ESO2 Lingua2016 Solucionario

ESO
Lingua
galega
2
e literatura
Solucionario
Xoán López Viñas

Cilha Lourenço Módia
María Vilariño Suárez
© 2016 Baía Edicións
© 2016 Xoán López Viñas

Cilha Lourenço Módia
María Vilariño Suárez
Edita: Baía Edicións

Polígono Pocomaco, 2.ª Avenida
Parcela A2 / 22
15190 A Coruña
Tel.: (+34) 981 174 296
Fax: (+34) 981 915 698

www.baiaedicions
Unidade 1
Lectura
Páxina 12
1. Concienzudamente De maneira atenta e esmerada.
Cambaleando Movéndose dun lado a outro de modo que parece que vai caer.
Rebotica Cuarto situado na parte de atrás dun comercio.
Bohemios Homes que rexeitan as convencións sociais.
Anfitrioa Persoa que ten convidados/as.
Displicencia Calidade da persoa que mostra falta de afecto ou de interese.
2. arteira (l. 24): raposeira, astuta; lisque (l. 29): cispar, largar; a miúdo (l. 46): frecuentemente, habitual-
mente; insólito (l. 63): inaudito, inusitado; a esgalla (l. 64): a barullo, a embute
3. Resposta aberta.
Espérase que o resumo recolla os feitos fundamentais da historia do gato Brais: as súas orixes, como entra en
contacto coa libreira e como debe “aprender” a ler a fin de formar parte do club de lectura que ela organiza.
4. Resposta aberta.
Preténdese fomentar entre o alumnado a creatividade, ao tempo que se reflexiona sobre o contido da lectura.
5. Falso
Falso
Verdadeiro
Verdadeiro
Verdadeiro
6. O ton xeral do relato é humorístico xa que a envexa que a panadeira sente pola libreira obriga a esta últi-
ma a ter que ensinarlle a ler ao gato Brais para que poida seguir asistindo ás sesións do club de lectura.
Cando a libreira está a piques de se dar por vencida o gato comeza a dar mostras de que pode ler de
modo que a libreira lle instala un atril no escaparate da súa libraría para que todas as persoas poidan
contemplalo lendo.
7. Brais afortunado, intelixente, responsábel

A libreira orgullosa, teimuda, bondadosa
A panadeira arteira, envexosa, ruín
A panadeira e a libreira son os personaxes que aglutinan maior número de características negativas.
Porén, calidades pouco positivas como o orgullo ou a teimosía no caso da libreira poden resultar
positivas segundo os contextos e os momentos. Neste caso a libreira non só consegue o obxectivo
de permitir que Brais asista ao club de lectura senón que tamén lle proporciona un incremento dos
beneficios do seu negocio.
8. No relato utilízase unha voz narrativa externa ou narrador/a omnisciente en 3.ª persoa. A perspectiva que
prima é a de Brais, xa que maioritariamente predomina a súa forma de ver a realidade.
9. Brais confunde as letras con formigas porque descoñece o concepto letra e ademais estas son pequenas,
escuras e van en liña ao igual que pode suceder coas formigas. É posíbel dar un paso máis nesta relación
coa metáfora: as letras son formigas porque tamén implicaría que son traballadoras que se agrupan cun
obxectivo.
Resposta aberta.
Lingua e literatura galega 2.º ESO • Solucionario | | Xoán López Viñas, Cilha Lourenço Módia, María Vilariño Suárez • Baía Edicións
–3–
Unidade 1
Suxírense metáforas como:
As pinzas da roupa son paxaros nos nosos tendais.
Os espellos somos nós ollando a un/unha descoñecido/a.
Os calendarios son libros de cada un dos nosos anos de vida.
A roupa é a pel que mudamos para transformarnos.
A actividade pode ampliarse introducindo referencias ás greguerías de Ramón Gómez de la Serna.
10. Resposta aberta.
Expresión escrita
Páxina 13
1. Resposta aberta.
O alumnado debe ter en conta que se trata dun rexistro informal.
2. Resposta aberta.
O rexistro empregado neste caso ten que ser formal.
3. Resposta aberta.
Deben aplicarse as características dun convite redixido nun rexistro formal.
Webs recomendadas:
http://www.fundacionluisseoane.gal/fundacionls/gl
http://museobelasartescoruna.xunta.gal/index.php?id=70&ida=1657
4. Resposta aberta.
Lingua e texto
Páxina 15
1. Os anos vinte foron decisivos para o pensamento e a arte de Castelao. Nestes anos
Parágrafo 1 tamén sentiu a chamada da literatura e escribiu o conto “Un ollo de vidro” e Cousas,
obras as dúas en que mestura a narración cos deseños.
En “Un ollo de vidro” un esqueleto ambulante soterrado no cemiterio da cidade fálanos
de diversas situacións que pode ver grazas ao seu ollo de vidro. A pensar do tema, non
Secuencia
Parágrafo 2
se trata dunha obra macabra; a ambientación no mundo de ultratumba é tan só un dis-
frace simbólico para o autor transmitirnos a realidade galega de comezos de século.
Pola súa parte, Cousas está considerada unha das obras máis orixinais de Castelao;
nace dos deseños con lenda ao pé que o autor rianxeiro amplía até convertelos en
Parágrafo 3
literatura e expresar de tal xeito ideas e sensacións difíciles para seren deseñadas.
Os temas de Cousas son o mundo labrego e mariñeiro.
No primeiro parágrafo do texto chámase a atención para a importancia dos anos vinte na traxectoria artística
de Castelao e para o feito de que neste período o rianxeiro produce dúas obras, “Un ollo de vidro” e Cousas, en
que combina a escrita literaria e o deseño.
–4–
Unidade 1
No segundo e no terceiro parágrafos realízase unha caracterización temática de “Un ollo de vidro” e de Cousas,
respectivamente, e ponse de manifesto que hai un elo de unión entre ambas as obras: a Galiza labrega e ma-
riñeira de principios do século xx.
2. “Desculpe, podería dicirme que horas son?” é un enunciado adecuado cando o/a destinatario/a é unha
persoa de idade porque o/a emisor/a está a se dirixir ao/á destinatario/a en 3.ª persoa.
“É un fármaco que debe administrarse por vía oral e que ten moitas contraindicacións” resulta adecua-
do cando emisor/a e destinatario/a son persoas adultas; unha crianza non entendería o significado de
expresións terminolóxicas como “administrar por vía oral” ou “ter contraindicacións”.
“Rosalía de Castro era de Santiago de Compostela, coma min, e os seus pais eran unha fidalga e un cre-
go; imaxina que escándalo debía ser algo así naquela época!” é un enunciado adecuado nunha conversa
informal, pois nunha situación comunicativa deste tipo son aceptábeis os comentarios persoais; nun libro
de texto a información ofrecida debe ser obxectiva.
3. Escribir un correo electrónico a un/unha profesor/a → rexistro formal

Falar por teléfono cun/cunha amigo/a → rexistro informal
Dar unha conferencia nun congreso → rexistro formal
Conversar coa túa familia durante a cea → rexistro informal
Redixir un traballo para a aula → rexistro formal
Responder a unha oferta de emprego → rexistro formal
4. “No punto 4 da orde do día, o propietario do 3.º dereito preguntoulle á presidenta da comunidade que
por que motivo mandara pintar a entrada, se, a fin de contas, os nenos do 1.º esquerdo ían ensuciar as
paredes outra vez e, ao fío desta cuestión, a propietaria do baixo A comentou, de maneira irada, que había
que buscar unha solución”.
Para mellorarmos a adecuación deste texto substituímos expresións populares (“por que raios”, “a gri-
tos”, “chamar a Herodes”) e malsoantes (“encher as paredes de merda”) por outras sinonímicas.
No segundo texto non é necesario mellorarmos a adecuación, pois nas mensaxes instantáneas a abrevia-
ción de palabras e o uso de emoticonos é aceptábel.
No terceiro texto todo é adecuado agás o corpo textual do bando, que é un trabalinguas, e, por tanto, non
pode formar parte dun texto administrativo.
Léxico
Páxina 16
1. Resposta aberta.
Páxina 17
1. Paula ten o cabelo negro como o acibeche. → denotación
Augúrolle o futuro moi negro. → connotación
É unha persoa de ollada limpa. → connotación
Cando cheguei á cociña aínda estaba limpa. → denotación
Leva anos con problemas de corazón. → denotación
Emilia é todo corazón. → connotación
2. Resposta aberta.
–5–
Unidade 1
3. Vermello: ‘amor’, ‘paixón’, ‘enerxía’, ‘perigo’, ‘euforia’...
Verde: ‘esperanza’, ‘calma’, ‘natureza’...
Castaño: ‘terra’, ‘madeira’, ‘honestidade’, ‘confianza’, ‘realismo’, ‘gravidade’...
Gris: ‘aburrimento’, ‘melancolía’, ‘pasividade’, ‘equilibrio’...
Branco: ‘paz’, ‘pureza’, ‘inocencia’, ‘limpeza’, ‘luz’...
4. política: ‘conxunto de actividades teóricas e prácticas referentes ás relacións entre os/as cidadáns/ás
dunha mesma colectividade ou entre diferentes colectividades’
galaxia: ‘cada unha das agrupacións de estrelas que, vistas co telescopio, presentan un aspecto brillante,
nebuloso e xeralmente aplanado’
literatura: ‘conxunto de obras literarias dun pobo, dunha época ou dun xénero’
Resposta aberta.
5. O significado denotativo de mar é ‘masa de auga salgada que ocupa o 70 % da superficie da Terra”.
Para a pintora, a palabra mar pode ter os significados connotativos de ‘azul’, ‘liberdade’, ‘infinito’...; para
o pescador, ‘traballo’, ‘esforzo’, ‘sustento’...; para o pirata, ‘aventura’, ‘abordaxe’, ‘sepultura’ etc.; e para
o náufrago, ‘cárcere’...
Resposta aberta.
Gramática
Esta unidade aborda a estrutura da palabra, que posteriormente se tratará no substanti-
vo e no verbo, e, por outra parte, constitúe unha presentación das diferentes categorías
gramaticais que se presentan nas unidades 2 a 11.
Páxina 20
1. protest – a – ra – des
MR VT MMT MNP
posibel – mente
MR SUF
obr – eir – o – s
MR SUF MX MN
ombr – eiro – s
MR SUF MN
vinte e tres – av – a – ø
MR SUF MX MN
salt – aric – a – ba – n
MR SUF VT MMT MNP
áxil – ø (hai un erro na actividade; sobra un ø)

MR MN
comigo
MR
2. Non é preciso segmentar o interior dos morfemas afixos, mais indicámolo igualmente.
chor – a – ba – s
MR VT MMT MNP
—————————
MORFEMAS AFIXOS
–6–
Unidade 1
alguén
MR
cert – o – s
MR MX MN
————
MORFEMAS AFIXOS
chuv – isc – a – r
MR SUF VT MORFEMA SUBSTANCIAL
————————————————————
MORFEMAS AFIXOS
segund – a – s
MR MX MN
—————
MORFEMAS AFIXOS
matematica – mente
MR SUF
——————————
MORFEMAS AFIXOS
xir – a – sol
MR VT MR
——
MA
a – noit – ec – e – ø – u
PREF MR SUF VT MMT MNP
——— ———————————
MA MORFEMAS AFIXOS
até
MR
re – pux – e – se – n
PREF MR VT MMT MNP
—— —————————
MA MORFEMAS AFIXOS
branc – ura
MR SUF
———
MORFEMAS AFIXOS
temerosa – mente
MR SUF
——————
MORFEMAS AFIXOS
est – e – s
MR MX MN
—————
MORFEMAS AFIXOS
agri – doce – ø
MR MR MN
———
MORFEMAS AFIXOS
pouqu – iñ – o – ø
MR SUF MX MN
————————
MORFEMAS AFIXOS
axiña
MR
3. enraizar: palabra derivada por parasíntese

copropietaria: palabra derivada por prefixación
veloz: palabra simple
léxico-semántica: palabra composta
chairegas: palabra derivada por sufixación
clareza: palabra derivada por sufixación
engaiolar: palabra derivada por prefixación
cociña: palabra simple
–7–
Unidade 1
imaxes: palabra simple
abrelatas: palabra composta
contraatacar: palabra derivada por prefixación
desleal: palabra derivada por prefixación
lúa de mel: palabra composta
acampar: palabra derivada por parasíntese
escurecer: palabra derivada por sufixación
peixe sapo: palabra composta
requetecara: palabra derivada por prefixación
avellentar: palabra derivada por parasíntese
actualmente: palabra derivada por sufixación
círculo: palabra simple
4. Variábeis: xirafa, haber, terzo, lle, doente, delgado, noso, maldade

Invariábeis: acolá, a pesar de que, aquilo, entre, e, calquera, quizais
5. Resposta aberta.
Debe escollerse unha palabra de cada categoría gramatical, mais poden ampliarse a actividade e analizar todas
as palabras. A seguir, indicamos un posíbel exemplo de cada:
-Substantivo: soño
-Adxectivo: antiga
-Pronome: min (persoal tónico), lle (persoal átono), unha (artigo), súa (posesivo), mesmo (identificador), algo
(cuantificador), segundo (numeral), que (relativo)
-Verbo: desapareceu
-Adverbio: non
-Preposición: até
-Conxunción: que
6. sectario; impar; irmán; deica
7. xalundes: adverbio
louro: adxectivo
si: adverbio, pronome persoal tónico ou substantivo
esquecerse: verbo
medio: substantivo, adxectivo ou pronome numeral partitivo
á diferenza de: locución preposicional
outras: pronome identificador
o: pronome persoal átono, artigo ou substantivo
cadeira: substantivo
varios: pronome cuantificador
–8–
Unidade 1
Expresión oral
Páxina 21
1. Resposta aberta.
Ortografía
Nesta unidade inicial de Ortografía, tamén facemos ponte coa Fonética canto ás vogais
medias abertas e fechadas, xa que ambas as disciplinas están estreitamente relacionadas.
Preténdese que o alumnado recoñeza, use e pronuncie con corrección os sons propios
da fonética galega, alén de valorar estas producións orais cunha actitude crítica ante os
preconceptos que se poidan asociar a ela, tal e como se reflicte no currículum da materia
Lingua galega e literatura.
Canto ao alfabeto, cómpre matizar que decidimos recoller o alfabeto galego normativo das
NOMIG, aínda que na realidade non se debería incluír a letra q, pois nas palabras galegas
unicamente pode aparecer conformando un dígrafo (qu) (cfr. a Gramática práctica da lingua
galega).
Cómpre completar a teoría desta unidade coa tabela do alfabeto e co triángulo vocálico,
dispoñíbeis no Apéndice ortográfico-gramatical. Alén disto, toda esta teoría ortográfica xa
se estudou no libro de 1.º de ESO.
Páxina 22
1.
Unha letra = un son Unha letra = varios sons

abella toupa avogada cazo porta corisco
tamén única niño reloxo cirúrxico tépedo
elixir xampú exixir
exame extraordinario
Unha letra = ningún son Varias letras = un son
herba Dígrafos que representan un único son:
ah quilogramo, guerra, inchar, chorar
prohibido
2. c/z
cereixa zodíaco cinza cidade

azucre zigzag nazi Nova Zelandia
cirurxía cepelín zapato zamarra
c/qu/k
kiwi arquivo aquí camelia

cúrcuma kuwaití karate ketchup
acolá acusar quiosco perfecto
quilovatio querela koala cm/km
–9–
Unidade 1
r/rr
paporroibo honra tenro rúa

raposo careta/carreta frauta praza
Henrique ferreiro sabre arrasar
g/gu/gü/w
sanguinario sogro pingüín antigo

ambigüidade guerra whisky windsurf
guisar guata paraugas bilingüe
wifi guitarra egua güianés
Páxina 23
3. e aberto //: papel, é

e fechado /e/: besta, selo
o aberto //: bóla, porta
o fechado /o/: cor, pór
4. Anagramas de RIQMUAE: Anagramas de NDOA:

Q U E I M A R A N D O
Q U I M E R A D A N O
D O N A
N A D O
O N D A
5.
15 16 8 4 5 24 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Q U E I X O A Q U I X A C E A
— — — — — — 10 11 12 13 14 15 16 17 18
2 3 38 14 32 33 56
L G U É N Q U E C
19 20 21 22 23 24 25 26 27
Q U I N Q U É O A S U A O B R A
— — — — — — — 28 29 30 31 32 33 34 35
7 23 55 44 25 36 63 F I X O Q U E G
36 37 38 3 40 41 42 43 44 45
C A V A B A S A L I Z A D U R A S
— — — — — — —
46 47 48 49 50 51 52 53 54
60 48 49 1 35 51 46 21 E M I L P R I M A
M I L A G R E S 55 56 57 58 59 60 61 62 63
— — — — — — — — V E R A S M A I S
57 17 28 9 62 30 19
R E F A I X O
— — — — — — —
41 34 59 6 47 50 20 26 31
D E S A M P A R O
— — — — — — — — —
11 27 37 52 39 58
G A L I Z A
— — — — — —
18 10 54 22 45 12 43 40
C L A U S U R A
— — — — — — — —
6. Resposta aberta.
7. A nova avaría da conexión a internet fixo que Helena tivese que chamar novamente ao servizo técnico. Xa
estaba farta, pois durante o último mes esta operación viñera repetíndose innumerábeis veces. O opera-
dor que a atendeu comunicoulle que enviaría a alguén ao longo desa tarde, así que Helena recolleu os res-
– 10 –
Unidade 1
tos do xantar, fregou a louza, baixou ao quiosco a comprar algúns xornais e algunhas revistas e dispúxose
a agardar unha vez máis comodamente instalada no sofá. Cando estaban a piques de sonar as seis no
reloxo da cociña escoitou o timbre, ergueuse rapidamente e abriu sen ollar nin preguntar quen era; o que
encontrou do outro lado provocoulle un terror súbito que a deixou sen respiración. Non tiña explicación
posíbel, mais alí, de pé fronte a ela, había unha moza duns catorce anos, cun vestido vermello e marrón
en cuxos ollos se recoñeceu: era Helena vinte anos atrás.
Literatura
Páxina 25
1.
n Que civilización ou civilizacións inventaron a escrita? En principio a civilización Mesopotámica, a Chi-
nesa e a Exipcia foron as primeiras en desenvolver códigos escritos.
n Que función desempeñaron os primeiros textos escritos? Eran textos económicos, reflectían transac-
cións comerciais
n A cultura ou culturas que desenvolveron os primeiros códigos escritos son as mesmas que nos deixaron
as primeiras mostras literarias? Non, os mesopotámicos apenas deixaron mostras literarias.

n Existían códigos escritos antes de que se inventase o alfabeto? Si, pinturas e marcas en covas prehistó-
ricas.
n De onde procede o noso alfabeto actual? Existen no mundo actual outros alfabetos? Do alfabeto latino.
Si, como por exemplo o cirílico.
2. Resposta aberta.
O obxectivo da actividade é favorecer a reflexión sobre o que supón para a historia da humanidade a perda de
símbolos culturais.
3. Resposta aberta.
Os griots son os narradores tradicionais de historias en África occidental. Pódese encontrar máis información
sobre estas figuras en:
https://gl.wikipedia.org/wiki/Griot
http://www.ducksters.com/history/africa/griots_storytellers.php
4. Resposta aberta.
Esta actividade busca que o alumnado reflexione a título individual sobre o papel que a literatura xoga na súa vida
e comprenda o valor histórico, social e cultural que o coñecemento literario posúe.
5.
Autores/as Obras Literatura / Período literario
–sa
Kalida Shakuntalá Literatura india / Literatura antiga
Murasaki Shikibu Genji Monogatari Literatura xaponesa / Literatura antiga
Safo Oda a Afrodita Literatura grega / Literatura antiga
Ovidio Metamorfoses Literatura romana / Literatura antiga
Geoffrey Chaucer Os contos de Canterbury Literatura inglesa / Literatura medieval
William Shakespeare Hamlet Literatura inglesa / Renacemento
Sor Juana Inés de la Cruz Primero sueño Literatura mexicana / Barroco
Voltaire Cándido Literatura francesa / Ilustración
Johann Wolfgang von Goethe As mágoas do mozo Werther Literatura alemá / Romanticismo
José Maria de Eça de Queirós Os Maias Literatura portuguesa / Realismo
– 11 –
Unidade 1
Técnicas de traballo
Páxina 26
1. Resposta aberta.
A actividade ten como obxectivo complementar de forma práctica o coñecemento sobre as bibliotecas virtuais e
facer que o alumnado se achegue e/ou perfeccione o seu uso destas relevantes ferramentas.
Reforzo de competencias
Páxina 27
1. artefactos: ‘dispositivos (máquinas, aparellos etc.) feitos polos seres humanos cunha utilidade determi-
nada’.
xeroglífico: ‘escritura que se caracteriza polo emprego de xeróglifos’.
descifrar: ‘descubrir o significado de algo encriptado’.
acurralando: ‘conducindo unha persoa ou un animal a un sitio do cal non poida fuxir’.
amasada: ‘acumulada en gran cantidade’.
glifos: ‘signo ou deseño de carácter simbólico empregado en diferentes sistemas de escritura’.
2. Resposta aberta.
Palabras chave: Exipto, arqueoloxía, xeroglífico, Champollion, escrita.
3. Debido ás expedicións en busca de obras artísticas realizadas durante diversos conflitos e ás guerras de
carácter colonizador, principalmente ao longo do século XX.
Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
5. Alfabeto Vincˇ a, protoíndico, protoelamita, elamita antigo, alfabeto lineal-A...

Webs recomendadas:
https://pt.wikipedia.org/wiki/Escritas_n%C3%A3o_decifradas [en portugués]
http://www.ciencia-explicada.com/2011/02/antiguos-sistemas-de-escritura-que-se.html [en español]
http://noticiasdelaciencia.com/not/6106/el-lenguaje-escrito-mas-antiguo-que-aun-sigue-indescifra-
do/ [en español]
6. Resposta aberta.
– 12 –
Unidade 1
Autoavaliación de contidos
Páxina 28
1. un animal
2. formal e informal
3. adecuación, coherencia e cohesión
4. O significado obxectivo, común a todos/as os/as falantes, dunha palabra.
5. radicais e afixos
6. dígrafo
7. orais
8. un repositorio en liña orientado á difusión de contidos ou ao préstamo de libros.
– 13 –
Unidade 2
Lectura
Páxina 32
1. fuso (v. 9): cada unha das vinte e catro partes en que se divide a superficie terrestre para establecer a hora
común a todos os puntos nela situados.
isoglossa (v. 10): liña imaxinaria que, nun mapa, une os puntos en que se produce un mesmo fenómeno
lingüístico.
aquém (v. 16): do lado de acá. Vida terreal.
cume (v. 1): punto máis elevado de algo.
zunido (v. 7): ruído continuo producido por algún insecto ou elemento que zoa.
ventureiras (v. 15): que nacen e se desenvolven de forma espontánea, silvestres.
2. As dúas composicións fan referencia ao fogar, no caso de carta geográfica a voz poética pregunta onde se
quere situar o noso fogar e cales son as principais características que debe ter, mentres que Chachahuí
sitúa o fogar nunha terra que, aínda que non é orixinariamente a do autor, lle permite sentir a paz e a
tranquilidade do fogar.
3. Resposta aberta.
4.
Fronteiras non xeográficas. na isobárica do anticiclone açoriano?...

no fuso horário da hora menos?
na isoglossa do tu/ti?...
O límite entre a vida e a morte. no limite do aquém
Unha montaña que recibe o nome dun paxaro Ter unha casa en Chachahuí sobre do cume
andino. do Cúndur-Cúndur que os incas bautizaron
polas grandes aves míticas.
A vida sen présa. esquecerse do tempo...
5. Resposta aberta.
Preténdese fomentar entre o alumnado a creatividade, ao tempo que se reflexiona sobre o contido da lectura e
se amplía o mesmo desenvolvendo o gusto por outras disciplinas artísticas.
6. Resposta aberta.
7. Resposta aberta.
Preténdese que o alumnado sexa quen de tirar a conclusión de que a casa é un espazo físico sen máis, mentres
que un fogar é unha residencia confortábel e íntima sen ligazón a un espazo determinado.Nos dous casos os
poemas fan referencia ao fogar.
8. Resposta aberta.
Búscase que o alumnado reflexione sobre a súa propia situación ou sobre a situación dun/dunha compañeiro/a
a fin de promover a empatía e a expresión de sentimentos.
– 14 –
Unidade 2
9. bradar - boi
ruxir - pantera
cacarexar - galiña
grallar - corvo
curuxar - curuxa
gruñir - porco
roufeñar - gato
Antón Avilés Celso Emilio María Miramontes Mercedes Núñez Xosé Neira
de Taramancos Ferreiro Targa Vilas
Colombia Venezuela México Francia Cuba
Expresión escrita
Páxina 33
1. Resposta aberta.
Algúns exemplos:
hashtag: etiqueta
trending topic: temas do momento, tendencias
follower: seguidor/a
unfollower: non seguidor
timeline: cronoloxía, liña cronolóxica, liña do tempo
2. Resposta aberta.
Consúltese a unidade 11, bloque de Expresión escrita “Haikus”, páxina 193, do libro de 1.º de ESO.
3. Resposta aberta.
Lingua e texto
Páxina 35
1. Naquel momento tan crítico ambos os dous deron mostra da súa coraxe.
E o pai de Mozart, cansado do carácter rebelde do fillo, díxolle: “Colle o teu órgano eléctrico e lisca!”.
Polas festas sempre os visitan cinco dos seus tres fillos.
Entra dentro, que vai frío!
2. O texto anónimo non ten continuidade temática –non hai un fío condutor que lle confira unidade de senti-
do–; contén datos irrelevantes e algunhas partes non gardan relación entre si; non presenta implicatura,
o que obstaculiza a súa comprensión.
– 15 –
Unidade 2
En “Nadal na casa” existe unha incongruencia baseada nun xogo de palabras. No canto de “Botan hoxe /
algo interesante / na neveira?” esperariamos encontrar “Botan hoxe / algo interesante / no cinema?” ou
“Botan hoxe / algo interesante / na televisión?”.
A pesar de que os textos resultan incoherentes do punto de vista lingüístico, ambos son intelixíbeis, no-
meadamente o segundo, en que o/a destinatario/a pode facer unha equivalencia entre a neveira do texto
e a televisión da expresión botar algo na televisión.
3. Penso que é máis maior ca el. → Relevancia (o uso de máis antes de maior é innecesario, alén de inco-
rrecto)
Sabes que temos de comer hoxe? O rato favorito da avoa! → Existencia dun saber partillado
Na novela de aventuras o protagonista é un aventureiro que corre moitas aventuras. → Progresión temá-
tica
Mario aínda non chegou, así que vou saudalo. → Ausencia de contradición
Desta vez non quixen facer o mesmo; xa sabes, quixen facer algo diferente. → Progresión temática
O pobo galego é bastante galego, isto é, moi galego mesmo. → Progresión temática
4. Luís xvi foi executado nunha cadeira eléctrica. → Luís xvi foi executado nunha guillotina.
Os Reis Católicos chamábanse Melchor, Gaspar e Baltasar. → Os Reis Católicos chamábanse Isabel e
Fernando.
Teño moita vontade de coñecer as praias austríacas! → Teño moita vontade de coñecer as praias euro-
peas.
A cámara mortuoria da pirámide, iluminada por lámpadas de baixo consumo, xa estaba preparada para
recibir o faraón. → A cámara mortuoria da pirámide, iluminada por fachos, xa estaba preparada para
recibir o faraón.
Cando chegamos a Colombia ficamos na capital e os limeños recibíronnos cos brazos abertos. → Cando
chegamos a Colombia ficamos na capital e os colombianos recibíronnos cos brazos abertos.
5. Adquira xa o noso novo microondas por se o Celta gaña a liga. → En ningún.

Están as nubes chorando. → Poema.
Graduado en Enxeñaría Informática desde que tinxe o cabelo de loiro. → En ningún.
A un panal de rico mel cen mil moscas chegaron, que por larpeiras finaron coas patas metidas nel. →
Fábula.
Léxico
Páxina 36
1. Resposta aberta.
Páxina 37
2. Ser un falabarato: ‘ser unha persoa que fala demasiado e que conta cousas que debería calar; ser unha
persoa lercha’.
Ser un bulebule: ‘ser unha persoa moi inquieta; ser un fervellasverzas’.
Ser un moucho: ‘ser unha persoa pouco sociábel’.
– 16 –
Unidade 2
Ser un miñaxoia: ‘ser unha persoa inocente, inxenua, sen malicia’.
Ser un cesto: ‘ser unha persoa moi torpe’.
Ser un bailanacriba: ‘ser unha persoa que muda de parecer moi facilmente’.
Ser un enchedoiro: ‘ser unha persoa que gusta de comer excesivamente’.
Ser un boafé: ‘ser unha persoa moi honesta’.
Resposta aberta.
3.
Substantivo Adxectivo Verbo
riso risoño/a rir
fastío enfastiado/a enfastiar
sabedoría sabio/a saber
xustiza xusto/a xulgar
teimosía teimoso/a, teimudo/a teimar
honra honrado/a honrar
solidariedade solidario/a solidarizarse
4. siso; teimosía; envexa; apatía; hipocrisía; cobiza.
5. última vez que o vin andaba algo tristeiro; será que está doente de novo?
Érguete e fai algo útil, Mauro! Es ben preguiceiro, ho!
Ela sempre foi moi rexoubeira; pasa o día a murmurar.
Ten un carácter moi saudoso; sente moita morriña da súa familia, da súa terra...
Non coñezo unha persoa máis falangueira que Marta; penso que mesmo fala soa!
6.
O E I N M A D F N T R X B M E
S Ñ Q I T I I E X H R G A E P
X Q I H U N Á T S E T R P D D
R N C U I D Q I G F I U F O U
X P M X Q X S T P E Z V I R L
P Q O B X S L X D A Z I N E S
P A P O N A E I V Q P P M N I
F U C I N N L M F S I R M T Q
G R M I X U A R T E I R O O U
A M O Q B I P H M I N N D Z X
7. Arroutado/a → Que fai as cousas sen pensar, que ten reaccións bruscas.
Asisado/a → Que actúa con xuízo.
Submiso/a → Dócil, obediente.
Ledo/a → Alegre, contento/a, feliz.
Rabudo/a → Que ten mal xenio.
Rigoroso/a → Que obra ou xulga de maneira severa, sen benevolencia e sen facer excepcións.
– 17 –
Unidade 2
Gramática
Incluímos o substantivo e o adxectivo na categoría de nome (cfr. Gramática práctica da lin-
gua galega).
Téñase en conta que nos cadros de flexión de xénero do substantivo ofrecidos en moitos
manuais tamén se inclúen tamén os adxectivos, de modo que convén reparar nisto.
Alén disto, cómpre falar de flexión de xénero e non de formación do feminino.
Páxina 40
1. Rambeau: non presenta oposición de xénero

cans: presenta oposición de xénero (substantivos variábeis heterónimos)
paciencia: non presenta oposición de xénero
seres: non presenta oposición de xénero
semanas: non presenta oposición de xénero
aulas: non presenta oposición de xénero
alumnos: presenta oposición de xénero (substantivos variábeis con formas diferentes para masculino e
feminino)
homiño: presenta oposición de xénero (substantivos variábeis heterónimos)
ímpeto: non presenta oposición de xénero
señora: presenta oposición de xénero (substantivos variábeis con formas diferentes para masculino e
feminino)
Hooper: non presenta oposición de xénero
estudantes: presenta oposición de xénero (substantivos invariábeis de xénero contextual)
tarefas: non presenta oposición de xénero
sorte: non presenta oposición de xénero
contactos: non presenta oposición de xénero
ano: non presenta oposición de xénero
Marie: non presenta oposición de xénero
erro: non presenta oposición de xénero
muller: presenta oposición de xénero (substantivos variábeis heterónimos)
porta: non presenta oposición de xénero
entrada: non presenta oposición de xénero
2. amig – o-s
MR MORFEMAS AFIXOS
libro – ø
MR MORFEMA AFIXO
[Só hai morfo ø de número e non de xénero porque non hai oposición de xénero]
lapis – ø
MR MORFEMA AFIXO
cute
MR
[Substantivo sen oposición de xénero nin de número]
– 18 –
Unidade 2
caderno – ø
MR MORFEMA AFIXO
traxe – s
MR MORFEMA AFIXO
cadeira – ø
MR MORFEMA AFIXO
fill – a-s
MR MORFEMAS AFIXOS
pas – ax-eir-a- ø
MR MORFEMAS AFIXOS
[Hai morfemas afixos de derivativos e flexivos]
tórax – ø
MR MORFEMA AFIXO
president – e-ø
MR MORFEMAS AFIXOS
lixo – ø
MR MORFEMA AFIXO
3.
a orixe a análise a cor a pantasma a servidume

o fel a amigdalite a maceira o dote o garaxe
o sorriso a homenaxe o diadema o costume o sal
a dermatite o abdome o leite o couce o gong
4.
Asasinato dun gran número de persoas ou animais. MASACRE (masculino)

Líquido amargo segregado polo fígado. BILE (feminino)
Insecto que roe a madeira para se alimentar. TÉRMITE (masculino)
Cama de bebé, que xeralmente se pode abanar. BERCE (masculino)
Valado feito con varas, arbustos, silvas etc. SEBE (feminino)
Substancia negra que o fume deposita sobre algo. FELUXE (feminino)
5.
patroa bolboreta macho/femia presidente tsar capitá grúa
o/a trapecista galbana heroína avoa pescantina varredor
o/a cómplice campioa condesa deusa americano anfitrioa
padrasto acusona sultá emperatriz doutor o/a tratante
6. o estratego; a auga; o cuspe; o nariz; o cárcere; a lavalouza; a mensaxe; a estrea; o contrasinal; a acne;
a/o web; a vertixe
– 19 –
Unidade 2
7. o testemuño: ‘declaración que fai unha testemuña sobre algún feito’
a testemuña: ‘persoa que comparece diante da xustiza, para declarar sobre algo que viu ou sentiu’
o caldeiro: ‘recipiente de metal ou plástico con aro que se usa para transportar líquidos, lixo etc.’;
‘recipiente máis pequeno que a caldeira, cunha asa que vai de lado a lado da boca, usado xeralmente
para quentar a comida dos animais’
a caldeira: ‘recipiente cerrado ou depósito onde se quenta a auga para a calefacción ou para que funcionen
as máquinas de vapor’; ‘recipiente mais grande que o caldeiro, con asas, para quentar ou ferver auga ou
para facer a comida dos animais’; ‘leito artificial que se fai para que corra a auga por el’
o ovo: ‘célula formada pola fusión de dúas células reprodutoras de sexo oposto’
a ova: ‘masa compacta formada polo conxunto de pequenos ovos nos ovarios dos peixes e crustáceos’
o cesto / a cesta: ‘recipiente feito de vimbios ou varas entretecidos ou outro material similar, de distintas
formas e tamaños segundo os usos, que pode ter ou non asas ou un aro polo medio’; a designación en
masculino ou feminino depende das zonas e lugares e o que nun sitio se chama cesto noutro pode ser
cesta e viceversa
o cancelo: ‘cancela pequena’
a cancela: ‘porta formada por táboas ou paus separados entre si e unidos aos traveseiros, que pecha o
paso a unha propiedade’
o fin: ‘obxectivo’
a fin: ‘final’
o terminal: ‘punto en que se realiza unha conexión eléctrica a un dispositivo ou sistema’; ‘dispositivo
emisor ou receptor de información conectado a un ordenador central’
a terminal: ‘cada un dos extremos dunha rede de transporte público’; ‘conxunto de instalacións
dun aeroporto onde os pasaxeiros agardan a ser embarcados ou onde son recibidos despois do seu
desembarco’
o capital: ‘conxunto de bens, en particular de diñeiro, que posúe unha persoa ou empresa’
a capital: ‘cidade ou poboación onde reside o goberno ou os órganos da administración dun país ou
dunha provincia.’
Resposta aberta.
Expresión oral
Páxina 41
1. Resposta aberta.
– 20 –
Unidade 2
Ortografía
Convén lembrar que a segmentación da sílaba está estabelecida segundo unhas regras gra-
maticais que non sempre coinciden coas realizacións fonéticas dos/das falantes. Así, piano
é unha palabra bisílaba, mentres que a maior parte dos/das falantes a pronuncian como
trisílaba; isto acontece sobre todo cos ditongos crecentes. En calquera caso, en gramática
sempre se debe ter en conta a concepción teórica da sílaba, non as realizacións na fala.
No Apéndice ortográfico-gramatical poden consultarse as clases de ditongos e de hiatos.
Alén disto, toda a teoría ortográfica xa se estudou en 1.º de ESO.
Páxina 42
1.
tesoiras período industriais construír crueis

existiu chofer traquea mingüei ciencia
acuoso lámina seixo radar creo
2.
Monosílabas Bisílabas Trisílabas Polisílabas

nai, fieis pui-do, ac-ción, do- pu-í-do, sa-í-da, his- al-tru-ís-ta, a-e-ro-di-
ar, ce-o, ca-eu, rou- to-ria, con-flú-e, ba- ná-mi-co,
bou, cam-biou, fei- ca-llau, lin-güe-ta,
xe, fa-ia fi-ún-cho, te-a-tro
3. can-ción; des-a-tar/de-sa-tar (serven as dúas); pe-rru-ca; A-tlán-ti-co; psi-co-lo-xí-a; su-bli-me; nin-gu-nha;

a-guia; e-cli-pse; su-per-rá-pi-do/su-pe-rrá-pi-do (serven as dúas); in-crí-beis; sub-ro-gar; a-miei-ro (lém-
brese que a definición teórica de tritongo indica que estamos perante un caso deste tipo de secuencia
vocálica, aínda que na fala se realice como a-mi-ei-ro); éus-ca-ro; un-güen-to.
Páxina 42
4. baúis: hiato
animais: ditongo decrecente
meiga: ditongo decrecente
sociais: tritongo
viúva: hiato de dúas vogais fechadas
saúdo: hiato de vogal aberta átona e vogal fechada tónica
déixao: ditongo decrecente
enlear: hiato de dúas vogais abertas
noite: ditongo decrecente
triunfo: ditongo homoxéneo
secuencia: ditongo crecente -ue-; ditongo crecente -ia
lingüista: ditongo homoxéneo
axóuxere: ditongo decrecente
muíño: hiato de dúas vogais fechadas
poliedro: ditongo crecente (aínda que na oralidade hai tendencia a silabar como hiato)
– 21 –
Unidade 2
pau: ditongo decrecente
coello: hiato de dúas vogais abertas
Paraguai: ditongo decrecente
sorriu: ditongo homoxéneo
escuadra: ditongo crecente
raíz: hiato de vogal aberta átona e vogal fechada tónica
caiamos: ditongo crecente -ia-
diérese: ditongo crecente
puiden: ditongo homoxéneo
afiei: tritongo (aínda que na oralidade hai tendencia a silabar como hiato+ditongo a-fi-ei)
5. Resposta aberta.
6. raíña; chapeu; piragüista; coiraza; zapateiro; roer; leituga; actuais; xuízo; auga; razoar
PI LEI TU GA RA
ZA RA COI AU ZO
PA Í GÜIS Í AR
TEI ÑA XU TA PEU
RO ER AC TUAIS CHA
7. Ke ghal-rú-an xi-ria-do-res
en ru-la ver-du-vo-ria,
a nen-de xi-do us-ka
de ku-tu-fa val-tra de nus-ka?
Ke ghal-rú-an fus-te de a-ghi-rra
de gha-via rau-la xa-la-ghe-ta
kon de soi a ver-vo xi-ria?
8. Para as regras de translineación, pode consultarse a Gramática práctica da lingua galega.

alborotados: al-/borotados, albo-/rotados, alboro-/tados, alborota-dos
realmente: re-/almente, real-/mente, realmen-/te
comprender: com-/prender, compren-/der
ruído: ru-/ído, ruí-/do
fío: non é posíbel a translineación porque non pode illarse unha vogal nin na fin nin no inicio (si podemos
dividila en dúas sílabas)
imperceptíbel: im-/perceptíbel, imper-/ceptíbel, impercetí-/bel
aínda: aín-/da (non é posíbel a-/índa, porque non se pode illar unha vogal na fin da liña)
máis: non é posíbel translineala nin dividila en dúas sílabas porque é un ditongo
timbre: tim-/bre
patio: pa-/tio
abra: a-/bra
primeira: pri-/meira, primei-/ra
alumna: alum-/na
Adrián: é posíbel a translineación porque non pode illarse unha vogal nin na fin nin no inicio (si
podemos dividilo en dúas sílabas)
– 22 –
Unidade 2
días: dí-/as
reapareceron: re-/apareceron, rea-/pareceron, reapa-/receron, reapare-ceron, reaparece-/ron
busquei: bus-/quei
Nixeria: Ni-/xeria, Nixe-/ria
saquei: sa-/quei
auga: au-/ga
advirte: ad-/virte, advir-/te
vacinarte: va-/cinarte, vaci-/narte, vacinar-/te
ao: non se pode translinear porque non pode illarse unha vogal nin na fin nin no inicio (pode dividirse ou
non en dúas sílabas, segundo se pronuncie como hiato [] ou como [])
quizais: qui-/zais
rectificar: rec-/tificar, recti-/ficar, rectifi-/car
moitas: moi-/tas
contaxiarnos: con-/taxiarnos, conta-/xiarnos, contaxiar-/nos
9. Felizmente, Hans deuse conta de que me encontraba mal. Díxolle algunhas palabras a meu tío referidas
a min; el doeuse do meu estado e veu animarme. Se por el fose, xa estaría suspendido no baleiro,
descendendo cara ás entrañas do cráter! Aquel home era dunha resistencia e dunha determinación
incríbeis.
Pola mañá, grazas a algunhas froitas e outros pasteis secos, felizmente sentinme outra vez como novo.
A noite trouxera a tormenta, o tempo clareara e a temperatura era soportábel. Unha xornada moi xeitosa
para ir de compadreo coas gorxas do inferno!
—A sombra do Scartaris xa está aloumiñando do volcán –dixo meu tío estirándose–. Vou eu diante!
Literatura
Páxina 45
1.
Textos literarios Xénero lírico Xénero narrativo Xénero dramático Xénero didáctico
poema, himno, lenda, conto, traxedia, entremés ensaio, biografía,
elexía, ópera novela, discurso
microrrelato
Textos non receita, horóscopo, entrada dun dicionario, guía de viaxes, prospecto, noticia
literarios
2. Texto 1: xénero dramático xa que os personaxes se expresan de modo directo a través de diálogos e ten
didascalias que recollen información referente á actitude dos personaxes e ao contorno.
Texto 2: xénero lírico, pois é un poema que utiliza o verso para transmitir as emocións e sentimentos
subxectivos da autora.
– 23 –
Unidade 2
Texto 3: xénero narrativo, dado que usa a prosa como vehículo de expresión e presenta unha voz narrado-
ra que explica as accións das personaxes.
3. Resposta aberta.
A actividade pretende afondar nas características dos diferentes xéneros literarios a través da transformación
dun texto narrativo nun texto poético e nun texto teatral, o cal permite que o alumnado se faga consciente das
concomitancias entre os diferentes xéneros e das posibilidades expresivas que estes ofrecen.
Lingua e sociedade
Páxina 46
1. Resposta aberta.
A Wikipedia ofrece información suficiente para os/as alumnos/as realizaren unha exposición sobre os idiomas
propostos na actividade e a súa situación sociolingüística. Porén, na elaboración deste traballo debe valorarse
a consulta de páxinas webs máis específicas.
Páxina 47
1. insán: ‘san, saudábel’

apagado: ‘aceso/acendido’
autonomía: ‘dependencia’
menospreza: ‘valora’
revelar: ‘agachar, acochar, esconder’
satisfaga: ‘desagrade’
2. A familia debe estar atenta a calquera indicio de relación tóxica.

O feito de que a túa parella che faga demasiadas preguntas indica que quer restarche liberdade.
Afastar a parella do seu círculo social non é nunca unha mostra de amor.
Non é necesario perseguir alguén para demostrar que o/a queres.
3. amor romántico: sentimento que se basea no matrimonio monogámico e nas relacións de parella
estábeis.
Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
5. Resposta aberta.
6. Resposta aberta.
– 24 –
Unidade 2
Páxina 48
1. a emigración
2. chío
3. Prefiro ficar, así que onte non foi posíbel.
4. É un bulebule.
5. sal – labor – viaxe
6. ditongo
7. oda, fábula e silva
8. o francés e o español.
– 25 –
Unidade 3
Lectura
Páxina 52
1. O obxectivo da actividade é que o alumnado poida desenvolver as capacidades de busca e selección de
información coa finalidade de crear definicións correctas que axuden a comprender o texto. Aínda que
cada alumno/a pode crear as súas propias definicións ofrecemos como modelo as seguintes.
desertificación (l. 17): proceso de degradación da terra consistente en que esta perde a súa capacidade
de produción e se vai transformando en terra seca e erma. A desertificación avanza principalmente pola
acción humana até o punto no cal as terras secas ocupan actualmente arredor do 40 % do planeta.
especulación urbanística (l. 51): práctica consistente na revenda de bens inmobles. O tipo de especula-
ción urbanística máis habitual é a venta a alto prezo de solo rústico adquirido a baixo prezo previa reca-
lificación para que este solo rústico se transforme en solo urbanizábel.
privatización, (l. 53): proceso polo cal se trasladan servizos e bens públicos ao ámbito privado.
mercantilización (l. 54): proceso consistente na mudanza de percepción de determinados recursos natu-
rais, bens e servizos que pasan a ser percibidos como algo co que se pode comerciar e, por tanto, obter
beneficio económico. En moitos casos unha comunidade deixa de beneficiarse dun recurso ou servizo
gratuíto para pasar a abonar unha cantidade polo mesmo servizo; achegando un exemplo baseado no
tema do texto, o embotellado de auga supón unha mercantilización dun recurso básico e libre acceso en
moitos lugares.
estándares de calidade (l. l. 80-81): trátase de marcas de que definen o nivel de consecución dun obxecti-
vo. Poden aplicarse en diferentes ámbitos sociais e económicos, de feito resulta frecuente que as empre-
sas posúan estándares de calidade co obxectivo de homoxeneizar a súa produción.
2. Coa designación guerra da auga faise referencia ás protestas levadas a cabo para pór de manifesto o des-
contento popular coa privatización dos acuíferos. A etiqueta aplicouse inicialmente ao conflito iniciado
en Cochabamba (Bolivia) cando o goberno municipal privatizou a concesión da auga o que implicou un
incremento do prezo da mesma. Actualmente a etiqueta aplícase a calquera conflito derivado da privati-
zación dos bens hídricos.
O concepto garda relación co texto xa que parte de que a privatización dun ben indispensábel para a vida hu-
mana é un problema serio, tal e como se pon de manifesto na lectura.
3. Resposta aberta.
Preténdese que o esquema sintetice de maneira visual a información recollida nos catro grandes apartados do
texto: introdución, “A auga, un dereito humano”, “A problemática da auga” e “Solucións”. Na introdución danse
algúns datos xerais sobre o consumo de auga, en “A auga, un dereito humano” exponse a necesidade de ter
acceso aos bens hídricos, en “A problemática da auga” explícanse as causas de que ese acceso resulte difícil en
certos lugares e , por último, en “Solucións” achéganse propostas que permitan corrixir esta situación.
4. Resposta aberta.
5. Verdadeira
Verdadeira
Falsa
Falsa
Verdadeira
6. Aínda que o texto proporciona cifras estimadas de consumo por persoa e día imos empregalas como
cifras totais para o cálculo.
– 26 –
Unidade 3
África
20 litros por persoa e día fan que 1.000 millóns de persoas consuman 20.000 millóns de litros de auga
por día.
Europa
150 litros por persoa e día fan que 739.000.000 de habitantes consuman 110.850 millóns de litros de
auga por día.
Norteamérica
300 litros por persoa e día fan que 572.000.000 habitantes consuman 171.600 millóns de litros de auga
por día.
7. Resposta aberta.
A actividade busca que o alumnado reflexione sobre os hábitos de consumo de determinado tipo de bens e
recursos.
8. Resposta aberta.
9. Resposta aberta.
Búscase fomentar as actitudes ecolóxicas e a creatividade do alumnado ao tempo que se desenvolve a compe-
tencia dixital.

Os obxectivos do milenio son oito metas de carácter social que a ONU fixou para o ano 2015. Trátase dos
seguintes obxectivos: erradicar a pobreza extrema e a fame, alcanzar o ensino primario universal, promover a
igualdade entre xéneros e a autonomía da muller, reducir a mortalidade entre crianzas de menos de cinco anos,
mellorar a saúde materna, combater a VIH/SIDA, a malaria e outras enfermidades, garantir a sustentabilidade
do medio e fomentar unha asociación mundial polo desenvolvemento.
Expresión escrita
As actividades que permiten traballar co fanfiction aparecen gradadas en dificultade. A pri-
meira delas presenta opcións que facilitan que o alumnado menos creativo poida escoller
unha serie de elementos que funcionen como punto de partida do seu relato, a segunda non
ofrece ese apoio, mais si recolle que deben partir dun input escollido por eles e coñecido
previamente, por último, a número 3 resulta máis complexa xa que exixe integrar elemen-
tos de diferentes fontes e realizar un traballo colaborativo.
Páxina 53
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
3. Resposta aberta.
A actividade consiste en mesturar personaxes pertencentes a diferentes obras de lectura e a diferentes mate-
rias coa finalidade de crear un proxecto de escrita grupal que permita a integración de coñecementos perten-
centes a diferentes materias ao tempo que se potencia o desenvolvemento da creatividade.
– 27 –
Unidade 3
Lingua e texto
Páxina 55
1.
P O
O parágrafo constitúe unha unidade superior ao enunciado e inferior ao texto. P
A adecuación fai referencia á relación existente entre o texto e a situación comunicativa. P
A única condición que un enunciado debe cumprir para ser considerado un texto é ter coherencia. O
Os mecanismos de cohesión aseguran a conexión entre as diferentes partes dun texto e dan solidez a este. P
A gramaticalidade alude ao uso correcto dos marcadores discursivos. O
2. No texto de Fran Alonso podemos encontrar a reiteración de certas secuencias (palabras –cidades, teño– e
construcións sintácticas –No corazón...–) e deíxe (feríndome).
Por outra parte, no poema de Xoán Babarro hai reiteración de fonemas (luzadas, vagadas; desmonte,
horizonte; area, marea) e de construcións sintácticas, como estas: substantivo + que + (pronome persoal
átono) + verbo; e substantivo + frase preposicional + que + verbo.
3. O fiúncho, fiollo ou fieiteira (Foeniculum vulgare) é a única especie do xénero Foeniculum. Nativa da Europa
meridional, en especial da costa do mar Mediterráneo –onde medra en estado silvestre-, é unha herba
[manter] perenne e sumamente aromática, unha herba [eliminar] cultivada polo seu emprego na cociña.
O fiúncho [manter] é unha planta herbácea e erecta, dunha cor verde intensa, e pode chegar a atinxir os
dous metros de altura. As súas follas son longas, as súas follas son [eliminar] delgadas e acaban en seg-
mentos en forma de agulla, que se endurecen exteriormente no verán para evitar a perda de auga; estas
aparecen en ramiños de 20 a 50 flores sobre pedúnculos curtos.
O fiúncho [substituír por Esta planta] emprégase sobre todo na confección de encurtidos e mollos, e dá un
arrecendo semellante ao arrecendo [eliminar] da menta. O fiúncho [eliminar] tamén é usado para cocer
castañas.
4. Estruturar a información: en primeiro lugar, por outra parte, a seguir, por último.
Iniciar un novo asunto: canto a, en relación con, a respecto de, no tocante a.
Esclarecer a información: isto é, quer dicir, ou sexa, por exemplo.
Opor ideas: aínda que, a pesar de, porén, non obstante.
Insistir na mesma idea: tamén, alén diso, da mesma maneira, inclusive.
Indicar causa: porque, xa que, dado que, visto que.
Indicar consecuencia: por tanto, por conseguinte, en consecuencia.
Sinalar finalidade: a fin de, co obxectivo de, coa finalidade de.
Concluír ou resumir: en conclusión, en resumo, en síntese, en suma.
5. [Eu] Non quero voltar a falar deste tema con Lucas; el [Lucas] sempre quere levar a razón! → Elipse e deíxe.
[Nós] Chegamos a Vigo de mañanciña; a cidade olívica [Vigo] aínda estaba a espertar coas primeiras
luces. → Elipse e substitución.
O pensamento é moi apreciado, pois [o pensamento] resiste moi ben as frías temperaturas do inverno e
[o pensamento] require poucos coidados. Alén diso, a súa [do pensamento] variedade de tonalidades
resulta moi atraente. → Elipse, deíxe e marcadores discursivos.
– 28 –
Unidade 3
[Eu] Fiquei toda a tarde na casa; porén, ninguén se achegou até aquí [a casa]. → Elipse e deíxe.
Elas quixeron comer sushi, nós non [quixemos comer sushi]. → Elipse.
Léxico
Páxina 56
1. Resposta aberta.
2. Ir á praia: bañador, bikini, camiseta, pantalóns curtos, pucho, sandalias.
Pasear baixo a choiva: abrigo, botas de goma, chuvasqueiro, gabardina, impermeábel, braga, calzóns,
sostén.
Asistir á entrega dos premios Nobel: camisa, frac, lazo, pantalón longo, traxe, vestido, zapatos de tacón,
braga, calzóns, sostén.
Facer deporte: camiseta, chándal, pantalóns curtos, zapatillas de deporte, braga, calzóns, sostén.
3. Meter o zoco/a: ‘facer ou dicir algo que non se debe’.

Esperar por camisas de defuntos: ‘desexar algo moi improbábel’
Estar feito/a un farrapo: ‘estar moi cansado/a’.
Saber onde lle aperta o zapato: ‘coñecer as debilidades de alguén’.
Páxina 57
1. O cabeza da expedición era un rapaz bastante novo. → cabeza: ‘líder, guía; persoa que vai na parte
dianteira de algo’.
Choveu tanto que chegou coa cabeza enchoupada. → cabeza: ‘parte superior do corpo humano’.
A mocidade de agora non ten cabeza. → cabeza: ‘xuízo, tino’.
A cabeza de lista do noso partido é de Camariñas. → cabeza: ‘líder, xefe’.
2. Quixemos darlle unha calorosa benvinda. → calorosa: ‘afectuosa, cálida’.

A chave da casa está bastante enferruxada. → chave: ‘instrumento de metal que se introduce nun fecho
para abrilo ou cerralo’.
Viaxou até o corazón do Amazonas. → corazón: ‘centro’.
Pasaron toda a tarde facéndolle festas ao neto. → festas: ‘afago, aloumiño, caricia’.
Sempre tivo un carácter moi duro. → duro: ‘estrito, rigoroso, ríxido, severo’.
3. Resposta aberta.
4. ameixa (‘froita’) / ameixa (‘molusco’) → termos homónimos.

araña (‘arácnido’) / araña (‘lámpada’) → termos polisémicos.
golpe (‘pancada’) / golpe (‘raposo’) → termos homónimos.
liña (‘raia’) / liña (‘orientación’) → termos polisémicos.
ollo (‘órgano da vista’) / ollo (‘burato da agulla’) → termos polisémicos.
– 29 –
Unidade 3
pluma (‘de ave’) / pluma (‘para escribir’) → termos polisémicos.
ponte (‘construción’) / ponte (‘lazo de unión’) → termos polisémicos.
vía (‘camiño’) / vía (‘canle, conduto’) → termos polisémicos.
5. abano / habano → homónimos homófonos

abano: ‘utensilio para dar ar, que pode estar feito de tea ou papel pegado a unhas variñas unidas arredor
dun eixe pola parte inferior ou comporse doutros materiais como plumas ou follas de palmeira’
habano: ‘cigarro puro feito con tabaco de Cuba’
basto / vasto → homónimos homófonos

basto: ‘de pouca calidade, que non está moi elaborado; groseiro’
vasto: ‘que ocupa unha grande extensión’
queixo / queixo → homónimos homógrafos

queixo: ‘alimento que se obtén callando o leite e separando a parte líquida’
queixo: ‘parte da cara que está entre a boca e o pescozo, especialmente a punta en que termina; papo,
queixelo’
bobina / bovina → homónimos homófonos

bobina: ‘cilindro de diferentes materiais para enrolar fío, corda, cable, fita etc.’
bovina: ‘relativo ou pertencente ao touro, ao boi ou á vaca’
casco / casco → homónimos homógrafos

casco: ‘peza de metal ou de material duro para cubrir e protexer a cabeza.’
casco: ‘1.ª persoa do singular do presente do indicativo do verbo cascar’
lapa / lapa → homónimos homógrafos

lapa: ‘molusco univalvo mariño da clase dos gasterópodos, de cuncha cónica e rugosa, que vive pegado
ás rochas da costa e se alimenta de algas’
lapa: ‘masa gasosa incandescente que se eleva dun corpo que arde e que produce luz e calor; chama’
como / como → homónimos homógrafos

como: ‘da maneira que, do mesmo modo que’
como: ‘1.ª persoa do presente do Indicativo do verbo comer’
abalar / avalar → homónimos homófonos

abalar: ‘mover ou facer oscilar unha persoa ou unha cousa sen a mudar de lugar’
avalar: ‘garantir un crédito a unha persoa por medio dun aval; dar respaldo ou prestixio a unha persoa
ou a una cousa’
venda / venda → homónimos homógrafos

venda: ‘tira, xeralmente de gasa o de tea, que serve para cubrir unha ferida, para impedir o movemento
dunha parte do corpo etc.’
venda: ‘acto ou efecto de vender’
vou / bou → homónimos homófonos

vou: ‘1.ª persoa do singular do presente do indicativo do verbo ir’
bou: ‘embarcación que se dedica á pesca de arrastre’
– 30 –
Unidade 3
Gramática
Incluímos o substantivo e o adxectivo na categoría de nome (cfr. Gramática práctica da lin-
gua galega).
Téñase en conta que nos cadros de flexión de xénero do substantivo ofrecidos en moitos
manuais tamén se inclúen os adxectivos, de modo que convén reparar nisto.
Páxina 60
1.
pans dolmens o/os fax gánsteres/gánsters compases pósteres/pósters
reis o/os atlas carballeiras papeis sándwichs cónsules
barrís o/os luns veces o/os tríceps o/os venres animais
túneles álbums réptiles clubs meles o/os tórax
2.
parasoles altofalantes tenentes alcalde peixes sapo
cabalos do demo gardas civís o/os parabrisas mobles bar
chuchameles sextas feiras máquinas de coser claraboias
reiseñores portavoces vaivéns estrelas fugaces
3.
Singular Plural Regra

Cor Cores Os substantivos acabados en -r engaden -es.
Revés Reveses Os substantivos agudos terminados en -s acrecentan -es (e perden
o acento no plural).
Camión Camións Os substantivos finalizados en -n engaden -s.
Farol Farois Os substantivos agudos polisílabos que acaban en -l trocan o -l
por -is.
Ril Riles Os substantivos monosílabos que terminan en -l acrecentan -es.
Pub Pubs Os substantivos que finalizan en consoante diferente de -n, -s, -r,
-s, -l, -z engaden -s.
Bocoi Bocois Os substantivos acabados en vogal (neste caso ditongo) acrecentan
-s.
Gas Gases Os substantivos agudos (monosílabos neste caso) terminados en
-s engaden -es.
Mísil Mísiles Os substantivos graves finalizados en -l acrecentan -es.
Estrela de mar Estrelas de mar Nos substantivos compostos non ligados formados por
subst.+prep.+subst. flexiona só a primeira palabra.
Cartafol Cartafoles Nos substantivos compostos ligados sen trazo acabados nunha
palabra monosílaba terminada en -l engaden -es.
Esquí Esquís Os substantivos acabados en vogal (tónica) acrecentan -s.
4. miolo: ‘parte interior do pan.’

miolos: ‘encéfalo’
– 31 –
Unidade 3
auga: ‘líquido do que están compostos os mares, lagos e ríos, incoloro en pequenas cantidades, inodoro
e insípido’
augas: ‘augas que, debido aos seus constituíntes, posúen propiedades de curación’
ben: ‘beneficio’
bens: ‘patrimonio’
lente: ‘disco de vidro ou outra substancia sólida transparente que se usa en instrumentos ópticos para
desviar os raios de luz’
lentes: ‘obxecto composto por dúas lentes que se suxeitan ao nariz e ás orellas mediante unha montura
e que serve para protexer a vista, corrixila ou ter unha mellor visión’
5. anos: substantivo común, abstracto, contábel, individual

aldea: substantivo común, concreto, contábel, individual
zona: substantivo común, concreto, contábel, individual
noite: substantivo común, concreto, contábel, individual
herba: substantivo común, concreto, contábel, individual
gota: substantivo común, concreto, contábel, individual
vento: substantivo común, concreto, contábel/incontábel, individual
exército: substantivo común, concreto, contábel, colectivo
substantivo común, concreto, contábel, individual
homes: substantivo común, concreto, contábel, individual
grupo: substantivo común, concreto, contábel, colectivo
aborixes: substantivo común, concreto, contábel, individual
primavera: substantivo común, abstracto, incontábel, individual
ar: substantivo común, concreto, contábel/incontábel, individual
outono: substantivo común, abstracto, incontábel, individual
orballo: substantivo común, concreto, incontábel, individual
mañá: substantivo común, concreto, contábel, individual
sol: substantivo común, concreto, contábel/incontábel, individual
Ailín: substantivo propio, concreto, contábel, individual
toldería: substantivo común, concreto, contábel, colectivo
pais: substantivo común, concreto, contábel, colectivo
vida: substantivo común, abstracto, contábel, individual
huincas (‘termo con que o pobo mapuche denominaba os conquistadores españois’): substantivo común,
concreto, contábel, individual
tranquilidade: substantivo común, abstracto, incontábel, individual
tempo: substantivo común, abstracto, incontábel/contábel, individual
lugar: substantivo común, concreto, contábel, individual
brancos: substantivo común, concreto, contábel, individual
Aloe: substantivo propio, concreto, contábel, individual
Alma: substantivo propio, concreto, contábel, individual
filla: substantivo común, concreto, contábel, individual
soños: substantivo común, abstracto, contábel, individual
– 32 –
Unidade 3
aldea: substantivo común, concreto, contábel, individual
hora: substantivo común, abstracto, contábel, individual
familia: substantivo común, concreto, contábel, colectivo
6. Resposta aberta.
7. I MA XI NA CIÓN
PER FU ME
DO EN ZA
VA GA LU ME
LU VAS
A RE A
LU ME
LA PIS
A MOR
8.
Individual Colectivo Individual Colectivo
abella enxame cebolas, allos restra
illa arquipélago alumno/a alumnado
peixe banco ovella rabaño
ave bandada persoas reunidas asemblea
castiñeiros souto animais manda
prato louza soldado exército, tropa
Expresión oral
Páxina 61
1. Resposta aberta.
Ortografía
Recomendamos utilizar mellor a forma acento gráfico (agudo, grave ou circunflexo) fronte á
solución por influencia do español til, reservando este último para nos referirmos ao sinal
diacrítico que se coloca por cima das vogais nasais.
No Apéndice ortográfico-gramatical poden consultarse as regras xerais de acentuación.
– 33 –
Unidade 3
Páxina 62
1.
papel: aguda clímax: grave diálogo: esdrúxula década: esdrúxula
romántica: esdrúxula cantar: aguda móbil: grave canon: grave
cereixa: grave álbum: grave aquí: aguda temón: aguda
2.
tabú cáliz dúplex fútbol
colon fe facilmente elite
antítese lapis esquí amábeis
atmosfera vol. bágoa/bagoa caixón
melón única Páxina dolmens
café facíao chofer carácter
3. Clímax: Leva acento gráfico porque é grave acabada en grupo consonántico distinto de -ns.
Candil: Non se acentúa graficamente porque é aguda acabada en -l.
Corazón: Leva acento gráfico por ser aguda terminada en -n.
Túnel: Acentúase graficamente porque é grave finalizada en -l.
Áncora: Acentúase graficamente porque é esdrúxula.
Ademais: Non leva acento gráfico por ser aguda acabada en ditongo decrecente seguido de -s.
Neon: Non se acentúa por ser grave e finaliza en -n.
Esquimó: Acentúase graficamente porque termina en vogal.
4. Non quero que ninguén limite a miña creatividade!

Podías facerme unha torta de mazás temperás para o domingo?
A cabala e a pescada son dous nomes de peixes.
No parque había unha moza cun vestido moi lucido.
Esa poza está chea de cágados.
Non sei se Andrea virá mañá comer connosco.
5. facilmente: non se acentúa por ser grave acabada en vogal

lévaa: acentúase por ser esdrúxula, xa que os pronomes átonos xúntanse á palabra e computan como
unha sílaba máis
científico-técnico: ambas as palabras do composto levan acento gráfico porque son esdrúxulas
díllelo: leva acento porque é esdrúxula, pois os clíticos xúntanse ao vocábulo e contan como unha sílaba
máis
contáronmo: acentúase por ser esdrúxula, xa que os pronomes átonos xúntanse á palabra e computan
como unha sílaba máis
rapidamente: non leva acento por ser grave acabada en vogal
paracaídas: é unha palabra composta ligada cuxo segundo elemento se acentúa por conter un hiato (non
segue as regras xerais de acentuación)
vaivén: acentúase por tratarse dun termo composto ligado agudo acabado en -n
– 34 –
Unidade 3
Páxina 63
6. A fermosura de Marrakech está nas palabras e nas imaxes que duran apenas segundos. Así, efémera,
cegadora, cómpre querela e odiala. A sensación de claustrofobia, de labirinto imposíbel, de vulnerabili-
dade do teu andar multiplicarase na medina. Sabes que se perdes ese compás fráxil conformado polo
instinto e pola repetición diaria dos mesmos pasos, será difícil regresar ao lugar de partida. Con todo, en
Marrakech é imprescindíbel perderse para atopala. Cómpre remexer nos seus zocos, fuxir dos circuítos
invisíbeis trazados pola voz dos guías.
“Lectura de Ben Ammar, poeta andalusí”

Sabe a mañá do pálpito das fontes
cuxo final é a pedra
e a forma da espada que se opón
ao ritmo inexorábel do amor.
Mais para entrar no tempo dos días e das noites
permanecen as cousas no alento dun beixo:
o exemplo dos ourives,
a queda dunha folla,
a ausencia demorada nos espellos
o asombro da luz en primavera.
Na humidade do alxibe
retorno a este abandono das horas incompletas
e descansa nas augas
a imaxe dun poeta soñando no milenio.
7.
N
1
E
X O R N A L
2
T Á B O A Ú
3
M F Ó R C E P S
4 5
Ó A H
N R A
V
E
S É T 1 M O
6 7
G
L
Ú
8. A néboa esmoreceu, como se estorbase coa súa insignificancia o incríbel espectáculo que os improvisados
espectadores estaban a piques de presenciar. Das escuras profundidades o primeiro que emerxeu entre
a branca escuma foi un pináculo, como o dunha escarpada montaña, mais cun acabado perfecto. Unha
luz turquesa percorría a súa superficie escintilando, apagándose e acendéndose como se dunha respira-
ción se tratase. A cúspide foi gañando en tamaño e en superficie segundo o continente perdido emerxía,
deixando entrever que aquilo era só a punta do iceberg. Arredor do cumio central, apareceron formacións
que o rodeaban a modo de círculos concéntricos. Conforme pasaban os minutos e a Atlántida ascendía
de entre as augas, mellor se podía entender a súa estrutura.
– 35 –
Unidade 3
Literatura
Páxina 65
1. Resposta aberta.
Os/as booktubers son principalmente adolescentes que gravan vídeos destinados en especial a You Tube comen-
tando as súas lecturas. Estes son algúns exemplos:
https://www.youtube.com/watch?v=wF3DGazWV2o
https://www.youtube.com/watch?v=mKgHGgNDmY4 [en portugués]
https://www.youtube.com/watch?v=gCVKvUHTrUA [en español]
https://www.youtube.com/watch?v=DeVqaoYEKrw [en español]
Para saber máis do fenómeno dos/das booktubers:

https://cadernodacritica.wordpress.com/2014/10/05/os-booktuber
http://galego.lavozdegalicia.es/noticia/tecnologia/2015/07/24/book/00031437750763623662951.
htm?piano_t=1
2. Resposta aberta.
A actividade fomenta o diálogo a respecto do papel que xogan nas nosas vidas as novas tecnoloxías.
3. Resposta aberta.
Mergullada: http://www.badosa.com/obres/velocity1-gl.htm
ou en http://www.uvm.edu/~tescaja/poemas/hyperpoemas/velocity.php?f=SumergidaGallego2CopiaDefNoviembre
Desprendendo: http://www.badosa.com/obres/desprendiendo1-gl.htm
Obra de Alm@ Pérez (pseudónimo de Tina Escaja): http://www.badosa.com/bin/obra.pl?id=p109-gl ou en

http://www.uvm.edu/~tescaja/poemas/hyperpoemas/desprendiendo.php?f=DesprendiendoGallego
Estes textos representan a potencialidade da poesía dixital, dado que se reproducen en movemento e este for-
ma parte do desenvolvemento do poema non poden ser impresos e só manteñen a súa integridade dentro da
rede.
4. Resposta aberta.
Ofrécense como modelo as ligazóns aos textos citados na teoría das páxinas 64-65.
formigas nos pantalóns: https://estibalizespinosa.com/poemas/%E2%98%9E-formigas-nos-pantalons/;
https://pararaparis.files.wordpress.com/2013/12/50-samuel-l-parc3ads-e-estc3adbaliz-espinosa-formigas-
nos-pantalc3b3ns-2013.pdf
Poétic@: http://poetica.gal
Amores prohibidos 2.0: http://redenasa.tv/gl/amores-prohibidos
– 36 –
Unidade 3
Páxina 66
1. Modelo posíbel de histograma:
2. Gráfica circular de sectores para a porcentaxe de lectores/as habituais:
Porcentaxe de lectores/as habituais
Porcentaxe total de lectores/as habituais (322.944) sobre o número total de habitantes de Galiza
(2.748.695 no ano 2014):
– 37 –
Unidade 3
Páxina 67
1. Resposta aberta.
Na páxina web do Concello de Mondoñedo (http://www.concellomondonedo.es) pode encontrarse información
sobre esta cuestión.
2. Resposta aberta.
Webs recomendadas:
https://es.wikipedia.org/wiki/Rosendo_(santo) [en español]
http://www.bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=%C1lvCunqu&alias=%C1lvaro+Cunqueiro
https://gl.wikipedia.org/wiki/%C3%81lvaro_Cunqueiro
http://9k.9941.yi.org/0/?url=YWdpZVZfbGF1Y3NhUC9pa2l3L2dyby5haWRlcGlraXcubGcvL0EzJXNwdHRo
3. Resposta aberta.
Web recomendada:
http://www.edu.xunta.es/centros/cpiprogresocatoira/system/files/escritoresmindonienses.pdf
4. Resposta aberta.
Webs recomendadas:
http://www.galiciaencantada.com/lenda.asp?cat=50&id=1319
http://lendasgalegas.swred.com/lendas_lugo_a_ponte_do_pasatempo.htm
https://gl.wikipedia.org/wiki/Pardo_de_Cela
5. Resposta aberta.
Na páxina web do Concello de Mondoñedo (http://www.concellomondonedo.es) pode encontrarse información
sobre estes tres itens
Páxina 68
1. a desigualdade no reparto dos recursos.
2. mestura personaxes de obras diferentes.
3. porque, a fin de, por tanto.
4. canle (de auga) / canle (de radio).
5. enxame.
6. Porque acaba en ditongo decrecente seguido de s.
7. inmediatez.
8. Unha gráfica é unha representación visual de datos estatísticos.
– 38 –
Unidade 4
Lectura
Páxina 72
1. poltrona (l. 8): cadeira grande e de brazos.

aburala (l. 52): meter présa a alguén; apresurar, apremiar.
abatida (l. 53): que carece de forza física porque a perdeu; decaída.
asemade (l. 100): ao mesmo tempo, simultaneamente.
ren (l. 109): nada, ningunha cousa.
severidade (l. 127): calidade de severo; alta exixencia.
2. Resposta aberta.
3. Mollie non é quen de se concentrar.

Giles intervén na defensa de Mollie.
Trotter realiza unha seria advertencia.
Giles fai referencia a un caso antigo relacionado cos novos crimes.
A Señorita Casewell desconfía das palabras de Trotter.
Giles e Christopher usan unha coartada con puntos en común.
Trotter pon de manifesto a fraqueza da coartada de Giles e de Chistopher.
4.
Trotter deixar entrever que Trotter. Tal era sen dúbida a intención do asasino... (Con segundas)
sospeita de calquera persoa. ou asasina. (l. 25-27)
Un interrogatorio que causa Trotter. Pense, señora Ralston..., concéntrese. Nesta planta ou na de
tensión. arriba? Preto ou lonxe de vostede? Á esquerda ou á dereita?
Mollie. (A piques de romper a chorar). Non llo sei, xa llo dixen. Nin se-
quera estou segura de que escoitase nada. (Diríxese á poltrona e toma
asento). (L. 43- 50)
Unha canción que contén Trotter. (Bruscamente). Estamos investigando un asasinato, señor
unha pista. Ralston. Até o de agora ninguén tomou en serio este asunto. A seño-
ra Boyle non o fixo. Ocultoume información. E todos fixeron o mesmo.
Pois ben, a señora Boyle está morta. Se non chegamos ao fondo deste
asunto, e rápido, claro, podería haber outro asasinato.
Giles. Outro? Parvadas. Por que?
Trotter. (Con gravidade). Porque na nota do asasinato de Londres ha-
bía un pentagrama coa melodía da canción Tres ratos cegos.
Giles. Tres ratos, tres asasinatos? Mais entón tería que haber algunhas
persoas..., é dicir, outra persoa relacionada co vello caso da granxa
Longridge.
(l. 54-71)
– 39 –
Unidade 4
Unha escusa inconsistente. Trotter. E baixou decontado?

Christopher. Baixei, si, por suposto.
Trotter. É curioso que vostede e mais o señor Ralston non se cruzasen
na escaleira.
(l. 132-135)
5. Cada alumno/a pode interpretar que un/unha personaxe resulta particularmente sospeitoso/a xa que o
texto pasa de centrarse en Mollie para facelo en Christopher. Con todo, dadas as afirmacións finais parece
evidente que Trotter sospeita de Giles Ralston.
6. Resposta aberta.
A intención desta actividade é ofrecer un punto de reflexión alternativo sobre a lectura ao ter o alumnado que
se situar na pel dun dos personaxes.
7. Resposta aberta.
Con esta actividade procúrase fomentar a reflexión sobre os propios sentimentos e a expresión dos mesmos.
8. Resposta aberta.
A actividade pretende ampliar a lectura e potenciar o desenvolvemento das aptitudes creativas do alumnado.
9. Dicir medias verdades: dicir mentiras mesturadas con verdades, non falar claro.
Falar os sete falares: falar moito.
Non ter papas na boca: dicir só a verdade, sen preocuparse das consecuencias.
Falar en banda: falar por falar.

O obxectivo central da actividade é desenvolver as capacidades de busca e síntese da información ao tempo
que se contribúe ao desenvolvemento da competencia dixital e se pon o foco na igualdade efectiva entre homes
e mulleres a través, neste caso, da visibilización das figuras de escritoras relevantes pertencentes a diferentes
sistemas literarios.
Expresión escrita
Páxina 73
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
Lingua e texto
Páxina 75
1. Novela de acción, fábula, novela de costumes –nesta clase de textos a estrutura narrativa aparece
combinada coa descritiva–, autobiografía, sinopse dun filme.
– 40 –
Unidade 4
2. Nos tres textos relátase o que lle acontece a un / unha ou a varios/as personaxes nun lugar e nun momento
concretos, de maneira que podemos afirmar que presentan unha estrutura narrativa.
Ningún deles responde á organización habitual dunha estrutura narrativa; carecen de inicio –non se
presentan os/as personaxes nin o espazo e o lugar en que se desenvolve a acción– e o nó mestúrase co
desenlace.
3. As características lingüísticas que permiten identificar este fragmento como unha narración son estas:
predominio da 3.ª persoa gramatical; maior número de verbos –nomeadamente en presente, pretérito e
copretérito do indicativo– que de substantivos e adxectivos; emprego de recursos deícticos e cohesivos e
marcadores discursivos (aínda que, mais, a seguir, tamén).
Utilízase a estrutura descritiva na seguinte pasaxe: Cabelo longo e negro enguedellado en canelóns re-
collidos nunha cola mal feita; altura media, máis ou menos coma min, aínda que de extremidades enormes,
especialmente os delgados e osudos dedos; a pel era moi escura sen chegar a ser negra nin marrón. Falaba sen
présa pensando cada palabra e aínda así trabucaba os plurais, xéneros e formas verbais mesturando expresións
doutros idiomas.
No texto están presentes o discurso directo (liñas 17-18) e o discurso indirecto.
4. Resposta aberta.
5. Resposta aberta.
Léxico
Páxina 76
1. Resposta aberta.
Todo o vocabulario da actividade aparece representado na imaxe. O/a estudante debe identificalo no deseño
empregando adverbios e locucións adverbiais de lugar e recorrendo a diferentes técnicas de descrición (uso de
adxectivos relativos a formas, cores, tamaños etc.).
2. Acendedor → chisqueiro
Estante → andel
Funil → embude
Neveira → frigorífico
Tendal → tendedeiro
Rolla → tapón
Páxina 77
3.
Utensilios de cociña Electrodomésticos Mobles de cociña: artesa
abrelatas, baeta, crebanoces, fornelo, grella, iogureira, botelleiro, cadeira, chineiro,
filloeira, oveira, paella, teteira lavadora, lavalouza, licuadora, cunqueiro, mesa, tallo
muíño do café, picadora,
sandwicheira, torradora
4. Resposta aberta.
– 41 –
Unidade 4
5. 1
T
O
P U F
2
C
3
L A C E N A
4
D D
I O
5
V I T R I N A
Á
N
Gramática
Aínda que o adxectivo pode clasificarse desde máis puntos de vista que os recollidos aquí,
consideramos que para este nivel a clasificación proposta é suficiente.
Cómpre subliñar que a formación do xénero e do número do adxectivo é idéntica á do subs-
tantivo, xa visto na unidade anterior, a pesar de que hai casos exclusivos nos adxectivos que
non se dan nos substantivos.
Por outra parte, pode ampliarse o número de casos de formación no grao do adxectivo.
Páxina 80
1. intrépido: adxectivo especificativo e cualificativo; grao positivo
audaz: adxectivo especificativo e cualificativo; grao positivo
[irrepetíbel: este adxectivo está substantivado]
forzudo: adxectivo explicativo e relacional; grao comparativo de superioridade [o primeiro forzudo é un
adxectivo substantivado]
fabuloso: adxectivo especificativo e relacional; grao positivo
certeiro: adxectivo especificativo e relacional; grao positivo
[lanzador: este adxectivo está substantivado]
sorprendente: adxectivo especificativo e cualificativo; grao positivo
único: adxectivo especificativo e cualificativo; grao positivo
2.
bisavoa saxoa pagán pailana
humano sa montesa crúa
faltona má burelao africano
cortés fisterrá lacazana sultá
nugallá lambona euscalduna bretoa
3.
toneis eficaces viles xudeus
superiores azuis o/os choromicas sociábeis
bos chineses feroces abusóns
laterais xuvenís posíbeis fáciles
o/os unisex maiores más snobs
– 42 –
Unidade 4
4. sal mariño
pintura e arte modernas
nariz alongado
xersei e saia amarelos
5. Nicaragua: nicaraguano/a
Qatar: qatarí
Betanzos: betanceiro/a; brigantino/a
Allariz: allaricense
Angola: angolano/a
Barcelona: barcelonés/esa
Níxer: nixerino/a (cómpre non confundir con nixeriano/a < Nixeria)
Mondoñedo: mindoniense
Lisboa: lisboeta
Noruega: noruegués/esa
Hungría: húngaro/a
Ourense: ourensán/á; auriense
6. urbano
áxil
xudía
sutís
truá
rendíbeis
ruín [ruína non é o feminino de ruín]
hippys (ou tamén hippies, plural en inglés)
mellor
grandona
7. A situación non é tan crítica como parece.

El resulta menos simpático do que é realmente.
Miña curmá é máis tímida que o teu irmán.
Eles son menos responsábeis ca vós.
Lucas come tan rápido coma min.
Este verán foi máis caloroso que o ano pasado.
8. Resposta aberta.
Resposta aberta.
– 43 –
Unidade 4
Expresión oral
Páxina 81
1. Resposta aberta.
Ortografía
Na acentuación de ditongos, tritongos e hiatos cómpre ter en conta as regras de acentua-
ción xeral, pois na maior parte dos casos as palabras con estas secuencias vocálicas obe-
décenas, excepto a maior parte dos hiatos. Hai que lembrar tamén que todo í e ú tónicos se
acentúa, independentemente das regras xerais.
O uso da diérese débese á diferenciación entre dúas formas verbais: o presente do subxun-
tivo e o copretérito do indicativo. Nestas últimas convén recordar que a acentuación están-
dar dos copretéritos é grave (e non esdrúxula dialectal).
Páxina 82
1. Pode indicarse tamén o tipo de ditongo e de hiato (xa visto e pode consultarse no Apéndice ortográfico-
gramatical), mais non é obrigatorio.
Ditongos: lingüeta (crecente), asiática (crecente), comeu (decrecente), frecuente (crecente), nación (cre-
cente), bacallau (decrecente), pingüín (homoxénero)
Tritongos: fieis, Uruguai
Hiatos: saída (aberta + fechada tónica), fiúncho (fechada + fechada tónica), ruína (fechada + fechada
tónica), saúdo (aberta + fechada tónica), recaer (aberta + aberta tónica), teatro (aberta + aberta tónica),
sandía (fechada tónica + aberta)
2.
livián especiais noiés ruído
atracción viúva tróuxoo diésel
existiu estou feo amieiro
prohibe acuífero adeus abriuna
desexei anciá acentúa océano
flúor béisbol constituíu candea
3. Resposta aberta.
4. cardíaco | triunfo | egoísta

foi | ambiguo | papeis
muíño | samurai | roïamos
chapeu | dúctil | período
lingüista | súa | posíbeis
tríatlon | hipocondría | zoo
5. raíña
prohibiu
hórreo
xuíz
ciencia
– 44 –
Unidade 4
Páxina 83
6.
sanguento moiamos/moïamos argüír minguar
ambigüidade bilingüismo antigüidade lingua
7. Todos buscaron a Faísca coa mirada. Cando o encontraron estaba a uns metros de distancia, apoiado
nunha árbore e dobrado mentres vomitaba.
—Vaia, creo que non lle sentan demasiado ben as viaxes a Faísca –dixo Ruxe, provocando unhas garga-
lladas xerais.
Ninfa interrompeu a risa de todos, ollando a todos os lados con precaución.
—Un momento. Deberiamos andar con coidado, podería haber alguén por aquí e xa sabedes que non
podemos chamar a atención.
—Moi ben, buscamos ese Toxo noxento, collémolo e liscamos de aquí –dixo Faísca recompóndose mentres
chegaba xunto ao grupo. O problema é como encontramos esa condenada planta. E se botases un feitizo,
Lúa?
—Estás seguro diso? Nin sequera sei por onde comezar. Un momento, o Toxo é un vexetal; Ninfa, podes
ti facer algo?
—Por probar... –dixo Ninfa dubidosa.
A rapaza achegouse a unha árbore pequena que estaba preto de alí, mentres os outros se separaban dela
con cara de circunstancia. Ningún deles estaba seguro dos poderes dos outros, así que, por se acaso,
deixaron distancia de por medio.
“Mandrágora”
Din que a mandrágora naceu á sombra da arbore do ben e do mal no Paraíso. É un dos ingredientes do
“ungüento voador”, xunto coa beladona, o beleño, o estramonio, a pataca, a berenxena etc. Provoca alu-
cinacións e quita as dores e a pena. En grandes cantidades é tóxica e pode provocar a morte.
A maxia da planta radica na súa raíz, con forma de persoa. Moita xente tena na casa e cóidaa como se
fose o seu fillo, porque, ao sentirse querida, vólvese oracular e responde ás nosas preguntas.
Como amuleto espanta os demos das casas e atrae os mandragoriños.
“Durmideira”
Contén varios alcaloides como a morfina, a codeína, narcotina etc.
En pequenas doses provoca un estado de excitación que incrementa a actividade cerebral; en grandes, é
narcótica.
O zume extraído das súas cápsulas utilízase en ungüentos e apócemas para potenciar os seus efectos.
Unha destas pomadas obtense combinando este zume con diversas plantas alucinóxenas, o sangue de
animais salvaxes e a graxa dun neno pequeno sen bautizar.
Nos xuízos da Inquisición as meigas untaban as axilas e as inguas con durmideira para poder soportar
mellor as torturas.
8. Un feixe de luz bateu con furia contra a Sombra, que desaparece usen facer son algún, como se nunca
tivese existido. Mais aínda non se fora de todo; a claridade da lanterna turraba da sombra con cada
pequena partícula de luz e, pouco a pouco, foina apreixando no interior da lámpada de vidro.
Ao saír o sol, Abdul continuou a viaxe a través da chaira e, cando de novo a lúa saíu, aínda o sol desapa-
recera. Cousa rara. A lúa e o sol, un ao carón do outro, e xa era hora de que se fixese a noite.
– 45 –
Unidade 4
Literatura
Páxina 85
1.
Canta ti, cantarei eu, 7+1 -
iremos os dous cantando; 8 a
cante quen tivera amores 8 -
porque os meus vanse acabando. 8 a
Non me tires con pedriñas 8 -

nin con onzas recortadas; 8 b
xa sabes que non te quero: 8 -
non me sigas as pisadas. 8 b
Vente sentar ao meu lado 8 -

ti nunha pedra e eu noutra; 8 c
así choraremos xuntos 8 -
a nosa fortuna pouca. 8 c
2. Muiñeira: composición formada por versos de muiñeira ou de gaita galega que, debido a que imita o
compás do baile, carece de estrutura fixa. Ten un ritmo moi marcado, pois o acento aparece marcado en
lugares fixos do verso en función da súa extensión.
Vinde rapazas todiñas chegai
e vamos ó adro pra loucos beilar
porque hoxe é a festa; ruada haberá
pois évos un día de moito troular.
Esquencer as vosas penas

escorrenta-la door
que xa estoupan os foguetes
e da gaita soa o fol.
Alalá: cantar popular composto por versos octosílabos, xeralmente con rima asonante e de temática va-
riada que acostuma repetir os sons que lle dan nome.
“Alalá das Mariñas”
Teño unha casiña branca
na Mariña, entre loureiros;
teño paz e teño amor
e estou vivindo no ceo.
Alalá...
Adiós á miña casiña,
portelo do meu quinteiro,
auga da miña fontiña,
sombra do meu laranxeiro.
Alalá...
Cantar de cego: composicións de tipo narrativo que eran emitidas cunha entoación característica por
cegos/as ou outros/as mendicantes.
– 46 –
Unidade 4
“Cantiga de cegos”
Este ceguiño que ouvides cantando
de entrambos ollos da cara cegou,
mais por agora vaise gobernando
con outro ollo que aínda lle quedou.
Isto que eu digo

contáronme a min
volvendo da feira
de Portomarín;
con outras cousiñas
que vou contar eu
si son ou non certas
eu non vólo sei.
Como son vello e fáltame a vista,

cando unha moza me ven a falar
pra me dar conta si é grosa ou é fraca
teño por forza que ás mans apelar.
E teño observado
que as hai que se rin,
e outras, moi pouquiñas,
que foxen de min;
a maor parte delas
chaman polas nais,
pro chaman baixiño
e arrímanse máis.
Ana Marica quedouse soíña

porque o seu home pra Cuba marchou
e tal desgosto colleu a rapaza
que gravemente a coitada enfermou.
E solo quería
que a fose a coidar
un primo que tiña
no mesmo lugar.
E despois decía,
Cando xa sanou:
— Gracias ás fretiñas
que Manuel me deu.
Vilancico: composición popular de temática relixiosa e versos hexasílabos e octosílabos.

Ai!, se noso Deus
galego se face,
vamos a cantar
á chociña en que nace.
Ai!, se a súa mai
é de Compostela,
vamos a cantar,
fermosa galega.
Todo galeguiño
– 47 –
Unidade 4
toque churumbela,
que o meniño belo
é da nossa terra.
Façámoslle todos
a dança galega,
que está desnudiño
e chora e tembra.
Pois nace en Galiza
á fala da serra,
galego se face,
é da nosa terra.
Regueifa: texto oral popular baseado na improvisación entre dúas persoas. A estrofa máis habitual é a
copla (catro versos octosílabos con rima nos pares e os impares libres).
“A regueifa está na mesa”
A regueifa está na mesa
e no medio ten un ovo
para cantar a regueifa
veñan as de Portonovo.

ela é de pan de centeo
o muíño que a moeu
non tiña capa nin veo.

eu comereina primeiro.
¡Quen me dera estar coa noiva
no burato do palleiro!
3. A cantiga céntrase nos traballos de labranza.

Resposta aberta.
4. A regueifa presenta similitudes co rap, especialmente canto á súa execución en relación co que no rap se
coñece como “batalla” ou “freestyle” na cal o/a primeiro/a participante improvisa unha rima que debe
ser mantida polo/a seguinte.
5. Resposta aberta.
A intención da actividade é, por unha banda, o deleite co texto poético e, por outra, a creación de novos textos
baixo modelos fornecidos con anterioridade que permitan que o alumnado interiorice mellor as características
do subxénero.
Lingua e sociedade
Páxina 86
1. Resposta aberta.
Un dos obxectivos desta actividade é mellorar a comprensión escrita da lingua portuguesa por parte do estu-
dantado; interesa, por tanto, que o material de consulta estea redixido neste idioma.
– 48 –
Unidade 4
Páxina 87
1. Resposta aberta.
2. especulacións → cábalas, conxecturas, suposicións, hipóteses

alieníxena → estraterrestre
orbitando → gravitando
refugallos → desperdicios, reboutallos, sobras, varreduras
asteroide → planetoide
3. extra-: ‘exterioridade; intensidade’; p. ex. extraescolar, extrafino/a e extraordinario/a

exo-: ‘fóra’; p. ex. exoftalmía, exogamia e exosmose.
mega-: ‘grande; un millón de’; p. ex. megáfono, megalítico e megalómano
radio-: ‘radiación, raios X’; p. ex. radioterapia, radioactividade e radiografía
anti-: ‘oposición, protección contra’; p. ex. antinéboa, antipopular e anticonxelante
4. Resposta aberta.
5. As etiquetas #estrela e #vida son fundamentais porque condensan o contido fundamental do título do
artigo.
#asteroide e #satélite serven para identificar dúas das características principais da estrela descrita no texto
(afírmase que a estrela vén de capturar un campo de asteroides e que nela orbitan varios satélites).
#KIC 8462852 remite ao nome da estrela en que se centra o artigo e #Kepler alude a un telescopio de
grande efectividade para localizar exoplanetas.
#SETI fai referencia ao nome do programa que co cal se vai analizar a estrela en busca de vida intelixente
alieníxena.
Resposta aberta.
6. Resposta aberta.
Páxina 88
1. policial
2. modo de elaboración
3. o primeiro e o terceiro.
4. azucreiro, coador, funil; tixola, rolete, cunca.
5. superlativo absoluto
6. hiatos.
7. muiñeira, alalá e vilancico
8. Angola, Brasil e Cabo Verde; Moçambique, Portugal e São Tome e Príncipe.
– 49 –
Unidade 5
Lectura
Páxina 92
1.
Enredando Perdendo o tempo.

Despensa Espazo da casa onde se gardan os comestíbeis.
Rexentadas Dirixidas, administradas.
Estrepitoso Que provoca un son moi forte.
Sustento Calquera elemento que dá apoio vital; alimento.
2. frías (l. 9)
sinónimo: xeadas
antónimo: quentes
case (verbo casar) (l. 14)

sinónimo: combine
antónimo: desparelle
atormentar (l. 75)

sinónimo: martirizar
antónimo: confortar
parvo (l. 83)

sinónimo: cretino
antónimo: intelixente
delicadeza (l. 86)

sinónimo: tacto
antónimo: brusquidade
3. O tema principal do texto é a represión que a comunidade xudía de Dinamarca sufriu a causa do exército
nazi durante a 2.ª guerra mundial.
4. Resposta aberta.
5. Resposta aberta.
Proponse o seguinte modelo de resumo:
A protagonista, Annemarie, constata xunto coa súa irmá pequena, Kirsti, e unha amiga, Ellen, que un pequeno
negocio do barrio fechou por mor da represión fascista. Cando informa á súa nai esta alármase e, despois de
falar coa familia de Ellen tanto ela como seu pai conversan con Annemarie acerca da estratexia a seguir para
non correr riscos e para protexer as súas amizades.
– 50 –
Unidade 5
6. Verdadeira
Falsa
Falsa
Verdadeira
Verdadeira
7. Aínda que as personaxes poden admitir máis adxectivos, suxírense os seguintes:
Annemarie responsábel, valente, decidida

Kirsti inocente, fedello, bule-bule
Nai de Annemarie e de Kirsti calmada, preocupada, valente
8. Resposta aberta.
A actividade pretende que o alumnado reflexione sobre as liberdades individuais e sociais así como sobre a
tolerancia ao tempo que achegan medidas para superar preconceptos e actitudes discriminatorias.
9. Resposta aberta.
Procúrase afondar no tema da lectura e na caracterización de personaxes e voz narrativa mediante o desenvol-
vemento dunha actividade creativa.

O obxectivo da actividade é desenvolver estratexias de busca e selección da información a través de diferentes
fontes ao tempo que se desenvolven as competencias dixital e social e cívica.
Expresión escrita
Páxina 93
1. Resposta aberta.
A actividade favorece o desenvolvemento creativo ao tempo que afonda nas características xenéricas da narrati-
va mediante a súa posta en práctica coa creación don texto que, por unha banda, se facilita mediante a oferta
de opcións, mais, por outra, se dificulta coa extensión solicitada.
2. Resposta aberta.
3. Resposta aberta.
Lingua e texto
Páxina 95
1. No texto de María Lago combínanse as estruturas narrativa e descritiva.
No poema de Uxío Novoneyra predomina a estrutura narrativa, aínda que nos catro últimos verbos se
realiza unha descrición do mes de febreiro a través dunha serie de accións relacionadas co tempo clima-
tolóxico.
– 51 –
Unidade 5
No texto de Amélie Nothomb mestúranse as estruturas narrativa e descritiva.
A adiviña está baseada nunha estrutura descritiva; no segundo e no terceiro versos danse dúas caracte-
rísticas que singularizan o animal que hai que adiviñar (a miñoca).
2. O primeiro texto constitúe un retrato e o segundo é unha descrición de tipo científico.
3. Trátase dunha descrición subxectiva inserida nun texto literario. Expresa as opinións, os sentimentos e as
emocións do/da emisor/a en relación ao obxecto descrito, un rumor, e a súa finalidade é fundamentalmente
estética.
4. Resposta aberta.
Léxico
Páxina 96
1. Todos menos as “agachadas” e o “pano”.
2. ficha → damas, oca, parchís

cabalo → baralla, xadrez
rei v baralla, xadrez
cartón → bingo
bóla → birlos, bingo
casa → damas, oca, parchís
gobelete → oca, parchís
álbum → cromos
espeto → cravo
peón → xadrez
peza → xadrez
dado v oca, parchís
3. Billarda: ‘xogo que consiste en dar cun pau noutro máis pequeno e rematado en punta, que se fai saltar;
xa no ar, dáselle un segundo golpe para lanzalo lonxe’
Crebacabezas: ‘xogo que consiste en combinar certo número de pezas até formar unha figura’
Pita cega: ‘xogo en que unha persoa cos ollos tapados ten que coller os/as outros/as xogadores/as e
identificalos/as’
Cucaña: ‘pau longo untado dunha substancia esvaradía cun premio no extremo para quen consiga chegar
até el’
Páxina 97
1. Fun á floraría comprar un ramo para a miña avoa.

Está a piques de finalizar / terminar / rematar o prazo de inscrición no curso de chinés.
Antes de iniciar o traballo tivemos que realizar varios esbozos.
Nun ano atinxiu todos os seus obxectivos.
2. Resposta aberta.
– 52 –
Unidade 5
3. após; oxalá; malia; con todo.
4. fraco/a: feble, débil; eslamiado, insulso, insípido.

delicado/a: fráxil; difícil; refinado/a; fino/a.
ruín: miserábel, canalla; cativo, mau.
5. buxaina – peón: sinónimos totais

medicina – menciña: sinónimos parciais
arredores – contorno: sinónimos parciais
porco – cocho: sinónimos totais
prexudicial – nocivo/a: sinónimos totais
relatar – narrar: sinónimos totais
demo – diaño: sinónimos totais
cemiterio – camposanto: sinónimos totais
doado/a – fácil: sinónimos totais
tartaruga – sapoconcho: sinónimos totais
agradábel – encantador/a: sinónimos parciais
morrer – falecer: sinónimos parciais
cabeza – cachola: sinónimos parciais
acabar – terminar: sinónimos totais
derradeiro/a – último/a: sinónimos parciais
Gramática
Consideramos que os persoais, artigos, demostrativos, posesivos, identificadores, cuantifi-
cadores, numerais, relativos, interrogativos e exclamativos son todos pronomes, que poden
realizar a función de determinante ou de núcleo (algúns deles especializados nunha delas).
Tradicionalmente, vénse diferenciando entre determinantes, ou adxectivos determinativos
e pronomes, mais na realidade trátase dunha mesma categoría gramatical que desempeña
diferentes funcións; alén disto, determinante non é un tipo de categoría gramatical, é unha
función sintáctica.
Cómpre reparar sobre todo na inclusión do artigo como pronome. Para máis exemplos na
explicación da inclusión desta categoría, pode consultarse a Gramática práctica da lingua
galega, de López Viñas / Lourenço Módia / Moreda Leirado, ou a Gramática da lingua ga-
lega, de Freixeiro Mato.
Páxina 100
1. o (en o teu móbil): artigo definido, masculino, singular, en función det; variábel
teu (en o teu móbil): posesivo masculino singular, en función det; variábel
lle (en pregúntalle): persoal átono de 3.ª persoa do singular en función de ci; variábel
miña (en miña nai): posesivo feminino, singular, en función det; variábel
mo = contracción de me: persoal átono de 1.ª persoa do singular en función de ci + o: persoal átono de
3.ª persoa do singular en función de cd; variábeis
– 53 –
Unidade 5
que (en Que magoa...): exclamativo en función de det; invariábel
vos (en Queríavos...): persoal átono de 2.ª persoa do plural en función de ci; variábel
o (en o que sae): artigo definido, masculino, singular, en función de núc; variábel
que (en o que sae): relativo en función de núc (cd); invariábel
te (en conectarte): persoal átono de 2.ª persoa do singular en función de cd; variábel
esta (en esta mañá): demostrativo, feminino, singular, en función det; variábel
unhas: artigo indefinido, feminino, plural, en función det; variábel
nestas = contracción de en + estas: demostrativo, feminino, plural, en función núc; variábel
un: artigo indefinido, masculino, singular, en función det; variábel
o (en párao): persoal átono de 3.ª persoa do singular en función de cd; variábel
co = contracción de con + o: persoal átono de 3.ª persoa do singular en función de cd; variábel
del = contracción de de + el: persoal tónico de 1.ª persoa do singular en función de sux; variábel
unha: artigo indefinido, feminino, singular, en función det; variábel
o (en Pásao): persoal átono de 3.ª persoa do singular en función de cd; variábel
que (en Que facedes?): interrogativo en función núc (cd), invariábel
os (en os equipos): artigo definido, masculino, plural, en función det; variábel
onde: relativo en función de ccl; invariábel
os (en os outros nenos): artigo definido, masculino, plural, en función det; variábel
outros (en os outros nenos): identificador, masculino, plural, en función det; variábel
estes: demostrativo masculino, singular, en función núc; variábel
a (a escolla): artigo definido, feminino, singular, en función det; variábel
2. A garda civil foi dar co seu corpo nun vello coche e fixeron vir ao/á forense.
Andaba a xogar coa navalla e cortou un dedo, non sei ben cal.
Uns días despois chegaron a Moscova e viron o palco destinado ao ballet ruso.
Vós as dúas sempre acabades os deberes antes, polo que seredes recompensada cun premio.
Fun á praia con Diego e moitos dos seus veciños estaban dando paseos pola beira do mar.
3. Podería mostrarme aqueles esquís?

Eses/estes/aqueles dous amigos meus que saen na foto son de Lisboa.
Toma. … é para ti.
Sabes o que hai nesta bolsa? Hai mazás desas que che gustan a ti.
Isto/iso/aquilo é daquel rapaz.
Esta mañá erguinme ás sete e onte ás seis.
Non esperaba isto/iso de ti.
4. Eses doces son para Elías; estoutros/esoutros son para ti.

Ponme destes filetes de aquí e non daqueloutros que están na esquina de alí.
Esta saia acáeme mellor do que estoutra/esoutra/aqueloutra; non che parece?
Ela non estuda neste centro, senón nestoutro/nesoutro/naqueloutro.
5. Traballamos as terras de noso.

Esa señora é a súa avoa.
Eu non teño nada de meu.
– 54 –
Unidade 5
A miña música / O meu é o pop sueco.
Digamos que a xestión económica non é o seu.
Chegamos á cea e alí estaba Rubén e mais o seu mozo.
No Nadal a xente acostuma estar cos seus.
6. Esquecín a miña chaqueta no teu coche, Paula.

A vosa maior alegría foi gañardes a lotaría.
Miña irmá é dous anos máis nova ca min.
Meu Deus! Non sei como pode facer iso.
Temos casa de noso.
Meu dito, meu feito.
O seu modo de vivir é completamente diferente ao voso.
7. Dóenlle os seus ollos. → Neste caso a utilización do posesivo é redundante porque os ollos son unha
característica inherente ao ser humano e, por tanto, inalienábel, de modo que non hai posesión posíbel;
só podería usarse en con valor expresivo ou enfático. Debe dicirse: Dóenlle os ollos.
A mesa ten as súas catro patas. → Tamén é redundante o uso do posesivo porque unha mesa ten defíne-
se como un moble de catro patas; xa que logo, trátase dunha propiedade inherente ou inalienábel dese
obxecto, de modo que non hai posesión posíbel. Debe dicirse: A mesa ten catro patas.
Cómo me doen os meus osiños! → O emprego do posesivo é correcto, porque aínda que os osiños son
unha característica inherente ao ser humano e, por tanto, inalienábel, neste caso está a se usar con valor
expresivo ou enfático.
A nosa Bárbara éche moi espelida. → É correcto porque se utiliza o posesivo con valor de familiaridade.
Estou indo para a túa casa. → Está ben usado o posesivo porque presenta un valor de posesión.
A miña aldea fica lonxe da cidade. → Está ben empregado o posesivo xa que contén un valor de pose-
sión.
8. Non son teus; son meus.

Buscas o lapis? Telo diante de ti...
De todas as maneiras, a min non me convences.
Sae da casa e vai ás aulas todas as mañás e ás veces de tarde.
Tendes todo o que queredes.
A miña moto está avariada; temos que ir no teu coche.
Non me veñas con esas.
As hamburguesas foron feitas pola carniceira.
Estes son os meus familiares.
Nesa aula está o alumnado máis brillante.
Expresión oral
Páxina 101
1. Resposta aberta.
– 55 –
Unidade 5
Ortografía
No Apéndice ortográfico-gramatical pode consultarse o cadro das palabras diacríticas.
Páxina 102
1. Onte vinte co teu amigo Lois, ese que é moito máis alto ca ti.
Coa présa que tiña collín só unha presa de cereixas.
Deixa de pelexar polo oso de peluche e dállo a túa irma.
Nos temos unha corda chea de nós que nos serve para facer moitos trucos de maxia.
Corta a bola e dálle un anaco ás nosas veciñas da casa da costa.
Non ves que vén magoada? Axúdaa e comproba que non teña un óso roto.
Luciranche moi ben eses lentes do avó, mais non ves nada porque os tes mal graduados.
2. bola: ‘pan, xeralmente circular e de pouca altura’; ‘empanada’

bóla: ‘obxecto en forma de esfera’; ‘mentira’
no: ‘contracción de en+o’; ‘alomorfo do pronome persoal átono de 3.ª persoa do singular, masculino, en
función de cd’
nó: ‘lazo’; ‘broulla’; ‘unidade que se emprega para medir a velocidade dos barcos ou dos avións’; ‘punto ou
lugar onde converxen varias vías de comunicación’; ‘parte central dunha obra narrativa ou dramática’ etc.
as: ‘artigo determinado, feminino, plural’; ‘pronome persoal átono, feminino, plural, en función de cd’
ás: ‘carta da baralla ou dado co número un’; ‘contracción de a+as’
pe: ‘nome da letra p’

pé: ‘extremidade inferior que sostén o corpo e se apoia no chan ao andar’
tes: ‘plural da letra t’; ‘2.ª persoa do singular do presente do indicativo do verbo ter’
tés: ‘plural de té’
3. Ti vela? Está ao pé daquela árbore de pólas moi frondosas.

Os percebes están polas nubes, así que hoxe só comeremos polo e beberemos un té de froitos do bos-
que.
Vin unha ra na tenda de animais; se ma compras, seremos amigos para sempre.
Vén casa de María ás tres da tarde e estudamos os ósos do corpo.
Tes que pórte dereito; agora é tempo para descansares e para non voltares a estar má.
Dixo que cha daba, mais aínda non tes noticias, non?
Cómpre faceres todas as tarefas antes das dúas da tarde.
4. Resposta aberta.
Páxina 103
5. Onde está Maruxa? Vén pola autoestrada.
Os resultados... foron pésimos
6. Por primeira vez na historia permitíusenos a todos os rapaces, incluído Jim Bowie, ficar en pé para contar
as badaladas do reloxo na media noite de fin de ano, un acontecemento incribelmente emocionante, polo
menos na teoría. Tamén foi unha cousa inquietante, dado que algunhas sociedades relixiosas andaban
– 56 –
Unidade 5
a dicir que o mundo acababa no primeiro día do novo século. A prensa informaba que polas rúas de
Austin andaban desfilando uns estraños homes barbudos con longas túnicas e grandes letreiros dicindo
“Arrepentídevos, a fin esta cerca”. O meu pai menosprezaba aqueles homes e dicía que eran unha manda
de chalados, mais Travis tomáraos en serio e, tras algunhas reflexións, veu preguntarme a min:
—Callie, de verdade que o mundo acaba hoxe?
—Non, parvo. Explicoumo o avó. O século non é máis que unha marca no paso do tempo. O tempo é obra
humana e vén de Inglaterra.
—Mais que pasa se acaba? Quen vai coidarme a Jesse James? E quen lle vai botar de comer a Bunny?
A aquela conversa só lle vía unha saída.
Ás seis da tarde baixamos a tomar unha copiosa cea. Ía un tempo deprimente, mais en cada cuarto ar-
dían bos lumes. A miña nai parecía colorada e relaxada, e decateime de que estaba a beber un viño con
burbullas que, polo visto, lle sentaba moi ben. Despois, o meu pai fixo varios brindes e tranquilizounos a
todos afirmando que o mundo non se ía acabar.
CHÁMAME nena
con ollos abertos de veas e alcohol
con ollos abertos de pasado
e nais e feras
que voltan para morderme
agora que xa non son pequena nin levo nos brazos un mundo.
Ese mundo
quedou fóra do que agora se derruba,
aínda que me pintes o cuarto
de ceo
porque é triste
por máis que me chames nena,
nena, a nosa historia

vai transcender sangues e imitar vidas
que só están na túa cabeza
Nena, voz pretendida
que agardas.
Non.
Virán cerradoras por ti,
corpo pechado,
corpo ausente que te dilatas e existes sen máis.
7. Cada xornada trasládase ao traballo en autobús.

Desprázase ateigado de xente, porque a esa hora moitos homes e mulleres van gañar o pan de cada día.
Case todos levan cara de sono, e moitos cheiran a café, aínda que cada quen ole de xeito diferente.
A verdade é que este medio resulta moi incómodo, pero a ela as paradas que facía durante a ruta ca-
drábanlle tan ben que lle resulta máis axeitado e económico. A esas horas o tráfico é un caos, a xente
non espertou aínda todos os reflexos, e os condutores póñense nerviosos cando non sae todo a pedir de
boca, porque sempre andan ás présas. Ademais é ecoloxista, e este é un método de evitar contaminación
innecesaria.
– 57 –
Unidade 5
Literatura
Páxina 104
1. Drácula, Bram Stoker – novela de terror
Viaxe ao centro da terra, Jules Verne – novela de aventuras
Estraños nun tren, Patricia Highsmith – novela policial ou de detectives
O último mohicano, James Fenimore Cooper – novela histórica
Frankenstein, Mary Shelley – novela fantástica
Soñan os androides con ovellas eléctricas?, Philip K. Dick – novela de ciencia ficción
Páxina 105
2. A orixe do termo novela sitúase no italiano novella, porén en italiano non significa “obra literaria” senón
“noticia, novidade”. A maior parte dos países que nos rodean optaron por denominar ás obras narrativas
extensas a partir do termo medieval “Roman” mentres que no Estado español se optou por adaptar un
termo procedente do italiano e por reservar o termo romance para as composicións poéticas.
Portugal: Romance
Francia: Roman
Reino Unido: Novel (igual que no caso español manteñen a denominación romance para obras medie-
vais).
Italia: Romanzo
3.
Si Non
O texto é breve? x
O personaxe aparece caracterizado con detalle? x
A acción é unica e lineal? x
A trama sitúase nun tempo e nun espazo concretos e recoñecíbeis? x
O tempo e o espazo teñen relevancia na trama? x
Trátase dun conto literario, xa que non ten intención moralizante, e posúe un autor recoñecido.
4. Texto 1: As viaxes do príncipe azul, Darío Xohán Cabana.

Texto 2: Resistencia, Rosa Aneiros.
Texto 3: 2044, Eduardo Santiago.
Texto 4: O lobishome de Candeán, Paula Carballeira.
5. Resposta aberta.
– 58 –
Unidade 5
Páxina 106
1. Resposta aberta.
-Andrade o Bo:
Webs recomendadas:
https://gl.wikipedia.org/wiki/Fern%C3%A1n_Peres_de_Andrade_o_Boo
-Dona Urraca:
Webs recomendadas:
https://gl.wikipedia.org/wiki/Urraca_de_Le%C3%B3n
-María Castaña:
Webs recomendadas:
https://gl.wikipedia.org/wiki/Mar%C3%ADa_Casta%C3%B1a
-Maruxa e Coralia:
Webs recomendadas:
https://gl.wikipedia.org/wiki/As_d%C3%BAas_Mar%C3%ADas
http://www.culturagalega.org/album/detalle.php?id=213
Documento audiovisual:
Coralia e Maruxa, as irmás Fandiño, de Xosé H. Rivadulla “Corcón” (2007, Ficción Producciones)
-“Foucellas”:
Webs recomendadas:
https://gl.wikipedia.org/wiki/Benigno_Andrade_Garc%C3%ADa
Páxina 107
1. Resposta aberta.
2. motín: rebelión a bordo

matanza: carnizaría
guerra: conflitos armados
recordado: lembrado
3. Resposta aberta.
Un resumo realzado correctamente debería conter información acerca das orixes de Benito Soto, da súa in-
corporación á pirataría, da súa condena a morte e recoller algúns elementos da reflexión final sobre a súa
relevancia histórica.
4. Resposta aberta.
– 59 –
Unidade 5
5. Resposta aberta.
6. Falso
Falso
Falso
Falso
Verdadeiro
Páxina 108
1. Porque a obrigaron os soldados.
2. Carlos G. Reigosa
3. Tiña un ollar tristeiro, gris, de quen ten vivido moito.
4. raposo e golpe; diñeiro e cartos.
5. artigo definido+demostrativo
6. pór+o
7. o espazo e o tempo acostuman estar pouco desenvoltos.
8. Un arquivo multimedia que se usa como base dunha exposición oral.
– 60 –
Unidade 6
Lectura
Páxina 112
1. descarreirada (v. 2): persoa que se desvía do comportamento considerado normal.
trinca (v. 4): corta cos dentes.
rabiños (v. 14): cola dos animais. [en caso de que se faga outra lectura, “rabiño” é a última estrela que
desaparece co amencer]
a rolos (v. 20): dando voltas sobre si mesmo/a.
valados (v. 3): construción utilizada para delimitar un terreo.
quedos (v. 11): que permanece inmóbil e sen facer ruído.
vexetamos (v. 12): manter a vida de forma pasiva, reducida ás funcións biolóxicas imprescindíbeis.
2. O primeiro poema trata da necesidade de ter unha opinión propia e de mantela aínda que non sempre
sexa a defendida pola maioría, o segundo das persoas que se manteñen discretamente nun segundo
plano, pasando desapercibidas para a maioría, mais que están a agardar polo seu momento para actuar.
Ambos os poemas abordan o feito de se diferentes dentro dun mundo homoxeneizador.
3. “Ovella descarreirada”
O poema pode dividirse en tres partes, a primeira vai do verso 1 ao verso 2 e presenta a personaxe
condutora do poema; a segunda abrangue os versos 3 a 21 e describe as diferentes accións que fan da
personaxe un ser diferente ao resto e sen medo a mostrar as súas opinións, a terceira e última ocupa os
versos 22 a 24 e conclúe o poema cunha afirmación orgullosa da personaxe sobre a súa actitude vital.
“E estamos os inútiles”
Este poema presenta dúas partes bastante ben diferenciadas, a primeira delas vai do verso 1 ao 12 e
utilízase para caracterizar un grupo de personaxes que se presenta con actitudes e comportamentos que,
a priori, poden parecer negativos mais que só están fóra das convencións sociais habituais; a segunda
e última parte está conformada exclusivamente polo verso 13, que se destaca co sangrado para pór de
relevancia que modifica o sentido do poema xa que os seres inertes presentados con anterioridade só
estarían a agardar polo momento xusto para pasar á acción e reivindicarse como diferentes dentro do
grupo.
4.
Un peixe atrevido a sardiña que medrou de máis
e trinca a cola dos tiburóns (poema 1, versos 3-4)
Alguén que non vai co seu grupo. a que corrica en sentido contrario ao rabaño...
e desafina no coro... (poema 1, verso 8)
a ovella que non vai á noite para a cortella...
(poema 1, verso 15)
Unhas persoas despistadas. os que nos perdemos nas estacións... (poema 2,
verso 4)
os que pinchamos a carne cosendo botóns...
(poema 2, verso 6)
Unhas persoas que prestan atención aos detalles. os que escoitamos sen pausa o ruído de fondo
(poema 2, verso 8)
– 61 –
Unidade 6
5. “Ovella descarreirada” utiliza unha voz poética en 1.ª persoa do singular mentres que “E estamos os
inútiles” opta por unha voz poética en 1.ª persoa do plural. Deste modo o poeta introduce o seu propio
pensamento dentro do texto poético e se integra no grupo dos diferentes.
6. O poema “E estamos os inútiles” presenta verso libre e non ten un esquema de rima definido. Alterna
de modo anárquico versos de arte menor e versos de arte maior xa que utiliza cada un dos versos para
expresar unha das calidades que presenta o grupo social que pretende retratar. Os derradeiros versos
do poema son deliberadamente curtos coa fin de desenvolver de modo simbólico a inercia que parece
caracterizar ao grupo de personaxes ao que se fai referencia.
Os recursos estilísticos que predominan son a anáfora e o paralelismo que proporcionan ritmo ao texto ao
tempo que afondan nas ideas que se queren recalcar. Outro recurso morfosintáctico que tamén presenta
o poema é o asíndeto que dota ao texto dun ritmo máis áxil.
Canto aos recursos semánticos destaca a hipérbole utilizada no verso 3 (“os que raiamos cos dentes os
valados de pedra”) que simboliza a calada rabia que posúe o grupo caracterizado como “os inútiles”.
Outro sentimento que os embarga é a dor interna que aparece representada a través da metáfora do verso
6 (“os que pinchamos a carne cosendo botóns”).
7. Resposta aberta.
Con esta actividade procúrase fomentar o diálogo a respecto de certos comportamentos sociais e que o alum-
nado reflexione sobre os seus propios hábitos de consumo.
8. Resposta aberta.
A actividade procura fomentar a creatividade e fortalecer o coñecemento das principais características dos
xéneros literarios a través da creación con intención estética.
9. Tanto coller auga en cestos como facer rabos ás culleres son expresións que fan referencia a actividades
inútiles e que supoñen unha perda de tempo; outra expresión similar é andar aos grilos.

Preténdese desenvolver a capacidade de reflexión a nivel individual sobre o concepto de persoa emprendedora
e autónoma.
Expresión escrita
O termo ortograma foi ideado pola equipa autorial do libro como modo de aglutinar dife-
rentes xogos literarios que parten da restrición ou do uso exclusivos dalgunhas letras do
alfabeto. As actividades que integran esta unidade favorecen a creatividade, o razoamento e
o gusto pola escrita mentres contribúen a acadar as competencias lingüística, de aprender
a aprender e cultural.
Para facilitar a tarefa dos pangramas poden utilizarse os seguintes recursos:
http://www.marksimonson.com/notebook/view/pangrammer-helper
http://xogosdelingua.blogspot.com.es/2012/06/o-feitizo-dos-pangramas_15.html
Páxina 113
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
3. Resposta aberta.
– 62 –
Unidade 6
4. Resposta aberta.
5. Resposta aberta.
Lingua e texto
Páxina 115
1.
P O
Empregamos unha estrutura persuasivo-argumentativa cando, a través da escrita ou da orali-
dade, pretendemos convencer alguén sobre algo ou influír nas súas opinións ou accións. P
A estrutura persuasivo-argumentativa só se emprega en textos escritos. O
Argumentar consiste en fornecer datos, probas etc. que avalan a veracidade ou a importan-
cia dunha idea, dun punto de vista… P
A tese debe aparecer sempre após a argumentación. O
O exemplo é un recurso moi recorrente na estrutura persuasivo-argumentativa. P
2. O texto presenta unha estrutura persuasivo-argumentativa; o loro exhibe como argumento para non falar
galego o feito de que o Estatuto de Autonomía non recoñece como deber da cidadanía de Galiza expresar-
se neste idioma –só se recoñece como dereito–.
3. mitin; debate; anuncio
4. O primeiro parágrafo do texto funciona como introdución, pois recolle a presentación da tese que se vai
refutar; nos parágrafos segundo e terceiro (até militares etc.) desenvólvese a argumentación e a última
oración do terceiro parágrafo recolle a conclusión.
Os argumentos esgrimidos son os seguintes: en primeiro lugar, o castelán foi unha lingua imposta por
unha minoría foránea e, por tanto, non existiu unha convivencia real entre ese idioma e o galego; por outra
parte, a troca do galego polo castelán foi unha obriga –non unha decisión tomada desde a liberdade–,
produto da necesidade de comunicarse coas elites castelás para avanzar social e economicamente.
5. Resposta aberta.
6. Resposta aberta.
Léxico
Páxina 116
1. Resposta aberta.
– 63 –
Unidade 6
2. somier
biombo
sofá cama
liteira
Páxina 117
3. almofada → cabezal
berce → barrelo
colcha → sobrecama
manta → cobertor
mesa de cabeceira → mesa de noite
saba → lenzo
4. táboa de pasar; colutorio; funil; diván; desodorizante
5. Resposta aberta.
Gramática
Páxina 120
1. todo: cuantificador; det
canto: relativo; núc
primeira: numeral ordinal; det
nada: cuantificador; núc
todo: cuantificador; núc
todas: cuantificador; det
[moito: aquí é un adverbio]

[máis: aquí é un adverbio]
pouco: trátase nomeadamente dun adverbio, mais tamén pode considerarse cuantificador (núc) se está a
realizar a función de núc en substitución do substantivo a que acompañaba (‘pouco tempo’)
mesmo: identificador; det
tal: identificador; det
que (en dos que): relativo; núc
– 64 –
Unidade 6
unha (en unha fita): numeral ordinal; det (tamén pode considerarse artigo indefinido)
toda (en toda a beira): cuantificador; det
unha (en unha tarxeta): numeral ordinal; det (tamén pode considerarse artigo indefinido)
toda: cuantificador; núc
terceiro (en terceiro ano): numeral ordinal; det
máis: trátase nomeadamente dun adverbio, mais tamén pode considerarse cuantificador (núc) cando está
realizando a función de núc en substitución do substantivo a que acompañaba (‘máis cousas’)
2. Hoxe en día case todas as persoas teñen internet na casa.

Non me gusta ningunha peza de vestir na colección de inverno deste ano.
Cada persoa é un mundo.
Non lle regales nada que é un desagradecido.
Era tal o desgusto que non puideron nin probar bocado.
Aquela casa foi deseñada por ambas as arquitectas.
É un exemplar pouco frecuente na natureza. Só conservamos tres.
Chegaron varios autocares con anciáns de toda Galiza.
Calquera dos detidos pode ser o culpábel.
Afortunadamente, cadaquén pensa dunha maneira diferente.
O outro día fun ao otorrinolaringólogo.
3. Aínda vas na páxina corenta e dúas do libro? Pois aínda che restan duascentas vinte e sete...
Iso representa o dous por cento do Produto Interior Bruto.
Ás cinco e media timbrou no cuarto C daquel edificio de oito andares.
Que dis? Tocoume a doceava parte do primeiro premio da lotaría?
Imos asistir á trixésimo sexta Feira do Libro.
Comprei un terzo de pan para min só.
—Canto custa este abrigo? —Cento vinte €, porque ten un desconto do triplo do seu prezo orixinal.
Máximo gaña o duplo que Tareixa.
Antonio López Ferreiro é un escritor do século dezanove.
4. —Por que non comes máis devagar? —Porque teño fame! [Hai un erro no enunciado da actividade: falta
a palabra teño]
Nesta mesa poden votar as persoas cuxos apelidos comezan por F.
Que alegría me deches!
Cantos días ides estar en Italia?
Dime qué me queres. [Non é posíbel utilizar que, pois sería unha conxunción; de aí que ao haber ambi-
güidade se teña que empregar o acento diacrítico para o interrogativo indirecto, como é o caso]
Quen che dixo que onte estaba naquel pub?
O cinema, ao cal iamos cando eramos crianzas, fechou hai un mes.
Como non me saudaches no restaurante onde / en que coincidimos onte!
Fun ao mesmo mecánico que che arranxou tamén a ti a moto.
Onde nos vemos mañá?
Voltei á vila en que nos coñecemos.
Cal destes cadros che gusta máis?
– 65 –
Unidade 6
5. Quen son os que van de viaxe?
Hai veces en que é mellor calar. [onde non pode usarse porque o antecedente “veces” non é un lugar]
De algo hai que morrer.
Fixérono entre ambos / os dous. [É redundante ou tautolóxico o uso de ambos ‘dous’ seguido de os dous;
debe escollerse unha ou outra opción]
Calquera opinión será tida en conta.
6. Resposta aberta.
Expresión oral
Páxina 121
1. Resposta aberta.
Ortografía
Poden ampliarse os casos de puntuación de cada un dos sinais vistos na unidade.
Páxina 122
1. “Alá onde fores fai o que vires”. Meu avó sempre me dicía esta frase.
Eu non irei; Sonia tampouco.
As bailarinas do ballet ruso fixeron unha actuación espectacular e, por este motivo, recibiron unha forte
ovación.
Hoxe estou moi canso; onte estiven estudando até as catro da mañá.
Se me fas este favor, estareiche eternamente agradecidas; se non mo podes facer, dimo.
2. Resposta aberta.
3. Despois de ter vivido moitos anos en Croacia, os meus veciños mudáronse aquí.
Os meus veciños, despois de ter vivido moitos anos en Croacia, mudáronse aquí.
Por causa do persoal, non nos pareceu nada recomendábel ese restaurante.
Non nos pareceu, por causa do persoal, nada recomendábel ese restaurante.
Non nos pareceu nada recomendábel, por causa do persoal, ese restaurante.
Grazas á axuda dos bombeiros, ela puido salvarse do incendio.
Ela, grazas á axuda dos bombeiros, puido salvarse do incendio.
Ela puido salvarse, grazas á axuda dos bombeiros, do incendio.
A pesar de padecermos unha vaga de frío, tomamos varias copas de xeado.
Tomamos, a pesar de padecermos unha vaga de frío, varias copas de xeado.
Tras sete meses ingresada no hospital, Berta voltou á casa.
Berta, tras sete meses ingresada no hospital, voltou á casa.
Berta voltou, tras sete meses ingresada no hospital, á casa.
– 66 –
Unidade 6
4. Querían ver un filme, así que foron á billeteira comprar os tíckets. [Hai un erro no enunciado; o correcto
é Querían, non Quería]
Queremos mudar o rumbo deste país; por tanto, é preciso convocar unhas votacións.
O alumnado de 2.º de ESO terá que ir para o edificio novo por reparacións no edificio.
Xosé Otero Abeledo, coñecido como Laxeiro, é un dos pintores galegos máis recoñecidos.
Pensei que perdera o anel, mais finalmente encontreino debaixo do sofá.
Páxina 123
5. Nada de valor no seu negocio. A tenda que rexenta Saib non pertence a ningunha tipoloxía común. Non
é ferraxería, nin farmacia. Nin sequera unha modesta mercería. Saib vende tonalidades. Nos inmensos
andeis do establecemento, hainas de todos os tipos: a incendiada folla de outono, a póla parda da
carqueixa, a pulpa púrpura do figo migueliño, a pluma ocre do xílgaro, o cromatismo das olivas de
Meknes, o verdor do cilantro…
Ninguén se interesa pola tonalidade de Saib, pero el resiste estación tras estación. Desde pequeno anda
na procura do ton exacto que tiña o rostro de Rachida, súa nai, cando tanto o amaba na tardiña e chovía
nos seus ollos, no cumio nevado do Alto Atlas.
6. O ar fresco reanimou realmente a Florian, que de novo foi quen de andar, mais non en liña recta nin
tampouco en zigzag, senón só en círculo como un cabalo de circo ben adestrado. Se Gretchen non lle
tivese indicado o camiño empregando todas as súas forzas, de seguro que habería de estar galopando
durante horas ao redor da cerdeira do xardín de Gabriele, mais a rapaza esforzouse con valentía suxeitando
a Florian polo brazo e arrastrándoo en liña recta na súa teima de xirar. Florian fixo primeiro unha curva
cara a adiante e despois novamente cara a atrás, mais, aínda que amodiño, Gretchen logrou avanzar. O
máis desagradábel era que Florian ulise tanto a agre; ese cheiro non era o dunha bebida alcólica.
Polo camiño Florian botóuselle a Gretchen tres veces ao pescozo, mais non puido saber se esta era unha
mostra de afecto ou se só trataba de se agarrar.
Ao chegar á última esquina diante da súa casa, Florian negouse a continuar, deixouse caer ao chan de
golpe e murmurou:
Fin do traxecto!
“O príncipe da choiva”
Paseo malferido pola melancolía

E soño con estraños bulevares ó norte.
Ignórame a cidade. Xa non terei a sorte
De que por min desfolle o máis fermoso día
Eu unicamente o idioma do estranxeiro

Que ten secretas voces e aves fenecidas.
As horas caen todas; están arrepentidas
De térenme con elas, intruso ou prisioneiro
Non te afastes de min, espectro do pasado.

Príncipe que perdeu a torre da inocencia
E os versos da desdita e outras flores do mal.
A que xardín sen pasos escuro son levado?

Mentres ando perdido, eu pídolle clemencia
Á música perfecta dos versos de Nerval.
– 67 –
Unidade 6
7. Xan chegou ben canso ao andar. Os acontecementos bateran nel dun xeito inagardado. Sete días antes
non podería sequera sospeitar o que acababa de ocorrer. Xan visitaba o seu tío una vez á semana. Alí, na
Residencia-Asilo de Anciáns, pasaba dúas horas todos os xoves xunto a un home que aínda tiña forzas
para sorrir. Ata aquel dispensario achegábase puntualmente co cargamento de sempre: tres paquetes de
cigarros negros e un libro de poesía. Si, un libriño de versos era algo que Xan adoitaba levar ao tío Peixoto
en cada visita. Hai tres semanas fora García Lorca; na seguinte, unha Antoloxía de Ramón Cabanillas; a
pasada, unha nova edición de Queixumes dos pinos. Para esta, xa tiña mercado o tomo de Poesía Completa
de Álvaro Cunqueiro. Mais chegou tarde. Agora, mira o volume envolto nun papel de libraría, pousado
horizontalmente sobre doutros libros nun andel da sala de estar. Non chegará ao seu destino.
Literatura
Páxina 125
1. “A fonte da nena” é unha lenda histórico-cultural segundo a súa temática principal xa que explica a orixe
dun microtopónimo lucense; segundo o seu espazo principal é unha lenda local pois pertence a unha
comunidade concreta e conta unha peculiaridade dela.
2. “O paisano e o médico” é un conto popular, non hai nel mesturade realidade e de fantasía, nin trata de
dar explicación a ningún feito ou fenómeno.
3. “Suicídase o inventor das bolsiñas alongadas para o azucre” é unha lenda urbana. A lenda presenta varios
elementos de aparencia irreal como o sistema para encher as bolsas de azucre que se describe e, aínda
que non dá explicación acerca dun fenómeno natural, si trata de xustificar un acto cotián como a apertura
das bolsas de azucre que acompañan ao café.
4. Resposta aberta.
A actividade ten como obxectivo principal que o alumnado poida fortalecer o coñecemento sobre a súa locali-
dade a través das lendas propias da súa comunidade. Tamén permite favorecer o intercambio de experiencias
e a integración do alumnado inmigrante que pode ofrecer lendas propias do seu lugar de orixe.
5. Resposta aberta.
Con esta actividade búscase fomentar a creatividade do alumnado ao tempo que se afonda desde a práctica
nas características do subxénero da lenda.
6. As tres lendas que se mencionan na actividade están difundidas por varios países. Pódese encontrar
información sobre lendas urbanas en Portugal nos seguintes enlaces:
Para a lenda da moza da curva:
http://www.lendarium.org/new_category/96/
Para a das cadeiras do cinema:

http://www.lendarium.org/narrative/cadeiras-de-cinema/?category=98
Para a orixe descoñecida da carne dos locais de comida rápida:

Para procurar información en xeral:

http://portugalmisterioso.blogspot.com.es/p/lendas.html
– 68 –
Unidade 6
Lingua e sociedade
Páxina 126
1.
Asturiano O Estatuto de Autonomía do Principado de Asturias (1982) recolle que o asturiano debe
gozar de protección e que será promovido en especial nos medios de comunicación e
no ensino e anuncia medidas lexislativas que se concretan en 1998 coa Lei de Uso e
Promoción do Asturiano, na cal se sinala que o asturiano constitúe a “lingua tradicional
de Asturias” e por iso se promove o seu “uso, difusión e ensino”. Neste documento
recoñécese o dereito da cidadanía a utilizar o asturiano aínda que se mantén o carácter
voluntario da súa aprendizaxe nos centros de ensino. No ano 2002 créase a Xunta
asesora de toponimia, encargada xestionar a recuperación dos topónimos tradicionais
e en 2005 publícase o Plan para a normalización social do asturiano, obra que recollía 68
medidas de normalización e promoción da lingua asturiana destinadas aos sectores
administrativo, educativo, empresarial, deportivo, xornalístico etc.
Éuscaro O éuscaro é cooficial xunto co castelán no País Vasco e en certas zonas de Navarra.
O estatus que lle asigna a UNESCO dentro do Atlas das linguas do mundo en perigo é de
vulnerábel malia que é unha lingua que medra ano a ano.
A Euskatzaindia (Academia da lingua vasca) foi fundada en 1919 e no ano 1968 finalizou
o proceso de elaboración dunha variedade estándar para o éuscaro (euskera batua) que
recolle opcións das diferentes variedades dialectais desta lingua. En 1987 a Academia
iniciou os traballos de publicación do Dicionario Xeral Vasco, obra que chegou aos 16
volumes.
En 1982 nace o Euskararen Aholku Batzordea (Consello asesor do éuscaro) cuxo
obxectivo é acadar a normalización do éuscaro en todos os ámbitos da sociedade.
Aragonés Trátase dunha lingua cooficial en Aragón aínda que a situación que vive é precaria
dado que non está normalizada en ningún ámbito e a súa incorporación ao ensino é
testemuñal. A UNESCO cualificou o estado do aragonés como “lingua en perigo”.
O aragonés non posúe aínda unha variedade estándar polo que existen dous modelos
lingüísticos: a grafía de Huesca (do Consello d’a Fabla Aragonesa) e a grafía da Sociedat
de Lingüistica Aragonesa . O goberno de Aragón promoveu en 2009 a Lei de uso, protección
e promoción das linguas propias de Aragón que recoñecía o aragonés como lingua propia
dese territorio e que motivou a creación do Consello Superior d’as Luengas d’Aragón
e da Academia d’a Luenga Aragonesa en 2011. Porén, esta lei foi derrogada no ano
2013 pola aprobación da Lei de uso, protección e promoción das linguas e modalidades
lingüísticas de Aragón que dá paso á Academia Aragonesa d’a Luenga. A nova lexislación
resultou polémica posto que pasaba a denominar lingua aragonesa propia das áreas
pirenaica e prepirenaica (Lapapyp) ao aragonés e lingua aragonesa propia da área
oriental (Lapao) ao catalán que se fala dentro na zona oriental da comunidade. No ano
2015 derrogouse esta lei e voltouse á lexislación de 2009.
Catalán O estatus legal do catalán non é idéntico en todos os territorios onde se fala. Así, este
idioma é oficial en Cataluña, Valencia e nas Illas Baleares xunto co castelán –e co aranés
no caso de Cataluña–. En Andorra é a única lingua oficial aínda que partilla espazo
lingüístico co castelán e co francés. Nos territorios restantes non está regulada a súa
oficialidade.
Polo que respecta aos organismos encargados do estudo e protección desta lingua,
o catalán conta con institucións diferentes segundo os territorios: Institut d’Estudis
Catalans (Cataluña) e Acadèmia Valenciana de la Llengua (Comunidade Valenciana). As
normas propostas por ambas as organizacións son lixeiramente diferentes aínda que
o grao de intelixibilidade entre o catalán falado en Cataluña e o falado na Comuidade
Valenciana supera o 95 %.
– 69 –
Unidade 6
Aranés A lexislación lingüística catalá recolle que o aranés é unha das tres linguas oficiais de
Cataluña xunto co catalán e o castelán, aínda que apunta que o seu uso preferente se dá
no Val de Arán. Como consecuencia da súa oficialidade esta lingua está incorporada ao
ensino, é o idioma preferente na toponimia e constitúe a lingua habitual dos diferente
órganos administrativos da rexión.
O Conselh Generau d’Aran (Consello Xeral do Aranés) é a institución que regula os
aspectos normativos desta lingua. En 1999 publicou as Nòrmes Ortogràfiques der
Aranés que modifican parcialmente as primeiras normas que databan de 1982 e que
seguen as directrices xerais marcadas para o occitano. Malia a tendencia á recuperación
que ten mostrado nos últimos anos, o aranés segue a estar catalogado como lingua en
perigo pola UNESCO.
Español Única lingua do estado Español que goza de oficialidade en todo o territorio.
Resposta aberta.
Páxina 127
1. orgullo: ‘exceso de estima propia’

carauta: ‘obxecto que representa unha cara, que se utiliza para cubrir e ocultar o rostro’
vindeiro: ‘que é o que primeiro aparece no espazo ou se produce no tempo’
desaparecer: ‘deixar de ser visíbel ou perceptíbel’
martes: ‘día da semana que segue ao luns e precede ao mércores; segunda feira’
fronteiras: ‘límite entre dous estados ou países’
2. Resposta aberta.
Pódese localizar información sobre as Bonitas de Sande (Cartelle, Ourense) en páxinas web como as
seguintes:
h t t p : / / w w w. g a l e o n . c o m / s l o re n / c a r n ava l _ o u re n s e / p r o 1 5 . h t m # S A N D E _ - PA R B % C 3 % 9 3 N _
UNHA_S%C3%81TIRA_CON_VACAS,_OSOS_E_BONITAS.
http://www.turismo.gal/ficha-recurso?cod_rec=36217&langId=gl_ES
http://www.crtvg.es/informativos/a-asociacion-de-vecinos-castelo-de-sande-recupera-a-bonita-disfrace-
secular-do-entroido-neste-lugar-de-cartelle-843498 [vídeo]
Tamén é posíbel conseguir información na páxina de Facebook “Entroido de Sande”.
3. Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
5. Resposta aberta.
Esta actividade pretende que o alumnado compare información sobre diferentes manifestacións culturais dun
mesmo acto en diferentes lugares do mundo.
– 70 –
Unidade 6
Páxina 128
1. o dereito a ser diferente
2. Todas as opcións son incorrectas.
3. folla de reclamación.
4. billa, penico, estoxo de aseo
5. canto
6. punto e vírgula
7. relixiosas e escatolóxicas.
8. Constitución Española, Estatuto de Autonomía de Galicia e Lei de Normalización Lingüística.
– 71 –
Unidade 7
Lectura
Páxina 132
1.
brocado Tecido de seda bordado con fíos de ouro e de prata que forman un relevo.
bucle Conxunto de instrucións que se executan até encontraren unha condición de saída.
subrutina Grupo de instrucións para a realización dunha tarefa.
analista Persoa dedicada ao estudo de diversas ramas das Matemáticas.
prescribían Ordenar un remedio, terapia ou tratamento médico.
2. inmatura (l. 4)
sinónimo: precoz
antónimo: madura
temperá (l. 17)

sinónimo: albar
antónimo: serodio
recorrentes (l. 20)

sinónimo: periódicos
antónimo: excepcionais
arrogante (l. 32)

sinónimo: soberbio
antónimo: humilde
paliar (l. 36)

sinónimo: mitigar
antónimo: exacerbar
3. O texto presenta cinco grandes partes, a primeira (liñas 1-12) fai referencia aos primeiros anos da vida
de Ada Lovelace; a segunda (liñas 13-31) recolle a información sobre os estudos cursados por Ada e
os descubrimentos que realizou; a terceira parte (liñas 32-51) describe a temperá decadencia vital de
Ada Lovelace e as aplicacións dos seus descubrimentos; a cuarta parte (liñas 52-60) reflexiona sobre
a situación das mulleres científica no século xix e a última parte (liñas 60-64) ofrece un exemplo de
problema matemático desenvolto pola científica.
4. Resposta aberta.
O esquema debería conter apartados referentes á formación académica de Ada Lovelace, ás súas investigacións
e á repercusión que estas tiveron.
5. Falsa
Verdadeira
Verdadeira
Falsa
Verdadeira
– 72 –
Unidade 7
6.
n Cales puideron ser os principais atrancos cos que Ada Lovelace se tivo que enfrontar ao longo da súa
vida? Os principais atrancos cos que contaba calquera muller que seguise unha carreira científica
no século xix derivan do sexismo imperante na sociedade que relegaba ás mulleres ao fogar ou lles
destinaba de modo exclusivo empregos relacionados cos coidados ou coa docencia. Ada Lovelace tivo
que asinar algúnsdo seus descubrimentos coas súas iniciais para evitar o rexeitamento da comunidade
científica por ser muller.
n Por que tardaron tanto en transcender os avances tecnolóxicos realizados por Ada Lovelace? Ao igual
que no caso anterior, seguramente por se muller xa que a maior parte dos inventos e descubrimentos
transcenden como masculinos incluso cando existiron mulleres nos equipos que os conseguiron. Varias
das mulleres que figuran na actividade 9 serven como exemplo desta situación.
n Que opinades de que algo poida ser “reinventado” como sucedeu cos computadores na Segunda Guerra
Mundial? A que se debe isto?
Resposta aberta, porén pode fomentarse o debate partindo de datos como os seguintes: a “reinvención”
de técnicas, obxectos etc. débese á dificultade de transferencia de coñecementos entre culturas. A im-
prenta de tipos móbiles foi inventada en China no século i, porén en Europa non chega a desenvolverse
até que aparece a figura de Gutenberg en 1440.
7. Resposta aberta.
O obxectivo da actividade é promover as destrezas de busca e de selección da información arredor neste caso
da figura concreta de Ada Lovelace.
8. Resposta aberta.
A actividade busca promover o diálogo e o debate así como fomentar o espírito emprendedor e a análise dos
feitos históricos que permitiron avanzar á humanidade.
9. Resposta aberta.
O desenvolvemento desta actividade busca promover o desenvolvemento da cultura científica con especial
atención nas mulleres que contribúen a ela ao tempo que se poñen en práctica destrezas que contribúan á
adquisición da competencia dixital e de aprender a aprender.

Achéganse algúns datos básicos sobre algúns dos avances científicos e tecnolóxicos indicados na activi-
dade.
-panca e lentes: desenvoltas na cultura exipcia
-circulación do sangue: atribuída tradicionalmente a William Harvey ou a Miguel Servet. No ano 1924
localizáronse textos de Ibn Nafis onde se demostra que foi o primeiro en formular a teoría da circulación
do sangue nos pulmóns.
-mistos, papel, pintura fosforescente: desenvoltos na cultura chinesa.
-agricultura hidropónica: desenvolta na civilización inca.
-números: o sistema foi inventado na cultura india, as cifras occidentais na cultura árabe.
-inodoro, fibra óptica, aceiro, botóns: aínda que se discute a orixe dalgunha destas innovacións, polo re-
gular, son atribuídas á cultura india.
– 73 –
Unidade 7
Expresión escrita
Páxina 133
1. Que reclamarías se...?
detectases que a túa compañía de telefonía móbil está a incumprir A devolución do diñeiro
algunha das condicións do contrato?
sufrises unha intoxicación alimentaria grave por consumires peixe en mal Unha indemnización
estado nun restaurante?
foses á perrucaría tinxir o cabelo de azul e, por erro, ficase de cor rosa? A reexecución do servizo
a túa nova consola deixase de funcionar durante o período en que aínda A troca do produto
está en garantía? adquirido
2. Resposta aberta.
Lingua e texto
Páxina 135
1.
P O
A estrutura expositivo-explicativa está presente en textos que informan, explican e transmiten
coñecementos dunha maneira clara, precisa e ordenada. P
Unha estrutura expositivo-explicativa sempre se fecha cunha opinión persoal do/da emisor/a. O
Na estrutura expositivo-explicativa predomina a subxectividade. O
Os exemplos e os elementos gráficos contribúen a aclarar unha exposición. P
2. Nos dous textos predomina a estrutura expositivo-explicativa, pois ambos procuran dar a coñecer
un feito concreto (as vantaxes de se facer socio/a dun balneario e a definición da palabra carozo,
respectivamente). Os enunciados dos dous textos son declarativos e o seu léxico é denotativo e
específico.
Alén diso, o primeiro texto conta cun elemento gráfico (unha fotografía) e no segundo texto, podemos
encontrar sinónimos e exemplos.
3. Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
5. Enunciados declarativos expresados en 3.ª persoa; verbos como ser e ter; predominio do presente e do
pretérito do indicativo; sinónimos (“síndrome do corazón roto” ou cardiomiopatía de Takotsubo), comparacións
(o takotsubo é... unha sorte de pota que recorda á forma do ventrículo esquerdo dos corazóns feridos) e exemplos
(Estudos recentes, como un publicado no American Journal of Cardiology, indican...; información dada polas
estatísticas); e marcadores discursivos textuais de carácter argumentativo (malia, aínda que, mais, con
todo).
– 74 –
Unidade 7
Léxico
Páxina 136
1. Resposta aberta.
2. desktop → escritorio
home page → páxina principal
link → ligazón
password → contrasinal
pendrive → lapis de memoria
3. CD, DVD e USB son siglas e FAQ é un acrónimo.

CD: ‘disco óptico que permite almacenar e reproducir datos en formato dixital mediante un lector láser’;
‘cedé’; ‘compacto’.
DVD: ‘disco compacto que permite almacenar e reproducir datos en formato dixital mediante un lector
láser, cun sistema de codificación máis eficiente que o dun CD e cunha capacidade , como mínimo, catro
veces superior á deste’.
FAQ: acrónimo procedente das siglas da expresión inglesa Frequently Asked Questions, cuxo significado é
‘lista das preguntas máis frecuentes coas súas respectivas respostas sobre un tema en particular’.
USB: sigla que se corresponde coa expresión inglesa Universal Serial Bus, que designa o ‘protocolo de
comunicación que permite conectar dispositivos electrónicos entre si por medio de cabos e portos espe-
cíficos sen necesidade de reiniciar ou engadir novo software’.
4. Resposta aberta.
Páxina 137
1. Fóra da sala hai bastante humidade, podes traer o deshumidificador?

No segundo esquerdo, xusto enriba / encima do meu apartamento, vive unha familia senegalesa.
Sempre traballou preto da súa vila natal.
Erraches! / Trabucácheste! A resposta correcta era a primeira.
2. aburrido/a, tedioso/a; divertido/a

fraco/a, débil; forte
seco/a, enxoito/a; mollado/a
3. ordenado/a → desordenado/a
tolerante → intolerante
revolucionario/a → contrarrevolucionario/a
escolar → extraescolar
legal → ilegal
honesto/a → deshonesto/a
oficial → extraoficial
maduro/a → inmaduro/a
– 75 –
Unidade 7
ordinario/a → extraordinario/a
argumentación → contraargumentación
probábel → improbábel
4. alleo/a → propio/a
cheo/a → baleiro/a
ganancia → perda
esquecer → lembrar
imposíbel → factíbel
intermitente → continuo
preguntar → responder
relixioso → ateo/a
5. causa: consecuencia; antónimo

presente: ausente; antónimo complementario
caduca: perenne; antónimo complementario
masculina: feminina; antónimo complementario
casado: solteiro; antónimo gradual
bo: mau; antónimo gradual
profesorado: alumnado; antónimo recíproco
maioría: minoría; antónimo
branco: negro; antónimo gradual
avó: neto; antónimo recíproco
amor: odio; antónimo gradual
dar: quitar; antónimo complementario
madriña: padriño; antónimo recíproco
duro: mol; antónimo gradual
pouco: moito; antónimo gradual
muller: home; antónimo complementario
apagado: aceso; antónimo complementario
Pagar: cobrar; antónimo recíproco
Gramática
– 76 –
Unidade 7
Páxina 140
1. o: átono; cd
vostede: tónico; sux
el: tónico; sux
el (en con el): tónico; forma parte do termo dunha frase preposicional que funciona como ccco
me (en encargoume): átono; ci
lo (en informalo): átono; cd
lle (en pedirlle): átono; ci
lle: átono; cd
el: tónico; sux
el (en del): tónico; forma parte do termo dunha frase preposicional que funciona como suplemento
el: tónico; sux
eu: tónico; sux
a: átono; cd
na (en acabareina): átono; cd
eu: tónico; sux
te: átono; cd
el: tónico; sux
2. De elas viren tarde non terán asento.

Vés connosco ou lévate teu pai?
Compreille uns zapatos a Clara para reis.
Roberto é moito máis alto ca min.
Esta foto é para vosoutras, as miñas mellores amigas. [Porén, tamén se podería utilizar vós]
3. Xa che dixen que iso che ía traer más consecuencias.

Agardeite durante dúas horas e finalmente non te dei visto.
Teño que che dar / Teño que darche / Téñoche que dar o meu número de teléfono móbil?
Se non te saudei, como che vou dar / vou darche un bico?
Onte queríache facer unha visita, mais non me decatei de que estabas de viaxe.
Gústache a torta de millo?
4. Como vas coas maletas? Fixéchelas? Eu fágoas mañá aínda porque non as puiden facer antes. Tereinas
que pesar ben para que non mas manden desfacer no control do aeroporto.
Debes pensalo ben porque esa oportunidade non lla dan a calquera. Non é fácil; seino. Porén, a resposta
tes que dala canto antes, pois candidatas téñenas a moreas.
5. Quitóullela.
Envióullelos.
Págallo.
Díxome que llas deixara.
Compréillelos.
– 77 –
Unidade 7
6. Quen lle quere facer un presente a Xabier?
Quen quere facerlle un presente a Xabier?
Cando estamos perante unha perífrase ou complexo verbal (como é o caso), o clítico pode colocarse despois do
verbo auxiliar ou do auxiliado. No primeiro caso, en vez de ir despois do auxiliar debe ir antes deste por causa
do pronome interrogativo; no segundo caso, vai despois do verbo auxiliar.
Miña nai ingresou no hospital mais aínda non ma deixaron ver.

Miña nai ingresou no hospital mais aínda non me deixaron vela.
Podemos ter as dúas colocacións, pois funcionan como un complexo verbal. No primeiro caso, se facemos
a contracción debe de ir antes do verbo deixaron por culpa do adverbio de negación, que provoca a próclise.
No segundo caso, estamos a colocar os clíticos conforme pertencen a un verbo e a outro; así, o pronome me
(verbo deixaron) vai antes do verbo por causa de non, mentres que o pronome a/la vai despois do verbo ver, ao
cal pertence.
Quen che dera!

O pronome átono colócase antes do verbo por ser un enunciado desiderativo e, alén disto, porque vai precedido
do pronome exclamativo.
Nunca volo darei agradecido na miña vida.

O clítico sitúase antes do verbo debido ao adverbio de negación.
O coche novo aínda llelo entregaron onte.

O pronome vai proclítico ao verbo porque está precedido polo adverbio aínda.
Vin a Xema a semana pasada e démonos os teléfonos, mais agora non o encontro.
No primeiro caso, o clítico vai enclítico ao verbo porque non hai ningún elemento que o atraia, en canto no
segundo caso o pronome vai anteposto ao verbo por causa do adverbio non.
7. Cando Serxio foi a Londres viaxou con nós os tres.

Éche o que hai, Luisiño.
Podes darme / Pódesme dar un vaso de auga?
Quen cho dixo?
Ninguén lle dixo que marchase.
Ven comigo e non te arrepentirás!
Expresión oral
Páxina 141
1. Resposta aberta.
– 78 –
Unidade 7
Ortografía
Pode ampliarse o número de casos para cada sinal de puntuación estudados.
Páxina 142
1. Prezada Sra. Regueiro:

Lémbrolle que debe aboar as taxas antes do día 21 de decembro.
Ollou para min e díxome: “Non esquezas facer as tarefas para mañá”.
Temos que comprar os seguintes ingredientes: fariña, azucre, mel, ovos e iogures.
A festa foi un desastre: caeu o teito da discoteca.
Non puido continuar a ler: atragoouse cun carozo de cereixa.
Tes que encontrar dous obxectos por toda a casa; por exemplo: unha caixa de mistos e unha candea.
2.
Compraron un vestido, un abrigo, un bolso de Enumeración aberta
man...
En abril... Expresión sobreentendida
Pois non sei se... Idea inconclusa
[...] O médico díxolle que tiña un problema grave Suprimir fragmentos dun texto citado
de saúde [...]. Aos dous meses morreu.
3. Resposta aberta.
4. Ai, que dor! → dor, mágoa...

Oh, que marabilla! → emoción, admiración...
Ah, que sorte! Se o sei non veño... → alegría, admiración, ironía...
Parabéns! → alegría, sorpresa...
Lisca! Non te quero ver nunca máis! → enfado
Oh! Pensei que me querías... → sorpresa, decepción...
Páxina 143
5. As cores do arco da vella son as seguintes: / son vermello, laranxa, amarelo, verde, ciano, azul e violeta.
[Hai un erro no enunciado; léase ciano, non cián]
Como se elabora o chocolate?
Chegou un novo rapaz ao instituto: / instituto... chámase Hugo.
Non! Prohíboche ires á festa mañá!
As persoas adoitan ser así: egoístas, envexosas etc. / ...
6. A boca quedoume aberta e sen podela fechar.

—Como dis?
—Iso, que até os sete anos non saíra da casa nunca. Como non podía andar(,) pois...
—Mais ninguén te levara no colo nin nada?
—De bebé se cadra, non sei... Eu non recordo máis que estar nunha cama e(,) como moito(,) polo chan da
casa. Logo un día chegou Pushpa e comezou a falar cos meus pais e conseguiu aquí o vehículo e por fin
puiden saír!
– 79 –
Unidade 7
—E como foi? –eu non podía imaxinar o que sería estar tanto tempo na casa, co ben que se estaba fóra.
—Estupendo –Gangamma botou un sorriso que lle fixo os ollos pequenos, cousa complicada porque os
tiña ben grandes. Puxo unha cara moi feliz, como se voltase a saír da casa de novo por primeira vez e
continuou–: Mais aínda que non saíse, eu fora xa a moitos sitios.
—E como é iso posíbel? –preguntei eu.
—Coa imaxinación –e ao dicir iso chiscoume un ollo.
Claro! Coa imaxinación pódese ir a calquera sitio! Que parva fora!
—Entretíñame imaxinando e contándome a min mesma historias. Dáseme ben, ou iso di túa nai. Queres
que che conte unha?
—Así, sen máis? Agora mesmo? –a min levábame bastante traballo pensar as historias–. É unha que xa
sabes?
—Unha que xa sei sería a do meu nome, claro, mais esa xa a has de saber ti. Non, pódoche contar unha
nova?
—De acordo!
E entón Gangamma comezou o seu relato...
.........................
—Non hai escola
e(,) se non hai escola(,)
non podes xogar na lama.
—O que pasou non ten nada que ver coa lama.
—Que mágoa!
—Ou quizais si.
Intenta estar caladiña,
déixame falar a min.
—Di, muller, di.
—Un día apareceu unha fada
e todo cambiou.
—Unha fada?
—Non che gustan as fadas?
—Non.
—Pode ser outra cousa.
—Mellor.
—Un día apareceu unha meiga
e todo cambiou...
—Unha meiga boa?
—As meigas sempre son boas.
—Prefiro unha bruxa mala,
dálle máis emoción!
—Pois veña:
apareceu unha bruxa mala
e todo cambiou.
—Cambiou todo o que había?
—Todiño!
– 80 –
Unidade 7
7. —Que sorte! –exclamou Arancha con dificultade–. Grazas a teu avó librámonos dunha boa.
—Viches? O Raúl mudou a cara cando falei de Carlos como se lle estivese contando dun actor de cine.
Que raro, non?
—Ai, e que máis dá! O que importa é que grazas a el non teremos que ir axudar ás oficinas nos descansos,
co aburrido que é.
Nerea dubidou entre calar e contarlle toda a información, mais concluíu que a súa amiga ben merecía
saber todo.
—Sabes, Arancha? En realidade, onte pasoume tamén algo moi importante.
—Conseguiches falar con Lucas? –preguntou ela interesada.
—Non, é relativo ao que estou a facer na facultade. É…
—Ai, non me veñas con esas historias… –interrompeuna Arancha aburrida.
Literatura
Páxina 145
1. Resposta aberta.
2.
 Tema e ensinanza moralizante.

“O sapo e a cobra”
Tema: a cobra repróchalle ao sapo a súa lentitude e este contéstalle que vai lento, mais que non se
arrastra coma ela.
Ensinanza moralizante: aínda que as cousas custen traballo non se deben rebaixar os propios principios
por acadar unha meta con facilidade.
“O vagalume e a rosiña”
Tema: unha rosa pídelle a un vagalume que lle ensine a escintilar coma el, mais este respóndelle que
ela brilla durante o día e que hai que aceptar as cousas como son.
Ensinanza moralizante: deben aceptarse as propias calidades e circunstancias sen envexar as alleas.
 Estrutura de cada composición.

“O sapo e a cobra” pode dividirse en catro partes, a primeira recolle a presentación dos dous perso-
naxes, a segunda o encontro entre ambos e a interpelación da cobra, a terceira a resposta do sapo e a
última, separada graficamente, a ensinanza moralizante.
“O vagalume e a rosiña” divídese en dúas partes, unha primeira constituída polo diálogo entre a rosa
e o vagalume e unha segunda formada pola resposta do vagalume e pola reflexión moralizante que
enuncian as rosas.
 Transforma un dos dous textos nunha fábula en prosa.

Resposta aberta.
3. “O can e o óso”
Un can que levaba un óso na boca asomouse a unha lago e viu a súa propia imaxe reflectida na auga, sen
sen decatar de que se estaba a ollar a si mesmo.
– 81 –
Unidade 7
“Ese can”, pensou, “leva un óso meirande que o meu. E con máis carne. Oxalá llo puidese quitar! Voulle
ladrar, seguro que se asustará e botará a correr, e así ese ós con máis tallada caeralle da boca e será
meu”. Mais cando o estúpido can abriu a boca para ladrar, o óso caeu ao fondo da lagoa, e aquel día
pasou sen comer.
Arríscase a perder o que era de seu quen só sente cobiza polo alleo.
4. Resposta aberta.
A través da creación literaria búscase que o alumnado integre os coñecementos acerca do subxénero narrativo
da fábula.
Páxina 146
1. Resposta aberta.
O esquema debe conter os seguintes ítems: definición, emprego do termo “fábrica” (orixe temporal, significado
no ámbito da arquitectura), definición de “fabricación” e tipos, definición de “produción en serie”, impacto da
aparición da imprenta e definición de “cadea de produción”.
O/a alumno/a pode aproveitar a estrutura do texto –cuxas ideas principais están dispostas en apartados des-
tacados cun título en letra negra– para organizar o esquema.
Páxina 147
1. Movemento, estado ou extensión dun fluído en que as distintas correntes varías de dirección e velocidade
e forman moitos remuíños: turbulencias
Arrefecer, refrescar: arrefríase
Aquilo que se lle bota as comidas para aderezalas: condimento
Pedir ou exixir unha cousa á cal se cre ter dereito: reivindica
Lugar con auga e vexetación no medio dun deserto: oasis
2. Resposta aberta.
3. Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
5. Resposta aberta.
– 82 –
Unidade 7
Páxina 148
1. o computador
2. á Administración
3. ensaio e conferencia; noticia e acta
4. cóncavo/convexo
5. vós, vostede, voso (o intruso é o posesivo voso)
6. após o saúdo nunha carta.
7. unha ensinanza moralizante.
8. subliñar as ideas principais dun texto e seleccionar as etiquetas con que se organiza a información.
– 83 –
Unidade 8
Lectura
Páxina 152
1. grolo (l. 1): cantidade de líquido que se bebe dunha soa vez; groucho, chopo.
centurión (l. 14): militar romano encargado de comandar unha centuria.
cepo (l. 47): torpe, zoupón/a, mamón/a.
esganamos (l. 82): matar apertando a gorxa para impedir a respiración.
chasca (l. 93): producir un son coa lingua ao separala do padal.
escándalo (l. 97): feito considerado contrario ás convencións sociais e que provoca certa crispación.
vil (l. 128): que non posúe dignidade, infame.
2. Os tres termos destacados (mangueillo, vendimaches e despistaba) son sinónimos de nivel informal ou
mesmo vulgar de roubar. “Vendimar” e “despistar” úsanse en sentido figurado.
3. Resposta aberta.
4. O texto presenta catro partes, a primeira (liñas 1-58) introduce aos personaxes e avanza algúns datos do
plan de Catulo; a segunda (liñas 59-67) introduce unha digresión do tema principal pola aparición dos
soldados, a terceira (liñas 68-95) desenvolve por completo o plan de Catulo e a cuarta (liñas 96-137)
recolle a rexouba entre os dous personaxes acerca da filla do Emperador.
5.
 Catulo e Caleno beben viño e comen tortas de millo.
 Catulo comeza a explicarlle a Caleno o plan que ten para se faceren ricos.
 Catulo chámalle ignorante a Caleno polo seu descoñecemento lexislativo.
 Para lograr a correcta execución do plan de roubo, Caleno ten que disfrazarse de Citrón.
 Chegan dous soldados perdidos.
 A intervención da nai de Caleno é chave no plan de Catulo.
 Os dous ladróns rexouban sobre a filla do Emperador.
 Caleno finxe que coñece a persoa de quen se está a falar.
6. O ton da peza é cómico, os personaxes principais exprésanse de modo case vulgar e o plan que teñen é
caótico. Alén diso empréganse un bo número de imprecisións históricas co fin de provocar o riso.
7. O texto mestura certa ambientación no Imperio Romano con elementos actuais. Sinala exemplos que o
demostren.
8. Resposta aberta.
Suxírense os seguintes adxectivos.
Catulo insistente, teimudo, avaricioso, ambicioso, antipático

Caleno inocente, distraído, pánfilo, ignorante
– 84 –
Unidade 8
9. Insultos de Catulo a Caleno: besta (l.26), ignorante (l. 42), cepo (l. 47), burro e cerebro de sacho (l. 104).
que insisten nunha cunha hixiene ás cales dá a que convencen que son
idea aínda que saiba deficiente: impresión de que todo a outras indiscretas:
que están equivocadas: porco/a, lle custa traballo: mediante lareta
cacholán/cacholana merdeiro/a. lerchán/ lerchana, enganos:
langrán/langrana- moinante/a,
panxolas,
raposeiro/a

Búscase desenvolver o gusto pola escrita e a creatividade do alumnado.
Expresión escrita
As actividades deste apartado contribúen a desenvolver diferentes destrezas: a reflexión,
a busca e a selección de información... ao tempo que se potencian dun modo especial as
competencias lingüística, dixital, de aprender a aprender, social e cívica, cultural etc.
O obxectivo do traballo con enciclopedias en liña é, por unha banda, que o alumnado dis-
poña de máis recursos de busca eficiente de información; por outra preténdese que faga
unha reflexión sobre os/as creadores/as de contidos en liña e aprenda, desde a posta en
práctica, que, tanto para ben como para mal, calquera pode xerar coñecemento a través da
rede.
Páxina 153
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
Lingua e texto
Páxina 155
1.  Prohibido tirar cabichas. Perigo de lume.
 Define os vocábulos marcados en letra negra e redixe unha oración con cada un deles.
 Ola. Son o frigorífico. O atendedor de chamadas está avariado. Por favor, espera a ouvir o bip e despois
fala pausadamente para que poida escribir a túa mensaxe e colocala na porta cun dos meus imáns.
 Conduza con cautela.
Estes enunciados presentan unha estrutura obrigativo-instrucional, pois teñen como obxectivo inducir a persoa
destinataria a levar a cabo unha acción concreta, por veces seguindo unha serie de pasos, consellos etc.
2. Emprego de verbos de acción (minimizar, porémola, sinalizaremos, avisar, telefonar, axudar, atender...), e de
movemento (saír, colocándonos, chamaremos, chegar...); uso de tempos verbais como o infinitivo (sacar,
evitar, tapar...), de perífrases verbais obrigativas (teremos que adoptar, debemos saír, podemos telefonar,
deberán axudar) e de construcións impersoais (é moi importante avisar); períodos sintácticos simples e non
demasiado extensos; e utilización da letra negra como recurso tipográfico.
– 85 –
Unidade 8
3. Resposta aberta.
4. O obxectivo da receita da mousse de xelatina de amorodos é fornecer unha serie de pasos que permitan
preparar esta sobremesa. As instrucións localízanse no apartado titulado “Elaboración”.
Por outra parte, o horóscopo ofrece varios consellos orientados a mellorar a vida das persoas do signo
Leo. As instrucións dadas son as seguintes: estar alerta ás opcións e oportunidades que xurdan para non
deixalas escapar (entre elas un convite social moi conveniente); utilizar a intuición para recoñecer os/as
inimigos/as entre as persoas que non o son e actuar con tino para non ser inxusto/a.
Léxico
Páxina 156
1. canteiro/a, ferreiro/a, fiador/a, leiteiro/a ou tratante, oleiro/a, palilleira
2. enterrador/a → sepultureiro/a
fiador/a → fiadeiro/a
selleiro/a → baldeiro/a
xastre → alfaiate
3. ouro → ourive
acibeche → acibecheiro/a
prata → prateiro/a, arxentador/a
latón → latoeiro
4. A gaita é para o gaiteiro: ‘Cada oficio ou profesión exixe para o seu desempeño alguén que coñeza ese
traballo’.
É un avogado das silveiras: ‘avogado de pouca valía’.
Vive como un abade: ‘vive con luxo e comodidade’.
Páxina 157
5. maxistrado/a; recadador/a; conselleiro/a; funcionario/a
6. cirurxián/á: persoa que exerce a cirurxía, isto é, que realiza operacións en corpos vivos.
dermatólogo/a: médico especialista nas doenzas da pel.
neurólogo/a: médico especialista no sistema nervioso e nas súas enfermidades.
odontólogo/a: médico especialista nos dentes, nas súas afeccións e na súa hixiene.
oftalmólogo/a: médico especialista nas doenzas relacionadas cos ollos.
traumatólogo/a: médico que se ocupa do tratamento dos traumatismos ou lesións orgánicas.
Resposta aberta.
7. Comercio: chacineiro/a, drogueiro/a, fornecedor/a, peleteiro/a, almacenista.

Construción: ebanista, encofrador, enxeñeiro/a, albanel, peón, aparellador/a, mestre de obras.
Transportes: estibador, auxiliar de voo, ferroviario/a, condutor/a.
Servizos: empregado/a do fogar, taxista, hostaleiro/a, chofer, varredor/a, peiteador/a, tintureiro/a, vixi-
lante, gardacostas.
– 86 –
Unidade 8
8. antropo-: ‘ser humano’
antropólogo/a: ‘especialista na ciencia que estuda o ser humano nos seus aspectos natural, cultural e
social’
cart(o)-: ‘carta, mapa’
-grafo/a: ‘escritura, ciencia’
cartógrafo/a: ‘persoa que se dedica á ciencia ou técnica da elaboración de cartas e planos xeográficos,
mapas etc.’
etn(o): ‘pobo, raza, nación’

etnógrafo/a: ‘especialista na ciencia que ten por obxecto o estudo e descrición dos grupos humanos e dos
seus caracteres antropolóxicos, culturais, sociais...’
topo-: ‘lugar’
topógrafo/a: ‘persoa que se dedica á ciencia ou arte que ten por obxecto a representación nun plano
dunha porción de terreo, coa súa forma, dimensións e relevo’
9. domador, deseñador, dobradora, escenógrafo, xornalista
10. Unha axente de bolsa sempre ten que estar pendente dos movementos do mercado.
Foi elixido tesoureiro. Ninguén mellor que el para levar as finanzas da asociación.
Contratou unha nova contábel para dirixir a empresa familiar.
Ten moita experiencia como xerente. Dirixiu varias empresas navais.
O persoal da empresa reuniuse co delegado sindical a fin de se informar sobre os seus dereitos.
11.
1
V
2
X
3
O R N A L E I R O
P T
4
P E I X E I R A
5 6
L S C C
A E U U
B G L L
7
R A B T T
8
V E N D I M A D O R O
G O T R R
O R E A A
E
I
R
O
– 87 –
Unidade 8
Gramática
No apartado dedicado á estrutura do verbo imos traballar fundamentalmente con verbos
regulares ou semirregulares, mais tamén se comeza a ver a estrutura daqueles irregulares
que presentan unha maior clareza de análise.
Páxina 160
1.
Forma verbal Persoa Número Tempo Modo Infinitivo
había 3.ª singular copretérito indicativo haber
querían 3.ª plural copretérito indicativo querer
ter - - infinitivo - ter
daban 3.ª plural copretérito indicativo dar
feito - - participio - facer
levaban 3.ª plural copretérito indicativo levar
é 3.ª singular presente indicativo ser
cansasen 3.ª plural pretérito subxuntivo cansar
comezaban 3.ª plural copretérito indicativo comezar
desesperar - - infinitivo - desesperar
puidese 3.ª singular pretérito subxuntivo poder
dixo 3.ª singular pretérito indicativo dicir
parece 3.ª singular presente indicativo parecer
quere 3.ª singular presente indicativo querer
axudar - - infinitivo - axudar
fixemos 1.ª plural pretérito indicativo facer
contrariamos 1.ª plural pretérito indicativo contrariar
respondeu 3.ª singular pretérito indicativo responder
fago 1.ª singular presente indicativo facer
podo 1.ª singular presente indicativo poder
dou 1.ª singular presente indicativo dar
sei 1.ª singular presente indicativo saber
poderemos 1.ª plural futuro indicativo poder
propiciar - - infinitivo - propiciar
repuxo 3.ª singular pretérito indicativo repor/repoñer
está 3.ª singular presente indicativo estar
hai 3.ª singular presente indicativo haber
fan 3.ª plural presente indicativo facer
cobrando - - xerundio - cobrar
habería 3.ª singular pospretérito indicativo haber
cres 2.ª singular presente indicativo crer
dará 3.ª singular futuro indicativo dar
– 88 –
Unidade 8
2.
Morfema de Morfema de número

Forma verbal Morfema radical Vogal temática
modo e tempo e persoa
estaban est a ba -n
viaxo viax ø ø o
imprimiron imprim i ø ron
cocesen coc- e se n
3. traball – a – re – i
MR VT MMT MNP
des – esper – a – ra – s
PREF MR VT MMT MNP
recib – i – rá - ø
MR VT MMT MNP
re – corr – e – ría – s
PREF MR VT MMT MNP
sint – ø – a – des
MR VT MMT MNP
cham – a – re – s
MR VT MS MNP
sospeit – a – ba – n
MR VT MMT MNP
quix – e – r – mos
MR VT MMT MNP
esquec – e – se – n
MR VT MMT MNP
escrib – í – a – s
MR VT MMT MNP
dedic – a – ø – mos
MR VT MMT MNP
beb – ø – ø – o
MR VT MMT MNP
4. A maior parte das persoas atravesa a rúa co semáforo en vermello.

Non aconteceu nada en toda a tarde e agora chéganos unha gran cantidade de noticias!
A festa organízaa unha asociación local, mais este ano recadou pouco diñeiro.
Ese home e a súa filla viviron moitos anos en Suíza.
5. Trouxéchesme da compra o que che encarguei? Trouxen.

Hoxe vas saír de festa? Vou.
Pois... se non estou errado, son 13 €, non é? Son.
Tes que estudar para mañá? Teño.
6.
Pasado Presente Futuro
: antepretérito; : pretérito; : copretérito; : presente do indicativo; : futuro do indicativo
– 89 –
Unidade 8
7. Se me tocase a lotaría faría unha viaxe por todo o mundo... Oxalá me toque!
tocase: modo subxuntivo; acción irreal
faría: modo indicativo; acción posíbel
toque: modo subxuntivo; acción irreal
Dáme todo o que teñas! Ou non aprecias a túa vida?

dáme: imperativo; acción de mando
teñas: subxuntivo; acción irreal, posíbel
aprecias: indicativo; acción real
Hoxe estou algo triste, mais mañá será outro día.

estou: indicativo; acción real presente
será: indicativo; acción real futura
8. Resposta aberta.
9. fixo: facer, facendo, feito

puña: pór, pondo, posto
proveu: prover, provendo, provido/provisto
pagamos: pagar, pagando, pagado/pago
sobrevir: sobrevir, sobrevindo, sobrevido
coubesen: caber, cabendo, cabido
moïamos: moer, moendo, moído/mundo
posuín: posuír, posuíndo, posuído
fritían: fritir, fritindo, fritido/frito
Expresión oral
Páxina 161
1. Resposta aberta.
Ortografía
Diferenciamos entre os trazos medio e longo, mais noutros manuais emprégase unicamen-
te para todos estes casos o trazo longo.
Pode ampliarse o número de casos de cada sinal de puntuación.
Páxina 162
1. Asistimos a unha reunión de ex-alumnos do instituto e abordamos temas sociolaborais.
—Ola –dixo a azafata–. Benvindos a bordo do avión 724 Boing.
– 90 –
Unidade 8
Imos acotío a un café teatro onde representan poemas galego-portugueses.
“Non quero ir á casa da avoa no domingo!”, gritou Uxío.
Charles Baudelaire, o poeta de maior impacto no simbolismo francés, publicou As flores do mal en 1856.
2. Agora vou lervos o poema “Regreso”, de Darío Xohán Cabana.

Diego leva roto xa dez vasos; como ves, é moi “hábil”...
“No futuro todo o mundo será famoso durante quince segundos”, como diría Andy Warhol.
Que significa “ápice”?
A esa cantante chámanlle “Sés”.
3. Resposta aberta.
Páxina 163
4. Castelao (Rianxo, 1886) é o autor de Cousas.
Aquilo que ves alí (fíxate que brilla como unha estrela) é un avión.
Propomos adoptar novas medidas (estas non deron resultado) o próximo mes.
O instituto de meteoroloxía prevé chuvias (levamos meses de seca) que serán máis intensas na zona
ourensá.
5. Xustifica o uso das aspas, das parénteses e dos trazos nestes enunciados.
—Sóltame –dixo. Porén, Luís agarrouna e deulle un bico. Era o seu “primeiro bico”.
O trazo longo introduce a intervención dun/dunha personaxe no diálogo.
O trazo medio emprégase para inserir os comentarios da voz narrativa.
As aspas úsanse para destacar unha expresión.
Como di o refrán: “De tal niño, tal paxariño”.

As aspas utilízanse para reproducir literalmente un refrán.
—Bo día, Paulo –saudou dona Florinda–. Como te encontras hoxe? Tráioche foie-gras.
O trazo longo serve para introducir a intervención dun/dunha personaxe.
Os trazos medios úsanse para inserir os comentarios da voz narrativa.
O trazo curto emprégase para ligar palabras compostas.
Lupe Gómez (Compostela, 1976) é a autora de Non son de aquí.

As parénteses utilízanse para indicar o lugar e a data de nacemento da autora.
O cuscús –feito con sémola de trigo– é un prato tradicional bérber.

Os trazos medios introducen un inciso.
6. O seu acordar si que pareceu cousa de meigas, pois por incríbel que pareza escoitaron con total claridade
o canto dun galo no habitáculo.
—Que é isto? –dixo Barbicane abrindo os ollos con desconfianza.
—Non é nada; son eu –respondeu con retranca Michel Ardan–; é unha tradición francesa cando esperto
sempre digo: “Quiquiriquí!”
Os dous americanos fitaron para o seu compañeiro con cara de alucine, mais o outro fixo coma quen que
aquilo que acababa de dicir era algo totalmente normal. Despois dun bo almorzo Barbicane retomou as
súas observacións e cálculos; aparentemente non había nada que o preocupase
– 91 –
Unidade 8
—Teño medo de que non cheguemos ao noso destino. A nosa velocidade de partida estivo por debaixo
das nosas estimacións.
—Mais deseguida estaremos na metade do camiño, non si? –estrañouse Nicholl.
—En efecto, mais arriscamos non chegarmos ao punto neutro a partir do cal deixaremos a atracción te-
rrestre para ser atraídos polo astro lunar.
Meu avó dixo:

—Ide mirar
se o mar sobe ou baixa.
Contestáronlle:
—Vai en refluxo.
Meu avó dixo:
—“É hora de irse!”.
A ciencia hoxe en día explica
dun xeito positivo
a influencia das mareas
no corazón dos homes.
Aínda así, o adeus é un estraño suceso.
7. —Clorofluorque? –preguntou Xosé Ramón.

—Refírese aos “flus-flús” que se usan para a maioría das cousas, como a limpeza, arume do ambiente…
Estes “flus-flús” teñen unha compoñente que ataca gravemente a atmosfera. É o que el denunciou.
—E meu pai como reaccionou?
—Con feito de ningunha maneira; ficou tan abraiado que só podía mover os ollos. Despois o lanzamento
falou comigo e deume a impresión de que, pasado o sobresalto, entenderá perfectamente a súa mensaxe.
Como puiden coloquei a Moko no estratóstato.
—Perdoádeme, mais eu non sei o que é o estratóstato –interveu novamente e pola mesma razón Atila.
—É un globo –aclarou Alba– especialmente destinado a ascensións á estratosfera.
Literatura
Páxina 165
1.
Pingueira Romeo
e tarteiras e Xulieta
Cal dos dous fragmentos aborda un tema serio? O
Que texto ten como intención provocar o riso do público? P
En que obra se percibe que os/as personaxes están condicionados/as por
factores alleos a eles/elas mesmos/as? O
En cal dos dous textos os/as personaxes actúan con liberdade? P
Que texto se centra na posta en escena dun sentimento? O
En que peza se xoga co equívoco? P
O fragmento de Pingueiras e tarteiras cumpre coas características da comedia, mentres que o de Romeo e
Xulieta presenta as da traxedia.
– 92 –
Unidade 8
2.
Comedias O enfermo imaxinario, Pluto, Comedia bífida, Valentino Rufini e Âkil Pillabán de viaxe a
Milán (e van sen un can)
Traxedias Macbeth, Antígona, O incerto señor don Hamlet, Medea, Edipo Rei
3. Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
Tanto a actividade 3 como a actividade 4 teñen como finalidade a posta en práctica dos coñecementos teóricos
sobre o xénero dramático e os seus subxéneros, non obstante, na actividade 3 facilítase a tarefa mediante a
continuación de textos que xa presentan personaxes ben caracterizados e unha trama iniciada mentres que na
actividade 4 só se facilitan modelos de situación.
Lingua e sociedade
Páxina 166
1. Resposta aberta.
Pode consultarse información sobre outras iniciativas normalizadoras en diferentes ámbitos nos seguin-
tes enlaces.
-21 días co galego, IES A Pobra do Caramiñal: http://21diascogalego.blogspot.com.es
-A lingua sabe a pan, CPI Virxe da Saleta: https://vimeo.com/31535420
-Tribo: http://ctnl.gal/web/notic.php?ide=1151
-Gústame o galego: http://ctnl.gal/web/notic.php?ide=1124
-Que se vexa! O galego:
http://ctnl.gal/web/notic.php?ide=1203&desc=para_celebrar_mellor_as_letras_galegas,_desde_a_ctnl_
propomos..._que_se_vexa!_o_galego&show=1&comentario=true
Páxina 167
1. Resposta aberta.
2. chisco: ‘anaco pequeno de algo; breve lapso temporal’

homónimo: ‘palabra que presenta a relación de significado consistente en que ten igual forma ou pronun-
cia que outra aínda que semanticamente non garden relación’
homenaxe: ‘mostra de admiración, afecto e respecto cara a algo ou alguén’
emblema: ‘imaxe acompañada por un lema que representa a un colectivo’
bóveda celeste: ‘esfera imaxinaria na cal se moven os obxectos celestes’
inconsistencias: ‘elementos ou afirmacións que carecen de argumentos sólidos ou de coherencia’
– 93 –
Unidade 8
3. A astronomía é unha ciencia que estuda os obxectos celestes do universo mentres que a astroloxía non
está considerada unha ciencia e se basea na xustificación de comportamentos e feitos persoais a partir
da posición dos astros tanto no momento do noso nacemento que motiva o signo zodiacal.
4. Resposta aberta.
5. Resposta aberta.
6. Resposta aberta.
Páxina 168
1. comedia
2. inclúen hipervínculos no corpo do artigo.
3. Deixe a súa mensaxe após ouvir o sinal; Na exposición oral tes que falar alto e claro.
4. ebanista, chacineiro/a, canteiro/a; acibecheiro/a, avogado/a, xastre
5. morfema de modo e tempo
6. medio
7. conseguir a catarse do público.
8. unha iniciativa normalizadora.
– 94 –
Unidade 9
Lectura
Páxina 172
1.
Terreo extenso, poboado de árbores non moi mestas, normalmente valado ou cercado: devesa (l. 4)
n
Saltaban ou avanzaban con forza sobre algo: galgaban (l. 7)

n
Moi vella ou antiga: vetusta (l. 22)

n
Cuberta ornamental que se coloca a modo de teito sobre un leito: dosel (l. 23)
n
Persoa que dá os primeiros pasos nunha actividade: pioneira (l. 66)

n
Primeira luz do día: albor (l. 76)

n
2. enxerga: divisa, albisca

noxento: repugnante nauseabundo
vizosa: fértil produtiva
escampara: amizara, delampara
arela: afán degoiro
3. O texto presenta as tres partes clásicas dos textos narrativos: inicio, nó e desenlace. No inicio (l. 1-25)
preséntase unha personaxe anónima que, ao non poder durmir, sae da súa casa e acaba refuxiándose
nunhas ruínas; o nó (l. 26-61) narra o encontro entre a moza protagonista e unha fermosa muller que
durme, é agora cando se descobre que a moza é Rosalía de Castro e a muller a lingua galega que ficou
durmida como símbolo dos Séculos Escuros, o desenlace (l. 62-92) recolle a encomenda de recuperala e
dignificala que a lingua galega lle fai a Rosalía e a aceptación desta da tarefa.
4. Unha moza sente un desacougo pola noite que a leva a saír da súa casa. Comeza unha tormenta que a
obriga a se refuxiar nunhas ruínas. Aínda que entra temerosa non tarda en descubrir unha fermosa muller
durminte. A muller revélase como a lingua galega e a moza como Rosalía de Castro. A lingua galega
encoméndalle a Rosalía a misión de recuperala e dignificala que Rosalía acepta. A narración describe, por
tanto, de modo simbólico o inicio do Rexurdimento.
5.
A protagonista séntese desacougada e ten que saír da casa no medio da noite.
n
O ceo está escuro e parece que está a piques de chover.

n
A protagonista chega a unha casa en estado ruinoso.

n
Dentro da casa Rosalía descobre unha muller durminte.

n
Prodúcese a presentación entre as dúas mulleres.

n
A bela adormecida manifesta a súa preocupación sobre o seu estado.

n
Rosalía de Castro regresa a casa cunha misión.

n
6. O espazo externo do bosque é descrito primeiro como ameazante, está a punto de se iniciar unha forte
tormenta e sopra o vento. O espazo interno da casa en ruínas aparece inicialmente como un espazo
tenebroso que provoca medo na protagonista, porén a visión do leito iluminado cálmaa e proporciónalle a
valentía necesaria para proseguir no seu camiño. Á saída que se produce coa chegada da alba mostra un
espazo externo mudado, onde xa deixou de chover. O espazo externo admite, pois, unha lectura en chave
simbólica, onde o tempo previo ao encontro de Rosalía coa lingua galega serían os Séculos Escuros e o
amencer que está a decorrer cando Rosalía abandona as ruínas simbolizaría o Rexurdimento.
– 95 –
Unidade 9
7. A mudanza débese ao encontro coa lingua galega e á tarefa que lle é encomendada. A Rosalía do inicio é
unha moza temerosa e covarde, que sinte un desacougo que non pode expresar mentres que a Rosalía do
final da historia é unha muller decidida, cun propósito claro.
8.
—Eu son a Lingua Galega –responde fachendosa–. Por min compuxeron Idade Media
harmoniosas cantigas os mellores trobadores, as máis fermosas que ningunha
outra lingua inspirara. Os meus cadenciosos sons entusiasmaron a reis como
o de Castela e o de Portugal, a almirantes, a cóengos..., mais confeso que as
que máis me gustaban eran as cantigas que facían os humildes xograres co seu
encanto popular. (l- 39-44)
—O poder do ferro e da ignorancia calou a miña voz e condenáronme a moitos Séculos Escuros
anos de silencio –cos ollos enchidos de bágoas colle a man de Rosalía–. Leda
sería se ti me cantas, amiga belida. (l. 53-56)
—Saberás. Ti devolverás o orgullo á miña voz silenciada. Mais non quero Rexurdimento
enganarte, o teu labor ten moitos riscos; máis aínda sendo muller. Serás pioneira
neste oficio e será difícil que che deixen partillar os honores masculinos, que
respecten unha voz audaz e feminina. Fuches valente para chegar aquí e has
selo aínda máis para desafiar un bosque de prexuízos. (l. 63-70)
9. A actividade de creación literaria é de resposta aberta.
Non che teño medo, moucho; moucho non che teño medo... (l. 9). “Eu ben vin estar o
moucho”, Cantares
gallegos.
miña casiña, meu lar!... (l. 10-11). “Adiós ríos, adiós
fontes”, Cantares
gallegos.
Negra sombra que me asombra. En todo estás e ti es todo. Para min e en min “Cando penso que te
mesmo moras... (l. 13-14). fuches”, Follas novas.
—Has de cantar / meniña gaiteira / has de cantar / que morro de pena. / Co “Has de cantar”,
son da gaitiña / co son da pandeira / pídoche que cantes / rapaza morena. Cantares gallegos.
—Non sei se saberei, a miña graza non é moita... (l. 58-61)

Cantarte hei Galicia / na lingua galega / consolo dos males / alivio das penas. “Has de cantar”,
/ Que así mo pediron / na beira do río / que corre entre as herbas / do campo Cantares gallegos.
florido. / Que así mo pediron / que así mo mandaron / que cante e que cante
/ na lingua que eu falo. (l. 87-92).
Tamén se pode facer referencia á incorporación de partes do poema de Manuel Curros Enríquez, “A Rosalía”:
“Comesta dos lobos, comesta se veu...” (l. 12) e “Ai da que leva na fronte unha estrela! Ai da que leva no bico
un cantar!” (l. 83-84).

Preténdese fomentar a capacidade de traballo en equipo e a busca e selección de información para
compor un texto de intención literaria.
– 96 –
Unidade 9
Expresión escrita
Páxina 173
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
3. Resposta aberta.
Lingua e texto
Páxina 175
1. O primeiro texto presenta unha estrutura monologada, pois ten un único emisor, isto é, non hai alternancia
de voces. No entanto, o segundo texto responde a unha estrutura dialogada, xa que hai máis dunha
persoa emisora; alén diso, as oracións son breves e sinxelas; emprégase a 1.ª e a 2.ª persoas nos verbos;
hai mudanza de liña e uso do trazo longo.
2. Conferencia → estrutura monologada

Novela → estrutura monologada e/ou dialogada
Coloquio → estrutura dialogada
Entrevista → estrutura dialogada
Conversa → estrutura dialogada
Autobiografía → estrutura monologada –mais pode inserirse nela fragmentos con estrutura dialogada–
3. Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
5.
P O
O corpo é a parte máis longa dun texto dialogado. P
Nun diálogo oral ten unha grande importancia a voz e a linguaxe xestual. P
A estrutura monologada utilízase para marcar a alternancia discursiva. O
A estrutura dialogada úsase para mostrar as voces das persoas participantes nun mesmo acto comunicativo. P
Un texto monologado sempre está dirixido a un/unha destinatario ausente. O
6. Resposta aberta.
Léxico
Páxina 176
– 97 –
Unidade 9
1. Resposta aberta.
2. diabete; lombrigas; maniotas; tose.
3. xenxivite: ‘inflamación da enxiva’

cardioloxía: ‘rama da medicina que se ocupa do estudo do corazón e das súas doenzas’
veuralxia: ‘dor forte ao longo dun nervio ou dalgunha das súas ramificacións’
hepatite: ‘inflamación do fígado’
artrose: ‘afección crónica dexenerativa e non inflamatoria das articulacións’
4. arrepío → calafrío
doenza → enfermidade
febre → quentura
escordadura → luxación
afonía → rouquén
verruga → espulla
vexiga → bocha
comechón → proído
Páxina 177
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
3. doenza; síntoma; ferida; médico/a especialista.
4. Árbores froiteiras: nespereira, limoeiro, abeleira, maceira.

Meses: setembro, xaneiro, xullo, abril.
Instrumentos: óboe, clarinete, contrabaixo, viola.
Vivenda: apartamento, chalé, choupana, iglú.
Gramática
Cómpre lembrar que hai manuais que non diferencian entre verbos regulares, semirre-
gulares e irregulares; só contemplan os verbos regulares e os irregulares.
Nesta unidade ofrécense algunhas formas dalgúns verbos regulares e semirregulares; poden
consultarse os cadros de modelos verbais regulares e semirregulares no Apéndice ortográfico-
gramatical.
Do punto de vista lúdico, inclúese no Anexo un parchís de verbos regulares e semirregulares
para aprender a conxugación deste tipo de verbos.
– 98 –
Unidade 9
Páxina 180
1. era: 2.ª conxugación; irregular
estaba: 1.ª conxugación; irregular
tiña: 2.ª conxugación; irregular
servía: 3.ª conxugación; semirregular
gardar: 1.ª conxugación; regular
había: 2.ª conxugación; irregular
secaba: 1.ª conxugación; regular
seguía: 3.ª conxugación; semirregular
separada: 1.ª conxugación; regular
abastecía: 2.ª conxugación; regular
entraba: 1.ª conxugación; regular
torcendo: 2.ª conxugación; semirregular
levaba: 1.ª conxugación; semirregular
podía: 2.ª conxugación; irregular
contemplar: 1.ª conxugación; regular
gustaba: 1.ª conxugación; regular
caleada: 1.ª conxugación; regular
parecía: 2.ª conxugación; regular
cansaba: 1.ª conxugación; regular
percorrer: 2.ª conxugación; semirregular
2. Eu conduzo 20 km todos os días para chegar ao traballo.

O presidente destituíu a Conselleira de Educación.
Nós caïamos sempre no mesmo erro e vós non o criades.
Aquelas raparigas traduciron unha novela xaponesa.
Nós andamos todo o día a cargar sacos de arroz de dez quilos.
Quero que me inclúas nesa listaxe de convidados que estás a elaborar.
3. Quere vostede que eu lle axude a atravesar o paso de peóns.

Se xuntase moito diñeiro, compraba un iate.
Oxalá gañe/gañase a miña equipa de balonmán.
Quen me dese!
Espero que o avión lles chegue á hora.
Seredes libres, sempre que elas pagaren o rescate.
4. Ultimamente Breixo come moi pouco.

Érgome, ispo o pixama e vou para a ducha.
Se a auga ferve, botas os fideos.
Ti que suxires que fagamos para cear?
Ela acode ao instituto todos os días.
Ti mentes tan ben que calquera día che dan un premio.
Por que foxes agora que a policía xa marchou?
– 99 –
Unidade 9
As autoridades sanitarias advirten que fumar mata.
Por que me persegues?
5. Antes comiamos moito e non engordabamos nada porque faciamos deporte.

Caeu da árbore e rompeu unha perna.
Interrompeuse a función porque había poucos espectadores.
Sigue outro pouco! Hoxe só corremos dous quilómetros.
Cando cheguei xa o operaran.
Despois de bater os ovos, vertes a fariña para facer unha masa.
Ao final non me fixestes caso: convertestes o salón nunha discoteca!
6. Resposta aberta.
7. Resposta aberta.
Expresión oral
Páxina 181
1. Resposta aberta.
Ortografía
Poden ampliarse os casos de b/v.
Páxina 182
1.
avoa imposíbel disolver vida advertencia

absorber vulto observar estivo voda
vermello biopsia onceavo bolboreta varrer
adxectivo móbil orballo víbora brando
bisílabo covarde marabillosa indivisíbel verme
2.
poder posibilidade lonxevidade lonxevo/a nove noveno/a
competición competitivo/a oito oitavo/a suavidade suave
novidade novo/a pensamento pensativo/a atracción atractivo/a
3.
bioloxía bianual herbívoro vicedirector
biblioteca aracnofobia anfibio bisneta
insectívoro vicepresidenta bibliófilo claustrofobia
– 100 –
Unidade 9
4.
baca Manuel Rivas escribiu en 1990 Un millón de baca.
vaca
Se non couber todo no maleteiro, colócao na baca.
bestiario Estou a ler un bestiario da poesía medieval onde aparecen cervos, insectos e bestas.
vestiario
O orzamento dese filme para o vestiario foi o máis elevado da historia.
boa É verdade que o tempo voa!
voa
Unha boa é unha serpe de América non velenosa.
bota Ela sempre vota no centro cívico da vila.
vota
Fun reparar a bota esquerda ao zapateiro.
cabo Chegamos até o cabo Ortegal despois de percorrer 20.000 leguas.
cavo
Se cavo moi fondo talvez encontre o tesouro!
nabal Ían tan rápidos na bicicleta que deron cunha pedra e caeron todos no nabal.
naval
En Rande produciuse unha importante batalla naval.
rabo Quería unha ensalada con espinacas, bonito, millo e ravo.
ravo
Sempre anda ao seu rabo.
Páxina 183
5.
Se vou a Bueu nun vou, Por debaixo da ponte de Lugo
vou. hai un lobo rubio
Se non vou a Bueu nun vou, roendo nun loro duro.
non vou. Roe, lobo rubio, roe,
roe nese loro rubio.
6.
O T N Ó B M O B G Z D D
V Q X Z D N X O N U V H
G O L L E V A R A C S E
I H C H X X A V A Z K K
T N N S R L A I U R O I
P M A B E L Á C T I G E
M X L E L L H A O E B N
X C V E L U I Q M R C P
X Z B E V R U R Ó T E T
E A F I B D X C B I P O
E G A K S V S T I O U Q
F X C K C S B K L V E B
7. Miroume cun ollar de veludo que me desacougou. Semellaba un paxaro ferido que segue voando na pro-
cura de alguén a carón de quen pousar para non morrer só. Sostívenlle a ollada, sentíame penetrada da
súa insistencia e non souben se era unha pregaria ou unha inmensa gratitude. Corrín á casa e busquei
con acenos enfermizos aquel anorak que levaba un tempo xubilado. Unha suor fría percorreume toda a
pel ao imaxinar que xa me desfixera del, mais unha bocalada de aire encheume o peito cando o encontrei
no armario do cuarto pequeno. Explorei os petos con devezo e localicei o vurullo de papel. Abrino e alí es-
taban as sementes, entre as letras lavadas daquel poema. Volvín a toda présa ao fondo do xardín. Puiden
ver como o xardineiro desaparecía engulido pola néboa que flotaba sobre o río, mentres a lúa, redonda,
facía debuxos de púrpura ao se erguer a rentes da terra.
– 101 –
Unidade 9
“Cos versos de GIOCONDA BELLI como argumento”
Cos versos de GIOCONDA BELLI como argumento
deixo esvarar palabras da miña voz espida
no pavillón da orella. Percibo que a pebida
do corazón dourado brilla nese momento.
Prosigo coa lectura, co diapasón ben lento,
e no ritual da noite quixera ser druída.
Identifico a cerna, respiración contida
dos peitos que se elevan en sutil movemento.
E, finalmente, dormen os versos na almofada
ata se converteren en metáfora eximia
para que resplandeza vivaz a cousa nimia,
mentres eu vou de Bares deica as terras da Limia
na nación do teu corpo, coma unha forte axada
que explora cada monte, cada río e cada valgada.
8. Silenciosamente foron subindo á barca para emprender a grande travesía. Aproveitaran o devalar para
estibar as cousas, mais pouco era o que tiñan que cargar. Naquel alborexar nevado, o barco parecía un
corvo no berce das ondas. Era o máis grande que Lazo vira de perto, o cal non era estraño porque Lazo
vivira a súa infancia afastada dos mares.
Literatura
Páxina 185
1. A tese que defende o texto de Teresa Moure é que a linguaxe é sexista.
Si Non
Trátase dun texto de ficción? O
Analiza ou interpreta un tema concreto? P
A autora é especialista no tema que trata? P
Predomina a obxectividade? O
O punto de vista da autora está presente? P
Utiliza principalmente estruturas textuais persuasivo-argumentativas e expositivo- P
explicativas?
Incorpora citas doutros textos ou exemplos que lle permiten expor mellor o seu punto de P
vista?
2. Cabeza: s. f. 1. Anatomía Parte superior do corpo humano ou superior ou anterior dos animais, separada
do tronco polo pescozo, onde se atopan os principais centros nerviosos e a maioría dos órganos dos sen-
tidos. Levantou a cabeza para ver mellor. 2. Intelixencia.
Dicionario da Real Academia Galega
– 102 –
Unidade 9
n A fabricación de roupa é un dos procesos máis preocupantes que existen. Xa a principios do século xx,
a xornalista Mary Heaton Vorse informaba sobre as terríbeis condicións de traballo que se daban nos
Estados Unidos e non en van as folgas que desataron quedaron marcadas na historia de diferentes
maneiras. Na actualidade se cadra o único que mudou foi a deslocalización da produción e con ela da
desigualdade, da cal escoitamos só moi de tarde en tarde cando hai algún incendio en Bangladesh no
que moitas veces se omite –previo pagamento– indicar quen eran as empresas receptoras da roupa
producida nesa maquila en particular. Todo sexa pola imaxe.
María Reimóndez: A alternativa está aquí.
n Un único fonema é representado por varias grafías:

— o fonema /b/ represéntase cos grafemas b (baca, bota) e v (vaca, vota);
— o fonema /θ/ represéntase co grafema c antes as vogais e e i (cea, cine) e co grafema z ante as
vogais a, o e u (zafar, zoupar, zugar) e en posición final de sílaba (vez, foz, luz).
Begoña González Rei: Ortografía da lingua galega.
O único fragmento de ensaio é o de María Reimóndez.
3. Texto 1: historia da música

Texto 2: economía
Texto 3: biografía
Texto 4: historia (do cristianismo)
4. Texto 1: Historia da música galega, María Pilar Alén.

Texto 2: O fracaso neoliberal na Galiza, Xavier Vence.
Texto 3: María Barbeito. Unha vida ao servizo da escola e dos escolares (1880-1970), Ana Romero Masiá
Texto 4: A igrexa galega, Francisco Carballo.
O obxectivo principal deste bloque é fornecer ao alumnado de diferentes ferramentas de
utilidade para mellorar mediante recursos diferentes as súas exposicións orais. A vantaxe
do póster multimedia reside en que é un recurso que permite integrar nunha única produ-
ción texto, fotografías, recursos audiovisuais... de modo que a súa creación ofrece un re-
sultado óptimo para traballar de forma práctica diferentes aspectos tanto da nosa materia
como doutras. Estas ferramentas favorecen o traballo colaborativo e moitas delas permiten
traballar tanto desde o computador como desde os móbiles e/ou tablets. Existen diferentes
propostas en liña que permiten crear con facilidade pósters multimedia, aínda que algun-
has só permiten un acceso restrinxido sen subscrición:
-Glogster: https://www.glogster.com
-Smore: https://www.smore.com
-Mural: https://mural.co
-Lino: http://en.linoit.com
-Padlet: https://padlet.com
-Liveboard: http://liveboardapp.net
Páxina 186
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
– 103 –
Unidade 9
Páxina 187
1. Resposta aberta.
2. invernadoiro: ‘construción de vidro ou plástico coa armazón de madeira ou ferro, onde se cultivan
hortalizas, legumes, flores etc.’
alpendre: ‘construción rústica con paredes e tellado ou só con tellado, utilizada fundamentalmente para
gardar leña, trastes e calquera tipo de ferramenta.’
canastro: no texto presenta a acepción de ‘hórreo que ten as paredes feitas de vimbios ou varas trenza-
das’; porén, tamén significa ‘cesta grande de vimbio con dúas asas’
crego: ‘persoa que recibiu as ordes relixiosas necesarias para celebrar a misa’
torreiro: ‘lugar onde se realizan as festas’ (esta acepción non aparece recollida na RAG, mais si en ht-
tps://digalego.xunta.es)
patrocinio: ‘protección ou apoio prestado por unha institución, un alto personaxe etc.’
3. Resposta aberta.
Resposta aberta.
Suxestións: ecoaldea, galponbar, biofestival...
4. Resposta aberta.
5. Resposta aberta.
6. Resposta aberta.
Páxina 188
1. Rosalía de Castro e a lingua galega
2. obrigativo-instrucional
3. coloquio; novela
4. norte, leste, oeste; pedra, madeira, plástico
5. no radical.
6. garavanzo, cobarde
7. un texto literario de temática científica.
8. presentación de diapositivas.
– 104 –
Unidade 10
Lectura
Páxina 192
1. repara (v. 3): dáse conta ou decátase de algo. [palabra polisémica]
alleas (v. 7): que pertence ou que lle corresponde a outras persoas. [palabra polisémica]
cerna (v. 18): parte fundamental ou máis importante dunha cousa. [palabra polisémica]
atropelado (v. 8): dito de maneira precipitada e confusa. [palabra polisémica]
2. interior - exterior
lonxe - preto
estrañas - coñecidas
libres - presos
volta - partida
deitar - erguer
3. O tema común a ambos poemas é a viaxe, no primeiro texto faise referencia ao acto d viaxar de modo
xenérico e lóuvase a volta ao fogar mentres que na segunda composición se conta regreso a casa
despois dunha viaxe concreta e as sensacións que iso produce tanto na voz poética como nos seus seres
queridos.
4. Resposta aberta.
5. “Viaxar” presenta dúas partes ben diferenciadas, na primeira (v. 1-14) na cal explica en que consiste
viaxar e a segunda (v. 15-19) na cal se afirma que o regreso é a mellor parte da viaxe.
“tenerife” ten unha estrutura narrativa e, por tanto, resulta máis doado de dividir. este poema presente
tres partes, na primeira (v. 1-3) aparece a voz poética que retorna a casa despois dunha viaxe, na segunda
(v. 4-13) descríbense os recordos traídos da viaxe mentres se analizan as primeiras reaccións da perso-
naxe da nai, por último, na terceira parte (v. 14-22) intervén a nai con ton nostálxico para afirmar que o
fillo xa chegou máis lonxe do que ela nunca tiña chegado.
A estrutura narrativa de “tenerife” facilita a división en partes deste texto.
6.
“Viaxar” “tenerife”
entre xentes estrañas, eran as dez e media
entre casas alleas, e os ollos
entre cheiros distintos... suspiráronlle a miña nai
Hai anáfora e paralelismo que favorecen o ritmo do poema e permiten Utilízase unha metáfora
fixar a idea de estrañamento. para debuxar con
palabras a nostalxia do
non vivido que sente a
entre cheiros distintos,
personaxe materna ao
pegañentos...
ouvir as anécdotas de seu
fillo.
Emprégase unha sinestesia para transmitir a idea de que os olores que
non nos resultan habituais non se separan de nós e os percibimos con
máis intensidade lonxe do fogar.
– 105 –
Unidade 10
7. A definición poética é unha actividade de resposta aberta.
Elementos positivos Elementos negativos

-Viaxar esperta a nosa imaxinación e fomenta a -O descoñecemento das realidades e persoas
nosa sensación de liberdade. (“para soñar que máis cercanas. (“Hai quen non /coñece o interior
somos outros, / que somos libres, / que podemos / da súa casa, / quen non repara no rostro / do
ir onde queiramos, / que ninguén controla os veciño...”).
nosos medos.”).
-O sentimento de estar nun lugar onde ninguén
-O regreso ao fogar. (“Mais o mellor desas viaxes / te coñece. (“entre xentes estrañas, / entre casas
é sempre a volta...”). alleas, / entre cheiros distintos...).
8. Resposta aberta.
A actividade busca fomentar a reflexión sobre os propios sentimentos a través dos textos literarios e desenvol-
ver o sentimento de empatía entre o alumnado.
9. Resposta aberta.
Procúrase que o alumnado desenvolva o gusto pola creación literaria como fonte de lecer e como vehículo para
a expresión das propias emocións a través da composición de textos baixo esquemas previamente traballados
na aula.

O obxectivo central da actividade é que o alumnado desenvolva o gusto pola creación literaria como fonte de le-
cer e como vehículo para a expresión das propias emocións a través da composición de textos que lle permiten
tamén afondar nas características dos diferentes xéneros e subxéneros ao realizar adaptacións entre eles.
Expresión escrita
Páxina 193
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
3. Resposta aberta.
– 106 –
Unidade 10
Lingua e texto
Páxina 195
1.
P O
Unha rápida lectura da portada dun xornal dános unha idea global dos acontecementos máis
relevantes do día. P
Os titulares dunha portada sumario caracterízanse pola súa subxectividade. O
A noticia máis relevante da portada denomínase lema. O
Na portada podemos encontrar unha breve enumeración das noticias que contén un diario. P
Unha portada dun diario nunca debe ter publicidade. O
2. Resposta aberta.
Léxico
Páxina 196
1. Resposta aberta.
2. quenlla; cabo; curuto; encoro; pantano; meandro
Páxina 197
3. No devalo poden verse os restos do barco afundido.

Algo está a aboiar preto daquela pena.
Os coches que bateron ficaron ao pé dun barranco.
Se houber un problema na presa, a auga podía asolagar a vila.
O estuario está considerado como a depuradora natural dun río.
As mellores mariscarías adoitan estar na zona da mariña.
4. aboiar → afondar
anegar → desalagar
afluír → refluír
preamar → baixamar
somerxer → emerxer
5. Familia léxica de beira: beiramar, ribeira, abeirar, beiril, beirada, beiral, beirarrúa, beiravía...
Resposta aberta.
6. Resposta aberta.
– 107 –
Unidade 10
7. porto: ‘lugar na costa ou na ribeira dun río onde paran os barcos para cargaren e descargaren ou para se
abrigaren’
peirao: ‘construción na marxe dun río ou do mar, que polo xeral forma parte dun porto e que se utiliza
principalmente para facilitar o embarque e desembarque de persoas e mercadorías e para abrigo das
embarcacións’
presa: ‘construción feita nunha corrente de auga, consistente nun muro que detén a auga para acumu-
lala’
présa: ‘rapidez con que se fai algo’
ría: ‘penetración do mar na costa debida á submersión da parte litoral dun cal fluvial de ladeiras máis ou
menos abruptas’
río: ‘curso natural e permanente de auga doce, que flúe por un leito e que desemboca no mar, nun lago
ou noutro río’
8.
I A T E Q I T U B C I B O U M
P G V B S F G V V C A N O A C
A C I U V C H C H A L A N A V
C G R Q C M A Z C S L U T H D
S Z P U S S T X D O I Q D T R
N I O E B M P Q D A E U A C V
N D T I A C E N N G A M E L A
B L H V T R Ó C X V R B R O R
C M D S E G B D D I S E X M C
L S T Z L I U U S X Q M I H I
9. delta: ‘construción sedimentaria que se produce na desembocadura dun río, formada polos aluvións
transportados por este’
istmo: ‘faixa estreita de terra que, a través do mar, une dúas porcións de terra con moita máis superfi-
cie’
marisma: ‘terreo baixo que fica inundado cando sobe a marea e que está sempre encharcado e cheo de
lama’
preamar: ‘nivel máis alto que alcanza a marea’
ría: ‘val fluvial ocupado polo mar debido ao aumento de nivel deste, á erosión dos ríos ou aos movementos
tectónicos’
vadear: ‘atravesar un curso de auga por un vao’
10.
Verbo Substantivo
asolagar asolagamento
encorar encoro
mergullar mergullo
aportar porto
confluír confluencia
abordar abordaxe
desaugar desaugadoiro
– 108 –
Unidade 10
Gramática
Nesta unidade só se ofrece a conxugación dalgúns verbos irregulares; poden consultarse os
cadros de modelos verbais irregulares no Apéndice ortográfico-gramatical.
Polo que se refire á segmentación morfolóxica dos verbos irregulares, neste nivel só se ana-
lizarán aqueles que presentaren unha estrutura transparente e similar á dun verbo regular
e semirregular.
Canto ás perífrases, neste nivel aínda non é preciso clasificalas nin coñecer todas as exis-
tentes; é suficiente con saber detectar que estamos perante unha perífrase.
Do punto de vista lúdico, inclúese no Anexo un parchís de verbos irregulares para aprender
a conxugación deste tipo de verbos.
Páxina 200
1. era: 3.ª persoa do singular do copretérito do indicativo do verbo ser (2.ª conxugación)
fose: 3.ª persoa do singular do pretérito do subxuntivo do verbo ser (2.ª conxugación)
viña: 3.ª persoa do singular do copretérito do indicativo do verbo vir (3.ª conxugación)
viu: 3.ª persoa do singular do pretérito do indicativo do verbo ver (2.ª conxugación)
eran: 3.ª persoa do plural do copretérito do indicativo do verbo ser (2.ª conxugación)
estaban: 3.ª persoa do plural do copretérito do indicativo do verbo estar (1.ª conxugación)
fixesen: 3.ª persoa do plural do pretérito do subxuntivo do verbo facer (2.ª conxugación)
daban: 3.ª persoa do plural do copretérito do indicativo do verbo dar (1.ª conxugación)
dixo: 3.ª persoa do singular do pretérito do indicativo do verbo dicir (3.ª conxugación)
ouvise: 3.ª persoa do singular do pretérito do subxuntivo do verbo ouvir (3.ª conxugación)
puxo (en púxolle): 3.ª persoa do singular do pretérito do indicativo do verbo pór/poñer (2.ª conxugación)
soubesen: 3.ª persoa do singular do pretérito do subxuntivo do verbo saber (2.ª conxugación)
tiña pasado: perífrase verbal con verbo auxiliar tiña (3.ª persoa do singular do copretérito do indicativo do
verbo ter, 2.ª conxugación)
dando (en dándolle): xerundio do verbo dar (2.ª conxugación)
poidan: 3.ª persoa do plural do presente do subxuntivo do verbo poder (2.ª conxugación)
2. Marcelo nunca nos quixo dicir qué lle pasara naquela viaxe.
Ti tes que comprar xel de ducha.
María dixo que a viñera visitar a súa avoa.
Farei unha torta a quen me poida axudar.
Non hai nada neste mundo que ela non saiba.
Quero que ti esteas cando lle dea un susto.
Ía contigo se me tiveses dado un bico.
3. Non lle dei importancia ao que me dixo.

Ti es máis alto ca min; é normal que non caibas pola porta!
Afortunadamente non lle viron nada raro.
Moita xente di que imos sempre xuntos a todos os lados aínda que faga mal tempo.
Eu vin cando mo dixeron e meus pais unha hora despois. Non sabiamos nada. Como foi todo?
– 109 –
Unidade 10
4. tiv – e – ø – ron
MR VT MMT MNP
poñ – ø – ø – o
MR VT MMT MNP
quix – e – se – s
MR VT MMT MNP
troux – e – ø – ches
MR VT MMT MNP
cab – e – re – des
MR VT MMT MNP
prougu – e – ra – s
MR VT MMT MNP
saib – ø – a – ø
MR VT MMT MNP
estiv – e – ø – mos
MR VT MMT MNP
5. Está escribindo unha novela. → perífrase

Queres vir ás rebaixas comigo? → non é perífrase; é un complexo verbal
Parece que quere chover. → perífrase
Non dou acabado o traballo! → perífrase
Mañá vou facer unha lasaña de verduras. → perífrase
6. O presunto ladrón de bancos foi defendido por aquel avogado.

A actuación de monicreques foi vista na rúa por moitas persoas.
O himno galego será tocado mañá pola banda municipal.
A importancia da votación de mañá foi salientada pola presentadora dos informativos.
Un presente foille feito a Emma polas amigas.
7. Resposta aberta.
8. Resposta aberta.
Expresión oral
Páxina 201
1. Resposta aberta.
– 110 –
Unidade 10
Ortografía
Poden ampliarse os casos de h, x e s.
Páxina 202
1.
hexaedro hamaca ombro hostil hidroavión
húmida ermida prohibición humanidade inhibir
horroroso efixie ah! hipopótamo ha, ha, ha!
Judith hospedar benestar Helena haxiografía
inflar baía aí ola! filharmónica
hectolitro achar irmá vehicular heroína
2.
estranxeiro extracción cornixa estrañeza exame
bixutaría xorda exixencia explanada exhibición
enxame espremer extraoficial sexto hoxe
oxíxeno exquisito fucsia exfoliante píxel
xilófono excarcerar explosión estrito ortodoxia
3. arpía – harpa
horfa – emeroteca – filarmónica
estirpar– extratexia
extender – extraña
4. esperto: ‘que non está durmido’

experto: ‘que ten grande experiencia en determinada materia’
sesta: ‘tempo destinado a durmir e descansar despois de xantar’

sexta: ‘que ocupa o lugar número seis nunha serie’; ‘hora canónica do oficio divino posterior á terza’;
‘terceira das catro partes iguais en que os romanos dividían o día’
testo: ‘tapa de potas, tarteiras e outros recipientes’; ‘recipiente de barro, plástico etc. utilizado para criar
plantas’; ‘que posúe certa calidade, valor, capacidade etc.’
texto: ‘enunciado ou conxunto de enunciados, orais ou escritos, considerados de forma unitaria polo seu
contido.’
esterno: ‘óso plano situado verticalmente no centro do peito, ao cal se unen as costelas’
externo: ‘que está situado ou actúa no exterior ou cara ao exterior.’
estrato: ‘capa mineral formada por sedimentos’; ‘cada un dos niveis ou das capas en que se poden
agrupar un conxunto de elementos e que está por debaixo ou por riba doutro conxunto de elementos da
mesma natureza.’
extracto: ‘produto concentrado que se obtén de substancias animais ou vexetais a través de procesos de
disolución e evaporación’; ‘escrito que resume nos seus aspectos esenciais o contido doutro máis extenso’
Resposta libre.
– 111 –
Unidade 10
Páxina 203
5.
abano Utensilio para dar ar.
as Artigo determinado feminino plural
ai Expresión de dor, queixa, susto...
6.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 H O M O X E N E O
2 O E H V
3 S E I X O E O
4 P X
5 I N H Ó S P I T O
6 T A R R E
7 A N A M R A
8 L U X O X A N
9 O X I X E N O
7. Resposta aberta.
Debe facerse fincapé na boa pronuncia do fonema fricativo prepalatal xordo // como un fonema propio do
galego, mais presente obviamente no portugués e tamén noutras linguas como o inglés, o italiano etc.
8. Coa axuda das novas tecnoloxías e en relación ás viaxes podemos facer dúas cousas dun xeito máis
completo que antes da chegada masiva das novas tecnoloxías e os smartphones: por unha banda coñecer
mundo sen desprazarnos e, pola outra, ampliar ao máximo o coñecemento adquirido durante unha viaxe.
Para as persoas que se quedan e para as que se moven vai dirixida unha dispoñibilidade habilitada en
Google Views que nos permite empregar esta aplicación para visitar de maneira virtual as nosas Illas
Atlánticas.
As imaxes que se ofrecen son o froito de máis de dous meses de traballo nos arquipélagos do Parque Na-
cional. En total o equipo técnico traballou ao longo de máis de vinte e cinco xornadas durante os meses de
abril, maio e xuño este ano, realizando case medio milleiro de fotografías esféricas e logo facendo unha
rigorosa escolma co fin de elaborar unha montaxe posterior que permitise a mellor definición posíbel do
espazo natural.
Literatura
Páxina 205
1. voz en off: voz dunha persoa que non está en pantalla nese momento ou que nunca o estivo.
espazo fílmico: impresión producida pola montaxe que favorece no/a espectador/a a impresión de que
está vendo un espazo real.
panorámica: movemento de rotación da cámara.
fundido: plano que se escurece progresivamente até chegar a ficar , xeralmente, de cor negra.
35 mm: formato do celuloide que se corta en pezas de 35 mm e no cal vai gravada a película.
– 112 –
Unidade 10
travelling: movemento da cámara que se despraza ao longo dunha superficie ben por medio dunha per-
soa, ben por medio duns carrís.
fotograma: cada unha das pezas individuais que compoñen un filme e que, ao se mover, provocan a sen-
sación do movemento en pantalla.
varrido: paso rápido dun plano a outro, habitualmente despois de ter realizado unha panorámica.
banda sonora: música dun filme.
raccord: continuidade entre planos, cando esta continuidade se rompe (por exemplo nun plano aparece
unha porta aberta e no seguinte está fechada sen que teña sucedido en pantalla nin teña sentido na tra-
ma) prodúcese un erro de raccord.
2.
3. Resposta aberta.
Esta actividade é, en realidade unha tarefa integrada, pois precisa para a súa correcta execución da interacción
de diferentes destrezas e coñecementos tanto da materia de Lingua galega e literatura como doutras. Trabá-
llanse de forma especial destrezas que contribúen á consecución da competencia lingüística, dixital e cultural
alén da competencia para aprender a aprender.
Lingua e sociedade
Páxina 206
1. Imaxe 1: rexistro informal → Variedade adecuada á situación comunicativa
Imaxe 2: rexistro informal → Variedade adecuada á situación comunicativa
Imaxe 3: variedade diatópica do bloque occidental → Variedade adecuada á situación comunicativa
Imaxe 4: variedade diatópica do bloque oriental → Variedade adecuada á situación comunicativa
Imaxe 5: nivel vulgar → Variedade non adecuada á situación comunicativa
Imaxe 6: rexistro informar (rapaz) → Variedade non adecuada á situación comunicativa
Páxina 207
1. endémico: ‘que existe ou que se dá de maneira habitual e constante nun lugar ou territorio determinado
e que afecta tamén un número constante de individuos’
– 113 –
Unidade 10
converxerán: ‘[dúas ou máis cousas] dirixirse a un mesmo punto partindo de puntos diversos ou tender
a un mesmo obxectivo’
celeridade: ‘rapidez na execución’
lonxevidade: ‘calidade de lonxevo’
devandito: ‘que se dixo con anterioridade’
demografía: ‘ciencia que estuda por medio de estatísticas os diferentes aspectos das colectividades hu-
manas’
2. Resposta aberta.
3. Resposta aberta.
Alén da consulta nos censos de poboación, padrón de habitantes, informes do IGE etc., ofrecemos os seguintes
estudos como suxestións:
1. Consúltese IDEGA (Instituto Universitario de Estudos e Desenvolvemento de Galicia), en particular
Aldrey Vázquez, J. A.; Fernández Casal, R.; López González, A. (2013): “Proxeccións demográficas de Galicia
2011-2030. Análise dos resultados”, Santiago de Compostela, Documento de traballo de IDEGA-USC, Análi-
se Económica 55. Dispoñíbel en http://docs.game-idega.com/documentos_de_traballo/analise_economica/
analise_economica_55.pdf
2. Tamén pode consultarse un estudo posterior titulado “Crónica de un envejecimiento anunciado: Galicia
2015-2030”, en http://www.agepoblacion.org/images/congresos/sevilla/DOC6.pdf [en español].
4. Resposta aberta.
5. Este artigo é de 2015, mais os informes que recolle son de 2014 do IGE (Instituto Galego de
Estatística).
Pode consultarse a web do IGE, no apartado de “Poboación”: http://www.ige.eu/web/mostrar_seccion.
jsp?idioma=gl&codigo=0201
 Gráfica 1. Poboación galega maior de 65 anos (2024)
 Gráfica 2. Evolución da poboación total galega maior de 65 anos (2002 e 2024)
– 114 –
Unidade 10
 Gráfica 3. Evolución do índice de dependencia senil de maiores de 65 en Galiza por cada 100 persoas
de 15 a 64 anos (2014-2014)
 Gráfica 4. Evolución do índice de maiores de 65 anos por cada 100 menores de 20 anos en Galiza
(1975-2025):
6. Resposta aberta.
Páxina 208
1. o regreso á casa
2. un discurso oral ou escrito emitido por unha única persoa.
3. o nome da publicación
4. profundar; cantil; meandro
– 115 –
Unidade 10
5. Ningunha opción é correcta.
6. mesquino, helmo, cornisa
7. os planos, os encadramentos e a iluminación.
8. O prezo das sardiñas subiu moito este mes.
– 116 –
Unidade 11
Lectura
Páxina 212
1. cifra (na entrada): fixar unha cantidade.
antano (l. 17): en tempos pasados.
risco (l. 62): situación que provoca unha ameaza para a seguridade propia ou allea.
mocear (l. 88): namorar, cortexar.
ao chou (l. 104): sen lan previo, ao azar.
2. O tema principal do texto son os xogos tradicionais galegos e a necesidade da súa conservación.
3. Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
Un esquema realizado de maneira adecuada debe conter un apartado para sintetizar o texto introdutorio e
apartados independentes ou agrupados para os diferentes xogos tradicionais aos cales se fai referencia no
artigo.
5. Trátase dun texto xornalístico, mais é unha reportaxe e non unha noticia xa que, aínda que fai referencia
a algún feito concreto de actualidade que desencadea a publicación do texto, o contido que prima é a
análise e explicación dos diferentes xogos.
6.
n A Universidade de Santiago de Compostela (USC) e a Xunta de Galicia publicaron un estudo que

analiza os xogos e deportes tradicionais.
A Universidade de Santiago é a promotora do estudo, mais a Xuntade Galicia non participou nel.
n A ola, o arrastre de bois, o lanzamento de boina e a loita galega son os xogos de antano que máis éxito
teñen no século xxi.
Trátase dos xogos que corren máis perigo de desaparición.
n Na provincia da Coruña hai tantas entidades dedicadas á promoción e á recuperación dos xogos tradi-
cionais como nas outras tres provincias xuntas.
A suma total das entidades de Lugo, Ourense e Pontevedra é de 116, tres máis que as que hai na
Coruña.
n A billarda consiste en golpear cun pau outro do mesmo tamaño para que salte o máis lonxe posíbel.
A billarda consiste en golpear cun pau outro máis pequeno.
n No xogo da ola o habitual é que a persoa que perde pague a pota que rompe.
A persoa que perde non paga a pota senón que debe convidar a viño ao resto dos/das participantes.
n A loita galega orixinalmente só se practicaba entre persoas que eran parella.

Orixinalmente era unha forma de mocear, non obstante, non hai nin houbo regras acerca do vínculo
que debían posuír os/as contendentes.
– 117 –
Unidade 11
7. Resposta aberta.
A actividade pretende fomentar o espírito emprendedor ao tempo que se poñen en práctica diferentes estrutu-
ras textuais, neste caso a estrutura obrigativo-instrucional.
8. Resposta aberta.
O obxectivo da actividade é fomentar o diálogo e o debate sobre algunhas tradicións culturais galegas.
9. Resposta aberta.

A tarefa integra coñecementos de diferentes materias e activa diferentes competencias: aprender a aprender,
dixital, cultural etc.
Expresión escrita
Páxina 213
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
Lingua e texto
Páxina 215
1. Un accidente aéreo de enorme magnitude → noticia

O encontro dun/dunha xornalista cunha das persoas premiadas na lotaría → entrevista
A recepción do último libro de Agustín Fernández Paz → crítica
A visión da dirección do xornal sobre o resultado das eleccións autonómicas → editorial
A inminente celebración das Olimpíadas → reportaxe
2. A primeira noticia está protagonizada por unha tartaruga fuxida; a segunda, unha compañía asegurado-
ra.
Os feitos dos cales se informa na primeira noticia teñen lugar en Matamá o 19 de xuño do ano en que se
publica a noticia; os sucesos que dan lugar á segunda noticia acontecen en Lugo en marzo de 2004.
Un sapoconcho escapou da casa en que vivía e tanto a policia como a Umir saíron na súa busca polos
arredores. Pola súa parte, unha compañía aseguradora foi condenada a indemnizar unha empresa ma-
deireira a causa dun roubo, pois tiña contratado un seguro con esta e da noticia despréndese que a ase-
guradora non pagou o que debía á empresa.
En ambas as noticias predomina a función referencial.
3. Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
Sería interesante que o alumnado consultase a páxina web do concello e da deputación provincial correspon-
dente, ben como as páxinas dedicadas á cultura en diversos xornais ou algún blogue especializado.
– 118 –
Unidade 11
Léxico
Páxina 216
1.
Troita
Tiburón
Raia
Sardiña Robaliza
Linguado
Bacallau Dourada
Congro
Xurelo Castañeta Ollomol

Peixe sapo
Pescada
Rodaballo
Lamprea
2. xarda → cabala
peixe martelo → cornuda
meiga → rapante
anguía → eiroa
peixe espada → espadarte
xouba → parrocha
3. Chover a mares: ‘chover moito e sen parar; chover a chuzos; chover a cachón’.
Estar nun mar de dúbidas: ‘estar moi inseguro/a a respecto dunha cuestión determinada’.
De aquí ao mar todo é terra: ‘significa en todas partes hai problemas’.
– 119 –
Unidade 11
Páxina 217
1.
Pétalo
Espello
Freo Sela
Folla
Talo
Roda
Raíz
Pedal
2. Merónimos de peixe: espiña, branquia, aleta, ova, escama.

Merónimos de ave: crista, peteiro, pluma, pata.
3. solsticio; partitura; tesoira; celeiro
Gramática
A clasificación de adverbios está simplificada, de modo que pode aumentarse tomando
como referencia a Gramática práctica da lingua galega. Alén disto, as conxuncións poden
clasificarse segundo os seus subtipos.
Páxina 220
1. cara ás: locución prepositiva
de: preposición
que: conxunción subordinada
no: preposición en
e: conxunción copulativa
ao: preposición a
como: conxunción subordinada
fronte a: locución preposicional
durante: preposición
polos: preposición por
cando: adverbio de tempo; conxunción subordinada
de súpeto: locución adverbial
por riba de: locución prepositiva
– 120 –
Unidade 11
de novo: locución adverbial
case: adverbio de cantidade
aló: adverbio de lugar
desde: preposición
abaixo: adverbio de lugar
preto: adverbio de lugar
non: adverbio de negación
mais: conxunción coordinada
máis: adverbio de cantidade
2.
Adverbio Sinónimo Adverbio Antónimo
amodo devagar, engorde, paseniño atrás adiante,
quizais talvez algures ningures
decotío acotío, decote dentro fóra
bastante abondo lonxe preto
paseniño amodo, devagar, engorde antano hogano
axiña decontado, deseguida, logo nunca sempre
3. outrora segundo engorde excepto malia porque velaí arreo
4.
consoante: de acordo con por: a través de
en: sobre alén de: ademais de
a prol de: a favor de agás: excepto
malia: a pesar de verbo de: en relación con
por mor de: por culpa de so: debaixo de
mediante: por medio de co gallo de: con motivo de
cabo de: ao lado de perante: en presenza de
5. Quer veñas quer non, telefonareite.

É moi traballador; porén, non lle loce.
Así que acabe ese traballo verémolo máis.
Fai como se o coñeceses.
Se fose rico, viviría en Dubai.
Prefires ir a Londres ou a París?
Estou moi canso, de modo que non contes comigo.
A pesar de que se esforzou, non obtivo boas cualificacións.
Teresa e mais eu asistimos a un concerto de rock.
Xa que a coñeces, podes convidala.
6. Soamente nós estabamos na biblioteca; talvez sexa porque mañá é festivo.

Os nadadores chineses superaron os rusos por dúas décimas.
Visito o supermercado acotío; sempre vou comprar a partir das oito da tarde.
– 121 –
Unidade 11
Mentres eu vivir, el non vai entrar nunca nesta casa.
Non sabía que a nena estaba doente.
Cren que non teñen dereito a un salario e a unha pensión dignos.
Segundo unha testemuña, dirixiuse cara á porta e saíu devagar sen ollar atrás.
Hoxe en día os nenos apenas xogan co balón.
Foi durante as vacacións cando enfermei.
É tan bo estudante coma min.
O goberno aproba un decreto que subvenciona as grandes empresas.
Expresión oral
Páxina 221
1. Resposta aberta.
Ortografía
Poden ampliarse os casos de grupos consonánticos, para alén de diferenciarse entre os
grupos consonánticos tautosilábicos e heterosilábicos.
Páxina 222
1.
octógono eructo descrición acción corrección
ficción adicción/adición afecto tradutor dicionario
reprodución ditado succionar respecto ración
delito pictórico vítima estrutura ditadura
dúctil redacción táctica constructo cocción
2. acne erupción substantivo pneumático

reitor seita bíceps réptil
lácteo preguiza claridade frota
3.
flor granate branco pracer soprar
gloria escravo clásico regra xadrez
praia exemplo prato brindar/blindar brasón
planta Clara globo atletismo recrutar
nobre frecha frouxo praga segredo
4. olfacto; trasladar; inmigrante

abstemio; tritongo; columna
adxectivo; obxecto; pneumático
rímmel; erupción; subtraer
adscribir; enneágono; sectario
– 122 –
Unidade 11
5.
sectarismo seita, sectario/a nobre nobiliaria, nobiliario/a, nobiliarista,
nobilísimo/a; desennobrecer,
ennobrecedor/a, ennobrecemento,
ennobrecer, innobre, nobreza
flotar aeroflotación, flotábel, cravo cravar, craveira, cravudo, cravuñador,
flotabilidade, flotación, cravuñar, cravuño, descravar, desencravar,
flotador, flotante, flotilla, desencravo, encravadura, encravamento,
reflotación, reflotar; frota encravar
prata prataría, prateado/a, regra regrado/a, regreta, saltarregra;
prateadura, pratear, antirregulamentario/a, autorregulación,
prateiro/a, autorregulador/a, desregulamentación,
irregular, irregularidade, regulábel,
regulación, regulador/a, regulamentación,
regulamentar, regulamentario/a,
regulamento, regular, regularidade, regular,
regularidade, regularización, regularizar,
termorregulación, termorregulador/a
6.
1L
A
3L
IN DOP
4 L 2I
OB XEC TAR
LI CIÓN
8L 6L
A CLA TE
J5
TO DIC RE VE RAR
J7
TI CIO
9I
FIC
VA TI DU PRO
J10
7. O CONTRATO
CUBRIRON con exactitude o impreso en vixencia inexcusable,
encheron puntuais os ocos baleiros con nomes completos, enderezos e datas precisas de nacemento.
Cumprimentaron os estritos documentos mediante
pólizas determinadas,
certificados de pedra e facturas de florerías.
riscaron as cuadrículas burócratas da forma máis sensual que
puideron atopar naquel bolígrafo.
Non lembro xa canto papel de estado empregaron na escritura de ingreso nin cantas
si...naturas ensaiadas.
Logo fixeron con tino a
inscrición legal gozosa no
rexistro
e antes de que vencera o prazo foron acordar a
cota mensual de beixos.
Non se esqueza
que se amaron desde as nove corenta e cinco do vintenove de maio
até as sete e tres minutos
dun catorce de setembro.
– 123 –
Unidade 11
8. O lema daquela escola era “Disciplina, corrección e respecto”. Así aparecía recollido no brasón do
centro que figuraba na porta principal e tamén na insignia que lle entregaban aos alumnos e ás alumnas
e que debían usar obrigatoriamente. As irmáns Branca e Patricia Flores atravesaron a porta principal
con impresións diferentes: mentres Branca vivía o momento con resignación, Patricia mostrábase
expectante. Ambas eran vítimas dos preconceptos dunha tía severa que as acollera após o falecemento
dos seus proxenitores. As regras daquela casa convertíana nunha ditadura que chocaba coas aspiracións
creativas das mozas. Branca soñaba con estudar interpretación, pois quería ser actriz, en canto Patricia
optaba pola pintura. Lembraba agora o seu último cadro coa nostalxia de quen sente que se encontra
diante dun punto de inflexión na súa vida, nun momento chave que ía provocar un cambio radical de
perspectiva. A tía, unha muller gris, nunca as tratara con afecto e matriculáraas en segredo nese centro
que ela cualificaba de innovador, o cal, polo que parecía estaba máis cerca da ciencia ficción que da
realidade.
Literatura
Páxina 225
1. Resposta aberta.
A actividade ten como obxectivo facilitar a transferencia de coñecementos sobre os textos narrativos aos vi-
deoxogos de modo que o alumnado poida percibir perfectamente as conexións existentes a nivel de desenvol-
vemento dunha trama.
2. Resposta aberta.
Suxírense actividades como a cirurxía, a pilotaxe de avións ou outros vehículos, o deseño e a construción; ba-
seándose noutro tipo de destrezas pódese dicir que favorecen a aprendizaxe de conceptos históricos, o desen-
volvemento de capacidades dedutivas, os reflexos, a visión espacial, a creatividade etc.
3. Resposta aberta.
Assassin’s Creed:
https://gl.wikipedia.org/wiki/Assassin%27s_Creed_(videoxogo)
https://pt.wikipedia.org/wiki/Assassin%27s_Creed [portugués]
https://www.historians.org/publications-and-directories/perspectives-on-history/may-2014/the-assas-
sins-perspective [inglés]
Final Fantasy:
https://gl.wikipedia.org/wiki/Categor%C3%ADa:Final_Fantasy
http://finalfantasy.com.br/ [portugués]
The Last of Us:

https://gl.wikipedia.org/wiki/The_Last_of_Us
https://pt.wikipedia.org/wiki/The_Last_of_Us [portugués]
http://www.thelastofus.playstation.com/index.html [inglés]
Fable:
https://pt.wikipedia.org/wiki/Fable [portugués]
http://fable.wikia.com/wiki/Main_Page [inglés, portugués e outras linguas]
www.fablegame.com [inglés]
– 124 –
Unidade 11
L.A. Noire:
http://savepoint.es/podcast/podcast-o-viraventos-l-a-noire-y-dragon-quest-vi-galego/ [podcast en galego
sobre L.A. Noire e outros videoxogos]
https://pt.wikipedia.org/wiki/L.A._Noire [portugués]
http://es.lanoire.wikia.com/wiki/L.A._Noire_Wiki [español]
4. Resposta aberta.
Páxina 226
1. Resposta aberta.
Webs recomendadas:
https://es.wikipedia.org/wiki/Sem%C3%A1foro [en español]
http://semaforos.wikispaces.com/Tipos [en español]
http://pollaignacio.blogspot.com.es/2013/09/tipos-de-semaforo.html [en español]
http://popplet.com [para iPad ou computador]
https://www.mindomo.com
http://www.mindlyapp.com
Páxina 227
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
3. Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
5. Resposta aberta.
Os principais tipos de polución son os seguintes: atmosférica, hídrica, do solo, por lixo, radioactiva, xené-
tica, electromagnética, térmica, acústica, visual e lumínica.
Webs recomendadas:
https://www.meteogalicia.es
http://adega.gal/portada.php
http://adega.gal/radiocerna/programa.php?id=535&idioma=gl
https://pt.wikipedia.org/wiki/Polui%C3%A7%C3%A3o [en portugués]
http://www.infoescola.com/meio-ambiente/tipos-de-poluicao/ [en portugués]
https://es.wikipedia.org/wiki/Contaminaci%C3%B3n [en español]
6. Resposta aberta.
– 125 –
Unidade 11
Páxina 228
1. a Universidade de Santiago de Compostela e a Xunta de Galicia
2. presenza ou ausencia de referencias técnicas
3. crónica e entrevista
4. freo, pneumático, volante
5. un adverbio.
6. producto, veredito, vítima; diccionario, recluta, flecha
7. a interacción que se dá entre o/a xogador/a e a trama dun xogo.
8. sintetizar e xerarquizar conceptos.
– 126 –
Unidade 12
Lectura
Páxina 232
1.
acordes Conxuntos de tres ou máis sons musicais que se emiten á vez combinados de maneira
harmónica.
estada Estrutura provisional de madeira ou metálica, que serve para andar por ela a certa altura
en traballos de construción, reparación ou pintura
aleutos Que ten o enxeño agudo e actúa con dilixencia e eficacia.
retrucaches Respondiches –cun argumento en contra– a unha pregunta, a un comentario, a unha
crítica etc.
baiucas Estabelecemento de carácter popular onde se serven bebidas.
candongas Muller que mantén relacións sexuais en troca de diñeiro.
2. A peza xira á volta da opinión que dous canteiros, Paio e Xil, pai e fillo, teñen sobre o Mestre Mateo e as
intrigas que o espreitan na catedral.
3. O texto presenta no mínimo dúas partes, a primeira (l. 1-64) abrangue as advertencias de Paio a Xil
a respecto da necesaria discreción tanto no seu traballo como no ambiente compostelán en xeral, na
segunda parte (l. 65-115) os dous homes conversan sobre as intrigas que se cernen sobre a figura do
Mestre Mateo.
4.
Palabras pronunciadas Paio. Samarúa, escatifa aquives oreta repula.
nunha xiria. Xil. (Olla arredor alarmado antes de falar). Xaran nende-xilóns que abisman
de ñurre? (l. 10-14).
Advertencias de pai a fillo. Paio. Non hai cidade santa boa, Xil. Non é de lei a xente que vive á conta
das angustias e dos pecados dos demais. Por iso nos cómpre andarmos
precavidos. Co cicel e coa arxina.
Paio. Non lles aparece o que non coñecen. Así son algunhas persoas,
Xil; andan cegadas. Porén, neste caso a nós cómprenos andarmos máis
aleutos. Todo coidado é pouco. (l. 28-41).
Unha confesión Paio. Seica tes segredos que lle ocultar a teu pai? Fala de vez. Que fuches
osmar nos bordeis da Porta Faxeira?
Xil. (Máis avergoñado aínda). Fun ver de preto as mancebas, pai.
Paio. Canto de preto, lampantín?
Xil. Todo o que me deixaron, que non foi nada. Mais alí, na Porta Faxeira
tamén ouvín nomear o mestre, pai. (l. 86-94).
Unha interrupción motiva Óuvense pasos polas naves que levan ao Pórtico e os dous canteiros interrompen
a volta ao traballo. a súa conversa para retornar de súpeto en arxina. (l. 113-115).
5. Falsa
Verdadeira
Verdadeira
Falsa
Verdadeira
– 127 –
Unidade 12
6. Resposta aberta.
Suxírense os seguintes adxectivos: amigábel, sincera e respectuosa.
7. Na sombra das columnas medran ouvidos que todo o queren escoitar. (l. 44): é unha advertencia de que
pode haber xente agochada en calquera recanto da catedral, a escoitar o que están a falar pai e fillo.
Algún día, fillo, cando te sintas máis vello que os camiños, lembrarás con orgullo teres traballado nesta
obra. (l. 50): o pai avisa ao fillo de que cando chegue a vello se sentirá orgulloso do seu labor.
Máis necio é o que non acepta que o que non sabe. (l. 63): fai fincapé en que é máis censurábel negarse
a crer algo que se ve que ser ignorante.
Na terra de lobos hai que ouvear coma todos. (l. 72): recalca a necesidade de pasar desapercibido/a en
determinados momentos.
8. Tratase dunha metáfora, os corvos representan os sacerdotes; a cor é o vínculo entre ambos os
elementos.
9.
xiria dos albaneis xiria dos afiadores xiria dos telleiros
(latín dos chafoutas) (barallete) (verbo daordés)
Daorde (galego/a) Ancha (Castela) Cacocio (sono)
Lenta (terra) Biqueque (Portugal) Daorde (compañeiro)
Nexo (non) Brote (pan) Delopa (copa)
Panchar (rir) Chaira (terra) Formeira (boca)
Xeda (nai) Farela (mentira) Nadante (peixe)
Xil (fame)
Web recomendada:
http://sli.uvigo.es/xirias/

A actividade ten a intención de desenvolver a imaxinación e o gusto pola creación literaria.
Expresión escrita
Páxina 233
1. Resposta aberta.
2. Resposta aberta.
3. Resposta aberta.
4. Resposta aberta.
– 128 –
Unidade 12
Lingua e texto
Páxina 235
1.
P O
Un dos propósitos fundamentais dun artigo de opinión é convencer o público destinatario de
que debe asumir a perspectiva ofrecida polo/a emisor/a a respecto dun asunto concreto. P
A redacción do editorial confíase ao/á xornalista máis coñecido/a da publicación. O
O artigo de opinión e o editorial son textos xornalísticos informativos. O
O editorial vén asinado pola dirección do xornal en que se publica. O
Tanto o artigo de opinión como o editorial baséanse nunha estrutura persuasivo-argumentativa. P
2. O predominio de verbos en presente e pretérito do indicativo; o emprego de formas verbais como cómpre
e de adverbios de lugar (aquí) e de tempo (xa); e o uso de marcadores discursivos textuais con valor
argumentativo como mais e ademais.
3. Resposta aberta.
Neste texto prevalece a función apelativa.
A noticia que dá pé ao editorial é a chegada a Europa de persoas refuxiadas e migrantes por mor da guerra en
Siria. Se ben que o titular alude aos/ás refuxiados/as no xeral, no 4.º parágrafo do texto faise unha referencia
explícita aos “desprazados sirios”.
No texto deféndese a tese de que os países europeos, por medio dunha alianza voluntaria liderada por Alemaña,
deben chegar a un acordo con Turquía para acoller os/as refuxiados/as que se encontran nese país e, así, poder
xestionar de maneira máis eficiente o tránsito de persoas refuxiadas. Os principais argumentos esgrimidos para
apoiar este pacto son estes: unha mellor regularización dos fluxos de persoas e un avance na seguranza dos/
das refuxiados/as, que non se verían obrigados/as a expor as súas vidas fuxindo por mar.
4. Resposta aberta.
Para realizar esta actividade cómpre que os/as estudantes consulten en primeiro lugar os xornais redixidos
orixinalmente en galego, como Sermos Galiza e Praza Pública.
Léxico
Páxina 236
1. antílope, avestruz, bubela, camaleón, cebra; crocodilo, elefante; gorila, hiena; león, leopardo; ñu, oso for-
migueiro, pitón; rinoceronte, térmite, xirafa
2. Chorar lágrimas de crocodilo: ‘chorar de maneira finxida, aparentando unha dor que non se sente’
Andar á miñoca: ‘estar sen diñeiro; non ter un peso’
Cuspir sapos e cobras: ‘maldicir’
– 129 –
Unidade 12
Páxina 237
3. búfalo; canguro; rinoceronte; puma
4. Réptiles: cobra, escáncer, iguana, lagartixa, víbora

Batracios: cágado, ra, sapo
Artrópodos: abella, araña, bolboreta, cabalo do demo, cascuda, escaravello, escorpión, formiga, grilo,
sanguesuga, saltón, vacaloura, vagalume, xoaniña
No Dicionario da Real Academia Galega recóllese samesuga ou sambesuga no canto de sanguesuga.
5. Resposta aberta.
6.
1
V
O
2
G A B I Á N
T
3 4
F M R
5
L A M O T E
L U
6
C C U R U X A
Ó H
7
C Ó N D O R
Gramática
Esta unidade é unha presentación dos diferentes tipos de frases sintácticas e das funcións
que realizan os constituíntes que conforman o seu interior. Deste modo, con esta unidade
de 2.º de ESO, xunto con 1.º de ESO (en que se viron as funcións sintácticas principais no
nivel da cláusula), complétanse os elementos fundamentais para comezar a análise de fra-
ses e de cláusulas moi simples.
Neste sentido, cómpre recordar que a terminoloxía empregada é a da Gramática práctica da
lingua galega, de López Viñas / Lourenço Módia / Moreda Leirado (2011, Baía Edicións).
Páxina 240
1. a vella: frase nominal (frase substantiva)
regordeta: frase adxectiva
de cabelo branco: frase preposicional (frase substantiva + frase adxectiva)
preside: frase verbal
o cadro: frase nominal (frase substantiva)
de loito: frase preposicional (frase substantiva)
cun pano: frase preposicional (frase nominal)
de cores: frase preposicional (frase substantiva)
– 130 –
Unidade 12
polos ombreiros: frase preposicional (frase nominal)
sorrí: frase verbal
ollando: frase verbal
fixamente: frase adverbial
á cámara: frase preposicional (frase nominal)
ten: frase verbal
diante: frase adverbial
collida: frase adxectiva
polos ombreiros: frase preposicional (frase nominal)
unha meniña: frase nominal (frase substantiva)
morena: frase adxectiva
cun vestido rosa: frase preposicional (frase nominal + frase adxectiva)
tamén: frase adverbial
olla: frase verbal
rindo: frase verbal
a cámara: frase nominal (frase substantiva)
aos lados da vella: frase preposicional (frase nominal)
un matrimonio: frase nominal (frase substantiva)
duns cincuenta anos: frase preposicional (frase nominal)
el: frase substantiva
fraco: frase adxectiva
o cabelo: frase nominal
branco: frase adxectiva
vai: frase verbal
de traxe: frase preposicional (frase substantiva)
ela: frase substantiva
gorda: frase adxectiva
unha permanente: frase nominal (frase substantiva)
de véspera: frase preposicional (frase substantiva)
un traxe: frase nominal (frase substantiva)
azul celeste: frase adxectiva
ao fondo: frase adverbial
a ría: frase nominal (frase substantiva)
o: frase substantiva [artigo en función núcleo]
que: frase substantiva [relativo en función de suxeito]
enfoca: frase verbal

un mozo: frase nominal (frase substantiva)
de barba: frase preposicional (frase substantiva)
di: frase verbal
lles: frase substantiva
movan: frase verbal
se: frase substantiva
é: frase verbal
un vídeo: frase nominal (frase substantiva)
– 131 –
Unidade 12
2.
Barco de vapor
NÚC
————
fr. subst.
NÚC REL TER
——— ——–––––––––––
fr. subst. fr. prep.
Teño que comer

NÚC
————————————
fr. verb.
Con moito coidado

NÚC
——————
fr. subst.
——————
DET NOM
———————————
fr. nom.
———————————
REL TER
————————————————
fr. prep.
O meu móbil novo

NÚC
————
fr. adx.
————
NÚC MOD
————————
fr. subst.
————————
DET NOM
———————————
fr. nom.
———————————
DET NOM
————————————————
fr. nom.
Moi cedo
NÚC
———
fr. adv.
———
MOD NÚC
————————
fr. adv.
Nosoutros
NÚC
————————
fr. subst.
A partir de hoxe
NÚC
———
fr. adv.
———
REL TER
———————————
fr. prep.
Ben alto
NÚC
———
fr. adv.
———
MOD NÚC
——————
fr. adx.
Dúas netas
NÚC
————
fr. subst.
————
DET NOM
—————————
fr. nom.
3. No faiado encontramos un armario de tres portas que tiña roupa dos anos vinte.
O bo da vida é ir descubrindo os seus segredos pouco a pouco.
Estabamos a durmir e de súpeto comezou a tronar.
– 132 –
Unidade 12
A miña familia estivo moi unida perante aquel infortunio.
Ela é avogada do Estado.
4. aquel rei: frase nominal; tivo que fuxir: frase verbal; non: frase adverbial; voltou: frase verbal; até os
corenta anos: frase preposicional (frase nominal (frase nominal (frase substantiva)))
cortou: frase verbal; o raxo: frase nominal (frase substantiva); en anacos moi pequenos: frase preposicio-
nal (frase substantiva ((frase adverbial) frase adxectiva))
fixo: frase verbal; a comida: frase nominal (frase substantiva); moi devagar: (frase adverbial) frase ad-
verbial; a carne: frase nominal (frase substantiva); ficou: frase verbal; lle: frase substantiva; sumamente
tenra: (frase adxectiva) frase adverbial
as votantes: frase nominal (frase substantiva); depositaron: frase verbal; a súa papeleta: frase nominal
(frase nominal (frase substantiva)); na urna: frase preposicional (frase nominal (frase substantiva))
Miguel: frase substantiva; non: frase adverbial; se atreveu: frase verbal; a contarlle mentiras á policía:
frase preposicional {cláusula = contar: frase verbal; lle: frase substantiva; mentiras: frase substantiva; á
policía: frase preposicional (frase nominal (frase substantiva))}
5. Resposta aberta.
6.
fr. nom.
det nom
fr. subst.
fr. subst.
núc mod
núc mod
fr. prep. fr. adx.
rel ter mod núc
fr. subst. fr. adv.
núc núc
subst. prep. subst. art. subst. adv. adx.
café con leite un exame ben fácil
7.
fr. nom.
det nom
fr. nom.
det nom
fr. subst.
fr. adx.
núc mod
mod núc
fr. verb. fr. adx.
fr. adv. fr. adv.
núc núc
núc núc
perífr. verb. adv. adx. art. pos. subst. adx. loc. adv.
vou comer moi grande O meu contrasinal secreto ás veces
– 133 –
Unidade 12
fr. nom.
det nom
fr. subst.
núc mod
fr. prep.
rel ter
fr. nom.
det nom
fr. nom. frase composta
det nom fr. adv. nexo fr. prep.
fr. subst. fr. adv. núc rel ter
núc núc cláus.
cuant. subst. prep. art. dem. subst. adv. adv. conx. prep. verb.
cada minuto da túa existencia apenas tarde e sen afeitar
fr. subst.
núc mod
fr. prep.
rel ter
fr. subst. fr. adx.
núc mod mod núc
fr. adx. fr. adx. nexo fr. adx.
núc núc núc
subst. prep. subst. adx. adx. conx. adx. subst.
libro de lectura obrigatoria cansa e aparentemente triste
Expresión oral
Páxina 241
1. Resposta aberta.
Ortografía
No Apéndice ortográfico-gramatical están recollidos os cadros con aqueles vocábulos cuxos
constituíntes se poden escribir xuntos ou separados.
Nos casos de vocábulos quer xuntos quer separados, poden ampliarse o número de exem-
plos fornecidos nesta unidade.
– 134 –
Unidade 12
Páxina 242
1. Non sei por que che debería facer caso...
A autovía por que circulo todos os días leva dous meses en obras.
Por que estás triste? É porque non gañaches nada na tómbola?
Só ela sabe o porqué da súa decisión.
Porque o digas ti, non é verdade.
Por que? Por que me fas isto?
2. Pedimos ter saúde. O demais non ten importancia.

Non fales de máis porque despois andas a te laiar.
Os demais aínda tardan unha hora en chegar.
Dáme o aparello con que se baten os ovos.
Xa paguei a miña débeda, conque xa podo respirar tranquilo.
Con que aceite fritimos o peixe?
3. Preguntoume se non precisaba axuda.

Se non queres vir connosco ao teatro, só tes que dicilo.
Non é un leopardo, senón un tigre!
Senón eu, todas compraron as entradas para ver o concerto.
Non digas que xa o sabías se non coñecías nada desa historia.
4. a cotío
vintetrés – décimonoveno – por én
contodo – a drede – apesar de
dacordo con – hoxendía – de contino
Páxina 243
5. 12 9 33 100 5
+ 5 x 3 + 21
——— ——— ———
17 (dezasete) 27 (vinte e sete) 54 (cincuenta e catro) 20 (vinte)
48 90 7 81
– 4 + 2 x 5 – 2
——— ——— ——— ———
44 (corenta e catro) 92 (noventa e dous) 35 (trinta e cinco) 79 (setenta e nove)
6.
S D G N G E I V I V Q F A D
A H Z I I B M F V L X S E X
T X F A M C P U E S E Q U N
S X S S G B S M L L C S Q I
O I P A D U A F G A M I E E
C R V L G H F N H V G S O P
A S E N C U I A A H V A N I
D O N U B E A N L R Z C V C
R R H D V P F R I E H M Q X
A C U A S L O D A T R H T V
G M H C L Z F Z X P I T X U
A C O P A S E X I E P G S X
V C S X Q P L L L M Q X P E
E X R O O L L O D E B O I V
– 135 –
Unidade 12
7. Imaxe 1:
Por que choras, miña meniña?
Porque din que se vai acabar o mundo.
Imaxe 2:
Disque non hai diñeiro para o ferrocarril.
Pois logo que fan cos cartos que nós lles damos.
Imaxe 3:
Mire que teña ben de azucre, que se non zorrégolle unha pedrada.
8. Os parasoles e as toallas enseguida inzaron a praia. Apenas había unhas horas que saíra o sol, mais
os habitantes de Vilamar tiñan necesidade de sentilo porque significaba o remate dun dos invernos
máis duros que lembraban. Semanas de choiva e dezasete días seguidos de neve e temperaturas baixo
cero facían que os vinte e sete graos desa sexta feira soubesen a gloria. Conforme se foi achegando o
mediodía a paisaxe foise completando con máis persoas devecidas por sentir decontado a area baixo os
seus pés; bañadores multicolores, lanchas salvavidas, pelotas, estrelamares, caldeiros e demais xoguetes
completaban o panorama. A carón do paseo marítimo instalouse unha furgoneta de xeados que, levada
polo ambiente estival, ofrecía de balde un xeado por cada un adquirido, conque contaba cunha fileira
enorme que avanzaba devagar. Senón a advertencia de perigo por augamares por mor da subida das
temperaturas, todo indicaba que aquela sería unha xornada perfecta.
Literatura
Páxina 245
1. Resposta aberta.
A actividade procura fomentar o diálogo sobre a propiedade intelectual e a necesidade de recoñecemento do
papel dos/das creadores/as.
2. Resposta aberta.
A maior parte dos poemas musicados pertencen ao século xx, entre outros factores cómpre salientar o desen-
volvemento desde a década dos 60 da Nova Canción Galega que musicou numerosos textos de autores contem-
poráneos como Álvaro Cunqueiro, Celso Emilio Ferreiro etc.
3. A obra que mellor reflicte a figurade Castelao tanto como pintor como como escritor é Cousas.
4. O Laboratorio de Formas de Sargadelos foi fundado en 1955 por Isaac Díaz Pardo e Luís Seoane co
obxectivo de estudar as formas clásicas da cerámica galega e adaptalas aos novos tempos.
Para procurar máis información sobre esta iniciativa:
http://www.sargadelos.com/sargadelos/?txt=historia&lg=gal
http://arquitectura.unizar.es/zarch/images/Descargas/PDF/Revista03/0302-Antonio%20Rio%20Vaz-
quez.pdf [español]
5. Resposta aberta.
Esta actividade ten como obxectivo dotar ao alumnado de recursos que permitan facer transferencia de coñe-
cementos entre diversas artes e disciplinas.
6. Resposta aberta.
A actividade presenta o mesmo obxectivo que a anterior incrementando o traballo coa creación literaria.
– 136 –
Unidade 12
7. As zapatillas vermellas: conto homónimo de Hans Christian Andersen.
O quebranoces: conto homónimo de Hoffmann.
Pulcinella: inspirado na Commedia dell’Arte.
Ondine: novela homónima de Friedrich de la Motte Fouqué.
Soño dunha noite de verán: comedia homónima de William Shakespeare.
Lingua e sociedade
Páxina 246
1. Resposta aberta.
Páxina 247
1. cobalto: ‘da cor do cobalto, elemento químico metálico de transición, de cor branca avermellada, duro e
difícil de fundir que entra na composición de moitas pinturas e esmaltes’
pendón: ‘bandeira grande xeralmente rematada en dúas puntas’
testemuños: ‘aquilo que serve de proba de algo’
armorial: ‘publicación dedicada á descrición sistemática de emblemas heráldicos ou escudos de armas,
xeralmente obra de cronistas de armas ou heraldos’
hostia: ‘peza de pequeno tamaño, fina e redonda, feita de pan sen fermento, que se consagra na misa,
xunto co viño, para conmemorar a morte de Xesucristo’
sesión plenaria: ‘reunión ou xunta á cal asisten todos os membros dunha organización, institución, cor-
poración, empresa etc.’
teor: ‘contido dun escrito’
2. representar; simbolizar
cáliz; copón
rodear; envolver
adoptar; asumir
3. Resposta aberta.
Webs recomendadas:
https://gl.wikipedia.org/wiki/Reino_de_Galicia
https://irmandadeculturalgalega.wordpress.com/2014/02/13/as-sete-provincias-galegas-e-as-xuntas-
do-reino/
4. A marcha do Antigo Reino de Galiza pode encontrarse no seguinte enlace: https://www.youtube.com/

watch?v=QiQz9vR0Zts [vídeo].
Resposta aberta.
– 137 –
Unidade 12
5. Resposta aberta.
Webs recomendadas:
http://elordenmundial.com/relaciones-internacionales/banderas-del-mundo-historia/ [en español]
https://gl.wikipedia.org/wiki/Lista_de_bandeiras
http://aimore.net/bandeiras.htm [en portugués]
http://www.banderas-mundo.es/ [en español]
6. Texto dispoñíbel en https://proel.pressbooks.com/chapter/a-nosa-bandeira/
Páxina 248
1. verbo dos arxinas
2. dous cuartetos e dous tercetos
3. persuasivo-argumentativa
4. xílgaro; térmite; donicela
5. nominal
6. Fixo vinte e dous anos.
7. o Laboratorio de Formas de Sargadelos.
8. falantes de orixe rural
– 138 –

ESO2 Lingua2016 Solucionario

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ESO2 Lingua2016 Solucionario

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ESO

Xoán López Viñas

© 2016 Xoán López Viñas

Edita: Baía Edicións

7. Brais afortunado, intelixente, responsábel

10. Resposta aberta.

3. Escribir un correo electrónico a un/unha profesor/a → rexistro formal

áxil – ø (hai un erro na actividade; sobra un ø)

3. enraizar: palabra derivada por parasíntese

4. Variábeis: xirafa, haber, terzo, lle, doente, delgado, noso, maldade

6. sectario; impar; irmán; deica

Unha letra = un son Unha letra = varios sons

cereixa zodíaco cinza cidade

kiwi arquivo aquí camelia

paporroibo honra tenro rúa

sanguinario sogro pingüín antigo

3. e aberto //: papel, é

4. Anagramas de RIQMUAE: Anagramas de NDOA:

as primeiras mostras literarias? Non, os mesopotámicos apenas deixaron mostras literarias.

Si, como por exemplo o cirílico.

5. Alfabeto Vincˇ a, protoíndico, protoelamita, elamita antigo, alfabeto lineal-A...

Fronteiras non xeográficas. na isobárica do anticiclone açoriano?...

10. Resposta aberta.

5. Adquira xa o noso novo microondas por se o Celta gaña a liga. → En ningún.

4. siso; teimosía; envexa; apatía; hipocrisía; cobiza.

1. Rambeau: non presenta oposición de xénero

[Substantivo sen oposición de xénero nin de número]

[Hai morfemas afixos de derivativos e flexivos]

a orixe a análise a cor a pantasma a servidume

Asasinato dun gran número de persoas ou animais. MASACRE (masculino)

tesoiras período industriais construír crueis

Monosílabas Bisílabas Trisílabas Polisílabas

3. can-ción; des-a-tar/de-sa-tar (serven as dúas); pe-rru-ca; A-tlán-ti-co; psi-co-lo-xí-a; su-bli-me; nin-gu-nha;

8. Para as regras de translineación, pode consultarse a Gramática práctica da lingua galega.

1. insán: ‘san, saudábel’

2. A familia debe estar atenta a calquera indicio de relación tóxica.

3. Prefiro ficar, así que onte non foi posíbel.

5. sal – labor – viaxe

7. oda, fábula e silva

10. Resposta aberta.

2. Ir á praia: bañador, bikini, camiseta, pantalóns curtos, pucho, sandalias.

3. Meter o zoco/a: ‘facer ou dicir algo que non se debe’.

2. Quixemos darlle unha calorosa benvinda. → calorosa: ‘afectuosa, cálida’.

4. ameixa (‘froita’) / ameixa (‘molusco’) → termos homónimos.

5. abano / habano → homónimos homófonos

basto / vasto → homónimos homófonos

queixo / queixo → homónimos homógrafos

bobina / bovina → homónimos homófonos

casco / casco → homónimos homógrafos

lapa / lapa → homónimos homógrafos

como / como → homónimos homógrafos

abalar / avalar → homónimos homófonos

venda / venda → homónimos homógrafos

vou / bou → homónimos homófonos

Singular Plural Regra

4. miolo: ‘parte interior do pan.’

5. anos: substantivo común, abstracto, contábel, individual

4. Non quero que ninguén limite a miña creatividade!

5. facilmente: non se acentúa por ser grave acabada en vogal

“Lectura de Ben Ammar, poeta andalusí”

Para saber máis do fenómeno dos/das booktubers:

Obra de Alm@ Pérez (pseudónimo de Tina Escaja): http://www.badosa.com/bin/obra.pl?id=p109-gl ou en

1. Modelo posíbel de histograma: