2 KLASİK (TEPKİSEL) KPSS - EĞİTİM BİLİMLERİ /@notbudur

KOŞULLANMA - 2
4 Temiz notlar, kaliteli içerik!

Birleşik Koşullanma Pekiştirme

İki nötr uyarıcının bir arada (aynı anda) koşulsuz bir uyarıcı ile
eşleştirilmesi sonucunda her ikisinin de koşullu uyarıcı haline gelmesidir.
ÖRNEK
Köpeğe et verilmeden hemen önce aynı anda zil sesi ile ışık uyarıcısı
verilir ve ardından köpeğe et verilirse hem zil hem de ışık salya tepkisini
tetikler.
Koşullu uyarıcının ardından koşulsuz uyarıcının verilmesidir. Koşulsuz
uyarıcı burada pekiştireç rolü görür. Sönme olmaması için pekiştirme
gereklidir. Söz konusu deneyde zil sesinden sonra et vermeye devam
etmek gereklidir.
Organizmayı doğal olarak etkileyen koşulsuz uyarıcılara birincil pekiştireç
denir. Et birincil pekiştireçtir.
Organizmayı etkileme gücü olan sonradan kazanılmış olan koşullu
uyarıcılara ikincil pekiştireç denir. Zil ikincil pekiştireçtir.

om
Arabasıyla bir hastane önünde kaza yapmış kişi bu olaydan sonra
hem arabasını, hem hastaneyi gördüğünde, hem de kaza sırasında
radyoda çalan şarkıyı duyduyğunda tedirginlik yaşamaya
başlamıştır. Bu olayda nötr olan araba, hastane ve şarkı koşullu
uyarıcı haline gelmiştir.
Üst Düzey Koşullanma (İkincil/Dereceli Koşullanma)
Nötr bir uyarıcı, koşullu uyarıcı haline geldikten sonra kazandığı bu
gücü başka bir nötr uyarıcıya kazandırabilir. Buna üst düzey koşullanma
denir.
Kendiliğinden Geri Gelme
Sönmüş olan koşullu tepkinin bir süre sonra koşullu uyarıcının tekrar
organizmaya sunulmasıyla ortaya çıkmasıdır. Bu durumda koşullu
tepkinin miktarı ve kalıcılığı daha azdır. Pekiştirlmediği durumda kısa
sürede söner.
Genelleme
Bir uyarıcıya gösterilen koşullu tepki, bu uyarıcıya benzeyen başka bir
uyarıcıya da gösterilirse genelleme yapılmış olur.
ÖRNEK

.c
ÖRNEK
Önce zil sesi koşullu uyarıcı haline getirilir. Sonra bir ışık ardından zil sesi
verilir. Köpek zamanla zil sesine verdiği salya tepkisini ışık uyarıcısına
karşı da vermeye başlar. Bu durum üst düzey koşullanmadır.
Zil sesine salya tepkisi veren köpeğin çıngırak ya da metronom sesine
de aynı tepkiyi vermesidir.
Babası tarafından sık sık cezalandırılan bir çocuğun bir süre sonra
yanına yaklaşan tüm erkeklerden korkması genellemedir.

5. sınıf öğrencisi olan Mert dersine girmeyen bir öğretmen

ur Ayırt Etme
tarafından azarlandıktan sonra bu öğretmeni ne zaman görse
Genellemenin tersidir. Koşullu uyarıcı ona benzeyen diğer uyarıcılardan
olumsuz duygular yaşar. Bu birinci düzey koşullanmadır. Mert
ayırt edilir. Yalnızca ilgili koşullu uyarıcıya tepki verilir.
6. sınıfa geçtiğinde hoşlanmadığı öğretmen fen bilimleri dersine
girer ve bu derse karşı da olumsuz duygular yaşarsa bu üst düzey ÖRNEK
koşullanma olur.
Bir seyyar satıcının başlangıçta zabıtalara benzediği için polis, asker
ud
Duyusal Ön Koşullanma veya güvenlik görevlisinden de korkmaya başlaması genellemedir.
Daha sonra zabıta dışındakilerin kendisine müdahale etmediğini anlar
Önceden eşleştirilmiş olan iki nötr uyarıcıdan biri koşullu uyarıcı haline ve yalnızca zabıtalardan korkar. Bu da ayırt etmedir.
geldiğinde diğer nötr uyarıcı da, koşullanma sürecinde yer almamasına
rağmen koşullu uyarıcı haline gelir. Gölgeleme
İki nötr uyarıcından (zil ve ışık) birinin şiddeti diğerinden daha yüksekse
ÖRNEK koşullanma şiddeti yüksek olana karşı olur. Diğeri etkisiz hale gelir.
Bu duruma gölgeleme denir.
Köpeğe bir süre ışık ve zil aynı anda sunularak zil ile ışık arasında bağ
Engelleme
kurması sağlanır. Daha sonra zil sesi koşullu uyarıcı haline geldiğinde,
tb

köpek zil sesi için verdiği salya tepkisini ışık için de verebilir. Bu durum
ön koşullanmadır.
Enes her sabah öğretmenini arabasıyla görür. Bir gün öğretmen
Enes’i dayakla cezalandırır. Bu olaydan sonra Enes, öğretmenini
gördüğünde korkmaya başlar. Enes, öğretmeninin arabasını
gördüğünde de korku yaşar.
no
İki nötr uyarıcıdan biri (zil) koşulsuz uyarıcı ile daha önceden eşleşip
onun gücünü kazanmışsa bu koşullu uyarıcı ikinci nötr uyarıcının (ışık)
koşullu uyarıcı haline gelmesini önleyebilir. Buna engelleme denir.
Gölgelemede uyarıcılardan biri daha baskındır. Engellemede ise
uyarıcılardan biri daha önceden koşullu uyarıcı haline gelmiştir.

KOŞULLU TEPKİLERİ ORTADAN KALDIRMA YÖNTEMLERİ

Sönme (Deneysel Çözülme) Sönmesini Bekleme: Koşullu uyarıcıdan sonra koşulsuz uyarıcı verilmezse
Koşullu uyarıcının (zil) ardından Tepkinin miktarı istenmeyen tepki söner.
koşulsuz uyarıcı (et) verilmediği Karşıt Koşullanma: İstenmeyen tepkinin yerine bu tepkinin karşıtı olan
takdirde istendik bir tepki yerleştirilir.
bir süre sonra koşullu tepki azalarak
ortadan kalkar. Buna sönme denir. Okuldan hoşlanmayan öğrencilere okulda hoşlanacakları etkinlikler
yapılırsa öğrencilerin okula karşı tutumları değişebilir.
Sönme sonrasında koşullu uyarıcı-
koşullu tepki bağının tekrar
Kazanma/Edinme Sönme İtici Uyarılara Koşullanma: Alkol, sigara, uyuşturucu, oburluk gibi
kazanımı öncekine göre daha
istenmeyen davranışların elektroşok, tiksindirici maddeler ile
kolaydır.
eşleştirilmesiyle davranış kontrol edilir.
Sistematik Duyarsızlaştırma: Özellikle korku koşullanmalarının ortadan
ÖRNEK kaldırılmasında kullanılan psikoterapi tekniğidir.
Karşı Karşıya Getirme (Maruz Bırakma - Taşırma): Organizmanın koşullu
Öğretmeni tarafından azarlanan çocuk öğretmeninin yanında kendini tepkiye yol açan uyarıcıya uzun süreli maruz bırakılmasıdır.
kötü hissetmeye başlar. Fakat daha sonra benzer bir olay yaşanmamışsa Sistematik duyarsızlaştırmada yavaş yavaş alıştırma vardır. Bu yöntemde
hissedilen olumsuz duygular zamanla yok olur. ise yoğun düzeyde maruz bırakma söz konusudur.