dr hab. inż.

Ireneusz Kowalik
Instytut Inżynierii Biosystemó w
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

WOZY PASZOWE

Czym kierować się przy wyborze wozu paszowego?

Wozy paszowe niezależnie od zastosowanych w nich rozwiązań konstrukcyjnych

powinny w krótkim czasie dokładnie rozdrobnić składniki dawki o różnych
właściwościach fizykomechanicznych, wymieszać je do uzyskania jednorodnej
struktury oraz równomiernie zadawać przygotowany TMR (dawkę całkowicie
kompletną). O zaletach, wadach i obecnej ofercie dla rolników informuje specjalista
dr hab. inż. Ireneusz Kowalik z Instytutu Inżynierii Biosystemów w Uniwersytecie
Przyrodniczym w Poznaniu.

Oferta wyjątkowo bogata

Zró żnicowane konstrukcje i wielkość wozó w paszowych pozwalają dostosować maszynę do
wielkości posiadanego przez hodowcę stada zwierząt oraz do obiektu, w któ rym będzie ona
użytkowana. Wozy paszowe ró żnią się m.in. pojemnością i kształtem zbiornikó w oraz
wyposażeniem opcjonalnym montowanym na życzenie użytkownika. Maszyny te w
zależności od wyposażenia mogą spełniać wiele funkcji technologicznych: załadunek i
ważenie składnikó w dawki, mieszanie i rozdrabnianie składnikó w, ujednorodnianie i
zadawanie przygotowanej dawki TMR. Wybranie wozu paszowego z szerokiej oferty
rynkowej jest znacznie trudniejsze niż w przypadku innych maszyn. Rolnicy w praktyce są
bardziej skłonni kupić dobrze wyposażony kombajn, któ ry będzie wykorzystywany przez
kilka tygodni w roku, niż wó z paszowy, któ ry ma pracować w gospodarstwie każdego dnia
przez kilkanaście lat. Najlepiej będzie, jeżeli przed podjęciem ostatecznej decyzji wykonana
zostanie szczegó łowa analiza uwzględniająca czynnik ekonomiczny przedsięwzięcia,
wielkość stada bydła oraz specyficzne warunki, w któ rych maszyna będzie pracowała. Wó z
paszowy powinien odpowiadać potrzebom konkretnego gospodarstwa, dlatego też jego
wymiary i wyposażenie należy dobrać do warunkó w, w któ rych będzie wykorzystywany.
Pod uwagę należy brać ró wnież opinie rolnikó w już użytkujących tego typu urządzenia oraz
oceny niezależnych specjalistó w czy instytucji. Jednocześnie trzeba sobie zdawać sprawę,
że maszyna dobrej jakości, z wyposażeniem dostosowanym do warunkó w gospodarstwa,
któ ra przez kilkanaście lat ma pracować codziennie i być niezawodna, nie będzie tania.

Pojemność zbiornika wozu paszowego

W charakterystyce technicznej opró cz pojemności zbiornika w metrach sześciennych
producenci najczęściej podają też, jaką liczbę kró w możemy nakarmić podczas jednego
przejazdu. Chcąc jednak racjonalnie dobrać wielkość zbiornika, należy ró wnież brać pod
uwagę liczbę grup żywieniowych, na któ re stado jest podzielone, oraz to, czy pasza będzie
sporządzana z tych samych składnikó w podstawowych. Uwzględnienie powyższych
czynnikó w pozwoli lepiej ustalić czas pracy maszyny w celu przygotowania i zadania TMR
dla każdej z grup zwierząt. Jeżeli pasza jest konserwowana w formie bel cylindrycznych, to
warto zakupić model o pojemności zbiornika nie mniejszej niż 6 m3. W wozie paszowym o
większej pojemności łatwiej jest rozdrobnić i wymieszać jedną lub dwie bele kiszonki.
Wybierając wó z paszowy, można kierować się ogó lną zasadą, że pojemność 1 m 3 zbiornika
wystarcza na ok. 6-7 kró w, przy czym zawsze do obliczonej pojemności należy dodatkowo
doliczyć 1 m3.

Zapotrzebowanie na moc
Przy wyborze wozu paszowego przyczepianego należy sprawdzić, czy ciągnik, któ ry jest
przeznaczony do wspó łpracy z maszyną, spełnia wymogi do jej napędu. Każdy wó z
paszowy przyczepiany wymaga określonego zapotrzebowania na moc (w kW) na WOM-ie
ciągnika. W przypadku wozó w o większej pojemności zapotrzebowanie na moc rośnie wraz
z pojemnością. Jeżeli nie dysponujemy ciągnikiem o wystarczającej mocy, to można zakupić
maszynę z przekładnią redukcyjną, co pozwoli na jej napędzanie przy mniejszym poborze
mocy z WOM-u. Do wspó łpracy z wozem paszowym nie powinien być przeznaczany ciągnik
głó wny – wykorzystywany do zbioru lub wykonujący prace uprawowe, ponieważ będzie to
powodowało utrudnienia organizacyjne związane z przerwami podczas prac polowych.
Wystąpią one wó wczas przynajmniej jednokrotnie w ciągu dnia, gdy ciągnik będzie
przyczepiony do wozu paszowego w celu przygotowania i zadania paszy. Bardzo często
ciągnik musi dysponować ró wnież sprawną instalacją elektryczną oraz hydrauliką o
określonej wydajności.

Budowa wozów paszowych

Część modeli wozó w paszowych nadaje się tylko do mieszania składnikó w
wykorzystywanych do przygotowania dawki całkowicie kompletnej. W takim przypadku do
zbiornika maszyny muszą trafiać wcześniej rozdrobnione kiszonki, sianokiszonki czy suche
pasze objętościowe (siano, słoma). Wozy paszowe ró żnią się ró wnież kształtem zbiornikó w.
Niektó re komory są gładkie, a inne mają specjalne załamania na ścianach, co ma zapobiegać
obracaniu się zawartości wraz ze ślimakiem mieszającym lub mieszająco-tnącym.
Większość oferowanych na rynku wozó w paszowych może jednocześnie rozdrabniać i
mieszać składniki dawki, toteż zespó ł rozdrabniająco-mieszający w wozach paszowych jest
najważniejszym elementem wyposażenia tego typu maszyn. Jeżeli pasza ma być cięta i
mieszana, to wó z paszowy powinien być wyposażony w noże tnące umieszczone na
zewnętrznej krawędzi zwojó w ślimaka. Noże tnące wspó łpracują z krawędziami
przeciwtnącymi umieszczonymi na ścianach bocznych skrzyni lub pomiędzy ślimakami na
regulowanej listwie nożowej.
W wozach paszowych z poziomym systemem mieszadeł ślimakowych intensywność
mieszania i rozdrabniania zależy od liczby ślimakó w, ich budowy, prędkości obrotowej oraz
kierunku obrotó w. Przy większej liczbie ślimakó w w zbiorniku maszyny wszystkie są
wykorzystywane do mieszania, ale tylko dolne służą do rozdrabniania składnikó w dawki
TMR. Wozy paszowe z poziomym systemem mieszadeł ślimakowych charakteryzują się
bardzo dużą wydajnością mieszania i uzyskiwania jednorodności paszy. Ten system
mieszająco-rozdrabniający pozwala na rozdrabnianie pasz objętościowych w formie
sprasowanych bel cylindrycznych lub prostopadłościennych. Wadą tego systemu jest
natomiast niebezpieczeń stwo nadmiernego rozdrobnienia składnikó w dawki w przypadku
zbyt długiego ich mieszania. W związku z tym producenci wyposażają tego typu maszyny w
sygnalizację informującą o upływie odpowiedniego czasu mieszania. Wadą jest też
zwiększone zapotrzebowanie na moc do napędu zespołu mieszająco-rozdrabniającego
złożonego z kilku ślimakó w.
Mieszadła ślimakowe pionowe są ró wnież bardzo często stosowane w wozach paszowych
ze względu na bardzo dobre rozdrabnianie pasz uformowanych w bele cylindryczne lub
prostopadłościenne. Dobrą efektywność rozdrabniania uzyskują maszyny dysponujące
zbiornikami o pojemności większej niż 6 m3. Liczba zwojó w ślimakó w pionowych może
wynosić od 1,75 do 3,0 i nie jest ona zależna od pojemności zbiornika. Ślimak zbudowany
jest z bębna o wysokości wynoszącej ok. 1/3 głębokości zbiornika, do któ rego
przymocowana jest spiralna pełna taśma zwężająca się ku gó rze. Do zewnętrznej krawędzi
taśmy przymocowane są noże na stałe lub o regulowanym kącie wychylenia w liczbie od 4
do 9 – najczęściej 5 lub 7. Ich zadaniem jest cięcie najdłuższych składnikó w paszy.
Możliwość ich regulacji przez wysunięcie poza gó rną krawędź taśmy ślimaka pozwala na
dostosowanie ich działania do zmieniającej się struktury paszy. Powyższe ró żnice w
konstrukcji ślimakó w pionowych uzasadniane są często możliwością zwiększenia
efektywności cięcia i mieszania składnikó w paszowych. Do takich informacji należy jednak
podchodzić z większym dystansem, szczegó lnie wtedy, gdy ma to wpływ na cenę. Należy
wó wczas zasięgnąć opinii użytkownikó w takiego lub podobnego sprzętu lub zapoznać się z
ocenami niezależnych instytucji. Natomiast ważną informacją świadczącą o dobrej
konstrukcji zbiornika i elementó w roboczych będzie z pewnością czas mieszania
składnikó w dawki (im kró tszy, tym lepiej), oczywiście przy zachowaniu jakości
rozdrobnienia oraz jednorodnej i luźnej struktury.

Wymiary wozu paszowego

Jeżeli maszyna będzie eksploatowana w budynkach nowych, to jej wymiary nie będą miały
większego znaczenia, gdyż nowoczesne budynki są przystosowane do zadawania dawek
TMR wozami paszowymi. Wiele ograniczeń może wystąpić w budynkach starszych, któ rych
konstrukcja nie uwzględniała zadawania pasz tego typu maszynami. Ograniczenia związane
są najczęściej z wymiarami maszyny – szerokością lub jej wysokością. Wó wczas do
zadawania paszy w pomieszczeniach o nietypowych wymiarach przejazdó w należy starać
się wybrać z oferty rynkowej modele, któ rymi będzie można przejechać. Mogą być to
konstrukcje niższe, niższe i jednocześnie szersze lub o mniejszej szerokości, ale wyższe.
Ostateczny wybó r będzie podyktowany rzeczywistymi wymiarami budynku, w któ rym
maszyna będzie miała pracować. Warto wiedzieć, że niektó rzy producenci oferują ró wnież
możliwość indywidualnego doboru wymiaró w wozu paszowego uwzględniającego
specyfikę budynkó w w gospodarstwie.

Jakość materiałów
Szczegó lną uwagę należy zwró cić na jakość materiałó w, z któ rych zostały wykonane
poszczegó lne zespoły wozu paszowego. Elementy, któ re rozdrabniają i mieszają
komponenty takie jak kiszonki czy ró żnego rodzaju dodatki mineralne oraz mają z tymi
składnikami bezpośredni kontakt (dotyczy to szczegó lnie zbiornika), powinny być
wykonane z bardzo dobrych materiałó w. Dno zbiornika jest szczegó lnie narażone na
działanie kwasó w wydostających się z kiszonki lub sianokiszonki podczas rozdrabniania i
mieszania, więc powinno być dobrze zabezpieczone przed korozją oraz mieć odpowiednią
grubość.

Waga to wyposażenie standardowe

Wó z paszowy powinien być wyposażony w precyzyjną wagę, któ ra pozwoli na dokładne
odmierzenie kolejnych składnikó w skomponowanej dawki TMR. Waga elektroniczna jest
bardzo pomocna podczas napełniania zbiornika poszczegó lnymi komponentami, ponieważ
pozwala na bieżąco kontrolować jego zawartość oraz każdorazowo przygotować dokładnie
taką samą porcję TMR. Unika się wó wczas ryzyka popełnienia błędó w w proporcjach
między poszczegó lnymi składnikami dla kolejnych grup żywieniowych. Nie należy w tym
przypadku brać pod uwagę obiegowych opinii części rolnikó w, któ rzy sypią paszę „na oko” i
urządzenie to uważają za zbędne. Nie od dziś bowiem wiadomo, że o ostatecznym sukcesie
decydują szczegó ły, a będąca w wyposażeniu wozu paszowego waga pozwoli każdorazowo
napełnić zbiornik maszyny taką samą masą składnikó w, jakie zawiera receptura. Panel
wyświetlacza wagi powinien umożliwiać manewrowanie nim w szerokim zakresie oraz
powinien być czytelny – litery i cyfry powinny być znacznej wielkości, by informacje
bezproblemowo można odczytywać z kabiny ciągnika lub ładowarki.

Wyposażenie dodatkowe
W niektó rych sytuacjach korzystnym rozwiązaniem może być przystosowanie wozu
paszowego do zadawania TMR po obu stronach jednocześnie. Ograniczy się wtedy liczbę
przejazdó w w oborze i skró ci czas zadawania paszy. W praktyce okazuje się jednak, że takie
rozwiązanie bardzo często stanowi opcję, co wiąże się z dopłatą. Gdy zwierzęta w starych
budynkach pobierają paszę z koryt, warto doposażyć wó z paszowy w dodatkowy
przenośnik ze sterowaną wysokością zasypu, któ ry będzie je bezpośrednio napełniał. Warto
też zwró cić uwagę na umiejscowienie okien wysypowych czy przenośnikó w taśmowych. Te
elementy robocze powinny być usytuowane w miejscu umożliwiającym ich obserwację z
kabiny ciągnika, co poprawia komfort pracy obsługującego.
Dla tych rolnikó w, któ rzy kiszą paszę w silosach lub pryzmach, wó z paszowy można
wyposażyć w urządzenie wybierające kiszonkę. Aktywne urządzenia wybierające
zostawiają ró wną ścianę w silosie, co znacznie ogranicza możliwość tlenowego zagrzewania
się pryzmy. A jak wiadomo, kiszonki dobre – z dużą ilością kwasu mlekowego i niewielką
octowego – są bardzo podatne na ten proces. Ró żnego rodzaju elektroniczne centralki czy
komputery stanowiące wyposażenie opcjonalne pomagają dobrać wiele parametró w pracy
urządzenia, np. sposó b cięcia, czas mieszania, oraz zapamiętują receptury dawek
pokarmowych. Ograniczają przez to ryzyko popełnienia błędu oraz zwiększają efektywność
pracy maszyny, dzięki czemu oszczędzamy czas.

Decyzję podejmować ze spokojem

Przed podjęciem decyzji o wyborze modelu wozu paszowego warto wykonać analizę
uwzględniającą wcześniej omó wione czynniki. Przydatne w tym celu będzie sporządzenie
listy modeli, któ re spełniają nasze oczekiwania oraz mogą być doposażone stosownie do
warunkó w gospodarstwa. Następnie można nawiązać kontakt z przedstawicielami
handlowymi firm i rozpocząć negocjacje dotyczące warunkó w zakupu oraz ceny. Warto
wiedzieć, że obecnie często praktykowane jest też wypożyczanie wozu paszowego przez
firmy na kilka dni w celu jego przetestowania w warunkach gospodarstwa. Wó wczas każdy
osobiście może się przekonać o zaletach i wadach danej maszyny i mieć większe
przekonanie i pewność, że dokona właściwego wyboru.