ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΩΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ/ΞΕΝΗΣ: ΘΕΩΡΙΑ

ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ

Θεματική Ενότητα 2η:

Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Οικονομάκου Μαριάνθη
Επίκουρη Καθηγήτρια
ΠΤΔΕ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
 0. ΥΛΙΚΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
1. Παρουσίαση βασικών σημείων της 7ης Ενότητας:
Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

2. Βασικό Υλικό Μελέτης

2.1. Ελληνική Γλώσσα και Γλωσσολογία

2.2. Διδακτικές προσεγγίσεις για τη διδασκαλία της Ελληνικής
2.3. Σύγχρονες γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις για τη διδασκαλία της Ελληνικής
2.4. Εφαρμογή διδακτικών στρατηγικών στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας

3. Παράλληλα κείμενα ανά συνεδρία

4. Συμπληρωματικές πηγές για το σύνολο των συνεδριών (άρθρα και οπτικοακουστικό υλικό)
 1. Περίγραμμα Θεματικής Ενότητας
Η θεματική ενότητα αποτελεί μια εισαγωγή στη Διδακτική της Ελληνικής Γλώσσας εστιάζοντας
ιδιαιτέρως:

✓ στη συνεισφορά της επιστημονικής μελέτης της ελληνικής γλώσσας στην αναθεώρηση
παγιωμένων αντιλήψεων για τη διδασκαλία της
✓ στη συνοπτική παρουσίαση των προσεγγίσεων που διαμόρφωσαν το ελληνικό εκπαιδευτικό
συγκείμενο σε επίπεδο γλωσσικής διδασκαλίας
✓ στην παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών της επικοινωνιακής κειμενοκεντρικής
προσέγγισης
✓ στην ανάδειξη της συνεισφοράς του κριτικού γραμματισμού στην αναμόρφωση των
Προγραμμάτων Σπουδών της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης και στη νοηματοδότηση της
ετερότητας στη γλωσσική τάξη
✓ στην παρουσίαση βασικών στρατηγικών που συμβάλλουν στην ενεργοποίηση του πολιτισμικού
και γλωσσικού κεφαλαίου όλων των μελών της τάξης
 2. Στόχοι Συνεδριών
Συνεδρία 1η: Ελληνική Γλώσσα και Γλωσσολογία

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα:

Αφού μελετήσετε το βασικό εγχειρίδιο μελέτης της συνεδρίας και συμβουλευτείτε τις
προτεινόμενες πηγές, θα είστε σε θέση:
✓ να προσδιορίζετε βασικές αρχές της γλωσσολογικής επιστήμης και να διακρίνετε
επιστημονικές από αντιεπιστημονικές θέσεις σε σχέση με τη γλώσσα
✓ να επιχειρηματολογείτε για τη συνεισφορά της Γλωσσολογίας στη διαμόρφωση
σύγχρονων αντιλήψεων για τη διδασκαλία της γλώσσας
✓ να εντοπίζετε και να επεξεργάζεστε βασικά ζητήματα που σχετίζονται με την ελληνική
γλώσσα ως αντικείμενο μελέτης και διδασκαλίας
 2. Στόχοι Συνεδριών
Συνεδρία 2η: Διδακτικές προσεγγίσεις στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα:

Επιδιώκεται, μετά το πέρας της μελέτης του εκπαιδευτικού υλικού, οι επιμορφούμενοι/ες

να είναι σε θέση:

✓ να προσδιορίζουν τις βασικές αρχές της επικοινωνιακής κειμενοκεντρικής

προσέγγισης στη γλωσσική διδασκαλία.
✓ να υιοθετούν διδακτικές πρακτικές που συμβάλουν στην καλλιέργεια των
επικοινωνιακών δεξιοτήτων των μαθητών και μαθητριών στην ελληνική γλώσσα.
✓ να αποτιμούν τη συνεισφορά της διδασκαλίας της γραμματικής και του λεξιλογίου της
Ελληνικής στην ανάπτυξη των γλωσσικών και μεταγνωστικών δεξιοτήτων των μαθητών
και μαθητριών.
 2. Στόχοι Συνεδριών
Συνεδρία 3η: Σύγχρονες προσεγγίσεις στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα:

Επιδιώκεται μετά το πέρας της συνεδρίας, οι επιμορφούμενοι/ες να είναι σε θέση:

✓ να ορίζουν την έννοια του γραμματισμού και των πολυγραμματισμών και να

προσδιορίζουν τις διαφορετικές εκφάνσεις τους
✓ να επιχειρηματολογούν για τις διαφορές του κριτικού γραμματισμού από άλλες
διδακτικές προσεγγίσεις
✓ να αξιοποιούν στοιχεία της παιδαγωγικής των γραμματισμών στη διδασκαλία τους
 2. Στόχοι Συνεδριών
Συνεδρία 4η: Εφαρμογή διδακτικών στρατηγικών στη διδασκαλία της ελληνικής
γλώσσας ως δεύτερης ή ξένης

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα:

Αναμένεται, ύστερα από την ανάγνωση του υλικού της συνεδρίας, να είστε σε θέση:
✓ να σχεδιάζετε διδακτικές παρεμβάσεις με άξονα τα ιδιαίτερα πολιτισμικά και κοινωνικά
χαρακτηριστικών των μελών της κοινότητας
✓ να εντοπίζετε ενδεδειγμένες στρατηγικές και τεχνικές διδασκαλίας για τη διδασκαλία
της Ελληνικής
✓ να εντάσσετε στον σχεδιασμό σας δημιουργικές δραστηριότητες με στόχο την
ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών σας στο πλαίσιο μιας
πολύγλωσσης πολυπολιτισμικής τάξης
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών
Συνεδρία 1η
Βασικές Έννοιες Ορισμοί

Γλωσσολογία Αντικείμενο της Γλωσσολογίας είναι το φυσικό σύστημα επικοινωνίας που χρησιμοποιείται από τον
άνθρωπο και έχει ως βάση τον έναρθρο λόγο.

Επίπεδα της Φωνητική, Φωνολογία, Μορφολογία, Σύνταξη, Σημασιολογία, Πραγματολογία

γλωσσολογικής ανάλυσης

Συγχρονία και διαχρονία Κάθε γλωσσικό στοιχείο μπορούμε να το μελετήσουμε ως προς τις σχέσεις του με τα άλλα που
συνυπάρχουν στο ίδιο σύστημα κατά το ίδιο διάστημα (συγχρονία) ή να το δούμε ως προς τα στάδια που
πέρασε για να πάρει την τελική του μορφή (διαχρονία).

Λόγος (Langue) και Ομιλία O λόγος είναι η υπερατομική γλώσσα των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας. Η ομιλία, από την άλλη, είναι
(Parole) η ατομική πλευρά της γλώσσας, που προϋποθέτει πάντοτε έναν συγκεκριμένο εκτελεστή, είναι η
ιδιόλεκτος, η συγκεκριμένη πραγμάτωση του λόγου από τον εκάστοτε ομιλητή/τρια της κοινότητας.
3. Βασικά σημεία των συνεδριών
Ορισμός γλώσσας Γλώσσα είναι ο γραμματικός μηχανισμός με τον οποίο ο άνθρωπος είναι σε θέση να
δημιουργεί δυνάμει άπειρο πλήθος προτάσεων, που συνθέτουν τον λόγο και καθιστούν
δυνατή την επικοινωνία πάνω σε οποιοδήποτε θέμα μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους.

Γλωσσική κατάκτηση Η γνώση της γλώσσας που έχει ο άνθρωπος μπορεί να ερμηνευθεί μόνο ως παράγωγο ενός
πεπερασμένου γλωσσικού συστήματος, το οποίο είναι και ευκόλως κατακτήσιμο.
Γλωσσική ικανότητα Συνιστά την ασυνείδητη γνώση των αρχών και κανόνων που ρυθμίζουν τον ορθό σχηματισμό
και την ερμηνεία των λέξεων.
Καθολικά σχήματα Βάσει της θεωρίας του N. Chomsky, υφίσταται μια βαθύτερη δομική συγγένεια μεταξύ των
(Universalia) γλωσσών, μια κοινή εσωτερική οργάνωση της γλώσσας. Η ποικιλία των συντακτικών
σχημάτων πηγάζει, στην πραγματικότητα, από γενικά δομικά σχήματα που υπάρχουν σε όλες
τις γλώσσες.

Καθολική Ο άνθρωπος γεννιέται με έναν έμφυτο μηχανισμό εξειδικευμένης γραμματικής γνώσης που
Γραμματική ενεργοποιείται από τα δεδομένα της γλωσσικής εμπειρίας, από το περιβάλλον στο οποίο
αυτός ζει. Αυτός ο μηχανισμός οδηγεί το παιδί να κατακτήσει με φυσικό και αυθόρμητο
τρόπο το γραμματικό σύστημα της γλώσσας του σε πολύ μικρή ηλικία.
 Τροφή για σκέψη…
▪ Γνωρίζετε αντιεπιστημονικές θέσεις που διατυπώνονται και διαδίδονται με τη
μορφή αστικών μύθων για την ελληνική γλώσσα; Πώς αυτές επηρεάζουν το
διδακτικό σας έργο; Στη μελέτη σας και στη διατύπωση ανάλογων
προβληματισμών, θα σας βοηθήσει και το βιβλίο του:
Χάρη, Γ. (Επιμ.). (2001). Δέκα μύθοι για την Ελληνική Γλώσσα. Αθήνα: Πατάκης. Διαθέσιμο
και μέσω διαδικτύου (ανακτήθηκε στις 29/09/2019):
https://enoriakapareliou.files.wordpress.com/2012/08/10-cebccf8dceb8cebfceb9-
ceb3ceb9ceb1-cf84ceb7cebd-ceb5cebbcebbceb7cebdceb9cebaceae-
ceb3cebbcf8ecf83cf83ceb1.pdf

▪ Με βάση το άρθρο που ακολουθεί (δίδεται στα παράλληλα κείμενα), στοχαστείτε σε

σχέση με την αναγκαιότητα και τον τρόπο ένταξης των γλωσσολογικών πορισμάτων
στη διδακτική πρακτική.
Οικονομάκου, Μ. (2012). Ο ρηματικός τύπος σε –οντας και η λειτουργία της εξειδίκευσης.
Στο: Zoe Gavriilidou Angeliki Efthymiou Evangelia Thomadaki Penelope Kambakis-
Vougiouklis (ed.) Selected papers of the 10th ICGL, (pp. 1030-1037). Komotini/Greece:
Democritus University of Thrace.
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών
Συνεδρία 2η
Βασικές έννοιες Ορισμοί
Γλωσσική Σύνολο από γραμματικούς κανόνες που επιτρέπουν, από τη μία, στον ομιλητή/τρια να είναι
Ικανότητα δημιουργικός/ή και να παράγει με ευκολία ένα εν δυνάμει άπειρο αριθμό νέων, πρωτότυπων
προτάσεων και, από την άλλη, στον ακροατή/τρια να αποκωδικοποιεί τις προτάσεις αυτές.

Λειτουργίες της Η αναφορική ή δηλωτική παραπέμπει στη μετάδοση πληροφοριών.

γλώσσας Η συγκινησιακή σχετίζεται με τη διάθεση/στάση του πομπού απέναντι στα λεγόμενά του.
Η βουλητική έχει σημείο αναφοράς τον δέκτη και τις επιδράσεις που ασκούνται σε αυτόν.
Η φατική βάσει της οποίας ελέγχεται η συμμετοχή και η ανταπόκριση του συνομιλητή/τριας.
Η μεταγλωσσική που σχετίζεται με τον κώδικα, με την ίδια τη γλώσσα.
Η ποιητική που ανάγεται στην ποιητική λειτουργία της γλώσσας, όπως αυτή επιτελείται μέσω του
ίδιου του μηνύματος.
Επικοινωνιακή Περιλαμβάνει και τη γνώση του συστήματος και την ικανότητα χρήσης του σε διαφορετικά
Ικανότητα κοινωνικοπολιτισμικά συμφραζόμενα. Αναφέρεται στην ικανότητα που έχουν οι ομιλητές/τριες,
όχι μόνο να παράγουν και να κατανοούν γραμματικά ορθές προτάσεις, αλλά και να γνωρίζουν τις
κοινωνικές συνθήκες της χρήσης αυτών των προτάσεων σε μια συγκεκριμένη περίσταση.
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών
Βασικές αρχές της Επικοινωνιακής Προσέγγισης
Προκρίνονται, από παιδαγωγική άποψη, παιδοκεντρικές αντιλήψεις για τη διαδικασία της μάθησης (εφαρμογή της
ομαδοσυνεργατικής μεθόδου, επικοινωνιακή διάταξη των θρανίων της τάξης, κ.α.).

Οι γλωσσικές δραστηριότητες πρέπει να είναι καλά οργανωμένες, αληθοφανείς και να εναρμονίζονται με την ηλικία
και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών.

Το εκπαιδευτικό υλικό πρέπει να είναι χρηστικό, λειτουργικό και κυρίως αυθεντικό, ν' απαντά, με άλλα λόγια, σε
φυσικά περιβάλλοντα επικοινωνίας.

Ο λόγος που χρησιμοποιείται στην τάξη καλό είναι να είναι βιωματικός, ώστε να ενεργοποιεί βιώματα και εμπειρίες,
αλλά και να προσελκύει το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών, με τη βοήθεια και των δυνατοτήτων των ΤΠΕ.

Απαραίτητη είναι η καλλιέργεια τόσο του προφορικού όσο και του γραπτού λόγου μέσω δημιουργικών δράσεων που
θα εστιάζουν εξίσου και στις προσληπτικές (ανάγνωση, ακρόαση) και στις παραγωγικές δεξιότητες (γραφή,
ομιλία).
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών
Η διδασκαλία των γλωσσικών φαινομένων πρέπει να στηρίζεται στη γλωσσική χρήση και να καταλήγει σε αυτήν. Οι
μαθητές/τριες προκρίνεται να έρχονται σε επαφή διερευνητικά με τη λειτουργική χρήση της γλώσσας και, ύστερα από
τη συστηματοποίηση των γνώσεών τους σε επίπεδο γλωσσικού συστήματος, να τις χρησιμοποιήσουν σε αυθεντικά
συμφραζόμενα.
Τα γλωσσικά λάθη των μαθητών/τριών δεν πρέπει ν' αντιμετωπίζονται απορριπτικά, αλλά να αξιοποιούνται
δημιουργικά κατά τον διδακτικό σχεδιασμό.

Για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων συνιστάται η συστηματική εφαρμογή διδακτικών στρατηγικών: διατύπωση
εικασιών, αξιοποίηση παραγλωσσικών και εξωγλωσσικών στοιχείων, αναζήτηση βασικού νοήματος ή επιμέρους
πληροφοριών, ομαδοποίηση εννοιών και σχέσεων, κ.α.
Οι προτεινόμενες επικοινωνιακού τύπου δραστηριότητες πρέπει να συνοδεύονται από διακριτές τεχνικές
αξιολόγησης με κυριότερες την αυτοαξιολόγηση και την ετεροαξιολογήση.

Η γραμματική δε διδάσκεται στους μαθητές ως αυτοσκοπός: συνιστά απλώς μέσο ή όργανο που θα υποβοηθήσει και
θα ενισχύσει την επικοινωνιακή τους ικανότητα.
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών
Η Κειμενοκεντρική Προσέγγιση
Κείμενο (text και texte στην Αγγλική και τη Γαλλική αντίστοιχα) είναι το σύνολο φράσεων που απαρτίζουν ένα
ολοκληρωμένο νόημα και συνιστούν ένα κοινωνικά οριοθετημένο μήνυμα.

Τα κειμενικά είδη (genre) αναφέρονται σε κείμενα που το καθένα τους εμπίπτει σε συγκεκριμένες κατηγορίες. Οι
κατηγορίες των κειμενικών ειδών προσδιορίζονται με βάση τις συμβάσεις σύμφωνα με τις οποίες συγκροτείται το
κείμενο.
Τα κειμενικά είδη περιέχουν μορφές και έννοιες οι οποίες απορρέουν και εγγράφουν τις λειτουργίες, τους σκοπούς
και τα νοήματα κοινωνικών περιστάσεων. Αποτελούν έτσι ενός είδους δείκτη και κατάλογο του συνόλου των
κοινωνικών περιστάσεων μιας κοινότητας σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή.

Πηγή: Μητσικοπούλου, Β. (2001). «Κείμενο και κειμενικό είδος». Διαθέσιμο στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα του
ΚΕΓ (29/09/2019): http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/discourse/1_2/index.html
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών
Η εφαρμογή της κειμενοκεντρικής προσέγγισης προϋποθέτει σε επίπεδο διδακτικής πρακτικής:

1. την εξοικείωση των μαθητών με κειμενικές στρατηγικές και κειμενικά είδη σε ποικίλες
επικοινωνιακές περιστάσεις.
2. τη συνειδητοποίηση ότι κάθε κειμενικό είδος έχει διακριτά γλωσσικά και μακροδομικά
χαρακτηριστικά, ανάλογα με το περιβάλλον εμφάνισης και λειτουργία του.
3. τη γνωριμία με τις γλωσσικές και δομικές συμβάσεις των κειμενικών ειδών.
4. τη μελέτη των περιοριστικών συμβάσεων και τη συνειδητοποίηση της διαρκούς εξέλιξης των
κειμενικών μορφών στη βάση των κοινωνικοπολιτισμικών αλλαγών.
5. την ουσιαστικότερη του φαινομένου της επικοινωνίας η οποία, βάσει της κειμενοκεντρικής
προσέγγισης, είναι αποτελεσματική, όταν μια σειρά προτάσεων απηχεί έναν συγκεκριμένο
κοινωνικά αναγνωρίσιμο τύπο κειμένου. Σε αυτόν ο συγγραφέας/ομιλητής επιδιώκει να
πραγματώσει κάποιους στόχους οι οποίοι μπορεί να είναι, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό,
αναγνωρίσιμοι από τον αποδέκτη του μηνύματος.
 Τροφή για σκέψη
Στόχος της συνεδρίας είναι η παρουσίαση, μέσα από μια σύντομη
ανασκόπηση, της επικοινωνιακής κειμενοκεντρικής προσέγγισης και
του τρόπου αξιοποίησής της στα Προγράμματα Σπουδών για τη
γλωσσική διδασκαλία στην τυπική εκπαίδευση.
Στο παρακάτω άρθρο (παράλληλα κείμενα), αλλά και στα δημοσιευμένα
Πρακτικά του επιστημονικού συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε με
σημείο αναφοράς τη συμπλήρωση 35 χρόνων από τη
Γλωσσοεκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του 1976 μπορείτε να αντλήσετε
πολύτιμα δεδομένα για την εφαρμογή των θεωριών αυτών στη
σχολική πραγματικότητα.

Οικονομάκου, Μ. (2012). Από την παραδοσιακή γραμματική στην επικοινωνιακή

προσέγγιση: η περίπτωση των επιρρηματικών της Ελληνικής. Πρακτικά του
Επετειακού Συνεδρίου: 35 χρόνια από τη Γλωσσοεκπαιδευτική Μεταρρύθμιση
του 1976 (σσ. 1-12), Δίον Πιερίας, 04-06/11/2011. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο:
Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών
Συνεδρία 3η: Σύγχρονες προσεγγίσεις στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας

Γραμματισμός «το σύνολο των γνώσεων και των δεξιοτήτων που έχει αποκτήσει το άτομο σε σχέση με τη γραφή
και την ανάγνωση, οι οποίες του επιτρέπουν να εμπλακεί σε όλες τις δραστηριότητες τις οποίες
επιτελούν τα άτομα της ομάδας και της κουλτούρας στην οποία ανήκει» (Unesco, 1956)
«η ικανότητα ελέγχου της ζωής και του περιβάλλοντος του ανθρώπου δια του λόγου, με τρόπο
ορθολογικό» (Traves, 1992).
«ο γραμματισμός συνιστά κοινωνική πρακτική» (Barton & Hamilton, 2000)

Εκφάνσεις του Ο σχολικός γραμματισμός έχει παραδοσιακά συνδεθεί με τη διδασκαλία της ανάγνωσης και της
γραμματισμού γραφής, καθώς και με την ανάπτυξη γνωσιακού τύπου δεξιοτήτων (λογική σκέψη, γραμματικοί
κανόνες, διαχείριση αφηρημένων εννοιών και υποθετικών ερωτήσεων, επικοινωνιακές και άλλες
διανοητικές δεξιότητες).

Ο κοινωνικός γραμματισμός παραπέμπει στις δεξιότητες που πρέπει να καλλιεργήσουν τα μέλη

των σύγχρονων κοινωνιών για να λειτουργήσουν αποτελεσματικά στην ιδιωτική, την κοινωνική
και την επαγγελματική τους ζωή.
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών
Ο λειτουργικός γραμματισμός σχετίζεται με τις δεξιότητες εκείνες που χρειάζεται να αποκτήσουν τα άτομα για να
αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της σημερινής αγοράς εργασίας.

Ο κριτικός γραμματισμός στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των πολιτών στις λειτουργίες των κυρίαρχων μορφών
γραμματισμού και στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης απέναντί τους. Εδώ κυρίαρχη είναι η ιδεολογική πλευρά των
πρακτικών γραμματισμού, καθώς αυτές, όπως και όλες οι χρήσεις της γλώσσας, διαμορφώνονται μέσα από
ιδεολογικές θέσεις που απηχούν ποικίλες μορφές κοινωνικής εξουσίας.

Ο αναδυόμενος γραμματισμός σχετίζεται με τη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών και βασίζεται σε δύο
συμπληρωματικές προσεγγίσεις: α) αυτή των νεοπιαζετιανών (η κατάκτηση του γραμματισμού επιτυγχάνεται μέσα
από τις απόπειρες/δοκιμές των ίδιων των παιδιών) και β) αυτή των υποστηρικτών του Vygotsky βάσει της οποίας τα
παιδιά μαθαίνουν μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με το κοινωνικό περιβάλλον.

Με βάση την Παιδαγωγική των Πολυγραμματισμών έμφαση δίνεται "στην τριβή των διδασκομένων με κείμενα και
είδη λόγου από ένα ευρύ φάσμα μέσων και από ένα ευρύ φάσμα πολιτισμικών πηγών" με στόχο την ανάπτυξη
κριτικής μεταγλώσσας. Βασική επιδίωξη είναι οι εκπαιδευόμενοι/ες να είναι σε θέση να συνειδητοποιούν την
κοινωνική και πολιτισμική δύναμη των κειμένων και των συναφών κοινωνικών πρακτικών.
Τροφή για σκέψη…
1. Έχοντας ως σημείο αναφοράς το παράλληλο κείμενο της
τρίτης συνεδρίας και την προτεινόμενη διδακτική
εφαρμογή του βασικού βιβλίου μελέτης, θα μπορούσατε
να καταδείξετε τις διαφοροποιήσεις που επέφεραν τα
νεότερα Προγράμματα Σπουδών (2011) στη διδακτική
πρακτική;
2. Με βάση το σύνολο του εκπαιδευτικού υλικού, βασικού και
συμπληρωματικού πώς θα αποτιμούσατε τη συνεισφορά
των θεωριών γραμματισμού στην εκπαίδευση, δεδομένων
και των έντονων κοινωνικών, πολιτισμικών και
τεχνολογικών εξελίξεων στις μέρες μας;
3. Πιστεύετε πώς η υιοθέτησή τους αναμορφώνει σε
σημαντικό βαθμό τη φυσιογνωμία των σύγχρονων
περιβαλλόντων μάθησης και για ποιους λόγους;
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών

Συνεδρία 4η: Εφαρμογή διδακτικών στρατηγικών στη διδασκαλία της ελληνικής

γλώσσας ως δεύτερης/ξένης

Διδακτικές στρατηγικές

"ειδικές πράξεις -βήματα και συμπεριφορές ή τεχνικές που οι μαθητές, συχνά σκόπιμα,
χρησιμοποιούν για να βελτιώσουν την πρόοδό τους στην ανάπτυξη δεξιοτήτων στη
δεύτερη γλώσσα" (Oxford, 1990, 8)

"ειδικές σκέψεις και συμπεριφορές που τα άτομα χρησιμοποιούν για να τους βοηθήσουν
να καταλάβουν, να μάθουν ή να διατηρήσουν τη νέα πληροφορία" (Chamot & O’ Malley
1990, 1)
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών

Παρουσίαση γνωσιακά
ελκυστικού
ερεθίσματος μαζί με
κατάλληλη πλαισιακή
στήριξη
Ενεργοποίηση της
Ενθάρρυνση της
προηγούμενης γνώσης
ενεργής χρήσης της
των
γλώσσας και (4)
μαθητών/μαθητριών
Αξιολόγηση της
και αξιοποίηση του
πορείας μάθησης των
γνωσιακού τους
παιδιών.
υπόβαθρου

Διδακτικές
στρατηγικές
 3. Βασικά σημεία των συνεδριών

Στρατηγικές ανάπτυξης του λεξιλογίου

Οπτικοποίηση Σταυρόλεξα

Ομαδοποίηση Διατύπωση εικασιών

Σημασιολογικός χάρτης Εξοικείωση με ποικίλα κειμενικά είδη

Ετυμολογία Παραγωγή και σύνθεση

Δημιουργία και χρήση λεξικού Λεκτικά παιχνίδια

Τροφή για σκέψη…
Με βάση το βασικό υλικό μελέτης και το παράλληλο προς
μελέτη κείμενο που αφορά εφαρμοσμένες πρακτικές στην
εκπαίδευση προσφύγων, θα μπορούσατε να
προσδιορίσετε διδακτικές στρατηγικές που θα μπορούσαν
να είναι αποτελεσματικές για αυτήν την κατηγορία
πληθυσμού;

Στοιχεία άρθρου:
Σκούρτου, Ε., Κούρτη- Καζούλλη, Β., Οικονομάκου, Μ. και Κατσιγιάννης, Φ.
(υπό δημοσίευση) "Η διδασκαλία της Ελληνικής σε πολυπολιτισμικά
περιβάλλοντα: γλωσσικές και διαπολιτισμικές προεκτάσεις", Ηώς:
Ζητήματα διδασκαλίας της Ελληνικής ως μητρικής και ως δεύτερης/ξένης
γλώσσας, τ. 13, ΕΚΠΑ: ΠΤΔΕ, [1-16].
 4. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία ανά συνεδρία
Chomsky, N. (1991). Συντακτικές Δομές. Καβουκόπουλος, Φ. (Επιμ. & Μετάφραση). Αθήνα:
Νεφέλη.
Δελβερούδη, Ρ. (2001). Γλωσσική ποικιλία. Στο Χριστίδης, Α.-Φ. Εγκυκλοπαιδικός οδηγός
για τη γλώσσα (σσ. 54-57). Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
Fromkin, V., Rodman, R. & Hyams, N. (2008). Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας (Επιμ. Γ. Ι.
Ξυδόπουλος). Αθήνα: Πατάκης.
Καραντζόλα, Ε. (2001). "Γραμματική, γλωσσικό μάθημα και προγράμματα σπουδών στην
Ελλάδα". Άρθρο σε ηλεκτρονική μορφή, Περιοδικό 2 του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας.
Διαθέσιμο στη σελίδα (ανακτήθηκε στις 11/09/2019):
http://www.komvos.edu.gr/periodiko/periodiko2nd/articles/karantzola/1.htm
Lallot, J. (1989). La Grammaire de Denys le Thrace. Paris: CNRS.
Lyons, J. (2002). Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία (Μετ. Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη
κ.ά.). Αθήνα: Μεταίχμιο.
Mac Whinney, B. (2003). First language acquisition. In M. Aronoff & J. Rees-Miller (Eds.) The
handbook of linguistics (pp. 466-487). Oxford: Blackwell.
Μπαμπινιώτης, Γ. (1985). Εισαγωγή στη Γλωσσολογία. Αθήνα: Ιδιωτική.
 4. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία ανά συνεδρία
Οικονομάκου, Μ. (2012). Από την παραδοσιακή γραμματική στην επικοινωνιακή
προσέγγιση: Η περίπτωση των επιρρηματικών της Ελληνικής. Πρακτικά του
Επετειακού Συνεδρίου: 35 χρόνια από τη Γλωσσοεκπαιδευτική Μεταρρύθμιση
του 1976 (σσ. 1-12), Δίον Πιερίας, 04-06/11/2011. Παπαναστασίου, Γ. (2008).
Νεοελληνική ορθογραφία. Ιστορία, θεωρία, εφαρμογή (σσ. 25-29, 46-115).
Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.

Παπαναστασίου, Γ. (2001). Γλώσσα και γραφή. Στο Α.-Φ. Χριστίδης, Εγκυκλοπαιδικός

οδηγός για τη γλώσσα. (σσ. 68-72). Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

Φιλιππάκη-Warburton, Ε. (1992). Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία. Αθήνα: Νεφέλη.

Χάρης, Γ. (Επιμ.). (2001). Δέκα μύθοι για την Ελληνική Γλώσσα. Αθήνα: Πατάκης.

Χριστίδης, Α. Φ. (2001). Η νέα ελληνική γλώσσα και η ιστορία της. Στο Χριστίδης. Α. Φ.
Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα (σσ. 149-154). Θεσσαλονίκη: Κέντρο
Ελληνικής Γλώσσας.

Yule, G. (2016). The study of language (6th edition). Cambridge: Cambridge University
Press.
 4. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία ανά συνεδρία
Jakobson, R. (1998). Δοκίμια για τη γλώσσα της λογοτεχνίας, Ά. Mπερλής (Εισ. και Μτφρ.). Αθήνα: Εστία.
Κωστούλη, Τ. (2001). Κειμενοκεντρική προσέγγιση και γλωσσικό μάθημα. Στο Χριστίδης Α.-Φ. (Επιμ.),
Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα, (σσ. 230-3). Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
Μήτσης, Ν., & Καραδήμος, Δ. (2007). Η διδασκαλία της γλώσσας. Αθήνα: Gutenberg.
Μήτσης, Ν. (2004). Η διδασκαλία της γλώσσας υπό το πρίσμα της επικοινωνιακής προσέγγισης. Αθήνα:
Gutenberg.
Μητσικοπούλου, Β. (2001). Κείμενο και κειμενικό είδος. Διαθέσιμο από την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα
του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ανακτήθηκε στις 11/02/2019): http://www.greek-
language.gr/greekLang/studies/discourse/1_2/index.html
Oικονομάκου, Μ. (2012). Από την παραδοσιακή γραμματική στην επικοινωνιακή προσέγγιση: Η περίπτωση
των επιρρηματικών της Ελληνικής. Πρακτικά του Επετειακού Συνεδρίου: 35 χρόνια από τη
Γλωσσοεκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του 1976 (σσ. 1-12), Δίον Πιερίας, 04-06/11/2011
Φιλιππάκη-Warburton, E., Γεωργιαφέντης, Μ., Κοτζόγλου, Γ., & Λουκά, Μ. (2011). Γραμματική Ε΄ και Στ΄
Δημοτικού. Ανάδοχος Συγγραφής: Πατάκης, Αθήνα: ΥΠΔΒΜΘ/Π.Ι.
Χαραλαμπόπουλος, Α. (2000). Η στροφή προς την επικοινωνιακή προσέγγιση για τη διδασκαλία της
ελληνικής γλώσσας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διαθέσιμο από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας,
Περιοδικό 1, στην ηλεκτρονική διεύθυνση (ανακτήθηκε στις 11/02/2019):
http://www.komvos.edu.gr/periodiko/periodiko1st/articles/charalabopoulos/1.htm
Χαραλαμπόπουλος, Α., & Χατζησαββίδης, Σ. (1997). Η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας.
Θεσσαλονίκη: Κώδικας.
 4. Προτεινόμενη Βιβλιογραφία ανά συνεδρία
Barton, D., & Hamilton, M. (2000). Literacy practices. In D. Barton, M. Hamilton & R. Ivanic (Eds), Situated
Literacies: Reading and writing in context. London: Routledge.
Baynham, M. (2002). Πρακτικές γραμματισμού, μτφ. Μ. Αράπογλου. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Kalantzis, M., & Cope, B. Πολυγραμματισμοί. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση (ανακτήθηκε στις
19/09/2019):
http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/guide/thema_e2/index.html
Μητσικοπούλου, Β. (2001). Γραμματισμός. Διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση (ανακτήθηκε στις
19/09/2019):
http://www.komvos.edu.gr/glwssa/odigos/thema_e1/5.1Basic.htm
Ministry of Education C. (2008). The Ontario Curriculum Grades 9 and 10.
New London Group. (2000). Multiliteracies: Literacy learning and design of social futures. London: Routledge.
Ντίνας, Κ. & Γώτη, Ε. (2016). Ο κριτικός γραμματισμός στη σχολική πράξη: αρχίζοντας από το νηπιαγωγείο...
Αθήνα: Gutenberg.
Οικονομάκου Μ., & Γρίβα, Ε. (2014). Κριτικός γραμματισμός και προγράμματα σπουδών για τη γλωσσική
διδασκαλία στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση: μια συγκριτική μελέτη. Πρακτικά του Πανελλήνιου
Συνεδρίου: Ο κριτικός γραμματισμός στη σχολική τάξη.
Traves, P. (1992). Reading: the entitlement to be properly literate. In M. M. K. Kimberley, K. Meek & J. Mills
(Eds), New readings: Contributions to an understanding of Literacy. London: A & C Black.
 4. Προτεινόμενη βιβλιογραφία ανά συνεδρία
Baker, C. (2001). Εισαγωγή στη Διγλωσσία και τη Δίγλωσση Εκπαίδευση (μτφ). Α.
Αλεξανδροπούλου, (Επιμ.) Μ. Δαμανάκης. Αθήνα: Gutenberg.
Chamot, A., & O’ Malley, J.M. (1990). Learning strategies in Second Language Acquisition.
Cambridge: Cambridge University Press.
Cummins, J. (1999). Ταυτότητες υπό Διαπραγμάτευση, μτφρ. Σ. Αργύρη. Αθήνα:
Gutenberg.
Ματσαγγούρας, Η. Γ. (2000). Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση. Αθήνα:
Γρηγόρης.
Οxford, R. (1990). Language learning strategies: What every teacher should know. Boston:
Heinle and Heinle Publishers.
Τσοκαλίδου, Ρ. (2005). Η αφανής διγλωσσία στο ελληνικό σχολείο: δεδομένα επιτόπιας
έρευνας. Επιστήμες Αγωγής, Θεματικό τεύχος: Δίγλωσσοι μαθητές στα ελληνικά
σχολεία: διδακτικές παρεμβάσεις και θεωρητικά ζητήματα, 37-50.
Xατζηδάκη, Α. (2005). Μοντέλα διγλωσσικής συμπεριφοράς σε οικογένειες Αλβανών
μαθητών: δεδομένα από εμπειρική έρευνα. Επιστήμες Αγωγής, Θεματικό τεύχος:
Δίγλωσσοι μαθητές στα ελληνικά σχολεία: διδακτικές παρεμβάσεις και θεωρητικά
ζητήματα, (Επιμ. Α. Χατζηδάκη), 79-102.
Χατζηδάκη, Α. (2014). H ανάπτυξη της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας μέσα στις
συμβατικές σχολικές τάξεις. Στο: Κατσαρού, Ε. & Λιακοπούλου, Μ. (Επιμ.) Θέματα
διδασκαλίας και αγωγής στο πολυπολιτισμικό σχολείο (σσ. 291-310). Ενότητα β'.
Επιμορφωτικό υλικό. Πρόγραμμα ΕΣΠΑ «Εκπαίδευση Αλλοδαπών και
Παλιννοστούντων Μαθητών», Θεσσαλονίκη.
Ανακτήθηκε στις 19/09/2019 από: www.diapolis.auth.gr.
 Σας ευχαριστούμε και
σας ευχόμαστε καλή επιτυχία!