Malzeme ve Donanım I

Malzeme Bilgisi (Part 66 – 6)

Samsun Üniversitesi
Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi Uçak Bakım ve Onarım Bölümü
Malzeme ve Donanım I
• 6.3
Aircraft Materials – Composite and
Non-Metallic

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

2
 Composite
Kompozit, en az iki farklı malzemenin, kendi mekanik
özellikleri ve kimliklerini koruyarak (alaşımın aksine)
oluşturdukları yeni malzemeye denir.
Bir malzemenin (matris) diğer bir malzemeye
(reinforcement) bağlanmasıyla kompozit malzeme elde
edilmiş olur.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

3
Matris : Malzemeleri tutma görevi matristedir.
Reinforcement : Takviye malzemesi

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

4
 Çamur halindeki kilin samanla (daha
yüksek mukavemet ve esnekliğe kavuşturmak
için) oluşturduğu tuğla, beton ve çeliği
oluşturduğu yapı malzemeleri örnek verilebilir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

5
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
6
 Uçakta kompozit malzemelerin
kullanılmasının nedenleri arasında, mukavemet /
ağırlık oranı ve korozyon direncidir.
Güçlendirilmiş plastikler, metallerden çok
daha hafiftir. Bir metal parça, eşdeğer bir

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

kompozit parçadan 25 kat daha ağır olabilir.
Bununla birlikte, kompozit parçalar metaller
kadar güçlü ve dayanıklı olmalıdır.

7
• Composite Materials
Glass Reinforced Plastic
Aramid Fibres
Carbon Fibres

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Other Fibres
Resins
Fibre/Metal Laminate

8
Glass Reinforced Plastic
Fiberglass, ilk olarak 1940'larda radomlar için
geliştirilen, radar antenlerini kaplayan ve radyo
dalgalarına karşı şeffaf olması gereken kaplamalar
olan kompozitlerin ilkiydi.
Adından da anlaşılacağı gibi camdan yapılmış bir
elyaftır. Yaklaşık 90 mil cam elyafı, bir cam küreden

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

geçirilir. Bu lif sadece ağırlığına göre muazzam bir
güce sahip olmakla kalmaz, aynı zamanda en kuvvetli
asitler ve alkaliler dışında neredeyse hepsine karşı
dayanıklıdır, aşınmaz veya kolay yanmaz. İplik
benzeri liflerdendir, diğer lifler gibi bir kumaş
dokunabilir.
9
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
10
 Fiber ve reçine birleştirildiğinde, yaygın olarak
anıldığı gibi Cam Takviyeli Plastik veya GRP’yi
oluşturur.
Dokuma cam bezi daha iyi şekillendirme
özelliklerine ve yüksek mukavemete sahiptir. Örgü

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

stilleri ve oryantasyonu önemlidir.

11
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
12
Cam Çeşitleri
A Tip Camı : Pencere camlarında kullanılan standart soda
camıdır. Yüksek alkali içeriğe sahiptir ve bu içerik korozyona ve su
alarak malzemenin bozulmasına müsaittir.
C Tip Cam : Korozyon dayanımı yüksektir. Normalde maliyeti
düşürmek için sadece yüzey matı olarak üretilir ve kullanılır.
D Tip Cam : Modern radomlar için geliştirilmiş bir elektrik sınıfı
cam. Düşük bir di-elektrik sabiti vardır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

E Tip Cam : Düşük alkali içeriğe ve iyi reçine yapışma özelliklere
sahiptir. Ayrıca iyi sıcaklık dayanımı yüksektir. Havacılık GRP'si için
kullanılan en yaygın tür.
S Tip Cam : Mukavemetinin "E" camından % 40 daha fazla
olduğu bilinmekte. 700ºC'yi aşan sıcaklıkta dahi kararlı. Maliyetinin
yüksek olması nedeniyle sadece yüksek performanslı havacılık
uygulamalarında kullanılmaktadır. 13
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
14
Dokuma Tipleri
En sık karşılaşılan ve en çok kullanılan örgü tipi Plain
Woven (Düz/Sade Örgü)’dır. Düz dokuma kumaşlar esnek değildir,
ancak kesme ve kullanmak kolaydır. İpliklerin çokça üst / alt
çaprazlanması, düz dokuma tiplerinin gücünü azaltır. Ancak
bunlar aerodinamik olmayan uygulamalar için hala yeterlidir.
Twill (Kabartma/Tuval) dokumalar ve Satin (Saten/Atlas)
dokumalar düz dokumalara göre oldukça esnek ve dayanıklıdır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

15
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
16
• Twillya da Bias dokumalar ise Plain ve Satin dokuma türleri
arasında bir uzlaşmaccı bir türdür. Bazen

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

17
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
18
 Bu tablo, havacılıkta kullanılan yaygın örgülerin
özelliklerinin bir karşılaştırmasını göstermektedir:
• Stability, örgünün kesildiğinde bir arada durma kabiliyeti
• Drape, kumaşın karmaşık bir şekli takip etme yeteneği
• Porosity(Gözeneklilik), bezi iyice ıslatmak için gereken reçine
miktarının bir göstergesi
• Smoothness, kumaşın yüzey bitiminin durumu

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

• Balance, warp ve weft yönü arasında bir karşılaştırmadır,
• Symmetry, örgü modeliyle(deseniyle) ilgili
• Crimp, ipliklerdeki bükülme miktarı veya sıklığının bir
göstergesidir.

19
Storage
Uçak onarımlarının bütünlüğü için, Fiberglass yapının
hasarsız olması ve yağ, gres, toz veya nem ile kirlenmemiş olması
önemlidir. Bu nedenle, cam-elyaf yapıdaki kumaş, 20 ° C'yi
geçmeyen bir ortam sıcaklığında ve % 65 bağıl nemi aşmayan

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

yerde, kızaklar üzerinde uygun şekilde korunmuş rulolarda yatay
olarak depolanmalıdır. Lifler kolayca zarar görebileceğinden
kumaş düz, katlanmış veya uçta depolanmamalıdır.

20
 Aramid Fiber
Aramid lifleri, naylona benzer bir plastik türü olan aromatik
poliamidden yapılır. 1960'larda geliştirildi ve 1970'lerde hizmete
girdi. En iyi bilinen Kevlar'dır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

21
Özellikleri arasında;
• tensile strength ve impact resist (darebe direnci) yüksek
• camdan daha sert ancak karbon fiberlerin sadece yarısı kadar
sert
• cam elyaftan yaklaşık % 40 daha hafif

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

• alüminyumdan on kat daha güçlü
• benzer cam takviyeli laminatlardan 4 kata kadar daha güçlü

22
 Aramid Fiber, küçük bir alanla sınırlı hasarla çok yüksek bir
darbe mukavemetine (impact resist) sahiptir. Bu nedenle, kurşun
geçirmez yeleklerin yapımında kullanılır.
Nem ve güneş ışığında daha kolay bozulur. Aynı zamanda
cam veya karbona nazaran kesilmesi, delinmesi ve
zımparalanması çok daha zordur, "tüylenme" eğilimindedir ve
temiz kenarlar vermez.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Aramid elyaflar aleve karşı iyi direnç gösteremezler ve diğer
elyaflara göre daha çabuk yanarlar. Reçine yapışması da daha
düşüktür. Aramid elyafı, ultraviyole ışığın etkileri nedeniyle
kullanılmadığında her zaman kapalı tutulmalıdır. Elyaflar
kompozite dahil edildikten ve yüzey boyandıktan sonra bu bir
problem değildir.
23
 Karbon Fiber
ABD'de genellikle grafit elyaf olarak adlandırılan karbon
elyaflar, saf karbondan yapılır ve siyah renktedir. İlk olarak
1960'larda geliştirildi, 1980'lerde üretim uçaklarında
kullanılmaya başlandı.
Fırınlarda elyafların 2000-3000° C’yi bulan bir dizi işlem
sonrasında elde edilir. Farklı grafitleme sıcaklığında üretilen
karbon fiberler 4 çeşittir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

1. Standard Modulus (High Strength)
2. Intermediate Modulus (High Stiffness)
3. High Modulus
4. Ultra High Modulus

Hepsi cam elyaflardan daha serttir.

24
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
25
 Kevlar ve karbon fiberlerin cama göre ek bir avantajı
vardır. Her ikisinin de negatif genişleme katsayıları vardır.
Bu, ısıtıldıklarında çok az küçüldükleri anlamına gelir,
böylece sıcaklık değiştiğinde boyut veya şekil olarak
değişmeyen kompozitler yapılabilir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Bir reçine matrisine dahil edildiğinde, malzeme
genellikle Karbon Fiberle Güçlendirilmiş Plastik (CFRP)
olarak anılır.

26
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
27
 Polyester

İyi darbe direncine sahip, düşük yoğunluklu, yüksek

mukavemetli bir fiber. Sertlik eksikliği genellikle bir kompozit
bileşene dahil edilmesini engeller, ancak düşük ağırlık, yüksek
darbe veya aşınma direnci ve düşük maliyetin gerekli olduğu
yerlerde faydalıdır. Çok pürüzsüz olabileceğinden, ağırlığı

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

azalttığından ve çoğu reçine tipiyle iyi çalıştığından, esas olarak
bir yüzey kaplama malzemesi olarak kullanılır.

28
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
29
 Polyethylene
Özellikleri tiplere göre değişiklik gösterse de; dış ortam
koşulları ve neme karşı iyi direnç, esneklik, zayıf mekaniksel
kuvvet ve üstün kimyasal direnç genel özellikleri olarak
sayılabilir. Kaplar, plastik kutular, mutfak eşyaları, kaplamalar,
boru ve tüp, oyuncak, kablolarda yalıtkan tabakalar, paketleme ve
ambalaj filmi gibi çok yaygın bir kullanım alanı olup. Düşük

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

maliyetlidir. Kompozit bileşenler için çok sık tercih edilmez.

30
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
31
 Quartz
Çok daha yüksek mekanik özelliklere ve yüksek sıcaklıklara
(> 1.000 ° C) karşı mükemmel dirence sahip, çok yüksek silika cam
versiyonudur. Bununla birlikte, üretim süreci ve düşük hacimli
üretilebilme gibi durumlar, çok yüksek bir fiyata neden olur.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

32
 Boron (Bor)
Karbon veya metal lifler, genel lif özelliklerini iyileştirmek
için bir bor katmanıyla kaplanabilir. Bu tip elyafın son derece
yüksek maliyeti dolayısıyla, kullanımını yüksek sıcaklıkta
havacılık uygulamaları ve özel spor ekipmanlarıyla
sınırlamaktadır. Bir bor / karbon hibriti, bükülme mukavemeti ve
sertliğ karbonun iki katı ve boronunkinin 1.4 katı ve diğer iki
fiberden daha yüksek kesme mukavemeti elde edebililir.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

33
 Genellikle çok kısa "fırça" biçimindeki seramik elyaflar, esas
olarak yüksek sıcaklık direnci gerektiren alanlarda kullanılır.
Daha sık olarak metal alaşımları gibi polimer olmayan matrislerle
ilişkilendirilirler.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

34
 Doğal Lifler
Nihai olarak, "düşük teknolojili" uygulamalarda takviye
olarak jüt ve sisal gibi lifli bitki malzemeleri kullanmak
mümkündür. Yapılarına göre mukavemetleri oldukça yüsektir,
ancak havacılık uygulamalarında nadiren karşılaşılır.

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

35
 Jüt Bitkisi ve Doğal Jüt Lifleri

Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi

36
 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
Sisal Bitkisi ve Doğal Sisal Lifleri

37