1

2
 ‫‪3‬‬

‫بسم هللا الرمحن الرحيم‬ ‫بسم هللا الرمحن الرحيم‬

‫ارکان اساسی قضاء که یک محکمه‬ ‫د قضا اساســــي ارکان چې یوه محکمه‬

‫را تشکیل میدهد قرار آتي است ‪)۱( :‬‬ ‫جوړوي په الندي ډول دي ‪)۱( :‬‬
‫ـ قاضــــی شخصــی است که حکم‬ ‫ــــ قاضـــي ‪ :‬هغه څوک دی چـــــې‬
‫میکــــند (‪)2‬‬ ‫حکم کوي ‪)۲( .‬‬
‫محکوم له ‪ :‬شخصی است که به نفع او‬ ‫محکوم له ‪ :‬هغه څوک دی چــــې د‬
‫حکم شده باشد ‪)3( .‬‬ ‫هغه په ګټه حکم صادر شوی وي ‪. )۳( .‬‬
‫محکوم علیه ‪ :‬شخصـــی است که به‬ ‫محکوم علیه ‪ :‬هغه څوک دی چـــــې‬
‫ضرر او حکم شده باشد ‪)۴( .‬‬ ‫دهغه په خالف حکم صادر شوی وي ‪)۴( .‬‬
‫محکوم به ‪ :‬چــیزی است که موضوع‬ ‫محکـــوم به ‪ :‬هغه شـــی دی چـــــې د‬
‫حکم قرار گرفته باشد ‪)۵( .‬‬ ‫حکم موضوع وي ‪. )۵( .‬‬
‫حکم ‪ :‬قضاوت ( قاضي) است (‪)۶‬‬ ‫حکم ‪ :‬د قاضــي قضاوت دی ‪. )۶( .‬‬
‫طریق حکم ‪ :‬طرز و روش اصدار قرار و‬ ‫د حـــکم طریق ‪ :‬د قــــرار او فیصلــې‬
‫فیصله است ‪)۷( .‬‬ ‫د صادرولو څــرنګوالی او ډول دی ‪. )۷( .‬‬

‫حاکم شرع ( قاضی ) کســــی است که از‬ ‫د شرع حاکم ( قاضي ) هغه څوک دی چې‬
‫طرف امیرالمؤمنین ویانائب نظر باهلیت‬ ‫د امیرالمؤمنین یا دهغه دنائب له خوا‬
‫و لیاقتش بــــرای حل و فصل =‬ ‫نـــظر دده د اهلیت او لیاقت تــــه د را غلیو =‬

‫َح َك ِام ‪.‬‬‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1788‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫ضاء جـ (‪ )4‬صـ (‪. )571‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ . ) 1787‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ال َْمادَّة (‪ََ )1786‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ )۱۷۸۴‬االاتسی جـ ( ‪ )۶‬صـ (‪11‬ــ‬
‫‪ )11۰‬جـ (‪ )5‬صـ (‪. )389‬‬
‫‪ :‬درراحلكام كِتَاب الْ َق َ‬
‫وشرح املادة (‪ )۱۷۸۴‬االاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۹‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1785‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ . )1789‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪4‬‬
‫= دعاوی وارده تقرر یافته وطبق مقررات‬ ‫= دعوو د حل او فصل دپاره مقـــرر یږي او‬
‫شرعیه فیصله مینماید ‪)۱( .‬‬ ‫دشرعي مقرراتو له مخي فیصله کوي (‪. )۱‬‬

‫قاضــــي ته ښای چـــې دفقه داحکامو په قاضــی را مــناسب اســت درموضوعات‬

‫تیره بیا دحنفي فقه په موضوعاتوکــــــې احکام فقه بالخاصه فقه حنفی کامال عالم‬
‫پوره عالم وي او د راغلیو دعوو پرقطع وبــــر قطع دعاوی وارده ‪ ،‬وبر تــطبیقات‬
‫او د احکامو او مقرراتو په تطبیقاتو کې احکام ومقررات مقتدر وباخبرباشد ‪)۲( .‬‬
‫مقتدر او باخبروي ‪. )۲( .‬‬

‫قاضي باید دخلقو له عرف اوعاداتوڅخه قاضی باید ازعرف وعادات مردم باخبر‬
‫خبروي دخلقو داحوال توپیر وکړای شي ‪ )۳( .‬باشد واحواالت مردم را تمیز بتواند ‪.‬‬

‫قاضی را الزم است از اصولنامه‬ ‫قاضي ته الزم ده چــــې د مملکت له‬

‫اصولناموپه تــــــیره بیا له هغو اصولنامو هائیکه مربوط بامور عدلیه است کامل‬
‫چې دعدلیې په چاروپوري اړه لري پوره معلومات داشته باشد ‪)۳( .‬‬
‫معلومات ولري ‪)4( .‬‬

‫قضاوت صغیر‪ ،‬مجنون‪،‬معتوه ( مختل‬ ‫د صغیر‪ ،‬لیوني ‪ ،‬معتوه ( مختل العقل )‬

‫العقل) کر ‪ ،‬وکور جائز نیست ‪)۴( .‬‬ ‫کاڼه ‪ ،‬ړانده ‪ ،‬قضاوت جائز نه دی ‪)5( .‬‬

‫کر یک گوش ‪ ،‬وکور یک چشم ازحکم‬ ‫دیوه غوږکوڼ دیوې سترګي ړوند دپورته‬
‫ماده فوق مستثنی است ‪)۶( .‬‬ ‫مادې له حکم څخه مستثنی دی ‪)۶( .‬‬
‫َح َك ِام ‪ .‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )572‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1785‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1793‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّةِ ( ‪ ) 1792‬درراحلكام جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )581‬‬
‫( ) ‪ :‬شرح ال َْمادَّةِ ( ‪ ) 179۳‬االاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۳۲‬‬
‫َح َك ِام ‪ .‬ومعنی القضات واملفتينی صـ (‪. )۶۳‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1794‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬املادة (‪ )۱۷۹۴‬االاتسي جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۳۴‬‬
 ‫‪5‬‬

‫الزم است عقل ‪ ،‬صالح و زکاوت قاضی‬ ‫الزم دی چې دقاضي عقل ‪ ،‬صالح ‪،‬‬
‫موجب قبول واعتماد باشد ‪)۱( .‬‬ ‫زکاوت دقبول اواعتمادموجب وي (‪)1‬‬

‫الزم است قاضی ازآن افعال ‪ ،‬حرکات ‪،‬‬ ‫قاضي ته الزم دی چې له هغو افعالو‬
‫حرکاتو اوقولونوڅخه چې دقضا حیثیت واقوالیکه حیثیت قضاء را از بین ببرد‬
‫ویا موجب تهمت وبدگمانی گردد جدًا‬ ‫له منځه وړي ‪ ،‬یا دتهمت او بدګمانۍ‬
‫موجب وګرزي ‪ ،‬جدًا ځان وژغوري ‪ )۲( .‬اجتناب نماید ‪)۲( .‬‬

‫قاضـــــی مجبور است هـــمیشه مـیان‬ ‫قاضـــي مجبوردی چـــــې تل ددعوی‬

‫کـــوونکو په منځ کـــې د قضا په متعلقو متخاصمین در امور متعلقه به قضاء‬
‫چاروکـــــې عدل او انصاف له السه ور عدل ومساوات را ازدست ندهد ‪)۳( .‬‬
‫نکـړي ‪)۳( .‬‬

‫قاضي دخپل خاص اجیر ‪ ،‬شریک ‪ ،‬قاضی درباب اصول ‪ ،‬وفروع ‪ ،‬ومنکوحه‬
‫منکوحې ‪ ،‬او د خپلو اصولو ‪ ،‬فروعو په وشریک واجیرخاص خودوبرای کسی که‬
‫باب کې ‪ ،‬همدا راز دهغو کسانو دپاره امرار حیات وی ازنفقه او تامین میشود‬
‫چې دهغو دوژوند وسیله دده له نفقې شرعا ازقضاوت ممنوع است ‪. )۴( .‬‬
‫څخه تامین کــــــیږي ‪ ،‬شــرعا له قضاوت‬
‫*****‬ ‫څخه ممنوع دی ‪)۴( .‬‬
‫***‬ ‫***‬

‫َح َك ِام ‪ .‬ودرراحلکام جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۵۸۱‬‬ ‫ِ‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1792‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ . ) 1795‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1799‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1808‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪6‬‬

‫قاضی نمیتواند در امور قضائی خود‬ ‫قاضي نشي کوالی چې په خپلوقضایي‬

‫بی موجب تعطیل وتاخیر کند ‪)۱( .‬‬ ‫چاروکې بې موجبه ځنډ اوتاخیر وکړي ‪)۱( .‬‬
‫اگر قاضی پس ازموجودیت‬ ‫که قاضي دحکم داسبابو له‬
‫موجودیت نه وروسته بې موجبه په حکم اسباب حکم بــــی موجب تاخــیر درحکم‬
‫کې تاخیر وکړي ‪ ،‬نو شرعا برسیره په نماید شرعا عالوه بر مجازات تـــعزیری‬
‫مستحق عزل است ‪)۲( .‬‬ ‫تعزیري مجازاتو دعزل مستحق دی (‪)۲‬‬

‫قضاء قاضی بزمان ومحل وموضوع‬ ‫دقاضي قضا په زمانه ‪ ،‬محل ‪ ،‬موضوع‬
‫او حادثه کې تقیید ‪ ،‬تخصیص او تجزیه وحادثه تقیید وتـــخصیص وتـــجزیه را‬
‫قبلوالی شي ‪.‬‬
‫قبول میتواند ‪.‬‬
‫اگر قضاوت قاضی بکدام‬ ‫که دقاضي قضاوت په کومه ټاکلې‬
‫محـــکمه ‪ ،‬یا په ټاکلـــــي محل مقیدکیــږي له محکمه متعینه یا محل متعین مقید‬
‫هغه نه دباندي قضاوت نشي کوالی ‪ . )۳( .‬میگرددخارج آن قضاوت نمیتواند (‪)۳‬‬

‫قاضـــي نــــمیتواند بــــدون مقـــررات و‬ ‫قاضي نشي کوالی چې بې له مقرراتو‬

‫او د امارت له اجازې بل چاته دقضاوت اجــــازه امارت دیگــــري را عوض خود‬
‫صالحیت قضاوت بدهد ‪)4( .‬‬ ‫واک ورکړي ‪)۴( .‬‬

‫وظیفه قاضـــی قضاوت ( حکم) است‬ ‫دقاضـــي وظیفه قضـــاوت ( حکم ) او د‬

‫مفتـــــي وظیفه فتـــوی ( د حکم اخبار ‪ ،‬ووظیفه مفتـــی فتـــوی ( اخبار واظهار‬
‫حکم ومشوره دادن ) است ‪)5( .‬‬ ‫اظهار او مشوره ورکول ) دي ‪. )5( .‬‬

‫َح َك ِام ‪.‬‬

‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1805‬مَلَّة ْاْل ْ‬ ‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ . )1828‬ملة االحکام ‪ .‬شرحها درراحلكام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ ) 80‬درراحلکام ‪.‬جـ (‪ )۱‬صـ (‪ : ) ( . )80‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 169۶‬درراحلکام جزء (‪ )۴‬ص‬
‫(‪ )۳۸۸‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1811‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ‬ ‫وشرح ( ال َْمادَّة (‪ )1828‬درراحلکام شرح َملة االحكام ‪.‬‬
‫(‪ . )۶۱۹‬دراملختار علی هامش رداحملتار جـ (‪ )۱‬صـ (‪. )۵۵‬‬ ‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1801‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪7‬‬

‫شـــرط صحت قضاوت درحقوق عباد‬ ‫دقضاوت دصحت شرط په حقوق العباد‬
‫تقدم دعوای شرعی است ‪)۱( .‬‬ ‫کې د شرعي دعوی تقدم دی ‪)1( .‬‬

‫در حق اهلل ( حقوق عامه ) دعــوی‬ ‫په حق اهلل ( عامه حقوقوکې ) دعوی او‬
‫ددعوی صحت شرط نه دی بلکي شاهد وصحت دعـــــوی شــــرط نیست بلکی‬
‫په هغې کې د مدعي حیثیت او مدعي د شاهــــــد درآن حیثیت مدعــی ومدعی‬
‫حیثیت شاهد را دارد ‪)۲( .‬‬ ‫شاهد حیثیت لري ‪)2( .‬‬

‫کـــــه مړي دخپلو صغیرانــــو دپاره اگر متوفی برای صغار خود وصی نصب‬
‫وصي نه وي درولی یا صغیر مدعي او نکرده باشد ‪ ،‬یا صغیر مدعـــی ومدعی‬
‫مدعــي علیه وي ‪ ،‬او وصي ونه لـــــــري ‪ ،‬علیه باشد و وصی نداشته باشد قاضی‬
‫قاضـــي واک لـــري چــــې دهغو دپاره صالحیت دارد که برای آنها وصی نصب‬
‫وصــي مقـــرر کـــړي ‪ ،‬او د وصایـــت د کند و بر طبق مواد تعلیماتنامهء وصایت‬
‫تعلیماتنامې له موادو سره سم اجرا آت اجراآت نماید (‪)۳‬‬
‫وکړي ‪)۳( .‬‬

‫که مړی وارث ونه لري اوکوم شخص په اگرمتوفی وارث نداشته باشد وشخصی‬
‫هغه باندي دپور دعوی وکړي قاضي برعلیه اودعوی دین کند قاضی میتواند‬
‫کوالی شي چې له شرعي صالحیت سره حسب صالحیت شـــــرعی وکیل دعوی‬
‫سم ددعوی وکیل وټاکي چې دا معامله انتخاب کند ومعامله متذکره را حــــــل‬
‫وفصل نماید ‪)۴( .‬‬ ‫حل او فصل کړي ‪)4( .‬‬

‫َح َك ِام ‪ .‬الفتاوى الكاملية صـ (‪. )106‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1829‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪... )1696‬التاسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۱۳۳‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪ )734‬درراحلكام جـ (‪ )2‬صـ (‪. )۱۶۲‬اهلندية جـ (‪ )2‬صـ (‪. )11‬‬
‫‪ :‬اهلندية الباب التاسع جـ (‪ )6‬صـ (‪ )154‬والباب الثالثون جـ (‪ )3‬صـ (‪. )429‬‬
 ‫‪8‬‬

‫قاضی نمیتواند در وقت دوران دعوی‬ ‫قاضي نشي کوالی ددعوی د دوران‬
‫به مدعی یا مدعی علیه یا شهود تلقین‬ ‫په وخت کې مدعي او مدعي علیه او‬
‫شاهدانو ته تلقین وکړي ‪)1( .‬‬
‫کند ‪)۱( .‬‬

‫قاضی نمیتواند خالف مذهب حنفـــی‬ ‫قاضي نشي کوالی چې د حنفی مذهب‬
‫یا به مسائل ضعیفه و مـــرجوحه عمل‬ ‫په خالف او یا په ضعیفو او مرجوحه‬
‫نمایـــد واال موجب نــقض فـــیصله اش‬ ‫مسائلوعمل وکړي ‪،‬کنه دده د فیصلې‬
‫خواهد شد ‪)۲( .‬‬ ‫د ماتیدو موجب به شي ‪)۲( .‬‬

‫بـــمقام‬ ‫ضرورت‬ ‫در وقت‬ ‫البته‬ ‫البته د ضرورت په مــــهال دي دقـــضا‬

‫عالــــی قضاء مراجعه نماید ‪.‬‬ ‫لوړ مقام ته مراجعه وشي ‪.‬‬

‫قاضی نمیتواند درکدام موضوع بقول‬ ‫قاضي نه شي کوالی چې په کومه‬

‫قاضی معزول اعتباربدهداگرچه شخص‬ ‫موضوع کې دموقوف شوي قاضي قول‬
‫دیگر بطور شهادت باوی باشد ‪)۳( .‬‬ ‫ته اعتبار ورکړي که څه هم بل شخص‬
‫دشهادت په ډول له ده سره وي ‪)۳( .‬‬

‫موضوع ودیــعت ‪ ،‬ومنافع وقف ازماده‬ ‫د ودیعت ‪ ،‬او د وقف دمنافعو موضوع‬
‫فوق مستثنی است ‪. )۴( .‬‬ ‫له پورتنۍمادې څخه مستثنی ده ‪. )۴( .‬‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ )1816‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ )۶۲۵‬اهلداية كتاب ادب القاضي جـ (‪ )3‬صـ (‪.)136‬‬
‫ح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1801‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )۶۰۵‬‬
‫‪َ :‬ش ْر َ‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1814‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )۶۲۳‬‬
‫‪ :‬اللباب شرح الكتاب ‪ ,‬جـ (‪ )1‬صـ (‪ . )381‬اهلداية كتاب ادب القاضي فصل يف الضمان ‪ .‬جـ (‪ )۳‬صـ (‪. )135‬‬
‫جـ (‪ )4‬صـ (‪ )623‬درراحلكام ط بريوت‬
 ‫‪9‬‬

‫قاضی میتواند ازآن مفتی وعالم محیل‬ ‫قاضي کوالی شي دهغه محل عالم او‬
‫که بمردم راه اسقاط حقوق خدا بندگان‬ ‫مفتي چې خلقو ته د خدای او دخدای‬
‫خدا را می اموزد جلو گیری نماید ‪)۱( .‬‬ ‫دبندګانو د حقوقو د اسقاط الره ورزده‬
‫کوي مخنیوی وکړي ‪)1( .‬‬

‫قضاء حکمی است که ازحاکم شرع‬ ‫قضا یو داسي حکم دی چې د شرع له‬

‫بالفاظ وکلمات مخصوصه نسبت بآن‬ ‫حاکم څخه د هغې موضوع په نسبت په‬

‫موضوع صادر میشود که لزوم حقیت‬ ‫مخصوصو الفاظو او کلماتو صادر یږي‬

‫وواقعیت آن نزد قاضی ثابت میگردد‬ ‫‪ ،‬چې دهغې د لزوم حقیقت او واقعیت‬

‫آن است که قاضی مدعی را ازمنازعه‬ ‫قاضي ته ثابتیږي ‪ ،‬یا هغه ده چې قاضي‬

‫بالفاظ مخصوصه امتناع مینماید حکم‬ ‫مدعي ‪ ،‬له جګړې څخه په مخصوصو‬

‫قاضی باین گونه الفاظ ادآء میشود ‪:‬‬ ‫الفاظو منع کوي ‪.‬‬

‫حکم نمودم یا حکم کردم که تو ( ‪ )...‬در‬ ‫دقاضي حکم په دې ډول الفاظواداکیږي‬

‫موضوع ( ‪ )...‬ملزم و مالمت میباشی و‬ ‫‪ :‬حکم مي وکړ چې ته ( ‪ )...‬په دې ( ‪)...‬‬

‫حکم خود را بسپردن مدعی بها تصریح‬ ‫موضوع کې ملزم او مالمت یې او د‬

‫مینماید‪ ،‬یا حکم کردم که درخصوص‬ ‫مدعی بها په سپارلوحکم تصریح کوي‬

‫مدعی به بمدعی علیه غرضدار مباش ‪.‬‬ ‫یا حکم مي وکړ چې په مدعی به کې په‬

‫قضاء نوع اول راقضاء الزام وقضاء نوع‬ ‫مدعي علیه باندي غرض مه لره ‪.‬‬

‫دویم را قضاء ترک ومنع میگویند ‪)۲( .‬‬ ‫لومړي ډول قضاته د الزام قضا اودویم‬
‫ډول قضاته دترک اومنع قضاوایې ‪)۲( .‬‬

‫َح َك ِام ‪.‬وجوهرة النرية ‪ ,‬کتاب احلجر جـ (‪ )۲‬صـ ( ‪. )۴۲۹‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) ۹۶۴‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1786‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪1۰‬‬

‫چنانکه قضاء قابل تقیید وتخصیص‬ ‫څرنګه چې قضا د تقیید‪ ،‬تخصیص او‬
‫وتجزیه میباشد استثنآء بعضی حوادث‬ ‫تجزیــــی وړ ده ‪ ،‬نو د ځینو حوادثــــو او‬
‫وقضایا را نیز قبول میکند ‪. )۱( .‬‬ ‫قضا یاؤ استثناء هم قبلوي ‪)۱( .‬‬
‫‪:‬‬ ‫ماده‬ ‫ــ‬ ‫‪۲۴‬‬
‫قضاء وعزل آن قابل تعلیق میباشد (‪. )۲‬‬ ‫قضا او عزل یې د تعلیق وړدي ‪)۲( .‬‬

‫‪:‬‬ ‫ماده‬ ‫ـــ‬ ‫‪۲۵‬‬

‫قضایــــــې حکم په محکوم علیه پوري‬
‫حکم قضائی منحصر به محکوم علیه‬
‫منحصر دی ‪. )۳( .‬‬
‫است ‪. )۳( .‬‬

‫نــــسب ‪ ،‬نکاح او وقف له هغــــې څخه‬

‫نسب ‪ ،‬نکاح ‪ ،‬وقف ازآن مستثنــــی‬
‫مستثنی دي ‪. )۴( .‬‬
‫است ‪. )۴( .‬‬

‫قضا داستحقاق په دعوی کې له مدعي‬

‫قضاء در دعوی استحقاق ازمدعـــی‬
‫علیه څخه هغه چاته چې مالکیت ورڅخه‬
‫علیه بکسی که مالکیت ازآن استفاده‬
‫استفاده شوی دی تجاوزکوي (‪. )۵‬‬
‫شده تجاوز مینماید ‪. )۵( .‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1801‬وشرح ال َْمادَّة (‪. )1804‬‬

‫َح َك ِام ‪.‬وشرح املادة (‪ )1804‬درراحلكام جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۶۰۹‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1801‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬جواهرالرواايت صـ (‪. )41‬االشباه والنظائر صـ (‪. )184‬‬
‫‪ :‬جواهرالرواايت صـ (‪. )41‬االشباه والنظائر صـ (‪. )219‬‬
‫‪:‬الفتاوى الكاملية صـ (‪. )109‬‬
 ‫‪11‬‬

‫حکم قضائی که برعلیه بعضی از‬ ‫هغه قضائي حکم چې برعلیه د ځینو‬
‫ورثه صدور می یابد در حقیقت قضاء‬ ‫ورثه ؤ صادریږي په حقیقت کې قضا‬
‫برهمه افراد ورثه است ‪)۱( .‬‬ ‫پرکل ورثه ده ‪. )۱( .‬‬

‫حکم قضاء که به مفاد یکی از ورثه‬ ‫د قضا حکم چې د یوه وارث په ګټه‬
‫باشد مانــــــند دین متوفــــی که بـــرذمه‬ ‫وي لکه د مړي پور چې د کوم شخص‬
‫شخصی ثبوت شود حکم قضاء بـــرای‬ ‫په غاړه ثبوت شي ‪ ،‬نو دقضا حکم د‬
‫کل ورثه است ‪)۲( .‬‬ ‫ټولي ورثې د پاره دی ‪. )۲( .‬‬

‫عداوت دنیوی مانند قذف ( دشنام)‬
‫جرح ‪ ،‬قتل ‪ ،‬ضرب ‪ ،‬اگر بین مدعی یا‬
‫مدعــــی علیه وقاضی وقوع یابد مانع‬
‫قضاوت است درهمچو مـــــوضوعات‬
‫باید قاضی قضاوت ننماید ‪)۳( .‬‬
‫که د مدعي یا مدعي علیه او قاضي‬
‫په منځ کې دنیوي عداوت ‪ ،‬لکه قذف‬
‫( ښکنځل ) جرح ‪ ،‬قتل ‪ ،‬او ضرب پېښ‬
‫شي د قضا وت مانع دی ‪ ،‬په دې ډول‬
‫موضوعاتو کې باید قاضي قضاوت ونه‬
‫کړي ‪. )۳( .‬‬

‫قضاء مـــظهر وملزم اســـت نه مــثبت‬ ‫قضأ مظهره اوملزمه ده نه مثبته ‪،‬‬
‫محکوم به فی الحقیقت امر ثابت است‬ ‫محکوم به په حقیقت کې ثابت امر دی‬
‫وقاضی آنرا اظهار مینماید (‪)4‬‬ ‫او قاضي دهغه اظهار کوي ‪)4( .‬‬

‫‪ :‬الفتاوى اهلندية الباب الثاين عشر يف دعوى الدين جـ (‪ )4‬صـ (‪ )107‬ط بريوت ‪.‬والفتاوی الکاملية صـ ( ‪. )۱۱۲‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪َ.‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1642‬‬
‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ )1794‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )۵۸۴‬رد احملتار ‪ ,‬مطلب يف قضاء العدو جـ (‪ )4‬صـ (‪. )334‬‬
‫( ) ‪ :‬رداحملتار ‪ .‬مطلب اذا قضي القاضي واخطأ جـ (‪ )۴‬صـ (‪ . )۳۸۰‬و جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۳۳۰‬‬
 ‫‪12‬‬

‫اصدار حــکم برعلیه یا برله شـــخص‬ ‫پر غائب شخص یا دهغه دپاره دحکم‬
‫غائب بدون کدام مصلحت شرعی جائز‬ ‫اصدار بې له کوم شرعي مصلحت څخه‬
‫نیست ‪)۱( .‬‬ ‫جائز نه دی ‪)۱( .‬‬

‫قضاء قاضــــی حنفـــــــی بقول امام‬ ‫دحنفي قاضي قضا د امام ابو یوسف‬
‫ابویوسف یا امام محمد رحمهما اهلل که‬ ‫یا امام محمد رحمهما اهلل چې د امام‬
‫تــــــــالمذ ابوحنیفه رحمه اهلل مخالف‬ ‫ابوحنیفه رحمه اهلل شاګردان دي په قول‬
‫مذهب حنفی شمرده نمیشود ‪)۲( .‬‬ ‫د حنفي مذهب مخالف نه بلله کیږي ‪)۲( .‬‬

‫محکوم له ‪ :‬کســـــی اســــت که حــــکم‬ ‫محکوم له هغه څوک دی چې د قاضي‬

‫قاضی بمفاد مادی یا معنوی او صادر‬ ‫حکم دده په مادې یا معنوي ګټه صادر‬
‫شود ‪،‬مدعی باشد یا مدعی علیه ‪)۳( .‬‬ ‫شي که مدعي وي یا مدعي علیه وي (‪)۳‬‬

‫( ) ‪ :‬كتاب القضاء رداحملتار مطلب املسائل اليت يكون القضاء فيها على احلاضر قضاء على الغائب جـ (‪ )۴‬صـ (‪) ( . )۳۷۷‬‬
‫ْم ا ْحلَنَ ِف ِي اخل ‪ .‬رداحملتار جـ (‪ )3‬صـ (‪ . )409‬جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )372‬وشرح ال َْمادَّة ( ‪) 1801‬جـ (‪ )4‬صـ (‪)604‬‬
‫‪َ :‬مطْلَب حك ِ‬
‫درراحلكام ‪.‬‬
‫َح َك ِام ودرراحلكام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1789‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪13‬‬

‫محکوم علیه ‪ :‬کسی است که بغرض‬ ‫محکـــوم علیه هغه څوک دی چـــې دده‬
‫اثبات حق یاحمایه جانب مقابلش برعلیه‬ ‫دمقابل جانب د حق د اثبات یا حمایـــې‬
‫اوحکم صادر میشود خواه مدعی باشد‬ ‫په غرض پرده باندي حکم صادریږي ‪،‬‬
‫یا مدعی علیه ‪)۱( .‬‬ ‫که مدعي وي یا مدعي علیه وي ‪)۱( .‬‬

‫کســـی که اقرارش درمقابل مدعـــی‬
‫اعـتبار داشــته باشــد درصورت انکار‬
‫مدعـــی علیه شــــده مــــیتواند ‪ ،‬مدعی‬
‫علیه در دعوی عــــین ( شــــی) شــخص‬
‫ذوالید است ‪)۲( .‬‬
‫هغه څوک چـــې اقـــرار یې دمدعــي په‬
‫مقابل کــــې اعتبار ولـــري ‪ ،‬دانکار په‬
‫صورت کــــې مدعي علیه کـــیدای شي‬
‫مدعي علیه دعین ( شــــي ) په دعوی‬
‫کې ذوالید دی ‪)۲( .‬‬

‫محکوم له ومحکوم علیه در مرحله‬ ‫محکوم له اومحکوم علــــیه د محاکمو‬

‫اول در حضور محاکم امــــتیاز شـــــــده‬
‫میتواند اما گاهی بالعکس که مدعی‬
‫درعــــین حال مدعـــی علیه ‪ ،‬ومدعــی‬
‫علیه ‪ ،‬مدعی میگردد‪ ،‬حتی گاهی این‬
‫صورت معکوس نیز بحالت اولی خود‬
‫عودت میکند ‪)۳( .‬‬
‫دحضور په لومړۍ مرحله کــــې امتیاز‬
‫کـــیدای شـــي ‪ ،‬مګــر کله کله ددې په‬
‫عکس چــــــې مدعــــي په عین حال کې‬
‫مدعـــــي علیه او مدعـــــي علیه مدعــي‬
‫ګرځـــــي ‪ ،‬حتــــی کله کله دا مــــعکوس‬
‫صورت هم خپل لومړني حالت ته اوړ ي ‪.‬‬
‫(‪)۳‬‬

‫َح َك ِام ‪.‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1788‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪ .‬شرح املادة (‪ )1633‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )227‬درراحلكام جـ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1634‬و ( ‪ََ ) 1635‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫(‪ )4‬صـ (‪. )258‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬شرحها جـ (‪ )4‬صـ (‪ )۲۲۳‬درراحلكام ‪.‬‬ ‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1632‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪14‬‬

‫در انـــــفصال دعـــاوی محکوم له‬ ‫د دعوو په انــــــفصال کــــې محکوم له او‬
‫ومحکوم علیه شخصًا ویا وکیل وصی ‪،‬‬ ‫محکوم علیه شخصا یا وکیل ‪ ،‬وصي ‪،‬‬
‫ولی قیم شان نزد قاضی حاضر شده‬ ‫ولي او دهغوی قیم د قاضي حضورتـــه‬
‫میتواند ‪)۱( .‬‬ ‫حاضرېدای شي ‪. )۱( .‬‬

‫صغیــر‪ ،‬مجنون ‪ ،‬معتوه ‪،‬غائب محجور‬ ‫صغیــر‪ ،‬لېونی ‪ ،‬معتوه ‪،‬غائب ‪ ،‬محجور‬
‫( ممنوع التصرف) وامثال شان بالذات‬ ‫( ممنوع التصرف ) او دهغو پـــه شـــــان‬
‫باکسی خصم شرعی شده نمیتوانند(‪)۲‬‬ ‫بالذات له چا سره شرعي خصـــم نشـــي‬
‫کېدای ‪. )۲( .‬‬

‫چون برای تشکیل محفل قضاء‬ ‫څرنګه چې د قضا دمحفل دتشکیل او‬
‫وصحت حکم ‪ ،‬حضور خصمین شـــرط‬ ‫دحکم دصحت دپاره دخصمینو حضور‬
‫است لــذا جانب مقابل مدعــی کســـی‬ ‫شرط دی نوځکه دمدعي مقابل جانب‬
‫باشدکه از تصرف او استفاده مالکیت‬ ‫به هغه څوک وي چې دهغه له تصرف‬
‫شـــده بـــتواند وتصرفات خود را بــطور‬ ‫څخه دمالکیت استفاده کیدای شي او‬
‫مالکانه اظهار نماید ‪)۳( .‬‬ ‫خپل تصرفات په مالکانه ډول ښکاره‬
‫کړي ‪. )۳( .‬‬
‫‪:‬‬
‫تصرف مودع ‪ ،‬مستعیـــر و امثال آن‬ ‫دمودع‪ ،‬مستعیر تصرف اودهغوپه شان‬
‫از مخاصمه شرعی مستثنی است (‪)۴‬‬ ‫له شرعي مخاصمې څخه مستثنی دي (‪. )۴‬‬

‫َح َك ِام ‪.‬وشرح املادة (‪ )1789‬جـ (‪ )4‬صـ (‪ )۵۷۷‬درراحلكام ‪.‬وشرح ال َْمادَّة (‪)1830‬‬
‫‪ :‬املادة ‪ََ )1830( :‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪.)۶۶۷‬‬
‫َح َك ِام ‪ .‬اهلندية كتاب الدعوى الباب االول جـ (‪ )4‬صـ (‪.)2‬‬ ‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1616‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1679‬و ( ‪ََ ) 1830‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬اهلداية ‪ ,‬كتاب الوكالة جـ (‪ )3‬وشرح املادة (‪ )۱۶۳۷‬جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۲۳۷‬‬
 ‫‪15‬‬
‫ا گر شخصی برمالی که خریده شده‬
‫ادعای ملکیت نمایــــد درصورتـــی که‬
‫خــــــریدار آن مال را از دست بائع قبض‬
‫نموده باشدخریدار مدعی علیه میبا شد‬
‫وبحضور بائع ضرورتی نیست ‪ ،‬واگردر‬
‫دست بائع باشد بــــرای محاکمه حضور‬
‫هردو حتمی است ‪)۱( .‬‬
‫اگر دعوی ودیعت یا عاریت یا اجاره‬
‫یا رهن برعلیه کسی اقامه شود حضور‬
‫مستودع ‪ ،‬مستعیر ‪ ،‬مستاجر ‪ ،‬مرتهن‬
‫با مودع ‪ ،‬معیر‪ ،‬موجر ‪ ،‬راهن که هریک‬
‫از آنــــها را خصم شرعـــی گفته مـــیشود‬
‫ضروری است ‪)۲( .‬‬
‫اگرچیزی بدست کسی ودیعت ‪،‬مستعار‬
‫ماجور‪ ،‬مرهون باشد وشخص دیگر آن‬
‫را غصب نماید هــــــــــرکدام مستودع ‪،‬‬
‫مستعیر ‪ ،‬مستاجر ‪ ،‬مرتهن میتواند که‬
‫برغاصب دعوی خود را اقامه نماید‬
‫که څوک په هغه مال چې خرڅ شوی دی‬
‫دملکیت ادعا وکړي ‪،‬نو په دې صورت‬
‫کې که پیرودونکی ( مشتري ) هغه مال‬
‫د پلورونکي ( بائع ) له السه قبض کړی‬
‫وي ‪ ،‬نو پیرودونکی مدعي علیه دی د‬
‫بائع حضورته کوم ضرورت نشته اوکه‬
‫دپلورونکي په الس کې وي نودمحاکمې‬
‫د پاره د دواړوحضور حتمي دی ‪)۱( .‬‬
‫که د ودیعت ‪ ،‬عاریت ‪ ،‬اجارې یا رهن‬
‫دعوی په چا باندي اقامه شــــــــي نو د‬
‫مستودع ‪ ،‬مستاجـــر ‪ ،‬مرتهـن ‪ ،‬حضور‬
‫‪ ،‬سره له مودع ‪ ،‬معیر ‪ ،‬مؤجـــر ‪ ،‬راهـــن‬
‫چې هریو له هغو څخه شرعـــــي خصـــم‬
‫بلل کیږي ضروري دی ‪)۲( .‬‬
‫که کوم شی دچاپه الس کې ودیعت ‪،‬‬
‫مستعار‪ ،‬مأجـــــور‪ ،‬مــــرهون وي اوبـــــل‬
‫شخص هغه غصب کړي نوهریو مستودع‬
‫‪ ،‬مستعیر ‪ ،‬مستأجر او مــــرتهن کوالی‬
‫شي چې په غاصب باندي خپله دعوی‬
‫اقامه کړي =‬
‫َح َك ِام ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1636‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪.‬‬
‫‪ :‬الْ َمادَّة ( ‪ََ ) 1637‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪16‬‬
‫حضور مالک ضرورت ندارد ‪ ،‬ولی‬ ‫د مالک حضور ضرورت نه لري ‪،‬‬
‫اگر مالک آن دعوی کند ومدعی به‬ ‫مګر که مالک یې دعوی وکړي او‬
‫قرار فوق بدست اشخاص متذکره باشد‬ ‫مدعی به له پورتني قراره د ذکر شویو‬
‫حضور همه ضروری است ‪)۱( .‬‬ ‫کسانو په الس کې وي د ټولو حضور‬
‫ضروري دی ‪. )۱( .‬‬

‫مستودع ( کسی که امانت در دست‬ ‫مستودع ( هغه څوک دی چې امانت‬

‫اوست خصم ( مدعی علیه ) خریدار شده‬ ‫دده په الس کې دی ) خصم ( مدعي‬
‫نمیتواند ‪)۲( .‬‬ ‫علیه ) د خریدار کیدای نشي ‪)۲( .‬‬

‫مسـتودع خصـــم ( مدعی علیه) دائن‬ ‫مستودع خصم ( مدعي علیه ) د مودع‬
‫مودع ( کسی که مالش امانت میدهد)‬ ‫د دائن ( هغه څوک دی چې مال امانت‬
‫شده نمیتواند ‪)۳( .‬‬ ‫ورکوي ) کیدای نشي ‪)۳( .‬‬

‫دائن مودع دین مثبته را از پولیکه‬ ‫د مودع دائن ‪ ،‬مثبته دین له هغو پیسو‬
‫بودیعت نـــزد مســتودع اســـت گـــرفته‬ ‫چې په ودیعت له مستودع څخه دي‬
‫نمیتواند ‪)۴( .‬‬ ‫اخیستالی نشي ‪)۴( .‬‬

‫مدیون ‪ ،‬مدیون خصم ( مدعی علیه)‬ ‫د خصم ( مدعي علیه ) د مدیون ‪ ،‬مدیون‬
‫دائن اول شده نمیتواند ‪)۵( .‬‬ ‫د لومړي دائن مدیون نشي کیدای ‪)۵( .‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1637‬مَلَّة ْاْلَ ْح َك ِام ‪.‬‬

‫َح َك ِام ‪ .‬وشرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1633‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )۲۲۷‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1 638‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1639‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َكاِم ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1639‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1640‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪17‬‬
‫دائن متوفی از دین ذمگی متوفی با‬
‫موجودیت ورثه برمدیون متوفی دعوی‬
‫کرده نمیتواند ‪)۱( .‬‬
‫مشـــتری ‪ ،‬مشـــتری خصم ( مدعی‬
‫علیه) بائـــع درمطالبه ثمن شده نمیتوا‬
‫ند‪ ،‬بلکــــــی با مشـــتری اول مخــاصمه‬
‫مینماید ‪)۲( .‬‬
‫غیر از شراکت ارث دیگر شرکاء یکی‬
‫عوض دیگر مخاصمه کرده نمیتواند(‪)۳‬‬
‫اگر کسی برمال مشترک غیر میراث‬
‫دعوی ملکیت کند بعد ازثبوت برایش‬
‫حکم قضاء صادر گردد حکم مذکور بر‬
‫حصه خود ( مدعی علیه) منحصر است‬
‫به حـــــصص دیـــگر شــرکاء تجاوز کرده‬
‫نمیتواند ‪)۴( .‬‬
‫د مړه دا ئن دمړه له ذمګي دین څخه د‬
‫مړه ( دورثه ؤ په موجودیت کې ) پر‬
‫مدیون دعوی نشي کوالی ‪)۱( .‬‬
‫دخصم ( مدعي علیه ) د پیرودونکي له‬
‫پیرودونکي سره د ثمنو په غوښتنه کې‬
‫بائع مخاصم نه شي کـــیدای ‪ ،‬بلکي له‬
‫لومړي پـــیرودونکي سره به مــخاصمه‬
‫کوي ‪)۲( .‬‬
‫پرته د ارث له شراکته نور شریکان‬
‫یو د بل په ځای مخاصمه نه شي‬
‫کوالی ‪. )۳( .‬‬
‫که څوک پر مشترک مال ‪ ،‬پرته له‬
‫میراثه د ملکیت دعوه وکړي ‪ ،‬وروسته‬
‫له ثبوته دهغه دپاره دقضا حکم صادر‬
‫شي نو دا حکم په خپله د مدعي علیه‬
‫په برخه منحصر دی ‪ ،‬د نورو شریکانو‬
‫برخو ته تجاوز نه شي کوالی ‪. )۴( .‬‬
‫َح َك ِام ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1640‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1641‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1643‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1643‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪18‬‬

‫اگر مدعی به ازحقوق عامه شناخته‬ ‫که مدعی به ‪ ،‬د عامه ؤ له حقوقو څخه‬
‫شود یکی از شرکاء مدعی شده میتوا‬ ‫وپیژندلی شي نو یو له شریکانو څخه‬
‫ند وبر دعوی همان یکنفر حکم قضاء‬ ‫مدعي کیدای شي ‪ ،‬او دهمغه یو نفر پر‬
‫مرتب میشود ‪)۱( .‬‬ ‫دعوی دقضا حکم مرتب کیږي ‪)۱( .‬‬

‫اگراهالی قریه از تعداد صد نفر متجاوز‬ ‫که دکلي خلک له سلو تنو څخه زیات‬
‫باشند در دعاوی اشیآء مشترکه مانند‬ ‫وي دمشترکه شیانو په دعووکې لکه‬
‫جوی ‪ ،‬مرعی ‪ ( ،‬چراگاه ) حضور بعضی‬ ‫ویاله ‪ ،‬مرعی ( څړځای) دمحاکمې‬
‫ازآنها بغرض جریان محاکمه کفایت‬ ‫دجریان په غرض له هغو څخه د ځینو‬
‫میکند ‪)۲( .‬‬ ‫حضور کفایت کوي ‪)۲( .‬‬

‫اثبات نسب درمواقع مختلفه بالمقابل‬ ‫د نسب اثبات په مختلفو مواقعوکې‬

‫پنج نفر میشود وارث ‪ ،‬وصی ‪ ،‬موصی له‬ ‫بالمقابل پنځه تنه کیږي د مړي وارث‬
‫‪ ،‬دائن ‪ ،‬مدیون متوفی ‪)۳( .‬‬ ‫وصي‪،‬موصی له‪،‬دائن اومدیون ‪)۳( .‬‬

‫اگر صغیر مدعی علیه ‪ ،‬یا مدعی باشد‬ ‫که صغیر مدعي علیه یا مدعي‬
‫حضور وصی یا ولی او کفایت میکند‬ ‫وي ‪ ،‬نو دده د وصي یا ولي حضور‬
‫بحضور صغیر ضرورتی نیست ‪)۴( .‬‬ ‫کفایت کوي د صغیر حضورته ضرورت‬
‫نشته ‪)۴( .‬‬

‫َح َك ِام ‪.‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1644‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1645‬و (‪ََ )1646‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬البزازية علی اهلندية جـ (‪ )۵‬صـ (‪ ۳۵۶‬ـ ‪ , )۳۰۹‬تنقيح احلامدية كِتَاب َّ‬
‫الد ْع َوى جـ (‪ )۲‬صـ (‪ .)۱۴‬تکملة رداحملتار كتاب‬
‫الدعوي جـ (‪ )۱‬صـ (‪. )۳۱۴‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬الفتاوى اهلندية ‪ ,‬جـ (‪ )3‬صـ (‪ . )427‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1616‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1616‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫(‪ )۱۷۹‬واالاتسی جـ (‪ )۵‬صـ (‪.)۹‬‬
 ‫‪19‬‬

‫در دعاوی نکاح زن شوهردار حضور‬ ‫د میړوښي ښځي د نکاح په دعوی کې‬
‫شوهرش عندالقاضی ضرور است ‪)۱(.‬‬ ‫د قاضي په مخ کې دهغې دمیړه حضور‬
‫ضرور دی ‪. )۱( .‬‬

‫در دعوی زنی که کبیره باشد ودرآن‬ ‫د هغې ښځي دنکاح په دعوی کې چې‬
‫بتزویج پدرش استناد شده باشدحضور‬ ‫کبیره وي او په هغې کې د پالر تزویج‬
‫پدرش در دعوی حتمی نیست ‪)۲( .‬‬ ‫استناد شوی وي ‪ ،‬په دعوی کې دهغې‬
‫د پالر حضور حتمي نه دی ‪)۲( .‬‬

‫اگر دونفر راجع به یک زن دعوی نکاح‬
‫داشته باشند وزن بیکی ازآن دونفراقرار‬
‫‪ ،‬وازنکاح دیگری انکار آورد اول دونفر‬
‫فوق مدعـــی ومدعـــی علیه شــــناخــــته‬
‫میشوند ‪)۳( .‬‬
‫که دوه تنه دیوې ښځي په باره کې د‬
‫نکاح دعوی ولري اوښځي له دې دواړو‬
‫څخه په یوه اقرار او د بل له نکاح څخه‬
‫انکار وکړ ‪ ،‬اول پورتني دوه تنه مدعي‬
‫او مدعي علیه پیژندل کیږي ‪)۳( .‬‬

‫اگر دو نفر راجع به یک ( شی ) از‬
‫یکنفر دعوی خریداری نمایند ‪ ،‬ومالک‬
‫مال به یکی اقرار ‪ ،‬وازدیگری انکار‬
‫کند اول دونفر فوق مدعی ومدعی علیه‬
‫شناخته میشوند ‪)۴( .‬‬
‫که دوه تنه دیوشي په خصوص کې له‬
‫یو نفر څخه د پیرودني دعوی وکړي ‪،‬‬
‫او دمال خاوند په یوه اقرار او له بل‬
‫څخه انکار وکړي ‪ ،‬اول دوه تنه مدعي‬
‫او مدعي علیه بلل کیږي ‪)۴( .‬‬

‫‪ :‬اهلندية جـ (‪ )3‬صـ (‪ )427‬تكملة جـ (‪ )2‬صـ (‪.)116‬‬

‫( ) ‪ :‬البحر جـ (‪ )7‬صـ (‪ . )195‬رد احملتار جـ (‪ )4‬صـ (‪ )486‬تكملة جـ (‪ )1‬صـ (‪. )314‬‬
‫( ) ‪ :‬اهلندية جـ (‪ )4‬صـ (‪. )78‬‬
‫( ) ‪ :‬اهلندية ‪,‬كتاب الدعوي جـ (‪ )4‬صـ (‪. )29‬‬
 ‫‪2۰‬‬
‫اگر چه شرعًا محاکمه مدعی ومدعی‬
‫علیه بطور علنی اجرآء میشود ولی‬
‫حکمی که اراده شده باشد باید قبل از‬
‫اصدار افشا نشود ‪)۱( .‬‬
‫چون حضور طرفین ( مدعی ومدعی‬
‫علیه ) شرط صحت قضاء است اگر‬
‫شخصی برعلیه دیگری دعوی خود را‬
‫تقدیم کند ومدعی علیه اقرار کند اما‬
‫دروقت حکم خود را کناره نماید ویا‬
‫مدعی علیه بعد از شهادت شهود قبل‬
‫از تزکیه خود را غائب گرداند قاضی در‬
‫هردوصورت فوق میتواندکه مدعی علیه را‬
‫حاضر دانسته اجراآت نماید ‪)۲( .‬‬
‫اگر راجع بمتروکه متوفی با یکی از‬
‫ورثه دعوی دائرگردد واین وارث حاضر‬
‫شده بعد از اقامه دعوی وثبوت شرعی‬
‫قبل از اصدار حکم غائب گردد ووارث‬
‫دیگرکه درجریان دعوی حضورنداشته‬
‫حاضر شود قاضی میتوا نددرحالیکه‬
‫وی دفاع نکند برعلیه او حکم خود را‬
‫صادر کند ‪)۳( .‬‬
‫َح َك ِام‪ .‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )135‬‬
‫َح َك ِام ‪ .‬واالاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )138‬‬
‫که څه هم شرعا دمدعي او مدعي علیه‬
‫محاکمه په علني ډول اجراء کیږي مګر‬
‫کوم حکم چې اراده شوی وي باید پخوا‬
‫له اصدار څخه افشا نشي ‪)۱( .‬‬
‫څرنګه چې ددواړوخواوو ( مدعي اومدعي‬
‫علیه ) حضور دقضا د صحت شرط دی نوکه‬
‫یوه شخص پر بل باندي خپله دعوی وړاندي‬
‫کړه اومدعي علیه اقرار وکړي ‪ ،‬مګر دحکم‬
‫په وخت کې ځان ګوښه کړي یا مدعی علیه‬
‫وروسته د شاهدانو له شاهدي اوپخوا له‬
‫تزکیې خپل ځان غائب کړي قاضي په پورتني‬
‫دواړو صورتوکې کوالی شي چې مدعي علیه‬
‫حاضر وبولي اجرا آت وکړي ‪)۲( .‬‬
‫که د مړه د متروکې په خصوص کې له یوه‬
‫وارث سره دعوی دائره شي اودا وارث حاضر‬
‫شي ‪ ،‬ددعوی له اقامې اوشرعي ثبوت څخه‬
‫وروسته د حکم له اصدارڅخه پخوا غائب‬
‫شي او بل وارث چې د دعوی په جریان کې‬
‫حاضر نه وي حاضر شي قاضي کوالی شي‬
‫په داسي حال کې چې دﺉ دفاع ونکړي پرده‬
‫باندي خپل حکم صادر کړي ‪)۳( .‬‬
‫َح َك ِام ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1815‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1830‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1832‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪21‬‬

‫اگر مدعی علیه درحال دفاع بگوید‬
‫که مدعی به را بعد از دعوی بصورت‬
‫خریداری یا اجاره یا هبه یا ودیعت ازوی‬
‫درخواست نموده ‪ ،‬ویا زن مدعی بها را‬
‫طلبگاری کرده مانند اقرار موجب حکم‬
‫الزام مدعی است ‪)۱( .‬‬
‫که مدعي علیه ددفاع په حال کې‬
‫ووایې چې مدعي ‪ ،‬مدعی به وروسته‬
‫له دعوی د پیرودني ‪ ،‬داجارې‪ ،‬هبې یا‬
‫ودیعت په صورت له هغه څخه غوښتي‬
‫‪ ،‬یا مدعي بها ښځه یې طلبګاري کړي‬
‫لکه اقرار غوندي دمدعي دالزام دحکم‬
‫موجب دی ‪)۱( .‬‬

‫همچنین اقدام بر طلب تقسیم مدعی‬ ‫همدا ډول دمدعی بها د تقسیم پر‬
‫بها اقرار است بر اینکه مدعی بها بین‬ ‫غوښتنه اقدام اقراردی پردې چې‬
‫شان مشترک میباشد ‪)۲( .‬‬ ‫مدعی بها ددوی په منځ کې مشترکه‬
‫ده ‪)۲( .‬‬

‫***‬ ‫***‬

‫َح َك ِام ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪ .‬الفتاوی الکاملية صـ (‪. )۱۱۵‬‬

‫‪ :‬الْ َمادَّة ( ‪ََ ) 1583‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪ .‬الفتاوی الکاملية صـ (‪. )۱۵۱‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1656‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪22‬‬
‫(‪)۱‬‬
‫محکوم به ‪ :‬به چهار قسم تقسیم میشود ‪)۲( :‬‬
‫حقوق مختصه خدا‬
‫( حقوق عامه) که فعل وترک آن بیک یا‬
‫چند نفر اختصاصی نداشته باشد ضرر‬
‫وخساره آن عام ویا عائد بامور عمومی‬
‫شناخته میشود ‪.‬‬
‫حق العبد خالص مانند‬
‫قضاوت در اموال وامثال آن که بایک‬
‫ویا چند نفر ارتباط دارد ‪.‬‬
‫حقوق مشترکه حق العبد‬
‫وحق اهلل که درآن حق اهلل غلبه داشته‬
‫باشد مانند حد قذف ‪ ،‬وحد سرقه ‪.‬‬
‫حقوق مـــــشترکه حـــق اهلل‬
‫وحق العبـــد که درآن حق بــــنده غـــالب‬
‫باشــــد ما نـــند قصاص ‪ ،‬تـــعزیرات حق‬
‫العبدی ‪)۳( .‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1787‬درر احلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )576‬ط عربية‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1787‬درر احلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )576‬وشرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1784‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )10‬‬
‫مدعي به په څلورو ډولو ویشل کیږي ‪)۲( :‬‬
‫دخدای محضه حقوق‬
‫(عامه حقوق ) چې دهغو فعل یا ترک په‬
‫یوه یا څوتنوپوري اختصاص ونه لري‬
‫ضرر اوخساره یې عامه یا په ګټوروعمومي‬
‫چارو پوري مربوط وپیژندل شي ‪.‬‬
‫خالص حق العبد لکه قضاوت‬
‫په اموالو او دهغو په امثالو کې چې‬
‫په یوه یا څو تنو پوري ارتباط لري ‪.‬‬
‫د حق العبد اوحق اهلل مشترکه‬
‫حقوق چې په هغو کې حق اهلل غلبه‬
‫ولري ‪ ،‬لکه قذف ‪ ،‬د سرقې حد ‪.‬‬
‫د حق اهلل اوحق العبد مشترکه‬
‫حقوق چې په هغوکې د بنده حق غالب‬
‫لکه قصاص او حق العبدي‬ ‫وي‬
‫تعزیرات ‪)۳( .‬‬
‫َح َكاِم ال َْع ْدلِيَّ ِة ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1787‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪23‬‬

‫شرط صحت دعوی آنست که مدعی به‬ ‫د دعوو دصحت شرط هغه دی چې‬
‫معلوم ومعین باشد ‪)۱( .‬‬ ‫مدعی به معلوم او معین وي ‪)۱( .‬‬

‫باید جنس ومقدار مدعی به بحضور‬ ‫باید دمدعی به جنس او اندازه دقاضي‬
‫قاضی بیان کرده شود ‪)۲( .‬‬ ‫په حضورکې بیان کړل شي ‪)2( .‬‬

‫مدعی به‪ ،‬باشاره ‪ ،‬یا وصف ‪ ،‬وتعریف ‪،‬‬ ‫مدعی به په اشاره یا وصف ‪ ،‬تعریف‬
‫وقیمت معلوم میشود ‪.‬‬ ‫او قیمت معلومیږي ‪.‬‬

‫اگـر مدعـی به حاضـــر مجلس قضاء‬
‫باشــــد باشــاره مدعی ‪ ،‬وشهود کفایت‬
‫شــــده میتواند‪ ،‬و در غیاب ‪ :‬قــــیمت ‪،‬‬
‫وتعریف ‪ ،‬وتوصیف مدعی به حتمــــی‬
‫است ‪)۳( .‬‬
‫که مدعی به دقضا په مجلس کې حاضر‬
‫وي دمدعي اوشاهدانوپه اشاره کفایت‬
‫کیدای شي ‪ ،‬او په غیاب کې د مدعی‬
‫به قیمت ‪ ،‬تعریف ‪ ،‬او توصیف حتمي‬
‫دی ‪)۳( .‬‬

‫قاضی درتعیین قیمت ازمنابع خبیر‬ ‫قاضي دقیمت په تعیین کې له باخبرو ځایو‬
‫و د وآئر رسمی معلومات میگیرد (‪)۴‬‬ ‫او رسمي دوائروڅخه معلومات اخلي ‪)۴( .‬‬

‫دعوی چـــیزی مجهول قــــابل اســتماع‬ ‫د نامعلومه شي دعوی د اورېدو وړ نه‬

‫نیست ‪)۵( .‬‬ ‫ده ‪. )۵( .‬‬

‫َح َك ِام ‪ .‬ودرراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )576‬‬‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1619‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪ .‬اهلندية جـ (‪ )4‬صـ (‪. )3‬‬‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1620‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1620‬مَلَّة ْاْلَ ْح َك ِام ‪.‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ ) 414‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪ .‬واالاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )92‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1619‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪24‬‬

‫دعوی رهن ‪ ،‬غصب ‪ ،‬وصیت ‪ ،‬ابرآء ‪،‬‬ ‫دغصب ‪ ،‬رهن ‪ ،‬وصیت ‪ ،‬ابرآء اواقرار دعوی‬
‫واقرار ازماده فوق مستثنی است ‪)۱( .‬‬ ‫ګاني له پورتنۍمادې څخه مستثنی دي (‪)۱‬‬

‫قاضی در چیزهای که احضار آن در‬ ‫قاضي په هغو شیانوکې چې احضار یې‬

‫محکمه متعذر ( دشـــوار) دیـــده شود‬
‫مـــیتواند شخصـــی امین ومــعتمد خود‬
‫را بـــغرض صحت دعوی در جائیکه‬
‫مدعـــی به است فرستاده ‪ ،‬و اشـــاره‬
‫مدعــــی را بـــآن مالحظه نموده اطمنان‬
‫خود را در اینکه مدعی به معلوم است‬
‫حاصل کند ‪)۲ ( .‬‬
‫محکمې ته متعذر ( مشکل ) ولیدل شي‬
‫کوالی شي چې خپل امـــین اومعتمد‬
‫ســړﺉ ددعوی د صحت په غرض هغه‬
‫ځای ته چې مدعی به هلته ده واستوي‬
‫اودمدعي اشاره به هغه وګوري او خپل‬
‫اطمنان په دې سره چې مدعی به معلوم‬
‫دی حاصل کړي ‪)۲( .‬‬

‫در چیزهای مختلف الجنس ‪ ،‬ومختلف‬
‫النوع ‪ ،‬ومختلف الصنف ‪ ،‬مانند اموال‬
‫دکان یک ســـمسار ‪ ،‬بــــنجار ( پرچون)‬
‫بذکر قیمت آن جملتًا ( اجماال) کفایت‬
‫شده میتواند اگرچه قیمت هرکدام آن‬
‫علیحده گفته نشود ‪)۳( .‬‬
‫په مختلف الجنس او مختلف النوع او‬
‫مختلف الصنف شیانو کې لکه د یو‬
‫سمسار‪ ،‬بنجاره ( پرچون ) ددکان مالونه‬
‫دهغه د قیمت په ذکرکولوجملتا ( اجما ال)‬
‫کفایت کېدای شي ‪ ،‬که څه هم د هر یوه‬
‫قیمت ځانګړی ونه ویل شي ‪)۳( .‬‬

‫در دعوی سرقه ذکر قیمت اموال‬ ‫د غال په دعوی کې د غال شویو مالونو‬
‫مسروقه شرط است ‪)۴( .‬‬ ‫دقیمت ذکر شرط دی ‪. )۴( .‬‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1619‬درر احلكام جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )184‬‬

‫‪ :‬شرح اجمللة رستم ابز جـ (‪ )2‬صـ (‪. )714‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1622‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬دراملختار علی هامش جـ (‪ )۴‬صـ (‪ . )۴۶۸‬رداحملتار جـ (‪ )7‬صـ (‪. )416‬‬
 ‫‪25‬‬

‫در دعوی ودیعت اگر صاحب آن موضع‬ ‫د ودیعت په دعوی کې که خاوند یي‬
‫تسلیم آنرا تخصیص داده باشد‪ ،‬باید‬ ‫دهغه د تسلیم موضوع ته تخصیص‬
‫محل آنرا ذکر نماید ‪)۱( .‬‬ ‫ورکړی وي باید محل یي ذکر کړي ‪)۱(.‬‬

‫در دعوی اشیآء مستهلکه بیان جنس‬ ‫د مستهلکه شیانو په دعوی کې دهغو‬
‫ونوع وقیمت آن شرط صحت دعوی‬ ‫دقیمت ‪ ،‬جنس ‪ ،‬او ډول بیان د دعوی‬
‫است ‪)۲( .‬‬ ‫د صحت شرط دی ‪)۲( .‬‬

‫ـــ‬
‫در دعوی حـــیوانات بـــیان ذکورت ‪،‬‬ ‫د حیواناتو په دعوی کې د ذکورت ‪،‬‬
‫انـــوثت ‪ ،‬قیمت ‪ ،‬شـــرط صحت دعوی‬ ‫انوثت ‪ ،‬او قیمت بیان د دعوی دصحت‬
‫است ‪)۳( .‬‬ ‫شرط دی ‪)۳( .‬‬

‫باید مدعی به محتمل الثبوت باشد ‪،‬‬ ‫بایـــد مدعی به محــتمل الـــثبوت وي ‪،‬‬
‫دعوی چیزی که عقال یا عادتًا مستحیل‬ ‫دهغو شیانو دعوی چې عقال یا عادتا‬
‫باشد شنیده نمیشود ‪)۴( .‬‬ ‫مستحیل وي نه اورېدله کیږي ‪)۴( .‬‬

‫اگر مدعی به ‪ :‬دین باشد بیان جنس ‪،‬‬ ‫که مدعی به پـــور وي ‪ ،‬دهغـــه د جنس‬
‫نوع ‪ ،‬صفت ‪ ،‬مقدار ‪ ،‬وسبب آن ضروری‬ ‫‪ ،‬ډول ‪ ،‬صفت ‪ ،‬اندازه ‪ ،‬او ســـبب بــیان‬
‫است ‪)۵( .‬‬ ‫ضروري دی ‪)۵( .‬‬

‫( ) ‪ :‬دراملختار علی هامش جـ (‪ )۴‬صـ (‪ . )۴۶۸‬رداحملتار جـ (‪ )7‬صـ (‪. )416‬‬

‫( ) ‪ :‬اهلندية جـ (‪ )۴‬صـ (‪ . )۶‬شرح املادة (‪ )۱۶۲۰‬درراحلکام جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۱۸۸‬‬
‫( ) ‪ :‬اهلندية جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۵‬‬
‫َح َك ِام ‪ .‬الکاملية صـ (‪. )۱۱۷‬‬ ‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1629‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1626‬و (‪ََ ) 1627‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪26‬‬

‫در دعوی دین بر متوفی باید مدعی‬
‫در دعوی خود ذکر نماید که متوفی قبل‬
‫از ادای دین مذکور فوت نموده ‪ ،‬واز‬
‫دین مذکور تا وقت مردنش چیزی‬
‫برایم نرسیده است ‪)۱( .‬‬
‫دردعوی دین متوفی متروکه‬
‫اش ذکر شود وشهود نیز طبق ماد‬
‫را درنظر داشته باشند ‪)۲( .‬‬
‫با وجود شهود قاضی میتواند‬
‫احتیاطا بمدعی قسم راجع کند ‪)۳( .‬‬
‫د پورونو دعوی داسبابو د‬
‫دعاوی دیون بنأ براختالف اسباب‬
‫تفاوت جزوی را بوجودمی آورد مثال در‬
‫دعوی سلم ذکر محل رسانیدن آن شرط‬
‫است ودرثمن مبیع ذکر آن شرط نیست‬
‫ودرقرض به بیان تاجیل ومحل رسانیدن‬
‫آن ضرورتی نمیباشد ‪)۴( .‬‬
‫د پور په دعوی کې دي‬
‫ایضاح شود که مدعی ملکیت شخصی‬
‫خود رابه مدعی علیه قرض داده ومدعی‬
‫علیه آنرابمصرف خودرسانیده است (‪)۵‬‬
‫پر مړي باندي د پور په دعوی کې باید‬
‫مدعي په خپله دعوی کې ذکر کړي چې‬
‫مړﺉ ددې پور له اداء څخه پخوا مړشوی‬
‫دی او له دې پور څخه دده ترمرګه پوري‬
‫ماته هیڅ شی نه دی رسېدلی ‪)۱( .‬‬
‫دمړه دپورپه دعوی کې دي‬
‫دده متروکه ذکرشي او شاهدان دي هم‬
‫ماده په نظر کې ونیسي ‪)۲( .‬‬
‫د شهودو له موجودیت سره سره قاضی‬
‫کوالی شی احتیاطامدعی ته قسم راجع کړي‪)3( .‬‬
‫اختالف له مخي جزوي توپیر پیدا کوي‬
‫دمثال په ډول دسلم په دعوی کې دهغه‬
‫درسیدلودمحل ذکرشرط دی او دمبیعې‬
‫په ثمنو کې دهغه ذکر شرط نه دی ‪ ،‬په‬
‫پورکې د تاجیل اود هغه درسولودمحل‬
‫ذکر ته ضرورت نشته ‪)۴( .‬‬
‫واضح شي چې مدعي خپل شخصي‬
‫ملکیت مدعي علیه ته پور ورکړی دی او‬
‫مدعي علیه هغه په مصرف رسولی دی ‪)۵( .‬‬

‫‪ :‬حبرالرائق جـ (‪ )7‬صـ (‪ )195‬ط رشيديه كوئته‬ ‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1626‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )۲۰۳‬‬
‫‪ :‬اهلندية جـ (‪ )3‬صـ (‪ )326‬و جـ (‪ )۴‬صـ (‪ . )۳‬جامع‬ ‫وتكملة رد احملتار جـ (‪ )۱‬صـ (‪. )۳۳۱‬‬
‫الفصولنی جـ (‪ )۱‬صـ (‪ . )۷۴‬البحرالرائق جـ (‪ )۷‬صـ‬ ‫‪ :‬جواهرالرواايت صـ (‪. )۶۰‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )۱۷۴۶‬ملة االحکام ‪ .‬وشرح املادة (‪. )۲۰۱( )۱۷۴۶‬تکملة رد جـ (‪ )۱‬صـ (‪ . )۳۳۱‬الفتاوي الكاملية‬
‫(‪)123‬‬ ‫جـ (‪ )۴‬صـ (‪ )۴۹۹‬درراحلکام ‪.‬‬
 ‫‪27‬‬
‫ـــ‬
‫در دعاوی تــــملیک شـــرط است که‬ ‫دتملیک په دعوو کې شرط دی چې دا‬
‫تـــوضیح داده شود تملیک بـــالعوض‬ ‫توضیح ورکړه شــــي چـــې تملیک بــې‬
‫است یا باعوض ‪)۱( .‬‬ ‫عوض دی اوکه په عوض سره دی ‪)۱(.‬‬
‫ـــ‬
‫در دعاوی هبه شرط است که قــــبض‬ ‫د هبې په دعوو کې شرط دی چې د‬
‫موهوب له ذکر شود ‪)۲( .‬‬ ‫موهوب له قبض ذکر شي ‪)۲( .‬‬

‫ـــ‬
‫در دعای عقود مانند بیع ‪ ،‬اجاره ‪،‬‬ ‫دعقودو په دعووکې لکه بـــیع ‪ ،‬اجـاره ‪،‬‬
‫رهن ‪ ،‬وغیره اسباب ملکیت وذکــــــــر‬ ‫رهن ‪ ،‬اونور د ملکیت په اســــبابوکې د‬
‫رضاء ورغبت ضروری است ‪)۳( .‬‬ ‫رضا اورغبت ذکر ضروري دی ‪)۳( .‬‬

‫ـــ‬
‫در دعاوی بیع ‪ ،‬شراء ‪ ،‬اجاره ‪ ،‬وسائر‬ ‫دپلورنـــــي‪ ،‬پــــیرودني‪ ،‬اجــارې اونورو‬
‫عقــــود باید ملکیت به مدعــــــی علیه‬ ‫عقودو په دعووکې باید ملکیت مدعي‬
‫انتساب شود ‪)۴( .‬‬ ‫علیه ته انتساب شي ‪)4( .‬‬

‫ـــ‬
‫اظهار عقل وبلوغ مدعی ومدعی علیه‬ ‫د مدعي او مدعي علیه د عقل اوبلوغ‬
‫بغرض اثبات عقود شرط صحت دعوی‬ ‫اظهار د عقودو د اثبات په غرض ددعوی‬
‫است ‪)۵( .‬‬ ‫دصحت شرط دی ‪)۵( .‬‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ )1620‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )۱۸۷‬تكملة رد جـ (‪ )۱‬صـ (‪. )۳۹۱‬‬

‫‪ :‬حبرالرائق جـ (‪ )7‬صـ (‪. )35‬‬
‫‪ :‬جواهرالرواايت صـ (‪ 39‬ـ ـ ‪. )60‬شرح املادة (‪ )1620‬درراحلکام جـ (‪ )۴‬صـ (‪ . )۱۸۷‬حبرالرائق جـ (‪ )7‬صـ (‪. )202‬‬
‫الفتاوی الکاملية صـ (‪. )۱۱۶‬‬
‫‪ :‬جواهرالرواايت صـ (‪. )39‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1616‬ملة االحكام ‪ .‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )157‬‬
 ‫‪28‬‬
‫در دعوی جامه مانند پیراهن و غیره‬
‫عالوه برذکر نوع ‪ ،‬صفت ‪ ،‬جنس‪ ،‬قیمت‬
‫‪ ،‬آن باید توضیح شود که جامه مردانه‬
‫است یا زنانه خورد است یاکالن ‪)۱( .‬‬
‫در دعوی تقسیم باید مدعی قسمت‬
‫تــــراضی وقسمت قضائـــی را یکی از‬
‫دیگری جـــدا کند وتـــوضیح بدهد که‬
‫تقسیم بطورقضائی شده یا رضائی (‪)۲‬‬
‫در دعوی آبرو ‪ ،‬حویلی وغیره باید‬
‫مدعی تعیین نماید که آبرو باران است‬
‫یا آبرو آب مستعمله وغیره ‪)۳( .‬‬
‫در دعوی اموال غــــیر مـــنقوله باید‬
‫حدود اربعه ذکر شود وبذکر سه حد نیز‬
‫کفایت شده میتواند ‪)۴( .‬‬
‫ــ‬
‫دجامې په دعووکې لکه کمیس او نور‪،‬‬
‫برسیره د نوع ‪ ،‬جنس ‪ ،‬صفت او قیمت په‬
‫ذکر باید دا توضیح شي چې دا جامه د‬
‫نارینه ده اوکه دښځو‪،‬کوچنۍ ده یا لویه (‪)۱‬‬
‫ـــ‬
‫د تـــقسیم په دعوی کــې باید مدعــي د‬
‫تراضي برخه او قضایي برخه یوه له بلي‬
‫جالکړي او توضیح ورکړي چې تقسیم‬
‫په قضایــــي ډول شـــوی دی اوکــه پـــه‬
‫رضایي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫دهویلۍ د آبْرَو اونوروپه دعووکې باید‬
‫مدعي وټاکي چې آبْرَو دباران دی اوکه‬
‫د مستعملواوبو او نورو آبْرَو دی ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫دغیر منقولو مالونو په دعوی کې باید‬
‫څلورګوني حدودذکرشي اوددرې حدونو‬
‫په ذکر هم کفایت کیدای شي ‪)۴( .‬‬

‫در دعوی اقرار ذکر رضاء ورغبت مقر‬ ‫داقرار په دعوی کې دمقر د رضا اورغبت‬
‫شرط صحت دعوی است ‪)۵( .‬‬ ‫ذکر ددعوی د صحت شرط دی ‪)۵( .‬‬

‫‪ :‬الفتاوي اهلندية جـ (‪ )4‬صـ (‪. )7‬‬

‫( ) ‪ .:‬الفتاوی الکاملية صـ (‪. )۱۱۷‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1620‬درراحلکام جـ (‪ )۴‬صـ (‪ . )190‬تکمله رد جـ (‪ )۱‬صـ (‪. )۳۳۳‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1623‬ملة االحكام ‪ .‬اهلندية جـ (‪ )4‬ص (‪. )8‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1575‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪.‬‬
 ‫‪29‬‬

‫در دعوی زمین وغیره برای صحت‬ ‫د ځمکي او نورو په دعوی کې دملکیت د‬
‫قضاء ملکیت باید مدعی به مطالبه‬ ‫قضا د صحت دپاره بایدمدعی به وغوښتلی‬
‫شود ومدعی بیان کند که مدعی به در‬ ‫ش ي او مدعي دي بیان کړي چې مدعی به‬
‫دست مدعی علیه بغیر حق میباشد (‪)۱‬‬ ‫غیر حق د مدعي علیه په الس کې ده ‪)۱( .‬‬

‫در دعوی اشیآی غیر منقول بایدمدعی‬
‫بیان کند که مدعی به در دست وتصرف‬
‫مدعی علیه است واقامــه شهود بــــرآن‬
‫( شهود ذوالـــیدي) ضــروری است این‬
‫تفصیل بـــرای صحت قضاء برملکیت‬
‫است ‪ ،‬نه برای صحت دعوی ‪)۲( .‬‬
‫دست وتصرف حادثه ( تازه) اعتبار‬
‫نــدارد زیرا گاهـــی مـــیشود که در یک‬
‫مدعی به شخصی از زمان مدید دست‬
‫وتصرف داشته باشد اما جانب مقابل‬
‫بـــطور غلبه ویا خـــدعه مـــدعی به را‬
‫متصرف میشود وخود را مدعی علیه‬
‫قرار میدهد پس باید قاضی در مرحله‬
‫اول مدعی را از مدعی علیه بشناسد و‬
‫خـــــارج را از ذوالیـــد حقیقــــی تفــــریق‬
‫وتفکیک کند(‪)3‬‬
‫دغیر منقول شیانو په دعوی کې باید مدعي‬
‫بیان کړي چې مدعی به دمدعي علیه په الس‬
‫او تصرف کې دی او پرهغه باندي د شاهدانو‬
‫( دذوالیدي شاهدانو) تیرول ضروردي ‪ ،‬دا‬
‫تفصیل په ملکیت باندي دقضا د صحت د‬
‫پاره دی نه ددعوی د صحت دپاره ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫حادثه ( نوی) الس او تصرف اعتبار‬
‫نلري ‪ ،‬ځکه کله کله کیږي چې په یوه‬
‫مدعی به کې یوشخص له اوږدې زمانې‬
‫الس او تصرف ولري مګر مقابل جانب‬
‫په زور یا په چل سره په مدعی به کې‬
‫تصرف کوي او خپل ځان مدعي علیه‬
‫ګرځوي نو باید چې قاضي په لومړۍ‬
‫مرحله کې مدعي له مدعي علیه څخه‬
‫و پیژني اوخارجي له حقیقي ذوالید څخه‬
‫جال کړي ‪)3( .‬‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1623‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )196‬تکملة رداحملتار (‪ )۱‬صـ (‪. )۳۱۹‬‬

‫‪ :‬وتکملة رداحملتار جـ (‪ )۱‬صـ (‪ . )۳۲۹‬الفتاوي الكاملية صـ (‪. )114‬‬
‫‪:‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1679‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ )332‬الفتاوي الكاملية صـ (‪ . )114‬شرح االاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪. )197‬‬

‫اگر در موضوع ماده ( ‪ )۹۱‬بین مدعی و‬
‫مدعی علیه اختالفی موجودگرددقاضی‬
‫میتواند آنرا مانند دیگر موضوعات‬
‫حقوقی حل وفصل نماید ‪)۱( .‬‬
‫اگر مدعی ومدعی علیه در اصل‬
‫ذوالیدی منازعه داشته وهرکدام خود‬
‫را ذوالید بدانند در حالیکه طرفین‬
‫اقامه شهود نمایند برای هردو طرف در‬
‫ذوالیدی مناصفه حکم صادر میشود‬
‫واگر هیچ یک شهود نداشته باشد‬
‫شرعًا بحلف ونکول شان حکم صـــــادر‬
‫میگردد ‪)۲( .‬‬
‫در دعــــــاوی اشیآء منقوله اگر مدعی‬
‫بخواهد که مدعی به رااز دست وتصرف‬
‫مدعی علیه با دالئل مقنعه خـارج شود‬
‫میتواند شکایت‬ ‫عنداللزوم‬
‫مذکور را قبول کند مدعی به رااز دست‬
‫مدعی علیه کشیـــــــده تا خــــــتم دعــوی‬
‫بدست شخص امین ومعتمد بسپارد ‪.‬‬
‫‪ :‬الفتاوى الكاملية صـ (‪. )115‬شرح املادة (‪ )1816‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )94‬االاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪. )31‬‬
‫‪3۰‬‬
‫ـــ‬
‫مادې په موضوع کې د مدعي او‬ ‫که د‬
‫مدعي علیه په منځ کې یو اختالف موجود‬
‫شي قاضي کوالی شي چې هغه لکه نور‬
‫حقوقي موضوعات حل او فصل کړي ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي او مدعي علیه په اصل ذو‬
‫الیدي کې جګړه ولري او هریو ځان ذو‬
‫الید بولي په داسي حال کې چې دواړي‬
‫خواوي شاهدان تیر کړي نو د دواړو‬
‫خواؤ دپاره په ذوالیدي کې مناصفه‬
‫حکم صادریږي ‪ ،‬او که هیڅ یو شاهدان‬
‫ونه لري نو شرعا ددوی په حلف اونکول‬
‫حکم صادریږي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫دمنقوله شیانو په دعووکې که مدعي‬
‫وغواړي چې مدعی به د مدعي علیه له‬
‫الس او تصرفه په مقنعه دالیلو خارج‬
‫قاضی‬ ‫شي ‪ ،‬نو قاضي دلزوم له مخي کوالی‬
‫شي دغه شکایت قبول کړي اومدعی‬
‫به دمدعي علیه له السه وباسي ترڅو‬
‫چې دعوی پای ته رسیږي یوه امین او‬
‫(‪)۳‬‬ ‫معتمد شخص ته دې وسپاري ‪)۳( .‬‬
‫( ) ‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1679‬درراحلكام جـ (‪)4‬صـ (‪. )332‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1755‬ملة االحكام ‪ .‬اهلندية ج (‪ )۴‬ص (‪. )۹۳‬‬
 ‫‪31‬‬

‫در دعوی اشــجار مــثمر ودعوی نکاح‬
‫نیز طبق فوق اجرا آت میشود ‪)1( .‬‬
‫در دعوی نـکاح زن شـــوهـــر دار که‬
‫درخانه شـــوهرش باشد تا جانب مقابل‬
‫اقامه شــــهود نکـــند از دســـت شوهرش‬
‫کشیده نمیشود ‪)2( .‬‬
‫دمیوه لرونکو ونو او دنکاح په دعوی‬
‫کې له پورتــــني قرار سـره سم اجرا آت‬
‫کیږي ‪)1( .‬‬
‫ــ‬
‫دهغې میړوښي ښځي دنکاح په دعوی‬
‫کې چې د میړه په کورکي وي ترڅوچې‬
‫مقابل جانب یي شاهدان تیر نکړي‬
‫دمیړه له السه نه ایستله کیږي ‪)2( .‬‬

‫در دعاوی اشیآء غیر منقوله اگر شهود‬
‫ذوالیدی موجود نباشددر صورت انکار‬
‫قاضی میتوانددرموضوع دست وتصرف‬
‫مدعــــی علیه بعــــد از مـــطالبه مدعی ‪،‬‬
‫مدعی علیه را حلف بدهد ‪ ،‬ودرصورت‬
‫تصدیق مدعی علیه بر ذوالـــیدی خود‬
‫حــــلف در اصل مدعی به بمدعی علیه‬
‫متوجه میشود ‪)3( .‬‬
‫په اصله مدعی به کې مدعي علیه ته‬
‫ـــ‬
‫که دغیر منقوله شیانوپه دعووکې د ذو‬
‫الیدي شاهدان موجودنه وي نو د انکار‬
‫په صورت کــې قاضي کوالی شي چې‬
‫د مدعــــي علیه د الس او تــــصرف په‬
‫موضوع کې د مدعي له غوښتني څخه‬
‫وروســــته مدعـــي علیه ته قسم ورکړي‬
‫او په خــــپله ذوالـــیدي باندي دمدعي‬
‫علیه د تصدیق په صورت کې سوګند‬
‫متوجه کیږي ‪)3( .‬‬

‫‪ :‬الفتاوى الكاملية صـ (‪ . )115‬شرح املادة (‪ )1816‬االاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۹۳‬‬

‫‪ :‬اهلندية جـ (‪ )3‬صـ (‪ . )377‬شرح املادة (‪ )1816‬االاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۹۳‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1754‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )513‬‬
 ‫‪32‬‬
‫در دعاوی دفع تعرض ‪ ،‬مدعی شهود‬
‫دست وتصرف خودرا آورده دفع تعرض‬
‫مدعی علیه را مطالبه مینماید‪ ،‬قاضی‬
‫بعدازآنکه مدعی ذوالیدی خودرا ثابت‬
‫کــند بمدعی علیه بگویــد که اگر حجت‬
‫وبــــرهان شرعی ملکیت خود را داشته‬
‫باشدحاضرکندواالدرموضوع مدعی به‬
‫متعرض مدعی نشود ‪)۱( .‬‬
‫در عقودی که شرائط زیاد دارد مانند‬
‫سلم ‪ ،‬کفاله وامثال آن یا تمامًا شرائط‬
‫آن ذکر میشود ویا اگر بعضی ذکر شود‬
‫مدعی در آخر آن بگوید که عقد مذکور‬
‫صحیح وشرعـــــــی انجام یافته تمامًا شرائط‬
‫شرعیه را دارا بوده وهیـــــــچ مانــــع شرعــــی‬
‫درآن وجودی نـــدارد کـــــفایت میکــــند ‪)۲( .‬‬
‫در دعاوی عقد نکاح اگر مدعی‬
‫بعضی شرائط را بیان کند ودر آخر آن‬
‫بگوید که عقد نکاح صحیح وشرعی در‬
‫بین ناکح ومنکوحه منعقد شده تمامًا‬
‫شرائط شرعیه را دارابوده وهیچ مانع‬
‫شرعی در عقد مذکـــــور وجود ندارد‬
‫کفایت میکند ‪)۳( .‬‬
‫‪ :‬الفتاوي جواهرالرواايت مطلب يف العقد الذي كثرت شروطه صـ (‪. )35‬‬
‫ــ‬
‫دتعرض ددفع په دعووکې مدعي دخپل الس‬
‫او تصـــرف شـــاهدان راولـــي د مدعـــي علیه‬
‫دتعرض دفع غواړي ‪ ،‬قاضي دي وروسته‬
‫له هغه چې مدعي خپله ذو الیدي ثابته کړي‬
‫‪ ،‬مدعي علیه ته دي ووایي چې که دخپل‬
‫ملکیت شرعي دلیل او برهان لري حاضر‬
‫دي یي کړي او که نه د مدعی به په موضوع‬
‫کې دي په مدعي متعرض نه شې ‪. )۱( .‬‬
‫ــــ‬
‫په هغوعقودوکې چې زیات شرائط لري لکه‬
‫سلم او کفاله او دهغو په شان یاټول شرائط‬
‫ئي ذکرکیږي او که ځینې ئي ذکر شـــــــي نو‬
‫مدعي دې د هغو په پای کې ووایي چې دا‬
‫عقد صحیح او شرعي پای ته رسېدلی دی‬
‫ټول شرعي شرائط لري او یا هیڅ شرعي‬
‫موانع په هغو کې نشته کفایت کوي ‪)۲( .‬‬
‫د نکاح دعقد په دعووکې که‬
‫مدعي ځینې شرایط بیان کړي او په پای‬
‫کې یي ووایي چې دنکاح عقد د ناکح‬
‫او منکوحې په منځ کې صحیح اوشرعي‬
‫شوی دی ‪ ،‬ټول شرعي شرایط لري او‬
‫په دې عقد کې هیڅ شرعي موانع وجود‬
‫نلري کفایت کوي ‪)۳( .‬‬
‫‪ :‬الفتاوي الكامليه صـ (‪. )113‬‬
‫‪ :‬جواهرالروايت صـ (‪ ۲۹‬ـ ـ ‪. )۳۶‬‬
 ‫‪33‬‬
‫در دعوی قتل باید مدعی بگویدکه قاتل‬
‫مکلف است و تصریح کند‪،‬که شبهه در‬
‫قتل نیست و مقتول خودش به قتل خود‬
‫امر نداده‪ ،‬و قتل عمد میباشد و قاتل را‬
‫ورثه عفوه نکرده است ومانند آن ‪)۱( .‬‬
‫نکاح دارای دو حکــم اســـت ‪ :‬حکـــم‬
‫انـــعقاد ‪ ،‬وحکم اظـــهار وقت منازعه ‪،‬‬
‫لذا شرائطی که در وقت انعقاد از قبیل‬
‫صفات شــــاهد و دیگر شـــرائط موجوده‬
‫در نـــظر گرفـــته میشود هـنگام منازعه‬
‫بحضور قاضـــی مانــند دیگر منازعات‬
‫حقوقی در نظر گرفته میشود ‪)۲( .‬‬
‫اگر مدعی تعریف و توصیف مدعی به‬
‫را نـــماید ولی وقتیکه مدعی به حاضر‬
‫مجلس قـــضاء گــــردد بعضــی اوصاف‬
‫مدعـــی به با بـــیان مدعــــی مخـــالفت‬
‫داشـته باشــــد ‪ ،‬در صورتیکه مدعی‬
‫دعوی اول خود را ترک گوید وبا آنچه‬
‫حاضراســت ادعا نماید ‪ ،‬نـــظر باینکه =‬
‫ــــ‬
‫د قتل په دعوی کې باید مدعي ووایي‬
‫چې قاتل مکلف دی او تصریح دې کړي‬
‫چې په قتل کې شبه نشته او مقتول په‬
‫خپله په خپل قتل امر نه دی ورکړی ‪،‬‬
‫او عمد قتل دی ‪ ،‬قاتل د مقتول ورثې‬
‫نه دی عفوه کړی او ددې په شان ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫نکاح دوه حکمه لــري ‪ ،‬د انـــــعقاد حکم او د‬
‫اظهار حکم دمنازعې په وخت کې ‪ ،‬نو ځکه‬
‫هغه شـرایط چې د انـــعقاد په وخت کې لکه‬
‫د شـــاهد صفات اونور موجوده شـــرایط په‬
‫نظر کې نـــیول کیږي ‪ ،‬د جګړې په وخت کې‬
‫د قاضي په حضور کې لکه د نورو حقوقي‬
‫جګړو غوندي په نظرکې نیول کیږي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي دمدعی به تعریف او توصیف‬
‫وکړي مګر څه وخت چې مدعی به دقضا‬
‫مجلس ته حاضر شي د مدعی به ځینې‬
‫اوصاف دمدعي له بیان سره مخالفت‬
‫ولري ‪ ،‬په دې صورت چې مدعي خپله‬
‫لومړۍ دعوی پرېږدي او په هغه چــــــــې‬
‫حاضر دی ادعا وکړي =‬

‫‪ :‬جواهرالروايت صـ (‪. )۶۳‬دراملختار علي هامش رداحملتار جـ (‪ )5‬صـ (‪ 378‬ـ ‪ . )388‬اهلندية ‪.‬جـ (‪ )6‬صـ (‪. )192‬‬
‫‪ :‬رداحملتار جـ (‪ )2‬صـ (‪ )296‬الفتاوي جواهرالرواايت صـ (‪ )36‬جوهرالنرية جـ (‪ )2‬صـ (‪ )3‬حبرالرائق جـ (‪ )3‬صـ (‪. )89‬‬
 ‫‪34‬‬
‫= یک دعوی جدید است باید سمع‬ ‫= نظر ودې ته چې یوه نوي دعوی ده‬
‫گردد ‪ ،‬واگر آنـــرا ترک نکند قابل سمع‬ ‫باید واوریدله شي اوکه هغه مخکنۍ‬
‫نمــی باشد ‪)۱( .‬‬ ‫پرې نږ دي د اوریدو وړ نه ده ‪)۱( .‬‬
‫ــ‬
‫درذکر حدود اربعه باید پدر وپدرکالن‬ ‫دڅلوروحدودوپه ذکرکې بایددحدودود‬
‫مالکان حدود تعریف شوند ‪)۲( .‬‬ ‫مالکانودپالراونیکه نومونه تعریف شي (‪)۲‬‬

‫اشخاص مشهور از ماده فوق مستثنی‬ ‫مشهور کـــسـان له پورتنـۍ مادې څخه‬
‫میباشد ‪)۳( .‬‬ ‫مستثنی دي ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬

‫اگر مدعی علیه یا مالک حد بگوید‬
‫که فــــالن حد طبق گفته مدعی نیست‬
‫نـــظر باینکه ادعا مذکور متضمن نـــفی‬
‫است قبول شده نمیتواند ‪)۴( .‬‬
‫که مدعي علیه یا دحد مالک ووایي‬
‫چې فالنی حد دمدعي له ویلو سره سم‬
‫نه دی ‪ ،‬نظر ودې ته چې دا ادعا د نفی‬
‫متضمنه ده قبلیدالی نشي ‪)۴( .‬‬
‫ـــ‬

‫اگـــــــر شــــاهد اقرار کند که درفالن حد‬ ‫که شاهد اقرار وکړي چې په فالني حد‬
‫غلط شده ‪ ،‬حد غلط ثابت میشود ‪)۵( .‬‬ ‫کې غلط شوی دی غلط حدثابتیږي (‪)۵‬‬
‫ـــ‬

‫دردعوی میراث حصر وراثت وجر ارث‬ ‫د میراث په دعوی کې د وراثت حصر‬
‫وسبب آن ضروری است ‪)۶( .‬‬ ‫او دهغه د جر سبب ضروري دی ‪)۶( .‬‬

‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ )1621‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )194‬‬

‫( ) ‪ :‬جواهرالرواايت صـ (‪. )62‬‬
‫( ) ‪:‬ال َْمادَّة (‪َ )1623‬ملة االحكام ‪.‬ودرراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ .)174‬االاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪ )31‬اهلندية جـ (‪ )4‬صـ (‪) ( . )8‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1623‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )198‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1623‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )198‬االاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪. )34‬‬
‫‪ :‬جواهرالرواايت صـ (‪ .)61‬الكاملية صـ (‪. )130‬‬
 ‫‪35‬‬
‫ـــ‬
‫دردعوی ملکیت مطلق ( بدون ذکرسبب)‬ ‫د مــــطلق ملکیت په دعوی کې ( بــې د‬
‫بیان وعدم بیان سبب تفاوتی ندارد ‪،‬‬ ‫سبب له ذکره ) د ســــبب بیان او نه بیان‬
‫دعوی مذکور بدون ذکر سبب ملکیت‬ ‫تفاوت نه لري ‪ ،‬دا دعوی بې د ملکیت‬
‫قابل سمع است ‪)۱( .‬‬ ‫د سبب له ذکره د اورېدو وړده ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫در دعوی ثـمن مــبیعه ذکــر حدود اربعه‬ ‫د مبیعې د ثمنو په دعوی کې دمبیعـــــې‬
‫مبیعه شرط نیست ‪)2( .‬‬ ‫د څلورو حدودو ذکر شرط نه دی ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬
‫به محض ادعا ویا عرض بکدام مرجع‬ ‫په کومه رسمي مرجع کې محض‬
‫رسمــــی بیع وشـــرآء زمین معطل شده‬ ‫په ادعا یا عرض د مځکي پلورنه او‬
‫نمیتواند ‪)3( .‬‬ ‫پیرودنه ټالیدای نشي ‪. )3( .‬‬
‫ـــ‬
‫وهکذا قبل از شـــهادت یکـــنفر شــاهد‬ ‫همدا ډول پخوا دیو تن عادل شاهد یا‬
‫عادل ویا دونفر مستور الحال بمحکمه‬ ‫دوو تنو مستورالحالو له شهادت څخه‬
‫بحضور قاضی بمحض عرض وادعای‬ ‫په محکمه کې دقاضي په حضورکې ‪،‬‬
‫نکاح عقدی که بادیگری میشود معطل‬ ‫محض په عرض او د نکاح په ادعا کوم‬
‫نمیگردد ‪)4( .‬‬ ‫عقدچې له بل سره کیږي نه ټالیږي ‪)4( .‬‬

‫*****‬
‫*****‬
‫***‬
‫***‬
‫*‬
‫*‬

‫‪ ( :‬ال َْمادَّة ‪َ ) 1627‬ملة االحكام ‪ .‬ودرراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )203‬‬

‫‪ .‬الهندیة جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۵‬‬ ‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1625‬ملة االحكام ‪ .‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ )200‬واالاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪)39‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1635‬درراحلكام ج (‪ )4‬ص (‪ )233‬حبرالرائق جـ (‪ )7‬صـ (‪. )202‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1635‬درراحلكام ج (‪ )4‬ص (‪ . )233‬حبرالرائق جـ (‪ )7‬صـ (‪. )202‬‬
 ‫‪36‬‬

‫اگر محکوم علیه عداوت دنیوی را‬
‫بــــین خود وقاضـــی ویا بین خود وپسر‬
‫ویا پــدر ویا مادر قاضـــی نـــماید بعـــد‬
‫ازثــــبوت حکم مــــذکور واجب الــفسخ‬
‫است ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي علیه د ځان اوقاضي په منځ‬
‫کې او یا دځان او دده د زوی په منځ‬
‫کې یا د قاضي د پالر یا مور په منځ کې‬
‫ددنیوي دښمنی دعوی وکړي ‪ ،‬وروسته له‬
‫ثبوته دا حکم واجب الفسخ دی ‪. )۱( .‬‬

‫اگر محکوم علیه اعتراض کند که‬
‫قاضی احوال شهود را کشف نکرده وبر‬
‫عدم اهلیت شهود اثبات شرعی داشته‬
‫باشد فیصله قابل نقض است ‪)۲( .‬‬
‫اگــــر محکوم علیه اعــتراض کند که‬
‫اســاسًا قضات ما مقید بــمذهب حنفی‬
‫میباشد قضاوتی را که قاضی در مورد‬
‫او نـــموده مطابق مــــذهب دیگـــر است‬
‫اعـــــتراض او بعد از ثـــبوت قابل سمع‬
‫است ‪)۳( .‬‬
‫که محکوم علیه اعتراض وکړي چې‬
‫قاضي د شاهدانو احوال نه دي کشف‬
‫کړي ‪ ،‬او دشاهدانو په نه اهلیت باندي‬
‫شرعي اثبات ولري ‪ ،‬فیصله د ماتیدو‬
‫وړده ‪. )۲( .‬‬
‫که محکوم علیه اعتراض وکړي چې‬
‫اساسا زموږ قاضیان په حنفي مذهب‬
‫مقید دي اوهغه قضاوت چې قاضي‬
‫دده په خصوص کې کړی دی مطابق د‬
‫بل مذهب دی ‪ ،‬نو اعتراض یي وروسته‬
‫له ثبوته د اوریدو وړدی ‪)۳( .‬‬

‫‪ :‬معنی احلكام صـ (‪ . )۳۸‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1794‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )584‬‬

‫ادة ( ‪ ) 1724‬درراحلكام ‪,‬جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )453‬والفتاوی اهلندية (‪ )۳‬ص (‪. )۵۳۲‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْم َّ‬
‫‪ :‬شرح املادة ( ‪ )۱۸۳۸‬االاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۱۶۰‬‬
 ‫‪37‬‬

‫در مــــیعادیکه برای ســــمع دعـــاوی‬ ‫په هغه میعادکې چې ددعوواوریدلو دپاره‬
‫تــعیین شـــده اگر قاضی در کـــمتر ازآن‬ ‫ټاکلی شوی دی ‪ ،‬که قاضي له هغه میعاد‬
‫میعاد حکم بعدم سمع دعوی کند حکم‬ ‫نه په لیږه موده کې د دعوی د نه اوریدو‬
‫مذکور نقض میشود ‪)۱( .‬‬ ‫حکم وکړي نو دا حکم ماتیږي ‪)۱( .‬‬

‫اگرمحکوم علیه اعتراض کند که قاضی‬
‫ازتـــقیدات حکومت تـــجاوز نموده در‬
‫چیزیکه قاضی نمیباشد فــــیصله کرده‬
‫است حکم مذکور قابل نقض است (‪)۲‬‬
‫اگر محکوم علیه باثبات یک وثیقه‬
‫از نفی متواتر اعتراض کند قابل سمع‬
‫است ‪)۳( .‬‬
‫اگر محکوم علیه اعتراض نماید که‬
‫فــــیصله بـــدون تزکیه شــرعی واصولی‬
‫شـــهود انجام یافــــته ‪ ،‬یا بـــطور شـــرعی‬
‫وطبق تعلیماتنامه تزکیه اجرآء نشده در‬
‫صورت حقیقت فـــیصله متذکره نـــقض‬
‫شده میتواند ‪)4( .‬‬
‫که محکوم علیه اعتراض وکړي چې قاضي‬
‫د حکومت له تقییداتو تیرﺉ کړی دی په‬
‫هغه شي کې چې دﺉ قاضي نه دی فیصله‬
‫یي کړې ده‪ ،‬د اثبات په صورت کې دا حکم‬
‫د ماتېدو وړدی ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که محکوم علیه دیوې وثیقې په اثبات‬
‫دنفی متواتر اعتراض وکړي داوریدو‬
‫وړدی ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫که محکوم علیه اعتراض وکړي چې‬
‫فیصله بې دشاهدانوله شرعي او اصولي‬
‫تزکیې پای ته رسیدلې یا په شرعي‬
‫ډول له تعلیماتنامې سره سم تزکیه نه‬
‫ده اجراء شوي ‪ ،‬دحقیقت په صورت‬
‫کې دا فیصله ماتیدالی شي ‪)4( .‬‬

‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1801‬ملة االحكام ‪.‬‬

‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1801‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1699‬ملة االحكام ‪ .‬وشرح االاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪. )249‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1715‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ )441‬وتنقيح احلامدية جـ (‪ )1‬صـ (‪ )334‬ال َْمادَّة (‪َ )1801‬ملةاالحكام‬
 ‫‪38‬‬
‫ـــ‬
‫که محکوم علیه اعــــــتراض وکړي چې‬
‫اگر محکوم علیه اعتراض نماید که‬
‫په ابـــتدائیه یا مرافعـــه فــــیصله کـــې‬
‫در فــــیصله ابــتدائیه یا مرافعه شرائط‬
‫شرعي شـــرطونه په دعوی یا شــــهادت‬
‫شـــرعی در دعوی یا شــهادت یا جــواب‬
‫یا د مدعي علیه په ځــــواب کـــې نه‬
‫مدعـی علیه مراعات نـــشده درصورت‬
‫دي مراعات شــــوي ‪ ،‬د حقیقت د‬
‫اثبات حقیقت قابل سمع است ‪.‬‬
‫(‪)۱‬‬
‫اثـــبات په صورت کې د اوریدو وړدی‬
‫‪)۱( .‬‬
‫ــــ‬
‫چون در تزکیه عالنیه باستثنآء کلمه‬ ‫څـــــرنګه چې په عالنـیه تزکیه کې پرته‬
‫( اشهد) تمامًا شرائط شهادت در نظر‬ ‫له ( اشهد) کلمې د شــــهادت نور ټول‬
‫گرفته میشود اگر محکوم علیه اعتراض‬ ‫شـــــرایط په نظرکې نــــیول کـیږي ‪ ،‬که‬
‫کند که شرائط شهادت درتزکیه عالنیه‬ ‫محکوم علیه اعــــتراض وکړي چـــې د‬
‫مراعات نشده درصورتیکه حقیقت‬ ‫شهادت شرطونه په عالنــیه تزکــیه کې‬
‫داشته باشد فیصله قابل نقض است ‪.‬‬ ‫نه دي مراعات شوي ‪ ،‬په دې صورت‬
‫(‪)۲‬‬ ‫کې چې حقیقت ولري فیصله د ماتیدو‬
‫وړده ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫اگر محکوم علیه اعتراض کند که‬ ‫که محکوم علیه اعتراض وکړي چـــې‬
‫فیصله براساس وکالت ‪ ،‬ووصایت بنا‬ ‫فیصله دوکالت او وصــایت پــه اساس‬
‫شده ‪ ،‬ولی وکالت ووصایت باین دالئل‬ ‫بنا شوي ده‪ ،‬مګـــر وکالت او وصـــایت‬
‫مدار حکم نیست فیصله متذکره نقض‬ ‫په دې دالئلو دحکم مدار نه دی ‪ ،‬نو دا‬
‫شده میتواند ‪)۳( .‬‬ ‫فیصله ماتیدای شي ‪)۳( .‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1838‬ملة االحكام ‪.‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1722‬ملة االحكام ‪ .‬و درراحلكام ‪ ,‬جـ (‪ )4‬صـ (‪. )451‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1631‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )214‬‬
 ‫‪39‬‬
‫اگر محکوم علیه اعتراض کند که‬
‫نظر بدالئل شرعی یا نفی متواتر اقرار‬
‫من در فیصله یا وثیقه حقیقت ندارد‬
‫قابل سمع است ‪)1( .‬‬
‫در اصالح جانبین اگر یک جانب‬
‫اعتراض کند که اصالح مذکور مشروع‬
‫نیست ویا وثیقه را محل اشتباه قرار‬
‫بدهد و ازآنرو خود را از اصالح بی خبر‬
‫نشان دهد در صورت اثبات حقیقت‬
‫قابل سمع است ‪)2( .‬‬
‫اگر محکوم علیه از هــــمان قاضــی یا‬
‫قاضـــی دیگری وثـــیقه بدست داشــته‬
‫باشد که اثبات ادعای اورا کند وازآن‬
‫تقابل وتناقض مشاهده گردد اعتراض‬
‫مذکور قابل سمع است ‪)3( .‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1738‬ملة االحكام ‪.‬وشرح االاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪ . )387‬الفتاوي الكاملية صـ (‪. )157‬‬
‫ـــ‬
‫که محکوم علیه اعتراض وکړي چې‬
‫نظر شرعي دالیلو یا متواتري نفی ته‬
‫ځما اقرار په فیصله یا وثیقه کې‬
‫حقیقت نه لري د اوریدو وړدی ‪)1( .‬‬
‫ـــ‬
‫د دواړو خواؤ په اصالح کې که یو‬
‫اعتراض وکړي چې دا اصالح مشروع‬
‫نه ده یا وثیقه تر اشتباه الندي راولي‬
‫او له هغه کبله خپل ځان له اصالح‬
‫څخه بې خبره وښیې دحقیقت د اثبات‬
‫په صورت کې د اوریدو وړدی ‪)2( .‬‬
‫ــــ‬
‫که محکوم علیه له همغه قاضي یا له‬
‫بل قاضي څخـــه وثــــیقه په الس ولري‬
‫چـــې دده د ادعا اثـــبات وکــــړي اوله‬
‫هغې څخه تقابل اوتناقض څرګند شي دا‬
‫اعـتراض د اوریدو وړدی ‪)3( .‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1699‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1840‬ملة االحكام ‪.‬‬
 ‫‪4۰‬‬

‫ـــ‬
‫اعـــتراض یا دفعیکه بــصورت نفــی‬ ‫هغه اعـتراض یا دفعه چـــې د متواتري‬
‫متواتر مـــتضمن اثـــبات باشـــد قـــبول‬ ‫نفی په صورت کـې د اثـــبات مـــتضمن‬
‫شــــده میتواند ‪)1( .‬‬ ‫وي ‪ ،‬قبلېدالی شي ‪)1( .‬‬

‫اگر مـــعترض وثــیقه را مورد اشتباه‬
‫قـــرار دهـــد و تحریف وتــزویر را در آن‬
‫ثابت نــمایــد ویا ثبت آن مورد اشــتباه‬
‫باشــد ویا حدود آن قطعًا تـــطبیق نشود‬
‫قابل سمع است ‪)2( .‬‬
‫اگر محکوم علیه اعــــتراض کند که نه‬
‫خــــودش مقــــر ‪ ،‬ونه ورثـــه مــقر وثیقه‬
‫وفیصله میباشد در صورت مــشاهده‬
‫تذکره (دفتر یاداشت) وغیره دالئل مقنعه‬
‫اگــر چـــنان باشد قابل سمع است ‪)3( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مـــعترض وثیقه د اشـتباه مورد‬
‫وګرځـــوي‪ ،‬تــحریف او تـــزویر پکښــې‬
‫ثابت کـــړي ‪ ،‬یا دهغـــې ثبت تر اشــتباه‬
‫الندي وي او یا یي حدود قطعا تطبیق‬
‫نشي ‪ ،‬داوریدو وړدی ‪)2( .‬‬
‫ــــ‬
‫که محکوم علیه اعتراض وکـــړي چې‬
‫نه پـــــخپله مقر اونه ورثه د وثیقې او‬
‫فیصلې مقردي دتذکرې (دفتریاداشت)‬
‫دلیدني او نورو مقنعه دالئلو له مخي‬
‫که همداسي وي ‪ ،‬د اوریدو وړدی ‪)3( .‬‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1699‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )۳۹۳‬‬

‫اْلقـ َْرا ِر‪ .‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪.)158‬‬ ‫الرابِع ِيف بـي ِ‬
‫ان ِْ‬ ‫‪ :‬الْبَاب َّ‬
‫ََ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ 1800‬ـ ـ ‪َ )1801‬ملة االحكام ‪ .‬وشرح املادة (‪ )1738‬لالاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪. )387‬الفتاوي الكاملية‬
‫(‪)150‬‬
 ‫‪41‬‬
‫اگــــر محکوم علیه با دالئـــل شــرعی‬
‫اعتراض کند که قاضی اهلیت مخاصمه‬
‫شــرعی را مراعات نــــنموده اعــــتراض‬
‫مذکور شنیده میشود ‪)۱( .‬‬
‫اگر معترض بغرض تکذیب وتردید‬
‫فیصله و یا وثیقه باسناد منابع رسمی‬
‫وغیر قابل انکار استناد کند اعتراض‬
‫قابل سمع است ‪)۲( .‬‬
‫ــــ‬
‫که محکوم علیه په شــــرعي دالیلو سره‬
‫اعـــتراض وکړي چې قاضي د شــــرعي‬
‫مخاصمې د اهلیت مراعات نه دی کړی‬
‫‪ ،‬نو دا اعتراض اوریدل کیږي ‪)۱( .‬‬
‫ــــ‬
‫که معترض د فیصلې یا وثیقې د‬
‫دروغولو اوتردیدولو په غرض د رسمي‬
‫منابعو په غیرقابل انکار اسنادو استناد‬
‫وکړی دا اعتراض داوریدو وړدی (‪)۲‬‬
‫ـــ‬

‫اگر محکوم علیه اعتراض کند که‬ ‫که محکوم علیه اعتراض وکړي د ذوالیدي‬

‫شهود ذوالیدی ویا حقیت وملکیت در‬ ‫یا حقیت او ملکیت شاهدانو د حدودو دذکر‬

‫موضوع ذکر حدود نسبت ملکیت را به‬ ‫په موضوع کې دملکیت نسبت دحدودو‬

‫صاحبان حدودنکرده است اگر در فیصله‬ ‫خاوندانوت ه نه دی کړی‪ ،‬که په فیصله کې‬

‫چنان باشد اعتراض مذکور قابل سمع‬ ‫همدا ډول وي ‪ ،‬نودا اعتراض د اوریــــــــدو‬

‫است فیصله نقض شده میتواند ‪)۳( .‬‬ ‫وړدی ‪ ،‬فیصله ماتیدالی شي ‪)۳( .‬‬
‫ــــ‬

‫اگر مدعی دردعوی خود در موقع حدود‬ ‫که مدعي په خپله دعوی کې دحدودو‬

‫نسبت ملکیت را به صاحبان حـــــــــدود‬ ‫په موقع کې دملکیت نسبت د حدودو‬

‫نکرده باشد و محکوم علیه اعتراض کند‬ ‫خاوندانوته نه وي کړی اومحکوم علیه‬

‫دعوی اش قابل سمع است ‪)۴( .‬‬ ‫پرهغه اعتراض ولري داوریدو وړدی (‪)۴‬‬

‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1616‬ملة االحكام ‪.‬الفتاوی اهلندية جـ (‪ )۴‬صـ (‪.)۲‬‬

‫( ) ‪ :‬مبقتضي املواد ( ‪ 1736‬ـ ـ ‪ 1737‬ـ ـ ‪َ . ) 1738‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫( ) ‪:‬جواهرالرواايت صـ (‪ )65‬وال َْمادَّة (‪َ )1623‬ملة االحكام ‪ .‬اهلندية جـ (‪ )4‬صـ (‪. )8‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1623‬ملة االحكام ‪ .‬جواهرالرواايت صـ (‪. )65‬‬
 ‫‪42‬‬
‫اگر محکوم علیه اعـــــتراض کند که‬
‫قاضی بعد از دعوی مدعی ویا بعد از‬
‫شهادت شهود از من نپرسیده است تا‬
‫مدافعه ویا جرح مینمودم ‪،‬قابل سمع‬
‫است ‪)۱( .‬‬
‫اگر مـــــدعی سندی را در محکمه‬
‫ابتدائیه ظاهر نتوانسته و تــــشریحات‬
‫مزید داده نتوانسته باشد اگر سندی را‬
‫در مرافعه حاضر کند در صورتیکه از‬
‫اصل ماهیــــــت دعوی که در ابتدائیه‬
‫دائر کرده خارج نشود چون زیادت در‬
‫دالئل است پذیرفته میشود ‪)۲( .‬‬
‫اگر در ابـــــــتدائیه از قبض ثمن ذکر‬
‫نشده باشد وازآن جهت حکم بفسخ بیع‬
‫شــده باشــد ودر مرافعه ذکر کند آنــــرا‬
‫دعوی جــــــــــــدید وخارج فیصله نباید‬
‫شناخت ‪)۳( .‬‬
‫جواهرالرواايت صـ (‪ . )۳۹‬ال َْمادَّة (‪َ )۱۸۰۱‬ملة االحکام ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫که محکوم علیه اعتراض وکړي چې‬
‫قاضي وروسته د مدعي له دعوی ‪ ،‬یا‬
‫وروسته د شاهدانو له شهادته له ما‬
‫څخه پوښتنه نه ده کړې ‪ ،‬چې ترڅو مي‬
‫مدافعه یا جرحه کړې وای ‪ ،‬داوریدو‬
‫وړده ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي کوم سند په ابتدائیه‬
‫محکمه کې نشي ښکاره کوالی اوزیات‬
‫تشریحات نشي ورکوالی که دغه سند‬
‫په مرافعه کې حاضرکړي په دې صورت‬
‫کې چې ددعوی دماهیت له اصل څخه‬
‫چې په ابتدائیه کې یي دائره کړې ده ونه‬
‫وزي څرنګه چې په دالیلو کې زیات‬
‫والی دی منلی کیږي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که په ابتدائیه کې دثمنو له قبض څخه‬
‫ذکر نه وي شوی ‪ ،‬له هغه کبله د بیع په‬
‫فسخ حکم صادرشوی وي او په مرافعه‬
‫کې ئي ذکر کړي نو هغه دعوی دي نوي‬
‫او له فیصلې څخه وتلي ونه ګڼي ‪)۳( .‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ 1816‬ـ ـ ‪َ ) 1716‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ۱۸۰۰‬ـ ـ ـ ‪َ ) ۱۸۰۱‬ملة االحکام ‪.‬‬
 ‫‪43‬‬

‫ـــ‬

‫اگر مدعی دعوی دین نماید و درآن‬ ‫که مدعي دپور دعوی وکړي اوپه‬

‫باره حکم قضاء شود ومدعی علیه در‬ ‫هغه باره کې د قضا حکم وشي اومدعي‬
‫علیه په مرافـــــــعه کې د پور رسیدلو یا‬
‫مرافعه از رسیدن دین یا ابرآء مدعی‬
‫دمدعي د ابراء ادعا وکړي ‪ ،‬قبلیدالی‬
‫ادعا کند قبول شده میتواند ‪ ،‬ولی اگر‬
‫شي‪ ،‬مـــــګر که یي ویلي وي چې له ده‬
‫گفته باشد از نزدش هیچ دین نگرفته ‪،‬‬ ‫څخه یي هیڅ پور نه دی اخیستی اویا‬
‫ویا همرایش هیچ معامله نکرده است ‪،‬‬ ‫یي هیڅ معامله نه ده ورسره کړې ‪ ،‬او‬
‫وپس ازآن از رسیدن ویا ابرآء بگوید‬ ‫له هغه وروسته ووایي چې رسیدلی‬
‫قبول شده نمیتواند ‪)۱( .‬‬ ‫دی یا یي ابــــــراء کــــــړې ده نـــــه شــــي‬
‫قبلیدای ‪)۱( .‬‬
‫ــــ‬

‫اگر مدعی علیه در ابتدائیه از مرور‬
‫زمان نگفته باشد ودرمرافعه آنرا اظهار‬
‫کند نظر باینکه اصل مدعی به تفاوت‬
‫نمیکند چون این ادعای مدعی علیه‬
‫زیادت دلیل وبرهان است قبول شده‬
‫میتواند ‪)۲( .‬‬
‫که مدعي علیه په ابتدائیه کې دزمانې‬
‫له مرور څخه څه نه وي ویلي په مرافعه‬
‫کې هغه اظهارکړي نظر دې ته چې اصل‬
‫مدعی به تو پیر نه کوي ‪ ،‬څرنګه چې د‬
‫مدعي علیه دا ادعا د دلیل او بــــرهان‬
‫زیاتوالی دی منل کیدای شي ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬

‫اگر مشتری درمرافعه ادعای طلب‬ ‫که پیرودونکی په مرافعه کې دشفیع له‬
‫شرآء را ازجانب شفیع اظهار کند آنرا‬ ‫خوا د شراء د طلب د ادعا اظهار وکړي‬
‫دعوی جدید نباید شناخت ‪)۳( .‬‬ ‫هغه باید نوي دعوی ونه بولي ‪)3( .‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1657‬ملة االحكام ‪.‬‬

‫‪ :‬املادة (‪َ . )1840‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬الفتاوى اهلندية ‪ ,‬الفصل العشرون يف الشفعة جـ (‪ )6‬صـ (‪ . )423‬تنقيح احلامدية جـ (‪ )2‬صـ (‪. )184‬‬
 ‫‪44‬‬
‫اگر محـــکوم علیه اعتراض کند که‬
‫قاضی نسبت بادعای مدعی مرا ملزم‬
‫قـــــرار داده ویا بــــه ادای دین مورث‬
‫مدعی برمن حکم کرده ولی من رسید‬
‫یا ابــــرآی خود او یا مـــورث او را در‬
‫دعوی مذکور بدست دارم قابل سمع‬
‫است ‪)۱( .‬‬
‫هــــر آنــــچه مــوجب منع یا بــــــطالن‬
‫قضاوت قاضـــی باشـــد ویا دعوی که‬
‫شرعًا قابــــل سمع نـــــباشـــد ویا اصول‬
‫باستماع آن جواز نداده باشـــد وقاضی‬
‫برخالف آن قـــضاوت نمایـــد ومحکوم‬
‫علیه برآن اعــــتراض کـــند قابل ســـمع‬
‫است ‪)۲( .‬‬
‫هرگاه محکمه مرافعه اعـــــتراضات‬
‫مستانف (مرافعه خواه) وارد بشناسد ‪،‬‬
‫ویا در فیصله نواقصی مشاهده کند‬
‫حکم ابتدائیه را فسخ نموده سر از نو‬
‫دوران میدهد ‪ ،‬واال حکم ابتدائیه را‬
‫تائید مینماید ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫که محکوم علیه اعتراض وکړي چې‬
‫قاضي نسبت د مدعي ادعا ته زه ملزم‬
‫ګرځولی یم ‪ ،‬یا دمدعي دمورث د پور‬
‫په ورکولو یي پرما حکم کړی دی ‪،‬‬
‫مګر زه پخپله دده یا دده د مورث‬
‫رسید ‪ ،‬یا ابراء خط په دې دعوی کې‬
‫په الس لرم ‪ ،‬د اورېدو وړدی ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫هر هغه څه چې دقاضي دقضا دمنع یا‬
‫دبطالن موجب وي یا دعوی چې شرعا‬
‫داورېــــدو وړ نه وي یـــا اصولو دهغې د‬
‫اورېــــــدو جواز نه وي ورکړی اوقاضي‬
‫دهغه په خـــالف قضــــــاوت وکــــړي او‬
‫محکوم علیه په هغه باندي اعتراض‬
‫وکړي داورېدو وړدی ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که چیري مرافعه محکمه دمستانف‬
‫( مرافعه غوښتونکي ) اعتراضات وارد‬
‫وپیژني یا په فیصله کې نواقص وویني‬
‫دابتدائیې حـــکم فسخ کوي سر له سره‬
‫نــوی دوران ورکوي اوکنه دابـــتدائیې‬
‫حکم تائید وي ‪)۳( .‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1840‬ملة االحكام ‪.‬‬

‫‪:‬املادة (‪َ )1616‬ملة االحكام وشرح ال َْمادَّة (‪ )1838‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ )686‬الفتاوى الكاملية ص (‪. )117‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1838‬ملة االحكام ‪ .‬وشرح االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪ )165‬ودرراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )690‬‬
 ‫‪45‬‬
‫درحقوقی که بارث برده میشود ‪ ،‬ویا‬
‫چیزهائیکه به متروکه ارتباط داشته‬
‫واز وارث گرفته می شود اگر مورث‬
‫بعد از فیصله مرافعه یا فیصله ابتدائیه‬
‫فوت میکند ورثه میتوانند که مرافعه‬
‫و تمیز خواسته و اعتراضات خود را‬
‫بمرجعش تقدیم دارند ‪)۱( .‬‬
‫اگر محکوم علیه اعتراض میکند در‬
‫فیــــصله ابتدائیـــه یمیــــن ( قســم )‬
‫استظهار داده نشده قابل سمع است ‪.‬‬
‫در شش مواد آتی قاضی بدون‬
‫طلب مدعی را قسم میدهد واین قسم‬
‫ازحقـــــــوق قضاء است که آنرا قـــــــسم‬
‫استظهار نامند ‪:‬‬
‫اگــــــــر حق شفیع بعد از اثبات‬
‫شرعــــــی موجب قضاوت قاضی گردد‬
‫الزم است که قاضـــــی شفیع را سوگند‬
‫بـــــدهد ‪ :‬که شفع را بــــوقت آن خواسته‬
‫وحقوق شفع خود را بهیچ صورت از‬
‫بین نبرده است ؟‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1837‬لالاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪ 157‬ـ ـ ‪ . )158‬الفوائد الزينية صـ (‪. )177‬‬
‫ـــ‬
‫په هغو حقوقو کې چې په ارث وړل‬
‫کـــیږي یا هغه شیان چـــې په مـــتروکه‬
‫پوري اړه لري اوله وارث څخه اخیستل‬
‫کیږي نوکه موروث وروسته دابتدائیې‬
‫له فیصلې یا د مرافعې له فیصلې مړ‬
‫کیږي ورثه کوالی شي چې مرافعه او‬
‫تمیز وغواړي اوخپل اعتراضونه خپلي‬
‫مرجع ته وړاندي کړي ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که محکوم علیه اعـــــتراض کوي چــــې په‬
‫ابــــــتدائیه فیصله کــــــــې داستظهــار یمین‬
‫( سوګند) نه دی ورکړل شوی داورېدو وړدی‬
‫په شپږو الندي موادوکې قاضي‬
‫بې له غوښتني مدعي ته سوګند ورکوي‬
‫دا سوګند دقضا له حقوقو څخه دی‬
‫چې هغه د استظهار سوګند بولي ‪.‬‬
‫‪ :‬که دشفیع حق وروسته له شرعي‬
‫اثبات دقاضي دقضاوت موجب وګرځي‬
‫الزم دی چې قاضي شفیع ته قسم ور‬
‫کړي چــــې شــــفعه ئي په خــــپل وخت‬
‫غوښتي او دخــــــپلي شفع حقوق ئي په‬
‫هیڅ صورت له منځه نه دي وړي ‪.‬‬
 ‫‪46‬‬
‫زینکه خیار بلوغ دارد واز قاضی‬
‫فسخ نکاح خـــود را مــــطالبه میکند ‪،‬‬
‫قاضی بـــه فسخ نــــــکاح او حکم کرده‬
‫میتواند ‪ ،‬مــــــــگر آنگاه کــه او را قسم‬
‫بدهد ‪ :‬که بعد از علم به بلوغ خود فورًا‬
‫فسخ خود را خواسته است ؟ ‪.‬‬
‫اگر مشتری مبیعه را بسبب عیب‬
‫رد کند قاضی باو قسم بدهد که ‪ :‬آیا به‬
‫عیب مذکور راضی نشده است ؟ ‪.‬‬
‫اگر شخصی غائب باشد زنش از‬
‫مـــــال شوهر نفقه بخواهد قاضی قسم‬
‫بدهد ‪ :‬کـــــه آیا از شوهر برای وی نفقه‬
‫نمانده ویا ویـــرا ازقید نــــکاح فارغ‬
‫نساخته است ؟ ‪.‬‬
‫در دعوی استحقاق که چـــــیزی‬
‫بدست دیگری باشد و مستحق آنــــــرا‬
‫بطور استحقاق دعــــوی نماید بعد از‬
‫ثبوت اگر قاضی حکم میکند الزم است‬
‫که اول مدعی را قسم بدهد ‪ :‬کــــــه آیا‬
‫مدعی به را بکسی نفــــروخته است و‬
‫بکسی نه بخشیده است وبکسی طور‬
‫هدیه وصدقه نداده است ؟ ‪.‬‬
‫قاضی مدعی دین یا حقی را بر‬
‫متوفی قبل از حکم قسم بدهد‪ ،‬که آیا‬
‫=‬
‫هغه ښځه چې د بلوغ خیار لري او له‬
‫قاضي څخه دخپلي نکاح فسخ غواړي قاضي‬
‫دهغې دنکاح په فسخ حکم نشي کوالی مګر‬
‫هلته چې هغې ته سوګند ورکړي ‪ ،‬چې په‬
‫خپل بلوغ باندي له علم نه وروسته یي ژر‬
‫تر ژره د خپلي نکاح فسخه غوښتې ده ‪ .‬؟‬
‫که پیرودونکي دعیب په سبب مبیعه‬
‫رده کړي قاضي دي هغه ته سوګــند ورکړي‬
‫چې آیا په دې عیب راضي شوی نه دی ‪ .‬؟‬
‫‪ :‬که یوشخص غایب وي او ښځه یي د‬
‫خپل میړه له ماله نفقه وغواړي ‪ ،‬قاضي‬
‫دي قسم ورکړي چې آیا میړه دېته نفقه نه‬
‫ده پرې ایښې ‪ ،‬او یا یي دا دنکاح له قید‬
‫څخه نه ده خوشي کړې ‪ ،‬؟‬
‫د استحقاق په دعوی کې چې یو‬
‫شی دبل چا په الس کې وي او مستحق‬
‫د استحقاق په ډول دعوی وکـــــــــړي‬
‫وروسته له ثبوته که قاضي حکم کوي‬
‫‪ ،‬الزم دی چې لومړی مدعي ته قسم‬
‫ورکړي چې آیا مدعی به یي پر بلچا‬
‫پلورلی نه دی ‪ ،‬او چاته یي بخښلی نه‬
‫دی اوچاته یي د هدیې او صدقې په‬
‫ډول نه ده ورکړی ‪ .‬؟‬
‫قاضي پرمړي باندي د پور یا‬
‫کوم بل حق مدعي ته پخوا له حکمه =‬
 ‫‪47‬‬
‫= مدعی به بالذات یا بالواسطه از‬
‫جانب متوفی برایش نرسیده است ؟ ‪.‬‬
‫یمین ( قسم ) استظهار تنها در دعوی‬
‫دین برذمه متوفی منحصر نیست بلکی‬
‫بـــه تمام حـــقوقی که بمتروکه متوفی‬
‫متوجه میباشد شمولیت دارد عین‬
‫باشد یادین ‪)۱( .‬‬
‫اگر مدعی دعوی خود را با مدعی‬
‫علیه بحضور قاضی ابتدائیه یا مرافعه‬
‫تقدیم نماید ‪ ،‬وحقوق خو درا از مدعی‬
‫علیه طلب نماید ‪ ،‬وپس ازآن بې عذر‬
‫شرعی کناره جوئی نموده حاضر نشده‬
‫وموجب تشویش وسر گردانی مدعی‬
‫علیه گردد محاکم مذکور میتواند که‬
‫شرعًا به قطع خصومت مذکور حکم‬
‫نمایند ‪)۲( .‬‬
‫قسم ونکول از قسم بحضور قاضی‬
‫ومجلس قضائی اعتبار دارد نه درغیر‬
‫=‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1746‬ملة االحکام ‪ .‬واالاتسی جـ (‪ )۵‬صـ (‪ . )۴۱۲‬ودرراحلکام جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۴۹۹‬‬
‫= قسم ورکوي چې آیا مدعی به بالذات‬
‫یا بالواسطه د مړي له خوا ده ته نه دی‬
‫رسیدلی ‪ .‬؟‬
‫د استظهار سوګند ( قسم ) یوازي دمړي‬
‫پرذمه باندي دپور په دعوی کې منحصر‬
‫نه دی ‪،‬بلکي ټولو هغو حقوقو ته چې‬
‫د مړي متروکې ته متوجه وي که عین‬
‫وي یا دین شامل دی ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي له مدعي علیه سره خپله‬
‫دعوی د ابـــــتدائیې یا مرافعې قاضي‬
‫ته وړاندي کړي اوخپل حقوق له مدعي‬
‫علیه څخه وغواړي او وروسته له هغه‬
‫بې له شرعي عذره ځان ګوښه کړي او‬
‫حاضر نشي دمدعي علیه د تشویش او‬
‫سرګردانۍ موجب شي ‪ ،‬نو دا محکمې‬
‫کوالی شي چې شرعا دجګړې پرپریکړه‬
‫حکم وکړي ‪)۲( .‬‬
‫ــ‬
‫قسم اوله قسم څخه نکول دقاضي اوقضایي‬
‫مجلس په حضورکې اعتبار لري نه غیر له =‬
‫‪ :‬املادة (‪َ )۱۸۰۱‬ملة االحکام ‪.‬‬
 ‫‪48‬‬
‫= آن ‪ ،‬اگر خالف آن واقع شود ومعترض‬
‫اعتراض کند قابل سمع است ‪)۱( .‬‬
‫چون شهود مرور زمان ومدت عدم‬
‫اســـتماع دعوی بر بینه که مرور زمان‬
‫نیست و در عــدم اســـتماع دعوی داخل‬
‫نبوده حق تقدم دارد اگر قاضی مخالف‬
‫آن حکم کند ومعترض اعتراض نماید‬
‫قابل سمع است ‪)۲( .‬‬
‫محاکم عدلیه در ترجیح بینات واحکام‬
‫مـــرور زمـــان به فــــصل وباب مـــرور‬
‫وکـــتاب‬ ‫القضاء‬ ‫کــــتاب‬ ‫زمـــان‬
‫الشهادات مجلة االحکام العدلیه عمل‬
‫نمایند ‪)۳( .‬‬
‫مـیعاد عـــدم اســـتماع دعاوی عمومًا‬
‫نظر بماده ( ‪ )۳‬اصول اســتماع دعاوی‬
‫سال‬ ‫باســـــتثنای شفع ‪ ،‬پانزده‬
‫تعیین شده است ‪. )۴( .‬‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ِ )1801‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة ‪.‬ودرراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )297‬‬
‫الزَم ِن ‪ .‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )292‬‬
‫= هغواوکه له دینه خالف واقع شي معترض‬
‫اعتراض وکړي د اورېدو وړ دی ‪)۱( .‬‬
‫څرنګه چي دزمان دمرور شهود اوپر‬
‫بینه ددعوو دنه اورېدوموده چي دزمان‬
‫مرور نه دی او ددعوی په نه اوریدوکي‬
‫داخل نه دی د تقدم حق لري که قاضي‬
‫له هغه نه مخالف حکم وکړي او معترض‬
‫اعتراض وکړي د اوریدو وړدی ‪)۲( .‬‬
‫عدلیه محکمې دي دبیناتو په ترجـــیح‬
‫احـــــکامو‬ ‫د مرور په‬ ‫او دزمــان‬
‫دکــــتاب القضاء اوکــــتاب الشهادات‬
‫دمجلة االحکام د مرور زمان په فــصل‬
‫او باب عمل وکړي ‪)۳( .‬‬
‫د دعوو دنه اورېـدو مــــیعاد په عام‬
‫ډول نــــظر د دعوو دنه اوریـــــدو د‬
‫مادې ته ‪ ،‬پرته له شـــــفع‬ ‫اصـــولو‬
‫پنځلس کلونه ټاکلي شوي دي ‪)۴( .‬‬
‫ادة (‪َ )1744‬ملة االحكام ‪.‬‬ ‫‪ :‬ال َْم َّ‬
‫( ) ‪َ :‬مبْ ِ ٌّ‬
‫َّاين ِيف َح ِق مروِر َّ‬
‫‪ :‬الْبَاب الث ِ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1660‬ملة اْلحكام ‪.‬‬
 ‫‪49‬‬
‫ــ‬

‫اقــرار با شــهود در یک موضوع جــمع‬ ‫اقرار له شاهدانوسره په یوه موضوع کې‬

‫شده نــمیتوانــد بلکه شــهود بالمقابل‬ ‫یوځای کیدای نشي بلکي شاهدان د منکر‬
‫شخص منکر خواسته میشود ‪)۱( .‬‬ ‫شخص په مقابل کې غوښتل کیږي ‪)1( .‬‬

‫فوق‬ ‫از ماده‬ ‫آتــــی‬ ‫مــواضع‬ ‫الندي مواضع له پورتنـــۍ مادې څـخه‬
‫مستثنــی است ‪ ( :‬وکالت ‪ ،‬وصایت ‪،‬‬ ‫مستثنی دي ‪ ( :‬وکالت ‪ ،‬وصــایت ‪ ،‬پـــر‬
‫اثبات دین بر متوفی‪ ،‬استحقاق) ‪)۲( .‬‬ ‫مړي د پور اثـــبات ‪ ،‬اســــتحقاق ) ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬

‫اگر اقـــــرار وبــــینه ( شهود) د رکدام‬ ‫که په کومه موضوع کې اقرار او‬
‫شاهدان یو ځای سره موجود شي پرته‬
‫موضوع باهم موجود گردد بجــــز موارد‬
‫پر اقرار‬ ‫له استثنائي مواردو حکم‬
‫استثنائی حـــــکم باقـــرار میشود نه به‬
‫کیږي ‪ ،‬نه پر شاهدانو او له هغه څخه‬
‫شــــهود در مـــخـــالفت ازآن اعــــتراض‬
‫په مخالفت کې د معترض اعتراض د‬
‫معترض قابل سمع است ‪)۳( .‬‬ ‫اوریدو وړدی ‪)۳( .‬‬

‫اگـــــــر شخصی برعلیه کسی دعوی‬
‫حقوقـــــــی دارد ومدعی علیه در اول‬
‫انکار کند قاضـی شرعًا بعد از صحت‬
‫دعوی از مدعی طلب شهود نماید بعد‬
‫از اقامه شهود مدعـــــــی ‪ ،‬مدعی علیه‬
‫تصدیق شهود نماید ویا باصل مدعی‬
‫به برای مدعی اقرار =‬
‫که کوم شـــخص په چـــا بانــدي حقوقي‬
‫دعوی ولري او مدعي علیه په اول کې‬
‫انکار وکړي قاضي دي شرعا وروسته‬
‫ددعــــوی له صحته له مدعــــــي څـــخه‬
‫شــاهــدان وغواړي ‪ ،‬وروســـته دمدعـي‬
‫دشــهودو له اقامې که مدعــي علیه‬
‫دشهودو تـــصدیق وکــړی ‪ .‬او یا یـــي =‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1817‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )628‬الفتاوي الكاملية (‪. )123‬‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1817‬درراحلكام ‪ .‬جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )628‬وشرح املادة (‪ )1634‬االاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪. )86‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1817‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ )628‬وشرح املادة (‪ )1817‬االاتسي (‪ )6‬صـ (‪. )96‬‬
 ‫‪5۰‬‬
‫= کند قاضـــی برای مدعی بنا براقـــرار‬ ‫= دمدعي دپاره په اصل مدعی به اقراروکړی‬
‫مدعی علیه حکم خواهد کرد نه بنا بر‬ ‫قاضي به دمدعي دپاره دمدعي علیه د اقرار‬
‫شهود ‪)۱( .‬‬ ‫له مخي حکم وکړي ‪ ،‬نه دشهودوله مخي (‪)1‬‬
‫ـــ‬
‫محکمه مرافعه یا تمیز تنها اعتراضات‬ ‫دمرافعې محکمه یا تـــمیز دي یوازي د‬
‫معــترضین را درنــظـــر نـمیگیرند بلکی‬ ‫معترضینو اعتراضات په نــظر کـې نه نیسي‬
‫اعتراضات متذکره را یک وسیله برای‬ ‫بلکي دااعتراضونه دي په فیصله کـــې دغور‬
‫غور ودقت در فیصله میشمارند ‪)۲( .‬‬ ‫او ژوري کـــتني دپاره وســیله وبولي ‪)2( .‬‬

‫اگر اعتراضات معترض برفیصله وارد‬
‫نباشد ولی فیصله خـــود بـــخود دارای‬
‫نواقص شرعی باشدکه قابل نقض شمرده‬
‫شود ‪ ،‬محکمه باالتر میتواند نواقص‬
‫آنرا در نظر گرفته اقدامات نماید ‪)۳( .‬‬
‫اعتراضاتی که به مرافعه تقدیم‬
‫میگردد در محکمه تمیز نیز در نظر‬
‫گرفته میشود ‪)۴( .‬‬
‫بایـــد اعـــــتراضات مـــتذکره‬
‫بافــیصله در صورت تمـــیز خواهــــی به‬
‫ریاست تمـیز فرستاده شود ‪)5( .‬‬
‫که دمعترض اعتراضونه پرفیصله باندي‬
‫شوي نه وي مګرفیصله پخپله شرعي نواقص‬
‫ولري چې دماتېدو وړ وبلل شي لوړه محکمه‬
‫کوالی شـــــي چـــې دهغې نواقص په نظر‬
‫کې ونیسي او اقدامات وکړي ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫هغه اعتراضونه چې مرافعې ته وړاندي‬
‫کیږي د تمیز په محکمه کې به هم په‬
‫نظر کې نیول کیږي ‪)4( .‬‬
‫باید دا اعتراضونه یا فیصله‬
‫د تمیز غوښتني په صورت کې د تمیز‬
‫ریاست ته ولیږل شي ‪)5( .‬‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1716‬درراحلكام جـ (‪ . )4‬وشرح ال َْمادَّة (‪ )1817‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )628‬االاتسي جـ (‪)6‬‬

‫صـ (‪ . )96‬الفتاوي الكاملية صـ (‪. )123‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1838‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )165‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1838‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )165‬‬
‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ )1839‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪165‬ـ ـ ‪ .)166‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1801‬ملة االحكام‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ ) 1839‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )165‬‬
 ‫‪51‬‬
‫شهود ذوالیدی که در دعوی ملکیت‬
‫مطلق یا حقیت وغیره خواسته میشوند‬
‫و ازآن تعـــــرفه خـصمین ورفع احتمال‬
‫مواضعه درنظر است اگر ازطرف محاکم‬
‫شهود متذکره تزکیه نشده باشد موجب‬
‫تردید فیصله وسبب نقض حکم قضاء‬
‫نیست ‪)2( .‬‬
‫اگر محاکم دوگانه ( ابتدائیه ومرافعه)‬
‫از حیث فقدان شرائط شرعی دعوی‬
‫بعد از اینکه مدعی را شرعًا سه مرتبه‬
‫به تصحیح دعوی امر داده باشد ودعوی‬
‫خود را صحت نکند وبر دعوی غلط‬
‫خود اصرار نموده ازآنرو حکم بعدم‬
‫سمع دعوی نمودند بصورتیکه فیصله‬
‫نواقص دیگری نداشته باشد محکوم‬
‫علیه تنها در اینکه شرائط شرعی‬
‫داشته ومحاکم آنرا نه شنیده ‪ ،‬تمیز‬
‫طلب شده میتواند وبس وبعد ازآن بر‬
‫فیصله های مـــــــــحاکم دوگانه مجال‬
‫اعتراض تصحیح دعـــــوی باقی نمی‬
‫ماند ‪)۲( .‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1839‬ملة االحكام‪ .‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1816‬درراحلکام جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )626‬‬
‫ــــ‬
‫هغه دذوالـیدي شــهود چــې د مطلق ملکیت‬
‫یا حقیت اونوروپه دعوی کې غوښتل کیږي‬
‫او له هغه نه دخـصمینو تـعرفه او دمواضعې‬
‫د احتمال رفع په نظر کې ده که دمحکمو له‬
‫خوا دا شهود تزکیه شوي نه وي دفـــیصلې‬
‫دتـــردیــ د موجب او د قضا دحکم د ماتیدو‬
‫سبب نه دي ‪)2( .‬‬
‫ــ‬
‫که دواړومحکمو ( ابتدائیې اومرافعې)‬
‫ددعوی د شرعي شرا ئطو د فقدان له‬
‫حیثه وروسته له هغه چې مدعي ته یي‬
‫شرعا درې کرته د دعوی په تصحیح‬
‫امر ورکړی وي ‪ ،‬او خپله دعوی صحت‬
‫نکـــړي او پخپله غلطه دعـــوی اصرار‬
‫وکړي نو له دې امله ددعــــوی په نه‬
‫اورېدو حکم وکړي ‪ ،‬په دې صورت چې‬
‫فیصله نور نواقص ونه لري نو محکوم‬
‫علیه یوازي په دې کي چې شرعي شرایط‬
‫یي درلودل اومحکموهغه نـه دي اورېدلي‬
‫تمیز طلب کېدای شي او بس‪ ،‬پس له هغه‬
‫ددواړومحکموپه فیصله ددعوی دتصحیح‬
‫د اعتراض مجال نه پاتي کیږي ‪)۲( .‬‬
‫‪ :‬املادة (‪َ ) 18۰۱‬ملة االحکام ‪.‬‬
 ‫‪52‬‬
‫اسباب موجبه حکم شرعی عبارت از‬
‫اقرار‪ ،‬بینه ( شهود) قســـم‪ ،‬نکول ‪،‬قرینه‬
‫قاطعه است ‪)1( .‬‬
‫تفصیالت اسباب موجبه حکم شرعی‬
‫دراصولنامه اداری محاکم عدلی موجود‬
‫است ‪)2( .‬‬
‫وقتیکه متخاصمین بحضور قاضی‬
‫حاضرگردند قاضی اول مدعی را بغرض‬
‫بیان دعوی موقع میدهد ‪)3( .‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1827‬جـ (‪ )6‬صـ (‪ .)129‬و درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )608‬‬
‫ــ‬
‫د شرعي حکم موجبه اسباب ‪ :‬عبارت‬
‫له اقــــــرار‪ ،‬شاهدان ‪ ،‬قســــم ‪ ،‬نکول او‬
‫قاطعه قرینې څخه دي ‪)1( .‬‬
‫د شرعي حکم موجبه اسبابو تفصیالت‬
‫دعدلـــــي محکمو په اداري اصولنامه‬
‫کې موجود دي ‪)2( .‬‬
‫ــ‬
‫څه وخت چې متخاصمین د قاضي په‬
‫وړاندي حاضر شي لومړی قاضي مدعي‬
‫تـــه ددعوی د بــــــیان پــه غــرض موقع‬
‫ورکوي ‪)3( .‬‬
‫‪ :‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )129‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1816‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪53‬‬
‫ـــ‬
‫اگر مدعی دعوی خود را از یاد گفته‬ ‫که مدعي خپله دعوی له یاده نشوای‬
‫نمیتوانست قاضی دعوی اورا کــــتبًا‬ ‫ویالی نو قاضي دده دعوی په لیکنه‬
‫شنیده میتواند ولی باید آنچه نـــوشته‬ ‫سره اوریدالی شي مګرهغه څه چې یي‬
‫است بحضور قاضی بخواند ودرموقع‬ ‫لیکلي دي د قاضي په حضور کې یي‬
‫اشــــــاره بــــکلمات این یا همین اشاره‬ ‫ولولي ‪ ،‬او کلماتو ته د اشارې په موقع‬
‫نماید ‪)۱( .‬‬ ‫کې دي هغه یا دغه اشاره وکړي ‪)۱( .‬‬

‫اگر دعوی مدعی را شخص دیگـــری‬
‫تحـــــریر نموده باشد الزم است قاضی‬
‫آنرا خوانده ومدعی موقع بموقع آنــــرا‬
‫تصدیق نماید باز هم طبق ماده فوق از‬
‫اشاره صرف نظر نشود ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که دمدعي دعوی بل شخص لیکلــي وي نو‬
‫الزمه ده چې قاضي هغه ولولي او مدعي‬
‫ه غه موقع په موقع تصدیق کړي ‪ ،‬بیا هم له‬
‫پورتنـــــۍ مادې سره سم اشارې دي له فامه‬
‫نــه غــورځــول کیږي ‪)۲( .‬‬

‫ــــ‬
‫بعد از صحت دعـــــــوی در منقول‬ ‫په منقول کې ددعوی له صحت اوپه غیر‬
‫وصحت دعوی وشهود ذوالـــــــــیدی در‬ ‫منقول کې ددعوی له صحت اود ذوالیدي‬
‫غـــــیر منقول وصحت دعوی وشــــــهود‬ ‫دشهودو اودتعرض په دفع کې پخپله‬
‫ذوالیدی خود مدعی در دفع تعرض از‬ ‫دمدعي ددعوی له صحت او دذوالیدي‬
‫مدعی علیه پرسیده شود که در دعوی‬ ‫له شاهدانو څخه وروسته دي له مدعي‬
‫متذکره مدعی چه میگوید ‪)۳( .‬‬ ‫علیه څخه پوښتنه و شي چې دمدعي‬
‫په ذکر شوې دعوی کې څه وایې ؟ ‪)۳( .‬‬

‫‪ :‬شرح املادة (‪ )۱۶۱۳‬درراحلکام جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۱۷۴‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1816‬اجمللة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1816‬اجمللة االحكام ‪.‬‬
 ‫‪54‬‬
‫در دعوی دفع تعرض برای‬
‫مدعی علیه گـــفته شــود که حــجت‬
‫وبــرهان خود را حاضر کــــند ویا در‬
‫مدعی به مـــتعرض نــــشود ‪)۱( .‬‬
‫قاضی نگذارد که مدعی علیه در موقع‬
‫ادعای مدعی ویا مدعی درموقع جواب‬
‫گفتن برمدعی علیه مداخله نماید بلکی‬
‫مجلس بایک عالم سکون و آرامی و‬
‫طمانیت ووقار اداره شود ‪)۲( .‬‬
‫ا گر مدعی علیه در جواب اقـــرار کــند‬
‫شرعًا طبق اقرارش برعلیه اوحکم صادر‬
‫میشود ‪ ،‬واگر انکار کند از مدعی طبق‬
‫دعوی طلب ( شهود) میشود اگر مدعی‬
‫علیه نه انکار کــند ونه اقــــــــرار بلکی‬
‫سکوت نـــماید ســکوت مذکــــــــور عینًا‬
‫انکار دانــــسته میشود ‪)۳( .‬‬
‫اگرمدعی بعدازانکارمدعی علیه دعوی‬
‫خودرا مطابق مقررات شرعی باثبات رساند‬
‫بعد از عـــجز مدعی علیه ازدفع =‬
‫د تعرض ددفع په دعوی کې‬
‫دي مدعي علیه ته وویل شي چــــې‬
‫خپل حجت او بـــــرهان حاضر کړي او یا‬
‫دي په مدعی به متعرض نه شي ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫قاضي دي نه پریږدي چې مدعي علیه‬
‫دمدعي د ادعا په موقع کې او یا مدعي‬
‫د ځواب ویلو په موقع کې پر مدعي‬
‫علیه مداخله وکړي ‪ ،‬بلکي مجلس دي‬
‫په یو عالم سکون ‪ ،‬ارامۍ ‪ ،‬اطمنان ‪،‬‬
‫او وقار سره اداره شي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعـــي علیه په ځواب کـــې اقــــــرار‬
‫وکړی ‪ ،‬نو شرعا دده له اقرار سره سم‬
‫پرده باندي حکم صادریږي ‪ .‬اوکه انکار‬
‫وکړي نو له مدعي څخه له دعوی سره سم‬
‫شاهدان غوښتل کیږي او که مدعی علیه نه‬
‫انکار وکړي اونه اقرار بلکي سکوت وکړي ‪،‬‬
‫نو دا سکوت کــټمټ انکار بلل کیږي ‪)۳( .‬‬
‫ــ‬
‫که مدعي دمدعي علیه له انکارڅخه‬
‫وروسته خپله دعوی له شرعي سره سم‬
‫په اثبات ورسوي نو له دفع اوجرح څخه =‬

‫‪ :‬الفتا الکاملية صـ (‪. )۱۱۳‬‬

‫‪ :‬شرح املادة (‪ )۱۸۲۴‬االاتسي جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۱۲۳‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1822‬ملة االحكام ‪ .‬واالاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۱۱۸‬‬
 ‫‪55‬‬
‫وجرح وبعداز تزکیه شرعی قاضی حکم‬ ‫= دمدعي علیه له عجزڅخه وروستــــه او له‬
‫خودرا صادر میکند ( تزکیه شهود طبق‬ ‫شرعي تزکیې څخه وروسته قاضي خپل حکم‬

‫تعلیماتنامه تزکیه اجرآء میشود) ‪)۱( .‬‬

‫صادر وي ( دشاهـــــــــدانو تزکیه د تزکیې له‬
‫تعلیما تنامې سره سمه اجراء کیږي ) ‪)۱( .‬‬

‫مفاد دفع از بین بردن دعوی است ‪،‬‬ ‫ددفع مفاد دعوی له منځه وړل دي ‪ ،‬او‬
‫وجرح شهود را از بین میبرد ‪)۲( .‬‬ ‫جرح شاهدان له منځه باسي ‪)۲( .‬‬

‫ــــ‬

‫اگر شهود شهادت خود را از یاد گفته‬
‫نتوانند ویا گفتن حدود اربعه نسبت به‬
‫کثرت آن دشوار باشد میتوانند شهادت‬
‫خود را کتبًا تقدیم کنند و شهادت خود‬
‫را از روی نوشته بحضور محکمه قرآئت‬
‫نمایندوموقع اشاره راازدست ندهند (‪)۳‬‬
‫که شاهدان خپل شهادت له یاده ونشي‬
‫ویالی یا د څلورو حدودو بیانول دهغو د‬
‫زیاتوالي په نسبت سخت وي ‪ ،‬کوالی‬
‫شي چې خپل شهادت دکاغذ له مخـي د‬
‫محکمې په حضورکې ولولي او داشارې‬
‫موقع دي له السه نه ورکوي ‪)۳( .‬‬

‫ـــ‬

‫اگرمدعی نتواندادعای خود راثابت کند‬
‫وبگویدکه شهود ندارم وحلف مدعــــی‬
‫علیه را مطالبه کند قاضی میتواند بنا‬
‫برطلب مدعی بمدعی علیه قـــــسم را‬
‫متوجه نماید ‪)۴( .‬‬
‫که مدعي ونشي کوالی چې خپله ادعا‬
‫ثابته کړي او ووایي چې شاهدان نه لرم‬
‫اودمدعي علیه سوګند وغواړي قاضي‬
‫کوالی شي چې دمدعي دغوښتني لمخي‬
‫مدعي علیه ته قسم متوجه کړي ‪)۴( .‬‬

‫َح َك ِام ‪ .‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1801‬ملة االحكام‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1827‬و (‪ََ . )۱۸۲۸‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة املادة (‪ )۱۶۳۱‬و ( ‪ََ ) 1724‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫( ) ‪ :‬اهلندية جـ (‪ )۳‬صـ (‪ . )۴۶۲‬اهلندية کتاب احملاضر‪ ,‬جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۱۶۰‬‬
‫َح َك ِام ‪ .‬وشرح االاتسی جـ (‪ )5‬صـ (‪. )394‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1742‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪56‬‬
‫اگرمدعی علیه آماده سوگندباشد شرعًا‬
‫حلف مینماید و االنکول از قسم خواهد‬
‫نمود ‪)1( .‬‬
‫درصورت حلف مدعی علیه قاضی‬
‫حکم بـترک خصومت فعلـــی مینمایـد‬
‫ودرصورت تکرار عرض قسم برمدعی‬
‫علیه ا گــر مدعــی علیه نکول کند آنـــرا‬
‫اقرار مدعی علیه دانسته حکم بالزام‬
‫مدعی علیه صادر نماید ‪)۲( .‬‬
‫در موضوع نکول از قسم دعوی قصاص‬
‫از ماده فوق مستثنی است ‪)۳( .‬‬
‫چنانکه مدعی در ادعای شرعی خود‬
‫آزاد است ‪ ،‬مدعـــــی علیه نیز در موقع‬
‫جواب خود بهرگونه مدافعات شرعــی و‬
‫اصولی خود دعوی مدعی را دفع کرده‬
‫میتواند ‪)۴( .‬‬
‫َح َك ِام ‪ .‬ودرراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )211‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي علیه سوګــــند ته ځان جوړ‬
‫کړی وي شرعا سوګــــندکوي اوکه نه له‬
‫سوګند څخه به نکول وکړي ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫دمدعي علیه د سوګند په صورت کــې‬
‫قاضي دفعلي جګړې په ترک حکم کــوي‬
‫اوکه پرمدعي علیه د قسم متوجه کولو‬
‫د تکرارپه صورت کې مدعي علیه نکول‬
‫وکړي ‪ ،‬نو هغه دمدعي علیه اقرار بولي‬
‫او دمدعي علیه په الـــزام حکم صادر‬
‫یږي ‪)۲( .‬‬
‫له قسم څخه دنکول په موضوع کې‬
‫دقصاص دعوی له پورتنۍمادې څخه‬
‫مستثنی ده ‪)۳( .‬‬
‫ــــ‬
‫لکه څرنګه چې مدعي په خپله شرعي‬
‫ادعاکې آزاد دی مدعي علیه هم د خپل‬
‫ځواب په موقع کــــــــــې په هرډول خپلو‬
‫شرعي او اصولي مدافعاتوکې دمدعي‬
‫ددعوی دفع کوالی شي ‪)۴( .‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1742‬ملة االحکام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1742‬االاتسی جـ (‪ )5‬صـ (‪. )394‬‬
‫‪ :‬تکملة رداحملتار جـ (‪ )۱‬صـ (‪.)۳۴۹‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1631‬مَلَّة ْاْل ْ‬
 ‫‪57‬‬
‫ـــ‬

‫دفع دفع دعوی وزیاده ازآن صحت‬
‫داردچنانکه بحضــــــــور قاضـــــــــی اول (‬
‫ابــــتدائیه) مسموع شـــــده میتوانــــــد‬
‫بحضور قاضی دوم ( مرافعه) نیز قابل‬
‫سمع است ‪)۱( .‬‬
‫ددعوی ددفع دفع اوله هغې نه زیات‬
‫صحت لري لکه څــرنګه چـې دلومــــړي‬
‫قاضي ( ابتدائیه ) په حضورکې اوریدل‬
‫کیدای شي ددوهم قاضي ( مرافعه ) په‬
‫حضورکې هم داوریدو وړدي ‪)۱( .‬‬

‫اشــــخاصیکه به حیله وتـــزویر شهرتی‬
‫داشته باشـــند ازماده فوق مـــستثنی‬
‫است ‪)۲( .‬‬
‫مراتب آتی از استماع دفع مستثنی‬
‫است ‪:‬‬
‫در حالیکه مدعی علیه بگوید‬
‫که دفع دارم وطریق دفع خود را بیان‬
‫نکند ‪.‬‬
‫دفع خود را بیان کند ولی بگوید‬
‫که شهود دفع من در شهــــر حضــــور‬
‫ندارند ‪.‬‬
‫دفع فاسد غیر قابل سمع را بیان‬
‫کند ‪)۳( .‬‬
‫اگر مدعی علیه چنان دفع نمایدکه =‬
‫هغه کسان چــــې په حیله او تــــزویر کې‬
‫شهرت لــــــري له پورتنــــۍ مادې څخه‬
‫مستثنی دي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫الندنــي مراتب ددفع له اوریـــــــدو څخه‬
‫مستثنی دي ‪:‬‬
‫په دې حال کــــې چې مدعي‬
‫علیه ووایــي دفع لــرم او د خپلي دفع‬
‫طریقه بیان نکړي ‪.‬‬
‫خپله دفعه بیان کړي مګـــر‬
‫ووایي چې ځما ددفع شهود په ښارکې‬
‫حاضر نه دي ‪.‬‬
‫فاسده دفع چې داوریدو وړ نه‬
‫وي بیان کړي ‪)۳( .‬‬
‫ــــ‬
‫که مدعي علیه داسي دفع وکړي چې =‬

‫‪ :‬شرح املادة (‪ )۱۸۴۰‬االاتسي جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۱۶۷‬‬

‫‪َ :‬ممع االهنر جـ (‪ )۲‬صـ (‪ . )۲۷۰‬والبحر جـ (‪ )۷‬صـ (‪. )۲۲۸‬‬
‫‪ :‬االشباه والنظائر صـ (‪. )۱۹۰‬‬
 ‫‪58‬‬
‫شرع یا عقل یا ظاهر الحال تکذیب اورا‬
‫کند قاضی میتواندکه آن دفع نشنود(‪)۱‬‬
‫قاضی میتواند دعاوی را که میفهمد‬
‫که حقیقت ندارد وبـــــرعدم حقیقت آن‬
‫دالئل شرعی داشته باشد نشنود ‪)۲( .‬‬
‫اگر مدعی علیه بگوید که مدعی به‬
‫در دست من امانت ‪ ،‬یا عاریت فــــالن‬
‫شخص غائب است ‪ ،‬که به من اجاره‬
‫داده یا بدست من بطور رهن است ‪ ،‬یا‬
‫ازو غصب نموده ام وبرآن اقامه شهود‬
‫کند وشهود نیز در شهادت خود شخص‬
‫غائب را باسم ونسب معرفی کنند دفع‬
‫مذکور قابل سمع است ‪)۳( .‬‬
‫دعوای دفع مانـــــــند دیگر دعاوی‬
‫بشرائط شرعی ضرورت دارد ‪)۴( .‬‬
‫دفع دعوی از جانب غیر مدعی علیه‬
‫قابل سمع نیست ‪)5( .‬‬
‫= شرع یا عقل یا ظاهر الحال یي ونه مني‬
‫قاضي کوالی شي چې هغه دفع وانه وري (‪)۱‬‬
‫ـــ‬
‫قاضي کوالی شي هغه دعوی چې پوهیږي‬
‫چې حقیقت نه لري اودهغه په نه حقیقت‬
‫باندي شرعي دالئل ولري وا نه وري ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي علیه ووایي چې مدعی به ځما‬
‫په الس کــــې دفالني غائب شخص امانت یا‬
‫عاریت دی چې ماته ئي په اجاره راکړی یا‬
‫ځما په الس کې د ګروۍ په ډول دی ‪ ،‬یا مي‬
‫له هغه څخه غصب کړی دی او پرهغه باندي‬
‫شاهدان تـــــېر کړي او شاهدان هم په خپل‬
‫شهادت کې غائب شخص په نوم او نسب‬
‫معـــرفــي کړي‪ ،‬دا دفع داوریدو وړده ‪. )۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫ددفع دعوی لکه د نورو دعوو په شان‬
‫شرعي شرائطوته ضرورت لري ‪)۴( .‬‬
‫ـ‬
‫ددعوی دفع دغیر مدعي علیه له خوا د‬
‫اوریدو وړ نه ده ‪)۵( .‬‬

‫‪:‬ال َْمادَّة (‪ )1629‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )208‬الکاملية صـ (‪. )۱۱۷‬‬

‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ )۱۸۲۹‬واالاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۱۳۳‬الکاملية صـ (‪. )۱۰۶‬‬
‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ )۱۶۳۰‬االاتسي جـ (‪ )۵‬صـ (‪. )۵۹‬‬
‫( )‪:‬اهلندية جـ (‪ )۴‬صـ (‪ . )3‬شرح املادة (‪ )1613‬االاتسی جـ ‪ ۵‬صـ (‪. )۴‬‬
‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ )1631‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )212‬االاتسی جـ (‪ )۵‬صـ (‪ . )۵۶‬غمزعيون البصائر املادة (‪ )1390‬جـ‬
‫(‪ )2‬صـ (‪. )205‬‬
 ‫‪59‬‬
‫اگر یکنفر از ورثه مدعی علیه باشد‬
‫ووارث دیگر دعوای مدعی را دفع کند مجاز‬
‫است این وارث غیر مدعی علیه یا شخص‬
‫ثالث شناخته نمیشود ‪)۱(.‬‬
‫دفع دعوی از جانب مدعی علیه تعدیل‬
‫شهود مدعی گفته نمیشود ‪)۲( .‬‬
‫دفع دعوی قبل از حکم وبعد ازحکم‬
‫وقبل از شــــــهادت و بعد از شــــــــهادت‬
‫مسموع شده میتواند ‪)۳( .‬‬
‫که یوتن له وارثانوڅخه مدعي‬
‫علیه وي اوبل وارث دمدعي دفع‬
‫وکــــــړي مجاز دی دا وارث غیر مدعي‬
‫علیه یا دریم شخص نه بلل کیږي ‪)۱( .‬‬
‫ــ‬
‫دمدعي علیه لخوا ددعوی دفع دمدعي‬
‫دشهودو تعدیل نه بلل کیږي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫ددعوی دفع پخوا له حکمه یا وروسته‬
‫له حکمه اوپخوا له شهادته او وروسته له‬
‫شهادته او وریدل کیدای شي ‪)۳( .‬‬

‫اگر مدعی علیه بگوید که مدعی به را‬ ‫که مدعي علیه ووایي چې مدعی به‬
‫زا شخص غائب خریده است ویا شخص‬ ‫یي له غایب شخص څخه پیرودلی دی‬
‫غائب آنرا بوی هبه نموده است یا‬ ‫یا غائب شخص دته وربخښلی دی ‪ ،‬یا‬
‫مدعی برمدعی علیه ادعای غصب یا‬ ‫مدعي پرمدعي علیه دغصب یا غــــــال‬
‫سرقه کند ومدعی علیه بگوید که آنرا‬ ‫دعوی وکړي اومدعي علیه ووایي چې‬
‫یا عاریت گرفته است‬ ‫طور امانت‬ ‫په امانت یا عاریت ډول یي اخیستی دی‬
‫دعوی مدعی دفع شده نمیتواند ‪)۴(.‬‬ ‫دمدعي ددعوی دفع کیدای نشي ‪)۴( .‬‬
‫ـــ‬
‫اگر مدعی علیه بصورت صحیح دفع کند‬ ‫که مدعي علیه په صحیح صورت دفع وکړي نو‬
‫قاضی بغرض اقامه شهود باندازه الزمه‬ ‫قاضي د شاهدانو تېـــرولو په غــــرض په الزمـــه‬
‫مهلت داده میتواند ‪)۵( .‬‬ ‫اندازه مهلت ورکوالی شي ‪)۵( .‬‬
‫‪ :‬شرح املادة ( ‪ )۱۶۳۱‬درراحلکام جـ (‪ )۴‬صـ (‪ . )212‬حبرالرايق جـ (‪ )۷‬صـ (‪ )۲۳۱‬االاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪. )56‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1631‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )218‬‬
‫‪ :‬االشباه والنظائر صـ (‪ . )۱۹۰‬شرح املادة (‪ )۱۸۴۰‬االاتسي صـ (‪.)۱۶۷‬‬
‫‪َ :‬ممع االهنرجـ ‪ ۲‬صـ (‪. )۲۷۱‬‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1631‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ . )۲۱۲‬االشباه والنظائر ص (‪ . )۱۹۰‬الفتاوي الكاملية صـ (‪. )107‬‬
 ‫‪6۰‬‬
‫تناقض آن دو کالم است که یکی نقیض‬
‫دیگری باشد و از مدعی یا مدعی علیه‬
‫در مجلس قضاء بحضور قاضــی ظــاهر‬
‫شود وآن مانع صحت دعوی است ‪)1( .‬‬
‫چــنانکه تناقض مانع صحت دعوی‬
‫برای خود شخص است برای دیگری نیز‬
‫درآن موضوع وکالـــتًا ووصایـــتًا دعوی‬
‫کرده نمیتواند ‪)2( .‬‬
‫چــــنانکه یک حـــــــق از ( دو) نفر‬
‫مـتعاقبًا گرفته نمیشودیک حق ازیک‬
‫جهت بادو نفــــــر متعاقبًا دعــوی شـــــده‬
‫نمیتواند ‪)3( .‬‬
‫ـــ‬
‫تناقض هغه دوه خبري دي چې یوه یي‬
‫دبلي نقیضه وي او له مدعي یا مدعي‬
‫علیه څخه د قضا په مجلس کې دقاضي‬
‫په حضورکې ظاهره شي اوهغه ددعوی‬
‫د صحت مانع ده ‪)1( .‬‬
‫ــ‬
‫لکه څرنګه چې تناقض پخپله د شخص‬
‫دپاره ددعوی د صحت مانع دی دبل د‬
‫پاره هم په هغې موضوع کې وکالتًا او‬
‫وصایتًا دعوی کوالی نشي ‪)2( .‬‬
‫ــ‬
‫لکه څرنګه چې یوحق له دوو تنو څخه‬
‫متعاقبًا نه اخیستلی کیږي یو حق له‬
‫یوه جهته له دوو تنو سره متعاقبًا‬
‫دعوی کیدای نشي ‪)3( .‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1615‬و ( ‪َ ) 1647‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1648‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1651‬ملة االحكام‪.‬‬
 ‫‪61‬‬
‫چنانکه تناقض از یک متکلم مانع‬
‫دعوی است از دو نفر متکلم که حکمًا‬
‫یک متکلم گفته شوند نیز مانع دعوی‬
‫میباشد مانند وارث و مورث ‪ ،‬وکیل و‬
‫موکل‪،‬وصی و موصی ‪)۱( .‬‬
‫هر چیزی که مانع دعوی مورث شده‬
‫بتواند مانع دعوی وارث است ‪)۲( .‬‬
‫تناقض درمحل خفاء عفوه است ‪)۳( .‬‬
‫مدیون دین خود رابدائن میرساند‬
‫پس ازآن رسید شرعی و اصولی آن را می‬
‫یابد این گونه تناقض عفوه است ‪)۴( .‬‬
‫اگر شخصی برذمه دیگری دعوی دین‬
‫کند ومدعی علیه بگوید بـــــر ذمه مــن‬
‫چیزی ندارد چون مدعی اقامه شهود‬
‫جوابًا از ابرآء ویا‬ ‫کند مدعی علیه‬
‫رسانیدن آن اظهار نماید قول دوم‬
‫مدعـــــــی علیه تناقض نیست ‪)5( .‬‬
‫ـــ‬
‫لکه څرنګه چې تناقض له یومتکلم څخه‬
‫ددعوی مانع دی ‪ ،‬له دوو تنو متکلمانو‬
‫څخه چې حکمًا یومتکلم وبلل شي هم‬
‫ددعوی مانع دی‪ ،‬لکه وارث او مورث‬
‫وکیل او موکل ‪ ،‬وصي او موصي ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫هر هغه شی چې دمورث ددعوی مانع کیدای‬
‫شي ‪ ،‬هغه د وارث ددعوی مانع هم دی ‪)۲( .‬‬
‫ــ‬
‫تناقض د خفا په محل کې عفوه ده ‪)۳( .‬‬
‫پور وړی خپل پـــــور‪ ،‬پوروال ته‬
‫رســــوي وروسته له هغه شرعي اواصولي‬
‫رسید یي په الس راوړي دا ډول تناقض‬
‫عفوه دی ‪)۴( .‬‬
‫ــــ‬
‫که کوم شخص د بل پر ذمه دپور دعوی‬
‫وکړي اومدعي علیه ووایي چې ځما پر ذمه‬
‫کوم شی نلرې‪ ،‬څرنګه چې مدعي شاهدان‬
‫اقامه کړي کړي مدعي علیه ځوابًا له ابرآء یا‬
‫دهغه له رسېدلوڅخه اظهار وکـــړي دمدعي‬
‫علیه دوهم قول تناقض نه دی ‪)5( .‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1652‬ملة االحكام ‪.‬‬

‫‪ :‬الفتاوي الكاملية صـ (‪ . )119‬االاتسي جـ (‪ )5‬صـ (‪)138‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1655‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1655‬للرستم ابز جـ (‪ )2‬صـ (‪)757‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1657‬ملة االحكام ‪ .‬االاتسی جـ (‪ )۵‬صـ (‪. )۱۵۱‬‬
 ‫‪62‬‬
‫اگــــر شخصـــی بــــرعلیه دیگــــری‬
‫دعوی قتل قصاصی نماید ‪ ،‬مدعــــی‬
‫علیه جوابًا انکار کند اگر مدعی اقامه‬
‫شهود مینماید ومدعـــــی علیه پس از‬
‫دعوی عفوه یا ابرآء مینماید تناقض‬
‫نمیشود ‪)۱( .‬‬
‫اگر شخصی بمال کسی اقرار کند وحاکم‬
‫( قاضی ) به تسلیم آن برای مدعی علیه‬
‫امر بدهد پس ازآن مدعی علیه مذکور‬
‫اظهار کند که مال مذکور را از نزدش‬
‫خریداری نموده ام قول دوم چون تناقض‬
‫است قابل سمع نیست ‪)۲( .‬‬
‫*****‬
‫***‬
‫*‬
‫(‪ : )2‬شرح املادة (‪ )1630‬درراحلكام ‪ ,‬جـ (‪ )4‬صـ (‪. )۲۱۰‬‬
‫ـــ‬
‫که کوم شخص پر بل باندي دقصاص‬
‫قتل دعوی وکړي اومدعي علیه ځوابًا‬
‫انکار وکړي که مدعي شاهدان تیروي‬
‫او مدعي علیه وروسته له دې دعـــــوی‬
‫دعفوه یا ابـــرآء کـــــوي تناقض نه بلل‬
‫کیږي ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که کوم شخص د بلچا په مال اقرار‬
‫وکړي اوحاکم ( قاضي ) دهغه په تسلیم‬
‫مدعي علیه ته امر ورکړي وروسته له‬
‫هغه دا مدعي علیه اظهار وکړي چې دا‬
‫مال مي ورڅخه پیرودلی دی دوهم قول‬
‫څنګه چې تنا قض دی ‪ ،‬نو داوریدو وړ‬
‫نه دی ‪)۲( .‬‬
‫*****‬
‫***‬
‫*‬
‫(‪ : )1‬ال َْمادَّة (‪َ )1657‬ملة االحكام ‪.‬‬
 ‫‪63‬‬

‫افغانستان نظر باصول اسالمی که قضاء‬
‫قابلیت تخصیص وتقید وتجزیه را به محل‬
‫‪ ،‬زمان ‪ ،‬حادثه ‪ ،‬وموضوع دارد ســـــه مرجع‬
‫را بـرای حل وفصل دعاوی حقوقی وجزائی‬
‫تشکیل داده است محکمه ابتدائیه محکمه‬
‫مرافعه و ریاست تمیز ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫افغانستان نظر اسالمي اصولوته چې قضا‬
‫دتخصیص‪،‬تقیید اوتجزئې قابلیت په محل‪،‬‬
‫زمانه ‪،‬حادثه اوموضوع پوري لري دحقوقي‬
‫اوجزائي دعوو د حل او فصل دپاره ئــي درې‬
‫مرجع ګاني تشکیل کړې دي ابتدائیه محکمه‬
‫‪ ،‬مرافعه محکمه ‪ ،‬دتمیز ریاست ‪)۱( .‬‬

‫ــ‬ ‫ـــ‬

‫محکمه ابتدائیه دعاوی حقوقی وجزائی‬
‫را کم باشد یا زیاده بحضور خود فیصله‬
‫کرده میتواند ‪)۲( .‬‬
‫محکمه ابتدائیه چنانکه فقرات حقوقی‬
‫راحسب مقررات وطبق اصولنامه اداری‬
‫محاکم واصول استماع دعاوی حل‬
‫وفصل مینماید ‪ ،‬فقرات جزائی را نـــیز‬
‫حسب مقررات شرعی واصولی فیصله‬
‫مینماید ‪)3( .‬‬
‫ـــ‬
‫ابتدائیه محکمه حقوقي اوجزائي دعوی‬
‫که لیږ وي اوکه زیاتي په خپل حضور‬
‫کې فیصله کوالی شي ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬
‫ابتدائیه محکمه لکه څرنګه چې حقوقي‬
‫فقـــــرې له مقرراتواو دمحاکمو د اداري‬
‫اصولنامې او د دعوو له اوریدو له اصولو‬
‫سره سمـــــي حل او فصل کـوي جزائي فقـرې‬
‫هم له شرعـــي او اصولـــي مقـــــــرراتو سره‬
‫سمـــــــي فیصله کوي ‪)3( .‬‬

‫َح َك ِام ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬

‫ِن َعلَى ال َْمادَّة (‪ )1800‬و (‪ )1801‬م ْن ال َْم َجلَّة ْاْل ْ‬ ‫‪َ :‬م ْب ِ ُّ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّة (‪ )1800‬و (‪ )1801‬م ْن ال َْم َجلَّة ْاْل ْ‬ ‫‪َ :‬مبْ ِ ُّ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّةِ (‪ )1800‬و (‪ََ )1801‬مَلَّ ِة ْاْل َْح َك ِام ‪.‬‬
 ‫‪64‬‬
‫محکمه ابتدائیه بر حسب مقررات‬
‫صالحیت تعیین جزائــــی تعــزیری حق‬
‫العبدی وحق اهلل را دارد ‪)1( .‬‬
‫دعاوی حقوقی از مقامات صالحیت‬
‫دار یا طبق ادعا نامه بحضور محکمه‬
‫ابتدائیه تقدیم میگر دد ‪)2( .‬‬
‫محکمه ابتدائیه فقرات حقوقی یا‬
‫جزائی را بدون مدعی ومدعی علیه‬
‫پذیرفته نمیشود ‪)3( .‬‬
‫اگر مدعی دعوی را بی عذر شرعی‬
‫ترک کند محکمه ابـــتدائیه آنـــرا ترک‬
‫خصومت میداند ‪)4( .‬‬
‫اگر درفقرات حقوقی بسوال از اشخاص یا‬
‫شعبات امارتی ضرورت داشته باشد‬
‫ذریعه مرجعش پرسیده میتواند ‪)5( .‬‬
‫( ) ‪ :‬التااتراخلانية جـ (‪ )13‬صـ (‪.)6‬معنی احلكام صـ (‪.)61‬الكاملية صـ (‪.)114‬‬
‫ـــ‬
‫ابتدائیه محکمه له مقرراتو سره سم د‬
‫حق العبدي ‪ ،‬حق اهلل ‪ ،‬او تعزیري جزاؤ‬
‫دټاکلو واک لري ‪)1( .‬‬
‫ـــ‬
‫حقوقـي دعوی له صالحیت لرونکو مقاماتو‬
‫یا له ادعانامـــې ســـره سمـــــي دابــــتدائي‬
‫محکمې حضورته وړاندي کیږي ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬
‫ابـــتدائیه محکمه حقوقــي اوجزائــي‬
‫فقرې بې له مدعي اومدعي علیه نشي‬
‫قبلوالی ‪)3( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي بې له شرعي عذره دعوی‬
‫پریږدي ابتدائیه محکمه هغه دخصومت‬
‫پرېښودل بولي ‪)4( .‬‬
‫ـــ‬
‫که په حقوقي فقروکې له اشخاصو یا‬
‫له امارتي شعباتو پوښتني ته ضرورت‬
‫ولري دهغو دمرجع په ذریعه ئي‬
‫پوښتلی شي ‪)5( .‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ )1800‬و (‪ََ )1801‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ )1800‬و (‪ََ )1801‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ )1830‬و( ‪َ ) 1618‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّةِ (‪ )1717‬و (‪َ )1801‬ملة االحكام ‪.‬‬
 ‫‪65‬‬
‫ــ‬
‫محکمه ابتدائیه در فقرات حقوقی وجـزائی‬ ‫ابتدائیه محکمه په حقوقي اوجزائي فقرکې‬
‫اگر بکدام اشخاص ضرورت داشته باشد‬ ‫که کوموکسانوته ضرورت ولري دمربوطي‬
‫ذریعه مرجع مربوط آنها راخواسته میتواند(‪)۱‬‬ ‫مـرجع په ذریعه هغوی را غوښتالی شي ‪)1( .‬‬

‫استیناف آن شکایت یا استغاثه است‬
‫که از خالف رفتاری یک محکمه حاکمه‬
‫به یک محکمه باالتر (محکمه مرافعه)‬
‫تقدیم میگردد ‪.‬‬
‫شکایت مذکور دو قسم است ‪:‬‬
‫ـــ شکایت عادی ‪.‬‬
‫ـــ شکایت غیر عادی ‪.‬‬
‫در شکایت عادی حکم محکمه خالف‬
‫اصول وقانون شرع وا نموده میگردد ‪.‬‬
‫در شکایت غیر عادی تنها شکایت‬
‫محکوم علیه از مخالفت اصول وشرع‬
‫در نظر گرفته نمیشود بلکی اسباب‬
‫دیگری در نظر گرفته خواهد شد ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫استیناف هغه شــکایت یا استغاثه ده‬
‫چــــې دیوې حاکمـــي محکمې له خالف‬
‫رفتارۍ نه یوې لوړي محکمې (مرافعې)‬
‫ته وړاندي کیږي ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬
‫دا شکایت په دوه قسمه دی ‪:‬‬
‫ـــ عادي شکایت ‪.‬‬
‫ــ غیر عادي شکایت ‪.‬‬
‫په عادي شکایت کــې دمحکمې حکم‬
‫د شرع له اصول او قانون څخه خالف‬
‫معلومـــیږي ‪ .‬په غــیرعادي شکایت کې‬
‫یوازي دمحکوم علیه شکایت له اصول‬
‫اوشرع نه له مخالفت څخه په نظرکې نه‬
‫نیول کیږي بلکي نور اسبابونه به په نظر‬
‫کې ونیول شي ‪)۳( .‬‬

‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1833‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪ )151‬ودرراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ )676‬واملادة (‪َ )1801‬ملة االحكام‪.‬‬
‫َح َك ِام ‪.‬‬ ‫ِ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1838‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1838‬لالاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )165‬‬
 ‫‪66‬‬
‫اسباب دیگری مانند رشوت‬ ‫نور اسبابونه لکه رشوت خوړل‬
‫خوری وفسق وفجور وغیره است که به‬ ‫‪ ،‬فسق‪ ،‬فجور اونوردي چې پر فیصله‬
‫فیصله ارتباطی نداشته باشد ‪)۱( .‬‬ ‫پوري اړه نه لري ‪)1( .‬‬

‫شروط اساسی استیناف ‪:‬‬ ‫د استیناف اساسي شروط ‪:‬‬

‫ــ داخـــل میعاد استماع قانونـــی‬
‫مرافعه باشد ‪)۲( .‬‬
‫ـــ فیصله ابتدائیه دا رای صفت حکم‬
‫باشد ‪)۳( .‬‬
‫ــ محکوم علیه صریحا یا داللتًا به‬
‫فیصله ابتدائیه رضائیت خود را ظاهر‬
‫نکرده باشد ‪)۴( .‬‬
‫‪ -‬محکمه مرافعه صالحیت استیناف‬
‫آنرا داشته باشد ‪)۵( .‬‬
‫ـــ متداعین بموجب سنــد علی حده‬
‫وتـــراضــی طرفـــین اســتحقاق مرافعه‬
‫خود را ساقط نکرده باشد ‪)۶( .‬‬
‫ــ جـــانـــبین قرار سنـــد جداگانه به‬
‫حکمیت قاطع شـــخص حکم رضائیت‬
‫نداده باشد ‪)۷( .‬‬
‫ــ د مرافعې د قانوني اوریدني په‬
‫میعاد کې دي داخل وي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ د ابتدائیې فیصله دي د حکم صفت‬
‫ولري ‪)۳( .‬‬
‫محکوم علیه دابتدائیې پر فیصله‬
‫باندي صریحایا داللة خپل رضائیت نه‬
‫وي ښکاره کړی ‪)۴( .‬‬
‫ــ د مرافعــــــې مــحکمه دي دهغه د‬
‫استیناف صالحیت ولري ‪)۵( .‬‬
‫ـــ متداعینو دي د ځانګړي سند په‬
‫موجب او دطرفینو په تراضي د خپلــــي‬
‫مرافعې استحقاق نه وي ساقط کړی ‪)۶(.‬‬
‫ـــ دواړو خواوو دځانګړي سند له‬
‫قراره دحَکمْ شخص په قاطع حَکمیَت‬
‫رضائیت نه وي ورکړی ‪)۷( .‬‬

‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1796‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪.)590‬‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1839‬درراحلکام جـ (‪ )۴‬صـ (‪.)۶۹۱‬‬
‫ادة (‪َ )1786‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْم َّ‬
‫‪ :‬املادة (‪ . )79‬من َملة االحكام ‪.‬وشرح املادة (‪ )1835‬درراحلكام جـ (‪. )681( )4‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1801( )1800‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪ )69‬و(‪ )79‬و(‪َ )1606‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪ )69‬و(‪ )79‬و(‪َ )1606‬ملة االحكام ‪.‬‬
 ‫‪67‬‬
‫الزم اســـت که اســـــتیناف ازجـانب‬ ‫الزمه ده چـــــــي استیناف دمدعـــــــي یا‬
‫مدعی یا مدعی علیه ویا قــــائم مقام‬ ‫مدعــــــی علیه یا د دوی د قائم مقام له خوا‬
‫آنـــها شود وآن عبارت است ازخود شان‬ ‫وشي‪ ،‬عبارت پخپله له دوی او یا ددوی له‬
‫ویا ورثه واوصیآء ووکالی شان ‪)۱( .‬‬ ‫ورثې‪ ،‬وصیانو او وکیالنو څخه دی ‪)۱( .‬‬
‫حکم محکمه ابتدائیه به رضاء‬ ‫دابتدائیې محکمې حکم دمحکوم‬
‫محکوم علیه اجرآء نشده باشد ‪)۲( .‬‬ ‫علیه په قناعت نه وي اجراء شوی ‪)۲(.‬‬
‫ـــ‬
‫چون مرافعه طلبی بدون تقدیم عرض‬ ‫څرنګه چې مرافعه غوښتنه بې دعرض حال‬
‫حال صورت گرفته نمیتواند وآنهم الزم‬ ‫له وړاندي کولوکیدای نشي اوهغه هم الزم‬
‫است که در میعاد قانونـــی باشد پــــس‬ ‫ده چې په قانوني میعادکې وي نودهغه د‬
‫تاریخ تقدیم آن بیــــشتر اهمیت دارد ‪،‬‬ ‫وړاندي کیدونیټه ډیراهمیت لري او په هغه‬
‫ودرآن مراتب آتی در نظرگرفته خواهد شد (‪)۳‬‬ ‫کې دا الندي مراتب په نظرکې ونیول شي (‪)3‬‬

‫استیناف بدون عرض شخصی که‬ ‫استیناف بې دهغه شخص له عرض نه‬
‫حق استیناف دارد معتبر نیست ‪)۴( .‬‬ ‫چې داستیناف حق لري معتبرنه دی (‪)4‬‬
‫الزم است که عــرض حال یا ورقه‬ ‫ــ الزم دی چـــــــې عرض حال یا‬
‫استیناف اصوال بمحکمه مرافعه تقدیم‬ ‫د استیناف پاڼه اصوال دمـــــــــرافعـــــې‬
‫گردد ‪)۵( .‬‬ ‫محکمې ته وړاندي شي ‪)۵( .‬‬

‫‪ -‬الزم است که عــــــرض حال مرافعه‬ ‫‪ :‬الزم دی چې عرض حال د مرافعــــې‬

‫خواهـی درمرافعه بصورت رسمی باشد‬ ‫غوښتني په مرافعه کې په رسمي صورت‬
‫یعنـــــی در دفتر مرافعه قید ونمره دفتر‬ ‫وي یعني دمرافعې په دفترکې قید اود‬
‫محکمه را گرفته باشد ‪)۶( .‬‬ ‫محکمې ددفترلمبریي اخیستي وي ‪)۶(.‬‬

‫( ) ‪ :‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )91‬‬ ‫( ) ‪ :‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )91‬‬

‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّةِ (‪ََ )1801‬مَلَّ ِة ‪.‬‬ ‫َح َك ِام ‪.‬‬ ‫ِ‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1801‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫ال َْمادَّة (‪َ )1814‬ملة االحكام ال َْمادَّةِ (‪ََ )1801‬مَلَّ ِة ‪. .‬‬ ‫َح َك ِام ‪ .‬شرح ال َْمادَّة (‪)1839‬‬ ‫ِ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪ََ )1801‬مَلَّة ْاْل ْ‬
‫دراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )۶۹۱‬‬
 ‫‪68‬‬

‫ــ‬
‫الزم است که در ورقه استیناف عالوه‬ ‫الزم دی چې د استیناف په پاڼه کې‬
‫بر تعرفه مرافعه خواه وجانب مقابل او‬ ‫برسیره د مرافعه غوښتونکي او دهغه د‬

‫صورت حکم ونام محکمه و تاریخیکه‬ ‫مقابل جانب په تعرفه دحکم صورت او‬
‫دمحکمې نوم اوهغه نیټه چــــې حکم پــر‬
‫حکم بمـــــرافعه خواه ابـــالغ شده وکم‬
‫مرافعه غوښتونکي ابالغ شو د مدعی‬
‫وکیف مدعی به توضیح شود ‪)۱( .‬‬
‫به ‪ ،‬کم او کیف توضیح شي ‪)۱(.‬‬

‫ـــ‬
‫الزم است که مرافعه خواه سبب استیناف‬ ‫الزم دی چې مرافعه غوښتونکی داستیناف‬
‫وشکایت را واضح بسازد ‪)۲( .‬‬ ‫سبب اوشکایت واضح کړي ‪)۲( .‬‬

‫الزم است که مرافعه خواه بعد از تقدیم‬
‫ورقـــه استیناف ‪ ،‬ورقــه اعـــتراضات‬
‫مفصل خود را با دالئل واسناد خود در‬
‫ظرف ( ده روز) تــقدیم محکمه مرافعه‬
‫نماید ‪ ،‬تا بعد ازتصدیق وقبول محکمه‬
‫بــــروز معین جانب مقابل آن جلب گردد ‪.‬‬
‫(‪)۳‬‬
‫ـــ‬
‫الزم دی چې مرافعه غوښتونکی داستیناف‬
‫دپاڼي له وړاندي کولونه وروسته دخپلو‬
‫مفصلواعتراضاتوپاڼه سره له خپلودالئلو‬
‫اواسنادودلسوورځوپه موده کې مرافعې‬
‫محکمې ته وړاندي کړي ترڅودمحکمې‬
‫له تصدیق او قبول نه وروسته مقابل جانب‬
‫ئي په ټاکلې ورځ وغوښتل شی ‪)۳( .‬‬

‫حاالت اضطراری ازحکم ماده فوق‬ ‫د پورتنۍ مادې د لزوم څخه اضطراري‬
‫مستثنی است ‪.‬‬ ‫حا الت مستثنی دي ‪.‬‬

‫‪ :‬املادة (‪ )1500‬محوي جـ (‪ )2‬صـ (‪ . )277‬شرح املادة (‪ )1814‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )621‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1838‬مَلَّ ِة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّةِ (‪ )1801‬و(‪ََ )1838‬مَلَّ ِة االحكام ‪ .‬والفتاوي الكاملية صـ (‪. )117‬‬
 ‫‪69‬‬
‫اگـــر مـــرافــــعه خـــواه مــــواد فـــوق‬
‫واصولـــنامــه اداری را رعـــایت نکـــند‬
‫ومدت استماع دعاوی مرافعه منقضی‬
‫شود حق شکایت ندارد فیصله قطعیت‬
‫می یابد ‪)۱( .‬‬
‫اگر موادفوق را رعایت کندولی بعدازآن‬
‫باندازه مدت استماع بغرض فیصله‬
‫بدون عذرشرعی واصولی قضیه حاضر‬
‫نگردد فیصله قطعیت می یابد ‪ ،‬ودر‬
‫آئنده حق شکایت ندارد ‪)۲( .‬‬
‫بعد از تقـــدیم ورقه مرافعه خواهی هر‬
‫یک از مرافعه خواه وجانب مقابلـــش‬
‫بروز مـــتعینه بمحکمه مرافعه حاضــر‬
‫باشند واگر یکی از آنها برخالف مذکور‬
‫رفــــتار نمودند محکمه مرافعه بموجب‬
‫درخواست جانب مقابل میتواند نظریه‬
‫خــــــود را ابــــراز دارد ومـــطابق ماده (‬
‫‪ )۱۲۲‬اصولنامه اداری محاکم عدلی‬
‫همرایش رفتار میشود ‪)۳( .‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1839‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )691‬وال َْمادَّةِ (‪ََ )1801‬مَلَّ ِة االحكام‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّةِ (‪ََ )1801‬مَلَّ ِة االحكام ‪.‬وشرح ال َْمادَّة (‪ )1839‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )691‬‬
‫ـــ‬
‫که مرافعه غوښتونکی دا پورتني مواد‬
‫په اداري اصول نامه کې رعایت نکړي‬
‫او دمرافعې د دعوو د اوریدو موده تیره‬
‫شي ‪ ،‬د شکایت حق نه لري ‪ ،‬د ابتدائیې‬
‫فیصله قطعیت مومي ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که پورتني مواد رعایت کړي مګر وروسته‬
‫له هغه د اوریدو دمودې په اندازه بې‬
‫دقضیې له شرعي اواصولي عذره حاضر‬
‫نشي فیصله قطعیت مومـــــــي اوپه را‬
‫تلونکي کې د شکایت حق نه لري ‪)2( .‬‬
‫ــــ‬
‫د مــرافعــې غوښتنــي د پاڼي له وړاندي‬
‫کـــېدو څخه وروســـته پخـــپله مــرافعه‬
‫غوښتونکی اومقابل جانب یي باید په‬
‫ټاکلې ورځ په محکمه کې حاضر وي او‬
‫که هریوله دوی څخه ددې په خالف رفتار‬
‫وکړي مرافعه محکمه د مقابل جانب د‬
‫درخواست په موجب کوالی شــي چـــې‬
‫خپله نظــریه څــرګــنده کــړي او دعدلــي‬
‫محکموداداري اصولنامې (‪ )۱۲۲‬مادې‬
‫سره سم رفتار ورسره کیږي ‪)3( .‬‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ََ )1801‬مَلَّ ِة االحكام ‪.‬‬
‫‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
 ‫‪7۰‬‬
‫الزم است که حکم مرفوعه در حادثه‬
‫شرعی وخصومت صحیحه صادر شود‬
‫واال حکم مذکور حکم شرعی شمرده‬
‫نمیشود بلکی افتاء نامیده میشود ‪،‬‬
‫ودر امضاء قاضی ثانی ( قاضی مرافعه)‬
‫که حکم قاضی اول را امضاء مینماید‬
‫نیز بمذاکره دعوی شرعی ضرورت‬
‫دارد وآن دعوی وخصومت نزد علماء‬
‫مذهب حادثه نامیده میشود ‪)۱( .‬‬
‫قضایای قــــضات دیگر اگر بمرافعه‬
‫میرسد بصورت وجود دعوی صحیحه‬
‫وجریان آن طور شرعی باجرای آن حکم‬
‫میــشود وآنرا باصطالح مذهب تـــنفیذ‬
‫شرعی میگویند واال اگر تنها محتویات‬
‫چگونگی حکم قاضی اول درنظر بوده‬
‫وطور تــــسلیم اجراآت شـــده باشد آنرا‬
‫اتصال قضائی میخوانند ‪)۲( .‬‬
‫اگر محکمه مرافعه قبل از وقت اجرای‬
‫صالحیت خود ( قبل ازحکم ابتدائیه)‬
‫درکـــدام موضوعی اقدامات وتــشبث‬
‫نـــماید نزد تمیز اعتباری =‬
‫‪ :‬شرح املادة (‪ )1838‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )686‬‬
‫ــ‬
‫الزم دی چې مرفوعه حکم په شرعي‬
‫حادثه اوصحیحه خصومت کـــې صادر‬
‫شـــي ‪،‬کنه دا حکم شرعـــي حکم نه بلل‬
‫کیږي بلکي افتاء بلله کیږي او ددوهم‬
‫قاضي ( دمرافعې قاضي ) په الس لیک‬
‫کې چې د لومړي قاضي حکم السلیک‬
‫کوي هم دشـرعي دعوی مذاکرې ته ضرورت‬
‫لري او هغه دعوی او خصومت د مذهب‬
‫دعالمانو په نزد حادثه بلله کیږي ‪)1( .‬‬
‫د نوروقاضیانوقضیې که مرافعې ته رسیږي‬
‫د صحیحه دعوی د وجودپه صورت او دهغې‬
‫جریان په شرعي ډول دهغې په اجراء حکم‬
‫کیږي اوهغې ته دمذهب په اصطالح شرعي‬
‫تنفیذ وایي اوکنه که یوازي دلومړي قاضي‬
‫د حکم دڅرنګوالي محتویات په نظرکي وي‬
‫او د تسلیم په ډول اجرا آت شوي وي هغه‬
‫قضایي اتصال بولي ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مرافعه محکمه د خپل صالحیت د‬
‫اجراء له وخت نه پخوا ( ابتدائیــــې له‬
‫حکم نه پخوا) په کومه موضوع کې‬
‫اقدامات اوتشبث وکړي =‬
‫‪ :‬الفتاوي الكاملية صـ (‪ 107‬و ‪. )113‬‬
 ‫‪71‬‬
‫= ندارد بلکی قابل نــقض است ‪)۱( .‬‬
‫نظر به شرائط فعلی در پهلوئی هرمرافعه‬
‫یک محکمه ابتدائیه عام الزم است که‬
‫در وقت ضرورت بــطور اصولی مراحل‬
‫ابتدائی را اجرأ نماید ‪)۲( .‬‬
‫چنانکه محکمه ابتدائیه آن چیز را قید‬
‫میکند که مدعی در دعوی خود آورده‬
‫محکمه مرافعه نیز همان ادعا را فیصله‬
‫خواهدکردکه مدعی در دعوی خود ذکر‬
‫کرده ‪ ،‬وآنرا ادعا نموده است ‪)۳( .‬‬
‫اگر مدعی یا مدعی علیه در ابــــتدائیه‬
‫طور ادعا یا مدافعه چـــــیزی مجمل یا‬
‫مطلق گفته باشند درمرافعه میتوا نند‬
‫آنرا شرعًا تفصیل ویا تقیید بدهند ‪،‬‬
‫محاکم مـــــرافعه آنـــــرا خارج موضوع‬
‫نمیداند ‪)4( .‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1840‬ملة االحكام ‪ .‬وال َْمادَّة (‪َ )1838‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫شرح املادة (‪ )1840‬لالاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪ . )167‬قاضي خان علي هامش اهلندية جـ (‪ )2‬صـ (‪. )397‬‬
‫= د تمیز په نــــــــــزد اعتبار نلري بلکـــــي‬
‫دماتېدو وړدي ‪)1( .‬‬
‫په فعلي شرائطو کې د هري مرافعې په‬
‫څنګ کې یوه عامه ابتدائیه الزمي ده‬
‫چې د ضرورت په وخت کې په اصولي‬
‫توګه د ابتدائیې مراحل تر اجرآء الندي‬
‫ونیسي ‪)2( .‬‬
‫ــ‬
‫لکه څرنګه چې ابتدائیه محکمه هغه‬
‫شی قیدوي چې مدعي پخپله دعوی‬
‫کې راوړي دي مرافعه محکمه به هم‬
‫هماغه ادعا فیصله کړي چې مدعي په‬
‫خپله دعوی کې ذکر کړې ده او دهغې‬
‫ادعایي کړې ده ‪)3( .‬‬
‫ـــــ‬
‫که مدعي یا مدعي علیه په ابتدائیه کې د‬
‫ادعا یا مدافعې په ډول کوم شی مجمل یا‬
‫مطلق ویلي وي په مرافعه کې کوالی‬
‫شي چې هغې ته شرعا تفصیل یا تقیید‬
‫ورکـــــــړي مرافعه مـــــحکمه به هــغه له‬
‫موضوع څخه د باندي نه بولي ‪)4( .‬‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ِ )1801‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة ‪.‬‬
‫( ) ‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ِ )1801‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة ‪.‬‬
‫( ) ‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
 ‫‪72‬‬

‫کسیکه دعوی او در محکمه ابتدائیه‬
‫ذریعه خود او ویا وکیل ‪ ،‬ولی ‪ ،‬وصی ‪،‬‬
‫قــــیم اوفــــیصله شـــده مـــــیتواند حق‬
‫اســـــتیناف اونـــیز ذریعه اشخاص فوق‬
‫قابل سمع است ‪)۱( .‬‬
‫ــ‬
‫هغه څوک چې دده دعوی په ابتدائیه‬
‫محکمه کې پخپله دده‪ ،‬یا دوکیل‪ ،‬ولي‬
‫‪ ،‬وصي‪ ،‬قیم په ذریعه فیصله کیدای‬
‫شي نو دده د استیناف حق هم دپورتنیو‬
‫اشخاصوپه ذریعه داورېدو وړدی ‪)۱( .‬‬

‫اگر محکوم علیه ‪ ،‬که محکوم بدین‬
‫باشد و در تادیه آن از محکوم له مهلتی‬
‫خواسته باشد واز اصل موضوع مرافعه‬
‫نخواهد ضمنًا بحکم محکمه ابتدائیه‬
‫قناعت است ‪)۲( .‬‬
‫ــ‬
‫که محکوم علیه چې محکوم په دین وي‬
‫دهغه په ورکړه کې له محکوم له څخه‬
‫مهلت غوښتی وي او له اصلي موضوع‬
‫څخه مرافعه ونه غواړي ضمنًا د ابتدائیې‬
‫محکمې په حکم قناعت دی ‪)۲( .‬‬

‫الزم است ( مرافعه خواه) اهلیت حقوقی‬
‫داشــــــــته باشد ازآن رو طفل ‪ ،‬مجنون ‪،‬‬
‫معتـــــوه وامـــثال آن از حق اســــتیناف‬
‫استفاده کرده نمیتوانند ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫الزم دی چـې ( مرافعه غوښتونکی ) حقوقي‬
‫اهلیت ولري له دې کبله کوچنی ‪ ،‬لیونی ‪،‬‬
‫معتوه او د دوی په شان د استیناف له حق‬
‫څخه استفاده نشي کوالی ‪)۳( .‬‬

‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1816‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )624‬‬

‫‪ :‬الفتاوی اهلندية جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۱۵۸‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1616‬ملة االحكام ‪.‬الفتاوى اهلندية جـ (‪)4‬صـ (‪.)2‬‬
 ‫‪73‬‬
‫رضائیت صریح یا ضمنی صغیر‪،‬مجنون‬
‫‪ ،‬معتوه ‪ ،‬یا ولی ‪ ،‬وصی ‪ ،‬وکیل ‪ ،‬قیم‬
‫شان اعتبار ندارد ‪ ،‬وکیلیکه ازطرف‬
‫موکل خودصالحیت قناعت داشته باشد‬
‫ازماده فوق مستثنی است ‪)۱( .‬‬
‫اگر وقت استیناف یکی ازمتخاصمین‬
‫آنرا قابل استیناف ندانند الزم است که‬
‫محکمه مرافعه اول داشـــتن ونداشــتن‬
‫حق استیناف آنرا تثبیت کند بعد ازآن‬
‫اصــوال در اصـــــــل مـــوضــــوع داخـــــل‬
‫واقدامات شود ‪ ،‬واال تمیز میتواند نظر‬
‫بعــــــدم رعایـــت اصول حکم مذکور را‬
‫نقض نماید ‪)۲( .‬‬
‫اگر چه صالحیت استماع دعاوی در‬
‫محکمه مرافعه ازحیث قیمت مدعی به‬
‫محدود شــــده است دعـــاوی ذیل ازآن‬
‫مستثنی وقابل استیناف است ‪:‬‬
‫حق آبرو یا دعوی احداث آن‬
‫دعوی مسدود نمودن دروازه وکلکین ‪.‬‬
‫دعوی قسمت اموال مشترکه ‪.‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1517‬درراحلكام جـ (‪ )3‬صـ (‪. )637‬‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ )1800‬و ( ‪ِ ) 1801‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة‬
‫ـــ‬
‫د صغیر‪ ،‬لیوني‪ ،‬معتوه یا ددوی د ولي‬
‫‪ ،‬وصي ‪ ،‬وکیل ‪ ،‬قیم ‪ ،‬صریح یا ضمني‬
‫رضائیت اعتبار نلري اوهغه څوک چې‬
‫دخـــپل موکل دقـــناعت واک ولــري له‬
‫پورتنۍ مادې څخه مستثنی دی ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که د اســـــتیناف په وخت کــې یو له‬
‫متخاصمینوڅخه هغه د استیناف وړونه‬
‫بولي ‪ ،‬نو الزم ده چې مرافعه محکمه‬
‫لومړی د هغه د استیناف دحق لرل اونه‬
‫لرل تثبیت کړي وروسته له هغه په اصله‬
‫موضوع کې په اقداماتوکې داخل شي‬
‫اوکنه تمیز کوالی شي چې نظر د اصول‬
‫نه رعایت ته دا حکم مات کړي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که څه هم ددعوو داوریدلوصالحیت په‬
‫مرافعه محکمه کې دمدعی به دقیمت‬
‫له حیثه محدودشوی دی دا الندي دعوی‬
‫له هغوڅخه مستثنی او داستیناف وړدي ‪:‬‬
‫‪ :‬د آبْرَوْ حق یادهغه دجوړولودعوی ‪.‬‬
‫ددروازې اوکړکیو دبندولو دعوی ‪.‬‬
‫د شریکو مالونو د قسمت دعوی ‪.‬‬
‫‪َ :‬مبْ ِ ٌّ‬
 ‫‪74‬‬
‫حق شفعه ‪ ،‬خواه بصورت اثبات شفع‬
‫‪ ،‬وخواه بترک وامتناع از دعوی شفعه‬
‫از دعوی فیصله شده باشد ‪.‬‬
‫دعاوی ارتفاع تعمیر همسایه ودر‬
‫خواست دفع ضرر ازآن ‪.‬‬
‫دعوی دفع ضرر مبرز ‪ ،‬ناوه طرف‬
‫حویلی شخص دیگری ‪.‬‬
‫حفر جویچه جدید ازنهر مشترک ‪.‬‬
‫حفر قنات که بموجب آن ضررقنات‬
‫دیگری ادعا شده باشد ‪.‬‬
‫قصاص ‪ ،‬حبس دوام ‪ ،‬اعدام ‪ ،‬طبق ماده‬
‫اصولــــنامه اداری محاکم عدلـــی‬
‫ودعوی صـــغاریکه مدعی یا مدعی علیه‬
‫واقع شــــده باشــــد و بضرر صغار انجام‬
‫یافته باشدمطابق ضمیمه اصول استماع‬
‫دعاوی به مرافعه وتمیز تـــقدم شــدنی‬
‫است ‪.‬‬
‫حق شرب ( حق آبه ) ‪.‬‬
‫حق مرور ‪.‬‬
‫دعوی مرور زمان چون حق‬
‫قانونی است قابل اســـتیناف شــــناخته‬
‫میشود ‪)۱( .‬‬
‫‪ :‬الفتاوي اهلندية جـ (‪ )4‬صـ ( ‪ . )104‬ومبِن علي ال َْمادَّةِ ( ‪ِ ) 1801‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة االحكام ‪.‬‬
‫د شفیع حق که د شفع د اثبات او که د‬
‫شفع له دعوی څخه دامتناع اوترک په صورت‬
‫کې وي له دعوی څخه فیصله شوې وي ‪.‬‬
‫دګاونډي د ودانۍ د لوړ والي دعوی‬
‫او دهغه د ضرر ددفع غوښتنه ‪.‬‬
‫د بل شخص د هویلـــۍ خواته د مبرز‬
‫او ناوې د ضرر د دفع دعوی ‪.‬‬
‫له مشترکي بیالې څخه دنوي لښتي څیرول‬
‫دداسي کاریزو ایستل چې دهغه په‬
‫موجب دبل کاریز د ضررادعا شوې وي ‪.‬‬
‫قصاص‪ ،‬دوام حبس ‪ ،‬اعدام دعدلي‬
‫مادې‬ ‫محکمود اداري اصولنامې له‬
‫ســره ســـم او دهغو صغــیرانو دعوی چې‬
‫مدعي یا مدعي علیه واقع شوی وي او‬
‫د صغیرانوپه ضرر پای ته رسیدلي وي ‪،‬‬
‫ددعوو داورېـــدنـــي د اصول دضمیمـــې‬
‫ســره ســـم مرافعـــې او تمیز ته وړاندي‬
‫کیدونکې دي ‪.‬‬
‫دشرب حق ( حقابه ) ‪.‬‬
‫د مرور حق ‪.‬‬
‫د زمان دمرور دعوی څرنګه‬
‫چې قـانـونــــي حــق دی د اســـتیناف وړ‬
‫بلل کیږي ‪)۱( .‬‬
 ‫‪75‬‬
‫اگــــر حـــکم محکمه ابـــــتدائیه قابل‬
‫اســتیناف نباشــد محکمه مــرافعه حق‬
‫نداردکه دعوی محکوم له را درموضوع‬
‫جبران خساره و ضرر وغیره بشنود چنان‬
‫دعــاوی تابـع اصل دعــوی بــوده یکجا‬
‫فیصله میشود ‪)۱( .‬‬
‫اگـــر محکوم علـــیهم چــند نفر باشـند‬
‫ویکی ازآنها مرافعه بخواهد در صورتی‬
‫که حکم مــذکور قابل تـــفــریق وتجـــزیه‬
‫شـــــناخــته شـــود کـــسانــیکه مـــرافــعه‬
‫نخواســـته انــد ازاســـتیناف شــخصیکه‬
‫مـــرافعه خــواه اســـت مســتفید شــده‬
‫نمیتوانند ‪.‬‬
‫اگر محکمه ابتدائیه بتقسیم حویلی‬
‫یا عـــدم تــقسیم آن حکم کــند وحویلی‬
‫مــذکور بــین ســه نفر مشترک باشد اگر‬
‫یکــــی ازآن مــرافعه طلب شــود وحــکم‬
‫مذکور فـــســخ گـــردد چون قابل تــجزیه‬
‫نیست دو نفر دیـــگر نــــیز ازآن استفاده‬
‫کرده میتوانند ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫که دابتدائیه محکمې حکم د استیناف‬
‫وړ نه وي مرافعه محکمه حق نلري چې‬
‫د محکوم له دعوی د خسارې د جبران‬
‫او دتعطیل د ضرر او نورو په موضوع‬
‫کې واوري دا ډول دعوی داصلي دعوی‬
‫تابع دي یو ځای فیصله کیږي ‪)1( .‬‬
‫ـــ‬
‫که محکوم علیهم څو تنه وي اویو له‬
‫هغوڅخه مرافعه وغواړي په دې صورت‬
‫کې چې دا حکم د تفریق او تجزیې وړ‬
‫وګڼل شي نوهغه کسان چې مرافعه یي‬
‫نه ده غوښتې دهغه شخص له استینافه‬
‫چې مرافعه یي غوښتې ده مستفید‬
‫کیدای نشي ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫که ابتدائیه محکمه دهویلۍ په ویش‬
‫یا دهغې په نه ویش باندي حکم وکړي‬
‫اودا هویلۍددرې تنو په منځ کې شریکه‬
‫وي نوکه یـــوتن له هغو څخه مــــرافعه‬
‫وغواړي او دا حکم فسخه شي‪ ،‬څرنګه‬
‫چې د تجزیې وړ نه دی نو دا نور دوه تنه‬
‫هم له هغې څخه استفاده کوالی شي ‪.‬‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ ( ‪ِ ) 1801‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة ‪.‬‬
‫‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
 ‫‪76‬‬
‫اگـــر بــذمه مــتوفی دیون مســتغرقه‬
‫مثبته باشد یعنی مال متروکه متجاوز‬
‫از حقوق دائنین نباشد ویکی از دائنان‬
‫بنا بــرتوثــیق رهن دین خود را مقدم تر‬
‫بــداند ومحکمه ابــتدائیه برله آن حکم‬
‫کند ورثه درآن موضوع حق استیناف‬
‫ندارد واگردآئنان دیگر مرافعه بخواهند‬
‫حق استفاده دارد ‪)۱( .‬‬
‫اگـــر دعــوی دیــن بــرعلیه کفیل شده‬
‫ومحکمه ابتدائیه به برآئت کفیل حکم‬
‫نموده باشد اصل مدیون ازآن استفاده‬
‫نمیتواند ‪)۲( .‬‬
‫در صــورت فــوق اصل مــدیون حــق‬
‫اســتیناف نــدارد بــرآئت کــفیل بـرآئت‬
‫اصیل نــیست ‪ ،‬وبــرآئت اصیل بــرآئت‬
‫کفیل است ‪)۳( .‬‬
‫اگر کـــسی بــرذمه دو نــفر دعوی دین‬
‫کند یکی حاضر شود ودیگری غائب‬
‫باشدومدعی برعلیه شخص حاضر =‬
‫ـــ‬
‫که دمړي پرذمه مستغرقه مثبت پورونه‬
‫وي یعني متروکه مال یي دپوروالوله‬
‫پورونوزیات نه وي اویوتن له پورواالوو‬
‫نه دګــــروي دتوثیق له مخـــي خپل پور‬
‫وړاندي وبولي اوابتدائیه محکمه برله‬
‫دهغه حکم وکړي ورثه په هغې موضوع‬
‫کې داستیناف حق نلري اوکه نور پور واال‬
‫مرافعه وغواړي داستفادې حق لري ‪)۱( .‬‬
‫ــ‬
‫که په یوکفیل باندي د پور دعوی وشي‬
‫اوابتدائیې محکمې د کفیل په برائت‬
‫باندي حکم کړی وي اصل پور وړﺉ له‬
‫هغه څخه استفاده نشي کوالی ‪)2( .‬‬
‫په پورتنــي صورت کې اصل پور وړی‬
‫د اســـتیناف حق نــلري‪ ،‬د کــفیل بــرائت‬
‫د اصیل برائــت نه دی مګـــر د اصـــــیل‬
‫برائت د کفیل برائت دی ‪)3( .‬‬
‫ـــ‬
‫که یوکس د دوو تنو پر ذمه دپور دعوی‬
‫وکړي یو یي حاضر شي او بل یي غائب‬
‫وي مدعي په حاضر شخص باندي =‬
‫‪ :‬اهلندية جـ (‪ )6‬صـ (‪. )447‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )661‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )662‬ملة االحكام ‪.‬‬
 ‫‪77‬‬
‫= دعوای خودرا دآئرکندومحکمه ابتدائیه‬
‫بر علیه مدعی حکم و از دعوی مذکور‬
‫امتناع کند مدعی برشخص غائب حق‬
‫استیناف ندارد ‪)۱( .‬‬
‫شـــــخصیکه بعد از حـــکم محــــکمه‬
‫ابتدائیه محکوم علیه واقع شده است‬
‫و بــــرضا ورغبت خود محکوم به را بـــه‬
‫محـــــکوم له مــــیسپارد حق اســـتیناف‬
‫ندارد ‪)۲( .‬‬
‫چون حکم مرافعه حکم آخرین محاکم‬
‫اســت حکم آن قطعیت مــی یابـــد الزم‬
‫اســـت حکم مذکور بمــواجهه خصمــین‬
‫صادر گردد ‪)۳( .‬‬
‫= خــپله دعوی دائره کــړي او ابــــتدائیه‬
‫محکمه پر مدعي باندي حکم اوله دغې‬
‫دعوی څخه امتناع وکړي نو مدعي پر‬
‫غائب شخص د استیناف حق نلري ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫هغه شخص چې دابتدائیه محکمې له‬
‫حکم څخه وروسته محکوم علیه واقع‬
‫شـــوی دی او په خــپله رضا او رغــبت‬
‫محــکوم به محــکوم له ته وســـپاري ‪،‬‬
‫داستیناف حق نه لري ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬
‫څــرنګه چــې دمــرافعې حـکم دمحکمو‬
‫آخرینی حکم دی او دهغې حکم قطعیت‬
‫مومي نوالزم دی چې دا حکم دخصمینو‬
‫په مخکي صادر شي ‪)3( .‬‬

‫در مــواردی که شــرعًا حکم غیابــی‬ ‫په هغومواردوکې چې شرعا غیابي حکم‬
‫صورت مـــیگیرد از ماده فوق مستثنی‬ ‫کـــیږي له پورتنۍ مادې څخه مستثنی‬
‫است ‪)۴( .‬‬ ‫دي ‪)4( .‬‬
‫*****‬ ‫*****‬
‫***‬
‫***‬
‫*‬

‫( ) ‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1830‬االاتسي جـ (‪ )6‬صـ (‪. )136‬‬

‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ِ )1801‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة ‪.‬‬
‫( ) ‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1830‬ملة االحكام ‪ .‬تكملة رداحملتار جـ (‪ )1‬صـ (‪. )313‬‬

‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ )1834‬درراحلكام ‪ .‬جـ (‪ )4‬صـ (‪ { . )680‬من مادة (‪ )220‬اىل املادة (‪َ )232‬م ْب ِ ٌّ‬
‫ِن َعلَى َمادَّيت‬
‫(‪ )1800‬و (‪ِ )۱۸۰۰‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة }‪.‬‬
 ‫‪78‬‬
‫تمیز به سه شعبه اساسی تقسیم میشود‪:‬‬
‫شـــــــعبه اســــتدعا ( مدیریت‬
‫تحریرات تمیز) ‪.‬‬
‫شعبه حقوق ‪.‬‬
‫شــعبه جزا ‪.‬‬
‫وظیفه شعبه استدعا ‪:‬‬
‫ــ این دائره استدعای مستدعی‬
‫تمیز را می بیند وتاریخ فیصله مرافعه‬
‫رابا تاریخ تفیهم فیصله به محکوم علیه‬
‫وتاریخ تمیز خواهی اورامطالعه میکند‬
‫آنـــــگاه در موجبات رد یا قبول تــــمیز‬
‫خواهــــی مستدعی ابراز نظر مینماید‬
‫ونـــظریات خود را با دالئل آن بــــمقام‬
‫ریاست تقدیم میکند ‪.‬‬
‫موضوعیکه خود بخود به تمیز‬
‫وارد میشود نخست دراین دآئره میآید ‪.‬‬
‫دعاوی را که بمرور زمان وعدم‬
‫اســـــتماع دعاوی تعلق دارد مالحــــظه‬
‫میکندبعدازغورمزیدخالصه معلومات‬
‫خود را با اصل دوسیه بمقام ریاست‬
‫تقدیم میدارد ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫تمــــیز په دریواساسي څانګو ویشل کیږي ‪:‬‬
‫داستدعا څانګه (دتمیزدتحریراتو‬
‫مدیریت ) ‪.‬‬
‫د حقوقو څــانګه ‪.‬‬
‫د جــزا څــــانــګه ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫د استد عا د څانګي وظیفه ‪ :‬ــ‬
‫دا دائره دتمیز دمستدعي استدعا‬
‫ګوري او د مرافعـــــې د فیصلــې نیټه او‬
‫محکوم علیه ته دفیصلې د تفهیم نیټه‬
‫اودده دتمیزغوښتني نیټه ګوري نو هغه‬
‫وخت د مستد عي دتمیز غوښتني د رد‬
‫یا قبول په موجباتوکې نظریه څرګنده‬
‫وي اوخپل نظریات سره دهغو له دالئلو‬
‫د ریاست مقام ته وړاندي کوي ‪.‬‬
‫کوم موضوعات چې تمیز ته‬
‫راځي نو لومړی همدې دائرې ته راځي ‪.‬‬
‫هغه دعوی چـــــې د زمانــــې په‬
‫مرور او د دعووپه نه اوریدو پوري اړه‬
‫لري مالحظه کوي او وروسته له زیات‬
‫غور څخه دخپلومعلوماتولـــنډیز سره‬
‫له اصلي دوســـــیې د ریاســـت مــقام ته‬
‫وړاندي کوي ‪.‬‬
 ‫‪79‬‬
‫صالحیت محکمه کـــه حکم نموده‬
‫وعدم صالحیت آن ‪.‬‬
‫احکامی که بقرآئن وامارات‬
‫فیصله شده باشد درآن دقت نموده بعد‬
‫از توضیح قرآئن خلص پیشنهاد آنرا با‬
‫اصل تصویب بمقام ریاست تقدیم‬
‫میدارد ‪.‬‬
‫ارجاع دعاوی به نظریه مجلس‬
‫تمیز به محکمه حاکمه یا مماثل آن ‪.‬‬
‫تقسیم وسپردن فقرات حقوقی‬
‫وجزائــــــــــی به شـــعبات آن وتــعقیب‬
‫موضوعات که به تعویق افتد واخبار‬
‫نتائج شعبه بمرجع آن ‪.‬‬
‫درنواقص امورتحریری وانحراف مقصد‬
‫‪ ،‬واغماض از نشان دادن دالئل ‪ ،‬مدیر‬
‫تحریرات مسئولیت دارد ‪.‬‬
‫منشـــی مجلس ( مـــدیر تحـــریرات )‬
‫عالوه بـــــــــر وظـــائــفیکه دارد بقرآئت‬
‫دوســـیه وفیصله هـــا ونــــتیجه که ازآن‬
‫بدست آورده است مؤظف میباشد ‪.‬‬
‫منشـــی مجلس ( مـــدیر تحریرات ) به‬
‫تنظیم وتـــرتیب دوســیه ها وفیصله ها‬
‫=‬
‫د محکمې صالحیت چې حکم‬
‫کوي او دهغې نه صالحیت ‪.‬‬
‫هــغه احـــکام چـــې په قرائـــنواو‬
‫اماراتوفیصله شوي دي په هغوکې ژوره‬
‫کتنه کوي وروسته د قرائنو له توضیح‬
‫دهغو د پیشنهاد لــــنډیز ســــره له اصل‬
‫تصویب دریاست مقام ته وړاندي کوي ‪.‬‬
‫ددعووارجاع د تمیز دمجلس په‬
‫نظر یه حاکمي محکمې یا دهغې مماثلو ته ‪.‬‬
‫د حقوقي اوجزایي فقرو ویش او‬
‫سپارل دهغوڅانګوته د هغو موضوعاتو‬
‫تعقیب چې معطل پاتي شي او دڅانګي‬
‫د نتائجو اخبار خپلي مرجع ته ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫د تحریري چارو په نواقصو اودمقصد په‬
‫انحراف اوددالئلو ښودلو نه په سترګي‬
‫پټولوکې دتحریراتومدیریت مسؤلیت لري ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫دمجلس منشــــي ( دتحــــریراتو مــــدیر)‬
‫برسیره په هغو وظیفوچـــــې لـري یــــي د‬
‫دوسیو‪،‬فیصلواوهغونتیجوپه لوستلو‬
‫چې په الس یي راوړې دي موظف دی ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫د مجلس منشـــي ( د تحــــریراتو مــدیر)‬
‫ددوسیو او فیصلو په تنظیم او ترتیب‬
‫او داســـتدعاؤ په ترتیب او دوړاندي =‬
 ‫‪8۰‬‬
‫= وترتیب استدعا هاوحـــفظ حق تقدیم‬ ‫= والي او وروسته والي دحق په ساتنه‬
‫وتاخیرومحافظه اوراق مکلف است ‪)۱(.‬‬ ‫او دپاڼو په ساتنه مکلف دی ‪)1( .‬‬

‫وظیفه شـــعبه حقوق در فــیصله های‬
‫حقوقی غورنمودن وخلص پیشنهاد آنرا‬
‫بافیصله موضوع ذریعه منشــی مجلس‬
‫( مدیر تحریرات) بمقام ریاست تقدیم‬
‫داشتن وبعد از تصفیه موضوع مکتوب‬
‫آنرابامضاء مقام عالی رسانیدن وبمرجع‬
‫آن خبرداده است ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫د حقوقو د څانګي وظیفه په حقوقي‬
‫فیصلې کې ژوره کتنه کول او د هغو د‬
‫پیشنهاد لنډیزسره دموضوع له فیصلې‬
‫د مجلس د منشي ( د تحریراتو مدیر) په‬
‫ذریعه د ریاست مقام ته وړاندي کول‬
‫او وروسته دموضوع له تصفیې مکتوب‬
‫د لوړمقام په السلیک ر سول او د هغو‬
‫مرجع ته خبر ورکول دي ‪.‬‬

‫حاالت اضطراری ازحکم ماده فوق‬ ‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري حا الت‬
‫مستثنی است ‪.‬‬ ‫مستثنی دي ‪.‬‬

‫***‬ ‫***‬

‫‪ :‬له (‪ )۲۲۰‬مادې څخه تر (‪ )۲۳۲‬مادې پوري‬

‫د َملة االحکام په (‪ ۱۸۰۰‬ـ ـ ـ ‪ )۱۸۰۱‬مادو بناء دي ‪.‬‬
 ‫‪81‬‬
‫وظیفه شعبه جزا فیصله های جزائی‬
‫را تـــحت دقـــت قـــرار دادن وبــــعد از‬
‫معلــومات دالئـــل اصولـــی وموجبات‬
‫شرعی خالصه آنرا بااصل فیصله بوسیله‬
‫منشی مجلس ( مدیر تحریرات ) بمقام‬
‫ریاست تقدیم داشتن ونتیجه تصویب‬
‫را بــــعد از امضاء مکتوب آن از طرف‬
‫مقام عالی بمرجعش خبردادن است ‪.‬‬
‫حاالت اضطراری ازحکم ماده فوق‬
‫مستثنی است ‪.‬‬
‫چون مسئولیت هیئت مجموعی ریاست‬
‫تمـــیز مشـــترک است اعضاء تمیز در‬
‫موضوع یافتن منابع اصولی وشرعی و‬
‫اســــتنباط دالئل شرعــی ومواد اصولی‬
‫ونتیجه گرفتن وتسویدتصویب موضوع‬
‫بامقام ریاست وظیمتًا هکاری مینماید ‪.‬‬
‫په تـــــسوید کـــې د ریاست له مــقام سره‬
‫***‬
‫ـــ‬
‫دجزا دڅانګي وظیفه دجزایي فیصلو تر‬
‫غورالندي راوستل او وروسته داصولي‬
‫دالئـــــلواوشرعــي موجباتو له معلوماتو‬
‫دهغولنډیزسره له اصلي فیصلې دمجلس‬
‫دمنشي ( د تحریراتومدیر) په ذریعه د‬
‫ریاست مقام ته وړاندي کول اودتصویب‬
‫نتیجه د لوړمقام له خوا دهغه مکتوب‬
‫له السلیک کولونه وروسته دهغه مرجع‬
‫ته خبر ورکول دي ‪.‬‬
‫له پورتنۍمادې څخه اضطراري حا الت‬
‫مستثنی دي ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫څرنګه چې د تمیز د ریاست د مجموعي‬
‫هیئت مسؤلیت سره مشترک دی نو د‬
‫تمیز غړي د اصولي او شرعي منابعو د‬
‫پیداکولو په موضوع کې او دشرعي د‬
‫الئلوپه استنباط او اصولي موادوکې او‬
‫په نتیجه اخیستلواودموضوع دتصویب‬
‫وظیفتًا همکاري کوي ‪.‬‬
 ‫‪82‬‬
‫اعضای تـــمیز در استعمال بـــی جای‬
‫احکام وعـــدم دقت در موارد اصولـــی‬
‫وشرعـــی وتصویب بی اساس ونظریه‬
‫دادن بی مورد تـمیز مسئولند ‪.‬‬
‫وظـــیفه اداره ونـــــظم ونسق مجلس‬
‫وتـــــرتیب موضوعات وتـــــــطبیق شرع‬
‫واصول برئیس تمیز مفوض است ‪.‬‬
‫رئیس مـــیتواند که عالوه از اجتماع‬
‫هیئت مجموعــی تــمیز از علمای دیگر‬
‫نیز استشاره نماید ‪.‬‬
‫ا گـــر تـمیز در تـــصویب خود اتکا به‬
‫جزئیات مذهبی و مواد قانونی کند آن را‬
‫صـــریحًا در مصوبــه خـــود طـــبق مـــاده‬
‫) اصولنامه اداری محاکم عدلی‬ ‫(‬
‫ذکر نماید ‪)۱( .‬‬
‫در دعوی و جواب و شهادت واعتراض‬
‫وتردیدمدافعه اگر خوداشخاص تقاضا‬
‫نمایند که آنرا بقلم خود بنویسد کدام‬
‫ممانعتی ندارد ‪)۲( .‬‬
‫ــ‬
‫د تــــــمیز غړي داحکامو په بــې ځایه‬
‫استعمال او په اصولي اوشرعي موادو‬
‫کې په نه دقت او په بې اساسه تصویب‬
‫اوبې مورده نظریه ورکولوکې مسؤل دي ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫د مجلس دنظم اونسق اوداداري وظیفه او‬
‫دموضوعاتو تـــرتیب او دشــرعي او اصولي‬
‫تطبیق د تمیز رئیس ته سپارل شوي دي ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫رئـیس کوالی شــي بـــرسیره دتــمیز‬
‫دمجموعـــــــي هیئت دټولنـــي له نورو‬
‫علماؤ څخه هم استشاره وکړي ‪.‬‬
‫ــ‬
‫که تمیز په خپل تصویب کې په مذهبي‬
‫جزئیاتو او قانوني موادو اتکاء وکړي ‪،‬‬
‫هغه دي صریحا په خپلو مصوبه کې د‬
‫عدلــــي محاکمو د اداري اصولنامـې له‬
‫) مادې سره سم ذکر کړي ‪)1( .‬‬ ‫(‬
‫ـــ‬
‫په دعوی‪ ،‬ځواب ‪ ،‬شهادت ‪ ،‬اعتراض ‪،‬‬
‫تردید اومرافعه کې که په خپله اشخاص‬
‫تقاضا وکړي چې هغه په خپل قلم ولیکي‬
‫کوم ممانعت نلري ‪)2( .‬‬

‫( )‪:‬له (‪ )۲۲۰‬مادې څخه تر(‪ )۲۳۲‬مادې پوري دَملة االحکام په (‪ ۱۸۰۰‬ـ ـ ـ ‪ )۱۸۰۱‬مادوبناء دي ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬املادة (‪َ )۱۸۱۶‬ملة االحکام ‪ ,‬اهلندية جـ (‪ )۳‬صـ (‪. )۴۶۲‬‬
 ‫‪83‬‬
‫اگر تمیز به احضار شخصی ضرورت داشته‬
‫باشدبقوه اجرائیه مراجعه کرده میتواند ‪)۱( .‬‬
‫ا گـــر محکمه حکم بصحت بیع کرده‬
‫باشد و دران شرط مفسد عقد باشد یا‬
‫حکم به تـــرجیح شهود مرض نــسبت به‬
‫شهود صحت شــده باشــد یا شهود قــدم‬
‫برشهود حدوث یا شهود نقصان برشهود‬
‫زیادت تـــرجیح وحق تــقدم یافته باشــد‬
‫موضوع قابل غور تمیز وموجب ارجاع‬
‫است ‪)۲( .‬‬
‫اگر دعوی از ملکیت مطلق بوده شهود‬
‫ذوالـــــیدی در آن آورده نـــشده باشـــــد‬
‫موضوع قابل غور تمیز وموجب ارجاع‬
‫است ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫که تمیز دیوشخص احضارته ضرورت ولري‬
‫اجرائیه قوې ته مراجعه کوالی شي ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که محکمې دبیع په صحت حکم کړی وي‬
‫او په هغه کې دعقد مفسد شرط وي ‪ ،‬یا‬
‫نسبت د صحت شهودوته دمرض دشهودوپه‬
‫ترجیح حکم شوی وي یا دحدوث پرشهودو‬
‫دقدم شهودوته یا د زیاتوالي پر شهودو د‬
‫نقصان شهودوته ترجیح او د تقدیم حق یي‬
‫موندلی وي‪ ،‬نو موضوع د تمیز د غور وړ او‬
‫ارجاع موجب دی ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬
‫که دعوی له مطلق ملکیت څخه وي د‬
‫ذوالیدی شاهدان په هغې کې راوستل‬
‫شوي نه وي ‪ ،‬موضوع د تمیز دغور وړ‬
‫او د ارجاع موجب ده ‪)3( .‬‬
‫ـــ‬

‫اگر اسنادیکه خصمین آورده باشند نه‬ ‫که هغه اسناد چې خصمینو را وړي وي نه‬
‫عینًا ونه بطورخالصه درفیصله ذکر شده‬ ‫کټمټ اونه دلنډیز په ډول په فیصله کې ذکر‬
‫باشد وبرآن ترتیب حکم شده باشد قابل‬ ‫شوي وي اوپرهغه باندي حکم ترتیب شوی‬

‫غور تمیز وموجب ارجاع است ‪)۴( .‬‬ ‫وي دتمیز دغوروړاودارجاع موجب ده ‪)۴( .‬‬

‫( ) ‪ :‬شرح ال َْمادَّة (‪ )1833‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪ )۶۷۶‬واالاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪.)۱۵۱‬‬

‫( ) ‪:‬ال َْمادَّة (‪ )1839‬و (‪ )1766‬و ( ‪ ) 1768‬و ( ‪َ ) 1762‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1754‬ملة‪ .‬وشرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1817‬سليم ابز‪ .‬جـ (‪ )2‬صـ (‪ . )905‬تکملة رداحملتار جـ (‪ )۱‬صـ (‪. )۳۲۹‬‬
‫‪ :‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1814‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )۶۲۱‬‬
 ‫‪84‬‬
‫اگر تزکیه شهودملزمه نشده باشد فیصله‬
‫قابل غورتمیز وموجب ارجاع است ‪)۱( .‬‬
‫اگر محکوم له یا محکوم علیه مرافعه‬
‫قبل ازتصویب تمیزفوت گردد درحقوقی‬
‫که بورثه انتقال می یابد حق تمیز بورثه‬
‫اش نقل می یابد ‪)۲( .‬‬
‫محکوم علــیه نــمیتوانـــد که تمیز را‬
‫بـــرعلیه شـــخص ثالث خارج از فیصله‬
‫خواسته باشد ‪)۳( .‬‬
‫اگر محکوم علیه بعد از انقضای میعاد تـمیز‬
‫فوت گردد ورثه اش حق تــمیز را ندارد ‪)۴( .‬‬
‫اگرشروط شرعی دعوی وشروط اساسی‬
‫شهادت وغیره چـــیزهائیکه الزمه یک‬
‫صورت دعوی شرعـــی باشد در فیصله‬
‫مــــرافعه دیـــده نـــشود اگرچه معترض‬
‫اعتراض نکرده باشدقابل تمیزاست ‪)۵(.‬‬
‫( ) ‪ :‬شرح املادة (‪ )۱۸۳۰‬االاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۱۳۶‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ ) 1838‬مَلَّ ِة االحكام ‪ .‬واالاتسی جـ (‪ )۶‬صـ (‪. )۱۶۵‬‬
‫ـــ‬
‫که دملزمو شهودو تزکیه نه وي شوې‪ ،‬د‬
‫تمیز دغور وړ اودارجاع موجب دی ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که دمرافعې محکوم له یا محکوم علیه‬
‫د تمیز له تصویبه پخوا فوت شي په هغو‬
‫حقوقوکې چې ورثې ته انتقال مومي د‬
‫تمیز حق یي ورثې ته نقل کیږي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫محکوم علیه نشي کوالی چې له فیصلې‬
‫څخه خارج پر دریم شخص باندي تمیز‬
‫وغواړي ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫که محکوم علیه دتمیز دمیعاد له تیریدو نه‬
‫وروسته فوت شي دده ورثه د تمیز حق نلري (‪)۴‬‬
‫ـــ‬
‫که ددعوی شرعـــي شـــروط او دشهادت‬
‫اساسي شروط اونورهغه شیان چې دیوې‬
‫شرعي صورت دعوی الزم وي دمرافعې‬
‫په فـــیصله کې ونه لیدل شي که څه هم‬
‫معتــــرض اعـــتراض پرې نه وي کړی د‬
‫تمیز وړ ده ‪)۵( .‬‬
‫( ) ‪ :‬تنقيح حامدية جـ (‪ )1‬ص (‪. )334‬‬
‫( ) ‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1642‬ملة االحکام ‪.‬‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ ( ‪ِ ) ۱۸۰۱‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة ‪.‬‬
‫( ) ‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
 ‫‪85‬‬
‫اگر خالف مقررات شرعی واصولی‬
‫دردعوی وجواب وعوی وشهادت ودفع‬
‫وجــرح شرعی وموقع حکم رفــتار شده‬
‫باشد موضوع قابل تمیز است ‪)۱( .‬‬
‫تـــمامًا صالحـــیت هائیکه مـــحکمه‬
‫مرافعه دارد باستثنای دوران عمومی‬
‫دعوی تمیز هم صالحیت آنرا دارد ‪)۲( .‬‬
‫اگر اختالف در موجودیت حق تمیز وعدم‬
‫موجودیت ویا انقضای میعاد وعدم انقضای‬
‫میعاد آن در بین آمــد تمیز میتواند اولـــتر‬
‫آنرا تصفیه نموده پــــس ازآن در اســــاس آن‬
‫غـــور ودقــت نماید ‪)۳( .‬‬
‫اگر درفقرات وارده محاکم بچیزی‬
‫استنادشده باشدکه آن حقیقت نداشته‬
‫باشد ویا بقرآئن اتکاء وآن قرینه شرعیه‬
‫شمرده نشود ویاکدام تناقض بمشاهده‬
‫برسد موضوع قابل تمیز وموجب نقض‬
‫است ‪)۴( .‬‬
‫ـــ‬
‫که په دعوی اوددعوی پځواب ‪،‬شهادت‬
‫‪ ،‬دفعه ‪ ،‬جرحه شرعي او دحکم په موقع‬
‫کې دشرعي اواصولي مقرراتو په خالف‬
‫رفتارشوی وي موضوع دتمیز وړده ‪)۱(.‬‬
‫ـــ‬
‫ټول هغه صالحیتونه چې مرافعه محکمه‬
‫یي لري پرته د دعوی له عمومي دوران‬
‫څخه تمیز هم دهغې صالحیت لري ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که اختالف د تمیز دحق په موجودیت اونه‬
‫موجودیت ‪ ،‬یا ئي د میعاد په تېرېدو او نه‬
‫تېرېدو په منځ کې راغی نو تمیز کوالی شي‬
‫چې لومړی هغه تصفیه کړي پس له هغه یي‬
‫په اساس کې غور او دقت وکړي ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫که محکموته په راغلیوفقروکې په کوم‬
‫داســــي شــــي استناد شوی وي چې هغه‬
‫حقیقت ونلري اویا په قرائنو اتکاء کړي‬
‫وي اوهغه شرعي قرینه ونه بلله شي او‬
‫یا کوم تناقض ولیدل شي نو موضوع د‬
‫تمیز وړ او د نقض موجب ده ‪)۴( .‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ََ .) 1838‬مَلَّ ِة االحكام ‪.‬‬

‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ )۱۸۰۰‬و (‪ََ )۱۸۰۱‬مَلَّ ِة االحكام ‪.‬‬ ‫( ) ‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ )۱۸۰۰‬و (‪ََ )۱۸۰۱‬مَلَّ ِة االحكام ‪.‬‬ ‫‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1629‬و ( ‪َ ) 1740‬ملة االحكام ‪ .‬واهلندية جـ (‪ )۴‬صـ (‪. )۲‬‬
 ‫‪86‬‬
‫چون تمـــیز نمودن بــین دالئل شرعی‬
‫واصولی ابـــتدائیه ومرافــعه ومـــعلوم‬
‫نـــمودن قــوت وضعف د الئــل طرفـــین‬
‫وظیفه تمـــیز است ‪ ،‬الزم اســت دالئــل‬
‫طرفـــین واضح در فـــیصله شــان داخل‬
‫بوده واســـتناد شــان بجزئــیات مذهبی‬
‫واصولی باشد تا تمیز بخوبـــی بــتواند‬
‫در آن حکمیت نـــموده فــیصله را تائید‬
‫یا نقض وتردید یا ارجاع نماید ‪)۱( .‬‬
‫تائیدیانقض اوتردید یا ارجاع کړي ‪)۱( .‬‬
‫چون اساس تمیز بغرض رفع شکایت‬
‫وجریان امورعدلی بمحوراصلی عدالت‬
‫است الزم است ریاست تمیز اعتراضات‬
‫معترضین را خواه بالذات یا بالواسطه‬
‫تقدیم میشود بپذیرد ‪)۲( .‬‬
‫تمیز اعتراضات معترضین را بغرض‬
‫رفع شکایت ردًا یا قبوال داخل تصویب‬
‫خود مینماید ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫څرنګه چې دابتدائیې اومرافعې دشرعي‬
‫او اصولي د الئلوپه منځ کې تمیز کول‬
‫اودطرفــــینو د دالئــــلوقــــوت اوضــعف‬
‫معلومول دتمـیز وظیفه ده نــــو الزم دی‬
‫چـــې د دواړو خواوو دالئـــل په فــیصله‬
‫کــې واضح داخل وي‪ ،‬او ددوی استناد‬
‫په مذهبي جزئیاتو والړ او اصولي وي ‪،‬‬
‫تر څو تمــــیز په ښـــه شان سـره وکوالی‬
‫شي چې په هغې حکمیت وکړي فیصله‬
‫ـــ‬
‫څرنګه چې دتمیز اساس دشکایت د رفع‬
‫اودعدالت په اصلي محور دعدلي چارو‬
‫دجریان په غرض دی ‪ ،‬نو الزم دی چـــې‬
‫د تمیز ریاست د معترضینو اعتراضات‬
‫که بالذات یاپه واسطه سره وي وړاندي‬
‫کیږي قبول کړي ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬
‫تمیز د معترضینو اعتراضات د شکایت‬
‫د رفع په غــــرض ردًا یا قـــبوالً په خــــپل‬
‫تصویب کې داخلوي ‪)3( .‬‬

‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ )۱۸۰۰‬و (‪ََ )۱۸۰۱‬مَلَّ ِة االحكام ‪.‬‬

‫‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ )۱۸۰۰‬و (‪ََ )۱۸۰۱‬مَلَّ ِة االحكام ‪.‬‬
‫‪َ :‬مبْ ِ ٌّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّة (‪ )۱۸۰۰‬و (‪ََ )۱۸۰۱‬مَلَّة االحكام ‪.‬‬ ‫‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
 ‫‪87‬‬
‫تردید یا قـــبول اعتراضات و دالئل و‬
‫اسنادی که جانبین ارائه کرده باشند ماده‬
‫به ماده در تصویب شان باشد ‪)۱( .‬‬
‫آمـــرین شعبه حقوق وجزاء بنوبت خود‬
‫حسب صالحـــیت شـــان نــیز مسئولیت‬
‫دارند ‪)۲( .‬‬
‫فـــیصله هائــیکه قابل تمیز نیست ‪:‬‬
‫احکامـــی که مســتند باقــــرار‬
‫صریح ویا ابرآء باشد وتمیز طلب تنها‬
‫از اقـــرار وابـــرآء از حضور خود انــکار باشد‬
‫ودالئل قوی که وثیقه را مشبوه بـــسازد‬
‫نداشــته باشد ویا نفی مــتواتر بـــرعـــدم‬
‫حضور وعــدم اقـــرار مــوجود نباشد ‪)۳( .‬‬
‫حکم حکمی که طرفین برضائیت‬
‫خود بـــرقاطع بودن حــکم مذکور اقــرار‬
‫داده باشند ‪.‬‬
‫طرفین تعهد نموده باشند وتعهد‬
‫شان صورت رسمی یافته باشد که حق‬
‫تمیز ما ساقط است ‪)۴( .‬‬
‫ـــ‬
‫دهغواعتراضاتواودالئلواواسنادوچــــې‬
‫دواړوخواؤ وړاندي کړي وي تردید یا قــــبول‬
‫دي ماده په ماده ددوی په تصویب کې وي (‪)۱‬‬
‫ـــ‬
‫د حقوقواودجـــــزا دڅـــانګي آمـــرین هم‬
‫پخپل وار د خپل صالحـــیت ســره ســم‬
‫مسؤلیت لري ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫هغه فـــیصلې چې د تمیز وړ نه دي ‪ :‬ــــ‬
‫ــ هغه احکام چې په صریح اقرار یا ابرآء‬
‫مستند وي او تمـــیز غوښــتونکی یــوازي له‬
‫اقــرار او ابــرآء څخه له خپل حضور څخه‬
‫انکارکوي او قوي دالئل چې وثیقه مشبوهه‬
‫کړ ي ونلري او یا په نه حضور اونـــه اقــــرار‬
‫باندي متواتره نفی موجوده نه وي ‪)۳( .‬‬
‫ـــ دهغه حَکَم ‪،‬حُکم چې دواړو خواؤ‬
‫په خپله رضا ددغه حَکم پر قاطع والي‬
‫اقرار ورکړی وي ‪.‬‬
‫ـــ دواړوخواؤ تعهدکړی وي او ددوی‬
‫تعهد رسمي صورت موندلی وي چې‬
‫زموږ دتمیز حق ساقط دی ‪)۴( .‬‬

‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ )۱۸۰۰‬و (‪ََ )۱۸۰۱‬مَلَّ ِة االحكام‪.‬‬

‫‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ (‪ )۱۸۰۰‬و (‪ََ )۱۸۰۱‬مَلَّ ِة االحكام‪.‬‬
‫( ) ‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
‫‪ :‬املادة ( ‪ 1738‬ـ ‪ 1821‬ـ ‪َ. )1699‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪ ) 1606‬و( ‪َ ) 69‬ملة االحكام ‪.‬وشرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1587‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )98‬‬
 ‫‪88‬‬
‫مواد اساسی قابل رویت تمیز وموجب‬
‫نقض فیصله قرار آتی است ‪:‬‬
‫فـــیصله هائـــیکه قابل اســتیناف‬
‫بوده ولـــی از حیث انقضای میعاد حکم‬
‫قطعیت یافته باشد ‪.‬‬
‫احکام قطعی محاکم استیناف (‪)۱‬‬
‫در اینکه حکم قطعـــی است یا‬
‫اصل واقع و حقیقت‬ ‫قطعـــی نیست‬
‫اعتبار دارد نه فیصله محکمه ‪)۲( .‬‬
‫اگرمحکمه استیناف استدعای مرافعي‬
‫را قبول نموده اسباب وعللی که جانب‬
‫مقابل از عدم شروط قانونی گفته باشد‬
‫رد نمایدقابل تمیز است ‪)۳( .‬‬
‫اگر فیصله مرافعه اجزاء مختلفه داشته‬
‫باشـــد برخـــی قابل استیناف وبعضــــی‬
‫بدرجه قطعـــی دیـــده شود اعتراضیکه‬
‫بــــر اساس دعوی پـــیشنهاد شود قابل‬
‫تمیز است ‪)۴( .‬‬
‫‪ :‬املادة (‪َ )1839‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬املادة (‪َ )1801‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫د تمیز د رویت وړ اساسي او دفیصلې د‬
‫نقض موجبه مواد په الندي ډول دي ‪:‬‬
‫ــ هغه فـــیصلې چــې د استیناف‬
‫وړوي خو دمـــیعاد دتــیریدو له امله ئــي‬
‫دقطعیت حکم موندلی وي ‪.‬‬
‫‪ :‬د استیناف دمحاکمو قطعي احکام (‪)1‬‬
‫په دې کې چې حکم قطعي دی یا قطعي‬
‫نه دی اصل واقع او حقیقت اعتبار لري‬
‫نه د محکمې فیصله ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که داستیناف محکمه دمرافعي استدعا‬
‫قبوله کړي هغه اسباب اوعلل چې مقابل‬
‫جانب دقانوني شروطو له نشتوالي څخه‬
‫ویلي وي رد کړي د تمیز وړ دی ‪)۳( .‬‬
‫ـــ‬
‫که دمرافعې فیصله مختلف اجزاء ولري‬
‫یوه برخه ئي داستیناف وړ وي اوځینې‬
‫دې په قطعـــي ډول وکتلـــی شـــي ‪ ،‬هغه‬
‫اعتراض چې ددعوی پراساس پیشنهاد‬
‫شي‪ ،‬د تمیز وړ دی ‪)۴( .‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1801‬ملة االحكام ‪.‬‬
‫‪ :‬ال َْمادَّة ( ‪َ ) 1801‬ملة االحكام ‪.‬‬
 ‫‪89‬‬
‫)‬ ‫محکمه تـمیز بـــاســـتثنای ماده (‬
‫اصولنامه اداری مــحاکم عــدلــی که در‬
‫مرتـــبه سوم حق دوران داده در غــیر آن‬
‫حق دوران را ندارد تنها بین فیصله ها‬
‫تمیز صحت وسقم نموده تائید تردید و‬
‫ارجاع مینماید به تحریر صورت دعوی‬
‫( صورت حــال ) نیز ضرورت نیست بــه‬
‫تحــــریر فیصله وثبت آن کـــفایت شــده‬
‫میتواند ‪)۱( .‬‬
‫محکمه تمیز نمیتواند در قضایای‬
‫حقوقی یا جزائی نظریه با تصویب خود‬
‫را برپشت فیصله وغیره تحریر نماید‬
‫بلکی بر فیصله مخصوص تمیز تحریر‬
‫وتثبیت میشود ‪)۲( .‬‬
‫اگر مدعی بر اصل دین دعوی کند‬
‫ویا یکی از محاکم ماتحت به منفعت آن‬
‫حکم نماید یا حکم بــجبران خساره کند‬
‫ومدعی ادعای آنرا نکرده باشدیامدعی‬
‫ادعــای اســـتردادعاریت نموده ومحاکم‬
‫مذکور حکم بقیمت آن کرده باشــــد =‬
‫‪ :‬املادة (‪َ )1801‬ملة االحكام ‪.‬شرح ال َْمادَّة ( ‪ ) 1838‬درراحلكام جـ (‪ )4‬صـ (‪. )690‬‬
‫ِن َعلَى ال َْمادَّةِ ( ‪ِ ) ۱۸۰۱‬م ْن ال َْم َجلَّ ِة ‪.‬‬
‫ـــ‬
‫دتــمیز محکمه پرته دعدلي محاکمو د‬
‫) مادې چې‬ ‫اداري اصولنامې له (‬
‫په دریمه مرتــبه کـــې یـــي ددوران حق‬
‫ورکړی‪ ،‬غیر له هغه ددوران حق نه لري‬
‫‪ ،‬یوازي دفیصلوپه منځ کې د صحت او‬
‫سقم تمیزکوي نوتائید یا تردید اوارجاع‬
‫کـــوي دصورت دعـــوی ( صورت حال )‬
‫لیکلو ته هم ضرورت نـــشته ‪ ،‬دفــیصلې په‬
‫لیکلواودهغې په ثبت کفایت کیدای شي (‪)۱‬‬
‫ـــ‬
‫دتمیزمحکمه نشي کوالی چې په حقوقي‬
‫یا جزائي قضیوکې دفیصلو اونوروپرشا‬
‫خپله نظریه یا تصویب ولیکي بلکي د‬
‫تمیزپرمخصوصه فیصله تحریر اوتثبت‬
‫کیږي ‪)۲( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي پر اصل دین دعوی وکړي او‬
‫یا یوه له ماتحتو محکمو څخه دهغه په‬
‫منفعت حکم وکړي یادخساري په جبران‬
‫حکم وکړي اومدعي دهغوادعا نه وي‬
‫کړې یا مدعي دعاریت داسترداد ادعا‬
‫کړي وي اودې محکمودهغه په قیمت =‬
‫‪َ :‬م ْب ِ ٌّ‬
 ‫‪9۰‬‬
‫= ومدعی قیمت آنرا نــخواســته باشـــد‬
‫موضوع قابـــل تــمیز وموجـــب ارجـــاع‬
‫است ‪)۱( .‬‬
‫اگر مدعی ومدعی علیه در زمین تنازع‬
‫فی الید داشته باشد ومحکمه زمین را‬
‫برای مدعی علیه حکم نماید قابل تمیز‬
‫وموجب ارجاع است ‪)۲( .‬‬
‫= قیمت باندي حکم کړی وي اومدعي‬
‫دهغه قیمت نه وي غوښتی نو موضوع‬
‫د تمیز وړ او ارجاع موجب ده ‪)۱( .‬‬
‫ـــ‬
‫که مدعي اومدعي علیه په ځمکه کې‬
‫تنازع فی الید ولري اومحکمه دځمکي‬
‫د مدعي علیه دپاره حکم وکړي د تمیز‬
‫وړ او ارجاع موجب ده ‪)2( .‬‬
‫ـــ‬

‫اگــــر به زیادت از مدعی بها یاکـــم از آن‬ ‫داصلي دعوی له اثبات څخه وروسته‬

‫بعدازاثبات اصل دعوی حکم شده باشد‬ ‫که له مدعی بها څخه په زیاتو یا له هغې‬
‫څخه په لیږو حکم شوی وي د تمیز وړ‬
‫قابل تمیز وموجب ارجاع است ‪)۳( .‬‬
‫او دارجاع موجب ده ‪)3( .‬‬
‫ـــ‬

‫اگر در محکمه مرافعه به منع دعوی‬ ‫که پــه مـــــرافعه محکمه کـــې دمدعــــي‬
‫مدعی حکم شده باشد از جهت اینکه‬ ‫ددعوی په منعه حکم شوی وي له دې‬
‫دعوی را به ثبوت نرسانیده وتحلیف‬ ‫کبله چې دعوی یي ثبوت ته نه ده رسولې‬
‫مدعی علیه را نـــخواسته باشــد وظاهر‬ ‫دمدعي علیه تحلیف یي نه وي غوښتی‬
‫باشد که از مدعی شهود نخواسته ودر‬ ‫اوڅرګـــنده وي چــې له مدعـي څخه یي‬
‫تحلیف وغیره از او نپرسیده قابل غور‬ ‫شهود نه دي غوښـــتـي او په تـــحلیف او‬
‫تمیز وموجب ارجاع است ‪)۴( .‬‬ ‫نور وکې یي له هغه نه پوښتنه نه ده کړي‬
‫دتمیز دغور وړ اودارجاع موجب ده ‪)۴( .‬‬

‫‪:‬جواهرالرواايت صـ (‪.)21‬واملادة (‪َ )1839‬ملة االحكام ‪.‬‬

‫‪ :‬ال َْمادَّة (‪َ )1755‬ملة االحكام‪.‬الكاملية صـ (‪ )115‬اهلندية فصل يف التنازع يف االيدي جـ (‪ )4‬صـ (‪. )93‬‬
‫‪ :‬املادة ( ‪َ )1829‬ملة االحكام ‪ .‬شرح املادة (‪ )1127‬درراحلكام جـ (‪ )3‬صـ (‪. )127‬‬
‫‪ :‬املادة (‪ 1816‬ـ ـ ـ ‪ 1817‬ـ ـ ‪ 1818‬ـ ـ ـ ‪ 1819‬ـ ـ ‪ 1746‬ـ ـ ‪َ )1838‬ملة االحكام ‪.‬‬