PRIVREDA

PRIVREDA, POLJOPRIVREDA, RUDARSTVO, ENERGETIKA, INDUSTRIJA,

SAOBRAĆAJ, TURIZAM, TRGOVINA

RADILI : DELILA BAJRIĆ, EMINA MUSIĆ, SARA ANJUM, HENA MAHMUTOVIĆ I EMIR KOPIĆ

SADRŽAJ
UVOD ................................................................................................................................................................... 2
POLJOPRIVREDA .................................................................................................................................................. 3
RUDARSTVO ........................................................................................................................................................ 9
ENERGETIKA ...................................................................................................................................................... 13
INDUSTRIJA........................................................................................................................................................ 15
SAOBRAĆAJ........................................................................................................................................................ 19
TURIZAM............................................................................................................................................................ 23
TRGOVINA ......................................................................................................................................................... 27

Contents
No table of contents entries found.

1
 UVOD
Pod pojmom privrede podrazumjevamo ljudske djelatnosti oko proizvodnje, razmjene, raspodjele i potrošnje
materijalnih dobara i usluga, određenog prostora na određenom stepenu razvoja. Privreda je stara kao i ljudsko
društvo na Zemlji. U početku čovjek se morao zadovoljiti onim šta je nalazio u prirodi a kasnije je počeo
proizvoditi a sa viškom proizvoda dolazi do razmjene tj. trgovine. Pošto se proizvodna dobra stalno troše
proces proizvodnje se stalno ponavlja i usavršava u skladu sa porastom stanovništva i stepenom društveno –
ekonomske razvijenosti.

Najkarakterističnije privradne faze su autarkična i robna ili tržišna privreda;

⮚ Autarkična privreda se zasniva na zadovoljenju stanovništva unutar užeg nacionalnog prostora i
karakteristična je za niži stepen razvoja ljudskog društva ( Brazil, Nova Gvineja, Tibet ), ali ovaj
način privrede se javlja i u razvijenim zemljama radi zaštite nacionalne ekonomije sprečavanjem
uvoza.
⮚ Robna ili tržišna privreda proizvodi za tržište i danas dominira u većini zemalja svijeta s ciljem
uključenja u svjetsko tržište.

Privredne djelatnosti unutar jedne zemlje nazivamo nacionalna privreda, a privrede svih zemalja koje su
povezane i uslovljene međunarodnom podjelom rada nazivamo svjetskom privredom. Ponoviti podjelu
privrednih djelatnosti i to po sektorima djelatnosti i po podjeli na proizvodne i neproizvodne djelatnosti.

2
 POLJOPRIVREDA

➢ Poljoprivreda je privredna djelatnost koja je vezana za obradu zemlje, gajenje i iskorištavanje biljaka i životinja. Jedna je
od najznačajnijih privrednih djelatnosti, jer daje neophodne životne namjernice stanovništvu i sirovine industriji.
Poljoprivreda je najstarija privredna djelatnost za koju se predpostavlja da je nastala prije 7000 – 8000 godina
( Mezopotanija, Egipat, Indija, Meksiko…).

➢ Značaj poljoprivrede se sastoji u sljedećem:

⎯ Općenito je najznačajnija ljudska djelatnost, jer se njome bavi više od polovine čovječanstva, ima egzistencijalni
značaj za ishranu ljudi, predstavlja sirovinsku bazu za neke grane industrije i pruža tipičan poljoprivredni pejzaž
regije.

➢ Prema vrsti proizvodnje poljoprivreda se dijeli na agrarnu i stočarsku proizvodnju.

⎯ Agrarna proizvodnja ili zemljoradnja dalje se dijeli na: ratarstvo, voćarstvo i vinogradarstvo, a stočarska
proizvodnja na stočarstvo, lov i ribolov. Poljoprivreda u širom smislu, pored zemljoradnje i stočarstva, obuhvata
i šumarstvo.

➢ S obzirom na ukupan razvoj poljoprivredna proizvodnja može biti :

⎯ Tradicionalna ( namjenjena za potrebe lokalnog stanovništva sa dominacijom monokulturalnog tipa namjenjenim
za izvoz - Latinska Amerika, Afrika, Azija i Okeanija )
⎯ Moderna visokoproduktivna ( organizira se na velikim posjedima uz visok stepen mehanizacije i agrotehničkih
mjera te je karakterišu visoki prinosi, a orjentirana je prema jednoj grani poljoprivrede - Angloamerika, Evropa i
Australija ).

➢ Na razvoj poljoprivrede utiču prirodni i društveno-ekonomski faktori, mada je, globalno gledano poljoprivredna
proizvodnja u svojoj prvoj fazi razvoja više zavisila od prirodnih faktora.

Danas se na Zemlji iskorištava oko 60% od ukupne kopnene površine i to:

- 10% se intenzivno obrađuje,
- 20% su livade i pašnjaci
- 30% šume

Dakle 40% kopnene površine se ne iskorištava u poljoprivredne svrhe, što zbog velike hladnoče (polarne oblasti i visokoplaninski
predjeli), ili zbog velikih količina padavina (vlažne tropske šume), ili zbog malih količina padavina (pustinje i polupustinje).

➢ Najvažniji prirodni faktori za razvoj poljoprivrede su: reljef, klima, površinske i podzemne
vode, sastav zemljišta itd.

3
PRIRODNI FAKTORI

RELJEF
⎯ na poljoprivrednu proizvodnju utiče konfiguracijom tla i nadmorskom visinom
⎯ ravnice su najaktivnije oblasti, posebno u umjereno-kontinentalnom pojasu
⎯ planine su manje pogodne za poljoprivredu, posebno za zemljoradnju.
⎯ planine pogodne za stočarsku proizvodnju, lov i šumarstvo zbog bogatstva pašnjaka i šuma
⎯ oblasti niskih i srednjih planina mogu imati, u zavisnosti od klime, razvijeno: vinogradarstvo, voćarstvo, šumarstvo i
stočarstvo

KLIMA
⎯ izuzetno važna za poljoprivrednu proizvodnju pošto rast biljaka neposredno zavisi od toplote, padavina i svjetlosti.
⎯ veći su prinosi kultivisanih biljaka u predjelima s više toplote i padavina.
⎯ aktivna poljoprivredna djelatnost otežana u polarnim predjelima zbog surovosti klime, a u ekvatorijalnim predjelima zbog
velikog procenta vlažnosti vazduha
⎯ najveće mogućnosti za razvoj poljoprivrede su u umjereno-kontinentalnoj klimi

POVRŠINSKE I PODZEMNE VODE

⎯ značajan faktor za razvoj poljoprivredne proizvodnje

⎯ hidrografski i klimatski uslovi nisu svugdje isti
⎯ veliki dio poljoprivrednih površina oskudjeva u vlazi koja se dodatno obezbjeđuje navodnjavanjem
⎯ jake kiše, bujice i poplave ugrožavaju plodne poljoprivredne površine, što ugrožava unosniju poljoprivrednu proizvodnju
⎯ troše se velika finansijska sredstva za melioraciju, navodnjavanje i zaštitu poljoprivrednih površina od erozije i poplava

KVALITET ZEMLJIŠTA

⎯ direktno utiče na poljoprivrednu proizvodnju.

⎯ zemljište bogato mineralnim sastojcima, uz povoljne klimatske uslove je pogodnije za rast od onog koje nije bogato
mineralnim sastojcima

4
DRUŠTVENO-EKONOMSKI FAKTORI

➢ Zavisnost poljoprivrede od prirodnih uslova je ranije bila mnogo veća. Međutim, razvojem nauke i tehnike ta zavisnost se
znatno smanjila. Na poljoprivrednu proizvodnju, osim prirodnih, utiču i brojni društveno-ekonomski faktori.

➢ Među njima su najvažniji: broj stanovnika, način poljoprivredne proizvodnje i vlasnišni odnosi nad sredstvima za
proizvodnju i zemljištem. Vremenom značaj i uloga ovih faktora postali su mnogo značajniji od prirodnih.

BROJ STANOVNIKA
⎯ Stalno raste i povećanje broja stanovnika utiče na poljoprivrednu proizvodnju, jer za veći broj ljudi treba obezbjediti i više
hrane
⎯ ne radi se samo o nužnoj prehrani stanovništva, nego i o potrebi da kvalitetnija i veća poljoprivredna proizvodnja obezbjedi
poboljšanje životnog standarda, naročito stanovništva zemalja u razvoju.

NAČIN POLJOPRIVREDNE PROIZVODNJE

⎯ čine ga oblici i metode rada
⎯ poljoprivredna proizvodnja je doživjela značajan preobražaj u pogledu upotrebe sredstava i u pogledu proizvodnih
postupaka u posljednjih 30 godina .
⎯ omogućena intenzivnu poljoprivredna proizvodnja zbog primjene agrotehničkih mjera i specijalizacija u proizvodnji
⎯ za nju je karakteristična visoka produktivnost
⎯ u nekim dijelovima svijeta još uvijek je ekstenzivna poljoprivredna proizvodnja, čija su osnovna obilježja: primitivna
sredstva za rad, mali prinosi i veliki utrošak radne snage

VLASNIŠKI ODNOSI NAD SREDSTVIMA ZA PROIZVODNJU I ZEMLJIŠTEM

⎯ Poljoprivredni posjedi mogu biti u privatnom i društvenom vlasništvu.

⎯ Cilj poljoprivredne proizvodnje jeste u što kraćem roku na što manjem zemljištu uz što manji napor, te sa što manje radne
snage i troškova proizvodnje, što više proizvesti.

⎯ Prema vrsti poljoprivredne proizvodnje razlikujemo 2 tipa, monokulturalnu i polikulturalnu proizvodnju.

⎯ Osnovni zadaci FAO organizacije su: povećanje poljoprivrednih površina, racionalno korištenje postojećeg obradivog
zemljišta, odabir kultura i rasnog sastava stoke i finansijska sredstva

5
Pojedini dijelovi svijeta razlikuju se između sebe ne samo po fizičkim već i po društveno-ekonomskim uslovima. Ti uslovi u
velikoj mjeri utiču na poljoprivrednu proizvodnju koja u različitim dijelovima svijeta ima različita obilježja.

Prije svega evidentno je postojanje velike neravnomjernosti u razmještaju obradivih i neobradivih površina na Zemlji. Prirodni
uslovi su posebno u nerazvijenim područjima zadržali primarnu ulogu u razmještaju poljoprivredne proizvodnje.

Opći društveno-ekonomski razvitak uticao je na razmještaj poljoprivredne proizvodnje u svijetu. U razvijenim područjima svijeta
društveno-ekonomski faktor je uslovio intenzivan razvoj poljoprivrede, dok u nerazvijenim dijelovima svijeta zaostalost ovog
faktora uslovljava usporen razvoj poljoprivrede. Tako npr. na intenzitet razvoja u poljoprivrednjoj proizvodnji veliki uticaj ima:
vlasništvo nad obradivom površinom i sredstvima za rad, namjena proizvodnje (sopstvene ili tržišne) i tržište, koje ima veliku
ulogu za razmještaj onih poljoprivrednih grana čiji proizvodi imaju masovnu potrošnju i izuzetan značaj za ishranu stanovništva.

Posmatrajući poljoprivrednu proizvodnju prema pomenutim obilježjima u svijetu se može izdvojiti više zasebnih poljoprivrednih
rejona:

1. POLJOPRIVREDNI REJON ZAPADNE EVROPE

- ima uglavnom povoljne prirodne uslove za razvoj poljoprivrede.

- intenzivna obrada zemljišta i visoki prinosim po jedinici obradive površine
- stočarstvo je takođe veoma napredno i daje znatne viškove za tržište.
- u nekim zemljama zapadne Evrope stočarstvo je u prednosti. Inače, globalno u ovom rejonu odnos agrarne i stočarske
proizvodne je 40:60%.
- u ovom rejonu preovlađuju srednji i sitni posjedi u privatnom vlasništvu

2. POLJOPRIVREDNI REJON ISTOČNE EVROPE

- ima povoljne prirodne uslove za razvoj poljoprivrede.
- zakašnjeli industrijski razvoj je doprinijeo primitivnom načinu obrade zemljišta, što je prouzrokovalo manje prinose po
jedinici obradive površine
- sprovedena je agrarna reforma i kolektivizacija posjeda.
- u istočnoj Evropi se još uvijek veća pažnja posvećuje biljnoj nego stočarskoj proizvodnji;

3. SJEVERO-AMERIČKI POLJOPRIVREDNI REJON

- odlikuje se vrlo povoljnim prirodnim uslovima, naročito u istočnim i središnjim prostorima ovog rejona.
- po stepenu mehanizacije i hemizacije ovaj rejon je nadmašio sve ostale, pa je ostvarena i najveća produktivnost.
- Sjeverna Amerika je veliki izvoznik poljoprivrednih proizvoda
- na ovom području dominiraju srednji i krupni posjedi u privatnom vlasništvu

4. POLJOPRIVREDNI REJON LATINSKE AMERIKE

- zahvata ogromna prostranstva pogodna za zemljoradnju i stočarstvo, ali se veoma malo iskorištava
- poljoprivreda i u ovom rejonu je glavna privredna djelatnost
- većini zemalja Latinske Amerike postoje plantaže na kojima se uglavnom proizvodi za strano tržište. Plantaže se obrađuju na
savremen način (Argentina, Čile, Brazil, Meksiko, Kuba itd.).

5. POLJOPRIVREDNI REJON AUSTRALIJE, NOVOG ZELANDA

- ima veliku predispoziciju za razvoj poljoprivrede.

- razvijena poljoprivredna proizvodnja i rijetka naseljenost uslovili su da je ovaj rejon među najjačim izvoznicima
poljoprivrednih proizvoda (vuna i meso);

6
6. POLJOPRIVREDNI REJON MONSUNSKE AZIJE
- uglavnom ima skoncentrisane obradive površine u dolinama rijeka i obalskom pojasu
- ovaj rejon je agrarno prenaseljen, a opća privredna zaostalost ne dozvoljava brži razvoj poljoprivredne proizvodnje, koja bi
bila neophodna, zbog naglog porasta stanovništva
- u ovim zemljama je 70% ruralnog stanovništva, izuzev u Japanu
- nnajbolje rezultate postižu Kina i Japan

7. POLJOPRIVREDNI REJON ISTOČNE AZIJE

- osjete se velike razlike između dominantnih zemalja ( Kine i Japana )

- značajan napredak Kine evidentan je u agrarnoj proizvodnji ( žitarice ), kao i u stočarstvu ( svinjogojstvo )
- Japan razvija intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju, ali je neizbježan uvoz hrane, jer su poljoprivredne površine mnogo
manje nego što su potrebe.

8. POLJOPRIVREDNI REJON AFRIKE I JUGOZAPADNE AZIJE

- ima specifične prirodne uslove.
- sušna stepsko-pustinjska i sredozemna klima, te pretežno planinsko tlo, znatno su ograničili obradivo zemljište.
- društveno-historijski uslovi nisu omogućili intenzivniji razvoj ovog područja.
- o većini zemalja izvršena je agrarna reforma, te se postepeno napušta sistem monokultura, a izgradnjom kanala i brana na
rijekama, povećava se obradiva površina i riješava problem vode.
- ovaj rejon znatno zaostaje za prethodnim
- najviše se gaje žitarice i suptropske kulture, a stočarstvo ima ekstenzivan karakter

7
8
 RUDARSTVO

OPĆA OBILJEŽJA

Rudarstvo je djelatnost
sekundarnog sektora koja se bavi
eksploatacijom (istraživanjem),
vađenjem i transportom
mineralnih sirovina iz Zemljine
kore. Iskorištavanjem se smatra
vađenje sirovina iz ležišta i
njihovo oplemenjivanje. Prema
položaju ležišta i prema
izabranoj metodi vađenja čvrstih
mineralnih sirovina razlikuje se
površinski kop i podzemni kop. Površinski kop bakra u Čukikamati.

Mineralne sirovine eksploatiraju

se u tudnim ležištima širom
svijeta gdje se najčešće
primjenjuje tehnika površinskog
kopa.
➢ Najveći značaj imaju
rude s velikim
postotkom sadržaja
korisne supstance tj. Ulaz u rudnik ugljena
metala.
➢ U slučaju da su rude
lošije kvalitete, s malim
udjelom metala one se
oplemenjuju tj.
izdvaja se metal iz rude
(ekstrakcija) a pritom
se stvara koncentrat.
➢ Za rudarstvo se zbog tog
načina dobivanja koncentrata
upotrebljava naziv Dio postrojenja za
ekstraktivna industrija. oplemenjivanje kremenog
pijeska.

9
 RAZVOJ RUDARSTVA

Kamen je mineralna sirovina koja je

obilježila najranije rudarstvo. Od metala je
čovjek pronašao najprije one koje je mogao
zapaziti po osobitu sjaju, a to su bili zlato,
srebro i bakar. U starom vijeku rudnici bakra
postojali su na Sinajskom poluotoku, a željeza u
Etiopiji. Ugljen se počeo dobivati u IX. st. u
Velikoj Britaniji.
Razvoj mehanizacije i automatizacije u XX. st.
pridonio je novim dostignućima u načinu
dobivanja mineralnih sirovina. Područja početaka rudarstva

PODJELA RUDARSTVA

Rudarstvo se s obzirom na radni prostor dijeli na tri grane:

▪ Površinska eksploatacija

- Ovaj način pridobivanja primjenjuje se za mineralne sirovine koje se nalaze relativno blizu zemljine
površine.

▪ Podzemna eksploatacija

- Jamsko pridobivanje se primjenjuje za dobivanje mineralnih sirovina koje se nalaze u dubljim

dijelovima Zemljine kore.

- Jamsko pridobivanje je mnogo zahtjevnije od površinskog pridobivanja jer osim osnovne djelatnosti
kopanja, zahtijeva čitavu vrstu mjera koje treba da osiguraju siguran rad kao što je: ventilacija, crpljenje
vode, otkrivanje prisutnosti štetnih plinova i zaštitu zaposlenih rudara od njih, poseban način transporta
mineralne sirovine.

▪ Eksploatacija nafte, prirodnog plina i vode

- Pridobivanje nafte, prirodnog plina i vode obavlj se

bušotinama koje sežu do dubina na kojima se nalazi
nafta, plin ili voda.

Crpljenje nafte

10
 Rude se dijele u tri osnovne skupine:

▪ Rude za dobivanje metala crne metalurgije

▪ Rude za dobivanje metala obojene metalurgije
▪ Plemeniti i rijetki metali

Rude za crnu metalurgiju uglavnom nalazimo u geološki starijim vulkanskim i

metamorfnim stijenama. Najvažnije su željezne rude koje imaju minimalno 30-40%

čistog željeza, dok su one s visokim postotkom metala od još

većeg gospodarskog značaja. To su magnetit, hematit, limonit
i siderit, rude koje čine temelj crne metalurgije. Nekada se
željezna ruda najviše vadila u Kini, Rusiji, Kanadi, Švedskoj,
Engleskoj, Francuskoj i Njemačkoj a danas su glavni
proizvođači pored Kine, Brazil i Australija.

Od europskih zemalja važan proizvođač željezne

rude je Švedska čije rude sadrže i do 64% čistog željeza.

Plemeniti i rijetki metali su zlato, platina, srebro,

Rude obojene metalurgije koriste se u
titan, germanij, kadmij idrugi. Zlato, čija je
proizvodnji aluminija, bakra, cinka i
proizvidnja oko 2400 tona godišnje, najviše
olova. Najviše se proizvodi aluminij kojije proizvode Južnoafrička republika, SAD i Australija
zbog svoje široke primjene najviše korišteni Kanada, dok Meksiko, Peru i Kazahstanproizvode
metal odmah iza željeza. srebro.
Bakrene rude rasprostranjene su uglavnom u
Nemetali su vrlo rasprostranjeni i najveću primjenu
starim paleozojskim i mezozojskim stijenama. našli su kao sirovine uproizvodnji građevinskog
Najveći svjetski proizvođači bakrene rude su materijala.
SAD, Čile, Zambija; Zair, Kanada, Rusja i
Kazahstan.
ZANIMLJIVOSTI

11
 ZANIMLJIVOSTI
Od kada postoji čovjek je koristio energiju, tako da su stepen iskorištavanja kao i vrsta energije zavisili od
nivoa razvijenosti proizvodnih snaga, od ljudskih saznanja i mogućnosti primjene pojedinih izvora energije
u korist ljudskog društva.
Posmatrajući u globalu i proizvodnju i potrošnju energije primjećuje se tendencija stalnog porasta. Po vrsti
energenata za XIX stoljće možemo da kažemo da je to stoljeće uglja, a za XX stoljeće – stoljeće nafte i
zemnog gasa.
U uglju leže ogromne količine energije koju čovjek intenzivno koristi, a i važna je industrijska sirovina.
Procjenjuje se da su ukupne rezerve uglja oko 10.000 milijardi t.
Samo 10% od ukupnog hidroenergetskog potencijala se pretvara u električnu energiju.

12
 ENERGETIKA

Energetika je privredna djelatnost koja se bavi proučavanjem i iskorištavanjem izvora energije proizvodnja električne
energije iz raznih izvora. Energija je bitan faktor u procesu proizvodnje. Nedostatak energije koči privredni razvitak i
sve je manje zemalja koje se javljaju kao izvoznici energije. S povećanjem industrijske proizvodnje povećava se i
potrošnja energije jer je energija stekla univerzalni značaj.

Energente posmatramo kroz dvije osnovne skupine:

• klasični (drvo, ugalj, nafta, zemni gas i vodena energija) i

• alternativni (sunčeva energija, snaga vjetra i morskih talasa, geotermalna i atomska energija i energija iz
biomase), a po mogućnosti obnovljivosti dijelimo ih na obnovljive i neobnovljive.
Proizvodnja, potrošnja i vrsta korištenja energije se može posmatrati kroz četiri etape razvoja:

⎯ Čovjek najviše koristi energiju Sunca, snagu životinja i prirodne sile, a jedini izvor energije je drvo;
⎯ Pojava parne mašine povlači pronalazak i primjenu parnih kotlova u industriji i saobraćaju. Ovim
pronalascima povećava se eksploatacija uglja, što pretvara ugljene basene u metalurške centre;
⎯ Počinje sa primjenom motora i električne
energije krajem XIX stoljeća. Pojava motora
otvara put nafti kao novom energentu, a
proizvodnja električne energije crpi
hidroenergetski potencijal;
Karakteristična je po pronalasku atomskog reaktora
što iziskuje užurbanu izgradnju atomskih centrala
(Černobil – 1986. godine).

UGALJ
Razmještaj rezervi uglja je oko 95% na sjevernoj
hemisferi (SAD – oko 30%, Rusija – oko 20%, Kina
– oko 20% i Evropa – oko 15%). Najveći ekonomski
značaj ima kameni ugalj s najvećom proizvodnjom u: SAD, Rusiji, Poljskoj, Indiji, Kini, JAR i Australiji, dok su
najveći proizvođači mrkog uglja i lignita u: Kini, Njemačkoj i Poljskoj. Najbogatiji kontinent ugljem je Sjeverna
Amerika i to sa 3 rejona:

⎯ istočni rejon – oblast Aligeskih i Apalač planina (kameni ugalj);

⎯ srednji rejon – oblast jugozapadno od jezera Mičigen te između rijeka Ohajo, Misisipi i donjeg toka Rio
Grande (na sjeveru je rejon kamenog, a na jugu rejon mrkog uglja i lignita);
⎯ zapadni rejon – oblast Stjenovitih planina (slabije vrste kamenog uglja).

Zemlje koje najviše izvoze ugalj su: Australija, SAD, JAR, Indonezija i Kanada, a najveći uvoznici uglja su: Japan,
Južna Koreja, Njemačka, Holandija i Velika Britanija.
Najveće zalihe su na prostorima Jugozapadne Azije i to sa oko 60% od ukupnih svjetskih zaliha nafte (Saudijska
Arabija, Iran, Kuvajt). Drugi veći rejon zaliha nafte je prostor oko Meksičkog zaliva (jugozapadni dio SAD i istočno
primorje Meksika) i Karipskog mora ( Venecuela, Kolumbija, Trinidad i Tobago). Veće zalihe nafte nalaze se i u:
Norveškoj, Sibiru, Aljasci, Kanadi, Kini i drugim regijama svijeta.

NAFTA

13
Najveći svjetski proizvođači nafte su: Saudijska Arabija, SAD, Rusija, Iran, Venecuela, Kina i Norveška. Najveći
izvoznici nafte su: Saudijska Arabija, Norveška, Iran, Rusija, Ujedinjeni Arapski Emirati, Venecuela, Nigerija i druge,
a najveći uvoznici su: SAD, Japan, Njemačka, Južna Koreja, Francuska, Italija i Holandija.

GAS
Zemni gas se obično javlja kao pratilac nafte. Rezerve zemnog gasa su ogromne i to u: Rusiji, Jugozapadnoj Aziji,
Norveškoj, Sjevernoj Africi i SAD. Najveći proizvođači su: Rusija, Kanada, Alžir, Holandija i Norveška, a najveći
uvoznici: Njemačka, SAD, Japan, Ukrajina, Italija i druge zemlje.

Ugalj, nafta i zemni gas su sirovine koje se ne regenerišu, što ukazuje na neophodnost prelaska na iskorištavanje
novih vidova izvora energije i to najviše se potencira na crpljenju atomske i sunčeve energije.

ENERGIJA
Atomska energija dobija se u atomskim elektranama od urana na temelju fisije. Najveći svjetski proizvođači atomske
energije su: SAD, Francuska, Japan, Velika Britanija i Rusija. Alternativna energija se za sada veoma malo iskorištava.
Međutim, neke zemlje su postigle zavidne rezultate u korištenju ovih energenata kao što su: Island - geotermalna
energija, Francuska - energija morskih talasa, SAD - sunčeva energija i Holandija - snaga vjetra.

HIDROENERGETIKA
Hidroenergetski potencijal je energent koji je neiscrpan, međutim neiskorišten jer u nerazvijenim dijelovima svijeta
ne grade se hidrocentrale zbog veoma velikih investicija. Najveći hidroenergetski potencijal ima Afrika (41%), Azija
(22%), Sjeverna Amerika (12%), Evropa (10%), Srednja i Južna Amerika (11%) i Australija (3%).

PITANJA
1. Šta je energetika?
2. Kako posmatramo energente?
3. Objasni rejone Sjeverne Amerike koji su bogati ugljem.
4. Navedi najveće svjetske proizvođače nafte.
5. Kakve su i gdje se nalaze rezerve zemnog gasa.
6. Šta je hidroenergetski potencijal?
7. Kako se dobija atomska energija?
8. Koje su karakteristike uglja, nafte i gasa?

14
 INDUSTRIJA

OPĆA OBILJEŽJA

Industrija je privredna djelatnost koja se bavi mašinskom preradom ruda i sirovina za široku potrošnju. Industrija je
značajna za privredni i društveni život ljudi i najveći transformator geografskog pejzaža. Industrijalizacija u užem
smislu je proces razvoja industrije.

PODJELA INDUSTRIJE

1. Prema mjestu i ulozi sirovina 2.

djepoindustrija se Prema vrsti proizvoda industrija
* teška industrija i laka industrija
*ekstraktivna industriju i prerađivačka industrija

Ekstaktivna industrija obuhvata:

energetiku, rudarstvo, crnu
metalurgiju, obojenu metalurgiju
i industriju nemetala.

3. Prema odnosu radne snage i

kapitala industrija se dijeli na:

radno - intenzivnu i kapitalno - intenzivnu.

15
 KARAKTERISTIKE INDUSTRIJE

Karakteristike savremenog industrijskog razvoja u svijetu su složene i moglo bi se okarakterisati, uglavnom, na ove:

1. Industrijska proizvodnja u svijetu

je u stalnom porastu i to u
posljednje vrijeme ima 5. integracija ekonomija i njihova
intenzivan razvoj, što carinska politika je doprinjela brži
omogućava svestran razvoj razvoj industrije;
privrede i društva u cjelini;
6. industrija ima univerzalni značaj tj.
2. veoma je ispoljena razvoj industrije pospješuje
neravnomjernost industrijskog
prosperitet čovječanstva
razvoja u odnosu na stepen
razvijenosti zemalja. Na razvijene 7. socioekonomske posljedice
zemlje otpada glavnina svjetske industralizacije – urbanizacija,
industrijske proizvodnje;

3. posljednjih decenija uočava se

promjena u strukturi industrijske
proizvodnje.

4. savremenu industriju karakteriše

visoka koncentracija kapitala, što
omogućava brži razvoj industrije u
cjelini;

FAKTORI KOJI UTIČU NA RAZVOJ

Razvoj industrije diktiraju prirodni i društveno-ekonomski faktori: Najvažniji prirodni faktori su

sirovine i energetski izvori, a manje važni su: geografski položaj, klima i reljef. Prirodni faktori utiču
na lokaciju i strukturu industrije, kao i na obim i intenzitet industrijskog razvoja.

➢ Društveno-ekonomski faktori su: historijsko-genetski razvoj, tehničko-

tehnološki uslovi proizvodnje, radna snaga, kapital, saobraćaj i drugi
infrastrukturni uslovi te razvijenost tržišta, međunarodni ekonomski položaj
države, razvijene gradske aglomeracije.
➢ Na industrijsku proizvodnju veoma utiču naučno - tehničko -
tehnološka dostignuća jer se pokazalo da automatizacijom industrijske
proizvodnje se povećava produktivnost rada.

16
 Najpovoljniji uslovi za razvoj industrije su:

• povoljan geografski položaj u odnosu na sirovine, izvore energije, radnu snagu i

tržište;
• kapital za investiranje proizvodnje;

• stručnost radne snage i vještina pri radu;

• stimulativno poresko - finansijska politika;

• stabilne društveno - političke i ekonomske prilike

Cilj svake industrijse proizvodnje je ekonomska rentabilnost koja se ispoljava kroz formiranje cijena (vrijednost
utroška energije i sirovina, troškovi radne snage i sredstava za rad, te troškovi transporta i plasmana na tržište).

Iz ovoga možemo zaključiti da je industrija najvažnija privredna djelatnost i ima vodeće mjesto u privrednoj
strukturi općenito.

INDUSTRIJSKI REJONI

Optimalni uslovi za razmještaj industrije postoje samo tamo gdje su uslovi za racionalnu proizvodnju
najpovoljniji. Za lokaciju industrijskih objekata najvažniji uslovi su: - blizina sirovina i energetskih izvora; -
transportni uslovi; - izvori radne snage; - blizina tržišta. Za razmještaj ekstraktivne industrije i energetike vodi se
računa da je blizina sirovina i energetskih izvora zadovoljena. Uslovi za razmještaj prerađivačke industrije su
podjeljni po granama, i to da su za neke grane prerađivačke industrije važniji prirodni faktori, a za neke više
društveno- ekonomski faktori. Uslovi za razmještaj prerađivačke industrije su podjeljni po granama, i to da su za
neke grane prerađivačke industrije važniji prirodni faktori, a za neke više društveno- ekonomski faktori.

Djelovanjem određenih faktora u pojedinim područjima svijeta došlo je do koncentracije industrijske

proizvodnje, od kojih svaka ima svoje specijalnosti. Tako su nastali industrijski rejoni u svijetu.

ANGLOAMERIČKI REJON – izdvajaju se u SAD-u 3 industrijska rejona (rejon Velikih jezera, Sjeveroistočni rejon i u
novije vrijeme Kalifornijski rejon);

ZAPADNOEVROPSKI REJON – rejon u kome je i nastala industrija i dosegla veoma visok stepen
razvoja (Velika Britanija – područja oko Glazgova, Lankastera, Njukastla, Londona; Njemačka – Rurska i
Sarska oblast, te područja oko Hamburga, Študgarta, Minhena; Francuska – oko gornjeg toka rijeke Sene,
Atlantsko primorje, Lorena, Alzas);

ISTOČNOEVROPSKI-SJEVERNOAZIJSKI REJON – najvažniji industrijski rejoin su u Rusiji

(Uralski, Moskovski, Kuznjecki) i u Ukrajini (Donjecki basen);

JAPANSKI REJON – i to na ostrvima: Honšu, na sjeveru Kjušu i na jugu Hokaido.

Pored ovih najdominantnijih i najprofitabilnijih industrijskih rejona, u svijetu su se razvila i mnoga manja
ali moderna industrijska područja (Mandžurija u Kini, jugoistok Australije, sjever JAR-e, Seul, Pusana i
Ulsana u Južnoj Koreji…).
17
 Pitanja, vježbe i zadaci SAŽETAK
1. Šta je industrija? *Industrija je privredna djelatnost koja se bavi preradom
2. Koje su karakteristike savremenog ruda i sirovina za široku potrošnju.
industrijskog razvoja?
3. Koji su najpovoljniji uslovi za razvoj *Imamo podjelu industrije prema mjestu i ulozi
industrije? sirovina, prema vrsti proizvodnje i odnosu radne
snage i kapitala.
4. Sta su industrijski rejoni?
5. Nabroj 4 industrijska rejona! * Cilj svake industrijse proizvodnje je ekonomska
rentabilnost koja se ispoljava kroz formiranje cijena.

* Optimalni uslovi za razmještaj industrije postoje

samo tamo gdje su uslovi za racionalnu proizvodnju.
najpovoljniji.

Nepoznati pojmovi

Deagrarizacija je proces napuštanja

poljoprivrede kao djelatnosti i izvora prihoda.

Rentabilnost je jedan od najvažnijih pokazatelja ukupne

uspješnosti poslovanja subjekta koji ostvaruje dobit.

18
 SAOBRAĆAJ

Saobraćaj (transport) je tercijarna privredna djelatnost koja obavlja prenos materijalnih dobara, ljudi i
informacija s jednog na drugo mjesto.

Saobraćaj čine tri međusobno povezana elementa:

- objekat koji se prevozi,
- sredstvo prijevoza i prenosa i
- saobraćajne komunikacije.

Saobraćaj se dijeli po više kriterija:

- prema prirodnoj sredini u kojoj se saobraćaj odvija: kopneni, vodeni i zračni;
- prema objektu prijevoza: putnički, teretni i telekomunikacioni;
- prema mjestu odvijanja: unutrašnji i vanjskih.

Osnovni značaj saobraćaja je u tome što on čini sponu između proizvodnje i potrošnje sa tržištem. Iz ovog
proizilazi da privredni razvoj neposredno utiče na razvoj saobraćaja, ali i da je saobraćaj vrlo često
odlučujući faktor koji utiče na geografski razmještaj privrednih djelatnosti.

Uloga pojedinih vidova saobraćaja određena je stepenom razvoja proizvodnih snaga društva,
geografskim razmještajem osnovnih prirodnih bogatstava i radne snage i prirodnim mogućnostima za
razvoj saobraćaja.
Osnovne karakteristike pojedinih vidova saobraćaja su da je pomorski i riječni saobraćaj
najrentabilniji i najprikladniji za transport masovnog tereta, da se drumski motorni saobraćaj odlikuje
velikom manevarskom sposobnošću, a vazdušni saobraćaj brzinom i udobnošću.

Sa razvojem saobraćaja bitno se mijenja pojam udaljenosti u bilo kom smislu.

Razvoj saobraćaja, njegov razmještaj i obim uslovljeni su: prirodnim, društveno-ekonomskim i

tehničkim uslovima.

Prirodni faktori utiču na razvoj saobraćaja tako što olakšavaju ili otežavaju izgradnju saobraćajnica i odvijanje
saobraćaja izgrađenim ili prirodnim komunikacijama. Najvažniji elementi prirodne sredine od kojih zavise uslovi za
izgradnju saobraćajnica su: reljef, sastav tla i klima.

Odlučujući uticaj na razvoj saobraćaja ima društveno-ekonomski faktor. Osnovni ekonomski značaj koji uslovljava
razvoj saobraćaja i razmještaj saobraćajnih linija u pojedinim zemljama i svijetu kao cjelini, jeste stepen razvijenosti
posmatrane teritorije. Saobraćaj se u stvari, javlja kao funkcija proizvodnje i razmjene tj. veća proizvodnja i razmjena
zahtjeva razvijeniji saobraćaj.

Tehnički uslovi utiču na razvoj saobraćaja najprije time što su njime određeni karakter i mogućnosti izgradnje
saobraćajnih sredstava, i drugo, što od raspoložive tehnike veoma zavisi mogućnost izgradnje saobraćajnica.

19
VIDOVI SAOBRAĆAJA

Primitivni oblici kopnenog saobraćaja su: nosački (najstariji i najprimitivniji; i danas zastupljen u
prašumama Afrike i Južne Amerike), tovarni i zaprežni (karakteristčni za nerazvijeni dio svijeta).
Međutim, napretkom nauke i tehnike postižu se veliki pomaci u kopnenom saobraćaju, te se javljaju nova
saobraćajna sredstva.

Kopneni saobraćaj se dijeli na:

- željeznički i
- drumski saobraćaj

Željeznički saobraćaj se brzo proširio u svim dijelovima svijeta, pa je i pruga izgrađena na azijskom
kontinentu, u Indiji, 1853 god. a u Africi 1856 god.

Željeznički saobraćaj je sve sigurniji, udobniji i brži, te je prihvatljiviji od ostalih vidova kopnenog
saobraćaja i to ne samo u prevozu ljudi nego i u transportu sirovina, ruda i gotovih proizvoda na velike
udaljenosti.

Geografski razmještaj željezničkih pruga je danas neravnomjeran, što je uzrok neravnomjeran privredni i
društveno-ekonomski razvoj svijeta. Najmoderniji željeznički saobraćaj je u: Japanu, SAD-u, Njemačkoj i
Francuskoj. Na svim kontinentima, izuzev Afrike, izgrađene su transkontinentalne pruge, koje imaju
veliki značaj, jer je željeznički saobraćaj dobio internacionalni značaj.

Pod drumskim saobraćajem podrazumijevamo prevoz putnika i robe automobilima, autobusima,

kamionima i drugim vrstama specijalnih motornih vozila kao što su hladnjače, šleperi, cisterne itd.

Drumski saobraćaj je masovniji jer se odlikuje većom manevarskom sposobnošću, i u prevozu putnika i
u prevozu roba, što je doprinjelo promjenama koje su nastale u svjetskoj privredi, i to najviše kod razmjene
roba koje troše brz i kvalitetan transport bez pretovara. Drumski saobraćaj je najvažnija grana
saobraćaja u razvijenim zemljama, jer se njime prevozi preko 90% putnika i znatan dio robe, naročito
na kraćim relacijama. Razvoj drumskog saobraćaja iziskuje gradnju kvalitetnih i modernih
saobraćajnica (SAD, Japan, Kanada, Australija, Italija, Njemačka...). Izuzetan značaj za život i rad ljudi
posebno u velikim gradovima ima tzv. javni gradski saobraćaj.

20
Za pomorski saobraćaj se kaže da je najrentabilniji saobraćaj jer je kapacitet prevoza tereta najveći, jer
su saobraćajnice prirodne i ne treba ih ni graditi, ni održavati, a ti prirodni putevi spajaju sve dijelove
svijeta. Što se tiče pomorskih puteva najveći znaćaj ima Atlantski okean koji spaja dvije privredno
najrazvijenije regije svijeta i to sa 65% svjetskog pomorskog prometa, a Tihi okean sa 30% i Indijski
okean sa 5% svjetskog pomorskog prometa.

Najveći značaj za dobro funkcionisanje pomorskog saobraćaja imaju sljedeći elementi:

- veličina i kvalitet trgovačke i putničke flote;
- kapacitet i opremljenost luka;
- pomorski kanali
Struktura pomorske flote se u zadnje vrijeme mijenja, jer opada prevoz putnika a rapidno se povećava
prevoz roba. Najveći dio svjetske trgovačke flote posjeduje: Liberija, Japan, Panama, Grčka, SAD, Velika
Britanija i Noveška. Perdhodni podatak treba razjasniti jer Liberija, Panama i Grčka nisu na listi
najmočnijih zbog svog ekonomskog razvoja, nego pod zastavom ovih zemalja plove mnogi strani brodovi
zbog malih dadžbina koje te zemlje naplačuju za registraciju brodova. Ukupan lučki promet iznosi 8
milijardi t i to najviše u: Japanu, SAD-u, Holandiji, Brazilu, Južnoj Koreji i Italiji. Najveće luke su veoma
bitne što čini sponu svjetska privrede, a to su: Roterdam u Holandiji, Njujork u SAD-u, London u
Velikoj Britaniji, Marsej u Francuskoj, Kobe, Osaka i Jokohama u Japanu…

Pored luka za pomorski saobraćaj veoma veliku važnost imaju pomorski kanali i to: Sueski, Panamski,
Sen Lorens, Kilski i dr.

Panamski kanal Sueski kanal

Vazdušni saobraćaj je mlađa grana saobraćaja i to procvat ovog vida saobraćaja je bio poslije II svjetskog
rata. Zbog velike brzine ima prednost nad ostalim vidovima saobraćaja.
Za vazdušni saobraćaj potrebno je zadovoljiti prije svega tehničke uslove kao što su moderni avioni,
tehnički savremeni aerodromi i specijalizovana meteorološka služba.Izuzetno je skup i ovisi o
meteorološkom trenutnom stanju ali je ekonomičanza veće udaljenosti.
Veoma je razvijen u zemljama s velikim prostranstvima kao što su: Kanada, SAD, Rusija, Australija, Kina,
Brazil i Indija.

21
Najintenzivniji promet se obavlja između: Evrope i Sjeverne Amerike, Evrope i Južne Azije, Evrope i
Australije i Evrope i Južne Amerike. Najveći avio promet imaju aerodromi u Njujorku, Londonu, Parizu,
Moskvi, Čikagu i dr. Telekomunikacijskim saobraćajem vrši se prenos informacija i to govorom,
znakovima ili slikom ( telefon, telefaks, mobitel, internet…), što je epohalno promjenilo uvjete dostupnosti
informacija svugdje u svijetu.

22
 TURIZAM

OPĆA OBILJEŽJA
• Turizam je privredna djelatnost koja je vezana za putovanje i privremeni boravak ljudi izvan mjesta
stanovanja radi zadovoljenja kulturno-zabavnih, rekreativnih i drugih potreba.

• Vrste turističkih kretanja su: izletnički turizam je od velike važnosti za odmor i rekreaciju aktivnog
stanovništva, za vrijeme godišnjih odmora razvija se unutrašnji (domaći) i međunarodni (strani) turizam,
tranzitni turizam se razvija u oblastima preko kojih se kreće veliki broj turista ka glavnim turističkim
područjima.

FAKTORI TURIZMA
⎯ Po geografskoj sredini u kojoj se odvijaju turistička kretanja razlikujemo: planinski, primorski,
jezerski i td.

⎯ Razvoj turizma diktiraju prirodi i društveno-ekonomski faktori

⎯ Poseba začaj imaju prirodni faktori u koje spadaju: geomorfološki, klimatski, hidrološki,
biogeografski i dr. a od društvenih saobraćajni, prihvatni ili receptivni i dr. faktori

⎯ Sa ekonomskog stanovišta, i općenito za funkcionisanje turizma, najvažniji su potražnja i

ponuda turistčkih usluga. Potražnja turistčkih usluga su turisti koji se privremeno zadržavaju u
turističkom mjestu i očekuju vrlo raznovrsne uslove i usluge, a ponuda turističkih usluga je niz
djelatnosti koje se nude turistu, što se danas zove turistička privreda. Glavni faktori turističke
ponude su: privlačni ili atraktivni, saobraćajni ili komunikativni i prihvatni ili receptivni.

23
Osnovni faktori turističke ponude je privlačnost ili atraktivnost prostora koje turisti žele posjetiti, što je
odlučujući momenat kad turisti se odlučuju za putovanje. Turisti se odlučuju za ona mjesta koja
odgovaraju njihovim željama, potrebama i standardu, što saznaje preko turističke propagande. Ovaj
faktor se odražava preko prirodnih i društvenih atraktivnosti. Prirodne atraktivnosti prostora odražava
se preko: povoljne klime, reljefa, hidrološkim i biogeografskim specifičnostima. Veoma su važni
društveni atraktivni faktori kojima se proširuje i upotpunjuje turistička ponuda. To su: kulturno-
historijsko nasljeđe, kulturne manifestacije, zabavne i sportske manifestacije, politička stabilnost i td.

RAZVOJ TURIZMA
Turizam kao razvijenija privredna grana je novijeg vremena što ne znači da sličnih pojava nije bilo u
ranijim epohama razvoja ljudskog društva. Naime sa pojavom klasnog društva uočava se i privilegija
vladajuće klase. Jedna od njih je i putovanje radi razonode, odlaska u lov, radi razmjene dobara, razna
takmičenja i td. Još u XVI stljeću lovišta i zamkovi u dolini Loare, u Francuskoj bili su atraktivni za česta
posječivanja. Godine 1807 je otvoren prvi hotel “Moris” u Parizu, a već 1855 god. se organizuje prvo kružo
putovanje po Evropi, 1868 god. prvo putovanje iz Evrope za SAD, a 1872 god. prvo putovanje oko svijeta.

XX stoljeće daje turizmu jednu novu dimenziju a to je masovnost. Turizam se razvija u poseban
feomen, kao jedan novi vid mobilnosti stanovništva. Kao rezultat socijalnih i klasnih bitno
izmjenjenih uslova, turizam se od luksuza i privilegije imučnih, sve više pretvara u potrebu
savremenog čovjeka izazvanu urbanizacijom i industralizacijom svijeta.

ZNAČAJ TURIZMA
Značaj turizma ogleda se u tome što razvoj turizma omogučava jačanje materijalne osnove turističke
regije ili države. Turista tokom putovanja i boravka izvan mjesta stanovanja troši određena materijalna
sredstva za kupovinu robe i plačanje usluga, što mjenja infrastrukturu turističke regije. Turista se
pojavljuje kao neposredan kupac i potrošač robe, čime se podstiče privredna aktivnost. Strani turista
razmjenjuje svoju valutu i na taj način donosi devize. Devizni prihod od turizma je vrsta nerobnog
prometa koji za turističke zemlje ima veliki ekonomski značaj, posebno za uravnoteženje platnog
bilansa zemlje.

24
 ⎯ Najveći dio međunarodnog turističkog prometa ostvaruje se u Evropi (oko 75%) i
Angloamerici (oko 15%), a samo ostali dio svijeta oko 10%.

⎯ Najvažnije turističke regije u Evropi su: Sredozemlje i Alpe, a u Angloamerici:

Kanadski i Američki zapad, Florida i Kalifornijsko primorje.

Sredozemlje je najposjećenija turistička regija u Evropi i svijetu. Mediteraski primorski pojas Evrope ima
vrlo povoljone prirodno-geografske i društveno- geografske uslove za razvoj turizma, i to povoljan
geografski položaj u odnosu na evropsko zaleđe, ugodna klima, ljepota pejzaža, bogato kulturno-
historijskog nasljeđa, razvijen saobraćaj itd. Spomenimo samo neka od turističkih područja Sredozemlja:
Kosta Brava, Palma de Majorka, Kosta Dorada i Kosta Blanka u Španiji, Azurna obala u Francuskoj,
Mediteranska obala Italije, Jadranska obala Italije, Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i
Albanije, zatim primorje Jonskog i Egejskog mora. Najrazvijenije turističke zemlje Mediterana su: Španija,
Italija, Francuska, Grčka, Turska, Hrvatska, Izrael, Egipat i Tunis. Alpska regija je tipična turistička regija,
koja je posječena istim intenzitetom tokom cijele godine, i to zimi funkcioniše sportsko-rekreativni turizam,
a ljeti tranzitni turizam.Najpozanatiji centri alpskog turizma su: Šamoni i Grenobl u Francuskoj,
Garmišpartenkirhen u Njemačkoj, Kicbil i Insbruk u Austriji, Kortina d'Ampeco i Val Gardena u Italiji,
Kranjska gora u Sloveniji i dr. Angloamerički rejon se može posmatrati kroz kanadski i američki zapad
koji predstavljaju značajna područja zimskog sportskog i rekreativnog turizma, dok Florida i kalifornijsko
primorje predstavljaju značajna područja primorskog turizma.

PITANJA
1. Šta je turizam ?
2. Šta diktira razvoj turizma ?
3. Koje su vrste turističkog kretanja ?
4. Zašto je XX stoljeće važno za turizam ?
5. Kakav značaj imaju prirodni faktori ?

25
 TRGOVINA

OPĆA OBILJEŽJA

Trgovina je djelatnost tercijarnog sektora koja se bavi kupovinom i prodajom roba i usluga. Ona je
posrednik između proizvođača i potrošača, budući da povezujem proizvodnju i potrošnju. Osnovna
funkcija trgovine je razmjena dobara, ali ona ujedno oživljava prostor i pomaže njegovoj
organizaciji.

RAZVOJ TRGOVINE

➢ Prvi oblik trgovine bila je robna (naturalna) razmjena, još poznata kao trampa odnosno
razmjena robe za robu. Uvjeti za razvoj trgovine pojavili su se kad se pojavio višak dobara, tj
kad su imali više od onog što im je potrebno. Najstariji oblik trgovine je tzv. nomadska
trgovina.
➢ U starom vijeku najpoznatiji narodi koji su se bavili trgovinom bili su: Feničani,
Grci i Rimljani. Trgovalo se najviše skupocjenom robom.
➢ U srednjem vijeku na selima su se održavali seljački sajmovi, a u gradovima pazari.
U trgovini jos nije moglo doci do razvoja oblika prodavaonica.

27
 ▪ Uvođenjem novca kao sredstva plaćanja ostvaren
je značajan napredak u prodaji i kupovini robe. U
današnjoj trgovini osim novca veliki značaj imaju i
bezgotovinski oblici plaćanja, vrijednosni papiri tj.
mjenice, čekovi i dionice te kreditne kartice.
Trgovina Internetom osobito je prisutna kod
prodaje avionskih karata, turističkih aranžmana ,
kupovine i prodaje dionica.

VRSTE TRGOVINE

Trgovinu s obzirom na područje na kojem se obavlja dijelimo na:

▪ Unutrašnju/domaću
▪ Vanjsku/međunarodnu

Unutrašnja trgovina se obavlja unutar granica jedne države, a može biti: tradicionalna i moderna ili suvremena.
Tradicionalna trgovina obavlja se na tržnicama i sajmovima. Međutim, oni postepeno nestaju i javljaju se drugi oblici
moderne trgovine koja se odvija putem trgovačke mreže. U okviru trgovačke mreže postoji trgovina na veliko i trgovina na
malo.

• Trgovinu na veliko karakterizira velika količina robe

namijenjena prodaji na malo ili kupcima direktno.

• Trgovina na malo izravno snabdijeva stanovništvo putem

prodavaonica. Male prodavaonice najčešće su vlasništvu pojedinca,
ali su vrlo često povezane u trgovačke lance velikih poduzeća.

Vanjska trgovina se odnosi na robnu razmjenu između dvije ili više zemalja.

Vanjska trgovina ovisi o kvaliteti vlastitih proizvoda te o trenutačnim svjetskim trendovima. Institucije preko kojih
se obavljaju poslovi vezani za vanjsku trgovinu su vanjskotrgovačka poduzeća opće ili specijalizirane namjene.
Najbolji pokazatelj uspješnosti vanjske trgovine je razlika između vrijednosti izvoza i vrijednosti uvoza, tj.
trgovinska bilanca.

Trgovinska bilanca može biti:

❖ Pozitivna (suficit) ako je izvoz veći od uvoza

❖ Negativna (deficit) ako je uvoz veći od izvoza
28
 GLAVNI TOKOVI SVJETSKE TRGOVINE

Vanjska trgovina obuhvaća ukupnu ramjenu među svim zemljama svijeta i naziva se svjetska trgovina.
Vrijednost svjetske trgovine u stalnom je porastu i na svjetskom tržištu trguje se velikom količinom
robe, kapitala i informacija.
Najveći svjetski izvoznici su SAD, Program za razvoj trgovine u
Njemačka i Japan, zemlje koje imaju svijetu(UNCTAD)-osnovan
najvažniju ulogu u oblikovanju svjetskog s ciljem da regulira odnose
tržišta. Na razvoj svjetske trgovine utječu i između gospodarstva i trgovine
gospodarskotrgovačke organizacije u ali i odnosa unutar same
sklopu Ujedinjenih naroda kao najveće trgovine.
svjetske organizacije poput UNCTAD-a i
WTO-a.

PITANJA
Svjetska trgovačka organizacija (WTO)-
osnovana s ciljem da smanji pretjeranu
1. Šta je trgovina?
koncentraciju trgovine u određenim regijama i
ublaži potrkcionizam koji provode određene
2. Kako je tekao razvoj trgovine?
zemlje.
3. Kako se trgovina dijeli?

4. Kakva može biti trgovinska bilanca?

NEPOZNATI POJMOVI
5. Šta je UNCTAD ? ⎯ trgovinski bilanc- razlika između vrijednosti i uvoza
⎯ trgovinski deficit- negativnatrgovinska
bilanca
⎯ trgovinski suficit- pozitivna trgovinska
bilanca

29
30