Επιμέλεια:

Χριστίνα Βασιλάκη

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ
ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ

Το απαρέμφατο είναι ρηματικό ουσιαστικό. Λειτουργεί ως αντικείμενο του
ρήματος της πρότασης ή υποκείμενο απροσώπου ρήματος. Εξαρτάται άλλοτε
από ρήματα λεκτικά, δοξαστικά και ρήματα που δηλώνουν ψυχικό πάθος, οπότε
είναι ειδικό απαρέμφατο, και άλλοτε από ρήματα εφετικά, δυνητικά και ρήματα
που δηλώνουν έναρξη/λήξη, αμέλεια, μάθηση, λήθη, συνήθεια κτλ. , οπότε είναι
τελικό απαρέμφατο. Το τελικό απαρέμφατο είναι πάντοτε χρόνου
ενεστώτα, ενώ το ειδικό μπορεί να είναι το απαρέμφατο κάθε χρόνου.

Το απαρέμφατο χρησιμοποιείται πάρα πολύ στη λατινική γλώσσα, καθώς δεν
υπάρχει ειδική πρόταση και η χρήση της κατηγορηματικής μετοχής είναι πολύ
περιορισμένη.

Το υποκείμενο του τελικού απαρεμφάτου βρίσκεται σε ονομαστική πτώση
στην περίπτωση της ταυτοπροσωπίας, εφόσον συμπίπτει με το υποκείμενο
του ρήματος της πρότασης. Στην περίπτωση της ετεροπροσωπίας, το
υποκείμενο του απαρεμφάτου βρίσκεται σε πτώση αιτιατική.

Π.χ. Hostes enim de collibus advolare solent.


Υποκείμενο Τελικό Ρήμα
ρήματος και απαρέμφατο
τελικού
απαρεμφάτου –
ονομαστική
πτώση ➽
ταυτοπροσωπία

Caesar legionem in Nerviis hiemare iubet.


Υποκείμενο
Τελικό Ρήμα
απαρέμφατο
ρήματος σε
ονομαστική


Υποκείμενο
απαρεμφάτου σε
αιτιατική ➽
ετεροπροσωπία

48

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Λατινισμός

Το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου βρίσκεται κανονικά σε αιτιατική και
δεν παραλείπεται, ακόμα και στην περίπτωση της ταυτοπροσωπίας:

Π.χ. Puto te errare
Υποκείμενο
ρήματος: ego ➽
ετεροπροσωπία
Ρήμα Υπ. Απ. Ειδικό απαρέμφατο

Puto me errare
Υποκείμενο ρήμ.:
ego / υποκ.
απαρεμφάτου: Ρήμα Υπ. Απ.
Ειδικό απαρέμφατο
me➽
ταυτοπροσωπία

Άρση του λατινισμού

Με τους παθητικούς τύπους των λεκτικών και δοξαστικών ρημάτων το
υποκείμενο του ρήματος και του ειδικού απαρεμφάτου είναι το ίδιο
(ταυτοπροσωπία) και βρίσκεται σε πτώση ονομαστική (άρση του λατινισμού).
Στην περίπτωση αυτή το ρήμα είναι προσωπικό, όχι απρόσωπο, και γι’ αυτό
συμφωνεί με το υποκείμενο στον αριθμό και στο πρόσωπο.

Π.χ. Hostes advenisse dicuntur.

Ρήμα (παθητικό)
Υποκ. Ρήματος Ειδικό
και απαρ. σε απαρέμφατο
ονομαστική

49

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΜΕΤΟΧΗ

Η μετοχή στη λατινική γλώσσα απαντάται σε τρεις χρόνους:

• Ενεργητικό ενεστώτα
• Ενεργητικό μέλλοντα
• Παθητικό παρακείμενο

Η μετοχή του ενεστώτα εκφράζει πράξη σύγχρονη με αυτή του ρήματος της
πρότασης: Π.χ.

Pugnans cadit: πέφτει ενώ πολεμά
Pugnans cecidit: έπεσε ενώ πολεμούσε
Pugnans cadet: θα πέσει ενώ θα πολεμά

Η μετοχή του μέλλοντα εκφράζει πράξη μεταγενέστερη από αυτή του
ρήματος της πρότασης:

Moriturus tremit: τρέμει επειδή πρόκειται να πεθάνει
Moriturus tremuit: έτρεμε επειδή επρόκειτο να πεθάνει
Moriturus tremet: θα τρέμει επειδή θα πρόκειται να πεθάνει

Η μετοχή του παθητικού παρακειμένου εκφράζει πράξη προγενέστερη από
αυτή του ρήματος:

Vocatus venit (ενεστώτας): έρχεται αφού κλήθηκε (έχοντας κληθεί)
Vocatus venit (παρακείμενος): ήρθε αφού κλήθηκε
Vocatus veniet: θα έρθει αφού κληθεί

Η μετοχή συμφωνεί με το υποκείμενό της στο γένος, στον αριθμό και στην
πτώση. Αν το υποκείμενο της μετοχής είναι το ίδιο με το υποκείμενο ή το
αντικείμενο του ρήματος της πρότασης στην οποία βρίσκεται, η μετοχή είναι
συνημμένη.

Η επιθετική μετοχή ισοδυναμεί με αναφορική πρόταση. Πολύ περιορισμένη
είναι η χρήση της κατηγορηματικής μετοχής στα λατινικά. Εξαρτάται από
ρήματα αισθήσεως (π.χ. video, audio).

50

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΟΧΗ

Απόλυτη είναι η μετοχή της οποίας το υποκείμενο δεν έχει καμία σχέση με τους
όρους του ρήματος της πρότασης. Στα λατινικά η μετοχή αυτή, καθώς και το
υποκείμενό της, εκφέρεται με αφαιρετική πτώση.

Διακρίνεται σε:
Α. Γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη
Β. Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη
Γ. Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη

Α. Γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη
Είναι μετοχή κάθε χρόνου ενεργητικής ή παθητικής φωνής. Το υποκείμενό της
δεν έχει σχέση, ούτε συντακτική ούτε νοηματική, με τους όρους του
ρήματος της πρότασης.

Β. Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη
Είναι πάντα μετοχή παθητικού παρακειμένου σε αφαιρετική πτώση και
ισοδυναμεί με μετοχή ενεργητικού αορίστου ή παρακειμένου της αρχαίας
ελληνικής, την οποία η λατινική δε διαθέτει. Το εννοούμενο ποιητικό αίτιο της
μετοχής ταυτίζεται νοηματικά με το υποκείμενο του ρήματος. Αν και είναι
μετοχή παθητικού παρακειμένου στη μετάφρασή της χρησιμοποιούμε
ενεργητική σύνταξη.

Γ. Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη
Σε αυτή την περίπτωση έχουμε σχηματισμό αφαιρετικής απόλυτης χωρίς
καμία μετοχή αλλά με ένα όνομα ή αντωνυμία ως υποκείμενο και με ένα
ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή ειδικό επίθετο ως
κατηγορηματικό προσδιορισμό. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει
ανάγκη χρήσης της μετοχής ενεστώτα του sum, η οποία δεν υπάρχει στα
λατινικά. Τη μετοχή δεν μπορούμε να την εννοήσουμε, αφού ό,τι λείπει σε μια
γλώσσα δεν είναι δυνατόν να το σκέφτονται εκείνοι που τη μιλούν.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ
ΠΡΟΤΑΣΗ

Α. ΑΝΑΛΥΣΗ ΓΝΗΣΙΑΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ

Η γνήσια αφαιρετική απόλυτη μετοχή αναλύεται στην αντίστοιχη
δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση διατηρώντας την ενεργητική ή
παθητική σύνταξη.

Η διαδικασία μετατροπής έχει ως εξής:
α) Το υποκείμενο της μετοχής (που βρίσκεται σε αφαιρετική) τρέπεται σε
υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης (σε ονομαστική).
β) Η μετοχή γίνεται ρήμα ίδιας φωνής με τη μετοχή.

51

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Παράδειγμα
- Occiso Scriboniano (κείμενο 23) = cum Scribonianus occisus
esset ή postquam/ ubi/ ut Scribonianus occisus est.

Β. ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΔΙΑΖΟΥΣΑΣ Ή ΝΟΘΗΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ

Αναλύεται στην αντίστοιχη δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση τρέποντας
την παθητική σύνταξη σε ενεργητική.

Τα βήματα που ακολουθούμε για την ανάλυσή της είναι:
α) Η παθητική σύνταξη τρέπεται σε ενεργητική
β) Το υποκείμενο της μετοχής τρέπεται σε αντικείμενο του ρήματος της
δευτερεύουσας πρότασης (σε πτώση αιτιατική).
γ) Το ποιητικό αίτιο (που εννοείται) τρέπεται σε υποκείμενο του ρήματος της
δευτερεύουσας πρότασης.

Παραδείγματα
I. deletis legionibus (κείμενο 21) = cum Galli legiones delevissent ή postquam/
ubi/ ut Galli legiones deleverunt.
II. quibus interemptis (κείμενο 21) = cum Camillus eos interemisset ή postquam/
ubi/ ut Camillus eos interemit.
III. audita salutatione (κείμενο 29) = cum Augustus salutationem audivisset ή
postquam/ ubi/ ut Augustus salutationem audivit.
IV. abiectis armis (κείμενο 34) = cum praedones arma abiecissent ή postquam/
ubi/ ut praedones arma abiecerunt.
V. occupata urbe (κείμενο 40) = cum Sulla urbem occupavisset ή postquam/ ubi/
ut Sulla urbem occupavit.
VI. hac re audita (κείμενο 47) = cum Augustus hanc rem audivisset ή postquam/
ubi/ ut Augustus hanc rem audivit.
VII. admissis amicis (κείμενο 48) = cum Sertorius amicos admisisset ή postquam/
ubi/ ut Sertorius amicos admisit.
Επισήμανση: Όλες οι περιπτώσεις ιδιάζουσας αφαιρετικής απόλυτης των προς
εξέταση κειμένων μετατρέπονται σε χρονικές προτάσεις που δηλώνουν το
προτερόχρονο.
Προσοχή στην αφαιρετική απόλυτη μετοχή intercepta epistula (κείμενο 45). Η
μετοχή αυτή μπορεί να θεωρηθεί γνήσια αφαιρετική απόλυτη, γιατί το ρήμα
εξάρτησης είναι παθητικής φωνής. Όμως στην πραγματικότητα η μετοχή είναι
ιδιάζουσα, γιατί το ποιητικό αίτιο ταυτίζεται με το λογικό υποκείμενο (=
ποιητικό αίτιο) του ρήματος εξάρτησης. Σε κάθε περίπτωση η μετοχή αναλύεται
ως εξής: Curat et providet ne, si epistula intercepta sit, nostra consilia ab
hostibus cognoscantur.


Γ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΔΙΟΜΟΡΦΗΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ

Στα προς εξέταση κείμενα συναντάμε δύο ιδιόμορφες αφαιρετικές απόλυτες
(Brenno duce (κείμενο 21) και patre imperatore (κείμενο 30), οι οποίες
αναλύονται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση με τον cum τον ιστορικό-
διηγηματικό ή τον καθαρά χρονικό ακολουθώντας τα εξής βήματα:

52

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

α) Τρέπουμε το υποκείμενο και τον κατηγορηματικό προσδιορισμό σε
υποκείμενο του ρήματος της πρότασης και σε κατηγορούμενο αντίστοιχα (όλα
σε πτώση ονομαστική)
β) Δημιουργούμε τύπο του ρήματος sum σε υποτακτική παρατατικού, (όταν
πρόκειται για τον cum τον ιστορικό - διηγηματικό) και σε οριστική παρατατικού
(όταν πρόκειται για τον cum τον καθαρά χρονικό).

Παραδείγματα
- Brenno duce (κείμενο 21) = cum Brennus dux esset ή cum Brennus dux erat
Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο.
Brenno = υποκείμενο
Duce = κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα στο Brenno.
- patre imperatore (κείμενο 30) = cum pater imperator esset ή cum pater
imperator erat.
Ιδιόμορφη ή ατελής αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο.
patre = υποκείμενο
duce = κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα στο patre.



ΣΥΜΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΣΕ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ
ΜΕΤΟΧΗ

Α.
i. Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε ενεστώτα /παρατατικό/μέλλοντα
ενεργητικής φωνής ή σε παρακείμενο/υπερσυντέλικο αποθετικού
ή ημιαποθετικού ρήματος ή σε παθητικό
παρακείμενο/υπερσυντέλικο (δηλαδή δεν είναι σε παρακείμενο ή
υπερσυντέλικο ενεργητικής φωνής) και

ii. αν το υποκείμενο του ρήματος της δευτερεύουσας πρότασης είναι
διαφορετικό από το υποκείμενο ή το αντικείμενο του ρήματος της
κύριας πρότασης, τότε ακολουθούμε την εξής διαδικασία για τη
μετατροπή της πρότασης σε μετοχή:

α. Τρέπουμε το υποκείμενο του
ρήματος σε υποκείμενο της μετοχής (πάντα σε πτώση αφαιρετική και
χωρίς να αλλάξουμε τον αριθμό)
β. Τρέπουμε το ρήμα σε μετοχή (σε
αφαιρετική και έτσι ώστε να συμφωνεί με το υποκείμενο).

Συγκεκριμένα:

Ρήμα → Μετοχή
Ενεστώτας → Ενεστώτα
Παρατατικός → Ενεστώτας
Μέλλοντας → Μέλλοντας
Παρακείμενος παθητικής φωνής → Παρακείμενος παθ. φωνής
Υπερσυντέλικος παθητικής φωνής → Παρακείμενος παθ. φωνής

53

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Παραδείγματα
- quod illic aurum pensatum est (κείμενο 21) = auro illic pensato
- cum lacrimae suae vincerent prorumperentque (κείμενο 23) = lacrimis suis
vincentibus prorumperentibusque
- quod Nasica … mentiebatur (κείμενο 24) = Nasica … mentiente
- quotiescumque avis non respondebat (κείμενο 29) = ave/i non respondente
- si … habet Asia suspicionem quandam luxuriae (κείμενο 30) = Asia habente
- si pergis (κείμενο 43) = te pergente


Β. - Αν το ρήμα της πρότασης βρίσκεται σε παρακείμενο ή υπερσυντέλικο
ενεργητικής φωνής,
τότε, ανεξάρτητα από το αν το υποκείμενο του ρήματος της υπό μετατροπή
πρότασης ταυτίζεται ή όχι με κάποιον από τους όρους του ρήματος της κύριας
πρότασης, ακολουθούμε την εξής διαδικασία για τη μετατροπή της πρότασης σε
μετοχή:

α. το (άμεσο) αντικείμενο του ρήματος που θέλουμε να τρέψουμε σε μετοχή
γίνεται υποκείμενο της μετοχής (πάντα σε πτώση αφαιρετική)
β. το ρήμα (που θα είναι σε ενεργητικό παρακείμενο ή υπερσυντέλικο) τρέπεται
σε μετοχή παρακειμένου (παθητικής φωνής) (σε πτώση αφαιρετική και έτσι
ώστε να συμφωνεί με το υποκείμενό της)
γ. αν το ποιητικό αίτιο της μετοχής ταυτίζεται με το υποκείμενο του ρήματος
της πρότασης, το παραλείπουμε. Στην αντίθετη περίπτωση, το δηλώνουμε
κανονικά.

Παραδείγματα
- quod Asiam vidit (κείμενο 30) = Asia visa
- Quod ut praedones animadverterunt (κείμενο 34) = eo animadverso
- Haec postquam domestici Scipioni rettulerunt (κείμενο 34) = his relatis Scipioni
a domesticis
- Cum … dona posuissent (κείμενο 34) = donis positis
- … cum ad eum magnum pondus attulissent (κείμενο 36) = magno pondere
allato ad eum a Samnitibus
- cum viri sui consilium … cognovisset (κείμενο 49) = consilio … cognito
- … quod tonsoris praeripuisset officium (κείμενο 49) = officio tonsoris praerepto
(ab ea)

54

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Η ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΕ ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Α. ΚΥΡΙΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Η υποτακτική εκφράζει την Η υποτακτική εκφράζει την
υποκειμενικότητα μιας κρίσης υποκειμενικότητα μιας επιθυμίας
(άρνηση non) (άρνηση ne)
Δυνητική: Quis hoc neget? Προτρεπτική: Amemus patriam.
Απορηματική: Quid agam? Ευχετική: Utinam errem.
Απραγματοποίητου (στους Παραχωρητική: Sint sane superbi
υποθετικούς λόγους) Rhodienses.

B. ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική Εκφέρονται με οριστική ή
οι: υποτακτική οι:
Πλάγιες ερωτηματικές Αναφορικές
Βουλητικές Παραβολικές
Ενδοιαστικές Χρονικές
Συμπερασματικές Αιτιολογικές
Τελικές Εναντιωματικές – Παραχωρητικές
Υποθετικές


Σημείωση:

1. Στον πλάγιο λόγο χρησιμοποιούμε υποτακτική ή απαρέμφατο.
2. Οι προτάσεις που εισάγονται με τον ιστορικό ή διηγηματικό cum
εκφέρονται με υποτακτική παρατατικού για πράξη σύγχρονη και
υποτακτική υπερσυντέλικου για πράξη προτερόχρονη.
3. Οι βουλητικές, ενδοιαστικές, συμπερασματικές και τελικές προτάσεις
εκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα, όταν εξαρτώνται από ρήμα
αρκτικού χρόνου, και υποτακτική παρατατικού, όταν εξαρτώνται από
ρήμα ιστορικού χρόνου (ιδιομορφία ως προς την ακολουθία των
χρόνων).

55

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Στην περίπτωση που η δευτερεύουσα εκφέρεται με υποτακτική, προσέχουμε αν
ο χρόνος της κύριας είναι αρκτικός ή ιστορικός.

ΚΥΡΙΑ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ
Αρκτικός χρόνος (ενεστώτας Αρκτικός χρόνος
οποιασδήποτε έγκλισης, απλός και
τετελεσμένος μέλλων, παρακείμενος με
σημασία ενεστώτα, προστακτική
ενεστώτα και μέλλοντα)
Ιστορικός χρόνος (παρατατικός και Ιστορικός χρόνος
υπερσυντέλικος οριστικής ή
υποτακτικής, παρακείμενος με
σημασία αορίστου, ιστορικός
ενεστώτας, απαρέμφατο και μετοχή
ιστορικού παρακειμένου)


Προσέχουμε ποιος χρόνος θα χρησιμοποιηθεί στη δευτερεύουσα (η οποία
εκφέρεται με υποτακτική), αναλόγως αν θέλουμε να εκφράσουμε το σύγχρονο,
το προτερόχρονο ή το υστερόχρονο:

Σύγχρονο: τα ρήματα της κύριας και της δευτερεύουσας δηλώνουν πράξη
ταυτόχρονη.
Προτερόχρονο: η πράξη της δευτερεύουσας προηγείται της πράξης της κύριας.
Υστερόχρονο: η πράξη της δευτερεύουσας έπεται της πράξης της κύριας.


ΚΥΡΙΑ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ
ΡΗΜΑ ΣΕ ΑΡΚΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ Σύγχρονο: υποτακτική ενεστώτα
Προτερόχρονο: υποτακτική
παρακειμένου
Υστερόχρονο: υποτακτική ενεστώτα
ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας
(amaturus sim)
ΡΗΜΑ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΧΡΟΝΟ Σύγχρονο: υποτακτική παρατατικού
Προτερόχρονο: υποτακτική
υπερσυντέλικου
Υστερόχρονο: υποτακτική
παρατατικού ενεργητικής
περιφραστικής συζυγίας (amaturus
essem)

56

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΛΑΓΙΩΝ ΠΤΩΣΕΩΝ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ

ΜΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΑ
ΚΤΗΤΙΚΗ Patria Aeneae. Liber pueri. Corvus
sutoris.
ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ Fons aequitatis. Victoria Caesaris.
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ: α) με ουσιαστικά, Expugnatio Troiae.
β) με επίθετα που δηλώνουν επιθυμία, Cupidus pecuniae. Epistula plena
γνώση, άγνοια, εμπειρία, απειρία, querelarum. Peritus rei militaris.
πλησμονή, κενότητα, μνήμη, λήθη.
ΔΙΑΙΡΕΤΙΚΗ (και με το ουδέτερο Tarquinius ultimus regum.
αντωνυμιών και επιθέτων, όπως Multi Romanorum ceciderunt.
multum, nihil, aliquid.) Multum pecuniae.
ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ: η ιδιότητα δηλώνεται και Vir nobilissimi generis.
με αφαιρετική, αλλά πάντοτε Homo ingentis magnitudinis.
χρησιμοποιείται γενική της ιδιότητας, Ager magni preti.
όταν ο προσδιορισμός είναι
αριθμητικό ή δηλώνει μέγεθος, βάρος,
ηλικία, κοινωνική τάξη. Επίσης η
γενική συνήθως δηλώνει διαρκή
ιδιότητα, ενώ η αφαιρετική παροδική
ιδιότητα.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ Flumen sanguinis.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥ Scripta Ciceronis.
ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΗ (τίθεται στη θέση Nomen Asiae.
ομοιόπτωτων προσδιορισμών, Nomen regis in odio fuit Romanis (το
παράθεσης ή επεξήγησης – κυρίως όνομα βασιλεύς έγινε μισητό στους
μετά τα nomen και periculum) Ρωμαίους).



ΜΕ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
ΔΙΑΙΡΕΤΙΚΗ Ubi terrarum sumus?
Συνήθως με τοπικά ή ποσοτικά Satis salutationum audio.
επιρρήματα (ubi, satis)

57

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΜΕ ΡΗΜΑΤΑ
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ (με ρήματα μνήμης ή Memento mei.
λήθης)
ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΟΣ ΠΟΥ Venit corvo in mentem verborum
ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ (με τη φράση venit mihi domini sui.
in mentem). Αντί της γενικής μπορεί να
έχουμε ουδέτερο αντωνυμίας (τότε η
σύνταξη είναι προσωπική),
απαρέμφατο ή ονοματική πρόταση ως
υποκείμενο.
ΑΞΙΑΣ: με ρήματα που σημαίνουν Emit avem tanti, quanti nullam adhuc
εκτιμώ, υπολογίζω, αγοράζω, πουλώ emerat.
και με το sum. Η γενική αυτή δηλώνει Noli spectare quanti homo sit.
την αφηρημένη αξία (για τη
συγκεκριμένη αξία χρησιμοποιούμε
αφαιρετική).
ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ: με ρήματα που Proditionis accusatus est.
σημαίνουν κατηγορώ, καταδικάζω.
ΠΟΙΝΗΣ: μόνο η γενική capitis. Η ποινή Eum damnavit capitis.
δηλώνεται με αφαιρετική.
ΤΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ: Caesaris multum interfuit corvum
κοντά στα απρόσωπα ρήματα interest emere.
ή refert. Το τι ενδιαφέρει κάποιον Mea interfuit avem emere.
εκφράζεται με απαρέμφατο, Quid mea refert? (Τι με ενδιαφέρει;)
ουσιαστική πρόταση ή ουδέτερο
αντωνυμίας. Προσοχή: «με/σε/τον κλπ
ενδιαφέρει:
mea/tua/sua/nostra/vestra interest»
ΓΕΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΣ και Me paenitet verborum meorum.
αιτιατική του προσώπου με τα
απρόσωπα ρήματα miseret, paenitet,
pudet, piget, taedet. Αντί της γενικής
μπορεί να χρησιμοποιηθεί
απαρέμφατο ή ουδέτερο αντωνυμίας
ως υποκείμενο (με ουδέτερο
αντωνυμίας ως υποκείμενο η σύνταξη
είναι προσωπική).
ΓΕΝΙΚΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟΥ Sapientis est.
ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΟΣ με το συνδετικό ρήμα
sum.

58

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΔΟΤΙΚΗΣ

ΜΕ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΑ
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ: με ονόματα που Amici nobis utiles sunt.
δηλώνουν φιλία, έχθρα, εύνοια, Nihil est morti tam simile quam somnus.
δυσμένεια, συγγένεια, οικειότητα,
ωφέλεια, βλάβη, ισότητα, ομοιότητα,
ταυτότητα, συμφωνία, προσέγγιση,
ένωση, υπακοή, απείθεια.

ΜΕ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗ: με επιρρήματα που Reliqua his similiter explicanda sunt.
προέρχονται από επίθετα που
συντάσσονται με δοτική αντικειμενική.
ΜΕ ΡΗΜΑΤΑ
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ: Signa Caesari tradunt.
Α) δοτική ως έμμεσο αντικείμενο στα Pater mihi libros donavit.
ρήματα που σημαίνουν «λέγω» ή «δίνω» …simile effigiei mortui (14)
και τα συγγενικά ή αντίθετά τους.
Β) ως συμπλήρωμα ρημάτων που
δηλώνουν ένωση, προσέγγιση,
ομοιότητα κτλ.
Γ) ως συμπλήρωμα ρημάτων που
δηλώνουν φιλική ή εχθρική διάθεση,
υπακοή, απείθεια κτλ., ή έχουν τη
σημασία του αρέσω, αρμόζω (π.χ.placeo) Regia hostia deo placet.
Δ) δοτική ως έμμεσο αντικείμενο
ρημάτων σύνθετων με τις προθέσεις ob,
prae, pro, in, ad, ante, cum, post κ.α.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ: με απρόσωπα ρήματα Licebit tibi pugillares adportare.
ΧΑΡΙΣΤΙΚΗ/ΑΝΤΙΧΑΡΙΣΤΙΚΗ: δηλώνει
το πρόσωπο που ωφελείται ή …nisi vos ipsi patriae consulueritis. (25)
βλάπτεται. Ακολουθεί και μετά από Tyrannis Omnia semper suspecta…sunt.
ρήματα όπως consulo, metuo. (44)
ΗΘΙΚΗ: δηλώνει το πρόσωπο που Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit?
χαίρεται ή λυπάται για αυτό που γίνεται. (43)
ΑΝΑΦΟΡΑΣ: δηλώνει το πρόσωπο
σχετικά με το οποίο ή κατά την κρίση
του οποίου ισχύει κάτι.
ΚΤΗΤΙΚΗ: δηλώνει το πρόσωπο που έχει …quae nimia vobis est. (25)
κάτι (συχνή με το ρήμα sum).
ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΑΙΤΙΟΥ Multae res pueris discendae sunt.
(ΕΝΕΡΓΟΥΝΤΟΣ ΠΡΟΣΩΠΟΥ): συχνή με
το γερουνδιακό, με μετοχή παθητικού
παρακειμένου, με τον παθητικό
παρακείμενο, υπερσυντέλικο και
τετελεσμένο μέλλοντα.

59

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΟΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΚΟΠΟΥ: είναι δοτική Murena patri magno adiumento fuit.
αφηρημένου ουσιαστικού
(auxilio,exemplo, usui), συναντάται Nullus locus amicitiae eis est. (44)
συνήθως με τα ρήματα esse, habere,
dare, dicere, ducere, venire, mittere,
accipere κ.α. Δίπλα της μπορεί να
υπάρχει και άλλη δοτική (χαριστική,
αντιχαριστική, ηθική, του εμμέσου
αντικειμένου).

Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ

ΚΥΡΙΩΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ
ΤΟΠΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ Licinius Roma Athenas fugit.
Απρόθετη αφαιρετική με ονόματα
πόλεων ή μικρών νησιών.
Εμπρόθετη αφαιρετική στις υπόλοιπες Accius ex urbe Roma Tarentum venit.
περιπτώσεις.
ΚΑΤΑΓΩΓΗ
Απρόθετη αφαιρετική για να δηλωθεί Nobili genere natus est. (31)
η άμεση καταγωγή.
Εμπρόθετη αφαιρετική (συνήθως με Ab Iulo ortus est.
την πρόθεση ab) για να δηλωθεί η Belgae a Germanis orti sunt.
έμμεση καταγωγή.
ΥΛΙΚΗ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΕΝΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΣ Poculum ex auro.
(αφαιρετική της ύλης – συνήθως
χρησιμοποιείται εμπρόθετη
αφαιρετική).
ΣΗΜΕΙΟ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗΣ / Tarquinius regno expulsus est.
ΧΩΡΙΣΜΟΥ (απλή ή εμπρόθετη) …cum aliquando castris abiret. (31)
Με ρήματα που σημαίνουν απέχω, …ut omnes pugna abstinerent. (31)
απομακρύνω, ελευθερώνω, χωρίζω, …armis spoliavit (31)
στερώ, εμποδίζω.
ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΑΙΤΙΟΥ Catilina ab Antonio victus est.
Εμπρόθετη αφαιρετική όταν το
ποιητικό αίτιο είναι έμψυχο, όνομα …a duce lacessitus est. (31)
περιληπτικό ή άψυχο
προσωποποιημένο.
Απρόθετη αφαιρετική όταν το
ποιητικό αίτιο είναι άψυχο.
ΣΗΜΕΙΟ ΕΚΚΙΝΗΣΗΣ ΓΙΑ ΣΥΓΚΡΙΣΗ Nihil est amabilius virtute.
(αφαιρετική συγκριτική). …fortior hoste (31)
ΣΗΜΕΙΟ ΕΚΚΙΝΗΣΗΣ ΓΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗ / …singularis proelii eventu
ΚΡΙΣΗ cernatur…(31)
ΤΟΥ ΔΙΑΙΡΕΜΕΝΟΥ ΟΛΟΥ (εμπρόθετη Ex quibus quattuor in Nerviis conlocat.
αφαιρετική με την πρόθεση ex). Pauci ex militibus./cuidam ex
equitibus. (45)

60

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

TOΠΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ
ΤΟΠΟΥ
Απρόθετη αφαιρετική με ονόματα Is Athenis paucos menses fuit.
πόλεων ή μικρών νησιών γ΄ κλίσης ή
πληθυντικού αριθμού (στάση σε
τόπο). Dido in Africa novam patriam fundat.
Εμπρόθετη αφαιρετική στις υπόλοιπες
περιπτώσεις.
ΧΡΟΝΟΥ Qua nocte natus est Alexander…
Η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε Ultimis annis vitae suae in Campania se
κάτι (απαντά στην ερώτηση quando?). tenebat.
Η αιτιατική δηλώνει το πόσο διάρκεσε
κάτι (απαντά στην ερώτηση Is Athenis paucos menses fuit.
quamdiu?).

ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ
ΣΥΝΟΔΕΙΑΣ/ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Εμπρόθετη αφαιρετική με την Alpes cum elephantis transiit.
πρόθεση cum, εάν δεν έχει επιθετικό
προσδιορισμό. Εάν έχει επιθετικό
προσδιορισμό, μπορεί να είναι Caesar omnibus (cum) copiis in
εμπρόθετη ή απρόθετη. Venetos contendit.

ΤΡΟΠΟΥ
Εμπρόθετη αφαιρετική με την Cum lacrimis iniuriam aperit.
πρόθεση cum, εάν δεν έχει επιθετικό
προσδιορισμό. Πάντοτε όμως Hoc modo imperium perdit.
απρόθετες είναι οι αφαιρετικές του
τρόπου: modo, more, iure, vi, silentio,
lege κ.α.
ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ
Απρόθετη αφαιρετική, συνήθως όταν Bono animo sum.
δηλώνεται παροδική ιδιότητα (η Homo facie squalida.
γενική της ιδιότητας χρησιμοποιείται
για να δηλωθεί ηλικία, μέγεθος, βάρος,
κοινωνική τάξη).
ΟΡΓΑΝΟΥ / ΜΕΣΟΥ
Απρόθετη αφαιρετική που δηλώνει το Hasta beluam delet. (3)
όργανο με το οποίο γίνεται κάτι. Εάν
πρόκειται για πρόσωπο, Urbs per me servata est.
χρησιμοποιείται η πρόθεση per + Opera adulescentis hostes fugati sunt.
αιτιατική ή οι αφαιρετικές opera,
auxilio, beneficio + γενική του
προσώπου. Supplicio capitis eum adfecit.
To μέσο δηλώνουν επίσης οι Cacus fretus viribus suis erat.
αφαιρετικές που συνοδεύουν τα
ρήματα compleo, afficio, confido κ.α. Opibus urbis nolite confidere. (25)

61

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

και τα επίθετα dignus, fretus.

ΜΕΤΡΟΥ / ΔΙΑΦΟΡΑΣ Paulo post lacessitus est. (31)
Χρησιμοποιείται με συγκριτικά Multo plura.
επίθετα ή επιρρήματα, ή με ρήματα ή Paucis post diebus…
επίθετα που έχουν παραθετική έννοια.
ΑΝΑΦΟΡΑΣ
Στις φράσεις maior natu, minor natu. Latinus Romano virtute antecellit. (31)
ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΥ ΑΙΤΙΟΥ
Συνήθως με ρήματα ψυχικού πάθους.
Αφαιρετική της αιτίας είναι και οι Nonnulli pudore adducti remanebant.
στερεότυπες φράσεις iussu, iniussu, …iussu domini (24)
rogatu + γενική. Adulescens iniussu consulis in
certamen ruit. (31)
ΠΟΙΝΗΣ (με εξαίρεση το capitis) Morte eum multavit. (31)
ΑΞΙΑΣ (όταν δηλώνεται συγκεκριμένη Viginti milibus sestertium corvum
αξία, διαφορετικά χρησιμοποιείται η emit. (29)
γενική της αξίας).

ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ ΚΑΙ ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟ

ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟ
• Ρηματικό ουσιαστικό • Ρηματικό επίθετο
ουδετέρου γένους • Έχει παθητική σημασία
• Έχει ενεργητική σημασία • Κλίνεται όπως τα β΄κλιτα
• Έχει μόνο πλάγιες πτώσεις και επίθετα
κλίνεται όπως τα β΄κλιτα • Ισοδυναμεί με τα ρηματικά
ουσιαστικά επίθετα της αρχαίας ελληνικής
• Ισοδυναμεί με το έναρθρο σε –τέος, -τέα, -τέον
απαρέμφατο της αρχαίας • Οι καταλήξεις του είναι: -ndus, -
ελληνικής nda, -ndum. Π.χ. amandus,
• Οι καταλήξεις του είναι: γενική amanda, amandum/legendus,
-ndi, δοτική -ndo, αιτιατική legenda, legendum/audiendus
-ndum, αφαιρετική -ndo. Π.χ. κτλ.
amandi, amando, amandum,
amando/legendi, legendo,
legendum, legendo/audiendi
κτλ.

62

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ
ΓΕΝΙΚΗ Α) Γενική γερουνδίου ως συμπλήρωμα ονομάτων (γενική
αντικειμενική). Π.χ.Cupidus pugnandi.
Β) Συμπλήρωμα των προθέσεων causa, gratia για να
δηλωθεί σκοπός. Π.χ. Venit pugnandi causa.
ΔΟΤΙΚΗ Η δοτική γερουνδίου είναι απρόθετη, χρησιμοποιείται
κυρίως με επίθετα που σημαίνουν κατάλληλος, χρήσιμος
(aptus, idoneus, commodus, utilis) και εκφράζει σκοπό. Π.χ.
Mihi datur tempus scribendo.
ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ Η αιτιατική είναι πάντοτε εμπρόθετη (ad, in) και δηλώνει
σκοπό ή αναφορά. Π.χ. Pauci sunt apti ad regnandum.
ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ Α) Η απρόθετη αφαιρετική του γερουνδίου χρησιμοποιείται
για να δηλωθεί ο τρόπος. Π.χ. Mens cogitando alitur.
Β) Η εμπρόθετη αφαιρετική του γερουνδίου (de, ex, in, ab)
δηλώνει αναφορά, αφετηρία, χρόνο κτλ. Π.χ. In pugnando
cecidit (εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου).
ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΟ
Μαζί με το sum το γερουνδιακό σχηματίζει την παθητική περιφραστική συζυγία:
Delendus sum delendus fui (πρέπει να καταστραφώ, έπρεπε να
Delendus eram delendus fueram καταστραφώ, θα πρέπει να
καταστραφώ,
Delendus ero delendus fuero έπρεπε να έχω καταστραφεί κτλ.)

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ -Όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα ενεργητικό
ΣΥΝΤΑΞΗ μεταβατικό που συντάσσεται με αιτιατική. Το γερουνδιακό
συμφωνεί με το υποκείμενο του sum στο γένος, στον αριθμό
και στην πτώση. Π.χ. Carthago delenda est.
ΑΠΡΟΣΩΠΗ -Όταν το γερουνδιακό ανήκει σε ρήμα αμετάβατο ή
ΣΥΝΤΑΞΗ ενεργητικό μεταβατικό που συντάσσεται όμως με πτώση
διαφορετική από την αιτιατική. Σ’ αυτή την περίπτωση το
γερουνδιακό τίθεται στην ονομαστική πτώση του ενικού
του ουδετέρου γένους. Π.χ. Militibus pugnandum est fortiter
pro patria.
Subveniendum est reipublicae.
Το ποιητικό αίτιο του γερουνδιακού βρίσκεται σε πτώση δοτική. Π.χ. Epistula
mihi scribenda est.

63

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Παράδειγμα μετατροπής της ενεργητικής σε παθητική σύνταξη με τη

βοήθεια της παθητικής περιφραστικής συζυγίας:

A) Romani debebant servare leges.
Εφόσον το servare συντάσσεται με αιτιατική, η σύνταξη θα είναι προσωπική.

Romani debebant servare leges
Το υποκείμενο Το ρήμα θα δώσει Από το Το αντικείμενο σε
του debebant θα το χρόνο και την απαρέμφατο αιτιατική
γίνει ποιητικό έγκλιση στο sum. servare θα μετατρέπεται σε
αίτιο σε δοτική. σχηματίσουμε το υποκείμενο του
γερουνδιακό, το sum.
οποίο θα
συμφωνεί με το
υποκείμενο του
sum σε πτώση,
γένος και αριθμό.
Romanis erant servandae leges.
Leges erant servandae Romanis.

B) Romani debebant parere legibus.
Εφόσον το parere συντάσσεται με δοτική, η σύνταξη θα είναι απρόσωπη.

Romani debebant parere legibus
Το υποκείμενο Το ρήμα θα δώσει Από το Το αντικείμενο θα
του debebant θα το χρόνο και την απαρέμφατο παραμείνει
γίνει ποιητικό έγκλιση στο sum. parere θα αμετάβλητο.
αίτιο σε δοτική. σχηματίσουμε το
γερουνδιακό σε
ονομαστική
ουδετέρου.
Romanis erat parendum legibus
Romanis legibus parendum erat.


ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΗ ΕΛΞΗ

Όταν έχουμε γερούνδιο με αντικείμενο σε αιτιατική (ή το ρήμα
utor+αφαιρετική) είναι δυνατό να μετατρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε
παθητική, χρησιμοποιώντας αντί γερουνδίου γερουνδιακό. Το φαινόμενο αυτό
ονομάζεται γερουνδιακή έλξη.
Πρακτικά γίνεται ως εξής:
1. Το αντικείμενο του γερουνδίου παίρνει την πτώση του γερουνδίου.
2. Το γερούνδιο μετατρέπεται σε γερουνδιακό που συμφωνεί με το
ουσιαστικό ως προς το γένος, την πτώση και τον αριθμό. Π.χ.

• Legatum miserunt ad nuntiandum victoriam.
Legatum miserunt ad victoriam nuntiandam.

64

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

• Legatum miserunt victoriam nuntiandi causa.

Legatum miserunt victoriae nuntiandae causa.
• Cupidus bene gerendi rem publicam.
Cupidus bene gerendae rei publicae.
• Ars rem publicam administrandi.
Ars rei publicae administrandae.

Η γερουνδιακή έλξη είναι υποχρεωτική:
Α) όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε εμπρόθετο τύπο γερουνδίου με
αντικείμενο σε αιτιατική,
Β) όταν η σύνταξη επιβάλλει να χρησιμοποιήσουμε τη δοτική του γερουνδίου με
αντικείμενο σε αιτιατική.
Η γερουνδιακή έλξη είναι προαιρετική (αν και η κλασική λατινική την
προτιμούσε) όταν χρησιμοποιούμε απρόθετη γενική ή αφαιρετική γερουνδίου.
Η γερουνδιακή έλξη αποφεύγεται όταν το αντικείμενο του γερουνδίου είναι το
ουδέτερο αντωνυμίας ή επιθέτου. Πχ. In narrando aliquid breves esse debemus.

ΣΟΥΠΙΝΟ

ΣΟΥΠΙΝΟ
• Είναι ρηματικό ουσιαστικό αρσενικού γένους.
• Έχει μόνο δύο τύπους: αιτιατική σε –um και αφαιρετική σε –u.
• Έχει ενεργητική σημασία
• Ο τύπος σε –um δείχνει το σκοπό της κίνησης, με ρήματα όπως eo, venio
mitto κτλ.
• Ο τύπος σε –u δείχνει την αναφορά και τον συναντάμε με επίθετα όπως
facilis, difficilis, iucundus, incredibilis, mirabilis κτλ.
• Εφόσον το σουπίνο ανήκει σε ρήμα μεταβατικό, μπορεί να έχει και
αντικείμενο.Πχ. Venerunt Scipionem salutatum.
• Σουπίνο διαθέτουν και τα αποθετικά ρήματα.

65

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
(Δηλώνουν την αιτία του περιεχομένου μιας άλλης πρότασης)
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΔΗΛΩΝΕΤΑΙ
• quod, quia, • Οριστική, όταν η • Αιτιολογική
quoniam, αιτιολογία είναι πρόταση
quando αντικειμενικά • Αναφορική-
• cum+ αποδεκτή αιτιολογική
υποτακτική, • Υποτακτική, πρόταση
επειδή συνήθως η όταν η αιτιολογία • Αιτιολογική
αιτιολογία είναι είναι υποθετική ή μετοχή
το αποτέλεσμα υποκειμενική • Αφαιρετική της
μιας εσωτερικής, (εκφράζει την αιτίας
λογικής άποψη του • Εμπρόθετος
διεργασίας – υποκειμένου της προσδιορισμός
συχνά ο cum κύριας πρότασης) της αιτίας
συνοδεύεται από
μόρια ή
επιρρήματα, όπως
το praesertim
• non quod+
υποτακτική
• Συχνά ο quod, όπως και ο quia, συνοδεύονται από διάφορα επιρρήματα ή
εμπρόθετους προσδιορισμούς που σημαίνουν «γι’ αυτό το λόγο» (πχ.
propterea quod), οπότε ξέρουμε σίγουρα ότι η πρόταση είναι αιτιολογική
και όχι αναφορική.
• Όταν στην αιτιολογική πρόταση υπάρχει υποτακτική, τηρείται γενικά η
ακολουθία των χρόνων.
• ΠΡΟΣΟΧΗ: Μετά από ρήματα ψυχικού πάθους (gaudeo, queror, miror)
μπορεί να ακολουθεί αιτιολογική πρόταση εισαγόμενη με τον quod +
οριστική, που είναι ουσιαστική και λειτουργεί ως αντικείμενο του
ρήματος. Πχ. Tum Ennius indignatus quod Nasica tam aperte
mentiebatur…inquit.
• Ο σύνδεσμος non quod συντάσσεται πάντα με υποτακτική.
• Παραδείγματα:
Tacent quia periculum metuunt.
Socrates accusatus est quod iuvenes corrumperet.
Hoc facio non quod mihi placeat, sed quod debeo.
Cum sis mortalis, quae sunt mortalia, cura.

66

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

(δηλώνουν το σκοπό για τον οποίο γίνεται η πράξη μιας άλλης πρότασης,
συνήθως της κύριας)
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΔΗΛΩΝΕΤΑΙ
• ut (όταν είναι • Πάντοτε με υποτακτική • Τελική πρόταση
καταφατικές) (γιατί το περιεχόμενό • Αναφορική τελική
• ne (όταν είναι τους είναι απλώς πρόταση
αρνητικές) επιθυμητό) • Σουπίνο σε –um
• quo (όταν • Ισχύει ιδιομορφία ως προς (με ρήματα
ακολουθεί την ακολουθία των κίνησης)
συγκριτικός χρόνων: • Εμπρόθετο
βαθμός επιθέτου -Υποτακτική ενεστώτα σε γερούνδιο (γενική
ή επιρρήματος) εξάρτηση από αρκτικό γερουνδίου +
χρόνο causa, gratia, - ad +
-Υποτακτική παρατατικού αιτιατική
σε εξάρτηση από ιστορικό γερουνδίου)
χρόνο • Εμπρόθετο
γερουνδιακό
(υποχρεωτική
γερουνδιακή έλξη)
• Γερουνδιακό μετά
από ρήματα που
σημαίνουν «δίνω,
παραδίδω,
παρέχω» (Legatis
se spectandum
praebuit)
• Δοτική του σκοπού
Είναι δοτική
αφηρημένου
ουσιαστικού (πχ.
exemplo, auxilio,
usui), συνήθως
μαζί με το ρήμα
sum
• Εμπρόθετο
ουσιαστικό σε
αιτιατική πτώση
• Οι τελικές προτάσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν παρενθετικά.
• Στην κύρια πρόταση μπορεί να προηγούνται επιρρήματα ή φράσεις που
σημαίνουν «γι’ αυτό το σκοπό», «με αυτή την πρόθεση», πράγμα που δείχνει ότι η
πρόταση είναι τελική.
• Παραδείγματα:
Legati aurum adferunt, ut Curius eo utatur.
Legati aurum attulerunt, ut Curius eo uteretur.
Supervacaneae, ne dicam ineptae, legationis ministri, narrate…
…frugalitate utebatur, quo facilius divitias contemnere posset.

67

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
ΔΗΛΩΝΕΤΑΙ
• ut (όταν είναι • Πάντοτε με • Συμπερασματική
καταφατικές) υποτακτική, πρόταση
• ut non, ut γιατί στη • Αναφορική
nemo, ut nihil λατινική το συμπερασματική
κτλ. (όταν είναι αποτέλεσμα πρόταση
αρνητικές) θεωρείται πάντα
μια υποκειμενική
κατάσταση.
• Ισχύει
ιδιομορφία ως
προς την
ακολουθία των
χρόνων:
-Υποτακτική
ενεστώτα σε
εξάρτηση από
αρκτικό χρόνο
-Υποτακτική
παρατατικού σε
εξάρτηση από
ιστορικό χρόνο

• Οι επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις δεν πρέπει να συγχέονται
με τις ουσιαστικές συμπερασματικές προτάσεις, που ισοδυναμούν με
υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος.
• Οι αρνητικές τελικές προτάσεις εισάγονται με τα ne, ne quis κτλ.
• Στην κύρια πρόταση προηγούνται συνήθως επιρρήματα ή αντωνυμίες,
όπως sic, ita, tam, adeo, talis, tantus κτλ.
• Όταν το ρήμα της κύριας πρότασης είναι σε χρόνο ιστορικό, τότε στη
συμπερασματική πρόταση μπορεί να έχουμε υποτακτική παρακειμένου,
αν κατά την άποψη του ομιλητή, το αποτέλεσμα θεωρείται πράξη
ολοκληρωμένη στο παρελθόν. Π.χ. Tantus terror omnes invaserat, ut
nemo arma caperet (ώστε κανείς να μην παίρνει τα όπλα) \ut nemo arma
ceperit (ώστε κανείς δεν πήρε τα όπλα)

68

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
• Προσδιορίζουν χρονικά την πράξη που περιγράφει το ρήμα μιας άλλης
πρότασης (όπως οι χρονικές μετοχές, λειτουργούν ως επιρρηματικοί
προσδιορισμοί του χρόνου).
• Εκφέρονται: α) με οριστική, εφόσον εκφράζουν το χρόνο και τίποτε
άλλο (το
περιεχόμενό τους παρίσταται ως πραγματικό γεγονός),
β) με υποτακτική, αν ο καθορισμός του χρόνου χρωματίζεται
με
άλλες έννοιες (επιθυμητό, σκοπός, επιδιωκόμενη πράξη) ή αν
η σχέση της χρονικής πρότασης με την προσδιοριζόμενη δεν
είναι μόνο καθαρά χρονική.
• Σε σχέση με την πρόταση που προσδιορίζουν, οι χρονικές προτάσεις
εκφράζουν:
ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ
• Παράλληλη διάρκεια: dum, • Οριστική (ενεστώτα,
quoad, quamdiu παρατατικού, παρακειμένου,
μέλλοντα – ο ίδιος χρόνος που
χρησιμοποιείται στην κύρια,
υπάρχει και στη δευτερεύουσα
χρονική)
Πχ. Hoc faciebam, quoad licebat
(αυτό έκανα, όσο ήταν
δυνατόν)
• Συνεχιζόμενη πράξη (χρονική • Οριστική ενεστώτα πάντοτε
πρόταση) στη διάρκεια της (λατινισμός)
οποίας συμβαίνει μια άλλη Πχ. Dum haec Romae
πράξη (κύρια πρόταση): dum geruntur, Saguntum iam
oppugnabatur.
TΟ ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ
• postquam (αφού), ubi, ut • Οριστική: για το παρελθόν
(όταν, μόλις), simul, simulac, συνήθως παρακειμένου (αν η
simul atque, cum primum πράξη έγινε μία φορά),
(μόλις) παρατατικού (αν η πράξη ήταν
διαρκής) και υπερσυντέλικου
(αν η πράξη γινόταν
επανειλημμένως στο παρελθόν)
Πχ. Postquam XIV annos in Italia
se complevit, Carthaginienses
eum in Africam revocaverunt.
ΤΟ ΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟ
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ
• antequam, priusquam (πριν), • Οριστική, όταν η πράξη
dum, donec, quoad (μέχρι) ενδιαφέρει μόνο από χρονική
Πχ. Caesar me antequam vidit άποψη

69

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

(οριστική παρακειμένου), rei •

Υποτακτική (ενεστώτα ή
publicae dedidit (ο Καίσαρας, παρατατικού συνήθως,
πριν να με δει, με παρέδωσε ανάλογα με το χρόνο
στην πολιτεία) εξάρτησης), όταν η πράξη
Expectabam, dum vox περιγράφεται ως προσδοκία ή
audiretur. επιδίωξη

Ο ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ CUM
Καθαρά χρονικός:
• + Οριστική κατά κανόνα
• Χρησιμοποιείται και για το παρόν και για το παρελθόν και για το μέλλον
Επαναληπτικός:
• + Οριστική
• Δηλώνει αόριστη επανάληψη στο παρόν, παρελθόν ή μέλλον
Αντίστροφος (cum inversum):
• + Οριστική παρακειμένου και το επίρρημα repente – στην
προσδιοριζόμενη πρόταση έχουμε οριστική παρατατικού ή
υπερσυντέλικου και συνήθως τα vix, aegre κλπ.
• Δηλώνει αιφνίδιο γεγονός
Ιστορικός ή διηγηματικός:
• Χρησιμοποιείται σε διηγήσεις πράξεων του παρελθόντος
• Δηλώνει μία βαθύτερη σχέση ανάμεσα στην κύρια και στη δευτερεύουσα,
μια σχέση αιτίου και αιτιατού
• + Υποτακτική παρατατικού, όταν δηλώνεται το σύγχρονο
+ Υποτακτική υπερσυντέλικου, όταν δηλώνεται το προτερόχρονο

70

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΕΙΔΟΣ ΥΠΟΘΕΣΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ
ΜΕ ΤΗΝ
ΑΡΧΑΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Α΄ είδος: Si/nisi + Οποιαδήποτε Si hoc credis, -Το
ανοιχτή οριστική έγκλιση erras (παρόν). πραγματικό
υπόθεση κάθε χρόνου Si hoc credidisti, (ει+οριστική
erravisti κάθε χρόνου-
(παρελθόν). οποιαδήποτε
Si hoc credes / έγκλιση)
credideris, -Το
errabis (μέλλον). προσδοκώμενο
(εάν, αν, ην +
υποτακτική-
οριστική
μέλλοντα)
Β΄ είδος: Si/nisi + Υποτακτική Si hoc crederes, -Αντίθετο του
-αντίθετο υποτακτική παρατατικού errares (παρόν). πραγματικού
του πραγ- παρατατικού (ει + οριστική
ματικού παρελθοντικού
για το χρόνου –
παρόν δυνητική
Si/nisi + Υποτακτική Si hoc credidisses, οριστική)
-αντίθετο υποτακτική υπερσυντέλι- erravisses
του πραγ- υπερσυντέλι- κου (παρελθόν).
ματικού κου
για το
παρελθόν
Γ΄ είδος: Si/nisi + Υποτακτική Si hoc credas, -Απλή σκέψη
υπόθεση υποτακτική ενεστώτα erres (ει + ευκτική –
δυνατή ή ενεστώτα δυνητική
πιθανή ευκτική)
• Όταν σε καταφατική υπόθεση αντιπαρατίθεται η αρνητική της, τότε η
δεύτερη αυτή υπόθεση εισάγεται με το si non (ελλειπτικά με το si non ή
si minus, πρβ. ει δέ μή):
Si pecuniam habes, ad beneficium confer.
Si non (habes), contemne.

71

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
(Είναι επιρρηματικές προτάσεις που εκφράζουν μια πραγματική
κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης)
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ
• etsi, tametsi, quamquam • Οριστική
• cum, licet • Υποτακτική (ισχύουν οι
κανόνες της ακολουθίας των
χρόνων)
• Στην κύρια πρόταση υπάρχει συχνά το tamen, η παρουσία του οποίου
μας βοηθάει να αντιληφθούμε ότι η δευτερεύουσα πρόταση είναι
εναντιωματική. Πχ. Etsi hoc negat (cum hoc neget), verum tamen est.
• O σύνδεσμος licet συντάσσεται με υποτακτική, γιατί προήλθε από το
απρόσωπο ρήμα licet (=επιτρέπεται), με παράλειψη του ut+υποτακτική.
• Ως προς το περιεχόμενο και την εκφορά των εναντιωματικών και των
παραχωρητικών προτάσεων ισχύει μεταξύ τους γενικά η αντίθεση:
αντικειμενικό (οριστική) – υποκειμενικό (υποτακτική), με τις εξής
διευκρινίσεις: α) ο licet ακολουθείται από την υποτακτική λόγω της
προέλευσής του, β) για τον cum ισχύει η αντίθεση:
αντικειμενικός cum = χρονικός,
υποκειμενικός cum = ιστορικός/διηγηματικός, αιτιολογικός,
εναντιωματικός.



ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
(Εκφράζουν μια υποθετική κατάσταση που, κι αν δεχθούμε ότι αληθεύει,
δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης)
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ
• etiamsi • Υποτακτική ή οριστική
• licet, quamvis, ut • Υποτακτική
• Η παρουσία του tamen στην κύρια πρόταση είναι συχνή, όπως και στις
εναντιωματικές προτάσεις. Πχ. Etiamsi hoc negat, verum tamen est.
• Η χρήση του συνδέσμου quamvis προτιμάται μπροστά από επίθετα και
επιρρήματα. Πχ. Quamvis ille felix sit (=όσο ευτυχισμένος και αν είναι).
• Όταν υπάρχει υποτακτική, οι προτάσεις ακολουθούν τους κανόνες της
ακολουθίας των χρόνων.
• Ο σύνδεσμος etiamsi ακολουθεί τη σύνταξη του υποθετικού si , αν και
συντάσσεται συχνότερα με την υποτακτική παρά με την οριστική.

72

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ (ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΕΣ) ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
(Είναι επιρρηματικές προτάσεις που λειτουργούν ως β΄ όρος σύγκρισης. Ο
πρώτος όρος είναι μία άλλη πρόταση, συνήθως η κύρια)
ΕΙΔΗ ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ
ΑΠΛΕΣ • atque, ac, et • Οριστική,
ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ • Μετά από επίθετα ή επιρρήματα επειδή η
που δηλώνουν ισότητα, σύγκριση
a) par/similis ομοιότητα και τα αντίθετά τους αφορά δύο
/aequus (similis, par, aequus, idem, πράξεις ή
κτλ..........at dissimilis, similiter, pariter, aliter καταστάσεις
que, ac, et κτλ.). που είναι ή
b) ita/sic……… • Πχ. Ille similiter scribit ac sentit. θεωρούνται
ut/sicut • ut, sicut αντικειμενική
c) tam……….q • Στην κύρια πρόταση υπάρχουν πραγματικότη-
uam, συνήθως τα επιρρήματα ita, sic τα.
tanto………. κτλ.
quanto • Οι προτάσεις αυτές εκφράζουν
τον τρόπο.
eo………….quo • Πχ. Ille sic scribit ut sentit.

• Quam + επίθετα ή επιρρήματα

θετικού βαθμού – στην κύρια
πρόταση προηγείται το tam.
• Quanto, quo + επίθετα ή
επιρρήματα συγκριτικού
βαθμού – στην κύρια πρόταση
υπάρχουν τα tanto, eo.
• Οι προτάσεις αυτές εκφράζουν
την ποσότητα, την ένταση, το
βαθμό και το μέγεθος.
• Πχ. Ille tam plane scribit quam
ego.
Quanto celerius, tanto melius.


ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ • Ut si, velut si, tamquam (si), • Υποτακτική,
ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΕΣ quasi, proinde/perinde quasi επειδή η
• Πχ. Sic loqueris quasi omnia σύγκριση
scias. αφορά μια
• Τα tamquam, sicut και quasi υποθετική
μπορεί να χρησιμοποιούνται με πράξη ή
ουσιαστικά ή μετοχές. Πχ. Obvia κατάσταση.
turba quasi moriturum eum • Τηρείται η
miseratur. ακολουθία
των χρόνων.

73

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
(Προσδιορίζουν το περιεχόμενο της λέξης στην οποία αναφέρονται, και
επιπλέον έρχονται σε μία λογική σχέση – π.χ. αιτίου/αιτιατού ή
υπόθεσης/απόδοσης – με την πρόταση του προσδιοριζόμενου όρου, έτσι
ώστε να ισοδυναμούν με επιρρηματικές προτάσεις)
ΕΙΔΗ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ
• Αναφορικές τελικές (συνήθως • Υποτακτική, όπως και οι
μετά από ρήματα που επιρρηματικές τελικές
σημαίνουν κίνηση ή σκόπιμη προτάσεις
ενέργεια) Πχ. Legatum miserunt, qui
pacem peteret.
• Αναφορικές • Υποτακτική, όπως και οι
συμπερασματικές (μετά από: επιρρηματικές
α) δεικτικές λέξεις, όπως ita, συμπερασματικές προτάσεις
tam, tantus, talis κτλ., β) Πχ. Is sum, qui numquam
επίθετα, όπως idoneus, aptus mentiar.
κτλ., γ) αρνητικές ή
καταφατικές φράσεις γενικές
και αόριστες, όπως est quidam,
nonnulli sunt, nemo est κτλ.)
• Αναφορικές αιτιολογικές • Υποτακτική
• Οριστική (σπανιότερα)
Πχ. Stulti sumus, qui hoc
faciamus.
• Αναφορικές υποθετικές • Οριστική ή υποτακτική
(ισχύουν οι κανόνες των
υποθετικών λόγων)
Πχ. Qui hoc dicit, errat.
• Αναφορικές παραχωρητικές • Οριστική ή υποτακτική
– εναντιωματικές (στην Πχ. Εgo, qui sum fortior, pereo
πρόταση εξάρτησης υπάρχει fame (=πεθαίνω της πείνας)
συνήθως το tamen)

74

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΙΔΗ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ
• Αναφορικές • Επιθετικές
αντωνυμίες και αναφορικές
αναφορικά προτάσεις
επιρρήματα (λειτουργούν
όπως ο επιθετικός
προσδιορισμός):

Α) Αναφορικές • Οριστική
προσδιοριστικές (πραγματικό)
(προσδιορίζουν • Υποτακτική (δυνατό,
την έννοια της έλξη, πλάγιος λόγος)
λέξης στην οποία
αναφέρονται)
Πχ. Ea, quae
video…
Quis miser esse
possit,qui talia
bona habeat?
• Εισάγονται με το quod
Β) Αναφορικές και εκφέρονται με
προσθετικές οριστική
(προσδιορίζουν
ολόκληρο το
περιεχόμενο μιας
πρότασης)
Πχ. Existimavit se
victurum esse,
quod accidit.
• Ουσιαστικές • Oριστική
αναφορικές • Υποτακτική (συχνά
προτάσεις λόγω έλξης)
(ισοδυναμούν με
ουσιαστικά που
χρησιμεύουν ως
υποκείμενο,
αντικείμενο κτλ.
Πχ. Quidquid
oritur, causam
habet.
Dicam quidquid
sentio.
• Στην αρχή περιόδου ή ημιπεριόδου η αναφορική αντωνυμία ή το αναφορικό
επίρρημα που αναφέρονται στα προηγούμενα εισάγουν κύρια πρόταση. Στην
περίπτωση αυτή το qui ισοδυναμεί προς το is, το ubi προς το ibi κτλ.

75

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
(Είναι δευτερεύουσες προτάσεις που περιέχουν ερώτηση εξαρτημένη από ρήματα
ερωτηματικά (rogo), λεκτικά (doceo), γνωστικά (scio), αποπειρατικά (tempto) κτλ..
Είναι προτάσεις ουσιαστικές, ισοδυναμούν δηλαδή με ουσιαστικό και χρησιμεύουν ως
αντικείμενο, υποκείμενο ή επεξήγηση)
ΟΛΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ ΜΕΡΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ
ΑΠΛΕΣ ΔΙΜΕΛΕΙΣ • Εισάγονται με
• Εισάγονται: • Εισάγονται: ερωτηματικές και
• -ne, num: αν η • utrum…an αναφορικές αντωνυμίες
αναμενόμενη απάντηση • -ne…an και επιρρήματα: quis, ubi,
μπορεί να είναι θετική ή quando, cur, quam,
αρνητική • Στις διμελείς qui/quae/quod κτλ.
• nonne (αν δεν): μετά το πλάγιες Παραδείγματα
ρήμα quaero ερωτήσεις το «ή Rogo quis consul sit.
• an, an non: μετά τα haud όχι» εκφράζεται Nescio quid faciam.
scio, nescio, dubito, με το necne
incertum est Παραδείγματα
• si: μετά από ρήματα που Rogat utrum frater illius
σημαίνουν αναμονή an mater intus sit.
(exspecto) ή απόπειρα Rogat fraterne illius an
(conor, tempto) mater intus sit.
Παραδείγματα Rogat utrum frater illius
Rogat viderisne patrem. intus sit necne.
Rogat num videris patrem.
Quaerit ex te nonne canis lupo
similis sit.
Incertum est an Caesar victurus
sit.
Hostes exspectabant si nostri
flumen transirent.
• Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, γιατί
θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης.
Ισχύουν οι κανόνες της ακολουθίας των χρόνων:
Παραδείγματα:
Quid facis? ΣΥΓΧΡΟΝΟ Rogat quid facias.
Rogabat quid faceres.
Quid fecisti? ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ Rogat quid feceris.
Rogabat quid fecisses.
Quid facies? ΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟ Rogat quid facturus sis.
Rogabat quid facturus

esses.

76

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Πλάγιο λόγο έχουμε όταν τα λόγια κάποιου δεν τα ακούμε ή τα
πληροφορούμαστε όπως ακριβώς τα είπε, αλλά μας ανακοινώνονται
εξαρτημένα από ένα ρήμα λεκτικό, δοξαστικό ή ερωτηματικό και
τροποποιημένα (ως προς τις εγκλίσεις, τους χρόνους, τις αντωνυμίες και
ορισμένα επιρρήματα).

Ένας γενικός κανόνας που αφορά τις εγκλίσεις είναι ότι στον πλάγιο λόγο
υπάρχει πάντα ή υποτακτική ή απαρέμφατο. Έτσι υπογραμμίζεται το
γεγονός ότι τα λόγια κάποιου τα πληροφορούμαστε έμμεσα, έστω κι αν δεν
αλλοιώνονται κατά τη μετάδοσή τους. Οι χρόνοι συμμορφώνονται προς τους
κανόνες της ακολουθίας των χρόνων.

ΕΥΘΥΣ ΛΟΓΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ
• ανεξάρτητες προτάσεις κρίσεως • ειδικό απαρέμφατο:
α) απαρέμφατο ενεστώτα για πράξη
σύγχρονη με το ρήμα εξάρτησης
β) απαρέμφατο παρακειμένου για πράξη
προτερόχρονη σε σχέση με το ρήμα
εξάρτησης
γ) απαρέμφατο μέλλοντα για πράξη
υστερόχρονη σε σχέση με το ρήμα
Παραδείγματα: εξάρτησης
Dicit/dixit: “Hostes discedunt”. Dicit/dixit hostes discedere.
Dicit/dixit: “Hostes discesserunt”. Dicit/dixit hostes discessisse.
Dicit/dixit: “Hostes discedent”. Dicit/dixit hostes discessuros esse.
• ανεξάρτητες προτάσεις • δευτερεύουσες βουλητικές προτάσεις
επιθυμίας που εισάγονται με το ut (άρνηση ne)
και εκφέρονται με υποτακτική
• τελικό απαρέμφατο (ανάλογα με το
ρήμα εξάρτησης)
Peto a te ut venias.
Παραδείγματα: Petebam a te ut venires.
Veni! Peto a te ne timeas.
Noli timere! Petebam a te ne timeres.
Caesar iussit legatos: “Tacete!” Caesar iussit legatos tacere.

• ευθείες ερωτήσεις • πλάγιες ερωτήσεις

Παραδείγματα:
Ubi est Antonius? Rogat ubi sit Antonius.
Rogabat ubi esset Antonius.
• δευτερεύουσες προτάσεις • δευτερεύουσες προτάσεις: διατηρούν
την υποτακτική ή το απαρέμφατο,
αλλά μετατρέπουν την οριστική σε
υποτακτική (ισχύουν οι κανόνες της
ακολουθίας των χρόνων ή η ιδιομορφία

77

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

των χρόνων για τις βουλητικές,

συμπερασματικές, ενδοιαστικές και
τελικές). Η οριστική διατηρείται σε
σπάνιες περιπτώσεις, όταν θεωρείται ότι
η πρόταση λειτουργεί ανεξάρτητα από
τον πλάγιο λόγο: “Nunc intellego, si iste
in Manliana castra pervenerit, quo
intendit, neminem tam stultum fore…”
Παραδείγματα:
Nescio quid faciam. Dicit se nescire quid faciat.
Credo, quia verum est. Dicit se credere quia verum sit.
• αντωνυμίες • μετατρέπονται σε:
• ego, meus • se, suus (ipse, ipsius, όταν υπάρχει
αντίθεση ή κίνδυνος σύγχυσης)
• ille, illius
• tu, tuus • ille, is
• hic, iste
• επιρρήματα • μετατρέπονται σε:
• nunc • tunc
• cras • postero die
• hodie • illo die
• heri • pridie
• hic • ibi
• hoc loco • illo loco


ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
(Είναι ουσιαστικές προτάσεις εξαρτώμενες από ρήματα που σημαίνουν βούληση.
Χρησιμεύουν ως υποκείμενο ή αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν: διατάζω, ζητώ,
παρακαλώ, προτρέπω, πείθω, αποφασίζω, επιτρέπω, φροντίζω κλπ.)
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
• ut (αν είναι • πάντοτε με • Hortor te ut scribas.
καταφατικές) υποτακτική, γιατί το • Hortabar te ut
• ne – σπανιότερα με το περιεχόμενό τους scriberes.
quominus (αν είναι είναι απλώς • Hortabar te ne
αρνητικές) επιθυμητό scriberes.
• υποτακτική
ενεστώτα μετά από
αρκτικό χρόνο
• υποτακτική
παρατατικού μετά
από ιστορικό χρόνο
• Οι βουλητικές προτάσεις δεν πρέπει να συγχέονται με τις τελικές που είναι
επιρρηματικές.
• Αρκετά από τα ρήματα από τα οποία εξαρτώνται βουλητικές προτάσεις συντάσσονται
και με τελικό απαρέμφατο.

78

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ
• ut, αν είναι • Ισχύει η • ως αντικείμενο
καταφατικές ιδιομορφία των ρημάτων που
• ut non, ut nemo, χρόνων, όπως σημαίνουν
ut numquam στις «κατορθώνω»
κτλ., αν είναι επιρρηματικές (efficio, perficio,
αρνητικές συμπερασματικές: facio) και
• υποτακτική εκφράζουν
ενεστώτα, αν αποτέλεσμα ή
εξαρτώνται από συνέπεια
αρκτικό χρόνο • ως υποκείμενο:
• υποτακτική α) απρόσωπων
παρατατικού, αν ρημάτων που
εξαρτώνται από σημαίνουν «προκύπτει
ιστορικό χρόνο ότι» ή «βγαίνει το
συμπέρασμα» (efficitur,
consequitur κτλ.).
Εκφράζουν
αποτέλεσμα.
β) απρόσωπων
ρημάτων που
σημαίνουν «συμβαίνει»
(fit, accidit, evenit,
contingit κτλ.).
Εκφράζουν γεγονός ή
συμβάν.
γ) απρόσωπων
ρημάτων ή εκφράσεων
που σημαίνουν
«απομένει ή
υπολείπεται» (restat,
relinquitur, reliquum
est κτλ.).
δ) απρόσωπων
εκφράσεων όπως satis
est, tempus est, lex est,
mos (consuetudο) est
κτλ.
• ως επεξήγηση
• Παραδείγματα
Effecit ut nautae inter se pugnarent.
Accidit ut ego ipse illic manerem.
Eadem nocte accidit ut esset luna plena.
Persaepe evenit ut utilitas cum honestate certet.
Restat ut Brutum videamus.
Tempus est ut legati abeant.

79

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
(Είναι ουσιαστικές προτάσεις που εκφράζουν φόβο για ενδεχόμενο κακό
ή δυσάρεστο γεγονός)
ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ
• ne, όταν ο φόβος • Με υποτακτική, • Ως αντικείμενο
είναι μήπως γίνει επειδή το ρημάτων που
κάτι περιεχόμενό τους σημαίνουν
• ne non, ut, όταν ο αφορά κάτι «φοβάμαι»: timeo,
φόβος είναι ενδεχόμενο ή vereor, metuo κτλ.
μήπως δεν γίνει πιθανό. • Ως υποκείμενο
κάτι • Υποτακτική απρόσωπων
ενεστώτα, όταν εκφράσεων που
η εξάρτηση είναι σημαίνουν φόβο:
από αρκτικό metus est, timor
χρόνο, est, periculum est
• Υποτακτική κτλ.
παρατατικού, • Ως επεξήγηση
όταν η εξάρτηση
είναι από
ιστορικό χρόνο.
• Η ιδιομορφία των χρόνων στις τελικές, βουλητικές, συμπερασματικές,
ενδοιαστικές και προτάσεις του quin/quominus ισχύει, διότι ο φόβος, η
πρόθεση ή η βούληση είναι ιδωμένα τη στιγμή που εμφανίζονται στο
μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα
πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής τους.
Παραδείγματα
Timeo ne hostes veniant.
Timui ne hostes venirent.
Vereor ne amici non veniant=φοβάμαι μήπως δεν έρθουν οι φίλοι.
Vereor ut diligens sis=φοβάμαι μήπως δεν είσαι επιμελής.
• Χρησιμοποιείται η υποτακτική του παρακειμένου, όταν θεωρείται ότι
το περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης έχει ήδη πραγματοποιηθεί.
Πχ. Vereor ne hoc dixerit=φοβάμαι μήπως το είπε.

80

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ QUOMINUS / QUIN
ΕΞΑΡΤΩΝΤΑΙ/ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ
QUOMINUS, NE • Με υποτακτική • Υποκείμενο,
Α) από ρήματα που πάντοτε, επειδή μετά από
σημαίνουν «εμποδίζω» το περιεχόμενό εκφράσεις όπως
(impedio, prohibeo, τους εκφράζει per me stat
deterreo) ή «αρνούμαι» την πρόθεση quominus, non
(recuso) του multum abest
Β) μετά την έκφραση “per υποκειμένου quin, non est
me stat quominus” (χάρη σε του ρήματος της dubium quin
μένα δεν...) κύριας κτλ.
QUIN πρότασης • Αντικείμενο
Α) όταν τα παραπάνω • Υποτακτική άμεσο ή
ρήματα (που σημαίνουν ενεστώτα, όταν έμμεσο, μετά τα
«εμποδίζω» ή «αρνούμαι») η εξάρτηση είναι ρήματα που
συνοδεύονται από άρνηση, από αρκτικό σημαίνουν
μπορεί οι σύνδεσμοι χρόνο, «εμποδίζω» ή
“quominus” και “ne” να • Υποτακτική «αρνούμαι» κτλ.
αντικαθίστανται από το παρατατικού, • Επεξήγηση
“quin” όταν η εξάρτηση
Β) Μετά από εκφράσεις είναι από
όπως: non multum abest ιστορικό χρόνο
quin (λίγο λείπει να...),
facere non possum quin (δεν
μπορώ να μη...), non dubito
quin (δεν αμφιβάλλω ότι...),
non dubium est quin (δεν
υπάρχει αμφιβολία ότι...)

Προσοχή:
• Οι φράσεις quin immo (όχι μόνο αυτό αλλά) και quin etiam (ακόμη
περισσότερο) εισάγουν ανεξάρτητες προτάσεις.
• Το quin ως ερωτηματικό μόριο σημαίνει «γιατί δεν;». Πχ. Quin taces?
(Γιατί δεν σωπαίνεις;)
Παραδείγματα με προτάσεις του quin και quominus
Impediet me quominus verum dicam.
Senecta Sophoclem non impedivit quominus (quin) tragoedias scriberet.
Nemo dubitat quin omnes morituri simus.
Non repugnabo (=δε θα αντιδράσω) quominus hunc librum legas.
Nemo dubitat quin in virtute divitiae sint (=κανείς δεν αμφιβάλλει ότι τα
πλούτη βρίσκονται στην αρετή).
Non multum abfuit quin caderem.

81

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΕΥΘΕΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
(Είναι κύριες προτάσεις που περιέχουν ερώτηση χωρίς εξάρτηση από
κάποιο ρήμα. Μια ερώτηση είναι πραγματική, όταν αυτός που ρωτάει
περιμένει απάντηση, και ρητορική, οπότε ισοδυναμεί με έντονη άρνηση,
κατάφαση, υπόθεση κτλ.)
ΟΛΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ ΜΕΡΙΚΗΣ ΑΓΝΟΙΑΣ
(η ερώτηση αφορά όλο το περιεχόμενο της (η ερώτηση αφορά
πρότασης – η απάντηση στην ερώτηση είναι μέρος μόνο του
«ναι» ή «όχι») περιεχομένου της
πρότασης)
ΑΠΛΕΣ ΔΙΜΕΛΕΙΣ
• Εισάγονται: • Εισάγονται: • Εισάγονται με
• Με το εγκλιτικό - • utrum…an ερωτηματικές
ne, όταν δε • -ne…an αντωνυμίες και
γνωρίζουμε την • …an επιρρήματα: quis,
απάντηση που • Το «ή όχι» quantus, ubi,
περιμένουμε εκφράζεται με το quando, cur,
• Με το num, όταν “an non” quin κτλ.
περιμένουμε Παραδείγματα Παραδείγματα
αρνητική απάντηση Utrum est frater tuus Cur tristis es?
(ρητορική intus an mater? Quid facis?
ερώτηση) Estne frater tuus intus Ubi es?
• Με το nonne, όταν an mater? Quando venisti?
περιμένουμε Est frater tuus intus an
καταφατική mater?
απάντηση Fuistine ibi an non?
(ρητορική
ερώτηση)
Παραδείγματα
Estne frater tuus intus?
Num est una omnium
facies? (Μήπως οι
άνθρωποι έχουν όλοι το
ίδιο πρόσωπο;)
Nonne canis similis lupo
est? (Μήπως δεν είναι ο
σκύλος όμοιος με το λύκο;)
• Ερωτήσεις ολικής άγνοιας εκφέρονται και χωρίς να προηγείται κανένα
μόριο, όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση.
• Στις ερωτήσεις ολικής άγνοιας απαντάμε καταφατικά με τα επιρρήματα
ita, sic, sane, certe κτλ., και αρνητικά με τα μόρια non (vero), minime
(vero),immo (κάθε άλλο) κτλ. ή με την επανάληψη της λέξης στην οποία
πέφτει το βάρος της ερώτησης: Venistine solus? Solus!
• Οι ευθείες ερωτήσεις εκφέρονται γενικά με οριστική. Με υποτακτική
εκφέρονται όταν εκφράζουν απορία (απορηματική υποτακτική) ή
δυνατότητα (δυνητική υποτακτική). Πχ. Quid faciam? Quis hoc dubitet?

82

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ

Η απαγόρευση εκφράζεται κυρίως με 2 τρόπους:

α) noli/ nolite + απαρέμφατο Ενεστώτα (για β' πρόσωπο)
(ο τύπος noli είναι β΄ ενικό προστακτικής Ενεστώτα του nolo = non volo, δεν
θέλω και το nolite είναι το β΄ πληθυντικό της προστακτικής του ίδιου χρόνου).

π.χ. noli spectare = μη σε απασχολήσει
nolite confidere = μην έχετε εμπιστοσύνη


β) ne (ή κάποια άλλη αρνητική λέξη, όπως nemo, nihil, numquam κ.τ.λ.) +
υποτακτική Παρακειμένου (για όλα τα πρόσωπα της προστακτικής).

π.χ. ne hoc feceris = μην κάνεις αυτό


Σημείωση
Κατά την τροπή του β΄ τρόπου στον α΄ τρόπο να προσέχετε ότι, αν υπάρχει
αρνητική αόριστη αντωνυμία, αυτή πρέπει να αντικατασταθεί με καταφατική
αόριστη αντωνυμία (γιατί δεν μπορούν να υπάρχουν 2 αρνήσεις, noli/ nolite και
nemo, nihil …)

π.χ. neminem credideritis patriae consulturum esse > nolite credere aliquem
patriae consulturum esse ( το υποκείμενο neminem του ειδικού απαρεμφάτου
μετατρέπεται σε aliquem, λόγω της ύπαρξης του nolite).

Β΄ ΟΡΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ

Μετά από:

- συγκριτικά επίθετα

- συγκριτικά επιρρήματα και σπανιότερα,

- ρήματα με συγκριτική έννοια,

ακολουθεί β΄ όρος σύγκρισης, ο οποίος μπορεί να εκφέρεται με:

α) απλή αφαιρετική

π.χ. etsi ego clamabam nihil esse bello civili miserius (37) = αν και εγώ φώναζα ότι
τίποτα δεν είναι πιο αξιοθρήνητο από τον εμφύλιο πόλεμο

bello: απλή αφαιρετική συγκριτική, με α΄ όρο σύγκρισης το nihil, εξαιτίας του
συγκριτικού βαθμού miserius

83

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

β1) quam + ομοιόπτωτα με τον α΄ όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναι
πτωτικά)

π.χ. nihil est miserius quam ipsa victoria (37)

quam victoria: β΄ όρος σύγκρισης (ο β΄ όρος εκφέρεται με quam και
ομοιόπτωτα με τον α΄ όρο, nihil) λόγω του συγκριτικού βαθμού miserius



β2) quam + ομοιότροπα με τον α΄ όρο (όταν τα συγκρινόμενα μέλη είναι
απαρέμφατα, εμπρόθετοι, επιρρήματα)

π.χ.
Manium Curium malle locupletibus imperare quam ipsum fieri locupletem (36) = …
ότι ο Μ. Κούριος προτιμά να εξουσιάζει τους πλούσιους παρά να γίνει ο ίδιος
πλούσιος

quam fieri: β΄ όρος σύγκρισης (ο β΄ όρος εκφέρεται με quam και ομοιότροπα
προς τον α΄ όρο, imperare) λόγω του malle = magis velle (ρηματικός τύπος με
συγκριτική έννοια)

Αξιοπρόσεκτες παρατηρήσεις

v Ας μην ξεχνάμε ότι ως β΄ όρος σύγκρισης λειτουργούν και οι
δευτερεύουσες παραβολικές 
προτάσεις(απλές και υποθετικές) με α΄
όρο μια άλλη πρόταση, συνήθως την κύρια.

v Κατά τη σύγκριση, ο β΄ όρος σύγκρισης συχνά παραλείπεται. Το είδος αυτό
της σύγκρισης χαρακτηρίζεται ως απόλυτη σύγκριση (27, 37). Στη
συγκεκριμένη περίπτωση, ο συγκριτικός εκφράζει βαθμό μεγαλύτερο
από το λογικό μέτρο και μεταφράζεται με θετικό βαθμό
συνοδευόμενο από το
«κάπως» ή το «μάλλον».

Ο συγκριτικός επίσης είναι δυνατόν να ενισχύεται με τις αφαιρετικές του μέτρου/
διαφοράς multo (= πολύ) και paulo (= λίγο), οπότε και μεταφράζουμε με
συγκριτικό βαθμό

π.χ. dixit … videri tamen ea sibi duriora et acerbiora (27) = είπε ότι του φαίνονταν
όμως αυτά κάπως τραχιά και στυφά

qui multo minor natu erat (27) = ο οποίος ήταν πολύ μικρότερος στην ηλικία.

84

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΠΟΥ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΥ

Ο προσδιορισμός του τόπου εκφέρεται γενικά με εμπρόθετη αιτιατική ή
αφαιρετική. Ειδικότερα έχουμε και τις εξής περιπτώσεις:

1. Στάση σε τόπο
Η στάση σε τόπο δηλώνεται:
v με τοπικά επιρρήματα (ibi, hic, illic)
v με την πρόθεση in + αφαιρετική (in Italiā)
v με απλή γενική ή αφαιρετική


Απλή γενική, όταν έχουμε ονόματα πόλεων (ή μικρών νησιών) α΄και β΄ κλίσης
ενικού αριθμού.

Απλή αφαιρετική, όταν έχουμε όνοματα πόλεων (ή μικρών νησιών) α΄και β΄
κλίσης πληθυντικού αριθμού ή γ΄κλίσης οποιουδήποτε αριθμού.

π.χ. sum Romae, sum Ephesi, sum Athenis, sum Carthagine

Σημείωση:
Χρησιμοποιείται απλή αφαιρετική για τη δήλωση του τόπου, όταν ο τόπος έχει
μπροστά του προσδιορισμό και κυρίως το επίθετο totus και την αντωνυμία ipse.

π.χ. totis castris, ipsa Romā


2. Κίνηση προς τόπο
Η κίνηση προς τόπο δηλώνεται:
v με τις προθέσεις in, ad + αιτιατική
v με απλή αιτιατική, όταν έχουμε όνοματα πόλεων (ή μικρών νησιών).
π.χ. eo in Asiam, eo in Italiam, eo Romam, eo Carthaginem

3. Κίνηση από τόπο
Η κίνηση από τόπο δηλώνεται:
v με τοπικά επιρρήματα (inde, illuc, quo)
v με τις προθέσεις ab, ex, de + αφαιρετική
v με απλή αφαιρετική, όταν έχουμε όνοματα πόλεων (ή μικρών νησιών).
π.χ. venio ex Asiā, venio ab Italiā, venio Romā, venio Carthagine

σημείωση 1: Τρεις τύποι του ουσιαστικού domus χρησιμοποιούνται
επιρρηματικά ως προσδιορισμοί του τόπου:

domi = στο σπίτι, στην πατρίδα (στάση σε τόπο) [αρχ. οἴκοι]
domum = στο σπίτι, στην πατρίδα (κίνηση σε τόπο) [αρχ. οἴκαδε]
domo = από το σπίτι, από την πατρίδα (απομάκρυνση) [αρχ. οἴκοθεν]

σημείωση 2: Στο κείμενο 34 υπάρχει εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε

85

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

τόπο με όνομα πόλης (in Literno). Στη συγκεκριμένη περίπτωση δηλώνεται όχι η
πόλη, αλλά η ευρύτερη περιοχή, όπου βρισκόταν η έπαυλη του Σκιπίωνα.


Β΄ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΧΡΟΝΟΥ

Ο χρόνος δηλώνεται με τους εξής τρόπους:

v με επιρρήματα (postea, iam, tum, nunc, deinceps, mox, diu, semper).
Τα επιρρήματα post και ante συνοδευόμενα από αφαιρετική του
μέτρου ή της διαφοράς δηλώνουν το πόσο μετά ή πόσο πριν συνέβη
κάτι.
π.χ. paulo post = λίγο αργότερα [23], paucis ante diebus = πριν από λίγες
μέρες

v με εμπρόθετους προσδιορισμούς
π.χ. post victoriam = μετά τη νίκη [29], ante tertium diem = πριν από 3
ημέρες [25]

v με χρονικές προτάσεις

v με χρονικές μετοχές

v με πλάγιες πτώσεις.

Πιο συγκεκριμένα:

v με απλή αφαιρετική για να δηλωθεί το πότε έγινε κάτι. π.χ. quodam die
= κάποια μέρα [25]
v με απλή αιτιατική για να δηλωθεί το πόση διάρκεια είχε. π.χ. paucos
menses = για λίγους μήνες [28]
v με απλή αφαιρετική για να δηλωθεί το μέσα σε πόσο χρόνο ή ύστερα
από πόσο χρόνο έγινε κάτι.
π.χ. quo Carthago deleta est = κατά τη διάρκεια του οποίου η Καρχηδόνα
καταστράφηκε [25]

86

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΑΥΤΟΠΑΘΕΙΑ

Η κτητική αντωνυμία του γ΄ προσώπου (suus, sua, suum) και η προσωπική
αντωνυμία του γ΄ προσώπου (sui, sibi, se, a se) χρησιμοποιούνται μόνο για
αυτοπάθεια (λειτουργούν, δηλαδή, ως αυτοπαθείς αντωνυμίες).

Η αυτοπάθεια διακρίνεται σε:
α. Άμεση ή ευθεία
β. Έμμεση ή πλάγια.

α. Άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια

Πιο αναλυτικά, άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια έχουμε όταν η προσωπική ή
κτητική αντωνυμία, se ή suus, αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος της
πρότασης στην οποία βρίσκεται (είτε βρίσκεται σε κύρια ή δευτερεύουσα, είτε
σε απαρεμφατική, μετοχική πρόταση είτε σε φράσεις του γερουνδίου ή του
σουπίνου).
Πιο απλά, έχουμε άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια όταν η αντωνυμία αναφέρεται στο
υποκείμενο του ρηματικού τύπου εξάρτησής της.

Π.χ. Belua movet se. (3) = το κήτος κινεί τον εαυτό του (= κατευθύνεται)
(η αντωνυμία se εξαρτάται από το ρήμα movet, του οποίου υποκείμενο είναι το
belua. Η αντωνυμία se αναφέρεται στο belua,άρα έχουμε ευθεία ή άμεση
αυτοπάθεια).

(Silius Italicus)ultimis annis vitae suae in Campaniā se tenebat. (5) = Ο Σ.
Ιταλικός τα τελευταία χρόνια της ζωής του κρατούσε τον εαυτό του (παρέμενε)
στην Καμπανία.
(οι αντωνυμίες suae και se αναφέρονται στο υποκείμενο του ρήματος της
πρότασης στην οποία βρίσκονται, άρα έχουμε ευθεία ή άμεση αυτοπάθεια)

Σημείωση 1: Σπάνια, η άμεση ή ευθεία αυτοπάθεια εκφράζεται και μονολεκτικά
με ρήμα παθητικής φωνής αλλά μέσης διάθεσης.
Π.χ. Germani in fluminibus lavantur.(15) lavantur = lavant se = Οι Γερμανοί
πλένονται (= πλένουν τους εαυτούς τους) σε ποτάμια.

Σημείωση 2: Σε αντίθεση με την αντωνυμία suus, -a, -um, η is, ea, id εκφράζει
απλώς κτήση.

Π.χ. (Silius) gloriae Vergili studebat ingeniumque eius fovebat. (5) = Ο Σίλιος
επεδίωκε τη δόξα του Βιργιλίου και περιέβαλλε με αγάπη το πνεύμα του (του
Βιργιλίου).

(Silius) gloriae Vergili studebat ingeniumque suum fovebat. = Ο Σίλιος επεδίωκε
τη δόξα του Βιργιλίου και περιέβαλλε με αγάπη το πνεύμα του(το δικό του
πνεύμα)

Σημείωση 3: Αυτοπαθείς αντωνυμίες για το α΄ και β΄ πρόσωπο δεν υπάρχουν. Η

87

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

αυτοπάθεια στα πρόσωπα αυτά εκφράζεται με ρήμα ενεργητικής φωνής και την
προσωπική αντωνυμία του αντίστοιχου προσώπου σε πλάγια πτώση.


amo + αιτιατική subvenio + δοτική
amo me = αγαπώ τον εαυτό μου subvenio mihi = βοηθώ τον εαυτό μου
amas te = αγαπάς τον εαυτό σου subvenis tibi = βοηθάς τον εαυτό σου
amamus nos = αγαπάμε τους subvenimus nobis = βοηθάμε τους εαυτούς μας
εαυτούς μας
amatis vos = αγαπάτε τους subvenitis vobis = βοηθάτε τους εαυτούς σας
εαυτούς σας


β. έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια

Αντίθετα, έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια έχουμε όταν η προσωπική ή κτητική
αντωνυμία, se ή suus, ενώ βρίσκεται είτε σε απαρεμφατική φράση είτε σε
δευτερεύουσα πρόταση (τελική, αναφορική, συμπερασματική, βουλητική ή
πλάγια ερωτηματική), αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος της πρότασης
εξάρτησης. Αυτό συμβαίνει γιατί στην απαρεμφατική φράση ή στη
δευτερεύουσα πρόταση εκφράζεται η σκέψη ή η πρόθεση/επιθυμία του
υποκειμένου της πρότασης εξάρτησης.
Πιο απλά, έχουμε έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια όταν η αυτοπαθητική αντωνυμία
δεν αναφέρεται στο υποκείμενο του ρηματικού τύπου εξάρτησής της.

Π.χ. (Cassius) existimavit ad se venire hominem […]. (14) = Ο Κάσσιος νόμισε ότι
ερχόταν προς το μέρος του ένας άνθρωπος […].

(η εμπρόθετη αντωνυμία (ad se), η οποία βρίσκεται στην απαρεμφατική φράση
(ad se venire hominem), αναφέρεται στο υποκείμενο (Cassius) του ρήματος
(existimavit) της πρότασης εξάρτησης (στην οποία βέβαια εμπεριέχεται η
απαρεμφατική φράση) και όχι στο υποκείμενο του απαρεμφάτου (hominem),
άρα έχουμε έμμεση ή πλάγια αυτοπάθεια)

Puella […] rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. (38) = Η κοπέλα
ζήτησε από τη θεία της να της παραχωρήσει για λίγο τη θέση της.

(η αντωνυμία sibi αναφέρεται στο υποκείμενο (puella) του ρήματος (rogavit)
της πρότασης εξάρτησης και όχι στο υποκείμενο (matertera)του ρήματος
(cederet) από το οποίο εξαρτάται)

Αλληλοπάθεια

Στα λατινικά λείπει η αλληλοπαθής αντωνυμία. Ένας τρόπος για να εκφραστεί η
αλληλοπάθεια είναι η αιτιατική του πληθυντικού των προσωπικών αντωνυμιών
(nos, vos, se) με την πρόθεση inter και τα τρία πρόσωπα του πληθυντικού του
κατάλληλου ρήματος.

88

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Π.χ. amamus inter nos = αγαπάμε ο ένας τον άλλο

amatis inter vos = αγαπάτε ο ένας τον άλλο
amant inter se = αγαπούν ο ένας τον άλλο.

Σημείωση: Η αλληλοπάθεια στη Λατινική εκφράζεται ακόμη ως εξής:
χρησιμοποιείται δυο φορές το σχετικό όνομα ή η αντωνυμία (για δύο πρόσωπα)
ή η (για πολλά πρόσωπα), πρώτα σε ονομαστική (ως υποκείμενο), έπειτα σε
πλάγια πτώση (ως αντικείμενο).

Π.χ. manus manum lavat = το ένα χέρι νίβει τ’ άλλο
alter alterum iuvat = βοηθούν αλλήλους (ο ένας τον άλλο)
alius alium interficiebat = σκότωναν ο άλλος τον άλλο (αλλήλους)

89

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Προσδιορισμός του σκοπού

Μετά από ρήματα που δηλώνουν κίνηση (eo, venio, mitto) ή σκόπιμη ενέργεια
(affero, cogo, posco) ο προσδιορισμός του σκοπού μπορεί να εκφραστεί με τους
παρακάτω τρόπους:

1) με τελική πρόταση

2) με αναφορικοτελική πρόταση

3) με την αιτιατική του σουπίνου (-um)

4) α) με την πρόθεση ad + αιτιατική γερουνδίου 
β) με την πρόθεση ad +

αιτιατική γερουνδιακού

5) α) με τις προθέσεις causā ή gratiā + γενική γερουνδίου
 β) με τις προθέσεις

causā ή gratiā + γενική γερουνδιακού

σημείωση: οι τρόποι 4α και 5α χρησιμοποιούνται όταν το γερούνδιο δεν έχει

αντικείμενο σε πτώση αιτιατική· οι τρόποι 4β και 5β χρησιμοποιούνται όταν το
γερούνδιο έχει αντικείμενο σε πτώση αιτιατική, οπότε καθίσταται υποχρεωτική η
γερουνδιακή έλξη.

π.χ. η πρόταση «Ο Βρούτος ήλθε στη Ρώμη για να σκοτώσει» μπορεί να αποδοθεί
με τους εξής τρόπους:

i. Brutus Romam venit ut interficeret. (τελική πρόταση)

ii. Brutus Romam venit qui interficeret. (αναφορικοτελική πρόταση)

iii. Brutus Romam venit interfectum. (αιτιατική σουπίνου)

iv. α) Brutus Romam venit ad interficiendum. (ad + αιτιατική γερουνδίου)

v. α) Brutus Romam venit interficiendi causā/gratiā. (causā ή gratiā + γενική

γερουνδίου)

η πρόταση «Ο Βρούτος ήλθε στη Ρώμη για να σκοτώσει την Ιουλία» μπορεί να
αποδοθεί με τους εξής τρόπους:

Brutus Romam venit ut Iuliam interficeret. (τελική πρόταση)

Brutus Romam venit qui Iuliam interficeret. (αναφορικοτελική πρόταση)

90

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Brutus Romam venit interfectum Iuliam. (αιτιατική σουπίνου)

β) Brutus Romam venit ad Iuliam interficiendam. (ad + αιτιατική

γερουνδιακού, υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη)

β) Brutus Romam venit Iuliae interficiendae causā/gratiā. (causā ή gratiā +γενική

γερουνδιακού, υποχρεωτική γερουνδιακή έλξη)

Η παθητική σύνταξη και το ποιητικό αίτιο

Το ποιητικό αίτιο στα λατινικά δηλώνεται με τους εξής τρόπους:

Α) με την πρόθεση a/ab+αφαιρετική, όταν είναι έμψυχο, άψυχο προσωποποιημένο

ή περιληπτικό όνομα,

Β) με απλή αφαιρετική, όταν είναι άψυχο,

Γ) με δοτική του ποιητικού αιτίου, στη σύνταξη με γερουνδιακό (παθητική

περιφραστική συζυγία).

Τροπή ενεργητικής σύνταξης σε παθητική ή το αντίστροφο:

Παράθεση και
επιθετικός
προσδιορισμός σε
Υποκείμενο Αντικείμενο Ρήμα ενεργητικό
ονομαστική Ενεργητική
σύνταξη
Silius, poeta epicus, Vergilium honorabat.

Παράθεση και
επιθετικός
προσδιορισμός σε
Ποιητικό αίτιο αφαιρετική Υποκείμενο Ρήμα παθητικό Παθητική
σύνταξη

A Silio, poeta epico, Vergilius honorabatur.

91

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αξιολόγηση των μαθητών της Γ΄ Λυκείου στα λατινικά, Υπουργείο

Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων – Κέντρο Εκπαιδευτικής
Έρευνας, Αθήνα 2000
Κακριδής Α. Θεοφάνης, Γραμματική της Λατινικής Γλώσσης,
Βιβλιοπωλείον της «Εστίας»
Καλογεράς Κωνσταντίνος, Συντακτικόν της Λατινικής Γλώσσης,
Αθήναι 1967
Κανελλόπουλος Νικ. Χρήστος, Λατινικά για το λύκειο, Γραμματική
(α΄μέρος) και Συντακτικό (β΄μέρος), Πατάκης
Κουμανούδης Στέφανος, Λεξικόν Λατινοελληνικόν, εκδ. Γρηγόρης
Ράμμος Απ. Χρήστος, Λατινικά Ι, ΙΙ, Σαββάλας
Σκάσσης Αντ. Ερρίκος, Ιστορική Γραμματική της Λατινικής Γλώσσης,
Αθήναι 1969
Τσακαλώτου Ευστράτιου, Ελληνολατινικόν Λεξικόν, Αθήναι
http://www.study4exams.gr/latin/

92

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελ.
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
Ουσιαστικά 2
Επίθετα 9
Παραθετικά 11
Μετοχές 14
Αντωνυμίες 15
Αντωνυμικά επίθετα 20
Ρήματα α΄ συζυγίας 23
Ρήματα β΄ συζυγίας 25
Ρήματα γ΄ συζυγίας 27
Ρήματα δ΄ συζυγίας 29
Κλίση του capio/capior 31
Κλίση του fero/feror 33
Κλίση του fio 35
Κλίση του eo 36
Κλίση του possum 37
Κλίση του volo 38
Κλίση του nolo 39
Κλίση του malo 40
Κλίση του memini 41
Κλίση του coepi 42
Κλίση ημιαποθετικού ρήματος β΄ συζυγίας 43
Κλίση ημιαποθετικού ρήματος γ΄ συζυγίας 44
Κλίση του sum 45
Ενεργητική περιφραστική συζυγία 46
Παθητική περιφραστική συζυγία 47
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ
Απαρέμφατο 48
Μετοχή 50
Αφαιρετική απόλυτη μετοχή 51
Η υποτακτική σε κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις 55
Ακολουθία των χρόνων 56
Η χρήση της γενικής 57
Η χρήση της δοτικής 59
Η χρήση της αφαιρετικής 60
Γερούνδιο και γερουνδιακό 62
Σουπίνο 65
Αιτιολογικές προτάσεις 66
Τελικές προτάσεις 67
Συμπερασματικές προτάσεις 68
Χρονικές προτάσεις 69
Υποθετικές προτάσεις 71
Εναντιωματικές και παραχωρητικές προτάσεις 72

93

Επιμέλεια: Χριστίνα Βασιλάκη

Παραβολικές προτάσεις 73
Αναφορικές επιρρηματικές προτάσεις 74
Αναφορικές ονοματικές προτάσεις 75
Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις 76
Πλάγιος λόγος 77
Βουλητικές προτάσεις 78
Ουσιαστικές συμπερασματικές προτάσεις 79
Ενδοιαστικές προτάσεις 80
Προτάσεις του quominus και quin 81
Ευθείες ερωτήσεις 82
Η απαγόρευση 83
Β΄ όρος σύγκρισης 83
Ο προσδιορισμός του τόπου και του χρόνου 85
Αυτοπάθεια 87
Αλληλοπάθεια 88
Προσδιορισμός του σκοπού 90
Η παθητική σύνταξη και το ποιητικό αίτιο 91
Βιβλιογραφία 92
Περιεχόμενα 93

94