Professional Documents
Culture Documents
+ VSV gaây beänh bò giaûm hoaëc maát tính gaây beänh khi ñöôïc baûo quaûn laâu
trong phoøng thí nghieäm maø khoâng caáy leân vaät chuû
+ Caùc theå ñoät bieán khoâng gaây beänh coù khaû naêng taêng tröôûng toát hôn vaø
ñöôïc choïn loïc qua caùc laàn caáy chuyeàn
+ Chuûng ñoät bieán nhöôïc ñoäc thöôøng ñöôïc duøng laøm vaécxin
Cô cheá phoøng veä khoâng chuyeân bieät
cuûa teá baøo chuû
- Caùc ñaëc ñieåm veà giaûi phaåu hoïc, vaät lyù, hoùa hoïc ôû vaät chuû khoûe maïnh ngaên
caûn söï taïo khuaån laïc vaø xaâm nhaäp cuûa kyù sinh gaây beänh
- Vieâm nhieãm vaø soát: nhaèm coâ laäp, phaù huûy kyù sinh gaây beänh hoaëc phaù huûy
moâ beänh nhieãm
+ Vieâm nhieãm: ñaùp öùng töï veä laøm taêng löu löôïng maùu, mang caùc theå thöïc
baøo ñeán vuøng bò nhieãm; hình thaønh khoái ñoâng fibrin ngaên chaën söï lan
nhieãm ñeán caùc boä phaän khaùc cuûa cô theå
+ Soát: do noäi ñoäc toá cuûa vi khuaån hoaëc do chaát gaây soát noäi sinh töø theå thöïc
baøo, coù taùc duïng taêng toác quaù trình thöïc baøo vaø ñaùp öùng cuûa khaùng theå
- Cô cheá phoøng veä chuyeân bieät: ñaùp öùng mieãn dòch
Mieãn dòch khoâng chuyeân bieät do thöïc baøo
- Thöïc baøo (phagocyte) laø teá baøo ñaàu tieân cuûa heä mieãn dòch tieáp xuùc vôùi VSV gaây
beänh hoaëc mieãn dòch nguyeân:
+ Nuoát, thuûy phaân VSV, mieãn dòch nguyeân
+ Trình dieän khaùng nguyeân leân TCR
- Mieãn dòch khoâng chuyeât bieät do thöïc baøo:
+ Thöïc baøo di chuyeån höôùng hoùa ñeán VSV gaây beänh nhôø taùc duïng cuûa esterase vaø
protein boå trôï
+ VSV ñöôïc nuoát vaøo beân trong thöïc baøo, dung hôïp vôùi lysosome cuûa thöïc baøo
thaønh phagolysosome
+ Thöïc baøo chuyeån töø hoâ haáp hieáu khí sang leân men baèng ñöôøng phaân laø haï pH,
taïo ñieàu kieän toái öu cho caùc thaønh phaàn cuûa lysosome nhö H2O2, lysozyme,
protease, phosphatase, nuclease, lipase laøm cheát vaø tieâu hoùa VSV
- Vai troø cuûa caùc thöïc baøo:
+ PMN: di ñoäng tích cöïc, chöùa nhieàu lysosome, soá löôïng trong maùu taêng maïnh khi
bò nhieãm taùc nhaân laï
+ Baïch caàu ñôn nhaân: tieàn thaân cuûa ñaïi thöïc baøo
+ Ñaïi thöïc baøo: teá baøo to, gaén vaøo beà maët moâ, thöïc hieän thöïc baøo vaø trình dieän
khaùng nguyeân trong mieãn dòch chuyeân bieät
Cô cheá tieâu dieät VSV gaây beänh cuûa thöïc baøo
- Thöïc baøo tieâu dieät VSV gaây beänh trong phagolysosome baèng caùc phaân töû
oxygen coù ñoäc tính:
+ Superoxide anion O2- ñöôïc taïo ra bôûi söï khöû O2 baèng NADPH oxidase
+ ÔÛ pH axít, O2- ñöôïc chuyeån thaønh H2O2 vaø oâxi ñôn ñieän töû 1O2 (singlet oâxi)
coù ñoäc tính cao
+ H2O vaø Cl-
ñöôïc xuùc taùc
bôûi myelo -
peroxidase
thaønh HOCl,
phaân töû naøy
phaûn öùng vôùi
H2O2 thaønh 1O2
+ Thöïc baøo ôû
moät soá ñoäng
vaät höõu nhuõ
coøn taïo thaønh
NO nhôø hoaït
tính cuûa nitric
oxide synthase
Cô cheá trung hoøa ñoäc tính thöïc baøo cuûa VSV
- Carotenoid trung hoøa ñoäc tính oâxi ôû Staphylococcus aureus
- Trung hoøa ñoäc tính oâxi bôûi thaønh phaàn phenolic glycolipid trong vaùch teá
baøo ôû Mycobacterium tuberculosis
- Taïo ñoäc toá protein leukocidin tieâu dieät thöïc baøo (Streptococcus pyrogenes,
Staphylococcus aureus)
- Ngaên caûn söï keát dính cuûa thöïc baøo leân beà maët teá baøo nhôø voû bao
(Streptococcus pneumoniae)
Cô sôû mieãn dòch hoïc
Ñaùp öùng mieãn dòch
- Ñaùp öùng mieãn dòch (immune response): ñaùp öùng thích nghi cuûa vaät chuû
nhaèm khaùng laïi vaø tieâu dieät vi sinh vaät gaây beänh:
+ Coù tính chuyeân bieät (specificity) ñoái vôùi moãi phaân töû ngoaïi lai rieâng
bieät (khaùng nguyeân) töø taùc nhaân gaây beänh
+ Coù khaû naêng nhôù (memory) phaân töû khaùng nguyeân: ñaùp öùng nhanh vaø
maïnh ñoái vôùi laàn tieáp xuùc tieáp theo vôùi khaùng nguyeân
+ Coù khaû naêng chiuï ñöïng (tolerance): khoâng phaûn öùng vôùi khaùng nguyeân
cuûa chính mình
- Hai daïng ñaùp öùng mieãn dòch:
+ Mieãn dòch teá baøo (cellular immunity): nhaèm vaøo kyù sinh gaây beänh vaø
khaùng nguyeân cuûa chuùng hieän dieän beân treân hoaëc beân trong teá baøo chuû
+ Mieãn dòch dòch theå (humoral immunity): ñaùp öùng mieãn dòch qua trung
gian khaùng theå, nhaèm vaøo caùc kyù sinh gaây beänh vaø caùc khaùng nguyeân
naèm ngoaøi teá baøo chuû
Cô quan thuoäc heä thoáng mieãn dòch
- Maùu: hoàng caàu (erythrocyte), baïch caàu (monocyte), tieåu caàu (platelets)
- Baïch caàu:
+ Baïch caàu ñôn nhaân (monocyte), ñaïi thöïc baøo (macrophage) vaø baïch
caàu ña nhaân (polymorphonuclear, PMN) coù vai troø thöïc baøo
+ Baïch huyeát baøo (lympho baøo, lymphocyte) tham gia taïo khaùng theå vaø
mieãn dòch teá baøo
- Lymph: dòch lympho, laø maùu ñaõ loaïi boû hoàng caàu
- Plasma: huyeát töông, laø maùu ñaõ loaïi boû caùc teá baøo maùu
- Serum: huyeát thanh, laø dòch coøn laïi sau khi fibrinogen cuûa huyeát töông bò
keát ñoâng
- Caùc baïch huyeát baøo ra khoûi maïch maùu ngoaïi vi taïi caùc moâ, ñi vaøo caùc
mao maïch lympho, caùc haïch baïch huyeát (lymph node) cuûa heä baïch huyeát
(lymphatic system), taïi ñaây vi sinh vaät vaø khaùng nguyeân ñöôïc loïc
- Haïch baïch huyeát vaø laùch (spleen) laø hai nôi quan troïng nhaát trong ñaùp
öùng mieãn dòch
Teá baøo thuoäc heä thoáng mieãn dòch
- Moïi teá baøo tham gia heä mieãn dòch ñeàu coù nguoàn goác töø teá baøo goác (teá baøo
maàm, stem cell) trong tuûy xöông
- Teá baøo maàm phaân hoùa thaønh caùc teá baøo maùu döôùi taùc duïng cuûa caùc baøo toá
(cytokine) theo hai höôùng:
+ Tieàn baøo tuûy (myeloid precursor): tieáp tuïc phaân hoùa thaønh baïch caàu
ñôn nhaân (tröôûng thaønh thaønh ñaïi thöïc baøo), döôõng baøo (mast cell), baïch
caàu ña nhaân (PMN) vaø tieåu caàu (platelet)
+ Tieàn baøo lympho (lymphoid precursor): tröôûng thaønh trong tuûy xöông
thaønh lympho baøo B hoaëc trong tuyeán öùc thaønh lympho baøo T
- Caùc baïch caàu, lympho baøo (baïch huyeát baøo) tham gia vaøo ñaùp öùng mieãn
dòch
Söï phaân hoùa vaø vai troø cuûa baïch huyeát baøo B
- Baïch huyeát baøo B:
+ Goàm töông baøo (plasma cell) vaø teá baøo nhôù (memory cell)
+ Töông taùc vôùi khaùng nguyeân, saûn xuaát khaùng theå vaø söï nhôù mieãn dòch
+ Coù söï hieän dieän cuûa
khaùng theå (do teá baøo saûn
xuaát) treân beà maët teá baøo,
goïi laø thuï theå khaùng
nguyeân (immunoglobulin
antigen receptor)
+ Nhaän dieän khaùng nguyeân
ôû caáu hình töï nhieân treân beà
maët teá baøo vi sinh vaät gaây
beänh
- Töông baøo saûn xuaát khaùng
theå, nhöng chæ toàn taïi vaøi
ngaøy
- Teá baøo nhôù toàn taïi vaøi
naêm, khi ñöôïc tieáp xuùc trôû
laïi vôùi khaùng nguyeân, phaân
chia nhanh choùng thaønh
nhieàu teá baøo nhôù vaø nhieàu
töông baøo
Caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng mieãn dòch treân
beà maët baïch huyeát baøo T
- Thuï theå TCR: nhaän dieän vaø gaén khaùng nguyeân (ñöôïc trình dieän)
- Protein CD4 vaø CD8 giuùp nhaän dieän MHC
Söï phaân hoùa vaø vai troø
cuûa baïch huyeát baøo T
- Baïch huyeát baøo T phaân hoùa
trong tuyeán öùc thaønh: Teá baøo
CD4 vaø Teá baøo CD8
- Teá baøo CD4: chöùa CD4 vaø TCR
goàm hai loaïi:
+ Vieâm baøo TH1 (T
inflammatory cell) hoaït hoùa
thöïc baøo
+ Trôï baøo TH2 (T helper 2 cell)
kích thích baïch huyeát baøo B baøo
taïo khaùng theå soá löôïng lôùn
- Teá baøo CD8: chöùa CD8 vaø TCR,
goàm 1 loaïi:
+ Ñoäc baøo Tc (T cytotoxic cell)
tieâu dieät tröïc tieáp vaø chuyeân
bieät caùc teá baøo ñích mang khaùng
nguyeân
Mieãn dòch nguyeân vaø khaùng nguyeân
- Mieãn dòch nguyeân (immunogen): phaân töû coù kích thöôùc ñuû lôùn, ñuû phöùc taïp
coù theå gaây ra moät ñaùp öùng mieãn dòch ôû ñoäng vaät (protein, lipoprotein,
polysaccharide, nucleic acid)
- Khaùng nguyeân (antigen): phaân töû coù theå töông taùc vôùi caùc thaønh phaàn cuûa
heä thoáng mieãn dòch nhö:
+ Khaùng theå
+ Thuï theå chuyeân bieät khaùng nguyeân (antigen-specific receptor) hay thuï
theå teá baøo T (T cell receptor, TCR) treân beà maët teá baøo T
+ Protein töông hôïp moâ MHC
- Phaàn lôùn khaùng nguyeân laø mieãn dòch nguyeân (immunogen), tröø moät soá
chaát coù phaân töû löôïng nhoû coù theå gaén vôùi khaùng theå chuyeân bieät nhöng
khoâng gaây ñaùp öùng mieãn dòch
- Yeáu toá xaùc ñònh khaùng nguyeân (antigenic determinant, epitope): phaân
ñoïan 4 - 6 amino acid treân protein, chaát coù phaân töû löôïng nhoû treân
immunogen tham gia töông taùc tröïc tieáp vôùi khaùng theå, TCR, MHC
- Epitope laäp theå (conformational determinant, epitope): epitope coù theå
ñöôïc hình thaønh töø amino acid ôû caùch xa nhau treân caáu truùc baäc 1 nhöng
naèm gaàn nhau trong caáu hình töï nhieân cuûa protein
- Moät immunogen coù theå chöùa nhieàu epitope khaùc nhau
- Phaàn töông taùc vôùi epitope treân khaùng theå ñöôïc goïi laø paratope
Khaùng nguyeân – Epitope - Khaùng theå
Caùc phaân töû cuûa heä thoáng mieãn dòch
nhaän dieän vaø gaén khaùng nguyeân
- Khaùng theå:
+ Nhaän dieän khaùng nguyeân gaây ñaùp öùng mieãn dòch chính noù (ñoàng khaùng
nguyeân, homologous antigen) vaø moät vaøi khaùng nguyeân khaùc (dò khaùng
nguyeân, heterologuos antigen)
+ Töông taùc giöõa khaùng theå vôùi di khaùng nguyeân goïi laø phaûn öùng cheùo
(cross reaction)
- TCR chæ nhaän dieän epitope cuûa mieãn dòch nguyeân ñaõ bò phaân huûy vaø ñöôïc
trình dieän treân teá baøo APC (antigen-presenting cell) hoaëc teá baøo muïc tieâu
(TCR chæ nhaän dieän epitope coù caáu truùc baäc I, khoâng nhaän dieän epitope
laäp theå)
- MHC (protein töông hôïp moâ) vöøa nhaän dieän epitope vöøa nhaän dieän TCR
Caùc phaân töû töông taùc vôùi khaùng nguyeân
Khaùng theå
- Khaùng theå (antibody, immunoglobulin Ig): IgM, IgG, IgA, IgD vaø IgE
- IgM: chieám 10% Ig, daïng phöùc hôïp 5 phaân töû khaùng theå coù 10 vò trí gaén
khaùng nguyeân, ñöôïc taïo ra tröôùc tieân khi coù moät ñaùp öùng vôùi moät khaùng
nguyeân
- IgG chieám 80% Ig, 4 phaân nhoùm IgG1, IgG2, IgG3 vaø IgG4
- IgA: khaùng theå hieän dieän trong caùc dòch hoaëc chaát tieát
- IgE: khôûi söï caùc phaûn öùng dò öùng
- IgD: chöùc naêng chöa roõ, hieän dieän treân beà maët teá baøo B, cuøng phoái hôïp
vôùi IgM ñeå gaén khaùng nguyeân vaøo teá baøo B
Caáu truùc khaùng theå IgG
- Caáu truùc: hai chuoãi nheï (light chain) vaø hai chuoãi naëng (heavy chain)
- Sôïi nheï coù 2 vaø sôïi naëng coù 4 caàu noái disulfide beân trong phaân töû taïo
caáu truùc baäc 3
- Thuûy phaân baèng papain
taïo 2 ñoaïn Fab vaø 1
ñoaïn Fc
+ Ñoaïn Fab chöùa vuøng
bieán ñoåi vaø moät phaàn
cuûa vuøng oån ñònh,
khoâng coù tính mieãn
dòch nguyeân
+ Ñoaïn Fc chöùa phaàn
coøn laïi cuûa vuøng oån
ñònh, coù tính mieãn dòch
nguyeân
Caáu truùc khaùng
theå IgG
Ñaàu N chuoãi nheï vaø
chuoãi naëng chöùa 3
vuøng thay ñoåi
(variable region,
complementarity
determining region,
CDR) laø nôi gaén
chuyeân bieät epitope
cuûa khaùng nguyeân
Thuï theå teá baøo T (TCR)
- Teá baøo T khoâng saûn xuaát khaùng theå nhöng coù theå nhaän dieän chuyeân
bieät khaùng nguyeân thoâng qua TCR treân beà maët teá baøo
- Caáu truùc cuûa TCR:
+ Peptide (40kDa) vaø (43kDa), moãi sôïi gaén vaøo maøng, coù vuøng thay
ñoåi ôû ñaàu N vaø vuøng oån ñònh ôû ñaàu C
+ Moãi sôiï coù hai caàu disulfide taïo caáu truùc baäc ba
+ Caáu truùc töông ñoàng vôùi khaùng theå nhöng chæ nhaän dieän ñöôïc khaùng
nguyeân ñaõ ñöôïc trình dieän bôûi protein töông hôïp moâ
Tính ña daïng cuûa khaùng theå, TCR
- Thuyeát gen phaân ñoaïn (genes in pieces):
+ Moãi polypeptide cuûa khaùng theå, TCR ñöôïc maõ hoùa bôûi vaøi gen, hình
thaønh moät toå hôïp khoaûng 400 gen
+ Trong quaù trình phaùt trieån cuûa teá baøo B, T, coù söï saép xeáp laïi (taùi toå hôïp,
loaïi boû caùc intron) caùc gen naøy thaønh moät gen hoaït ñoäng
+ Coù theå taïo ra soá löôïng voâ haïn gen hoaït ñoäng töø 400 gen ban ñaàu
Choïn loïc doøng
- Thuyeát choïn loïc doøng (clonal
selection theory):
+ Moãi teá baøo B hoaëc T chæ mang
moät loaïi thuï theå chuyeân bieät vôùi
moät khaùng nguyeân nhaát ñònh
treân beà maët
+ Khi ñöôïc hoaït hoùa do söï gaén
khaùng nguyeân vaøo thuï theå, teá
baøo B vaø T phaân chia vaø gia taêng
nhanh thaønh doøng
+ Caùc doøng teá baøo B vaø T ñöôïc
hoaït hoùa bôûi khaùng nguyeân cuûa
chính teá baøo seõ bò baát hoaït hoaëc
ñaøo thaûi bôûi cô cheá chòu mieãn
dòch (vai troø cuûa protein töông
hôïp moâ)
Protein töông hôïp moâ MHC
- Protein töông hôïp moâ (major histocompatibility protein): MHC
+ Hoï protein hieän dieän treân caùc teá baøo bình thöôøng cuûa vaät chuû
+ Ñöôïc maõ hoùa bôûi moät vuøng gen phöùc hôïp töông hôïp moâ chính (major
histocompatibility complex, mhc)
+ ÔÛû ngöôøi MHC coøn ñöôïc goïi laø khaùng nguyeân baïch caàu ngöôøi HLA
(human leucocyte antigen)
- Coù vaøi traêm gen mhc khaùc nhau ôû ngöôøi, MHC ôû caùc caù theå khaùc nhau coù
theå khaùc nhau
- Chöùc naêng MHC:
+ Gaén vôùi TCR ñeå nhaän dieän teá baøo cuûa cô theå
+ Gaén vôùi khaùng nguyeân ñeå trình dieän khaùng nguyeân cho teá baøo T
MHC I vaø MHC II
- MHC nhoùm I:
+ Hieän dieän treân taát caû teá baøo coù nhaân trong ñoäng vaät
+ Goàm hai sôïi polypeptide laø (42kDa) vaø 2m (12kDa, 2 microglobulin) noái
vôùi nhau baèng lieân keát khoâng coäng hoùa trò
- MHC nhoùm II:
+ Hieän dieän treân beà maët teá baøo B, treân ñaïi thöïc baøo vaø caùc teá baøo trình dieän
khaùng nguyeân APC (antigen-presenting cell)
+ Goàm hai sôïi
(33kDa) vaø
(28kDa) noái vôùi
nhau baèng lieân keát
khoâng coäng hoùa trò
Cô cheá trình dieän cuûa
MHC I
- Trong teá baøo chuû (khoâng laø teá baøo
maùu) bò nhieãm kyù sinh gaây beänh,
VSV bò thuûy phaân thaønh khaùng
nguyeân
- Khaùng nguyeân (khoaûng 10 amino
acid) gaén vôùi MHC I taïi löôùi noäi
chaát (endoplasmic reticulum) vaø
ñöôïc chuyeån leân beà maët teá baøo
- Khaùng nguyeân gaén vôùi teá baøo TC
thoâng qua TCR, caûm öùng TC taïo
ñoäc toá perforin tieâu dieät teá baøo
nhieãm
Cô cheá trình dieän cuûa
MHC II
- Lieân quan ñeán caùc teá baøo trình
dieän khaùng nguyeân APC
- MHC II ñöôïc taïo trong löôùi noäi
chaát vaø bò khoùa bôûi protein Ii vaø
vaøo lysosome
- APC nuoát caùc mieãn dòch nguyeân,
hình thaønh phagolysosome, thuûy
phaân mieãn dòch nguyeân thaønh
khaùng nguyeân khoaûng 11 – 15
amino acid, ñoàng thôøi thuûy phaân
protein Ii trong MHC II
- Khaùng nguyeân ñöôïc gaén vaøo
MHC vaø ñöôïc chuyeån leân beà maët
teá baøo ñeå gaén vaøo teá baøo TH
thoâng qua TCR
- TH2 seõ ñöôïc hoaït hoùa, toång hôïp vaø
tieát ra baøo toá kích thích teá baøo B
taêng cöôøng saûn xuaát khaùng theå
Tính chòu mieãn dòch
- Tính chòu mieãn dòch (immune tolerance) ôû teá baøo T: cô cheá ñaøo thaûi doøng
(clonal deletion) dieãn ra ôû tuyeán öùc
+ Choïn loïc döông (positive selection): TCR cuûa caùc teá baøo T töông taùc vôùi
MHC ôû tuyeán öùc; teá baøo naøo khoâng gaén ñöôïc vôùi MHC thì bò ñaøo thaûi, teá
baøo gaén ñöôïc thì taêng tröôûng
+ Choïn loïc aâm (negative selection): caùc teá baøo T ñaõ choïn loïc döông töông
taùc vôùi MHC trình dieän khaùng nguyeân cuûa teá baøo tuyeán öùc, teá baøo naøo gaén
ñöôïc seõ ñöôïc giöõ laïi tuyeán öùc vaø bò cheát; teá baøo khoâng gaén seõ ra khoûi tuyeán
öùc
+ Keát quaû cuûa 2 choïn loïc: teá baøo T coù theå nhaän dieän khaùng nguyeân cuûa
chính kyù chuû seõ bò ñaøo thaûi
- Quaù trình hình thaønh tính chòu mieãn dòch cuõng xaûy ra vôùi teá baøo B
Baøo toá
- Baøo toá (cytokine, lymphokine): caùc protein do baïch huyeát baøo tieát ra ñeå
giao tieáp vaø ñieàu hoøa hoaït ñoäng cuûa caùc teá baøo cuûa heä thoáng mieãn dòch
- Baøo toá tieát ra bôûi moät teá baøo seõ ñöôïc gaén leân thuï theå cuûa moät teá baøo
khaùc hay gaén leân thuï theå cuûa chính noù
- Söï gaén cuûa baøo toá leân thuï theå seõ ñieàu hoøa caùc hoaït ñoäng sinh toång hôïp vaø
phaân chia cuûa teá baøo, daãn ñeán söï phaân hoùa vaø söï gia taêng nhanh choùng
cuûa doøng baïch huyeát baøo
- Interleukine IL: IL1, IL2, IL4, IL5, IL6, IL8, IL10, IL12
- Caùc cytokine khaùc:
+ IFN-, IFN-: do baïch caàu tieát ra, öùc cheá söï nhaân baûn cuûa viruùt trong
taát caû teá baøo
+ TNF-, TNF-: do teá baøo T tieát ra, phaân huûy nhieàu loaïi teá baøo ung thö
- Chemokine: caùc baøo toá coù taùc duïng thu huùt thöïc baøo vaø teá baøo T ñeán choã
bò nhieãm bò thöông, gaây ñaùp öùng mieãn dòch vaø gaây vieâm
Interleukine
- Interleukine IL: IL1, IL2,
IL4, IL5, IL6, IL8, IL10,
IL12
+ IL1 do ñaïi thöïc baøo ñöôïc
hoaït hoùa tieát ra, gaén vaø
hoaït hoùa teá baøo TH
+ TH hoaït hoùa saûn xuaát vaø
tieát IL2, IL4
+ IL2 gaén leân chính teá baøo
TH kích thích teá baøo TH
naøy phaân chía nhanh, hình
thaønh doøng
+ IL4 gaén leân teá baøo B
kích thích teá baøo B phaân
hoùa thaønh töông baøo ñeå
saûn xuaát khaùng theå
Mieãn dòch teá baøo
- Mieãn dòch teá baøo (cellular
immunity, cell-mediated
immunity)
- Thoâng qua hoaït ñoäng cuûa teá
baøo TC ñöôïc hoaït hoùa khi
ñöôïc trình dieän khaùng
nguyeân bôûi MHC I
- Thoâng qua teá baøo dieät töï
nhieân NK (Natural Killer
cell): tieâu dieät teá baøo laï
baèng perforin khi tieáp xuùc
maø khoâng caàn coù söï kích
thích bôûi moät khaùng
nguyeân chuyeân bieät
- Thoâng qua hoaït ñoäng cuûa teá
baøo TH ñöôïc hoaït hoùa khi
ñöôïc trình dieän khaùng
nguyeân bôûi MHC nhoùm II:
tieát ra lymphokine thu huùt
vaø hoaït hoùa ñaïi thöïc baøo;
kích thích teá baøo B taêng
cöôøng saûn xuaát khaùng theå
Caùc böôùc hình thaønh ñaùp öùng mieãn dòch
- Vaät chuû ñaùp öùng vôùi söï xaâm nhieãm cuûa VSV beänh baèng moät quaù trình
goàm 3 böôùc
- Böôùc 1: VSV gaây beänh bò thöïc baøo
- Böôùc 2: caùc thöïc baøo APC trình dieän epitope cho caùc teá baøo T
+ Teá baøo TH1 daãn duï vaø vaø hoaït hoùa caùc ñaïi thöïc baøo, baïch caàu trung
tính, gaây neân phaûn öùng vieâm, haïn cheá söï lan nhieãm cuûa vi sinh vaät gaây
beänh
+ Teá baøo TH2 hoaït hoùa teá baøo B kích thích söï saûn xuaát khaùng theå chuyeân
bieät cho epitope
- Böôùc 3: khaùng theå gaén leân khaùng nguyeân treân beà maët teá baøo laøm daáu ñeå
boå theå gaén vaøo laøm tan teá baøo
- Tröôøng hôïp viruùt coù chu kyø tieàm tan hoaëc vi khuaån kyù sinh ngay beân
trong teá baøo: + Epitope töø kyù sinh ñöôïc trình dieän treân teá baøo bò nhieãm
+ Teá baøo TC nhaän dieän vaø tieâu dieät tröïc tieáp teá baøo bò nhieãm baèng ñoäc toá
perforin
- Ñaùp öùng mieãn dòch chuyeân bieät khaùng nguyeân toàn taïi vaøi naêm vaø ñöôïc
ghi nhôù: khi tieáp xuùc khaùng nguyeân laàn hai, ñaùp öùng mieãn dòch seõ raát
nhanh vaø raát maïnh
Heä thoáng boå theå (complement system)
- Heä thoáng goàm moät chuoãi coù thöù töï 11 loaïi protein boå trôï (C1, C2, C3…,
C11) töông taùc moät caùch coù thöù töï vôùi teá baøo ñöôïc gaén khaùng theå gaây ra söï
tan maøng hoaëc roø ræ thaønh phaàn teá baøo
- Caùc protein boå trôï hieän dieän trong huyeát thanh vaø ñöôïc hoaït hoùa bôûi
töông taùc khaùng nguyeân-khaùng theå
- Phöông thöùc taùc ñoäng cuûa heä thoáng boå theå:
+ Laøm tan teá baøo vi khuaån, nhaát laø vi khuaån Gram aâm khi khaùng theå gaén
vôùi khaùng nguyeân treân beà maët teá baøo vi khuaån
+ Gieát cheát teá baøo vi khuaån maø khoâng laøm tan
+ Hoaït hoùa quaù trình thöïc baøo ñoái vôùi taùc nhaân gaây beänh coù caáu truùc beà
maët ngaên caûn söï thöïc baøo (opsonin hoùa, opsonization) nhôø aùi löïc cao cuûa
C3 vôùi ñaïi thöïc baøo vaø teá baøo B
Khaùng theå ña doøng vaø ñôn doøng
- Moät mieãn dòch nguyeân coù nhieàu epitope daãn ñeán söï choïn loïc hình thaønh nhieàu
doøng teá baøo B saûn xuaát khaùng theå khaùc nhau cuûa cuøng moät mieãn dòch nguyeân:
khaùng theå ña doøng (polyclonal antibody)
- Moät doøng teá baøo B rieâng bieät ñöôïc phaân laäp töø hoãn hôïp naøy seõ taïo khaùng theå ñoàng
nhaát veà tính chuyeân bieät, ñöôïc goïi laø khaùng theå ñôn doøng (monoclonal antibody)
- Kyõ thuaät taïo khaùng theå ñôn doøng:
+ Dung hôïp taïo teá baøo lai (hybridoma) giöõa teá baøo B ñaõ ñöôïc gaây mieãn dòch vôùi teá
baøo ung thö tuûy xöông
+ Choïn loïc hybridoma
+ Phaân laäp doøng töø hybridoma
+ Kieåm chöùng khaû naêng taïo khaùng theå cuûa doøng
- Khaùng theå ñôn doøng chæ phaûn öùng vôùi moät epitope, öùng duïng:
+ Phaân laäp teá baøo
+ Nghieân cöùu vò trí hoaït ñoäng cuûa enzyme
+ Ñònh danh vi khuaån ôû möùc döôùi loaøi
+ Ñaùnh daáu vaø chuyeån taûi thuoác ñeán teá baøo ung thö trong cô theå
+ Caùc phöông phaùp thöû nhanh protein, khaùng nguyeân muïc tieâu
ÖÙng duïng töông taùc khaùng nguyeân - khaùng theå
- Tính chuyeân bieät cao giöõa khaùng theå vôùi khaùng nguyeân ñöôïc öùng duïng trong
phaùt hieän caùc taùc nhaân gaây beänh hoaëc kieåu moâ
- Phaûn öùng trung hoøa khaùng nguyeân: söï gaén khaùng theå vaøo khaùng nguyeân (ñoäc
toá, enzyme, viruùt) seõ laøm maát hoaït tính sinh hoïc hoaëc hoùa hoïc cuûa khaùng
nguyeân
- Phaûn öùng keát tuûa khaùng nguyeân: khaùng nguyeân tan trong nöôùc gaén vaøo caùc vò
trí gaén khaùng nguyeân keùp treân khaùng theå taïo thaønh keát tuûa
- Phaûn öùng ngöng keát khaùng nguyeân: khaùng nguyeân laø caùc phaàn töû khoâng tan seõ
keát tuï lai thoâng qua lieân keát vôùi khaùng theå
Vi sinh y hoïc
Phaân laäp vaø ñònh danh VSV gaây beänh
töø beänh phaåm
- Thu maãu beänh phaåm caàn ñaûm baûo tính voâ truøng, maãu caàn ñöôïc phaân tích
ngay ñeå traùnh nhöõng bieán ñoåi veà hoùa hoïc, sinh hoïc trong thôøi gian baûo
quaûn maãu
- Phaân laäp:
+ Söû duïng moâi tröôøng choïn loïc vaø caùc ñieàu kieän taêng tröôûng haïn cheá: moâi
tröôøng choïn loïc laø moâi tröôøng chöùa caùc hôïp chaát öùc cheá vi sinh vaät taïp
nhieãm hoaëc khoâng mong muoán nhöng khoâng öùc cheá vi sinh vaät gaây beänh
nghi vaán
+ Moâi tröôøng phaân bieät: ñeå xaùc ñònh vi khuaån ñaõ phaân laäp döïa treân caùc
phaûn öùng cho keát quaû bieåu kieán
- Ñònh danh: söû duïng toå hôïp caùc moâi tröôøng phaân bieät vaø caùc thöû nghieäm
sinh hoùa
Thöû nghieäm hieäu löïc cuûa
khaùng sinh vaø
laäp khaùng sinh ñoà
- Phöông phaùp Kirby-Bauer: ñoä maãn caûm
(sensitivity) cuûa moät chuûng gaây beänh vôùi caùc
khaùng sinh thöôøng duøng ñöôïc xaùc ñònh baèng
caùc ñiaõ khaùng sinh
- Xaùc ñònh MIC (minimum inhibitory
concentration): noàng ñoä öùc cheá toái thieåu cuûa
moät khaùng sinh ñoái vôùi moät loaøi vi khuaån
ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch uû moät loaït caùc oáng
nghieäm chöùa noàng ñoä khaùng sinh khaùc nhau
vaø tìm noàng ñoä thaáp nhaát khoâng coù söï taêng
tröôûng cuûa vi khuaån
Chaån ñoaùn mieãn dòch
- Hai ñaëc tính cuûa xeùt nghieäm mieãn dòch:
+ Tính ñaëc hieäu (specificity): tính ñaëc hieäu cao haïn cheá keát quaû döông
tính giaû (false positive)
+ Ñoä nhaïy (sensitivity): ñoä nhaïy cao haïn cheá keát quaû aâm tính giaû (false
negative)
- Khaùng theå ña doøng: cho tín hieäu neàn vaø phaûn öùng döông tính giaû cao do
hieän töôïng phaûn öùng cheùo
- Khaùng theå ñôn doøng: laøm giaûm tín hieäu neàn naâng cao ñoä nhaïy; coù theå
ñöôïc duøng trong moät chöông trình saøng loïc treân moät nhoùm chuûng gaây
beänh coù cuøng epitope
- Chaån ñoaùn mieãn dòch coù theå thöïc hieän ngay treân huyeát thanh cuûa ngöôøi
xeùt nghieäm vôùi khaùng theå ñaëc hieäu cho chuûng gaây beänh, khoâng caàn nuoâi
caáy, phaân laäp VSV gaây beänh
Khaùng theå phaùt huyønh quang
- Khaùng theå coù theå döôïc ñaùnh daáu baèng huyønh quang vaø duøng ñeå phaùt hieän
khaùng nguyeân muïc tieâu hoaëc VSV gaây beänh baèng kính hieån vi huyønh
quang.
- Phöông phaùp nhuoäm tröïc tieáp: maãu ñöôïc nhuoäm vôùi khaùng theå chuyeân
bieät ñöôïc ñaùnh daáu huyønh quang
- Phöông phaùp nhuoän giaùn tieáp:
+ Maãu ñöôïc xöû lyù vôùi khaùng theå ñaëc hieäu vôùi khaùng nguyeân muïc tieâu
ñöôïc gaây mieãn dòch ôû thoû (khaùng theå sô caáp, primary antibody)
+ Khaùng theå sô caáp ñöôïc nhuoäm baèng khaùng IgG cuûa thoû ñöôïc gaây mieãn
dòch treân moät ñoäng vaät khaùc (khaùng theå thöù caáp, secondary antibody)
ñöôïc ñaùnh daáu huyønh quang
+ Öu ñieåm: laøm taêng ñoä nhaïy vaø moät khaùng theå thöù caáp ñöôïc duøng cho
nhieàu khaùng nguyeân muïc tieâu khaùng nhau
Xeùt nghieäm ELISA
- ELISA: haáp phuï mieãn dòch lieân keát enzyme (enzyme-linked
Immunosorbent assay)
+ Khaùng theå ñöôïc gaén coäng hoùa trò vôùi moät enzyme
+ Phaùt hieän söï lieân keát giöõa khaùng nguyeân vaø khaùng theå ñöôïc phaùt hieän
baèng hoaït tính enzyme (peroxidase, alkaline phosphatase vaø -
galactosidase) döïa treân moät phaûn öùng taïo maøu
+ ÖÙu ñieåm: ñoä nhaïy cao, deã töï ñoäng hoùa
+ ELISA tröïc tieáp: duøng ñeå phaùt hieän khaùng nguyeân trong maãu beänh
phaåm
+ ELISA giaùn tieáp: duøng ñeå phaùt hieän khaùng theå chuyeân bieät trong huyeát
thanh ngöôøi beänh
Xeùt nghieäm mieãn dòch phoùng xaï
- Söû duïng khaùng theå ñaùnh daáu baèng phoùng xaï 125I
- Duøng ñeå ño löôïng protein daïng veát (kích thích toá taêng tröôûng, hormone)
trong maùu
- Qui trình thöôøng goàm 2 böôùc:
+ Khaùng nguyeân ñöôïc coá ñònh trong caùc gieáng microplate ôû nhöõng löôïng
nhaát ñònh, khaùng theå ñaùnh daáu ñöôïc boå sung vaø löôïng phoùng xaï ñöôïc ghi;
laäp ñöôøng chuaån löôïng khaùng nguyeân theo löôïng phoùng xaï
+ Maãu chöùa khaùng nguyeân ñöôïc baát ñoäng leân gieáng vaø boå sung khaùng
theå; tính löôïng phoùng xaï, suy ra löôïng khaùng nguyeân
Xeùt nghieäm ngöng keát
- Khaùng nguyeân hoaëc khaùng theå leân moät haït nhöïa
- Neáu coù söï hieän dieän cuûa khaùng nguyeân thì phaûn öùng giöõa khaùng nguyeân
vaø khaùng theå seõ hình thaønh nhöõng ngöng keát
- Öu ñieåm: nhanh, reõ tieàn, thích hôïp cho caùc chöông trình saøng loïc dieän
roäng, khoâng caàn thieát bò ñaéc tieàn
Xeùt nghieäm immunoblot (immuno-
hybridization)
- Döïa treân phaûn öùng lai maøng giöõa khaùng nguyeân vaø khaùng theå
- Protein trong maãu ñöôïc phaân ñoaïn baèng ñieän di treân gel polyacrylamid
- Caùc vaïch protein ñöôïc chuyeån thaåm (blot) leân maøng nitrocellulose (maøng
lai)
- Thöïc hieän lai khaùng nguyeân muïc tieâu baèng khaùng theå chuyeân bieät ñöôïc
ñaùnh daáu baèng ñoàng vò phoùng xaï hoaëc phaùt huyønh quang
- Vaïch lai ñöôïc phaùt hieän baèng aûnh treân phim hoaëc baèng veät maøu treân
maøng lai
- Öu ñieåm: ñoä nhaïy vaø tính chuyeân bieät raát cao, nhöng coù nhöôïc ñieåm laø
qui trình phöùc taïp vaø maát thôøi gian
- Thöôøng ñöôïc söû duïng cho caùc xeùt nghieäm khaúng ñònh, khoâng duøng cho
muïc ñích taàm soaùt hoaëc saøng loïc dieän roäng
Xeùt nghieäm döïa treân nucleic acid
- Lai in situ (in situ hybridization):
+ Söû duïng maãu doø nucleic acid (nucleic acid probe) coù trình töï chuyeân
bieät, ñöôïc ñaùnh daáu baèng phoùng xaï hoaëc baèng chaát phaùt quang
+ Chuyeån caùc khuaån laïc leân maøng lai hoaëc chuyeån maãu leân lam kính
+ Xöû lyù maãu, bieán tính DNA
+ Thöïc hieän lai vôùi maãu doø vaø phaùt hieän veät lai
+ Öu ñieåm: ñoä nhaïy vaø tính chuyeân bieät raát cao
- Vaân tay DNA (DNA fingerprinting):
+ Haàu heát vi khuaån ñeàu chöùa plasmid nhöng coù chuûng loaïi vaø soá löôïng
khaùc nhau
+ Söï ña hình naøy ñöôïc phaân tích baèng ñieän di treân gel agarose
+ Kieåu vaïch taïo thaønh ñöôïc duøng trong chaån ñoaùn vaø xaùc ñònh moái quan
heä giöõa caùc chuûng nghi beänh ñöôïc phaân laäp
+ Ñònh danh ñeán möùc döôùi loaøi
- Phaûn öùng PCR (polymerase chain reaction):
+ Döïa treân khaû naêng nhaân baûn sao cuûa moät trình töï gen muïc tieâu ô VSV
gaây beänh cuûa phaûn öùng PCR baèng caëp moài chuyeân bieät
+ Ñöôïc öùng duïng nhieàu trong phaùt hieän VSV gaây beänh, ñaëc bieät laø viruùt
Dòch teã hoïc vaø vi sinh vaät hoïc
coäng ñoàng
Beänh do vi sinh vaät