94 - 2 - Kush, Si Dhe Pse U Formua Miti I Rreme Mbi Çerçiz Topullin - Genc Hoti

Firefox https://genckhoti.com/artikuj/94-2-kush-si-dhe-pse-u-formua-miti-i-rr...
GENC HOTI
Faqja personale, librat, artikujt, intervistat
HOME ARTIKUJT
3- Apollogjia e ime zyrtare kontra akuzave pa prova dhe

denimit arbitrar nga a’n’ e Qeverise Konstitucionale te Shtetit
te lire, perpara Popullit Shqiptar bres-pas-brezit, foto 37.
Per figuren e Ҫerçiz Topullit shkruhet:
“Ne viterat e fundit te zgjedhes Turke ne skenen politike te

Gjirokastres u cfaq dhe Ҫerçiz Topulli; por dhe kyj, ndonese
ishte nje djale i gjalle dhe me ndjenja liberale, por ne realitet
nuk ishte, sic duan ta paraqesin historianet e kesaj kohes se
tashme. / Ky erdhi ne Gjirokaster duke shoqeruar avokatin
Jorgji Cakon, te cilin e kishte derguar Komitet i Xhon-Turqet si
kanditat deputet i krishtere te prefektures se Gjirokastres kontra
kanditatit te Patriarkanes, i cili ne realitet ish i propogandes
greke./ Ҫerçizin per here te pare e njofa por kaq afer sa qe te
benim pjese ne shoqerine e mshehte “Kandile”, te cilen u pa
nevoja qe te krijonesh per te luftuar influencen e greqizmit mbi
te kreshteret shqiptare. Por, a posteriori, u kuptua se kjo shoqeri
qellim kryesor kishte propoganden elektorale. Se inisiatoret e
saj Ҫerçiz dhe Cako, passi mbaruan zgjedhjet ne dem te tyre,
ikne serish ku kish pune dhe nuk u interesuan me aspak per
1 sur 229 09/11/2022, 11:01

fatin e shoqerise se re (f. 226)./….Por Ҫerçizi m’u xbulua si nji

atdhetar me kondita. E duaj Shqiperine por kurdohere ndene
kreaje te shtetit Otoman, te perforcuar dhe te reformuar sipas
programit te komitetit te Xhon-Turqet. / Cudie m’u duk qe dhe
kyj nuk tregoi as me te paketin interesim per shoqerine e re me
qellim aq te rendesishme per te arthmen e Kombit dhe te
Atdheut. Cudia benesh ma e madhe kur mirreshin parasysh
dhe te tjere faktore, qe mbetne gjithashtu shterpa. Pervec
Ҫerçizit, ne krijim te kesaj shoqate nga Gjirokastra ishte dhe
Sami Karagjozi dhe Beso Gega, ne duart te seicilit u la dhe
proces verbali perkates, nga besimi mbi ndjenjat e tij, ndonese
nuk ishte prezent ku u be akti dhe betimi (f. 227)……/ Veprimtaria
e Ҫerçizit n’ate kohe dhe gjate periudhes se shkurter, qe u duk
ne ate vend, qe ish dhe vend i lindjes se tij, nuk e ilektrizoi ate
Popull me parrulla kryengritese kontra tiranise, nga e cila ay
vuante. Ҫerçizi i mburresh mbase se do te perpiqesh qe
zgjedhen t’i a bente me te bute, me forme e petka qe ay
(Populli) as i dinte as i kuptonte. Ipstidatin (apolitardine –
absollutizmin) e Sulltan Hamitit do t’a zevendesonte me
konstitucionin (me mexlisi mebythar); Por keto popullit nga njeri
vesh i hynin dhe nga tjetri i dilnin. Prandaja ndaj atij Populli
vetem nje veper i mbante ment nga te Ҫerçizit, beteja e
Mashkullores dhe kete kyj deshi t’iua lente kujtim shqiptareve te
s’ardhmes me nji kenge aqe proporsionale.
Te rrapi ne Mashkullore
Briti Ҫerçizi me goje
Lini djemte e mi te shkojne
Se j’u nguq ju bej me boje……..
C’u be atje? Sa me sa u perpoqne? Sa rane shehit e sa

kundershtare u nguqne dhe ku vatne e c’tjeter gje bene djemte
2 sur 229 09/11/2022, 11:01

e Ҫerçizit? Te gjitha keto pyetie poeti i la ne heshtie. Ҫerçizit i u

hap fushat e gjera dhe e pershtatshme, qe te mbetesh i
pavdekur sikur te’qe vene seriozisht ne sherbim t’asaj shoqerie
per realizimi te qellimit se larte te saj: per vellazerimin e te dy
elementave dhe per te lene pa sukses propoganden greke ne
te kreshteret. Nuk qendroi besnik ne kete? Vate humbur dhe
s’beri dot c’ka mund te bente dhe cka Populli dhe Atdheu
prisnin prej tij. Thuhet sikur – bashke me Fevzi Bej Alizotin vun e
vrane Dhespotin e Korces dhe sikur u vra ma von dhe ay per
ahmarrie. Por dhe kejo vepre nuk i siguroi ndonje titull lavdije
dhe mirenjohje. Se me vrasie te nji individi nuk shuhet zjarri i
propagandave armike. Kejo mbetet pa sukses kur te luftonet po
me ato mjete, me te cilat dhe ajo vepron. Ajo s’linte fshat pa nji
shkolle qofte dhe me elementare, me mesues makari dhe
priftin, i cili ishte dhe ay vete injorant, por dinte – se pakut – sa
me shkrue e me kendue greqisht ( f. 229-231, e meqenese ky
material eshte shume interesant po jap dhe fotografite e
faqeve perkatese, foto 41, 42).
Te pakten ky material na tregon kohen se kur cfaqet roli i Ҫerçiz

Topullit ne brendesi te qytetit te Gjinokastres (maksimumi ne
fundin e 1907) ku kemi analizen e kater ngjarjeve: 1-lidhjen e tij
me partine xhon-turke; 2-botekuptimin dhe karakterin e Ҫerçiz
Topullit; 3-formimin e shoqates “Kandili”; 4-betejen imagjinare
te Mashkullores, ku te mbeshtetur ne nje+dy+pese+pese+kater
foto te realizuara me 2020 dhe 2021 (foto 43, 44, 44/1, 45, 45/1,
45/2, 45/3, 45/4, 46, 46/1, 46/2, 46/3, 46/4, 47, 47/1, 47/2, 47/3)
na tregojne pamundesine e nje beteje midis 5 veteve dhe 150
ushtareve te nje ushtrie te rregullt, problem i cili do te trajtohet
me vete edhe ne baze te nje informacioni te marre ne
Mashkullore dhe te krahasuar me informacionin e marre para
100 vjeteve. Por duhet thene qe Mashkullora ka qene
vendqendrimi i pasurise blegtorale te familjes Topulli ne ate
kohe dhe vendi ku fshihej here pas here banda e kacakeve te
3 sur 229 09/11/2022, 11:01

Ҫerçiz Topullit dhe mbi kete ngjarje te fundit ka lindur aspekti i

betejes imagjinare te Mashkullores, pasi nje dite ata u gjenden
te rrethuar nga ushtria qeveritare pas nje krimi qe kishin kryer
ne Dropull me 1908, pa pasur asnje lidhje me atentatin kundra
bimbashit; ndersa pronat bujqesore,dmth cifliku i tyre, ndodhej
ne rrugen drejt Erindit.
Te kater keto analiza ngjarjesh jane nje pergjigje ndaj librit te

Bajo J. Topullit mbi historine e vellezerve Bajram (Bajo) dhe
Ҫerçiz Topulli, duke na sherbyer si argumenti paresor i
manipulimit te tyre dhe shpikjen mbi permbajtjen e seiciles
ngjarje.
4 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 41
foto 42
-Analiza e betejes imagjinare te Mashkullores dhe cfare fshihet

realisht pas saj.
Deri me sot, per sa kohe qe nuk e kemi permbysur ngjarjen e

vrasjes se bambashit, lufta e Mashkullores, nga pikepamja
teorike, eshte e lidhur me te. Por ne momentin qe gjejme se
5 sur 229 09/11/2022, 11:01

ngjarja mbi vrasjen e bimbashit eshte krejtesisht e shpikur nga

fillimi deri ne fund, atehere edhe mbi luften e Mashkullores bie
dyshimi mbi vertetesine dhe realitetin imagjinar te saj. Aq me
teper kur deshmitaret e kohes pretendojne se ajo nuk ka
ekzistuar ne asnje permase te mundshme.
Ne fakt autori Bajo J. Topulli na ka ndihmuar ne kete drejtim,

pasi informacioni i tij jo pak here eshte i ndryshem nga
informacioni qe na ka dhene Mihal Grameno, i vetmi
pretendues pjesmarres ne ate beteje imagjinare, por
informacioni i autorit Topulli permban elemente njerezor qe
realisht kane qene prezent te Mashkullore ate dite, sic ishte
Prefekti i Gjinokastres, veprimtaria e te cilit ate dite coi ne
terheqjen e trupave qeveritare dhe pushimin e konfliktit pa e
filluar ate ne asnje element ushtarak. Por kjo nuk e ka penguar
autorin Bajo J. Topulli te shpike skemen luftarake te asaj beteje
imagjinare ne f. 181(foto 43), ndersa gazetari Marin Mema t’i
kushtonte nje emision televiziv mbi vendet qe turistet shqiptare
duhet te vizitonin per te krijuar nje frymezim atdhedashurie,
duke harruar se nga genjeshtra nuk vjen atdhedashuria, por
tradhetia ndaj Atdheut.
6 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 43
Neqofte se e gjithe propaganda historike mbi kete ngjarje e ka

lidhur luften ne Mashkullore me rrapin, nga intelektuali Vangjel
Koça mesuam se fjala behet per luftime tek kaliven (haurin) e
Mashkullores (ne skemen e mesiperm gjendet me emrin e
“hauri i Abad Çanos”, i cili ka nje kend azimutal prej 15 gradesh)
dhe e gjithe ajo ngjarje ishte nje simbol. Sipas Vangjel Koçes,
duke e perseritur: “Te Çerçiz Topulli une dua te shoh Simbolin.
Popujt kane nevoje per simbole dhe i krijojne (nenvizimet me
bold dhe vize te miat, GH)……Simboli krijohet ne mes te rrymes
se shekujve dhe te plasjes se legjendes. Fabrikohet nergut kur
njeriu qe jetoi ka lene gjurme shume te aferme, por
megjithekete jeta e tij duhet te idealizohet per qellime reale dhe
per efekte te medha ne ndergjegjen e turmes”. Pra neqoftese
per Avokat Dr. Vasil K. Dilo lufta e Mashkullores ishte nje sajese
e trilluar mbi nje hero imagjinar, per intelektualin Vangjel Koçen
ishte nje simbol i krijuar per te frymezuar burrat e atyre aneve,
te turmes qe do te luftonte kunder pushtuesit. Por fakti qe nder
ato ane lufta me arme kunder pushtuesit ka qene nje iluzion
politik i krijuar pas 1945 na tregon se ideja e intelektualit nuk ka
gjetur tabanin njerezor per eksperimentin propagandistik.
Kjo qe aresyeja qe ndermora nje udhetim drejt Mashkullores, ne

dy etapa ku me 24 shtator shkova per here te pare ne afersi te
ketij fshati, per te pare se cfare do te na ispironte Mashkullora e
sotme, edhe pse e dija qe rrapi ishte rrezuar, por mbetej hauri
,dhe per t’i vertetuar te gjitha keto idera te shprehura nder
kujtime dhe trajtesa letrare.
Kthesa e Mashkullores paralajmerohet sapo kalon Uren e

Kardhiqit ne nje distance prej 500 metrash (foto 44) dhe me
pas vjen vete kthesa qe te lajmeron se fshati i famshem i
7 sur 229 09/11/2022, 11:01

Mashkullores ndodhej 5 km larg (foto 44/1). Ne vije te drejte nuk

ishte me shume se 2 km, por kthesat e shumta e rrisnin
distancen artificialisht, por kur ndodheshe vetem 500 larg
perpara te dilte nje pamje e habitshme gjithe kolor dhe shtepia
te reja e te bukura (foto 45, 45/1, 45/2, 45/3, 45/4) duke
paralajmeruar ekzistencen e nje fshati piktoresk. Vetem ky
nentekst me krijoi bindjen se ne Mashkullore duhet te fshihej nje
e vertete tjeter. Kjo qe aresyeja qe ndermora nje udhetim te
dyte me 16 janar 2021.
foto 44
8 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 44/1
foto 45
9 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 45/1
Rruga te conte ne mes te fshatit ku ishte vendosur memoriali i

betejes se Mashkullores i perbere prej 7 personash, kur ne luften
e pretenduar kane marre pjese vetem pese, pasi nje persona u
largua dhe tjetri u vra pa filluar lufta, Hajredin Tremishti (foto
46), i keqmbajtur dhe i rrethuar me nje ambient te papaster ne
afersi te te cilit gjendej mbeturina e rrapit te djegur (foto 46/1)
dhe nje shkolle gjysem e shkaterruar (foto 46/2).
foto 45/2
10 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 45/3
foto 45/4
Ishte nje i ftohet i madh (date 16 janar 2021) dhe nuk kishte
kembe njeriu, per te pyetur mbi ngjarjen ne fjale. Djathtas meje,
majtas memorialit, ndodhej ambulanca e fshatit (pretendohet
se ndertesa e ambulances te kete qene shtepia e Zeman
Mashkullores, personazhit te cetes se Çerçiz Topullit) ne muret
e se ciles gjendeshin dy pllaka perkujtimore, ku njera kishte
emrin e Mihal Gramenos dhe mbi te shkruheshin fjalet e tij pa
kujdes dhe jashte rregullave te drejteshkrimit sipas frazes: “Nuk
di edhe nuk mund, s’diheshin te Zamani friken, rrezikun dhe
pertimin nuk i kishte mesuar Zemani” (foto 46/3) dhe, tjetra,
11 sur 229 09/11/2022, 11:01

fjalet e Zeman Mashkullores te lidhura me vitin 1910 (foto

46/4), qe per nje njeri qe nuk e di historine e propaganduar e
nenkupton me vitin e vdekjes se tij, pasi beteja per te cilen
bejne fjale keto objekte te propagandes i takojne vitit 1908.
foto 46
12 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 46/1
foto 46/2
foto 46/3
13 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 46/4
Ne formen e nje trekendeshi me pllakaten dhe ambulancen

gjendej Xhamia e fshatit ne gjendje te vajtueshme (foto 47)
dhe prapa saj, ne drejtim te veriut, nje rrap i ri (foto 47/1) per te
cilin thuhej se ishte mbjellur ne vendin e rrapit te rrezuar te
shoqeruar me pllakaten perkatese (foto
47/2). Se cila ishte lidhja midis memorialit, pllakatave te dy

personazheve te luftes se Mashkullores, rrapit te ri te mbjelle ne
mes te fshatit, ishte e pamundur t’i kuptoje dhe pas fotografimit
kerkova te gjej haurin e cilesuar nga Vangjel Koça.
14 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 47
15 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 47/1
foto 47/2
16 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 47/3
Fati e desh te kalonte nje banor i fshatit me makine e tij dhe na

sqaroi se ne verilindje te rrapit te ri, rreth 300-350 metra largesi,
gjendej lapidari i betejes dhe hauri (foto 47/3), me nje kend
azimutal prej afro 45 gradesh, ku kishin luftuar 5 vete kunder
150 ushtareve profesioniste te ushtrise otomane. Kete largesi
skema imagjinare te betejes, te paraqitur nga Bajo J. Topulli e
ka ne raportin ½. Pra shtepia e Zeman Mashkullores me rrapin
ndodhen rreth 30 metra distance, ndersa hauri me rrapin, sipas
skemes, kishin nje distance jo me shume se 60 metra.
Ndryshimi i permasave te distancave midis objekteve ku ishin
zhvilluar luftimet imagjinare ne nje fare menyre justifikonte
distancen me rrugen nacionale Tepelene-Gjinokaster, e cila sot
mund te jete rreth 1,5 km. Me dy fjale skema e paraqitur nga
studiuesit dhe nipi i personazheve tona nuk perputhej me
realitetin topo-gjeografik te ambientit te pretenduar si lufta e
Mashkullores.
E neqoftese problemi do te analizohej sipas dinamikes se luftes

imagjinare do te haseshim ne nje dukuri te cuditshme, sipas se
ciles forcat ushtarake otomane kishin bere 11,5 km rruge nga
Gjinokastra deri tek shtepia e Zeman Mashkullores (prej te
cilave 2 km rruge malore), ku kishin tentuar ta rrethonin ate,
pastaj kishin levizur 350 metra (disheze) drejt haurit te Abad
Çanos, ne veri-lindje te rrapit te Mashkullores, duke qene larg
rruges nacionale te sotme vetem 1,5 km ne vije te drejte. Eshte
nje situate ushtarake qe as femijet nuk mund ta pranojne me
keto permasa dhe ne keto raporte forcat, mjetesh dhe
situacioni topo-gjeografik.
17 sur 229 09/11/2022, 11:01

Por kjo nuk e ka penguar popullin hipokrit t’i sajoje nje kenge
kesaj beteje imagjinare, me forca imagjinare ne nje ambient
topo-gjeografik imagjinar sic qe rasti i Sino Xheli-t (Zenel Merjo,
Kongresi i Laberise, Kuç, 28 Nentor – 4 Dhjetor 1924, Tirane 2009,
f. 61).
4- Protokolli i Korfuzit – 1914, foto 38 .
Ne kete punim emri i ҪerçizTopullit permendet vetem dy here

kur flitet per marredheniet midis muslimaneve dhe ortodokseve
ne qytetin e Gjirokastres si dhe ndikimi i politikes greke mbi
popullaten, prej nga rrodhi organizata e fshehte “Kandili” (f. 112,
113) qe te zvogelonte kete ndikim, por dhe akuzat e ndersjellta
midis dy komuniteteve te vetme te qytetit te gurte. Debati
zhvillohet pikerisht midis perfaqesuesve te tyre. Por une i
dhashe rendesi edhe Kongresit te Delvines, i cila aprovoi
Protokollin e Korfuzit nga pikepamja shqiptare, per te cilin nuk
ka pasur asnje informacion ne arsimin e detyrueshem. Dhe kjo
per nje aresye te vetme dhe te cuditshme: shqiptaret as qe e
dine se cfare ka ndodhur realisht nder ato kohera dhe perse
familja Topulli nuk eshte perfshire ne to. Konflikti shpirteror
midis njerezve me besime te ndryshme fetare, ne kete rast
midis Muslimaneve dhe Orthodokseve, ka qene ne qender te
nje kompleksi kontradiktash qe nuk jane zgjidhur asnjehere, por
qe ne rastin e vendosjes e bustit te ҪerçizTopullit dualen hapur,
ne kete rast ishte triumfi i shpirtit Musliman mbi indiferencen
Orthodokse. Nga ana tjeter materialet qe publikohen ne kete
punim kane nje karakter te theksuar kontradiktor me ato qe i
atribuohen figures se ҪerçizTopullit, pasi pikerisht ne ate qe u
kerkua dhe qe perbente karakterin e tij ai nuk u perfshi ne asnje
forme. Atehere cfare ka ndodhur ne ate kohe dhe perse
Topullaret heshten pergjithmone pa rene ne sy te kohes dhe te
botes gjinokastrite?
18 sur 229 09/11/2022, 11:01

faqe 111-114 “Por ku gjetke kane ngjare keto tonat? Si shembell

permenden grindiet e parise politike dhe ushtarake ne Greqi ne
kohen e kryengritjes te vitit 1821-1827. Por nuk shembellejne
aspak konditat e grindies t’atyre me ato tonat. Atje u ndane
vertete ne tri Parti d.m.th. ne Anglofil, Frangofil dhe Rusofil, por
secila lakmonte qe si e si te perfitonte dicka per Atdhe, por
askurr t’e shiste kete per interesa vetja-ke. Por nder ne ngjante
e kunderta. S’kish zot qe t’i ndante Musullmanet nga Turqia. Por
sapo te shifnin se vazhdimi i bashkejeteses me te, ishte nje gje
absolutisht e pamundur, nuk druanin aspak qe te bash-
koheshin me Shtetet te cilat, ne realitet ishin me te rrezikshmet
armiq te Kombesise tone, sic ishin Italia dhe Austria, para se te
shpartallonesh kjo e fundit dhe te cdukesh nga skena Politike,
me luften e pare te Perbotshme. E keqja ka qene kjo – nevet se
paku – nuk rame dot me asnje nga personalitetet e cqyara
Musullmane, e cila te sakrifikonte interesat ose ambicjet vetjake
ne dobi jetike dhe reale te At-dheut. Dikur – per here te pare
dhe te vetme – erthme ne marreveshie me te ndjerin Jorgji
Ҫako dhe Petro Harito nga nje ane dhe nga ana tjeter me te
ndjerin ҪerçizTopulli dhe Sami Karagjozi per nevojen e nje
Komiteti te mpshehur politik me titulli “Kandili”, atehere na u
dha rasti te kuptonim se marreveshja ishte nje gje e
perkoshme, me qellim qe te ndimonesh ne zgjedhjet Partia e
Xon – Turqve, se ciles nje nga partizanet besnike ishte dhe i
ndjeri Ҫerçiz dhe proven e dha vet i ndjeri me sjelljen e tij. Se as
ay vete nuk u interesua kurr per te as ne bashkatdhetaret e tij
nuk e rekomandoi si fazen e nevojshme per bashkepunim te aq
e nevojshme per ne Gjirokastre, ku dasia e te dy elementeve
ishte ne kulm dhe ku influencen e atij mbi Popull dhe i Popullsise
mbi ate te krahinave ishte mjaft dinamik, sa qe te terhiqe-shin
ne ate rruge.
Nje here tjeter dikush nga Ju ka pas dashur te na kritikoje per se

i vume ne kontestim opinionin per disa Kollosa te partiotizmit,
19 sur 229 09/11/2022, 11:01

kurqe falsiteti i ndjenjave te tyre i zbulojne veprat dhe mejdimet

e atyre vet te cfaqura me ane te shkrimeve te tyre, sic i zbulon
dhe historia objektive.
Sami Bej Frasheri ne librin e tij mbi fazat historike te Shqiperise,

duke injoruar krejt elementin vella te Kristianeve, si ndonje
kurore te patriotizmit se tij konsideron “nji Shqiperi ndene
Turkun!”
Faik Bej Konica s’skishte per turp te nolstagjiste Sulltanin, te cilet

i ve emrin “Nalt Madhenie” (+) zemer – gjere dhe dashamires
dhe lutesh qe: “t’i ndihmonte shendeti qe te kthenesh ne gji te
tija ne Stamboll pa t’i mpshete dhe ndjenjat e tij fillo –
Austriake!” (shenimi + thote: “Kete – pa dyshim ka pasur imituar
dhe dallkauku deputet nga Delvina, i cili pranoi idolin e tij me
binishin qe i hiqesh neper kembe me qe ishte i pari i te vegjet
“Nalt Madhinie” e Imperatorise Shqipetare!”)”
faqe 244-258
“KONGRESI I DELVINES
(Per bisedim mbi Protokollin e Korfuzit)
Seanca dt. 21.7.1914
(Dite e Hene ora 6 pas dreke)
Kryesi’ e Z. Kristaq J. Zografos.
Kryetari: Fjalen e ka Z. Dilo.
Avokat V. Dilo: “Kurqe bisedimi behet mbi menyren, simbas te

ciles duhet te pranohet Protokolli, une – sa per vete – jam i
mendjes se nuk duhet te pranohet me ato kondita dhe rezervat
20 sur 229 09/11/2022, 11:01

e ndryshme, te cilat disa nga te ndercemit kolege pretenduan

duke i konsieruar si te domosdoshme (si ne qua non). Se pse,
pranim me kesisoj konditash, sipas mejtimit tim, eshte refuzim,
gje e cila nuk formon vetem nji cfaqie mos besimi dhe nje
ofendim kundrejt Qeverise tone, por edhe nje refuzim te
keshilles se Qeverise Greke, e cila na keshillon me insistim dhe
me ngutesie, pranimin e tij ne dobie dhe te nevet vete dhe te
Elinizmit pergjithesisht. Por une – sa per veten time se pakut –
jam i mejndimit, Zoterinj se te gjithe ata, qe bejne pjese te
Helenizmit ne roberie – si nevet – jo vetem qe nuk duhet t’i u
bejne opozite personave natyrale, qe formojne Qeverine dhe
bile pa shikuar virtutat ose te metat e tyre, por perkundrazi, jemi
te detyruar te respektojme, pa kufie personen e saj morale, si
perfaqesuaese e Elini-zmit mbare dhe ta jkonsiderojme ate si
yllin tone Politi ne keto kohera – jashtezakonisht dimerore – ne
te cilat edhe ay, ne duart e sejcilit, Ipiri perpjekes ka besuar fatin
e tij, dekllaroi sot kaq qarisht dhe kon-kretisht, sa ndjen obligim
patriotik t’i a cedoje asaj komanden e punerave tona.
Eshte e vertete se, kur filluan perpjekjen, vepruan kontra

keshillave te Qeverise Greke. Por duhet te shenohet se, si une
edhe koleget e tjere ne Komisionin e Mbrojties te Gjirokastres, i
cili Komision loj-ti nji rol te rendit te pare ne ceshtjen e
mbrojties kontra Fuqivet te Mbella te Botes, ishin te mejndimit
n’ate kohe se na imponohesh te protestonim me arme kontra
idese Panevropiane se popullsia e Ipirit te Veriut jemi shqiptare
te Elenizuar dhe nga ana tjeter ishin te mejndimit se: tue ndjek
nje te tille politi-ke nuk benim ndonji gabim te rende nga
pikepamja e disiplines, kaqe me teper se pandehnim gjithashtu
se: me zemer edhe Qeveria Greke e cila ka bere kaqe sakrifica
dhe perpjekie per aneksimin tone, nuk do te dizaprovonte dhe
eksperimentimin e ketij mjeti. Por tash kur ajo, qe na shtyti ma
teper neve ne kunder-shtim me arme u provua me kaq bujo
dhe u be e mundur qe t’e njofij dhe Evropa e tere kaqe solem-
21 sur 229 09/11/2022, 11:01

nisht, tash kur koherat jane sic e shpiegoi me nji ellokance te

madhe dhe Z. Kryetar, kaqe kritike per Ellinizmin mbare insistimi
ne rrugen strember te mos bindjes, eshte sigurisht nje fare
delikti.
Por per vec ketyre, une nga pjesa ima jam i mejndimit se nevet
jemi te detyruar t’a pranojme Protokollin si pemen e perpjekjeve
te Popullit dhe te Qeverise, brenda ne ambientin politik te
atmos-feres politike, seiciles influenca mbi zhvillimin e tij nuk
duhet te mos meret parasysh. Jam i mejndimit se duhet te
kemi kurajon t’a pranojme si nji dericke te vetem per me dale
nga rruga pa krye, fundi si nji te keqe te nevojshme, edhe sikur
te jete me te vertete i keq, sic pretendojne ata qu u cfaqne
kontra tij.
Tue thene keto fjale nuk kuptoj se Protokolli eshte nji gje e
mbaruar ose nji gje pa te meta. Por me duket sikur nuk do te
kisha te thoshnja ndonje gje te re, tue kritikuar te metat e tij, te
cilat dhe Z. Kryetar’ i Qeverise vete pohoi kur i a komunikoi kete
Kongresit. S’ka dyshim se: sikur te ishte zvilluar Perpjekia
ndryshe nga si u zvillua. Sikur Fuqite e Mbedha, ne duart e se
ciles gjendet – fatkeqesisht – rregullimi i ceshtjes tone, te na
favorizonin ca me teper, ose sikur Perpjekia te vazndonte po
mbi ate ose mbi ndonje baze tjeter, atehere edhe perfundimi tij
do te ishte me forable per nevet.
Por eshte valle e mundur vazhdimi i Perpjekjes ne c’faredo

forme qofte?
Une – sa per vete se pakut, Zoterinj – nji te tille, e quaj dhe te

veshtire (ne mos dhe kreit te pamu-ndur) dhe te kotte dhe
katastrofale.
Eshte e veshtire sepse Popullsia e Ipirit te Veriut, e cila nga vendi

ku gjendet lot rolin e protagonistit ne Perpjekie, u c’kre, nga
22 sur 229 09/11/2022, 11:01

rendesia e barres, qe mban ne kurriz dhe u merzit tash prej saj

aqe sa nevoja, e cila s’ndjen meshire t’a beje – pak a shume
me vone – qe te kthehet kontra Perpjekies.
Nuk e shoh as te dobishme as te kohes se tashme t’i

permendim nji nga nji shkaqet e ketij fenomeni. Por nuk eshte e
drejte te leme ne heshtie faktin se kjo Popullsie u braktis prej
atyre, te cilet me shkresa dhe betime ne Kongresin Pasipirot
deklaruan veten e tyre solidare me te, dhe me gjak dhe me te
holla. Eshte e vertete se nga Greqi e lire nuk mungoi askurr
ndihma dhe bile asaj i detyrohet – ne pjesen me te madhe –
c’ka u fitua me lufte. Por kesisoj ndihmash fakultative nuk mund
te formojne nji baze te sigurte per vazhdim te Perpjekies.
Vullnetaret vihne sa te deshirojne dhe kur te duan dhe ikin
kurdo qe te duan vete, keshtu qe ngjajne – nevojerisht –
intervalle te cilat, sikur t’i merrte vesh armiku do te mundete
shume bukur qe me nje kontra-sulm, te na perfshinte edhe
nevet vete dhe premtimet tona.
Vazhdimin Perpjekjes e quaj te kote sepse nuk shof se c’ka

mund te na siguroje me teper – nje gje-ndje e sotme politike
nderkombetare dhe deri ku mund te zgjatet kejo- (Perpjekja),
qofte nga pikpa-mja e kohes qofte nga ajo e Vendit (tokes).
Por dhe katastrafal mund te behet (simbas mendimit tone).

Sepse edhe sikur te ngelim ne mbro-jtie pa te veprojme
pozitivisht, edhe sikur te vazhdojme duke vajtur perpara, deri sa
nuk kemi te llo-garitim si baze te sigurte asnji tjeter per vec
popullsise te zones qe perpiqet per fatin e vete, atehere
cfuqizimi i jone edhe financiarisht edhe nga burra lufte do te
jete nji gje fatale, dhe sic eshte situata sot dhe ca me teper
tash kur u nderlikua gjendja nga lufta Panevropjane.
Por valle me te vertete ne nji te tille grade i met dhe i pa afte
23 sur 229 09/11/2022, 11:01

Protokolli sa te justifikohet refu-zim’ i tij.
Une sa per veten time nuk jame dakort me ata, qe jane te

mendjes se kyj nuk e siguron substa-ncen Ethnike te Epirit te
Veriut, as i shoqeronem pesimizmit te desave nga parafolesit.
Simbas mej-ndimit tim, Protokolli formon nji tabje te njohur
Nderkombesisht. Nga kjo mundemi t’i shtyjme per me teje
deshirat tona Kombetare deri ne realizimin e plote te tyre dhe
s’ka ndonji fuqie terheqese te kundert, e cila te qitij jashte
rruges perkatese dhe e cila te neutralizoje influencen e
Patrikapes dhe te Qeverise Greke, te cilen (influencen) s’na
duket se e cmojne sa duhet, ata qe ankohen kontra saj. Sepse
keta, dhe rezistence ne Popullit per insistim te revendikim te se
drejtave patriotike, qe kyj tregon qysh prej kreit te kohes, duket
se e vene ne kontestim pa justifikim, duke zmadhuar rreziqet e
asimulli-mit prej nji Race ne nji gjendje shoqerore primitive dhe
prej nji Shteti i cili mbahet ne jete artificialisht.
Edhe ajo qe thuhet prej shume njerezve se nuk e mundur dhe

me bashkejetesa e te Krishte-reve dhe Musullmaneve, pas si i
krijuar gjendja e sotme me duket se nuk eshte ne vijen e
gjendjes, me duket dhe sikur nuk formon nji argument te
mjaftueshem per burra serioze.
S’thote kush se nuk u krijua nji gjendje e papelqyer, gjendje e

cila nuk ishte me domosdo perfu-ndim i Perpjekjes dhe pra
mundesh te evitonesh dhe te mos ngjaste. Por pas si u krijua
nuk mundemi t’i a atribuojme Fatit, por duke konsideruar
nevojen si ceshtje nderi, nuk mundim te bejme ndryshe vecse
te adoptojme dhe t’e deklarojme si nji mesim-vertet brutal-por
te domosdoshem per ata, te cilet nuk patne ditur respektin
kundrejt Jetes dhe pasurise se huaj.
Nga ana tjeter perse te themi nevet qe jemi fituesat e luftes se:
24 sur 229 09/11/2022, 11:01

nuk mundim te rojme me Musullmanet e nuk i leme qe kete gje

t’a mejtojne te mundurit? Per se t’e themi nevet qe kemi
garanta Fuqit e Mbedha dhe t’interesueme per ne dhe Qeverine
Greke, por ne baze te dispozitave te qarta te Protokollit.
Tue konklluduar jam i mendjes se: per te gjitha keto duhet t’a
pranojme Protokollin, pa kondita, te cilat pengojne Qeverine
tone ose te kallzojme mungese disipline te detyrueme, kundrejt
Qeverise Greke. Me keto fjale nuk e elkslludoj perpjekien per
permiresimin e Protokollit. Por jam i mendjes se kete perpjekie
duhet t’i leme Qeverise tone e cila bashke me Qeverine Greke,
ta rregullojme punen si qe t’a gjejne ate se eshte ne e
dobishme dhe per nevet edhe per Palelenizmin, me te cilin ne
duhet te gjendemi ne solidaritette pa ckeputur.
Por c’ka konsideroj – une se pakut – si nji gje te domosdoshme,

per tu venur ne zbatim ngushte-sisht, esht’ organizim i
mbrendeshem i Zones se privilegjueshme per kete gje i paraqit
Z. Kryetar lut-jet me te nxehta qe t’e hedhij dhe mbi te,
interesimin e Tij. Sepse, ne qofte se deshirojme qe Populli i kesaj
Zone, te zvillohet dhe kendej e tutje sic i pershtatet Greqizmit,
eshte nevoj’ e domosdoshme qe te familjarizohet me
ndryshimin e gjendjes Politike, te cilen pesoi – fatalisht – t’i
vetesoje privilegjet qe fitoi qe te mundi t’i mburoje dhe vete ne
kohen e duhur, dhe sido qofte te paraqitet i organizuar per faqe
te bardhe. Se: s’duhet te mpshefim, sic eshte sot, duket si e
ckateruar kreit.
Keto – Zoterinj – kisha te thoshnja per te justifikuar voten time

mbi ceshtjen ne bisedim.”
Pas si mbarova fjalimin si ma nalt, u be nji bisedim i eger tue

filluar kontra meje dhe tue mbaruar midis krenave te
Mbledhjes.
25 sur 229 09/11/2022, 11:01

Me qene se ky bisedim ndihmon ne cmim te fjalimit tim nga

pikpamja e ndjenjave te mbrende-shme te shpirtit, qe ekspiron
(kallzon), e quajtim te arsyeshme t’e permendim dhe ketu te
perkthyer nga Greqishtia.
I pari qe e mori fjalen ishte Z. Jorgji Busho-ja, ish deputeti ne

Parlamentin e Turqise se Re, ku kyj pat treguar me te vertete nje
kurajo civile dhe nji dinamizem, qe e dallonin nga shoket. Kyj
kishte ardhur ditet e fundit te luftes t’Afonomise dhe thuhesh
sikur e kishte thirrur Klika ekstremiste, qe me kete
t’zevendesonte Kryetarin Z. Zografos, i cili ish i mejndimit qe t’i
jepesh funs luftes me pranim te Protokollit. Tha pra kyj
(Bushoja) “Nuk prisnja falenderime nga Z. Dilo. Z. Dilo me sa tha,
m’u paraqit me i paket se sa e lyp vazhdimi i Perpjekjes. Por Z.
Dilo cfaqi ankime ne kurris te Grekerve.
Av. Dilo: Te ipiroteve.
Busho: Edhe ipiroterit Greker jane. Por ndonese qe te gjithe

vrapuan –Ushtarake e Civila – per te ndihmuar dhe ndonese
edhe Protokollin e quajme te paafte, vjen nji ipirot dhe e
konsideron te afte dhe bashkejetesen te mundeshme! Por ne nji
te tille rasje “c’na duhen dhe me deshmitare dhe e konside-ron
te afte Protokollin, kurrqe Ay vete pretendon se ka mundesi qe
te na mbysin Camer refuxhate dhe duke vazhduar filipikun
kontra meje harriti te thote se: Ipirote mbeten ne ushtri per
karavanen. (+)
————————————————————————————————————
———————-
(+). Karavane i thoshnin Grekerit enes ne te cilen jipeshin cdo

ushtari gjella qe i perkiste
————————————————————————————————————
26 sur 229 09/11/2022, 11:01

———————-
Dr. Jorgji Xhelo, Triha, Dr. Gjati: Se bashku dhe me gjak te nxehte
e me nje ze u ngritne dhe brit-ne: Z. Dilo vetem veten e tij
perfaqeson.
Qirici. (Nga Stetoguli, avokat i instaluar ne Qytetin e Korfuzit) u

ngrit e tha: Bisedimi qe u shkak-tuan nuk me duket se eshte ne
vendin e tij. Disa fraza te Z. Dilo u keqkuptuan pa te drejte dhe
dhane shkak per filipik kontra ipiroteve. Une, per pjesen time
nuk e pranoj ofendimin, qe u tha kuntra ipiro-teve dhe i lutem Z.
Busho t’a marre prape ose te shenohet ne Procesverbalin.
Busho: E pranoj se shprehia ishte e ashper.
Cirici: Terhiqnie.
Busho: E muarr prape.
Qirici: Ipirotet e bene rolin e tyre. Por mevet ketu u mblothme qe

te cfaqij seicili mejndimine e tij lirisht. Nese Protokolli nuk eshte
nje gje e mbaruar, por nuk eshte baras me nji zero, dhe eshte i
afte per te ruajtur ngjyren Elenike te Vendit, ngjyre te cilen e ka
ruajtur ipiroti te pa prekur dhe perfundoi tue kerkuar me insistim
qe te cfaqim mejndimin e tyre edhe anetaret e tjere te Qeverise
dhe vecaneri-shte Hiresia e Tij Episkopi i Vellase (Konices), qe
eshte faktor’ i pare i Perpjekies dhe shkaktari krye-sor i gjendjes
se sotme.
Episkop’ i Vellase (Hiresia e tij Spiridon Vllakos) filloi te shpjegoje

c’ka kishte ngjare ne Kongresin Pasipirot te Gjinokastres, i cili
tha: “vendosi o Aftonomi o gur e hi”.
Av. Dilo: Vetem mbrojtie.
27 sur 229 09/11/2022, 11:01

Episkopi: Jane Procesverbalet. Mandej shpjegoi se si

perfunduan ne ceshtjen e Protokollit te Kor-fuzit, te cilin e
konsideron si jo te afte qe t’i siguroje Ipirit Elinizmin dhe
perfundoi tue i drejtuar Z. Dilo pyetien: “Seriozisht besoni se esht’
i afte Protokolli”?
Av. Dilo : Para se T’Ju pergjigjem, lutem te me lejoni t’Ju bej

pyetjen: “Gjendja ndene privilezhet e Patrikapes a e siguronte
Elinizmin e Popullsise x Kristiane ndene Turqine?
Episkopi : Po
Av. Dilo : Por atehere, po ate gjendje te forcuar me kaq privilegje

te tjera tash dhe solemnisht te ga-rantuara, perse e
konsideroni te pa-afte?
Epishkopi : Te, te besoj ? Por mos harroni se nuk kemi te bejme

me Turqine, por me nji Shtet mo-dern dhe vazhdoi te jap
shpjegime mbi nevojen, e cila imponoi te nenshkuarit e
Protokollit ne Korfuz dhe tue u vrare e u prere por nuk u be dot e
mundur te fitonesh qellimi i jon kryesor. Kritikoi ashper zonen e
Librue me te Epirit per hskak se nuk i afroi ndihmat qe premtoi
me ane te perfaqesuesvet te saj dhe vecanerisht qytetin e
Janines, ku tha: shpenzohen abuzimisht pasurinie te shenjta.
Kryetari. K. Zografos: Kritika per mos organizimin e Ipirit te Veriut

nuk rendon mbi Qeverine. Se duheshin dhe perona. Por keta
dezertuan!……

Ne kete material na cfaqet per here te pare mundesia e nje

bashkepunimi midis grekomaneve dhe filoxhonturqve, qe i
korespondon konfliktit orthodoks-musliman ne qytetin e
Gjinokastres dhe roli i Çerҫiz Topullit na cfaqet si nje nder
28 sur 229 09/11/2022, 11:01

themeluesit e shoqates “Kandile”. Ky eshte i vetmi rast ku na

cfaqet roli i Çerҫiz Topullit ne aspektin politik nder popullaten
shqipfolese per qytetin e Gjinokastres. Gjithashtu ne kete
material bie ne sy permbajtja e Protokollit te Korfuzit prej nga
rezulton qe ky protokoll ka qene per te mire te shqiptareve,
ndersa politika greke nuk e ka pasur per zemer, por u detyrua ta
firmose pas gjashte muajve nen presionin e Fuqive te medha.
Ne kete material bie ne sy dhe mospajtimi i autorit Avokat dr.
Vasil K. Dilo me krijimin e figurave kombetare te huazuara nga
bota otomane si Sami Bej Frasheri dhe Faik Bej Konica per te
cilet shqiptaret pothuajse nuk dine asgje se cfare te mire i kane
bere ata Kombit Shqiptar.
Nga ana tjeter duhet pranuar se pretendimet e Avokat Vasil K.

Dilos jane jashtezakonisht ne kundershtim me punimet e
historiografise te epokes komuniste, te perfaqesuar nga Arben
Puto ne punimin e tij Shqiperia politike 1912-1939, Tirane 2009, f.
130-137, dhe postkomuniste te perfaqesuar nga Elena Kocaqi
Levanti ne punimin e saj Wilhelm Wied Princi gjerman i
Shqiperise, Tirane 2015, f. 92-101.
5- Ndergjegja kombetare shqiptare dhe ndjenjat

atdhetare shqiptare, foto 39. (numri i faqeve nuk eshte sipas
doreshkrimit, por sipas daktilografimit)
faqe 8 Por ҫ’sy e faqe kanë Çetat e Hajdutëve që të ngrihen në

gradën e Heroit Kombëtar, ata të cilët nuk kanë pasur asnjë
pikë nga ide të Atdhetarizmit, rripnin dhe vrisnin Rajenë që të
rronin këta pa le të ishin Shqipëtarë dhe këta ?
faqe 17 Nuk pretendojmë se ishim dhe vetë – personalisht – në

pozitë që të konsideroheshim të meritushëm për nji sekret të
tillë ( me gjithë se në atë kohë duhesh të ishte ditur ҫelja e
Komitetit të msheftë ‘’ Kandila ‘’ nga krijuesit e të cilit ishte dhe
29 sur 229 09/11/2022, 11:01

Çerҫiz Topulli dhe i Nënshkruari ). Por sido që të ishte puna, deri

as Mitropolia dhe as Kosullat Greke nuk kishin marrur erë nga ky
Komitet i msheftë. Ata do të mernin vesh diҫka për ekzistencën
dhe veprimtarinë e këtij Komiteti Qëndror të Partisë. Pra ҫka
rezulton tjetër që: Organizimi revolucionar kontra Turkut në Jugë
me 99% nuk ka ekzistuar në realitet, por ndoshta si imagjinatë
dhe si……mburҫkë.
faqe 25 I ndyeri farmacist Beso Gega e dinte që një nga

formuesat e Shoqërisë së msheftë me emër ‘’ Kandili ‘’ qysh në
kohën e sundimit Turk ishte dhe ay,…
faqe 26 Në një të tillë mentalitet gjëndesh në përgjithësisht

Elementi Ortodoksi Jugut, kur i habitur dhe duke fëkuar sytë pa
në Gjrokastër Ushtrinë Greke si ҫliruese dhe nga ana tjetër
mbeturinat e Ushtrisë të Turqisë së tmerëshme të zhdukesh se
Retë e zeza, që i vë përpara Veriu!
faqe 40-41 I sejtë do të ishte Parajsa Shqipëtar në formën e

Shqipërisë si një Shtet i Lirë dhe i shkëputur krejt nga ҫdo
relacion me Shtetit Grek dhe me Qishën Ortodokse, e
përfytyrojmë si me anë të nji aparati fotografik, i cili nuk i bën
kurkujt hatërin që ti fshehi të metat e forcës së tij. Dy artikujt të
botuara në fletoren ‘’ Omonia – Konkordia ‘’ më Nr. 201 dhe 203
të Dt. 11/24. 01. 1919 dhe 12/25. 01. 1919.
Nga këto, i pari është artikulli i fletores në fjalë e cila ndonëse

gjëndesh midis dy flakëve d.m.th. midis okupatorit armik, si
thëngjill i mbuluar dhe Çetave të hajdutëve të tërbuar, por si
besnike e detyrës kundrejt Atdheut, nuk druajti aspak që të
botonte duke i dhënë titullin : ‘’Udha s’krren, koha s’pret’’. Ishte
ajo periudhë e kohës, kur tërbimi i hajdutërisë dhe ay i vrasjeve
ishte në kulm të pashëmbëll dhe të pa imagjinueshëm dhe ku
objekt i saj ishin fshatarët Ortodoksë Shqipëtarë të krahinave:
30 sur 229 09/11/2022, 11:01

‘’Rrëzë – Lunxhëri – Zagori’’ dhe kur Sigureca Publike ishin nën

kontrollin qesharak të Karabinjerisë Roajale dhe po atëhere kurr
për persekutim të hajdutërisë karabinjerët vraponin e vinin, jo
ku vepronin ata (hajdutët), por në vënde diametralisht të
kundërtë. Ishte koha kur Autoritetet Kompetente të okupatorit
ndiqnin Penalisht jo keq-bërësit, por viktimat e tyre me akuzën e
ndyrë për prestigjin e Shtetit që përfaqësonin, se këta (viktimat)
i strehonin këta. Ishte koha kur ndaj Popullit ishte formuar
përgjithësisht opinioni se me tolerancën e Fuqisë së madhe
Evropjane grabitjet, plaҫkitjet, zhdukjet dhe vrasjet të
Ortodoksëve ishin të lejuara, si hakmarje për mënxyrat e
Aftonomisë, të cilat ju atriboheshin vetëm këtyre. Ishte koha kur
kritikat e fletores në fjalë detyruan më së fundi Parin e Elementit
Musullman të bëjnë nji mbledhje të posaҫme në Çepunë
(mbanë Lumit të Kardhiqit), për të marrë gjoja masat e duhura
kontra hajdutërisë, kurqë nga sa ngjajtën në bisedim e sipër
dhe pas pak kohe u duk se qëllimi i vërtetë u duk se ishte si e si
të zhdukesh Drejtori Politik i fletores (Av. V. Dilo) dhe mbyllja e
kësaj.
Këto nuk janë supozime të tonat, por fakte të pa

kontestueshme. Na i tha i ndieri Javer Beu, i cili kryesonte dhe
përfaqësonte në atë kohë Musullman e Jugut. Pasi mori fund
bisedimi i atjeshëm, na erdhi një ditë i përmënduri Javer dhe në
nji nga seancat zyrtare të Këshillit Administrativ na tha se : ‘’ U
shtërnguam të mblidhemi në Çepunë për të marrë masat e
duhura kontra Hajdutërisë, se ҫ’e dëgjon z. Dilo dhe shtoi, pa
asnji provokim nga ndonji anë, se në bisedim e sipër , një i
quajtur Ismail Lulo nga Zhulati, u ngrit e tha : Nuk keni turp ju të
Gjirokastritët, që duroni të dalë brënda në Qytetin tuaj nji fletore
në gjuhën Greke ? ‘’ Por – shtoi Beu – nevet i thamë se kjo është
nji ҫështje tjetër që nuk ka vënd këtu‘’.
Por nga ajo që ngjajti pas kësaj mbledhje të Çepunës, kallzon –
31 sur 229 09/11/2022, 11:01

siҫ thamë – qëllimin e vërtetë të asaj mbledhje. Tërbimi i

hajdutërisë në vënd që të pakësohesh u ndez më shumë dhe
Ismail Lulua ishte ay i cili bëri atentatin kontra Meje dhe po ay i
cili i tha Pitropit të Manastirit të Hormovës Nuredin Miut se ay që
e mbante Çetën e tij ishte Javer Bej Hurshiti ! Këto më erdhi dhe
m’i tha të nesërmen tekstualisht i përmënduri Nuredin, nji mik i
familjes tonë prej shumë vjetësh!
faqe 42. Por, me gjithë që – siҫ thamë – Ortodoksit e Korҫës

ishin përgjithësisht Shqipofonër dhe prandaj kishin bërë shumë
hapa përpara në fushatën e Idesë Kombëtare dhe me gjithë që
atje u ҫel e para shkollë Shqipëtare, por nga faktet se: Shkolla
në fjalë nuk u mbajt do në këmbë më tepër se disa muaj dhe
se: Shumë Korҫarë (nga Qyteti dhe nga Krahinat), pasurinë e
tyre e lanë në testament për shkollat Greke dhe në besim të
Qeverisë Greke, për sa i përkiste përdorimit dhe administrimit të
saj dhe disponuan shuma të konsiderueshme për të zbukuruar
Kryeqytetit e Greqisë, nga të gjitha këto lihet të mirret vesh se si
në Korҫë brënda dhe në Krahinat e saj, Grekomanizmi ishte
mjaft në gjallëri, ndonëse dhe protagonistat e anës tjetër, si për
shëmbëll Leonidha Naҫi, Pandeli Vangjeli, Sotir Peҫi, Kostaq Kota,
Pandeli Çali e t.t. kulturë Greke kishin.
Por nga ana tjetër fakti se, për shkollat Shqipe as ndihmoi kush
deri sa ti sigurohesh funksionimi as la kush gjakundi jashtë, si
në Rumani , Bullgari ose nga Rusia e t.t. ndonji shumë nga
kamatat e sëcilës të mbaheshe shkolla, ky fakt kallzon, jo
mungesë Atdhetarizmi, por mungesë besimi, jo vetën nën
Qeverinë Turke, por edhe në shpresën e ndërtimit të nji Shteti
Shqipëtar, ku të gjithë Elementat do të gëzonin barazi dhe
drejtësi të sinqertë e të plotë. Se nuk ju a qiste frikën se mbasi
shumicën do ta kishin Musullmanët, këta nuk ju inspironin
besim për bashkë-jetesë sinqerisht vëllazërore.
32 sur 229 09/11/2022, 11:01

Po kët mungesë kallzon dhe fakti që as në Korҫë nuk u formua

dot nji Komitet e fshehtë Kombëtar revolucionar dhe Miks. Se në
Korҫë gjëndeshin shumë persona mjaft të dalluar dhe me gjithë
cilësit e duhura për një të tillë Komitet që duhesh të formohesh
dhe të ekzistonte pa tjetër. Se nji i tillë Komitet dhe Popullit do ti
inspironte nji besim në premtimet e tij se lëvizjen përkatëse do
ta drejtonte me sukses drejt qëllimit të përbashkët.
Arsyet dhe pengimet për të cilat nuk u formua dot, nji të tillë
Komiteti i nevojshëm, mund te jenë dhe të shumta dhe të
ndryshme, simbas gjykimit të ҫdo stundenti të kësaj pike. Por
ajo që nuk ka se si të përjashtohet është dhe kjo të cilën prekim
dhe nevet këtu d.m.th. dyshimi mbi sinqeritet të shumicës
dërmuese të vëllëzërve Musullmanë.
faqe 45. Ajo që i njihet Greqizmit dhe Ortodoksisë është nji fuҫkë
sapuni ose një lloj kasheje, në te cilën mbështillen barnat e
hidhura në të pirë.
Prandaj dhe për hatër të harmonisë në mos dhe me Grekofilërit

ose Grekomanët, por dhe me Minoritarët, të cilët duhet që të
mos i persekutonim saqë të mbeteshin për jetë armiq, por ti
mëlconim që ti bënim miq. Korҫarët Nacionalista duhesh që –
qoftë dhe sa për sy – të mos e përbuznin kaq fort Protokollin
(behet fjale per Protokollin e Korfuzit, GH) saqë të injoronin krejt,
në rolin e tyre politik në Shtetin Shqipëtar. Por kjo mënyrë
politikeje nuk na duket se ka qënë pa ndonji influencë nga
jashtë dhe konkretisht nga ana e Elementit Musullman, sëcilit
në vënd që ti ndriҫonin mendimin për Protokollin në fjalë si të
dobishëm për interesat jetike të Shtetit, i bënin – si më thënë –
qejfin duke i tej-kaluar në urrejtje kontra tij.
Por në këtë pikë – simbas mendimit tonë, të cilin nuk druajmë

aspak të mos e shfaqim lirisht deri sa – bile – e quajmë të
33 sur 229 09/11/2022, 11:01

dobishëm për Atdheun dhe detyrë për vete. Musullmanët e

Shqipërisë janë veҫanërisht jo vetëm të kritikueshëm ashpër,
por dhe të vajtueshëm. Se u bënë viktima të graҫkës, që ju
ngrehu Italia makieveliste. Kjo nuk pati aspak për turp tju a
paraqiste tash atyre si të dëmshme, kurqë ajo vetë dhe dhe e
nënshkroi dhe garante u caktu për aplikimin dhe zbatimin e tij.
As mund të pretendojë kjo – për të evituar ankimin e Shqipërisë
– se pasi e pranoi dhe Shqipëria vetë, nuk kishte ҫ’të bënte ajo
kontra marrëveshjes të Fuqive të tjera Evropjane. Se Shqipëria
ishte e shtërnguar ti bindesh urdhërit të Fuqive të Mbëdha dhe
nga ana tjetër nuk kishte ajo eksperiencë Politike të Italisë dhe
as fuqinë Dipllomatike që të parashikonte më mirë
konseguencat që do të kishte pranimi dhe aplikimi i Protokollit,
ashtu siҫ e nënshkroi ajo.
Por kur vallë ishte më e sinqertë motra e Shqipërisë Italia ? Kur e

nënshkroi si të dobishëm, apo kurr e denoncoi si të dëmshme
Protokollin?
Lutem të mos pandehet se ҫ’ka themi për të, se mos e

konkludojmë nga dobësit’ e saj që të ndalonte hordhëqet e
Hajdutërisë. Zbulojmë ҫdo gjë që dimë nga eksperienca vetjake
simbas detyrës kundrejt së Vërtetës, pa të preferojmë hatërin
kundrejt bashkë-atdhetarëve tonë duke harruar se kësisoj
kompromentojmë nderin e Atdheut tonë!
faqe 50-53. Krishtere e Prefekturës të Gjrokastrës gjëndesh në

paralizije të vajtueshme në sajë: Nga një anë të influencës
Greke dhe nga ana tjetër të urrejties Musullmane dhe të
dinakërisë Italine.
Jam i mendimit se dikur do të pranohet se Grupi i vogël rreth

fletores ‘’ Omonia – Konkordia ‘’ mendonte dhe vepronte në
mënyrë më konform me realitetin dhe në interesin më të drejtë,
34 sur 229 09/11/2022, 11:01

si të Shtetit dhe të Qishës Ortodokse dhe të harmonisë midis

tyre.
Përgjegjësia më e rrëndë kundrejt historisë duhet të rrëndojë

mbi propagandën Greke. Kjo pasi falimentoi në përpjekjet e saj
që të aneksonte Vëndin në Greqi, u trullos kaq tepër sa që të
mos përfitojë nga eksperienca dhe të ndryshonte rrugën pa
krye, që kishte ndjekur dhe të mos dëgjonte më dhe miqt e
vjetër në të cilët bazohesh, pa mundur të bënte diagnozën e
duhur , si për karakterin dhe për fuqinë e tyre mendore. Kaq keq
e humbi toruan sa që të lërë në fatin e tyre jo vetëm
Grekomanët, por edhe Grekërit e thjeshë.
Por gabimi më i rëndë për të ishte ky që: Nuk vuri mënd as pasi
e pa që gjëndja u ndryshua krejt dhe në atë pjesë të Vorio –
Epirit, ku ajo besonte se mos kishte hedhur rrënjë më thellë su
kudo gjetkë!
Diku gjetkë të Përkujtimet tona përmëndim ҫ’ka na tha dikur

Peshkopi i Konicës, i cili ishte një nga protagonistët e Luftës
Aftonomike, se d.m.th. Elenizmi hoqi dorë nga politika e
aneksimit dhe të Krishterët i don të ketë si një kriqellë lidhjeje
me Shqipërinë. Por ky mendim ngeli nji fjalë e thatë. Politka
zyrtare nuk u ndryshua aspak e askurr ! Por e pësuan dhe
përsëri si nga hera. Nuk u qeshën dhe ata vetë, por qeshën
fëlliqur dhe ata mbi të cilët shpresonin.
Noshta përsërisim ҫ’ka mund të kemi thënë shumë herë, qoftë

dhe nëpër kujtime të tjera të tona. Por na duket sikur do të na
falin kjo përsëritje – në linja të përgjithëshme – deri sa do të
ndihmojë aftësisht në ҫështjen e ҫmimit edhe të rolit të
Kristianëve të Shqipërisë Jugore në këtë periudhë kritike të jetës
Shtetërore të Atdheut tonë, por edhe të propagandës Greke.
Mund të thonë ҫdo gjë që të duan patriotët e sotëm për ҫka
35 sur 229 09/11/2022, 11:01

mendonin dhe vepronin brezi i Nacionalistave Shqipëtarë para

kthesës që bëri Qeveria Otomane në politikën e saj kundrejt
Kombit së pushtuar Shqipëtar dhe pason para Luftës Turko –
Ballkanike. Por Grupi i vogël dhe omidheat i jonë, pranon se nuk
mundi të ish i zoti të parashikonte ҫ’ka kishte të pillte furtuna
politike, përplasjet e sëcilës e kallzonin disa shënja të
jashtëzakonëshme, që dukeshin që shfaqeshin në horizontin
politik, ndonëse thellë dhe larg.
Fati i Idesë Kombëtare prokuponte nga më të parët edhe këtë

Grup. Por dhe sikur të ish e mundur të parashikoheshin sigurisht,
se me ҫpejtësi Rrufeje do të lindesh dhe Shtet Shqipëtar i Lirë e
Indipedent dhe i shkëputur krejt nga sundimi Turk, por ҫka dinin
mirë nga eksperienca dhe nga Realiteti ishte kjo që: Nuk
ekzistonte asnjë pregatitje për një të tillë ndryshim nga rrënja
as nga ana e Rajesë, as nga ana e atyre që në sajë të Fesë
sundonin mbi të. As afrim i posaҫëm i Elementave nuk dukesh
gjakundi, as ndonjë marrëveshje qoftë dhe midis parisë së tyre.
Përkundrazi. Fakti se në marrëveshje midis Shteteve Ballkanike
përmëndesh dhe Greqia, i shqetësonte Musullmanët. Se këta
dinin se mbi këto vënde synonte jo vetëm se banoheshin – në
shumicë – nga bashkë-kombëtarët, por dhe nga të Krishterë, të
cilët të shtypur nga një robëri Shekullore, nuk kishin ku gjetkë të
shpresonin. E bënin të pa mundur nji të tillë afrim dhe
marrëveshje . Nga ana tjetër dhe Musullmanët llogaritnin se në
rast se e humbiste Turqia luftën, do të ndryshoheshin krejt
konditat e jetesës dhe nga sunduesa do të bëheshin ata Rajeja
e Rajeve të djeshme dhe pra punonin që në qoftë se nuk do të
mundin që – siҫ thotë në Fjalorin e tij i ndieri Sami Frashëri – të
mos linin të perëndonte Hënëzën drapore, të viheshin së pakut
ndënë pushtimin të një Shteti të huaj nga fqinjët , peripecie kjo
që nuk ishte aspak e dobishme për Idealin tonë Kombëtar .
Ndënë këto kondita kundërshtare, Nacionalistat e Krishterve
36 sur 229 09/11/2022, 11:01

Shqipëtarë nuk e gjejnin punë të urtë të ҫfaqeshin dhe me sa ju

ishte e mundur, të mos linin binishin e hipokrizisë, por duke
përfituar dhe nga besimi i lehtë i Grekërve të uronin që Vëndi të
shkonte ndënë sundimin e Greqisë. Se ishin më se të bindur që
Vëndi do të shkonte ndën sundimin e Greqisë. Se ishin më se të
bindur se ҫ’ka pësoi Ideja Kombëtare gjatë kaqë Shekujve që as
dihesh nëse ekzistonte, nuk do të pësonte tash, kur gjithë
sakrificat e Greqisë për të asimiluar përfunduan në flakë nga nji
shkëndij , i cili ishte aqë thellë i mbuluar sa që të mos besohesh
se ekzistonte. Përveҫ kësaj konkuronte për një të tillë mendim
dhe realiteti i kundërt për propagandën Greke, ky që nga
Protektorat që kërkonin Musullmanët, aq pak i rrezikshëm ishte
Greqia jo vetëm si më e dobët, por dhe si më e njohur nga
gjëndja e sotme Kombësisht e gjithë atyre që disa Shekuj më
parë u shtërngua të instalohen si emingranda.
Me pusullën idealistike në këtë drejtim Grupi i jonë pati kujdesin

që të mirrte masat e duhura për ҫdo eventualitet.
Ç’ka e prokuponte parë nga ҫdo tjetër gjë ishte Roli i Mitropolisë
Lokale. Në atë kohë kjo gjëndesh në një gjëndje aspak të
volitëshme jo për Shqiptarizmin, por as për Elenizmin. Mitropolit
ndodhi të ishte i emëruar i quajturi Vasilios Papakristu. Kyj
Kombësisht ishte Shqipëtar bir Shqiptari nga Katundi Labovë e
sipërme ose e Kryqit të Gjrokastrës. Por nuk mund të thuhet se
dallohesh për ndjenja Kombëtare Shqipëtare, por as dhe për
Greke me gjithë që për këtë të fundit paraqitesh me zell në
kulm si shumë i flakët. Se ajo që e karakterizonte shquar ishte
dallkaullëku për të rruajtur pozitën që pati fituar në sajë të
cilësisë së tij si Peshkop i Qishës Ortodokse të Stambollit, mbi të
cilën influenca e Qeverisë Greke nuk kishte se si të fshihesh.
Mitropoliti në fjalë, nga pikpamja e rolit politik, secilit horizont do

të zgjerohesh shumë në qoftë se do të realizoheshin frikërat që
37 sur 229 09/11/2022, 11:01

kërcënonin dhe Shqipërinë, ishte i paaftë në mënyrë të qartë

dhe për sytë e një njeriu që nuk merresh me politikë. Këtë e
prokuponte vetëm interesi vetjak, i konsistuar në të ruajtur të
pozitës së tij me anë të dallkaullëkut për përvetësim të cilësisë
të patriotit të kulluar Grek. Dhe – po thuaj – e fitoi këtë, siҫ e
provonin nderimet që i bëheshin në Greqi, ku u fut kur u
përkeqësua furtuna.
Simbas mendimit tonë, ky u duk se ishte Peshkop fatal si për

Greqinë, gjithashtu dhe për Vorio – Epirin dhe për Shqipërinë
vetë. Këtë mendim nuk u formua a posteriori, por e patën dhe a
priori. Siҫ e kemi thënë dhe gjetiut (në kujtimet tona), e njifnin
mirë dhe e kishim mik, por pamë se nuk na ish e mundur të
shoqëroheshim në politikën e tij. Por nuk duhet të pandehet se
mos këtë kundërshtim e shkaktoi diferenca e ideollogjisë
Kombëtare. Se ay që në kohën e Turqisë nuk pati askurr shkak
që të besonte se mos ishim armiq e Greqizmës. Por as dhe në
kohën e Luftës Ballkanike, as në periudhën e okupacionit Grek ,
as në peripecit e Aftonomisë nuk ju dhanë argumenta nga ana
e jonë për luftën që na grefi dhe për shpifjet e rrënda që
gatuheshin në Mitropoli të Gjirokastrës nga ana e atij vetë dhe
të partizanëvet të tij.
Se – siҫ e kemi theksuar në ҫdo rast – Grupi i jonë, pa mohuar

Kombësinë, nuk luftuam akurr Greqizmin, deri sa duke mos
besuar se Shteti Shqipëtar do të formohet me shpejtësi rrufeje
dhe në Vëndin tonë, brënda uronim që bashkimi me Greqinë të
ishte për neve nji stacion i nevojshëm dhe e konsideronim këtë
më të preferueshme nga Proteksioni i Fuqive fqinj, që na
paraqiteshin aqë të dhëmshura.
E thamë dhe më sipër fatal, jo pse bëri ndonjë tradhëti, por

sepse nuk pati zotësinë e duhur që ta përdorte për të mirën e
Popullit fuqinë që ja furnizonte pozita si kapedan i anijes, që e
38 sur 229 09/11/2022, 11:01

rrafin valët e Deti dhe e dredh timonin siҫ e lyp shpëtimi i saj
dhe ay i pasagjerëvet. Ky shumë gjëra të mira mund të bënte
dhe shumë mënxyra do të kishte ndaluar dhe evituar sikur të
kishte zotësinë ordinere.
Këtë mungesë të tij, nuk ka as më të patkën dyshim se mos nuk

ja shifnim a nuk ja dinin Autoritetet Superiore dhe kompetente.
Por ҫudia është kjo që asnjë dhe askurr nuk thanë as me vete,
ku vemi ne me udhëheqës një të tillë kaq miop.
Qysh në kohën e sundimit Turk Grupi i jonë më dt………………….kishte

kërkuar nga Parikana zëvëndësimin e tij. Por ajo nuk ja vuri
veshin. Ju drejtuam edhe Ministrisë të P. të Jashme të Greqisë
më dt…………………, por dhe kjo nuk e pa – siҫ dukesh – të
nevojëshme të ndërhynte. Barra më e rrëndë duhet ti ketë
mbetur Konsullatës, e cila e kishte për ditë dhe vazhdimisht në
sy, në qoftë se dhe kjo kishte preferuar si më të dobishme
politikisht tolerancën dhe heshtjen !
Sido qoftë ay dilte si me thënë gjithmonë mbi ujë ! Si duhet të

shpjegohet vallë kjo gjë ?
Simbas mendimit tonë ambientin e trubullonte me brofkat

tymuese patriotike dhe me gogolin e Shqiptarizmit, të cilin,
Shqipëtar ay vetë e urrente për vdekje përpara Elenizmit, si Grek
i thjeshtë prej origjine por si i………Shqiptarizuar ! Këtë rol e luante
me mjeshteri të mbaruar në kulm. Në ekzistencën e të tillë
ndjenjave patriotike pretendonte se detyrohesh dhe nga
opozita e rreptë që i bëhesh dhe për të mbuluar të metat e
veta. Kundërshtarët i karakterizonte si Shqipëtarë, armiq të
rrezikshëm për Elenizmin dhe për qëllimet e tij. Dhe besohesh jo
vetëm kur fjalët e tij ishin burҫka për të ardhmen, por
vazhdonim të besonin edhe kur Realiteti ngjirresh duke i kallzuar
brofka nga dallakaullëku i ulët ! Fakt ky paraqet lakuriq
39 sur 229 09/11/2022, 11:01

lehtësinë e Grekut – të zgjut nga ҫdo tjetër pikpamje – në të

besuar, pa rezervë që të gjithë ata që ju flasin Greqisht dhe ju
shesin ndjenja filo – greke, qofshin këta dhe të huaj Kombësisht.
Ç’të përsërisim gjëra që ndoshta i kemi theksuar shumë herë

dhe ҫ’dobi të përmëndim plagë të vjetëra ! Konkludojmë duke
thënë se : Sikur ky Peshkop të ishte ngritur në naltësinë e cilësisë
dhe në atë të misionit të tij, as mënxyrat e Aftonomisë, as turpet
e okupimit Italian ndoshta nuk do të kishin ngjarë !
Mitropolit, ky i Prefekturës së Gjirokastrës, e cila ishte shpirti i

kryengritjes, sa për sy I emëruar si Ministër ishte si rrota e pestë
e Qerres dhe ndonëse Kryetar i Komitetit të Mbrotjes u
shpartallua me gjithë të dhe fati i Popullsisë. Administrim Fetar
dhe Politik që i ishte besuar atij mbeti në duar krejt të huaja !
Fati e deshi që dhe gjatë riokupacionit Grek, nga gjithë

burrecërit e Luftës Aftonomike kyj mbeti vetëm në Vënd, ndërsa
gjithë të tjerët u bënë mi muri. Por ky duke mos mundur të
shofij tej hunës së tij dhe i mbytur në dallkaullëk kundrejt
personit të Mbretit Gjerman-noman, nuk interesohesh për
kurgjë tjetër veҫse si ti diqte thimjanë Mbretit triumfal dhe si të
bombardonte me fjalë bombastike Antantin dhe atë që plasën
sa të sillnin në Vorio – Epir që të zëvëndësonte Greqinë d.m.th.
Italinë, përpara të cilës ҫau dushkun dhe ky vet dhe gjeti
strehim si Hero – Kombëtar në Greqiku nuk di ҫju kishte zënë
sytë, nuk u gjënd nji kompetent ti hiqte binishin e demagogjisë
dhe të dallkaullëkut dhe ta kritikonte për gërmadhat që la të
shkaktuar nga dasitë, që ay vetë mbillte dhe në orën e fundit
akoma dhe vazhdonte dhe nga larg ti ushqente, deri sa
zëvëndësi i tij me gjithë partin e tij u shpartallua fëlliqur. Sepse i
pari me rolin e tij të ndyrë nga ҫdo pikpamje harriti sa dhe të
burgosesh nga Autoritetet Shqipëtare dhe partizanët e tij u
zhdukën nga skena dhe e lanë kët si gunë e vjetër për të
40 sur 229 09/11/2022, 11:01

mvarur fatin e tyre, nga ata që ju inspironin besim se do tju a

shpërblenin shërbimet, duke harruar detyrat e tyre kundrejt
Fesë dhe gjuhës Fetare dhe Kombëtare, për të cilat ju shitnin
patriotizëm atyre syleshëve, që mbureshin dhe bazoheshin mbi
ta!
Këjo me pak fjalë. Se dhe gjetkë është bërë fjalë për të. Ishte
dhe gjëndja paralitike e Elementit të Krishterë të Prefekturës së
Gjirokastrës për të cilën bëhet fjalë në faq. Nr.63.
Sa për Elementin Musullman në faqen Nr. 79 kemi shënuar se : ‘’

Nuk e ka fituar ende plekurinë e duhur Politike’’, Duam të
besojmë se nuk do të kemi qënur larg nga Realiteti, si në fillim
të peripecive Kombëtare gjithashtu dhe në periudhën e
sundimit Kombëtar.
Në faq. Nr. 66 dhe Nr. 74 kemi shënuar se : Pika që i intereson të

dy palëve dhe Atdheut vetë është kjo që: ‘’ Mendimi e cilës palë
kishte me deklarue si më të urtë Koha dhe Realiteti – a
posteriori! ‘’
Përgjigje e jep – po thuaj të preme – Realiteti, siҫ u zhvillua dita

ditës deri në stacion, nga I cili fillon faza e tashme. Prandaj
kufizohemi si nga hera në rradhim të fakteve, që nuk ka sesi as
të mohohet, as të ndryshohet që kështu të mos Influencohet
nga kritikat të huaja, ay që do të dojë të studjojë dhe këto
kujtime për plotësim të burimeve të Historisë Kombëtare, në
qoftë se dëshiron të merret me të.
Ç’ka ndonëse dikur dhe imagjinohesh por askurr nuk besohesh

se do të shëmbej kaq kollaj Dovleti Shekullor i Turqvet dhe
Shqipëria e Jugut do ta zaptonte armiku i përbuzur d.m.th.
Greku, kjo u bë Realitet më Dt. 3 Mars 1913, kur Ushtria Greke
duke ndjekur këmba këmbës mbeturinat e Ushtrisë Turke të
Bezhanit hyri në Qytetin e Gjirokastrës. Musullmanët e Vëndit të
41 sur 229 09/11/2022, 11:01

hutuar u mbyllën nëpër shtëpira e tyre të trëmbur, natyrisht dhe

nga frika e hakmarjes së Rajesë dhe nga horllëqet e Ushtrisë
Fituese. Por fat-bardhësisht okupimi i Qytetit u bë pa asnjë
ngjarje të pa pëlqyer. Vetëm nji Efendi u vra pas Kalasë. Ishte
ish mall mudiri i Tepelenës (nji gjashtëgjishto), i cili vinte për në
shtëpinë e vetë dhe me qënë se nuk u ndal e qëlloi patrulla dhe
e la të vdekur. Natën e asaj dite ose të nesërmen u dëgjua se
disa Dropullitë bastisën dhe vodhën Teqenë e Baba Selimit
(atë nga ana e Jugut të Qytetit), i cili kishte lënë nga frika dhe
kishte ardhur në nji gjini të tij brënda në Qytet. Grabitje stanesh
të braktisura nuk mund të themi se nuk u bënë për hakmarje
për sa u bënë dhe gjatë Luftës Ballkanike. Por vrasje ose
hordhëqe të Ushtrisë okupuese nuk u dëgjuan të ishin bërë as
jashtë Qytetit. Por – pergjithësisht – Musullmanët pa përjashtim
as të Efendilerët (me Çallmë dhe pa Çallmë). Një përjashtim
më kujtohet dhe nuk më duket e drejtë që të mos përmëndet
është ay i të ndierit Muhtar Karabinit (ose Tare Liҫos). Ky ishte
Imam në Xhaminë e Pazarit dhe njikohësisht gjatë sundimit
Turk ishte Drejtor dhe Kasier i Zyrës të Jetimëve (të vobektëve).
Ky ndaj Elementit Musullman nuk konsiderohesh si ndonjë burrë
i serioz. Por u dallua si burr i ditës gjatë Luftës Ballkanike.

Realisht i gjithe ky material i parapare ne kete pjese te peste te

shenimeve te Avokat dr. Vasil K. Dilo eshte nje permbysje e te
gjithe asaj qe kemi mesuar ne lenden e Historise se Shqiperise
duke filluar nga tetevjecarja deri ne te mesmen dhe pas te
mesmes, ne nje shkolle ushtarake.
Ky material ve ne dyshim te gjithe heronjte e popullit te para

1939 duke i konsideruar thjeshte udheheqes hajdutesh qe
terrorizonin shtresen e ulet te shoqerise se asaj kohe, qe ishin
pak a shume pjesa orthodokse e popullates. Nga ana tjeter, ky
42 sur 229 09/11/2022, 11:01

material e shumezon me zero te gjithe levizjen e supozuar ne

Jugun e Shqiperise se sotme duke e konsideruat inekzistente.
Ne fakt, sidomos ne krahine e Gjinokastres ka ekzistuar konflikti
orthodoks-musliman ne permasa gjithperfshirese qe pas 1945
ju mvesh nje konflikti mbare kombetar duke e fshehur si dukuri
vetem jugore. Por popullata orthodokse shqiptare qe jetonte ne
qytetin e Korces, e cila konsiderohej si nje popullate qe kishte
luftuar per ceshtjen shqiptare, ja kishte lene trashegim te gjithe
pasurine e vet shekullore shkollave greke dhe besimit grek,
shenje kjo qe tregon mirefilli se per ke kishin luftuar keta
qytetare gjithe jeten e tyre. Ky material na jep ne dore nje
informacion interesant mbi situaten kombetare ne krahinen e
Gjinokastres se asaj kohe. Sipas Avokat dr. Vasil K. Dilo-s kjo
ceshtje nuk ishte as orthodokse, as greke, as turke dhe as
shqiptare. Banoret e saj ishin te coroditur per ceshtjen
kombetare edhe per faj te nje ndarje sociale qe ishte e
pranishme prej shekujsh. Ajko ishte e ndare ne dysh: ne
popullate sunduese, qe ishin muslimanet, dhe ne popullate
raja, qe ishin orthodokset. Kjo bente qe popullata e krahines se
Gjinokastres te shkonte sipas interesit politik te momentit,
sidomos pas 1908-tes.
6- Koleksion shenimesh nga veprat e huaja relative ne

ceshtjen e formimit te shtetit shqiptar tek tuk te komentuara
prej nevet, foto 40 (numri i faqeve sipas librit te autorit
H.I.Dalliu).
Rendesia e kesaj vepre studimore e Avokat Vasil K. Dilos

qendron ne ate se cfare ka ndodhur ne Jugun e Shqiperise,
jashte propagandes te epokes komuniste, pergjate periudhes
1910-1912 dhe a permendet emri i familjes Topulli ne ato ngjarje.
Vihet re se kemi te bejme me nje informacion krejtesisht te
paditur nga shkolla shqiptare e Historise dhe emrat e
personazheve historike shqiptare te fillim shekullit te XX-te jane
43 sur 229 09/11/2022, 11:01

denuar ne menyre politike krejtesisht te padrejte (Esat Pashe

Toptani) dhe jane pohuar njerez pa asnje aktivitet real duke i
bere heronj te popullit. Deri ketu ka mberritur idiotizmi i asaj
epoke te vetequajtur komuniste.
Nga vepra e së ndierit H. I. Dalliu, ish Drejtor dhe Editor i

fletores ‘’Dajti‘’ me titull ‘’Patriotizma në Tiranë‘’
Në faq. Nr. 74 ….. Esat Pasha shkoi në Stamboll i vetëmi deputet

(I Durrësit) opozitarë i Ittihadit. N’atë kohë plasi Komitë e madhe
në Kosovë. Atëhere (në mes të Qershorit dulë edhe z. Abdi
Toptani Komitë me vëllazënit e vet Mazhar dhe Hamid dhe me
z. Refik në mal të Sarasalltikut të Kruës. U thirra dhe unë dhe
shkova me gjithë Çallmë. Atë natë kishte pas shkue Refiku me i
ra Shijakut ……. Mue më dha Haxhi Dapin me vehte e shkumë në
Kruë dhe andej po n’atë ditë hypën në Sarasalltik ke z. Ali
Toptani me shokë ku ishin grumbullue aty parie e Kruës, e
Mirditës dhe e Kthiellës.
Në faq. Nr. 75 Ali Toptani pat qënë më parë në Stamboll ku

ishte marrë vesh me Esad Pashën dhe me Hasan Prishtinën e
ashtu kishte dalë Komitë. Çet’ e këtij e ҫ’qetësojë vëndin dhe i
tronditi Tyrqit për së tepri.
1. Abdi Beu thirrte në Sarasalltëk pleqt’ e Katundeve për t’i

bashkue me vete me të mirë dhe ata u betojshin mos me i
ndihmue Qeverisë deri sa të na api të drejtat tona
Kombëtare.
Pas disa ditësh Beu bëri nji deklaratë me shkresë dhe e dërgoi
në Tiranë, në Durrës dhe në Shijak, e cila kishte ba nji përshtypje
tepër të rëndë.
Prefekti I Durësit i dërgoi këtij nji komision nga tri veta
44 sur 229 09/11/2022, 11:01

Valiu i Shkodrës Hasan Riza Pasha dërgoi të mirrte të holla nga

Tirana, nji batalion ushtarë nën komandën e Ali Fehmi Kosturit
…….. ju dulë Refiku me nji ҫetë e ju pritë në Krastë…….. u bë nji luftë
e rrebët. Ali Femiu kërkojë ndihmë me bori prej batalionit të
Kruës …….. Abdi Beu dha urdhër për t’ja nis pushkës ҫet’ e
Sarasalltëkut, që të mos i shkojë në ndihmë batalioni i Kruës Ali
Fehmiut. Krisi pushka edhe aty e prandaj s’mujti me dalë jashtë
fortesës batalioni. Çet’ e Refikut ishte e vogël dhe mbasi ju sos
edhe municioni u kthye prapë.
Në faq. 76 Fuat Toptani që ish nji nga komisioni që i dërgue

nga Durrësi Abdi Beut, nuk u kthye prap dhe ju tha shokëve se
unë jam bashkue me Komitët. Pas si shkuan ata të komisionit,
Abdi Beu bisedoi me parien e Krujës dhe me kapidanat e
Mirditës e krenët e tjerë të Komitës dhe e vendos ne me shkue
në Kurbi. Aty la të vllaën Maz – harin me nji ҫetë të vogël.
Në Sarasalltik na vinte buk’ e djathë rregullisht prej Kruje, por

atë ditë qi erdhi Ali Fehmiu s’mujtën me na prue bukë ……. Nga
Selit’ e Madhe shkumë në Skuraj ke Gjin Pjetri, i cili ishte me
Komitën.
1. Shefik Kondi erdhi prej Janine dhe u bashkue me ne ………..
Në faq. Nr. 77 ……….Ali Fehmin …….. i dërgoi fjalë Abdi Beut që të

takohesh me të ……. Të nesërmen na kallxojë se Ali Fehmiut ju
paska zëmrue për së keqi Ittihadҫit e Tiranës pse ai nuk hudhi
topa në Sarasalltik …… dhe i kishte kërkue besë (armë pushim)
deri sa të shkonte në Shkodrë. Abdi Beu i pat thënë se ke besën
deri në breg të Matit e ma tutje nuk përzihem ……….. Na u nisëm
për Orosh, por Refiku, Mazhari, mustafa Kruja me disa Mirditas
shkunë në Breg të Matit e I vunë nji pritë të mirë Ali Fehmiut
ehde ja prenë rrugën tue luftue me të disa orë. Ja lëruan rrugën
pas si mësuan se I vinte për ndihmë Btaljon I Leshit. N’ atë luftë
mbeti I vra nji Shalnjanë prej Komitës dhe disa ushtarë t’ Ali
45 sur 229 09/11/2022, 11:01

Fehmiut.
Na në Orosh ramë në shpie të Marka Gjonit, të cilës i thojshin

ata Sarajet e Kapidanvet ……..
Ndigjum se në Tiranë ishte ba nji meting kontra Komitës dhe

Kryetari i Inttihadit pat thënë se kan dalë Komitë disa njerëz pa
tru ……
I ndieri Sali Hallul na shkruante nji letër ku tregonte situatën e

Qeverisë dhe përshkruante tristimin e Ittihadxhive …….. na
dërguan në Orosh nji ndihmë që kishin mbleth Shqipëtarët e
Tiranës, 90 lira Turke.
Komita përmbahej me ndihmën e Bejlerëve, Esad Pashës qi dha

400 qese misër të Çiflikut Bilaj dhe me ndihmën që dërgune
Tiranasit.
……. Rrugat ishin kreit të mbylluna dhe të telegrafët të preme.
Në faq. Nr. 78 …Malsorët e bregut të Matit, tue u nda prej Refik

Toptanit shkunë dhe rrethunë Durrsin ……… por s’mujti me u fut
brënda se luftoi kontra tyre Qeveria Tyrke dhe u tërhoq në Shijak
……… por erdhi në ndihmë me të shpejtë batalion i redifet e u ra
befas malsorëve dhe kështu s’fitoi gjë Komita, veҫse la aty disa
të vrarë midis të cilëve edhe i flakti Shqipëtar Zef Arapi prej
Shkodre.
Në faq. 79 Nga gjithë anët e Shqipërisë së Sipërme dhe së

Mesme ndigjoheshin krisma e potere kontra Qeverisë s’ Ittihadit,
gjithë Shqipëtarët e këtyre viseve patnë rrok armët e dalë nëpër
male, por prej Jugë nuk kje ndië nji e tillë punë, bile mbaj ment
se Jashar Erebara kishte shkrue në gazetën ‘’ Shkupi ‘’ nji
kryeartikull tue e filue me bejte :
46 sur 229 09/11/2022, 11:01

Hormovarë Hormovarë
Jeni bërë për të qarë ……
Por vonë vonë u ndigjue se edhe në Toskënië ishin

formue dy Çeta të vogla njana me nisiativën e të ndyerit Sali
Gjuka ( ? ) i cili u aratis prej Selaniku bashkë me studentat e
Shkollës së Drejtësisë midis së cilëve ishin edhe kta tre Tiranas z.
z. Jonuz Tafaj, Ali Turtuzi dhe Bedri Toptani. Çeta e dytë ishte
formue në Berat nën komandën e z. z. Islam Bej Vrionit , Begtash
Cakrani …….. me shokë
E gjejë rastin oportun me shtue se : Në Selanik, bashkë

me të përmëndunit tre Tiranasit ishin dhe shumë studenta
Shqipëtarë. Nji shumicë e këtyne kishin formue Klubin e ‘’
Bashkimit ‘’ nën kryesin e të ndierit Sali Gjuka ku bisedojshin
ҫështje Kombëtare dhe ma tepër mundoheshin për të përhap
gjuhën amtare.
Kta studenta ……….. vendosnë me ju shkue në ndihmë

vllazënve kryengritës Kosovarë dhe formuan komitetin veprues
nën kryesinë e të ndierit Sali Gjuka me këta shokë : Qazim
Pata… Ali Fortuzi, Jonuz Tafaj e. t. t.
Këta në mbledhie shumë tinzare, vendosën me kërkue

edhe solidarsiën e studentave Shqipëtarë të shkollave të
ndryshmë të Stambollit, ku dërguan dy nga shokët e tyre. Mbas
ca kohësh caktune ditën e dalies prej Selaniku dhe lajmëruan
dhe ata të Stambollit e t’u piqshin në Pire të Greqisë e mandej
me anën e Malit të Zië m’u fut në Kosovë.
Prej Stambolli kishin ardhur në Pire : Veli Harshova,

Remzi Korali ……… dhe Bilal Nivica (5 gjithësej). Autoritetet e
Greqisë i pritën mirë dhe ju dhanë armë e municion. Këta para
se të niseshin nga Pireja muar nji telegrafë nga i ndyeri Dervish
47 sur 229 09/11/2022, 11:01

Hima që të mos shkojshin pa u takue me të në Korfuz. Atje pasi

biseduan me Dervishin u bindën me ndërrue direksionin dhe
fillunë me përgatit planet për në Gjirokstrë, se në kundërshtim
me ata të Veriut qi ishin gati në këmbë, ata të Jugut ishin në nji
heshtje të thellë ………. Dhe fillue me u marrë vesht me disa
nacionalista të Gjirokastrës dhe të Delvinës ndër të cilët
shquhet fytyra e pastër e të paharueshëm Nimet Abazit, si
shkakëtar ma themelor ose ma drejt me thënë si i vetmi shkak i
dalies të kësaj Çete n’ato vise.
Sikur se dihet ishte ma tepër në favor të Greqisë se sa

të Turqisë që Shqipnia e Jugut të mos tregonte asnji shei
solidariteti me Kosovën Kryengritëse dhe kështu djelmoshat e
shkret nji ditën metën përpara nji sopreze të ҫuditëshme,
Greqia. Po ajo Greqi që i u pat dhënë ndihmë, i urdhëronte me
anën e Guvernatorit të Korfuzit që me vaporin e të nesërmen të
niseshin pë në Stamboll, atje ku ata ishin të dënuar me vdekje.
Ky urdhër i pa pritun ……. U kuptue mirë filli si rithte nga

vendimi për me dalë në Shpipnin’ e Jugut e pra pa u pjekë
edhe marrëveshja që kishin nis me nacionalistat e atyne viseve
e vetëm me përkrahien e te ndierit Nimet Abazi dasht pa dasht
mëҫeftazi duelën m’at anë të Korfuzit në nji vend afër Sarandës
nën kryesin’ e të ndyerit Dervish. Atje me udhëheqien e Nimetit
….….. mrrin në Gjirokastrë ku hë për hë u instaluan në mal ball
për ball Gjirokastrës .
Qëllimi themelues i studentave ishte me ba nji

shumicë kryengritash, që me anë të tyne t’u zaptoneshin Qytete
për me pas duerët e lira me punue si b. f. Zyrat Postëtelegrafike.
Por mjerisht nuk e dim se për se nuk i u mërri këti qëllimi, por u
mjaftue vetëm me disa telegrame që i dhanë Stamollit me anë
të Prefektit të Gjirokastrës sëcilët i a dorëzoi vllai i Duro Gurit.
48 sur 229 09/11/2022, 11:01

Me këto telegrame i thoshnin Portës së Naltë të

Stamollit se nji shumic’ e madhe e Popullsis’ së Gjirokastrës
ashtë revoltue …….. dhe gjindet nëpër male, pse janë të nji
mejndimi me Kryengritësat Kosovarë.
Nuk e dimë se si veproi Prefektur’ e Gjirokastrës e cila e

dinte fare mirë se kryengritsit e asaj krahine s’ishin ma se 14 – 15
studenta dhe nja pes’ a gjashtë civila të tjerë. Por sidoqoftë nuk
besojmë që ato telegrame ti kenë mbetur pa ndonji efekt.
Mbasi ra kabineti i Ittihadit dhe e zëvëndësoi ay i Gazi

Muhtar Pashës me politikën moderale që t’i ftohte gjaknat, që
ishin ndezun në të gjithë Shqipëninë u bështuall nji kallaballëk
prej Delvine e Gjirokastre dhe bashkë me Çetën e studentave
shkuan në Manastirin e Çepunit kue nxurrën fotografina të
ndryshme për shej triumfi tue rekllamue këjo ngjarie me
shtypjen e fotografinave nëpër kalendarët e ndryshëm t’asaj
kohje.

Te dhenat qe pershkruan Avokat dr. Vasil K. Dilo dihen prej

vitesh dhe kane lidhje me luften, si vazhdim i politikes me
mjetet e dhunes, qe disa krahina shqiptare u perfshine pergjate
procesit te Pavaresise se Shtetit te shqiptareve te komanduar
nga Fuqite e Medha, por qe sipas avokatit tone aktiviteti i tyre
bie ne sy i lidhur me popullaten shqiptare dhe jo me keto Fuqi.
Sipas avokatit tone problemi i luftes ne prag te Pavaresise
eshte i lidhur me disa krahina te Shqiperise se sotme qe u
perfshine ne ate ngjarje vendimtare per Kombin tone. Ato ishin
VETEM: Mirdita, Kruja, Kthella, Tirana e, mbi te gjitha, KOSOVA,
per te cilen historiografia komuniste u ka vene nga nje kryq, kur
ne realitet eshte jo vetem e kunderta, por dhe ngjarjet kane
ndodhur krejt ndryshe nga ato qe shqiptaret kane bere dhe
49 sur 229 09/11/2022, 11:01

bejne ne arsimin e detyrueshem shkollor. Te pakten ne nje liber

me dokumenta mbi kryengritjet shqiptare 1910-1912, me autore
Nevila Nika, Prishtine 2003, f. 130, 131, 132, tregohet se permbajtja
e kryengritjeve me Jugun e Shqiperise se sotme jane ne
funksion te Kryengritjes se Malcise se Madhe (MbiShkodres) te
vitit 1911 (dok. nr. 70) dhe ato jane te kufizuara vetem ne dy letra
(dok. nr. 71 dhe 72) qe tregojne mungesen e levizjeve politike ne
Jugun e Shqiperise kunder politikes otomane.
Fakti qe materialet e botuara para dhe pas 1945 jane te

fallsifikuara, te ndryshuara, te mangeta, – shkurt te tjetersuara
– , na detyrojne te mos i besojme ne asnje germe dhe per baze
te marrim vepren konkrete te Avokat Dr. Vasil K. Dilo si
kampione te vertetesise dhe te vetmen veper te ciles i duhet
zene bese pa asnje dyshim. Historia e vertete e Shqiperise se
Jugut qendron ne faqet e shkruara nga Avokat Dr. Vasil K. Dilo
dhe jo nga arkivat e shtetit shqiptar, qe i kane mbushur ato me
sajesa te bera nga fakllsifikatoret pas 1945-ses.

IV– Perfundime
(nuk kane asnje lidhje me personazhet tona historike, por nga

analiza qe ne realizuam mbi keto personazhe zbulojme se
prapa tyre fshihet pikerisht problemi qe lidhet me keto
perfundime dhe qe eshte i lidhur vetem me shpjegimin e
menyres se si eshte ndryshuar situacioni Biologjik, Social dhe
Fetar i arberesheve te epokes se Kastriotit dhe perse shqiptaret
e sotem NUK jane dhe nuk mund te jene drejtepersedrejti i te
njejtit bosht Biologjik, Social dhe Fetar me ta, por ata jane te
deformuar ne kete bosht Biologjik prej nga rrjedh dhe
deformimi Social e Fetar i shqiptareve te sotem. Pra gjeja e
pare qe shqiptaret duhet te argumentojne sot eshte permasa e
50 sur 229 09/11/2022, 11:01

distances Sociale qe kane me paraardhesit e tyre arbereshe!

Ne kete rast ngelet per te zbuluar ligjin NATYROR qe krijon kete
diference dhe deformim Social e Fetar, jo vetem nder
shqiptare, por dhe midis popujve brenda nje race dhe midis
racave, gje qe permbys qofte teorine darviniste mbi
seleksionimin natyror dhe mbijetesen e me te fortit, e qofte
teorine e racizmit; te dy teorite e fundit nuk mund te aplikohen
ne boten e Njeriut; ato jane pjesa ligjore natyrore e botes
Biologjike. Keshtu qe aplikimi i tyrte ne cfaredo kohe qe te jete
bere eshte nje artifice qe shkakton dhimbje pa progres)
Ne qofte se do te krahasojme te tre keto grupmaterialesh, sipas

kapitujve perkates, midis tyre nuk eshte e veshtire te dallohet se
ato nuk perputhen kerkund. Por kryesorja qendron ne krijimin e
nje historie dhe ngjarje pa domethenie e pa asnje rol konkret ne
Historine e perjetuar te Kombit tone. Por gjeja me kryesore qe
ne zbulojme nga zberthimi i manipulimit te figures se Bajram
(Bajo) dhe ҪerçizTopullit eshte fallsifikimi i dy aspekteve me
madhore te Kombit Shqiptar: situacioni Biologjik dhe Fetar i
shqiptareve te shekullit te XX-te, prej nga rrjedh problemi i
dyte me i madh e Historiografise Shqiptare pas 1991.
Neqofte se nga 1945 deri me 1992 shqiptaret kane pasur

historiane qe kane shpikur ne fushen e Historise, pas 1992
shqiptaret kane historiane qe punojne per te fshehur emrat e
manipulatoreve te Historise se Kombit Shqiptar. Dhe te dy
grupet luajne cic-mic me njeri tjetrin duke e vazhduar
manipulimin e Historise se Kombit Shqiptar me metoda me te
sofistikuara. Te pakten analiza e materialit studimor mbi jeten
dhe vepren e Bajram (Bajo) dhe Ҫerçiz Topullit sipas rruges te
ndjekur na tregon permasat e ketij sofistikimi, por dhe aresyet
perse ekziston klasa intelektuale shqiptare e krijuar pas 1945-
ses.
51 sur 229 09/11/2022, 11:01

Problemi shtrohet shume thjeshte sipas dy pikepyetjeve:
1-Nga rrjedhin shqiptaret e sotem nga pikepamja biologjike dhe

cili eshte raporti midis gjendjes biologjike dhe gjendjes
shoqerore te tyre ne fillim te mijevjecarit te III Pas Kri.? Ne kete
drejtim ka finicione te thena pa asnje pergjegjesi historike deri
ne ate mase sa Historia e shqiptareve te sotem noton ne nje
det spekullimesh, manipulimesh dhe fshehjesh te fakteve
kokeforta.
2-Cili eshte Besimi Fetar i shqiptareve, te pakten deri me 1967,

dhe si jane formuar kater grupet shqiptare sipas besimeve
fetare perkatese? Edhe ne kete drejtim ka perfundime kaq
shume ireale dhe manipulatore sa permbysja e tyre do te
kerkonte breza te tere per t’i kthyer ne pozicionin real dhe te
vertete.
Zberthimi i ketyre dy temave eshte sot i domosdoshem, pasi

identiteti kombetar i shqiptareve eshte deformuar pikerisht ne
funksion te situacionit biologjik te tyre te krijuar rishtazi pas
1468-es. Neqoftese para ketij viti gjerat mund te merren me
mend me perafersi, pas ketij viti problemi eshte i qartesuar
shume dukshem. Por shqiptareve u ka shpetuar nje problem
edhe pse jane arsimuar prej mbi nje shekull ne Universitetet me
te mira europiane. Ne kete pike pasaktesia shqiptare eshte e
perforcuar nga padija europiane deri ne ate mase sa sot
drejtuesit e Politikes dhe Shkences shqiptare nuk dine t’i
pergjigjen dy pyetjeve me te thjeshte fare: 1-Cili eshte dallimi
midis shqiptareve dhe popujve te tjere europiane? 2-Cila
eshte forma e politikes qe duhet ndjekur per rastin shqiptar
dhe ku te con kjo forme qe po ndiqni? Pergjigja e ketyre dy
pyetjeve eshte e lidhur me situacionin e sotem biologjik dhe
merr vlera determinuese pasi e detyron politikanin te mos ece
ne tym dhe me instinktin individual, por ne perputhje me
52 sur 229 09/11/2022, 11:01

Historine e kaluar te shqiptareve te sotem duke plotesuar

boshlleqet e krijuara nga zhvillimi i tyre pas 1468, por jo duke
ndjekur deformimin e krijuar pas 1945-es. Por me pak kujdes do
te shihet qe rregulli historik europian nuk perputhet me
situacionin biologjik te shqiptareve. Cfare ka ndodhur?
Pas 1468 vendasit e trojeve ku ketu jetojne shqiptaret e sotem, u

larguan kryesisht ne dy drejtime: drejt Veriut te Ballkanit duke
kaluar edhe ne Veriun e Apeninive (na ka dhene nje material
Lucia Nadin, Shqiptarët në Venedik 1479-1552, Tirane 2010) dhe
drejt pikes me Jugore te Gadishullit, prej ku nje pjese prej tyre
kaluan ne Kalabri te Italise (per kete problem na ka dhene nje
material Zef Mirdita, Krishtenizmi nder Shqiptare, Prizren-
Zagreb 1998, f.175; si dhe Papas Antonio Bellusci, Origjina dhe
zhvillimi historik i Eparkise bizantine arbereshe e Ungrës ne
Kalabri dhe mbrojtja e identitetit arberesh (1439-1919) ne
Simpoziumin Nderkombetar Krishterimi nder Shqiptare, Tirane,
16-19 Nentor 1999 – Shkoder 2000, f. 209-224) dhe pjesa e
mbetur bashkejetoi me pasardhesit e heleneve (ne kete drejtim
kemi studimet e Irakli Koçollari-t, Arvanitet, Tirane 1994 dhe
Arvanitet, histori e shqiptareve te hershem ne Greqi ne shekujt
XIII-XIX, Tirane 2012) duke dhene si rezultante popullin e sotem
grek dhe nje perzierje te races malavjane me ate te bardhe
(ketu qendron dhe shkaku social perse greket e sotem nuk jane
rilindasit e heleneve te lavdishem). Ne lidhje me kete proces ne
Fjalorin Enciklopedik Shqiptar (2009) ekziston artikulli POPULLSIA
SHQIPTARE NE DIASPORE, qe ne botimin e 1985 nuk ekziston ne
asnje forme, por qe nuk jep shifra konkrete ne kete drejtim. Per
te shkruhet: “Ngulime te popullsise arbereshe e shqiptare, te
vecuara ose ne grup, te vendosura ne kohe e ne vise te
ndryshme jashte truallit meme, me gjuhe e kulture, doke e
zakone, shpesh dhe tipare atropologjike te te pareve te tyre. Ne
shumicen e rasteve ngulimet kane mbajtur te gjalla, edhe pas
shekujsh, lidhjet shpirterore me vendin e te pareve te tyre. Ne
53 sur 229 09/11/2022, 11:01

lemin politik e kulturor shume nga keto ngulime kane dhene

ndihmese per perparimin e atdheut dhe i kane dhene kultures
kombetare njerez te shquar. Emigrimet (shih) e Shqiptareve
nga territoret e para etnike-gjeografike te tyre jane kryer ne
disa periudha dhe intesiteti i tyre ka qene i ndryshem. Shkaqet
e shpernguljes ne te gjithe periudhat kane qene ekonomike,
sociale e politike. Si pasoje u krijuan ngulimet shqiptare dhe
diaspora e gjere shqiptare. Ngulimet me te vjetra shqiptare
jashte atdheut kane filluar nga shek. XIII. Nga ngulimet me te
hershme te shqiptareve jane ato ne drejtim te Greqise ne shek.
XIII e XIV. Pas Greqise, shpernguljet me te vjetra te popullsise
shqiptare jane ato drejt Italise, qe filluan qysh nga fundi i shek.
XIV, por qe u shtuan sidomos pas vdekjes se Skenderbeut.
Shqiptaret e shperngulur ne Itali zune vend kryesisht ne Kalabri
dhe Sicili, duke krijuar rreth njeqind fshatra me popullsi
arbereshe, nje pjese e mire e te cilave e ruajne edhe sot gjuhen
shqipe. Per shkaqe kryesisht ekonomike, duke filluar nga shek.
XVII, ngulime shqiptare u krijuan ne Turqi, Bullgari, Rumani,
Dalmaci, Rusi, Egjipt; nga shek. XIX dhe fillimi i shek. XX emigrimi
i shqiptareve u be kryesisht, ne drejtim te Amerikes Veriore
(kryesisht ne SHBA); nje numer Shqiptaresh emigruan ne
Australi e Argjentine. Intensiteti i ketyre emigrimeve ka
ndryshuar here pas here ne varesi te rrethanave sociale,
politike dhe akonomike te vendit te origjines……# Fiqiri Sheri.
Duke pare artikullin EMIGRIMI ne kete enciklopedi marrim vesh

se nga viti 1912 deri me 1945 nga vendi yne emigruan 173 mije
vete, ose rreth 15% e popullsise.
Por shqiptaret e pavemendeshem ne menyren se si eshte

zhvilluar Historia e tyre nuk e dine se ekziston nje teresi
studimesh qe na tregojne permasat e kesaj levizjeje nga
popullata parashqiptare nga vendlindja e tyre drejt periferise
gjeografike, por dhe ardhjet e popullatave jo shqiptare drejt
54 sur 229 09/11/2022, 11:01

vendit ku ata jetojne sot, dhe e gjithe kjo nga shek. XIV deri ne
fillim te shek. te XX-te. Permend me radhe, duke mos marre
parasysh pasaktesite e mundeshme:
• Lucia Nadin, Shqiptarët në Venedik 1479-1552, Tirane 2010,

• Oreste Camillo Mandalari, Indipedenca shqiptare,
ndihmesa italiane ne driten e dokumentave, Tirane 2008.
• Kolë Kamsi, Shqiptaret e Italisë, Shkoder 2006.
• Paolo Petta, Stradiotet, ushtare shqiptare ne Itali (shek.
XV-XIX), Tirane 2006.
• Hajredin Isufi, Ҫameria, studime historike-sociologjike
shek. XIII-XX, Tirane 2006.
• Gjovalin Shkurtaj, Shpirti i arbrit rron, Tirane 1984.
• SH. e Shqiperise,Himara ne shekuj, Tirane 2004.
• Dhimiter Grillo, Arvanitet dhe shqiptaret ne luften
clirimtare te Popullit Grek, Tirane 1985.
• Irakli Koçollari, Arvanitet, Tirane 1994.
• Irakli Koçollari, Arvanitet, histori e shqiptareve te hershem
ne Greqi ne shekujt XIII-XIX, Tirane 2012.
• Edith Pierpont Stickney, Shqiperia Jugore ose Epiri i Veriut
ne Ceshtjet Europiane Nderkombetare 1912-1913, Tirane
1998.
• Paolo Petta, Despote te Epirit e Princer te Maqedonise,
Tirane 2001.
• Ferit Duka, Shekujt osmane ne hapesiren shqiptare, Tirane
2009.
• Evlija Ҫelebi, Shqiperia para tre shekujsh, Tirane 2000
• Jahja Drançolli, Arberit ndermjet Perendimit dhe Lindjes
gjate Mesjetes, Zagreb 2008.
• Nuray Bozbora, Shqiperia dhe nacionalizmi shqiptar ne
Perandorine Osmane, Tirane 2002.
• Koli Xoxi, Lufta e Popullit grek per pavaresi – kontributi
shqiptar, Tirane 1991.
• Giuseppe Gelcich, Zeta dhe Dinastia e Balshajve, Tirane
55 sur 229 09/11/2022, 11:01

2009.
• Aurel Plasari, Shqiperia dhe shqiptaret ne Europen e Piut II,
Tirane 2014.
• Qatip Mara, Frasherlliu Akademik – Stafanaq Pollo, Tirane
2011.
• Alfred Frasheri, Neki Frasheri, Frasheri ne historine e
Shqiperise, Tirane 2007.
• Luan Dino, Egjiptianet e Shqiperise, Tirane 2005.
Sipas Oreste Camillo Mandalari-it ne Italine e Jugut ndodhen

dyndjet e shqiptareve nga viti 1416 deri me 1774 duke formuar
rreth 75 koloni italo-shqiptare (atje ku thuhet “shqiptare”
kolonia ka qene thjeshte vetem shqiptare) sipas kesaj dinamike
(f. 18-19):
Dyndja e pare shkon nga viti 1416 deri ne vitin 1450, ku ne

provincen e Katanzaros u formuan kolonite e meposhtme:
Andali, Amato, Arietta, Caraffa, Garfizzi, Casalnuovo, Gizzeria,
Marcedusa, Pallagorio, San Nicola dell’Alto, Vena, Zigerise,
Zingarone (13 koloni).
Dyndja e dyte shkon nga viti 1461 deri ne vitin 1464 dhe ne
provincen e Leçes krijohen keto koloni: Foggiano, Martignano,
Monteparano, Roccaforzata, San Xhorxho poshte Tarantos, San
Martino, San Marzano nga San Xhusepe, Sternatia, Zollino (9
koloni). Ne krahinen e Foggias: Chieuti, Casalnuovo,
Monterotario, Casalvecchio te Pulias (4 koloni). Ne provincen e
Kampobasos: Campomarino, Portocannone, Santa Croce te
Malianos (3 koloni).
Dyndja e trete fillon ne vitin 1467 deri ne vitin 1492, ku ne

provincen e Kozences u formuan keto koloni: Acquaformosa,
Castroregio, Cavellerizzo, Certicati, Cerzeto, Civita, Falconara
shqiptare, Firmo, Frascineto, Lungro, Santa Caterina, San Cosmo
shqiptare, San Demetrio Korone, San Giacomo, San Xhorxho
56 sur 229 09/11/2022, 11:01

shqiptare, San Lorenco del Vallo, San Martino di Finita, Santa

Sofia d’Epiro, Serra di Leo, Spezzano shqiptare, Vaccarizzo (21
koloni). Ne provincen Kampobaso: Sant’ Elena Sannita, Colle del
Lauro (2 koloni). Ne provincen Foxha: Panni, Grci, Faeta,
Castelluccio dei Sauri (4 koloni). Ne provincen e Leçes: San
Pietro di Galatina (1 koloni). Ne provincen e Palermos: Palazzo
Adriano, Piana dei Greçi (2 koloni).
Ndersa midis viteve 1734 deri me 1774 kane ndodhur keto

dyndje, qe formuan keto koloni:
Ne provincen e Kampobasos: Ururi, Montecilfone ( 2 koloni).
Ne provincen Potenza: Barile, Maschito, San Costantino

Albanese, San Paolo Albanese, Casalnuovo di Noro, Brindisi di
Montagna (6 koloni).
Ne provincen e Kozences: Farneta (1 koloni).
Ne provincen e Palermos: Mezzoiuso, Contessa Entellina (2

koloni).
Ne provincen e Foxhias: Casalvecchio (1 koloni).
Ne provincen e Teramos: Villa Badessa (1 koloni).
Ne provincen e Xhirxhentit: Sant’Angelo Muxaro (1 koloni).
Ne provincen e Katanias: Biancavilla, San Michele di Ganzaria

(2 koloni).
Por sipas Kole Kamsit (f. 29-52) dyndjet e parashqiptareve

drejt Italise jane rreth dy shekuj me te hershme ku me 1272 ne
Palavirgate, afer Brindizit, u vendosen te paret shqiptare. Ne
vitin 1326, mbas fitores se otomaneve ne Nikopoli (Preveze),
57 sur 229 09/11/2022, 11:01

disa familje shqiptaresh u shperngulen drejt fshatin Piroi, afer

Venedikut. Me 1318 dhe 1363 per shkak te nje murtaje te
tmershme dhe nga luftimet per pushtimin e Durresit nje pjese e
madhe e popullsise qe shtrenguar me u shperngule ne Apulje.
Ne vitin 1438 dhe 1458 permenden te arratisur shqiptare ne
Rekanate dhe Ankona, e ne vitin 1444 ne Venedik permenden
koloni te forta shqiptare. Me gjalljen e Gjergj Kastriotit, nje nder
kapedanet e famshem te tij Dhimiter Rera, me lidhje gjinie ma
Kastriotet, i shkoi ne ndihme Alfonsit V te Aragones, mbretit te
Napolit, me tri aradhe (formacione ushtarake me i madh se
batalioni, dmth mbi 120 luftetare) dhe qendroi ne Kalabri. Me
1450, nje nder bijte e tij, Gjergji, me nje cete luftetaresh kaloi ne
Sicili dhe prej ketej u shperngulen dhe formuan kolonite e tyre
ne fshatrat e rrenueme Contessa Entellina, ne Palazzo Adriano e
ne Mezzoiuso. Nga viti 1467 dhe me vone te tjera familje
shqiptare u dynden me shume prej Toskerise e prej Peloponezit
drejt ketyre kolonive. Edhe me 1479 refugjatet shkodrane u
vendosen ne pronat e Venedikut. Prej vitit 1485, per qindra vjet
shqiptaret, nuk pushuan duke u dynde drejt Italise Jugore.
Autori, Kole Kamsi, ben fjale per levizjen e shqiptareve te
Toskerise drejt Morese te Greqise me 1349, 1355-1380, 1384-1407
permbi dhjetemije burra per lufte duke u vendosur ne
principaten e Misithres. Ne gjysmen e dyte te shek. te XV
shqiptaret nder ato ane ishin rreth 200 000 fryme me 30 000
burra per lufte. Por me 1534 mijera familje shqiptaresh te
Morese, me ndihmen e 200 anijeve spanjolle kaluan ne bregun
e Italise se Poshtme. Dyndje te shqiptareve te Morese drejt
Italise, ne sasi te vogla, ndodhen edhe nder vitet 1674 (175
banore). Me 1680 u shperngulen te tjera familje prej Shqiperise
drejt Italise, ku banoret e Himares dhe Piqerasit braktisen trojet
e te pareve (1744) dhe u vendosen ne Italine e Poshtme. Me
1753, 39 familje shkodranesh, gjithsejt 208 vete, u vendosen ne
Latinium ku formuan dy koloni te vogla. Me 1761 disa
mergimtare shkodrane u vendosen ne krahinen Lombarde ku
58 sur 229 09/11/2022, 11:01

formuan disa vendbanime te vogla qe ekzistojne edhe sot. Ne

fillim te shek. te XIX ne Italine e asaj kohe kishte rreth 200 000
banore qe e quanin veten italo-shqiptare, ndersa ne
rregjistrimin e vitit 1921 kishte mbi 80 000 banore qe flisnin
shqip.
Ekziston nje e dhene nga Luan Rama, Durazzo, dozhet e perpurt,

botimet ideart pa vit botimi, ku, f. 13, flitet per largimin e
familjeve vendase prej Durresit ne drejtim te Gjenoves ne vitin
1387.
Ne parim trojet ku sot jetojne shqiptaret pas 1468 u boshatisen

relativisht ne permasa vendimtare sa koha e mepastajme
tregoi se ishte nderruar boshti biologjik i paraardhesve te tyre.
Nga ekstremet Veriore dhe Lindore te trojeve te sotme
shqiptare filloi levizja e pjeseve te mbetura autoktone te
popullates drejt Jugut dhe Perendimit te tyre, ku sot ndodhet
shteti i shqiptareve. Kete proces e ndihmoi dhe popullata sllave
e serbeve dhe kroateve te cilat i shtyne mbeturinat e popullates
autoktone drejt trojeve te sotme shqiptare dhe Kosoves
(banoret e Veriut te sotem te shtetit shqiptar e kane
prejardhjen edhe nga keto krahina, sidomos Malcija e Madhe,
Hoti, Gruda. Por me perpara pjesa katolike e Dardanise u
spostua drejt Jugut duke formuar Mirditen. Shkolla shqipe ne
Strumbell te Pejes (1584) dhe shkolla shqipe ne Vele te Mirdites
dhe Kurbin (1632) duhet te na sherbeje si argument per te
vertetuar qe kjo levizje domosdoshmerisht ka ndodhur midis
viteve 1584 dhe 1632 (pak a shume banoret e Mirdites se sotme
Veriore e kane origjinen nga Dardania dhe jane pasardhesit me
direkte te Dardaneve te djeshem) nen drejtimin e Prifterinjve
Katolike per te shpetuar jo vetem popullaten autoktone, por
dhe Besimin e tyre Fetar Historik, detyre kjo e realizuar me
shume perkushtim dhe saktesi. Ndersa pjesa Jugore e Mirdites
u popullua nga popullata qe ndodhej ne Maqedoni, e cila kishte
59 sur 229 09/11/2022, 11:01

nje paraardhje ortodokse e me shume mundesi Vllehe qe

shpjegohet me mbiemrat qe kane germen Ll ne perberje te tyre
(Topallàj) dhe ngjyren zeshkane te lekures.
Ndersa popullatat autoktone ne brigjet dalmate e me ne Veri

ripopulluan trojet e Malcise se Madhe dhe mbeturinat e ilireve
te lavdishem ripopulluan Kosoven Dardane. Argumentat qe
duhet te perdoren ne kete rast mbeshteten ne gjendjen
shoqerore te banoreve te sotem ne keto zona ku Besimi Fetar, E
Drejta Zakonore e Pashkruar, forma e Familjes Patriarkale dhe
forma e Prones Fisnore perbejne lidhjen sociale midis te
larguarve nga Veriu i Ballkanit drejt trojeve te sotme shqiptare
dhe banoreve te sotem te Shqiperise. Kjo eshte aresyeja me
kryesore perse popullata shqipfolese pas 1468 nuk eshte
shprishur dot duke mbetur po ajo e para 500 vjeteve, por e
sfazuar ne saje te botes se relacioneve me boten otomane,
sllave, helene dhe ndikimit europian duke marre pamjen e
shqiptareve te sotem.
Por kjo eshte vetem gjysma e asaj qe ka ndodhur sipas interesit

shqiptar pa ja ditur domethenien ne pasojen e ndodhur, pasi
pergjate 500 vjeteve spostimi i banoreve autoktone drejt
trojeve te sotme shqiptare eshte paralelizuar me spostimin e
popullatave jo autoktone drejt trojeve te sotme shqiptare duke
formuar nje konglomerat popujsh qe merr emrin shqiptar rreth
viteve te shekullit XVI-XVII. Pikerisht analiza e ketyre te ardhurve
behet e domosdoshme sot ku per baze merret ngjyra e lekures,
problem ky teper i thjeshte, por qe eshte anashkaluar duke
fshehur grabitjen e identitetit shqiptar autoktone nga ana e te
ardhurve jo autoktone dhe qe sot perbejne me shume se
gjysma e shqiptareve te sotem (kjo eshte ajo qe nuk besohet
dhe pranohet nga shqiptaret, por te jeni te sigurte se anetaret e
shkolles se te Marreve te Madheshtise Shqiptare jane teresisht
pjesa e kesaj grabitje social-biologjike, qe se shpejti ka per te
60 sur 229 09/11/2022, 11:01

dale hapur me nje platforme te re antishqiptare).
Ja vlen te analizohet bota e te ardhurve ne mes te shqiptareve

pas 1468, pasi relacionet me to perbejne kushtin e vetem i te
qenurit shqiptar i popullates se sotme nga pikepamja e
brendeshme te saj.
Pranohet me shume megalomani se shteti i sotem shqiptar

eshte i rrethuar me popullate shqiptare. E gjej kete ne nje
studim shume serioz, por tmersisht te pasakte ne thelbin per te
cilin pretendon, me titull: Atlasi Dialektologjik i Gjuhes Shqipe
(ne dy vellime te botuar ne vitet 2007-2008 ne Itali), nen
partronazhin e Akademise se Shkencave, Instituti i Gjuhesise
dhe i Letersise, me autore ajken e sotme te gjuhesise shqiptare:
Prof. Dr Jorgji Gjinari (drejtues), Prof. Dr. Bahri Beci, Prof. Dr.
Gjovalin Shkurtaj, Prof. Dr. Xheladin Gosturani (ne vitin e
botimit kishte nderruar jete) dhe bashkepunimin e Prof.
Anastas Dodi dhe Prof. Dr. Menella Totoni. Te pakten ne vell.
I-re, f. 110, jepet nje harte ku behet fjale per shtrirjen e formes
dhe variantet e formes se përemrit pronor te vetes se pare me
prone dhe pronor shumes, femeror, ne te gjitha rasat tona, ku
shtritshmeria permbledh shqiptaret e Malit te Zi, te Kosoves, te
Maqedonise Veriore dhe Greqise pa vene ne pah dallimet dhe
ekzistencen e popullatave emigratore ne brendesi te shtetit
shqiptar qe i ndan realisht te pembledhurit shqipfoles midis
tyre, duke mos qene dot nje unitet gjuhesor homogjen.
Pikerisht kjo nuk eshte e vertete (homogjeniteti gjuhesor e

popullates shqipfolese ne brendesi te shtetit te tyre) dhe ketu
qendron mashtrimi historik qe po e cfilit Kombin Shqiptar per
mbi nje shekull. Eshte e vertete qe shteti i sotem shqiptar
rrethohet nga popullata autoktone, qe ne menyre indirekte
mund te konsiderohen shqiptare, por midis tyre dhe
shqiptareve ne brendesi te shtetit shqiptar jane vendosur
61 sur 229 09/11/2022, 11:01

popullata si shqiptare ne shtetesi, por jo shqiptare si kombesi.

Holle-holle keto popullata jane ato qe i kane dhene zhvillimin e
domosdoshem banoreve autoktone ne ato permasa qe sot
perbejne boshtin social te shqiptareve, por jo boshtin biologjik.
Ne menyre absolute kjo nuk ka asnje te keqe, por prapa kesaj
fshihet e panjohura e situacionit Biologjik te shqiptareve dhe e
situacionit Fetar te tyre. Dhe eshte kjo aresyeja perse duhen
evidentuar permasat e boshtit Biologjik dhe Fetar te
shqiptareve perpara se te pëllasim gjithe pompozitet dhe
krenari idiote: Jam shqiptar! – pa e ditur se si jemi formuar te
tille dhe kush na ka formuar.
Aktualisht popullata autoktone ne brendesi te shtetit shqiptar

eshte e rrethuar nga popullata jo vetem jo shqiptare, por as te
njehsuar me Fene e tyre te lidhur historikisht. Shqiptaret e
sotem nuk e dine se ndikimi i paraardhesve te tyre perpara
2000 vjeteve ka qene shume me vendimtar ne zhvillimin dhe
perhapjen e Fese se Krishtit se cdo popullate tjeter europiane
deri ne ate mase sa serbet e quanin Katoliçizmin ne Kosove Fe
te Shqiptareve (Zef Mirdita). Dhe eshte ky Katoliçizem që qe
nje hale ne sy per popullatat me besim fetar te ndryshem nga
ajo e shqiptareve deri ne ate mase sa pretendohet ne te gjithe
format qe shqiptaret me besim fetar islamik e kane prejardhjen
nga shqiptaret me besim katolik. Ketu qendron mashtrimi dhe
eshte shpikur vetem per nje qellim: te fshihet prejardhja jo
shqiptare e shumices muslimane te tyre.
Konkretisht i tere shteti i sotem shqiptar eshte i rrethuar brenda

tij me popullate me prejardhje jo shqiptare, te cilat jetojne edhe
ne brendesi te tij, por qe Besimin Fetar e ka Musliman,
Bektashi, Ortodoks apo Katolik (nuk shoh asnje gje te keqe ne
kete mes) pa e thene ne asnje rast se nga cfare pozicioni fetar
jane konvertuar ne islamike (prap nuk shoh asnje gje te keqe
ne kete mes). Ne kete rast behet pyetja: Perse shqiptaret
62 sur 229 09/11/2022, 11:01

genjejne veten e tyre kur rrethimi jo shqiptar ben mu.u.u.u….?

Apo nuk duan te vene ne dukje se ky rrethim i ka bere ata
shqiptare ne permasen qe jane sot dhe kete nuk duan ta vene
ne dukje? Duhet te dini o shqiptare se studiuesit europiane e
kane thene fjalen e tyre me kohe dhe kur doni te vini ne pah
idiotizmin e prejardhjes pellazgjike te gjuhes shqipe, kjo gje
eshte perplasur me kohe pikerisht midis ketyre studiuesve dhe
pretendeteve spekullatore te kesaj prejardhje, qe eshte
pikerisht shkolla e te Marreve te Madheshtise Shqiptare. Ja
vlen te lexohet ne kete rast libri i Fulvio Kordinjano-s, Shqiperia,
ne tre vellime, per te kuptuar se cfare pretendojne mbi gjendjen
e shqiptareve bota europiane.
Ne kete rast duhet vene dallimi midis jo shqiptareve qe

rrethojne shqiptaret dhe jo shqiptareve qe bashkejetojne me ta.
Faktet tregojne se nga keto dy grupe jo shqiptare njeri eshte
me i hershmi dhe ka depertuar ne mes te parashqiptareve
duke i ndihmuar ata ne zhvillimin e tyre jo vetem pa rene ne sy,
por prania e tyre duhet konsideruar si domosdoshmeri qe
lidhte parashqiptaret dhe shqiptaret me PUNEN, te cilen keta te
fundit nuk e kane pasur deshire kurre duke e perbuzur
gjithmone. Sekreti i shqiptareve te sotem qendron pikerisht tek
permasat e lidhjes se tyre me PUNEN dhe ne kete pike dallohen
jo shqiptaret e ardhur nga shqiptaret vendas edhe pse sot jane
unifikuar duke u paraqitur si nje komb me vete. E verteta eshte
krejt ndryshe jo vetem ne sasi, por kryesisht ne cilesi; dhe
merita per kete u takon popullates me te pare qe ka depertuar
ne mes te parashqiptareve duke i ndihmuar keta te fundit te
integrohen ne rregullat sociale te Races Njerezore ne Toke. Kjo
nuk kuptohet akoma nder shqiptare dhe, ne saje te racizmit,
nuk eshte kuptuar se Egjiptianet e Shqiperise qendrojne ne nje
shkalle zhvillimi, kundrejt cdo krahine shqiptare, shume me lart
nga cdo pikepamje.
63 sur 229 09/11/2022, 11:01

Keta jane ajo pjese e popullates qe shqiptaret me perbuzje i

kane quajtur evgjit, jevg dhe magyp dhe qe ne realitet jane
Egjiptianet e Shqiperise. Ne saje te punes te nje studiuesi, Luan
Dino, ne sot kemi nje informacion shume te plote mbi
Egjiptianet shqiptare me titull: Egjiptianet e Shqiperise, Tirane
2005. Sipas autorit Egjiptianet emigruan ne vendet e Ballkanit
ne kohen paskristiane, kur ishin te krishtere, dmth perpara vitit
1054. Ne rregjistrin e vendeve te Perandorise Bizantine eshte
shenuar edhe vendi “Egjipti i Vogel” ne Peloponez (sipas Zemon
Rubin, “Te dhenat etniologjike, historike e arkeologjike per
origjinen e egjiptianeve ne Ballkan”, Oher 1998), regjister qe i
perket shek. te V-te Pas Krishtit, dmth 1500 vjet me pare (f. 22).
Ne Shqiperi ata e ruajten besim e Krishtere deri ne shek. XVIII-

XIX, kur sundimi turk i detyroi te kthehen ne muslimane (f. 51).
Fakti qe keta njerez kane jetuar dhe jetojne ne Korce, Leskovik,
Permet, Gjirokaster, Sarande duhet pranuar se Krishterimi tyre
Fetar duhet te kete qene Orthodoksia.
Problemi sasior i kesaj etnie ka qene dhe eshte nje mish-mash

politik me qellim per ta fshehur kete. Ne dhjetevjecarin e viteve
1990-2000 jane dhene pasaktesi rreth numrit te etnise me
perkatesi egjiptiane. Ne shtypin e kohes gjen shifra nga 500
mije (gazeta :Demokracia”, dt. 10.03.1993), e cila kundershtohet
nga simotrat e saj (gazeta “Zeri i Popullit” dhe “Koha Jone”, dt.
31.07.1993) ne 250 mije (Revista “Klani”, dt. 09.11.1997) duke i
bashkuar me Romet dhe perfundon ne 100 000, duke u bazuar
ne materialin e botuar nga Akademia e Shkencave, Sektori i
Demokrafise (Gazeta “Drita”, dt. 05.05.2003) – f. 60.
Konfrontimet politike midis shtetit te Egjiptit dhe vendeve

Ballkanike paskan sjelle pranine e dy notave diplomatike te
derguara nga Mbreti Faruk, i fundmi i dinastise shqiptare te
Mehmet Aliut, ne vitet 1931 dhe 1937 ku kerkohej kthimi i
64 sur 229 09/11/2022, 11:01

egjiptianeve ne shtetin ame (Mehmet Fuat, Gazeta “Papirus”,

nr. 8 – 2002) – f. 16.
Ka te dhena qe nga fundi e shek. te XV-te42 Vlora kishte rreth

4000 banore dhe nje levizje me te madhe tregetare, te
paqyruar ne mallrat e importuara nga Europa, Stambolli, e
Brusa. Po ne kete kohe, ndofta qe te ndihmohej levizja tregetare,
u vendos ketu nje koloni izraelitesh, afersisht nja 528 familje, te
ikura nga Spanja. Por shenimi 42 thote se ne kundershtim me
shifren e mesiperme, fisniku gjerman A. Von Harf thote se Vlora
eshte “nje katund mjaft i madh me dymije vatra” (A. Von Harf,
bot. nga E. Groote, Die Pilgerfahrt des Ritters…., f. 66).
Ndersa ne lidhje me popullatat jo shqiptare, qe rrethojne

brenda tij shtetin e shqiptareve permendim me rradhe, sipas
vendbanimit veri-jug, perendim-lindje:
Vrakacoret jane ish-banoret e fshatit Vrake, per te cilin fshat

Fjaloret Enciklopedike Shqiptare (1985, 2009) kane heshtur
plotesisht. Per ta dihet qe ne origjine nuk jane shqiptare
(popullate malazeze). Gjurmet ja gjetem ne “Shqipria 1927” me
autor Teki Selenica, prej ku marrim vesh qe fshati Vrake
pershihet ne krahinen e Shkodres dhe ne ate kohe ka pasur 1037
banore qe te gjithe te besimit orthodoks (f. 555), por pa pasur
asnje institucion perkates edhe pse pranohet qe elementi
ortodoks ne kete Prefekture perfaqesohet prej prifterve (f. 409).
Interesimi sot per ta eshte i panevoshem pasi thuhet se jane
larguar nga Vraka me deshiren e tyre drejt vendit te origjines
jashteshqiptare pas 1992-shit.
Goranet jane banoret e krahines se Gores, e cila ne mars 1923 u

nda ne dy pjese ku gjysma (20 fshatra) kaluan ne shtetin
serbo-kroat te Jugosllavise dhe gjysma tjeter (19 fshatra) ne
shtetin shqiptar. Ne keto 19 fshatra popullsia ishte e ndare ne dy
65 sur 229 09/11/2022, 11:01

pjese; ku ne 10 fshatra popullsia ishte tipike Shqiptare (Novosej,

Kollovoz, Shtreze, Turaj, Xhaferaj, Topojan, Brekijë, Nimçë, Lojme,
Bele) dhe ne 9 fshatra popullsia eshte Gorane (Shishtavec,
Borje, Cernalevë, Kosharisht, Orgjost. Oreshek, Oçikël, Pakisht,
Zapod). Sipas studiuesit Nazif Dokle popullata Gorane eshte e
ndare ne dy komuna: Komuna e Shistavecit ku perfshihen kater
fshatra (Shishtaveci, Borja, Oreshka dhe Cërnaleva) me nje
popullsi prej 5531 banore (2008) dhe komuna e Zapodit e
perbere nga pese fshatra (Kosharisht, Oçikli, Orgjosti, Pakishti
dhe Zapodi) me nje popullsi prej 3094 banore (2008). Autori
pretendon se popullsia e Gores, sipas regjistrimeve turke të
shek XVI, rezulton nje popullsi sllave (Nazif Dokle, Për Gorën dhe
Goranët, Geer 2002, f. 9-12), qe sipas Fjalorit Enciklopedik
Shqiptar me 2008 kishte 8625 banore.
Pretendohet se krahina e Gores deri ne fund te shek. te XV ka

pasur fene ortodokse, por nuk thuhet se nga kush Ipeshkvi varej
dhe cila ishte dinamika e besimit fetar pas 1054, kur krishterimi
institucional u nda ne dy pjese. Ne qofte se do te pranojme
tezen se Goranët dalin në dritë si pasardhës të peqenegeve
dhe kumaneve të vendosur nga Azia e mesme, prej shekullit te
VII-te, e deri në shekullin e XI-te, nëpër vendet malore të
Ballkanit dhe janë emëruar nga sllavet “Gorani” që do të thotë
Malësorë, atehere do te marrim per baze analizen historike te
Hiresise se Tij † Anastasi,Kryepiskop i Tiranes, Durresit dhe i
gjithe Shqiperise, ne librin Ringritja e Kishes Orthodokse
Autoqefale te Shqiperise (1991-2012); Tirane ribot. II 2013, ribot. III
2015, sipas te Cilit “Nga viti 731 deri ne fillimet e shekullit te 11-te
– periudha e dyte – Kisha lokale u zhvillua nen juridiksionin e
drejteperdrejte te patriarkanes se Konstandinopojes. Gjate
periudhes se trete (nga shekulli i 11-te deri ne vitin 1767) shume
nga episkopatat e Shqiperise se sotme vareshin nga
Kryepiskopata e Ohrit (1018), kurse Mitropolia e Durresit ne
shekullin e 11-te deri ne te 13-tin, qendroi nen juridiksionin e
66 sur 229 09/11/2022, 11:01

Patriarkanes se Konstandinopolit. Kjo periudhe dallohet per dy

ngjarje percaktuese: E para, ishte skizma e madhe kishtare
midis Lindjes dhe Perendimit (1054), qe e ndau zonen ne dy
juridiksione kishtare: ne ate veriore nen ndikimin e Romes dhe
ne ate jugore, nen ndikimin e Konstandinopojes. Ndersa ngjarja
e dyte, ishte politike dhe behet fjale per pushtimin e rajonit nga
osmanet, qe perfundoi me renien e Durresit ne vitin 1501.
Pushtimi osman shkaktoi vale te medha islamizmi” (f. 10). Ky
rast na tregon qe Goranet ortodoks jane konvertuar ne
muslimane.
Por neqoftese do te pranojme tezen e lidhje se Goraneve me

Bogumilizmin (sipas Nazif Dokle, Bogomilizmi dhe etnogjeneza
e torbesheve te Gores..Geer 2006), atehere situata historike e
Goraneve nderron ngjyre, pasi bogumilizmi duhet konsideruar
forme fetare e re (Edith Durham) dhe nuk ka asnje lidhje me
ortodoksine. Ne kete rast pajtohem me perfundimin qe
bogumilizmi ka qene nje forme fetare e lindur nga popullata
boshnjake dhe shume e afert me islamizmin, qe cuditerisht,
nga shume perqasje qe pati me te, u perkrah me shpejtesi nga
otomanet e ardhur ne shek. e 14-te ne Ballkan. Por kjo do te
thote se Goranet nuk jane konvertuar nga ortodoks ne
musliman, por kane kaluar nga bogumilizmi ne islamizem.
Por pamvaresisht nga keto dy raste hipotezash, ndikimi i

goraneve mbi popullaten shqipfolese duhet konsideruar lokal
dhe teper pozitiv, por popullata Gorane nuk ka paraqitur asnje
ndikim konkret mbi konvertimin e mundshem te shqipfolesve
mbi baze fetare.
Gjithsesi Goranet jane nje popullate jo shqiptare qe ndan

shqiptaret e Kosoves nga shqiptaret e Shqiperise, por qe
ndikimi i tyre, tej mases pozitiv ne drejtim te pasurimit te jetes
sociale te shqiptareve te Lumes me te cilet kane bashkejetuar
67 sur 229 09/11/2022, 11:01

dhe nuk mund te anashkalohet sic eshte bere deri me tani.

Pikerisht ne kete pike qendron thelbi i situacionit biologjiko-
shoqeror i shqiptareve te sotem, sidomos pas 1468-es. Por dhe
mbi kete baze analitike mund te percaktojme se kush jane bere
heronj te popullit ne Shqiperine komuniste dhe parakomuniste.
Ne kete drejtim paraqitet nje komplikacion i vogel ne

saktesimin e ketyre problemeve, pasi ne rrethin e Korces
ekziston nje krahine gjeografike me kete emer, dmth Gora,
midis Mokres, Malesise se Moglices, Oparit, Malesise se
Voskopojes dhe zonen e Rrezes. Ne 2008 kishte 2723 banore
dhe si komune e kishte qendren ne Zvarisht.
Ne vazhdimin jugor te Gores shtrihet krahina e Lumes (Kala e

Dodes) dhe pas saj futemi ne zonen e sotme te Dibres ku
ndodhen fshatra me toponime sllave (Sllatine, Sllove,
Ballabanove) e ne vazhdim futemi ne zonen e Gollobordes, qe
banohet nga Gollobordasit, nje popullate jo shqiptare me
besimin fetar Islamik. Konsiderohet si nje krahine gjeografike
dhe etnografike ne jugun e Dibres shqiptare deri ne kufi me
rrethin e Librazhdit. Te dhenat per kete popullate jane shume te
pakta ku permenden vetem qendrat e banuara si Klenja,
Strebleva, Okshtuni, Ostreni, Ternova, Ҫereneci, Zabzuni pa
popullatat perkatese (sipas Fjalorit Enciklopedik Shqiptar, Vell. 1,
Tirane 2008, por edhe botimi i 1985 nuk ka me shume te dhena).
Por sipas Prof. Dr. Aleksandër Dhima, ne nje postim ne

internet, ekziston nje informacion shume me i plote ku
shkruhet:
“Golloborda, si njësi etno-kulturore dhe gjeografike, shtrihet në

dy ndarje administrative të reja të pushtetit vendor: zona e
Steblevës, në varësi të bashkisë së Librazhdit dhe zona e
Trebishtit, në varësi të bashkisë së Bulqizës. Nga perëndimi dhe
68 sur 229 09/11/2022, 11:01

veriu, ajo kufizohet me Bulqizën e Shupenzën, nga jugu me

Librazhdin, lumi Drin i Zi e shoqëron përgjatë Lindjes deri në kufi
me Maqedoninë, ndërsa përmes përshkohet nga Zalli i
Okshtunit, që buron nga malet e Steblevës dhe përfundon te
ura e Shupenzës. Brenda kufirit shtetëror të Shqipërisë gjenden
37 fshatra gollobordase. Me ratifikimin e kufijve në vitin 1922,
mbetën jashtë kufijve të vendit 7 fshatra të krahinës së
Gollobordës.
Emri i kësaj krahine vjen nga bullgarishtja e vjetër dhe do të

thotë në shqip “kodër (brdo) e gjatë (dullgo)”. Ky toponim
gjendet i pranishëm pjesërisht në emërtime lokale vendesh, si
në Trebisht (kodra përballë lagjes Kasaj të fshatit, që quhet
Bërda nga banorët vendas), në Steblevë (në formën Vetarno
Bërdo), në Rekë (Velebërdë) dhe në Vollnisht (Ternino
Nebërdo). Por, me këtë emër, thirret edhe një fshat midis
qyteteve Pleven e Svilen në Bullgari si dhe Novobërdo në
Rrafshin e Dukagjinit/ Kosovë.
Ekziston edhe një hipotezë tjetër, sipas së cilës gjuha vendase e

Gollobordës është maqedonishtja. Pa hyrë në debate mbi
birërinë (afrinë) gjuhësore midis bullgarishtes dhe dialektit
maqedonas të saj, unë do të vija në pah këtu
instrumentalizimin politik nga struktura shtetërore (deri në
qarqet më të larta) të FYROM-it që synohet t’u bëhet
“myslimanëve dy-gjuhë-folës” të Gollobordës, për t’i lidhur ata
gjenetikisht me banorët torbeshë të fshatrave rreth Dibrës së
Madhe. Por, mos të harrojmë se në vise të ndryshme të Ballkanit
ekzistojnë edhe grupe të tjera popullsie që i takojnë besimit
Islam dhe flasin gjuhë sllave: pomakët në Bullgari; goranët e
Dragashit në Kosovë, sanxhaklinjtë dhe bogomilët e Bosnjes etj.
Në rastin e Gollobordës kemi të bëjmë së pari me një

shtresëzim gjuhësor. Në Antikitetin ilir, kjo trevë shtrihej në
69 sur 229 09/11/2022, 11:01

territorin ilir të dardanëve dhe, mbas shek. V-VI, në hapësirën

arbërore. Sllavizmat në gjuhën shqipe kanë depërtuar
historikisht gjatë pushtimeve të shtetit bullgar (815-1018), por
s’janë për t’u përjashtuar edhe kontaktet më të hershme me
botën sllave. Në kohën e mbretërimit të car Borisit (852-889) u
pushtuan territore të gjera në qendër të vendit, ku bie në sy
pushtmi i qytetit të dikurshëm ilir Antipatrea (Berati i sotëm), që
pushtuesi e quajti Beligrad [qytet i bardhë]. Më von, gjatë
sundimit të Simeonit (893-927), kufijtë e shtetit bullgar u shtrinë
jo vetëm në zonat limitrofe të Arbanon-it, por edhe më në jug,
deri në Vlorë, Himarë e Butrint. Ai e ktheu shtetin bullgar në një
perandori dhe e shpalli veten “Car të bullgarëve”.
Megjithatë, na duket interesant fakti që, në kohën e sundimit të

dy mbretërve/ carëve të fuqishëm bullgarë (Borisit dhe
Simeonit), në Shqipëri vepruan “pionierët” e kulturës dhe
shkrimit cirilik, Klementi dhe Naumi, të cilët ngritën kisha/
katedrale (shembull: Gllavenica/ Ballshi i sotëm) dhe manastire
(shembull: Shën Naumi), por ata nuk arritën të imponojnë
shkrimin dhe pjesërisht kulturën protobullgare në këto treva. Në
fakt, si gjuhë, një dialekt i sotëm i bullgarishtes (me elemente të
gjuhës serbo-kroate) flitet edhe në Maqedoni, por atje nuk
mund të dallohen qartë variante dialektore sipas zonave etno-
kulturore, sepse gjuha sllave është gjuhë zyrtare, ndërsa në
Gollobordë (duke përfshirë fshatrat gollobordase përtej kufirit),
bullgarishtja e vjetër vetëm flitet.
Në fillim të shek. XX, nën ndikimin e patriotëve të Rilindjes

shqiptare dhe, më pas, të ndikimit të shtetit të ri shqiptar, në
zonën e Gollobordës rizgjohet dëshira për gjuhën shqipe, çka
pasqyrohet së pari në hapjen e shkollave shqipe në Okshtun/ te
Valanica e Sulajve (1902), në Trebisht (15 prill 1914, e mbyllur një
vit më von, për shkak të invazionit serb më 1915 dhe e rihapur në
vitin 1922), në Steblevë e në Ostrenin e Madh (1922) dhe më pas
70 sur 229 09/11/2022, 11:01

në fshatra të tjerë: Borovë (1923), Klenjë (1 mars 1926), Steblevë

(1 shtator 1926), Gjinovec (shtator 1929) etj. Në kohën e caktimit
të kufijve (1913), gratë e Trebishtit janë përgjigjur shqip përpara
antarëve të Komisionit Ndërkombëtar të Caktimit të Kufijve te
Guri i Vogël. Kjo ngjarje bëri që një pjesë e krahinës (që fliste
shqip) të mbetej brenda kufijve të shtetit të ri shqiptar. Në vitet
1912-1920, si të gjithë fshatrat e tjerë të Gollobordës, edhe
Trebishti përjetoi mizoritë serbe, megjithë rezistencë e
armatosur nga vendasit. Por kjo rezistencë solli që fshatrat
kufitare të Trebishtit, Gjinovecit, Klenjës, Ostrenit të Vogël,
Vërnicës, Zepishtit e Otishanit të mbeteshin zonë neutrale deri
në pranverë të vitit 1923.”
Edhe ne kete material mungojne te dhenat mbi popullaten e

Gollobordes, keshtu qe jam i detyruar ta plotesoj me te dhenat
nga “Shqipria me 1927” te Teki Selenices, sipas se ciles kemi
keto te dhena permbledhese, ku figurojne dy lloj besimesh
fetare ne popullaten e saj:
Fshati popullate muslimane popullate

ortodokse
-Borove 398 —
-Gjinavac 292 114
-Gjorice e Poshtme 420 —
-Klenje 307 148
-Lejcen Celepi 545 —
-Lladoverica 317 51
-Okshtuni 744 —
71 sur 229 09/11/2022, 11:01

-Ostren i Madh 155 —
-Ostren i Vogel 359 93
-Radoveshi 276 —
-Sebisht 289 61
-Stebleve (Stebllove) 659 81
-Terbaci 115 —
-Trebisht 1957 46
-Tucepi 215 15
-Vernica — 191
-Zabzuni 589 —
Ne tabelen e krahinave kjo popullate eshte e shperndare ne 18

katunde me 2044 shtepi dhe 7712 banore te besimit
muhamedane dhe 871 ortodoks duke me cuar ne perfundimin
se popullata muhamedane e Gollobordes e ka prejardhjen nga
nje popullate e besimit ortodoks. Kjo popullate sot gjendet
midis shqiptareve te Shqiperise dhe shqiptareve te Maqedonise
se Veriut edhe pse mbi keta te fundit politika para nje
shekullore serbe dhe jugosllave ka kryer spostime te popullates
shqiptare larg vend-ndodhjes historike te tyre.
Por ka edhe nje informacion tjeter paralel, qe ne menyre

indirekte mund te sherbeje per te sqaruar pozicionin fetar te
Gollobordasve. Sipas ketij informacioni “Nje numer i madh
bullgaresh ne malet e Rodopit e kishin pranuar Islamin ne shek.
XV dhe XVI, por vazhdonin te flisnin gjuhen e tyre ametare”
72 sur 229 09/11/2022, 11:01

(Kemal H. Karpat, Popullsia Osmane 1830-1914, Tirane 2017, f. 51)
Me ne Jug te Gollobordes vjen nje popullate e besimit ortodoks

qe shtrihet pothuajse ne te gjithe Jugun e Shqiperise se sotme
dhe ne Shqiperine e Mesme: Vllehet. Eshte nje popullate e
cuditshme qe e ka fshehur pa asnje shkak prejardhjen dhe
permasen e vet historike duke perdorur nje dinakeri sociale ne
bashkekzistencen me shqiptaret, sidomos kjo pergjate shekullit
te XX-te. Rendesia e kesaj popullate nuk qendron ne pozicioni
aktual te deklarimit te tyre si ortodoks, por ne fshehjen e
permasave te konvertimit te tyre ne muslimane, gje absolutisht
e mbajtur e fshehte ne te gjithe aktet historike te ketyre 4-5
shekujve te fundit. Ne zanafillen e tyre historike te qasjes ne
afersi te popullates shqipfolese kjo popullate beri ndarjen e
ketyre te fundit nga popullata shqipfolese qe bashkejetonte me
paragreket dhe greket ne te gjithe gjatesine e sotme te kufirit
Shqiperi-Greqi, me perjashtim te zones ku jetojne greket
dropullite. Pa asnje dyshim qe eshte popullata me kryesore jo
shqiptare qe ka ndikur mbi keta te fundit per mbi gjysem
mijevjecari jo vetem ne menyren e jeteses dhe te zhvillimit, por
edhe ne gjuhen shqipe duke formuar dialektin toske pas shek.
te XV-te, gje e fshehur ne menyre politike te pajustifikuar, por
duhet theksuar se kjo fshehje eshte aresyeja e lindjes se
Shkolles se te Marreve te Madheshtise Shqiptare e perforcuar
me permasa te jashtezakonshme pas 1945. Te pakten kjo e
fundit kuptohet po te shohim menyren se si e ka analizuar
politika historike kete subjekt.
Ne Fjalorin Enciklopedik Shqiptar te vitit 1985 per ta, ne menyre

te manipuluar, shkruhet:
“Popullsi me prejardhje nga fise te vjetra ballkanike te

romanizuara, qe sot eshte e shperndare ne nje varg visesh te
Gadishullit Ballkanik, Qendror e Jugor, duke perfshire edhe disa
73 sur 229 09/11/2022, 11:01

krahina te Shqiperise, kryesisht te Jugut. Gjuha e saj eshte nje

dege e rumanishtes se lashte. / Dyndja e sllaveve nga shek. VI e
me vone i shkuli keto fise nga tokat fushore, duke i detyruar te
shpernguleshin e te shtegtonin drejt J ne luginat malore te
Ballkanit, qe kishin kushte me te pershtatshme per blegtori dhe
sidomos ne Maqedoni, ne zonen e Pindit (aromunet) dhe ne
Shqiperi (vllehet). / Ne Ballkan V. Perbejne nje popullsi me tipare
dalluese etnike, me gjithe procesin e asimilimit ne mjediset ku
jetojne dhe me kalimin ne nje menyre jetese me te perparuar.
Te folmet e tyre kane sot interferenca me gjuhet sllave, shqipe e
greke./ Duke qene kryesisht barinj shtegtare (sarakaçane) V.
Ruajten mire deri ne fund te shek. XIX zakonet dhe veshjet e tyre
dhe nje organizim bashkesish te tipit patronomik te drejtuar
nga kreret e tyre (çelniket, gllavaret, koxhobashet etj.), te cilet
ishin zakonisht pronaret me te medhenj te tufave. V. Ishin te
njohur ne te gjithe Ballkanin edhe si pronare mushkash e
qiraxhinj. / Ne gjysmen e dyte te shek. te kaluar ne trevat
shqiptare nje pjese e V. Ishin ngulitur ne fshatra, nje pjese
vazhdoi jeten e barinjve shtegtare kurse nje pjese tjeter u
vendos ne qytete, sidomos ne Voskopoje dhe pastaj ne Tirane,
Durres, Elbasan, Berat, Korce. Ne keto qytete u moren kryesisht
me zejtari e tregti, duke humbur shkalle-shkalle kompaktesine
etnografike dhe pjeserisht duke u asimiluar. / Pas Ҫlirimit V.
Shtegtues, qe dikur shkonin nga Opari e Vithkuqi e deri ne
Sarande, duke perparuar bashke me shnderrimet e thella
ekonomike-shoqerore te gjithe vendit, jane vendosur ne rrethet
e J dhe jane perfshire ne punen e perbashket te gjithe popullit
shqiptar per ndertimin socialist te vendit. (K.N. – duhet te jete
Koço Nova, GH)”.
Kjo permbajtje jo vetem qe nuk eshte e sakte, por ajo, mbi te

gjitha eshte e manipuluar duke mos thene te verteten ne asnje
rresht. Vllehet nuk njihen perpara shek. te X-te dhe gjitheshka
fillon me ndertimin e shtetit te Vllahise se Madhe (shek. XI-XIII)
74 sur 229 09/11/2022, 11:01

duke qene nje fuqi imperialiste e kohes. U perball me

Perandorine Bizantine per te kapur kreun e Patriarkanes
Ekumenike te Kostandinopolit per te shtene ne dore kreun e
Kishes Orthodokse, por nuk ja arriti qellimit dhe per kete pas
disa shekujsh u lidh me Kishen Ruse per te krijuar supremacine
ne kreun e Orthodoksise Boterore, por deshtuan. Kjo do te thote
se formula qe i konsideron Vllehet si popullate te romanizuar
eshte nje mashtrim politike qe ka depertuar ne fushen e
interpretimit historik te tyre. Ne qofte se ka popullate te
romanizuar ne Ballkan perpara shek. te X-te ajo nuk ka pse te
quhet popullate vllehe, por ka emrin e saj tipik dhe nuk ka asnje
lidhje me Vllehet. Kjo teori eshte shpikur nga Fan S. Noli ne librin
e tij Autobiografia per te fshehur gjurmet e gjenezes jo
shqiptare te tij, qe ne ate kohe krijonte nje fryme mosbesimi
ndaj asaj qe shpalosi nder vitet 1913 (Trieste) dhe 1921-1924 ne
fushen politike ne brendesi te Parlamentit dhe Qeverise
shqiptare te asaj kohe.
Fakti qe vllehet njihen ne brendesi te popullates osmane here si

vllehe-romune, here si vllehe-greke e here thjeshte si vllehe
(Kemal H. Karpat, Popullsia Osmane 1830-1914, Tirane 2017, f. 25,
48, 52), ndersa ne literaturen romune si pjese e rrjedhur prej
tyre (Iulia Wisoşenschi, Emil Ṭȋrcomnicu, Cătălin Alexa,“Lecturi
vizuale” etnologice la aromȃnii din Albania – Cȃmpia Muzachiei
– Memoria, tradiţie, patrimoniu, Bucureşti 2015; Iulia
Wisoşenschi, Emil Ṭȋrcomnicu, Cătălin Alexa,“Lecturi vizuale”
etnologice la aromȃnii din Albania – Sarande si Gjirokaster –
Memoria, tradiţie, patrimoniu, Bucureşti 2016; Nistor Bardu, Emil
Ṭȋrcomnicu, “Lecturi vizuale” etnologice la aromȃnii din Albania
–Gramsh, Elbasan, Pogradec – Memoria, tradiţie, patrimoniu,
Bucureşti 2017; Iulia Wisoşenschi, Emil Ṭȋrcomnicu, Cătălin
Alexa, Nistor Bardu, “Lecturi vizuale” etnologice la aromȃnii din
Albania – Zona Korçe – Memoria, tradiţie, patrimoniu, Bucureşti
2014; Josif Konstandin Dragan, Historia e Romuneve, Tirane
75 sur 229 09/11/2022, 11:01

1995) eshte e mjaftueshme te pranohet qe popullata vllehet qe

bashkejeton me shqiptaret prej disa shekujsh te konsiderohet si
pjese e Vllahise se dikurshme pas shek. te XI dhe jo ndryshe.
Kjo i ka detyruar autoret e botimit te ri te kesaj enciklopedie

(vell. 3, 2009) te rishikojne permbajtjen duke vendosur nje
informacion te ri dhe tjeter per emertimin e popullates Vllehe
edhe pse eshte i njejti autor, edhe pse nuk eshte e sakte
plotesisht duke fshehur thelbin e problemit (a nuk tregon ky
rast qe politika e sundon informacionin?). Sipas kesaj
enciklopedia kemi kete informacion:
“VLLEHTË. Popullsi me gjuhe amtare arumanishten (nje dialekt i

rumanishtes), e perhapur sidomos ne pjesen qendrore e jugore
te Gadishullit Ballkanik, duke perfshire edhe Shqiperine e
Mesme e te Jugut. Vllehte kane qene popullsi blegtorale dhe
kane shtegtuar neper kullotat verore e dimerore bashke me
kopete e bagetive te tyre (per kete aresye njihen dhe me emrin
“çoban” ose “çopan”). Nje pjese e mire e tyre me kohe jane
ngulur ne qendra te banuara urban e rurale. V. Perbejne nje
popullsi me tipare dalluese etnokulturore, me gjithe procesin e
vijueshem te asimilimit te tyre ne mjediset ku kane jetuar e
jetojne. Duke qene kryesisht barinj shtegtare, pa shume
marredhenie me popullsine vendase, V. Ruajten mire, deri nga
fundi i shek. XIX, zakonet dhe veshjet e tyre dhe nje organizim ne
bashkesi te tipit patronomik, te drejtuar nga kreret (çelniket,
gllavaret, koxhobashet etj), te cilet ishin zakonisht pronaret me
te medhenj te tufave. V. Ishin te njohur ne te gjithe Ballkanin
edhe si pronare mushkash e si qiraxhinj. Qender e rendesishme
e V. ne Shqiperi ka qene Voskopoja (shih). Ne gjysmen e dyte te
shek. XIX nje pjese e V. ishin ngulitur ne fshatra e ne qendra
urbane te trevave shqiptare, nje pjese vazhdoi jeten e barinjve
shtegtare, kurse nje pjese tjeter u vendos ne qytete, sidomos ne
Tirane, Durres, Kavaje, Elbasan, Fier, Berat, Korce etj., ku u moren
76 sur 229 09/11/2022, 11:01

kryesisht me zejtari e tregti, duke humbur shkalle-shkalle

kompaktesine etnografike dhe pjeserisht duke u asimiluar. Ne
Republiken e Shqiperise V. trajtohen si grup etnokulturor. Pas v.
’90 V. ne Shqiperi kane ngritur shoqata qe punojne per ruajtjen
dhe studimin e traditave te tyre, per mbledhjen e folklorit, per
zhvillimin e veprimtarive kulturore. Ne Tirane botohet gazeta
“Frapia – Vellazerimi”, jane hapur edhe shkolla ne gjuhen
aromune; ne Korce eshte rihapur kisha e Vlleheve # Koço
Nova”.
Nuk eshte veshtire te kuptohet, nga ballafaqimi i dy

enciklopedive, se ky informacion ne te dy rastet jo vetem qe
nuk eshte i plote, por ai mbi te gjitha eshte i deformuar per
qellime politike. Se pari mungon numri i popullates se Vlleheve;
se dyti nuk percaktohet prejardhja e drejteperdrejte e tyre; se
treti nuk tregohet procesi historik neper te cilen Vllehet kane
kaluar, sidomos pas fillimit te shek. te XVIII kur u konfliktuan me
popullaten bektashiane te Kolonjes dhe Skraparit; se katerti nuk
tregohen arritjet kulturore te tyre dhe menyra se si kane ndikuar
mbi popullaten vendase, gje qe perben thelbin historik te
ekzistences se tyre sot, pas 570 vjeteve te emigrimit te tyre; se
pesti nuk tregon vendqendrimet e sotme te tyre dhe menyren
se si jane perhapur dhe tkurrur nder vite.
Kjo tregon se eshte e domosdoshme nje studim rrenjesor i

botes Vllehe ne Shqiperi mbi bazen e nje literature qe nuk eshte
vetem shqiptare (per kete shih literaturen e perdorur per kete
studim). Me dy fjale, ndikimi i botes Vllehe mbi popullaten
jugshqiptare eshte kaq determinues dhe percaktues sa ka
krijuar diferencen toske-gege ne planin historik vetem pas
shek. te XVI deri ne te XXI-tin. Ndikimi i botes Vllehe mbi
popullaten jugshqiptare eshte analog, por me permasa shume
me te medha se ndikimi i politikes Austro-Hungareze ne
popullaten verishqiptare, por ne qofte se politika Austro-
77 sur 229 09/11/2022, 11:01

Hungareze eshte larguar perpara nje shekulli duke lene gjurme

vetem ne qytetin e Shkodres, bota Vllehe bashkejeton me
popullaten shqiptare duke ja deformuar identitetin gjenetik te
saj. Per te mire a per te keq sot kjo pune kam marre fund, por
llogarite nuk jane bere akoma, pasi ky deformim eshte jo vetem
pa permasa, por ai as qe tentohet te vihet ne dukje duke
fshehur dallimin cilesor midis gegeve dhe toskeve ne planin
social.
Pas 1991 shume studiues e konsideruan problemin Vlleh shume

kryesor dhe tentuan te zbardhin ato qe nuk ishin thene per 45
vjet duke u mbajtur te fshehta. Ne shume menyre kjo sherbeu
per te saktesuar disi infomacionin qe shqiptaret kane pasur
mbi popullaten Vllehe, vetem se ky informacion pergjithesisht
nuk eshte i botuar, por propaganduar ne inernet, ku jo rralle
here eshte i pasuruar me elemente te propagandes komuniste.
Permend me radhe:
1 – Naum Prifti, Mbi popullaten Vllehe
2 – Alfred Cako, Vllehët e Ballkanit dhe të Shqipërisë
3 – Andrea Llukani, Origjina e Vlleheve
4 – Kiço Kutali, Mbi popullaten Vllehe
5 – Dr. Thanas L. Gjika, Aromunet/Vllehet e Shqiperise jane

pakice etno-kulturore apo pakice kombetare?
6 – Teodor Laco, Mbi problemin Vlleh
7 – Stilian Adhami, Veshtrim mbi kulturen popullore te treves se

Permetit, Tirane 2001, kapitulli II, nenkapitulli 3: Mbi prejardhjen
dhe perhapjen e vlleheve,
78 sur 229 09/11/2022, 11:01

8 – Jovan Bizhyti, Vllehët e Shqipërisë, origjina dhe kontributi i

tyre; Voskopoja ishte nga kryeqendrat e qytetërimit vllah nga
fundi i shek. të XVIII-të
9 – Unioni Vllehët e Shqipërisë, Vllehet
10 – Thede Kahl, Rumunët dhe arumunët

dallojnë nga njëri tjetri
Por popullata Vllehe ne Shqiperi fsheh nje sekret qe nuk e ka
shpalosur kurre sakte dhe hapur qe mund te zbulohet vetem
nga konflikti Vlleh-Bektashi i shekullit te XVII-XVIII kur u
shkaterrua Voskopoja, konflikt i cili na meson ne ate kohe u
perplasen dy subjekte me zanafille te njejte sociale. Me pas
ishin keta Bektashinj qe krijuan marredhenie bashkepunimi me
Ortodokset per interesat e tyre te dyanshme (Fulvio
Kordinjano, Shqiperia, vell. 2, Tirane 2008, f.16). Nuk eshte
qartesuar kurre se nga e kane prejardhjen fetare muslimanet e
Jugut te Shqiperise duke fshehur, ne kete menyre, raportet
konkrete te popullateve qe bashkejetojne ne shtetin shqiptar
nga pikepamja sasiore. Ne qofte se do duam te percaktojme
numrin e popullates Vllehe ne territorin e shtetit shqiptar do te
hasim ne nje ҪUDI fenomenale: nuk ka asnje te dhene; bile
sensusi i vitit 2011 e nxorri numrin e Vlleheve ne vetem 872
individe. Tani na lind pyetja: cfare fshihet ketu dhe perse numri i
popullates Vllehe Ortodokse publikohet sa nje e dyqinta pjese
e tyre dhe as qe behet fjale per Vllehet e konvertuar ne
muslimane? Jo vetem kaq, por subjekti Vlleh kreu nje akt, per te
cilin une pretendoj se eshte i ndergjegjshem dhe e ka burimin
ne SHBA-Mbreteri e Bashkuar ne fillim te shek. te XX-te, beri nje
sakrifice historike, qe nuk e kam hasur ne asnje vend te Botes
ne keto 3000 vjet, sakrifikoi produktin e vet intelektual dhe
shoqeror te 10 shekujve (Shek. XI – Shek. XX) dhe ja adresoi
79 sur 229 09/11/2022, 11:01

ate shqiptareve, si krijmtari te ketyre te fundit. Me ane te kesaj

taktike ata u grabiten shqiptareve identitetin e tyre kombetar
dhe perfaqesojne kete identitet me kulturen Vllehe. Kjo eshte
aresyja qe Bota Vllehe rilindi ne shekullin e XIX-XX me pamje
shqiptare. Kjo eshte aresyeja perse shkolla e te Marreve te
Madheshtise Shqiptare pretendojne qe Gjuha Shqipe rrjedh
nga pellazgjishtja, sepse realisht vllahishtja rrjedh ne menyre te
drejteperdrejte nga pellazgjishtja dhe ne kete menyre sot
kerkohet t’u grabitet shqiptareve edhe autoresia e Gjuhes
Shqipe e krijuar nga Kleriket Katolike. Kjo eshte aresyeja perse
Kisha Katolike Shqiptare u sulmua ne menyre te
perbindeshme pas 1945 dhe u shkaterrua, pikerisht per te
grabitur gjuhen e shqiptareve dhe kjo eshte veper e subjektit
Vlleh qe duket me vendosjen e standartit me 1972 (miku im
Pader Anton Kodrari me ka shpjeguar se termi Kishe Katolike
Shqiptare nuk ekziston pasi Kisha Katolike eshte
nderkombetare dhe nuk ka atdhe, gje qe e gjej te shpjeguar ne
kete menyre edhe nga Avokat Dr. Vasil K. Dilo tek Protokolli i
Korfuzit).
Kam pasur fatin te shetis dhe te punoj ne te gjitha fshatrat me

banore Vlleh ne te gjithe territorin e Republikes se Shqiperise
dhe kam te fotografuara te gjitha Kishat e tyre te shkaterruara
apo ne kembe, te transformuara ne Xhami apo te rindertuara
me nje emertim tjeter. Te pakten jane keto Kisha qe kane
aftesine te na vertetojne se deri ku shtrihen kufijte e
shtritshmerise te popullates Vllehe dhe si ka evoluar ajo duke e
“humbur” identitetin e saj zanafillor, por dhe si e ka fituar
identitetin e ri te te qenurit shqiptar, te cilen historiografia e
epokes komuniste e ka konsideruar asimilim. Pikerisht ne kete
pike qendron sekreti, çudia dhe e fshehta e kesaj popullate
sasia e se ciles eshte shume me e madhja se cdo subjekt tjeter
ketu ne Shqiperi ne raport edhe me vete shqiptaret (popullata
Vllehe ne te gjithe territorin e shtetit shqiptar ne te kater format
80 sur 229 09/11/2022, 11:01

fetare te ekzistences se saj eshte rreth 2 – 2,5 milion banore dhe

saktesimi i kesaj shifre perben termetin me te madh ne
Historine e shqiptareve te tjetersuar).
Por disa autore te tjere e pranojne fare hapur lidhjen e te ikurve

nga Konstandinopoja me 1453 me qytetin e Voskopojes, si rasti i
Edwin E. Jacques, Shqiptaret, vell. 1, Tirane 1995, sipas te cilit kur
ra Konstandinopoja ne duart e turqve me 1453, shume nga
njerezit e ditur u larguan ne perendim pa e thene qe ajo
popullate e shumte ishte popullate Vllehe. Nje numer i madh i
tyre u vendosen ne Moskopoje, me vone Voskopoje, rreth 13 km
ne perendim te Korces. Per 350 vjet qyteti u be i famshem per
shtypshkronjen, te themeluar me 1720, e para ne Ballkan pas
asaj te Konstandinopojes. Voskopoja u be qendra e arsimit dhe
e kultures per shkak te “Akademise se Re” te shquar, qe u
themelua ne vitin 1744. Ajo e vinte theksin te filozofia, logjika,
matematika, fizika, pergatitja e ekonomisteve dhe e
llogaritareve (f. 410).
Apo Hysni Myzyrit, Shkollat e para kombetare shqipe (1887 –

korrik 1908) – Tirane, bot. i dyte 1978, f. 98, shkruan:
“Voskopoja (greqisht Moschopolis) ishte në atë kohë (1744, GH)

qëndra e kulturës të Shqipërisë ortodokse; qyteti duhet të ketë
pasur 40.000 banorë, më të shumtët arumunë, dhe 26 kisha, një
shtyshkronjë greke dhe të ashtëquajturën akademi, ku mësohej
jo vetëm teologji, por edhe filozofi, greqishte e vjetër,
matematikë dhe fizikë….Përkthime të tjera në shqip nga
greqishtja, në një abece në pjesën më të madhe të marrë nga
greqishtja, gjënden edhe në të ashtëquajturin Kodeks të Beratit
(aty nga 1798)”.
Çudia qendron tek mikja historike e shqiptareve Miss Edith

Durham, qe e pranon fare hapur Voskopojen (Moskopol) nje
81 sur 229 09/11/2022, 11:01

qytet te vogel Vllah (Edith Durham, Lufta per Shkodren, Shkoder

2005, f. 239), popr qe nuk eshte marre parasysh ne asnje rast
nga studiuesit manipulatore.
Por cudia qendron tek studiuesit shqiptare te Kosoves qe i kane

marre materialet informative nga Shqiperia pa i verifikuar
absolutisht, por kane meriten t’i kene cituar burimet e tyre.
Keshtu studiuesi shqiptar i Kosoves, Dr. Nuridin Ahmeti ne
punimin e tij “Kreret Fetare ne Levizjen Kombetare Shqiptare”,
Prishtine 2017, flet per Voskopojen (f. 168) duke i dhene nje
supremaci civilizimi ne Jugun e Shqiperise pa e thene ne asnje
rresht qe banoret e saj nuk ishin ne origjine shqiptare, por Vlleh,
dhe bashkejetonin me shqiptaret prej shekujsh, duke mos e
penguar te deklaroje, ne menyre jashtezakonisht abuzive, se
Voskopoja ka qene nje nxitje jo e vogel ne zhvillimin e
ndergjegjes kombetare shqiptare. Nga ky autor arrij te
nenkuptoj se historiografia e epokes komuniste, por edhe e
sotmja me shume se paraardhesja e saj, jane gati ta
permbysin te gjithe Historine e Kombit Shqiptar, ta lidhin me
sllavizmin vetem e vetem per ta larguar nga influenca
europiane duke e paraqitur nje popullate lindore.
Duke pare qe studiuesit shqiptare te te gjithe koherave kishin

tentuar ta fshihnin zanafillen historike te Vlleheve (te pakten ne
tre punime te historianit Pellumb Xhufi: Ikje nga Bizanti
Histori/Publicistike, Tirane 2009; Shekulli i Voskopojes
(1669-1769), Tirane 2010 dhe Arberit e Jonit–Vlora, Delvina e
Janina ne shek. XV-XVII, Tirane 2016; kjo fshehje bie ne sy
bindshem edhe pse e ka ditur qe studiuesi Stilian Adhami e
kishte shprehur hapur ekzistencen e Vlleheve ne te gjithe zonat
qe kishte marre ne konsiderate ne punimet e tij Xhufi, te
shprehura te pakten ne dy punime: Voskopoja, Tirane 1989 dhe
Permeti dhe permetaret ne faqet e historise, Tirane 2001) u
detyrova qe vazhdimin e studimit ta beje mbi nje literature
82 sur 229 09/11/2022, 11:01

romune te marre ne fshatin Grabove te Gramshit, banoret e se

ciles edhe pse jane Vllehet me tipike te Shqiperise e
konsiderojne veten ne menyre abuzive epirote te shqiptarizuar:
Josif Konstandin Dragan, Historia e Romuneve, Tirane 1995.
Iulia Wisoşenschi, Emil Ṭȋrcomnicu, Cătălin Alexa,“Lecturi

– Memoria, tradiţie, patrimoniu, Bucureşti 2015 dhe literatura e
permendur me lart.
A mund te jete spekulative per interesat politike te Rumanise kjo

literature nuk di te them, por Kishat Vllehe qofshin te vjetra e
qofshin te reja (foto 48, 49, 50,51,52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59,
60, 60/1, 60/2, 61) ne territorin shteteror shqiptar dallohen
cilesisht nga Kishat Bizantino- Greke (foto 62, 63, 64, 65, 66, 67,
68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80) apo shqiptare, te
ndertuara pas 1991-shit (foto 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 90)
qofte dhe vetem ne stilin e ndertimit pamvaresisht se kush i ka
ndertuar dhe kur. E gjithe arkitektura ndertimore e Kishave
Orthodokse Vllehe kane oborre te brendeshem me harqe dhe
shtylla. Fakti qe sot jane ndertuar Kisha Orthodokse dhe
emertohen tipikisht si Kisha Vllehe (foto 91, 93, 94) te ndryshme
ne arkitekture nga Kishat Klasike Vllehe e ka nje qellim te
fshehte qe kerkon te diferencoje ne planin aplikativ fetar Vllehet
historike nga Vllehet e “asimiluar” ne shqiptare ne kohen e
sotme. Pikerisht ky veprim “dinak” eshte i mjaftueshem per te
arrire ne perfundimin qe Vllehet e asimiluar u kane grabitur
indentitetin shqiptareve dhe paraqiten te tille duke e pasur
gjenezen historike nga subjekti Vlleh.
83 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 48 Kisha Orthodokse e Shen Ilias – Buqeze-Pogradec.
foto 49 Kisha Orthodokse e Shen Nikolles ne Bodar – Permet
84 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 50 Kisha Orthodokse Shen Mehilli ne Vithkuq – Korce
foto 51 Kisha Orthodokse e Shen Kollit–Voskopoje–Korce
85 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 52 Kisha Orthodokse e Apostujve–Zagori–Gjirokaster (foto

e marre nga interneti)
foto 53 Kisha Orthodokse e Shen Nikolles ne Grabove te Siperme
foto 54 Kisha Orthodokse e Fikasit (Qafe Krrabe – krahu

Elbasanit).
86 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 55 Kisha Ortodokse e Shen Merise-Lubonje-Korce
foto 56 Kisha Ortodokse e Shen Nikolles–Leskovik-Kolonje
87 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 57 Kisha “Fjetja e Shen Merise” mbetje te kishes

paraardhese vllehe–Boboshtice–Korce
88 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 58 Manastiri Orthodoks i Zvernecit-Vlore
foto 59 Kisha orthodokse e Shen Merise e pretenduar si

autoqefale dhe si kombetare–Kala–Elbasan, kur ne fakt stilizimi
89 sur 229 09/11/2022, 11:01

i ndertimit te saj eshte konform stilizimit vlleh.
foto 60 Kisha orthodokse e Shen Merise e pretenduar si

autoqefale dhe si kombetare–Kala–Elbasan, kur ne fakt stilizimi
i ndertimit te saj eshte konform stilizimit vlleh.
Ekzistenca e kesaj Kishe ne kete vend dhe me kete forme

arkitekturore na con ne perfundimin qe subjekti Vlleh eshte
fshehur pas Kishes Orthdokse Autoqefale Shqiptare duke
spekulluar me vitin 1921 (nderruar me vitin 1922) dhe eshte ky
subjekt qe ka shpikur ngjarje te pafundme kontradiktore midis
Patriarkanes Ekumenike te Konstandinopolit dhe Popullit
Shqiptar. Kontradikta qe ky subjekt ka pasur me Kishen
Orthodokse, me qender ne Konstandinopoje, eshte interpoluar
ne menyre antihistorike ne brendesi te popullates shqiptare
90 sur 229 09/11/2022, 11:01

dhe sot flitet per armiqesi midis Kishes Orthodokse Autoqefale

Shqiptare dhe Kishes Greke. Eshte krejtesisht e natyrshme qe
subjekti Vlleh e ka futur ne nje konflikt politik shtetin shqiptar me
shtetin grek per hesape te veta. Ketu e ka burimin i gjithe
informacioni antihistorik mbi karakterin antishqiptar te shtetit
Grek dhe Kishes Orthodokse Autoqefale Greke.
Subjekti qe punon dhe jeton sot ne kete Kishe e konsideron

veten Kishe Orthodokse Autoqefale Kombetare Shqiptar (foto
60/1, 60/2) dhe nuk pajtohet me ekzistencen e Hiresise se
Tij † Anastasi, si Kryepiskop i Tiranes, Durresit dhe i
gjithe Shqiperise, ne kuadrin e Kishes Orhodokse Autoqefale
Shqiptare. Ne fakt ky konflikt eshte 100 vjecar qe na tregon
menyrat e fshehta qe jane perdorur per t’u grabitur shqiptareve
identitetin e tyre kombetar. Eshte plotesisht e kuptueshme qe ky
proces e ka zanafillen ne SHBA me Fan S. Nolin qe me 1908 me
Kishes e Shen Gjergjit ne Boston. Ja perse historia e Kishes
Orthodokse Autoqefale Shqiptare eshte thembra e Akilit e te
gjithe historise se Popullit Shqiptar pergjate shek. te XX-te dhe
ne kete pike fillon dhe mbaron ndryshimi i boshtit Biologjik,
Social dhe Fetar i shqiptareve.
91 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 60/1
foto 60/2
92 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 61 Kisha Orthodokse e fshatit Suho – Gjirokaster
foto 62 Manastiri Orthodoks i fshatit Mesepotam
93 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 63 Kisha Orthodokse e Shen Merise,shek. XII-XIII ne fshatin

Sinje – Berat
foto 64 Kisha Ortodokse e Ungjellizimit-Leskovik-Kolonje
94 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 65 Kisha orthodokse e Shen Gjergjit– Dardhe–Korce
foto 66 Kisha orthodokse ne Labove te Zhabes–Tepelene
95 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 66 Kisha Orthodokse e Shen Premtes ne Lupsk–Permet
foto 67 Kisha Orthodokse e Shen Gjergjit ne Lupsk – Permet
96 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 68 Kisha Orthodokse e Shen Sergjit dhe e Bakut–Himare-

Vlore
foto 69 Kisha Orthodokse e Profetit Ilia (Shëndëllia) ne Malin

Moravë – Korcë
97 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 70 Kisha Orthodokse e Profetit Ilia (Shëndëllia)–qyteti Korcë
98 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 71 Manastiri Orthodoks i Shen Pjetrit–Vithkuq–Korce
foto 72 Mbeturina te Kishes Orthodokse ne fshatin Punemire–

Opar–Korce (foto e Ergi Kames-shtator 2020)
99 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 73 Kisha e Shen Kollit te Manastirit ne Mesepotam
foto 74 Kisha e Krishtere e Kazinjve–Kazije–Peqin
100 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 75 – 76 Kisha Ortodokse e Shen Merise ne Benje te Permetit

me gjithe shenimin e dites se inagurimit
foto 76
foto 77 Kisha Orthodoksee

Kryeëngjëjve në Goranxi–
Dropull (foto nga interneti)
101 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 78 Kisha Orthodokse e Shen Merise–Kosine-Permet
102 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 79 Kisha Orthodokse e Profetit Ilia (Shëndëllia)–qyteti Korcë

pamje e vitit 1908
foto 80 Kisha Orthodokse e Shen Premtes ne Lupsk–Permet
103 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 81 Kisha Orthodokse e Shen Nikolles – Elbasan
foto 82 Kisha Orthodokse Ngjallja – Pogradec
104 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 83 Kisha Orthodokse e Shen Varvares ne fshatin Lin –

Pogradec
105 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 84 Manastiri i Shen Merise – Korce
foto 85 Kisha “Fjetja e Shen Merise”-Boboshtice–Korce
106 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 86 Kisha Ortodokse e Boroves – Kolonje
foto 87 Manastiri Ortodoks i Shen Nikolles-Kelcyre-Permet
107 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 88 Kisha Orthodokse e “Apostull Pavli dhe Shën Asti”-Durres
foto 89 Kisha Ortodokse – Tepelene
108 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 90 Kisha Orthodokse “Ngjallja e Krishtit” Gjirokaster
Por ky material fiton vlera edhe me bindese kur krahasohen

ndertimet e Kultit pas 1945 me emrin Kisha Vllehe, qofte ne
Korce e qofte ne Tirane te cilat jane emertuar realisht Vllehe
(foto 91, 92, 93, 94), me ato te para 1945-ses (foto 48, 49, 50, 51,
52, 53, 55, 56, 57, 58, 59, 60), por qe ndryshojne ne arkitekture si
nata me diten. Dmth keto dy Kisha te cilesuar si Vllehe kane
kete arkitekture per te mos vene barazine me Kishat Vllehe
historike qe ndodhen ne te gjithe territorin e Jugut te Shqiperise
se sotme shteterore.
foto 91
109 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 92
foto 93
110 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 94
foto 95
Bile Kisha Orthodokse e Shen Prokopit bashkeshoqerohet edhe

me arsimimin fillor amerikan, pamvaresisht ne e pranon shteti
amerikan kete kusht (foto 95).
Ky material fotografik eshte i afte te vertetoje qe popullata

Vllehe eshte shkrire me popullaten shqiptare dhe bashkejeton
me te pa qene te tille dhe pa e deklaruar asnjehere se kush
eshte vlleh. Interesant eshte fakti qe ne censusin e vitit 2011
popullata Vllehe ne shtetin shqiptar eshte me pak se 1000. Por
nga lloji i ketyre kishave dhe nga pozicioni fetar i banoreve te
fshatrave ku ndodhen ato mund te arrihet ne perfundimin qe
banoret ortodoks te tyre jane konvertuar ne muslimane sic jane
pergjithesisht fshatrat e Korces, Permetit, Tepelenes, Pogradecit,
Beratit, Gramshit, Skraparit, Tiranes, Kolonjes, Elbasanit,
Sarandes, etj, etj. Por pozicioni i tyre ortodoks nuk eshte ai i
111 sur 229 09/11/2022, 11:01

shqiptareve, por i popullates Vllehe dhe i gjithe ky proces nuk

ka ndodhur me heret se fundi i shek. te XVIII dhe fillimi i shek. te
XIX (vitet 1820-1840). Ne studimet e historiografise se epokes
komuniste kjo eshte mbajtur absolutisht e fshehte. Te pakten
literatura qe shoqeron studimin eshte e afte te na e
argumentoje kete mjaft qarte. Por kjo bie ne sy edhe ne forma
te tjera. Atje ku popullata vllehe eshte konvertuar ne bektashinj,
banoret kryejne rite fetare ne Kishat e vjetra ortodokse (foto 96,
97) edhe pse banoret e kane Teqen e tyre (foto 98).
foto 96 – Kisha Ortodokse e Shen Gjergjit, Lubonje Ҫuditerisht

perkujdeset dhe perdoret sot nga banoret e fshatit edhe pse
jane te besimit Bektashinj.
112 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 97 – Kisha Ortodokse e Shen Gjergjit, Lubonje Ҫuditerisht

perkujdeset dhe perdoret sot nga banoret e fshatit edhe pse
jane te besimit Bektashinj.
Por nga situacioni i sotem fetare dhe nga menyra se si jane

ndertuar objektet e Kultit Orthodoks ne Shqiperi pas 1945 nuk
eshte e veshtire te arrihet ne perfundimin qe permbysja fetare
ne Shqiperi me 1967 te jete veper e subjektit Vlleh per dy
qellime: te asgjesohej Kleri Katolik Shqiptar dhe te mbulohej
subkoshienca e konvertimit te vlleheve ne musliman. Sot
shume fshatra muslimane (bashkangjitur literatura ne fund) ne
Korce, Pogradec, Kolonje, Permet, Tepelene, Gjirokaster,
Sarande, Gramsh, Berat, Lushnje, Fier nuk e pranojne
konvertimin e tyre ne musliman nga pozicioni i Ortodoksise
Vllehe, por e kufizojne vetem ne nje paraardhje Ortodokse pa u
thelluar ne ceshtjen kombetare. E njejta gje ndodh edhe me
fshatrat Ortodokse ku banoret njihen prej shekujsh si fshatra
Vlleh, nuk e pranojne prejardhjen e tyre nga subjekti Vlleh, por
pretendojne se jane epirote te shqiptarizuar (Boboshtice,
Mborje, Drenove, Floq, Vithkuq, Grabove, fshatrat e Belshit).
113 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 98: Teqeja e Baba Reshatit, Lubonje-Korce

(deri ketu i gjithe materiali fotografik mbi Kishat Orthodokse
Shqiptare eshte marre nga studimi: “Historia ndryshe e Kishes
Ortodokse Autoqefale te Shqiperise dhe figures e vepres te Fan
Stilian Nolit e Visarion Xhuvanit”, Vell. 12 i Tjetersimi i Historise….).
Fshehja e gjurmeve te ekzistencens se popullates Vllehe ne

territorin shteteror shqiptar jane te hershme qe nga shek. XIX-
te, por ne shek. e XX ne i i gjejme tipikisht tek Fan S. Noli
(autobiografia-Prishtine 1968) dhe nje autor francez, Robert
d’Angely, Enigma, Tirane 1998, i cili çuditerisht merret ne
konsiderate ne menyre shume kembengulese nga shkolla e te
Marreve te Madheshtise Shqiptare si nje veper dokumentare
edhe per faktin e perputhjes midis tyre. A nuk te detyron kjo gje
ne thellimin e kesaj dukurie jo vetem si analize teorike, por dhe
si fakt historik?
Ideja e prejardhjes se Vlleheve nga zona qe sot banohen nga

shqiptaret eshte nje ide e Fan S. Nolit e shprehur ne librin e tij
biografik: Autobiografia. Sipas Fan Nolit Ibrik-Tepe ishte nje
lokalitet shqiptar ne Thrrakine Lindore te Turqise Europiane, kur
popullsia e Thrrakise Lindore ne ate kohe ishte teresisht turke,
me disa grupe grekesh ne jug dhe ca grupe bullgaresh ne veri.
Sipas nje tradite, Ibrik-Tepe ishte nje koloni ushtarake e
themeluiar nga Perandoret Bizantine, te cilet nuk kishin leverdi
t’i dergonin ushtaret ne vendlindjet e tyre te largeta dhe per
kete aresye u falen atyre tokat me te mira afer
Konstandinopojes ne menyre qe t’i kishin te gatshem per t’i
therritur sa me shpejt. Ne Thrraki gjendeshin dhe gjashte
114 sur 229 09/11/2022, 11:01

lokalitete te ngjashme, seicili ne gjendje te mire dhe te pasur.

Kur Turqit pushtuan Konstandinopojen me 1453 i trasheguan
edhe keto koloni (f. 7-8). Ne te gjithe kete informacion nuk ka
asnje rresht qe na argumenton qe banoret e Ibrik-Tepe na ishin
shqiptare pervec pretendimit abuziv te Nolit. Edhe kur ben fjale
per veshjen e gjyshes Sumba e lidh kostumin e saj shqiptar me
Dardhen e Korces dhe Lunxherine e Gjinokastres (f. 26) pa na
argumentuar perse banoret e ketyre zonave ishin shqiptare
dhe jo vlleh. Cudia ishte qe Ibrik-Tepe u zhduk nga harta pas
luftes Ballkanike te viteve 1912-1913 dhe pikerisht me 1923, kur u
dha urdher nga qeveria turke per largimin e te gjithe te
krishtereve nga Turqia. Pra vendlindja e Fan Nolit eshte e lidhur
me nje fshat qe nuk ekziston më dhe cdo gje lidhet me kujtesen
e tij si i vetmi argument qe na verteton se Fan S. Noli në origjinë
na ishte shqiptar dhe jo vlleh.
Kaq eshte i gjithe informacioni mbi karakterin shqiptar te Fan S.

Nolit dhe mbetet per t’u habitur se ku eshte gjetur lidhja e tij me
Qytezen e Kolonjes dhe pse Ibrik-Tepe eshte quajtur ne menyre
abuzive Qyteze sipas Fjalorit Enciklopedik Shqiptar (1985, 2009),
me autore Stefanaq Pollo, Vehbi Bala dhe Jorgo Bulo.
I gjithe informacioni i dhene nga Fan S. Noli nuk ka absolutisht

nje indicje te lidhjes se tij me popullaten Vllehe qofte ne afersi
te Konstandinopojes, qofte ketu ne Shqiperi duke vene nje
pikepyetje te madhe mbi gjenezen biologjike te tij. Ne kete rast
pyetja me elementare eshte: Perse nuk thuhet hapur qe nje
pjese e madhe e popullsise shqiptare eshte Vllehe Orthodokse
(≈15%) dhe nje pjese shume me e madhe eshte Bektashi ose
Muslimane me prejardhje Vllehe (≈35%)? Pikerisht mbajtja e
fshehte e ketij fakti dhe e ketyre shifrave con ne dyshimin e
madh qe ketu fshihet nje manipulim i Historise ne dem te
shqiptareve autoktone. Dhe pyetja behet me provokuese po te
shtojme: Perse manipulatoret e Historise se Kombit Shqiptar
115 sur 229 09/11/2022, 11:01

jane me origjine te fshehte Vllehe? Perse anetaret e Hetusise se

Pergjithshme te kohes komuniste ishin vlleh te fshehur?
Por manipulimi i historise se shqiptareve, ne lidhje me kete

problem, do te vazhdoje me nje veper tjeter, Robert d’Angely,
Enigma, Tirane 1998, e cila qe ne hyrje krijon dyshime mbi
permbajtjen serioze te saj kur marrim vesh se ky liber i botua ne
Paris me MCMLXII, qe me numra arab do te thote 1962 me
titullin: Enigma…. e prejardhjes se races dhe te gjuhes se
Pellazgeve, Ariasve, Hititeve, Heleneve, Etruskeve, Grekeve
ose Shqiptareve etj…..eshte zgjidhur. Sipas permbledhesit dhe
perkthyesit Xhevat Lloshi-t dhe botuesit Fatmir Toçi-t,
meqenese eshte botuar nga TOENA 1998, ky liber eshte nje
permbledhje nga vepra ne pese vellime:
Robert d’Angely, L’ENIGME
Vell. I Les Pélasges, 1990, France
Vell. II Des Thraces et des Illyriens à Homère, 1990, France
Vell. III Des Etrusques à l’Empire Byzantin, 1991, France
Vell. IV De l’Empire ottoman – Les Albanais – De ‘Epire, 1991,

France
Vell. V Le Secret des Epiotaphes, 1991, France
Pyetja ne kete rast eshte: cfare lidhje kane keto pese vellime me
vitin 1957?
Meqenese nuk dua te ve dyshime te metejshme mbi punen e

permbledhesit dhe perkthyesit te kesaj vepre, Xhevat Lloshi-t,
po e publikoj te plote nenkapitullin mbi Vllehet (f. 255-256).
116 sur 229 09/11/2022, 11:01

“Vllehte
Etimologjia e kesaj fjale eshte ende e panjohur. Jane quajtur

vlleh, vallahë, volokë etj.,por te gjithaketo emertime jane vetem
emertime te peraferta e jo shpjegime etimologjike.
Meqe origjina e ketij populli nuk permban perzierje

mesopotamase, sepse eshte produkt i perzierjes se trakeve dhe
ilireve pellazge me daket po ashtu pellazge, bizantinet ose
shqiptaret kane njohur tek ata nje popull vella dhe u dhane
emrin V(Ë)LLA ose VLLAH=vella, ose Βλαχ-ος ose dhe: VALAK ose
Vȅllako, term miqesie e vellazerie. Keshtu, ne lidhje me kete
vellazeri per shkak te origjines se njejte vllahe dhe shqiptare,
gjithmone kane jetuar me mirekuptim e gjithnje kane ruajtur
gjuhet e tyre perkatese.
Me emrin VALAKË ose Βλαχοι kane shenuar gjithnje kete popull

cobanesh ose barinjsh, pothuaj gjysme endacak, qe kurdohere
ka folur nje gjuhe te ardhur nga latinishtja, me fe ortodokse
lindore, qe ka pasur doket e zakonet e veta dhe qe ka jetuar i
shperndare nga pak kudo ne Ballkan. Ne Greqi me kete emer
Βλαχοι helenet cilesojne sot njerezit e fshatit, katundaret,
barinjte nga profesioni dhe ne raport me vendasit, te huajt,
kryesisht ata qe vijne nga larg. E gjithe bota greke e dinte
thenien: “Eμιςοι Βλαχοι, οποςλαη”, domethene: Ne vllehte, ashtu sic
jemi (domethene pa kerkuar te behemi me te mire a me te
keqinj).
Ne kundershtim me keto, autoret thone se shtrohet pyetja, nese

vllehet e Rumanise, bujq te mirefillte dhe qe jetojne ne
vendbanime e perfundimisht ne vatra ose shtepi, ku gjithashtu
e kane kaluar gjithen jeten stergjysherit e tyre, a jane
etnologjikisht po ata me keta endacake e malesore, qe banojne
perjashtimisht vetem si barinj? Per ne as qe shtrohet kjo pyetje,
117 sur 229 09/11/2022, 11:01

sepse ne jemi gjithnje ne prani te po atij populli, qe peripecite e

luftave te ndryshme, te cilat e kane pergjakur gadishullin, i kane
detyruar te ndahen e te perbejne grupe te ngulura, duke u
vendosur nga pak kudo midis Karpateve dhe Peloponezit.
Sido qe te jete, ne shekullin XI dy autor, seicili nga ana e vet,

flasin ne te njejten kohe per nje popull, te qujtur nga te dy:
valakët ose Βλαχος, gje qe deshmon se ky emertim tashme
ishte ne perdorim dhe i njohur qe para shekullit IX e te pakten
para shekullit VIII; vendi i seicilit autor i pergjigjet afersisht
vendbanimit ose dy rajoneve: njeri Rumanise dhe tjeteri i Pindit,
e qe ketej del se popujt, te cilet banonin ne keto dy rajone te
ndryshme dhe megjitheate mbanin te njejtin emer, i perkisnin
gjithashtu se njejtes race pellazge: trako-ilire te perzier me
daket.”
T’i pranosh keto rreshta me sy mbyllur nuk na lejon analiza

biologjike e ngjyres se lekures te vlleheve dhe shqiptareve, pasi
te paret e kane kete ngjyre zeshkane, ndersa shqiptaret te
bardhe. Autori qe ne fillim ka bere trukimin e fakteve duke e
perjashtuar popullaten vllehe nga lidhja me Mesopotamine ne
menyre abuzive, pasi pranon lidhjen e tyre me daket dhe keta
te fundit i perjashton nga ardhja aziatiko-perendimore. Dmth
autori arbitrarisht nuk e pranon ardhjen e pellazgeve nga Azia
Perendimore, por nuk na thote ne jane autoktone apo jo. Ky
eshte nje problem krejt tjeter, por ne thelb te problemit vllehet
jane shume me te zhvilluar se shqiptaret ne planin social dhe
autori pikerisht kete nuk ka marre parasysh duke i vendosur
faktet sipas deshires. Eshte absolutisht e pamundur qe
popullata vllehe te barazohet me popullaten shqiptare ne
planin biologjik dhe mbi kete baze te realizosh barazine sociale
te tyre. Ne kete rast autori kerkon te fshehe vetem nje fakt: ketu
ne Shqiperi shqiptaret jane autoktone, ndersa vllehet te
ardhur. Kjo gje kerkon qe mbi vllehet te aplikohet nje politike qe
118 sur 229 09/11/2022, 11:01

ndryshon thellesisht nga polita qe duhet aplikuar mbi

shqiptaret, sepse vllehet jane shume-shume me te zhvilluar se
shqiptaret nga pikepamja sociale dhe cdo relacion midis tyre
eshte ne dem te vlleheve dhe ne favor te shqiptareve, dmth ne
dem te te ardhurve dhe ne favor te vendasve.
E njejta situate paraqitet ne brendesi te popullates greke, ku

relacionet arvanitas-greke kane te njetin raport, por me krah te
kundert, pasi keto relacione kane qene ne dem te grekeve dhe
ne favor te arvanitasve, dmth ne dem te vendasve dhe te favor
te te ardhurve. Ne te gjitha rastet e marredhenieve universale
perfitues jane vendasit autoktone dhe te humbur jane te
ardhurit dhe e gjithe kjo per nje aresye shume te thjeshte:
shqiptaret autoktone jane popullata me e pazhvilluar ne
kontinent dhe ne saje te relacioneve prej 3000 vjetesh kane
ardhur ketu ku jemi sot. Raporti i zhdrejte midis kohes se lindjes
dhe shpejtesise se zhvillimit social na con ne kete perfundim
permbyses per shkencat sociale (me hollesisht per kete shih:
Raporti kohor-hapsinor, ose teoria e absolutizmit analitik, ne
genckhoti.com).
Por ky liber ka nje problem nenkuptues shume te qarte: barazon

popullaten vllehe te ardhur me popullaten shqiptare vendase
nga pikepamja biologjike, gje absolutisht e pamundur. Autorit
te ketij libri nuk i ka vajtur ndermend ligjesia Natyrore e zhvillimit
te Shoqerise Njerezore, sipas te cilit: dy popuj me kohelindjes te
afert e kane shpejtesine e zhvillimit social te tille, dmth te
perafert, pamvaresisht se ne cfare pjese te Globit Tokesor
jetojne. Te pakten prej ketij ligji na rezulton qe popullata Vllehe
eshte shume me e re se popullata vendase, e per rrjedhoje
shkalla e zhvillimit social te tyre eshte shume me e larte se e
vendasve dhe per kete aresye relacioni midis tyre eshte me
pasoja shkaterruese per njeren pale.
119 sur 229 09/11/2022, 11:01

Kjo eshte aresyeja eksperimentale qe ndryshimi i boshtit

biologjik te shqiptareve ka afro dy shekuj qe eshte vene ne
efiçence dhe ky autor eshte njeri nder ta qe kerkon ta justifikoje
ne menyren e vet. Kjo gje ndodh edhe ne vepren e Sami
Frasherit: “Shqiperia ç’ka qene, ç’eshte e ç’do te behete?”,
kapitulli “Miqte e shqiptareve”.
Kjo eshte dhe aresyeja qe dy probleme madhore te Kombit

Shqiptar Historia dhe Gjuhesia jane keqperdorur nga
intelektualet e subjektit Vlleh duke krijuar per afro nje shekull
nje Histori te manipuluar dhe per afro gjysem shekulli nje
Gjuhesi te tille. Te pakten standarti i vendosur me 1972 e
justifikon kete te fundit. Qofte Akademine e Shkencave, qofte
Institutet e kesaj Akademije, i kane drejtuar intelektualet Vlleh
qe nga dita e themelimit te tyre. Permend me rradhe. Aleks
Buden, Androkli Kostallarin, Stefanaq Pollon, Kristo Frasherin,
Kole Popen, Dhimiter Shyteriqin, Nasho Jorgaqin, Xhevat
Lloshin, Josif Papagjonin, Kaliopi Nasken, Ndreçi Plasarin,
Stefan I. Priftin. Per te mbuluar manipulimet e Historise dhe
Gjuhes Shqipe qe keta individe kane realizuar pergjate gjithe
kohes se diktatures komuniste u shpik shkolla e te Marreve te
Madheshtise Shqiptar pas 1992-shit, ekzistenca e se ciles eshte
dokumenti me autentik i manipulimit te Historise dhe
Gjuhesise se Kombit Shqiptar. Nuk eshte e rastit qe teorizimet e
prejardhes pellazgjike te shqipes jane te levruara fillimisht, ne
Shqiperi, nga studiuesit me origjine Vllehe (Spiro Kondo,
Dhimiter Pilika, Petro Zheji) dhe per te mbuluar kete interes i
jane bashkangjitur studiues te besimit musliman, por qe nuk
jane te afte te mbulojne prejardhjen e tyre Vllehe dhe
konvertimin nga Ortodoks ne Musliman (Eva Brinja, Elena
Kocaqi, Agron Dalipaj).
Bashkesia e ketyre individeve ka kryer keto tre krime

intelektuale ne adrese te Kombit Shqiptar:
120 sur 229 09/11/2022, 11:01

-Kane ndryshuar Historine e Kombit Shqiptar qe nga koha e

ilireve-dardaneve-epiroteve deri me sot, gje qe bie ne sy me
shpikjen e individeve nen termin Rilindje. Keshtu pas 1945 emrat
e meposhtem, qe u takonte subjektit Vlleh, u konsideruan
rilindas: Naum Veqilharxhi, Kostandin Kristoforidhi, Jani
Vreto, Thimi Mitko, Pashko Vasa, Vasil Hido, Jovan Cico
Kosturi, Jorgji Karbunara, Pandeli Sotiri, Nikolla Naco, Thimi
Vasil Marko, Gjergj Qiriazi, Petro Nini Luarasi, Josif Bageri,
Mihal Grameno, Sotir Peci, Pandeli Cale, Kristo Luarasi, Gavril
Pepo duke na treguar se termi rilindas eshte term politik dhe
aspak historik. Le te na gjejne nje rast te vetem ne kete liste qe
idete e tyre kane lidhje me te sotmen Historike ne menyre qe te
quhen rilindas dhe me ke subjekt shqiptar kane qene te lidhur.
Le te na tregojne nje rast te vetem ne kete liste qe te kete
lindur-jetuar-punuar dhe vdekur ne brendesi te Kombit
Shqiptar.
Dhe krejt e kunderta ndodh me Rilindasit e vertete qe linden-

jetuan-punuan dhe vdiqen per Popullin Shqiptar pasi u
arsimuan ne Universitetet me me ze te Europes, por qe pas 1945
ose u pushkatuan, ose u burgosen, internuar dhe u mohuan
pikerisht pse ishin Rilindasit e vertete te Kombit Shqiptar: Ate
Gjergj Fishten O.F.M., Ate Bernardin Palaj O.F.M., Ate Marin
Sirdani O.F.M. , Ate Anton Harapi O.F.M. , At Ambroz Marlaskaj
O.F.M., Ate Martin Gjoka O.F.M., At Donat Kurti O.F.M, Ate
Pjeter Meshkalla, Dom Shtjefen Kurti, Dom Ndoc Nikaj, Dom
Nikolle Mazreku, Dom Nikolle Gazulli, Ate Gjon Shllaku O.F.M.,
Dom Lazer Shantoja, Imzot Vincenc Prenushi O.F.M., Dom Ndre
Zadeja, Ate Justin Rrota O.F.M., Ate Benedikt Dema O.F.M., Ate
Viktor Volaj O.F.M., Ate Mati Prenushi O.F.M., Imzot Luigj
Bumçi, Imzot Ernest Ҫoben, Pjeter Mazreku, Gjon Nikolle
Kazazi, Leke Matranga, Mehill Suma, Pal Dodemasei, Gasper
Krasniqi, Mikel Tarabulluzi, Luigj Paliqi, Gjon Bisaku, Luigj
Gashi, etj, etj, etj, nje liste e pafundme individesh, librat te
121 sur 229 09/11/2022, 11:01

cileve dilnin nga pena e tyre dhe pergjithesisht botoheshin me

ndihma te Kongregates ose personaliteteve kishtare. Bijte e
Kishes Katolike ishin edhe themeluesit e mbajtesit e shkollave
ne gjuhen amtare, atehere kur ishte rreptesisht e ndaluar te
mbaheshin shkolla te tilla. Une ketu po citoj ato qe ende s’jane
te nxjerra ne drite, shkollat shqipe gjate shek. XIX, per cka flasin
dokumentat e shumta qe ruhen ne arkivin e Dubrovnikut,
Vjenes dhe te kongregates De Propaganda Fide (Gjergj Gashi,
Martiret shqiptare gjate viteve 1846-1848, Tirane 1994, f.45).
Te pakten fotoja poshte (foto 99, marre nga Pjeter Logoreci)

eshte e afte te na tregoje lidhjen e Zanafilles me Rilindjen e
vertete shqiptare dhe te sotmen qe po jetojme:
foto 99
Pasi vrane dhe masakruan zanafillen europiane te popullit dhe

shtetit te shqiptareve, regjimi komunist perforcoi termin rilindje
shqiptare duke e ngritur ate nga pozicioni propogandistik, i
shpikur per te ngritur lart ndergjegjen kombetare te
shqiptareve, ne krijues te kultures dhe shtetit te shqiptareve
duke e lidhur me te sotmen nga ku rezulton qe krijesat
122 sur 229 09/11/2022, 11:01

biologjike te krimit komunist kerkojne te drejtojne shoqerine

shqiptare ne vazhdim.
-Kane ndryshuar Gjuhen Shqipe duke perbashkuar nje pjese te

dialektit toske me shqipen vllehe duke prodhuar standartin e
famshem antishqiptar (1972). Ne kete rast autoret dhe
prodhuesit e Gjuhes Shqipe, qe pranohen nga te gjithe, Gjon
Buzuku, Frang Bardhi, Pjeter Budi, Pjeter Bogdani, Marin
Barleti, anonimi Tivarasi per te cilin manipulatori Kristo
Frasheri pretendon se eshte krijuar per te zbehur figuren e
Skenderbeut sipas Marin Barletit, u shkeputen prej vazhduesve
e te pasuruesve te Gjuhes Shqipe si: Ate Francesk Maria de
Lecce O.F.M., Dom Gjon Kazazi, Ate Leonardo de Martino
O.F.M., Zef Jubani (i Ndokillis), Dom Engjell Radoja, Ate Pjeter
Zarishti, Ate Francesk Rossi da Montalto O.F.M., Ate Jak Jungg
S. J., Dom Ndue Bytyci, Ate Tome Marcozzi O.F.M., Dom Pashko
Junki, Dom Pashko Babi, Ate Gjergj Fishta O.F.M., Ate Anton M.
Xanoni S.J., Ate Pashk Bardhi, Gasper Merturi, Ate Anton
Busetti S.J., Kole Thaci, etj, etj u lane menjeane deri ne mohim,
duke i hapur rruge pajtimit te krijuesve te Gjuhes Shqipe me
pershtatesit e shqipes se vjeter me shqipen vllehe dhe e gjithe
kjo me vendosjen e standartit me 1972 qe eshte triumfi i
Vllahishtes Shqipe mbi Shqipen Historike te atyre qe e krijuan
dhe e zhvilluan.
-Kane ndryshuar Heronjte reale te Kombit Shqiptar duke vene

ne krye te lavdise historike kriminele dhe antishqiptare. Ne kete
rast emrat e kryetrimit Preng Calit, Esat Pashe Toptanit, Ahmet
Zogut Mbretit te Shqiptareve Zogu I-re, shumica absolute e
Firmetareve te Aktit te Pavaresise te Shtetit Shqiptar me 1912,
luftetareve reale me arme ne dore qe solli diten e Pavaresise,
emrat e Intelektualeve te epokes historiko-politike 1918-1944 u
shuan nga Historia shqiptare dhe ne rend te dites dualen emrat
e krimineleve te Luftes se Dyte Boterore si luftetare te ceshtjes
123 sur 229 09/11/2022, 11:01

kombetare shqiptare.
Ne realitet levizja komuniste shqiptare ka qene nje levizje

politike qe fshehu operacionet praktike te tjetersimit te boshtit
biologjik shqiptar dhe ndryshimit te Fese Historike te
Shqiptareve pas 1967 ne permasa te tilla sa shqiptaret nuk dine
asgje se kush pjese e tij eshte shqiptare dhe kush eshte
sakrifikuar per identitetin europian te tij. Pikerisht kjo e fundit nuk
merret parasysh ne asnje rast perkujtimor.
Pergjithesisht pas vend-ndodhjes zanafillore te popullates

Vllehe ne kohe, ne Jug te tyre eshte vendosur nje popullate
Greke, e shperndare ne dy rrethe, Sarande-Gjirokaster
Popullata me nenshtetesi shqiptare, por kombesi Greke, qe

quhen Dropullite, perbehet nga dy krahina, por duke fshehur
pranine e nje krahine tjeter me banore po me kombesi greke
(krahina e Pogonit) me qender Poliçanin (ne te cilen ndodhet
nje Kishe Orthodokse me arkitekture Vllehe-Kisha e
Udhetareve) dhe 8 fshatra te tjera: Suhe, Skora, Pogoni, Selcke,
Sopik, Çatistër, Mavrojer, Hllomo; bashkesia e te cilave sot
formon Bashkine e Dropullit. Ne kete krahine perpara 1991 ka
qene e ndaluar hyrja pa u kontrolluar nga policia vendore dhe
ajo kufitare, dhe depertimi ne te ishte i pamundur edhe per
faktin e varferise minerare qe kishte kjo zone, kryesisht me
veprimtari te nivelit blegtoral.
Per here te pare pata degjuar dhe depertuar ne kete krahine

vetem me 1998 dhe u habita me permasat gjeografike qe
kishte (me hamendje rreth 400-500 km2) dhe shume
llojshmerine e vendbanimeve (9 fshatra). Me ra ne sy nje ure
prej guri (foto 100, 101, 102) e shkaterruar (rruga drejt fshatit
Pogon), por ndertimi i saj ishte nje strukture me gur te latuar
dhe llac cimento, qe lidhte dy radhet e fshatrave midis tyre te
124 sur 229 09/11/2022, 11:01

ndare nga nje perrua. Nje teknollogji ndertimi kjo e hasur ne te

gjithe territorin e popullates shqipfolese nga veriu deri ne jug,
cka me coi ne perfundimin qe banoret e ketyre trevave duhet
te kene me pak se dy shekuj qe jane vendosur ne keto ane.
Dropulli i siperm perbehet nga 18 fshatra, ne vazhdim:

Bodrishtë, Bularat, Dritë, Jorgucat, Kërrë, Klishar, Kakavijë,
Koshovicë, Krioner, Likomil, Llongo, Llovinë, Pepel, Selo, Sotirë,
Vodhinë, Vrisera, Zervat.
Dropulli i poshtem perbehet nga 16 fshatra , ne vazhdim

Derviçan, Dhuvjan, Frashtan, Glinë, Goranxi, Goricë, Grapsh,
Haskovë, Lugar, Peshkëpi e Sipërme, Peshkëpi e Poshtme,
Radë, Sofratikë, Terihat, Vanistër, Vrahogoranxi.
foto 100
125 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 101
foto 102
Kjo popullate e ardhur, dikush pretendon ne kohen e Ali Pashes

se Janines, me besimin fetar ortodoks ka mbetur e tille dhe nuk
ka paraqitur ndonje reaksion kundrejt popullates shqiptare qe e
rrethonte, kur e kunderta ka qene e pranishme pergjate dy
shekujve te fundit me pjesmarrjen e personazhit tone kryesor te
ketij studimi.
126 sur 229 09/11/2022, 11:01

Popullata greke ne territorin shqiptar pergjithesisht pak ka qene

e perzier me ate shqiptare edhe pse midis tyre ka mbreteruar
pergjithesisht harmonia sociale. Kam pasur shume miq e shoke
dropullite qe sot jetojne me familjet e tyre ne Greqi, niveli
intelektual dhe edukativ i te cileve ishte per t’u admiruar. Dhe
kjo me conte ne analizen intelektuale te shume personazheve
shqiptare te arsimuar ne Athine qe dalloheshin cilesisht nga
ato te arsimuar ne Kostandinopojen e shek. te XVIII-XIX.
Interesant eshte fakti qe shume anetare te shkolles se te

Marreve te Madheshtise Shqiptare kane punuar dhe studiuar
ne Greqi dhe pasi kane ardhur prej andej jane frymezuar ne
drejtim te antishqiptarizmit dhe e kane pasuruar kete shkolle
me ide te “reja” duke u hequr si antigrek. Ne te vertete kjo
shkolle eshte kaq ireale dhe mashtruese ne aktivitetin e saj
teorik sa nuk eshte e afte te kundershtoje faktet e botuara ne
shtypin shqiptar, sipas te cilave Kisha Orthodokse Bizantine
dhe Shteti Grek e kane ndihmuar popullaten shqiptare ne
Jugun e Shqiperise se sotme me permasa te tilla sa kultura ne
Jugun e Shqiperise se sotme e ka zanafillen pikerisht nga Kishat
dhe Manastiret Bizantine. Keshtu pranohet qe ne Zagorie
funksiononin shkollat fillore te ngritura prane ketyre objekteve te
Kultit Fetar Orthodoks qe ne shek. e XIV dhe emertoheshin
“Shkolla Manastirike”. Me te perparuara konsideroheshin
shkollat Eposkopale, per te cilat thuhet se jane ngritur gjate
shek. XV-XVI ku mesimet zhvilloheshin ne gjuhen greke (duhet
thene ne gjuhen helene). Nje shkolle e tille funksiononte dhe ne
fshatin Polican te Pogonit e ngritur ne vitin 1672 ne Manastirin e
Shen Thanasit; dhe te gjitha keto per te kundershtuar perhapjen
e islamizmit (Evjen Peri Gure ne themelet e arsimit kombetar
(tradita arsimore ne Zagorie), Tirane 2008).
Ndersa, ne vazhdim, ne vitin 1926 ka pasur kete situacion politik

qe i korrespondonte nje situacion arsimor ne nivelin me te larte
127 sur 229 09/11/2022, 11:01

ne shtetin e shqiptareve, sipas Shqipria me 1927. Prefektura e

Gjirokastres (Gjirokastra, Permeti, Delvina, Libohova, Tepelena,
Kurveleshi, Ҫameria) me 1926 ka pasur 6 Nenprefektura, 4
krahina, 249 fshatra, 25564 shtepi, 127550 banore dhe nje
siperfaqe prej 4142,3 km2, ku arsimi ka pasur kete dinamike:
Pranohet se 77% e popullsise jane te mesuar dhe 23%

analfabete.
Kjo prefekture ka pasur 246 individe me universitet, 406 me

shkolle te mesme, 21278 me fillore dhe 236 nxenesa me studime
neper Europe.
Shkolle te mesme (Lice) 1 me 143 nxenesa.
Shkolla Plotore 6 me 685 nxenes.
Shkolla fillore 147 me 6732 nxenesa dhe 11069 nxenesa me arsim

te detyruar, si dhe 223 mesues ne te gjitha nivelet e arsimit.
Kjo gjendje pati ardhur si rezultat i nje aktiviteti historik

parashteteror shqiptar ku pranohet:
“Perhapje te madhe mori vecanerisht shkolla greke. Ne qytetet

e Shqiperise se Jugut filloi te shtohej numuri i shkollave te
komuniteve ortodokse…… Sipas nje statistike te vitit 1878, vetem
ne krahinat e Gjirokastres, Vlores dhe Beratit, numuri i shkollave
greke arriti shifren 163”. (Hysni Myzyrit: Shkollat e para
kombetare shqipe (1887 – korrik 1908) – bot. i dyte 1978, f. 35,
36). Ndersa ne vazhdim studiuesi Mehmet Kaso, Arsimi në
Sarandë, Delvinë e Konispol 1920-1944, Tirane 2003, te
shkruante:
-Mësuesi z. Kosta Papavasili që mësonte vjet në këtë shkollë, i

goditur nga pleviti, nuk mund, pas raportit të mjekut, të
128 sur 229 09/11/2022, 11:01

vazhdojë më në mësuesi….Mësuesi i ri që shënohet këtu z. Mihal

Vasili, mbaroi vitin që shkoi shkollën qytetëse greke të
Dhrovjanit (f. 22).
-Jepet tabela statistikore e prefekturës Gjirokastër për gjëndjen

e arsimit në vitet 1912-1932, ku për vitin 1913 kemi 8 shkolla
djemsh dhe për vitin 1915 kemi 7 shkolla djemsh. Në vitin
1920-1921 në Gjirokastër kemi 7 shkolla greke djemsh dhe
Delvinë 11 të tilla (f. 24,25).
-Në vitin 1922, më 14 qershor, merret vendimi mbi mbylljen e

shkollave private në fshatrat minoritare greke, ndërsa me 4
korrik merret vendimi mbi bashkimin e shkollave minoritare me
ato muslimane në qytetin e Delvinës (f. 28).
-Më 20 korrik 1922, prefektura e Gjirokastrës, kërkonte sqarime

nëse duhen mbylluar të gjitha shkollat në fshatrat greke dhe
me 2 gusht të atij viti këshilli i ministrave vendosi përjashtimin
nga vendimi 795 datë 4.7.1922 të gjitha shkollat fillore private që
ndodhen të hapura e që i nënshtrohen kontrollit të shtetit e
veprojnë plotësisht me programet e pranuara prej Ministrisë së
Arsimit (f. 31).
Perfundimi i te gjithe ketyre materiale na nxjerrin ne drite faktin

qe Patriarkana Ekumenike e Konstandinopolit dhe shteti Grek
e kane ndihmuar popullaten e Prefektures se Gjirokastres per
t’u zhvilluar sipas parimeve te civilizimit Orthodoks dhe pikerisht
kjo eshte mbajtur e fshehte dhe deformuar. Shkolla e te
Marreve te Madheshtise Shqiptare ka ecur ne te njetin
segment manipulator dhe te genjeshtert kur flet kundra
politikes greke e amplifikuar edhe nga aktiviteti antigrek dhe
antishqiptar i Fan S. Nolit.
Nje nder problemet me te fshehta te Historiografise shqiptare te

epokes komuniste eshte fshehja e emigranteve otomane te
129 sur 229 09/11/2022, 11:01

instaluar ne brendesi te popullates shqipfolese, e cila ishte nje

barriere qe ndau popullaten katolike nga ajo ortodokse. Ky
numer emigrantesh nuk eshte treguar kurre edhe pse dikush
tha se rreth 700 000 te tille jane vendosur nga politika Otomane
prej Kosoves deri ne Ҫameri ne linjen Veri–Jug dhe Diber–
bregdeti i Adriatikut midis lumenjve Osum–Mat ne linjen Lindje–
Perendim ne intervalet kohore shek. XVI-XVII. Dmth ikja masive
e popullates shqipfolese nga territori i Shqiperise se Sotme
pergjate shek. XIV-XV u pasua nga ardhja e popullatave
autoktone te Veriut te Ballkanit drejt trojeve te sotme shqiptare
(Malci e Madhe, Mirdite, Tropoje, Puke), por dhe nga popullata
jo autoktone ne permasa jashtezakonisht te medha
(Vrakacoret, Goranet, Gollobordasit, Vllehet, Dropullitet,
Otomanet, ndersa Egjiptianet ndodheshin prej kohesh).
Ne fakt ardhja e popullates otomane ne brendesi te popullates

shqipfolse nuk eshte veshtire te zbulohet edhe sot pasi ngjyra e
lekures eshte treguesi kryesor, por dhe mbiemrat Hoxha, Shehu,
Spahiu, Hajdari, Hajdaraga, Çaushi, Dervishi, Mehmeti,
Muhameti, mbiemrat me germen Ll, jane te afte te na
argumentojne se ne brendesi te popullates shqiptare sot
bashkejetojne mbeturinat otomane te ardhura para 4-5
shekujsh, roli i te cileve nuk ka qene asnjehere i qarte. Por
konfliktet e hasura midis tyre dhe Ortodoksise ne zonat e
Voskopojes, Kolonjes, Gjinokstres duhet ta kete burimin tek
karakteri ekstremist qe keta Otomane kane pasur per besimin e
tyre Islamik.
Ekzistojne statistika te botuara per sasine numerike te

popullates osmane ne brendesi te popullates shqiptare edhe
pse per ate kohe kur bejne fjale nuk ka pasur shtet shqiptar dhe
fjala behet per shek. e XIX-XX. Ne librin e Kemal H. Karpat,
Popullsia Osmane 1830-1914, karakteristika demografike dhe
shoqerore, Tirane 2017, f. 80, 119, 126 dhe 127, ka keto te dhena
130 sur 229 09/11/2022, 11:01

mbi kete problem:
Ne tabelen mbi popullsine osmane ne qarqe te caktuara te

Ballkanit dhe Anadollit, 1831 jepet lista e qarqeve ku eshte bere
censusi, nga ku une mora vetem fshatrat qe ndodheshin ne
brendesi te popullates shqipfolese per vitin 1831 (edhe mund te
kem harruar ndonje fshat per efekt te mos dijes se emrave te
tyre ne territorin e Kosoves, Maqedonise apo Greqise se sotme,
pasi lista eshte prej 6 faqesh,119-124):
Muslimane Raja Cigane Hebrej Totali
Manastir (N) 497 4.747
5.244
Karadag 2.722 1.452 108

4.282
Radomir 789 7.211

8.000
Perlepe 3.683 14.489 450

18.622
Bilisht 3.202 2.176 89

5.467
Kostur 3.313 16.124 335

19.772
Manastir 6.723 24.550 705 1.163

33.141
Follorina 5.596 5.253 365

11.214
131 sur 229 09/11/2022, 11:01

Kumanove 2.276 10.819

13.095
Kavalla 1.514 102

1.616
Nish 1.862 18378 575 178

20.993
Prizren 9.488 2.867 366

12.721
Shkup 9.660 11.700 900

22.260
Kalkandelen/Tetove 11.766 8.043 472

20.281
Kerçove 2.286 5.154 88

7.528
Qe po t’i mbledhim del nje popullate prej 204.236 banore, qe

bashkejetonin ne brendesi te popullates shqipefolese ne vitin
1831.
Por ne tabelen e faqes 126 pranohet qe popullsia osmane ne

vitet 1844-1856, sipas rajonit Shqiperi, kishte 1,2 milion banore,
ndersa sipas origjines etnike ka pasur 1,5 milion shqiptare.
Ndersa ne tabelen e faqes 127, vetem per Rajonin e Shkodres,

kishte nje popullsi prej 228.000 banoresh, prej te cileve 100.000
myslimane dhe 128.000 jo-myslimane.
Ne tabelen e faqes 80, sipas Struktures racore-etnike te

popullsise osmane ne Europe 1820-1900, ku per shqiptaret jepet
132 sur 229 09/11/2022, 11:01

kjo tebele:
1820 1840 1870

1890
Shqiptare 815000(8%) 1,5 milion (9,9%) 1.218 milion

(12%) 1,248 milion (19,7%)
Duke treguar enigmen historike midis viteve 1820-1840 te

dyfishimit te numrit te shqiptareve nga 815.000 ne 1,5 milion, por
qe fshihet pas perqindjes qe nuk rritet ne te njejten permase kur
kalon nga 8% ne 9,9%. Mos valle ne kete kohe kemi konvertimin
e vlleheve Orthodokse ne vllehe te Islamizuar ku ne vitin 1820
nuk jane marre parasysh ndersa me 1840 po? Kjo hipoteze
perforcohet nga nje tabele (f. 25) ku jepen shifrat e popullsise
ne territorin osman ne Europe per vitet 1820-1840 ku pranohet
se sipas perberjes etniko-fetare Shqiptaret jane vetem 300.000,
ndersa Vllehet vetem 600.000.
Tendenca per te eleminuar vllehet, si nje subjekt pjesmarres ne

bashkesine shoqerore Ortodokse ne Shqiperi eshte diskretituar
nga studiuesi Prof. Dr. Arqile Bërxholi ne punimin: “Bashkesia
shoqerore ortodokse ne Shqiperi”, Tirane 2013, ku ne f. 48
pranohet qe Bashkesia Ortodokse Shqiptare permban ne
brendesi edhe Vllehet edhe Greket. Keshtu cdo tentative per t’i
perjashtuar Vllehet dhe Greket, si bashkeudhetare te popullates
shqiptare eshte fallsifikim universal me permasa
jashtezakonisht te medha, pasi ne thelb te problemit
eleminohet autoresia e civilizimit nder shqiptare, sidomis ne ate
te Jugut.
133 sur 229 09/11/2022, 11:01

Hollesisht per kete kategori “shqiptaresh” ka folur Sami Bej

Frasheri ne librin e tij “Shqiperia c’ka qene, c’eshte e c’do te
behete?”, per te cilin problem mora ne konsiderate kater
botime: bot. I-re Bukuresht 1899, bot. gjashte i Luarasi-t pa vit
botimi (para vitit 1945) dhe botimet e pas 1945-ses, Tirane 1962,
te cilin e citoj here pas here, dhe Tirane 1988 (kesaj vepre i kam
kushtuar nje studim te vecante: 91- Perse ju adresua
vepra:“Shqipëria c’ka qenë, c’është e c’do të bëhetë?” Sami
Frasherit dhe cfare perfaqeson ajo ne realitet? (ose TURPI
“shkencor” i Akademise se Shkencave te R.P.S. te Shqiperise
me 1988-89)). Rendesia e kesaj vepre eshte e jashtezakonshme
jo vetem per fshehjen e thelbit te situacionit biologjik te
shqiptareve te sotem, por dhe ne interpretimin manipulator
dhe ndryshimin e permbajtjes nga njeri botim ne tjetrin dhe
nga nje shtet shqiptar ne tjetrin (pasi eshte botuar si ne
Shqiperi ashtu dhe ne Kosove apo ne Republiken Jugosllave te
Maqedonise, sot Maqedonia e Veriut). Ky liber eshte
konsideruar si programatik lidhur me organizimin e shtetit
shqiptar per kushtet e atehershme pa e thene ne asnje pike se
kush ishin shqiptaret e fundit te shek. te XIX nga pikepamja
biologjike. Teorikisht kjo eshte vepra e pare qe e ka manipuluar
situacionin biologjik te shqiptareve duke fshehur dy subjekte
emigratore drejt shqiptareve: Vllehet dhe Otomanet. Ne qofte
se te paret u konsideruan ne kete veper miqte e vertete te
shqiptareve (kap. VIII ne Kreun e dyte, Miqte e shqipetareve, f.
51-53), te dytet Sami Frasheri i konsideroi vete shqiptaret e
Jugut edhe pse nje pjese e gjakut te tyre bashkejetonin me
greket ne brendesi te shtetit grek, te cilet autori i konsideron si
nje nga rreziqet e Shqiperise (kap. VII, kreu i dyte, f. 47-51). Ne
kete rast Sami Frasheri i ka dhene prioritet banoreve qe jetonin
ne territorin e sotem shqiptar (Vlleh + Otomane) duke
anashkaluar arvanitet qe jetonin ne brendesi te popullates
greke.
134 sur 229 09/11/2022, 11:01

Nje zberthim spekulativ Sami Frasheri u ka bere shqiptareve ne

kap. VI, te Kreut te pare, f. 25-28, ku flitet pikerisht per keta
Muslimane shqiptare, nen titullin: “Shqiperia nene Tyrqite”. Por
ky kapitull eshte me probleme te konsiderueshme analitike dhe
botuese, pasi qofte autori, dhe ne kete pike vihet dyshimi qe kjo
veper nuk eshte e Sami Frasherit, qofte botuesi e qofte
komentuesit e kane transformuar pikerisht per te fshehur
ndryshimin e situacionit biologjik te shqiptareve. Nga studimi
mbi kete veper kam marre analizen pikerisht te ketij kapitulli, ku
kam shkruar me disa ndryshime:
Eshte kapitulli mbi te cilin eshte tentuar te manipulohet vepra e

Sami Frasherit ne thelbin e vet kryesor: ne rolin qe Perandoria
Otomane ka luajtur mbi popullaten shqiptare, sidomos e lidhur
me ndryshimin e boshtit biologjik te shqiptareve nen shtetin e
sotem te tyre. Por ky kapitull na jep mundesine te arrijme ne
perfundimin se popullata shqiptare e Kosoves nuk e ka lexuar
kete veper te Sami Frasherit ne asnje rresht.
Shenimi 33, f. 32-33, pretendon se behet fjale “per kohen e

sundimit turk ne Shqiperi deri ne reformat e Tanzimatit rreth
mesit te shek. XIX. Sikurse do te vihet re me tutje, S.F. ben
dallimin midis sundimit turk para dhe pas Tanzimatit. Per kohen
para Tanzimatit S.F. ka pikepamje padyshim te gabuara. Ai ka
sigurisht te drejte kur e stigmatizon sundimin turk si shkaktarin e
prapambetjes se Shqiperise, por nuk ka te drejte kur thote se
shqiptaret gjeten te turqit nje zot qe u hapte perpara nje shesh
te gjere e te cpenguare per te bere gjithato q’u donte zemra,
ose pohime te tjera te ketij lloji. Gabimi kryesor i S.F. ketu eshte
se ai identifikon feudalen shqiptare (te cilet bashkepunuan me
shkelesin turk) me masen e popullit shqiptar ( i cili nuk e
nderpreu asnjehere luften kundra sunduesit te huaj). Ndoshta
S.F. i kursen kritikat per kete periudhe te perenduar per ta
sulmuar e denuar pa meshire regjimin turk pas reformavet te
135 sur 229 09/11/2022, 11:01

Tanzimatit, kunder te cilit, ne te vertete, nuk la gje pa thene”.
Vetem termi “feudale shqiptare” krijon mundesine e

perceptimit te nje zhvillimi social te shqiptareve sipas ligjesive
te parapara deri me sot, por qe realisht na fsheh pikerisht
imponimin biologjik ne brendesi te shoqerise shqiptare pas
1468 dhe krijimin e nje klase feudale me njerez te tjere, te
importuar nga Perandoria Otomane, qe vende-vende
konsiderohen vezire dhe pashallare me origjine shqiptare, gje
absolutisht e pamundur.
Ky shenim ekziston edhe ne botimin e vitit1962, por ne botimet e

mevonshme, pas 1978-tes, ky shenim nuk ekziston fare (2004),
por vetem botimi i vitit 1988, atje ku Sami Frasheri flet per te
mirat qe shqiptaret paten prej pushtetit turk, ka shenimin 46 (f.
30) qe thote se: “Samiu jep ketu nje pamje jo te sakte mbi
gjendjen e Shqiperise ne periudhen e pare te pushtimit osman
dhe mbi marredheniet e Shqiptareve me sunduesit osmane ne
kete kohe. Nuk i pergjigjet te vertetes historike as pohimi se
“shqiptaret gjeten te Turqit nje zot q’u hapte perpara nje shesh
te gjere e te cpenguare….”, as pohimi tjeter se “Shqiperia ne
kohe te Tyrqise u be m’e pasure e m’e begate se kurdo”. Kjo
ishte e vertete per ata feudale shqiptare qe bashkepunuan me
pushtuesit osmane, por aspak per popullin”.
Ne vazhdim Samiu flet per zhvillimin e Perandorise Otomane

nen drejtimin e Vezireve shqiptare, nga ku marrim vesh se te
tille kane qene afro 25 dhe me te miret e te gjithe Vezireve kane
qene ata shqiptare. Sipas Samiut ne Shqiperi nuk shkelte kurre
i huaji. Te gjithe ata qe qeverisnin Shqiperine, te vegjel e te
mbedhenj, ishin qe te gjithe shqiptare dhe udhehiqnin me
zakonet e shqiptareve. Shqiptaret gjenin tek Turqit ate qe donin:
pasuri, nder, arme, kuaj, rrembime sa te donin dhe liri sa u
duhesh; dhe Turqit gjenin tek shqiptaret ate qe donin: trimerite
136 sur 229 09/11/2022, 11:01

,bese dhe gjak te derdhur pa kursim. Te gjitha keto ishin keshtu

deri ne kohe te Tanzimatit, por qe u nderruan pas tij.
Por vetem botimi i vitit 1988 ka keto komente shtese (shenimi

47, 48 – f. 30):
“47) Me lartesimin qe u ben vezireve dhe pashallareve me

origjine shqiptare Samiu kerkon te ngrere lart vleren e kombit
shqiptar, por argumenti qe perdor nuk eshte bindes, sepse
kombi krenohet vetem me ata burra qe kane punuar dhe
luftuar per te mire te tij dhe aspak me ata qe kane qene ne
sherbim te pushtuesve. Edhe vete Samiu, disa faqe me poshte
e ndreq qendrimin e tij dhe vjen ne idene e drejte se mburja e
vertete per Shqiperine nuk jane ata qe kane punuar per boten,
por “vetem nje Skenderbe qe ka punuar…per Shqiperine”.
48) Samiu mbivlereson disa privilegje qe kishin mundur te

ruanin shqiptaret ne krahinat malore malore te Shqiperise, te
cilat ne asnje menyre nuk mund te identifikohen me lirine dhe
pavaresine e vertete dhe nuk japin asnje baze per te pohuar se
Shqiperia “s’ish pushtuar aspak nen tyrqet”.
Nuk eshte veshtire te kuptohet qe redaksia ka tentuar te

manipuloje te gjithe historine e Kombit Shqiptare pas vdekjes
se Heroit dhe per kete ka perdorur vepren ne fjale te Samiut.
Atje ku i intereson pranon se bota shqiptare ndodhej nen
organizimin feudal te prodhim-shkembimit pa treguar ne asnje
rast se kush i zhvilloi keto marredhenie, dhe atje ku nuk i
intereson mohon lirine e krahinave malore te realizuara nga
lufta clirimtare e tyre dhe nga marreveshjet e Perandorise
Austro-Hungareze me Perandorine Otomane.
Ajo qe nuk eshte zberthyer sakte asnjehere ne historine e

shqiptareve eshte periudha pas vdekjes se Heroit (1468) deri ne
shpalljen e Pavaresise (1912) duke mos u treguar shqiptareve
137 sur 229 09/11/2022, 11:01

aresyet perse sot ekziston besimi Katolik nder shqiptare, kur pas
1468 ne trojet ku banojne sot shqiptaret ky besim u zhduk.
Pyetja shtrohet: kush e risolli besimin Katolik nder shqiptare?
Nuk ka dhe fort rendesi pergjigja se sa argumentimi i saj.
Pikerisht kjo pergjigje dhe ky argumentim eshte molle e
ndalueme akoma ne arsimin e detyrueshem shqiptar, pasi
argumentimi kerkon ndryshimin e te gjithe historise se
shkollave shqipe, ku, sic do ta shohim, Sami Frasheri nuk e ka
thene te verteten ne asnje germe dhe redaksite botuese jane
pajtuar me te. Te pakten kjo duket fare hapur ne kapitullin VIII te
Kreut te pare, “Shqipetarete gjithenje per boten’ e kurre per
vetehe” kur shkruhet:
“Shqipetarete, duke u perzjere me Turqite, kane marre ane ne

gjithe lufterat, qe benine e qe fitonin keta kuntre gjithe botese;
edhe me te madhe ne trimeri e me te mirate punera i benine
Shqipetarete, po emenine e kishine Tyrqite, edhe gjithe bota i
dinte Tyrq e njeri s’i njihte si Shqipetare. Me te mbedhejt’ e me
te miret’ e Vezirevet te Tyrqise ishin Shqipetare, si Sinan-Pasha
qe ka marre Jemene e ka shpene fjamurin’ e Turqise gjer ne
detet t’Indise, si Qyprilinjte q’e kane shpetuare mbreterin’ e
Tyrqise nga nje rezik te math e e forcuane aqe kete mbreteri, sa
van’ e rrethuane Vjenene. Edhe shume te tjere njeres te
mbedhenj e burra trima kan’ ardhure prej te culeve Tyrqia ka
fituare shume, po Shqiperia aspake.
Ne koherat te pastajme Shqipetarete myslimane kane punuare

e jane vrare per Tyrqite e Shqipetarete e krishtere per Grekte,
per keta dy kombe, te cilete, as njeri as tjatri s’ua dine te mirene
e ja u c’perblejne me te keqe duke perpjekure per humbjen, e
kombit shqipetar.” (f. 33).
Ne kete rast nuk thuhet qe ato “shqiptare” qe i sherbyer

Perandorise Otomane, apo qe kane punuar e jane vrare per
138 sur 229 09/11/2022, 11:01

Greket, kane qene ne zanafille pikerisht ata njerez qe emigruan

ne mes te shqiptareve dhe duke pare nivelin e ulet te zhvillimit
social te tyre u larguan drejt vendeve te origjines se tyre
biologjike.
E gjithe analiza e boshtit biologjik te shqiptareve ne gjendjen qe

ata jane sot (2020) na tregon se ky bosht nuk eshte i njetje me
ate te kohes se Kastriotit dhe ky fakt eshte manipuluar duke u
fshehur pas zhvillimeve qe solli imponimi politik otoman ne
brendesi te popullates autoktone te gadishullit.
Ne teresine e tij, ndryshimi i boshtit Fetar dhe ndryshimi i boshtit

Biologjik te shqiptareve akoma edhe sot mbahen te fshehte pa
e kuptuar qe me kete veprim i behet dem progresit social te tij.
Me fjale te tjera shkenca e albanologjise nuk ka qene ne
gjendje te shpjegoje menyren e formimit te civilizimit nder
shqiptare, te pakten pas shekullit te XVI-te. Pikerisht kjo eshte
vepra pozitive e popullates Vllehe ne favor te shqiptareve dhe
ne dem te tyre. Mjafton te shihet historia e Voskopojes, per te
arrire ne perfundimin qe niveli civilizues i popullates
jugshqiptare eshte frut i relacioneve te tyre me popullaten
Vllehe. Niveli social i Voskopojes, perpara se te shkaterrohej nga
bektashit e Kolonjes dhe Skraparit, eshte niveli me i larte i
civilizimit qe nje pjese e Kombit Shqiptar ka arritur ne jeten e vet
per te gjithe koherat kudo ku shtrihej popullata shqipfolese.
Ne mbeshtetje te literatures se meposhtme ne e kemi mjaft te

lehte ta bejme konstatimin e mesiperme, por dhe te tregojme
se cfare kane fshehur historianet dhe studiuesit ne lidhje me
kete teme kur krahasohen midis tyre, e cila realisht ka si
pjesmarrje kryesore subjektet qe ndajne popullaten shqipfolese
ne pese shtete:
–Perparim Huta, Fshati ne sanxhakun e Shkodres, ne shekujt
139 sur 229 09/11/2022, 11:01

XV-XVI, Tirane 1990.
–Luan Maltezi, Qytetet e bregdetit shqiptar gjate sundimit

venedikas 1392-1478, Tirane 1988.
–Petrika Thengjilli, Renta feudale dhe eoluimi i saj ne vise

shqiptare (shek. XVII – mesi i shek. XVIII), Tirane 1990.
–Ligor K. Mile, Zejtaria fshatare shqiptare gjate Rilindjes

Kombetare, Tirane 2001.
–Zija Shkodra, Esnafet Shqiptare (shek. XV-XX), Tirane 1973.
–Zija Shkodra, Qyteti shqiptar gjate rilindjes kombetare, Tirane

1984.
–Zija Shkodra, Qytetet shqiptare te Rilindjes, Tirane 1990.
–Emin Riza, Qyteti dhe banesa qytetare shqiptare e shek. XV-

XIX, bot. i dyte, Tirane 2009.
Interesant eshte fakti qe autorja Nicola Guy, ne librin e saj:

“Lindja e Shqiperise, nacionalizmi Etnik, Fuqite e Medha te Luftes
se Pare Boterore dhe Lindja e Pavaresise Shqiptare”, Tirane 2012,
dhe pse mbrojtese e doktoratures ne fushen e Historise nuk e
ka trajtuar kete teme sipas kendveshtrimit historik, por e ka
kufizuar vetem ne aspektin politik duke mos e nxjerre ne pah
shkakun e zhvillimit diferencial te krahinave dhe qyteteve te
permbledhura brenda shtetit te sotem shqiptar.
Thjeshte fare fjala behet: si jane ndertuar qytetet shqiptare dhe

si kane evoluar ne shkakun e tyre social? Literatura e
mesiperme na e lehteson punen ne zbulimin e ketij procesi, por
me perpara duhet vene ne dukje fakti qe autoret e mesiperm
jane mbeshtetur ne urdherin politik te partise qe e pranonte ne
140 sur 229 09/11/2022, 11:01

menyre abuzive ekzistencen e shtetit nder shqiptare (per dijeni

ne kete liste ekziston dhe emri i njeriut qe nuk ju bind urdherit te
partise [ky urdher fshihej pas emrit te Stefanaq Pollos, ne
vepren e te cilit ky problem eshte i shpalosur hapur, shih
Stefanaq Pollo, Në gjurmë të historis shqiptare, vëll 2, Tirane
2004, f. ] dhe u transferua ne vitet 60 drejt vendit te lindjes,
Korce, prej nga u kthye pas afro 10 vjetesh. Behet fjale per Prof.
Dr. Ligor K. Milen (1921-1995), te cilin kam pasur fatin ta njoh
personalisht, kete personalitet te kultures historike shqiptare,
edhe pse nuk kam bere asnje bisede me te ne kete drejtim, pasi
ishte ne moshen e tim eti; keshtu qe analizat e bera prej tij ne
vitet 1967-1991 duhen pare pak me dyshin ne lidhje me
perfundimet konkrete), kur ne fillim te shekullit te XX-te ne te
gjithe territorin shqipfoles mbizoteronin keto elemente primitive
qe e perjashtojne ekzistencen e shtetit nder shqiptare:
-besimet fetare pagane, krahas monoteizmave perkatese.
-prona fisnore, krahas prones private te imponuar nga politika

e zbatuar mbi shqiptaret.
-familja patriarkale, krahas familjes monogame neper qytete.
-e drejta zakonore e pashkruar, krahas ligjeve neper qytete.
-shkembimin mall-mall pa e njohur ne asnje rast monedhen

autoktone, por e bashkeshoqeruar nga monedhat e
imponuesve politike.
-mungesen absolute te prodhimit vendas pa ndihmen e

relatoreve rastesore apo politike te mevonshem.
-jeta sociale primitive jashte vendbanimeve ku shtrihej

influenca e relatoreve politike dhe kjo e konstatuar deri ne vitin
1985, edhe pse prane ekzistonte nje jete sociale e zhvilluar ne
141 sur 229 09/11/2022, 11:01

menyre te imponuar.
Kjo gjendje con domosdoshmerisht nga pikepamja teorike ne

kerkesen per te zbuluar ekuacionet e zhvillimit te tyre dhe
raportin qe ato kane me shtetin. E po te behet kjo (12 vellimet e
Tjetersimi i Historise ose “ndergjegja” e ngjarjes….) arrihet me
lehtesi ne perfundimin qe shteti nder shqiptare eshte nje
imponim politik i aplikuar per mbi 2000 vjet pa i barazuar
banoret autoktone me imponuesit politike. Distanca kohore
midis parashqiptareve dhe shqiptareve me kete forme te
drejtimit social eshte jashtezakonisht e madhe dhe duhet
shume-shume kohe qe shqiptaret ta perqafojne kete forme te
drejtimit social. Une pretendoj qe kjo eshte aresyeja perse
dikush matane oqeanit ka kerkuar qe ne territorin ku jetojne sot
shqiptaret duhen njerez te tjere, dmth duhet nderruar boshti
Biologjik i shqiptareve. Dhe pretendoj se qellimit i eshte arritur
me 1972 kur i ndryshuan gjuhen nga gegerishtja ne standartin,
ku kjo e fundit eshte permbysja e te qenurit shqiptar. Dhe kjo
eshte realizuar me urdherin politik te komunizmit shqiptar dhe
po vazhdon po me urdherin politik te bijve te tyre, te cilet
kerkojne vendosjen e nje ligji per ruajtjen e standartit; dmth do
te vendoset ligji per qenien antishqiptar te asaj pjese te Kombit
qe realisht eshte shqiptare.
Ne qofte se do te bejme nje analize vizuale te shtrirjes se

qyteteve shqiptare neper territorin e shtetit shqiptar brenda
shekullit te XX-te do te vihet re nje dukuri jo pak interesante, por
qe nuk eshte theksuar asnjehere.
Ne Veriun e Shqiperise, ne fillim te shek. XX-te, mbi vijen Durres-

Tirane, kemi vetem nje qytet (Shkodren), dy mikro qytete
(Lezhen dhe Krujen), dy qytete industriale (Fushe Arrezin dhe
Rubikun) dhe nje pafundesi vendbanimesh me me pak se 200
familje si kusht per t’u quajtur qytet (Teki Selenica, Shqipria me
142 sur 229 09/11/2022, 11:01

1927, Tirane 1927).
Ne Shqiperine e Mesme, ne fillim te ketij shekulli, ne vijen Durres-

Tirane deri ne Vjose, kemi keto qytete: Tiranen, Durresin,
Elbasanin, Fierin, Beratin dhe nje sere vendbanimesh me me
pak se 200 familje
Ne Shqiperine e Jugut, ne fillim te ketij shekulli, kemi keto qytete:

Korcen, Gjirokastren, Leskovikun, Libohoven, Vloren dhe nje sere
teper te madhe vendbanimesh me me pak se 200 familje.
Ekzistenca e ketij disniveli ne zhvillimin social te shqiptareve e

kerkon nje pergjigje te karakterit konkret dhe cfare fshihet ketu.
E gjithe kjo konsiston ne menyren e zgjidhjes se problemit te
krijimit te jetes qytetare ne shoqerine e shqiptareve, atehere kur
nuk kishte shtet dhe cdo gje varej nga Perandoria Otomane,
problem i cili nuk eshte zgjidhur asnjehere sakte nga
historiografia e epokes komuniste. Pikerisht literatura e
mesiperme na e krijon kete mundesi analitike, ne sensin
negativ, si me poshte:
Qytetet shqiptare dhe parashqiptare deri ne primitivizem ne

asnje rast nuk jane produkt i popullates autoktone duke filluar
qe nga keshtjellat (Shkodra, Durresi, Berati, Lezha, Elbasani) dhe
duke mbaruar tek objektet e Institucioneve Fetare. Edhe kur ka
pasur konflikte ushtarake midis subjekteve politike te
interesuara per to (Irakli Koçollari, Arvanitet, Tirane 1994, f. 21),
perseri keto subjekte nuk kane qene pjese e popullates
autoktone. Ne kete rast duhet vene dallimi midis keshtjellave
dhe vendbanimeve civile ne territorin ku jetojne sot shqiptaret,
pasi kjo eshte pika ku eshte spekulluar ne pafundesi mbi
zhvillimin social real te popullates shqipfolese.
Problemi e merr zgjidhjen duke percaktuar faktin qe qytetet e

ardhshme shqiptare e kane zanafillen ne keshtjellat e epokes
143 sur 229 09/11/2022, 11:01

pellazgjike (Shkodra, Berati), helenike (Durresi, Lezha) apo

otomane (Elbasani). Por ekzistojne edhe qytete qe kane bere
historine e shqiptareve qe nuk kane asnje lidhje me keshtjellat
dhe qe nuk kane asnje lidhje me shqiptaret apo paraardhesit e
tyre (Korca). Pikerisht subjekti qe ndertoi Korcen perben
thembren e Akilit te menyres se si eshte formuar civilizimi nder
shqiptare, sidomos nder shqiptaret e Jugut te sotem dhe
pikerisht kjo eshte mbajtur e fshehte pa asnje shkak, pa i shkuar
ndermend se kjo fshehje do te behet shkaku me i pare per te
zbuluar autoresine e fallsifikatoreve te Historise se Kombit
Shqiptar.
Mjafton te shikojme menyren se si e kane zberthyer jete sociale

autoret e mesiperm, prej ku nuk eshte e veshtire te percaktohet
autoresia e civilizmit ne territorin ku sot ndodhet shteti shqiptar:
Qytetet e bregdetit gjate sundimit venedikas 1392-1478
f.25 – qytetet shqiptare te bregdetit nuk kane bere jete te

pavarur
f.31 – ne Durres perdorej greqishtja dhe latinishtja, por ka te

dhena edhe mbi perdorimin e serbishtes
f.35 – zhvillimi i qyteteve ne territorin shqiptar
f.38 – 39 – begatija e qyteteve bregdetare
f.46 – konfliktet me mbreterine serbe
f.52 – 53 – konflikti midis Otomaneve dhe Balshajve
f.61 – konflikti Perandori Otomane – Venedik
f.66 – pushtimet e qyteteve nga ana e Venedikut. Lidhja me
144 sur 229 09/11/2022, 11:01

kleriket dhe akuzimi i ketyre te fundit si ndihmes te venedikasve

ne procesin e pushtimit. Ne fakt studiuesit shqiptare nuk e kane
te qarte se cfare do te thote pushtim politik dhe cfare drejtim
politik, keshtu as qe behet fjale te kene dhene konkluzione te
sakte mbi nje periudhe qe nuk u takon shqiptareve te sotem.
f.94 – 96 – 97 – puna angari
Sanxhaku i Shkodres shek. XV-XVI
f.17 – 18 – zhvillimi i fshatrave nen juridiksionin venedikas
f.20 – 21 – 22 – 24 – 25 – 26 – 28 – 29 – 31 dinamika e fshatrave

ne ultesiren e Shkodres
f.53 – 54 – dinamika e fshatrave ne Dukagjin
f.57 – 59 – dinamika e qytetit te Shkodres.
Renta feudale dhe evoluimi i saj ne vise shqiptare (shek. XVII

– mesi i shek. XVIII)
Autori i ketij studimi ka paraqitur nje situate historike qe nuk

eshte e popullates shqipfolese ne asnje element, sepse kjo
popullate ka qene kaq pasive ne kete proces dhe kaq larg
evidentimit te proceseve feudale, sa edhe sot nuk e ka te qarte
se ne cfare rendi shoqeror po jeton. Por ky punim ka vlera sepse
na tregon menyren se si politika otomane feudale ka ndikuar
mbi zhvillimin e popullates shqipfolese dhe perse ky ndikim
eshte me gjurmelenesi ne historine 500 vjecare te popullates
shqipfolese. Autori ka marre per baze renten feudale te shtetit
otoman pa shpjeguar lidhjen midis popullates autoktone dhe
shtetit otoman nga pikepamja e zhvillimit social qofte te
popullates qofte te rentes. Pyetja qe behet ne kete rast eshte
shume e thjeshte: a perputhet shkalla e zhvillimit social te
145 sur 229 09/11/2022, 11:01

popullates me renten feudale, apo renta feudale eshte nje

imponim politik me ane te se ciles shteti otoman mbante
rregullin politik ne trojet ku shtrihej pushteti i tij. Tendenca
analitike per te perputhur zhvillimin e popullates autoktone me
kete imponim politik, qe quhet rente, eshte e pavlefshme ne
cdo drejtim edhe autori nuk ka te qarte distancen midis
shkalles se zhvillimit social te popullates vendase me kete
imponim politiko-ekonomik te Perandorise Otomane mbi kete
popullate. Atehere rezulton qe autori, Petrika Thengjilli, ka
kerkuar t’i imponoje shoqerise shqiptare nje gjendje feudale, gje
krejtesisht e genjeshtert dhe jashtezakonisht larg realitetit
historik te shoqerise shqiptare. E vetmja gje me vlere ne keto
ide te autorit eshte aplikimi i diferencuar i kesaj rente ne
krahinat shqiptare, cka mund te coje ne nxjerrjen e
perfundimeve mbi pasurite e krahinave shqiptare.
Por ne menyre te drejteperdrejte ky studim kerkon t’i mbushe

mendjen shqiptareve qe rendi feudal otomane ka qene nje
rend shfrytezues dhe gjendja e varfer e shqiptareve ne fundin e
shek. te XX-te duhet te kete si argument edhe faktin e sundimit
500 vjecar te Perandorise Otomane mbi popullaten shqipfolese.
Por vepra e Sami Frasherit: “Shqiperia c’ka qene, c’eshte e c’do
te behete?, kapitulli “Shqiptaret ndene Tyrqine”, na tregon se
pikerisht ky pretendim i autorit tone nuk eshte i sakte.
Shkurt fare renta feudale ne Perandorine Otomane nuk ka

pasur asnje ndikim mbi popullaten shqipfolese qofte dhe per
faktin qe shumica e popullates shqipefolese ka qene aleate e
drejteperdrejte te kesaj Perandorie ne shfrytezimin politiko-
ekonomik te popujve te Ballkanit, Lindjes se Aferme dhe kudo ku
shtrihej forca politike ushtarake e kesaj Perandorie dhe
shqiptaret ishin te inkuadruar ne keto forca.
Ky eshte fakti final dhe autori yne nuk e ka marre per baze ne
146 sur 229 09/11/2022, 11:01

asnje rast, cka e ben krejtesisht te pavlefshem kete studim nga

pikepamja e konkretizimit praktik.
Zejtaria fshatare shqiptare gjate Rilindjes Kombetare
1. 19 – Shthurja e ekonomise natyrore dhe forcimi i lidhjeve

fshat – qytet perfundoi ne disa treva, sidomos ne juglindje
te Shqiperise se sotme, dhe transformimin e disa
fshatrave ne qytete qe ne shek. XVIII, sic qene Voskopoja,
Vithkuqi, dhe ne fshatra me tregje si Llenga, Niça, Nikolica,
Dardha etj. Ne lidhje me kete transformim per ate kohe
akziston dhe ky shenim (31): “Me 1775, Dardha numeronte
2500 banore dhe sipas dokumentave greke quhej
Komopolis (gjysmeqytet). Ne 1768 ne te u hap shkolle
fillore greke. Me 1888 Dardha numeronte 1454 banore,
ndersa Vithkuqi me 1781 numeronte rreth 8000 banore.
2. 22 – Pronari i vogel dhe me pak pronari i mesem perbenin
masen me te madhe te popullsise agrare deri ne fund te
sundimit osman, madje edhe me vone. Keto dy shtresa te
fshataresise punonjese rridhnin kryesisht nga ajo mase e
fshataresise kryesisht malore qe tregoi nje qendrese te
pashuar antifeudale dhe clirimtare kunder pushtuesve
osmane dhe feudaleve vendas.
3. 28 – Ne shthurjen e ekonomise natyrore ne fshat luajti rol
te dukshem edhe mergimi stinor ose shumevjecar, duke
lehtesuar qarkullimin monetar, sidomos kur mergimtaret
shkelen kontinente te reja, si ate amerikan. Ne kete rast
duhet kujtuar se mergimtari i pare shqiptar ne ShBA ka
qene nga fshati Katund i zones se Vakeve te Korces (1884).
4. 33 – Trevat kryesore nga dilnin mjeshtrit muratore kane
qene Dibra, srecka ne Rrafshin e Dukagjinit, Gora dhe
Opoja (Kosove), Çermenika, Opari, Vakefet, Kolonja, Mokra,
Lunxheria, Pogoni. Por krahas ketyre trevave te njohura dhe
kryesore kane ekzistuar dhe treva te tjera malore me pak
147 sur 229 09/11/2022, 11:01

te njohura ne fushen e muratorise si: Raboshta e Shkodres,

Mati, Rajca a Domosdoves, fshatra te Struges dhe te Ohrit,
Gurakuqi dhe Shengjergji i Tiranes, Devolli, Presa e Vogel,
Dangellia Shpiragu.
5. 35 – Ne pergjithesi ne Shqiperine e Siperme, para se te
perhapej banesa kulle, shtepite qene te medha dhe te
shtrira. Zakonisht banesa fshatare ishte dykateshe, ndersa
ne fusha perdhese, por edhe dy kateshe. Banesa perdhesa
fshatare, sidomos e cifciut ishte kasolle njekthineshe, ku
banonin njerezit dhe kafshet, por kishte dhe raste kur
kthina e vetme ishte e ndare me mur “catma” per njerez
dhe bageti, si psh. Ne fushen e Vurgut ose ne Myzeqe.
6. 39 – Udhet e kalldremta pjeserisht dilnin edhe jashte
fshatrave per te lidhur ato me vendbanime fshatare dhe
qytetare84. Te terheqin vemendjen sidomos udhet e
shumta te Mokres qe drejtoheshin nga Qafthana, Struga,
Ohri, Dibra dhe ne perendim drejt Voskopojes e Korces,
deshmi e qarkullimit tregtar-karvanor te mallrave ne ate
treve. Shenimi 84 thote: Edhe sot vihen re gjurme kalldremi
te punuar me kujdes qe fshataret e Llengres se Mokres e
quanin “rruga e gurte” me gjeresi 2-3 metra, me gure
gelqerore 40-60 cm te gjere dhe 70-80 cm te thelle.
7. 40 – Objekte te tjera ndertimore te mjeshtrave fshatare
qene ujesjellesat. Kjo dege ndertimore eshte e
dokumentuar dhe ne mesjete jo vetem nder qytete, por
edhe nder fshatra ku permenden ne Llenge, Zervaske te
Pogradecit, ne Voskopoje, cezma e Shendelliut dhe ajo e
Muzakes prane Beratit, ujesjellesi i Mbreshtan-Kalase se
Beratit. U shfaq talenti i mjeshtrave te ujesjellsave sidomos
ne Gjirokaster, te cilet e kaluan kufirin e fames deri ne
Stamboll. Ne balle te cezmave gdhendej dhe data e
ndertimit dhe jo rralle dhe investuesi i tij. Cezma e
Dhoksatit datohej qe nga 1820, e Qestoratit (gjysma e pare
e shek. te XIX), e Shetros, ne rrugen e vjeter Korce-Mborje
148 sur 229 09/11/2022, 11:01

(fillimi i shek. te XIX). Te tilla ndertime ka pasur dukshem ne

treven e Mokres qe nga shek. i XVII-XVIII, por edhe ne Opar,
Devoll, Permet.
Te permendura jane proceset e zejtarise ne fushen e ndertimit

te banesave (f. 43-63), ne fushen e veshmbathjes (f. 64-99), ne
fushen e armatimit (f.100-111), ne fushen e veglave te punes dhe
orendive shtepiake (f. 112-125), ne fushen e peshkimit dhe
gjuetin e kafsheve e shpendeve te egra (f. 126-130).
Ne fund te shek. XVIII deri ne vitet 70 te shek. te XIX ne territorin e

popullates shqipfolese mori hov dhe tregetia e jashtme per
produktet blegtarale dhe bujqesore (f. 131-161) ku zakonisht
Shkodra e kishte kete tregeti te shperndare deri ne Europe,
Ballkan, Turqi Otomane, ndersa Shqiperia e Poshtme e
realizonte tregetine kryesisht ne Greqi, Itali, Turqi Otomane ku
pika e shpendarjes ishte Vlora ne te cilen ndodhej dhe nje
banke e themeluar me 1850 me pronar nje tregetar korçar
(banka e pare ne shoqerine shqiptare).
Esnafet Shqiptare (shek. XV-XX)
Edhe ky liber ka dy pamje: njeren sipas urdherit politik per ta

paraqitur shoqerine shqiptare si nje shoqeri te organizuar ne
rendin shteteror feudal dhe, tjetren, sipas zhvillimit historik ku
dallohet diferencimi i zhvillimit midis qyteteve ku shtrihej
popullata shqipfolese.
Eshte me shume vlere citimi qe do te bejme ketu poshte te nje

ideje te autorit mbi analizen kritike te pikepamjeve mbi shtrirjen
dhe nivelin e ketyre esnafeve pikerisht ne ate vend dhe ne ate
kohe kur duket supremacia historike e atyre qe realizuan
civilizimin ne Shqiperine e Jugut:
“Me 1934, ne revisten “Leka” u botua studimi nen titullin
149 sur 229 09/11/2022, 11:01

“Korporacionet shka jane?”, trajtim teoriko-politik qe nuk jep gje

per vendin tone, pasi flet ne pergjithesi mbi problemin e
korporacioneve qysh ne kohet me te lashta e deri ne prishjen e
tyre. Po kete vit, ne po te njejtin organ duken hulumtimet e para
te historianit shqiptar Ilo M. Qafzezi me botimin e kanunores se
bakenjve te Voskopojes te vitit 1779. Dy vjet me vone i njejti
autor boton disa materiale e dokumenta te cilat, megjithese te
vendosura gabimisht ne shek. XVII hedhin drite per esnafet
korcare te shek. XVIII. Ne vitin 1936, V. Papakostea boton ne
Bukuresht disa shenime mbi esnafet (rufetet) e Voskopojes.
Shenime te ngjashme me keto, pa dhene ndonje gje te re, u
botuan me vone edhe nga A. Hëçiu, V. Papahaxhi, E. Kurrilla, I.
Martiniani, etj., megjithese tek keta autore, ne pergjithesi,
verehet prirja per ta frure sa me shume kete qytet dhe per ta
paraqitur si qendren me te zhvilluar social-ekonomike te treves
shqiptare. Kjo duket, nder te tjera, ne vleresimin qe i behet
numrit te banoreve, duke e ngritur ate nga 5-7000 vete, sa
duhet te kishte ne ate kohe, ne 30, 50 deri ne 100 000. Me kete
kut ata masin edhe numrin e esnafeve te kesaj qendre, duke e
rritur ate nga 14 ne 50 institucione te tille.13” .
Shenimi 13 thote: “Ne ndonje rast kjo pikepamje e gabuar

pasqyrohet edhe sot ne studimet historike te koheve te fundit.
Shih G.L.Arsh, Albania i Epir v konce XVIII – načale XIX v., Moskva
1963, fq. 61” (f. 6-7).
Kam frike se autori yne nuk eshte shume i sakte ne

pretendimet e tija, pasi ne nje punim apostafat mbi kete teme
shkruhet se numri i popullates aromune, dmth vllehe, ne kete
zone te jete afro 10% e popullates se pergjithshme ku ata jane
perhapur ne nje mase prej 55 000 banore, dhe fjala behet per
fillimin e shek. te XIX (Iulia Wisoşenschi, Emil Ṭȋrcomnicu,
Cătălin Alexa, Nistor Bardu, “Lecturi vizuale” etnologice la
aromȃnii din Albania – Zona Korçe – Memoria, tradiţie,
150 sur 229 09/11/2022, 11:01

patrimoniu, Bucureşti 2014, f. 8-9).
Autori na jep gjendjen e qyteteve shqiptare jashte dhe brenda

kufijve shteterore meqenese ben fjale per shekujt XV-XVII kur
nuk kishte shtet shqiptar (f. 19-88). Une mora per baze vetem
qytetet qe ndodheshin brenda kufijve shteterore dhe pas
shekullit te XVI, kohe ne te cilen pergjithesisht kishte ndodhur
levizja nga brenda-jashte dhe nga jashte-brenda shqiptareve,
e cila perputhet me etapen e dyte te vendosjes se sundimit dhe
administrimit otoman (f. 25) ku dhe krijohet Sanxhaku i
Shkodres. Por autori pranon se ne fillim te shek. XVI ne kater
sanxhaket e Shqiperise (Shkoder, Elbasan, Oher, Vlore) kishte 11
qendra qytetare, te emeruara si shehëre dhe deri ne fillim te
shek. te XVI kishin me teper pamjen e fshatrave te medha qe
kryenin njekohesisht edhe funksionet e tregjeve lokale. Autori
jep nje tabele te gjendjes se disa qyteteve shqiptare ne Jug
dhe Kruje ne kalimin nga shek. XV ne te XVI te marre nga H.
Inalcik ne “Encyclopaedia of Islam…” vol. 1, f. 655 (f. 26):
Viti 1431 Fillimi i shek.

XVI
Qytete Shtepi Krishtera Shtepi Muhamedane

Shte. Krisht. Shte. Muhame
Gjirokastra 121 —

143 —
Berati 175 —

561 11
Kanina 216 —

514 —
Permeti 42 —
151 sur 229 09/11/2022, 11:01

260 —
Kelcyra 100 —

514 —
Kruja 125 —

89 65
Mbi te njejtin material informativ autori na jep dhe gjendjen

fetare te popullsise shqiptare ne disa qytete shqiptare ne fillim
te shek. te XVI: Ne krahinen e Vlores kishte 14305 familje te
krishtera kundrejt 1206 familjeve muhamedane; ne zonen e
Gjirokastres kishte 12257 familje kristiane kundrejt 53 familjeve
muhamedane, ndersa brenda ne qytet akoma asnje familje
muhamedane; ne Berat nga 572 familje vetem 11 ishin
muhamedane (f. 28). Ne mesin e shek. te XVI qytetet kryesore
shqiptare ishin: Elbasani, Shkodra, Lezha, Berati, dhe Vlora (f.
30).
Ne shekujt XVII-XVIII ne qytete shqiptare duken elementet e

konsoliduar te civilizimit me vendosjen e sahateve publike ku
permenden Shkodra, Elbasani dhe Berati ne shek. e XVII dhe
Tirana, Kruja, Kavaja, Korca, Kanina ne shek. XVIII-XIX me
ndihmen e Perandorise Otomane, Venedikut, Austrise,
Gjermanise. Vlen te permendet rasti i sahatit ne Korce ku
bashkepunimi i muslimaneve gege me ortodokset voskopojare
me 1784 beri qe te vendoset sahati me kembane (f. 45).
Nga pikepamja fetare ne shek. e XVII gati 2/3 e popullsise

qytetare kaloi ne besimin muhamedan (f. 47), por ne fshatrat e
Veriut ky proces ka zgjatur deri ne shek. e XIX ku hasim dy forma
te besimit fetar (Katolik – Musliman) dhe brenda nje familjeje
(Lure, familjet: Vladi, Kaçorri, Doçi).
Por ne nje pike autori yne ke realizuar nje fshehje faktike duke
152 sur 229 09/11/2022, 11:01

fshire nga historia subjektin Vlleh qe bashkejetonte me

popullaten shqipfolese qe nga shek. XV. Dhe kur mendon qe ky
studim eshte botuar per here te pare me 1973, duhet te merret
me mend qe ky problem ka qene i qellimshem. Dmth
historiografia e kohes komuniste nuk ka deshiruar ta
permbledhe subjektin Vlleh ne procesin e zhvillimit te civilizimit
te shqiptareve. Keshtu kur ben fjale per organizimin e
elementeve fetare ne trojet ku banonte popullata shqipfolese
ne shek. XVII autori shkruan: “Elementi jo muhamedane ishte i
organizuar ne komunitete fetare te vecanta. Komunitete te tilla
me nje fare autonomie ne ceshtjet fetare, ishin ai i katolikeve, i
njohur me emrin “latif tajfasi”, i ortodokseve – “urum tajfasi”
(grupi i grekeve), si dhe grupi i izraeliteve – “jahudi tajfasi”. Ne
se kumunitetet katolike i gjejme ne Durres, Lezhe, Shkoder, Ulqin
dhe pothuajse ne te gjithe qendrat e Kosoves, komunitetet
ortodokse i gjejme ne Elbasan dhe ne Shqiperine e jugut, kurse
izraelitet ne Berat, Vlore, Narte, Arte, Shkup, ndonje familje edhe
ne Lezhe (f. 51).
Ne keto rreshta autori ka theksuar ortodoksine greke dhe ka

anashkaluar ortodoksine vllehe si e pranishmja me kryesore e
ortodoksise shqiptare, duke na dhene nje sinjal informativ qe
komunistet kishin vendosur t’ja fshihnin shqiptareve
ekzistencen e subjektit vlleh ne brendesi te tyre (kete dukuri e
kemi hasur edhe tek studiuesi Pellumb Xhufi – shih literaturen
ne fund).
Ne vazhdim autori flet edhe per egjiptianet e instaluar prej

shume e shume kohesh ne brendesi te popullates shqipfolese,
por i konsideron me prejardhje nga India (f. 52) per te cilet na
ka dhene nje informacion shume te plote dhe kritik studiuesi
Luan Dino ne vepren “Egjiptianet e Shqiperise”, Tirane 2004.
Kur flet per zhvillimin e tregetise ne shek. e XIX-te autori cileson
153 sur 229 09/11/2022, 11:01

emrat e qyteteve te medha shqiptare si Shkodra, Elbasani,

Berati e Prizreni, me vone edhe Tirana, Voskopoja, Korca, etj
(f.77).
Qyteti shqiptar gjate Rilindjes Kombetare – 1984
Qytetet shqiptare te Rilindjes – 1990
Viti 1990 solli premisat per nje ndryshim te madh te jetes

shoqerore nder shqiptare, por edhe te klases se intelektualeve,
te cilet me shpejtesi filluan te revizionojne veprat e tyre. Te
pakten autori Zija Shkodra me 1990 ribotoi kete studim duke
ripare perpunueshem kapitujt mbi popullatat e ardhura ne
territorin shqipfoles, por duke e shkurtuar studimin nga 408
faqe me format 70×100/16 ne 202 faqe me format 78×109/32.
Ndoshta kjo eshte gjeja më me vlere ne kete liber edhe pse ajo
eshte trajtuar shume shkurt, ne menyre te percipte duke
anashkaluar ardhjet e tyre te here pas hershme dhe rruget e
depertimit te tyre ne brendesi te popullates shqipfolse. Me sa
duket ky ka qene nje problem politik, dhe ndoshta me kryesori
ne literaturen historike shqiptare te epokes komuniste. Pikerisht
ky problem i trajtuar ne kete forme hedh dyshimin me te madh
mbi ekzistencen e fakteve dhe problemeve krej te tjera ne
menyren se si eshte formuar civilizimi nder shqiptare.
Autori Zija Shkodra ka marre persiper ne ate kohe te barazoje

formalisht formen e zhvillimit social te shoqerise shqiptare te
shek. te XIX-te me ate te popujve europiane per te krijuar nje
“barazi” me teorine leniniste mbi revolucionin socialist duke
futur ne loje kryesisht luften e klasave pergjate rendit feudal
(shek XIX) dhe rendit kapitalist (shek. XX) pa e vrare mendjen se
shoqeria shqiptare ndodhej prapa ketyre dy rendeve shoqerore
edhe tre rende te tjera, njeren prej te cilave Europa Kapitaliste
nuk e kishte njohur kurre per efekt te voneses se lindjes se
154 sur 229 09/11/2022, 11:01

shkrimit ne Europe (shek VII Para Kri.) dhe pamundesise per ta

analizuar teorikisht shoqerine njerezore ne menyre ekuacionale
nga e sotmja drejt se shkuares. Metodikat ekzistuese nuk mund
te shkonin me larg se Ligjet e Solonit ne Athine. Por autori
shqiptar nuk e ka marre parasysh kete situacion analitik dhe
me fantazine e vet i ka dhene shqiptareve nje zhvillimi social te
barasvlefshem me te gjithe popujt europiane, bashkekohore
me popullin shqiptar.
Ne kete pike metodika analitike e problemit ne fjale dhe krijimi i

mitit te rreme mbi Bajram (Bajo) e Ҫerçiz Topullin perputhen
cuditerisht plotesisht dhe kjo eshte aresyeja qe te detyron t’i
hysh ketij problemi me rrenje.
Autori ne bot. e vitit 1984 (i cili e ka brenda te gjithe botimin e

vitit 1990 me nje titull pak te ndryshuar) pranon ne menyre
manipulatore se “Nga pikepamja e zhvillimit te forcave
prodhuese, Shqiperia nuk kishte ndonje ndryshim nga viset e
tjera te Ballkanit te pushtuara prej turqve. Por, ne krahasim me
shtetet e perparuara evropiane ajo qendronte shume me
prapa” (f. 23). Ta thuash kete me 1850 edhe mund te pranohet
me shume-shume rezerve, por ta studiosh dhe ta deklarosh
kete me 1980-1984, do te thote te tallesh me Historine, Filozofine,
Shkencen dhe Popullin tend. Vetem fakti i ecurise se popujve
ballkanike nga 1850 deri me 1980 ne menyre kaq te diferencuar
nga “barazia” e hiperbolizuar ne nje prapambetje spektakolare
e tregon fare qarte se ne ecurine sociale te Popujve dhe
Shteteve ekziston nje parameter qe nuk eshte marre ne
konsiderate akoma, por qe na argumenton aresyet me
elementare perse Popujt dhe Shtetet dikur kane pasur nje lavdi
historike, por qe sot nuk i afrohen dot ne asnje permase.
Realisht autori yne i ka fshehur forcat e verteta sociale qe kane

realizuar civilizmin nder shqiptare pas shekullit te XVI duke
155 sur 229 09/11/2022, 11:01

nxjerre ne pah sikur kete rol e kane luajtur shqiptaret, gje e

pamundur qofte teorikisht dhe qofte si nje praktike historike e
parealizueshme. Keshtu qe ne do te marrim ne konsiderate
vetem disa informata pikante mbi ekzistencen e popullatave
emigratore ne brendesi te Popullit Shqiptar dhe rolin qe ato
kane luajtur ne zhvillimin e popullates autoktone, por dhe
gjendjen vetem te qyteteve shqiptare nder shekuj.
Autori kerkon t’i imponohet lexuesit me idene antihistorike sikur

“Nga pikepamja etnike, sikurse i gjithe trualli amtar, ishin te
banuara me popullsi autoktone shqiptare, e cila perbente
pjesen dermuese te banoreve te ketyre qendrave me kulture,
gjuhe tradita dhe sidomos ne viset periferike jetonin edhe nje
numer i kufizuar elementesh me kombesi sllave, greke, vllehe,
turke, çifute si dhe jevgj me origjine nga Egjipti e Sudani, te
ardhur shekuj me pare se bashku me fuqite osmane te
pushtimit” (f. 26).
Dmth problemin me themelor te shqiptareve autori e

konsideron te zgjidhur me fantazine e tij pa dhene jo vetem
asnje argument per kete problem, por shtremberon realitetin
historik te pakten per tre-kater subjekte te cilat jo vetem qe nuk
ishin periferike, por ato perbajne edhe sot shumicen absolute te
popullates shqipfolese: vllehet, egjiptianet, hebrejt, turqit, te cilet
bashkejetojne prej disa shekujsh ne mes te shqiptareve duke i
ndihmuar ata ne zhvillimin social deri ne ate shkalle sa duken
sikur jemi si te gjithe popujt e Ballkanit, kur edhe ne kete drejtim
jemi tmersisht me te pazhvilluar. Sot problemi shtrohet: sa
eshte numri real i shqiptareve autoktone dhe si duhet te jete
politika drejtuese e tyre ne raport me popullatat, te themi, te
shqiptarizuara? Mos zgjidhja sakte e ketij problemi do te coje ne
zgjatjen shume me shume te periudhes se tranzicionit qe ndan
kohen e antihistorise nga koha historike qe po jetojme ne keto
30 vjet.
156 sur 229 09/11/2022, 11:01

Ne fakt problemi i autoktonise se shqiptareve dhe i shumices

tjeter te vetequajtur shqiptare jane te sfazuara ne kohen e
zhvillimit perkates dhe perbashkimi i tyre eshte me probleme
pikerisht per keto shumica, te cilat ne vetvete jane ne pozicion
kontraktues midis tyre, sidomos vllehet me te gjithe pjesen
tjeter te jo shqiptareve. Ky konflikt eshte parakaluar deri me sot
me termin asimilim dhe nuk eshte kuptuar akoma qe
shqiptaret autoktone jane minorance ne shtetin e tyre dhe
shumica jane emigrantet qindra vjecare qe bashkejetojne me
ta dhe qe konsiderohen te asimiluar.
Tek ky autor eshte teper e kuptueshme fshehja e subjekteve qe

kane ndihmuar popullaten shqipfolese ne civilizimin e tyre
specifik dhe, me sa duket, kjo ka qene nje nder pikat kulmore te
historiografise komuniste: fshehja e fakteve reale dhe shpikja e
fakteve te rreme.
Ne kete menyre autori ka zvogeluar dhe nuk e ka analizuar ne

te gjithe shtritshmerine e tyre subjektin vlleh, qe perben dhe
sasine numerike me te madhe te popullates ne raport dhe me
vete shqiptaret duke na treguar se i gjithe procesi juridiko-
politik i aplikuar ne shtetit shqiptar prej vitit 1945 deri me 1992
eshte veper e tyre. Per te realizuar kete fshehje autori yne ka
dhene kete permase te subjektit vlleh:
“Nje popullsi tjeter e ardhur ne trevat shqiptar ishin dhe barinjte

vllehe qe endeshin prej disa shekujsh me pare me kopete e tyre
neper malet e Pindit, Gramozit si dhe ne viset e tjera te Ballkanit.
Ne shek. XVII nje pjese e ketyre fiseve endecake kishin krijuar
edhe qendra te banuara, sidomos ne Maqedoni, Shqiperi e
Greqi. Qendra kryesore e tyre ne Shqiperi ishte qyteti i
Voskopojes, i cili gjate shek. XVIII arriti nje zhvillim te shpejte dhe
te dukshem. Por gjate viteve 70-80 te shek. XVIII kjo qender e re
ekonomike-kulturore e zhvilluar ku banonin edhe shqiptaret, u
157 sur 229 09/11/2022, 11:01

shkaterrua si rezultat i anarkise feudale qe ekzistonte ne

Shqiperi ne ate periudhe” (f. 29).
Me nje shikim te shpejte, cdo element i kesaj analize eshte fund

e krye e pasakte duke pasur dhe nje mungese fakti qe e
permbys te gjithe kete ide imponuese te genjeshtert. Per nje
njeri, qe edhe neqoftese ka qene ndonjehere ne Voskopoje, nuk
njeh shtritshmerine e krahinave te Oparit, Kolonjes, Permetit,
Pogradecit, Gramshit dhe Beratit te pakten edhe mund ta
pranoje pa e vrare mendjen ne saktesine e asaj qe ka shkruar
studiuesi Zija Shkodra, por per nje njeri qe i ka shetitur qytet-
qytet, fshat-fshat e shtepi per shtepi te gjithe zonen ku shtrihet
subjekti vlleh ne Shqiperi, eshte krejtesisht e papranueshme kjo
lloj analize dhe kjo lloj historie per Vllehet e Shqiperise. Eshte
subjekti qe e ka te fshehur te gjithe permasen e vet sociale,
gjeografike, politike, kulturore dhe individuale per te 567 vitet e
ekzistences se tyre ne mes te shqiptareve. Kishat e popullates
vllehe ne trojet shqiptare (foto 48, 49, 50,51,52, 53, 54, 55, 56,
57, 58, 59, 60, 60/1, 60/2, 61) jane te afta te tregojne se koha per
te cilen ben fjale autori yne ne realitet eshte koha kur ky subjekt
vendosi supremacine e vet ne brendesi te popullates
shqipfolese duke ju imponuar popullates autoktone deri ne ate
mase sa krijoi dhe nje dialekt te pervecem te gjuhes shqipe:
toskerishten, qe ne realitet eshte varianti shqip i vllahishtes te
perpunuar nga Naum Veqilharxhi (1797-1846), Thimi Mitko
(1820-1890) dhe Kostandin Kristoforidhi (1827/1830 – 1895).
Jane keta vlleh qe kane realizuar civilizimin ne brendesi te
popullates shqipfolese deri ne ate mase sa eshte teper e lehte
per te diferencuar shqiptaret prej tyre edhe sot (te pakten ne
fshatrat rreth liqeneve te Belshit eshte teper e lehte me nje
pamje te pare te percaktohet se kush jane familje vllehe dhe
kush jane familje shqiptare muslimane).
Autori me qellim ka fshehur perberesit e popullates vllehe qe
158 sur 229 09/11/2022, 11:01

depertuan ne brendesi te popullates shqipfolese. Se pari kemi

depertim te popullate vllehe sipas dy pozicioneve zhvillimi:
qytetare dhe fshatare blegtore. Te paret e kane nje date fikse
kur depertuan nga Konstandinopoja drej Moskopojes duke ja
ndryshuar emrin ne Voskopoje (1453). Me vone erdhen fiset
blegtore vllehe dhe kjo kuptohet tek Kishat e tyre, qe jane pas
Kishave Bizantino-greke ne kohe (foto 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68,
69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80), te cilet u vendosen ne
nje territor shume me te gjere duke filluar nga Pogradeci, Opari,
Kolonja, Permeti, Gjirokastra, Saranda, Gramshi, Berati, Lushnja,
Fieri, Vlora (ne Narte), por pjesa qytetare e tyre, te cilet pas
shkaterrimit te Voskopojes rithemeluan Korcen, u spostuan ne
Elbasan, Durres dhe Tirane. Ne pergjithesi kjo popullate ka qene
e ritit te Krishtere Ortodoks, por shumica me e madhe prej tyre
e braktisen filozofine e Krishtit dhe u konvertuan ne
muhamedane (pergjithesisht te gjithe fshatrat e Oparit,
Pogradecit, Gramshit, Kolonjes, Permetit, Gjirokastres, Tepelenes
qe sot banoret e tyre jane me besim muhamedan dhe kane
Kisha Ortodokse kane ndjekur kete rruge. Ne Grabove te
Gramshit kemi Graboven e Siperme te besimit Orthodoks dhe
Graboven e Poshtme te besimit Muhamedan. Ne fshatin Lenie
Kisha e dikurshme Orthodokse sot eshte kthyer ne Xhami).
Pikerisht kjo e fundit eshte mbajtur e fshehte dhe pikerisht kjo
eshte aresyeja perse boshti biologjik i shqiptareve eshte i
defermuar dhe jashte situacionit te vet autokton.
E sa per anarkine feudale kjo eshte nja fantazi e autorit, pasi ne

shek. e XVIII ne krahinen e Oparit, dmth edhe ne Voskopoje, jane
zhvilluar luftime brenda llojit midis popullates muhamedane te
Kolonjes, Skraparit dhe vete Oparit me popullaten orthodokse te
Voskopojes duke na treguar se ne ate lufte nuk kane qene forca
ushtarake shqiptare, por popullata vllehe eshte konfrontuar
brenda vetes sipas dy formave te besimit fetar deri ne ate
mase se subjekti vlleh muhamedan i pushtoi disa fshatra te
159 sur 229 09/11/2022, 11:01

subjektit orthodoks vlleh (psh Lubonje, foto 55, 96, 97, 98, por
dhe fshatrat Gjergjevice, Lekas, Gjonbabas, Panarit, Shtylle,
Treske, Stratoberdhe, Kaltanj. Shemtire, Ballabanove, Qyteze, etj,
etj ku popullata ose eshte teresisht muhamedane ose e perzier
muhamedano-orthodokse (psh ne Lubonje ekzistonte vetem
nje i moshuar i besimit orthodoks qe pretendonte te ishte
vendas dhe jo i ardhur).
Edhe pse autori yne kerkon t’i mbushe mendjen shqiptareve qe

shoqeria e tyre eshte njesoj me shoqerite e tjera europiane, gje
krejtesisht e rreme, ne jemi te detyruar te marrim nga ai
dinamiken sociale te qyteteve qe sot jane brenda shtetit
shqiptar. Sipas autorit tone ne Shqiperine Veriore dhe te Mesme
shquheshin Shkodra (me 40 000 banore), Tirana (me 8000
banore) dhe Elbasani (me 10 000 banore). Ndersa ne
Shqiperine e Poshtme dalloheshin Berati (8-10 000 banore),
Gjirokastra (me 7-12 000 banore), Korca (me 5-6 000 banore),
Vlora (4-5000 banore. Autori pretendon se nga pikepamja
etnike te gjithe qytetet ishin te banuara me popullsi autoktone
(f. 26), gje qe nuk eshte e sakte ne asnje rast. Te pakten Kishat
Vllehe ne brendesi te qyteteve Korce, Leskovik, Elbasan, Tirane
(foto 51, 56, 59, 60, 60/1, 60/2, 91, 93, 94, 95), Berat tregon se
autori yne nuk ka te drejte, por ai me urdher politike e ka
fshehur subjektin Vlleh ne proceset civilizuese te realizuara ne
vijen Tirane – Durres deri ne piken jugore me te larget te shtetit
shqiptar, Sarande, pergjate viteve shek XVI-shek XX.
Ne parim kjo nuk ka asgje te keqe, pasi e verteta del ne shesh

me lehtesi, por kur shohim se e gjithe veprimtaria e subjektit
Vlleh pergjate periudhes 1945-1992 ne fushen e Historise,
Letersise, Gjuhesise, Artit, Kultures, eshte fshehur ne menyre
djallezore e kemi shume te lehte t’i bashkojme te dy krimet
intelektuale nen nje subjekt te vetem duke ngritur idene se
gjitheshka eshte e planifikuar ne detajet me te imta pikerisht ne
160 sur 229 09/11/2022, 11:01

ndryshimin e boshtit Biologjik te shqiptareve, e bashke me kete

bosht edhe situacioni Social dhe Fetar. Keshtu qe sot nuk mund
te flitet me per popullate shqiptare autoktone pa vene ne dukje
deformimin e realizuar nga imponimi politik i popullatave
emigratore pergjate shekujve XVI-XX., por edhe per civilizim te
pavarur shqiptar.
Qyteti dhe banesa qytetare shqiptare e shek. XV-XIX
Qofte si teme, qofte si permbajtje e qofte se nje analize reale,

duhet te ishte studimi me pozitiv qe do t’i tregonte shqiptareve
se si eshte formuar civilizimi nder ta, por permasat e asaj qe
jane trajtuar ne kete studim tregojne se ky liber eshte shkruar
vetem per te konsoliduar fallsifikimin e Historise te Kombit
Shqiptar te realizuar nga historiografia shqiptare e epokes
komuniste. Me kete liber autori Emin Riza i ka vene vulen ketij
fallsifikimi duke e trajtuar si nje te vertete te padiskutueshme,
kur ne realitet eshte pjesa me e pa vertete e zhvillimit te Kombit
Shqiptar, te pakten ne keto 500 vjete e fundit.
Pa dyshim duhet konsideruar si libri me tipik qe tregon se si

mund te ndryshoje historia e nje populli teorikisht dhe se si kjo
teori ndikon negativisht ne zhvillimin e nje populli. Libri ka
meriten te jete nje permbledhje e te gjithe fallsifikimit dhe
manipulimit te Historise se Kombit Shqiptar te realizuar pergjate
periudhes komuniste.
Eshte me fat qe autori ka perdorur fillimisht mendimin filozofik,

prej nga ku kalon ne trajtimin historik te ketij problemi, qe me
fjale te tjera eshte tipikisht menyra se si eshte realizuar civilizimi
nder shqiptare. Per baze une mora vetem ato qytete shqiptare
qe ndodhen brenda shtetit shqiptar: Shkodra, Elbasani, Durresi,
Berati dhe Korca; edhe per aresyen se jane qytete tipike qe
permasat e zhvillimit nuk i kane per merite te banoreve
161 sur 229 09/11/2022, 11:01

autoktone, por te popullates emigratore dhe te imponimit

politik te relatoreve jo shqiptare. Pikerisht ketu qendron dhe
aresyeja perse eshte fallsifikuar e gjithe historia e Kombit
Shqiptar: komunizmi kerkoi te barazoje zhvillimin historik te
shqiptareve me ato te popujve te tjere europiane edhe pse
praktika reale tregon se kjo ka qene e pamundur, qofte si fakt
praktik e qofte si fakt, sidomos, teorik. Dhe eshte pikerisht kjo e
fundit qe i ka sherbyer shkolles komuniste per te fallsifikuar te
gjithe Historine e Kombit Shqiptar.
Menyra filozofike e trajtimit fillestar te ketij punimi te con me

shpejtesi ne permbysjen e te gjithe punimit dhe autorit nuk i ka
vajtur ndermend qe argumentat filozofik dhe teorik qe ka
perdorur jane thellesisht kontradiktore me pretendimet e tij ne
vazhdim.
Qe ne fillim te hyrjes se botimit te pare, autori vendos postulatin

e genjeshtert qe popullata shqiptare ka qene e mbisunduar
nga marredheniet feudale te prodhimit, te cilat ne qytete
shprehen qartazi me sistemin e esnafeve prej nga, prej shek. XV
deri ne rreth mesit te shek. XIX, kur me qartazi ne banesen
qytetare dhe me shkarazi ne urbaniztiken e qyteteve tona
shfaqen dukuri te reja qe lidhen me lindjen dhe zhvillimin e
marredhenieve kapitaliste (f. 7).
Por autorit nuk i ka vajtur mendja se krahasimi i jetes qytetare

shqiptare me ate te jetes fshatare ne territori e popullates
shqipfolese, tregon per te kunderten, dmth jeta qytetare
shqiptare eshte e imponuar nga popullatat dhe politikat
emigratore, ndersa jete fshatare ne popullaten shqipfolese
vazhdonte dhe ka vazhduar deri ne fundin e shek. te XX-te
sipas gjendjes autoktone, jashte rendeve shteterore, perderisa
kater elementet me kryesore dhe vendimtar te jetes njerezore
ne Toke i kane pasur dhe i kane sipas permbajtjes primitive:
162 sur 229 09/11/2022, 11:01

besimet fetare pagane, familja patriarkale, prona fisnore dhe e

drejta zakonore e pashkruar. Ekzistenca diferenciale e jetes
sociale ne fshatin shqipfoles me ato te fshatrave me popullate
emigratore e tregon ne menyre te pakundershtueshme qe
dinamika progresive e jetes qytetare shqiptare buron pikerisht
nga keto popullata emigratore dhe jo ndryshe.
Ne kete pike autori ka dashur t’i beje nder ideve marksiste te

komunizmit shqiptar duke i perputhur keto ide me gjendjen
imagjinare te shoqerise shqiptare.
Interesant eshte fakti qe autori ka tentuar ta ridimensionoje

kete dukuri ne permasat reale me kater rreshta e gjysem, por
deri ketu, duke mos i dhene permasat origjinale dhe duke
fshehur forcat e verteta progresive ne brendesi te popullates
shqipfolese. Sipas autorit “Trajtimi i qytetit dhe baneses
shqiptare apo me sakte, cilesori shqiptar, qe ndjek keto dy
kategori, ne kete monografi, eshte tashme nje dukuri e njohur.
Eshte fjala per shqyrtimin e dy kategorive ndertimore ne cilesite
e tyre thelbesore, ne nje hark kohor te caktuar, prej nje etnosi te
caktuar, i shtrire ne nje hapesire te caktuar” (f. 15).
Pyetja qe behet ne kete rast eshte shume e thjeshte: cilet jane

etnoset e tjere qe autori ka shqyrtuar ne kete monografi? Mund
ta kem lexuar gabim, mund te jem pershpejtuar ne lexim, por
nuk gjej ne asnje rreshte ekzistencen e ndonje etnosi jo shqiptar
qe te kete ndikuar teorikisht mbi qytetet dhe banesat shqiptare,
pasi ne realitet pese qytetet me kryesore shqiptare me histori:
Shkodra, Elbasani, Durresi, Berati dhe Korca jane produkti me
tipik i politikave dhe popullatave emigratore qe jane aplikuar
dhe bashkejetuar ne mes te shqiptareve. E ne qofte se do te
bejme nje analize perse ne Veri kemi nje qytet dhe ne
Shqiperine e Mesme dhe te Jugut kemi 4 qytete historike duhet
te merret me mend me lehtesi se e kujt eshte pergjegjesia
163 sur 229 09/11/2022, 11:01

historike e ekzistences se tyre. Tani shtrohet problemi qe autori

ka dashur ta fshehe kete fakt, apo ka dashur te vere ne dukje
qe ata qe kane realizuar civilizimin nder shqiptare jane shkrire
me popullaten shqiptare. Nga pikepamja e permasave te
subjektit kjo eshte tamam keshtu dhe nuk e luan as topi, p;or e
pare sipas rolit te individit kjo jo vetem qe nuk eshte keshtu, por
ketu fshihet roli dhe emrat e atyre qe e kane fallsifikuar historine
e Kombit Tone, tani per tani per interesa te panjohura, por kur e
studion kupton qe fjala behet per ndryshimin e boshtit biologjik
te shqiptareve, prej nga rrjedh ndryshimi i situacionit social dhe
fetar i shqiptareve ne raport nme arberit e kohes se Gjergj
Kastriotit.
Ky dualitet analitik nga ana e autorit tone merr permasa unike

kur deklaron ne menyre taksative se “Cilesori shqiptar nuk
duhet mbajtur si cilesues i origjinalitetit me baze etnike i
dukurive te konsideruara, por thjeshte lidhet me etnosin iliro-
arberesh-shqiptar, si porosites, ndertues dhe shfrytezues te
kategorive, banese dhe qytet” (f. 16), por pa e vrare mendjen se
ne kete rast ka realizuar manipulimin dhe deformimin e
problemit me kryesor te historiografise shqiptare: perberja e
popullates shqipfolese; ku sipas autorit tone kjo duhet
nenkuptuar si nje popullate unike qe vjen nga koha e ilireve,
vazhdon me arberoret dhe mbyllet me shqiptaret, pa na thene
se ku kane shkuar popullatat emigratore te pakten te pese-
gjashte shekujve te fundit: Goranet, Gollobordasit, Vllehet,
Maqedonasit dhe Greket (Egjiptianet prej 1500 vjetesh ne
trojet e sotme shqiptare, me gjuhe, zakone e doke krejtesisht
origjinale dhe jo shqiptare, ne kete rast nuk merren parasysh);
dhe perse politika shqiptare, per sa kohe qe ekziston, ka
cilesuar vetem popullaten greke si nje popullate jo shqiptare.
Cfare ka tentuar te fshehe autori yne ne kete rast?
Autori nuk e ka kuptuar se kjo menyre e zberthimit te problemit
164 sur 229 09/11/2022, 11:01

qe ka marre persiper te analizoje shpesh here futet ne

kontradikte me vetveten, e per rrjedhoje nuk ka realizuar
vazhdimin e rrjedhshem te ideve te tij sipas nje platforme
metodike e filozofike te caktuar.
Jo rradhe here ka paragrafe qe kerkojne faqe te tera per t’u

administruar ne menyre shkencore dhe autori i ka parakaluar si
te thjeshta, por vendimtare ne idete e tij manipulatore. Vini re
se si i ka perbashkuar ekonomine politike, etnografine, historine
dhe manipulimin e Historise se qytetit shqiptar:
“Qytetet mesjetare shqiptare, kryesisht qendra strategjike

ushtarake dhe administrative, kane qene njekohesisht edhe
qendra qytetare, ne te cilat nje pjese e qytetareve, ushtronin
zeje te thjeshta, qe lidheshin me nevojat thelbesore jetesore.
Vetesigurimi prej qytetit i prodhimeve bujqesore, kryesisht
dritherave, ishin nje synim i vazhdueshem, ne kushtet e
mbiprodhimit te paket, apo aspaket te ketyre produkteve prej
fshatit shqiptar. Mbare qytetet e mesjetes, kishin perreth tyre,
troje te madhesive te ndryshme, prodhimet bujqesore te te
cilave i sherbenin qyteteve respektive (f. 19).
Ky paragraf eshte fillim e fund i pasakte qofte ne ide, qofte ne

praktike e qofte ne qellimin e permbajtjes se qytetit. Qytetet
shqiptare te ashtequajtura te mesjetes, fillimisht kane qene
qendra ushtarake te mirefillta dhe me interes do te ishte
percaktimi i kohes ushtarake te jetes se tyre dhe kur u
transformuan ne qendra qytetare, sipas formes qe i kemi sot.
Njekoheshmeria e sensit ushtarak me ate qytetar eshte shume
me e vonshme dhe ka pasur faktore te tjere ndihmes qe e kane
parakaluar gjendjen ushtarake ne gjendje civile qytetare. Te
pakten kemi disa shembuj tipike per kete rast, duke pasur
parasysh qe ne territorin e shtetit shqiptar ka me qindra
keshtjella (kala) qe nuk e kane arritur asnjehere shkallen e
165 sur 229 09/11/2022, 11:01

qytetit (Diber, Mat, Puke, Mirdite, Kukes, Çorovode, Dajti, Borshi,

etj) duke mbetur anekse te fshatrave ku ishin formuar, kur
anasjelltas kemi pak te tilla (Pogradeci, Saranda dhe qytetet ne
vazhdim):
Berati ka nje histori te kohes se Filipit te Maqedonise dhe

fortesa “Kala” eshte rindrequr ne vitin 1180 prej sundimtarit
Mihail Kominojt. Eshte pushtuar nga Turqit me 1448. Me vone,
me 1532, sundimtar ishte Sinan Pashaj, me 1710 ka qene Hysenj
Pasha, me 1760 sundimtar behet Ahmet Kurt Pasha. Brenda ne
Kala ndodhen disa Kisha si Kisha e Shentriadhes apo Kisha e
Shenjtmaries Vllaqerna. Ne Kala qendronte qeveria e kohes qe
drejtonte te gjithe Pashallekun e Beratit. Me 1926 Berati kishte 18
lagje, 2027 shtepi dhe 8505 banore.
Durresi ka nje histori te sterlashte dhe pranohet se eshte

ndertuar per here te pare 300 vjet Para Kri.. Pa dyshim autori
ketu gabon, pasi sot pranohet se Epidamnos (emri i qytetit nga
burimet e vjetra) eshte themeluar me 685 para Krishtit dhe
ndertuar prej heleneve (Milan Shuflai, Qytetet dhe keshtjellat e
Shqiperise kryesisht ne mesjete, Tirane 2009, f. 16). Ky qytet
eshte demtuar rende nga dy termete dhe mbi germadhat e tij
eshte rindertuar. Rreth mureve te kalase se tij jane bere luftime
te panumerta dhe me 1485 eshte pushtuar prej turqve
otomane te cilet e kane mbajtur qytetin rreth 5 shekuj. Me 1926
Durresi kishte 4 lagje me 1320 shtepi dhe 5175 fryme.
Elbasani ka nje histori te lashte dhe emrin fillestar e ka pasur

Shkamba. Nga shek X-XI qe prishur prej bullgareve. Qendra e
qytetit ka qene brenda kalase dhe gjitheshka brenda saj jane
ndertime te vjetra te kohes romake dhe bizantine. Kalaja e
sotme eshte rindertuar nga Sulltan Mehmeti II, se bashku me
qytetin e ri me 1466 duke i dhene emrin Elbasan. Me 1926 qyteti
kishte 13 lagje me 1241 shtepi dhe 10408 banore. Por nga nje
166 sur 229 09/11/2022, 11:01

burim tjeter marrim vesh te dhena me te plota per Elbasanin e

fundit te viteve ’80-te te shek. te XIX-te, sipas te cilit, per kohen
ne fjale qyteti kishte: 1174 shtepi, 733 dyqane, 22 hane, e 2
hambere, 1 kulle sahati, 14 kazino dhe mejhane, 1 restorant
(lokant), gjithashtu 2 farmaci, 23 furra, 2 karakollhane, 32 xhami
e mesxhide, 5 teqe, 6 shkolla dhe 1 kishe. Ne vitet 1900-1912
Elbasani numeronte 800 dyqane (Zhuljeta Kadilli Daja,
Elbasani ne vitet 1892-1908 sipas regjistrave osmane, Tirane
2014, f. 24). Sipas ketyre te dhenave popullata ortodokse e
Elbasanit duhet te kete qene e paperfillshme ne raport me
pjesen muslimane, perderisa kishte nje Kishe kundrejt 32
Xhamive dhe Mesxhideve, cka nenkupton se popullata
ortodokse eshte instaluan masivisht pas 1912. Si prefekture me
1926 Elbasani kishte 74.790 muhamedane dhe 6438 ortodoks,
ku shumica prej 5907 ndodheshin ne Elbasan (sipas Shqipria
me 1927).
Gjinokastra me nje histori te sterlashte sipas nje legjende eshte

ndertuar nga mbreteresha Argjiro. Ne kohen e Ali Pashes se
Janines dhe te Kapllan Pashes ka qene qendra e veprimit e
shesh i luftrave, ku me 1926 kishte 13 lagje, 1807 shtepi dhe 9578
banore.
Tepelena me 1926 ka pasur 2 lagje, 91 shtepi dhe 275 banore

dhe kalaja, e qofte qyteti, u ndertua prej Ali Pashes se Janines
duke qene qender ushtarake dhe administrative, ku vete si
nenprefekture kishte 3878 shtepi dhe 18223 banore.
Nuk bejne perjashtim as vendbanimet keshtjellore ne Tirane,

Shkoder, Kanine, Pogradec, etj, ku koha e te qenit keshtjelle
eshte paresore ne kohe dhe transformimi ne qytete te mirefillra
eshte bere shume-shume me vone ne disa raste e shume me
vone ne disa te tjera.
167 sur 229 09/11/2022, 11:01

Te gjithe te dhenat e mesiperme mbi keto qytete jane marre

nga Shqiprija me 1927 me autor TekI Selenica. Por nga analiza
historike qe i behet ketyre qyteteve kuptohet qe manipulimi i
Historise se Kombit Shqiptar ka filluar pas vitit 1924.
Por ne kete punim ka probleme historike qe jane shume me te

komplikuara se sa ka kujtuar autori dhe ne kete rast ai i ka
deformuar ato here duke i thjeshtuar e here duke i ndryshuar.
Ne te vertete keto probleme jane kaq thelbesore ne Historine e
shqiptareve sa ato sherbejne mirefilli per te vertetuar pozicionin
autokton te popullates ne kundershtim me te gjitha teorizimet
ne kete drejtim. Por ky autor per efekt te imponimit nga arsimi i
detyruar i anashkalon ato si te zgjidhura, ose postuluara sakte,
pa i ditur qofte kuptimin ekzistencial, qofte dinamiken, qofte
permbajtjen.
Sipas ketij autori kemi keto “fakte” dhe kete “dinamike” te njerit
prej elementeve me te plote ne Historine e Njerezimit: Ideve
Juridike ne shoqerine shqiptare:
“Rreth fundit te mesjetes bashkesite urbane shqiptare kishin

arritur dhe ruanin nje nivel perparimi te njeshkallshem me anen
e pertejme te Adriatikut. Ky konstatim mbeshtetet edhe ne te
verteten se gjate shek XIII-XV, ne qytetet e Tivarit, Ulqinit,
Shkodres, Durresit, Danjes dhe Drishtit, kane pasur statute6. /
Keto statute jane dy tre shekuj me te hershem se Kanunet, te
cilat i perkisnin prapatokes dhe ishin shprehje e se drejtes
agrare ne veprim7. Statutet qytetare, jane deshmi te prekshme
e zhvillimit te qyteteve shqiptare te bregut perendimor, zhvillim i
cili pati ndikim edhe ne qytetet ne thellesi te trojeve shqiptar.
Kjo dukuri, ashtu si edhe dukuri te tjera te mevonshme
historiko-kulturore te realitetit shqiptar, qe shprehin ndikime,
apo bashkemarredhenien e ketij realiteti me ate perendimor,
shprehin, sic veren me te drejte studjuesi i njohur Shaban
168 sur 229 09/11/2022, 11:01

Sinani, “Kulturen e pranimit”8 si vlere vendase. Kjo kulture

pranimi parakupton, rrethanat historike-shoqerore te aferta
dhe ndermjet Shqiperise dhe hapesires perendimore ne
pergjithesi” (f. 20) – shenimet 6,7,8 jane referencat e marra nga
Shaban Sinani.
Jam i sigurte qe autori ka qene i pandergjegjshem kur ka

shkruajtur keto rreshta, pasi nuk e ka ditur se ka atakuar nje
nder problemet me kryesore te Historise se Njerezimit: Menyren
se si lindin dhe zhvillohen Idete Juridike ne Racen Njerezore ne
Toke, problem i cili nuk eshte zgjidhur akoma edhe sot.
Se pari, nuk eshte e vertete qe vetem qytetet e Tivarit, Ulqinit,

Shkodres, Durresit, Danjes dhe Drishtit kane pasur Statute, sepse
me se pari duhet sqaruar raporti midis Kodikeve dhe Statuteve
(ato realisht jane te njejte duke qene se ne kapakun e pare te
Statuteve te Drishtit me autore Musa Ahmeti dhe Etleva Lala,
Tirane 2009, eshte e shkruar: Statutet dhe Urdheresat e
Kapitullit te Kishes Katedrale te Drishtit), pasi na rezulton se
ne kete rast autori ka anashkaluar Kodiket e 14 (shek. 11-te deri
ne te 12-te), 18 (shek. 12-te) dhe 20 (shek. 12-te) te Beratit
(sipas Shaban Sinani, Beratinus, Tirane 2004) dhe Kodikun te
Korces nr. 93 te shek. X-te qe lidhet me epoken e
enciklopedizmit dhe emrin e Perandorit Bizantin Konstandin te
VII-te Porfirogjenetit (913-959) – sipas KATERUNGJILLËSHI i
Korçes, Kodiku i Korçes nr. 93, Athine 2012, f. 17.
Se dyti, nuk eshte e vertete qe keto Statute te jene 2-3 shekuj

me te hershem se Kanunet, pasi ne kete rast autori duhet te
kishte theksuar se behet fjale per Kanunin e Lek Dukagjinit dhe
te Skenderbeut, edhe vetem per faktin se ne shek. XIX-XX ne
trojet shqiptare ekzistojne nje mori Kanunesh duke filluar nga
Kanuni i Laberise, i Dibres, i Lures, i Lumes, i Bendes (Tiranes).
169 sur 229 09/11/2022, 11:01

Se treti, autori nuk e zoteron informacionin mbi ekuacionin e

Lindjes dhe Zhvillimit te produktit juridik ne Bote dhe rastin
shqiptar. Kerkesa per ta zgjidhur kete problem nder shqiptare
con ne nje zbulim interesant per Historiografine shqiptare:
Shoqeria shqiptare ecen ne kundershtim me ecurine e
popujve europiane. Praktika ekuacionale e Ideve Juridike fillon
me te Drejten Zakonore te Pashkruar, koha fillestare eshte e
paditur, por e sigurte eshte qe lind perpara Shkrimit dhe pas
lindjes se Prones Fisnore, ekzistencen e Institucioneve Fetare
Pagane dhe ekzistencen e Familjes Patriarkale. Forma me e
pastajme eshte e lidhur me Ligjet e Likurgut (shek. IX Para Kri.)
ne Sparte dhe Ligjet e Solonit ne Athine (shek. V Para Kri.), me
vone vijne Statutet e Qyteteve me baze Fetare, sepse keto
Statute jane produkte te Institucioneve Fetare (dhe me keto
kane lidhje qytetet parashqiptare dhe Shqiptare), duke u
mbyllur me Kushtetutat shteterore ku ne Shqiperi per here te
pare eshte aplikuar ne formen e Statutit te Vlores (1913)
vendosur nga 6 Fuqite e Medha qe ngriti ne fron Princin Vilhelm
Vid (neni 7), e shprehur kjo ne punimin e Amedeo Xhanini,
Shteti shqiptar nga Konferenca e Londres ne bashkimin me
Italine 1913-1939, Tirane 2019, f. 13.
Ndersa ecuria e ideve juridike ne popullaten shqipfolese eshte

me te vertete ne kundershtim me te gjithe popujt e Europes dhe
ne kundershtim me ekuacionin e zhvillimit dinamik te ideve
juridike ne rrafsh boteror, por qe con ne nje zbulim i cili eshte
me percaktuesi ne lindjen e termit autokton. Po te shohim
ecurine e ketyre ideve ne brendesi te popullates shqipfolese do
te dallojme se me heret ne kohe kemi formen juridike nen emrin
Statutet, apo Kodiket, e qyteteve (Berati, Drishti, Korca, Shkodra,
etj: shek. VII, X, XIII, XIV), qe eshte forma me e larte e ideve
juridike ne rrafshin boteror. Me pas (shek. XV) vijne dy forma
Kanunesh qe e kane te theksuar pronen private dhe, mbi te
gjithe pronen e Kishes (Kanuni i Lek Dukagjinit dhe i
170 sur 229 09/11/2022, 11:01

Skenderbeut), te cilet nga pikepamja cilesore e ideve juridike,

jane shume me te thjeshta se Statutet e qyteteve. Ne shek. XIX-
XX ne popullaten shqipfolese cfaqen kanunet krahinore (Lume,
Lure, Diber, Bende, Laberi) dhe Kanuni i Lek Dukagjinit peson
deformime ne dy krahine (Mirdite, Puke). Ne teresine e tyre
kanunet krahinore shqiptare jane forma me primitive dhe e
pare e ideve juridike ne ekuacionin e lindjes dhe zhvillimit te
tyre, por ate cfaqen pikerisht ne kohen kur kemi per here te
pare shtet shqiptar dhe e bashkeshoqerojne kete shtet deri me
1967 kur shteti komunist u shpalli lufte. Atehere si shpjegohet
fenomeni ne fjale? Kjo eshte pika qe kerkon jo vetem nje
vemendje me te madhe, por ajo permbys teorite mbi zhvillimin
e ideve juridike ne rrafshin boteror. Pra shqiptaret zoteroje
teresine e ideve juridike ku ato ecin nga forma me e komplikuar
drejt formes me te thjeshte, cka tregon se ato ne asnje rast nuk
jane produkt i tyre, por te huazuara per efekt te pazhvillimit
social. Atehere problemi duhet zgjeruar me teper dhe i duhet
nenshtruar nje analize filozofike qe permbys teorine e
deritanishme mbi zhvillimin e Popujve dhe Racave Njerezore ne
Toke.
Se katerti, qofte studjuesi Shaban Sinani e qofte autori yne jane

tallur me termin “Kulture e pranimit” dhe frazen “si vlere
vendase”. Jane probleme filozofike q e nuk jane trajtuar
asnjehere saktesisht ketu ne Shqiperi, bile eshte spekulluar
jashtezakonisht shume me ate proces qe perfshihet ne
marredheniet midis fiseve, grup fiseve, popujve dhe shteteve.
Ne kete rast do te ishte me vlere te percaktohej ligji qe
mbizoteron ne keto marredhenie, dmth kush perfiton nga
marredheniet universale, qofshin rastesore e qofshin politike te
imponuara apo me marreveshje. Zgjidhja, dhe te jeni te sigurte
q e ekziston si nje formule matematike, ne kete rast nuk e merr
parasysh konteksin “vlere vendase”, pasi ne te gjitha rastet e
ketyre marredhenieve, qofshin mekanike, qofshin fizike, qofshin
171 sur 229 09/11/2022, 11:01

kimike, qofshin biologjike dhe qofshin shoqerore, fjala “vlere”

nuk ka kuptim. Marredheniet universale kane vetem nje
perfundim: njera pale fiton sipas koncepteve hapesinore,
ndersa pala tjeter fiton sipas koncepteve kohore. Ne asnje rast
nuk ndodh qe bota e relacioneve te kete vetem nje fitimtar ne
kohe-hapesire dhe ky eshte Ligj Natyror. Ky eshte dhe rasti i
realizimit te civilizimit nder shqiptare nga ana e subjekteve
emigratore, ku pala shqiptare ka fituar ne aspektin hapesinor
shoqeror dhe pala emigratore ka humbur, thellesisht shume,
duke fituar zgjatjen e kohes fillestare ne perputhje me fillesen e
relacionit. Realisht te gjithe relatoret jashteshqiptare kur lidhen
me shqiptaret humbasin dinamiken e zhvillimit dhe shqiptaret
e fitojne kete dinamike me kushtin e vetem qe keto
marredhenie te jene te pranishme. Kjo eshte dhe aresyeja qe
subjektet emigratore kane mbetur te pazhvilluara ne raport me
fillesen kur vendosen te jetojne me shqiptaret dhe keta te fundit
vetem kane fituar civilizimin qe perjetojne sot. Largoni subjektet
emigratore prej shqiptareve dhe brenda dhjete vjeteve
shqiptaret do te hypin neper peme.
Jo rralle, autori e zmadhon te paverteten ne madhesira te

pakuptimte duke krijuar nje situate antihistorike dhe te
demshme per shoqerine shqiptare sot. Sipas tij “Ne fund te
shek. VIII, eshte kryer nje veprimtari ndertimore ne muret
rrethuese, duke perfshire akropolin dhe qytetin e poshtem. Kjo
gjendje, pak a shume, ruhet deri rreth fundit te mesjetes. Qe me
1281, Lezha administrohej prej familjes feudale te Dukagjineve,
ndersa ne vitin 1393 ajo bie ne duart e venecianeve” (f. 28).
Se cfare perfitimi historik kemi prej kesaj analize eshte pak e

veshtire te merret me mend, por duke ditur se kush e ka
ndertuar kalane e Lezhes fillimisht (Lissos u themelua ne gryken
e Drinit (Drilon) nga Dionisi i Vjeter, tirani i Sirakuzes, rreth vitit
385 para Krishtit. Ndahej ne dy pjese: ne keshtjellen Akrolissos
172 sur 229 09/11/2022, 11:01

dhe ne qytetin Lissos – Milan Shuflai, Qytetet dhe keshtjellat e

Shqiperise kryesisht ne mesjete, Tirane 2009, f. 19) behet e
kuptueshme analiza fallsifikuese e autorit tone. Aq me teper qe
Lezha shume pak ka qene nen drejtimin e sundimtareve
vendas, e per rrjedhoje as qe mund te flitet per civilizim te atij
qyteti dhe asaj keshtjelle nga banoret vendas. Roli i qytetit te
Lezhes ne historine e shqiptareve eshte jashtezakonisht i
paperfillshem; rendesia e tij eshte thjeshte teorike prej nga ku
zbulojme rrugen qe bene parahelenet per t’u instaluar ne piken
me jugore te gadishullit Ballkanik.
Por Lezha i sherben autorit tone per te ngritur nje ndertese

imagjinare mbi origjinalitetin e civilizimit shqiptar pa vene asnje
dallim midis shqiptareve dhe paraardhesve te tyre dhe
sidomos ndikimin qe bota heleno-romake ka realizuar mbi
popullaten parashqiptare te pakten deri ne shek. e V pas
Krishtit. E keqja me e madhe e analizes te autorit tone qendron
ne marrjen ne konsiderate te gjendjes se qyteteve shqiptare
jashte kontestit historik te tyre dhe kush jane themeluesit. Mbi
kete baze ai ka ngritur versionin se gjitheshka eshte e ndertuar
prej shqiptareve e bashke me to edhe civilizimi qe ata
disponojne sot. Sipas autorit tone: “Numri krahasimisht i
shumte, i qyteteve shqiptare te antikitetit dhe mesjetes, zhvillimi
i tyre ne kohe me ngritje-uljet, deri ne braktisje te detyruar,
zgjerimi dhe ngushtimi i hapesirave te tyre, gjithe duke mbetur
vijueshem ne repertorin e vendbanimeve shqiptare, tregon se
cilesori shqiptar i ketyre qendrave eshte i sakte. Ky cilesor lidhet
se pari me ndertuesit dhe banuesit e ketyre qendrave te cilat
tipologjikisht perfshihen ne konceptin e se njejtes dukuri ne
arealin europian, gjithe duke pasur tipare specifike, rajonale
apo edhe thjeshte lokale, lidhur me seicilen qender.
Drejtperdrejt apo terthorazi keto arritje, apo realitet urbanistiko-
historik, eshte faze e atij procesi me vijimesi paralele me jeten e
bashkesise njerezore, ne rastin ne shqyrtim asaj shqiptare.” (f.
173 sur 229 09/11/2022, 11:01

29).
Ky lloj perfundimi eshte teresisht manipulator pasi shtremberon

jo vetem realitetin historik te shqiptareve, por dhe te vete
Europes duke i bashkangjitur, kesaj te fundit, dinamiken e
popullates shqiptare permase e cila eshte tmersisht me
ndryshe dhe komforte ne percaktimin e piketave me kryesore
te termave: Histori, Shoqeri Njerezore, Rend Shoqeror, etj, etj.
Autori nuk eshte i afte t’i pergjigjet pyetjes qe rrjedh nga
konstatimi i vet asaj qe ka vene ne dukje: perse zhvillohen
qytetet, ulen, ngrihen, braktisen, detyrohen, zgjerohen,
ngushtohen. Por me kryesorja qendron ne pergjigjen e pyetjes:
perse ne fillim te shek. te XX-te qytetet kryesore shqiptare
ndodhen ne Shqiperine e Mesme dhe Jugore, kur ne Veri kemi
vetem nje qytet kryesor: Shkodren? Kujt duhet t’ja dedikojme
kete fakt dhe perse Lezha e Kruja (qytete mesjetare) e humben
lavdine e dikurshme? Nuk eshte fort e lehte pergjigja po nuk
muarem ne konsiderate popullatat emigratore qe depertuan
ne territorin e popullates shqipfolese ne cfaredo kohe qofte.
Pikerisht fshehjen e tyre ka marre persiper autori me kete punim

dhe ne kete menyre nuk u tregon shqiptareve se si eshte
ndertuar civilizimi nder ta, si eshte bere kalimi i popullates nga
e Krishtere ne Muhamedane dhe mbi te gjithe si eshte
ndryshuar Boshti Biologjik kur eshte kaluar nga Arbereshe ne
Shqiptare. Dhe kur flasim per popullate autoktone, ke duhet te
kemi parasysh kendveshtrimin biologjik apo kendveshtrimin
social? Si behet diferenca ne kete rast? Autori yne i ka
anashkaluar te gjitha keto probleme rrenjesore per popullaten
shqiptare dhe kufizohet vetem ne konstatimin e ndryshimit
fetar te tyre duke e nenkuptuar thjeshte si konvertim nen emrin
e procesit te islamizimit, problem i cili jo vetem qe ka disa
permasa, por mbi te gjithe ka dhe njerez te tjere. Keto te fundit
autori nuk i merr ne konsiderate, por i kufizon thjeshte ne shifra.
174 sur 229 09/11/2022, 11:01

Sipas tij: “Gjate shek. te XVI procesi i islamizimit ne qytete rritej

ndijshem. Keshtu gjate fundit te ketij shekulli, Shkodra ishte
islamizuar 100%, Peja 90% dhe Viçiterna 80%, Elbasani 71%, Kruja
63, Berati dhe Prishtina 60%, Prizreni 55%, Struga 24%, Vlora 23%,
Korca dhe Trepça 21%. Gjate shek. te XVII procesi i islamizimit ne
trojet shqiptare pati rritje te metejshme”(f. 33).
Vetem fakti qe Shkodra ishte islamizuar 100% ne fund te shek. te

XVI, nuk eshte tregues qe popullata vendase eshte konvertuar
nga e Krishtere ne Islamike, por ne rastin me te mire ajo
popullate eshte zevendesuar duke u transformuar nga nje
popullate autoktone ne nje popullate emigratore. Kjo gje ne
kete punim nuk eshte pranuar ne asnje rast.
Ose marrim ne konsiderate Elbasanin, qe eshte nje rindertim

teresisht Otoman. Atehere si u be ky qytet mbas 100 vjeteve me
29% te krishtere, pasi rezulton qe ne Elbasan te mos jete bere
Islamizim i popullates, por Krishterizim i saj nga viti 1466 deri me
1590 te themi. E njejta situate eshte edhe per Krujen, Beratin apo
Korcen, ku ardhja e popullatave emigratore te besimit ortodoks
apo katolik e ka ndryshuar raportin e popullates nga pikepamja
fetare. Ky fenomen ne librin qe kemi marre ne analize nuk
cfaqet dhe nuk trajtohet ne asnje menyre aq me teper kur
autori pranon ne menyre te dokumentuar se me ardhjen e
Otomaneve qytetet vendase u braktisen nga banoret
autoktone.
Ne kete drejtim autori ka dhene keto detaje, te cilat mbi te

gjitha kane nevoje per interpretim historik, gje te cilin autori nuk
ka qene ne gjendje ta trajtoje:
“Shume qytete, pas shkaterrimeve te renda dhe largimit ne

shkalle te ndryshme te popullsise, u kthyen ne qendra
strategjike me vendosjen ne to te garnizoneve ushtarake, per te
175 sur 229 09/11/2022, 11:01

siguruar statusin e ri te pushtimit ne trojet shqiptare. Te dhenat

e regjistrit fiskal te vitit1431, tregojne se ne kete vit Berati kishte
175 banesa me kryefamiljare, Gjirokastra 121, Kanina 216, dhe
Kruja 125 ne vitin 1477, Prishtina kishte 351 banesa. Me 1484,
Gjakova kishte 54 banesa, ndersa me 1485, Peja kishte 104
banesa, Shkodra 89, kurse Drishti 15. Disa qytete, gjate shek. te
XV, madje kishin kishin nje numer banoresh me te vogel (se) ne
disa fshatra” (f. 36).
Pas ketyre statistikave problemi shtrohet: kemi te bejme me

popullate autoktone apo emigratore? Pa asnje dyshim realizimi
i ketij botimi ka pasur per qellim fshehjen e ekzistences se
popullateve emigratore te mes te shqiptareve dhe paraqitjen e
tyre si nje dukuri qe tashme nuk ekziston me pasi ato jane
asimiluar. Por ne kete rast duhet te ishte realizuar analiza
procesive e ketij asimilimi dhe menyren se si ishte realizuar ky
asimilim ne shkak-pasojen e civilizimit, problemit me te
rendesishem te shoqerise shqiptare sot, sidomos pas 1945-ses.
Por ka bere nje fallsifikim ekonomiko-filozofik te pafalshem, qe

sot eshte baza e hajduterise qe shtetasit shqiptare realizojne ne
kurriz te shtetit te tyre dhe shteti ja u shperblen me te njejten
monedhe duke e shfrytezuar popullin pertej palces. Sipas
autorit:
“Shekulli i XVI, shenoi dhe nje dukuri me rendesi ne jeten

ekonomike te Perandorise, pra edhe te trojeve shqiptare, ate te
fillimit te lindjes se sistemit te cifligut, i cili duke qene i
trashegueshem binte ndesh me sistemin e timarit ketij lloji te
njohur te feudalizmit ushtarak, krahas cifligjeve te para, krijuar
rreth gjysmes se dyte te shek. XVI, ne tokat pyjore dhe kullotat u
shfaqen cifligje rreth qyteteve, kryesisht ne zoterim te
funksionareve te administrates shteterore, keshtu ne fund te
shek. XVI, qytetare te Beratit zoteronin 146 cifligje, ata te
176 sur 229 09/11/2022, 11:01

Elbasanit 83, Novoberdes 39, Gjirokastres 35, etj. Cifligjet si

forme e re pronesie ne kuadrin e sistemit osman rriten e
shumohen gjate shek. XVII-XVIII” (f. 37).
E gjithe kjo panorame politiko-ekonomike ka nje mangesi te

theksuar: nuk tregon se ne Perandorine Otomane nuk njihej
prona private mbi token, karakteristike kjo e Lindjes. Ne saje te
punes profesionale te Avokat Dr. Vasil K. Dilo kemi nje
informacion profesional mbi kete teme me titull: “Studim mbi
Çifliqe (Monografi)”, e me ane te se ciles avokati mbrojti
doktoraturen me 1936 ne Universitetin e Athines. Duke marre
parasysh 5 (pese) format e ndarjes se tokave ne Perandorine
Otomane, arrihet ne perfundimin me te thjeshte fare qe asnje
shqiptar nuk mund te kete ne pronesi ndonje toke para vitit 1912.
Tapite qe disa shqiptare disponojne nga ajo kohe, qofte dhe ne
gjuhen otomane, ne asnje rast nuk justifikojne pronesine mbi
token, por vetem thjeshte te drejten per ta shfrytezuar ne baze
te nje pagese. Dhe eshte kjo lloj pronesie (ne perdorim) qe
kishte te drejten e trashegimise dhe qe ka arritur deri ne diten e
sotme, por pa qene asnjehere dhe ne asnje rast prone private
mbi token.
Nga qe nuk e ka trajtuar problemin sipas realitetit historik,

autori kete mangesi e ka kompesuar me menyren se si eshte
rritur numri i banoreve te qytetit neper qytetet qe sot ndodhen
ne shtetin shqiptar. Sipas tij: “Dobesimi i ekonomise natyrore ne
fshat dhe zgjerimi i sistemit te ciflikut, krijuan kushte per
dendesimin e marredhenieve ekonomike fshat-qytet dhe me
tej per rritjen e eksportit te tepricave te prodhimeve bujqesore
dhe blegtorale, te cilat kryesisht me ane te detit, eksportoheshin
jashte kufijve te Perandorise. Edhe gjate ketij shekulli vazhdoi,
me ritme dhe shkalle te ndryshme, sipas qytetesh, largimi i nje
pjese te popullsise fshatare drejt qyteteve” (f.39).
177 sur 229 09/11/2022, 11:01

Kjo manover i ka sherbyer autorit per te fshehur permasen

kryesore te rritjes se popullatave qytetare dhe numrin e madhe
te tyre ne Shqiperine e Mesme dhe te Jugut ne shtetin e sotem.
Dhe kuptohet qe fjala behet per popullatat emigratore qe
vazhdonin te bashkejetonin me shqiptaret dhe dinamika e tyre
eshte e lidhur rigorizisht me dinamiken e civilizimit nder
shqiptare dhe jo rastesisht ne funksion te popullates autoktone,
vecori qe e kam hasur vetem ne zonen e Shkodres cka perligj
dhe numrin e madhe te popullates brenda ne qytet perpara
vitit 1945, por dhe pafuqine e popullates verishqiptare per te
formuar qytete te reja (shkaku e kesaj pafuqie duhet kerkuar
dhe tek mungesa e popullatave emogratore ne Veri te shtetit
shqiptar pas 1912).
Ky defekt i autorit bie ne sy kur flet vecanerisht per qytetet

shqiptare pas shek. te XV, ku gjithmone analizat e tij me
perfundimet kontraktohen duke vene ne dyshim qellimin per te
cilen eshte botuar ky liber. Ne te gjitha rastet elementet sociale
qe shoqerojne ndertimin dhe zhvillimin e cdo qyteti shqiptar
nuk jane produkt i mirefillte i popullates autoktone, por ato jane
te imponuara nga popullata emigratore per efekt te atij ligji qe
percakton domosdoshmerisht lindjen e qytetit. Kjo gje tek autori
yne shpaloset mjaft qarte per te gjithe qytetet historike qe
ndodhen brenda shtetit te sotem shqiptar, te pakten per
Beratin, Gjirokastren, Elbasanin dhe Korcen, ku literatura e
perdorur nga ai jo vetem qe nuk eshte e plote, por as e sakte
(autoret e tyre kane fshehur elementet sociale qe kane cuar ne
lindjen dhe zhvillimin e qyteteve shqiptar).
Per rastin e Beratit autori ka shkruar:
“Lagjja Kala me e vjetra e qytetit (behet fjale per Beratin, GH), e

njeherazi per nje kohe te gjate, deri aty rreth shek. XVIII, vete
qyteti, lidhur me ndertimet formuese, pervec atyre te kultit, ne
178 sur 229 09/11/2022, 11:01

gjendjen e sotme i perket shek. XVIII-XIX. Ashtu si ne te gjitha

vendbanimet brenda mureve rrethuese, zhvillimi urbanistik i
kesaj lagjeje, eshte ndikuar se tepermi nga rrethimi (f. 97-98).
Nga ky pasazh dalin ne pah dy elementet me kryesore qe cojne

ne lindjen e qytetit, ne kete rast te Beratit: ndertimet fortifikuese
dhe ndertimet e Kultit. Te dy keto elemente nuk jane realizuar
nga popullata vendase e cfaredo kohe qofte, keshtu qe ideja e
origjinalitetetit vendas, apo cilesori shqiptar si e emerton autori,
rezulton jo vetem i pasakte, por realisht ky cilesor eshte tej
mbrapa ne kohe per te realizuar te tilla produkte qofte
ndertimore e qofte Fetare (ne lidhje me ndertimin e ndertesave
te Kultit nuk duhet te marren per baze fuqia punetore, por
projektuesit, drejtuesit dhe nevojtaret qe cojne ne
domosdoshmerine ekzistenciale te tyre dhe ne kete drejtim nuk
ma merr mendja qe autori te kete pretendime tipike per
cilesorin shqiptar). Por qyteti i Beratit bart mbi vete nje nder
enigmat me te medha te Ideve Fetare nder shqiptare, pasi deri
me 1922 ka qene qendra e Orthodoksise Fetare Shqiptare dhe
nuk e besoj qe te kete pretendime njeri mbi cilesorin shqiptar
ne Lindjen dhe Zhvillimin e kesaj forme fetare nder shqiptare.
Qe ne kete pike qyteti i Beratit e humbet karakterin e paster
shqiptar te ekzistences se vet, te pakten per periudhen shek.
XV-XIX. Nuk eshte e veshtire gjetja e popullates emigratore qe i
ka dhene zhvillim Beratit pas 1912, por eshte turp per shkencat
sociale shqiptare fshehja dhe eleminimi i saj nga Historia e
Kombit Shqiptar.
Ndersa per rastin e Gjirokastres autori ka shkruar:
“Kjo qender ne dallim nga Berati, ka nje histori me te

mevonshme, e cila i perket mesjetes. Sipas mendimit te sotem
themelimi i saj duhet te kete ndodhur rreth gjysmes se dyte te
shek. XIII95. Ne gjendjen e sotme te dijeve njoftimi i pare mbi
179 sur 229 09/11/2022, 11:01

Gjirokastren vjen nga kronisti J. Kantakuzeni96, ne vitin 1336. Ky

autor ne dy pasazhe, ku ben fjale per kryengritjen e
arberesheve kunder Bizantit e permend kete qender me
drejtshkrimin: “Argyrokastron”, duke e cilesuar qytet dhe, me
pas keshtjelle. Gjate gjysmes se dyte te shek. XI, Gjirokastra
behet qender e zoterve feudale Zenevise. / Ndersa ne vitin 1419
bie ne duart e pushtuesve osmane. Duke qene nje qender e
rendesishme dhe e fortifikuar mire ajo ne shek. XV, caktohet
kryeqendra e sanxhakut te Shqiperise, i cili permbledhte tokat e
nenshtruara shqiptare prej Çamerise ne jug e deri prane lumit
Mat ne veri. / Te dhenat e sakta per qytetin vijne nga rregjistri
fiskal turk i vitit 1431-32, ku mesojme se Gjirokastra kishte 121
banesa me kryefamiljare, ndersa gjithsejt 163. Historiani bizantin
L. Halkokondili98, me 1434 duke pershkruar kryengritjen e
shqiptareve kunder turqve ne zonen rreth Gjirokastres, e quan
Gjirokastren qytet, duke nenkuptuar me kete keshtjellen dhe
ndertimet brenda saj ku ndodheshin jeniceret, garnizoni i
sulltanit dhe nje pakice turqish te tjere. Lidhur me daljen e
qytetit jashte mureve rrethuese te kalase bashkohemi me
mendimin se kjo i perket te pakten gjysmes se pare te shek.
XIV99. Gjate shek. XV Gjirokastra thuajse nuk peson asnje rritje,
sepse ne fillim te shek XVI, ajo kishte vetem 143 banesa me
kryefamiljare. Vetem gjate shek. te XVI, ajo ashtu si gjithe
qendrat e tjera qytetare shqiptare rritet. Keshtu ne fund te shek.
XVI, numri i banesave me kryefamiljare arrin ne 302100” (f.
100-101).
Menyra analitike e historise te ketij qyteti nga ana e autorit tone

tregon se metodika e ndjekur prej tij nuk eshte shume
fitimprurese pa realizuar kritiken e pikepamjeve ekzistuese mbi
historikun e themelimit te ketij qyteti. Autori per kete qytet ka
ecur sipas pikepamjes te shprehur ne Fjalorin Enciklopedik
Shqiptar (1985 dhe 2008) duke i shkuar per shtat ideve te Ismail
Kadarese. Pretendimet e autorit do te ishin te sakta nqs qyteti
180 sur 229 09/11/2022, 11:01

do ta kishte pasur emrin Gjirokaster gjithmone e jetes, por fakti

qe ky qytet eshte quajtur edhe Gjinokaster – perpara 1945
(qyteti i Gjinit me pretendimin e mund te jete ndertuar nga Gjin
Bue Shpata, qe ka jetuar pikerisht ne shek. e XIV), e hedh poshte
pretendimin e autorit tone, aq me teper kur pretendohet se
burimi i informacionit eshte Histori e Shqiperise, vell. I, f. 231,
Tirane 1959. Fakti qe autori nuk ka marre nga ky liber historik
edhe informacionin mbi vendosjen e kolonistet turq te
vendosur ne Kruje dhe Gjirokaster ne shek. e XV (Historia e
Shqiperise, Vell. I, f. 244, Tirane 1967) tregon se Historia e
Shqiperise eshte shkruar sipas interesit politik dhe jo sipas
realitetit te perjetuar.
Gjithsesi te jete analiza, rezulton qe qyteti i Gjirokastres te mos

jete nje produkt vendas, por i relatoreve, per vendasit rastesore,
te lidhur me Kryqezatat, sidomos me te Katerten, kur u ndertua
Perandoria Latine e Lindjes (1204-1208). Komandimi dhe
progresi i qytetit ne gjendjen deri me 1912 i duhet dedikuar
Perandorise Otomane dhe familjeve otomane qe kane jetuar
atje. Ky eshte dhe treguesi historik i familjeve muslimane qe
kane jetuar ne Gjirokaster, per rastin e personazheve tona,
familja Topulli. Cdo tentative per t’i ndare familjet muslimane
gjirokastrite nga Pushteti Otoman perpara vitit 1912 eshte
antihistorizem. Pikerisht kete ka tentuar historiografia komuniste
dhe e ka realizuar kuptueshem tek autori i ketij libri.
E njejta situate eshte dhe per qytetin e Elbasanit jo vetem pse

ka jetuar nen sundimin otoman, por dhe per faktin qe
Otomanet jane ndertuesit e Elbasanit sipas pamjes qe kane sot.
Per kete qytet autori ka shkruar edhe keto reshta:
“Ne fillim te shek. XVI, qyteti numeronte 285 banesa, te cilat

veshtire te perfshiheshin brenda fortifikimit, i cili nuk e kishte
humbur vleren e tij ushtarake. Ne fund te shek. XVI , arrin ne 808,
181 sur 229 09/11/2022, 11:01

duke nenkuptuar edhe rritjen mekanike te popullsise me te

ardhur prej fshatrash perreth dhe banore te qyteteve te tjera.
Struktura shoqerore e popullsise se Elbasanit ne gjysmen e dyte
te shek. XVI me 56,4% zejtare, 2,2% tregtare dhe 40,8% qe
pergjithesisht ushtronin bujqesine dhe blegtorine, tregon qarte
per karakterin e kesaj qendre te banuar” (f. 113-114).
E bukura eshte qe autori ka pranuar ardhjen e fshatareve

perreth dhe nga qytete te tjera, ku ekzistenca e Kishave me
arkitekture Vllehe e argumenton mjaft kenaqshem faktin qe ne
qytetin e Elbasanit ka ekzistuar dhe ekziston popullate
emigratore Vllehe. Ardhja e tyre eshte edhe nga Korca dhe
fshatrat perreth edhe nga fshatrat e Belshit ku jane te
akomoduar prej shekujsh. Kjo do te thote qe niveli i civilizimit ne
ate qytet dhe krahinave perreth duhet t’i dedikohet vetem dy
subjekteve: atij Otoman dhe subjetit Vlleh, duke na
argumentuar qe pergjithesisht popullata ne Jugun e Shqiperise
se sotme nuk eshte homogjene dhe i te njejtit bosht biologjik
me banoret autoktone. Por pikerisht ne ato krahina kur kjo
vecori demografike bie ne sy vertetueshem, pikerisht ne ato
krahina kane dale studiues qe pretendojne se “Historikisht kemi
qene ne unitet kombetar, por ky unitet nuk perjashton te qenit
ndryshe, te te shfaqurit te zakoneve, menyres se jetese,
karakterit, temperamentit te ndryshem, ne pjese te ndryshme”
(Zylyftar Plaku, Skrapari, visore dhe visare, Jonalda 2004, f. 13).
Qyteti i Elbasanit ka nje vecori qe nuk e ka asnje qytet tjeter

shqiptar: zanafilla-zhvillimi-civilizimi-influenca jane te lidhura
me nje subjekt te vetem politik: Perandorine Otomane. E ne
qofte se ne do te kerkojme te ndertojme per cdo qytet kete
ekuacion do te veme re se subjektet zanafillore ne asnje rast
nuk jane te njejte. Cuditerisht ne qytetin e Elbasanit jane te
gershetuara te gjitha subjektet qe kane ndikuar
domosdoshmerisht ne jeten qytetare shqiptare duke na
182 sur 229 09/11/2022, 11:01

argumentuar kohen se kur ka filluar civilizimi nder shqiptare

domosdoshmerisht – shek. XVI.
Por qyteti qe krijon diferencen me qytetet e tjera ne Shqiperi pa

dyshim qe eshte Korca, jo vetem per menyren se si eshte
ndertuar, por kryesisht vetem ne kete qytet dy subjektet fetare
cilesisht te ndryshem ne planin fetar, rrjedhin nga i njejti bosht
biologjik ku akoma edhe sot dallohet ndryshimi me popullaten
autoktone.
Autori per kete qytet ka dhene kete informacion, ku shume te

dhena jane te marra nga studiuesi Pirro Thomo duke na e
zgjeruar pamjen analitike dhe sfondin e kritikes. Sipas tij:
“Qyteti i Korces, ze nje vend te vecante ne historine e qyteteve

shqiptare te shek XV-XIX, sepse ne te per here te pare ndeshim
te shfaqur planifikimin urbanistik. Korca permendet ne regjistrin
kadastral te vit(e)ve 1431-32, si keshtjelle e banuar me 26
banesa155. Per kete keshtjelle fushore me permasa
krahasimisht te vogla, ende nuk ka te dhena per themelimin e
saj. Qenia e ketij fortifikimi ne kohen e regjistrimit, ka kushtezuar
qenien e Korces qender e vilajetit me te njejtin emer, ndermjet 11
vilajeteve shqiptare te Sanxhakut shqiptar. Ne te njejten kohe,
permendet dhe fshati Peshkopi me rreth 71 banesa, fshat i cili
shpejt do te perfshihej ne hapesiren e vendbanimit te
Korces……../ Zhvillimi i Korces, gjate shek. XVI-XVIII, pasqyrohet
me te dhena te pakta dhe madje kontradiktore. Moskonsiderimi
i Korces objekt trajtimi prej Çelebiut terthorazi tregon per
rendesine e paket, pra zhvillimin modest te Korces, deri rreth
mesit te shek. XVII. E dhena se Korca me 1568-69, numeronte 33
kryefamiljare, mbeshtet kete hipoteze157. / Zhvillimin me te
madh qyteti i Korces e pati gjate shek. XVIII dhe kryesisht atij te
XIX. Shkaterrimi i Voskopojes, ne vitet 1769-79, pozita e
rendesishme e Korces ne kryqezim rrugesh te rendesishme
183 sur 229 09/11/2022, 11:01

nderkrahinore dhe begatia e zones158, qene disa prej aresyeve

te ketij zhvillimi.” (f. 134; shifrat 155, 157, jane referencat nga
studimi i Pirro Thomo-s: Korca, urbanistika dhe arkitektura,
Tirane 2012).
Tendenca per te fshehur gjurmat e popullatave emigratore, pa

i shprehur te pranishme ne Korcen e shek. te XVIII, perben
sakrilegjin shkencor te autorit dhe formalizmin e analizes per
kete rast qyteterimi edhe pse ai e ka pranuar pozicionin e
vecante te Korces ne raport me te gjitha qytetet shqiptare.
Duke qene se autori eshte mbeshtetur ne punimin e Pirro
Thomo-s mbi urbaniztiken dhe arkitekturen e Korces i shpeton,
ne nje fare menyre, pergjegjesise shkencore mbi mangesite qe
paraqet ne punimin e tij. Keshtu qe do te kalojme tek autori
Thomo per te pare menyren se si eshte formuar civilizimi dhe
qytetaria ne Korce, por duke e pasuruar edhe me dy punime,
ndoshta jo vendimtare ne pamje te pare, por qe kane dhene
ate qe mungon ne studimin e Pirro Thomos dhe Emin Rizes:
Vangjush Ziko, Korca – Qyteti dhe kujtime, Korce 2012 dhe Niko
Stralla, Ne valen e drames shqiptare, Korca dhe Korcaret
(1878-1909), MediaUnion 2017. Ajo qe mungon tek dy studiuesit
veterane jane subjektet qe realizuan urbaninistikes dhe
arkitekturen ne qytetin e Korces, si dhe aktoret e ketyre
subjekteve. Dmth: kush jane emrat e arkitekteve, urbanisteve,
ustallareve kryesore qe kane futur metodikat e punimeve te
elementave arkitektonike dekorative prej hekuri, suvaje, guri ne
qytetin e Korces dhe ne te gjithe Shqiperine? Cfare shkollash
perfaqesojne dhe cfare lidhje kane me shqiptaret? Ne faqen
186 autori Pirro Thomo jep tabelen 41 me dicituren: Elemente
arkitektoniko-dekorative prej hekuri, pa treguar menyren se si
jane futur ne Shqiperi dhe kush ka qene autori dhe pronari me i
pare i tyre. Ne faqen 346 autori tregon se muratoret me te mire
vini nga Opari e Kolonja, gurgdhendesit nga Polena dhe gjate
specializimit te procesit te punes jane krijuar premisat per
184 sur 229 09/11/2022, 11:01

daljen me vete te mjeshterise se hekurpunuesit, sjelljen nga

jashte te hekurit te gatshem si dhe mekanizmat e procesit te
punes. Me kete ide autori kerkon t’i mbushe mendjen lexuesit se
urbanistika dhe arkitektura ne qytetin e Korces eshte produkt
vendas, kur e verteta eshte jo vetem krejt ndryshe, por ajo ka
permasa kaq permbysese sa me lehtesi arrihet ne perfundimin
qe urbanistika dhe arkitektura e Korces eshte huazim dhe
realizim i forcave intelektuale jo shqiptare te fshehura pas
subjekteve emigratore qe bashkejetonin ne mes te shqiptareve,
por kishte dhe raste kur keta emigrante kishin ardhur nga
jashte pikerisht duke sjelle ne Korce per here te pare
teknollogjine e punimeve te hekurit, kangjellave dhe dekoreve
te tjera prej hekuri. Keshtu ne vitin 1915 futet ne Shqiperi nga
Greqia emigranti armen Artin Papazjan i datelindjes 1895-1962
me ndalesen e pare ne Korce, prej nga spostohet me 1921 ne
Tirane (me qellimin privat se vetem ne Shqiperi puna paguhej
me flori) duke sjelle ne Shqiperi per here te pare qepenat,
kangjellat dhe grilat prej hekuri.
Ate qe nuk jep autori Pirri Thomo na e jep autori tjeter

Vangjush Ziko ne: Korca, qyteti dhe kujtime, Korce 2012. Edhe
pse duhet konsideruar nje liber pa pretendime ne fushen e
informacionit, cuditerisht autori na tregon subjektet qe kane
marre pjese ne ndertimin e Korces Moderne. Dhe informacioni
eshte kaq i shumte sa autori Thomo duhet te deziluzionohet
perpara tyre (njekoheshmeria e te dy botimeve ja heq te
drejten lexuesit te arrije ne perfundimin se ato plotesojne njera-
tjetren). Eshte absolutisht e papranueshme per Akademine e
Shkencave qe punime jashte saj te jene shume me konkrete se
botimet qe dalin me emrin e saj, cka tregon se permbajtja e
kesaj Akademie ka kohe qe e ka parakaluar formalizmin dhe
karakterin antishkencor te saj. Ajo ekziston per nje qellim politik
te padeklaruar, por qe tashme nuk eshte veshtire te zbulohet
duke pasur ne vemendje problemet Historike te qytetit shqiptar
185 sur 229 09/11/2022, 11:01

dhe, sidomos, heroizmin imagjinar dhe mitin e rreme te Çerçiz

Topullit.
Autorit Ziko ka shkruar me radhe keto te dhena:
“Sipas deshmise se Kodikut te Korces (shekulli XVIII-fillimi i

shekullit XIX), ne vitin 1879 Varoshi kishte 1200 shtepi me 10000
banore te besimit ortodoks; Kasabaja 800 shtepi me 3000
banore te besimit musliman. Duke llogaritur dhe pak shtepi
“evgjitesh” te te dyja besimeve ne te dy anet e lumit” (df. 26).
Domethene autori pranon ekzistencen e subjekteve jo shqiptare

ne brendesi te popullates korcare pa sqaruar identitetin e 3000
banoreve te besimit musliman dhe 10000 banoreve te besimit
ortodoks (nenkuptimi ne kete rast eshte i dyshimte).
“Rol luajten ne vendosjen e popullsise, vec faktoreve te

mesiperm, dhe natyra e punes se trasheguar brez pas brezi.
Keshtu buqit e ardhur nga fshatrat perreth, u vendosen ne
periferi te qytetit, ne perendim, sepse kishin prane token per
are, bostan dhe pemtari. Vllehet, te zbritur nga vargmalet
perreth Moraves, te Gramozit, te Voskopojes, apo te ardhur qe
nga Frashri dhe Myzeqeja, u vendosen, kryesisht, ne lagjen
lindore te qytetit, ne lagjen Barç, sepse kishin prane kullotat e
kodrave te qytetit, korijet dhe pyjet e Moraves, ku mund te
kullotnin bagetine, dhente e dhite” (f. 31).
Autori ne keto rreshta pranon ekzistencen e subjekteve te tjera

emigratore ne mes te korcareve, bile e ka zgjeruar me
vendshtritjen e tyre ne Morave-Gramoz-Voskopoje-Frasher-
Myzeqe. Ky fakt ka nje mangesi, qe une pretendoj se eshte bere
me qellim, nuk ka treguar cilesine e Vlleheve ne funksion te
civilizimit, pasi Vllehet e Voskopojes ndryshojne ne cilesi nga
Vllehet e fshatrave kudo qofshin. Kjo gje ka fshehur gjenezen e
Vlleheve te Shqiperise dhe menyren e ndikimit mbi shqiptaret e
186 sur 229 09/11/2022, 11:01

pazhvilluar. Pamja fshatare e ketyre vlleheve qe autori u

imponon ka fshehur dhe karakterin vlleh te shume ortodokseve
korcare qe e konsiderojne veten shqiptare qytetare dhe ky
eshte nje nder elementet kryesore qe ka sherbyer per
deformimin e historise se qytetit, pasi nuk i diferencon vllehet e
ardhur nga Voskopoja (para 300 vjeteve) me nje civilizim krejt
te vecante, nga vllehet e ardhur nga fshatrat te shqiptarizuar
negativisht.
“Lagje me ngjyre jane quajtur me pare lagjja Kulla e Hirit dhe

ajo e Katavaroshit, lagje periferike te qytetit. Sic degjoja te
medhenjte, ne to banonin “evgjitet”; ne te paren ata te besimit
mysliman dhe ne te dyten ata te besimit ortodoks. Te paret
dalloheshin lehte nga ngjyra e zeshket e lekures se trupit te tyre,
kurse te dytet, ne pergjithesi, ishin te bardhe. Thuhej se te paret
e tyre kishin ardhur prej kohesh qe nuk mbaheshin mend, nga
Egjipti. Edhe vete ata e lidhnin emrin e tyre me emrin e ketij
vendi arab te Afrikes, prej nga duhet te kishin trasheguar dhe
kete ngjyre te lekures te zeshket, te perzier me nje ngjyre te
lehte ne te verdhe” (f. 33).
Kurajo civile e autorit per te thene te verteten mbi banoret e

Korces, ne raport me studimin e Emin Rizes dhe Pirro Thomo-s,
eshte per t’u admiruar. Venia ne dukje e diferences midis
banoreve te subjektit ne fjale ne besimin fetar dhe ngjyren e
lekures duhet te kete elemente te tjere shtese ne aresyen e ketij
diferencimi qofte fetar e qofte biologjik, pasi sherben per te
treguar menyren se si eshte zhvilluar ky subjekt emigrator ne
brendesi te ambientit shqiptar dhe si ka ndikuar mbi kete
ambient. Nga informacionet qe na jep Luan Dino ne librin e tij
mbi Egjiptianet e Shqiperise rezulton se keta te fundit kane
qene te krishtere dhe e kane ruajtur kete besim deri ne shek.
XVIII-XIX, kur sundimi turk e detyroi te konvertohen (f. 51). Ne
kete rast duhet kerkuar mbeturinat e ketij sundimi ne Korce per
187 sur 229 09/11/2022, 11:01

te pare pasojen e relacionit. Pastaj flitet qe ballkanasit e kane

marre parmenden, shpaten dhe punimet prej hekuri pikerisht
nga mjeshterit egjiptiane (f. 5) duke i pasur ato ne themelin e
civilizimit te tyre. Perse nuk ben fjale historiografia shqiptare per
keto fakte?
“Kodiku i Korces deshmon se qyteti kishte hyre, qe ne shekullin e

tetembedhjete ne marredhenie tregetare me krahinat e
Shqiperise se Mesme dhe me vendet e jashtme; tregtonte dylle,
lekure, skollata, leter, etj); ky Pazar ishte bere nje qender e
njohur zejtaro-tregtare pertej kufijve te tij, ishte bere nje pazar
krahinor” (f. 44).
Me gjashte rreshta autori na ka dhene ne dore edhe nje faktor

tjeter determinant mbi menyren e formimit te civilizimit ne
qytetin e Korces: marredheniet me vendet jashteshqiptar.
Pikerisht individet e arsimuar jashte shtetit jane ata qe i kane
dhene Korces pamjen qe ka sot dhe aspak thjeshte popullata
shqiptare qe banon atje. Duhet vene dallimi midis punes
ndertimore dhe punes krijuese mbi zbaze realizohet ndertimi.
Projektet dhe urbanizmi i nje qyteti kerkojne me se pari idene
krijuese dhe pastaj zbatimin mekanik dhe Korca e sotme eshte
krijese e ketyre ideve qe shkolla shqiptare e historise nuk ka qejf
t’i evidentoje. Eshte mire te evidentohen individet qe i dhane
Korces idete e tyre per vendosjen e pamjes europiane qe ka
qyteti sot.
“Ato dalloheshin (behet fjale per folklorin e pare qytetare

korcar) nga krijimet e meparshme vokale dhe instrumentale
per motivet dhe ngjyren e tyre lirike. Keto motive i sillnin dhe i
krijonin te rinjte korcare, qe kishin shkuar per studime apo me
pune jashte vendit. Edhe Gjimnazi ne gjuhen greke, i hapur ne
Korce ne mesin e shekullit te nentembedhjete, luajti nje rol
nxites per krijimin e kesaj krijmtarie muzikore lirike. Ne keto
188 sur 229 09/11/2022, 11:01

kenge ndihej jehona e muzikes mesdhetare, qe vinte nga Joni

dhe nga Adriatiku, ato kenge ishin jehona e serenadave te
kenduara ne Barcelone, ne Napoli, ne Venedik, ne Korfuz, ato
vinin nga vendet ku gjinia e serenadave kishte marre hov qe ne
shekullin e tetembedhjete” (f. 77-78).
Jane shume pozitive keto rreshta jo vetem per realitetin historik

te shpalosur, por dhe faktin qe arti dhe kultura korcare e ka
burimin tek Kisha Orthodokse dhe kultura greke e shek. te XIX.
Duke na treguar qe shkolla e pare shqipe (1887) e Korces ka
vlera ne raport me shkollat greke, romune, vllehe, qe ky qytet ka
pasur pergjate atij shekulli, por dhe faktin qe ajo shkolle (e
1887-es) nuk ka qene tamam shqiptare, por e inicuar nga
protestanizmi fetar (prap nuk ka asgje te keqe, por pse i jepet
flamuri ne menyre spekulluese, kur kete gje e ka bere para 300
vjeteve Kisha Katolike ne Stumbell te Pejes-Kosove)
Por ku shoh CV e autorit tone, Emin Riza, nder keto 30 vitet e

fundit arrij te kuptoj se cfare perfaqeson Akademia e
Shkencave sot ne Shtetin Shqiptar dhe cfare perfaqeson autori
yne ne bashkesine e akademikeve shqiptare. Per nje gje autori
duhet te jete i bindur plotesisht: shqiptaret e kane kuptuar
shume mire se cfare roli ka luajtur qofte ai si individ, e qofte
Akademija si subjekt, ne fallsifikimin e Historise se Kombit tone
dhe ne fshehjen e situacionit Biologjik, Social dhe Fetar te
shoqerise shqiptare te sotme. Ne kete pike puna e Akademise
se Shkencave te Republikes se Shqiperise dhe Shkolla e te
Marreve te Madheshtise Shqiptare perputhen plotesisht.
Pretendimet e sotme te kesaj shkolle mbi pozicionin e
Akademise se Shkencave eshte nje bllof propagandistik qe
kerkon te fshehin qellimin per cfare ekzistojne te dyja, njera si
produkt i papershtatshem dhe artificial i shtetit komunist e,
tjetra, si produkti me idiot i Kombit Shqiptar me qellim te
permbyllin grabitjen qe i kane bere Identitetit Kombetar te
189 sur 229 09/11/2022, 11:01

shqiptareve ne menyre te maskuar me lidhjen e shqipes me

pellazgjishten.

Nga i gjithe ky material qe parapame, dhe pse shkurtimisht,

arrihet ne konkluzionin qe popullata autoktone nuk eshte
krijuesja e ketij civilizimi qe kemi sot, sidomos civilizimi ne
popullaten Jugshqiptare, ku kemi te vendosur dhe popullaten
me te madhe jo shqiptare. Autoret e mesiperm nuk e thone
hapur, por nenkuptueshem ajo del e qartesuar qe eshte
popullata Egjiptiane, Vllehe, Gollobordase, Gorane, Greke,
Maqedonase, te cilat kishin mbi 400-500 vjet (egjiptianet mbi
1000 vjet) qe bashkejetonin me popullaten autoktone duke i
dhene zhvillimin qe disponon sot. Pikerisht kete zhvillim historik
te Marret e Madheshtise Shqiptare e anashkalojne me
paragjykim, duke i dhene prioritet fantazise se tyre mbi rolin
krijues te popullates parashqiptare ne zhvillimin e qyteterimit
europian. Le te merret vesh nje here e mire: popullata
autoktone shqiptare nuk ka qene e afte te krijoje asnje nivel te
civilizimit ne gjendjen qe disponon sot. Kjo e fundit eshte e
gjitha e huazuar nga krijuesit e saj: popullatat emigratore qe
bashkejetuan me shqiptaret, sidomos pas shek. te XV-XVII-te
deri me sot. Rendesia e ketij percaktimi qendron ne politiken qe
duhet ndjekur ne vazhdim duke ditur se kjo e fundit nuk eshte e
vlefshme si per popullaten autoktone, dmth shqiptare, ashtu
dhe per popullatat emigratore qe bashkejetojne me te. Realisht
ato jane kontradiktore midis tyre sipas faktorit kohe dhe kjo
eshte aresyeja perse shoqeria shqiptare nuk ka pamjen
primitive, sic i takon te ishte, dhe as pamjen civilizuese sipas
imponimit relator qe ka krijuar kete civilizim. Te pakten
ekzistenca ne KOHE qofte e “Mesharit” te Gjon Buzukut (1555),
qofte e Fjalorit Latin-Epirotisht te Frang Bardhit (1635), e perligjin
kohen se kur ka filluar civilizimi nder shqiptare dhe kush jane
190 sur 229 09/11/2022, 11:01

autoret e tij. Pergjithesisht Selia e Shenjte dhe Austro-Hungaria

ne Veri (ketu duhen futur edhe Goranet me Gollobordasit),
Greqia dhe Vllehet ne Jug (ketu duhen futur edhe Egjiptianet,
Otomanet me Maqedonasit) perbejne si shkakun e ketij
civilizimi qe disponojne shqiptaret sot, ashtu dhe autoresine e
tij, por dhe shkakun perse Veriu ndryshon nga Jugu apo
anasjelltas.
Nuk eshte kjo situata ne Kosove ku shqiptaret e saj nuk kane

qene domosdoshmerisht as nen influencen e Selise se Shenjte
e Austro-Hungarise dhe as nen influencen e dyshes Greqi–
Vllahi. Pa dyshim shqiptaret e Kosoves kane pasur si
bashkeudhetare emigratoret otomane dhe ata sllave ne
brendesi te tyre duke ndryshuar ne civilizim nga pjesa tjeter e
shqiptareve te Shqiperise dhe kjo duhet te jete aresyeja
kryesore perse Europa Politike me 1913 nuk e bashkoi me
Shqiperine, por ja bashkangjiti Serbise.
Por nga ky tjetersim i madhesise dhe forces se subjekteve

emigratore ne mes te shqiptareve fshihet dhe qellimi i krijimit te
miteve mbi heronjte e popullit, rilindasit qe nuk kane jetuar
kurre ne mes te shqiptareve dhe shume personazheve te tjera
mitike permasa e te cileve eshte fillim e fund e rreme. Kjo eshte
aresyeja perse konkluzionet permbledhese nuk kane lidhje te
drejteperdrejte me personazhet e ketij studimi, por ajo zbulohet
thellesisht si manipulatore pikerisht nga prania e dy vellezerve
Topulli ku politika ka ulur nje vella me emer te madh dhe ka
ngritur nje vella me emer te vogel dhe negativ.
Tani kemi arritur ne piken fundore me pyetjen: cfare kemi

realizuar ne te gjithe kete analize historiko-fotografike?
Ne fakt kemi bere keto zbulime:
1-Historiografia komuniste ka fshehur pranine e subjektit Vlleh
191 sur 229 09/11/2022, 11:01

ne territorin e shtetit shqiptar ne permasat reale, ku pershihen

vllehet ortodoks, vllehet katolike dhe vllehet muslimane (ketu
pershihen edhe bektashinjte), sasia numerike e te cileve te
marre se bashku, te jeni te sigurte qe eshte me e madhe se
gjysma e popullates shqiptare brenda shtetit te tyre. Disa
individe studiues i kane dale ndesh kesaj pune negative, por pa
e thene te verteten deri ne fund per aresyet e tyre.
2-Historiografia komuniste ka fshehur rolin e subjektit Vlleh per

civilizimin e shqiptareve ne te gjitha format, sidomos ne Jugun
shteteror te shqiptareve. Kjo eshte aresyeja kryesore perse
Jugu ndryshon nga Veriu dhe perse Toskerishtja ka karakter
latin, kur Gegerishtja ka karakter Pellazgjik.
3-Ne brendesi te Inteligjences Shqiptare, sidomos pjesa

drejtuese e Akademise se Shkencave dhe Instituteve Shkencore
kryesore shqiptare, kane ekzistuar individe te subjektit Vlleh qe
kane punuar dhe luftuar gjithe jeten per te deformuar,
manipuluar, fallsifikuar dhe shkaterruar Historine e Kombit
Shqiptar te pakten te ketyre 5000 vjeteve te fundit deri ne ate
shkalle sa sot duhet te themi qe shqiptaret ose jane aziatike
perendimore (popullate e vjeter) ose greke (popullate e re). Me
parim kjo nuk ka asgje te keqe, por realisht nuk perputh lidhjen
e domosdoshme midis Historise dhe Politikes.
4-Subjekti Vlleh me te mirat dhe te keqijat qe u ka bere

shqiptareve (ne fakt te gjitha gjerat qe ky subjekt u ka bere
shqiptareve kane qene pozitive, pervec nje AKTI) u ka grabitur
shqiptareve identitetin kombetar deri ne ate mase sa ka
ndryshuar hapsiren rilindase shqiptare duke kaluar nga
Shqiptare ne Vllehe. Kjo eshte pika e vetme negative qe Vllehet
u kane bere Shqiptareve prej 550 vjetesh. Praktikisht: kane
zevendesuar Poetin Kombetar Ate Gjergj Fishta me poetin jo
shqiptar Naim Frasheri (qe realisht eshte vlleh i islamizuar);
192 sur 229 09/11/2022, 11:01

kane zevendesuar Mbretin e shqiptareve Zogun e Pare (me

shume mundesi familja Zogolli mund ta kete origjinen e larget
nga orthodoksia Vllehe, por qe e kane dashur Shqiperine dhe
shqiptaret) me antishqiptarin me te madh Fan S. Nolin (qe
realisht eshte vlleh), ndersa sot me Faik Konicen (vlleh i
islamizuar); Kane zevendesuar babain e Alfabetit te Gjuhes
Shqipe Imzot Prend Docin me Naum Veqilharxhin (realisht
vlleh); kane zevendesuar plejaden e shkrimtareve Historike
shqiptare me shkrimtare qe gjithe jeten kane punuar ne
Rumani, Egjipt, Konstandinopoje, Bullgari per interesat e tyre
progresive dhe vetem ne Shqiperi jo. Ne kete rast duhet vene
dallimi midis poeteve dhe shkrimtareve qe e mbrojten Gjuhen
Shqipe nga deformimet dhe nuk pranuan te futen ne pazare
me fallsifikatotet e Historise se Kombit, pamvaresisht se nga e
kishin gjenezen biologjike. Ne kete rast kam parasysh poetin e
Dashurise, Lasgush Poradecin (1899-1987) dhe shkrimtarin
dinjitoz Mitrush Kutelin (1907-1967). Por ne kete rast duhet vene
ne dukje dhe fakti qe lufta e klasave ne shtetin komunist
shqiptar ka filluar brenda llojit, dmth u eleminua ose u detyrua
te heshtete, ajo shtrese e intelektualeve vlleh qe e donin
Shqiperine dhe Shqiptaret baraz me jeten e tyre dhe ne pah
dualen ajo shtrese vllehe qe nuk kishte origjine qytetare, qe nuk
ishte e lidhur me Europen. Pikerisht kjo shtrese vllehe perben
anen me negative te epokes komuniste dhe pikerisht kete
formacion shoqeror kane fshehur pas 1991 duke e paraqitur me
fytyre tjeter.
5-Dhe, mbi te gjitha, kane fallsifikuar dhe deformuar Historine e

Kishes Orthodokse Autoqefale Shqiptare, e formuar dhe
pranuar me 1937 nga Patriarkane Ekumenike e Stambollit, me
Krypeshkop te Pare Hiresine e tij Imzot Kristofor Kissin, duke e
zevendesuar me pseudofetarin Fan S. Nolin dhe Visarion
Xhuvanin (realisht qe te dy vlleh) pa u thene shqiptareve se
Kongresin e Beratit, qe shpalli te vetequajturen Kishe
193 sur 229 09/11/2022, 11:01

Orthodokse Autoqefale Shqiptare me 28 Nentor 1921, nuk ka

asnje lidhje me Orthodoksine Fetare dhe as me Kombin
Shqiptar, por ate e realizoi Politika me Ahmet Zogun, ministrin e
Brendshme te asaj kohe, dhe Kosta Paftalin e Durresit per te
ndare Orthodoksine Shqiptare nga Orthodoksia Greke, por qe u
shfrytezua nga kleriket orthodokse vlleh per aresyet pikerisht te
ndryshimit te Identitetit Kombetar te shqiptareve. Shqiptaret
duhet ta dine mire se shpartallimi i Historise se tyre shekullore
ka ne themel, si gur me te pare, pikerisht fallsifikimin e Historise
se kesaj Kishe, prej nga rrjedhin te gjitha fallsifikimet e
mepastajme. Por shqiptaret duhet te dine edhe nje gje tjeter: e
kane absolutisht te pamundur te ndertojne institucione fetare
dhe t’i konsiderojne te tyret jo vetem pse nuk jane autoret e
asnje monoteizmi ne Histori, por realisht shqiptaret jane populli
me i pazhvilluar i te gjithe kontinenteve te Globit e per rrjedhoje
jane pronaret e Paganizmit Primitiv te Njerezimit. Por duhet te
dini dhe nje gje tjeter: lufta per Fene Orthodokse ka qene dhe
eshte lufta midis Orthodoksise Shqiptare, te Perfaqesuar nga
Shenjteria e Tij † Anastas,Kryepiskop i Tiranes, Durresit dhe i
gjithe Shqiperise, dhe Ortodoksise Vllehe me origjine fshatare
te afert te fshehur pas pseudopatriotizmit shqiptar e Fan Stilian
Nolit, nje antishqiptar ekstremist.
Kesaj teme i kam kushtuar nje studim me vete, prej nga kam
marre disa pasazhe dhe sidomos nje seri fotosh:
Vellimi i dymbedhjete
14. Pjesa e nente: Historia ndryshe e Kishes Ortodokse

Autoqefale te Shqiperise dhe figures e vepres te Fan
Stilian Nolit e Visarion Xhuvanit (ky eshte rasti i
Hakmarrjes se HISTORISE mbi POLITIKEN shqiptare nje
shekullore per shkak te mohimit te vepres se te nje
Panjohuri, qe ka qene intelektuali laik Jurist me i njohur i
194 sur 229 09/11/2022, 11:01

gjysmes se pare te shek. te XX-te dhe, me shume

mundesi, i te gjitha koherave te Shtetit Shqiptar, i cili para
se te nderroje jeten la te shkruar te gjithe te kaluaren
historike gjysem-shekullore te shtetit shqiptar duke qene
prezent dhe aktiv qe ne zanafillen e tij, por dhe nje nga
kundershtaret social te Fan S. Nolit e Visarion Xhuvanit
nga te gjitha kendveshtrimet. Eleminimi informativ i ketij te
Panjohuri eshte analog me eleminimin e te gjithe klases
historike te Inteligjences se para vitit 1945, qe shenon dhe
fundin historik te zhvillimit te Kombit Shqiptar sipas ligjeve
te Nenes sone Natyre. Behet fjale per Avokat Dr. Vasil K.
Dilo, vepra e te Cilit shenon permbysjen e historise te
Jugut te Shqiperise per vitet 1906-1939).
Si shtytes per kete teme jane bere studimet e kohes se

komunizmit, pasi shume studiues te asaj kohe kane pase disa
pretendime antihistorike dhe te genjeshtra qe kerkonin me cdo
cmim te ndryshonin faktoret historike reale qe kane ndikuar per
te mire mbi popullaten shqiptare, qofte ne Veri (Kisha Katolike)
dhe qofte ne Jug (Kisha Orthodokse).Vini re se sa bukur kane
tentuar ta ndryshojne historine reale te shqiptareve me kete
teme: “populli yne nuk ka qene nje popull besimtar fanatik. Kjo
per aresye, nga njera ane, te origjines se huaj te feve qe kane
ekzistuar ne Shqiperi, te cilat kane sjelle e perhapur pushtuesit e
huaj; nga ana tjeter, per vete rolin thellesisht reaksionar e
antikombetar qe fete kane luajtur ne jeten e popullit tone, duke
u sherbyer pushtuesve te huaj qe i kane sjelle dhe klasave
shfrytezuese te vendit, qe i kane mbeshtetur. Po keshtu, si
rregull, fete ne Shqiperi kane qene predikur ne gjuhe te huaj, te
cilat populli nuk i kuptonte e, kjo aresye bente qe e pakuptuar te
mbetej edhe permbajtja e dogmave dhe e mesimeve te fese”
(Fatos Tarifa, Drejt Pavaresise, ceshtja e clirimit kombetar ne
mendimin politik-shoqeror rilindes 1900-1912, Tirane 1985, f. 137).
Ky pasazh duhet te na sherbeje per te kuptuar metodiken se si
195 sur 229 09/11/2022, 11:01

eshte realizuar manipulimi dhe fallsifikimi i Historise se Kombit

Shqiptar, por dhe indoktrinimi i shqiptareve pas 1945-ses. Te
pakten autori Tarifa ka genjyer shume hapur ne keto pika:
1-autoresia e huaj e feve mes shqiptareve (Kultet Pagane dhe
Krishterimi i hershem ne trojet shqipfolese kane doren e
paraardhesve te larget dhe te afert te shqiptareve duke mos
pasur lidhje me te huajt imagjinare). 2-karakteri antikombetar i
feve ne jeten e popullit tone (te pakten Institucionet Katolike
dhe Orthodokse ne territorin e popullates shqipfolese kane
luftuar dhe punuar per aresimin e shqiptareve me ato qindra
shkolla pikerisht ne kohen kur sundoheshin nga Perandoria
Otomane). 3-sherbesat fetare beheshin ne gjuhe te huaj (te
pakten Gjuha Shqipe lindi ne brendesi te Institucioneve
Katolike dhe nga Kleriket Katolike shqiptar, emrat e te cileve
nuk eshte nevoja t’i ripermend, pikerisht qe popullata autoktone
te merrte vesh nga punet e ZOTIT dhe te qendrojnte brenda
vathes europiane si shqiptare; dhe kjo eshte epiqendra e te
gjithe mashtrimit historik komunist te shpikur pas 1945-ses per
te fshehur autoresine dhe aktoret qe realizuan europianizimin e
shqiptareve).
6-Eshte tentuar te grabitet Gjuha Shqipe me 1972, te cilen sot

per sot nuk e kane realizuar plotesisht, por qe nuk eshte veshtire
te zbulohet qe Shqipja Historike eshte zevendesuar me Shqipen
Vllehe pikerisht per te realizuar perfundimisht grabitjen e
Identitetit Kombetar te Shqiptareve. Ne pamje te pare kjo nuk
ka asnje te keqe, por te sulmosh Njerezimin me injorancen dhe
idiotizmin e nje partie kriminale kur dhe me bufi e di qe
Identitetin Kombetar te Shqiptareve e ka krijuar KISHA
KATOLIKE me qender ne Rome me Papen Klementi XI
(1700-1721), më 1703 ne Kuvendin e Arberit do te thote te
ndryshosh Ligjet e Nenes sone Natyre. Kur e bija e Nasho
Jorgaqit kerkon qe te vendoset nje ligj per mbrojtjen e
standartit duhet me e sqaruar se nuk ka ligj ne Bote qe te
196 sur 229 09/11/2022, 11:01

mbroje tjetersimin e Gjuhen Shqipe, sepse ajo e ka nje PRONAR

LEGJITIM, pikerisht ata qe e krijuan dhe e pasuruan (1635-1913):
KLERIKET KATOLIKE SHQIPTARE, por ajo kerkon te mbroje me ligj
punen kriminale te babait te saj dhe firmetareve te atij akti te
ndyre më antishqiptar qe ka ndodhur ndonjehere, te nentorit
1972.
7-Jane ndryshuar parametrat njerezore te Rilindjes Shqiptare

duke i kaluar nga Kleriket Katolike Shqiptare ne individe te
subjektit Vlleh, gje e cila qofte teorikisht e qofte praktikisht
eshte e pamundur kur gjithe Njerezimi e di qe Lindja e Kombit
Shqiptar ka ne themel Kishe Katolike (shek XVI-shek XX) dhe
Perandorine Austro-Hungareze (shek XVII-shek XX). Atehere si
ka mundesi qe rilindja e ketij kombi te kaloje nga Perendimi
Europian ne Lindjen Sllave? Mire pas 1945 deri me 1992 kemi
qene te detyruar te ulim koken perpara arsimit te detyrueshem,
por pas 1992 pse duhet t’i mashtrojme shqiptaret? Ne kete rast
kam parasysh disa punime qe na e percaktojme zanafillen e
Rilindjes Shqiptare me personazhe qe i kane bere mire Popullit
Grek (Thanas Meksi, Vangjel Zhapa “Nderi i Kombit”, “Fillese e
Rilindjes Shqiptare”, Tirane 2019), apo ndikimi i tyre mbi
shqiptaret te kete qene vetem krahinor dhe aspak
gjitheperfshires (Fedhon Meksi, 10 Rilindasit nga Labova e
Madhe, Tirane 2018; Fedhon Meksi, Kater Burrat, Tirane 2019).
Por Labova e Madhe e ka nxjerre realisht nje Shqiptar qe i ka
dhene te VERTETEN e paster gjithe Kombit Shqiptar: Avokat Dr.
Vasil K. Dilo; por qe studiuesi Meksi nuk e ka perfshire ne
punimin e tij. Pra sot ne shqiptaret nuk e dime te verteten e
madhe se kush na beri shqiptar, kush tentoi te na zhduke dhe
kush na rilindi perseri. Ne kete rast zgjedhje nuk behet mbi
bazen e individeve, por mbi bazen e politi gjeografik te
kontinentit: Perendimi Europian apo Lindja Sllave. Kjo eshte pika
ndarese qe vecon Rilindasit e vertete nga rilindasit e shpikur.
197 sur 229 09/11/2022, 11:01

Historiografia e sotme shqiptare e ka per detyre te sqaroje

popullin e vet mbi termin RILINDJE dhe cfare lidhje ka me
procesin e LINDJES. A ka mundesi teorike q e Lindja te jete
Europiane, ndersa Rilindja te jete sllave? Perse nuk analizohet
procesi i Rilindjes ne perputhje me ata qe e formuan Gjuhen
dhe Kombin Shqiptar, por ndertohen iluzionet sikur kete rilindje
na e kane bere Vllehet. Ky eshte mashtrim fillim e fund, pasi ajo
qe ndodhi ne mesin e shek. te XIX me Naum Veqilharxhin
realisht eshte rilindja e subjektit Vlleh per hesapet e tij, por
eshte e padrejte t’ja ngjeshes ate akt shqiptareve, pasi realisht
me ate akt Vllehet kane tentuar t’i grabisin shqiptareve
identitetin kombetar.
8-Shqiptaret e prodhojne genjeshtren dhe e besojne ate si te

vertete. Ky eshte ligji intelektual qe sundon sot mbi ta i lindur
me 1923 dhe qe mbrohet me fanatizem nga e gjithe politika
shqiptare pas 1945-ses. Por duhet sqaruar qe fara e
genjeshtres dhe mashtrimit nder shqiptare eshte mbjellur
pikerisht ne shtator 1923 kur Fan S. Noli “tronditi” Parlamentin
Shqiptar me ate fjalim te genjeshtert antihistorik dhe
antishqiptar.
E thena me fjale te tjera, ne kete studim ne kemi realizuar

zbulimin e rolit te individit njerezor (here per te mire e here
thellesisht per te keq), por kryesisht te rolit qe subjekti njerezor
qe ka ndikuar mbi Kombin Shqiptar (gjithmone per te mire,
sepse civilizmin e sotshem e kemi prej tyre), dhe kjo nuk
kuptohet asnjehere nga shqiptaret. Duhet vene dallimi midis
subjektit qe vepron jashte politikes (popullatat emigratore) dhe
subjektit qe vepron ne emer te politikes (partite dhe tarafet).

V– Literatura e perdorur per kete studim
198 sur 229 09/11/2022, 11:01

(te cilen shqiptaret e sotem nuk duan ta lexojne e per rrjedhoje

nuk duan ta mesojne te verteten e transformimit te Krimit ne
Heroizem, eshte kaq e pergjithshme sa kam arritur ne
perfundimin se shqiptaret e deshirojne DIKTATUREN pa e
kuptuar se ajo NUK eshte e kunderta e LIRISE (Dialektika nuk e
pranon duetin LIRI-DIKTATURE si nje kategori filozofike te dy te
kundertave, por materializmi pranoi kategorine liri-
domosdoshmeri [Universiteti i Tiranes, Fakulteti i shkencave
politike juridike, Materializmi Historik, Tirane 1981, f. 51-53] duke
mos e zgjidhur dot ekuacionin e lindjes se dhunes, por qe i
sherbeu Frederik Engelsit, tek Anti-Dyringu, per te zgjidhur
ekuacionin midis prones private dhe dhunes (f. 177) ne menyre
te pjeseshme dhe shume larg realitetit historik), por nje
kompesim NATYROR per efekt te pazhvillimit (ne kete pike
qendron ndryshimi midis ekzistences te me te fortit dhe
ekzistences se altruizmit; ndryshimi midis Shkences [e cila nuk
ka permasa] dhe Filozofise se Krishtit [E Cila, Krishterimi, ka
vetem nje permase-DASHNINE]; ndryshimi midis Politikes dhe
Fese; ndryshimi midis Kafshes dhe Njeriut). Nqs kjo deshire
individuale eshte nje instinkt, aplikimi i diktatures here eshte
shprehje e nje gjenialiteti, e here shprehje e nje karakteri
kafsheror qe bartin aplikuesit e kesaj diktature. Ne kete rast
eshte e nevojshme te behet diferenca midis gjendjes Gjeniale
dhe gjendjes Kafsherore te aplikuesve te diktatures, sidomos ne
Shqiperi (kjo do te thote se nuk eshte mire te kerkohet dhe
kritikohet ana gjeniale e aplikimit te diktatures [Mbreti i
Shqiptareve, Zogu i I-re], sepse nuk kuptohet, por kerkoni dhe
luftoni anen kafsherore te zbatimit te saj [punonjesit e sigurimit
te shtetit shqiptar, policise, ushtrise te cilat ne kohen e
diktatures se proletareve pa proletare jane konsideruar si
instrumenta per te mbrojtur Popullin Shqiptar nga armiqte
imagjinar, kurse ne realitet, atehere e gjithmone, jane
instrumenta qe perdoren nga klasa politike per te sunduar dhe
grabitur popujt ne cdo shtet klasor]; ana e kundert e ketij
199 sur 229 09/11/2022, 11:01

veprimi con ne mbulimin e ekzekutoreve te diktatures). Te

pakten 1/3 e shqiptareve (kaq eshte raporti i te pushkatuarve,
burgosurve dhe te internuarve shqiptare te epokes komuniste
me sherbetoret e saj, cka duhet te jete baza e argumentit perse
triumfoi “komunizmi” ne Shqiperi pas 1945) duhet te jene ne
gjendje per te kuptuar diferencen midis instinktit Kafsheror dhe
Gjenialitetit njerezor. Dhe kjo duket ne pranimin e transformimit
te Heroit ne kriminel dhe e kriminelit ne Hero. Te pakten rasti ne
fjale na meson se ky akt nuk eshte thjeshte i epokes komuniste,
ai ekziston prej kohesh dhe eshte bashkeshoqeruesi i jetes
praktike te shqiptareve te sotem, te pakten ne keto 400 vjetet e
fundit, por i perforcuar pas 1945-ses dhe i superperforcuar pas
1991-shit, pasi asnjeri nuk merr persiper per te ndrequr
deformimet e Historise, sidomos kur jane bere me dashje, sic
eshte rasti ne fjale. Ne nje liber me autor Fahri Shaska: “Te
quajtur Armik Populli”, kemi praktiken se si Heronjte e vertete te
Kombit jane quajtur armiq dhe se si kriminelet jane bere
heronj).

–KONFERENCA IPESHKVNORE E SHQIPERISE, Krishterimi nder

shqiptare, Shkoder 2000.
–† Anastasi,Kryepiskop i Tiranes, Durresit dhe i gjithe

Shqiperise, Ringritja e Kishes Orthodokse Autoqefale te
Shqiperise (1991-2012); Tirane ribot. II 2013, ribot. III 2015.
–† Anastasi,Kryepiskop i Tiranes, Durresit dhe i gjithe

Shqiperise, Ne Shqiperi, Kryq dhe Ngjallje, Tirane 2017.
–Dizionario Enciclopedico MAXIMUS, Novara 1994.
200 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Enciklopedia e Pergjithshme e Oksfordit, Tirane 2006.
–Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tirane 1985, 2008-2009.
–Fjalori Enciklopedik i Kosoves, vell. I, II, Prishtine 2018.
–Petit Robert 2, Canada 1984.
–Akademia e Shkencave e RPSSH, Etnogjeneza e Popullit

Shqiptar, Tirane 1982.
–Akademia e Shkencave e Shqiperise, Instituti i Historise;

Aleks Buda, Kristo Frasheri, Hysni Myzyri, Stefanaq Pollo,
Kristaq Prifti, Gazmend Shpuza, Petrika Thengjilli, Historia e
Popullit Shqiptar, Tirane 2002, vell.2
–A.SH. e Shqiperise,Himara ne shekuj, Tirane 2004.
–Aleksander Meksi, Arkitektura Mesjetare ne Shqiperi (Shek.

VII-XV), Tirane 1983.
–Prind Albert Gjika, Shqiperia dhe çeshtja e Lindjes, Tirane 2016.
–Amedeo Xhanini, Shteti shqiptar nga Konferenca e Londres ne

bashkimin me Italine 1913-1939, Vareze 1940, Tirane 2019
–Aleksander Popovic, Islamizmi Ballkanik, Tirane 2006.
–Aristidh Plaka-Ibrahim Xhamaj, Kalendari Enciklopedik,

Tirane 1998.
–Abaz T. Hoxha, Enciklopedi e Kinematografise Shqiptare,

Tirane 2002 – botim i dyte.
–Ahmet Kondo, Ceshtja kombetare ne faqe te shtypit te

rilindjes, Tirane 1982.
201 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Abdylaziz Veseli, Zhvillimi i arsimit shqip ne Kosove, Maqedoni,

Mal te Zi dhe Sanxhak gjate periudhes 1941-1944, vell. 3, Gjilan
2003.
–A. Musta, M. Kokalari, Kush ishte Enver Hoxha, Tirane 1996.
–Aurel Plasari, Fenomeni Voskopoje, Tirane 2000.
–Aurel Plasari, Shqiperia dhe shqiptaret ne Europen e Piut II,

Tirane 2014.
–Alfred Frasheri, Neki Frasheri, Frasheri ne historine e

–Arqile Berxholi, Bashkesia shoqerore ortodokse ne Shqiperi,

Tirane 2013.
–Agim Ҫadri, Gurabardha e Dibres dhe Maqedonia (veshtrim

historiko-gjeografiko-linguistik), Tirane 2014.
–Apostol Kotani, Kapedan At Stath Melani me shoke, Tirane

1997.
–Agron Dalipaj, Greqishtja: nje bije e shqipes, Korce 2019.
–Agron Dalipaj, Gjuha kozmike, Korce 2016.
–Agron Dalipaj, Gjuha kozmike 1,2, Korce 2016, 2017.
–Asllan Loka, Shqiperia, Dibra, Aliajt dhe Halil Alia, Tirane 2008.
–Ardian Muhaj, Nga Ballkani ne Mesdhe, shqiptaret prej

mesjetes ne agimin e kohes se re, Tirane 2019.
–Apostol Spiro, Rrugetime shqiptaro-greke, Tirane 2016.
202 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Alfred Uçi, Jani Vreto dhe Rilindja Kombetare, Tirane 2015.
–Arqile Bȅrxholi, Bashkesia shoqerore ortodokse ne Shqiperi,

Tirane 2013.
–Ahmet Kondo, Dora D’Istria per çeshtjen Kombetare Shqiptare,

Tirane 1977.
–At Benedikt Dema, Fjalor me fjale te rralla te gjuhes shqipe,

Tirane 1966.
–Bajo J. Topulli, Topullaret e Gjirokastres Bajo e Ҫerçizi,

Pararendesit dhe pasardhesit, Tirane 2008.
–Bajo J. Topulli, Te tregosh per Gjirokastren e gjirokastritet,

Tirane 2009.
–Bardho Hysenaj, Histori e Laberise, Tirane 2011
–Bernard Lewis, Lindja e Turqise moderne, Tirane 2004.
–Bojan Gjyzelev, Shqiptaret ne Ballkanin Lindor, Tirane 2005.
–Blendi Fevziu, Enver Hoxha, Tirane 2011.
–Blendi Fevziu, Histori e shtypit shqiptar 1848-1996, Tirane 1996
–Branko Merxhani, Revista Perpjekja Shqiptare, Nr. 1-1936.
–Bardhyl Demiraj, Kodiku Beratas, Tirane 2019.
–Biblioteka publike-Elbasan,Kontributi i atdhetareve

elbasanas ne shtypin e kohes
(Bibliografi shqipe e anotuar e periodikut te viteve 1883-1944),

Elbasan 2012.
203 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Dora D’Istria, Rinia e nje shqiptareje, Tirane 2002.
–Demeters Peyfuss, Shtypshkronja e Voskopojes 1731-1769,

Tirane 2012.
-At Donat Kurtit dhe At Marin Sirdani, Mbi kontributin e

elementit katolik ne Shqiperi, botimi i dytë, Shkoder 1999.
–At Daniel Gjeçaj – Pal Duka Gjini, Gjergj Fishta, Jeta dhe
Vepra, bot. I-Shkoder 1992, bot. II- Shkoder 2007.
–Dhimiter Grillo, Arvanitet dhe shqiptaret ne luften clirimtare te

Popullit Grek, Tirane 1985.
-Dhimiter Beduli, Kodiku i Kishes se Shen Prokopit te Tiranes

1818-1922, Tirane 1997.
–Dhimiter Beduli, Vlash Dhora, Kostandin Mara, Shenime per

bashkesine ortodokse te Tiranes, Tirane 2007.
–Eqrem Ҫabej, Studime Etimologjike ne fushe te Shqipes, vell. V,

Tirane 2014.
–Ernest Koliqi, Vepra 6, Prishtine 2003.
–Eqrem bej Vlora, Kujtime, vellimi i pare 1885-1912, Tirane 2001.
–Eqrem bej Vlora, Kujtime, vellimi i dyte 1912-1925, Tirane 2001.
–Eqrem Zenelaj, Ceshtja shqiptare nga kendveshtrimi i

diplomacise dhe gjeopolitikes se Austro-Hungarise (1699-1918);
ushtrimi praktik i kultprotektoratit ne Shqiperi (1916-1918).
Prishtine 2010.
–Eduard Said, Orientalizmi, Tirane 2009,
204 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Erik J. Zȕrcher, Historia e Turqise, Dituria 2013.
–Engjellush Pupa, Jetnor Fetah (Qyra), Mborja nder vite, Tirane

2009.
–Eva Brinja, Antikiteti, 2005.
–Elena Kocaqi, Shqipja çelësi i gjuhëve indoevropiane, 2008.
–Elena Kocaqi, Roli Pellazgo – Ilir në krijimin e kombeve dhe

gjuhëve Evropiane, 2007.
–Elena Kocaqi Levantim, Wilhelm Wied, Princi gjerman i

–Elena Kocaqi, Lufta e Trojes, lufte pellazgo-ilire, Tirane 2018.
–Elena Kocaqi, Shqiperia dhe Fuqite e Medha 1878-1918, Tirane

2020.
–Emanuele Giordano, Fjalor i Arberesheve te Italise, Bari 1963
–Enver Hoxha, Vepra 25, Tirane.
–Enver Hoxha, Album me rastin e 70 vjetorit, Tirane 1978.
–Enver Hoxha, Me popullin mes shkokeve, Album me rastin e 75

vjetorit, Tirane 1983
–Enver Hoxha, Per Popullin me Popullin, album fotografik, Tirane

1986.
–Enver Bytyçi, Shqiptaret, serbet dhe greket, Tirane 2005.
–Edwin E. Jacques, Shqiptaret, vell. 1, Tirane 1995.
205 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Edith Durham, Brenga e Ballkanit dhe vepra te tjera per

Shqiperine dhe Shqiptaret, Tirane 1990.
–Edith Durham, Shqiperia e Eperme, nje udhetim ne Shqiperine

e veriut te vitit 1908, pa vit bot.
–Edith Durham, Njezet vjet ngaterresa ballkanike, Tirane 2001.
–Edith Durham, Lufta per Shkodren, Shkoder 2005.
–Emin Riza, Qyteti dhe banesa qytetare shqiptare e shek. XV-

XIX, Tirane 2009.
–Emin Riza, Qyteti dhe banesa shqiptare e Mesjetes se Vone,

Tirane 1991.
–Edith Pierpont Stickney, Shqiperia Jugore ose Epiri i Veriut ne

Ceshtjet Europiane Nderkombetare 1912-1913, Tirane 1998.
–Evlija Ҫelebi, Shqiperia para tre shekujsh, Tirane 2000.
–Engjellush Pupa, Jetnor Fetah (Qyra), Mborja nder vite, Tirane

2009.
–Evjen Peri, Gure ne themelet e Arsimit kombetar (tradita

arsimore ne Zagorie, Tirane 2008.
–Eqrem Beci, Zhani Canco, Rumania, studentet shqiptare nder

vite (Formimi intelektual dhe veprimtaria), Tirane 2009.
–Franc Babinger, Mehmet Pushtuesi, Botesulmuesi ne

kapercyell kohe, Vell. 1, 2, Tirane 2005.
–Erwin Schrödinger, Çfare eshte jeta? Tirane 2020.
–Franciscus Blanchus, Dictionarium latino-epiroticum (1635),
206 sur 229 09/11/2022, 11:01

Ҫabej 2006.
–Fedhon Meksi, 10 Rilindasit nga Labova e Madhe, Tirane 2018.
–Fedhon Meksi, Kater Burrat, Tirane 2019.
–Fahri Shaska, Album, te quajtur Armik Populli, krimi komunist

ne Vlore, Vlore 2010.
–Fan S. Noli, Vepra te plote, vell. 6, Autobiografia, Prishtine

1968.
–Fan S. Noli, autobiografia, Tirane Elena Gjika 1994, Tirane

uegen 2010.
–Fan S. Noli, Vepra 5-autobiografia, Prishtine bot. II, 1988.
–Fan S. Noli,Vepra II-autobiografia, DUDAJ,Tirane 2003.
–P. Fulvio Cordignano S.I., L’Albania, vol I, Roma – MCMXXXIII.
–Fulvio Kordinjano, Shqiperia, Vell. Pare – Tirane 2007; Vell. 2 –

Tirane 2008; Vell. III – Tirane 2011.
–Atë Francesco Maria da Lecce O.F.M., Dittionario Italiano-

Albanese(1702), Shkoder 2009.
–Fjalori i “Bashkimit” 1908, Prishtine 1978.
–Fjalor i Gjuhes Shqipe, Tirane 1954.
–Fjalor i Gjuhes se Sotme Shqipe, Tirane 1980.
–Ferit Duka, Shekujt osmane ne hapesiren shqiptare, Tirane

2009.
207 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Faruk Borova, Dinastia shqiptare qe sundoi Misirin 1805-1952,

Tirane 2010.
–Fatos Tarifa, Drejt Pavaresise, ceshtja e clirimit kombetar ne

mendimin politik-shoqeror
Rilindes 1900-1912, Tirane 1985.
–Frederik Engelsit, Anti-Dyringu, Tirane 1958.
–At Giussepe (Zef) Valentini, Fjalor Bio-bibliografik

(Nemenklator), Tirane 2009.
–Giuseppe Gelcich, Zeta dhe Dinastia e Balshajve, Tirane 2009.
–George Gawrych, Gjysmehena dhe Shqiponja (Sundimi

otoman, Islamizmi dhe Shqiptaret 1874-1913), Tirane 2007,
–Giovanni Cimbalo, Pluralizmi i besimit dhe komunitetet fetare

ne Shqiperi, Tirane 2013.
–Gazeta “Dielli” e Bostonit – shtator 1 & 10 1984
–Gazeta “Dielli” e Bostonit, Mass., U.S.A. 16 tetor 1978
–Georges Castellan,Histori e Ballkanit, Ҫabej 1996.
–Gazmend Shpuza, Kryengritja fshatare e Haxhi Qamilit, Tirane

1979
–Gazmend Shpuza, Gjurmime ne epoken e rilindjes kombetare,

Tirane 1980.
–Gazmend Shpuzen, Kryengritja fshatare e Shqiperise se

Mesme 1914-1915, Tirane 1986
208 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Gazmend Shpuza, Ataturku dhe Shqiptaret, Tirane 1994.
–Gazmend S. Rizaj, Shqiperia e Siperme 1800-1913, Prishtine 2011.
–Gazmend A. Bakiu, Shqiperia Politike, Artikuj dhe fotografi,

Tirane 2010.
–Gabriel Louis-Jaray, Ne Mbreterin e Re te Shqiperise, ajo qe ka

qene, ajo qe eshte 1914. Shqiperia e 1914-es nen tehun e
vezhgimit francez, Tirane 2006.
–Grup autoresh, At Gjergj Fishta, O.F.M. – 1871-1940, Shkoder

2010.
–Grup autoresh, Fete dhe qyteterimet ne mijevjecarin e ri (rasti

shqiptar), Tirane 2004.
–Grup autoresh, Historia e shtetit dhe e se drejtes ne Shqiperi,

pjesa e I dhe e II, Tirane 1986, pjesa III, Tirane 1987.
–Grup autoresh, Historia e shtetit dhe e se drejtes ne Shqiperi,

pj. I, II, Tirane 1997
–Grup autoresh, Histori e Mesjetes, I, Tirane 1981
–Grup autoresh, Histori e Mesjetes, Pjesa II, disp I, II Tirane 1981
–Grup autoresh, Historia e Kohes se re, pj. I 1642-1871, disp. I, II,

Tirane 1971
–Grup autoresh, Historia e Kohes se re, pj. II, 1871 – 1917, disp. I, II,
Tirane 1972.
–Grup autoresh, Historia e re dhe e sotme e vendeve te Lindjes,

disp. II, Tirane 1972
209 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Grup autoresh, Kodiket e Shqiperise, Tirane 2003.
–Grup autoresh, Qeveria e Perkoheshme e Vlores dhe

veprimtaria e saj, Nendor 1912-Janar 1914, Tirane 1963.
–Giacomo Gardin, Dhete vjet burg ne Shqipni (1945-1955),

Rome 1992
–Grup autoresh, Martirizimi i Kishes katolike Shqiptare

(1944-1993), Shkoder 1993.
–Grup autoresh, Kostandinopoja 1054-1261. Kreu i krishterimit,

pre e latineve, kryeqytet grek, Tirane 2017.
–Grup autoresh, Atlasi Dialektologjik i Gjuhes Shqipe (ne dy

vellime te botuar ne vitet 2007-2008 ne Itali).
–Grup autoresh, Maqedonia shqiptare ne driten e teksteve dhe

dokumentave historike, Tetove 2009.
–Grup autoresh, Shqiptaret e Maqedonise, Shkup 1994.
–Grup autoresh, Shoqerite patriotike shqiptare jashte atdheut

per arsimin e kulturen kombetare (1879-1912), Tirane 1987.
–Grup autoresh, Epiri i Jugut, Çameria, Tirane 2014.
–Georg Ostrogorski, Historia e Perandorise Bizantine, Tirane

1997
–Gjergj Gusho, Mbi perhapjen e krishterimit dhe te kishave ne

rrethin e Pogradecit,
Pogradec 2000.
–Gjergj Gashi, Kosova, Altari i Arberise 1910-1941, vell. III, Tirane
210 sur 229 09/11/2022, 11:01

1996
–Gjergj Gashi, Martiret shqiptare gjate viteve 1846-1848, Tirane

1994.
–Gjok Dabaj, Shestani, Ulqin-Tirane-Prishtine 2004.
–Gjovalin Shkurtaj, Shpirti i arbrit rron, Tirane 1984.
–Hajredin Isufi, Ҫameria, studime historike-sociologjike shek.

XIII-XX, Tirane 2006.
–Halil Inalxhik, Perandoria Osmane, Shkup 1995.
–Halil Inalcik, Perandoria Osmane, periudha klasike 1300-1600,

Tetove 1995
–Hamdi Bushati,Shkodra dhe Motet, Shkoder 1999.
–H.Idri,S.Hidri, Historia e Durresit, Durres 2018.
–Hava Hidri, Popullsia e lashte e Durresit, Tirane 2006.
–Hamit Kokalari, Kosova, Djepi i Shqiptarizmit, Tirane 1943
–Hysni Myzyri, Shkollat e para kombetare shqipe (1887–korrik

1908)–bot. i dyte,Tirane 1978.
–Hysni Myzyri, Shoqeria e te shtypurit shkronja shqip, Tirane

1979.
–Hysni Myzyri, Mesonjetorja e Pare Shqipe e Korces, Tirane

1987.
–Hysen Vogli, Elbasani nga vitet 1800-1944, Tirane 2008.
211 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Hivzi Islami, Studime demografike, 100 vjet te zhvillimit

demografik te Kosoves, Prishtine, 2008.
–Haris Silajxhiç, Shqiperia dhe SHBA ne arkivat e Washingtonit,

Tirane 1999.
–Ibrahim D. Hoxha, Enciklopedia Jug-Shqiptare, Tirane 2006,

vell. I, II.
–Ibrahim D. Hoxha, Çameria dhe janina ne vitet 1912-1922,

Tirane 1996.
–Injac Zamputi, Regjistri i Kadastres dhe i koncensioneve per

rrethin e Shkodres 1416-1417, Tirane 1977.
–Iulia Wisoşenschi, Emil Ṭȋrcomnicu, Cătălin Alexa,“Lecturi

– Memoria, tradiţie, patrimoniu, Bucureşti 2015
-Iulia Wisoşenschi, Emil Ṭȋrcomnicu, Cătălin Alexa,“Lecturi

vizuale” etnologice la aromȃnii din Albania – Sarande si
Gjirokaster – Memoria, tradiţie, patrimoniu, Bucureşti 2016.
-Nistor Bardu, Emil Ṭȋrcomnicu, “Lecturi vizuale” etnologice la

aromȃnii din Albania –Gramsh, Elbasan, Pogradec – Memoria,
tradiţie, patrimoniu, Bucureşti 2017
-Iulia Wisoşenschi, Emil Ṭȋrcomnicu, Cătălin Alexa, Nistor

Bardu, “Lecturi vizuale” etnologice la aromȃnii din Albania –
Zona Korçe – Memoria, tradiţie, patrimoniu, Bucureşti 2014.
–Irakli Koçollari, Arvanitet, Tirane 1994.
–Irakli Koçollari, Arvanitet, histori e shqiptareve te hershem ne

Greqi ne shekujt XIII-XIX,
212 sur 229 09/11/2022, 11:01

Tirane 2012.
-Instituti Kyrias,Foleja Kombetare,1891-1931, Tirane 1931.
-Iljaz Gogaj, Mbi qendrimin reaksionar te klerit ne fushen e

arsimit. Tirane 1972.
–At Justin Rrota, Per historin e Alfabetit shqyp, bot. II, Shkoder
2005.
–Jusuf Shpuza, Vezhgim per emrat familjare te shqiptareve,

Shkoder 1998
–Johann Thunmann, Historia dhe Gjuha e shqiptareve dhe

vlleheve, Tirane 2018.
–Jusuf Buxhovi, Maqedonia nga Antika deri te Koha Jone,

Prishtine 2019.
–Jusuf Osmani, Abetarja e Gjuhes Shqipe e vitit 1898, Prishtine

2014.
–Josif Konstandin Dragan, Historia e Romuneve, Tirane 1995.
–John Julius Norwich, Bizanti, shkelqimi dhe reniae nje

perandorie 330-1453, Tirane 2005.
–Jahja Drançolli, Arberit ndermjet Perendimit dhe Lindjes gjate

Mesjetes, Zagreb 2008.
–Koco Dilo, Mbrojtja e figures se Vasil Dilos (doreshkrim i

daktilografuar), Tirane 1976.
–KATERUNGJILLËSHI i Korçes, Kodiku i Korçes nr. 93, Athine 2012.
–Shoqeria Biblike, KATERUNGJILLËSHI, Tirane 2014.
213 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Kristo Frasheri,Historia e Tiranes si qytet deri me 1920, vell I,

Tirane 2004
–Kristo Frasheri, Rilindja Kombetare Shqiptare, Tirane 1962.
–Kristo Frasheri, Shpallja e Pavaresise se Shqiperise (28 Nentor

1912), Tirane 2008.
–Kastriot Dervishi, Shërbimi Sekret Shqiptar, Tiranë 2007.
–Kastriot Dervishi, Historia e shtetit shqiptar 1912-2005, Tirane

2006.
–Kolec Topalli, Fjalor Etimologjik i Gjuhes Shqipe, Tirane 2017.
–K. Borici, E. Abazi, Ushtaraket e Gollobordes, Tirane 2011.
–Kolë Kamsi, Shqiptaret e Italisë, Shkoder 2006.
–Kole Luka, Leterkembimi i firmes tregetare Bianku-Çoba

1877-1878, Tirane 2000.
–Koli Xoxi, Lufta e Popullit grek per pavaresi – kontributi

shqiptar, Tirane 1991.
–Kemal H. Karpat, Popullsia Osmane 1830-1914, Tirane 2017.
–Koço Bozhori, Dokumente te periudhes bizantine per Historine

e Shqiperise (Shek. VII-XV), Tirane 1973.
–Lefter Dilo, Çerçiz Topulli me shoke, Tirane 1961.
–Lucia Nadin, Shqiptarët në Venedik 1479-1552, Tirane 2010.
–Luan Maltezi, Qytetet e bregdetit shqiptar gjate sundimit

venedikas 1392-1478, Tirane 1988.
214 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Ligor Mile, Zejtaria fshatare shqiptare gjate Rilindjes

Kombetare, Tirane 2001.
–Ligor Mile, Çeshtje te historise agrare shqiptare ne fund te

shek. XVIII-vitet 70 te shek. XIX, Tirane 1984
–Luan Dino, Egjiptianet e Shqiperise, Tirane 2004 (2005).
–Luan Rama, Durazzo-t, dozhet e perpurt te Republikes se

Gjenoves, pa vit botimi.
–Musa Ahmeti, Etleva Lala, Statutet dhe Urdheresat e Kapitullit

te Kishes Katedrale te Drishtit Tirane 2009.
–M. Vokshi, Shqipnia e Shqiptareve, Tirane 1930.
–Milan Shuflai, Qytetet dhe keshtjellat e Shqiperise kryesisht ne

mesjete, Tirane 2009.
–Mexhit Kokalari, Trima te kryengritjeve popullore, I, Tirane 1979.
–Mexhit Kokalari, Trima te kryengritjeve popullore, II, Tirane

1983.
–Muhamet Dhil-li Ibni Dervishi (Evlija Çelebi), Shqiperia para

tre shekujsh, bot. dyte, Tirane 2000
–Mishel De Gres, Sulltani i fundit, PLEJAD 2005.
–Mehmet Maksudoǧlu, Historie Osmane dhe Institucionet,

Tirane 2013.
–Mihal Grameno, Vepra 1,2, Rilindja-Prishtine 1979.
–Mihal Grameno, Antikat Kombetare, Tirane 1974.
215 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Milan fon Shuflai, Situata te Kishes ne Shqiperine paraturke.

Zona e depertimit ortodoks ne “digen “ katolike, bot I-Shkoder
2013, bot. II-Shkoder 2016.
–Mehmet Elezi, Fjalor i Gjuhes Shqipe, Tirane 2006.
–Marubi, Ngjarje Historike, album, Tirane 1982.
–Melsi Labi, Andrea Llukani, Historia e Krishterimit, Tirane 2015.
–Max Demeter Peyfuss, Shtypshkronja e Voskopojes 1731-1769.

Shtypja e librave dhe adhurimi i shenjtoreve ne Patriarkanen e
Ohrit, Tirane 2012.
–Mëno Dedaj, Emigracioni shqiptar ne SHBA 1880-1955

(Zbulimet e huaja dhe Emigracioni), Tirane 2008.
–Miltiadh M. Muçi, Lekeljotet te lashte sa Lekli, Tirane 2014.
–Mid’hat Frasheri, Shqiptare dhe Sllave, Tirane 1998.
–Mid’hat Frasheri, Fati i Shqiperise, Tirane 2009.
–Mid’hat Frasheri, Vepra te zgjedhura, 1, Tirane 2017.
–Mehdi Frasheri, Problemet shqiptare, Plejad 2006.
–Mikel Prenushi, Kontributi shqiptar ne rilindjen europiane,

Tirane 1981.
–Mois Kamberi, Dibra ne periudhen e Rilindjes Kombetare

Shqiptare, Tirane 2012.
–Miranda Vickers, Shqiptaret, nje histori moderne, “BOTA

SHQIPTARE” 2008.
216 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Nevila Nika, Permbledhje dokumentash mbi kryengritjet

shqiptare (1910-1912), Prishtine 2003.
–Niko Stralla, Ne valen e drames shqiptare; Korça dhe korçaret

(1878-1909), Media Union 2017.
–Nicola Guy, Lindja e Shqiperise, nacionalizmi Etnik, Fuqite e

Medha te Luftes se Pare Boterore dhe Lindja e Pavaresise
Shqiptaree, Tirane 2012
–N. P. Alpan, N. Kaçi, Shqiptaret ne Perandorine Osmane, Tirane

1997.
–Nuredin Ahmeti Kreret fetare ne levizjen kombetare shqiptare,

Prishtine 2017
–Nuray Bozbora, Shqiperia dhe nacionalizmi shqiptar ne

Perandorine Osmane, Tirane 2002.
–Nina Smirnova, Historia e Shqiperise pergjate shekullit XX,

Tirane 2004.
–Nazif Dokle, Për Gorën dhe Goranët, Geer 2002.
–Nazif Dokle, Bogomilizmi dhe etnogjeneza e torbesheve te

Gores.., Geer 2006
–Dom Nikolle Gazullit, Fjalor i gjuhes shqipe, Shkoder 1941.
–Dom Nike Ukgjini, Kisha Katolike ne trevat shqiptare, Tirane

2016.
–Nesip Meçaj, Xhemal Çelaj, Fatmir Toçi, Enciklopedi e

Kurveleshit, Tirane 2009.
–Nike Bunjaj, Mbreteresha me zemer e shpirt shqiptare
217 sur 229 09/11/2022, 11:01

(kushtuar Miss Edith Durham), Shkoder 2003.
–Nikolla Jorga, Histori e shkurter e Shqiperise dhe e Popullit

Shqiptar, Tirane 2004.
–Osman Nuri Topbash, Osmanet, me personalitetet dhe

institucionet e tyre monumentale, Shkup 2009.
–Oreste Camillo Mandalari, Indipedenca shqiptare, ndihmesa

italiane ne driten e dokumentave, Tirane 2008.
–Pirro Thomo, Korça, urbanistika dhe arkitektura, Tirane 2012.
–Piro Tako, Shahin Kolonja, Tirane 1984
–Paolo Petta, Stradiotet, ushtare shqiptare ne Itali (shek. XV-

XIX), Tirane 2006.
–Paolo Petta, Despote te Epirit e Princer te Maqedonise, Tirane

2001.
–Pjeter Pepa, Dosja e diktatures, ribotimi i plotesuar, Tirane

2009.
–Pjeter Pepa, Tragjedia dhe lavdia e Kishes Katolike Shqiptare

ne dy vellime, Tirane 2007.
–Pasho Baku Fjalori Enciklopedk, Tirane 2002.
–Philip Mansel, Konstandinopoja,Tirane 2019
–Paulin Marku, Dokumentat diplmatike dhe publicistika italiane

per historine e shqiptareve 1912, Tirane 2019.
–Pjeter Logoreci, Histori shkodrane ne fotografi, Shkoder,

Fiorentia, 2019.
218 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Pellumb Xhufi, Ikje nga Bizanti –Histori/Publicistike-, Tirane

2009.
–Pellumb Xhufi, Shekulli i Voskopojes (1669-1769), Tirane 2010.
–Pellumb Xhufi, Arberit e Jonit – Vlora, Delvina e Janina ne

shek. XV-XVII, Tirane 2016.
–Petrit Zeneli, Shtylla e Korces, Histori e fshatit, familjeve dhe

personaliteteve te saj (1873-2013, Tirane 2013.
–Perparim Huta, Fshati ne sanxhakun e Shkodres, ne shekujt

XV-XVI, Tirane 1990.
–Petrika Thengjilli, Kryengritjet popullore kunderosmane ne

Shqiperi 1833-1839, Tirane 1981.
–Petrika Thengjilli, Renta feudale dhe eoluimi i saj ne vise

shqiptare (XVII-XVIII), Tirane 1990.
–Peter Bartl, Muslimanet shqiptare ne levizjen per pavaresi

kombetare (1878-1912), Tirane 2006.
–Qatip Mara, Frasherlliu Akademik – Stefanaq Pollo, Tirane 2011.
–Qerim Lita, Tokat e liruara (1941-1944), Permbledhje

dokumentash, Vell. I, II, III, IV; Shkup, Prishtine, Tirane 2016.
–Romeo Gurakuqi, Principata e Shqiperise dhe Mbreteria e

Greqise 1913-1914, Tirane 2011.
–Ruzhdi Mata, Josif Bageri, Tirane 1983.
–Roland Qafoku, 100 vrasjet me te bujshme ne historine e

shtetit shqiptar 1912-2017 (ne te gjithe trojet shqiptare), Tirane
2017
219 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Robert D. Kaplan, Fantazma e Ballkanit, , Tirane 2011.
–Robert d’Angely, Enigma, Tirane 1998
-Revista Minerva, Nr. 20, date 15 maj 1934.
-Revista Cirka, Nr. 8-9, date 6-27 shtator 1936.
–Robert Elsie, Leksiku i kultures popullore shqiptare, Titane 2005.
–Grup autoresh nen drejtimin e Robert Mantran, Historia e

Perandorise Osmane, Tirane 2004.
–Rami Memushaj, Histori e Kurveleshit, vell. 1, Tirane 2004
–Reha Ҫamuroǧlu, Jeniçeri i fundit, Tirane 2011
–Ramiz Abdyli, Levizja kombetare shqiptare 1908-1910, Libri 1,

Prishtine 2014.
-Ramiz Abdyli, Levizja kombetare shqiptare 1911-1912, Libri 2,

Prishtine 2014
–Robert Elsie, Bektashinjte Shqiptare, Historia dhe kultura e nje

rendi dervishes ne Ballkan, Prishtine 2020.
–Selim Islami, Kristo Frasheri, Historia e Shqiperise, vell. i Pare,

boti. i dyte, Tirane 1967.
–Selami Pulaha, Popullsia Shqiptare e Kosoves gjate shek XV-

XV, Tirane 1984
–Selami Pulaha, Pronesia feudale ne tokat Shqiptare, Tirane

1988
–Stanford J. Shaw, Historia e Perandorise Osmane dhe e
220 sur 229 09/11/2022, 11:01

Turqise Moderne, Perandoria e Gazenjve, ngritja dhe renia e

Perandorise Osmane 1280-1808, Tirane 2006.
–Stanford J. Shaw, Ezel Kural Shaw, Historia e Perandorise

Osmane dhe e Turqise Moderne; Reforma Revolucioni dhe
Republika; Lindja e Turqise moderne 1808-1975, Tirane 2006.
–Sami Frasheri, “Shqiperia c’ka qene, c’eshte e c’do te behete?,

Bukuresht 1899, Luarasi <1945, Tirane 1962, Tirane 1988.
–Sejfi Vllamasi, Ballafaqime politike ne Shqiperi (1897-1942),

Tirane 1995.
–Syrja Bej Vlora, Shqiperia pasosmane 1912-1920, Shkup 2015.
–Syrja Vlora, Kujtime nga fundi i sundimit osmanne Luften e

Vlores, Tirane 2013.
–Stilian Adhami, Voskopoja, Tirane 1989.
–Stilian Adhami, Permeti dhe permetaret ne faqet e historise,

Tirane 2001.
–Stilian Adhami, Veshtrim mbi kulturen popullore te treves se

Permetit, Tirane 2001.
–Stefanaq Pollo, Në gjurmë të historis shqiptare, vëll 1, Tirane

1990.
–Stefanaq Pollo, Në gjurmë të historis shqiptare, vëll 2, Tirane

2004.
–Sotir Mantho, Me ndertuesit duararte te qytetit tim, Argjiro

2014.
–Selim Shpuza, Vitet ’20-’30, Tirane 1999.
221 sur 229 09/11/2022, 11:01

–Sergej Dmitrieviç Sazanov, Kujtime. Flet Ministri i Jashtem Rus

(1910-1916). HELGA’s SECRETS 2009.
–Shaban Demiraj, Kristaq Prifti, Kongresi i Manastirit, Tirane

1968, 1978, 2004, 2008.
–Shaban Demiraj, Gjuha Shqipe, probleme dhe disa figura te

shquara te saj, Tirane 2003.
–Shaban Sinani, Beratinus, Tirane 2004.
–Shaban Sinani, Nje Shqiperi tjeter- liber per imazhin-, Tirane

2006.
–Shaban Sinani, Kodikët e Shqipërisë në “Kujtesën e Botës”

Tirane 2011.
–Shaban Sinani, Kodiket kronografike te Shqiperise, Tirane 2014.
–Shaban Sinani, Pyetje ne albanologji, Tirane 2013.
–Shaban Braha, Gjenocidi srbomadh dhe qendresa shqiptare

(1844-1990), Gjakove 1991.
–Shpetim Sala, Fjalori italisht-greqisht-shqip i Thimi Mitkos.

Transliterimi dhe Fjalesi i pjeses shqip, Tirane 2013.
–Shukri Rahimi, Lufta e shqiptareve per autonomi (1897-1912),

bot. 2, Mitrovice 1980.
–Teki Selenica, Shqipria me 1927, vell. 1.
–Tahir N. Dizdari-t, Fjalor i Orientalizmave ne Gjuhen Shqipe, pa

vit botimi.
–Tolke Xhillari, Problemi i ndergjegjes te Arvaniteve, Athine
222 sur 229 09/11/2022, 11:01

1996.
–Tahir Kolgjini, Te verteta Shqiptaro-Greke, Tirane 1997.
–Tajar Zavalani, Histori e Shqiperise, bot. dyte,
–Thoma Murzaku, Politika e Serbise kundrejt Shqiperise gjate

Luftes Ballkanike 1912-1913, Tirane 1987.
–Thimi Mitko, Fjalor Italisht-Greqisht-Shqip, doreshkrimi

origjinal. Pergatiti Shpetim Sala, Tirane 2013.
–Thanas Gjika: Mihal Grameno, publicist demokrat, Tirane 1980.
–Thanas Meksi, Vangjel Zhapa, Nderi i Kombit, “Fillese e

Rilindjes Shqiptare, enciklopedi,
Tirane 2019.
–Uǧur Ayyildiz, Tutta Istambul, shtypur ne Turqi, teksti italisht,

edicioni 2, 2006.
–Universiteti i Tiranes, Fakulteti i shkencave politike juridike,

Materializmi Historik, Tirane 1981
–Xhevat Kallajxhi, gazeta “Demokratia”, Gjinokaster 1936.
–Xhod Beja, Ulqinaket dhe Durresi, Tirane 2010.
–Vangjel Koça, Ne udhen e shqiptarizmis, Tirane bot. 1999, 2010.
–Vasil K. Dilo, Kujtime nga jeta e ime politike 1906–1919,

doreshkrim. Arkivi i familjes Dilo (foto 103) dhe i imi (foto 104 –
pjesa e Avokatit Vasil K. Dilo), permbledh dy fusha: gazetarine,
ne te cilen jane permbledhur 13 vjet pese tituj gazetash:
Mbrojtja e Epirit (greqisht), Omonia (greqisht dhe shqip),
223 sur 229 09/11/2022, 11:01

Konkordia (italisht dhe shqip), Tirana dhe Liria (ne gjuhen

shqipe); 55 tituj Studimesh, Kujtime, Mbrojtje Gjyqesore,
Vendime, Biseda me rreth 10 000 faqe fletoresh dhe
doreshkrime, por dhe te daktilografuara. I gjithe materiali eshte
i dicitalizuar, ndersa tani po daktilografohet.
foto 103
224 sur 229 09/11/2022, 11:01

foto 104
–Vasil K. Dilo, Studim mbi Çifliqe (Monografi). Botuar per here

te pare ne fletoren “Konkordia-Omonia”, Nr 208/55, dt 2/15 prill
1919; por edhe doreshkrim, Arkivi i familjes Dilo dhe i imi.
–Vasil K. Dilo, Shenime nga Ditari im rellativ me ngjarjet e

Shqiperise se Jugut me 1914, doreshkrim. Arkivi i familjes Dilo
dhe i imi.
–Vasil K. Dilo, Apollogjia e ime zyrtare kontra akuzave pa prova

dhe denimit arbitrar nga a’n’ e Qeverise Konstitucionale te
Shtetit te lire, perpara Popullit Shqiptar brez-pas-brezit,
doreshkrim. Arkivi i familjes Dilo dhe i imi.
–Vasil K. Dilo, Protokolli i Korfuzit – 1914, doreshkrim. Arkivi i

familjes Dilo dhe i imi.
–Vasil K. Dilo, Ndergjegja kombetare shqiptare dhe ndjenjat

atdhetare shqiptare, doreshkrim, Arkivi i familjes Dilo dhe i imi.
–Vasil K. Dilo, Koleksion shenimesh nga veprat e huaja relative

ne ceshtjen e formimit te shtetit shqiptar tek tuk te komentuara
225 sur 229 09/11/2022, 11:01

prej nevet, doreshkrim. Arkivi i familjes Dilo dhe i imi.
–Vasil K. Dilo, Rol’ i Qishes Ortodokse ne çeshtjen shqipetare,

doreshkrim, Arkivi i familjes Dilo dhe i imi.
–Vasil K. Dilo, Fletorja “Konkordia-Omonia” 1919, Arkivi i familjes

Dilo dhe i imi.
–Velo Cfarku, Golloborda ne optiken e kohes, Tirane 2007.
–Vangjush Ziko, Korça – qyteti dhe kujtime, Korçë 2012.
–Xhovani Kajana, Krishterimi ne Gorice, Tirane 2018.
–Xhorxh F. Williams, Shqiptaret, Tirane 1999.
–Xheladin Shala, Çështja shqiptare dhe diplomacia serbe

1912-1913, Prishtine 2006.
–Zekeria Cana, Levizja Kombetare Shqiptare ne Kosove

1908-1912, Tirane 1982.
–Zija Shkodra, Esnafet Shqiptare (shek. XV-XX), Tirane 1973.
–Zija Shkodra, Qyteti shqiptar gjate Rilindjes Kombetare, Tirane

1984
–Zija Shkodra, Qytetet shqiptare te Rilindjes, Tirane 1990.
–Zef Mirdita, Krishtenizmi nder Shqiptare, Prizren-Zagreb 1998.
–Ate Zef Pllumi, Histori kurre e shkrueme, Tirane 2006.
–Ate Zef Pllumi, Rrno vetem per me tregue, 1944-1951, Tirane

1995.
226 sur 229 09/11/2022, 11:01


1997.

2000.
–Zef Simoni, Ipeshkev, Portrete Klerikesh Katolike, Shkoder 2000.
–Zbulimi i Admiraliatit te Marine Ushtarake Angleze,

Personazhet kryesore te Shqiperise,
Tirane 2016.
–Zenel Merjo, Kongresi i Laberise, Kuç, 28 Nentor – 4 Dhjetor

1924, Tirane 2009.
–Zylyftar Plaku, Skrapari –Visore dhe Visare, jonalda 2004.
–Zhuljeta Kadilli Daja, Elbasani ne vitet 1892-1908 sipas

regjistrave osmane, Tirane 2014.
–Zyber Gjoni, Haki Pernezha, Dibra ne defteret Osmane

(1467,1583), Tirane 2011.
— Shqiptaret e Maqedonise, Shkup 1994.
— Naum Bredhi Veqilharxhi, Tirane 1977.
— Dokumente të periudhës bizantine për historinë e Shqipërisë

(shekulli VII-XV), Tirane1978.

Kjo literature bashkangjitur nuk ka per qellim te percaktoje

permasen e argumentimit, por permasen e indoktrinimit te
shqiptareve neper tre etapa: para 1945 duke filluar nga viti
227 sur 229 09/11/2022, 11:01

1923, pergjate 1945-1991 dhe pas 1992 deri me sot. Per problemet
historike te jeni te sigurte se etapa e fundit i ka vene kapakun
menyres antishqiptare te arsimimit te Kombit Shqiptar. Jam
munduar te permbledh sa me shume studime dhe mendime mbi
kete teme, sidomos pas 1991, pasi, pas kesaj kohe, u pretendua per
liri te mendimit dhe te shtypit, por pikerisht pas ketij viti shqiptaret
filluan te deformojne faktet, te ndryshojne datat, emrat e aktoreve
te ngjarjes. Me sa duket shqiptaret e kane kuptuar persembrapshti
kete LIRI dhe Pasurine Intelektuale te Kombit te tyre. A nuk eshte kjo
nje tragjedi e mirefillte kombetare, fajin e se ciles nuk e ka marre
kerkush persiper edhe pse autoret e saj vazhdojne te merren me
politiken udheheqese te shtetit te shqiptareve dhe arsimimin e
tyre?

Shenim: Ky material studimor pati filluar me 2008 i shtyre nga disa

seanca bisedash me te nipin e Bajram (Bajo) dhe Çerçiz Topullit,
djalin e Jonuz Topullit, Bajo J. Topullin ne mars-qershor 1991 mbi
problemin e fotografive te vitit 1936 ne Shkoder (foto 9, 10, 11) ku u
muaren eshtrat e Çerçiz Topullit dhe Mustafa (Muço) Qullit nga
Shkodra drejt Gjinokastres dhe Leskovikut, ngjarje e cila ka qene e
manipuluar ne menyre teper ekstreme dhe sot ka mbetur e fshehte
pa u zbardhur akoma pranueshem nga te gjithe, por qe autori Bajo
Jonuz Topulli i ka shfrytezuar sipas interesit vetiak te tij. Faktet
tregojne se autori Topulli ka kerkuar te fshehe anet negative te
xhaxhait te tij dhe t’i paraqese me sens te kundert duke e
personalizuar te gjithe aktivitetin e shtreses intelektuale
gjinokastrite te kohes ne favor te Çerçiz Topullit, gje absolutisht e
pamundur dhe si sens praktik.
Ne kete studim nuk jane vene dy fotografi librash: studimi mbi At

Gjergj Fishten O.F.M. ku tregohet doreheqja e grupit te alfabetit te
“Stambollit” nga alfabeti sekondar i propozuar ne Manastir me 1908
228 sur 229 09/11/2022, 11:01

dhe libri i Historise te gjimnazit ne shkollat e Kosoves i vitit 1942 ku

figuron emri i Çerçiz Topullit.
Daktilografimi i materialeve te Avokat Dr. Vasil K. Dilo eshte

realizuar nga i nipi i tij Apollon Gaqo Dilo mbi bazen e origjinaleve,
te cilat jane te dicitalizuara dhe ndodhen edhe tek une (nga nje
kopje te gjithe materialit te shkruar nga gjyshi i tyre e kane nipat
dhe mbesat). Ndersa nje kopje e te gjithe materialit te shkruar nga
Avokat Dr. Vasil K. Dilo ndodhet ne Biblioteken e Vatikanit dhe nje
tjeter ne Biblioteken e Kongresit Amerikan, ndersa vetem kompleti i
gazetave –Mbrojtja e Epirit (greqisht), Omonia (greqisht-shqip)
dhe Konkordia (italisht-shqip) – te gjitha keto per periudhen
1913-1921, ndodhen ne Biblioteken e Parlamentit Grek ne shenje
mirenjohje qe kjo Biblioteke realizoi ne lidhjen e re te origjinaleve
duke ja zgjatur jeten, ndoshta, edhe mbi 100 vjet te tjera. Ne kete
rast dua te falenderoj perzemersisht Fondacionin Grek te Kultures,
i cili realizoi praktiken e kesaj lidhjeje me nje vlere prej mbi 20 000
eurosh, gje te cilen as Apollon G. Dilo dhe as une nuk mund ta
realizonim kurre.
Tirane-Korçe-Mullet-Gjirokaster-Shkoder,
Nentor 2008 – Janar 2021
229 sur 229 09/11/2022, 11:01

94 - 2 - Kush, Si Dhe Pse U Formua Miti I Rreme Mbi Çerçiz Topullin - Genc Hoti

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

94 - 2 - Kush, Si Dhe Pse U Formua Miti I Rreme Mbi Çerçiz Topullin - Genc Hoti

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Firefox https://genckhoti.com/artikuj/94-2-kush-si-dhe-pse-u-formua-miti-i-rr...

3- Apollogjia e ime zyrtare kontra akuzave pa prova dhe

Per figuren e Ҫerçiz Topullit shkruhet:

“Ne viterat e fundit te zgjedhes Turke ne skenen politike te

1 sur 229 09/11/2022, 11:01

fatin e shoqerise se re (f. 226)./….Por Ҫerçizi m’u xbulua si nji

Briti Ҫerçizi me goje

Lini djemte e mi te shkojne

Se j’u nguq ju bej me boje……..

C’u be atje? Sa me sa u perpoqne? Sa rane shehit e sa

2 sur 229 09/11/2022, 11:01

e Ҫerçizit? Te gjitha keto pyetie poeti i la ne heshtie. Ҫerçizit i u

Te pakten ky material na tregon kohen se kur cfaqet roli i Ҫerçiz

3 sur 229 09/11/2022, 11:01

Ҫerçiz Topullit dhe mbi kete ngjarje te fundit ka lindur aspekti i

Te kater keto analiza ngjarjesh jane nje pergjigje ndaj librit te

4 sur 229 09/11/2022, 11:01

-Analiza e betejes imagjinare te Mashkullores dhe cfare fshihet

Deri me sot, per sa kohe qe nuk e kemi permbysur ngjarjen e

5 sur 229 09/11/2022, 11:01

ngjarja mbi vrasjen e bimbashit eshte krejtesisht e shpikur nga

Ne fakt autori Bajo J. Topulli na ka ndihmuar ne kete drejtim,

6 sur 229 09/11/2022, 11:01

Neqofte se e gjithe propaganda historike mbi kete ngjarje e ka

Kjo qe aresyeja qe ndermora nje udhetim drejt Mashkullores, ne

Kthesa e Mashkullores paralajmerohet sapo kalon Uren e

7 sur 229 09/11/2022, 11:01

Mashkullores ndodhej 5 km larg (foto 44/1). Ne vije te drejte nuk

8 sur 229 09/11/2022, 11:01

9 sur 229 09/11/2022, 11:01

Rruga te conte ne mes te fshatit ku ishte vendosur memoriali i

10 sur 229 09/11/2022, 11:01

11 sur 229 09/11/2022, 11:01

fjalet e Zeman Mashkullores te lidhura me vitin 1910 (foto

12 sur 229 09/11/2022, 11:01

13 sur 229 09/11/2022, 11:01

Ne formen e nje trekendeshi me pllakaten dhe ambulancen

47/2). Se cila ishte lidhja midis memorialit, pllakatave te dy

14 sur 229 09/11/2022, 11:01

15 sur 229 09/11/2022, 11:01

16 sur 229 09/11/2022, 11:01

Fati e desh te kalonte nje banor i fshatit me makine e tij dhe na

E neqoftese problemi do te analizohej sipas dinamikes se luftes

17 sur 229 09/11/2022, 11:01

4- Protokolli i Korfuzit – 1914, foto 38 .

Ne kete punim emri i ҪerçizTopullit permendet vetem dy here

18 sur 229 09/11/2022, 11:01

faqe 111-114 “Por ku gjetke kane ngjare keto tonat? Si shembell

Nje here tjeter dikush nga Ju ka pas dashur te na kritikoje per se

19 sur 229 09/11/2022, 11:01

kurqe falsiteti i ndjenjave te tyre i zbulojne veprat dhe mejdimet

Sami Bej Frasheri ne librin e tij mbi fazat historike te Shqiperise,

Faik Bej Konica s’skishte per turp te nolstagjiste Sulltanin, te cilet

(Per bisedim mbi Protokollin e Korfuzit)

Seanca dt. 21.7.1914

(Dite e Hene ora 6 pas dreke)

Kryesi’ e Z. Kristaq J. Zografos.

Kryetari: Fjalen e ka Z. Dilo.

Avokat V. Dilo: “Kurqe bisedimi behet mbi menyren, simbas te

20 sur 229 09/11/2022, 11:01

e ndryshme, te cilat disa nga te ndercemit kolege pretenduan

Eshte e vertete se, kur filluan perpjekjen, vepruan kontra

21 sur 229 09/11/2022, 11:01