Współczesne koncepcje mówią o tym, że 

Wszechświat składa
się z galaktyk, które mogą przybierać rożny kształt – eliptyczny,
spiralny, nieregularny. Galaktyka to zgrupowanie setek
miliardów gwiazd, pyłów i materii międzygwiezdnej. W jej
środkowej części znajduje się jądro – duże skupisko materii
tworzące centralną wypukłość. W ramionach galaktyki (tzw.
dysku galaktycznym) znajdują się młode gwiazdy oraz
towarzyszące im gazy i pyły. Przestrzeń wokół galaktyki to halo
galaktyczne, gdzie ilość gwiazd jest zdecydowanie mniejsza niż w
dysku galaktycznym.
Poza galaktykami przestrzeń Wszechświata wypełniona jest przez
tzw. ciemną materię (jej masa to koło 90% masy Wszechświata).
Galaktyki rozmieszczone są nierównomiernie, łączą się ze sobą
tworząc gromady i supergromady. We Wszechświecie występują
także obiekty, których natura nie została do końca poznana, takie
jak czarne dziury lub kwazary.
Obecnie uważa się, że Wszechświat powstał w wyniku tzw.
Wielkiego Wybuchu, który miał miejsce około 10-20 mld lat
temu. Wtedy to – w ciągu ułamka sekundy – z wodoru powstała
cała materia budująca Wszechświat. Od tego czasu Wszechświat
ulega ciągłemu rozszerzaniu.
Gwiazdy to kule gazowe, zbudowane z wodoru i helu. W ich
wnętrzu zachodzą reakcje termojądrowe (zamiana wodoru w hel)
– są to reakcje przebiegające z wydzieleniem energii do otoczenia
(stąd gwiazda świeci, grzeje). Każda gwiazda przechodzi
ewolucję, zmienia się – w zależności od masy gwiazdy.
Galaktyka, w której znajduje się Słońce ze swoimi planetami,
nazywana jest Drogą Mleczną. To galaktyka spiralna o średnicy
około 100 000 lat świetlnych. Rok świetlny to odległość, jaką
światło pokonuje w ciągu roku, poruszając się z prędkością 300
000 km/s.
Układ Słoneczny znajduje się w jednym z ramion galaktyki w
odległości około 2/3 od centrum Galaktyki – 30 000 lat świetlnych
od centralnej wypukłości. Wraz z całą Drogą Mleczną obraca się
wokół środka galaktyki z prędkością 220 km/s – jeden pełny
obrót trwa około 240 mln lat. Szacuje się, że Układ Słoneczny
powstał około 4,6 miliarda lat temu i związane jest z
zagęszczaniem się wirującego obłoku materii. Większość tej
 materii skupiła się w środku tworząc Słońce, które po osiągnięciu
odpowiednio dużej masy i temperatury „zapłonęło” – stało się
gwiazdą. Z pozostałej materii powstały planety i inne ciała
niebieskie należące do Układu Słonecznego.
Powstanie Układu Słonecznego  było możliwe dzięki zagęszczaniu
obłoku pyłu – chmur gazowej złożonej z wodoru i helu oraz pyłu
kosmicznego. Nie wiemy do końca dlaczego (prawdopodobnie pod
wpływem zaburzenia zewnętrznego – zapewne wybuchu
Supernowej), doszło do wzrostu grawitacji, kurczenia się i
kondensacji układu. Powstał wirujący dysk, w którego centrum
znalazła się protogwiazda (młode Słońce). Dalsze kurczenie się
doprowadziło do uformowania Słońca i innych ciał niebieskich (w
tym Ziemi) w Układzie Słonecznym. Planety ukształtowały się w
czasie około 100 mln lat, w wyniku stopniowego łączenia pyłu i
gazów na wirującym dysku.
 

Układ Słoneczny składa się z rożnych ciał niebieskich, które

podzielić można na trzy kategorie:

 planety – jest ich osiem: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz,

Saturn, Uran, Neptun,
 planety karłowate – Pluton i inne kuliste obiekty (niebędące
księżycami i obiegające Słońce),
 małe ciała Układu Słonecznego – niekuliste planetoidy, księżyce,
komety, meteoroidy i inne okruchy.

 
Centralnym ciałem Układu Słonecznego jest Słońce:

 zbudowane z plazmy – głównymi budującymi pierwiastkami są

wodór i hel. Ma prawie idealnie kulisty kształt. Posiada jądro.
Aktywność Słońca mierzona jest w 11-letnich cyklach, na
przemian wzrostu i spadku aktywności słonecznej. Mają one
istotny wpływ na klimat Ziemi. Temperatura powierzchni to około
5500°C.
 jego masa stanowi 99,9% masy całego układu planetarnego,
stanowi równowartość 333 tys. mas Ziemi;
 jego średnica wynosi 1,4 mln km to 109 średnic Ziemi;
 oddalone od Ziemi o około 150 mln km, drogę tą światło
pokonuje w ciągu 8 minut i 20 sekund;
 zbudowane głównie z wodoru i helu (we wnętrzu gwiazdy
zachodzą reakcje termojądrowe, głównie przejście wodoru w hel,
które wyzwalają ogromną energię);
 ma około 4,6 mld lat, jest w połowie swego „życia”;
 temperatura w jego wnętrzu dochodzi do 14 mln C°, na
powierzchni ponad 5,5 tys. C°.
W Układzie Słonecznym znajduje się 1 gwiazda, 8 planet i co
najmniej 5 kolejnych planet karłowatych oraz co najmniej 185
księżyców. Ponadto miliardy (a może i więcej) mniejszych
obiektów takich jak: planetoidy, meteoroidy i pył
międzyplanetarny.
Planety – Za nie uznajemy w Układzie Słonecznym 8 ciał
podzielonych na dwie grupy. Do pierwszej zaliczamy: Merkurego,
Wenus, Ziemię i Marsa (planety skaliste – “typu Ziemskiego”).
Powstały bliżej Słońca, gdzie krążyły cięższe pierwiastki. Cechą
tych planet jest skalista powłoka, duże metaliczne jądro (które
może być płynne np. na Ziemi) i duża gęstość. Druga grupa to:
Jowisz, Starun, Uran i Neptun (planety gazowe – “planety
olbrzymy”). Mają znacznie większe rozmiary, ale małą gęstość i
brak skalnej powłoki. Zbudowane głównie z gazu, mają niewielkie
metaliczne lub lodowo-metaliczne jądro.
Planety karłowate – Uznajemy za takie przynajmniej 5 ciał
niebieskich w Układzie Słonecznym – Ceres, Pluton (do 2006 r.
uznawany za planetę), Haumea, Makemake, Eris.
Część planet ma swoje naturalne satelity, czyli duże, najczęściej
również kuliste obiekty, które krążą dookoła nich. Satelitą Ziemi
jest Księżyc. Najwięcej księżyców mają Jowisz – 67 i Saturn – 62,
Neptun – 13, Ziemia – 1, Mars – 2. Obecnie znamy 185
księżyców w Układzie Słonecznym. Merkury i Wenus nie mają
 satelitów. Ich wielkość jest różna (największym jest księżyc
Jowisza  – Ganimedes – 5268 km średnicy, ziemski satelita ma
3476 km).

Księżyce – zwane naturalnymi satelitami, to najczęściej skalne

lub lodowe obiekty krążące (zazwyczaj cechuje je obrót
synchroniczny) wokół planet, planet karłowatych a nawet
planetoid.
Naturalny satelita Ziemi nosi nazwę Księżyc:

 jego masa stanowi 0,0123 masy naszej planety;

 średnia odległość od Ziemi – 384 tys. Km;
 okres obiegu wokół Ziemi 27,3 dni;
 między dwiema kolejnymi takimi samymi fazami (np. od nowiu do
nowiu) upływa okres 29,5 dnia (tzw. miesiąc synodyczny);
 fazy Księżyca: nów (nie widać go na niebie), pełnia (oświetlona
jest cała tarcza), pozostały czas – widać pewną (niniejszą lub
większą) część tarczy Księżyca;
 okres obiegu wokół Ziemi = obrót Księżyca wokół własnej osi
(stąd widzimy ciągle jedną, tą samą stronę satelity);
 na powierzchni liczne kratery pouderzeniowe;
 ciemniejsze plamy (tzw. „morza”) to rozległe równiny o mniejszej
zdolności odbijania promieni słonecznych niż tereny przyległe.

Planetoidy (asteroidy, planetki) to mniejsze niż planeta ciało

niebieskie, kuliste lub o nieregularnym kształcie, krążące w
dużych ilościach w dwóch miejscach w Układzie Słonecznym:

 między orbitą Marsa i Jowisza,

 poza orbitą Neptuna (pas Kuipera), m.in. Pluton.

Planetoidy (zwane też asteroidami) – to niewielkie obiekty,

zwykle o średnicy <1000 km, podobnie jak planety obiegające
Słońce po orbitach. Mają skalistą lub lodową powierzchnię i
nieregularny kształt, często noszą znamiona kolizji z innymi
obiektami. Obecnie znanych jest 790 tys. planetoid w Układzie
Słonecznym, a ich całkowita liczba wynosi co najmniej
kilkadziesiąt milionów. Planetoidy potrafią być groźne.
Prawdopodobnie jeden z takich zabłąkanych obiektów (o średnicy
około 10 km), uderzył 66 mln lat p.n.e. w Ziemię (a dokładniej w
Półwysep Jukatan w Meksyku) doprowadzając do Wielkiego
Wymierania Kredowego – zagłady dinozaurów, która umożliwiła
dominację ssaków.
Komety to niewielkie ciała niebieskie zbudowane głównie z lodu,
odłamków skalnych i pyłu. Komety cechuje ruch po orbitach, w
okolicach Słońca pojawiają się rzadko (komety okresowe) lub
wyłącznie 1 raz (komety nieokresowe).Ich orbity są silnie
wydłużone (mają najczęściej kształt elipsy), niektóre z nich (np.
kometa Halleya, Hale’a – Boppa) co kilkadziesiąt – kilkaset lat
zbliżają się do Słońca. Podczas zbliżania się do Słońca, pod
wpływem wiatru słonecznego wytwarza się warkocz (ogon)
gazowy komety. Przelot blisko Słońca powoduje parowanie lodu i
tworzenie charakterystycznych obiektów – komy (otoczka wokół
jądra) oraz warkoczy – gazowego i pyłowego. Warkocz gazowy
jest zawsze zwrócony w przeciwnym kierunku do Słońca,
natomiast warkocz pyłowy – zgodny z trajektorią lotu komety.
Obecnie znamy ponad 6 tys. Komet.

Meteoroidy to drobne okruchy skalne (kamienne, metaliczne)

pochodzące np. z planetoid lub komet, o średnicy od ułamków
milimetrów do góra 10 metrów. Większość z nich porusza się
wokół Słońca, a niektóre wpadają w Ziemską atmosferę. Niekiedy
zostają przyciągnięte przez znacznie większą planetę i
przedzierając się przez jej atmosferę, częściowo lub całkowicie
spalają się – możemy to zjawisko obserwować jako „spadające
gwiazdy”. Gdy meteoroid spadnie na powierzchnię planety,
nazywamy go meteorytem. Ziemskie meteoryty mają rożną
wielkość – od drobnych okruchów do kilku metrów.
Te z nich, które spalą się w atmosferze
nazywamy meteorami (spadające gwiazdy). Jednak część
przetrwa przelot przez atmosferę i uderzy w Ziemię – te
nazywamy z kolei meteorytami. Rocznie spada ich na Ziemię
ponad 3000, ale w większości są to obiekty wielkości małych
kamieni.
 Merkury– najmniejsza i położona najbliżej Słońca planeta Układu
Słonecznego. Temperatura waha się od -183°C do 427°C. Na
Merkurym odkryto wodę w postaci lodu – znajdującego się w
stale zacienionych miejscach. Wyglądem przypomina ziemski
Księżyc.

 Wenus – druga najbliższa Słońcu planeta, trzecie najjaśniejsze

po Słońcu i Księżycu ciało niebieskie widziane z Ziemi. Choć
znajduje się dalej od Słońca niż Merkury, dzięki gęstej, złożonej
głównie z dwutlenku węgla atmosferze (96,5%) jest najcieplejszą
planetą Układu Słonecznego (nawet do 460°C). Tak wysoka
temperatura to efekt potężnego efektu cieplarnianego.
 Ziemia – trzecia planeta od Słońca,  nazywana “błękitną planetą”
– ze względu na duży udział oceanów w powierzchni (71%). Jest
jedyną planetą w Układzie, na której występuje życie biologiczne,
co zawdzięcza korzystnym minerałom, wodzie w stanie ciekłym
oraz sprzyjającej temperaturze (średnio ~15°C). Nie bez
znaczenia jest także istnienie pola magnetycznego, chroniącego
przed wiatrem słonecznym.
 Księżyc – jedyny naturalny satelita Ziemi, ma średnicę 3476 km,
czyli około 27% średnicy Ziemi. Oddziałując na Ziemię wspólnie
ze Słońcem powoduje powstawanie pływów. Ponieważ Księżyc
znajduje się w synchronicznej rotacji z Ziemią, zawsze widoczna
jest tylko jedna jego strona. Posiada także jądro. Powierzchnia
posiada liczne kratery po uderzeniach innych ciał niebieskich.
Znajduje się w stałej odległości około 384 tys. km od Ziemi.
 Mars – czwarta i ostatnia planeta skalista w Układzie
Słonecznym, zwany “czerwoną planetą”, co zawdzięcza pokryciu
pyłem o dużej zawartości tlenków żelaza. Temperatura planety
może się wahać od -133°C (na biegunach, zimą) do +27°C (w
okolicy równika, latem). Planetę charakteryzuję potężne wiatry, w
tym burze piaskowe (300 km/h), które mogą obejmować
powierzchnię niemal całej planety.
 Pas planetoid – obszar między Marsem i Jowiszem, pełny
niewielkich ciał niebieskich, z których przynajmniej kilkadziesiąt
milionów ma średnicę do kilku metrów. Szacuje się, że nawet do
2 milionów planetoid o średnicy >1km, a 200 z nich ma średnicę
większą niż 200 kilometrów. Jednak tylko 4 z nich osiągają duże
rozmiary – średnica powyżej 400 km (i stanowią łącznie 50%
masy całego Pasa). Łączna masa całego Pasa to zaledwie 4%
masy Księżyca.
 Jowisz – piąta od Słońca, największa i najcięższa planeta Układu
Słonecznego (ponad 2,5 razy więcej niż masa wszystkich
pozostałych planet Układu razem wziętych). Z powodu szybkiego
obrotu wokół własnej osi, jest silnie spłaszczony przy biegunach.
Jest stale pokryty barwnymi warstwami chmur. Na powierzchni
można zaobserwować Wielką Czerwoną Plamę – ogromny,
trwający od setek lat antycyklon, większy od powierzchni Ziemi.
 Saturn – szósta planeta od Słońca, druga pod względem
wielkości, choć ma najmniejszą gęstość materii ze wszystkich
planet. Najbardziej charakterystyczną cechą planety jest jej
pierścień (a dokładniej 9 pierścieni) – utworzony z brył lodu i skał
o rozmiarach do 100 metrów średnicy. Choć pierścienie mają
wszystkie planety typu gazowy gigant, to tylko pierścienie
Saturna są tak duże i doskonale widoczne z Ziemi, co czyni go
najbardziej niezwykłym obiektem Układu Słonecznego.
 Uran – siódma planeta od Słońca. Był pierwszą planeta odkrytą
przy użyciu teleskopu (wszystkie bliższe słońcu odkryto gołym
okiem). Na tle innych planet wyróżnia się osią obrotu, która jest
silnie nachylona. To powoduje, że bieguny planety leżą tam,
 gdzie równik na pozostałych planetach. Ostatnie badania
dowodzą, że wiatry na Uranie mogą sięgać nawet 900 km/h.
Charakterystyczny kolor zawdzięcza dużej ilości metanu w
atmosferze.
 Neptun – ostatnia planeta Układu Słonecznego, odkryty został
na podstawie obliczeń matematycznych, co dopiero później
potwierdziły obserwacje nieba. Kolor podobnie jak Uran –
zawdzięcza obecnemu w atmosferze metanowi. Na powierzchni
widoczna jest charakterystyczna Wielka Ciemna Plama (która
znika i niekiedy występuje w innych częściach planety) – w której
prawdopodobnie wieją wiatry o prędkości 2100 km/h –
największej w Układzie Słonecznym.
 Pluton – do 2006 r. ostatnia planeta Układu Słonecznego,
następnie zdegradowany do roli planety karłowatej. Zbudowany
jest głównie z lodu, jest mniejszy niż Księżyc, choć sam również
ma naturalne satelity. Pluton cechuje się nietypową orbitą, która
sprawia, że czasami znajduje się bliżej Słońca niż Neptun.