Malzeme ve Donanım I

Malzeme Bilgisi (Part 66 – 6)

Samsun Üniversitesi
Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi Uçak Bakım ve Onarım Bölümü
Malzeme ve Donanım I
• 6.3
Aircraft Materials – Composite and
Non-Metallic

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

2
 Inspection and Damage Assessment
Kompozitlerin hasar görmesi, yağmur, dolu gibi hava
erozyonları, yıldırım çarpmaları, statik deşarjlar, kuş
çarpmaları, FOD’ler, ikram kamyonları vb. gibi bir çok
nedenden kaynaklanabilir.
Fiziksel hasarı tespit etmek zor olabilir, çünkü yüzey
genellikle çarpma sonrasında orijinal şekline geri

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

dönecektir. Hasar sadece boyada çatlaklar, çizikler, lekeler
olarak görülebilir. Yapı, eklerde ve bağlantılarda meydana
gelebilecek ve şokun bitişik parçalara iletilmiş olabileceği
ikincil hasarlar için de incelenmelidir.

3
 Kompozit ve ya honeycomb yapının yüzeyindeki
herhangi bir hasar, nemin yapıya girmesine ve hasara
neden olmasına izin verecektir. Nem girdikten sonra, uçuş
operasyonları sırasında tekrarlanan donma ve çözülme
döngüsü, bağlı yapıyı içeriden kademeli olarak tahrip
edecek ve böylece hasarı geniş bir alana yayacaktır.
Nemin delinme yoluyla yapıya girdiğinden

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

şüphelenildiğinde, nem emiliminin boyutunu kontrol etmek
için araştırma yapılmalıdır. Radomlar gibi cam elyaf
bileşenlerde, su girişini tespit etmek için bir nem ölçer
önerilir. Bir nem ölçer kullanımının pratik olmadığı
durumlarda, X-ışını yöntemleri nem miktarının
değerlendirilmesinde yardımcı olabilir.
4
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
5
 Lamine yapının yani katlı şekilde olan kompozit
yapının bozulması delaminasyon olarak adlandırılır.
Delaminasyonun gözlenmesinde kullanılan bazı
metodlar vardır. Bunlardan bir tanesi bozuk para ile
kompozit yapıya vurup çıkan sese göre yapının bütünlüğü

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

hakkında yorum yapılmasıdır. Bu yöntemlerden diğerleri
ise ultrasonik ve radyografik yöntemlerdir.

6
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
7
 İnceleme sonrasında, kompozit bir yapıda bulunan
herhangi bir hasarın uç noktaları işaretlenmeli ve hasarın
maksimum alanı ve derinliği, bir onarım gerekip
gerekmediğini ve gerekiyorsa, yapılması gereken onarımın
türünü belirlemek için değerlendirilmelidir.
Gerçekleştirilebilecek çeşitli standart onarımların
sınırları, ilgili hava aracı için ilgili kılavuzda (Yapısal

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Onarım Kılavuzu veya Onarım Şeması) tanımlanmıştır ve
yapının türüne ve konumuna bağlı olarak önemli ölçüde
değişebilir.

8
 NDT or NDI
Tarhribatsız muayene yöntemlerinden bazıları
şunlardır:

• Ultrasonic Inspection
• Radiography

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

• Vibration Methods
• Thermal Imaging

9
 Composite Repairs
Kompozit malzemelerin onarımı özel bir süreçtir ve
yeterli pratik eğitim olmadan denenmemelidir.
Yapısal Onarım Kılavuzunda ( SRM ) her uçak tipi
için özel onarım talimatları ve sınırlamalar verilmiştir.
Uçuşa elverişliliğin sürekliliğini sağlamak için bunlara
uyulmalıdır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

10
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
11
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
12
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
13
 Fibre/Metal Laminate (FML)
Uçak yapımında kullanılan yeni bir kompozit türü,
fiber / metal laminattır (FML). Geçmişte, alüminyum
alaşımlı levhalar ve aramid elyaf birlikte lamine edilmiş ve
malzemenin darbeye dayanıklı niteliklerinin büyük avantaj
sağladığı durumlarda yapısal olmayan kargo kaplaması
olarak kullanılmıştır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

‘Glare' olarak bilinen bir cam elyaf / alüminyum
kompozit uçaklarda kullanılmaktadır. Bu malzeme hem
geleneksel sac metalden daha hafif hem de daha fazla
yorulma direncine ve daha düşük çatlak ilerlemesine
sahiptir. Daha iyi alev direnci sunar ve cam elyaf tabakaları
korozyonun levhaya yayılmasını önleyeceği için korozyona
daha az eğilimlidir. 14
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
15
 Other Non-Metallic Materials
Plastic
Daha önce gördüğümüz gibi iki çeşit plastik var.
• Termoplastik malzemeler - ısıtıldığında yumuşar ve tekrar
kalıplanabilir.
• Termoset malzemeler - kalıplama işlemi sırasında kalıcı

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

olarak sertleşir ve tekrar yumuşatılamaz.

16
Plastiklerin genel özellikleri;
• Korozyona dayanımı yüksek.
• Düşük yoğunluk hafif ağırlık.
• Sıcaklık yükseldikçe dayanımları hızla azalır.
• Gerekirse renklendirilebilirler. Bazıları şeffaftır.
• Birçoğu birbirine yapıştırılabilir veya yapıştırıcı ihtiyacını
azaltan ısı ile kaynaştırılabilir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

• Bazı plastikler esnektir ve çarpılmalardan kaynaklanan
darbeyi emebilir ancak kendileri zarar görmez.
• Bazı plastikler geri dönüştürülebilir ve bu da onları daha
çevre dostu yapar.
17
 Plastiklerin mukavemeti, metallerden daha azdır.
Genellikle bir uçağın yük taşıyıcı parçaları için
kullanılabilen tek plastik malzeme fiber takviyeli
plastiklerdir. Diğer plastikler, kaporta ve kabin döşemeleri
yapmak için kullanılır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

18
 Ceramics

07.12.2020
Seramiklerin ana endüstriyel kullanım alanı
elektriksel yalıtım malzemesi ve yüksek sıcaklık
uygulamaları olarak göze çarpar. Seramik tipleri :
Porselen ve Steatit, toz ve nemin kolayca toplandığı
uygulamalar için kullanılır. Yüksek gerilim trafosu ve
anahtar dişli burçlarındaki ve yüksek gerilim iletim ve

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

dağıtım havai hatlarındaki porselen tipi izolatörler
muhtemelen en bilinen kullanımlarıdır.
Özel Seramikler, motorlu taşıt buji izolatörleri ve özel
elektrik bileşenleri gibi uygulamalar için kullanılmıştır.
Gelişmiş seramikler, türbin kanatları için gaz türbini
motorlarında kullanılmak üzere geliştirilmektedir.
19
Glass, uçuş güverte pencereleri için kullanılır. Yüksek
darbe direnci ve düşük erozyon gereksinimleri nedeniyle,
genellikle soda-kireç camı, sertleştirilmiş cam ve akrilik
malzemeden oluşan ısıtma elemanlarından oluşur.
Mika-cam bileşimleri, yüksek sıcaklıkta yalıtım
uygulamaları içindir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Seramik Elyaflar, ısıya dayanıklı battaniyelerde ve motor
ve pylon koruması için yanmaz kumaş dokumasında
kullanılır.

20
 Adhesives
Uçak metal yapısının yapıştırılması, ikinci dünya
savaşı sırasında başladı ve o zamandan beri havacılık
endüstrisinde artan bir ölçekte kullanılmaktadır.
Yapıştırıcılar, uçak gövde bileşenlerinden uçuş kontrol
yüzeyleri ve pervanelere ve hatta helikopter rotor
kanatlarına kadar değişen yelpazede yapısal görevler için
kullanılır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Bağ türleri
Yapıştırıcı bağ mekanik veya kimyasal olarak elde
edilebilir, ancak pratikte çoğu yapıştırıcı, bir bağlantı
oluşturmak için her iki bağlama yöntemini kullanır.

21
Mekanik: yapıştırıcı yüzeye nüfuz eder ve yüzey
düzensizliklerine girerek mekanik bir kilit oluşturur.
Ayrıca, yapıştırıcı yapı parçalarına nüfuz eder ve
birleştirilecek olan bir bileşenin yekpare bir parçası haline
gelir.
Kimyasal: buradaki yapıştırma yönteminde yapıştırıcı,

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

birleştirilecek yüzeylere yayılır ve yüzeyle kimyasal bir bağ
oluşturur, moleküller malzemeye nüfuz eder.

22
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
23
Bağlanmış Bir Ek Üzerine Düşen Gerilmeler
Yapıştırıcı eklemler dört ana tipte gerilme yaşama
eğilimindedir. Bunlar; Çekme (Tensile), Kesme (Shear),
Bölünme (Cleavage) ve Soyulma (Peel). Çekme kuvvetleri,
bağlanan eklemi doğrudan ayırırken, kesme kuvvetleri üst
ve alt bağlı plakaları zıt yönlerde, ancak aynı düzlemde

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

çeker. Bölünme, plakaların yalnızca eklemin bir ucunda
ayrılmasına çalışıldığında gerçekleşir. Soyulma ise,
bölünmeye çok benzer, ancak kuvvet yalnızca bir bağlı
plakaya uygulanır

24
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
25
Avantajlar
Deliklerin varlığı nedeniyle parçada zayıflama olmaz.
Ayrıca bağlantı elemanı kafalarının eksikliğinden dolayı
pürüzsüz bir yüzey sağlar
Farklı şekil ve kalınlıklarda malzemeleri birleştirmek için
kullanılabilir
Yapıştırıcılar elektrik yalıtımı sağlar ve farklı malzemeler
arasında metal korozyonu önler

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Sızdırmaz bağlantılar elde edilebilir
Bazı yapıştırıcıların elastik özellikleri bağlantıya esneklik
kazandırır ve titreşimleri sönümlemeye yardımcı olabilir.
Isıya duyarlı malzemeler birleştirilebilir
26
Dezavantajlar
Sınırlı ısı direnci, normalde 200ºC'nin altındadır.
Zayıf elektriksel ve termal iletkenlik
Yüksek termal genleşme
Boya sökücüler gibi belirli kimyasallara sınırlı direnç
Tahribatsız muayene prosedürleriyle bütünlüğün kontrol

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

edilmesi zor

NOT : Yapıştırıcılar iki ana gurupta da incelenebilir. Bunlar:

Flexible
Structural
27
 Jointing Compounds
Uçak yapılarındaki perçinli ve cıvatalı bağlantılar, bir
bağlantı veya sızdırmazlık bileşiği ile doldurulur.
Bileşiğin amacı, varsa herhangi bir boşluğu
doldurmak ve sızıntıyı önlemek için ince bir film tabakası
oluşturmaktır. Malzemeler arasından nemi veya diğer

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

istenmeyen maddeleri dışarıda bırakır. Bu, galvanik
korozyon riskini azaltır ve aşınmayı önler.

28
Chromate Based Jointing Compounds
Non-Chromate Jointing Compounds
Molybdenum Disulphade Paste
Hylomar: Motor ve bileşen montajı için cıvatalı kenar
bağlantılarında kullanılan birkaç sızdırmazlık maddesinden
biridir. Metal ve metal birleşim yerlerini sızdırmaz hale
getirir ve suya, yakıta, yağa, çoğu kimyasala ve yanmaya

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

karşı dayanıklıdır.

29
Sealants
Bir uçağın kabin basıncının, hem yolcuların ve
mürettebatın emniyeti hem de uçağın operasyonel
verimliliği için yüksek irtifada gerekli diferansiyel basıncı
sağlayabilmesi son derece önemlidir.
Bu amaçla, tüm kaynakların veya kabinden gelen
potansiyel hava sızıntısı kaynaklarının, üreticiler
tarafından belirlenen işlem özelliklerine uygun olarak

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

dikkatlice kapatılması önemlidir. Benzer şekilde, entegre
yakıt tankları, sızıntıya karşı tatmin edici bir şekilde
kapatılmalıdır.

30
 Birleştirme Bileşenleri (Jointing Compounds) gibi,
sızdırmazlık malzemeleri de bir yapının elemanları
arasında nem birikimini ve bunun neden olduğu korozyon
riskini önler.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

31
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
32
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
33
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
34
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
35