sábado, 16 de enero de 2021

APUNTES GALEGO - TEMAS 4 E 5

LÉXICO
Becho: un pequeno animal (bicho)

Tortas: que non están dereitas

Cortes: lugar onde se garda o gando

Solemne: acto importante no que hai determinadas normas

Estudio: o lugar, a sala de traballo

Estudo: a acción de estudar

Recuncho: un lugar afastado dentro dunha sala (esquina, rincón)

Arranxar: amañar

Herdeiro: o que recibe bens dos seus ancestros

Espelido: persoa de intelixencia aguda, aproveita a súa intelixencia para ser

astuto, a veces, a costa dos demais.

A procura de algo: en busca de, a costa de algo.

Lei de Costas: regula que podemos construír e que non

Asinar: poñer a sinatura (firmar)

Asignar: distribuír

Empurrón: empuxón

Chanza: broma

Deteriorización ou deterioro: cando algo perde a súa calidade, vai

estragándose co tempo

Até: ata (“hasta” en español)

Quenquera: calquera

Viúva: muller á que lle morreu o marido

Benevolente: persoa con bo criterio, con bondade

1
 sábado, 16 de enero de 2021
NOTAS:

- A alma
- dEbuxar
- Cheminea
- Comigo

OS PERSONAXES
- Son os entes de ficción que viven os acontecemientos narrados e fan que
a historia progrese.

- Poden ser unha persoa, un animal, un obxecto, unha cidade, etc.

TIPOS DE PERSONAXES SEGUNDO A IMPORTANCIA NA ACCIÓN:

PRINCIPAIS

- Protagonista: da orixe ao conflicto e intenta acabar un objetivo ao longo

do relato.

- Antagonista: opone ao protagonista e intenta impedir que este acabe o

desenlace desexado.

- Adxuvante: axuda ao protagonista a lograr os seus fins.

SECUNDARIOS - SEGUNDO A SÚA NATUREZA

- Ficticios: non existiron na vida real.

- Históricos: si existiron.
- Simbólicos ou alegóricos: representan un valor ou calidade (a Morte, a
Xustiza, a Primavera, etc.)

- Autobiográficos: o protagonista é o narrador do relato.

SEGUNDO A PROFUNDIDADE PSICOLÓXICA

- Planos ou tipos:

2
 sábado, 16 de enero de 2021
- Pouco elaborados
- Compórtanse sempre da mesma maneira
- Non evolucionan, amosan un único aspecto de si mesmos
- As súas actuacións son sempre previsibles
- Personaxes ESTÁTICOS

- Redondos ou caracteres:
- Teñen profundidade psicolóxica
- Amosan distintas caras
- Evolucionan en función das súas experiencias vitais
- Personaxes DINÁMICOS

CARACTERIZACIÓN DOS PERSONAXES

- A descrición:
- Presentación directa dos seus trazos físicos e de carácter.
- As accións e as palabras do propio personaxe:
- Accións: dan conta de como é e de como se transforma
- Palabras: amosan as súas ideas, sentimentos, etc. e permiten coñecelo
desde unha perspectiva cultural, social, etc.

- Os comentarios:
- Do narrador ou doutros personaxes que opinan sobre el.

USO DE B E V
- ADVERBIO
- BENEVOLENTE
- ABELÁ
- AUTOMÓBIL

3
 sábado, 16 de enero de 2021
- ESTEVO
- OBVIO
- ABSORBER
- BALEIRO
- PAVILLÓN
- MARABILLA
- BISÍLABO
- BENVIDA
- AVÓ
- SARABIA
- CHUVASCO
- OBSERVAR
- OBXECTIVO
- VODA
- VOITRE
- INVISIBLE
- BOTA (O aberta): BOTAR (bota moi ben a pelota) / calzado / recipiente
- BOTA (O pechada): BOTAR (bótao fora)
- VOTA (O aberta): votar (vota a ese partido)
- BAGO: uva, cada unha das pezas dun acio (racimo)
- VAGO: lacazán
(BAGAZO: a pel que queda cando se pisa para preparala)

- BALOR: capa de fungos que medra sobre os alimentos cando empezan a

descompoñerse

- VALOR: ser atrevido, a capacidade de enfrentarse a retos

- CABO: (todos os significados que coñecemos)
- CAVO: acción de cavar

4
 sábado, 16 de enero de 2021
- REBELAR: ten que ver con “batalla”
- REVELAR: ten que ver con “ver” - unha foto, volver a vela
- RABO: o do animal, do pemento, etc.
- RAVO: raba en español - hortaliza
- BOBINA: de fío
- BOVINA: carne de bovina, de vaca

CLASES DE ORACIÓNS SEGUNDO O SEU SIGNIFICADO

- ENUNCIATIVAS: afirman oy negan algo.
- INTERROGATIVAS: formulan unha pregunta. - (tipos libreta)
- EXCLAMATIVAS: expresan de maneira subxectiva un sentimento ou estado
de ánimo do emisor.

- IMPERATIVAS: expresan unha orde, mandato ou prohibición.

- DESIDERATIVAS: expresan un desexo.
- DUBITATIVAS: expresan dúbida.

CLASES DE ORACIÓNS SEGUNDO O TIPO DE PREDICADO

- ACTIVAS: verbo en voz activa que expresa unha acción realizada polo
suxeito.

- PASIVAS: verbo en voz pasiva, o cal expresa unha acción que é recibida
ou sufrida polo suxeito. SER + PARTICIPIO

VALORES DE SE
1. COMPLEMENTO DIRECTO

El peitéase - El (suxeito) se (CD)

Sobre sí mesmo.

2. CONSTITUÍNTE DE VERBO PRONOMINAL

Acordar (un trato) / AcordarSE (de algo)

5
 sábado, 16 de enero de 2021
Sen o pronome, o verbo cambia de significado.

3. MARCADOR DE IMPERSONALIDADE

- Non hai suxeito

FalouSE deses temas - Quen falou?

4. ÍNDICE DE PASIVA REFLEXA

VéndenSE patacas

Patacas (suxeito)

Non hai axente, non sei quen vende, pero sí hai suxeito.

5. COMPLEMENTO INDIRECTO

- Acción recíproca
Eles escríbenSE cartas (se - CI) (cartas - CD)

“SE” CONXUNCIÓN
1. CONXUNCIÓN COMPLETIVA

Pregúntalle SE vai vir

2. CONXUNCIÓN CONDICIONAL

SE o queres ven (condición)

COMO SABER SE É PRONOME?

FalouSE

Non SE falou

O pronome átono pode ir antes e despois do verbo.

SITUACIÓN COMUNICATIVA
- FACTORES QUE CAMBIAN A SITUACIÓN
- INTENCIÓN
- Informar, expresar unha opinión, dar unha orde, convencer…

6
 sábado, 16 de enero de 2021
- TEMA
- Divulgativo, informativo, técnico, lúdico, etc.
- DESTINATARIO
- Coñecido ou descoñecido, relación de familiaridade ou
distanciamento, etc.

- CONTEXTO
- Formal, informal
- CANLE
- Radio, teléfono (conversa telefónica, correo electrónico, carta, etc.)
- DETERMINA O REXISTRO

As VARIEDADES DIAFÁSICAS son as modalidades lingüísticas asociadas a

cada situación comunicativa.

REXISTROS

- FORMAL
- Corrección lingüística
- Pronunciación coidada
- Riqueza léxica
- INFORMAL
- Sinxeleza e simplicidade
- Frases breves e sinxelas, moitas veces incabadas.
- Uso frecuente de frases feitas, retrousos…
- Léxico restrinxido: palabras comodín, onomatopeas, etc.
- Expresividade moi marcada: interrogacións, exclamacións, vocativos,
diminutivos afectivos, etc.

7
 sábado, 16 de enero de 2021
VARIEDADE ESTÁNDAR

- Representa o modelo de lingua común.

- Corresponde ao nivel medio e ao rexistro formal.
- Normativización ou estandarización.
- Codificación de normas que definen os osos correctos de ortografía,
gramática e vocabulario.

CRITERIOS PARA A ESTANDARIZACIÓN

- Maior extensión xeográfica ou demográfica

- Maior presenza na tradición literaria.
- Coincidencia con outras linguas románicas, especialmente o portugués,
tendo en conta a orixe común de ambas.

AS VANGARDAS
Primeiras décadas do século XX - movementos artísticos que pretenden
unha renovación total da arte.

- Actitude antiromántica e antisentimental.

- Defensa da total liberdade creativa e reivindicación da súa
independencia e orixinalidade.

- Defensa da arte pola arte: renuncia a calquera finalidade exterior ao

propio discurso artístico, procura da arte pura.

- Renovación da linguaxe literaria.

Futurismo, cubismo, dadaísmo, surrealismo, etc.

Difunden as súas propostas renovadoras a través de manifestos.

XERACIÓN DO 25

Xeración do 25, do 22 ou Xeración das Vangardas.

8
 sábado, 16 de enero de 2021

Estreitas relacións cos compoñentes das Irmandades da Fala e da xeración

Nós.

Participaron na creación do Seminario de Estudos Galegos e na formación

do Partido Galeguista.

Empregaron como medios de expresión os órganos periodísticos do

momento e publicaron revistas literarias de creación propia. Nelas difunden
os seus versos e dan a coñecer entre nós aos principais representantes da
vangarda española e mundial: Lorca, Picasso, Dalí, Borges, André Breton…

POESÍA DA VANGARDA EN GALICIA

A) Sen romper coa tradición literaria autóctona renova a poesía galega

mediante a asunción de certos presupostos vangardisas.

NEOTROBADORISMO E HILOZOÍSMO

B) A que rompe coa tradición e segue o camiño marcado polas literaturas

vangardistas europeas.

CREACIONISMO

HILOZOÍSMO
- Personificación da natureza - NON hai persoas
- Extrae elementos do impresionismo - prevangardista
- Métrica e rima popular
- Describe a paisaxe - paisaxísticos
- Atractivo, fermoso
- Elementos visuais e auditivos, con predominio das cores fortes e vivas -
descríbese de tal modo que fai que o vexamos e o oiamos.

- Amado Carballo
- Blanco Amor, Eugenio Montes, Manuel Luís Acuña…

9
 sábado, 16 de enero de 2021

NEOTROBADORISMO
- Elementos da lírica medieval
- Tema amoroso
- Ambientación espacial
- Paralelismo
- Refrán
- Combinación dos temas e técnicas dos cancioneiros medievais con
atrevidas imaxes vangardistas.

- Recuperación da tradición literarias galega emprendida polo

pensamento galeguista daquel tempo - a literatura medieval demostraba
a continuidade da literatura galega.

- Fermín Bouza Brey

- Álvaro Cunqueiro
- Xosé María Álvarez Blázquez

CREACIONISMO
- MANUEL ANTONIO
- Futurismo e cubismo
- Ruptura coa tradición literaria galega - continuación das obra dos
poetas do Rexurdimento (Rosalía, Pondal e Curros).

- Renovación temática e formal.

AUTORES CONCRETOS - LIBRO PÁXINA 99 (inclúe a prosa da vangarda con

Rafael Dieste)

10
 sábado, 16 de enero de 2021

AS VANGARDAS (libreta)
Reacción ruptura novidade

- Reacción: contra a sociedade.

- Ruptura: moi radical.
- Novidade: ismos, cada unha das tendenzas da vangarda. Cada un
impulsado por un autor (futurismo, cubismo, dadaísmo, etc.). Escribir
cousas novas, desfacerse dos poetas, escritores “vellos”.

ARTE POLA ARTE - intelectual e minoritaria - pretende chegar só aos

intelectuais, é dicir, escrita para esa minoría de xente, de intelectuais.

Non fan arte para representar algo, copiar algo.

Fuxen dos sentimentos - xogan co intelecto non coa alma.

Manifesto - idea - Manuel Antonio, Máis Alá (páx 101)

VANGARDA GALEGA
900 - 1910 (naceron neste periodo)

Reciben os nomes de Xeración do 25, do 22, novecentista ou das

Vangardas.

Anormalidade Diglosia Vangardas

Escribir en galego - os concienciados - son conscientes da situación e

queren cambiala - Revista Nós - obxectivo CONVENCER - identidade, o

“porque”, por que escribir en galego - porque hai historia, os galegos teñen

historia - PROBLEMA: os vangardistas queren esquecer ese pasado - escriben

en galego.

11
 sábado, 16 de enero de 2021
1. Vangarda enxebre: HILOZOÍSMO E NEOTROBADORISMO

- (menos radicais)
- Recursos innovadores
- Combinamos elementos vangardistas con tradicionais, conservadores.

2. Vangarda internacional

- Manuel Antonio
- (radical)
- Galeguista
- Nacionalista independentista - grado máximo de defensa

NEOTROBADORISMO

- cantigas - recuperar
- Non temas sociais
- Non son realistas
- 1929 - identidade - defender
- perfección formal
- Ruptura coa tradición de finais do XIX - (Rosalía, Curros, Pondal)
(Relacionado coas vangardas)

1. Álvarez Blázquez: imita as cantigas, por iso non foi moi “interesante”,
aportou pouco.

2. Bouza Brey e Cunqueiro: inspíranse nas cantigas para facer algo novo;
vangardista.

O PRONOME
PRONOMES ÁTONOS

12
 sábado, 16 de enero de 2021

PRONOMES ÁTONOS
DATIVO ACUSATIVO REFLEXIVO

ME ME ME

CHE TE TE

LLE O, A SE

NOS NOS NOS

VOS VOS VOS

LLES OS, AS SES

REFLEXIVO: CD / CONST. DE VBO. PRONOMINAL

- O suxeito e o complemento na mesma persoa.

EX: lávome

Lavo - 1ª persoa

Me - 1ª persoa

Me - CD reflexivo

Lávote

Te - CD pero non reflexivo porque non están na mesma persoa

CONST. DE VBO. PRONOMINAL - reflexivo

Lembreime de ti

Me - constituínte de verbo pronominal

SE - REFLEXIVO - PASIVA REFLEXA / IMPERSOAL

Pas. Reflexa : sei o suxeito pero non o axente

EX: véndense libros (libros é o suxeito - Quen os vende? Non se sabe)

13
 sábado, 16 de enero de 2021
Impersoal: activa sen suxeito

EX: falouse de ti nesa reunión

RESUMO

PRONOMES REFLEXIVOS

- CD
- CONSTITUÍNTE DE VERBO PRONOMINAL
PRONOME “SE” REFLEXIVO

- CD
- CONSTITUÍNTE DE VERBO PRONOMINAL
- PASIVA REFLEXA
- IMPERSOAL

ACUSATIVO - CD

Lávote - te (CD e non é reflexivo)

Lávoa (CD)

“O” ACUSATIVO - ATRIBUTO

Non o é / éo

RESUMO

Acusativos

- CD
“O”

- CD
- ATRIBUTO

14
 sábado, 16 de enero de 2021
DATIVO - CI / DE INTERESE / DE SOLIDARIDADE

Díxenlle - CI

Caeunos o libro - CI

Caeume o libro - CI

Non me chores - dat. de interese

Choras por algo, non lle choras a alguén.

Caeunos o rapaz polas escaleiras - dat. de interese

Non nos cae a nós, comunícanme que caeu.

Vaiche calor / vaivos calor

Ponse o pronome para chamar a atención do receptor.

RESUMO

DATIVO

- CI
- DATIVO DE INTERESE
- DATIVO DE SOLIDARIDADE

EX: Regalóucheme

che - dativo de solidaridade

Me - CI

O dativo de solidaridade en singular colócase antes dos outros pronomes.

En plural vai despois (regalóumevos).

15
 sábado, 16 de enero de 2021
Dóemevos - me (CI - eu, dóeme a min), vos (dativo de solidaridade - a quen
lle falo)

- Os pronomes átonos van SEMPRE cos verbos.

Non o vin

- o que / a que (o/a son artigos)

- Despedir / despedirse - ao añadir o “se” cambia o significado do verbo
por iso é constituínte de verbo pronominal.

LEÍSMO

CD CI CD CI

ME ME ME ME

TE TE TE CHE

LO, LA LE O, A LLE

(LE, LA) LLE, LLA

La acompaño

Lo acompaño / LE acompaño (leísmo)

Mételle / métella

Que me acompañaría (me - CD)

Que o acompañaría (o - CD)

Que lle acompañaría (lle - CI)

- Os pronomes tónicos levan preposición antes prep + pron - Deumo a min

- Tamén poden ser suxeitos - Eu penso

16
 sábado, 16 de enero de 2021
Alomorfos (distinto - formas) do pronome átono de 3ª persoa da serie
acusativo

- o, a, os, as
- lo, la, los, las
- no, na, nos, nas
No - verbo con ditongo decrecente (-eu) ou honoxéneo (-iu) + pronome

Comeu + o - comeuno

Lo - r, s (l + pronome)

Cantas a canción - cántala

Tes que cantar a canción - tes que cantala

O - resto dos casos

Para saber se poñer TE ou CHE

Pasar a 3ª persoa

- lle pasa a ser che

- o pasa a ser te
- se pasa a ser te

O A OS AS

ME MO MA MOS MAS

CHE CHO CHA CHOS CHAS

LLE LLO LLA LLOS LLAS

NOS NOLO NOLA NOLOS NOLAS

VOS VOLO VOLA VOLOS VOLAS

LLES LLELO LLELA LLELOS LLELAS

17
 sábado, 16 de enero de 2021
COLOCACIÓN DO PRONOME

1. Nunca comeza unha oración (o átono)

2. Colócase antes (vai proclítico):

- palabra negativa
- Conxunción subordinante
- interrogativa, exclamativa, relativos
- Algúns adverbios e indefinidos
XA o sei - pronúnciase seguido entón vai antes

MAÑÁ véxote - facemos pausa despois de mañá entón vai despois do verbo
(se hai opción de pausa vai ir despois).

- adverbios de dúbida (pódese meter no caso anterior)

- Énfase
Tí sábelo facer?

Ti o sabes - o ti está enfatizado, é un suxeito (suxeito enfatizado) entón

vai antes.

Despois:

- suxeito - Carlos tróuxome un regalo.

- Conxunción coordinante - e, eu, pero - Pero sábelo facer, entraches e
víchelo, escapouche ou deixáchelo ir

- Adverbios, indefinidos - mañá fágoo

Varias colocacións:

1. Perífrase

a) vou facer (o)

- vouno facer
- Vou facelo

18
 sábado, 16 de enero de 2021
b) teño que facer (o)

- téñoo que facer

- Teño que facelo
- Teño que o facer
- Xa o teño que facer

2. Verbo + infinitivo

a) quero ver(te)

- xa te quero ver
- quérote ver
- Quero verte

3. Preposición + infinitivo ou xerundio

a) de facer iso (o)

- de o facer
- De facelo
- Para o ver
- Para velo

19