာပတွကို Blue Zones

လသတ
ို ို့ မှတထာ်း ကဗပီ်း ထပဆို်း (၅) ပနရာကပတာို့ ဂ ပန (အိုကီနာဝါကျွန်း)၊ အီတလီ(ဆာဒီန်းီ ယာ်း)၊

ပကာစတာရီကာ(နီကိုယာ)၊ ဂရ(အက
ို ကာရီ်းယာ်း)၊ ကာလီြို်းနီ်းယာ်း(လိုမာလငဒါ) တခြစ
ို ို့ ကပါတယ။
သူတပတွ
ို ို့ ဘာပ
ို့ ကာင ို့ အသကရှည ကလဆိုတာ Longevity သိုပတသနပညာရှငပတွ

ပလို့လာသိုပတသနခပြုံ ကပါတယ။ အဒ
ို့ က
ီ ပနတဆင ို့ Longevity Diet တို ို့ Lifestyle တို ို့ စာအိုပပတွ
ထွကလာ ကတာပပါ။ို့

ဆိုပတာို့ လူသာ်းမ ြုံ်းစတဟာ (၁၂၂) အထပနနင

ို စွမ်းရှတယဆိုတာ သကပသခပဗပီ်းခြစလို ပညာရှ
ို့ ငမ ာ်းက
လူတိုင်းအနမို့ဆို်း (၁၂၀) ပလာကပရာကြို ို့ ပစမှတထာ်းလာ ကပါတယ။ ဒါကိုတြ ြုံွေ့က မယို ကည ကဘူ်း။

မခြစနင
ို ဘူ်းပပါ။ို့ တြ ြုံွေ့ကလည်း ခြစနင
ို တယဆရ
ို ငပတာင အသက (၉၀) ပလာကကတည်းက
ကိုယက
ို့ ိုကိုယပတာင မသယနင
ို ဘအပယာထလပနတာ၊ ပရာဂါပတွန ို့ နပမ်းလို်းပနရဗပီ်း

ပဆ်းနထ
ို့ န်းပနရတာမ ြုံ်းဆို မပနပပ ာပါဘူ်းဆိုဗပီ်း ပထာကခပ ကတယ။ ဒါပပမယို့လည်း အသကရှညဆို်း
ခပငသစအမ ြုံ်းသမီ်းတကီ်း ယနနီကလမန ို့ က အသက (၁၀၀) အထ တန်းပက ာပခပ်းပွဝငဗပြုံငတိုန်း ဆပ
ို ါတယ။

ဒါပို့ ကာင ို့ အသကတကီ်းတင

ို ်း အိုမင်းမစွမ်းခြစတာပတာို့ မဟိုတပ ကာင်း ပထာကခပ ကပါတယ။

ဒါနပို့ သိုပတသနပညာရှငမ ာ်းက ဒီအသကရွ ယတကီ်းခပင်းဗပီ်း ဇရာဝငလို ို့ အိုမင်းမစွမ်းြစာ်းရတာ

ဘာပ
ို့ ကာငလ
ို့ ဆိုတာရှာပြွပြာထိုတ ကရင်း ဇရာသီအိုရီပတွ အမ ာ်းတကီ်းဆွထိုတလာ ကပါတယ။

အာ်းလ်းို စိုပပါင်းဗပီ်း အြိုပနာကပိုင်းမှာ ဇရာဟာ အပ ကာင်းတြိုတည်းပ ကာင ို့ မဟိုတဘ ြကပပါင်းစိုက

ပလို့လာပြာထိုတထာ်းတို့ အခမငအာ်းလ်းို ခြြုံဗပီ်း စိုပပါင်းခြစလာတယလို ို့ မှတြ ကခပြုံလာ ကတယ။

အဓကအပ ကာင်းပတွက မ ြုံ်းဗီဇပတွန ို့ သကဆိုငသလို ပတဝန်းက င၊ အပနထင

ို ၊ အစာ်းပသာကပိုစပတွနလည
ို့ ်း
သကဆိုငတယဆိုရပါမယ။

ဒီပနရာမှာ ပညာရှငမ ာ်းအဆိုက ပရှ်းပြတကလူပတွ နည်းပညာအပထာကပအ

ို့ ရပသာလည်းပကာင်း
က န်းမာပရ်းနယပယ ကာကွယပရ်း၊ပရာဂါပြာထိုတပရ်း၊ ကိုသပရ်း နည်းစနစပတွ အရပသာလည်းပကာင်း

ဒီပနပြတ
ို့ ပလာက မြွွေ့ ဗြြုံ်းပသ်းဘ (၁၂၀) ပက ာ ပနနင
ို ြို့တယဆရ
ို င ဒီပနပြတ
ို့ နည်းပညာန ို့
 23

က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုပပါင်းရင အနည်းဆို်း (၁၅၀) ပလာကပနနင
ို သငတယ
ို့ လို ို့ ဆိုပါတယ။ ဒါကလည်း

ပတွ်း ကညို့ရင အက ြုံ်းပ ကာင်းဆီပလ ာမှုရှပါတယ။

အထငကရတို်းတကမှုတကီ်း (၃) ြို ပက ်းဇူ်းန ပနာက

ို့ ဆ်းို ရာစိုနစ
ှ မှာ အတကီ်းအက ယတ်းို တကလာတာပပါ။ို့

(၁) အာဟာရခတွေ၊ စိိုကပျိ ်းခရ်းခတွေန ယဥ

ို့ ခကျ်းတို့ လူအဖွေ
ို့ ွဲ့စည်း အာ်းခကာင်းလာတယ။

ို့ ြှငတင
(၂) ခရာဂေါခတွေအတွေက ကာကွေယခဆ်းခတွေပဋိဇီဝခဆ်းခတွေ ရာခဖွေခဖာထိုတအဆငမမ ို့ နိင
ို လာတယ။

(၃) အဓိကကျဆ်းို က ကိယ

ို ဝနခဆာငမီ်းဖွော်း ျိန မိ ငနကခလ်း
ို့ ခစာငခရ
ို့ ာကမှုပိိုခကာင်းလာတယ။

ဆိုပတာို့ longevity ပတသကဗပီ်း သိုပတသနပညာရှငပတွက အဓက (၃) ပိုင်းကို ပစမှတထာ်းဗပီ်း

ပလို့လာ အပကာငထညပြာြို လို

ို့ ပပန ကပါတယ။

(၁) အရွ ယမတိုငြင ပသဆ်းို ခြင်းကို ကာကွယခြင်း

(၂) သကတမ်းဆွဆနခြင
ို့ ်း

(၃) ဇရာကခို ပနလညနိုပ ြုံပစခြင်း ဆဗို ပီ်း (၃) ပင

ို ်းပပါ။ို့

ဒီပန ို့ ပမာလီက ြူ်း ဇီဝနည်းပညာ အဆငခမင

ို့ လာသလ
ို့ ို တြကကလည်း Artificial Intelligence လိုမ ြုံ်း
နည်းပညာ အပထာကကူပတွလည်း အရှနအဟိုနန တ
ို့ ို်းတကလာပတာို့ ပရာဂါကာကွယပရ်း၊ ရှာပြွပြာထိုတပရ်း
န ို့ ကိုသပရ်းပတွမှာ အဆငခမင
ို့ လာတယ
ို့ ။ ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း အထကက (၁) န ို့ (၂) ကို အတိုင်းတာ တြိုအထ

အပကာငထညပြာပန ကဗပီ်း မ ကာြင နပါတ (၃) အြ ကကိုလည်း အပကာငထညပြာနင

ို ြို ို့
လမ်းစပတွရှာပြွပတွွေ့ ရှပန ကဗပီခြစပါတယ။ ဆိုပတာို့ ကမဘာတကီ်းမှာ ဆိုတကပပရာကလာလို ို့

အသကပိုတိုလာတယဆိုတာ မဟိုတပါဘူ်း။ တကယက ဆင်းရတာပ ကာင ို့ က န်းမာပရ်းပစာငပရှ

ို့ ာကမှုပတွ၊
တို်းတကပနတို့ နည်းပညာပတွကို လကလှမ်းမမီတာ၊ က န်းမာပရ်းန ို့ ညီညွတတို့ ပတဝန်းက င/

စာ်းပသာကပနထင
ို ပို လူပနမှုဘဝ မရ ကတာပ ကာငသာ
ို့ ခြစပနတာပါ။

ဒီပနရာမှာ တရိုတက BGI ရ ို့ Co-Founder န ို့ CEO ပဟာင်း Jun Wang ပခပာတာပလ်းန ို့
အဆို်းသတြ ငပါတယ။ သူအဆ
ို့ ိုက လူတိုင်း ကိုယရ
ို့ ို့ ဗီဇတကီ်းကို Sequence ဆွဗပီ်းရလာတို့ Data ပတွန ို့

ကိုယက
ို့ ိုကိုယ Digital ပိုစပခပာင်းထာ်း ကပါတ။ို့ အဒ
ို့ က
ီ ပနတဆင ို့ ကွနပ ြူတာထမှာ ကိုယရ
ို့ ို့ ဒစဂ စတယ

ကိုယပွာ်းထညို့ထာ်းဗပီ်း လအ
ို ပတို့ အစမ်းပလို့က ငတာပတွ
ို့ (Simulation) လိုပဗပီ်း ကိုယကဘာနက
ို့ ိုကညီလ
ဘာနဆ
ို့ ို ကိုယကပအ
ို ဆငပခပ က န်းမာလဆိုတာမ ြုံ်း Precision Medicine or Tailored Made Medicine ကို

တကလှမ်းလရန
ို ို့ င
ို မယ လို ဆ
ို့ ိုထာ်းပါတယ။
 24

(အဒ
ို့ မ
ီ ှာ တပယာကက Sequencing ကိုနက စာ်းရတပတွ မ ာ်းတာပထာကခပပတာို့ သူက လာမယို့နှစ

အနည်းငယအတွင်းမှာ Whole Genome Sequencing ကို ပဒေါ်လာ ၁၀၀-၂၀၀ ပလာကန ို့

ရပအာငလိုပသွာ်းပါမယ
ို့ လို ခပန
ို့ ပခြထာ်းပါပသ်းတယ။)

#LongevityRevolution
 25

(၅) Shinya Yamanaka (ရငယာ ယာမာနာကာ)

လူသာ်းခတွေကိို မပနလညနိုပျိ ခစခရ်း ကကိ ်းပမ်းခပ်းသူ
၁၉၆၂ ြိုြွာ်း ဂ ပနနင
ို ငသာ်း။ အသက (၂၅) နှစအရွ ယ ၁၉၈၇ မှာ Kobe တကကသိုလကပန MD
ဘွွေ့ရြို့တယ။ ၁၉၉၃ မှာ Osaka City University Graduate School ကပန PhD ရြတ
ို့ ယ။ အဒ
ို့ ပ
ီ နာကပတာို့
National Osaka Hospital မှာ အရို ်းြွစတကိုဆရာဝနခြစလာြို့တာပပါ။ို့ သူပထမဆ
ို့ ို်းြွစတတို့ လူနာက
သူသူ
ို့ ငယြ င်းတပယာကရ ို့ ဦ်းပနှာကအတကတကို ြွစတြယရှာ်းရတယ။ အဒ
ို့ မ
ီ ှာ တခြာ်းကျွမ်းက င
ဆရာဝနပတွ မနစပိုင်းန ို့ ဗပီ်းတို့ ပကို့စကို တနာရီပက ာတအ
ို့ ထ ပအာငခမငဗပီ်းစီ်းခြင်း မရှလို ို့ စီနယ
ီ ာပတွက
“ဂ ာမာနာကာ” (ဂ ပနလို အရှု ပထိုပအတာ်းဆီ်းပကာင) ဆိုတို့ နာမညပခပာငပပ်းြြရ
ို့ တယ။
ပနာကပတာို့ ဆနြရနစစစကို က J. David Gladstone Institutes မှာ နှလို်းနပသွ
ို့ ်းပ ကာ
ဆိုငရာပရာဂါပတွ ပလို့လာြို ို့ Postdoctoral fellowship ရြတ
ို့ ယ။ သူမို့ န်းမကပတာို့
သူက
ို့ ိုပဆ်းကိုတဆ
ို့ ရာဝနခြစပစြ ငတယ။ သူကပတာို့ Nara Institute of Science and Technology မှာ
တွြကပါပမာကခရာထူ်းယူဗပီ်း မူလပငမဆလ (Stem Cell) သိုပတသနပတွ လိုပြို့တာ။ အဒ
ို့ ါပ ကာငလည
ို့ ်း
သူအပနန
ို့ ို့ (၂၀၁၂) ြိုနစ
ှ မှာ ပဆ်းပညာ နဘ
ို ယလဆိုကို ရရှြို့တာခြစပါတယ။
ဘာခတွေအထူ်းခထွေရာခတွေလိို ို့ ျီ်းမမြှင ို့ ရတာလ?
၂၀၀၆ မှာ သူဦ်းပဆာငတို့ သိုပတသနအြွွေ့က အရွ ယပရာကဗပီ်းသာ်း ကကကရ ို့ ကကကသာ်းဆလ
(Fibroblast) ကို မူလပငမဆလ (Stem Cell) အခြစ ခပနပခပာင်းသွာ်းပအာင ဓာတြွြန်းထမှာ
လိုပပဆာငြို့ ကတာ။ အဒ
ို့ လ
ီ ိုခပနပခပာင်းထာ်းတို့ မူလပငမဆလကို Induced pluripotent stem cell (iPS
Cells) လို နာမည
ို့ ပပ်းထာ်း ကတယ။ ဒီပကာငပတွက သပနေသာ်းမူလဆလ (Embryonic Stem Cells) ပတွန ို့
တပိုစတည်းပ။ Blastocyst (ြိုသိုတပို်းနမမ
ို့ ြုံ်းဥ သပနေပအာငဗပီ်းစ ဆလ) ရအပ
ို့ ိုင်းန သွ
ို့ ာ်းတူတယ။
သူတခပန
ို ို့ ပခပာင်းထာ်းတို့ iPS Cells ပတွက ြနောကိုယရ ို့ တခြာ်းဘယအပိုင်းက ဆလအခြစ
ခြစပါပစ ဆကလက တကီ်းထွာ်းရှငသနပစနင
ို တယ။ ဒါက ကကကရ ို့ ဆလပတွကို စမ်းသပပအာငခမငတာ။
ဆိုလိုတာက အရွ ယပရာကဗပီ်း ကကကရ ဆ
ို့ လ တြိုကို iPS Cells အခြစခပနပခပာင်းလိုကတယ။ ရလာတို့ iPS
Cells ပတွကို ကကကရ တခြာ်း
ို့ အပရခပာ်း၊ နှလ်းို ၊ အသည်း၊ အစရှသခြငို့ ကိုယလအ
ို ပတို့ ဆလခြစလာပအာင
ပိုသွင်းပပ်း (Differentiate) လိုပပပ်းလရတယ
ို ို့ ။
အဒ
ို့ ပ
ီ နာကပတာို့ သူတပတွ
ို ို့ ကကကတငမကပတာပ
ို့ လူရဆ
ို့ လကို စမ်း ကညို့ြတက
ို ို့ ြုံ်းစာ်းလာ ကတယ။
ကကကရဆ
ို့ လမှာ Transfection နည်းန ို့ လိုပလိုကရို အဆငပခပပပမယို့ လူဆ
ို့ လမှာက ပတာမ
ို့ ရပတာဘ
ို့ ူ်း။
ဒါပို့ ကာငို့ Transcription Factors ပတွသ်းို ဗပီ်း ပခပာင်းြတက
ို ို့ ြုံ်းစာ်းြို့ရတယ။ သူတပတွ
ို ို့ Transcription
Factors (၂၄) ြိုသို်းဗပီ်းစမ်း ကညို့ရာမှာ Adult Cells ကပန iPS Cells ပခပာင်းပပ်းနင
ို တို့ အဓက
Transcription Factors (၄) ြိုကို ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။ Sox2, Oct4, Klf4 န ို့ Myc တပပါ
ို ို့ ။ို့ ဒီ factor (4)
 26

ြိုကို ပြာထိုတစမ်းခပနင
ို ြလ
ို့ ို ို့ အဒ
ို့ ီ (၄) ြိုကို Yamanaka Factors လို ို့ အမညသမိုတပပ်းြတ
ို့ ယ။ သူလည်း
ပဆ်းပညာနဘ
ို ယလဆို ရသွာ်းတာပပါ။ို့ နဘ
ို ယဆိုအခပင နာမညပက ာ Breakthrough Prize (ဆိုပ က်း
ပဒေါ်လာ ၃ သန်း) အပါအဝင နာမညတကီ်းဆိုပပါင်း (၃၁) ြို ြ ီ်းခမငြ
ို့ ြို့ရတယ။
ဘာို့ခ ကာငမျာ်း
ို့ အာို့ခလာက ျီ်းခမမြှာက ကတာလ?
သူပတွွေ့ ရှတာက တကယအ
ို့ တကီ်းတကီ်း။ အရငက Stem Cell သိုပတသနနယပယမှာ
ကပလ်းပမွ်းလာရင မူလပငမဆလ (Stem Cell) ကို ကပလ်း ြ ကတကြုံ်းကပနယူဗပီ်း အပအ်းြန်းမှာ
သမ်းထာ်း ကတယ။ Cryopreservation ပပါ။ို့ အဒ
ို့ ီ ဝနပဆာငမှု ပြတစာ်းလိုကပသ်းတယ။
ဘာလသ
ို ို့ မ်းလဆို အ ကမ်းြ င်းပခပာရရင ပနာငတြ န ဒီကပလ်းတြိုြခို ြစလို ို့ ကိုသမှုလလ
ို ာရင အဒ
ို့ ီ
မူလပငမဆလ (Stem Cells) ကိုခပနယူဗပီ်း ကိုသပရ်းအတွက အသို်းြ နင
ို တယပပါ။ို့
ဆိုပတာို့ အြို ယာမာနာကာ ရ ို့ နည်းက ပမွ်းကင်းစ မူလပငမဆလ (Stem Cells) ကိုယူဗပီ်း
နှစအ ကာတကီ်း ကိုနက စာ်းရတပတွြ သမ်းစရာမလပ
ို တာဘ
ို့ ကိုယရ
ို့ လက
ို့ ရှအရွ ယပရာကဗပီ်း
ဘယဆလကိုမဆို မူလပငမဆလ (Stem Cells) အခြစပခပာင်းပအာင လိုပပပ်းနင
ို တို့ နည်းစနစပပါ။ို့
ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း လူသာ်းသမိုင်းမှာ အပရ်းတကီ်းပတွွေ့ ရှမှု မှတတိုငမို ဆို
ို့ ပတွ ြ ီ်းခမငို့ ကတာ။
ပနာကတြိုက သူပတွ
ို့ ွေ့ ရှမှုဟာ အထကကပခပာတို့ အပ ကာင်းပတွအတွကတငမကဘ ဇရာ န ို့
သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံပရ်း သိုပတသနလိုပပန ကသူပတွအတွကလည်း အငမတနမှ အပရ်းတကီ်းတို့
အပထာကပို့ခြစပစပါတယ။ ကိုယဆ
ို့ လပတွ ပမွ်းကင်းစအရွ ယ မူလပငမဆလအသွင
ခပနပခပာင်းနင
ို တယဆိုတာ အသကရှညနိုပ ြုံပရ်းအတွက တကယို့ လမ်းစတြိုပပေါ်လာတာပါပ? ဇရာပ ကာငို့
အိုမင်းလာတာပတွကို ဒီနည်းသို်းဗပီ်း ခပနလညနိုပ ြုံလာပစြို ို့ Cellular Reprogramming မှာ အပရ်းတကီ်းဆ်းို
ကဏ္ဍခြစလာပါတယ။
ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း ယာမာနာကာ ဟာ Kyoto University ရ ို့ iPS Cells သိုပတသန စငတာမှာ
ဒါရို ကတာခြစလာသလို၊ Gladstone Institute ရ ို့ အတကီ်းတန်းသိုပတသနပညာရှင၊ ကမဘာပက ာ UCSF ရ ို့
ြနောပဗဒ ပါပမာကခ န ို့ နင
ို ငတကာ မူလပငမဆလ သိုပတသနအြွွေ့ တကီ်း (ISSCR) ရ ို့ ဥကကဌ လည်း
ခြစလာြပ
ို့ ါတယ။ အြိုပနာကဆို်း ရာထူ်းကပတာို့ Cellular Aging ကို ပနာကခပနလှနပစြို ို့
ရညရွ ယတညပထာငြို့တို့ ဘီလ နာ သူပဌ်းတကီ်း (၂) ဦ်းခြစတို့ Jeff Bezos န ို့ Yuri Milner တို ို့ Alto Labs
(shorturl.at/HYPERLINK
"http://shorturl.at/dnrMS?fbclid=IwAR3as8UeiRBBDvaQmKuIx7_N5-
chgdmzHbBKCEyyQ_Rd1Tv7y0MywQn-wT4"dnrMS ) မှာ ဒါရို ကတာအြွွေ့ဝငနအ
ို့ ကပပ်း
တာဝနယူထာ်းပါတယ။
#Shinya_Yamanaka
27
 28

(၆) Deltacron တကယရိသလာ်း

ဒီရကပိုင်း Omicron ခမနမာခပည ထကကလာတအ
ို့ ြါ social media မှာ ပနာကထပ ပ ွေ့ နှလာတ
ို့ ို့
Deltacron ဆိုတို့ သတင်းတပိုဒက အာ်းလို်းကို စတညစသွာ်းပစခပနပါတယ။ ဘာတို့ Delta န ို့ Omicron
ပပါင်းထာ်းတို့ မ ြုံ်းစတပ
်‌ တွွေ့တယ ဆိုလာ်းပပါ။ို့ Delta က ခပင်းထနတယ ကမ်းတယ။ Omicron က Delta
ထက ကူ်းစကမှုနန
ှု ်း ၅ ဆ ပလာကပခို မနတယပခပာတယ။ ဆိုပတာို့ လူဗပန်းလို်‌ပ တွ်း ကညို့ရငပတာင
ကူ်းစကခမနဗပီ်း ခပင်းထနရင ပ ကာကစရာတကီ်းပနာ။
ဒီဇာတလမ်း ဘယကစသလ?
ဆိုကပရပစ တကကသိုလက ဗိုင်းရပပစပါရဂူ Leondios Kostrikis တက
ို ို့ ဇနနဝါရီ (၇) ရကပနမှို့ ာ
Delta ပရာ Omicron ပရာ ပပါင်းပနတို့ ဗိုင်းရပစ နမူနာတြိုကို Sequencing ဆွတာ ပတွွေ့တယပပါ။ို့ အဒ
ို့ ါကို
Deltacron လို ို့ သူတဘာသာ
ို ို့ ကငပွန်းတပပပ်းလိုကတယ။ ဗပီ်းပတာို့ အမ ာ်းခပညသူပလို့လာနင
ို ရနအလငှ
ို ို့ ာ
Public Database တြိုခြစတို့ GISAID မှာ Sequence ထက (၂၅) ြိုကို ၇ ရကပနမှို့ ာ upload
လိုပဗပီ်းတငလိုကတယ။ GISAID ဆိုတာ တကမဘာလို်းက ပညာရှင်‌ပ တွ Sequence ဆွဗပီ်းရလာတို့ data
ပ တွကို တကမဘာလို်းက ပလို့လာနင
ို ြို ို့ တငပပ်း ကတို့ database တြိုပါ။ က နတို့ (၂၇) ြိုကိုပတာို့
ပနာကရကအနည်းငယ ကာမှ ဆကတငတာပပါ။ို့
ဇနနဝါရီ (၈) ရကမှာပတာို့ Bloomberg သတင်းစာတကီ်းက အဒ
ို့ အ
ီ ပ ကာင်း
ဇာတလမ်းပရ်းတငလိုကပတာို့ တကမဘာလို်း အအ
ို ို့ ကကက
ို ို့ ကကက ခြစသွာ်းပရာ။
ဒါပပမယို့ ကျွမ်းက ငပညာရှငပတွရ ို့ တိုနခပန
ို့ မှုကလည်းခမနတယ။ ဒါမခြစနင
ို ဘူ်း။
သူတတတင
ို ို့ ထာ်းတို့ Sequence (52) ြို ကို ပလို့လာ ကညို့ပတာလ
ို့ ည်း မ ြုံ်းကွသစပစ
ို မပတွွေ့ရဘူ်းပပါ။ို့ Delta
န ို့ Omicron မ ြုံ်းစတ (၂) ပူ်းပပါင်းတို့ Recombination ပစ
ို လည်း မပတွွေ့ရဘူ်း။ ဒါပို့ ကာငို့
ဓာတြွြန်းမသနလ
ို့ ို ို့ (Lab Contamination) ပ ကာငို့ ဒီလအ
ို ပခြထွကတာ ခြစနင
ို တယလို ို့
မှတြ ကပပ်း ကတယ။
ဒီလိုမှတြ ကပပ်းတထ
ို့ မှာ WHO technical team က Krutika Kuppallia တလည
ို ို့ ်းပါတယ။
Kostrikis ကလည်း သူဆလ
ို ိုတာ Delta န ို့ Omicron ပပါင်းတို့ Super Variants ပတွွေ့တယလို ို့
မဆိုလိုဘူ်း။ သူကနဦ်း ယူဆတာက Delta ရ ို့ Spike မှာ အထွန်း (mutations) ခြစတာ Omicron န ို့
ပိုစသွာ်းတူတယလို ို့ ယူဆတယ။ ဒါပပမယို့ Deltacron လို ို့ နာမညပပ်းမတာပ ကာငို့ မီဒယ
ီ ာပတွ
အပကာကယူလွဗပီ်း ဒီပို်းမ ြုံ်းစတ (၂) မ ြုံ်းပပါင်းဗပီ်း ဆရာဆ
ို့ ရာတကီ်း တပကာငထွကပပေါ်လာသလလ
ို ို
ခြစကိုနတယလို ဆ
ို့ ိုပါတယ။
 29

ပနာကပတာို့ GISAID မှာ သူတငထာ်းတို့ Sequence ပတွကို ၇၂ နာရီအတွင်း

ခပနခြြုံတြ သွာ်းပါတယ။ ပနာကထပ ပသြ ာ စစပဆ်းမှုပတွ ခပနလိုပဦ်းမယပပါ။ို့ ဗပီ်းရင
သူပတွ
ို့ ွေ့ ရှြ ကပတွကို စစပဆ်းြြို peer
ို့ review လိုပပါမယ ဆိုပါတယ။
Covid Genomic ကျွမ်းက ငတို့ ပညာရှငပတွကပတာို့ ဓာတြွြန်း လွပြ ာမှု (Lab Error) လပ
ို ို့
ပကာကြ ကြ ကပါတယ။ ဒါကို Kostikis တက
ို ို့ လကြြ ငပိုမရပါဘူ်း။ ဒါပို့ ကာငို့ ပသြ ာခပနစစဗပီ်း peer
review လိုပမယဆိုတာပပါ။ို့
ဒီအခြစပ ကပပေါ် ကျွမ်းက ငသူပတွ ကာ်းမှာ အခမင (၂) မ ြုံ်းထွကပပေါ်လာတယ။ ပထမ အြွွေ့က
ပညာရှငမ ာ်းအပနန ို့ ဒီလမ
ို ြုံ်း်းတငမယ ပခပာမယဆိုရင ပသပသြ ာြ ာ စစစသငတယ
ို့ ။ ြိုငမာမှ
တငသငတယ
ို့ ပပါ။ို့ မဟိုတရင မ ြုံ်းစတသစ ဆိုတာန ို့ အစို်းရမ ာ်းက နယစပဝငထွက်‌ပ တွ ပတတာ
ဘာညာန အလို
ို့ ပပတွ ရှု ပသွာ်းမယပပါ။ို့
ဒိုတယတြွွေ့ကပတာို့ တငပါပစပပါ။ို့ အြိုလပ
ို ဝိုင်းသို်းသပအပခြရှာ မှာ်းရငခပငပပါ။ို့ ြိုလို
ကမဘာက
ို့ ပပရာဂါ (Pandemic) မှာ သတင်းအြ ကလက လကဦ်းြက
ို ို့ အပရ်းတကီ်းတယပပါ။ို့ ဒါကို
အရမ်းဝိုင်းပဝြနလိုကရင ပညာရှငမ ာ်းက သူတပတွ
ို ို့ တ
ွေ့ ာပတွကို တငြို ို့ လကတွနသွ
ို့ ာ်းရင တိုနခပန
ို့ ြပါ
ို ို့
ပနာကက သွာ်းနင
ို ပါတယပပါ။ို့
ဘာပခြစခြစ Delta န ို့ Omicron ပပါင်းထာ်းတို့ Deltacron ဆိုတို့
ပကာငတကီ်းပပေါ်ထက
ွ တယဆိုတာကပတာို့ မဟိုတပါဘူ်းတ။ို့ အရမ်းပ ကာကလန ို့ စို်း်းရမပန ကတာမ ြုံ်း
မခြစ ကြို Nature
ို့ မှာ တငခပထာ်းတာကို သငပလ
ို့ ာပအာင ကို်းကာ်းတငခပလိုကပါတယ။
ထပတို်း
ဗပီ်းြို့တို့ ၃-၄ ရကက UK မှာလည်းပတွွေ့တယ ဆိုဗပီ်း သတင်း်‌ပ တွ ထပပ လ
ွေ့ ာပါတယ။ UKHSA UK
Health Security Agency ကို ကို်းကာ်းတယဆိုဗပီ်း ပရ်းပန ကပပမယို့ UKHSA ထိုတခပနတို့ ပနာကဆ ို ်း
weekly report (11.2.2022) မှာ ပတာို့ မပါပါဘူ်း။ UKHSA ရ Twitter
ို့ မှာလည်း မ်‌ပတွွေ့သလို Covid န ို့
ပတသကရင up to date ခြစတို့ Virologists, Geneticist, န ို့ Epidemiologist ပ တွရ Twitter
ို့ account
ပတွမှာလည်း ပခပာဆိုပဆွ်းပနွ်းတာ မပတွွေ့ရပါဘူ်း။
 30

(၇) HIV ကိုသခပျာကကင်းမ င်း

၁၈ ပြပြာဝါရီ ၂၀၂၂
ဒီရကပိုင်း ထူ်းခြာ်းတို့ သတင်းတပိုဒက မူလပငမဆလ (Stem Cells) ကိုထ်းို န ို့ ကိုလိုကတာ HIV
ပရာဂါပပ ာကကင်းတယ ဆိုတို့ US က အမ ြုံ်းသမီ်းတကီ်းသတင်းပါပ။ အဓက ကိုတာက သူမရ ပသွ
ို့ ်းကငဆာ
ပရာဂါတမ ြုံ်း (Acute Myeloid Leukemia) ကိုကိုတာ။ ဒါမ ြုံ်းက သူမက (၃) ပယာကပခမာကပပါ။ို့ ပရှ ွေ့ မှာ
အမ ြုံ်းသာ်း (၂) ပယာက ဒီလိုပ ပသွ်းပရာဂါကိုရင်း တွဘကရှတို့ HIV ပါ ကိုသပပ ာကကင်းသွာ်းတယ။
အြို HIV ကိုသပဆ်းမပသာကရဘ (၁၄) လ ရှလာသညအထ HIV ပို်း ရှာမပတွွေ့ပတာပ
ို့ ါဘူ်း။
ဒါပို့ ကာငို့ အြိုလို ပသွ်းပရာဂါန HIV
ို့ တွပနတို့ အခြာ်း လူ (၂၅) ဦ်းပလာကကလည်း ဒီ Stem Cell Therapy န ို့
ကိုမှုြယူ ကြို ပစာင
ို့ ပန
ို့ ကတယဆိုပါတယ။
“ယိုပထာင၊ ပ ကာငမ” ဆတ
ို ို့ စကာ်းပိုအဆငခမ
ို့ ငရရင
ို့ အြိုအခြစပ ကက ယိုပရာ ပ ကာငပရာ
မတသ
ို့ ပဘာ။ ဒီပနရာမှာ (၂) ပိုင်းရှတယ။ လူနာက Acute Myeloid Leukemia + HIV ။ Acute Myeloid
Leukemia ကို ပိုမှန Stem Cell Therapy န ို့ ကိုတယ။ ရို ်းရို ်း Stem Cell နကို
ို့ သရင HIV က ပပ ာကစရာ
အပ ကာင်းမရှဘူ်း။ အြိုလို HIV တွဘကလူနာပတွအတွက HIV မကူ်းစကနင
ို တို့ (HIV resistant) ဗီဇရှတို့
Stem Cells ကိုထညို့ကိုလသာ
ို ို့ အြိုလို HIV ပပ ာကကင်းတာ ခြစပါတယ။
HIV ကိို ို နိင
ို တို့ ဗီဇရိသလာ်း?
ရှပါတယ။ HIV resistant gene ဆိုတာထက CCR5 ဆိုတို့ ဗီဇမှာ အထွန်းခြစတာပ ကာငို့
ခြစပါတယ။ တတက က ပခပာရရင CCR5-delta32 ဆတ
ို ို့ အထွန်းခြစတာပ ကာငဆ
ို့ ိုပါပတာ။ို့ CCR5 ဗီဇက
လူတိုင်းမှာရှပါတယ။ ပမ
ို ှနသူရို့ တာဝန
ို့ က HIV ပို်း လူရဆ
ို့ လထ ဝငတပ
ို့ နရာ လကြပရို တန်း (Receptor
Protein) ထိုတပပ်းပါတယ။ သူရှဗပီ်းပိုမှနအလိုပလိုပပနလို ို့ HIV ပို်းအတွက လူဆ
ို့ လထဝငြို ို့
အပခြြ စရာရှပနတာ။ သူ အထွန်း (mutation) ခြစဗပီ်း ပိုမှနအလိုပမလိုပနင
ို ပတာို့ HIV ပို်းအပနန ို့
လူဆ
ို့ လထ ဝငြို ို့ အပခြြ စရာပနရာမရှပတာဘ
ို့ အဒ
ို့ လ
ီ ူကို မကူ်းစကနင
ို ပတာပ
ို့ ါဘူ်း။ ဒါဟာ ဗီဇအထွန်း
(Gene Mutations) ပ ကာငို့ ရရှတို့ ပကာင်းက ြုံ်းပက ်းဇူ်းပါ။ ဒါပို့ ကာငို့ ဗီဇအထွန်း (Gene Mutations)
ခြစတိုင်း လူဒက
ို ပ
ခ ရာကတာ မဟိုတဘူ်း ပကာင်းက ြုံ်းလည်းရနင
ို တယ ဆိုတို့ ဥပမာပါပ။
CCR5 ဗီဇန ို့ ပတသကဗပီ်း စတဝငစာ်းစရာ ဆကစပတို့ အပ ကာင်းပလ်းပတွ
ဒီပနရာမှာပခပာခပြ ငပါတယ။ Northern European ပတွရ (၁)
ို့ ရာြိုငနှုန်းမှာ CCR5-delta32 ဆိုတို့ အထွန်း
ပါရှ ကဗပီ်း HIV resistant ခြစ ကပါတယတ။ို့ အထူ်းသခြငို့ Swedes ပတွမှာ
အမ ာ်းဆ်းို ပါ ကတယဆိုပါတယ။ သူတပတွ
ို ို့ မှာ Gene copy (၂) ြိုစလို်းမှာ (Homozygous)
အထွန်း(mutations)ခြစလို ို့ အြိုလို HIV ကို ြိုြနင
ို တာ။ အပြဆီကရတတ
ို့ ြို်‌၊ အပမဆီကရတတ
ို့ ြို (၂)
ြိုစလို်း ဒီအထွန်းပါမှ ြိုြနင
ို တာပါ။ အထွန်းက (၁) ြို ပိုမှနကတြိုဆို မကာကွယနင
ို ပါဘူ်းတ။ို့ ဒီလိုမ ြုံ်း
 31

ဗီဇအထွန်းပတွက ပရှ်းပြတ Viking ပတွက ဆင်းသကလာတယလို ို့ ဆိုပါတယ။

အပတာကပကာင်းသူပတွပနာ။ HIV ပ်းို ရှသူပတွန ို့ ကူ်းစကပစနင
ို ပလာကတို့ နည်းပတွန ို့ အြ နအ ကာတကီ်း
ထပတွွေ့ပနထင
ို ြို့ပပမယို့ ကူ်းစကြရခြင်းမရှပတာို့ ဗီဇပတွ စစ ကညို့ ကရင်း သလာရတာ။
ပနာကဆကစပတြိုက ဒီ ဗီဇအထွန်းပ ကာငို့ ဆိုတာသလာပတာို့ တရိုတ သပပပညာရှင Dr He က
ဗီဇခပြုံခပငပရ်း နည်းလမ်းန သပနေ
ို့ သာ်းပလာင်းမှာ CCR5 gene ကို ြ ကလိုကတယ။ သူရည
ို့ ရွ ယြ ကက HIV
မဘပတွ ကပလ်းယူတအ
ို့ ြါ ကပလ်းမှာ HIV မကူ်းပအာငလဆ
ို ို့ ိုပါတယ။
အဒ
ို့ မ
ီ ှာ ၂၀၁၈ ြိုနစ
ှ က ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့ (CCR5 gene ခပြုံခပင) လိုလို န ို့ နန ဆိုတို့
အမာပလ်းပမွ်းနင
ို ြို့တယ။ ဒါပပမယို့ တကမဘာလို်းက က ငဝတ
ို့ ပညာရှငပတွက သကရှသပနေသာ်းဆလကို
ခပြုံခပငဗပီ်း ကပလ်းယူတာ မလိုပြို ို့ က ငဝတ
ို့ န ို့ တာ်းထာ်း ကတာကို်း။ အဒ
ို့ ါပ ကာငပ
ို့ တရိုတအစို်းရက သူက
ို့ ို
စစဆ်းဗပီ်း ပထာငဒဏ (၃) နှစန ို့ ပငွဒဏ ြ မှတြို့ပါတယ။ ပနာကပိုင်းမှာပတာို့ ဒီကပလ်း (၂)
ပယာကအပ ကာင်း တတက က မ ကာ်းရပတာပ
ို့ ါဘူ်း။ MIT technological review က
သတင်းတပိုဒမှာပတာို့ သူရ ို့ ဗီဇခပြုံခပငမှုက အခပညို့ဝမပအာငခမငဘူ်းလို ို့ ြနမှို့ န်းထာ်းတာပတာို့
ပတွွေ့လိုကရပါတယ။
(CCR5 mutation လပ
ို HIV resistant ခြစပစတို့ ပနာကထပ ဗီဇတြိုကပတာို့ TNPO3 mutation
လဆ
ို ို့ ိုပါတယ။)
ဆိုပတာို့ ဒီလိုဗီဇအထွန်း တစိုလို်းပါတလ
ို့ ူရ ို့ မူလပငမဆလ (Stem Cells) ကိုသလိုကလသာ
ို ို့
ပသွ်းကငဆာပရာဂါ (Acute Myeloid Leukemia) ကိုကိုသရင်း HIV ပါ ကိုသပပ ာကကင်းသွာ်းတာ
ခြစပါတယ။
32
 33

(၈) လူတခယာကတည်းကခန က‌ခလ်းယူလရနိ

ိို ို့ င
ို မလာ်း?
အခရမပာ်းဆလကခန သခနေသာ်းခလာင်းဆ ဖနတီ်းမ င်း
က ပနာတို ို့ လူသာ်းတပယာကခြစြို ို့ သမာ်းရို ်းက နည်းလမ်းမှာ က ာ်းနမို့ လငဆကဆ
သဝါသခပြုံရတယ။ က ာ်းဘကက အြိုသိုတပို်း (Sperm) န ို့ မဘကက မမ ြုံ်းဥ(Egg) တို ို့
သာ်းဥပပနမှာပတွွေ့ ကဗပီ်း သပနေပအာငတာပပါ။ို့ အဒီသပနေပအာငဗပီ်း ဥပလ်းက တစတစတကီ်းထွာ်းလာတယ။
မြငသာ်းအမ (Uterus) မှာတွယကပဗပီ်း သပနေသာ်းပလာင်း(Embryo) ခြစလာတယ။ ဆိုပတာို့ သနစွမ်းတ၊ို့
မ ြုံ်းပအာငတို့ သိုတပို်း တို ို့မ ြုံ်းဥ တလ
ို ို့ အ
ို ပသလို ဒီ (၂) မ ြုံ်းပတွွေ့ဆိုြို ို့လည်းလအ
ို ပတယ။ သူတပတွ
ို ို့ ွေ့ဆိုနင
ို တို့
အြ နကလည်း တိုပတာင်းတာပ ကာငို့ ြ နသာ်းကိုကခြစြို ို့ လအ
ို ပခပနတယ။ ဒါက သမာ်းရို ်းက မ ြုံ်းပွာ်း
(Reproduction) တန
ို့ ည်းလမ်းဆိုပါပတာ။ို့
ပနာကတနည်းကပတာို့ ြနပပနသပနေသာ်းနည်းပညာ လပြေါ်
ို ို့ တို့ IVF နည်း။ ပိုမှနသဝါသခပြုံတို့
နည်းလမ်းန ို့ မရလပသာ
ို ို့ လည်းပကာင်း၊ မယူြ ငလပသာ
ို ို့ လည်းပကာင်း ဒီြနပပနသပနေသာ်းနည်းန ို့
ကပလ်းယူ ကတယ။ အပမရကမှာ (၂) ရာြိုငနှုန်းပလာကက ဒီြနပပနသပနေသာ်းနည်းန ယူ
ို့ ကတယဆိုတယ။
သူကပတာို့ သဝါသခပြုံစရာမလိုဘ်းူ ။ ြြငဘက က သိုတပို်းထိုတယူတယ။ (တြ ြုံွေ့က ပတာို့
ပယာက ာ်းမယူဘ ကပလ်းပမွ်းြ ငတအ
ို့ ြါ/ ပယာက ာ်းဘကက ြ ြုံွေ့ယွင်းဗပီ်းကပလ်းမရနင
ို တအ
ို့ ြါ Sperm
Bank ကတဆငို့ သိုတပို်းအလှူရှငဆီက သိုတပို်းထိုတယူ ကတယ။) မြငဘကက မ ြုံ်းဥထိုတယူတယ။ အဒ
ို့ ီ
(၂)ြိုကို Test Tube ထမှာ သပနေပအာငပစတယ။ သပနေပအာငဗပီ်းသာ်းဥ (Fertilized Egg) ကိုမှ
ကပလ်းယူမယို့ မြငရ ို့ သာ်းအမထ (ဒါမှမဟိုတ) အငှာ်းကိုယဝနပဆာငမယို့ အမ ြုံ်းသမီ်း (Surrogate
Mother)ရ သာ်းအ
ို့ မထ ထညို့ပပ်းဗပီ်း ၉ လလွယ၊ ဆယလြွာ်း ကိုယဝနပဆာငဗပီ်း ကပလ်းယူ ကတာပပါ။ို့
ဒီနည်းစနစမှာပတာို့ သူသက
ို့ ဆိုငရာ နင
ို ငအလိုက သိုတပို်းလှူတာ၊ IVFလိုပပဆာငတာ၊
အငှာ်းကိုယဝနပဆာငတာ စတအ
ို့ ဆငလ
ို့ ိုကမှာ ဥပပဒ၊ စည်းမ ဥ်း၊ စည်းကမ်းန က
ို့ ငဝတ
ို့ ပတွရှ ကတယ။
ပဘာလ်းို သမာ်း စီပရာနယလဒ ို ဆိုလည်း IVF + Surrogate Mother နည်းန ို့ သူသာ်းက
ို့ ို်‌
ပ မွ်းထာ်းတယ။ အဒ
ို့ က
ီ ပလ်းပအာကက အမာပလ်းဆိုလည်း သူန ို့ သူမို့ န်းမ ပဂ ာဂ ီနာ တရ
ို ို့ ို့ သိုတပို်းန ို့
မမ ြုံ်းဥ ကို IVF လိုပဗပီ်း အငှာ်းကိုယဝနပဆာင((Surrogate Mother)) န ပမွ
ို့ ်းထာ်းတယဆိုပါတယ။
ဗပီ်းြို့တလ
ို့ ကပ ပဘာလဝိုဒနာမညပက ာ ပရယကာ ြ ြုံပရာ တို ို့ ဇနီ်းပမာငနှလည်း ဒီနည်းနပို့
ကပလ်းပမွ်းလိုက ကတယ။ ပရှ်းရို ်းစွမ ာ်းတို့ အန္ယမှာဆိုပတာို့ ကိုယရင
ို့ ပသွ်းကိုယတိုင
ကိုယဝနမပဆာငလို ပဝြန
ို့ မှုပတွန ရင
ို့ ဆိုငလိုကရပါတယ။
ပနာကဆို်းနည်းပညာကပတာို့ မူလပငမဆလ (Stem Cell) နည်းပညာဆိုရမယထငတယ။
ဒါပပမယို့ ဒီနည်းလမ်းကို က ငဝတ
ို့ အရတာ်းထာ်းလို ို့ အြိုြ နထ ကပလ်းပမွ်းတအ
ို့ ထ မသွာ်းနင
ို ပသ်းပါဘူ်း။
 34

ဒီနည်းက ၂၀၁၂ မှာ ပဆ်းပညာနဘ

ို ယဆိုရှသွာ်းတို့ ဂ ပနတကီ်း ရှငယာ ယာမာနာကာ ရ ို့ iPSC (induced
Pluripotent Stem Cell) နည်းပညာကို အပခြြထာ်းတာပါ။
ရှငယာ ယာမာနာကာ ပ ကာင်း (https://tinyurl.com/bdx4v36j)
၂၀၂၁ မတလက (မီြ ီဂန တကကသိုလ န ို့ မိုနာရ
ို့ ှတကကသိုလ) က သိုပတသနအြွွေ့ (၂) ြွွေ့ သီ်းခြာ်းစီ
စာတမ်းတငသွင်းြို့ ကတာခြစပါတယ။ ဒီ (၂) ြွွေ့စလ်းို က လူတပယာကရ ို့ အပရခပာ်းဆလ ကို
မူလပငမဆလပခပာင်းဗပီ်း သပနေပအာငဗပီ်းဆလ (Blastocyst) အခြစပခပာင်းြို့ ကတာပါ။
ပအာငခမငတယလလည
ို ို့ ်းဆိုပါတယ။ ဒါကို Reverse Engineered နည်းလပြေါ်
ို ို့ ကတယ။
ဘယလိလ
ို ပ
ို လ?
လူအပရခပာ်းဆ
ို့ လကို ခြစယူဗပီ်း အထူ်းဓာတိုပဆ်းရညစမလိုကပါတယ။
အဒ
ို့ အ
ီ ြါမှာအပရခပာ်းဆလဟာ မူလပငမဆ(Stem Cell) အပခြအပနကိုပရာကသွာ်းတာပါ။ ရလာတို့
မူလပငမဆ(Stem Cell) ကို ဆလပမွ်းခမြူတို့ ြနခပာ်းဝိုင်းပပေါ်မှာ လိုအပတအ
ို့ ာဟာရပတွန ို့
ပမွ်းခမြူလိုကတအ
ို့ ြါ သပနေသာ်းပလာင်းပတွ အပစာဆို်းပိုင်းမှာပတွွေ့ရတို့ ဆလအမ ြုံ်းအစာ်း (၃)မ ြုံ်းအခြစ
ပခပာင်းလခြစထွန်းလာတာပတွွေ့ရပါတယ။
ပိုမှနဆိုရင သတတဝါပတွမှာ မူလပငမဆလ (Stem Cell) ကတဆငို့ အခြာ်း အပရခပာ်း/အသည်း/
ဦ်းပနှာက/ အစရှတဆ
ို့ လပတွ ပခပာင်းလထိုတပပ်းရတာ။ အြိုက သဘာဝက ပခပာင်းဗပီ်းသာ်း
အ်‌ပရခပာ်းဆလကို မူလပငမဆလ ခြစပအာငခပနပခပာင်းဗပီ်း သပနေပအာငဗပီ်းဆလ(Blastocyst))
ပခပာင်းယူတာဆိုပါပတာ။ို့ ဒီ ပခပာင်းထာ်းတို့ သပနေပအာငဗပီ်းဆလ(Blastocyst) ဟာ သာမန
အပြသိုတပို်း+အပမမ ြုံ်းဥ ကပနရတို့ သဘာဝ (Blastocyst) န ို့ တပိုစတည်းတူပါတယတ။ို့
ကပလ်းတကီ်းထွာ်းလာရင ပနနင
ို ြို အြ
ို့ င်း (Placenta) အတွက ဆလပတွပါ ပါရှတယလဆ
ို ို့ ိုပါတယ။
တကယတမ်း ဒီနည်းန ို့ ၂၀၁၈တိုန်းက ကကကကိုစမ်းသပဗပီ်း ကကကပပါကပလ်းရတအ
ို့ ထ
ပမွ်းခမြူဗပီ်းပါဗပီ။ လူမှာပတာို့ က ငဝတ
ို့ အရ တကမဘလာလို်း အြိုလိုစမ်းသပတို့ Artificial Baby တို ို့Genetic
Engineering Baby တက
ို ို့ ို သပနေသာ်း (၁၄) ရကရသညအထပ တကီ်းထွာ်းြွငခပြုံ
ို့ ထာ်းတာပ ကာငို့
ဆကလကစမ်းသပြွငမရပါဘူ
ို့ ်း။
ဆိုပတာို့ ဒီနည်းသာပြ ာပမွွေ့ ဗပီ်း ခြစထွန်းပအာငခမငမယ၊ က ငဝတ
ို့ ပတွအရ ြွငခပြုံ
ို့ မယဆိုရင
လူတပယာကခြစလာြို ို့အပြ (သမဟို
ို ို့ တ) အပမ မလပ
ို တာတ
ို့ သ
ို့ ပဘာပပါ။ို့ မမမ ြုံ်းဗီဇ ပါတို့ သာ်းသမီ်းရြို ို့
အမပထာငသာ်းပမွ်းခပြုံတာ၊ သိုတပို်း/မမ ြုံ်းဥ အလှူြတာပတ ွ လိုပစရာမလပ
ို တာပ
ို့
ကိုယအ
ို့ ပရခပာ်းဆလပလ်း ခြစယူဗပီ်း ကပလ်းြနတီ်းလရမယို့
ို ို့ သပဘာဆိုပါပတာ။ို့
သမာ်းရို ်းက လငဆကဆ ကပလ်းယူရာကပန၊ သိုတပို်းနမမ
ို့ ြုံ်းဥ တစိုရှရို န ို့ လငဆကဆစရာမလ၊ို
ကိုယဝနပဆာငစရာမလိုပ ကပလ်းယူတအ
ို့ ထ နည်းပညာထွန်းကာ်းလာြတ
ို့ ယ။ အဒ
ို့ က
ီ တဆငို့ သိုတပို်းတို ို့
 35

မမ ြုံ်းဥတပတာင
ို ို့ မလိုပတာဘ
ို့ လူတပယာကတည်းရ ို့ ဆလတမ ြုံ်းမ ြုံ်းကပန ကပလ်းယူလရတ
ို ို့ အ
ို့ ထ
နည်းစနစပတွ တို်းတကလာြို့တာပခြစပါတယ။
 36

(၉) ၂၁ ရာစို ဇီဝနည်းပညာ နင ို့ အမျိ ်းသာ်းလမို ခရ်း

21st Century Biotechnology Vs National Security

ယူကရန်းမှာရှတို့ အပမရကန အပထာကပို့ ဇီဝဓာတြွြန်းမ ာ်းန ို့ ရိုရှာ်းစွပစွြ က ပတသကဗပီ်း
ဇီဝနည်းပညာကို စစပရ်းဘက အသို်းြ ြို တက
ို့ ြုံ်းပမ်း ကတအ
ို့ ပ ကာင်း ယြငပရ်းထာ်းတို့ ပဆာင်းပါ်း
ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) ဆိုတို့ အသူ်းနှုန်းကို ၁၉၁၉ ကတည်းက ဟနပဂရီ အငဂ ငနီယာ Karl
Ereky ဆိုသူက စတငသို်းစွြို့တယဆိုပါတယ။ ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) ဆိုတာ
လူသာ်းပတွအသို်းခပြုံြို ို့ သကရှပတွ(Living Organisms) ကို အဆငခို့ မငတ
ို့ ငခပြုံခပင အသို်းြ တို့
ဘာသာရပတြိုခြစပါတယ။
ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) နယပယဟာ အရမ်းက ယပ ပ
ွေ့ ါတယ။ ဒီဘာသာရပဟာ
ပမာလီက ြူ်းဇီဝပဗဒ (molecular biology), ဇီဝဓာတိုပဇဒ (biochemistry), ဆလဇီဝပဗဒ (cell biology),
သပနေသာ်းပဗဒ (embryology), မ ြုံ်းဗီဇ (genetics), န ို့ အဏိုဇီဝပဗဒ (microbiology) စတို့
ဘာသာရပပတွအပပေါ်မှာ အပခြြဗပီ်း ခြစပပေါ်လာတို့ ဘာသာရပတြိုခြစပါတယ။ ဒီဘာသာရပကိုပတာို့
ပဆ်းပညာ၊ စိုကပ ြုံ်းပရ်း၊ ပမွ်းခမြူပရ်း၊ စကမှုထတ
ို ကိုန၊ သဘာဝပတဝန်းက င ထန်းသမ်းပရ်း
စတန
ို့ ယပယပတွမှာ တွငတွငက ယက ယ အသို်းခပြုံပန ကပါတယ။ ယြို ပနာကပိုင်းမှာပတာို့
ပနရာပပါင်းစမ
ို ှာ အသို်းခပြုံလာတာ ပတွွေ့ရဗပီ်း နင
ို ငတကာ ကာကွယပရ်း အြန်းကဏ္ဍပတွမှာပါ စတဝငတစာ်း
သိုပတသနခပြုံ အသို်းြ လာ ကတာပတွွေ့ရပါတယ။
၁၉၂၇ အလကဇနန္ာ်း ြလမင်း ပနနငဆလင တီထင
ွ မှုမှ အစခပြုံဗပီ်း ၁၉၅၃ ဒီအနပအ တညပဆာကပို
သရှလာဗပီ်းပနာကပိုင်း ပဆ်းပညာနယပယတွင ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) အသို်းြ မှုသည
အရှနအဟိုန ခမငတ
ို့ ကလာြသ
ို့ ည။ ပရာဂါရှာပြွပြာထိုတခြင်း၊ ကာကွယခြင်း၊ ကိုသခြင်း တအခပင
ို ို့ လူ ို့
ဗီဇမ ာ်းကို သကရှ ဆလထအထ ဝငပရာကခပြုံခပငနင
ို စွမ်းရှသညအထ ပအာငခမငြို့ ကသည။
စိုကပ ြုံ်းပရ်းနယပယတွငလည်း အပငမ ာ်း မ ြုံ်းစပခြင်း မှစ၍ အရွ ယအစာ်း၊ ပါဝငပသာ
အဟာရဓာတ တက
ို ို့ ိုပါ ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) အသို်းခပြုံဗပီ်း ခပြုံခပငပခပာင်းလ နင
ို ြို့ ကသည။
အထငရှာ်းဆို်း ဆလ
ို င Golden Rice Project ပငခြစသည။ ၅ နှစပအာက ကပလ်းငယမ ာ်း အာဟာရ
ြ ြုံွေ့တခို့ ြင်းမှ ကာကွယနင
ို ရန ပရာက
ို့ ြလာ်း ပြာငပဒ်းရှင်းက ၁၉၈၂ မှာအစခပြုံသိုပတသနလိုပြို့ဗပီ်း ၂၀၀၀
ဝန်းက ငြနက
ို့ စတငစမ်းသပစိုကပ ြုံ်းြို့သည။ ဗိုကတာမင ပအ ပမ
ို ို ကကယဝပသာ ဆန ထိုတလိုပရန
သာမာန စပါ်းမ ြုံ်းထတွင Beta Carotene gene ထညသ
ို့ ွင်းပပ်းခြင်းလိုပငန်းခြစသည။ ထအခပင
ို ို့
ပခပာင်းြူ်းပငမ ာ်း ပ်းို က ခြင်းမှ ကာကွယရန Bacillus thuringiensis Gene ပပါင်းထညသ
ို့ ညို့ စီမကန်းလည်း
ပအာငခမငြို့သည။
 37

ပမွ်းခမြူပရ်းလိုပငန်းနယပယတွငလည်း နစာ်းနွ
ို ို့ ာ်းမ မ ာ်းတွင လူအတွကသငပ
ို့ လ ာပသာ HLZ
ကသ
ို့ ဗီ
ို ို့ ဇမ ာ်း ပပါင်းထညခို့ ပြုံခပငဗပီ်း လူနင
ှ အ
ို့ နီ်းစပဆ်းို တူညီပသာ နရည
ို ို့ ထိုတလိုပနင
ို ပသာပ ကာငို့ infant
formula နမှု
ို ို့ နမို့ ာ်းထကအစွမ်းထကဗပီ်း ကပလ်းငယမ ာ်း ြိုြအာ်းစနစကိုလည်း ပကာင်းမွနပစပါသည။
အခြာ်းတြကတွငလည်း အသာ်းတို်းပမွ်းခမြူပရ်းလိုပငန်းမ ာ်းတွင လူအတွက ပကာင်းမွနပသာ
ပရို တင်းဓာတမ ာ်း ပါဝငပရ်း ဗီဇခပြုံခပင ပမွ်းခမြူလာ ကသည။ လတတပလာ သတင်းမ ာ်းတွင စငကာပူ
သည တရ စဆာန အပကာငလိုက ပမွ်းခမြူခြင်းမခပြုံဘ ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) သ်းို ဗပီ်း
ဆလပမွ်းခမြူကာ Bioreactor မ ာ်းခြငို့ အသာ်းထိုတလိုပနင
ို ဗပီဟို ပ ကခငာြို့ြ်းူ တယ။
စကမှုထတ
ို ကိုန ကဏ္ဍမ ာ်းတွငလည်း ဘီယာကသ
ို့ ို ို့ စာ်းပသာကကိုန လိုပငန်းမ ာ်းမှအစခပြုံ၍
အဝတအထညအတွက ပို်းြ ညမျှငထိုတပသာ လိုပငန်းမ ာ်းအထ ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) ကို
အသို်းခပြုံလာ ကပါသည။
သဘာဝပတဝန်းက င ထန်းသမ်းပရ်းနယပယတွငလည်း ပငလယသမိုဒရ
္ ာ ထမှာ ပရနယိုြတမှုလို
ညစညမ်းမှုပတွ ပထာကလှမ်းနင
ို ြို ို့ Biosensor ပတွတီထင
ွ တပဆငတာမ ြုံ်း ယိုြတတို့ ညစညမ်းမှုပတွ
ခပနလညသနစင
ို့ ြို ို့ Microbes ပတွ ခပြုံခပငအသို်းခပြုံတာမ ြုံ်းပတွ လိုပလာ ကပါတယ၊ ယြိုဆိုလ င Fossil
Fuel မ ာ်းပလ ာန
ို့ ည်းလာခြင်းပ ကာငို့ Biofuel မ ာ်း အစာ်းထ်းို အသ်းို ြ နင
ို ြို ို့ သိုပတသနခပြုံ ကရာ ၂၀၅၀
ြနတွ
ို့ င လကရှတကမဘာလို်း အသို်းခပြုံမှုရ ၂၅
ို့ ရာြိုငနှုန်းအထ အစာ်းထ်းို သို်းစွနင
ို ြို ပမျှ
ို့ ာမှန်းထာ်း ကသည။
တကယပတာို့ ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology) ရယလို ို့ စတငသို်းစွခြင်းမခပြုံမီ ပထမ
ကမဘာစစကတည်းက ဒီဘာသာရပရ ို့ သပဘာတရာ်းပတွ နည်းပညာပတွကို စစဘကမှာ
အသို်းြ ြို့ ကပါပသ်းတယ။ ၁၉၁၇ မှာ UK က Chaim Weizmann ဟာ Clostridium acetobutylicum
အသို်းခပြုံဗပီ်း ပြာကြွပရ်းပစစည်းထိုတလိုပရာမှာ အသို်းခပြုံတို့ Acetone ပတွ ထိုတပပ်းြပ
ို့ ါတယ။
မ ာ်းမ ကာမီကလည်း စစဘကတွင Bioweapon ဟိုပြေါ်ပသာ ပ ကာကမကြွယ ဇီဝလကနကမ ာ်း
တီထင
ွ လာ ကသည။ လူသာ်းမ ြုံ်းနွယမ ာ်း ထြိုကပ ကစီ်းနင
ို သခြငို့ ယင်း Microorganism မ ာ်းကို
စစပွတွငအသို်းြ ခြင်းကိုလည်း အခပင်းအထနကနသတ
ို့ လာ ကသည။ အြ ကပမှာက အိုပစိုမ ာ်းသည
ကူ်းစကခမနဗပီ်း ပရာဂါခပင်းထနပစနင
ို ပသာ Microorganism ကို ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology)
လိုအပသလခို ပြုံခပငကာ ပစမှတမ ာ်းကို တိုကြိုကရနတကြုံ်းစာ်းလာ ကသည။
ထပ
ို ို့ ကာငို့ ပြတမီ တပမပတာအသီ်းသီ်းကလည်း ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology)
နှငပ
ို့ တသကပသာ သူပတသန ဓာတြွြန်းမ ာ်း တညပထာငကာ ဇီဝအြ ကပမှာကမ ာ်းရနမှ
ကာကွယတိုနခပန
ို့ နင
ို ရန ပငွကိုနပ က်းက ြကာ တကြုံ်းစာ်းသိုပတသန ခပြုံလာ ကသည။ နင
ူ ငအမ ာ်းစိုကလည်း
Bioterrorism ကို National Security အခြစသတမှတ၍ ကာကွယတိုနခပန
ို့ နင
ို ရန မဟာဗ ြူဟာမ ာ်း
ြ မှတထာ်း ကသည။ အမှနဆိုရလ င Bioterrorism သည အလွနသမပမွွေ့သည။ ပြတမီ ဇီဝနည်းပညာ
 38

(Biotechnology) နှငပ
ို့ တသကပသာ သူပတသန ဓာတြွြန်းမ ာ်း ခြငပြာ
ို့ ထိုတနင
ို ခြင်း မရှလ င
တိုကြိုကြရမှန်းပင မသနင
ို ပပ။ အြ န ကာလာဗပီ်း ထြိုကဆို်းရှု ်းမှုမ ာ်းလာမှသာ သတထာ်းမနင
ို သည။
ထပ
ို ို့ ကာငို့ လ ငလ ငခမနခမန ထန်းြ ြုံပ ကာကွယ တိုနခပန
ို့ နင
ို ရန ဇီဝနည်းပညာ (Biotechnology)
သိုပတသန ဓာတြွြန်းမ ာ်း တညပထာငကာ စဥဆကမခပတ ပစာငို့ ကညို့ကင်းပထာကြို ို့
တကြုံ်းစာ်းလာ ကပါတယ။
တရိုတအမ ြုံ်းသာ်း ကာကွယပရ်း တကကသိုလရ ို့ ဥကကဌပဟာင်း Zhang Shibo က Modern
Biotechnology တခြည်းခြည်းတို်းတကလာမှုဟာ တိုကြိုကပရ်းအစွမ်းပတွပိုထကလာနင
ို ပ ကာင်း၊
ပနာကအပိုင်း Specific Genetic Attack လပြေါ်
ို ို့ တို့ မ ြုံ်းဗီဇအိုပစိုတြိုြိုကို ပစမှတထာ်းဗပီ်း တတက က
တိုကြိုကနင
ို တာမ ြုံ်းအထ လိုပလရလာန
ို ို့ င
ို ပ ကာင်း သူစာအို
ို့ ပမှာ ထညသ
ို့ ွင်းပရ်းသာ်းြပ
ို့ ါတယ။ ၂၀၁၇
ြိုနစ
ှ မှာ PLA ရ ို့Science of Military Strategy Textbook စာအိုပတွင ၄င်း Specific Genetic Attack
အပ ကာင်းကိုပြာခပြို့တယ။
၂၀၁၆ ြိုနစ
ှ တွင တရိုတ တပမပတာ Academy of Military Medical Science ရ PhD
ို့ research
dissertation တွင “Research on the Evaluation of Human Performance Enhancement
Technology,” ပြါင်းစဥတြိုပါဝငြို့သည။ ၄င်းစာတမ်းတွင CRISPR ဗီဇနည်းပညာသည တပြွဝ
ွေ့ ငမ ာ်းရ ို့
တိုကြိုကပရ်းစွမ်းပဆာငရည ခမငတ
ို့ ငနင
ို ရန နည်းလမ်း (၃) ြိုထမှ တြိုခြစသညဆိုသည။ တပြွွေ့ဝငမ ာ်း
ကို့ြိုငမှု၊ တိုကပွဝင အသငခို့ ြစပစမှု၊ တိုကပွအတွင်း လ ငလ ငခမနခမန မှနမှနကနကန
ဆို်းခြတလိုပကိုငနင
ို မှု စသညတက
ို ို့ ို ခမငတ
ို့ ငရန ဇီဝနည်းပညာသ်းို တကြုံ်းစာ်းလာ ကသည။
မ ကာြင ၂၀၂၀ ဒီဇငဘာတိုန်းလတိုန်းကလည်း အပမရကန ပထာကလှမ်းပရ်းထပတန်းအရာရှ
John Ratcliffe က တရိုတဟာ CRISPR ဗီဇနည်းပညာ အသို်းခပြုံဗပီ်း Captain America ရိုပရှငထကလို
Super Soldier ပတွခြစပအာင စမ်းသပမှုပတွ ခပြုံလပ
ို ပနတယလို စွ
ို့ ပစွြို့ပါတယ။
တရိုတတပမပတာရ ို့ ဇီဝနည်းပညာအသ်းို ြ မှုမ ာ်းကို တနခပနယှဥဗပြုံငနင
ို ြို ို့ ပငတဂွနကလည်း
၄င်းတို ို့ ဉာဏရညတိုနည်းပညာ Artificial Intelligence (AI) ကို အဓကထာ်းရင်းနှ်းီ ခမြုံပနှပနရာမှ
Biotechnology ကိုပါ AI နည်းပညာနှငို့ ပပါင်းစပ အသ်းို ခပြုံနင
ို ရန မဟာဗ ြူဟာမ ာ်း ြ မှတလာ ကသည။
ထအခပင
ို ို့ စစပွမ ာ်းအတွင်း ထြိုကဒဏရာမ ာ်းကို လ ငလ ငခမနခမန ကိုသပပ ာကကင်းနင
ို ရနလည်း
Stem Cell သိုပတသနမ ာ်း ခပြုံလပ
ို ပန ကသည။ က ညဆန၊ ဗို်းဆ၊မိုင်းစ အစရှသညတပ
ို ို့ ကာငို့ ရရှလာပသာ
အပရခပာ်းဒဏရာမ ာ်းကို အြ နတိုအတွင်း ခပနလညပကာင်းမွနနင
ို ပစပရ်း Stem Cell ခြငို့
ခပနလညကိုသနင
ို ရန ဦ်းတည ကသည။
တြကတွငလည်း စစပွတွင်း ထြိုကဒဏရာမ ာ်းပ ကာငို့ ပသွ်းထွကလွနကာ ပသဆို်းရခြင်း နှငို့
ဒဏရာပို်းဝငဗပီ်း ပသဆို်းရခြင်း တသည
ို ို့ အမ ာ်းဆို်းခြစ ကသည။ ပသွ်းထွကလွနဗပီ်း
ပသွ်းအပခမာကမ ာ်းဆို်းရှု ်းမှုကိုပခြရှင်းရန လိုအပပသာပသွ်း အြ နမီသွင်းပပ်းနင
ို ပရ်း သညအပရ်းတကီ်းသည။
 39

ထပ
ို ို့ ကာငို့ အပမရကန စစဘကအဆငခို့ မငသ
ို့ ပ
ို တသန စီမကန်း DARPA က Blood Pharming
Project ကို ဇီဝနည်းပညာ သို်းကာ ဓာတြွြန်းအတွင်း လူပသွ
ို့ ်း (Human Blood) ကို
တီထင
ွ နင
ို ရနတကြုံ်းပမ်းြို့သည။ ထက
ို သ
ို့ ို ို့ ပသွ်း ကို တီထင
ွ နင
ို ခြင်းအာ်းခြငို့ စစပခမခပင ဒဏရာမ ာ်းပ ကာငို့
ပသွ်း ဆို်းရှု ်းမှုမ ာ်းကို အလွယတကူခပနလည မခြညတ
ို့ င်းနင
ို သခြငို့ အသကဆို်းရှု ်းမှုမှ
ကာကွယနင
ို လမို့မညခြစသည။
အခြာ်းတြကတွငလည်း ဒဏရာပို်းဝငပသဆို်းခြင်းမှကာကွယနင
ို ရန စစသညမ ာ်း
ကိုယြစွမ်းအာ်းကို ခမငတ
ို့ ငပပ်းနင
ို ပသာ (သမဟို
ို ို့ တ) ပသွ်းအတွင်းပရာဂါပို်းဝငပရာကမှုကို
ပစာလျှငစွာပထာကလှမ်းပပ်းနင
ို ပသာ Biosensor မ ာ်းလည်း တီထင
ွ ြနတီ်းနင
ို ရန
တကြုံ်းပမ်းပန ကဆခြစသည။
နာမညပက ာ အစစပရ်းသမိုင်းပညာရှင ပဒါကတာ ဟာရာရီ ကလည်း Information Technology နှငို့
Biotechnology တပပါင
ို ို့ ်းစပ ြွွေ့ ဗြြုံ်းမှုပ ကာငို့ သပမပဝ်းပတာတ
ို့ ို့ အနာဂတမှာ လူသာ်းပတွဟာ
နတဘိုရာ်းပတွလို စွမ်းပဆာငနင
ို လာလမမ
ို့ ယ လို ို့ ၄င်းရ ို့ Homo Deus ဆိုပသာ စာအိုပတွင
ပရ်းသာ်းပြာခပြို့သည။
ယြိုလည်း ယူကရန်း-ရိုရှာ်းစစပွတွင ရိုရှာ်းြကမှ ယူကရန်းရှ အပမရကနအပထာကပခို့ ြငို့
တညထာငထာ်းပသာ ဇီဝဓာတြွြန်းမ ာ်းနှငပတ
ို့ သကဗပီ်းစွပစွမှုမ ာ်းခပြုံလိုပလာဗပီ်း အပမရကနပရာ၊
ယူကရန်းကပါ ဇီဝလကနကသိုပတသန မဟိုတပ ကာင်းခငင်းဆိုထာ်းသည။ တပလာကလည်း ဒန်းမတ
ကိုပငပဟဂင တကကသိုလန ို့ China BGI တို ို့ ဗီဇစမ်းသပမှုမာှ တရိုတတပမပတာ PLA ရ ို့
အပထာကပပ
ို့ ါတယ၊ စစ်‌ပရ်းနယပယမှာ အသို်းြ ြလို
ို ို့ ပတယ ဆိုဗပီ်းစွပစွတာရှပါပသ်းတယ။
ဒီပနပြတ
ို့ တို်းတကတန
ို့ င
ို ငမ ာ်းရ ို့ အမ ြုံ်းသာ်းလခို ြြုံပရ်းမှာ န ြူကလယာ်း လကနကပတွနတင
ို့
မလပ
ို လာက ကပတာဘ
ို့ Biotechnology န ို့ AI ကိုပါ ထညို့သွင်းတွကြ က
အဆငခမ
ို့ ငတင
ို့ အသို်းြ လာ ကတယ။ ဒါပို့ ကာငို့ Biotechnology သိုပတသန ဓာတြွြန်းတကီ်းမ ာ်းကို
ပနရာအနှ ို့ ပထာကပို့ခမြုံပနှဗပီ်း အြ ကအလကပတွ လကဦ်းမှုရရှပအာင တကြုံ်းပမ်းလာ ကတာ
ပိုမှနလိုပရို ်းလိုပစဥ ခြစလာပနပါဗပီ။
#Biotechnology
40
 41

(၁၀) ဇရာရ အမ
ို့ တသရိုပမျာ်း

၂၀၁၃ မှာ ဇီဝဓာတိုပဗဒပညာရှင၊ ပမာလီက ြူ်းဇီဝပဗဒပညာရှင ကာ်းလစ

ို ို့ လပ
ို ကဇ ပအာတ
ို့ င
(Carlos López-Otín) ဦ်းပဆာငတို့ ဥပရာပသပပပညာရှငတစိုက “ဇရာရအမှ
ို့ တသရိုပ (၉) ြ က”
ဆိုတပ
ို့ ြါင်းစဥန ို့ အပရ်းတကီ်းစာတမ်း တပစာင တငသွင်းြို့ပါတယ။ ဒီစာတမ်းပ ကာငို့
သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံပရ်းနယပယမှာ ဇရာခြစရတအ
ို့ ပ ကာင်းရင်းကို အခငင်းပွာ်းစရာမလိုတာဘ
ို့
ဇရာကိုပလို့လာနင
ို ပစမယို့ လမ်းပ ကာင်းပပေါ်လာြို့တယ။ စာအိုပတအိုပလို်းကပတာို့ ဒီ အမှတသရိုပပတွ
အပ ကာင်းပရ်းထာတာပပါ။ို့ ဒါပပမယို့ ဒီအမှတသရိုပပတွတြိုစီမှာ ကာ်းလစ
ို ို့ လိုပကဇ ပအာတ
ို့ င (Carlos
López-Otín) တသတ
ို ို့ မှတထာ်းတို့ အပရ်းတကီ်း သတမှတြ က (၃) ြ ကန ို့ ကိုကညီတာ
သြအပရ်းတကီ
ို ို့ ်းတယ။
- ဇရာခြစပနြ နမှာ ဒီအြ ကပတွပပေါ်လာမယ။
- သပပပညာရှငပတွက ပိုဆို်းပအာင တနည်းနည်းနစမ
ို့ ်းသပလိုကရင ဇရာပိုခမနလာမယ။
- တနည်းနည်းန ပ
ို့ တဆလ
ို ို့ က
ို ရင ဇရာခြစစဥပနှ်းဗပီ်း သကတမ်းပိုရှညလာမယ။
အမတသရိုပ အ ျက (၉) ျက
(၁) မျိ ်းဗီဇကကီ်း မတညမငငိမမဖစလာမ င်း (Genomic Instability)
မ ြုံ်းဗီဇတကီ်း(Genome)ထက ဗီဇစိုပလ်းပတွ(Genes)ကို ဒီအနပအပတွ(DNA)န ို့
တညပဆာကထာ်းတယဆတ
ို ာ အထကတန်းပက ာင်းမှာကတည်းက သငြြ
ို့ ူ်း ကပါလမို့မယ။ ဒီ နှစပငလမ
ဒီအနပအပလ်း(DNA)က ြငဗ ာ်းရ ရိုို့ ပသွငနြနေ
ို့ ာကိုယလိုပပဆာငြ ကပတွရ Master
ို့ Plan ပါပ။ ပနာကဗပီ်း
ဒီအနပအ(DNA) က သူဘာသာ
ို့ မတတြူပွာ်းနင
ို ပါတယ။ မတတြူပွာ်းယူရင်း ြနောကိုယခပငပက
ဓာတပရာငခြညပတွ(Radiations)၊ အဆပပတာကပတွ (Toxics) ထပတွွေ့ ဗပီ်း ဗီဇပခပာင်းအထွန်းပတွ
(Mutations) ခြစပပေါ်လာပါတယ။ ဒီလိုဗီဇပခပာင်းအထွန်း အြ ြုံွေ့ကပတာို့ သကရှမ ြုံ်းစတပတွ
သူတပနထ
ို ို့ င
ို ရာပတဝန်းက ငန လ
ို့ ိုကပလ ာညီပထွ (Adaption) ခြစြို ဆင
ို့ က
ို့ ခြစစဥ (Evolutions)အတွက
အရမ်းအပရ်းတကီ်းတယ။ ဒါပပမယို့ ဗီဇပခပာင်းအမ ာ်းစိုက ကငဆာအပါဝင ပရာဂါပတွခြစပစတာ၊
ပိုမှနလိုပ်‌ငန်းပဆာငတာပတွ ပ ကဆီ်းဆို်းရှု ်းတာ ခြစပစပါတယ။
(၂) တီလမ
ိို ီ်းယာ်းခတွေ တမဖည်းမဖည်းပျကဆီ်းလာမ င်း (Telomere Attrition)
တီလိုမီ်းယာ်းပတွ(Telomere)က ရှု ်းြနပထပပတ ပလပစတစအြ်းို ပလ်းပတွလပ
ို ြရို မိုဇိုမ်းပတွ
(Chromosomes) ြွာထွကမသွာ်းပအာင န အြ
ို့ င်းြ င်းပူ်းကပပပါင်းမသွာ်းပအာင ကာကွယပပ်းထာ်းတယ။
သူြို်းအိုပထာ်းတို့ ဒအနပအ အပိုင်းပလ်းပတွက တကယကိုထြိုကပ ကစီ်းလွယတယ။ ြရို မဇ
ို ိုမ်းပတွ
မတတြူကွပွာ်းပလပလ တီလိုမ်းီ ယာ်းပတွ တလ
ို ာပလပလပါပ။ ပနာကဆို်းပတ ဒီအြို်းပလ်းပတွက
 42

ြရို မိုဇိုမ်းပတွ ြွာထွကမသွာ်းပအာင ကာကွယမပပ်းနင

ို ပတာတ
ို့ အ
ို့ ထ မတတြူကွပွာ်းလိုကတယ။
အဒ
ို့ ပ
ီ နာကပတာို့ ြငဗ ာ်းထငတအ
ို့ တိုင်းပ တီလိုမ်းီ ယာ်း အရမ်းတိုသွာ်းဗပီ်း မ ြုံ်းဗီဇတကီ်းက ပပ
ို ိုဗပီ်း
မတညမဗငမခြစလာပါပတာတ
ို့ ယ။
(၃) ဗီဇထိန်းပစစည်းမျာ်း ခမပာင်းလလာမ င်း (Epigenetic Alteration)
က ပနာတရ
ို ို့ ို့ ပရို တင်း(Protein)ထိုတ ဗီဇစိုပလ်းပတွ(Genes)တဝိုကမှာ ကာဗွန(Carbon)
၊ဟိုကဒရို ဂ င (Hydrogen) အကတမပတွ(Atoms)နြွို့ စ
ွေ့ ည်းထာ်းတို့ မီသိုင်း(Methyl)ဆတ
ို ို့
ပမာလီက ြူ်းပလ်းပတွ(Molecules)က ဓာတိုမ်းီ ပွြုံငပလ်းပတွ
ို့ အခြစ ထမ်းပဆာငပန ကတယ။
ဒီပကာငပလ်းပတွက ဗီဇပတွကပန ပရို တန်းထိုတရာမှာ ဘယြ နထိုတမလ၊ ဘယပလာကထိုတမလ
ဆိုတာ အြ ကခပထန်းြ ြုံပပပ်းတယ။ ဒီ ဓာတိုပစစည်းန ို့ ပရို တန်းပတွက က ပနာတို ို့ ဗီဇစိုပလ်း်‌ပတွ
ဓာတခပြုံတစ
ို့ နစကို Epigenetics လပြေါ်
ို ို့ တာ။ ဗီဇထန်း (Epigenome) က က ပနာတို ဗီ
ို့ ဇပတွ မှနမှနကနကန
အလိုပလိုပနင
ို ပအာင ထန်းပက ာင်းပပ်းတယ။ ဒါပပမယို့ သူကလည်း အြ န ကာလာတာနအမျှ
ို့
လိုပပဆာငြ ကပတွြျွတယွင်းလာတယ။ ပရို တင်းလ ာထ
ို့ တ
ို တာ၊ မမှနမကနထိုတတာ န ို့ တြ ြုံွေ့ မှာဆို
ဗီဇစိုက ပရို တန်းမထိုတနင
ို တာပ
ို့ တွပါ ခြစလာတယ။ ဒီပနပြတ
ို့ သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံပရ်း (Longevity)
သပပပညာရှငမ ာ်းက ဗီဇထန်းပစစည်းမ ာ်း ပခပာင်းလလာခြင်း (Epigenetic Alteration)ကို ဇရာအတွက
အပရ်းတကီ်းအမှတသရိုပအခြစ မှတယူလာ ကပါတယ။
(၄) ပရိိုတန
ိ ်းပိုမနလိုပခဆာင ျကမျာ်း ပျကယွေင်း ျင်း (Loss of proteostasis)
ပရို တန်းပတွက ြနောကိုယတြိုလို်းမှာရှတို့ ဗီဇညန ကာ်းြ ကပတွအတင
ို ်း
လိုကပါလိုပပဆာငပနပါတယ။ ဒီပရို တန်းပတွကပ ြနောကိုယလိုပပဆာငြ ကပတွ အတွက
လိုအပတပ
ို့ စစည်းပတွ တညပဆာကတာ၊ ဗြြုံြွတာပတွ လိုပပဆာငပပ်းတယ။ အဒီလလ
ို ိုပပဆာငဗပီ်း
ပနာကတတကမညန ကာ်းြ ကလာြ န အဆငသငခြစ
ို့ ြို ို့ ဆလတဝိုကမှာ နည်းနည်းပြ နထာ်းြတ
ို့ ယ။
အသကရွ ယရလာတာနအမျှ
ို့ ဆလပတွက လိုပငန်းြ နညထာ်းတာပတွ မလိုပနင
ို ပတာဘ
ို့ မလိုအပတို့
ပရို တန်းပတွစိုခပြုံလာတယ။ အဒ
ို့ ပ
ီ ရို တန်းအမှုကပတွက ပိုမှနလိုပငန်းပတွကို ပနှာငယှ
ို့ ကတာပတွ
လိုပလာဗပီ်း ဇရာရဒဏ
ို့ ပတွ ြစာ်းရပစပါတယ။
(၅) အာဟာရ အာရို ထိန်းညြှိမှုစနစ ျွတယွေင်းလာမ င်း (Deregulated Nutrient Sensing)
လွနြို့တို့ နှစသန်းပပါင်းမ ာ်းစွာကတည်းက သကရှပတွရငဆိုင ကြုံပတွွေ့ ြို့ရတို့ အတကီ်းဆို်းခပသနာက
အသကဆကရှညနင
ို ြို ို့ အစာပရစာလပ
ို လာကပအာင ရှာပြွရတာပါပ။ ရလာဒအပနန ို့ ြနောကိုယထက
ဆလပတွမှာ မရှမခြစလအ
ို ပတို့ အာဟာရပတွ ပပါပပါမ ာ်းမ ာ်းရပနရလာ်း?
ို့ ရှာ်းပါ်းပနလာ်း? ဆိုတာကို
အာရို ြနင
ို တို့ စနစတြိုပိုငဆိုငထာ်းတယ၊ အဒ
ို့ က
ီ ပနမှတဆငို့ ပရို တန်းပတွကို ြွွေ့စည်းမလာ်း (ဒါမှမဟိုတ)
ဗြြုံြွမလာ်းဆိုတာကို ရရှနင
ို တအ
ို့ ဟာရ ရင်းခမစပတွအပပေါ်မူတညဗပီ်း ဆ်းို ခြတတာ။ ဒါပပမယို့
 43

အသကရွ ယရလာတာနအမျှ
ို့ ဒီအာရို ြစနစက နည်းနည်းြ င်း ြျွတယွင်းလာတယ။ တြါတပလမှာ
မလလ
ို ာ်းအပတို့ ြွွေ့စည်းတာ၊ဗြြုံြွတာပတွ လိုပတတတယ။
(၆) မိိုကတိို ွေနဒရီ်းယာ်း (ဆလ ပေါဝေါထိုတစကရို ) လိုပခဆာင ျက ပျကယွေင်းမ င်း (Mitochondrial
Dysfunction)
မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်း (ဆလ ပါဝါထိုတစကရို ) ပတွက ဆလတိုင်းနီ်းပါ်းမှာ ပါရှတို့ စွမ်းအငထိုတ
မီ်းစကပလ်းပတွ
်‌ လဆ
ို ို့ ိုနင
ို တယ။ သူတမှ
ို ို့ ာကိုယပိုင ဒီအနပအ ပါရှဗပီ်း ြနောကိုယအတွက စွမ်းအငပတွ
ထိုတပပ်းတယ။ သ ကာ်းနအဆီ
ို့ ပတွလိုမ ြုံ်း အာဟာရပတွကိုဗြြုံြွဗပီ်း စွမ်းအငအခြစပခပာင်းလပပ်းတယ။
နစကိုတငနမိုက အကဒနင်း ဒင
ို န ြူကလီယိုတိုက (NAD+) လပြေါ်
ို ို့ တို့ ပစစည်းပတွခပတလပတအ
ို့ ြ နမှာ
တြ ြုံွေ့ မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်းပတွက ဇရာပထာင်းဗပီ်း အလိုပမလိုပနင
ို တအ
ို့ ြါ စွမ်းအငထိုတမပပ်းပတာဘ
ို့
ပရာဂါပပါင်းစဝ
ို ငလာတတပတာတ
ို့ ယ။ မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်း (ဆလ ပါဝါထိုတစကရို ) က ဇရာခြစပစတို့
အဓကအပ ကာင်း ဟိုတ မဟိုတဆိုတာထက ဇရာန ို့ တြ ြုံွေ့နာတာရှဉ်ပရာဂါပတွမာှ သူက
အဓကပါဝငပတသကပနတယဆိုတာပတာို့ ရှင်းရှင်းလင်းလင်း သလာရပါဗပီ။ ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း
သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံပရ်း တကြုံ်းစာ်းသိုပတသနခပြုံပန ကတို့ သပပပညာရှငအမ ာ်းစိုက မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်း
(ဆလ ပါဝါထိုတစကရို ) ကို အာရို ထာ်းဗပီ်း သိုပတသနခပြုံလာ ကတာပပါ။ို့
(၇) ဆလမျာ်း အိမ
ို င်းမစွေမ်းမဖစလာမ င်း (Cellular Senescence)
ဘယအရာမှမဗမဘူ်းဆိုတို့ အနစစသပဘာမှာ ဆလပတွလည်း အက ြုံ်းဝငတယ။ အပရအတွက
အတိုင်းတာတြိုအထ ဆလကွပွာ်းဗပီ်းပနာကပတာို့ တီလိုမ်းီ ယာ်း တိုလာတာန တဆက
ို့ တည်း ဆလကလည်း
ပ ကစီ်းလာဗပီ်း ပနာကဆို်း ပသသွာ်းတယ။ ပမ
ို ှနအာ်းခြငပတာ
ို့ ို့ ဒီဆလအပသပတွကို ြိုြအာ်းစနစက
ပြ ြ ကဗပီ်း၊ ဆလအသစပတွအစာ်းထ်းို ပနရာဝငယူနင
ို ပအာင ရှင်းထိုတပပ်းတယ။ ဒါပပမယို့
တြါတရမှာပတာို့ ဒီဆလအိုပတွ ဆလအပသပတွက ဇွနဘီ်းပတွလို ြိုကပဗပီ်း
ပဘ်းကဆလအပကာင်းပတွကိုပါ ပရာငရမ်းလာပအာင လိုပပစတယ။ ဒီခပသနာက ဇရာခြစစဥကို
ခမနပစတယ၊ပိုဆို်းပစတယလို ယ
ို့ ို ကညလာ ကတယ။
(၈) မူလပငမဆလမျာ်း ပငပန်းသွော်းမ င်း (Stem Cell Exhaustion)
မူလပငမဆလပတွဟာ တခြာ်းဆလအမ ြုံ်းမ ြုံ်းအခြစ ပခပာင်းလတကီ်းထွာ်းလာနင
ို တို့ အထူ်းဆလပတွ
ခြစ ကပါတယ။ သူကပနပ အပရခပာ်းဆလ၊ အသည်းဆလ၊ ကကကသာ်းဆလ၊ ဦ်းပနှာကဆလ အစရှသခြငို့
တကီ်းထွာ်းြွွေ့ ဗြြုံ်းလာတာ။ ဆပ
ို တာို့ ဆလတြိုြို ပ ကဆီ်းတယ။ ထြိုကတယဆိုရင ဒီ မူလပငမဆလပတွက
ထပဗပီ်းအသစသစ ထိုတပပ်းပလို့ရှတယ၊။ တစရှြူ်းအမ ာ်းစိုမှာ ဒီမလ
ူ ပငမဆလပတွကပန လိုအပတို့
ဆလပတွအခြစ ပနစဥ
ို့ ပခပာင်းလပပ်းပနတယ။ ဒါပပမယို့ က ပနာတို အသက
ို့ ရွ ယရလို ဇရာခြစ
ို့ လာတအ
ို့ ြါ
အရထာ်းရှတို့ မူလပငမဆလအြ ြုံွေ့ဟာ ကိုနြမ်းလာတယ။ ထြိုကပ ကဆီ်းလာတယ။
လိုအပတဆ
ို့ လအသစထိုတပပ်းြို ို့ ပနှ်းပကွ်းလာတယ၊ အရငလိုမခမနပတာဘ
ို့ ူ်း။ ဆပ
ို တာို့
 44

ဆလတြိုြထ
ို ြိုကပ ကဆီ်းရင ငယငယကလို အသစထိုတပပ်းဗပီ်း အခမနအစာ်းမထ်းို နင
ို ပတာဘ
ို့ ်းူ ။ ဒါဟာ
ဇရာရလကခ
ို့ ဏာပ။
(၉) ဆလအ ျင်း ျင်း ကာ်း ဆကသွေယမှု ျိ ွဲ့ယင
ွေ ်းလာမ င်း (Altered intercellular communication)
ြနောကိုယက ရှင်းမထိုတနင
ို တို့ အိုမင်းမစွမ်းပတာတ
ို့ ဆ
ို့ လပတွဟာ သူကိုယတိုငပရာငရမ်းလာသလို
ပဘ်းပတဝန်းက ငဆလပတွကိုလည်း လက
ို ပရာငရမ်းလာပအာင လိုပလိုကတယ။
ဒါကိုစစပဆ်းခပြုံခပငတာမ ြုံ်း မလိုပနင
ို ရင ဆလအြ င်းြ င်း ကာ်း အဆကသွယပတွပ ကယွင်းလာဗပီ်း
အရို ်းပတွဆိုရင က ြုံ်းလွယလာမယ၊ ကကကသာ်းပတွက အာ်းနည်းလာမယ၊ အပရခပာ်းပတွပလ ာရ
ို့ လာမယ။
ဗပီ်းရင တခြာ်းဇရာလကခဏာပတွလည်း ပပေါ်ပပါကလာပါပတာမ
ို့ ယ။
The Science and Technology of Growing Young စာအိုပမှ ပကာကနှုတဘာသာခပနပြာခပပါသည။
ဇရာ်‌အပ ကာင်း သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံပရ်းအပ ကာင်း သိုပတသနခပြုံ ကတအ
ို့ ြါ ဇရာခြစပ ကာင်း
သီအိုရီပတွထတ
ို ဗပီ်းပခြရှင်းြို ို့ တကြုံ်းစာ်း ကတယ။ အဒ
ို့ မ
ီ ှာ သီအရ
ို ပတွသကပသခပ ကရင်း
ကွလွမှုပတွရလာတယ
ှ ။ အထကက (9) hallmarks of the aging ကပတာို့ အာ်းလို်းလကြထာ်းတို့ ဇရာရ ို့
သရိုပသကနပတွဆိုပါပတာ။ို့ ဒီအြ ကပတွ နာ်းလညလကြဗပ်း ပနာကတဆငို့ ဇရာကို ပနှ်းသွာ်း်းပအာင(or)
ရပတနပအာင
ို့ (or) ပနာကခပနလှညပအာင
ို့ ဘယလို လိုပ ကမလ ဆိုတာကို သိုပတသနခပြုံ
နည်းလမ်းရှာပြွပန ကတာခြစပါတယ။
45
 46

(၁၁) လူသာ်းစငစစ ကခန နတဘိုရာ်းတပိိုင်းမဖစလာနိင

ို မလာ်း?

ဗီဇ အခတွေ်းအမမငမျာ်း
က န်းမာပရ်းအပ ကာင်းပခပာ ကရင လကလှမ်းမီခြင်း မမှခီ ြင်းက အရမ်းစကာ်းပခပာပါတယ။
က ်‌န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုနယပယမှာ မညီမျှမပ
ှု တွအမ ာ်းတကီ်း မ ကခမငကိုယပတွွေ့ ခမငြူ်း ကမှာပါ။
က န်းမာပရ်းအာမြစနစ မရှတန
ို့ င
ို ငမ ာ်းမှာ ပိုဆို်းပါတယ။ လကတပလာ ကိုဗစကပပရာဂါပ ကညို့ ကညို့ပါ။
ပရာဂါရှာပြွပရ်း၊ ကာကွယပရ်း၊ ကိုသပရ်း၊ ခပနလညြွွေ့ ဗြြုံ်းပရ်း နယပယတိုင်း်းမှာ ပငွပ က်းတတနင
ို ခြင်း၊
မတတနင
ို ခြင်းအပပေါ်မူတညဗပီ်း မညီမျှမပ
ှု တွ အရမ်းခမငသာပါတယ။
ပိုဂလ
ဂ က ပငွပ က်း်းတတနင
ို ပါတယဆိုရငပတာင ြိုငဇာ၊ မိုဒါ်းနာ်း လို ကာကွယပဆ်း
လွယလွယမရဘ တနှစြန ကာမှ
ို့ ဝယထ်းို လရန
ို ို့ င
ို တာမ ြုံ်းပတွ ခမငမ ကမယ။ ဆိုပတာို့
က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုနယပယမှာ အဆငခမင
ို့ ို့ ပရာဂါရှာပြွပရ်းနည်းပညာပတွ၊ အဆငခမင
ို့ ို့
ကိုသပရ်းကရယာနပဆ်းဝါ်းပတွ
ို့ ရှလာပပမယို့ ကိုယဆီ
ို့ မှာ လကလှမ်းမှီြို ို့ ြကြပနတာမ ြုံ်းပတွက
တကယို့ခပသနာပါ။
ဒီပနပြတ
ို့ မှာ နည်းပညာထွန်းကာ်းလာတအ
ို့ ပလ ာက ပရာဂါပြာထိုတတာ၊ ကိုသတာမှာ
မှတဉာဏတို နည်းပညာ (AI) ကိုသို်းစွဗပီ်း အမှာ်းယွင်းနည်းနင
ို သမျှ နည်းပအာင လိုပကိုငလာနင
ို ကပါတယ။
ြွွေ့ ဗြြုံ်းဗပီ်း ြ မ်းသာတန
ို့ င
ို ငမ ာ်းက Precision Medicines လပြေါ်
ို ို့ တို့ စပရွ ်းကိုကပဆ်းပညာဘကကို
နင
ို ငအဆငအထ
ို့ မူဝါဒြ မှတဗပီ်း ြ ီတကပန ကပါဗပီ။
လူပတွ တဦ်းြ င်း တပယာကြ င်းစီရ ို့မ ြုံ်းဗီဇတကီ်းတြိုလို်း Sequencing ဆွဗပီ်း မှတတမ်းတငတာ၊
ရလာတအ
ို့ ြ ကအလကပတွကို ထန်းသမ်းဗပီ်း၊ မှတဉာဏတိုနည်းပညာ (AI) န ို့ တွကြ ကဗပီ်း
တဦ်းတပယာကခြင်းဆီန အတ
ို့ အက ကိုကညီတို့ ကိုသမှုပစ
ို ကို သွာ်းနင
ို ြို ခပင
ို့ ဆငခြညို့ဆည်းပန ကပါဗပီ။
US၊UK၊China အစရှတန
ို့ င
ို ငမ ာ်းဟာ ကနဦ်း အြ နကာလတြိုန ို့ ပါဝငတလ
ို့ ူအပရအတွက
သတမှတဗပီ်း တဦ်းြ င်းစီ မ ြုံ်းဗီဇတကီ်းတြိုလို်း Sequencing လိုပတို့ စီမကန်းပတွ လိုပလာ ကပါတယ။
တြ ြုံွေ့ဆို အြ နကာလခပညို့၊ လူအ်‌ပ ရအတွကခပညဗို့ ပီ်း စီမအဆို်းသတ ကိုပတာင ပရာကပန ကပါဗပီ။
တြကမှာလည်း ဗီဇပတွကို လိုသလိုတည်းခြတခပြုံခပငတို့ ဗီဇအငဂ ငနီယာ်းရင်း
နည်းပညာကလည်း အစွမ်းထကသထက ထကလာပါတယ။ အပစာပိုင်း 1970 တဝိုကမှာ ဗီဇခြတဆက
နည်းပညာ(Recombinant DNA technology) ထွန်းကာ်းလာဗပီ်း လူသာ်းအက ြုံ်းခပြုံ ဗီဇကိုထ်းို (Gene
Therapy) ပပေါ်ပပါကလာတယ။
လူပတွအတွက လအ
ို ပတို့ ဗီဇ ပါမလာရင အခပငက ဗီဇသယကရယာ (Plasmid Vector) ကို
သို်းဗပီ်း ဗီဇထညို့ပပ်းတာမ ြုံ်း လိုပလာ ကတယ။ ပရာဂါကိုတို့ ဗီဇ အပါအဝင ကာကွယပဆ်းအခြစ
 47

အဏိုဇီဝပ်းို ကိုမှတမပစတို့ ပို်းြွဗီဇ ပတွကိုပါ ထညို့ပပ်းလာနင

ို ြတ
ို့ ယ။ ဥပမာအပနနကပတာ
ို့ ို့
အသည်းပရာင ဘီ ကာကွယပဆ်းပပါ။ို့ India ရ Zydus
ို့ က ထိုတတို့ ကိုဗစ DNA vaccines တလ
ို ို့ ိုပပါ။ို့
ဒီပန ို့ ကိုဗစ mRNA vaccine ပတွခြစ ကတို့ Moderna ၊Pfizer တဆ
ို ို့ ိုရင Plasmid vector မဟိုတဘ
အဆီပူပပါင်းပလ်း(Lipid Nanoparticles)ထ RNA ထညို့ဗပီ်း လူရဆ
ို့ လထ ပရာကပအာင
သယသွာ်းပပ်းတာမ ြုံ်း။
ဒီ ဗီဇခြတဆက နည်းပညာက ဆလခပငပမှာ ဗီဇ တြိုလို်း လိုအပသလခို ပြုံခပငဗပီ်း လူြနေ
ို့ ာကိုယထ
ထညို့ပပ်းတာ။ အခပငမှာ စတတိုင်းက ခပငဆငဗပီ်း လူဆ
ို့ ထပရာကမှာ ပရို တန်းထိုတတလ
ို့ ိုပငန်းစဉ် (Gene
Expression) ထလိုပတာ။ ဆိုလိုတာ ပရို တန်းထိုတြို ို့ လိုအပတို့ ဗီဇပရာ ဗီဇအကူပတွပရာ ခြတပတာက
တပဆငဗပီ်းသာ်း၊ လူဆ
ို့ လက ပရို တန်းထိုတြို စက
ို့ ရို တြိုအပနန ပ
ို့ ကူညီ်‌ဗပီ်းထိုတပပ်းတာမ ြုံ်းပပါ။ို့
ဒီမှာတင အာ်းမရဘ သကရှလူဆ
ို့ လထက ရှဗပီ်းသာ်း ဗီဇ(Genes) ရ ို့ လိုပပဆာငြ ကကို
ဝငပရာကခပြုံခပငတာမ ြုံ်းပတွ လိုပပဆာငြို ို့ ထပမတကြုံ်းစာ်းလာ ကတယ။ ဒီပနရာမှာပတာို့
ဗီဇတည်းခြတနည်းပညာ (Gene Editing Technology) လပြေါ်
ို ို့ ကတယ။ သူကပတာို့ အလိုပမလိုပတို့
ဗီဇပတွကို အလိုပလိုပပအာင လှမ်းဝငခပငတာ၊ မလိုပပစြ ငတို့ ဗီဇပတွကို လှမ်းဝငပတတာ၊
ပရာဂါခြစပစတို့ ဗီဇပတွကို အဗပီ်းတိုငဝငြ ကတာမ ြုံ်းပတွ လိုပတာပပါ။ို့
ဟို်းအရငက ပပေါ်ပပ်‌ ါကြတ
ို့ ို့ ဗီဇတည်းခြတပရ်း ကရယာပတွခြစတို့ ZFN တို ို့ TALEN တို ို့ န ို့
modal organisms လပြေါ်
ို ို့ တို့ ကကက၊ ယငပကာင၊ သပကာင တမှ
ို ို့ ာ စမ်းသပ ခပငဆင ကညို့ ကတယ။
သကရှဆအတွင်းမှာ ခပြုံခပငနင
ို တာပတာို့ ပတွွေ့ရတယ။ ဒါပပမယို့ ပနရာတက ြို ို့ မလွယတာ၊
မလလ
ို ာ်းအပတပ
ို့ နရာပတွ သွာ်းခပြုံခပငတာမ ြုံ်းလည်း ကြုံပတွွေ့ ြို့ ကရတယ။
အြို ပနာကဆို်း်‌ပ ြာထိုတထာ်းတို့ CRISPR ကရယာကပတာို့ ပိုလို ို့ အစွမ်းထကတယ ဆိုရမယ။
အထကက နည်းစနစပတွရ ို့ အာ်းနည်းြ ကပတွကို ကိုစာ်းပပ်းနင
ို တယ။ ခပငလိုတပ
ို့ နရာမှာ တတက က
ခပငပပ်းတယ။ မလိုလာ်းအပတပ
ို့ နရာပတွ ပလ ာငခပငတာမ ြုံ်း နည်းတယ။ ဒီဇိုင်းလိုပရတာ ပလ
ို ွယကူတယ
အစရှသခြငို့ အာ်းသာြ ကပတွမ ာ်းတယ။ ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း ပြာထိုတြို့ ကတို့ ဂ နီြာ ပဒါဒို့ နာ န ို့
အီမနန ြူရယ ရှာပနတီပယ်း ဆိုတအ
ို့ မ ြုံ်းသမီ်းတကီ်း တို ၂ို့ ဦ်း ၂၀၂၀ မှာ နဘ
ို ယလဆို ြ ်းီ ခမငြ
ို့ ြို့ရတယ။
ဒီပနရာမှာ ဥပမာပပ်းြ ငတာ ဒ ဗီဇတည်းခြတပရ်း နည်းပညာပတွက Video Editing Software
ပတွလိုပ။ Power Director, Filmora, အစရှသလိုပ။ သပဘာတရာ်းကပတာို့ ဗီဒယ
ီ ိုပတွခပြုံခပငြပ
ို ို့ ၊ ပါဝငတို့
features ပတွ၊ အသ်းို ခပြုံသပ
ူ တွအတွက လွယကူပစတာပတွ၊ ခပြုံခပငဗပီ်းထွကလာတို့ ပိုရပပတွ မတူ ကဘူ်း။
ဆိုလိုြ ငတာက software ကလည်းပကာင်းမယ၊ ခပြုံခပငနင
ို တို့ Features စမ
ို ယ၊
ရိုပထွကလည်းပကာင်းမယ၊ Editor ကလည်း ကျွမ်းက ငမယဆိုရင တြ ြုံွေ့ ဗီဒယ
ီ ိုပတွခမငြူ်း ကမှာပါ။
ခပြုံခပငြနတီ်းယူထာ်းမှန်းပတာင မသသာပ တကယခြစပနတအ
ို့ တိုင်းပ။ အဒ
ို့ သ
ီ ပဘာပါပ။
 48

ဒီ CRISPR ရ ို့ အလာ်းလာကလည်း အရမ်းပကာင်းတယ။ ဗီဇအပခြြတညပဆာကထာ်းတာပတွ

မှနသမျှကို ကိုယလိုြ ငသလို ခပြုံခပငြနတီ်းနင
ို မယို့ အပနအထာ်း။ ပဆ်းပညာမှာဆို ကာကွယပရ်း၊
ကိုသပရ်း၊ ပရာဂါရှာပြွပရ်း၊ ပဆ်းဝါ်းသစပြာထိုတပရ်း ပနရာစို အသို်းြ နင
ို တယ။ ပနာကဆို်းဗ ာ Genetic
Enhancement လပြေါ်
ို ို့ တို့ ဗီဇတည်းခြတခပြုံခပငဗပီ်း အပကာင်းဆို်းပတွြ ည်း ခြစပနပအာင
ြနတီ်းလပ
်‌ို ို့ တာင ရနင
ို တယဆိုပါတယ။
တြကကလည်း က ငဝတ
ို့ အရ Somatic cells မှာပ ခပြုံခပငြို ို့ ြွငခပြုံ
ို့ ဗပီ်း၊ Germ cell လပြေါ်
ို ို့ တို့
မ ြုံ်းပစို့ဆလ (Sperm Cells and Egg Cells) ပတွန ို့ သပနေသာ်းပလာင်းဆလပတွမာှ မခပြုံခပငြို ို့
ထန်းြ ြုံပထာ်း ကတယ။ ဗီဇခပြုံခပငြို ို့ စမ်းသပတို့ သပနေသာ်းဆလပတွကို ၁၄ ရကအ ကာမှာ ြ ကဆီ်းပစြို ို့
ပခပာထာ်းတယ။
လူပတွတငလာ်း ဆိုပတာို့ မဟိုတပါဘူ်း။ အပငပတွ၊ သာ်းငါ်းပမွ်း်‌ခမြူပရ်းပတွအတွက
သိုပတသနပတွမှာလည်း တကြုံ်းစာ်းခပြုံခပင ကညို့ပန ကတယ။ ဥပမာ အပငပတွမှာဆို မို်းပြါငပရရှာ်းဒဏ္
ြနင
ို ပအာင၊ ပရာဂါပို်းမာ်း်းဒဏ ြနင
ို ပအာငခပြုံခပင ကတာမ ြုံ်း၊ ပမွ်းခမြူပရ်းပတွမှာ လူပတွအတွက
ပိုမိုသငပလ
ို့ ာတို့ အာဟာရဓာတခမငတင
ို့ တာမ ြုံ်း၊ အသာ်းအထွကတို်းပအာင ခပြုံခပငတာမ ြုံ်းပတွ
တကြုံ်းစာ်းပန ကတယ။ တခြာ်းတခြာ်း်း သဘာဝပတဝန်းက ငထန်းသမ်းပရ်းလို ပနရာပတွမှာလည်း
အသို်းြ နင
ို ြို ို့ စမ်းသပလိုပကိုငပန ကပါတယ။ ဒီပနအထ
ို့ CRISPR သိုပတသန စာတမ်းပပါင်း
ပသာင်းြ ီရှတယဆိုပါတယ။ အဒ
ို့ ထ
ီ ကမှ တြ ြုံွေ့ဆိုရင Trials အဆငထ
ို့ တကလှမ်းပန ကဗပီ။
ဆိုပတာို့ Hacking Darwin စာအိုပပရ်းတို့ Jamie Metzl ရ ို့ အဆိုအရ ဒီနည်းပညာပတွဟာ
ပဘ်းကင်းစတြ ရမယ၊ က ငဝတ
ို့ နြွို့ ငခပြုံ
ို့ လာမယ၊ လကလှမ်းမီလာမယ ဆိုရင နယပယစို
အသို်းြ ကပတာမ
ို့ ယ။ အစပိုင်းမှာ ပရာဂါကိုသြပ
ို ို့ ရညရွ ယပပမယို့ ပနာငပိုင်း ဉာဏရညထကခမကြ၊ို ို့
အရပရှညြ၊ို ို့ ြနောကိုယတကီ်းထွာ်း ကို့ြိုငြ၊ို ို့ ပရာဂါဒဏြနငြို ို့ လိုမ ြုံ်းအဆငခမ
ို့ ငတင
ို့ တာမ ြုံ်းပတွအထ
အသို်းြ လာနင
ို တယပပါ။ို့ ဒါဟာ ပရှာငလွလို မရန
ို့ င
ို ပလာကဘူ်း လလည
ို ို့ ်း ပဂ မီ ကဆိုပါတယ။
အဒ
ို့ အ
ီ ြါမှာ ဒီဘကက ပဆာြ
ို့ ဝပတွ ဗာ်းရှင်း တြိုဗပီ်းတြို အဆငခမ
ို့ ငတင
ို့ သလို လူပတွရ ဗီ
ို့ ဇပတွ
ခမငတင
ို့ လာနင
ို မယ၊ တြကကလည်း မှတဉာဏတို နည်းပညာ AI တို ို့ Machine Learning တလ
ို ို့ ို
နည်းပညာပတွ အဆငခမင
ို့ သထက
ို့ ခမငလာမယ
ို့ ။ ဒီ ၂ ြို ပပါင်းစပလိုကရင၊ လူပတွ လိုပြ ငတာ၊ ခြစြ ငတာ
မှနသမျှ ခြစပအာငလိုပနင
ို စွမ်းရှလာဗပီ်း နတဘိုရာ်းတပိုင်း ခြစလာမယလို ို့ Homo Deus စာအိုပပရ်းတို့
သမိုင်းဆရာ Harrari က ဆိုထာ်းခပနပါတယ။
ဒီပနရာမှာ အထကက စာပရ်းဆရာ (2) ဦ်းအပါအဝင ဗီဇနယပယ၊ မှတဉာဏတိုနည်းပညာ
နယပယက ပညာရှငပတွအာ်းလ်းို စို်းရမမှုတြိုရပါတယ
ှ ။ ဘာလဆိုရင ကမဘာတကီ်းမှာ ဒီ နည်းပညာပတွကို
လကလှမ်းမီတို့ အသ်းို ြ နင
ို တို့ နတဘိုရာ်းတပိုင်း်း လူသာ်းပတွ န ဒီ
ို့ နည်းပညာပတွ လကလှမ်းမမှီတို့ သာမာန
လူသာ်းပတွအ ကာ်း အကွာအဟ ပါပ။
 49

ဒါကလည်း တကယကို ထညို့တွကသငတ

ို့ ို့ ခပသနာမှနပါတယ။ အထကမှာ ဆိုြသ
ို့ လို ဒီပနပြတ
ို့
သာမာန ပရာဂါရှာပြွ၊ကိုသပရ်း၊ ကာကွယပရ်းမှာပတာင လကလှမ်းမှီသူန ို့ မမှီသူ မညီမျှတာ၊ သာမန
သယယူ ပပဆာင
ို ို့ ဆကသွယပရ်းလို နည်းပညာပတွမာှ လည်း တတနင
ို သူ၊ မတတနင
ို သူ
ကွာဟြ ကတကီ်းမာ်းတာပတွက လကပတွွေ့အခမငပ ခြစပါတယ။
ဆိုပတာို့ ဗီဇတည်းခြတခပြုံခပငပရ်းနမှို့ တဉာဏတို နည်းပညာ (၂) ြိုပပါင်းဗပီ်း အဆငခမ
ို့ ငတင
ို့ ထာ်းတို့
အပခြအပနမ ြုံ်းပတွခြစလာြို့ရင.......ဘယပလာကပတာင ကွာခြာ်းကွခပာ်းသွာ်းမလ?
ဘာပတွဆကခြစမလ? စာရှု သူမ ာ်းသာ စဉ််းစာ်းအပခြထိုတ ကညို့ ကနင
ို ြို မျှ
ို့ ပဝလိုကပါတယ။
 50

(၁၂) ခစာခစာသိ၊ ခစာခစာကို၊ ခစာခစာ‌ခုသဆုိုု်းနိင

ို မ င်းမ ကာကွေယ

Sergey Young ရ ို့

"The Science and Technology of Growing Young" စာအိုပမှ ပကာကနှုတပြာခပပါသည။
လာမယို့အနာဂတ အနှစ (၂၀)ကို ပရာကပနတယဆိုပါစ။ို ို့ ြငဗ ာ်းအပရာကန်းို န်းို ခြင်း
စမတနာရီကို ကညို့လိုကတယ။ (၇) နာရီထ်းို ဗပီ၊ နာရီက တမနစ အတကမ (၆၀) နှုန်းန ို့ နှလို်းြိုနပနတယ၊
ပသွ်းပပါငြ နက ၁၂၀/၈၀ ဆိုတာခပပနတယ။ ဆိုပတာို့ ြငဗ ာ်းမှာ နှလို်းြိုနမူမမှနတာ၊ ပလခြတတာ၊
အတကပရာဂါ န တခြာ်း
ို့ အနတရာယခြစနင
ို တာပတွ မရှဘူ်းလို ဆ
ို့ ိုလိုတာပပါ။ို့
အပယာကထဗပီ်း မ ကဝတပတွပွတထိုတလိုကမယ။ အဒ
ို့ မ
ီ ှာ ကာရှညတပဆငထာ်းတို့
မ ကကပမှနကပန စကနြတလိုကတယ။ မ ကလို်းအတွင်းပိုင်းက အခမငလာကို ပို်းဝငပနလာ်း၊ Macular
Degeneration ခြစပနလာ်းဆိုတာ သြ။ို ို့ အာ်းလ်းို ရှင်းတယ။
ပနာကတဆငို့ ပရြ ြုံ်းြန်းထဝငလိုကတယဆိုရင ြနောကိုယတြိုလို်း စကနြတလိုကမယ၊
ဗပီ်းပတာမ
ို့ ှ ပရြ ြုံ်းကနအာထရာပဆာင်းက ကိုယတွင်းကလီစာပတွ၊ တစရှု ်းပတွန ို့ ပသွ်းလတပ ကာပတွကို
အတကတပတွ၊ ပရာဂါပတွ၊န ပသွ
ို့ ်းပ ကာပတတာ ရှမရှ ရှာပြွပပ်းလမမယ
ို့ ။
ပရာဂါရှာပြွပရ်း သွာ်းတက
ို တန ို့ အူလမ်းပ ကာင်း အက ြုံ်းခပြုံအဏိုဇီဝပ်းို မာ်း(microbiome)
ပစာငို့ ကညို့ပရ်း အမသာ ကမိုတြွကက ဆလန ို့ အူလမ်းပ ကာင်းထက အနတရာယခြစပစမယို့
အပခပာင်းလပတွကို ပစာငို့ ကညို့ပပ်းပနမယ။ ကွနပ ြူတာန ို့ ြ တဆကထာ်းတို့ အပြန်းတွင်းသ်းို
ကိုယလို်းပပေါ်မှနကလည်း အပရခပာ်းပပေါ်က မှလ
ို့ မ
ို ြုံ်းအပခပာင်းလပတွကို ပစာငို့ ကညို့ သတင်းပပပ်းပနမယ
ို ို့ ။
ထမင်းစာြန်းထထင
ို ဗပီ်း မနကစာစာ်းမယဆိုတအ
ို့ ြါမှာလည်း အပရခပာ်းပအာကခမြုံပထာ်းဗပီ်း
ပသွ်းပ ကာပလ်းပတွထပမှာ တပဆငထာ်းတို့ အရမ်းပသ်းငယတို့ ြ စပစ ခပာ်းပလ်းကပနတဆငို့ လိုအပတို့
အာဟာရ၊ ဗိုကတာမင၊ သတထြုံဓာတ၊ ြိုြအာ်းဆလ၊ ခပငပအရာဝတထြုံပတွန ို့ ပရာဂါပတွကို
ပစာငို့ ကညို့ပြာခပပပ်းမယ။
မနကစာစာ်းဗပီ်း အလိုပလိုပတအ
ို့ ြါမှာလည်း ြငဗ ာ်းြိုန်းက ြငဗ ာ်းရအသ
ို့ ကို
မှတဗပီ်းအာရို ပ ကာနသ
ို့ မှုဆင
ို ရာ စနစပတွ အပခပာင်းအလကို တတတဆတ ဆန်းစစပနတယ။ ဒါအခပင
ို့ ို့
ြငဗ ာ်း ရှု သွင်းရှု ထတ
ို တို့ ပလကိုပါ စစပဆ်းဗပီ်း ဗိုင်းရပစပတွ၊ အသကရှု လမ်းပ ကာင်းဆိုငရာပရာဂါပတွန ို့
နာတာရှညြတွင်းခပသနာပတွကိုပါ ဆန်းစစပနပါတယ။
ပနာကဆို်း ြငဗ ာ်းအပပတာမ
ို့ ယဆိုဗပီ်း အပယာပပေါ်လှြ လိုကတအ
ို့ ြါမှာ အပယာက ြငဗ ာ်းရ ို့
လှုပရှာ်းပို၊ အသကရှု ပို၊ အပူြ နန ို့ တခြာ်းပနမပကာင်းစခြစြ ငတအ
ို့ ြါ ပပေါ်လာနင
ို တို့ လကခဏာပတွကို
စစပဆ်းပပ်းပနပါတယ။
 51

ဒီလိုမ ြုံ်း ဝတဆငလရတာ၊

ို ို့ အပရခပာ်းပအာကခမြုံပနှထာ်းနင
ို တာ၊ ဗမြုံြ ထာ်းလရတ
ို ို့ ို့
အလွယတကူသယယူ ပရ ွေ့ပခပာင်းနင
ို တို့ ကရယာပတွက ြငဗ ာ်းရ ို့ က န်းမာပရ်းအြ ကလကပတွ
စိုစည်းပြာခပပပ်းရို တငလိုပတာ မဟိုတပါဘူ်း။ ဒီလစ
ို ိုစည်းထာ်းတို့ အြ ကလကပတွကို 8G Wi-Fi
ကပနတဆငို့ စမတြိုန်းထပရာကသွာ်းမယ။ အဒ
ို့ ါပတွကို AI ကပန အြ နနတခပ်းညီ
ို့ ပတာကပလ ာက
ဆန်းစစတွကြ ကဗပီ်း ပြာခပပပ်းပနမယ။ အပရ်းတကီ်းတို့ ဗီဇတြိုြို အပခပာင်းလခြစဗပီ၊ အထွန်းခြစဗပီ၊
ကငဆာခြစလာနင
ို တို့ ဆလတမ ြုံ်းမ ြုံ်း စတငပွာ်းမ ာ်းလာဗပီဆိုတာန ြင
ို့ ဗ ာ်းက တန်းသပနမယ။
ပနာကဗပီ်း ဒီကရယာပတွက ပနာကကွယကစိုပဆာင်းထာ်းတို့ က န်းမာပရ်းအြ ကလကပတွကို
တကမဘာလို်းက ပထာငပသာင်းြ ီတို့ ပဆ်းပညာစာတမ်းပတွ၊ သပပနည်းက တငခပမှုပတွ၊
ပဆ်းရို မှတတမ်းပတွန ို့ နှုင်းယှဥသို်းသပပပ်းမယ။ ဒါို့ အခပင ဘီလ နြို့ ီတို့ တကမဘာလ်းို က
ကိုယလ
ို့ ိုစိုပဆာင်းထာ်းတို့ လူသာ်းပတွရ အြ
ို့ ကလကပတွနပါ
ို့ ြ တဆက နှုင်းယှဥပပ်းမယ။
ြငဗ ာ်းအပနန ို့ နှစစဥ ဆရာဝနပတွဆသ
ီ ွာ်းဗပီ်း က န်းမာပရ်းစစပဆ်းြို ို့ ကို စတပူစရာမလပ
ို တာဘ
ို့ ူ်း။
အတ
ို့ ာအာ်းလ်းို က ြ တဆကထာ်းတို့ IoB (Internet of Body) portal ကပန ကိုယရ
ို့ က
ို့ န်းမာပရ်း
အြ ကလကပတွ အဗမတမ်းထိုတခပို့နပပ်းပနတယပလ။ ြငဗ ာ်းန ို့ ြငဗ ာ်းမသာ်းစိုဝငပတွ
ရိုတတရကမပမျှာလငတ
ို့ ို့ က န်းမာပရ်း ခပသနာတကတာပတွ မခြစနင
ို ပတာလ
ို့ ို ို့
စတပအ်းလကပအ်းပနလရတာပပါ
ို ို့ ။ို့ ဒါက ြငဗ ာ်းတမ
ို ို့ သာ်းစိုတငမဟိုတပါဘူ်း။ တကမဘာလ်းို က
မသာ်းစိုပတွ ပရာဂါပတွကို ပစာပစာနတ
ို့ တက က ပြာထိုတသရှရဗပီ်း ခမနခမနပပ ာကကင်းပအာင
ကာကွယကိုသနင
ို လို ို့ အရွ ယမတိုငြငပသဆို်းမှုပတွကို သန်းနြို့ ီဗပီ်းပလ ာြ
ို့ နင
ို ပါတယ။
ဆင်းရြ မ်းသာမပရွ ်း၊ ပတာပရာဗမြုံွေ့ပနပါမက န ပရာဂါပစာပစာပြာထိုတတို့ စနစကို
ဆရာဝနဆီသွာ်းစရာမလိုဘနပတာင
ို့ တန်းတူလကလှမ်းမီလာနင
ို ပါတယ။
သတင်းပကာင်းတြိုပခပာပါဆိုရင အထကကပခပာတာပတွ ခြစလာြို ို့ ပနာကအနှစ (၂၀)
ထပတာငပစာငြ
ို့ ို မလ
ို့ ိုအပပါဘူ်း။ တြ ြုံွေ့ ကရယာပတွဆို ဒီပနပတာင
ို့ အသို်းခပြုံပန ကပါဗပီ။
52
 53

(၁၃) ဗီဇ အခမွေဆက မှုပိုစမျာ်း

မသာ်းစိုထမှာ ဗီဇြျွတယွင်းမှုပ ကာငခြစ

ို့ တို့ ပရာဂါတြိုပတွွေ့ ဗပီဆိုရင ပနာငပမွ်းလာမယို့
ကပလ်းပတွမှာ ဒီမ ြုံ်းဗီဇပရာဂါက လကဆငကမ
ို့ ်းနင
ို လာ်း ဆိုတာ မသာ်းစိုပတွက သြ ငတတ ကတယ။
လူတပယာက မ ြုံ်းဗီဇပရာဂါ ခြစလာနင
ို ြ င်း ရှမရှြနမှို့ န်းြက
ို ို့ ပတာြ
ို့ ကတယ။ ဘာလလ
ို ို့ ဆိုပတာို့
ဒီလိုခြစလာြို ို့ အပ ကာင်းပပါင်းမ ာ်းစွာက ပါဝငပတသကပနတာပ ကာငပါပ
ို့ ။ ဆိုလိုတာက အဘို်းဘွာ်း၊
အပြအပမ မှာ ရှတာန ို့ သာ်းသမီ်း ပခမ်းခမစမှာ ပသြ ာပပါကရှကို ရှမယ ခြစကိုခြစလာမယဆိုတာ
ပိုပသမပခပာနင
ို ဘူ်း ဆိုပါပတာ။ို့
အပရ်းတကီ်းဆ်းို လမ်းမို်းတအ
ို့ ပ ကာင်းအရာတြိုက ဘယလိုအပမွဆကြသလ (Inheritance
pattern) ဆိုတာန သက
ို့ ဆိုငတယပခပာရမယ။
ဥပမာဗ ာ လူပတွမှာ မ ြုံ်းဗီဇ အပမွဆကြပို အ ကမ်းြ င်း (၇) မ ြုံ်းရှတယ။ အဓက ကပတာို့
dominant (လမ်းမို်းတဗ
ို့ ီဇ) န ို့ recessive (လမ်းမို်းြဗီဇ) ဆိုတို့ (၂) ြွွေ့ပပါ။ို့ လမ်းမို်းတို့ ဗီဇ န ို့ လမ်းမို်းြ ဗီဇ
ဆိုတာ က ပနာတို ို့ ဗီဇတြိုဆမ
ီ ှာ(each gene) မတတြူ (2) စို (2 copies) ဆီပါတယ။ အပြဆီက တစြို
အပမဆီက တြိုပပါ။ို့
လူရ ဆ
ို့ လထမှာ မ ြုံ်းဗီဇ (၂) မ ြုံ်းရှတယ။ Nuclear DNA လို ပြေါ်
ို့ တို့ န ြူကလယပစ ထက DNA ပပါ ို့
သူက
ို့ ို ၂ ပိုင်းထပြွရရင Autosomes 22 စို န Sex
ို့ Chromosomes 1 စို (XX,XY) ဆဗို ပီ်းြွတယ။ Autosomes
ပတွရ အပမွ
ို့ ဆကြပိုကိုက Autosomal dominant (လမ်းမို်းဗီဇ) န Autosomal
ို့ recessive (လမ်းမို်းြဗီဇ)
ဆိုဗပီ်းကွာခြာ်းတယ။ Sex Chromosomes ပတွမှာ အပမွဆကြပိုက X-linked, X-linked dominant, X-
linked recessive ရယ အမ ြုံ်းသာ်း သီ်းသနမှို့ ာ Y-linked ဆိုတာမ ြုံ်းရှတယ။
ပနာကတြိုက Nuclear DNA မဟိုတတို့ Mitochondrial DNA။ သူကပတာ
ို့ ို့ က ာ်း/မ ၂
မ ြုံ်းလို်းသကပရာကနငပပမယို့ အပမကပ ကပလ်းပတွကို လကဆငကမ
ို့ ်းပပ်းတာ။

(၁) Autosomal dominant inheritance

Dominant ဆိုတအ
ို့ တိုင်း ဗီဇ (gene) (2) ြိုမှာ (1) ြို ြ ြုံွေ့ယွင်းြို့ရငကို ပရာဂါလကခဏာ ခပနင
ို တယ။
ဒီ Autosomal dominant inheritance ပ ကာငရလာတ
ို့ ို့ မ ြုံ်းဗီဇ ပရာဂါရှသူပတွဟာ သူတရ
ို ို့ ို့
သာ်းသမီ်းပတွကို လကဆငကမ
ို့ ်းြို ို့ မကမ်းြက
ို ို့ ၅၀- ၅၀ ရာြိုငနှုန်းရှပါတယ။ ဒါပပမယို့ သပနေသာ်းပလာင်း
အပစာပိုင်းအဆငတ
ို့ ို ို့ egg and sperm ခြစပနစဉ် တမှ
ို ို့ ာ ဘာပ
ို့ ကာငမှ
ို့ န်းမသခြစလာတို့
ဗီဇြျွတယွင်းမှုပတွက်‌ပတာို့ ခြစတသ
ို့ ူရ ို့ အပြအပမမှာ ပရာဂါမရှပပမယို့ သူကပလ်းပတွ
ို့ ကိုပတာို့
လကဆငကမ
ို့ ်းနင
ို ပါတယ။
 54

(၂) Autosomal recessive inheritance

Recessive ဆိုတအ
ို့ တိုင်း သူကပတာို့ ဗီဇ ၂ ြိုမှာ ြ ြုံွေ့ယွင်းတို့ ဗီဇ ၂ ြိုစလို်း ပါမှသာ ပရာဂါခြစတာပါ။
တြိုမှာပ ြ ြုံွေ့ယွင်းရင ပရာဂါဗီဇ သယပဆာငသူ (Carrier) အပနနပို့ ရှဗပီ်း ပရာဂါလကခဏာ မြစာ်းရပါဘူ်း။
ဒီအပမွဆကြပိုကပတာို့ အပြအပမပတွက ပရာဂါပတာို့ မရှဘူ်း ြစာ်းမပနရဘူ်း။ ဒါပပမယို့ သူတမှ
ို ို့ ာ
ပရာဂါခြစပစနင
ို တို့ ဗီဇ တြိုဆပ
ီ ါပနတယ။ သူတက
ို ို့ လမ်းမို်းြခြစပနလို ို့ ပကာင်းတို့ ဗီဇက
လမ်းမို်းထာ်းလသာ
ို ို့ ဘာမှ မခြစတာ။ ဆိုပတာို့ ဒီလိုမဘ ၂ ပါ်းက ပမွ်းလာမယို့ ကပလ်းပတွမှာက
ပရာဂါခြစတို့ ကပလ်းပမွ်းနင
ို ပြ ၂၅ ရာြိုငနှုန်း ရှတယ။ သူတလ
ို ို့ ို ပ ပရာဂါပတာို့ မခြစဘူ်း ပရာဂါခြစနင
ို တို့
လမ်းမို်းြ ဗီဇတြို သယပဆာငြက
ို ို့ ၅၀ ရာြိုငနှုန်းရှပါတယ။ ဆိုပတာို့ လို်းဝပရာဂါကင်းဗပီ်း
သယပဆာငသူလည်း မဟိုတတို့ ကပလ်း ပမွ်းြက
ို ို့ ၂၅ ရာြိုငနှုန်းရှတာပပါ။ို့ တကယလို ို့ မဘတပယာကက
သယပဆာငသူ တြကက လို်းဝ အပကာင်းဆိုရငပတာို့ သူတက
ို ို့ ပမွ်းလာမယို့ကပလ်းပတွက ပရာဂါမရှဘ
သယပဆာငသူခြစြို ၅၀-၅၀
ို့ အြွငလမ
ို့ ်းရှပနပါတယ။

(၃) X-linked dominant

ဒီအပမွဆကြပိုမှာက က ာ်း န မ
ို့ ကွခပာ်းတယ။ က ာ်းက XY ဆိုပတာို့ X တလို်းပ ပါတယ။ မ က XX
မို ို့ XX ၂ လို်း။ က ာ်း က သူ ို့ ပရာဂါဗီဇပါတို့ X ကို သမီ်းဆီပ လကဆငကမ
ို့ ်းဗပီ်း သာ်းဆီကိုပတာို့ Y ကို
လကဆငကမ
ို့ ်းတယ။ ဒါပို့ ကာငို့ ဗီဇပရာဂါရှ က ာ်း က ပမွ်းတသ
ို့ ာ်းမှာ ပရာဂါမြစာ်းရဘ သမီ်းမှာပ
ြစာ်းရနင
ို တယ။ အမ ြုံ်းသမီ်း ကပတာို့ သူ X
ို့ ၂ လ်းို ကို သာ်းပရာ သမီ်းပါ
်‌ လကဆငကမ
ို့ ်းအပမွပပ်းနင
ို တယ။
ဒါပို့ ကာငို့ ဒီအပမွဆကြပမ
ို ှာ ပရာဂါရှအမ ြုံ်းသမီ်းက ပမွ်းတို့ ကပလ်းပတွဟာပရာဂါ ပါလာြို ၅၀
ို့ ရာြိုငနှုန်း
ရှပနပါတယ။

(၄) X-linked recessive inheritance

ဒီအပမွဆကြပိုမှာလည်း က ာ်း/မ ကွခပာ်းပါတယ။ ပရာဂါရှတို့ အပြ ကပမွ်းတို့ သာ်း်‌ပ မွ်းရင
ဘာမှမခြစပပမယို့ သမီ်းပ
်‌ မွ်းရငပတာို့ ပရာဂါသယပဆာငသူ ဗီဇ ရရှသွာ်းပါမယ။ အမ ြုံ်းသမီ်း က
ပရာဂါသယပဆာငသူ ဆိုရင ပမွ်းလာတို့ သာ်းမှာ ပရာဂါ ပါလာနင
ို ပြ 50% ရှဗပီ်း သမီ်းဆိုရင
ပ ရာဂါသယပဆာငတို့ ဗီဇ ပါလာနင
ို ပြ ၅၀ % ရှပါတယ။
အမ ာ်းအာ်းခြငပတာ
ို့ ို့ X-linked ပတွက dominant (လမ်းမို်းဗီဇ) လာ်း recessive (လမ်းမို်းြဗီဇ)
လာ်းဆို သသကွကွမသနင
ို ကပါဘူ်း။ က ာ်း န ို့ မ အပမွဆကြပြ
ို င်းကွာခြာ်းတာကို်း။ ပရာဂါရှ အပြ က
ပမွ်းတို့ သာ်း မှာ ဘာပရာဂါမှမရှပပမယို့ သမီ်း မှာ ပရာဂါရနင
ို တယ။ ပရဂါရှအပမက
လကဆငကမ
ို့ ်းရငပတာို့ ပမွ်းလာတို့ ကပလ်းပတွမာှ ပရာဂါခြစနင
ို ပြ ၅၀ ရာြင
ို နှုန်းရှတယ။ သမီ်းပတွက
သာ်းပတွထက ပရာဂါလကခဏာ ြစာ်းရတာ နည်းတယ။
 55

(၅) Y-linked inheritance

ဒါကပတာို့ ရှင်းပါတယ။ Y chromosome က က ာ်း ပတွမှာပပါတယ။ ဒါ်‌ ပို့ ကာငို့ အပြ်‌မှာ Y-
linked ပရာဂါပါရင သာ်းဆီလကဆငကမ
ို့ ်းမယ။

(၆) Mitochondrial inheritance

ဒီ အပမွဆကြပိုကပတာို့ က ာ်းပရာ မန်းကပလ်းပါ ဆကြထြိုကနင
ို ပပမယို့ မန်းကပလ်းပတွကပ
သာ်းသမီ်းပတွကို ဆကလက လကဆငကမ
ို့ ်းအပမွပပ်းနင
ို တာပါ။ ဆိုလိုတာက ပရာဂါရှတို့ အပမက သူရို့ ို့
သာ်းသမီ်း အာ်းလို်းကို ပရာဂါအပမွလကဆငကမ
ို့ ်းပပ်း ပပမယို့၊ ပရာဂါရှတို့ အပြကပတာို့ သူရို့ ို့
သာ်းသမီ်းပတွကို လကဆငကမ
ို့ ်းအပမွ မပပ်းပတာပ
ို့ ါဘူ်း။

(၇) Codominance
ဒါကပတာအ
ို့ ပြပရာ အပမပါ ၂ ဘကစလ်းို က လမ်းမို်း ကတို့ ပိုစဆပ
ို ါပတာ။ို့ ဥပမာ
ပသွ်းအိုပစိုပတွမှာ AB ပသွ်းအိုပစို ပိုငရှငမ ာ်းဟာ Codominance န အပမွ
ို့ ဆကြထာ်းတာ ခြစပါတယ။
ဆိုပတာို့ အြိုလိုအပမွဆကြပိုပတွမာှ ခြစလာနင
ို ပြ တွကြ ကတို့ ရာြိုငနှုန်းပတွက ကိုယဝနပဆာင
တြိုြ င်းစီအတွက ပ ခြစပါတယ။
ဥပမာ ၂၅ ရာြိုငနှုန်းရှတယ ဆိုတာ ကိုယဝနတြါပဆာငတိုင်း ခြစနင
ို ပြ ၂၅ ရာြိုငနှုန်း ရှတယ
ဆိုလိုတာပါ။ ကပလ်း ၄ ပယာကပမွ်း ၁ ပယာကခြစမယ မဆိုလပ
ို ါဘူ်း။ ဒါပို့ ကာငို့ ပရာဂါ ပါတို့ ကပလ်း
ပမွ်းဗပီ်း ပနာကကပလ်းပတွ မပါနင
ို ပတာဘ
ို့ ူ်း (or) ပရာဂါကင်းတို့ ကပလ်း ပမွ်းဗပီ်း ပနာငပမွ်းမယို့
ကပလ်းပတွ မှာ ပရာဂါပါလာနင
ို တယ ဆိုတို့ သပဘာ မဟိုတပါဘူ်း။ ကပလ်းတပယာက ပမွ်းတိုင်း ဒီ
ရာြိုငနှုန်း က ရှပနတာပါ။
56
 57

(၁၄) မျိ ်းဗီဇအခမ မပ ကျန်းမာခရ်းခစာငခရ

ို့ ာကမှု

(Genomic Healthcare)
မျိ ်းဗီဇဆိင
ို ရာ ခဆွေ်းခနွေ်းအ ကခပ်းမ င်း (Genetic Counseling)
မ ြုံ်းဗီဇ ပဆွ်းပနွ်းအ ကပပ်းခြင်း (Genetic Counseling) ဆိုတာ မ ြုံ်းဗီဇပဆွ်းပနွ်းအ ကပပ်းသူ
(Genetic Counselor) ကပန လူတဦ်းရ ို့ က န်းမာပရ်းဆိုငရာ အြ ကအလကပတွ၊ သူမို့ သာ်းစို
က န်းမာပရ်းဆိုငရာ အြ ကအလကပတွ ကို စိုစမ်းပမ်းခမန်း စမ်းသပစစပဆ်းတယ။ ဗပီ်းရင အဒ
ို့ လ
ီ ူန ို့
ပတသကဗပီ်း မ ြုံ်းဗီဇ အပခြအပပနတွ ဘယလိုရှမယ။ ဘာပတွ ခြစနင
ို ပခြရှတယ။ ပနာကထပ
ဗီဇနပတ
ို့ သကဗပီ်း ဘယလို စမ်းသပစစပဆ်းမှု (Genetic testing) ပတွ လိုပ ကညို့သငတယ
ို့ ဆိုတာပတွ
အ ကခပြုံပဆွ်းပနွ်းပပ်းတယ။ ဒါအခပင
ို့ ပရှ ွေ့က အပထွပထွစမ်းသပြ ကပတွ၊ မသာ်းစိုအြ ကအလကပတွ န ို့
ဗီဇ စမ်းသပစစပဆ်းမှုရလာဒ ပတွပပါင်းဗပီ်း ဘာပတွ ခြစလာနင
ို တယ။ ဘယလိုပတွ ကာကွယလရတယ
ို ို့ ။
ဘယလိုပတာို့ ပနထင
ို စာ်းပသာကသငတယ
ို့ က အစခပြုံလို ို့ သတင်းအြ ကအလက ခပညို့ခပညို့စစ
ို ိုကို
ရှင်းခပပဆွ်းပနွ်းပပ်းတယ။
မျိ ်းဗီဇ စစခဆ်းမ င်း (Genetic Testing)
မ ြုံ်းဗီဇစစပဆ်းခြင်း (Genetic testing) ဆိုတာ လူတပယာကရ ို့ မ ြုံ်းဗီဇ (DNA) ထမှာ
အပခပာင်းအလခြစတာမ ြုံ်းပတွကို ရှာပြွစစပဆ်းတာခြစပါတယ။ အလ
ို့ မ
ို ြုံ်း ဗီဇအပခပာင်းအလပတွကို
ဗီဇအထွန်း (ဝါ) မ ြုံ်းဗီဇအပခပာင်းလ (mutations)၊ ဗီဇမ ြုံ်းကွ (variants) လို ပြေါ်
ို့ ကတယ။
မ ြုံ်းဗီဇစစပဆ်းတာ (Genetic testing) လိုပလိုကခြင်းအာ်းခြငို့ က ပနာတပတွ
ို ို့ မ ြုံ်းဗီဇပ ကာငို့
ခြစတပ
ို့ ရာဂါပတွ ပြာထိုတနင
ို မယ။ ကငဆာပရာဂါ ခြစပပေါ် နင
ို ပြ ပတွ ြနမှို့ န်းကာကွယနင
ို မယ။ (ဥပမာ
ပဟာလဝိုဒရိုပရှငမင်းသမီ်း အငဂ လီနာ ဂ ြုံလီ ဟာ သူမ အပမဟာ ရငသာ်းကငဆာန ို့ကွယလွနတာပ ကာငို့
သူမလည်း မ ြုံ်းဗီဇ စစပဆ်းလိုကတယ။ BRCA 1 ဗီဇ အထွန်း (mutations) ပတွွေ့တာပ ကာငို့ သူမလည်း
ရငသာ်းကငဆာ ခြစလာ်‌နင
ို ပြ ရာြိုငနှုန်းမ ာ်းလို ို့ တကြုံတငကာကွယတအ
ို့ ပနန ို့ ရငသာ်းခြတထိုတဗပီ်း
ခပနလညမွမ်းမထာ်းတာခြစပါတယ။)
မ ြုံ်းဗီဇစစပဆ်းတို့ ပစ
ို ကပတာို့ အမ ြုံ်းမ ြုံ်းရှပါတယ။
အ ကမ်းြ င်းပတာို့ ဆရာဝနက မ ြုံ်းဗီဇန ို့ ပတသကတို့ အပခြအပနသြ ငလို ို့ စစပဆ်းတို့ Clinical
Genetic Testing န ို့ အခြာ်းအပ ကာင်းအမ ြုံ်းမ ြုံ်း (ဥပမာ ကိုယရ
ို့ ဆင
ို့ ်းသကလာတို့ မ ြုံ်းရို ်းသမိုင်း၊ အာဟာရ
အပခြအပန၊ အနာဂတ ပရာဂါခြစနင
ို ပြ စတို့ အပ ကာင်းပတွ) သလူတာပ ကာငို့ ကိုယဘာသာ
ို့
ကိုမပဏက
ီ ပန ဝယယူစစပဆ်းတို့ Direct to Consumers testing ဆိုဗပီ်း ြွနင
ို တယ။
မ ြုံ်းဗီဇ စစပဆ်းနည်း တြိုြိုပရွ ်းစစလိုကတာန ို့ အကိုနသမယဆိုတာမ ြုံ်းပတာို့ မလွယဘူ်း။
ဒါပို့ ကာငို့ ကိုယက ဘာသြ ငတာလ။ ဘယအပိုင်းစစ ကညို့သငလ
ို့ ဆိုတာ တတကျွမ်းနာ်းလညတို့
 58

ပဆ်းပညာရှင တို ို့ ဗီဇပဆွ်းပနွ်းအ ကပပ်းသူ (Genetic Counselor) တန

ို ို့ ို့ ပဆွ်းပနွ်းတိုငပငဗပီ်းမှ
စစပဆ်း ကညို့သငတာပါ။
ို့
Single Gene Testing
က ပနာတို ို့ လူသာ်းမ ြုံ်းစတပတွမှာ ဗီဇစို (gene) ပပါင်း ၂၅၀၀၀ ဝန်းက ငရှပါတယ။ ဒီပနအထ
ို့
အတညခပြုံမှတတမ်းတငထာ်းတာက ဗီဇစို တမ ြုံ်းတည်း ြ ြုံွေ့ယွင်းလို ို့ ခြစပပေါ်လာတို့ ပရာဂါ အမ ြုံ်း ပပါင်း
၂၀၀၀ ဝန်းက င ရှပါတယ။ ဒီပရာဂါပတွကို စစပဆ်းပြာထိုတြ ငတယဆိုရင ဒီ Single Gene Testing
နည်းကို အသို်းခပြုံပါတယ။ ဥပမာ Sickle cell disease လိုမ ြုံ်း၊ Duchene Mascular Dystrophy
လိုမ ြုံ်းပရာဂါပတွပပါ။ို့ မသာ်းစိုထမှာ ဒီလိုမ ြုံ်း ဗီဇအထွန်းပရာဂါပတွ ပါလာရင ဒီနည်းန ို့
စစပဆ်း ကညို့ ကပလို့ရှတယ။
Panel Testing
ဒီနည်းကပတာို့ Test တြိုတည်းန ို့ ဗီဇစို အမ ာ်းတကီ်းမှာ ခြစပပေါ်ပနတို့ မ ြုံ်းဗီဇအပခပာင်းလ
(mutations) ကို ရှာပြွပြာထိုတတာ ခြစပါတယ။ ပရာဂါတြိုကို ခြစပစနင
ို တို့ ဆကစပ ဗီဇပတွရ ို့
အပခပာင်းအလကို စစပဆ်းတယဆိုနင
ို တယ။ဥပမာ ဆရ
ို ရင ရငသာ်းကငဆာ တို ို့ အူမတကီ်းကငဆာ တလ
ို ို့ ို
ကငဆာပတွ ခြစပပေါ်လာနင
ို ပြ မ ာ်းတို့ ဗီဇစိုပတွ(Genes)ကို တအိုပစိုတည်းြွွေ့ ဗပီ်း
စစပဆ်းတန
ို့ ည်းဆိုပါပတာ။ို့
Large scale genetic or genomic testing
ဒါကပတာို့ မ ြုံ်းဗီဇတကီ်း တြိုလို်းစစပဆ်းတို့ နည်းပါ။ (၂) မ ြုံ်းထပြွ ကတယ။
(၁) Whole Exome Sequencing
လူရ DNA
ို့ တြိုလို်းမှာရှတို့ Exon အာ်းလ်းို ကို Sequence ဆွဗပီ်း စစပဆ်းတန
ို့ ည်းပါ
(၂) Whole Genome Sequencing
ဒါကပတာို့ လူရ ို့DNA တကီ်းတြိုလို်းကို sequence ဆွစစပဆ်းတန
ို့ ည်းပပါ။ို့ သူတို ို့ (၂) မ ြုံ်းကပတာို့
အက ယပ ွေ့ဆို်းန ို့ ကိုနက စာ်းရတအမ ာ်းဆို်း နည်းပတွခြစပါတယ။ ဒီနည်းန ို့ စစပဆ်းခြင်းကိုပတာို့
ပရာဂါပြာထိုတ ပဆ်းကိုသပရ်းမှာထက မ ြုံ်းဗီဇ သိုပတသနပတွမှာ ပိုဗပီ်း က ယက ယပ ွေ့ပ ွေ့သ်းူ ကပါတယ။
Testing for Changes other than Gene Changes
ဒါကပတာို့ ဗီဇစို (gene) ထက အပခပာင်းလထကပိုတို့ အပ ကာင်းအရာပတွကို စစပဆ်းြ ငတအ
ို့ ြါ
အသို်းခပြုံပါတယ။
တြ ြုံွေ့ က Chromosome တြိုစီအလိုက စစပဆ်းမှုလိုပတာမ ြုံ်းပါ။ Karyotyping
လလည
ို ို့ ်းပြေါ်ပါတယ။ ဥပမာ Down Syndrome လိုမ ြုံ်း ဗီဇပရာဂါဆိုရင Chromosome အမှတ ၂၁ မှာ
ြရို မိုဇိုမ်း ၂ ြိုအစာ်း ၃ ြို ပါလာတာမ ြုံ်းပါ။ Trisomy 21 လပြေါ်
ို ို့ တာပပါ။ို့ ဒါမ ြုံ်းဆိုရင Karyotyping တို ို့
Chromosomal microarrays တလ
ို ို့ ို စစပဆ်းနည်းန စစ
ို့ ကပါတယ။
 59

တြ ြုံွေ့ စစပဆ်းနည်းပတွက ပတာို့ ဗီဇစိုပတွ ပရို တင်းထိုတတို့ ပိုစ Gene Expression ကို
နှုင်းယှဉ်ပလို့လာတအ
ို့ ြါ သို်းပါတယ။ Gene Expression Analysis လိုပတယပပါ။ို့ ပရာဂါခြစတို့ ဆလ န ို့
ပရာဂါကင်းတို့ ဆလ ပတွ ပရို တင်းထိုတလိုပပို Gene expression level မတူတာကို နှုင်းယှဉ်
စစပဆ်းတယဆိုပါပတာ။ို့
Genetic testing ကို တူရာအိုပစိုပလ်းပတွ ြွပပ်းရရင ပအာကပါအတိုင်း ပတွွေ့ နင
ို ပါတယ။
(၁) Diagnostic Testing
ပရာဂါရှာပြွပြာထိုတြို ို့ စစပဆ်းတာပပါ။ို့ Cystic fibrosis တို ို့ Huntington diseases တလ
ို ို့ ို
ဗီဇပရာဂါပတွ ပြာထိုတြို စစ
ို့ ပဆ်းတာ။
(၂) Presymptomic and predictive testing
ပရာဂါလကခာဏာမပပေါ်ပသ်းဘူ်း။ ဒါပပမယို့ မသာ်းစိုထမှာ ဗီဇပရာဂါ ရာဇဝငရှြူ်းထာ်းလို ို့
ြနမှို့ န်းစစပဆ်း ကညို့တာမ ြုံ်းပပါ ို့
(၃) Carrier Testing
ဒါကပတာို့ မသာ်းစိုတွင်း Sickle cell တို ို့ Cystic fibrosis တလ
ို ို့ ို ပရာဂါရာဇဝင ရှထာ်းတယ။
ဒါမှမဟိုတ ကိုယက ဗီဇပရာဂါတြိုြို အခြစမ ာ်းတို့ မ ြုံ်းနွယအိုပစိုထက ခြစမယ ဆိုရင ကိုယမှ
ို့ ာ
ပရာဂါမရှပပမယို့ ကိုယက ပရာဂါသယပဆာငတို့ gene ပါပနလာ်း ဆိုတာ သြို ို့ စစပဆ်း ကညို့တာ။ တြ ြုံွေ့
လကမထပမှီ Premarital မှာ စစ ကညို့ ကတာမ ြုံ်းပပါ။ို့
(၄) Pharmacogenetics testing
ဒါကပတာို့ လူတပယာက ပရာဂါတြိုြခို ြစမယ သူအတွ
ို့ က ဘယပဆ်းအမ ြုံ်းစာ်းက အပကာင်းဆို်း
ဘယပလာက ပမာဏ အသို်းခပြုံရငအပကာင်းဆို်း ဆိုတာပတွ သြို ို့ ပဆ်းဝါ်း တိုနခပန
ို့ ပိုပတွသနင
ို ြို ို့
စစပဆ်းတာမ ြုံ်းပါ။
(၅) Prenatal Testing
ဒါကပတာို့ ကိုယဝနပဆာငြ နမှာ ကိုယကပလ်း
ို့ ဘယလ
်‌ ိုမ ြုံ်း ဗီဇပရာဂါပတွ ပါလာနင
ို သလ
စစပဆ်း ကညို့တာမ ြုံ်းပပါ။ို့ အမ ာ်းဆ်းို စစပဆ်း ကညို့တာကပတာို့ Trisomy 21 (Drown Syndrome) န ို့
Trisomy 18 (Edwards Syndrome) တခြစ
ို ို့ ကပါတယ။ တခြာ်းဟာပတွလည်းစစတတ ကပါတယ။
ပနာကဆို်းပပေါ်အပနန ို့ မြငပသွ်းထကပန ကပလ်းရ DNA
ို့ ကို စစပဆ်းနင
ို တို့ Cell free DNA testing ဆိုတို့
နည်းန စစ
ို့ ကတာမ ာ်းပါတယ။
(၆) Newborn screening test
US မှာပတာို့ ဒီနည်းက စစပဆ်းမှုအမ ာ်းဆို်း နည်းတြိုပါ။ ခပညနယအာ်းလ်းို မှာ ကပလ်းပမွ်းတာန ို့
newborn screening လိုပြလ
ို ို့ ိုအပပါတယတ။ို့ အဓက်‌ကပတာို့ မ ြုံ်းဗီဇပရာဂါပတွန ို့ Metabolic
abnormalities ပတွ အတွက စစပဆ်းတာလို ဆ
ို့ ိုပါတယ။
 60

(၇) Preimplantation testing

ဒီနည်းကို Preimplantation Genetic Diagnostic Testing(PGDT) လလည
ို ို့ ်း ပြေါ် ကပါတယ။
သူက
ို့ ိုပတာို့ ြနပပနသပနေသာ်း (IVF) နည်းန ို့ မ ြုံ်းပအာငလာတို့ သပနေသာ်းကို သာ်းအမထ မထညို့ြင
ဗီဇပရာဂါပတွ ရှမရှစစပဆ်း ကတို့ နည်းလမ်းပါ။ US မှာပတာို့ ဒီပနပြတ
ို့ ၂ ရာြိုငနှုန်းပလာကက IVF နည်းန ို့
ပမွ်း ကတယဆိုပါတယ။ ဒီလိုအပခြအပနမှာ risk အနည်းဆို်းခြစပအာင သာ်းအမထမထညို့ြင
ဗီဇစစပဆ်း ကတာပါ။
DTC လပြေါ်
ို ို့ တို့ Direct to Consumers testing ကိုပတာို့ ပနာကမှ အလ င်းသငသလ
ို့ ို ပြာခပပါမယ
ို့ ။
 61

(၁၅) သိုခတသနလိုပမ လူ (၅၀၀) မာ (၁) ခယာကနှုန်း

လိင ရိိုမိိုဇိုမ်းတ ိုအပိိုပေါတာ သိ ရ
ို့ တို့ ငဗိတန
ိ အမျိ ်းသာ်းမျာ်း

က ပနာတို ို့ လူသာ်းဆလပတွထမှာ ဒီအနပအ ပတွကိုပသပသြ ာြ ာ အစည်းလိုက

ထိုပပို်းသမ်းဆည်းထာ်းတို့ ြရို မိုဇိုမ်း ၂၃ စို (၄၆ ြို) ပါရှပါတယ။ ၂၂ စိုကပတာို့ သာမန
ပအာတိုဇိုမ်းပတွခြစဗပီ်း ၁ စိုကပတာို့ က ပနာတပတွ
ို ို့ ကို က ာ်း/မ ကွခပာ်းပစတို့ လငြရို မိုဇိုမ်းခြစပါတယ။
ပယာက ာ်းပလ်းဆိုရင XY ခြစဗပီ်း၊ မန်းကပလ်းဆို XX ခြစပါတယ။ ဒါကသာမန
ပိုမှနလူပတွမှာပါရှတအ
ို့ စီစဥပပါ၊ို့
ဇွနလ (၉) ရကပနက
ို့ Genetics in Medicine ဂ ာနယမှာပြာခပြို့တို့ သိုပတသနတြိုမှာပတာို့ UK က
ပယာက ာ်းပလ်း ၅၀၀ မှာ ၁ ပယာကနှုန်းပလာကက အထကမှာပြာခပြို့တို့ XY အခပင XXY ဒါမှမဟိုတ XYY
ဆိုဗပီ်း X or Y ြရို မဇ
ို ိုမ်း (၁) ြိုအပိုပါပနတာ ပတွွေ့ရပါတယတ။ို့ UK Biobank လပြေါ်
ို ို့ တို့
မ ်းဗီဇအြ ကလကပတွ ထန်းသမ်းထာ်းတို့ ဌာနက ပဗာလတီယာ အမ ြုံ်းသာ်း ၂၀၇၀၀၀ ရ ို့
ဗီဇအြ ကအလကပတွကို သိုပတသနခပြုံြို့တာ ခြစပါတယ။ ဒီသိုပတသနမှာ စစ ကညို့လိုကပတာို့ ၂၁၃
ပယာကက XXY ဆိုဗပီ်း X တလို်းအပိုပါပနတာ ပတွွေ့ရဗပီ်း၊ ၁၄၃ ပယာကက XYY ဆိုဗပီ်း Y တလို်း အပပ
ို ါပနတာ
ပတွွေ့ရပါတယ။
အြို သိုပတသနမှာ အသက ၄၀-၇၀ ကာ်း က န်းမာတအ
ို့ မ ြုံ်းသာ်းပတွကို စစပဆ်းြို့တာပါ။ ဆိုပတာို့
သူတပတွ
ို ို့ မှာ Sex Chromosome တြိုဆအ
ီ ပိုပါပနပပမယို့ ဘာပရာဂါမှ မြစာ်းရသလို
အလ
ို့ ိုပါပနတယဆိုတာ ဒီသိုပတသနမတိုငြငကလည်း မသဘူ်းဆိုပါတယ။
အရငက National Human Genome Research Institute ရ အြ
ို့ ကလကပတွအရ XXY ခြစနင
ို သူ
လူတသန်းမှာ ၁၀၀-၂၀၀ ပလာကရှမယလို ို့ ြနမှို့ န်းထာ်း ကဗပီ်း XYY ခြစနင
ို သူက ၁၈-၁၀၀
ပလာကရှနင
ို မယလို ို့ ြနမှို့ န်းထာ်း ကတာပါ။ ဒါပပမယို့ အြို သိုပတသနမှာ အဒ
ို့ ထ
ီ ကပိုမ ာ်းပန ကတာ
ပတွွေ့ရပါတယ။ ဒီပလာက အခြစမ ာ်းတာ အို့ သစရာခြစဗပီ်း တကယို့ ပိုမှနလူထို ကာ်းမှာ ပိုပတွွေ့ရနင
ို တယလို ို့
သိုပတသန ဦ်းပဆာငပညာရှင ပဒါကတာ Ken Ong ကဆိုပါတယ။
XXY ဆိုဗပီ်း X တလ်းို အပပ
ို ါပနတာကို Klinefelter Syndrome လပြေါ်
ို ို့ ပါတယ။ ဒီလိုXXY လူပတွမှာ
- မ ြုံ်းမပအာငတာ
- လူပ ြုံပြာဝငပနာကက တာ
လိုမ ြုံ်း မ ြုံ်းပွာ်းဆိုငရာ ခပသနာပတွခြစနင
ို ပါတယ။ သူတမှ
ို ို့ ာ သာမန XY ပတွထက ကပလ်းမရနင
ို ြို အြွ
ို့ ငက
ို့
(၄) ဆ ပမ
ို ာ်းပါတယ။ လူပ ြုံပြာဝငပနာကက နင
ို ပြ ကလည်း သာမနလူပတွထက (၃) ဆ မ ာ်းပါတယ။
 62

နာမညပက ာပတွထက ဆိုရင မင်းသာ်းတကီ်း တွမြရိုဇ ကို Klinefelter Syndrome ရှတယလို ို့
သသယရှ ကပါတယ။ ပသြ ာတို့ Medical record ပတာမ
ို့ ခပနင
ို ကပါဘူ်း။ ပဂ ာြ
ို့ ဝါရှငတန လည်း KF
လဆ
ို ို့ ို ကပါတယ။ James Bond’s film “For Your Eyes Only” ထက Caroline Cossey ဆိုတို့
ဗဗတနပမာဒယကလည်း သူရို့ ို့ လငနပတ
ို့ သကဗပီ်း ဇပဝဇဝါခြစြို့ရတယဆိုပါတယ၊ ပနာကမှ
သူဟာအမ ြုံ်းသမီ်းအခြစ ပခပာင်းလြို့တာပခြစပါတယ။ အာြရက က အိုလပစပရတဆပဆိုရအပခပ်းမယ
Caster Semenya ဆိုရငလည်း Gender Test လိုပြို ို့ ခငင်းဆနတာပ ကာငို့ ဗပြုံငပွတနှစ ပတပငတာ
ြြို့ရပါတယ။ XXY ဆိုပတာို့ XX – Female ကိုယူရမလာ်း၊ XY- Male ကိုယူရမလာ်း
ဇပဝဇဝါခြစ ကရဟနတူပါတယ။
XYY ဆိုဗပီ်း Y တလို်း အပပ
ို ါပနတာကို 47,XYY Jacobs Syndrome လပြေါ်
ို ို့ ကပါတယ။ သူကပတာို့
XXY ပလာက မ ြုံ်းပွာ်းဆိုငရာ ခပသနာမရှပါဘူ်း။ ဒါပပမယို့
- သငယူနင
ို စွမ်းြျွတယွင်းတာ
- စကာ်းပခပာပနာကက တာ
- လှုပရှာ်းမှု Motor Skill ပတွအာ်းနည်းတာ
- ပိုမှနမဟိုတဘ ကကကသာ်းပတွအာ်းနည်းတာ မ ြုံ်းပတွခြစတတပါတယ။
XXY ပရာ XYY ပါ နှစမ ြုံ်းစလို်းက
- အမ ြုံ်းစာ်း (၂) ဆီ်းြ ြုံပရာဂါ(Type 2 Diabetes)၊
- ပသွ်းပ ကာက ဥ်း(Arthrosclerosis)၊
- ပသွ်းခပနပ ကာပသွ်းြ (Venous thrombosis)
- အဆိုတပသွ်းလတပ ကာ ပသွ်းြတာ (Pulmonary Embolism)၊
- နာတာရှညအဆိုတပပနပတတာ (COPD) စတပ
ို့ ရာဂါပတွခြစနင
ို ပြ က သာမန XY သမာ်းပတွထက
ပိုခမငပါတယ
ို့ ။
63
 64

(၁၆) Direct To Consumer Genetic testing

ဒီပနပြတ
ို့ မှာ ဝနပဆာငမှုပပ်းတို့ ကိုမပဏမ
ီ ာ်းက ကိုယဘာသြ ငလ ဆိုတာအပပေါ်မူတညဗပီ်း Menu
ပတွ လိုပပပ်းထာ်းပါတယ။ သူက ရို ်းရှင်းတယ၊ ကိုမဏ
ပ က
ီ စာအတန ို့ ကိုယို့ DNA နမူနာ ထညို့မယို့ kit
ပလ်းရယ၊ လိုပပဆာငရမယို့အညန်း (instructions) ရယ ကို ပပပ်းတယ
ို ို့ ။ အမ ာ်းစိုက ြွက/ပပနပလ်းထ
တ်‌ပတွ်း (Saliva) ပထွ်းထညို့်‌ဗပီ်း ကိုမပဏဆ
ီ က
ီ ို လပမူခပနပပပ်းရတယ
ို ို့ ။ သူတက
ို ို့ စစပဆ်းဗပီ်းတာန ို့ Email /
စာအတန အပခြပတွ
ို့ ခပနပပပ်းတယ
ို ို့ ။
ဘာခတွေ စစ ကညို့ နိင
ို လ?
Disease risk and Health
ပရာဂါခြစပပေါ်လာနငို ပြ န ို့ က န်းမာပရ်းအပခြအပနပတွ စစ ကညို့တာ။ ဥပမာ ဗီဇမ ြုံ်းကွ တြိုြို န ို့
အဆကစပရှဆို်းပရာဂါပတွ်‌ပပါ။ို့ Celiac disease, Parkinson disease, Alzheimer's disease တလ
ို ို့ ို
မ ြုံ်းပတွ စစ ကညို့ ကတယ။ တြ ြုံွေ့ ကိုမပဏပ
ီ တွက ဗီဇပရာဂါပတာို့ မရှဘူ်း ဒါပပမယို့ ပရာဂါခြစတို့ ဗီဇ
ကိုပတာို့ သယပဆာငထာ်းတယ ဆိုတာမ ြုံ်းပတွ စစပပ်းတယ၊ Carrier Testing ပပါ။ို့ တြ ြုံွေ့ကလည်း
Pharmacogenomics ကို သြ ငလို စစ
ို့ ကတာမ ြုံ်းရှတယ
Ancestry and Genealogy
ဒါကပတာို့ မ ြုံ်းရို ်းဇာတ ဘယက ဆင်းသကလာလ သြ ငလို ို့စစ ကတာမ ြုံ်း၊ ဘယအမ ြုံ်းနွယကလ၊
ဘယသူပတွန ို့ အမ ြုံ်းစပပနသလ ဆိုတာမ ြုံ်း သရတယ။ တြ ြုံွေ့ဆို တြါမှမခမငြူ်း မပတွွေ့ ြူ်းဘ ဒီ
ပကာငစစ ကညို့ဗပီ်း သူတို database
ို့ က အမ ြုံ်းပတာပနတာပတွ ခပပပ်းလို ပဆွ
ို့ ်းမ ြုံ်းစပနင
ို တာပတွရှတယ။
Kinship
ဒါကိုပတာို့ paternity testing လလည
ို ို့ ်း ပြေါ် ကတယ။ biologically အရ ပဆွမ ြုံ်းပတာစပသလာ်း
သြ ငလို ို့ စစပဆ်းတာ။ တြ ြုံွေ့က တပလ ာကလို်း ဒီအပြ န ို့ တကီ်းလာဗပီ်း တကယတမ်း kinship testing
လိုပမှ biological father မဟိုတတာမ ြုံ်းပတွ ရှ ကတယ။
Lifestyle
ဒါကပတာို့ ကိုယို့ DNA ကို စစပဆ်းဗပီ်း ဘယလမ
ို ြုံ်း lifestyle, အာဟာရ၊ ကို့ြိုငမှု၊ ဝတပလ ာတ
ို့ ာ၊
skincare, sleep စတာပတွ သငပလ
ို့ ာပအာင လိုပရမလ ဆိုတာ သြ ငလို ို့ စစပဆ်းတာမ ြုံ်း။ ဒါမ ြုံ်း
စစပဆ်းြို ို့ ဝနပဆာငမှုပပ်းတို့ ကိုမပဏပ
ီ တွ အမ ာ်းစိုက ရလာတို့ results အပပေါ်မူတညဗပီ်း ဘယလို
ဝနပဆာငမှုပတွ ရယူသငတယ
ို့ ၊ ဘယလို products ပတွ သို်းသငတယ
ို့ ၊ ဘယလို program ပတွ
ဝယယူပါဝငသငတယ
ို့ ဆိုတို့ တဦ်းြ င်း အ်‌ပ ခြန က
ို့ ိုကညီတို့ ဝနပဆာငမှုပတွပါပရာင်း ကတယ။
နာမညကကီ်း ဝနခဆာငမှုခပ်းတို့ ကိုမပဏီမျာ်း
တြ ြုံွေ့က အထကက စစပဆ်းတို့ ဝနပဆာငမှုနည်းလမ်းပတွထက တမ ြုံ်းကိုပ ဝနပဆာငမှုပပ်းတယ။
ဥပမာ Ancestry testing ပ စစပပ်းတာမ ြုံ်း။ တြ ြုံွေ့က အကိုနစစပပ်းတို့ ဝနပဆာငမှုရှတယ။ တြ ြုံွေ့က သူတို ို့
 65

ပပ်းနင
ို တို့ ၂-၃ ြိုပ ဝနပဆာငမှုပပ်းတာလည်းရှတယ။ အြိုဆိုရင Epigenetic testing ပါ ဝနပဆာငမှုပပ်းတို့
ကိုမပဏပ
ီ တွ ရှလာဗပီ။ price and services ကပတာို့ တြိုနတြို
ို့ မတူညီ ကပါဘူ်း။
ပအာကမှာ နာမညတကီ်း ကိုမပဏ်‌ပ
ီ တွထက အြ ြုံက
ွေ့ ို ပြာခပပပ်းထာ်းပါတယ။ တကယက
အမ ာ်းတကီ်းရှတာပါ။
(1) 23andme
(2) 24genetics
(3) Ancestry.com
(4) MyHeritage
(5) Myriad Genetics
(6) LabCorp
(7) Quest Diagnostics
( Gene by Gene
(9) Easy DNA
(10) BGI

အကျိ ်း (Benefits)
- မ ြုံ်းဗီဇန ပတ
ို့ သကတို့ ပရာဂါပတွကို လူပတွ ပိုသတထာ်းမပစတယ
- တပယာကြ င်းစီရ ို့ က န်းမာပရ်း၊ ပရာဂါခြစနင
ို ပြ ၊ ရိုပသွငခပင န ို့ ဘို်းပဘ်းမ ြုံ်းရို ်း စတို့
သတင်းအြ ကအလကပတွ သနင
ို
- ကိုယက
ို့ န်းမာပရ်းနပတ
ို့ သကဗပီ်း တကြုံတငခပငဆငကာကွယနင
ို တယ
- က န်းမာပရ်းဝနထမ်းပတွ၊ က န်းမာပရ်းအာမြ ကိုမပဏပ
ီ တွရ ြွို့ ငခပြုံ
ို့ ြ ကယူြမလ
ို ို့ ဘ
ို စစနင
ို တယ
- က န်းမာပရ်းဝနထမ်းပတွ စစပဆ်းြိုင်းတို့ မ ြုံ်းဗီဇစစပဆ်းမှုပတွထက ကိုနက စာ်းရတသကသာတယ။
- စစပဆ်းြို DNA
ို့ နမူနာ ယူရာမှာလည်း လွယကူရို ်းရှင်းဗပီ်း ကိုယတိုငယူနင
ို တယ။ အပခြကလည်း ခမနတယ
- ရလာတို့ အပခြပတွကို ဗီဇအြ ကလက ပဒတာပဘို့စပတွမာှ တငဗပီ်း အခြာ်း
ပဆ်းသိုပတသနပတွမာှ လည်း ပါဝငနင
ို တယ။ ကိုယဝယယူတို့ ကိုမပဏပ
ီ ပေါ်မူတညဗပီ်း ပဒတာပဘို့စမှာ
အခြာ်းပါဝငသူ သန်းြ ီရှနင
ို တယ။ နှုင်းယှဉ်ပလို့လာနင
ို တယ။
အမပစ (Risks and Limitations)
(1) ကိုယစတဝငစာ်းတို့ က န်းမာပရ်းအပခြအပနန ို့ ပတသကတာပတွ သွငခပငလကခဏာ စစပဆ်းတာပတွ
ရြ ငမှရနင
ို မယ။
(2) ပရာဂါ တမ ြုံ်းမ ြုံ်း ပသြ ာပပါက ခြစမယ မခြစဘူ်းလို ို့ အတက မပခပာနင
ို ဘူ်း။ ခြစနင
ို ပြ ကပ
ို
စစတာခြစတယ။
(3) ကိုယရ
ို့ ို့ က န်းမာပရ်း၊ မသာ်းစို relationship၊ ဒါမှမဟိုတ ဆင်းသကလာတို့ မ ြုံ်းရို ်း န ို့ ပတသကဗပီ်း
ပမ ာလငမထာ်းတ
ို့ ို့ အပခြပတွ ထွကလာလို ို့ စတညစ စတရှု ပရနင
ို တယ။ (တြ ြုံွေ့ သာ်းအြ်‌ ပ တွ ဆို
Genetically အရ ဘာမ မပတသကလို ို့ အမပထာငပရ်းဗပြုံကတာမ
ွ ြုံ်းပတွ၊ မသာ်းစိုတွင်း
 66

ခပသနာတကတာမ ြူ်းပတွ ခြစ ကတာရှတယ၊ အဒ

ို့ ီ story ပတွကို ပနာငမှ အလ င်းသငသလ
ို့ ူ ပြာခပပါမယ
ို့ ။
တြ ြုံွေ့လည်း တြါမှ မခမငြူ်းတို့ တနင
ို ငဆီခြာ်းပနတို့ Biological relationship ပတွ
ခပနဆကသွယနင
ို ကတာမ ြုံ်းလည်း ရှပါတယ)
(4) တြါတရ မတက မခပညို့စိုတို့ အပခြရလာဒပတွအပပေါ် နာ်းလညမှုလွမှာ်းဗပီ်း ပရာဂါကိုသြို ို့ကာကွယြို ို့
ဆို်းခြတြ ကရာမှာ လွမှာ်းတာမ ြုံ်းပတွရှတယ။
(5) ဒီလိုမ ြုံ်း ဝနပဆာငမှုပပ်းတို့ Company ပတွကို တကီ်း ကပမှုအာ်းနည်းတာ၊ သူတအတွ
ို ို့ က လိုကနာရမယို့
စည်းကမ်းသတမှတမှုပတွ အာ်းနည်းပနပသ်းတာမ ြုံ်းပတွ ရှတယ။
(6) သကပသအပထာကထာ်း မြိုငလိုတို့ စစပဆ်းမှုပတွ၊ FDA ပတွက ြွငခပြုံ
ို့ မထာ်းတို့ စစပဆ်းမှုပတွက
အလွအပြ ာပတွ ခြစပစနင
ို ပါတယ။ တြ ြုံွေ့ test ပတွက ဗီဇမ ြုံ်းကွတြိုြိုက ဗီဇပရာဂါတြိုြိုန ို့ လ်းို ဝ
အဆကစပရှတယ။ ဒီ ဗီဇမ ြုံ်းကွပတွွေ့ရင ဒါပတွခြစနင
ို တယ ဆိုတို့ Correlation ပတွမာှ လပ
ို လာကတို့
သပပနည်းက သကပသခပထာ်းတာမ ြုံ်း်း မလိုပနင
ို ပသ်းဘူ်း။
(7) တြ ြုံွေ့ ဝနပဆာငမှုပပ်းတို့ ကိုမပဏပ
ီ တွက စစ်‌ပဆ်းထာ်းတို့ ရလာဒအပခြ အြ ကလကပတွ လိုခြြုံပအာင
မထန်းနင
ို တာ၊ အခြာ်းပနရာပတွမှာ ြွငခပြုံ
ို့ ြ ကမယူဘ သို်းစွတာမ ြုံ်းပတွ ြရနင
ို တယ။
DTC test ပတွက ကိုယို့ ဗီဇနပတ
ို့ သကတို့ သတင်းအြ ကလက တစတပိုင်းပ ပြာခပနင
ို ပါတယ။
(ဥပမာ Ancestry testing ဆို မ ြုံ်းရို ်းဆင်းသကလာတာကို ရာြိုငနှုန်းပတွန ို့ ပြာခပတာမ ြုံ်း၊
ပရာဂါခြစနင
ို ပြ ဆိုရင ကငဆာ ခြစနင
ို ပြ ၊ နှလ်းို ပရာဂါခြစနင
ို ပြ ၊ Alzheimer's ခြစနင
ို ပြ စတာပတွ
စစတတ ကတယ။ ဒါကလည်း ဒီလမ
ို ြုံ်း ဗီဇမ ြုံ်းကွ (Gene Variants) ပါတာန ို့ မိုြ ခြစမယဆလ
ို ိုတာ
မဟိုတပါဘူ်း၊ က ပနာတို ို့ မသာ်းစို ပရာဂါသမိုင်း၊ လူပနမှုပစ
ို ၊ အစာ်းအပသာက၊ ပတဝန်းက င
စတာပတွအပပေါ်မှာလည်း အမ ာ်းတကီ်းမူတညပါတယ။)
ဆိုပတာို့ ဘာကို သြ ငလ၊ ဘယလို Test မ ြုံ်း စစ ကညို့သငလ
ို့ ၊ ဘယကိုမပဏက
ီ FDA ရထာ်းလ၊
ဘာပတွ ဆကလိုပသငလ
ို့ ဆိုတာမ ြုံ်း သြပရာ၊
ို ို့ Risk ထက နပါတ (၃) တို ို့ (၄) တို ို့ လို ခပသနာပတွ
ပရှာငလွနင
ို ြပရာဆ
ို ို့ ိုရင မ ြုံ်းဗီဇ န ို့ ပတသကဗပီ်း တတကျွမ်းနာ်းလညသူန ို့ တိုငပငဗပီ်းမှ စစ ကညို့တာ
ပိုပကာင်းပါတယ။
ဒါမှသာ မစစြင ဘာပတွ ပကာင်းက ြုံ်း ဆို်းခပစရှသလ၊ ဘာပတွ ပမျှာလငဗပီ
ို့ ်း
တကြုံတငခပငဆငထာ်းသငလ
ို့ ၊ စစမလာ်း၊ မစစပတာဘ
ို့ ူ်းလာ်း ဆို်းခြတနင
ို မယ။ စစပ
်‌ ဆ်းခြစရငလည်း
ထွကပပေါ်လာတို့ အပခြရလာဒကို ပသြ ာရှင်းခပဗပီ်း ဘာဆကလိုပသငလ
ို့ ဆိုတာ မှနကနတို့
ဆို်းခြတြ ကြ နင
ို မှာ ခြစပါတယ။
67
 68

(၁၇) Who's My Daddy?

Joel Gottfried
သူကပတာို့ Who's my Daddy? ဆိုတို့ စာအိုပပရ်းြသ
ို့ ူပါ။ သူက သူတမ
ို ို့ သာ်းစို ပဆွမ ြုံ်းစဉ်ဆက
ဇယာ်း ခပြုံစိုြို ို့ ဝါသနာပါသူ။ သူြြင
ို့ ဘကက အမ ြုံ်းပတွက ဂ ြူ်းအနွယပတွ၊ ပြတမပကာင်းစဉ်က
ဥပရာပကပန ထွကပခပ်းလာရသူပတွပပါ။ို့ သူက အဒ
ို့ ီ အပ ကာင်းပတွကို ပသြ ာ ခပြုံစိုရတာ
ဝါသနာထသ
ို ခူ ြစတယ။
၂၀၁၈ မတလမှာ သူရို့ ၆၉
ို့ နှစပခမာကပမွ်းပနအတွ
ို့ က သူညီ
ို့ မ ဒကဘီ ဟယလာ က 23andMe ကပန
At home genetic test kit ဝယဗပီ်း လကပဆာငပပ်းြို့တယ။ အဒ
ို့ ါပလ်းန ို့ အတူတူစစ ကညဗို့ ပီ်း သူတို ို့
ဘယမ ြုံ်းရို ်းက ဆင်းသကလာလ သရရင ပပ
ို ပ ာစရာပကာင်းမယ ဆိုတို့ ရညရွ ယြ ကန ို့ ပပ်းြို့တာ။
သူကလည်း မ ြုံ်းရို ်းစဉ်ဆက စိုစမ်းခပြုံစိုတာ ဝါသနာတကီ်းတာကို်း။
အလ
ို့ ိုန ို့ Genetic Testing လိုပဗပီ်း ၆ ပတအ ကာမှာ အပခြပတွလည်းရပရာ ပမာငနှမ (၂) ပယာက
အအ
ို့ ာ်းသငကို
ို့ နပါပလပရာ။
်‌ သူတတပလ
ို ို့ ာကလို်းသထာ်းတာက သူတက
ို ို့ ပမာငနှမအရင်းပတွ။ ထွကလာတို့
အပခြက အပမတူ အပြကွ။
"အာဆ
ို့ ို မင်းအပြက ဘယသူလ?" လို သူ
ို့ တို နှ
ို့ စပယာက အခပနအလှနပမ်း ကတယ။
ဒီပမ်းြွန်းကို ပခြနင
ို တို့ မဘ (၂) ပါ်းစလို်းကလည်း ကွယလွနသွာ်း ကဗပီ။ ပရှ မ
ွေ့ ပ
ီ နာကမီ လူတကီ်းပတွလည်း
မရှ ကပတာဘ
ို့ ူ်း။
ပထမပတာို့ အခြာ်း ပမွ်းြ င်းပတွပရာ ဒီလပ
ို လို ို့ ထငလိုက ကပသ်းတယ။ ဒါပပမယို့ Gottfried
တဦ်းတည်း ကွခပာ်းပနတာပါ။ တကယ အရပအပမာင်းအရလည်း တခြာ်းသူပတွက သူလ
ို့ ို ၆ ပပ ၂ လကမထ
မရှည ကဘူ်း။ ပက ာင်းစာမှာလည်း သြဂ ာန ို့ သပပမှာ မသာ်းစို ထက ပမွ်းြ င်းပတွက သူပလာက
ို့
မပတာ ကဘူ်း။(သူက MIT ပက ာင်းဆင်း Software Developer)။
အဒ
ို့ ါနပို့ သူတပမာင
ို ို့ နှမပတွ အခြာ်း ပမာငနှမ တဝမ်းကွပတွန ို့ DNA ancestry test စစဗပီ်း
တိုက ကညို့ြို ို့ လိုပ ကတယ။ သူတို ို့ အပြဘက တူခြစတို့ Roy က စစ ကညို့ြို ို့ သပဘာတူဗပီ်း
စစလိုကတယ။ အပခြက Roy ဟာ Heller န ို့ပဆွမ ြုံ်းပတာစပဗပီ်း Gottfried န ို့မပတာစပဘူ်းခြစပနတယ။
အပ
ို့ တာမ
ို့ ှ Gottfried ဟာ သူက
ို့ ို ြ စြင ကငနာစွာန ို့ ခပြုံစိုပ ြုံ်းပထာငပပ်းြို့သူဟာ သူရို့ ို့Biological father
မဟိုတမှန်း ပသြ ာသွာ်းြတ
ို့ ယ။
ဒါန Gottfried
ို့ က ပိုသြ ငလာမတာပ ကာငို့ တခြာ်း DNA testing company ပတွခြစတို့ Ancestry,
Family Tree န ို့ My Heritage တဆီ
ို ို့ ကိုလည်း သူရို့ DNA
ို့ samples ပတွ ပပ်းပစစ
ို ို့ ပဆ်းြို့ခပနပါတယ။ အဒ
ို့ ီ
Website ပတွကတဆငို့ သူန relationship
ို့ ရှတို့ DNA ပိုငဆိုငသူတြ ြုံွေ့ န အြ
ို့ တဆကရလာတယ။ အထ
ို့ က
တြ ြုံွေ့က သူအတွ
ို့ က အကူညီပတွရလာတယ။
 69

ပနာကတြိုက သူ ကညို့ပနတို့ PBS ရိုပသက "This American Life" ဆိုတို့ စီ်းရီ်းကပန

ဂ ြူ်းတပယာကရ ို့ ဇာတလမ်းပလ်း ပတွွေ့ပတာို့ သူနတူ
ို့ ပနတယ။ အို့ဒထ
ီ က ဂ ြူ်းပလ်းကလည်း
သူပကျွ
ို့ ်းအပြက သူရို့ ို့ပမွ်းအပြ မဟိုတဘူ်း။ အလ
ို့ က
ူ လည်း DNA test လိုပလိုကပတာို့ သူပမွ
ို့ ်းအပြက
သူရို့ ို့ ဦ်းပလ်းခြစပနတယ။ အရငက သူသသယရှတာက သူအပမ
ို့ မ ကာြဏသွာ်းခပပနရတို့ သူအပမရ
ို့ ို့
သာ်းြွာ်းမီ်းယပပရာဂါကိုဆရာဝန ပါတ။ို့
အမ
ို့ ှာပ Gottfried ကလည်း တြိုသတရသွာ်းတယ။ သူအပြန
ို့ အပမ
ို့ လကထပဗပီ်း ၅
နှစပလာကအထ ကိုယဝနမရလို ို့ သာ်းြွာ်းမီ်းယပပရာဂါကို ဆရာဝနန ို့ သွာ်းခပရပသ်းတယ။ အမ
ို့ ှာခပဗပီ်းမှာ
Gottfried ကိုယဝနရတာပါတ။ို့
တခြည်းခြည်း သူလည်း သလွနစ လိုကရှာရင Park Avenue က သာ်းြွာ်းမီ်းယပ ဆရာဝနရ ို့
ပဆွ်းမ ြုံ်းပတွန ို့ တိုက ကညို့ြို ို့ အ ကရလာတယ။ အမ
ို့ ှာ ဆရာဝနပဆွမ ြုံ်းထက ၂ ပယာကက သူက
ို့ ို ကူညီြို ို့
လကြတယ။ ပထမတပယာကခြစတို့ David Levine ဆိုသူကို DNA test လိုပပတာို့ သူန ို့ နှစဝမ်းကွ
ညီအကိုပတာပနတယ။ Levine ရ အပြန
ို့ သာ်းြွ
ို့ ာ်းမီ်းယပဆရာဝနနက
ို့ ညီအကို တဝမ်းကွပတွ။
ဒိုတယကူညီတာက ကယလီြို်းနီ်းယာ်းက Maimoona Ahmed ဆိုတို့ အမ ြုံ်းသမီ်း။ DNA test အရ
သူမက Gottfried ရ တဝမ
ို့ ်းကွပမာငနှမခြစပနတယ။ သူမအပြန ဆရာဝန
ို့ နက
ို့ ညီအကို အရင်းပတွ။ အမ
ို့ ာှ
ပသြ ာဗပီပပါ။ို့ ဒီဆရာဝနက Gottfried ရ biological
ို့ father (ပမွ်းအပြ) ဆိုတာ။ အပခြကပတာပ
ို့ တွွေ့ ဗပီ။
ဘာပ ကာငဆ
ို့ ိုတာပတာို့ ပသြ ာမသနင
ို ဘူ်း။ သူအပမဘက
ို့ က ပြာကခပနတာလာ်းဆိုတာလည်း
မပခပာတတဘူ်းလို Gottfried
ို့ က ပခပာတယ။ ဘာလဆ
ို ို့ ို အဒ
ို့ ဆ
ီ ရာဝနက သူအပမ
ို့ ကပလ်းမရလို သွ
ို့ ာ်းခပြို့တို့
ဆရာဝနပလ။
ဆရာဝနအပ ကာင်းစိုစမ်း ကညို့ပတာလ
ို့ ည်း လူ်‌ပလ်းစာ်းြ ဆရာဝန။ သူဆီ
ို့ ်‌ပ ဆ်းြန်းခပပနက
လူနာပတွကလည်း ြ စြငပလ်းစာ်း ယို ကည ကတယ။ တူမခြစတို့ Ahmed ကလည်း သူဦ်းပလ်းက
ို့ ို
တမသာ်းစိုလို်းက ဦ်းစာ်းပပ်းတအ
ို့ ပ ကာင်း၊ ရိုပပြ ာဗပီ်း ဆွပဆာငမှုရှတအ
ို့ ပ ကာင်းပခပာခပတယ။
ဆရာဝနကပတာို့ ၂၀၀၁ မှာဆို်းသွာ်းဗပီဆိုပါတယ။
Gottfried က ဆရာဝနရ ို့ သာ်းသမီ်းပတွကို ဆကသွယ ကညို့ပပမယို့ အပ ကာင်းခပနစာမရဘူ်း
ဆိုပါတယ။ Ahmed တမ
ို ို့ သာ်းစိုကပတာို့ သူက
ို့ ို ပဆွမ ြုံ်းအခြစ လကြဗပီ်း ပနွ်းပထွ်းတယဆိုပါတယ။
Gottfried ကပတာို့ သူဘယသူလ ဆိုတာ သလိုကရလို ို့ ပက နပပါတယတ။ို့ သူမှို့ ာ အပမရှတယ။
ြ စြင ကငနာစွာ ခပြုံစိုပ ြုံ်းပထာငပပ်းြို့တို့ အပြရှတယ။ သူရို့ ို့ Biological father ရှတယ။
ညီအကိုပမာငနှမပတွရှတယ။ အဒ
ို့ အ
ီ တွက သူပပ ာပါတယလို ဆ
ို့ ိုပါတယ
ဆိုပတာို့ ဒီ ဇာတလမ်းမ ြုံ်း မူကွဇာတလမ်းပတွ အမ ာ်းတကီ်းရှပါတယ။ ဆိုလိုြ ငတာ DNA ancestry
test လိုပလိုကမှ မပမျှာလငထာ်းတာပတွ
ို့ ပပေါ်ပပါကလာဗပီ်း လကမြနင
ို တာပတွလည်းရှ ကသလို်‌
 70

ပက ပက နပနပ လကြ ကသူပတွလည်း ရှ ကပါတယ။ ဒီလမ

ို ြုံ်း ကပလ်းပတွ စိုစည်းထာ်းတို့ Website
ပတွလည်းရှဗပီ်း သူတရ
ို ို့ story
ို့ ပတွလည်း မျှပဝထာ်း ကပါတယ။
အြို ဇာတလမ်းထက Gottfried ကပတာို့ သူကိုယတိုင အသက ၇၀ နာ်းကပမှ စစတာခြစသလို
မဘပတွ ပါဝငပတသကသူပတွ အသကမရှ ကပတာို့ ြ နမို ို့
ခပသနာ အတကီ်းအက ယမရှပပမယို့ တြ ြုံွေ့ ဇာတလမ်းပတွကပတာို့ ပါဝငပတသကသူပတွ
လကရှရှပနပသ်းတာပ ကာငို့ ပနာကဆကတွခပသနာပတွ ပခြရှင်း ကရတာ ရှပါတယ။ ဒါဟာ Direct to
Consumers testing လပြေါ်
ို ို့ တို့ အမမှာတငစစလရတ
ို ို့ ို့ DNA kit ပတွန ို့ စစတအ
ို့ ြါ ခြစပပေါ်လာနင
ို တို့
ပကာင်းက ြုံ်း ဆို်းခပစထက ဇာတလမ်းပတွ ဆိုပါပတာ။ို့
 71

(၁၈) Technologies in Healthcare Sector

AI ပတွ အဆငခမင
ို့ လာဗပီ
ို့ ်း နယပယပပါင်းစိုမှာ AI technology မပါရင
ပြတပနာကက သလပ
ို တာင ခြစပနပါဗပီ။ ပဆ်းပညာနယပယမှာလည်း အရမ်းအသို်းမ ာ်းတယ။ မနှစက
ကိုဗစမှာ ပအာကဆီဂ င ခပတလပပတာို့ O2 concentrators ပတွ အပရာင်းအဝယ အပတာခြစ ကတယ။
အဒ
ို့ မ
ီ ှာ တရိုတကလာတို့ Concentrators တမ ြုံ်းကို လူနာတပယာကအမမှာ ပတွွေ့ ြို့တယ။ စကရိုပလလ
ို ို
ထပမှာလည်း tablet လိုလို screen ကပါပသ်း။ လှပတာို့ လှသာ်း။ က ပနာလည်း
ရင်းနှ်းီ ကျွမ်းဝငမှုကမရှပတာို့ user manual ပတွ ပတာင်းြတ ကညို့ဗပီ်း ကလရတာပပါ။ို့ သူက က ပနာတို ို့
အရငပတွွေ့ပနက ပကာငပတွလို ဘယနှလီတာနှုန်းပပ်းမယ ဘာညာ လည်းမပါ။ ပရခြတဗပီ်း
ပအာကဆီဂ ကလတတို့ ပရဘူ်းပနရာလည်း မပါ။ သူက လူနာရ ို့ အသကရှု နန
ှု ်းကိုအ်‌ပ ခြြဗပီ်း
လိုအပြ ကတွကထိုတပပ်းတာဆိုပ။ ပအာတမ
ို ကတစ ပအအိုင နည်းပညာတြ
ို့ ငဗ ။ အပတာဟိုတသာ်း။
ဒါပပမယို့ အာပ
ို့ ကာငန ို့ ရှု တာ လူနာကလည်း အာ်းမရ။ က ပနာကလည်း ကညို့ရခမငရတာ အာ်းမရ။ သူ ို့
နည်းပညာန မရင
ို့ ်းနှ်းီ တာပ ကာငလ
ို့ ခြစြ ငခြစမှာပပါ။ို့
ဆိုလိုြ ငတာ AI နည်းပညာကို ပနရာစိုသို်းတယပပါ။ို့ ဓာတမှနပတွ၊ အာထရာပဆာင်းပတွမှာလည်း
ထညို့သို်းပနဗပီဆိုတယ။ ပနာကဗပီ်း ပရာဂါပဗဒ ဆလိုကခပာ်းပတွကိုလည်း AI က ြတပပ်းနင
ို တယ
ဆိုခပနတယ။ လူကပတာို့ ခပငဆငပပ်းရတာပပါ။ို့
အြို သတင်းတပိုဒမှာလည်း အစစပရ်းက AI အပခြြ tool တြို လိုပတာ အပတာ
အလိုပခြစတယဆိုတယ။ သူက ြနပပနသပနေသာ်း (IVF) မ ြုံ်းဆကပွာ်းပဆ်းြန်း
ပတွအတွကရညရွ ယထာ်းတာ။ EU ရ CE
ို့ Mark လည်းရထာ်းဗပီ်း ဥပရာပန ို့ အာရှနင
ို ငပတွက ပဆ်းြန်း ၃၀
မှာ အစမ်း အသ်းို ခပြုံပနဗပီဆပ
ို ါတယ။ ပနာကနှစမှာ USFDA အသမှတခပြုံရြို တင
ို့ မယ ပခပာထာ်းပါတယ။
သူက ဘယလိုအလိုပလိုပလ ဆိုပတာို့ ြနပပနသပနေသာ်း(IVF)ပတွ ြနတီ်းဗပီ်း ဘယမ ြုံ်းဥ က
သပနေစွကပဗပီ်း (Implant)ကပလ်းရနင
ို တယ ဆိုတာကို ြနမှို့ န်းပပ်းတာ (၇၈) ရာြိုငနှုန်း မှနကနမှုရှတယ။
အရငက IVF လိုပထာ်းတို့ မ ြုံ်းပအာငဗပီ်း မ ြုံ်းဥ ကို သပနေသာ်းပဗဒပညာရှင (Embryologist) က
ြနမှို့ န်းတွကြ ကပပ်းရတာခြစဗပီ်း (၆၀) ရာြိုငနှုန်း မှနကနတယဆိုပါတယ။
ဆိုလိုတာက အရငက ြနပပနသပနေသာ်း မ ြုံ်းပအာင ထာ်းတာပတွထကမှ ကိုယဝနပဆာငမယို့
မြငရ သာ်းအ
ို့ မထစွကပဗပီ်း ကပလ်းရနင
ို ်‌ပ ြ မ ာ်းတို့ မ ြုံ်းဥ ကို သပနေသာ်းပဗဒပညာရှင (Embryologist)
က သူပညာစွ
ို့ မ်းန ို့ တွကထိုတ ပရွ ်းြ ယပပ်းရတာခြစပါတယ။ အဒ
ို့ လ
ီ ို ပရွ ်းြ ယတိုင်း (၆၀)
ရာြိုငနှုန်းဝန်းက င သပနေပအာငဗပီ်း ကပလ်းရတယ ဆိုပါတယ။
အြို အစစပရ်းကြနတီ်းလက
ို တို့ AI based tool ကပတာို့ CHLOE EQ လပြေါ်
ို ို့ ဗပီ်း 2020 ကတည်းက
စတငစမ်းသပပနတာပါ။ သူက ြနပပနသပနေသာ်းနည်းန ို့ ြနတီ်းတို့ မ ြုံ်းဥပတွကို time lapse နည်းန ို့ 15-20
 72

မနစခြာ်းတြါ ဓာတပို ဗီဒယ

ီ ိုပတွန ို့ မှတတမ်းတငပါတယ။ ဗပီ်းတာန ို့ ဒီ သပနေသာ်းပလာင်း (Embryo)
တကီ်းထွာ်းလာတာကို ပတာကပလ ာက မှတတမ်းတငထာ်းတယ။ ရလာတို့ ပပ
ို တွကို AI algorithm က
မြငသာ်းအမထမှာ သပနေသာ်းစွကပ ပအာငခမငနင
ို တယ၊ မပအာငခမငနင
ို ဘူ်းဆိုတာကို
အကခြတသွာ်းတယ။ အရငက ဘယလို သပနေသာ်းပလာင်းပိုရပဆို ပအာငခမငတယ၊ ဘယလိုပိုရပဆို
မပအာငခမငဘူ်း ဆိုတို့ အြ ကအလကပတွ (data)န ပလို့
ို့ က ငပပ်းထာ်းတာပပ
ို့ ို့ါ။
ဆိုပတာို့ လတတပလာမှာ AI ရ ို့ ြနမှို့ န်းြ က မှနကနမှုနန
ှု ်းက သပနေသာ်းပဗဒပညာရှငပတွ
ြနမှို့ န်းဗပီ်း မှနတတ
ို့ ို့ နှုန်းထကသာလွနပနတာပတွွေ့ရပါတယ။ AI အပခြြ Algorithm ပတွက အြိုလမ
ို ြုံ်း
Specific ခြစတို့ လိုပငန်းပတွ (task) ပတွမာှ လူပတွထက သာလွနပနတာ်‌ပတွွေ့ရပါတယ။ ဘယလပ
ို ခြစပစ
သူမှို့ ာလည်း အာ်းနည်းြ ကပတွက ရှပသ်းတာပါပ။ လူန ို့ AI ပပါင်းစပ လိုပနင
ို ရငပတာို့
ပိုမပ
ို ကာင်းမွနလမမယ
ို့ လို ထင
ို့ ခမငမပါတယ။
73
 74

(၁၉) စာ်းခသာကပို န ဗီ
ို့ ဇ ခတွေအခပေါ်လမ
ွေ ာ်းခနတို့ ခရ်းရိို်းစွေအယူဆ (၅) ျက

ို ာ စွေမ်းအင အဝငအထွေက ကိို ထိန်းညြှတ

(၁) စာ်းခသာကမှုပိုစ (Dieting) ဆိတ ိ ာလိို ထင
ို့ ခန ကတာ။
ဆိုလိုတာ ကိုယစာ်းလိုကတို့ စွမ်းအင အဝငန ို့ ြနောကိုယက ခပနသို်းလိုကတို့ စွမ်းအငအထွက
မျှပြ ခြစပအာင လိုပတာလို ို့ ယူဆ ကတယ။ တကယပတာို့ ဒီ ညီမျှခြင်းက တပယာကန ို့ တပယာက
မတူ ကဘ တပယာကြ င်းစီနပို့ သကဆိုငပါတယ။ ဥပမာ နည်းနည်းစာ်းဗပီ်း အရမ်းဝ လာသူပတွရှသလို
တကြုံကသပလာကစာ်း မဝလာဘူ်း ဆိုသူပတွလည်းရှပါတယ။ ဒါဟာ တဦ်းြ င်းစီရ ို့ ဗီဇပတွန ို့
သကဆိုငပါတယ။
(၂) တ ျိ လ
ွဲ့ ခ
ူ တွေက အစာ်းခလာဘကကီ်းငပီ်း ကိယ
ို ကိ
ို့ က
ို ယ
ိို မထိန်း ျ ပလိို ို့ အဝလွေန ဝိတတကလာတာလိို ို့
ထငခန ကတာ။
တကယတမ်းပတာို့ က ပနာတပ
ို ို့ ိုငဆိုငတို့ ဗီဇမ ြုံ်းကွပတွက က ပနာတို ို့ ကယလိုရီပတွ
ပလာငကျွမ်းနှူန်းကိုသာမက က ပနာတရ
ို ို့ ို့ အရသာြပို၊ ဆာပလာငပို၊ စာ်းြ ငစတခြစပပေါ် ပ၊ို
အစာ်းပသာကတြိုြိုကို အာသာပခပမပခပ စတို့ အြ ကပတွကိုပါ သကပရာကပနပါတယ။ ဒါပို့ ကာငို့ လူ (၂)
ပယာက အစာ်းပသာကပစ
ို တူ ပမာဏတူ စာ်း ကပပမယို့ ဝခြင်း၊ ပနခြင်းမှာ ကွာခြာ်းသွာ်း ကတာပပါ။ို့
(၃) လူတင
ိို ်းက ကယလိရ
ို ီခလ ာို့စာ်းမယ ခလို့ကျင ို့ န်းလိုပမယဆိို ဝိတ ျနိင
ို တယ ထငခန ကတာ။
ဒီလိုထငပနတာ မမှနပ ကာင်း သပပနည်းက သကပသပတွခပထာ်းဗပီ်းပါဗပီ။ လူပတာပတာမ ာ်းမ ာ်းက
အြိုလို ရို ်းရို ်းပလ်း ကယလိုရီပလ ာစ
ို့ ာ်းရို ပလို့က ငြန
ို့ ်းပလ်းလိုပရို န ို့ ဝတမက တတ ကပါဘူ်း။
ဝတတကခြင်း၊ က ခြင်းမှာ တခြာ်းအပ ကာင်းပတွလည်းရှပါပသ်းတယ။ မ ြုံ်းဗီဇပတွပပါ။ို့
(၄) ကခလ်းခတွေအဝလွေနတာ မိဘခတွေဝလိို လိ
ို့ ို ထင
ို့ ခန ကတာ။
ဒါအဗမ မမှနပ ကာင်း မ ြုံ်းဗီဇ သိုပတသနပတွက သကပသခပြို့ဗပီ်းပါဗပီ။ မသာ်းစိုတြိုတည်းမှာကို
ဒီအစာ်းပ တူတူစာ်း က၊ ပလို့က ငြန
ို့ ်းပတွ တူတူလိုပ ကဗပီ်း ညီကိုပမာငနှမပတွ ြနောကိုယအြ ြုံ်းအစာ်း န ို့
ဝတအတကအက မတူညီ ကတာပတွွေ့ရမှာပါ။ ဆိုပတာို့ ဒါက က ပနာတို ထင
ို့ တာထကပိုရှုပပထွ်းပါတယ။
(၅) လူအာ်းလ်းို အတွေက သငခလျာ
ို့ ကိက
ို ညီတို့ အစာ်းခသာကပိုစ တမျိ ်းပရိတယ ထငခန ကတာ။
ဒီပန ို့ ပြတစာ်းပနတို့ “the one” လပြေါ်
ို ို့ ကတို့ အစာ်းပသာကပစ
ို ပတွရပါတယ
ှ ။ “Keto, Paleo,
Low-carb” အစရှသခြငပပါ
ို့ ။ို့ ဒါပပမယို့ တကယတမ်းက ပတာို့ က ပနာတို ို့ အစာ်းပသာကပတွ၊
စာ်းတပ
ို့ မာဏပတွ၊ လိုပတို့ ပလို့က ငြန
ို့ ်းပတွကို တိုနခပန
ို့ တအ
ို့ ြါ တပယာကန တပယာက
ို့ မတူညီ ကပါဘူ်း။
ဆိုပတာို့ အထကက (၅) ြ ကမှာ ၁/၂/၃/၅ ဆတ
ို ို့ (၄) ြ ကက က ပနာတို ို့ မ ြုံ်းဗီဇပတွ က
ဝငြ ယလှယတယ ဆိုတို့ သပဘာပ။ ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း ဒီပနပြတ
ို့ မှာ Nutrigenomics ဆိုဗပီ်း
ဘာသာရပတြိုအပနန ို့ အပလ်းထာ်းပလို့လာ ကတာပတွွေ့ရပါတယ။ က ပနာတို ို့ စာ်းပသာကလိုကတို့
အာဟာရပတွကို က ပနာတို ဗီ
ို့ ဇပတွက ဘယလိုတိုနခပန
ို့ အလိုပလိုပလ ဆိုတာ သရှပစနင
ို ြပပါ
ို ို့ ။ို့
 75

နပါတ (၄) အြ ကကပတာို့ အဝလွနပစတို့ ဗီဇပတွ ပါလာနင

ို သညို့တိုင ကိုယရ
ို့ ို့
ပနထင
ို စာ်းပသာကပို အမူက ငပကာင
ို့ ်းပတွန ို့ ထန်းလို ို့ ရနင
ို ပသ်းတာမ ြုံ်း ဆလ
ို ိုထာ်းတယ။ ဒါပို့ ကာငို့
ဒီပနက
ို့ ပနာတို ို့ ရရှတို့ ပိုစဟာ က နာတို ို့ ပနစဥ
ို့ ပနထင
ို စာ်းပသာကပိုနလည
ို့ ်း သကဆိုငခပနပါပသ်းတယ။
ဗီဇအပပေါ် ပ လို်းလို်းလ ာ်းလ ာ်း မှီြို ပစြ လိုက လမရခပန
ို ို့ ပါဘူ်း။
Direct to Consumer genetic test kit ပတွနလည
ို့ ်း ကိုယရ
ို့ ို့ တကိုယပရ မ ြုံ်းဗီဇကွပတွကို
စစပဆ်းလာ ကဗပီ်း ဘယလိုအစာ်းပသာကပတွ၊ ပလို့က ငြန
ို့ ်းန ို့ ပနထင
ို မှုပိုစပတွတို့ သငပလ
ို့ ာလဆိုတာ
အပခြရှာလာ ကတယ။ ကိုယမှ
ို့ ာ အဝလွန ခြစပစနင
ို တို့ ဗီဇမ ြုံ်းကွပတွ ပါ မပါ စစပဆ်းဗပီ်း ပါြို့ရင
ကာကွယနင
ို ပအာင ဘယလိုပနထင
ို ခပြုံမူ စာ်းပသာကသငလ
ို့ ဆိုတာ Genetic Counselor ပတွဆမ
ီ ာှ
ပဆွ်းပနွ်းအ ကပတာင်းြမှုပတွလိုပလာ ကပါတယ။
 76

(၂၀) လူမဖစဖိို အမိ

ို့ အဖခတွေ မလိခ
ို တာငို့ ပီ လာ်း?

(လူဖန်းဆင်းတို့ ကကကသ‌ခနေသာ်း)
ကန်းဘရစြ က Prof Magdalena Zarnicka Goetz ဦ်းပဆာငတို့ သပပပညာရှငတစိုက လူြနတီ်းတို့
ကကကသပနေသာ်းပလာင်း (Synthetic Embryo) ကို ပအာငခမငစွာ ြနတီ်းလိုကတယ ဆိုတို့ သတင်းတပိုဒ
ြတလိုကရတယ။
ပိုမှနဆို က ပနာတပတွ
ို ို့ Sexual reproduction လပြေါ်
ို ို့ တို့ လငဆကဆမ ြုံ်းပွာ်းခြင်းမှာ အထီ်း(အြ)ို န ို့
အမ လငဆကဆမယ။ အဒ
ို့ က
ီ တဆငို့ အထီ်းဆီက သိုတပို်း (Sperm) န ို့ အမ ဆီက မ ြုံ်းဥ (Ovum) တို ို့
ထပတွွေ့ ကဗပီ်း မ ြုံ်း်‌ပ အာငတို့ သပနေသာ်းကို ရရှပါတယ။ အြိုကပတာို့ ဒီအပခြအပနကပန ရရှရမယို့
သပနေသာ်းကို လငဆကဆစရာမလအ
ို ပဘ ဆလပတွန ြန
ို့ တီ်းယူလိုကတာခြစပါတယ။
နည်းပညာပတွ တို်းတကလာတအ
ို့ ပလ ာက ြနပပနသပနေသာ်း နည်းပညာ (IVF) ဟာလည်း
လငဆကဆစရာ မလိုအပဘ သပနေပအာငပစတို့ နည်းပညာတြိုပါ။ အထီ်း ဆီက သိုတပို်းထိုတ၊ အမဆီက
မ ြုံ်းဥ ထိုတဗပီ်း ခပငပမှာ သပနေတညပစတာမ ြုံ်းပပါ။ို့ ဒီနည်းပညာကပတာို့
အသို်းခပြုံပန ကတာပတာပတာ ကာပနပါဗပီ။
အြို ပြာထိုတပအာငခမငတို့ နည်းပညာက ဒီ IVF ထက ပိုခမငသွ
ို့ ာ်းတယ ဆိုရပါမယ။ ဒီ
နည်းပညာမှာ ြိုသိုတပို်းတို ို့ မမ ြုံ်းဥ တပတာင
ို ို့ မလအ
ို ပပတာပ
ို့ ါဘူ်း။ Stem Cells နည်းပညာပြေါ်ရမှာပပါ။ို့
Stem cells နည်းပညာဆိုတာကိုပတာို့ က ပနာတပတွ
ို ို့ ကာ်းြူ်းပန ကဗပီ်းသာ်းပါ။ တြ နက
ခမနမာခပညဆယလီဘရစတီ တြ ြုံွေ့ပတာင ကပလ်းပမွ်းဗပီ်း အြ ဉ််းကပန Stem cells သမ်းဆည်းတို့
ဝနပဆာငမှု ပြတစာ်းလိုကပါပသ်းတယ။ ထာ်းပါပတာ။ို့
Stem cells ဆိတ
ို ာဘာလ?
က ပနာတို ပတွ
ို့ ဟာ ဗဟိုဆလနြွို့ ွေ့စည်းထာ်းတို့ သတတဝါပတွပ(Multicellular organisms)။ ဆိုပတာို့
လူမှာ ဆိုရင ဆလအမ ြုံ်းအစာ်းပပါင်း ၂၀၀ ပက ာန ို့ ပပါင်းစပြွစ
ွေ့ ည်းထာ်းတာ။ ဥပမာ အပရခပာ်းဆလ(Skin
Cells)၊ အသည်းဆလ(liver cells)၊ ဦ်းပနှာကဆ(Brain cells) အစရှသခြငို့ မတူ ကဘူ်း။ ဒီဆလပတွ
ဘယက ခြစတညလာလ ဆိုရင မူလဘူတ ဆလ ခြစတို့ Stem cells ပတွကပန
ပခပာင်းလခြစပပေါ်လာ ကတာ။ အရငဆို်း Stem cells ခြစဗပီ်းမှ Differentiation ခြစဗပီ်း လိုအပတို့
ဆလအမ ြုံ်းစာ်း ၂၀၀ ပက ာအခြစ အသီ်းသီ်း ပခပာင်းလယူ ကရတာ။ ြိုသိုတပို်းဆလ တို ို့ မမ ြုံ်းဥ ဆလ
တပတွ
ို ို့ ဆိုတာလည်း stem cells ကပန ပခပာင်းလ ခြစပပေါ်လာတာပ။ ဒါက Stem cells အပ ကာင်း။ Stem
cell န ပတ
ို့ သကရင ရှငယာ ယာမာနာကာ ဆိုတို့ ဂ ပန နဗ
ို ယဆိုရှင တကီ်းက ဂိုရိုတကီ်းပပါ။ို့
 77

ဆိုပတာို့ အြို ကကကမှာ စမ်းသပ ကတာမယ ြိုသိုတပို်းလည်းမပါ။ မမ ြုံ်းဥလည်း မပါဘ Stem cells
ပတွကို ြိုသိုတပို်း၊မမ ြုံ်းဥပပါင်းန ို့ မ ြုံ်းပအာငသပနေသာ်းဆလ ဆိုတို့ အပခြအပန ခြစပအာင
ပတဝန်းက ငြနတီ်းဗပီ်း လိုပပဆာငပပ်းလိုကတာ။
သူတအဆ
ို ို့ ိုအရ Stem cells ၃ မ ြုံ်းလအ
ို ပဗပီ်း တြိုက လူရ ို့ ြနောကိုယ တစရှြူ်းပတွ
(သပနေသာ်းပလာင်း) ခြစလာြို န
ို့ ပနာက
ို့ ၂ ြိုက သပနေသာ်းပလာင်းကို အပထာကပို့ခြစတို့ placenta န yolk
ို့
sac ခြစြအတွ
ို ို့ ကပါတ။ို့ သာမန ကိုယဝနပဆာငစဉ်မှာဆို ဒီ ဆလ ၃ မ ြုံ်း ကာ်းက
ဓာတိုအြ ကခပဆကသွယမှုပတွ (Chemical signals) ပ ကယွင်းရင ကိုယဝန မပအာငတာ ပ ကတာ
ခြစတတပါတယတ။ို့
သူတြန
ို ို့ တီ်းလိုကတို့ ကကကသပနေသာ်းပလာင်းမှာ ဦ်းပနှာကရယ ြိုနပနတန
ို့ လ
ှ ို်းရယ။ အခြာ်း
အဂဂ ါပတွရယ ပပေါ်ပပါကလာတအ
ို့ ထ ပအာငခမငြတ
ို့ ယဆိုပါတယ။ ဒါပပမယို့ UK အပါအဝင
နင
ို ငပတာပတာမ ာ်းမ ာ်းမှာ ဒီလိုသိုပတသနပတွမှာ အပကာငပမွ်းလာတအ
ို့ ထ သိုပတသနခပြုံြို ို့
က ငဝတ
ို့ အရပရာ ဥပပဒအရပရာ ြွငခပြုံ
ို့ မထာ်း ကပါဘူ်း။
သူတို ို့ ဒီ သိုပတသန ရ ို့ ရညရွ ယြ ကကလည်း ကိုယဝနပဆာင သပနေသာ်းပလာင်း ခြစကာစ
အပခြအပနပတွကို ပသြ ာ ပလို့လာြန
ို ို့ ို့ ကိုယအဂဂ ါအစာ်းထ်းို ကိုသပရ်း(Transplantation) လိုမ ြုံ်း
ပတွအတွက ရညရွ ယတယဆိုပါတယ။
တြကမှာလည်း ကိုယအဂဂ ါအစာ်းထ်းို ကိုသပရ်းအတွက တရ စဆာ်‌နပတွရ ို့ ြနောကိုယပပေါ်မှာ
လူသာ်းပတွရ ို့ ကိုယအဂဂ ါပတွ ြနတီ်းပမွ်းခမြူတို့ (Organ harvesting) လမ
ို ြုံ်းကလ
ို ည်း Biotechnology
ဘကက တကြုံ်းစာ်းပန ကတာ ကာပါဗပီ။
အြိုအမ ပတွမလိုဘ ကပလ်းတပယာက ြနတီ်း ပမွ်းြွာ်းလရလာ်း
ို ို့ ဆိုတာကို အရငကပစ
ို ို့ တြို
ပရ်းြို့ြ်းူ ပါတယ။
https://bit.ly/3CD2kqS
တကယလသာ ို ို့ ဒီနည်းပညာပတွ လူမှာသာ ပအာငခမငြို့ရင က ငဝတ
ို့ ၊ဥပပဒပတွအရ ြွငခပြုံ
ို့ ြို့ရင
က ပနာတို ို့ စပနာကပနက စကာ်းခြစတို့ "လူကလိုပရင လူပတာငခြစပသ်းတာပ" ဆိုတို့ စကာ်းလို
လူတ်‌ပယာကတည်းရ ို့ stem cell ကပန ကပလ်းတပယာက ြနတီ်းနင
ို ပတာမ
ို့ လာ်း ဆိုတာ
ပစာငို့ ကညို့ရမှာပပါ။ို့
78
 79

(၂၁) ခ တအဆကဆက ဗိိုင်းရပစဗီဇမျာ်း မမြှ ပနသငဂဂ ဟရာ ကျခနာတိို ို့

မျိ ်းဗီဇကကီ်း

က ပနာတို ို့ မ ြုံ်းဗီဇတကီ်းတြိုလို်းရ ို့ အစတပိုင်းအမ ာ်းစို (၇၅% ြန)ို့ က ပရို တန်းမထိုတတို့ Non
Coding DNA ပတွ ခြစ ကတယ။ အပစာပိုင်းက အဒ
ို့ ပ
ီ ကာငပတွက ဘာမှ အသို်းမဝငတို့ အမှုကသရို က
"junk DNA" လို ို့ ပြေါ် ြို့ ကတယ။ ပနာကပိုင်း သိုပတသနပတွ လိုပလာ ကပတာမ
ို့ ှသာ သူတဟာ
ို ို့
နတ
ို ို့ ိုကသတတဝါပတွမှာ တာဝနအမ ြုံ်းမ ြုံ်း ထမ်းပဆာင ပန ကတယဆိုတာ သလာ ကတယ။
https://tinyurl.com/2p9mv9m6
တြ ြုံွေ့က က ပနာတို ို့ ဆလန ြုံကလယပစ ထမှာ DNA အမျှငတန်းပတွ သပသပရပရပ
ထိုပပို်းတပ
ို့ နရာမှာ ပါဝငကူညီပပ်းတယ။ တြ ြုံွေ့ကပတာို့ ဗီဇ်‌ပတွ ပရို တင်းထိုတလိုပတပ
ို့ နရာမှာ
ဝငပရာကထန်းညပပ်းဗပီ်း ပါဝငကူညီ ကတယ။
ဩစပတ်းလ ရ ို့ နယူ်းပဆာသ
ို့ ပဝ်းလ တကကသိုလက သိုပတသနပညာရှငပတွဟာ ဒီ non coding
DNA ပတွရ အသ
ို့ ို်းဝငနင
ို ပြ အလာ်းအလာကို မ ကာြငက ရှာပြွပတွွေ့ ရှြို့ ကပါတယ။ အရငက junk DNA
လထင
ို ို့ ြို့တို့ ဒီပကာငပတွထက အြ ြုံဟ
ွေ့ ာ တကယပတာို့ ဟို်းပရှ်းပရှ်း ဘ်းို ပဘ်းပတွ လကထကက
ကူ်းစကဝငပရာကြို့တို့ ဗိုင်းရပစ ပတွရ ဗီို့ ဇ အပိုင်းအစပတွ စိုခပြုံလာတာမ ြုံ်း ခြစနင
ို ပါသတ။ို့
ဗိုင်းရပစကူ်းစကြရဗပီဆို အဒ
ို့ ဗ
ီ ိုင်းရပစရ ို့ ဗီဇအပိုင်းအစအြ ြုံွေ့ဟာ လူရ ို့ DNA ထမှာ
ဝငပပါင်းက နြို့ပါတယ။ (အြို လကရှ အသညပရာငစီပို်း တို ို့ HIV ပို်းတကလည
ို ို့ ်း လူရ ို့ ဗီဇထ
ဝငပပါင်းပန ကပါတယ)
အကယလမ
ို ို့ ာ်း အဒ
ို့ ီ ဗိုင်းရပစက နြို့တို့ ဒီအနပအဟာ အြိုသိုတပို်းဆလ ဒါမှမဟိုတ အမ မ ြုံ်းဥ
ဆလထမှာ ခြစတာဆိုရင ပနာကမ ြုံ်းဆကပတွထပါ ပါသွာ်းပါပလပရာ။ အလ
ို့ မ
ို ြုံ်း ဗိုင်းရပစ ဒီအနပအ
အပိုင်းစပတွကို Endogenous Viral Elements (EVEs) လို ပြေါ်
ို့ ပါသတ။ို့
အြို လကရှလူသာ်းပတွရ ို့ ဗီဇတကီ်းတြိုလို်းမှာ ဗိုင်းရပစပတွရ ို့ ဒီအနပအ ပါဝငမှုက (၈)
ရာြိုငနှုန်းြနရှို့ ပါတယတ။ို့ ဒါဟာ ဗိုင်းရပစဗီဇ အပိုင်းအစ တသန်းြနက
ို့ ို ကိုယစာ်းခပြုံတယ ဆိုပါတယ။
ဗီဇမှတဉာဏ လပ
ို ဒါဟာ လူသာ်းပတွရ ို့ ဆငက
ို့ ခြစစဉ် သမိုင်းတပလ ာကက ဗိုင်းရပစကူ်းစကြရမှု
မှတတမ်းကို ထိုတပြာခပပနတာခြစပါတယ။
80
 81

(၂၂) ပညာရငခတွေကိို ဘယလိို ပျိ ်းခထာငခမမခတာငခမမြှာကသလ?

Feng Zhang
ြိုနက န်း ရ ို့ အပမက တရိုတ တကကသိုလတြိုက ကွနပ ြူတာ ဆရာမခြစဗပီ်း တနှစမှာပတာို့
အပမရက ကို ပလို့လာပရ်းန ို့ ပရာကလာတယ။ အဒ
ို့ မ
ီ ှာ ပဒသြ အထကတန်းပက ာင်းပလ်းကို
ပလို့လာပရ်းသွာ်းရင်း အပမရက က ကပလ်းပတွ ကွနပ ြူတာ သငယူပနပိုကို ကညို့ဗပီ်း အရမ်း
သပဘာက သွာ်းတယ။ ဒီလိုပစ
ို မ ြုံ်းနသာ
ို့ သငရရင သူသာ်းပလ်းဆ
ို့ ို အရမ်းပပ ာမှာပ ဆိုဗပီ်း အပမရကကို
ပရ ွေ့ပခပာင်းအပခြြ ြို ို့ ဆို်းခြတလိုကတယ။ ဒါနပို့ ၁၉၉၁ ြိုနစ
ှ မှာ ၁၁ နှစသာ်းပလ်း ြိုနက န်း ဟာ
သူအပမန
ို့ အတူ
ို့ တရိုတခပညကပန အပမရကကို ပခပာင်းပရ ွေ့အပခြြ ြို့တယ။
အရမ်းတကြုံ်းစာ်းတို့ ြိုနက န်းဟာ အလယတန်းပက ာင်းသာ်းဘဝမှာ သူပနထင
ို ရာဗမြုံွေ့က သီအိုဒ ို ရိုဇဘို့
အထကတန်းပက ာင်းရ Gifted
ို့ and Talented Program မှာ ပရွ ်းြရတယ။ ဒီ Program က အရမ်းပတာတို့
ပက ာင်းသာ်းပတွကို ပရွ ်းြ ယဗပီ်း ညပနပိုင်း ပက ာင်းဆင်းြ န န ို့ စပနပနပတွ
ို့ မှာ ပဒသြ ပဆ်းရို ပတွ
သိုပတသန ဓာတြွြန်းပတွမှာ သွာ်းပရာက သငယူရတာမ ြုံ်းပပါ။ို့
အဒ
ို့ မ
ီ ှာတင ကွနပ ြူတာ အရမ်းကျွမ်းက ငပနတို့ ြိုနက န်း ဟာ ဇီဝပဗဒဘကကို ပခပာင်းလ
စတဝငစာ်းသွာ်းတယ။ ပမာလီက ြူလာ ဇီဝပဗဒ ကို လကပတွွေ့ စမ်းသပြ ကပတွပါ လိုပရဗပီ်း
အရမ်းစတဝငစာ်းလာတယ ဆိုပါတယ။ အရငက ဇီဝပဗဒ လကပတွဆ
ွေ့ ို ြာ်း ကိုြွစတဗပီ်း
နှလို်းတပသွ
ို ို့ ်းပ ကာတို ရှ
ို့ ာတာပလာက လိုပရတာပ ကာငို့ စတမဝငစာ်းြဘ
ို့ ူ်း။
အြိုပတာို့ ဒီ Program ပ ကာငို့ သိုပတသန ဓာတြွြန်းထမှာ မ ြုံ်းဗီဇ ပတွပါ လကပတွ
လိုပပဆာငရပတာို့ လူပတွ သတတဝါ်‌ပတွဆိုတာလည်း ကွနပ ြူတာ ကိုဒပတွလို ဗီဇကိုဒပတွန ို့
တညပဆာကထာ်းတယဆတ
ို ာ သခမငလာဗပီ်း သူရို့ ို့ အာရို ကို ြမ်းစာ်းနင
ို လာတယ ဆိုပါ်‌ပ တာ။ို့
သူအဆ
ို့ ိုအရပတာို့ Linux System ထကပတာင ဆွပဆာငမှုရှတယ ဆိုပါတယ။
သူရို့ ို့ ပထမဆ်းို Genetic Engineering စမ်းသပြ ကတြိုက ပရြူရ ို့
အစမ်းပရာငပရာငစဥတန်းလတတို့ ဗီဇ ကို ခြတယူဗပီ်း လူ ရ အပရခပာ်းကင
ို့ ဆာ ဆလထမှာ ထညို့ပပ်းရတို့
လိုပပဆာငမှုပ။ အဒ
ို့ ဆ
ီ လ က အစမ်းပရာငပလ်းပတွ ထွကလာပတာို့ သူစမ
ို့ ်းသပြ က ပအာငခမငတယပပါ။ို့
သူအရမ်းစတလှုပရှာ်းဗပီ်း ပပ ာသွာ်းတယ။
အလ
ို့ ိုန သူ
ို့ အထကတန်းပက ာင်းသာ်း ဘဝ မှာ Science project (၂) ြို လိုပရတယ။
တြိုက အထကက ပရြူရ ို့ အစမ်းပရာင ပရာငစဥတန်းလတတို့ ပရို တင်းကို လူသာ်းဆလထ
ထညို့တယ။ အဒ
ို့ အ
ီ ြ န ြရမ်းလွနပရာငခြည(UV Light) ပတွန ို့ ဆလကို ထပတွွေ့တအ
ို့ ြါ အစမ်းပရာင
ပရာငစဥတန်း လတတို့ ပရို တန်းက ြရမ်းလွနပရာငခြညကို စိုပယူပပ်းဗပီ်း လူဆ
ို့ လထက ဒီအနပအ (DNA)
 82

ကို မထြိုကပအာင ကာကွယပပ်းတို့ စမ်းသပမှုပပါ။ို့ (ြရမ်းလွနပရာငခြညသငရင

ို့ လူရ ို့ DNA ပတွ
ပ ကစီ်းပစပါတယ)
ပနာကတြိုက အတြ အိုငဗီ (HIV) ဗိုင်းရပစ ပို်းရ ို့အာအနပအ (RNA) ထက ဗီဇပတွကို တစစီ
ခြတထိုတဗပီ်း ဗီဇတြိုြ င်းစီရ အလို
ို့ ပလိုပပို(ဒိုကခပပ်းပို) ကို ပလို့လာတို့ စမ်းသပမှု လိုပတာ။ ဒီ Project နပို့
နင
ို ငအဆငို့ နင
ို ငတကာ သပပပညာစူ်းစမ်းရှာပြွပရ်း ဗပြုံငပွမှာ ဝငဗပြုံငဗပီ်း တတယဆို ရရှြို့တယ။
အဒ
ို့ ဗီ ပြုံငပွက ဆိုပ က်းပငွ USD 50000 န ို့ ပ ၂၀၀၀ ြိုနစ
ှ မှာ ဟာ်းဗတတကကသိုလဆကတကြို့တယ
ဆိုပါတယ။
အထကက အပ ကာင်းအရာ ကပတာို့ တရိုတကပန အပမရက ကို ပခပာင်းပရ ွေ့ အပခြြ တို့
တရိုတလူငယပလ်း အပ ကာင်း ဆိုပါပတာ။ို့ သူက ဟာ်းဗတ တကကသိုလကပန ၂၀၀၄ ြိုနစ
ှ မှာ ဓာတိုပဗဒ၊
ရူ ပပဗဒ အထူ်းခပြုံန ို့ BA ဘွရ
ွေ့ ြို့ဗပီ်း ၂၀၀၉ မှာ PhD ကပ
ို တာို့ Chemical and Biological Engineering န ို့
စတန်းြဒ
ို ို့ တကကသိုလကပန ရရှြို့ပါတယ။
အြိုလကရှမှာပတာို့ ဟာ်းဗတန ို့ အမအိုငတီ (MIT) ပင
ို ဘရိုတဒအငစတီက ြူ (Broad Institute)
မှာ ပပရာြကဆာ ခြစပနပါဗပီ။
သူက အခြာ်းလူပတာို့ မဟိုတပါဘူ်း။ ၂၀၂၀ ြိုနစ
ှ မှာ ဓာတိုပဗဒ နဘ
ို ယဆိုရှင ဂ နီြာ ပဒါဒို့ နာ
(Jennifer Doudna) တန
ို ို့ ို့ အဗပြုံင CRISPR အသို်းြ သိုပတသန ပညာရှငပခြစပါတယ။ ပဒါဒို့ နာတက
ို ို့
CRISPR ရ Gene
ို့ Editing Mechanism ကို အဓက ရှာြို့ ကဗပီ်း ြိုနက န်း ကပတာို့ အဒ
ို့ ီ CRISPR ကို လူဆ
ို့ လ
ထမှာ ဘယလို အသို်းြ ခပြုံခပငမယ ဆိုတို့ Genome Engineering ကို အဓက လိုပြို့ပါတယ။
ဒီပနရာမှာ သူတို ို့ ရ ို့ ပညာပရ်းစနစ ပရှ ပ
ွေ့ ရာကလွန်းတာ လူငယပတွကို အာ်းပပ်းလွန်းတာ
ခမငပတွွေ့ရတယ။ ြိုနက န်း လို အခြာ်းကပန ပရ ွေ့ပခပာင်းအပခြြ သူ။ အလယတန်း/အထကတန်း
ပက ာင်းသာ်းပလ်း ပတွပတာင ဗီဇခပြုံခပငပရ်း (Gene Editing) စမ်းသပြ ကပတွ
လကပတွွေ့လပ
ို ပဆာငပနရပါဗပီ။ ဒီလိုမ ြုံ်း စမ်းသပြ ကပတွက နင
ို ငအပတာမ ာ်းမ ာ်းမှာ PhD level ပရာကမှ
လိုပရ/လိုပြူ်း ကတာမ ြုံ်းပါ။ က ်‌ပနာတလ
ို ို့ ို နင
ို ငမှာဆို PhD candidate ပတာင ဒါပတွ
မလိုပရ/မလိုပြူ်းပသ်းပါဘူ်း။
ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း ြိုန်းက န ဟာ အြို အသက (၄၁) နှစအရွ ယပလာကမှာတင ကမဘာထ
ို့ ပတန်း
Genetic Engineering သိုပတသနပညာရှင ခြစပနပါဗပီ။
#FengZhang
83
 84

(၂၃) ရမ်းခရာင ရမ်း ျဉ်သီ်း

ဗီဇခပြုံခပငထာ်းတို့ ြရမ်းပရာင ြရမ်းြ ဉ်သီ်း ကို အပမရကနစိုကပ ြုံ်း်‌ပရ်းဌာန USDA ကပန ဒီလ
အပစာပိုင်းက ြွငခပြုံ
ို့ ြို့တယ ဆိုပါတယ။
ဒီ ြရမ်းြ ဉ်သီ်းကို ပဆရာြကဆာ ပဒါကတာ ပကသီမာတင တက
ို ို့ ြနတီ်းြို့တာပါ။ ရို ်းရို ်း
ြရမ်းြ ဉ်သီ်း ရ မို့ ြုံ်းဗီဇထကို Snapdragon flowers (ပိုထက ပန်းပင-ခမနမာနာမည မသ) ရ Anthocyanins
ို့
လပြေါ်
ို ို့ တို့ ဓာတတို်းဆနက
ို့ ငပစစည်း (Antioxidant) ဗီဇ ၂ မ ြုံ်း ကို ခြတပပါင်းထညို့ထာ်းတာ ခြစပါတယ။
ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း ရို ်းရို ်း ြရမ်းြ ဉ်သီ်းတထက
ို ို့ Antioxidant ဆယဆပိုမ ာ်းတယ ဆိုပါတယ။
ကငဆာပရာဂါ ြစာ်းပနရတို့ ကကကပတွမှာ စမ်းသပတာ ၃၀ ရာြိုငနှုန်း အသကပိုရှညပါသတ။ို့
က န်းမာပရ်း အက ြုံ်းပက ်းဇူ်းအပနန ို့ ကငဆာပရာဂါ၊ နှလို်းပရာဂါ၊ ဆီ်းြ ြုံပရာဂါ
လိုမ ြုံ်းပရာဂါပတွအတွက အပထာကကူ ခြစပစမှာခြစပါတယ။
# HYPERLINK
"https://www.facebook.com/hashtag/plantbiotechnology?__eep__=6&__cft__%5b0%5d=AZXrr
ZN1t5xK5uXeNXmR8rdoxRK_l9D_RDErZpgYOKB1qLWY7vnu01nnznC9cCRy3-
Cdhp6JUQx0q1JF1CVEnSjQ0WHm2lUM2rEeDLbgBa4hJWZsXV6QG77gNb1Y7p3-
K4bbBUF38qJIk89UPov5FQcAlyIxFkvaOEggqJ3ZfUoi2lD8BMfbyJCdjI2ASGNIIVk&__tn__=*NK-
R"plantbiotechnology
 85

(၂၄) ၂၀၂၂ ိုနစရ ခဆ်းပညာ

ို့ (ဝေါ) ဇီဝကမမခဗဒ ဆိင
ို ရာနိဗ
ို ယဆို

ဒီဆိုကို ဆွဒ
ီ စရှ Biochemists and Palaeontogenticist ပပရာြကဆာ Svante Paabo ကို
ြ ီ်းခမငလ
ို့ ိုကပါတယ။
ဘာို့အတွေက ျီ်းမမြှငတာလ
ို့ ?
မ ြုံ်းသိုဥ်းပပ ာကကွယသွာ်းတို့ လူသာ်းမ ြုံ်းစတပတွ(Homo Neanderthals & Denisovan) ရ ို့
မ ြုံ်းဗီဇတကီ်းပတွကို ပြာထိုတဗပီ်း ဒီပနပြတ
ို့ လူသာ်းမ ြုံ်းနွယ (Homo Sapiens)ရ ို့ ဗီဇပတွန ို့
နှုင်းယှဥပလို့လာဗပီ်း ကွာခြာ်းြ ကပတွ ပြာထိုတနင
ို ြို့လို ြ
ို့ ီ်းခမငတာလ
ို့ ို ို့ ပ
ဆ ို ါတယ။
ဘာမျာ်းအခရ်းကကီ်းလိလ
ို ို့ ?
ဒီပနပြတ
ို့ ပမာဒနလူသာ်းမ ြုံ်းနွယ (Homo Sapiens) ပတွက လူသာ်းမ ြုံ်းနွယဆကပတွရ ို့
ဆငက
ို့ ခြစစဥကို အရမ်း သလိုစတခပင်းခပ ကပါတယ။
- က ပနာတပတွ
ို ို့ ဘယက ဆင်းသကလာတာလ?
- က ပနာတို ို့ဒီပနပြတ
ို့ ပမာဒနလူသာ်းမ ြုံ်းစတ (Homo Sapiens) မပပေါ်ြငက ဘယလိုလူသာ်းမ ြုံ်းစတပတွ
ရှြို့သလ?
- သူတန
ို ို့ ဆက
ို့ စပမှုရှသလာ်း?
- သူတန
ို ို့ ဘာပတွ
ို့ ကွာခြာ်းသလ?
က ပနာတက
ို ို့ ဘာပတွ ထူ်းခြာ်းသလ? စတို့ လူသာ်းပတွ သလိုတာပတွကို အပခြထိုတပပ်းနင
ို လို ို့
သူပတွ
ို့ ွေ့ ရှြ ကကို ြ ီ်းခမငတာ
ို့ ဆိုပါတယ။ ဒီပတွွေ့ ရှြ ကကပနတဆငို့ လူသာ်းဆငက
ို့ ခြစစဥန ို့
ပတသကတာပတွ ပနာကထပ ဆကဗပီ်းသိုပတသန ခပြုံသွာ်းနင
ို တယ။ ပရှ ွေ့က လူသာ်းမ ြုံ်းစတပတွ
ဘာပ
ို့ ကာငို့ မ ြုံ်းသိုဥ်းပပ ာကကွယရသလဆိုတာပတွပါ ဆကပလို့လာနင
ို တယပပါ။ို့
ဘာခတွေကိို သိုခတသန လိုပ ို့တာလ?
အဓက (၂) ြို သိုပတသနခပြုံြတ
ို့ ယ။
(၁) Neanderthals လူသာ်းမ ြုံ်းနွယရ အရ
ို့ ို ်းကပန မ ြုံ်းဗီဇ Sequence ဆွ ကညို့တာ။
ပထမအဆငအပနန
ို့ ို့ နှစအပတာ ကာက အရို ်းပတွခြစလို ို့ DNA အပိုင်းအစပတွက
ပမာဏအရမ်းနည်း တာ၊ ပ ကစီ်းတာ၊ တခြာ်း ဘကတီ်းရီ်းယာ်း မ ြုံ်းဗီဇပတွန ို့ ပရာပထွ်းပနတာ ပ ကာငို့
အဆငမပခပြဘ
ို့ ူ်း။ ဒါပို့ ကာငို့ နှစပရပစဆဒ ကာပနဗပီခြစတို့ အရို ်းက Mitochondrial DNA ကို အရင
စစြို့တယ။ Mitochondrial DNA က Nuclear DNA န ို့ ယှဥလိုကရင အရမ်းပသ်းငယဗပီ်း စစပဆ်းရပို
လွယကူတာပပါ။ို့ အဒ
ို့ ါပအာငခမငဗပီ်းမှ သူကိုယတိုင တီထင
ွ ထာ်းတို့ Sequencing စနှစကိုသို်းဗပီ်း Nuclear
DNA ကို စစပဆ်းြပ
ို့ ါတယ။
 86

Nuclear DNA Vs Mitochondrial DNA

ဒီမှာ ဘာသွာ်းပတွွေ့လဆိုပတာို့ Neanderthals လူသာ်းမ ြုံ်းနွယ ပတွက လွနြို့တို့ နှစ ၄
သန်းပလာကကပန စတင ပတွွေ့ ရှရဗပီ်း လွနြို့တို့ နှစ ၃၀၀၀၀ ပလာကမှာ
မ ြုံ်းသိုဥ်းပပ ာကကွယသွာ်း ကတယ။ သူတပတွ
ို ို့ ဥပရာပန ို့ အာရှအပနာကပိုင်းပတွမှာ ပနထင
ို ကတယ။
ဒီပနပြတ
ို့ ပမာဒနလူသာ်းမ ြုံ်းစတ (Homo Sapiens) ပတွကပတာို့ လွနြို့တို့ နှစ ၃ သန်းပလာကက
အာြရကမှာ စတငပပေါ်ပပါကြို့တို့ အပထာကအထာ်း ပတွွေ့ ရှရပပမယို့ လွနြို့တို့ နှစ ၇ ပသာင်း ြနကမှ
ို့
အာြရက ကပန ကမဘာအ
ို့ ခြာ်းပနရာပတွကို စတင ပခပာင်းပရ ွေ့အပခြြ ကတယလို ပတွ
ို့ ွေ့ ရှြို့ ကတယ။
ဆိုပတာို့ Neanderthals ပတွ မ ြုံ်းသိုဥ်းပပ ာကကွယတာ မခြစြင ဒီပနပြတ
ို့ ပမာဒန
လူသာ်းမ ြုံ်းနွယပတွန ို့ နှစပပါင်းပသာင်းြ ီဗပီ်း အတူယဥ
ှ တွပနထင
ို ြို့ ကပသ်းတယပပါ။ို့ ဒါကို Svante Paabo
ရ ို့ မ ြုံ်းဗီဇ စစပဆ်းြ က နှုင်းယှဥြ ကမှာ ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။ အထူ်းသခြငို့ ဥပရာပန ို့ အာရှက
ပမာဒနလူသာ်းမ ြုံ်းစတ (Homo Sapiens) ရ ဗီ
ို့ ဇပတွထမှာ Neanderthals ရ ဗီ
ို့ ဇပတွ ၁-၄% ပလာကအထ
ပါဝငပနပ ကာင်း စစပဆ်းပတွွေ့ ရှြရ
ို့ တယ၊။
(၂) ဆိုကပဘ်းရီ်းယာ်းပတာငပိုင်း ရှ Denisova ဂူ ထက သကတမ်း နှစ ၄၀၀၀၀ ပလာကရှတို့
လကပြ ာင်းရို ်းရ ို့ ဒီအနပအ (DNA) ကို စစပဆ်းတအ
ို့ ြါ Neanderhtels နပရာ
ို့ ဒီပနပြတ
ို့ ပမာဒန
လူသာ်းမ ြုံ်းစတ (Homo Sapiens) ပတွန ို့ ပါမတူညီတို့ လူသာ်းမ ြုံ်းစတ ကို ပတွွေ့ ရှြရ
ို့ တယ။
အသစလည်းခြစသလို Denisova cave ထမှာပတွွေ့လို Denisovan
ို့ လို အမည
ို့ သမိုတြို့ ကတယ။
Melanesia (ပစြတသမိုဒရ
္ ာ အပနာကပတာငပိုင်း - ြီဂ ီ၊ဗပနာတူ၊ ပဆာလမွနကျွန်းစို န ို့
ပါပူဝါနယူ်းဂီန)ီ န ို့ အပရှ ပ
ွေ့ တာငအာရှ အြ ြုံွေ့က ပမာဒန လူသာ်းမ ြုံ်းစတ (Homo Sapiens)ရ ို့မ ြုံ်းဗီဇထမှာ
Denisovan ဗီဇ ၆% ပလာကအထ ပါဝငပနတာ ပတွွေ့ ရှြို့ပါတယ။
ဆိုပတာို့ Svante Paabo ရ ို့ ပြာထိုတြ ကအရ လူသာ်းဆငက
ို့ သမိုင်း ကို
အတွင်းက က ပိုမိုနာ်းလညပစြို့တယ။ ပမာဒန လူသာ်းမ ြုံ်းစတ (Homo Sapiens)ပတွ အာြရက ကပန
အပရှ ွေ့ဘကကို ပခပာင်းပရ အ
ွေ့ ပခြြ ကတို့ အြ နမှာ Neanderhtels ပတွက ဥပရာပ အပနာကပိုင်းမှာ
အပခြြ ပနထင
ို ပန ကဗပီ်း Denisovan ပတွက ဥပရာပ အပရှ ွေ့ ခြမ်းမှာ ပနထင
ို ပန ကဗပီ။ ပနာကဗပီ်းသူတပတွ
ို ို့
Neanderhtels နပရာ
ို့ Denisovan ပတွန ို့ ပတွွေ့ဆို မ ြုံ်းပွာ်းြို့ ကတယဆိုတာ မ ြုံ်းဗီဇ စစပဆ်းြ ကအရ
ပြာထိုတနင
ို ြို့တယ။
ခမာဒန လူသာ်းမျိ ်းစိတ (Homo Sapiens)ခတွေ က ဘာပိိုထ်းူ လ?
- ရှု ပပထွ်းတို့ ယဥပက ်းမှု ဓပလို့စရို ကပတွ ြနတီ်းနင
ို စွမ်းရှတယ။
- အဆငခမင
ို့ ို့ တီထင
ွ ြနတီ်းမှုပတွ လိုပနင
ို တယ။
- Figurative art ပတွ ြနတီ်းနင
ို တယ။
- ပငလယခပငကို ခြတသန်းဗပီ်း တကမဘာလ်းို ကို ပခြဆနအပခြြ
ို့ နင
ို တယ။
 87

ဒါပတွက က နတို့ Neanderhtels တို Denisovan

ို့ တထက
ို ို့ ထူ်းခြာ်းမှုလဆ
ို ို့ ိုရမှာပပါ။ို့
က ပနာတပတွ
ို ို့ အရငက ပမာဒန လူသာ်းမ ြုံ်းစတ (Homo Sapiens)ပတွ န ို့ Neanderhtels တို ို့
Denisovan တရ
ို ို့ ို့ မ ြုံ်းဗီဇ ကွာခြာ်းြ ကပတွကို မသ ကဘူ်း။ အြို Svante Paabo ရ ို့ တကြုံ်းပမ်း
အာ်းထိုတမှုပ ကာငသာ
ို့ ဒီကွာခြာ်းြ ကပတွကို သလာရဗပီ်း ဆငက
ို့ ခြစစဥသမိုင်း (Evolution History)ကို
ပိုမိုနာ်းလညလာ ကတာ ခြစပါတယ။
ဒါပ ကာငို့ လည်း Svante Paabo ကို Paleogenomic ဘာသာရပရ ို့ တညပထာငသူ founder အခြစ
ဂိုဏခပြုံသတမှတ ြို့ ကပါတယ။
#Evolutionarygenetic
 88

(၂၅) ၂၀၂၂ ိုနစ ခဆ်းပညာ နိဗ

ို ယလဆို ခနာကကွေယ

Neanderthal (နီအန်းဒေါတယလ)
Neanderthal (နီအန်းဒါတယလ) ဆိုတာ ဂ ာမန ဘာသာ Neander Valley နီအနဒါပတာင ကာ်း လို ို့
အဓပပာယရတယ ဆိုပါတယ။ ဂ ာမဏီ Düsseldorf ဗမြုံွေ့ (က ပနာကပတာို့ ပဘာလို်း အသင်း Düsseldorf
ကိုပသတယ။) ရ အပရှ
ို့ ဘ
ွေ့ က ၇ မိုငြွ အကွာပလာကမှာရှဗပီ်း Düssel ခမစအနာ်းမှာ လို ဆ
ို့ ိုပါတယ။
၁၇ ရာစို ဂ ာမန ြရစယာန ဘိုန်းပတာတကီ်း Joachim Neander ကို အစွခပြုံဗပီ်း ဒီပနရာကို အမညမှညို့
ပြေါ်တယ ဆိုပါတယ။ Neander ဆိုတာ ဂရ-ရို မန ဘာသာစကာ်းအရ လူသစ(Newman) လို ို့ အဓပပာယ
ရပါသတ။ို့ ၁၈၅၆ ြိုနစ
ှ က အဒ
ို့ ပ
ီ ဒသ မှာ ပရှ်းပဟာင်းလူသာ်းမ ြုံ်းစတ တြိုရ အရ
ို့ ို ်းပတွ တူ်းပြာရရှလို ို့ အဒ
ို့ ်‌ီ
လူသာ်း မ ြုံ်းစတကို Homo Neanderthalensis လို အမည
ို့ ပပ်းြပ
ို့ ါတယ။
အရငကပတာို့ ဂ ာမနလို ပတာင ကာ်း (valley) ကို thal လို စာလ
ို့ ်းို ပပါင်းပပမယို့ ပနာကပိုင်း tal လို ို့
ခပငလိုကတအ
ို့ တွက အြိုပနာကပိုင်း အဒ
ို့ ပ
ီ ဒသကို Neandertal လို ို့ ပြေါ် ကပါတယ။ ဒါပပမယို့
Anthropology ကပတာို့ သူက
ို့ ို ပတွွေ့ ရှြ နက စာလို်းပပါင်းကပ
ို အတညယူတအ
ို့ တွက Neanderthal ကိုပ
အတညယူပါတယ။
ဟို်းပရှ်းတိုန်းကပတာို့ အဒ
ို့ ပ
ီ ဒသက ထ်းို ပက ာကပတာင ပြ ာကကမ်းပါ်းပတွ ခြစဗပီ်း ပက ာကစွယ
ပက ာကြ ပပတွ ပရတြွနပတွန ို့ ဆိုပါတယ။ ဒီဘက ၁၉-၂၀ ရာစိုမှာပတာို့ စကမှုထန
ွ ်းကာ်းလာပတာို့
အဒ
ို့ ါပတွ အပတာပပ ာကကိုနဗပီဆိုပါတယ။
Neanderthal အရို ်းတူ်းပြာရရှြို့တို့ ပက ာကဂူလည်းမမည ပက ာကပတာငလည်း မပြေါ်သာတို့
ပနရာပလ်း အြိုထ Erkrath ဗမြုံွေ့ န Mettmann
ို့ ဗမြုံွေ့ပလ်း ကာ်းမှာ တညရှပါတယ။
Denisovans (ဒီနီဆဗ
ို ိ န)
Denisova Cave ကပတာို့ ရိုရှာ်း နင
ို င ဆိုကပဘ်းရီ်းယာ်း ပဒသမှာ တညရှပါတယ။ရိုရှာ်း
(ဆိုကပဘ်းရီ်းယာ်း)က ကာဇကစတန၊ တရိုတ၊ မွနဂိုလီ်းယာ်း နယစပနာ်းတဝိုကပပါ။၁၈
ို့ ရာစိုပ
်‌ လာကက
ရပသို့တကီ်း Dyonisiy (Denis) ပနထင
ို ရာပဒသခြစလို ို့ Cave of Denis လို ို့ အဓပပာယရတို့ Denisova Cave
လို ပြေါ်
ို့ ကတယ ဆိုပါတယ။
အဆိုပါ Denisova Cave ဟာ Altai ပတာငပ ကာပပေါ်မှာ ရှဗပီ်း ပ မ်းမျှအပူြ နက 0°C မှာပ ရှလို ို့
ဂူထမှာ ပနထင
ို ကတို့ ပရှ်းပဟာင်း သကရှ အရို ်းအမ ြုံ်းမ ြုံ်းကို ပ ကစီ်းမှု နည်းနည်းန ို့
ထန်းထာ်းနင
ို တာခြစပါတယ။ အဒ
ို့ မ
ီ ှာ ပရှ်းပဟာင်းလူသာ်းမ ြုံ်းစတ၊ ခမင်း၊ ဝကဝ ခြပသဂို့ အစရှသခြငို့
တရ စဆာန အမ ြုံ်းမ ြုံ်း အရို ်းပတွ ပတွွေ့ ရှရတယ ဆိုပါတယ။
 89

ဒီဂူထမှာ ပတွွေ့ ရှရတို့ လွနြတ

ို့ ို့ နှစ ၄၀၀၀၀ ြနက
ို့ ပရှ်းပဟာင်းလူသာ်း မ ြုံ်းစတရ ပ
ို့ ိုပန်းသဏ္ဍန န ို့
မ ြုံ်းဗီဇပတွဟာ ယြငပတွထ
ွေ့ ာ်းတို့ ပရှ်းလူသာ်းမ ြုံ်းစတ Neanderthal တို ို့ ယပနပြတ
ို့ ပမာဒန မ ြုံ်းစတ
Homo Sapiens တန
ို ို့ မတူ
ို့ ကွခပာ်းလို သီ
ို့ ်းခြာ်း မ ြုံ်းစတ အခြစ နာမညပပ်းြို့တာပါ။
Denisova Cave ထမှာပတွွေ့ ရှရလို Denisovans
ို့ လို အမည
ို့ မှညပြေါ်
ို့ ြို့ ကပါတယ။
ဒါကပတာို့ က ပနာတို ဒီ
ို့ ပနပြတ
ို့ လူသာ်းမ ြုံ်းစတ (Homo Sapiens) န အနီ
ို့ ်းစပဆ်းို လူသာ်း မ ြုံ်းစတ
လည်းခြစသလ၊ို လွနြို့တို့ နှစ ၄ ပသာင်းပလာကကစဗပီ်း မ ြုံ်းသိုဉ််းပပ ာကကွယသွာ်းဗပီခြစတို့ ပရှ်းပဟာင်း
လူသာ်းမ ြုံ်းစတ(Neanderthal န Denisovans)
ို့ တရ
ို ို့ ပနထ
ို့ င
ို က ကစာ်းြို့ ကရာ ပနရာပတွပ ခြစပါတယ။
ဟို်းအရင Paleontologist ပတွက အရို ်း်‌ပ တွရ ပ
ို့ ိုသဏ္ဍန ကိုပ တိုင်းထွာ ြွခြာ်းရလို ို့Neanderthal,
Denisovans န ို့ Modern Human ပတွ မ ြုံ်းစတ တြိုန ို့ တြို အတူယှဉ်တွပနြို့ ကပသ်းလာ်း၊ မ ြုံ်းစတ
တြိုဗပီ်းမှ တြို ပပေါ်လာသလာ်း၊ သူတြ
ို ို့ င်း အတူပန ကပလ်းရ ကပသ်းလာ်း ဆိုတာ ပသြ ာ
မရှင်းခပနင
ို ြို့ ကဘူ်း။
ဒီဘက မ ြုံ်းဗီဇပတွပါ စစပဆ်းနင
ို မှသာ Nuclear DNA ပရာ Mitochondrial DNA ကပ
ို ါ
စစပဆ်းဗပီ်းမှသာ ဒီပနပြတ
ို့ ပမာဒန လူသာ်းမ ြုံ်းစတ ပတွရ မ
ို့ ြုံ်းဗီဇထမှာ Neanderthal ပရာ Denisovans
ဗီဇပတွပါ ပါဝငပနပသ်းတာ ပြာထိုတနင
ို ခြင်း အာ်းခြငို့ သူတပတွ
ို ို့ မ ြုံ်းသိုဉ််းပပ ာကကွယ မသွာ်းြင
မ ြုံ်းစပြို့ ကပသ်းတာ သကပသခပနင
ို ြပ
ို့ ါတယ။
ဒါပို့ ကာငို့ လည်း ဒီ ပရှ်းပဟာင်း လူသာ်းမ ြုံ်းစတ ပတွရ ို့ DNA ကို ဆယစိုနစ
ှ မ ာ်း ကာပအာင
ြကြကြြ စစပဆ်းပြာထိုတြို့တို့ Svante Pääbo ဟာ ထက
ို ထက
ို တနတန နဗ
ို ယလဆို ရရှြို့တာ
ခြစပါတယ။
#nobelprize2022
90
 91

(၂၆) Neanderthal ခတွေ ဘာခ ကာင ို့ မျိ ်းသိုဉ််းခပျာကကွေယသွော်းလ?

14 Oct 2022
ဒီပမ်းြွန်းပလ်း ပစ
ို ို့ ပအာကမှာ ပမ်းလာပါတယ။ ဒါက တကယလည်း စတဝငစာ်းစရာပါ။
ြ ာ်းလစဒါဝင ရ Evolution
ို့ တို ို့Natural selection တအရ
ို ို့ ကပတာို့ အ ကမ်းြ င်းဆိုရရင ပတဝန်းက ငကို
လိုကပလ ာညီပထွ ခြစပအာင တိုနခပန
ို့ မပနထင
ို နင
ို ရင မ ြုံ်းသိုဉ််းမှုအနတရာယ ရှပါတယ။ Survival of fittest
သပဘာပပါ။ို့
Nature မဂဂဇင်း မှာ Neanderthal ပတွ ဘာပ
ို့ ကာငို့ ပပ ာကကွယရသလ ပဝြနဆန်းစစြ ကမှာ
သိုပတသန စာတမ်းပတွ ကို်းကာ်းပြာခပတာ တက လှတို့ အပခြမရဘူ်း။ အဆိုပရာ အပြ ပရာ ၂
ဘကစလို်းပါပနတယ။ ဥပမာ တြွွေ့က Climate change လမ
ို ြုံ်းပတွ ပ ကာငို့ ခြစနင
ို တယပပါ ို့ လွနြို့တို့ နှစ
၆၅၀၀၀ မှာ တြါ နှစ ၃၀၀၀၀ မှာ တြါ ရာသီဥတိုဆို်းရွ ာ်းတယ။ ဒိုတယ တြါက ပို ကမ်းဗပီ်း ပို ကာတယ။
ဆိုပတာို့ Neandertal ပတွကလည်း လွနြို့တို့ နှစ ၄ ပသာင်းဝန်းက ငမှ မ ြုံ်းသိုဉ််းသွာ်းတယပပါ။ို့
ဒါပပမယို့ တခြာ်း အြွွေ့ပတွက အရငအရင
ို့ အရမ်းပအ်းတို့ ကမ်းတို့ ရာသီဥတိုပတွ ပက ာခြတြို့ဗပီ်းသာ်းမို ို့
ဒါက အဓက အပ ကာင်း မခြစနင
ို ဘူ်းခငင်းတယ။
တြ ြုံွေ့ကလည်း သူတပတွ
ို ို့ အမှနတကယ မ ြုံ်းသိုဉ််း ပပ ာကကွယတာမ ြုံ်း မဟိုတဘ ပမာဒန
လူသာ်းမ ြုံ်းစတ ပတွရ Gene
ို့ pool ထ ပရာဝငသွာ်းတယ ယူဆသလို (အြိုလည်း သူတို ို့ ဗီဇပတွ ပမာဒန
လူသာ်းမ ြုံ်းစတမှာရှဆကို်း) တြ ြုံွေ့က အမှနတကယ မ ြုံ်းသိုဉ််းသွာ်းတယ ယူဆယ။
ဒီပန ို့ တြ ြုံွေ့မ ြုံ်းစတ ပတွ မ ြုံ်းသိုဉ််းပပ ာကကွယတို့ အနတရာယ ရငဆိုငပနရတယ။
အရငအ
ို့ ရငကလည်း ပပ ာကကွယြို့တယ။ အပ ကာင်းရင်း အတက ပတာို့ ပခပာြပတာ
ို ို့ ို့ ြကတယ။
မ ကာပသ်းြငကတင BBC သတင်းတပိုဒမှာ အပမဇိုပတာထက လူမ ြုံ်းနွယစိုတြိုရ ို့ ပနာကဆို်းလကက န
အမ ြုံ်းသာ်းတကီ်း ပသဆို်းသွာ်းတအ
ို့ ပ ကာင်း၊ သူတမ
ို ို့ ြုံ်းနွယစိုဟာ တခြာ်း လူပတွန အပတွ
ို့ ွေ့မြဘ သီ်းသနပနတ
ို့ ို့
အပ ကာင်း၊ ြတလိုကရပတာို့ ဒီပန ို့ အငတာနကပြတမှာပတာင ဒီလမ
ို ြုံ်း အိုပစိုပလ်း တြိုဟာ အခြာ်း
သီ်းခြာ်းပနထင
ို ဗပီ်း မ ြုံ်းခပြုံတသွာ်းပသ်းရင၊ လွနြို့တို့ နှစ ပသာင်းဂဏန်း၊ သန်းဂဏန်း ဆိုရင မ ြုံ်းသိုဉ််းြို ို့
ပိုလွယကူနင
ို တယ။
Smithsonian paleoanthropologist, Briana Pobiner ကို ဒီအပ ကာင်း ပမ်းပတာို့ သူက
ခြစနင
ို ပြ ပတွကို ပခပာခပတယ။ ဘာပခြစခြစ အဓက အပ ကာင်း ၂ ြိုရတယ
ှ ။ ယှဉ်ဗပြုံငမှုပတွ န ို့
ရာသီဥတိုအပခပာင်းအလကို လိုကပလ ာညီပထွ
်‌ ပနထင
ို အသကရှငနင
ို မှု အပပေါ် မူတညတယပပါ။ို့
ယှဉ်ဗပြုံငမှုပတွ အပ ကာင်းပခပာရင ဒီပန ို့ ယဉ်ပက ်းမှု ခမငမာ်းထွ
ို့ န်းကာ်းတို့ အြ နအထ
နင
ို ငပတွ ကာ်း၊ လူမ ြုံ်းစိုပတွ ကာ်း စစပွပတွ ရှပနဆ မို ဒါပတွ
ို့ ကလည်း ပသပ ကပ ကစီ်း မ ြုံ်းသိုဉ််း ပစနင
ို တို့
 92

အပနအထာ်းပတွပပါ။ို့ ဒီလို မ ြုံ်းနွယစိုပတွ ကာ်း တိုကြိုကမှုပတွ အခပင ပြတအဆကဆက

အသကရှငရပတညပရ်း အစာ်းပသာက အသို်းပဆာင ပတွကလည်း အကနအသတ
ို့ ရှပနခပနတယ။
ဒီပနပြတ
ို့ မှာပတာင ကမဘာို့ လူဦ်းပရတို်းနှုန်း န ို့ စာ်းနပရကခာ ြူလိုပရ်း အဗမတကြုံတင
တွကဆပန ကတာသသာပါတယ။ ဒီလိုမ ြုံ်း တကြုံတငတွကြ ကနင
ို တာကိုကလည်း က ပနာတို ို့
ပမာဒနလူသာ်းပတွရ အာ်းသာြ
ို့ က ဆိုနင
ို ပါတယ။
ဆိုပတာို့ Pof. Briana အဆိုအရ Neandertal ပတွဟာ ပရြပြတရ ို့ အပကာငတကီ်းပတွ ကို
အမလိုကတာကျွမ်းတယ။ ရာသီဥတိုပြာကခပနဗပီ်း အပ
ို့ ကာငပတွ ပသကိုနပတာို့ သူတအတွ
ို ို့ က
အစာ်းစာရှာ်းပါ်း ကိုနတယ။ ပမာဒနလူသာ်းပတွကပတာို့ အဒ
ို့ ါန ို့ ပတသကဗပီ်း လက
ို ပလ ာညီပထွရှတယ။
တခြာ်း်းပခပာင်းလ စာ်းပသာကတတတယ။
ပမာဒနလူသာ်းမ ြုံ်းစတ Homo Sapiens ပတွကက ပတာို့ ြရီ်းရှညထွကသွာ်းလာတို့ ဓပလို့ရှတယ။
သူတို ို့ စာ်းပနက အစာ်းပသာက မရရင တခြာ်းပခပာင်းလ စာ်းသို်းတတတယ။ Neanderthal ပတွက အလ
ို့ ို
မစာ်း်းနင
ို ဘူ်း။
ပနာက Neanderthal ပတွက သူတို ို့ ြနောကိုယ အြ ြုံ်းဆစြွစ
ွေ့ ည်းပအ
ို ရ အပအ်းဒဏြနင
ို တယ။
Homo Sapiens ပတွကက ပတာို့ နည်းပညာအာ်းကို်းတယ။ အပြ ြုံပတတလာတယ။ အဝတထညပတွ
ြနတီ်းတယ။ ပလ်းခမာ်းလမ
ို ြုံ်း လကနကပတွ ထွငနိုထငပတာို့ အမလိုက အစာရှာရာမှာ ပိုလွယကူတယ။
Neanderthal ပတွထက အစာ်းပသာကပိုပပါမ ာ်းတို့ သပဘာပပါ။ို့
ဘယလိုပ ခြစပါပစ။ သူတပတွ
ို ို့ ဥပရာပ န ို့ အာရှမာှ ပနြို့ ကတယ။ လွနြို့တို့ နှစ ၄ ပသာင်းမှာ
ပပ ာကကွယသွာ်းတယ။ ပမာဒနလူသာ်း Homo Sapiens ပတွက နှစ ၇ ပသာင်းြနက
ို့ အာြရက ကပန
စတင ထွကြွာဗပီ်း ဥပရာပ အပါအဝင တကမဘာလ်းို ပ ွေ့ နှပနထ
ို့ င
ို တယ။ ဆိုပတာို့ နှစသကတမ်းပတွ အရပရာ
ဗီဇ စစပဆ်းမှု အပခြပတွအရပရာ သူတပတွ
ို ို့ နှစ ပထာငပပါင်းမ ာ်းစွာ အတူပနြို့ ကတယ။ မတူပပါင်းသင်း
မ ြုံ်းစပြတ
ို့ ို့ အပထာကထာ်းပတာင ပတွွေ့ ြရ
ို့ ဗပီ။
ဒီမှာ က ်‌ပနာတို ို့ စဉ််းစာ်း ကညို့တအ
ို့ ြါ က ပနာတို ို့ Homo Sapiens ပတွရ တီ
ို့ ထင
ွ ြနတီ်းနင
ို မှုပတွ၊
Adaptable ခြစမှုပတွက အာ်းရစရာရှပပမယို့ ဒီ Homo Sapiensမ ြုံ်းစတကပရာ ဘယပလာက ကာ ကာ
တညရှနင
ို မလ။ မ ြုံ်းသိုဉ််းပပ ာကကွယမှု အနတရာယ မရှနင
ို ပတာဘ
ို့ ူ်းလာ်း? တကယလို ို့ ပပ ာကသွာ်းတာမ ြုံ်း
မဟိုတဘ ပနာက နှစ ၁ သန်း/နှစ ၁ သန်း ပလာက ဆိုရငပရာ Evolution အရ ပိုစ ပခပာင်းသွာ်းမလာ်း?
တကယို့ Impermanence ပတွပါပ။
က ပနာတို ို့ ပတွကိုယက
ို့ ိုကိုယ ထငတလို်းန ို့ ပနပန ကတာ။ ငါတို ို့ လူသာ်းပတွကသာ အပကာငဆ်းို
အတတနင
ို ဆို်း၊ အခမတဆို်း ဆိုဗပီ်း မ ြုံ်းစတ မာနပတွ ရှ ကတယ။ အဒ
ို့ မ
ီ ှာမှ ထပဗပီ်း ငါတို ို့ နင
ို င၊ ငါတလူ
ို ို့ မ ြုံ်း၊
ငါတဘာသာ၊
ို ို့ ငါတို အို
ို့ ပစို ကမှ ပိုပကာင်းပိုသာတယ ဆိုတို့ ထငတလို်းပတွ၊ မာနပတွ တကပန ကတာ။
 93

Planet ပတွ Galaxies ပတွ Universes/Multiverse ပတွ န ို့ ယှဉ်ဗပီ်း ပတွ်းဆ ကညို့ရရင တကယို့
ဘာမှ မဟိုတတို့ ကမဘာဗဂြုံဟ (Galaxy ထက ဓာတပပ
ို တွအရ သတမှုနစာပလာက ပနရာပလ်း)
ပပေါ်က ဘယအြ နပလာက ပပ ာကသွာ်းမလာ်း/ပခပာင်းသွာ်းမလာ်း မသနင
ို တို့ သကရှမ ြုံ်းစတပလ်း
တမ ြုံ်းမျှသာရယပါ။
 94

(၂၇) Breakthrough Prize သိမဟို

ို ို့ တ သိပပပညာ ခအာစကာဆို

16.10.2022 (SUN)
Breakthrough Prize တ။ို့ တညပထာငသူပတွက
- ဆာပဂ်း ဘရင (Sergey Brin - Google တွြကတညပထာငသူ) ,
- ပရစဆီလာ ြ မ်း န ို့မာြ
ို့ ဇကကာဘတ) (Priscilla Chan and Mark Zuckerberg - Facebook (Metta)
တညပထာငသူလငမယာ်း),
- ယူရီ န ို့ ဂ ြူလီယာ မီလနာ စိုတွ (Yuri and Julia Milner - Alto Lab ကို ဂ ကဘီပဇာြ
ို့ န ို့
တွြကတညပထာင),
- Anne Wojcicki (ဆာပဂ်း ဘရင ရ ဇနီ
ို့ ်းပဟာင်း၊ 23andme Genetic Testing company တညပထာငသူ)
တခြစ
ို ို့ ကပါတယ။
ဆိုကိုပတာို့ အပခြြရူ ပပဗဒ (Fundamental Physics) ၊ သကရှသပပ (Life Sciences) န ို့ သြဂ ာ
(Mathematics) စတို့ နယပယ (၃) ြိုမှာ ထူ်းခြာ်းပခပာငပခမာကစွာ ရှာပြွပြာထိုတ နင
ို သူပတွကို
အာ်းပပ်းြ ီ်းခမငတ
ို့ ို့ ဆို ပခြစပါတယ။ ဆိုပ က်းပငွကပတာို့ နယပယတြိုကို အပမရကနပဒေါ်လာ (၃)
သန်းြ ီ်းခမငပါတယ
ို့ ။
ဆိုပငွအတွက ပငွပ က်း ရနပိုပငွ ထညို့ဝငပပ်း ကသူပတွကပတာို့ အထကမှာ ပြာခပထာ်းတို့
တညပထာငသူပတွအခပင တရိုတ ဘီလ နာတကီ်းပတွခြစတို့ Ma Huateng Pony (Tencent and WeChat
ပိုငရှင) န ို့ Jack Ma (Alibaba group ပိုငရှင) တို ို့ ထညို့ဝငပပ်းထာ်းပါတယ။ သပပပအာစကာဆို
လလည
ို ို့ ်းတငစာ်း ကသလို၊ ပြတသစ သပပ နဘ
ို ယလဆို အခြစလည်း တငစာ်း ကပါတယ။
2013 ြိုနစ
ှ က စတငြ ်းီ ခမငြ
ို့ ဗို့ ပီ်း 2023 ထ (၁၁) တကမ ြ ီ်းခမငြ
ို့ ဗို့ ပီ်း ခြစပါတယ။ အမှနတကယ
ဂိုဏသကခာရှတို့ သပပဆို လလည
ို ို့ ်းသတမှတနင
ို ပါတယ။ သူတို ို့ ြ ီ်းခမငို့ လိုကတို့ ပညာရှငပတွဟာ
ပနာငနှစပတွမှာ နဘ
ို ယလဆို်‌ပတွ ရရှြို့ ကပါတယ။
Life Sciences မှာဆိုရင Eric Lander (Human Genome Project မှာ ဦ်းပဆာငပါဝငြို့သူ) ၊
Shinya Yamanaka (Stem Cells နည်းပညာရှင) ၊ Jenifer Doudna & Emmanuel Charpentier (CRISPR
ပညာရှင) တဆ
ို ို့ ိုရင Breakthrough Prize ရရှ သလို Nobel prize လည်း ရရှြို့ပါတယ။ ဒီနစ
ှ အတွက
ပလာပလာလတလတ နဘ
ို ယလဆို ရရှတို့ Svante Pääbo ဆိုရငလည်း ၂၀၁၆ ကတည်းက ဒီ
Breakthrough Prize ရရှထာ်းသူပါ။
အဓက တညပထာငသူ သူပဌ်းတကီ်း Yuri Milner က ရိုရာှ ်းမှာ ယူကရန်း-ဂ ြူ်း ြြင န ရို
ို့ ရှာ်း-ဂ ြူ်း မြင
ကပမွ်းတယ၊ သူကပတာို့ ၂၀ဝ၅ ကတည်းက အစစပရ်းနင
ို ငသာ်း ြယူထာ်းဗပီ်း မ ကာပသ်းြငရကပိုင်းကမှ
ရိုရှာ်းနင
ို ငသာ်း စွနလ
ို့ တပ ကာင်း တွစတာကပန ပ ကခငာြို့တယ။ ယူကရန်း က ထွကပခပ်းရတို့
 95

သပပပညာရှငပတွအတွကလည်း ပဒေါ်လာ (၃) သန်း၊ Breakthrough foundation ကပန

ပထာကပြ
ို့ ို့ပါတယ။ သူက ရူ ပပဗဒ ပညာရှငခြစသလို နည်းပညာလိုပငန်း်‌ပတွမှာလည်း ရင်းနှ်းီ ခမြုံပနှမှုပတွ
လည်း လိုပကိုငပါတယ။ DST global န Mail.ru
ို့ ကို လည်း တညပထာငထာ်းပါတယ။
သူပဌ်းတကီ်း ဂ ကဘီပဇာြ
ို့ န ို့ ပပါင်းဗပီ်း ဇရာတွန်းလှနနင
ို ြို ို့ Alto Lab ကို ဆီလီကန
ွ ပတာင ကာ်းမှာ
တညပထာငဗပီ်း ထပတန်း သပပပညာရှငပတွ ငှာ်းရမ်းသိုပတသန ခပြုံပနသူပါ။
Breakthrough ကပန Breakthrough Prize အခပင Breakthrough junior challenge ဆိုဗပီ်း နှစစဉ်
တကမဘာလို်းက အထကတန်းပက ာင်းသာ်း (၁၃-၁၈)အရွ ယပတွ သပပဗီဒယ
ီ ို ဗပြုံငပွက င်းပ ပပ်းပါတယ။
Khan Academy န ို့ ပူ်းပပါင်းထာ်းတယ။ ဆိုရတို့ ကပလ်းပတွက ပဒေါ်လာ ၂၅၀၀၀၀ ရရှဗပီ်း၊ ကပလ်းပတွရ ို့
ဆရာ/ဆရာမ ပတွက ပဒေါ်လာ ၅၀၀၀၀ ရရှပါတယ။ သပပ ဓာတြွြန်းအတွက ပဒေါ်လာ ၁ သန်း
ြ ီ်းခမငပပ်းပါတယ
ို့ ။
Breakthrough Initiatives ဆိုတာလည်း ရှပါပသ်းတယ။ သူပအာက
ို့ မှာမှ Breakthrough Listen
(စတီြငပဟာက
ို့ င်းန ို့ တွကြကတညပထာင)၊ Breakthrough message ၊ Breakthrough watch န ို့
Breakthrough starshots ဆိုဗပီ်း ပြါင်းစဉ်ကွပတွ ရှပါပသ်းတယ။ အဓက ကပတာို့ အာကာသ သပပန ို့
ပတသကတာပတွအတွက ဆိုြ ီ်းခမငတာ၊
ို့ စီမကန်းပတွကို ရနပိုပငွ ပဒေါ်လာ သန်းြ ီပထာကပို့တာမ ြုံ်းပတွ
ခပြုံလပ
ို တာပါ။
https://breakthroughprize.org/Laureates/2/P1/Y2023
96
 97

(၂၈) မိိုငတိို ွေနဒရီ်းယာ်း (Mitochondrion) သိမဟို

ို ို့ တ လူသာ်းတိအတွေ
ို ို့ က
စွေမ်းအငထိုတခပ်းရာ ပေါဝေါဂျငနခရတာ

19 Oct 2022
မိုငတိုြွနဒရီ်းယာ်း ပလ်းပတွဟာ ဆလပတွရ cytoplasm
ို့ ထမှာ ပါရှပါတယ။
ဆလအမ ြုံ်းစာ်းကိုလိုကဗပီ်း ဆလတလို်းမှာ မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်း အလို်းပရ ၁၀၀၀-၂၅၀၀
ပလာကအထ ပါရှတတပါတယ။ အလိုပမ ာ်းဗပီ်း မရပမနာ်း လိုပရတို့ ကိုယအဂဂ ါပတွရ ို့ ဆလပတွမာှ
ပိုပါတာပပါ။ို့ ထူ်းခြာ်းစွာပ ပသွ်းနီဥဆလ (RBC) ပတွမှာပတာို့ မိုငတိုြွနဒရီ်းယာ်း မပါရှပါဘူ်း။
ဆလတလို်းရ ၄
ို့ ပို ၁ ပိုက မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်းပတွ ခြစပါတယ။ သူက စွမ်းအငထိုတပပ်းပနပတာို့
ရပလမရဘူ
ို ို့ ်း။ ပတာကပလ ာက အလိုပလိုပပနရတယ။ သူသာရပလိုကရင အမတလ်းို /စကရို တရို ကို
မီ်းခြတလိုကသလပ
ို အာ်းလို်းဒိုကခပရာကကိုနမှာပပါ။ို့
လူတပယာကမှာ မိုငတိုြွနဒရီ်းယာ်း ပလ်းပတွ စိုစပ
ို ပါင်း ၁၀၀,၀၀၀ ထရီလယ
ီ
ပလာကပါရှတယဆိုပါတယ။
ဟို်း်‌ပရှ်းပရှ်းတိုန်းက သူဘာသာတည
ို့ ရှတို့ ပရို ကယရီယိုတ လိုအပကာငပလ်းက လူဆ
ို့ လထ
ဝငပပါင်းပနတယလို ယူ
ို့ ဆ ကတယ။ ဘာလလ
ို ို့ ဆို သူက ကိုယပိုင ဗီဇ (DNA) န သီ
ို့ ်းခြာ်းရပတညတာကို်း။
သူမှို့ ာ ဗီဇစို (Genes) ပပါင်း ၃၇ ြို ပါရှပါတယ။
က န်းမာတို့ လူတပယာကမှာ မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်းပတွ အလိုပလိုပဗပီ်း စွမ်းအငထိုတပပ်းတာ
တရကကိုလျှပစစ ဝပ ၁၂၀၀ ရှပါသတ။ို့ ဒီစွမ်းအငနပို့ လူပတွ
်‌ လိုပရှာ်းလညပတပန ကတာ။
ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်း ပတွကို ဆလပတွရ ို့ ဂ ငနပရတာ (Power House) အပနန ို့
တငစာ်းပြေါ်ပဝေါ် ကတာပပါ။ို့
ြနောကိုယက ထိုတသမျှ ATP(သိုပလှာငစွမ်းအင) ပတွရ ို့ ၇၀ ရာြိုငနှုန်းကို ဦ်းပနှာကက
အသို်းခပြုံပနရတယ။ ဒါပို့ ကာငို့ မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်းမှာ ခပသနာတကရင ဦ်းပနှာက ကို စွမ်းအင
ပထာကပမ
ို့ ှုနည်းဗပီ်း Neurodegenerative diseases (Alzheimer disease and Parkinson disease) ပတွ
ခြစလာရတယဆိုပါတယ။
Mitochondria ရ အဓ
ို့ က လိုပငန်း (၅) ြို
(၁) စွမ်းအငသပ
ို လှာငတို့ ATP ထိုတလိုပတာ
(၂) ဆလတွင်း ကယလစီယမပမာဏ မျှပြ ပရာက
်‌ ပအာင ထန်းပပ်းတာ
(၃) ပမွ်းရာပါ ြိုြအာ်းစနစကို ထန်းညပပ်းတာ
(၄) ြနောကိုယက ဆလပသပတွကို ရှင်းလင်းပစရာမှာ ထန်းြ ြုံပပပ်းတာ
(၅) မူလဘူတဆလပတွ ထန်းသမ်းတာ၊ အစီစဥြ ရာမှာ ပါဝငပဆာငရွ ကတာ
 98

ဆိုပတာို့ သူရို့ ို့ လိုပပဆာငြ ကပတွက လူတပယာကအတွက အငမတနအပရ်းတကီ်းတို့

အြန်းကဏ္ဍကပါတယ။ သူလို
ို့ ပပဆာငြ ကပတွ ပ ကယွင်းရင ဇရာ ခြစလွယတာအပါအဝင
ပရာဂါပပါင်းစိုကို ဦ်းတညသွာ်းနင
ို ပါတယ။
အထကက လိုပပဆာငြ ကပတွအခပင မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်းရ ို့ အပရ်းတကီ်းဆို်းပနာကတြိုက
မ ြုံ်းရို ်းပခြရာြတပ
ို့ နရာမှာလည်း အရမ်းအသို်းဝငတယ။
မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်း DNA က မြင ကပန သာ်းသမီ်းပတွဆီ လကဆငကမ
ို့ ်း အပမွပပ်းပပမယို့
ြြငဘကကပတာို့ သာ်းသမီ်းပတွကို လကဆငမကမ
ို့ ်းပါဘူ်း။ ဒါပို့ ကာငို့ မြငဘကခြမ်း က မန်းကပလ်း
အဆငဆင
ို့ ရ
ို့ ို့ မ ြုံ်းရို ်းကို ပနာကခပန ပခြရာြလိုကရင လွနြို့တို့ နှစ ၂ သန်း ပလာကက ပဘာဆ
ို့ ွာနာ
ပခမာကပိုင်းက အမ ြုံ်းသမီ်းဆီမှာ အဆို်းသတပတွွေ့ရတယ။
ဗပီ်းပတာို့ မိုကတိုြွနဒရီ်းယာ်း ရ ို့ DNA ဟာ န ြူကလီ်းယာ်း DNA ထက ၁၀ ဆ ပလာကပိုဗပီ်း
ဗီဇအပခပာင်းလ အထွန်းပခို ြစတယ။ ဆိုပတာို့ ကမဘာို့ တနတလ ာ်း က မိုငတိုြွနဒရီရယ DNA sample
ပတွရမယ၊ စစပဆ်း ကညို့ဗပီ်း နှုင်းယှဥ ကညို့မယဆိုရင မြငဘကခြမ်း မ ြုံ်းရို ်းတပလ ာကလို်း
ခပနပြာထိုတနင
ို ဗပီ်း က ပနာတပတွ
ို ို့ ဘယအြ နတိုန်းက ဘယနာ်းမှာ ြွထွကလာြလ
ို့ ဆိုတို့ မ ြုံ်းရို ်းန ို့
ပခပာင်းပရ ွေ့အပခြြ တို့ ပစ
ို (Migration Pattern)စတာပတွပါ သနင
ို မယဆိုပါတယ။
ဒါပို့ ကာငလည
ို့ ်း Population Geneticist ပတွက တကမဘာလ်းို က လူမ ြုံ်းပပါင်းစိုရ မ
ို့ ိုငတိုြွနဒရီရယ
DNA ကို စစပဆ်း ကညို့ ကဗပီ်း ဘယသူပတွန ို့ အနီ်းစပဆ်းို အမ ြုံ်းပတာတယ။ ဘယ အမ ြုံ်းနွယကပန
ဆင်းသကလာတာ ဘယပလာကပတာခို့ ြငို့ ကာဗပီ စသညခြငို့ ပြာထိုတ ကပါတယ။ အြိုလို ဗီဇ
စစပဆ်းခြင်းအာ်းခြငို့ လွနြတ
ို့ ို့ နှစ ၇ ပသာင်းကစဗပီ်း လူသာ်းပတွ အာြရက ကပန ထွကလာဗပီ်းပတာို့
ဘယလိုပ ွေ့ နှအပခြြ
ို့ ပနထင
ို ကတယဆိုတို့ Migration pattern ကိုလည်း ပြာထိုတသရှနင
ို ြို့ ကတယ။
တြကကလည်း Archaeologist, paleontologist န ို့ Anthropologist ပတွရ ို့ ပတွွေ့ ရှြ ကပတွန ို့
ခပနြ နည ကတာပပါ။ို့
ဒီလိုမ ြုံ်း ပလို့လာမှုပတွက ခမနမာနင
ို ငပရာ မပါဘူ်းလာ်း? ပါဝငပါတယ ဒါပပမယို့ ခမနမာခပညက
သိုပတသနခပြုံထာ်းတာပတာို့ မဟိုတဘူ်း။ က ပနာတို ို့ သရသပလာက သစတတီ်းယာ်း Innsbruck Medical
University ရ ို့ Division of Genetic Epidemiology က Anita Kloss-Brandstätter တို ို့ (၂၀၁၄)
သိုပတသနခပြုံထာ်းတို့ တြိုရှတယ။
ပနာကသိုပတသနတြိုက (၂၀၁၅) တရိုတကလိုပထာ်းတာ။
ခမနမာပတွရ ို့ မိုငတိုြွနဒရီရယ DNA ကို ပလို့လာဗပီ်း ဘယ မ ြုံ်းရို ်းကလာတယ။ ဘယသူပတွန ို့
ဆကစပတယ၊ ခမနမာထက တိုင်းရင်းသာ်းအြ င်းြ င်းရ ို့ ဗီဇ အဆကစပပတွလည်း ပခပာထာ်းတယ။
တရိုတရ သို
ို့ ပတသနကပတာို့ ပခပာင်း်‌ပရ ွေ့အပြ ြ ပနထင
ို တပ
ို့ ိုစ ကို ပိုအပလ်းထာ်း ပလို့လာပိုရပါတယ။
 99

ခမနမာခပညရ Population
ို့ Genetics ကို စတဝငစာ်းရင အဒ
ို့ ီ သိုပတသန စာတမ်းပတွကို ပအာကက
လငြ
ို့ ပတွ မှာ ရှာြတ ကညို့လရပါတယ
ို ို့ ။
https://www.researchgate.net/.../259954928_Large-scale...
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4379912/
#Mitochondria
 100

(၂၉) သကရညကျန်းမာနိုပျိ ဖိို နည

ို့ ်းပညာသိပပခပေါင်းစပစိို ို့

ဒီပနပြတ
ို့ ပအာကပြာခပပါ နည်းပညာ နယပယပတွ တရှနထ်းို တို်းတကလာမှု ပ ကာငို့
လူသာ်းပတွ သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံပရ်း (Longevity) ပတ
ို ို်းတကလာတယဆိုပါတယ။
(၁) ဗီဇခပြုံခပငပရ်း နည်းပညာ တရှနထ်းို တို်းတကမှု
(၂) ခပနလညနိုပ ြုံပရ်း ပဆ်းပညာ တရှနထ်းို တို်းတကလာမှု
(၃) က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှု ပစစည်းကရယာပတွ တဟိုနထ်းို တို်းတကလာမှု
(၄) က န်းမာပရ်းသတင်းအြ ကလက ြွခြမ်းစတခြာနင
ို မှု တရှနထ်းို တို်းတကလာမှု
ဗီဇမပ မပငခရ်း နည်းပညာ တရိနထိ်းို တိ်းို တကရိမှု
၂၀၀၃ ြိုနစ
ှ က အဗပီ်းသတြို့တို့ လူသာ်းဗီဇစီမကန်း (Human Genome Project) ပ ကာငို့
လူဗီို့ ဇတကီ်းတြိုလ်းို ကို sequence ဆွနင
ို ြတ
ို့ ယ။ (တကယက repeats ပတွပတာပတာက နပနပသ်းတယ။
၂၀၂၁ ပရာကမှ ထပပြာထိုတနင
ို ြို့တာပတွ ရှပသ်းတယ။)
ပဘို့စအတွပပါင်း (၃) ဘီလ ပလာကရှဗပီ်း၊ ဗီဇစိုပပါင်း နှစပသာင်းြွပလာက ရှတယဆိုတာ
သလာရတာပပါ။ို့ ဒီစမ
ီ ကန်းက သမိုင်းတပလ ာက အခငင်းပွာ်းြွယ ရညမှန်းြ ကအတကီ်းဆို်း သပပပညာရ ို့
လိုပပဆာငမှုဆိုပါပတာ။ို့ ပဒေါ်လာ ဘီလ နြို့ ီကိုနတယ။ အာ်းလ်းို ခပညို့စိုြို (၁၃)နှ
ို့ စပလာကအြ နယူြို့ရတယ။
ဒီပနမှို့ ာပတာို့ ြငဗ ာ်း ဗီဇတကီ်းတြိုလို်းကို တညပနနပတာင
ို့ sequence ဆွနင
ို တအ
ို့ ထ ခြစလာဗပီ။
ကိုနက စာ်းရတကလည်း ပဒေါ်လာ (၂၀၀) သာသာနပတာင
ို့ အလိုပခြစပနဗပီဆိုပါတယ။
ဒီလိုထ်းူ ခြာ်းမှုရပနာက
ို့ ဆကတွအပနန ို့ Longevity Revolution အတွက အရမ်းပကာင်းသွာ်းတယ။
ဗီဇပတွ Sequence ဆွနင
ို လာပတာို့ မ ြုံ်းရို ်းလိုကတတတပ
ို့ ရာဂါပတွ၊ ကငဆာခြစနင
ို ပြ လမ
ို ြုံ်းပတွ
ြနမှို့ န်းလရလာတယ
ို ို့ ။ ဗီဇပတွ Sequence ဆွတာရ ို့ ကနဦ်းပကာင်းက ြုံ်းပတွကို လူပတွ
က ယက ယပ ွေ့ပ ွေ့သသွာ်းပစတာက ပဟာလဝိုဒရိုပရှငမင်းသမီ်း အငဂ လီနာဂ ြုံလီ ပါပ။ သူမရ ို့ မ ြုံ်းဗီဇတကီ်း
စစပဆ်းလိုကတအ
ို့ ြါ ရငသာ်းကငဆာခြစနင
ို ပြ မ ာ်းတယဆိုဗပီ်း ကာကွယတအ
ို့ ပနန ို့
ရငသာ်းြွစတမှုလပ
ို လိုကတယ။
မ ြုံ်းဗီဇတကီ်း Sequence ဆွ စစပဆ်းတာဟာ ဆရာဝနပတွ သပပပညာရှငပတွကို ပရာဂါကိုရာမှာ
အရမ်းအပထာကပို့ခြစပစပါတယ။ အဒီမှာ အဆငခမင
ို့ ို့ မှတဉာဏရညတို(AI) ကပ
ို ါ ပပါင်းစပလိုကတအ
ို့ ြါ
လူနာတဦ်းြ င်းစီအတွက တက တို့ သီ်းသနကို
ို့ ထ်းို ပတွအထ ထွကပပေါ်လာပါတယ။
Longevity သပပပညာရှငပတွက သကရှညက န်းမာတာန ို့ စပဆိုငတို့ မ ြုံ်းဗီဇတြ ြုံွေ့ကိုပတာင
ပြာထိုတမှတတမ်းခပြုံနင
ို ြို့ ကတယ။ အဒ
ို့ ီ မ ြုံ်းဗီဇပိုငဆိုငထာ်းသူပတွက ပယဘိုယ
အသကရှညက န်းမာတာမ ြုံ်းပပါ။ို့ သပပပညာရှငပတွက အြိုဆိုရင ဗီဇနဇရာ
ို့ ကာ်းက အဆကစပကို
 101

ပိုဗပီ်းသနာ်းလညလာ ကဗပီ။ က ပနာတို ို့ မ ြုံ်းဗီဇတကီ်းက ပမွ်းကတည်းကပန ပသသညအထ

သသသာသာပခပာင်းသွာ်းတယပတာို့ မရှဘူ်း။
ဒါပပမယို့ က ပနာတို ို့ မ ြုံ်းဗီဇတကီ်း အလိုပလိုပပိုကို ထန်းြ ြုံပထာ်းတို့ Epigenome ကပတာို့
ပခပာင်းလပနတယ။ ဟိုအရငက က ပနာတပမွ
ို ို့ ်းစာရင်းထမှာရှတို့ ပမွ်းပနဟာ
ို့
လူတပယာကရအသက
ို့ ရွ ယတိုင်းတာြို ို့ တြိုတည်းပသာနည်းလမ်းပဆိုပါပတာ။ို့ ဒါပပမယို့ ဒီပနမှို့ ာပတာို့
က ်‌ပနာတို ို့ Epigenome ရ ို့ ဇီဝပဗဒအရအသကရွ ယက ပိုအပရ်းတကီ်းပါလာ်းဆိုတာ Longevity
သပပပညာရှငပတွ သပဘာပပါကလာ ကတယ။
သတင်းပကာင်းကပတာို့ ဒီပနသ
ို့ ပပပညာဟာ က ပနာတို ို့ သကရှညက န်းမာနိုပ ြုံပနြို ို့
မ ြုံ်းဗီဇတကီ်းကိုပရာ သူက
ို့ ိုထန်းြ ြုံပထာ်းတို့ Epigenome ကပ
ို ရာပါ ခပြုံခပငပခပာင်းလနင
ို ြို ို့
လမ်းစပတွရထာ်းပါဗပီ။ CRISPR-Cas9 တလ
ို ို့ ို နည်းပညာသစပတွန ို့ အခြာ်းဗီဇခပြုံခပငပရ်းနည်းစနစပတွက
လူတပယာကရ ို့ ဗီဇကို ထပခြညို့တာ၊ ြ ကပစတာ၊ ဒါမှမဟိုတ ပခပာင်းလပစတာမ ြုံ်းပတွ လိုပပပ်းနင
ို ြို ို့
ဆရာဝနပတွကို အစွမ်းခြညို့ပပ်းပနပါတယ။
မ ာ်းမ ကာြင အြ နတွင်းမှာ က ပနာတပတွ
ို ို့ ပရာဂါခြစပစတို့ မ ြုံ်းဗီဇပတွကို ြယရှာ်းပစတာ၊
အလိုပမလိုပနင
ို ပအာင ြ ြုံ်းနှမထာ်းတာ မ ြုံ်းပတွ လိုပနင
ို ပတာမ
ို့ ယ။ တြကမှာလည်း သကရှညက န်းမာြို ို့
အပထာကပခို့ ြစတို့ မ ြုံ်းဗီဇပတွ ထပပပါင်း ခြညို့ထညို့တာ၊ ပွာ်းမ ာ်းပအာင လိုပပပ်းတာပတွ
လိုပနင
ို ပတာမ
ို့ ှာ ခြစပါတယ။
မ ြုံ်းဗီဇခပြုံခပငတာက မ ြုံ်းဗီဇတပြတပခပာင်းရ ို့ ထွကပပေါ်လာတို့ နည်းပညာပတွထက
တြိုခြစပါတယ။ ဗီဇကိုထ်းို (Gene therapy) ဆိုတာ လူတပယာကရ လ
ို့ ိုအပပနတပ
ို့ ရို တန်းကို ကိုယမ
ို့ ှာရှတို့
မ ြုံ်းဗီဇကမထိုတနင
ို လို ခပင
ို့ ပကပန အဒ
ို့ ပ
ီ ရို တန်း ထိုတနင
ို တို့ မ ြုံ်းဗီဇကို ဆလထထညို့ပပ်းတို့ လိုပငန်းစဥပါ။
လကရှမှာ ဒီနည်းန ို့ ရှာ်းပါ်းပရာဂါ အနည်းငယကို ကိုသပပ်းပနပါတယ။ မ ကာြငမှာ ဒီနည်းက
အစွမ်းထကကိုသပရ်းစနစ ခြစလာဗပီ်း ြိုထကပပ
ို ြတစာ်းလာမှာပါ။ ၂၀၂၅ ပလာကမှာ FDA အပနန ို့
ဒီလိုဗီဇကိုထ်းို နည်း (၁၀-၂၅) ြိုပလာကထ ြွငခပြုံ
ို့ ပပ်းမယ ပမျှာလငရပါတယ
ို့ ။
ဒီပနပြတ
ို့ ဗီဇကိုထ်းို ပတွထက အစွမ်းထကဆို်း ဆန
ို င
ို တတ
ို့ ြိုကပတာို့ CAR T-Cells Therapy
ခြစပါတယ။ ဒါက ကငဆာလူနာရ ို့ T-Cells ကို သူတိုကရမယို့ ကငဆာအတွက သပပပညာရှငပတွက
အဆငခမင
ို့ လက
ို့ နကတပဆငပပ်းတို့ နည်းစနစဆိုပါပတာ။ို့ အဒ
ို့ ီ T-Cells ပတွကို သူတိုကြိုကရမယို့
ကငဆာဆလအမ ြုံ်းအစာ်းအလိုက antigen receptors ပတွကို ဓာတြွြန်းထမှာ
တပဆငဗပီ်းအဆငခမ
ို့ ငပပ်းတယ
ို့ ။ ဗပီ်းတာန ို့ လူနာထခပနထညို့ဗပီ်း ကငဆာဆလပတွကို
တိုကြိုကပြ မှုန်းြိုင်းတာပပါ။ို့ ဒါအခပင
ို့ ို့ ပနာကထပခပနလည ထကကလာနင
ို တို့ ကငဆာဆလကိုလည်း
ပစာငို့ ကညို့ နှမနင်းပပ်းတယ။ CAR T-Cells Therapy ဟာ တနှစကို လူဆယသန်းပလာကပသပစတို့
ကငဆာကို အဆို်းသတပပ်းနင
ို ပါလမမယ
ို့ ။
 102

မပနလညနိုပျိ ခရ်းခဆ်းပညာ တရိနထိ်းို တိ်းို တကမှု

***********************************************
Longevity Revolution ကိုအဓကပမာင်းနှငပနတို့ ပခပာင်းလမှုတြိုကပတာို့
ခပနလညနိုပ ြုံပရ်းပဆ်းပညာ ကဏ္ဍပ ခြစပါတယ။ ဇရာဝငလာရင ြနောကိုယရ ို့ စနစပတွနတစ
ို့ ရှု ်းပတွဟာ
ပ ကဆီ်းလာတယ။ တြကကလည်း ြနောကိုယရ ို့ ခပနလညခပြုံခပငပရ်းန ို့ ခြညို့တင်းပရ်းစနစကလည်း
က ဆင်းလာတယ။ အဒ
ို့ ါပ ကာငပ
ို့ အသကရှညက န်းမာပါတယ ဆိုသူပတွပတာင နှလို်းမပကာင်းပတာတ
ို့ ာ၊
ြိုြအာ်းစနစက ဆင်းလာတာ၊ ကကကသာ်းပတွပလ ာတ
ို့ ွက လာတာန ို့ တခြာ်း ပ ကဆီ်းခြင်းပတွလည်း
တွပပေါ်လာပတာတ
ို့ ာပပါ။ို့ က ပနာတို ို့ အသက (၂၀၀) ပလာကပနရြို ို့ ရညမှန်းြ ကခပညို့ြဆ
ို ို့ ိုရင ကာ်းပတွ
အမပတွ ခပနခပငဆငတို့ နည်းပညာလိုမ ြုံ်း ြနောကိုယကို ခပြုံခပငထန်းသမ်းတစ
ို့ နစ လိုအပပါတယ။
ဒီလိုလပ
ို ပပ်းနင
ို တို့ နည်းပညာပတွအမ ာ်းတကီ်း ပပေါ်ထန
ွ ်းလာပနပါဗပီ။ ပခပာြပစာပသ်းတယ
ို ို့
ဆိုပပမယို့ အပမရကမှာ တြ ြုံွေ့ပရာဂါပတွအတွက FDA ြွငခပြုံ
ို့ ထာ်းတို့ မူလပငမဆလ (Stem Cells
Therapy) ကိုထ်းို ပတွ သို်းပနပါဗပီ။ မူလပငမဆလ (Stem Cells) ရအလို
ို့ ပက ြနောကိုယရှရှသမျှ
ဆလ၊တစရှု ်း၊န ို့ အဂဂ ါအစတပိုင်းပတွ ထိုတပပ်းပနြပါပ
ို ို့ ။ က နာတို ို့ အသကရွ ယရလာတာန ို့ မူလပငမဆလ
(Stem Cells) ရ လို
ို့ ပငန်းစွမ်းပဆာငရညကလည်း က ဆင်းလာပါတယ။ ဒါပပမယို့ လူနာရ မူ
ို့ လပငမဆလ
(Stem Cells)ကို အသ်းို ခပြုံတို့ ကိုထ်းို သစမှာပတာို့ ြနောကိုယခပနလညနိုပ ြုံပအာင စွမ်းပဆာငနင
ို ပါတယ။
ဒီကိုထ်းို ပတွက က ပနာတို ို့ အခမငအာရို ပတွ၊ နှလို်းရ ို့ လိုပဆာငြ ကပတွ၊ အဆစခမစပတွရ ို့
လှုပရှာ်းနင
ို စွမ်းပတွ၊ ပက ာကကပနအသည
ို့ ်းရ ို့ က န်းမာပရ်းပတွ စတာပတွပကာင်းမွနပနပစြို ို့
ထန်းထာ်းနင
ို ပါတယ။ ပ ကာရို ်းအာရို ပ ကာမတကီ်း ထြိုကပ ကစီ်းတာမှာလည်း ဒီနည်းပတွ သ်းို နင
ို သလို
ဆီ်းြ ြုံကအစ အယလဇိုင်းမာ်းလို ပရာဂါပတွအဆို်း အာ်းလ်းို ကိုသရာမှာလည်း အသို်းခပြုံနင
ို ပါတယ။
ပလာပလာဆယ FDA က မူလပငမဆလ (Stem Cells Therapy) ကိုထ်းို (၁၀) မ ြုံ်းအထ ြွငခပြုံ
ို့ ထာ်းဗပီ်း
ပနာကထပစမ်းသပပနဆပတွလည်း အမ ာ်းတကီ်းရှပါပသ်းတယ။
ဒါဟာ မူလပငမဆလ (Stem Cells Therapy) ကိုထ်းို သို်းဗပီ်း ရှဗပီ်းသာ်းြနောကိုယရ ို့ တစရှု ်းန ို့
အဂဂ ါပတွကို ခပနလညခြညို့တင်း၊ ထန်းသမ်းတာတြိုပါ။ ဒါန ို့ ကိုယအဂဂ ါအသစပတွြနတီ်းရငပရာ
ဘယလိုရှမလ? အနာဂတြနမှို့ န်းတို့ နည်းပညာရှငပတွအဆိုအရ ဒါပတွက စလိုပပနပါဗပီ
်‌ ။ တကမဘာလို်းက
သန်းပါင်းမ ာ်းစွာပသာလူနာပတွ နှလို်း၊ ပက ာကကပ၊ အဆိုတ၊ ပနကရယ။ ဒါမှမဟိုတ အသည်း တမ ြုံ်းမ ြုံ်း
အစာ်းထ်းို ကိုသြို ို့ ပစာငဆ
ို့ င
ို ်းပန ကပါတယ။ 3D bioprinting၊ internal “bio-reactors,” ဒါမှမဟိုတ
တရ စဆာနမှာခပြုံခပငထာ်းတို့ ကိုယအဂဂ ါ စတို့ နည်းတမ ြုံ်းမ ြုံ်းစီက ရရှမယို့ အဂဂ ါအစတပိုင်းပတွန ို့
အစာ်းထ်းို ကမယပပါ။ို့
 103

အကယလို ို့ ဒီ ဇီဝနည်းနထို

ို့ တတို့ အဂဂ ါအစတပိုင်းပတွ မပအာငခမငြရ
ို့ ငပတာင စကပတွန ို့
ပခြရှင်းနင
ို ပါပသ်းတယ။ ပြတသစ ဇီဝအငဂ ငနီ်းယာ်းရင်း နည်းပညာပတွက
ကွနပ ြူတာအာရို ြကရယာပတွ၊ အီလကထိုတလှုင်းပတွ သို်းဗပီ်း အ ကာ်း၊ အခမင ြ ြုံွေ့တပ
ို့ နတလ
ို့ ူသာ်းပတွကို
အ ကာ်း၊အခမင ပကာင်းပကာင်းခပနရပအာင လိုပခပနင
ို ြို့ဗပီ်းခြစပါတယ။ ဂျွနပဟာပ
ို့ ကင်း
ပဆ်းရို မှာတီထင
ွ ြနတီ်းလက
ို တို့ လကအတိုဟာ စကသို်းပခြတိုလကတိုပတွထက တြိုပါ။
လူရတကယို့
ို့ လက လပ
ို ကွ်းနင
ို ဆနနို့ င
ို ရို မကဘ ဒီလကကို တပဆငထာ်းသူ စတထကပန
ြိုင်းပစထန်းြ ြုံပတအ
ို့ တိုင်း လိုပဆာငနင
ို ပါတယ။ ကိုယလှုပရှာ်းြ ငတို့ ပိုစကိုစတထက ပတွ်းလိုကရို န ို့
လိုကလှုပရှာ်းပပ်းတာမ ြုံ်းပပါ။ို့ ဒီပနပြတ
ို့ မှာ စကနြန
ို့ တီ်းထာ်းတို့ ခပငပအရို ်းခငမ်းပတွ ပက ်းဇူ်းန ို့
ပလခြတလူနာပတွ မာရသွနဗပြုံငပွပတာင ဝငဗပြုံငပနနင
ို ပါဗပီ။ ပက ာကကပတို တို နှ
ို့ လို်းြိုနစကတကလည
ို ို့ ်း
လူနာတွကို အရငကအသကရှငပနနင
ို တာထက ပိုရှညပအာင လိုပပပ်းနင
ို ြို့ပါတယ။
#Aging

ကျန်းမာခရ်းခစာငခရ
ို့ ာကမှုပစစည်းခတွေ တရိနထိ်းို တိ်းို တကမှု
Longevity Revolution ကို အရှနခမနပစတို့ တတယပခမာက ြွွေ့ ဗြြုံ်းတ်းို တကမှုကပတာို့
ပိုဗပီ်းခမငသာတယ။ လူတိုင်းန ို့ ရင်းနီ်းတို့ တကိုယရညတပဆငသို်းစွပန ကတို့ စကပစစည်းပလ်း်‌ပတွပပါ။ို့
Fitbit, Apple Watch, န ို့ Oura ring လမ
ို ြုံ်း ြနောကိုယမှာ ဝတဆငနင
ို တို့ က န်းမာပရ်း ပစာငို့ ကညို့ပပ်းတို့
စကပစစည်းပတွန ို့ အကျွမ်းဝငပန ကဗပီ်းသာ်းပါ။ ဒီစကကပလ်းပတွက လူတပယာကရက
ို့ န်းမာရ်း
အြ ကလကပတွကို အခမနဆို်းတိုင်းတာပပ်းလို အပထာက
ို့ ကူခြစပါတယ။
လတတပလာမှာ ဒီဟာပလ်းပတွက မခြစစပလာကလဆ
ို ို့ ိုနင
ို ပါတယ။ ဒါပပမယို့ ပရာဂါရှာပြွပရ်း
ပစစည်းထိုတလိုပမှုကပတာို့ အရမ်းအဆငခမင
ို့ ဗပီ
ို့ ်း ခမနဆနပါတယ။ မ ာ်းမ ကာြငမှာ အြိုလိုမ ြုံ်း ဝတဆငနင
ို ၊
ပရ ွေ့ပခပာင်းနင
ို ၊ ြနောကိုယထခမြုံပဗပီ်းတပဆငနင
ို တို့ စကပစစည်းပတွ အခမာကမ ာ်းပေါ်ထက
ွ လာဗပီ်း ကငဆာလ၊ို
နှလို်းရာဂါလမ
ို ြုံ်းပရာဂါပတွကို ပစာပစာရှာြွကိုသပပ်းနင
ို လာပတာမ
ို့ ယ။ အဒ
ို့ ါပ ကာငို့
အရွ ယမတိုငြငပသဆို်းမှုပတွကို ကာကွယဗပီ်းသာ်းခြစဗပီ်း တကမဘာလို်းလူသက
ို့ တမ်းလည်း
ပိုရှညလာနင
ို မယ။
ဒီအပိုင်းရ ို့ အဓကပသာြ
ို့ ကက ပရာဂါကို ပစာနင
ို သမျှပစာ်‌ပစာသပအာင ရှာပြွနင
ို ြပါပ
ို ို့ ။ နှစစဥ
တကမဘာလို်း လူသန်း (၆၀) နီ်းပါ်း ပသဆို်းပနဗပီ်း အဒ
ို့ ထ
ီ က တဝကပက ာဟာ ပရာဂါပစာပစာသြို့ရင
ကိုသလရန
ို ို့ င
ို ဗပီ်း အသကဆို်းရှု ်းမှုကပန ကာကွယနင
ို တာမ ြုံ်းပတွခြစပါတယ။ အမ ာ်းစိုက
နှလို်းပသွ်းပ ကာက ဥ်း၊ ပလခြတန နာတာရှ
ို့ ညအဆိုတပလပပနပတ ပရာဂါလမ
ို ြုံ်း မကူ်းစကနင
ို တပ
ို့ ရာဂါပတွ
ခြစ ကပါတယ။
 104

လတတပလာအပနန ို့ နှစစဥ စစပဆ်းမှုပတွလပ

ို မယ၊ ပဆ်းလပခြတမယ၊ က န်းမာပရ်းန ို့
ညီညွတမျှတတို့ အစာ်းပသာကပတွစာ်းမယ၊ အကာကွယမို့လငဆကဆတာမ ြုံ်းပတွ ပရှာငက ဥမယ၊
ဆိုအဆငပခပပါတယ။ အသကအနတရာယ ြ န်းပခြာကတို့ ပရာဂါတကီ်းပတွ ပရှာငလြဆ
ို ို့ ိုတာ
ကိုယတတနင
ို တို့ အပိုင်းမဟိုတဘူ်း။
က ပနာတ်‌ိုပတွ
ို့ ဟာ ပရာဂါခြစမှကတ
ို ို့ အပလို့အက ငန
ို့ ပနသာ်းက
ို့ ်‌ပန ကတယ။
ခပသနာမတကပသ်းသပရွ ပ
ွေ့ တာို့ အဆငခမင
ို့ ပရာဂါရှ
ို့ ာပြွပရ်းဘက စတမရာက ကဘူ်း။ ကမဘာလ
ို့ ဦ
ူ ်းပရရ ို့
ရာြိုငနှုန်းအမ ာ်းစိုကလည်းဆင်းရတယ၊ ပက ်းလကန ို့ ပဝ်းလပြါငြ ာ်းမှာ ပနထင
ို ကတယ။ အဆငခမင
ို့ ို့
ပရာဂါရှာပြွပရ်း နည်းပတွကို မတတနင
ို ကဘူ်း၊ လကလှမ်းမမီ ကဘူ်း၊ ဒါပို့ ကာငို့ ပစာပစာစီ်းစီ်း
ပရာဂါရှာပတွွေ့ ြဆ
ို ို့ ိုတာ မလွယဘူ်း။
ဒါပပမယို့ မ ကာြငမှာပတာို့ က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုပစ
ို က “ခြစမှကိုတာ” ကပန
“မခြစြငတကြုံတငကာကွယတာ” ဘကကို ရာကလာပတာမ
ို့ ယ။ ဒီလပ
ို ခပာင်းလြဆ
ို ို့ ိုရင အဓကပသာြ
ို့ ကက
ြငဗ ာ်းတက
ို ို့ ပနာတို ို့ က န်းမာပရ်းကို ပတာကပလ ာကပစာငို့ ကညို့ပပ်းမယို့ လွယလွယကူကူ
တပဆငအသို်းခပြုံလရမယ
ို ို့ ို့ စကပစစည်းပတွ ပ ်းြ ြုံြ ြုံန ို့ သို်းနင
ို ြပ
ို ို့ ။ အလ
ို့ ိုပစစည်းကရယာပတွမယ တြ ြုံွေ့က
ခပငပ ဝတဆငရတာမ ြုံ်းခြစပပမယို့ တြ ြုံွေ့ကပတာို့ အပရခပာ်းပအာကခမြုံပထာ်းတာမ ြုံ်း၊
မနကစာနအတူ
ို့ ဗမြုံြ ထာ်းရတာမ ြုံ်း ဒါမှမဟိုတ ြငဗ ာ်းပသွ်းပ ကာထ
ပတာကပလ ာကစီ်းပမ ာ်‌ပနတာမ ြုံ်းပတွလည်း ခြစပကာင်းခြစမှာပပါ။ို့
အဒ
ို့ ပ
ီ ကာငတွက ြငဗ ာ်းရ နှို့ လို်းြိုနနှုန်း၊ အသကရှု နန
ှု ်း၊ ြနောကိုယအပူြ န၊ အပရခပာ်းကထွကလာတို့
အရညပတွ၊ ဆီ်းဝမ်းထမှာ ပါတာပတွ၊ ကငဆာတို ို့ အခြာ်းပရာဂါပတွမှာခြစတတတို့
ပသွ်းထလှညပတ
ို့ ပနတို့ ဒီအနပအ အပိုင်းစလိုမ ြုံ်းပတွကို စကကနမလပ
ို့ ပစာငို့ ကညို့ပပ်းပနပါလမမယ
ို့ ။
ြငမ ာ်းရှု သွင်းရှု ထတ
ို လိုကတို့ ပလထက ပ သာဂနစဓာတပပါင်းပတွကိုပတာငမှ
ပစာငို့ ကညို့မှတတမ်းတငနင
ို မယ။ ဒီစကကရယာပတွက အြ င်းြ င်းလည်း ြ တဆကထာ်းမယ။
ြငမ ာ်းကိုယတိုငန ို့ ြငဗ ာ်းကို က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုပပ်းပနတို့ ဆရာဝနပါ App ကပန
ပစာငို့ ကညို့နင
ို ပအာင ြ တပပ်းထာ်းမယ။ ပနာကဆို်း တကမဘာလို်းကလူပတွရ ို့ က န်းမာပရ်းအသပညာ
database တကီ်းနပတာင
ို့ ြ တဆကထာ်းနင
ို ပါတယ။ ဆိုပတာို့ ဘယပရာဂါမဆို
ြငဗ ာ်းြနောကိုယထပခြကိုပယူအပခြမြ နင
ို ြင ဒီ်‌ပရာဂါရှာပြွပရ်းလကနကတိုကပတွက
ဘာခြစပနဗပီလဆိုတာသဗပီ်း ြငဗ ာ်းအတွက တက သငပလျှ
ို့ ာတို့ ကိုသပရ်းပတွထတ
ို ပပ်းပါလမို့မယ။
ရလာဒအပနန ို့ ပရာဂါပစာပစာရှာပတွွေ့ရင ကိုနက စာ်းရတ၊ အဆငမပခပမှု၊ ပဆ်းပညာနာ်းလညမှု
စတို့ အကနသတ
ို့ ပတွကပန ပက ာလာ်းနင
ို ပါလမမယ
ို့ ။ ြငဗ ာ်းရြနေ
ို့ ာကိုယတကီ်းကိုလည်း
ကယငါ်းပွငအဆင
ို့ ရှ
ို့ ပဟာတယတကီ်းလို သပရပသနရှို့ င်းသာ်းနာ်းပနပအာင ထန်းသမ်းပပ်းထာ်းနင
ို ဗပီ်း
 105

ကာကွယလရတ
ို ို့ ပ
ို့ ရာဂါပတွကပန အရွ ယမတိုငြငပသဆို်းတာမ ြုံ်း မခြစရပလပအာင
ထန်းပပ်းထာ်းနင
ို ပါတယ။
#Aging

ကျန်းမာခရ်းအ ျကလက မွေ မ်းစိတမဖာနိင

ို မှု တရိနထိ်းို တိ်းို တကမ င်း
Longevity Revolution အပရွ ွေ့ ရ ို့ ပနာကဆို်းတွန်းအာ်းတြိုက က န်းမာပရ်းအြ ကလကပတွ
ြွခြမ်းစတခြာနင
ို မှု တို်းတကလာခြင်းခြစပါတယ။ ဒါကတကယို့ ပွရအလှ
ို့ ညပခပာင
ို့ ်းလပတာင
ို ို့
ပခပာလရပါတယ
ို ို့ ။ အထကကပခပာြတ
ို့ ို့ ဒစဂ စတယ က န်းမာပရ်းစကပစစည်းကရယာပတွက ထွကလာတို့
အြ ကလကပတွကို ပရှ်းထ်းို အတိုင်းယူထာ်းတို့ ပဆ်းမှတတမ်းပတွန ို့ အတူပပါင်းထညို့လိုကရင
အြ ကလကပတွမ ာ်းခပာ်း ပြာင်းပွဗပီ်း လူပတွအပနန ို့ နာ်းလညြြက
ို ို့ ြပါတယ။ ဒီအြ ကလကပတွက
မှတဉာဏရညတို (AI) အတွကက အသို်းဝငလာဗပီ်း က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုနယပယအတွက
အဘကဘကက ခပြုံခပငပခပာင်းလလာနင
ို မှာခြစပါတယ။
ပဆ်းဝါ်းရှာပြွပြာစပပရ်းနယပယကိုပ ဥပမာထာ်း ကညို့ရပအာင။ ဒီပနပြတ
ို့ မှာ
ပဆ်းဝါ်းသစတမ ြုံ်းပြာထိုတြို ို့ အြ န (၁၂) ြနယူ
ို့ ရဗပီ်း ပငွလည်းပဒေါ်လာ ဘီလ ြ ီကိုနက ပါတယ။
သိုပတသနပညာရှငပတွအပနနလည
ို့ ်း အငမတနအနိုစတဗပီ်း လကဝငလှတို့
စမ်းသပမှုအမ ြုံ်းမ ြုံ်းလိုပရတယ။ ကိုယလိုြ ငတို့ ပဆ်းစွမ်းရြအတွ
ို ို့ က ပ သာဂနစ န ို့
ဓာတိုပစစည်းအမ ြုံ်းမ ြုံ်းကို နည်းမ ြုံ်းစပ
ို ရာစပ ကညို့ဗပီ်း ဘယအတွအစပက အပကာင်းဆို်းခြစမလဆိုတာ
ဆို်းခြတနင
ို ြို အမ
ို့ ြုံ်းစိုအလိုပရှု ပြ ကရတယ။
ပဆ်းတမ ြုံ်းထိုတပတာမယဆိုရငလည်း သူဦ်းတညတပ
ို့ ရာဂါ၊ ဗီဇပတွနအပခြအပန၊
ို့
ရညရွ ယတလ
ို့ ူနာရ ို့ အာဟာရ၊ ခြစနင
ို တို့ ပဘ်းထွကဆို်းက ြုံ်း၊ အခြာ်းပဆ်းပတွနဓာတ
ို့ ခပြုံမှုအပခြအပန
စသညခြငို့ က ယက ယပ ွေ့ပ ွေ့စဥ်းစာ်း တွကြ ကရပါတယ။ ဒါပို့ ကာငို့ ပဆ်းဝါ်းပြာစပပရ်းလိုပငန်းဟာ FDA
ြွငခပြုံ
ို့ ြ ကရြအထ
ို ို့ အငမတနကာလ ကာရှညဗပီ်း ပငွကိုနပ က်းက လည်း မ ာ်းတအ
ို့ လိုပတြိုပါ။ ဆိုပတာို့
ရှာ်းပါ်းပရာဂါပတွအတွက ပ ်းတကီ်းပဆ်းပတွ ထိုတလိုပြို လက
ို့ ပရှာင ကပတာတ
ို့ ာပပါ။ို့
မှတဉာဏတိုနည်းပညာ (AI) န ို့ အြ ကလကပတွက ဒီအြကြပတွကို ပခပာင်းလပပ်းနင
ို ပါတယ။
အြိုဆိုရင ကွနပ ြူတာထမှာ လူနာရမို့ ြုံ်းဗီဇအြ ကလကပတွ၊ ပရာဂါလကခဏာပတွ၊ ပရာဂါအမ ြုံ်းစာ်းပတွန ို့
သငပလ
ို့ ာတို့ ခဒပပပါင်း သန်းြ ီဗပီ်း အြ ကလကပတွ အမ ာ်းတကီ်းထညထ
ို့ ာ်းတယ။ အပ
ို့ တာို့ ကွနပ ြူတာရ ို့
မှတဉာဏတိုက ဘယခဒပပပါင်းပတွက ဘယလိုပရာဂါပတွအတွက ပအာငခမငနင
ို ပြ ရှတယ။
ဘယပလာကပမာဏ ပပ်းသငတယ
ို့ ၊ ဘယလမ်း်‌ပ ကာင်းန ို့ ပပ်းသငတယ
ို့ စသညခြငို့ လျှငလျှငခမနခမန
ဆို်းခြတပပ်းနင
ို တယ။ ဒီနည်းပတွက တကယို့ ပဆ်းဝါ်းထိုတလိုပပရ်း ပကာပရ
ို တတကီ်းပတွတငသို်းတာ
မဟိုတဘ တညပထာငကာစ ပဆ်းဝါ်းလိုပငန်းပလ်းပတွလည်း သ်းို ပန ကပါဗပီ။
 106

ဒါပို့ ကာငပဆ်းဝါ်းပြာ
ို့ စပပရ်း နည်းစနစပတွကလည်း ပိုစပခပာင်းလာပနပါတယ။ လကရှ
ကိုဗစကာကွယပဆ်း အဗပြုံငထိုတ ကတာကိုပ ကညို့ပပါ။ို့ ဆိုပတာို့ မှတဉာဏတိုနည်းပညာ (AI) န ို့
အြ ကလကပတွ အသို်းခပြုံခြင်းအာ်းခြငို့ ပရာဂါကိုသပရ်းတို ို့ အသကအနတရာယြ န်းပခြာကတို့ ပရာဂါပတွ
ြယရှာ်းရှင်းလင်းပရ်းတမှ
ို ို့ ာ အက ြုံ်းသကပရာကမှု တကီ်းမာ်းတယ။
မှတဉာဏတိုနည်းပညာ (AI) န ို့ အြ ကလကပတွကို က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုန ို့ Longevity
Revolution မှာတငသို်းတာမဟိုတပါဘူ်း။ စပရွ ်းကိုကပဆ်းပညာ (Precision Medicine)လပြေါ်
ို ို့ တို့
လူတပယာကြ င်းဆီန ို့ အတက ကိုကညီတို့ ပဆ်းဝါ်းပြာထိုတပရ်းမှာလည်း အသို်းြ ပနပါဗပီ။
ဒီပနပြတ
ို့ က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုမှာ အမ ာ်းစိုက ဘာလာလာပဒါင်းတို့ (ပရာဂါလကခဏာန ို့
ပရာဂါအမညတူသူတိုင်း တူညီတပ
ို့ ဆ်းပပပ်းတာမ ြုံ်း) ပဆ်းနည်းစနစပ က ငသ
ို့ ို်း ကတယ။ ဒါပပမယို့
က ပနာတို ို့ တဦ်းြ င်းစီမှာက သူမတူတအ
ို့ ပခြအပနပတွ ရှ ကတယ။ ဥပမာ က ပနာတို ို့
မ ြုံ်းဗီဇပတွ(Genetics)၊ ကိုယတွင်းခပငက ပို်းမာ်းပလ်းပတွ(Microbiomes)၊ ပသွ်းအိုပစိုပတွ(Blood
Group)၊ အသကရွ ယ၊ က ာ်းမ၊ အပလ်းြ န အစရှသခြငို့ မတူ ကဘူ်းပလ။
ပနာကပိုင်းက ရင မှတဉာဏတိုနည်းပညာ (AI) က လူနာပတွရ ို့ ပဆ်းမှတတမ်းပတွ၊
တကိုယရညသို်း ပရာဂါရှာပြွပရ်း ကရယာပတွ၊ သိုပတသနရလာဒပတွ န ို့ အခြာ်းယို ကညရပလာကတို့
အရင်းခမစပတွကပန အြ ကလကပတွစိုပပါင်းဗပီ်း လူနာတဦ်းစီအတွက တက တပ
ို့ ရာဂါအမညတပတာ၊
ကိုသပရ်းစီမပပ်းတာပတွ လိုပနင
ို လာပါလမမယ
ို့ ။ အက ြုံ်းရလာဒအပနန ို့ က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုဟာ
ပဝ်းလပြါငသီတို့ အစွနြ ာ်းထ လကလှမ်းမှီ လာပစတာပပါ။ို့ ဒါက ဒီပနပြတ
ို့
က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုကို ပကာင်းပကာင်းလကလှမ်းမမှီပသ်းတို့ ဘီလ နြို့ ီတလ
ို့ ူသာ်းပတွအတွက
ပကာင်းက ြုံ်း မ ာ်းစွာပြာပဆာငပပ်းပါလမမယ
ို့ ။
က န်းမာပရ်းပစာငပရှ
ို့ ာကမှုနယပယမှာ မှတဉာဏတိုနည်းပညာ(AI) တို်းတကမှုက
က ပနာတပတွ
ို ို့ ကို ပိုက န်းမာဗပီ်း အသကရှညပစပအာင ပခပာင်းလပပ်းနင
ို လမမယ
ို့ လို ို့ ြနမှို့ န်းမတယ။
က ပနာတို ို့ တကိုယရညသို်း ကွနပ ြူတာပတွန ို့ အငတာနကတရ
ို ို့ ို့ ပကာင်းက ြုံ်းပ ကာငို့ အလိုပလိုပပ၊ို
ပ ်းပရာင်းပိုန တဦ်းန
ို့ တဦ်း
ို့ ဆကသွယဆကဆ ကပိုပတွ ပခပာင်းသွာ်းသလိုပပါ။ို့
AI နည်းပညာက ကငဆာ၊ ပသွ်းပရာဂါတလ
ို ို့ ို ပရာဂါပတွ အမညတပပြာထိုတမှု
မှာ်းယွင်းတာမ ြုံ်းြယရှာ်း်‌ပပ်းနင
ို သလို ဆီ်းြ ြုံပရာဂါန ို့ အခြာ်းလူပသပစနင
ို တို့ ပရာဂါပတွကိုလည်း
ပစာပစာြယရှာ်းပပ်းနင
ို မယ။ သိုပတသနပညာရှငပတွကို လည်း ဇရာန ို့ ပရာဂါပတွအပ ကာင်း
ပိုနာ်းလညလာပစမှာ ခြစသလို ဆရာဝနပတွကလ
ို ည်း လူနာအတွက အြ နမ ာ်းမ ာ်းပပ်းကိုသနင
ို တို့
ပစတနာခပညို့ဝတဆ
ို့ ရာဝနတကီ်းပတွ ခြစလာပစမှာပါ။ ပနာင ဆယနှစပလာက ကာတအ
ို့ ြါ ဇရာနပရာဂါပတွ
ို့
ဒီပနကို
ို့ သပနပိုကိုခပန ကညို့ရင ဘာမှမဟိုတသလခို ြစပနပါလမို့မယ။
 107

ကမဘာပပေါ်မှာ Longevity Revolution နပတ

ို့ သကဗပီ်း ခြစပနတအ
ို့ ပခြအပနပတွက
အတိုင်းတာတြိုထ ပရာကပနဗပီဆိုတာ ြငဗ ာ်းသပဘာပပါကစခပြုံဗပီလို ို့ ပမျှာလငပါတယ
ို့ ။ ဒါပတွက
စတကူ်းယဥသပပရိုပရှငထက မဟိုတပတာဘ
ို့ ူ်း။ သိုပတသနဓာတြွြန်းပတွ၊ စီ်းပွာ်းခြစနည်းပညာပတွန ို့
သိုပတသနြွွေ့ ဗြြုံ်းပရ်းစငတာပတွက တကယို့အခြစပ ကအမှနတရာ်းပတွခြစပနဗပီ။ ဇရာဆိုတာ
တသမတတည်းခပဌာန်းဗပီ်းသာ်း၊ ဇရာပ ကာငခြစ
ို့ တို့ လူပနမှုွေ့ဘဝအရညပသွ်းကို
သွာ်းဗပီ်းတာ်းဆီ်းပတပငလမရဘူ
ို ို့ ်း ဆိုတို့ အယူဆပတွကို အမှုကပို်းထပစထညို့ဗပီ်း သမိုင်းထမှာ
ထာ်းြလ
ို့ ိုကပတာ။ို့
ဇရာနပတ
ို့ သကဗပီ်း က ပနာတအပတွ
ို ို့ ်းခမငပတွ ပခပာင်းလသွာ်းြို ဟ
ို့ ို်းနကနကရှု င်းရှု င်းအထမသွာ်းြင
Longevity Revolution နပတ
ို့ သကလို ို့ အငမတနအပခြြက တို့
ပမ်းြွန်းပလ်းကိုအရငပခြ ကညို့ ကရပအာင။ “ဇရာဆတ
ို ာဘာလ?”
#Aging
 108

(၃၀) ဇရာ ို ခရ်း

က ပနာတို ို့ အဗမတမ်း ကြုံြ်းူ ကတယ။ Company တြိုတည်းက Model year တနှစတည်း batch
တြိုတည်း ကာ်း၊ ဆင
ို ကယ အပါအဝင ပစစည်းပတွဟာ ကိုငတွယသို်းစွသူအပပေါ်မူတညဗပီ်း
တာရှညြတာြ င်း မတူ ကပါဘူ်း။
ပသြ ာပိုမှနပလ်း ခပြုံခပငထန်းသမ်းဗပီ်း ရို ရို ပသပသ ကိုငတွယတတတို့ ပိုငရှင လကထမှာ
ပစစည်းပတွက နှစသကတမ်း ကာတအ
ို့ ထ အပကာင်းအတိုင်း ရှပနတတပါတယ။
ခပြုံခပငထန်းသမ်းမှုလည်းမရှ ပ ကမှ၊ ပမာင်းမရမှ သွာ်းခပငတတ၊ အငဂ ငဝိုင ဆလ
ို ည်း သတမှတကာလ
လပပ်းတာမ ြုံ်းမရှ၊ ပမာင်းလရပနပသ်းသပရွ
ို ို့ ွေ့ ဆကပမာင်းပနတတတို့ ပိုငရှငလကထမှာပတာို့
ကာလတြိုပက ာတာန ဂ
ို့ ြုံ်းဂ ြုံ်းက ခြစတတပါတယ။
ပိုမှနပလ်း ခပြုံခပငထန်းသမ်းမယ၊ အမှနတကယ တတကျွမ်းနာ်းလညဗပီ်း သတမှတစြ န စညန်း
ကိုကတို့ ပနရာမှာ စစပဆ်းဗပီ်း သတမှတကာလအတိုင်း လိုအပတာပတွ ထန်းသမ်းမှုလပ
ို ပနရင မ ကာြဏ
ပိုကဆကိုန တာမှနပါတယ။ ဒါပပမယို့ ဂ ြုံ်းဂ ြုံ်းက မှ ခပြုံခပငတာထကကိုနက စာ်းရတ သကသာသလို၊
ပစစည်းထြိုကမှုလည်း သကသာလှပါတယ။
Wear and tear theory အရပရာ၊ ဘာသာပရ်းအခမငဆို အနစစ သပဘာအရပရာ
ကာ ကာသို်းလာတာန ို့ ပ ကစီ်းတတတာ ကာ်း၊ဆိုငကယ န ို့ ပစစည်းမ ာ်း အပါအဝင လူပတွမှာလည်း
ထအတူ
ို ို့ ပါပ။
နှစ ၄၀-၅၀ ပက ာ အသ်းို ခပြုံဗပီ်းတို့ လူသာ်းရ ို့ ကိုယအဂဂ ါ အစတပိုင်းမ ာ်းဟာလည်း သသသာသာ
စွမ်းပဆာငရည က ဆင်းဗပီ်း စတင ပ ကစီ်းလာတတပါတယ။
အထကမှာ ဆိုြသ
ို့ လပ
ို ပိုမှန ပသြ ာ ခပြုံခပငထန်းသမ်းဗပီ်း ပနတတသူပတွအတွကပတာို့
သပမသသာပသ်းဘ သွကလက ြ တလတ နင
ို ပသ်းပပ်းမယို့ ထန်းသမ်းမှုအာ်းနည်းဗပီ်း ထြိုကပ ကစီ်းပစတို့
အရာပတွ (အရက၊ပဆ်းလပ၊ မူ်းယစပဆ်း၊ အဆီ၊အငန စတာပတွ) ပါ အလွနကျွ သို်းစွြို့သပ
ူ တွ
အတွကပတာို့ နှစ ၄၀ ပက ာလာရင အပတာသသာလာပါဗပီ။
ဆိုပတာို့ နှစပတွ ကာပညာင်းလာတာနအမျှ
ို့ ယိုယွင်းပ ကစီ်းလာပတာတ
ို့ ာပါပ။ ထန်းထန်းသမ်းသမ်း
ပနထင
ို စာ်းပသာကသူန ို့ ခြစသလထ
ို ာ်းသူမှာ ယယ
ို ွင်းနှုန်းက ကွာခြာ်းပနခပနပရာ။ ဘာပ
ို့ ကာငမ
ို့ ာ်း
အိုမင်းရငပရာ
ို့ လာတာလ။ သကတူရွယတူပတာင အိုမင်းရငပရာ
ို့ တို့ ကာလ မတူ ကခပနတာ
ဘာပ
ို့ ကာငပါလ
ို့ ဆိုတာ အမ ြုံ်းမ ြုံ်း သိုပတသနခပြုံ က ရှာပြွ က သီအိုရီပတွ ပြာထိုတ ကတာပပါ။ို့
ယိုတစွအဆို်း identical twins လို ို့ ပြေါ်တို့ ဗီဇထပတူအမာ်‌ပတွပတာင တပယာကန ို့ တပယာက
ဇရာခြစတာ၊ အိုမင်းရငပရာ
ို့ တာ၊ ပရာဂါခြစတာ မတူ ကဘူ်း။
 109

ပနာကပိုင်းပတာို့ ရှာပြွ ကရင်း ဇရာ သိုပတသီပတွ က ဇရာခြစဗပီ်း အမ

ို င်းရငပရာ
ို့ လာတာသည
အပ ကာင်းရင်း တြိုတည်းပ ကာငို့ ခြစတာ မဟိုတဘူ်း ဆိုတာ လကြလာ ကတယ။ ဒါ်‌ ပို့ ကာငို့ သူတပတွ
ို ို့
ဇရာန ို့ ပတသကဗပီ်း အြကြကက သိုပတသနခပြုံထာ်း ကသူပတွ စိုပပါင်းသတမှတလိုကတာ
ဇရာခြစပစ၊ပိုဆို်းပစတို့ Hallmarks တကီ်း ၉ ြ က ရှတယဆိုဗပီ်း အပခြြသတမှတလိုက ကတယ။ ဇရာ
ဆိုတာ ဘာပ
ို့ ကာငို့ ခြစတယ ဘာပ
ို့ ကာငို့ သကတူရွယတူြ င်း ဇရာခြစပခို မနတယဆိုတာ ဒီ ၉ ြ က ထက
အြ ကပတွပ ကာငပ
ို့ ပပါ။ို့
ဒီမှာ ပထ
ို ်းူ ခြာ်းတာက လူတပယာကတည်းရ ို့ မတူညီတို့ အဂဂ ါအစတပိုင်းပတွက တစရှြူ်း်‌ ပတွ
ဆလပတွ ြ င်းပတာင အိုမင်းရငပရာ
ို့ ပခို ြင်း မတူ ကပါဘူ်း။
ဒါပို့ ကာငို့ ဇရာသိုပတသန ပညာရှငပတွက ဘယလို ပနထင
ို စာ်းပသာက လိုပကိုငရင
ပိုဗပီ်းအသကရှည က န်းမာလ ဆိုတာကို သိုပတသနပတွခပြုံ ကတယ။
ဇရာကို ပနှ်းပစတာ၊ ပနာကခပနလှညဗပီ
ို့ ်း နိုပ ြုံပအာင တကြုံ်းစာ်းတာ ပတွအထ
ပစမှတထာ်းပန ကပပမယို့ ပထမအဆငို့ ပနှ်းသွာ်းပအာင ဘယလိုလပ
ို ကမလဆိုတာကို
ဦ်းစာ်းပပ်းလိုပပ
်‌ န ကတယ။
ဆိုပတာို့ က ပနာတို ို့ ကိုယို့ြနောကိုယ က န်းမာအသကရှညပရ်း ဘယလို ထန်းသမ်း ကမလပပါ။ို့
အရပထ လူပခပာသူပခပာနည်းပတွက မ ာ်းပပမယို့ သိုပတသနခပြုံထာ်းတာမဟိုတလို ို့ မပသြ ာဘူ်း။
ပအာကပါ အြ ကပတွက ဇရာပနှ်းပစတို့ အပ ကာင်းပတွဆိုတာ သိုပတသန ရလာဒအရသလာရတယ။
ဒါပို့ ကာငို့ ကိုယြနေ
ို့ ာကိုယ က န်းမာအသကရှညဗပီ်း ဇရာခြစပနှ်းပအာင ပအာကက အြ ကပတွကို
လိုကပါလိုပပဆာငနင
ို ပါတယ။
အဓက ကပတာို့ ပလို့က ငြန
ို့ ်း န ပနထ
ို့ င
ို စာ်းပသာကပက
ို အပရ်းတကီ်းဆို်းဆပ
ို ါပတာ။ို့
ပလို့က ငြန
ို့ ်းပမ
ို ှနလိုပမယ၊ Meditation ပမ
ို ှနလိုပမယ၊ တြကကလည်း က န်းမာပရ်းကို
ဆို်းရွ ာ်းပစတို့ ပဆ်းလပ အရက တလ
ို ို့ ိုမ ြုံ်းပတွ ပရှာငက ဉ်မယ ဆိုရငသသသာသာ က န်းမာမယ။
စာ်‌ ်းပသာကပိုဆိုရငလည်း Low Carb Diet လပြေါ်
ို ို့ တို့ ကာဗိုဟိုကဒရတ နည်းတို့
အစာ်းပသာကပတွ Fiber မ ာ်းတို့ အစာ်းပသာကပတွ စာ်းသငတယ
ို့ ။
ပနာကတြိုက Calories Restrictions လပြေါ်
ို ို့ တို့ ကယလိုရီကနသတ
ို့ တပ
ို့ ိုစ စာ်းတာ။ Intermittent
Fasting လပြေါ်
ို ို့ တို့ အြ နခြာ်းဗပီ်း အစာခြတတာမ ြုံ်းပတွ လိုပသငပါတယ
ို့ ။
ဒီနည်းလမ်းပတွကပတာို့ ြင
ို မာမှနကနဗပီ်း အက ြုံ်းရှပ ကာင်း သြို့ ကဗပီ်းခြစပါတယ။
အထကက နည်းလမ်းပတွအခပင ပနာကထပ ပြာခပပပ်းမယို့ နည်းလမ်းပတွကပတာို့
သိုပတသနခပြုံဆ နည်းလမ်းပတွခြစဗပီ်း ကျွမ်းက ငပညာရှငမ ာ်းန ို့ တိုငပငဗပီ်း လိုပပဆာင သို်းစွသငတ
ို့ ို့
အြ ကပတွလည်း ခြစပါတယ။
 110

(1) mTOR ထန်းြို ို့

- Rapamycin
- Caloric restriction
- Fasting
(2) ပသွ်းတွင်း အြ ြုံဓာတ (Blood Glucose) ထန်းြို ို့
- Low Carb Diet
- Acarbose
- Metformin
- Canagliflozin
(3) ပသွ်းတွင်းအဆီ (Lipids) ထန်းြို ို့
- Statin ပသွ်းတွင်းအဆီက ပဆ်းအိုပစို
- Fish Oil (ငါ်းတကီ်းဆီ)
- Fibers အမျှငဓာတပါပသာ အစာ်းပသာကမ ာ်း
(4) ြနောကိုယပရာငရမ်းခြင်း (Inflammation) ကိုထန်းြို ို့
- Statin
- Aspirin
- Fish Oil
- Protandin (Bacopa + Milk Thistle+ Ashwagandha + Curcimin)
- Fiber
- Curcumin (နနွင်း)
- Ginger(ဂ င်း)
- EGCG (Epigallocatechin Gallate)
- Resveratrol
(5) ဓာတတို်းခြင်း (Oxidation) ကိုထန်းြို ို့
- NAC (N-Acetyl Cysteine)
- Astaxanthin
- EGCG
- Cocoa (ပြ ာကလကမှုန)ို့
- Vit C
(6) မလိုအပတို့ ဆလအပ ကစီ်းပတွ ရှင်းထိုတ ဗပီ်း အသစခပနလည ခြစထွန်းပရ်း ( Autophagy) အတွက
- Rapamycin
- Spermidine
- Intermittent Fasting
(7) ဆလတွင်းစွမ်းအင (Cellular energy) ကို ထန်းြို ို့
- AKG (Alpha Ketoglutarate)
- NAD+ Booster (NMN+Resveratrol & Quercetin+Astragalus & Fisetin)
( Loss of bodily functions ကို ထန်းြို ို့
- Exercises (ပလို့က ငြန
ို့ ်း)
 111

- Hormones (ပဟာမိုန်းမ ာ်း)

- Glycine
- Glucosamine
က ပနာတို ို့ ခမနမာ စာ်းကာ်းပိုအရ "အစာလည်းပဆ်း၊ ပဆ်းလည်း အစာ" တို ို့ "တနပဆ်း၊လွနပဘ်း"
တို ို့ ဆိုသလို အထကပါ ဓာတပတွရရှနင
ို မယို့ အစာ်းအစာပတွကို သငတင
ို့ မျှ
ို့ ပအာင
စာ်းပသာကပနထင
ို သွာ်းရင အသကရှည က န်းမာနင
ို တာပပါ။ို့
တြ ြုံွေ့ အပငပတွ၊ အသီ်းပတွကပန Extract ထိုတဗပီ်း ထိုတလိုပထာ်းတို့ supplement ပတွလည်း
ပ ်းကွကထမှာ အပတာမ ာ်းမ ာ်းရှပနပါဗပီ။ နင
ို ငတကာ ပ ်းကွကမှာလည်း အထကပါ Antioxidant ပါတို့
ခြညို့စွကပဆ်းဝါ်းပတွ ဆိုရငလည်း ပ ်းအရမ်းတကီ်းတာပတွွေ့ရတယ။
ဆိုပတာို့ Supplement ပတွကပတာို့ ကျွမ်းက ငသူပတွန တ
ို့ ိုငပင မှီဝသငပါတယ
ို့ ။
Longevity ဆရာတကီ်းပတွကလည်း ကိုယရ
ို့ lab
ို့ Value (ဓာတြွြန်းအပခြ) ပတွန ို့ ြ နညပသာကြို ို့
အ ကခပြုံ ကတယ။ အဒ
ို့ လ
ီ ို supplement ပတွက ပ ်းတကီ်းဗပီ်း လကလှမ်းမမီလို ို့ ဒီဓာတပတွရနင
ို တို့
အစာ်းပသာကပတွကိုပ ဂရိုတစိုကစာ်းပသာက ရငလည်း မဆို်းပါဘူ်း။ ဒါပပမယို့ ပါဝငမှု ပမာဏကိုပတာို့
မြနမှို့ န်းနင
ို ဘူ်းပပါ။ို့
ဒီထမှာပါတို့ Exercise, Meditation, Diet, Supplement, Drugs ပတွ အကိုနသို်းရမလာ်းဆိုပတာို့
မဟိုတပါဘူ်း။ Exercise တို ို့ Meditation တက
ို ို့ လူတိုင်းအတွက ပကာင်းတယ၊ လိုပသငတယ
ို့ ဆိုပပမယို့
Diet တို ို့ Supplement တို ို့ Drugs တက
ို ို့ ိုက ကျွမ်းက ငသူပတွန ို့ တိုငပငဗပီ်း ကိုယန ို့ သငပလ
ို့ ာတာ
ပရွ ်းြ ယအသို်းခပြုံသငပါတယ
ို့ ။
112
 113

(၃၁) Steve Horvath သိမဟို

ို ို့ တ ဗီဇ နာရီ တီထင
ွေ ို့သ ူ

သူကပတာို့ ဂ ာမန-အပမရကန ဇရာသိုပတသနပညာရှင၊ ဗီဇပညာရှင၊

ဇီဝစာရင်းအင်းအြ ကလက ပညာရှင တပယာကပါ။ ဂ ာမဏီနင
ို င ြရနြွို့ တ မှာ ပမွ်းြွာ်းတကီ်းခပင်းတို့
ဟနပဂရီ မ ြုံ်းနွယလို ဆ
ို့ ပ
ို ါတယ။
သူရို့ ပထမဘွ
ို့ ွေ့ ခြစတို့ သြဂ ာနရူို့ ပပဗဒ ကို 1989 မှာ ဘာလင နည်းပညာ တကကသိုလကရရှြတ
ို့ ယ။
ပခမာကကယရို လိုင်းနာ်း တကကသိုလ (Chapel Hill) ကပန 1995 မှာ သြဂ ာန ို့ PhD ဘွွေ့ရရှြို့တယ။ 2000
ြိုနစ
ှ မှာ Biostatistics န Doctor
ို့ of Science ကို ဟာ်းဗတတကကသိုလကပနရရှြို့ပါတယ
Biostatistics ပဒါကတာဘွွေ့ရရှဗပီ်း နာမညပက ာ UCLA ရ David
ို့ Geffen School of Medicine မှာ
လူသာ်းဗီဇပါပမာကခ (Professor of Human Genetics) အခြစ နပရာ
ို့ UCLA Fielding School of Public
Health မှာ Biostatistics ပါပမာကခအပနနပါ
ို့ ဝငပရာကလိုပကိုငြပ
ို့ ါတယ။
2011 မှာ သူပြာထိုတြတ
ို့ ို့ လူတပယာကရ ို့ ဇီဝပဗဒအရ အသကအရွ ယကို ဗီဇစစပဆ်းဗပီ်း
ြနမှို့ န်းပပ်းတို့ နည်းစနစ တြိုပ ကာငို့ နာမညပက ာြို့ပါတယ။ ဗီဇ အလိုပလိုပပို (Gene Expression)
ပတွကို ထန်းြ ြုံပထာ်းတို့ Epigenetics ထက DNA methylation pattern ပတွကို ပလို့လာဗပီ်း
လူတပယာကဟာ ဇီဝပဗဒအရ အသက (Biological Age) ဘယအရွ ယပလာက ရှဗပီဆိုတာ ြနမှို့ န်း
တွကြ ကတာပပါ။ို့
က ပနာတို ို့ ပမွ်းသကကရာဇအရ ပရာကပနတို့ အသကရွ ယ (Chronological Age) ထက ငယတာ၊
တူတာ၊ တကီ်းတာ ခြစနင
ို တယ။ ပိုမှနအသကထက အိုမင်းရငပရာ
ို့ သူပတွမှာ Biological Age က
Chronological Age ထကတကီ်းပနနင
ို ဗပီ်း ပမ
ို ှနထက ငယရွ ယနိုပ ြုံသူပတွက ငယပနနင
ို ပါတယ။ သူက ဒီ
ဇီဝသက ြနမှို့ န်းတို့ စနစ ကိုတီထင
ွ ရာမှာ သူတတကျွမ်းထာ်းတို့ သြဂ ာ န Biostatistics
ို့ ကို သို်းဗပီ်း Machine
Learning ပပါင်းစပကာ Algorithm ဆွ တွကြ ကလက
ို တာ ခြစပါတယ။
သူစနစ
ို့ န ို့ တွကြ ကလိုကရင Embryonic Stem Cells လပြေါ်
ို ို့ တို့ သပနေသာ်း မူလဆလပတွရ ို့
Biological Age က သိုည ခြစပနဗပီ်း ကငဆာဆလလို ဆလပတွမှာက အရမ်း ခမငပနပါတယ
ို့ ။
Epigenetics အပ ကာင်း
https://www.facebook.com/100001401624509/posts/3471101629613190/
ဒါပို့ ကာငို့ ဒီစနစကို Epigenetic Clock or Horvath clock လို ို့ အမညပြေါ်တွင ကပါတယ။
လူပတွတငမကဘ ြ ငပနဇီပတွမှာလည်း တတက က ြနမှို့ န်းတွကြ ကနင
ို တယဆိုပါတယ။
လူတပယာကတည်းရ မတူ
ို့ ညီတို့ တစရှြူ်းပတွက ဆလပတွရ DNA
ို့ methylation pattern ကို တွကြ ကဗပီ်း
လူြနေ
ို့ ာကိုယမှာ ဘယ အဂဂ ါအစတပိုင်းပတွက ဇီဝသက ပိုတကီ်းတယ၊ ပိုငယတယလည်း
တွကြ ကြနမှို့ န်းနင
ို ပါတယ။
 114

ဒါအခပင
ို့ Horvath ဟာ ဒီနည်းစနစအသို်းခပြုံဗပီ်း လူပနမှုွေ့ဘဝ ပနထင
ို စာ်းပသာကပပ
ို တွ (lifestyle)
ကလည်း Epigenetic aging rate ကို သကပရာကမှုရှပ ကာင်းလည်း သိုပတသနခပြုံ
စာတမ်းပရ်းသာ်းြပ
ို့ ါတယ။ သူက ဇရာ (Aging) န ို့ Epigenetics (ဗီဇအထန်း) ပတွ ကာ်းက အဆကစပကို
သြဂ ာ၊ Biostatistics န ို့ Machine Learning ကို ပပါင်းစပ တွကြ က ပြာထိုတပပ်းသူခြစသလို
ဆကတိုကလည်း သိုပတသနပတွ ြ ွေ့ထင
ွ လိုပပဆာငပနသူ တဦ်းခြစပါတယ။
လကရှမှာပတာို့ University of California, Los Angeles (UCLA) ရ Professor
ို့ န ို့ နာမညပက ာ
ဇရာသိုပတသန ဓာတြွြန်း (Aging Research Lab) ခြစတို့ Alto Lab မှာ သိုပတသနပညာရှင အခြစ
လိုပပဆာငပနပါတယ။
Alto Labs အပ ကာင်း
https://www.facebook.com/101364628341176/posts/346539823823654/
#Stevehorvath
 115

(၃၂) Jun Wang (သိမဟို

ို ို့ တ) Made-in-China မျိ ်းဗီဇ နင ို့

ဇီဝသတင်းအ ျကလက ပညာရင

သူကပတာို့ တရိုတပညာပရ်းရ ို့ product စစစစ ပညာရှငတပယာကခြစပါတယ။ က ပနာတသ

ို ို့ တို့

တရိုတပညာရှငပတာပတာမ ာ်းမ ာ်းက အပနာကတိုင်းပညာပရ်းနယပယမှာ ပညာသငယူဗပီ်း

တရိုတခပညပတာခပနတာပရာ၊ အပနာကတိုင်းမှာပ အပခြြ တာပရာ လိုပဗပီ်းမှ

ပအာငခမငနာမညတကီ်း ကတာမ ာ်းတယ။ Jun Wang ကိုပတာို့ ၁၉၇၆ မှာ ပမွ်းြွာ်းဗပီ်း BSc ဘွွေ့ ကို ၁၉၉၇ န D.Sc
ို့ ကို

၂၀၀၂ ြိုနစ
ှ မှာ ၂ ဘွစ
ွေ့ လို်း ပီကင်းတကကသိုလကပန ရရှြို့ပါတယ။

၁၉၉၉ မှာ PhD တကပနရင်း BGI (Beijing Genomics Institute) မှာ Bioinformatics စငတာ
ထူပထာငြို့ဗပီ်း Human Genome Project မှာ ပါဝငလိုပပဆာငြို့ပါတယ။ သူရို့ ို့ research interest ကပတာို့
Bioinformatics, Genomics, Human Population Genetics န ို့ တရိုတတိုင်းရင်းပဆ်းပငပတွ

ပြတမှီတို်းတကပရ်း Chinese Herbs Modernization တခြစ

ို ို့ ကပါတယ။ သူပါဝင သိုပတသနခပြုံြို့တို့

စာတမ်းပပါင်း ၂၀၀ ပက ာရှတထ

ို့ မှ သူကိုယတင
ို 1st or Co-author ခပြုံစိုြို့တို့ စာတမ်း ၁၀၀ ပက ာရှပါတယ။

အဒ
ို့ ထ
ီ ကမှ စာတမ်း ၈၅ ြိုဟာ Nature, Science, The New England Journal of Medicine, Cell တလ
ို ို့ ို Top Tier
Journal ပတွမှာ ပြာခပြို့တာခြစပါတယ။

သူဟာ တရိုတခပညရ အပက

ို့ ာ ကာ်းဆ်းို ထပတန်း သပပပညာရှငထက တပယာကပါ။ လွနြို့တို့ ၁၆ နှစ
BGI စတငတညပထာငကတည်းက ပါဝငြသ
ို့ ူလည်းခြစပါတယ။

သူကို Nature မဂဂဇင်း က ဘာပ

ို့ ကာင ို့ AI health monitoring system ရ ို့ lifetime project မှာ
တဘဝလို်းခမြုံပနှြို ို့ ရညရွ ယတာလ ဆိုတာ အငတာဗ ြူ်းထာ်းတာပလ်း ပြာခပပပ်းလက
ို ပါတယ။ AI health

monitoring system ဆိုတာက လူတဦ်းြ ငစီရ ို့ ဗီဇအြ ကလကပတွ၊ ဇီဝကမမပဗဒ သွငခပငလကခဏာပတွန ို့

သူတရ
ို ို့ ို့ လူပနမှုဘဝ ပနထင
ို စာ်းပသာက လိုပကိုငပိုပတွ ကာ်းက အဆကအစပကိုရှာပြွပြာထိုတဗပီ်း

ပိုက န်းမာပစတို့ အပနအထင

ို စာ်းပသာကပိုပတွ အ ကပပ်းတာ၊ ပရာဂါပတွကို တငတကြုံြနမှို့ န်းတာ မ ြုံ်းပတွ

လိုပပပ်းနင
ို ြို AI
ို့ ကို အသို်းြ ဗပီ်း က န်းမာပရ်းကို ပစာင ို့ ကညို့ပပ်းတို့ စနစလို ဆ
ို့ ရ
ို မှာပါ။

Nature: ြငဗ ာ်းရ AI

ို့ Project ပနာကကွယက အယူဆက ဘာ်‌ပ တွမ ာ်းလဗ ?

JW: အ ကမ်းြ င်းပခပာရရင AI စနစကို အြ ကလကပတွ အမ ာ်းတကီ်း ထညို့ပပ်းြို ို့ တကြုံ်းစာ်းပနတာလို ို့

ဆိုနင
ို တယဗ ။ အပ
ို့ တာမ
ို့ ှ ဒီစနစက လူသာ်းပတွရ ို့ က န်းမာပရ်းကို ပသြ ာပလို့လာနာ်းလညဗပီ်း လူသာ်းဘဝကို
ပိုပကာင်းပအာင လိုပပပ်းနင
ို မယ။ AI က လူသာ်းဘဝအတွက ပြာခမြူလာပတွဆွပပ်းမှာပပါ။ို့ ဘဝဆိုတာလည်း
 116

ကွနပ ြူတာ ပရို ဂရမလို ဒစဂ စတယစနစပါပ။ ြငဗ ာ်းအပနန ို့ ဗီဇပတွကပန ရိုပသွငခပငအခြစ ဦ်းပဆာငပပ်းတို့

ပရို ဂရမ်းမင်းရ အပခြက

ို့ ိုနာ်းလညြ ငတယဆရ
ို င အရမ်းကို ရှု ပပထွ်းလွန်းလို AI
ို့ စနစလိုကိုလိုပါတယ။

AI မှာ အပခြြအာ်းခြင ို့ (၂) ပိုင်းပါပါတယ။ ပထမပိုင်းကပတာို့ Big Super Computing Platforms ပ။

အတ
ို့ ာကိုပတာို့ Cloud computing တို ို့ Supercomputing Center တကပနတဆင
ို ို့ ို့ က ပနာတို ို့
လကလှမ်းမှဗီ ပီ်းသာ်းပါ။ အဒ
ို့ ပ
ီ ကာငပတွကပ ဗီဇပတွ၊ လူပနထင
ို မှုဘဝပတွန ို့ ပတဝန်းက ငရို ကြတမှုပတွ

ကာ်းက အဆကစပကပနတဆင ို့ ရိုပသွငခပငြနမှို့ န်းတို့ algorithms ပတွကို ပမာင်းနှငပပ်းမယ။

အ ပနာကတပိုင်းက Big Data ပ။ ပလာပလာဆယ လူ တသန်း ဆီက အြ ကလကပတွ ရြ ငတယ။

ဗပီ်းရင အဒ
ို့ ီ အြ ကအလကပတွကို အရှငထာ်းဗပီ်း အြ နနအမျှ
ို့ သူတရ
ို ို့ ရို
ို့ ပသွငခပင လကခဏာ အပခပာင်းလကို
update လိုပပပ်းမယ။ (ဆလ
ို ိုတာက ဒီ data ပတွကို သလိုတို့ ပတဝန်းက င၊ အစာ်းပသာက၊ ပနထင
ို မှု
ပိုစအမ ြုံ်းမ ြူ်းန ို့ ထပတွွေ့ပပ်းဗပီ်း ခြစပပေါ်လာနင
ို တို့ တကယို့ခပငပရိုပသွင ကို ခပပပ်းတာမ ြုံ်းပပါ)။ို့ ဂူ်းဂလတလ
ို ို့ ို Big
computing ကိုမဏ
ပ တီ ကီ်းပတွကလည်း တခြည်းခြည်းလိုပနင
ို လာ ကမှာပါ။ ဒါပပမယို့ က ပနာတက
ို ို့

အရငလိုပလိုကြ ငတယ။ က ပနာတမှ

ို ို့ ာလည်း big data နပတ
ို့ သကတို့ အပတွွေ့ ကြုံက ရှဗပီ်းသာ်းပလ။

Nature: အဒ
ို့ အ
ီ တွက လူ တသန်းဆီက မ ြုံ်းဗီဇ အြ ကလကပတွ လိုတယလို ဆ
ို့ ိုြ ငတာလာ်း?

JW: အရပအပမာင်း လမ
ို ြုံ်း ရှု ပပထွ်းတို့ သွငခပငလကခဏာပတွကိုက ဗီဇစို (Gene) အမ ာ်းတကီ်းက
ဆို်းခြတပပ်းတာမ ြုံ်းပါ။ အဒ
ို့ လ
ီ ိုအပခြအပနပတွကို အမှနကနနာ်းလညြဆ
ို ို့ ိုရင မ ြုံ်းဗီဇနမူနာ တသန်းပလာကက
လိုကိုလိုပါတယ။ အြို က ပနာတမှ
ို ို့ ာ လူတသန်းရ ို့ မ ြုံ်းဗီဇအြ ကလကပတွရှပနပပမယို့ (တရိုတမှာ 100000

Genomes Project ဆတ
ို ာ လိုပဗပီ်း လူတသန်းစာ အြ ကလကပတွ Sequence ဆွဗပီ်းပါဗပီ)
မလိုပလာကပသ်းပါဘူ်း။

ဒီလိုပခပာလို ို့ တသန်းန ို့ ရပပနမှာပတာို့ မဟိုတပါဘူ်း. ပနာကထပ ၁၀ သန်း၊ သန်း ၁၀၀ စသညခြင ို့

ဆကဗပီ်းသွာ်းပနမှာပါ။ ဒါက မ ြုံ်းဗီဇ (Genome) တြိုတည်းကို ပလို့လာတာလည်း မဟိုတခပနပါဘူ်း။

မ ြုံ်းဗီဇ(Genomics) ၊ ပရို တင်း(Proteomics)၊ မကတာဘိုလိုက(Metabolomics) န ို့ လစပစ (Lipidomics)

စသညခြင ို့ သူအလ

ို့ ာလိုက ပလို့လာသွာ်းမှာပါ။ ဒါပတွအခပင လူပနထင
ို မှုအြ ကလကပတွ၊ ပလို့က ငြန
ို့ ်းလိုပတို့
အပလို့ထပတွ န ို့ ပတဝန်းက ငပပယာဂ အြ ကလကပတွလည်း ပါဝငမှာပပါဗို့ ာ။ ဆိုပတာို့ လူတပယာကကို ၁
တယရာဘိုက နှုန်းန တွ
ို့ ကရင လူတသန်းအတွက ၁ အတဇာဗိုက ရှမှာပပါ။ို့

ဗီဇကပန ရိုပသွငခပငအထ အကိုန ဒစဂ စတယ ပခပာင်းလိုကလရတယ

ို ို့ ။ AI အလိုပလိုပြဆ
ူ ို့ ူရင

အဒ
ို့ ါပတွအကိုန ဒစဂ စတယ ပခပာင်းထာ်းမှရမယ။ ပယဘိုယ ပခပာရရင က ပနာက မ ြုံ်းဗီဇပတွထက
 117

ဒစဂ စတယ ဘဝလဆ

ို ို့ ရ
ို င ပသ
ို ကဆိုငမယ ထငတယ။ ဒါက မ ြုံ်းဗီဇ တသန်း စီမကန်းဆိုတာထက ဒစဂ စတယ

ဘဝ တသန်း စီမကန်း လို ဆ

ို့ န
ို င
ို ပါတယ။

Nature: ဒါန ြင
ို့ ဗ ာ်းရ အနတ
ို့ မရညမှန်းြ ကက ဘာမ ာ်းလဗ ?

JW : ပဂဟပဗဒစနစတြို ထူပထာငြို ို့ ဆိုပါပတာဗ

ို့ ာ။ ဒါက ပိုရပပယာင ရွ ာတကီ်းတရွ ာ ခြစလာမယ။
ဒီပိုရပပယာငရွ ာတကီ်းထကလူပတွကို ဒီစနစကပန ပိုက န်းမာ အသကရှညပအာင ဘယလိုပနထင
ို

စာ်းပသာကရမယ ဆိုတာပတွ အ ကပပ်းပနမယ။ ဥပမာ ဘာပတွစာ်းပပ်းသငတယ

ို့ ။ ပလို့က ငြန
ို့ ်း
ဘယပလာကပတာခို့ ြင ို့ လိုပသငတယ
ို့ ဆတ
ို ာမ ြုံ်းပတွ အ ကပပ်းမှာပပါ။ို့ ပနာကဗပီ်း စတြစီ်းမှုပတွ မ ာ်းတို့

အြါမှာလည်း စတက ပရာဂါအဆင ို့ မပရာကြင သတပပ်းတို့ လကခဏာပတွ ပခပာခပနင

ို သလို အဒ
ို့ ီ

စတြစီ်းမှုပတွ ဘယလိုပလ ာြ
ို့ ရမယဆိုတာမ ြုံ်းပတွပါ ပခပာခပနင
ို တယ။ အ ကဉာဏအာ်းလ်းို ကပတာို့ ရွ ာထက
လူပတွရ ို့ မ ြုံ်းဗီဇ န ို့ ပနထင
ို စာ်းပသာကပလ
ို ိုမ ြုံ်း အြ ကအလကပတွအပပေါ် အပခြြတာပပါ။ို့ လူတဦ်းစီပရာ၊
ဆရာဝနပတွ၊ သိုပတသနပညာရှငပတွ န ို့ ပဆ်းဝါ်းကိုမပဏတီ ကီ်းပတွကလည်း ဒီ အစီစဥရ ို့

တစတတပိုင်းပါဝင ကမှာပပါ။ို့

အကယလို ို့ AI က အပခြမထိုတနင

ို ြို့ရငပတာင ပဆ်းဝါ်းကိုမပဏပ
ီ တွကပတာို့ တတနင
ို တယပလ။

အြ ကအလကပတွကပတာို့ တနြို်းအနဂဃထက
ို ပနဆပါပ။

Nature: ဒီ Project အတွက ဘဏဏာပရ်းကပရာ ဘယလိုစမ

ီ ထာ်းလဗ ?

JW : ကနဦ်း အစမ်းလိုပြအတွ
ို ို့ က ၁၀ ဘီလယ
ီ ယွမ (၁.၆ ဘီလီယ USD) ပလာက ရှာရမယထငတယဗ
(လူတသန်းစာ အပခြြတွကြ ကသည)။ ပက
ို ဆဘယကရမလပတာို့ မပတွ်းတတပသ်းဘူ်း။

အမှနအကနလိုပနင
ို ရင (လူပတွအသကပရ
ို ှညဗပီ်း ပိုက န်းမာတို့ ပိုရပပယာငရွ ာတကီ်း အမှနတကယ
တညပထာငနင
ို ရင) ပငွက သူအလ
ို့ ိုလို လိုကလာမှာပ။ က ပနာ ပရကို Business Model အမ ြုံ်းမ ြုံ်းန ို့

စမ်း ကညို့မယ။ အထ
ို့ က တြိုစီကပတာို့ လူပတွကို platforms ကလ
ို ိုကနာပစမယို့ နည်းပတွရှမှာပ။ ဘယပစ
ို က
အလိုပခြစမလပတာို့ မသပသ်းဘူ်း။ လူတသန်းစာ dataset ရြဆ
ို ို့ ို က ပနာတို ို့ လူ ၁၀ သန်းပလာက

ရှာထာ်းမှခြစမယ။ ဒါပပမယို့ ခပသနာမဟိုတပါဘူ်း။ စဗပီ်း လိုပ ကညို့ရပအာင။

Nature: ဒီ Project ပ ကာင ို့ BGI ကိုဦ်းပဆာငပနတို့ CEO ပနရာက ြယပပ်းလက

ို တာလာ်း? အခပငမှာပတာို့ BGI
ကို IPO ရပအာင မလိုပပပ်းနင
ို လို ပြါင
ို့ ်းပဆာငအခြစက ြယရှာ်းတယဆိုဗပီ်း ပကာလဟာလ ထွကပနတယ။

JW: လူပတွက က ပနာ CEO ရာထူ်းစွနလ

ို့ ိုကတို့ အပ ကာင်းကို ထငရာအမ ြုံ်းမ ြုံ်းပခပာပန ကတာ စတရှု ပစရာပါ။
IPO အတွက အစီစဥက သူလမ
ို့ ်းပ ကာင်းမှနအတိုင်း သွာ်းပနပါတယ။ က ပနာ BGI ရ ို့ CEO က နှုတထွကတို့
 118

အပ ကာင်းရင်းထက အဓကအက ဆို်းကပတာို့ လကရှ BGI ဟာ ပရာဂါရှာပြွပရ်းတို ို့ သိုပတသန

ဝနပဆာငမှုတဘက
ို ို့ မှာ အာရို စိုကပနဗပီ်း တညတညဗငမဗငမပါပ။ က ပနာက အဒ
ို့ ါပတွထကပိုဗပီ်း လိုပြ ငတာ။

ဒါပပမယို့ BGI ကလည်း က ပနာို့ ပပရာဂ ကအသစအတွက အပရ်းပါတအ

ို့ စတပိုင်းတြိုပါပ။

Nature: ဒီ Project က အရမ်းရညမှန်းြ က တကီ်းမာ်းလွန်းလို စ

ို့ ို်းရမပန ကသူပတွကို ဘာမ ာ်းပခပာြ ငပါသလ?

JW: မပခပာတတဘူ်းဗ ာ။ က ပနာက လိုပြပ

ို ို့ သတယ။ ဒါမ ြုံ်းပတွ အမ ာ်းတကီ်း ကြုံြဗို့ ပီ်းပါဗပီ။ rice genomes

project တို ို့ short-read assembly of the panda genome project တတို
ို ို့ န်းကလည်း က ပနာက
ို့ ို
ရူ ်းပ ကာငပ ကာငနင
ို တယ ပခပာြို့ ကတာပ။ ဒါပပမယို့ ြငဗ ာ်းပတွွေ့တအ
ို့ တင
ို ်း အဆငပခပြို့တာပ မဟိုတလာ်း။

ဒါက က ပနာရ
ို့ ို့ တဘဝလို်းစာ project ပါ။ က ပနာအနာ်းမယူြင ဒါကိုခြစပအာင လိုပြ ငတယ။ အြို က ပနာ
၃၉ နှစရှဗပီ။ (၂၀၁၅ တိုန်းက အငတာဗ ြူ်းခြစပါသည။) ဆိုပတာို့ ပနာက အနှစ ၂၀ အတွင်းခြစပခမာကမယလို ို့
ပမျှာလငပါတယ
ို့ ။ နည်းနည်းပတာို့ စတထလနတာပပါ
ို့ ို့ ဒါပပမယို့ က ပနာက မှနတာပတွ လိုပပနတာမို ို့ စတ
လှုပရှာ်းမတယ။ က ပနာက လူစွနစာ်းတပယာက
ို့ လဆ
ို ို့ ိုရမယ။ က ပနာရ
ို့ ို့ ယို ကညကို်းစာ်းမှုအာ်းလ်းို ကို
ဒီအပပေါ်မှာ ပိုပအာထာ်းပါတယ။

Jun Wang ဟာ လတတပလာမှာ iCarbonX ကိုတညပထာငဗပီ်း CEO လိုပပနပါတယ။ အထကက အငတာဗ ြူ်းမှာ

ပခပာြို့သလပ
ို Genomics, Metabolites, Bacteria န ို့ lifestyle choices ဆိုတာပတွ လိုပဗပီ်း လူတဦ်းြ င်းစီရ ို့
တကိုယပရ ပဂဟစနစကို ဒစဂ စတယပိုစ ြနတီ်းြို ို့တကြုံ်းစာ်းပနတာပါ၊ ၂၀၁၅ မှာ စတငတညပထာငြို့ဗပီ်း ၂၀၁၇
မှာ အစစပရ်း AI company Imagu Vision Technologies ကို ဝယယူဗပီ်း AI နည်းပညာအဆငခမ
ို့ ငတင
ို့ ြို့ပါတယ။

Academic ပင
ို ်း အပနန ို့Jun Wang ဟာ လကရှ University of Copenhagen, University of Southern Denmark,

University of Aarhus, Denmark န ို့ Chinese University of Hong Kong, Hong Kong တမှ
ို ို့ ာ
ဧညို့ပါပမာကခတာဝနထမ်းပဆာင သလို BGI မှာ သိုပတသန ညန ကာ်းပရ်းမှူ်း တာဝန ဆကယူထာ်းပါပသ်းတယ။

#JunWang

#BGI

#iCarbonX

#Sequencing
119
 120

(၃၃) နစ (၃၀) ကာ သိမ်းဆည်းထာ်းတို့ ဖနပပနသခနေသာ်းကိို ခမွေ်းဖွော်းမ င်း

Independent News က သတင်းတပိုဒမှာ လွနြတ

ို့ ို့ အနှစ (၃၀) တိုန်းက ြနပပနသပနေသာ်းနည်းန ို့
သပနေပအာငထာ်းဗပီ်း Cryopreservation နည်းန ို့ ပအ်းြသိုပလှာငထာ်းတို့ သပနေသာ်းပလာင်းဆလကပန
အမာပလ်းအခြစ ဗပီ်းြို့တို့ ပအာကတိုဘာလထက ပအာငခမငစွာပမွ်းြွာ်းလိုကပ ကာင်း ြတလိုကရတယ။

ဒါဟာ နှစအ ကာဆ်းို သပ

ို လှာငထာ်းတို့ သပနေသာ်းပလာင်းကို ပအာငခမငပအာင ပမွ်းြွာ်းနင
ို တို့
စြ နပလဆ
ို ို့ ိုပါတယ။ သူပရှ
ို့ ွေ့ မှာ ၂၇ နှစသိုပလှာငထာ်းတာကို ပမွ်းြွာ်းထာ်းြူ်းတာပါ။

Cryopreservation ဆိုတာက ဆလတို ို့ တစရှု ်းတက

ို ို့ ို ပနာငတြ နမှာ
အပကာင်းတိုင်းခပနလညအသို်းြ နင
ို ြို ို့ အပူြ န (-၈၀ ကပန -၁၉၆ ဒီဂရီ စငတီဂရီတ) အထပအ်းြအသ်းို ခပြုံတို့
နည်းပညာပါ။ Stem Cell နည်းပညာမှာ လည်း ဒီနည်းစနစကို သ်းို ကပါတယ။ ဥပမာ ကပလ်းပမွ်းစဥ
အြ င်းကပန Stem Cell သိုပလှာငတာလည်း ဒီနည်းန ို့သပ
ို လှာငတာပါ။

ဒီသတင်းြတမပတာို့ Jamie Metzl ရ ို့ Hacking Darwin စာအိုပကို သွာ်းသတရမတယ။

သူစာအို
ို့ ပအြွငမှ
ို့ ာ သူက Cryopreservation Lab မှာ Sperm သွာ်း သမ်းထာ်းြို ို့ reception မှာ ပစာငရင
ို့ ်း
သူအပတွ
ို့ ်းကို ပရ်းခပထာ်းတာ။ လူပတွအပနန ို့ ငယရွ ယစဥအြ န DNA mutation နည်းတိုန်းမှာ ကယ
ို ရ
ို့ Sperm
ို့
တို ို့ Ovum တက
ို ို့ ို နှစရှညသပ
ို လှာငထာ်းဗပီ်း ကိုယကပလ်းယူြို ို့ အဆငသငခြစ
ို့ ြ နပရာကမှ ခပန Thaw လိုပဗပီ်း
သပနေယူြို ို့ တိုကတွန်းထာ်းတာပါ။ US မှာ အဒ
ို့ ီ Cryopreservation လိုပတာ အပတာပလ်း
ပြတစာ်းတယဆပ
ို ါတယ။

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=407191121091857&id=101364628341176&mibextid=Nif
5oz

အြို Case ကက ပတာို့ အထကက Jamie Metzl တိုကတွန်းသလို သူတို ို့ကိုယပင

ို Sperm တို ို့Ovum တို ို့
ကို သိုပလှာငဗပီ်း ပနာငတြ နမှယူတာမ ြုံ်း မဟိုတခပနပါဘူ်း။ သူတက
ို ို့ တခြာ်း စိုတွပတွက သူတို ို့ Sperm န ို့
Ovum ပပါင်းဗပီ်း သပနေပအာငဗပီ်းသာ်း ဆလကို ပအ်းြသိုပလှာင ဌာနဆီကို လှူထာ်းတာပါ။ အလှူြလတ
ို ို့
စိုတွပတွက အဒ
ို့ ီ ပအ်းြသိုပလှာငထာ်းတို့ သပနေသာ်းဆလကို အလှူြဗပီ်း ကိုယဝနပဆာင ကပလ်းပမွ်းတာမ ြုံ်းပါ။

သူတဆီ
ို ို့ မှာ Sperm(သိုတပို်း), Ovum(မမ ြုံ်းဥ) န ို့ Embryonic Cell (သပနေပအာငဗပီ်းဆလ) ပတွကို
လှူ ကတာ၊ အလှူြ ကတာ အရမ်းပြတစာ်းပါတယ။ အဒ
ို့ ပ
ီ ကာငပတွကို က ပနာတဆီ
ို ို့ မှာ ပသွ်းလှူဘဏမှာ
ပသွ်းလှူ ကသလို၊ သူတဆီ
ို ို့ မာှ လည်း အလ
ို့ ို cryopreservation လိုပထာ်းတို့ ဓာတြွြန်းဌာနပတွမှာ လှူ က၊
အလှူြ ကတာပါ။ သိုပလှာငတို့ အပူြ နတ၊ို ို့ လှူတာ အလှူြတာတို ို့ မှာလည်း ဥပပဒပတွ၊ က ငဝတ
ို့ ပတွအပပေါ်
မူတညဗပီ်း လိုပထ်းို လိုပနည်းပတွပတာို့ ကွာခြာ်းတာပပါ။ို့
 121

အြို Case မှာပတာို့ National Embryo Donation Center (NEDC) ဆိုတို့ အမ ြုံ်းသာ်းအဆင ို့
သပနေသာ်းပလာင်း လှူဒါန်းပရ်းဌာန မှာ လှူဒါန်းထာ်းတို့ သပနေသာ်းဆလကို Rachel န ို့Philip Ridgeway တို စ
ို့ ိုတွက
ယူဗပီ်းပမွ်းြွာ်းြို့တာပါ။ သူတို ို့ လကြယူတို့ သပနေသာ်းပလာင်းကို IVF နည်းတို့ သပနေပအာငပစဗပီ်း စတင
ပအ်းြသိုပလှာင ထာ်းြ နတိုန်းက Rachel က ၃ နှစပရှပသ်းဗပီ်း Philip Ridgeway က ၅နှစပ ပသ်းတာပါ။ ဆိုရရင
ဒီသပနေသာ်းပလာင်း စဗပီ်း သပနေတညစဥကသာ ပမွ်းလိုကရင သူတန
ို ို့ ို့၃-၅ နှစပလာကပ အသကကွာ ကမှာပါ၊။

ဒီလိုမ ြုံ်း သပနေသာ်းဆလ လှူတပ

ို့ နရာမှာလည်း အပမရကမှာ ခပညနယတြိုနတြို
ို့
ကနသတ
ို့ ြ ကပတွမတူ ကဘူ်း ဆိုပါတယ။ အြိုြ နအထပတာို့ သပနေသာ်းပလာင်းဆလ သိုပလှာငထာ်းနင
ို တို့
နှစအကနသတ
ို့ က ၅၅ နှစအထရှပနဗပီ်း နှစရှည ကာ သိုပလှာငလို ို့ ကပလ်းမှာ ခပသနာတစိုတရာ ရှတာမ ြုံ်းပတာို့
ြိုထ မပတွွေ့ရဘူ်း ဆိုပါတယ။ ဒါကို သပနေသာ်းပလာင်းပမွ်းစာ်း တယလို ို့ အလွယပြေါ်ဆပ
ို န ကပပမယို့ American
Society for Reproduction Medicine (ASRM) ကပတာို့ ပမွ်းစာ်းတယဆိုတို့ စကာ်းလ်းို ပ ကာင ို့
ဥပပဒပ ကာင်းအရ ရှု ပပထွ်းနင
ို တာမို သပဘာမတူ
ို့ ပါဘူ်း။

Rachel န ို့ Philip Ridgeway တို ို့ စိုတကပတာ

ွ ို့ ဒီကပလ်း ၂ ပယာကက အမမှာ
အရွ ယအငယဆ်းို ဆိုပပမယို့ အသကတကီ်းဆ်းို လို ပခပာလ
ို့ ရတယ
ို ို့ လို ဆ
ို့ ို ကပါတယ။

#cryopreservation
#twins
#news
122
 123

(၃၄) ကမဘာခပေါ်က ခယာက်ျာ်းခလ်းခတွေ မျိ ်းသိုဉ််းသွော်းနိင

ို သလာ်း??

က ပနာတို ို့ တရာ်းပတာမှာ အနစစ မဗမခြင်းတ။ို့ ဒီလိုပပိုစအမ ြုံ်းမ ြုံ်းန ို့ ဆငခြင ကညို့ ကတယ။
လူတပယာက အြိုခမငဗပီ်း ပနာကပန ို့ ပသဆို်းသွာ်းတို့ အပကာငထညလိုက ထငသာ ခမငသာ ပပ ာကသွာ်းမှ
မဗမပါလာ်း သတထာ်းမ ကတယ။

Biology အရဆငခြင ကညို့ရရင က ပနာတို ို့ ဆလပတွမှာ သူသက

ို့ တမ်း န ို့ သူရှတယ။ ဥပမာ
ပသွ်းနီဥဆလမ ြုံ်းဆိုရင ပ မ်းမျှ ရကပပါင်း ၁၂၀ ပ သကတမ်းရှတယ။ ဆိုပတာို့ ၄ လ တပတ အပဟာင်း
အပဟာင်းပတွကို အသစ အသစပတွက အစာ်းထ်းို လလှယသွာ်းတယ။

ြနောကိုယတကီ်းအတွင်းမှာတင ခြစဗပီ်းပ ကသွာ်း ကတာ ပတာကပလ ာက ရှပနပပမယို့

သတမထာ်းမသလို၊ မသလက
ို ဘူ်း။ အခြာ်းဆလပတွလည်း ဒီလိုပ။ Mitotic Cell Division နည်းန ို့ ကွပွာ်းဗပီ်း
အသစပတွက အစာ်းထ်းို သွာ်းတာ။ ဒါပပမယို့ ဒီအခြစပ ကကို က ပနာတို သတ
ို့ မထာ်းမဘူ်း။

Evolution အရ ဆငခြင ကညို့ရရင ပိုပတာင ပ ကာကစရာ။ က ပနာတက

ို ို့ လူသာ်းပတွ ကမဘာဦ်းအစ
ကတည်းကရှဗပီ်း ကမဘာပ ကသညအထ ရှပနမယလို ို့ စတထက ထငထာ်း ကတာမ ာ်းတယ။ ကမဘာပပေါ်က
သကရှမ ြုံ်းစတ အာ်းလ်းို ထမှာ အသဉာဏအတကီ်းဆ်းို ၊ တီထင
ွ ဆန်းသစနင
ို ဆ်းို န ို့ ယဥပက ်းမှုအခမငမာ်းဆဆ
ို့ ်းို
ဆိုဗပီ်း ကိုယက
ို့ ိုကိုယ အထငတတကီ်း ဗဟိုခပြုံ စဥ်းစာ်း ကတာပပါ။ို့

လွနြို့တို့ နှစပပါင်း ၃.၈ ဘီလ ပလာကကမှ ဆလတလို်းတည်း အပကာငပလ်းကပန စတငလာဗပီ်း

နှစသကတမ်း ကာတာနအမျှ
ို့ ပိုစအမ ြုံ်းမ ြုံ်းန ို့ ဆငက
ို့ ပခပာင်းလလာ ကတာ။ ဒီပနလက
ို့ ရှပမာဒနလူသာ်း
ဟိုမိုပဆပီယ ပပေါ်ထက
ွ လာတာ နှစ (၃) သန်းပလာကပ ရှပသ်းတယ။ ကမဘာဦ်းအစကို ၄.၅
ဘီပလ ပလာကရှဗပီလို ို့ ြနမှို့ န်းတွကြ က ကတယတကယဆို ပတာို့ ဟိုမိုပဆပီယ လူသာ်းပပေါ်လာတာ ဘာမှ
မ ကာလှပသ်းဘူ်း။ သူပရှ
ို့ ွေ့က ဟိုမို နီအနဒါတယ တို ဟ
ို့ ိုမို ဒယနီဆိုဗန တို ဆ
ို့ ို မ ြုံ်းသိုဥ်းပပ ာကကွယသွာ်း ကတယ
ဆိုပတာို့ ဒီ ပမာဒနလူသာ်း ဟိုမိုပဆပီယ ကပရာ မ ြုံ်းသိုဥ်းမသွာ်းနင
ို ပပဘူ်းလာ်း?

ဒီရကပင
ို ်း PNAS မှာ ပြာခပြို့တို့ သိုပတသန စာတမ်းတြိုမှာ အမ ြုံ်းသာ်းပတွရ ို့ Y Chromosome ဟာ
တခြည်းခြည်းန ို့ပပ ာကသွာ်းနင
ို တယ ဆိုပါတယ။ လူပတွမှာ ြရို မိုဇိုမ်း (၂၃) စရ
ို ှဗပီ်း အဒ
ို့ ထ
ီ က (၁) စိုဟာ က ာ်း/မ
ြွပပ်းတို့ ြရို မိုဇိုမ်းပတွခြစပါတယ။ ပယာက ာ်းပလ်းဆို XY ခြစဗပီ်း၊ မန်းကပလ်းဆို XX အပနန ို့ ပါဝငတယ။
လူတငမကဘ နတ
ို ို့ ိုကသတတဝါပတွဟာ ဒီနည်းစနစနပို့ က ာ်း/မ ြွခြာ်း ကပါတယ။

အဒ
ို့ ထ
ီ က ပယာက ာ်းပလ်း ခြစပစတို့ Y Chromosome ဟာ ဆငက
ို့ ခြစစဥ (Evolution) ကို
ပနာကပ ကာင်းခပနလိုကပတာို့ တခြည်းခြည်း ပသ်းလာ နည်းလာဗပီ်း ပနာကပင
ို ်းပပ ာကကွယသွာ်းနင
ို တယ
ဆိုတာ ပတွွေ့လာရတယ။ အရမ်းပတာို့ စတမပူပါန ို့ ကိုယလူ
ို့ တ၊ို ို့ လွနြို့တို့ နှစပပါင်း ၁၁၆ သန်းတိုန်းက
 124

က ပနာတပတွ
ို ို့ လူရယလို ို့ ဆငက
ို့ ြွမထွကနင
ို ြငက သစပတ်းလ ဘတူြ တူ(Australian Platypus) ပတွန ို့
မ ြုံ်းဆကတူပတွဆိုပါတယ။

အတ
ို့ ိုန်းက Y Chromosome မှာ ဗီဇ (gene) ပပါင်း ၉၀၀ ပလာကရှဗပီ်း အြိုြါမှာပတာို့ လကရှ (၅၅)
ြိုပရှပါပတာတ
ို့ ယ။ ဒါပို့ ကာင ို့ နှစပပါင်း ၁၁၆ သန်းအတွင်းမှာ Y Chromosome ဗီဇပပါင်း 845 ြို
ပပ ာကကွယသွာ်းပတာို့ က နတို့ ၅၅ ြိုကလည်း ဒီနန
ှု ်းအတိုင်းဆို ပနာင နှစ (၁၁) သန်းပလာကမှာ
အာ်းလ်းို ကွယပပ ာကသွာ်းနင
ို တယ ဆိုပါတယ။ ပနာင နှစပပါင်း (၁၁) သန်းမှာ အမ ြုံ်းသာ်း အမှတသာ်းခြစတို့ Y
Chromosome ပပ ာကသွာ်းရင အမ ြုံ်းသာ်း အမ ြုံ်းသမီ်း ဘယလိုြွခြာ်းမလ? အမ ြုံ်းသာ်းက
လို်းလို်းပပ ာကကွယသွာ်းမလာ်း? တခြာ်းပိုစန ို့ ဆငက
ို့ ပခပာင်းလ ပပေါ်ထက
ွ လာမလာ်း ဆိုတာကပတာို့
စတဝငစာ်းစရာပါ။

တြကမှာလည်း ကကကမ ြုံ်းစတ (၂) မ ြုံ်းမှာ ဒီလိုပ Y Chromosome မရှပတာပ

ို့ ပမယို့ အထီ်းရယ
အမရယ ြွခြာ်းနင
ို ပသ်းဗပီ်း မ ြုံ်းပွာ်းပနနင
ို ပသ်းတာ ပြာထိုတပတွွေ့ ရှထာ်းပတာို့ လူသာ်းမ ြုံ်းစတ အတွက
စတသကသာစရာပပါပနာ
ို့ ။ အပရှ ွေ့ ဥပရာပက Mole Voles ဆိုတို့ ကကကမ ြုံ်းစတရယ ဂ ပနက Spiny Rat
လပြေါ်
ို ို့ တို့ ကကကမ ြုံ်းစတရယမှာ Y Chromosome ပရာ SRY gene ပရာ မရှပတာဘ
ို့ X တြိုတည်း ဒါမှမဟိုတ XX
ဆိုဗပီ်း အထီ်းန အမ
ို့ အသီ်းသီ်းရှပန ကတယ။

ဂ ပနက Spiny Rat ကို Biologist ပတွက စစပဆ်း ကညို့ပတာို့ အထီ်းပတွမှာ Y Chromosome ဆိုတာ
မရှပတာပ
ို့ ပမယို့ Y ပပေါ်မှာ ရှရမယို့ တြ ြုံွေ့ ဗီဇ(gene) ပတွက အခြာ်း Chromosome ပတွပပေါ်မှာ ပခပာင်းဗပီ်း
ဆကရှပနတာ ပတွရ
ွေ့ တယ။ မ ြုံ်းဗီဇတကီ်းတြိုလ်းို (Whole Genome Sequencing) လိုပ ကညို့ပတာလ
ို့ ည်း လငဗီဇ
(Sex gene) လပြေါ်
ို ို့ ရမယို့ SOX9 gene ဟာ တခြာ်း ြရို မိုဇိုမ်း အမှတ (၃) ပပေါ်မှာ ပခပာင်းလတညရှပနတာ
ပတွွေ့ရတယ။ တကယတမ်း ဒီ SOX9 ဗီဇက SRY ပါမှ အလိုပလိုပပပမယို့ ဒီမှာပတာို့ သူဘာသာ
ို့
အလိုပလိုပနင
ို စွမ်းရှတာကလ
ို ည်း ပတွွေ့ ရှြို့ ကတယ။

ဆိုပတာို့ Y Chromosome ပပ ာကသွာ်းရင ဘာပတွခြစလာနင

ို လ?

တြ ြုံွေ့ ပိုတသငပတွန ပပမပတွမှာ အထီ်းမရှဘ အမြ ည်းပ ြိုသိုတပ်းို (Sperm) မလိုအပဘ

မ ြုံ်းပအာငပစတို့ (Parthenogenesis) နည်းန ို့ ဥ ဥဗပီ်း အပကာငပပါက ကတယ။ လူမှာပရာ အထီ်းမရှဘ
မ ြုံ်းပွာ်းနင
ို လာ်း ဆိုပတာို့ နတ
ို ို့ ိုကသတတဝါအပနန ို့ မခြစနင
ို ပါဘူ်းတ။ို့ မ ြုံ်းပွာ်းြဆ
ို ို့ ို ြိုသိုတပို်းက ရမယို့ ဗီဇ (၃၀)
ပလာကက မရှမခြစကိုလိုအပတာပါ။ ဆိုပတာို့ အထီ်းပတွပပ ာကသွာ်းလက
ို ို့ ို မရပါဘူ်း။

အဒ
ို့ ပ
ီ တာို့ ပစာပစာကကကကပတွရ ို့ ဆငက
ို့ ခြစစဥတက
ို ို့ ို ကညို့ခြင်းအာ်းခြင ို့ တခြာ်းနည်းန ို့ အြိုအမ
ြွခြာ်းတညရှမယလို ို့ ြနမှို့ န်း ကပါတယ။အြိုအမ ြွတို့ မ ြုံ်းဗီဇပတွ တနည်းနည်းန ို့
ဆငက
ို့ ပပေါ်ထက
ွ လာဦ်းမယပပါ။ို့
 125

အလ
ို့ ိုပပေါ်ထက
ွ လာခပနရငလည်း ဆငက
ို့ ပပေါ်ထက
ွ မယို့ နည်းစနစက တြိုတည်းမက ရှပနခပနရင
အထကက ကကကပတွလို ဥပရာပက mole voles န ို့ ဂ ပနက spiny rat လို မ ြုံ်းစတပတွ
ကွထွကလာနင
ို ခပနပါတယ။ လူသာ်းမ ြုံ်းစတကွပတွ ပပေါ်လာနင
ို တာမ ြုံ်းပပါ။ို့

ဆိုပတာို့ ပနာင နှစပပါင်း (၁၁) သန်း ကာလို ြင

ို့ ဗ ာ်းတို က
ို့ ပနာတို ကမဘ
ို့ ာပပေါ် ခပနလာ ကညလ
ို့ ရြ
ို ို့ ရ
ို့ င -

- Y Chromosome ပပ ာကကွယဗပီ်း ပယာက ာ်းပလ်း မရှပတာလ

ို့ ို ို့ ဟိုမိုပဆပီယ ဆိုတို့ လူသာ်း မ ြုံ်းစတ
မ ြုံ်းသိုဥ်းပပ ာကကွယသွာ်းမလာ်း?

- ဒါမှမဟိုတ Y Chromosome ကွယပပ ာကသွာ်းပပမယို့ ကကကပတွလို (ဥပရာပက mole voles န ို့ဂ ပနက spiny
rat လ)ို တနည်းနည်းန ို့ဆကရှငသနပအာင ပနဗပီ်း မ ြုံ်းစတအသစပတွကွထွကမလာ်း စတဝငစာ်းစရာပါပ။

ဘာပခြစခြစ အနစစသပဘာပါပပလပနာ။

#Ychromosome
#evolution
#voles
#spinyrat
126